VIÉT NAM CO TRIET HOC KHONG?

NGUYÉN QUYNH*

Nguyén tac cùa bAi nAy góm 23 trang in trong tAp Hói thào NgAy Triét hpc The gidi, 17 thang 11 nAm 2005 tai Ha Nói. Trong nguyén tac tdi chù tAm di sAu vAo khia canh vAn hóa, xà boi vA tAm ly cùa ngUdi Viét d mién Nam ké tìf nhìing ành hudng van chUdng làng man Tién chién cho tói phong trAo Hién sinh. Kèm theo lA thu muc de ddc già tìm hiéu thèm. Bài rùt ngAn 6 trang ed chinh sua nAy, chù yéu chi trình bay nbùng diém chinh lién quan dé'n chuyén luAn.

A. TRlÈT HOC LÀ MOT KHOA RIÉNG BIÉT

A. 1.00 CAu boi Viét Nam ed triét hpc khóng? pbài dAnh

cho nhiing nhA chuyén mdn ve triét.

A. 1.01 Cd ngUdi ngoài llnh vuc trié't cho ràng 'Triét Viét" nàm trong vAn chUdng bình dan. Ndi nhif thé khdng dùng vi xà lidi nào cìing ed vàn chUdng bình dàn vA tu tUdng triét hpc d trong nhùng xA bòi ed truyén thong trié't hpc lòn khdng dé'n tu vAn chUdng bình dan. VAn chudng va triét hpc lA hai llnh vuc khac nhau. Van chudng thién ve càm quan (emotive/animai), trié't hpc lA kboa nghién ciiu vA phé bình tu tuòng (rational).

* Ciào su. Tièn si. Truòng Dai hoc Cóng dóng El Paso. Texas. Hoa Ky.

62

A. 1. 02 CAu ca dao sau day:

Bau cti thucfng lày bi cùng,

Tuy ràng khdc giong nhUng chung mot gidn.

Cd thè lA mot càch vi von ve mot hoàn cành vA cùng ed the

lA phUdng cham. Phudng cham gidng nhu "ky hiéu". "Ky

hieu" chi ed nghla khi no gàn lién vdi mdt hoàn cành dùng.

Dùng riéng mot mình, phUdng cham vd nghià. Trong hai càu

thd trén, Bi va Bau chua chac dà lA biéu tUdng (symbol) cho

mdt hoàn cành, ma chi là là y riéng (opinion). Cho nén, hai

cAu thd à'y khdng pbài là de tài thào luan (argument) trong

tinh thÀn trié't hpc. Neu bào ràng: "Cùng mdt giAn nén Bi

BÀu pbài thUdng nhau lA nghich ly (fallacy)", thi trong luan

ly, nghich ly nAy gpi lA "kéu gpi tinh thUdng' (Argumentum

ad Misericordiam).

A. 1.03 Trié't hpc dat ra nhùng càu boi ve "hd nghi", vi du

"Phù Dong Thién vUdng ed that khdng?"

A. 1.04 Trié't hpc ddi bòi cài biet ve coi nguón (Ontology),

ve hién tUdng mdng lung (Metapbysics). Triet hpc phé bình

kié'n thùc ve sU vat bay su kien (Epistemology). Triét hpc

cùng dAt ra càu bòi ve cùu cành (Teleology), vi du: "Cùu cành

hay muc dich cùa A là gì?"

A. 1.05 Trié't hpc dua ra nhùng phUdng phàp, chù khdng

nhùng giào diéu kiéu Heraclite. Giào diéu nghich vdi tinh

than luan ly. Ta ed the càm dUòc vdi Nguyén Già Thiéu ve:

Dudng tac hdp trai kia rong rudi

Trdnh làm sao cho khói nhdn tinh?

NliUng ta khdng thè chap nhàn ké't luan suy ra tu dd:

63

Thói thói ngoành màt làm thinh.

De xem con tao xoay vàn deh dàu.

Vi ké't luan nAy lA nghich ly, mAc dù nò lA sU lua chpn cùa

mot ngUdi.

A. 1.06 Nhu vAy, trié't hpc lA mdt kboa nghién cùu "rA't nghiém khAc" de tim ra le "dùng/sai", "vùa dùng vùa sai", "khi nAo dùng khi nAo sai", hoac "chàng ed gì lA dùng hay sai tuyét ddi". BAn ve con ngUdi, triét hpc khdng theo "phudng chAm ed tinh chi dao hoAc pbài dao gidng nhu thù "triét*' cùa Tàu". Trié't hpc bAn tdi già tri con ngUdi nhu là mdt "hùu the" ed màt ngay tai day trong khdng gian va thdi gian cu the, chù khdng pbài tUdng tUdng con ngUdi là nhùng mò bình tién thành vién vdng.

A. 1.07 Cho nén, cài gpi là *Trié't Tàu" hoàn toàn nghich ly, di tu nhùng dinh kién nhu "dua vào sò'ddng" (Argumentum ad Populum) hoàc "dUa vAo quyén luc" (Argumentum ad Baculum). Do dd, ngUdi Tàu khdng phàt trién luàn I^, mpt khà nàng tàt nhién cùa triét hpc, vA lA phUdng phAp di tìm nhan thùc.

A. 1.08 Tuy nhién, ngudi TÀu ed khà nAng trìTu tUdng rat cao. NgUdi Tàu viét truyén, tUdng tUdng hay dà su, tdi cà tram hoac ngAn trang, vdi tinh tiét làm li. NgUdi Viét ké chuyén Phù Dong dUdc nàm mudi phùt, gian di nhu ke chuyén cho tré thd nghe. NgUdi Tàu tu tUdng hda vi nhàn cùa hp, tue ed cài nhìn ve Tong the (Ontology). Nhung ngUdi Tàu lai khdng ed cài nhìn ve nhùng dàng tinh cùa Logos.

A. 1.09 Chung ta cÀn mot vAi vi du cu the de biét ro the nAo là boat dpng triét hpc. trUdc khi di vào ké't luAn lA "Viét Nam khdng ed trié't hpc".

64

B. VI DU MOT: TRAN DÙC THAO

B. 1.00 NgUdi Phàp, trUdc khi mò dai hpc d Viét Nam vào dàu the ky XX, dà nhAn dinh ràng su khAc biét trong Idi suy tu Phàp - Viét là ngudi Phàp ed Descartes. Nghla là ngUdi Phàp trình bay tu tUdng rd ràng cdn ngUdi Viét thì khdng, chi vi ngUdi Viét khdng biét "duy ly". Day là vàn de cùa vàn hda Viét, mot nén vàn hda khdng ed lich su trié't hpc, chù khdng pbài ngUdi Viét khdng ed khà nAng khai mò "ly t rf . Trudng hdp Tran Due Thào lA mot vi du hà'p dàn.

B. 1.02 O thdi diém it nhà chuyén mdn dpc dUdc Husserl,

va rat nhiéu bàn thào cùa Husserl trong sUu tap d Louvrain

chua dUdc chuyén ngQ tu tiéng Due, Tran Due Thào dà dpc

hai cud'n sàch quan trpng cùa Husserl: Cartesian Meditations

va Logische Untershuchungen mot càch rat de dAng, de viét

thành luàn àn Cao hpc\

B. 1.03 Tran Due Thào khdi su viét cud'n Hién tUdng luàn

va Thuyét duy vat bien chùng (HTL va DVBC) nàm 1942,

chinh thùc xuà't bàn nàm 1951. Dd'i vdi thè' gidi dd lA mot ky

cdng. Ddi vdi Viét Nam, do lA mot hién tUdng la lùng. NhUng

khdng mA'y ngudi doc dxXóc cud'n sàch A'y, mot phàn vi Tran

Due Thào vié't bang Phàp ngtì, va mot phàn mud'n hieu nd

ngUdi dpc pbài nàm vùng Hién tUdng luan cùa Husserl vA tu

tuòng Marx.

B. 1.04 Trong cuon HTL va DVBC, Tran Due Thào trình

bay hai và'n de thupc pham vi nhàn thùc: a) NhAn thùc theo

.1. Giào su Tran Vàn Doàn cho biét Tran Due Thào co bang Thac sì (MA)

chù khòng phài Tién si (Ph.D).

65

Hién tUdng luàn vA b) nhAn thùc theo thuyét duy vAt hién

chùng.

B.1.05 a) NhAn thùc theo Hién tUdng luàn cùa Husserl.

Tran Due Thào ca ngdi phUdng phàp dat tdi chàn ly co tinh kboa hpc cùa Husserl, nghla là di tu cài ngà bình thudng. nhudm màu tàm ly (ego), de vudn dé'n bàn ngà cao hdn, tue lA "Alter ego". PhUdng phàp này cho ta thày rd kién thùc thuc hay hu (epoche)', de quan triét vA'n de mdt càch sAu sAc (Transcendental). (Néu hiéu "Transcendental" lA "Vudt phóng" sé de di vào huyén mdng, nghich vdi nhàn thùc hpc. vA gAy nhiéu ngd nhàn.)

B. 1.06 Nhung Tran Due Thào thA'y ràng, y thùc cùa cài

tdi vUdt lén trén cài tdi tàm ly vàn chUa thè nào giùp ta quàn

triét dUdc yéu tinh cùa su vàt, nói theo tinh thàn "Ding an

sich" cùa Kant. Bdi vi ành hUdng tàm ly vàn là vàn de tu

nhién trong tàm thùc cùa mdi ngUdi. (Tran Due Thào, p.35).

The thi ta khdng trành khòi chù quan, bòi vi npi dung cùa

tàm ly va hién tUdng ve kinh nghiém song (lived experiences)

vàn di song song, nhu bóng vói binh (Abschattungen) (Tran

Due Thào, p.35).

B. 1.07 Tran Due Thào nhàn thà'y r à i ^ y thùc theo thuyét Cd càu (Constructivism) vàn càn phài ed nhùng phàn tich theo tinh thàn kboa hpc (Tran Due Thào. p. 69).

B. 1.08 Nhàn xét à'y dùng theo Hién tUdng luàn ciia

1. Epoche là phuong phàp phàn Uch càc hi^n tildng thuóc linh vUc trì M co lién quan tói y thiic dua vào kinh nghiém. Husserl goi phirong phàp nAy là hièn tìAtng luàn co tinh viùlt lèn con (transcendental phenttmenolngy) Tói UTinhdùngehù Wrm phóng" de chi "UraiiscendenLil" vi no khóng chiikh xac

66

Husserl khi triet già này, trong mot loat bài phé bình ve nhùng suy niém theo tinh thàn Descartes, ddi bòi nhùng phUdng phàp cao hdn là ly tri thuàn ly. Nhung theo Tran Due Thào, day mdi là nhùng khd khan cùa Hién tUdng luàn. Theo dng, vàn de khdng phài là tinh chù quan kinh nghiém (lived sybjectivity) theo tu duy dpng cdn cùa Heraclite (Heraclitean flux), ma là già tri ed bàn (constituting value) cùa mot Cài Ngà ed y thùc vùng vàng (concrete Ego) vàn càn chùng minh cu the. (Tran Due Thào, p.69)

B. 1.09 Nói mot càch khàc, vàn theo Tran Due Thào, Hién

tUdng luàn vàn cdn phài bàn ky hdn ve càch giài quyet vàn

de cùa ly tri. Nhu the, "nhàn thùc hpc" vàn ed vàn de.

B. 1.10 Nhan thùc hpc ed vA'n de lA chuyén hién nhién

trong trié't su Tày phUdng. Nd trd thành de tài quan trpng ke

tu Descartes, Kant, Hegel, Nietzsche cho tói ngày nay, va sé

cdn mài mài, theo nhàn dinh cùa Heidegger trong cudn The

End of Philosophy,l954n913 (Heidegger, pp. 88 - 90). Vi du:

"Khi y tUdng (idea) trd thành khài niém (perceptio), thi chàn

ly hay lè phài trd thành cài gì chàc chàn (certainty). Cài chàc

chàn tu nd bào dàm là nò dùng, cho tàt cà mpi ngudi (beings).

Cùng trong y nghia ày, theo Nietzsche, cdng ly va su thàt là mot.

(Heidegger, p. 97). Nhàn thùc hpc là càch trình bay kié'n thùc

(knowledge). Vi mpi càch trình bay (repraesentatio) déu ed goc

tu suy tu (reflecxio), nén khòng sao trành khòi ed vàn de,

ngay cà trong phUdng phàp bién chùng duy vat, bòi vi ta chi

biét vàt (object) qua ta (subject) (Heidegger, pp. 88, 98), nén

ta khdng trành khòi chù quan.

B. 1. 11 Làm the' nào de ta ed sU thàt dUa trén minh chùng

khi minh chùng khòng càn dé'n ly tri? Theo Tran Due Thào.

67

vi nhàn thùc hpc theo co truyén khdng day dù, nén Hién tUdng luan càn phài lAm sAng td nhùng vA'n de cùa ly tri.

B. 1.12 Thuc ra, Husserl bAn dé'n y thùc ve khàch the trong hai dang thùc: dang thùc con ngUdi nhu lA mot tha nhAn (others) vA dang thùc ve sU vàt (objects). Òng co gAng trAnh tinh trang y thùc cho ràng "hién tUdng luan chÀng qua lA thuyét ve "cài ngà hién hùu" (Solipsism).

B. 1.13 b) NhAn thùc theo Thuyét duy vAt bién chùng.

Tran Due Thào - noi theo Marx - coi san xuà't lA mot vi du cu the ve nhàn thùc. Theo òng, ta phài hiéu san xuA't theo nghìa già tri thay doi vi già tri này mdi lA tinh bao quAt hay boAn vù cùa ly tri.

B. 1.14 Duy vAt bién chùng lA vdng bién chùng cùa giai

cA'p vd san de nAng cao tinh ngUdi trong vàn de san xuàt. va

nàng cao y nghia cùa con ngUdi dà hi bop mèo vi Idi riéng.

b. 1.15 Theo Tran Due Thào, sU vong thàn, tue sU màt mal niém vui cùa mdt ddi song dich thUc chi chà'm dùt trong xà boi Cdng san. Trong xà hdi này ta mdi ed y thùc cùa cupe ddi theo lè tu nhién, va lue ày ta mdi ed giA tri vd bién trong y nghìa thuc su '*trò nén con ngUài^.

B. 1.16 Cuoi cùng. Tran Due Thào tfaày ràng, tinh thin dich thUc cùa vòng bién chùng ly tUdng chinh lA kinh nghiém cu thè cùa giai cAp vò san, tu lue khdi dàu cùa nhàn loai vdi nhùng kì thuAt san xuàt thd sd. Vi vay, nén tàng dich thuc cùa nhùng ed càu tinh thàn lA lAm cho ddi song con ngUdi ed y nghìa cùa chinh con nguòi. Bon phàn chinh lA to hdp càn lao. Danh dU lA hdp thè cùa nhùng ddn vi san xuàt, vA Cóng ly cot nhÀm nàng cao nhùng lién he san xuàt tói mpt md hình hdp ly (rational structure).

68

B. 1.17 Vdi nhùng nhàn xét theo thuyé't duy vàt bién chùng ké trén. Tran Due Thào ed ly do giA tu Hién tUdng luAn. Theo dng, Hién tUdng luAn khdng tich cUc di ngay vAo vàn de càp thiét cùa con ngUdi trong xA boi, tue di vào già tri càn lao.

B. 1.18 Hai mUdi nàm sau cud'n Hièn tUdng luan va Thuyét

duy vat bien chùng. Tran Due Thào xuàt bàn cud'n Truy tàm

Nguón goc cùa Ngón ngù (1973). Trong cud'n này, Giào su Thào hudng cài nhìn ve nhàn thùc trong pham vi ngdn ngù vA phàn tàm hpc hdn là phUdng phàp duy vat, mac dù dd day óng vÀn nhàc den Engels, vA cà Lenin, mA khòng trUng ra lién he.

B. 1.19 Thi e ra trong toAn bò cuó'n sàch ke trén, tac già chi bàn dé'n rat it ve ngòn ngù trong chUdng '*Chù nghla

Marx vd vàn de Phàn tàm hpc "Nhùng càn nguyén ve c0n

khùng hoàng mac càm Oedipus.''

E. 1.20 Theo òng, ly thuyé't ve Phàn tàm hpc cùa Freud

dUa trén già thiét va ké't luàn ho do cho nén phàn kboa hpc

vA khòng dù khà nAng khuàt phuc. Tran Due Thào luan ràng

càch phàn chia giai doan tién mac càm Oedipus va mac càm

Oedipus trong ba lién he "cha - me - con (trai/gài)"cùa Freud

khòng ed ed so vùng vàng, ngay cà trUdng hdp Abraham

trUng ra cùng khdng phài là dàu hiéu hoàn vù cho càc bé gài

hai tuoi nhàn ra dudng vat ò thè' gian nhu lA mot thiéu sdt

ndi ngUdi me va chinh mình.

B. 1.21 Tran Due Thào de y dé'n quan niém tinh due va

lién he già dinh trong mot vài xà bòi nguyén thùy, vi du

trudng hdp cùa Urabunna va Mousterian. Cà hai truòng hdp này

cài gpi là màc càm Oedipus hoàn toàn khàc nhau, theo cài nhìn

69

tàp quAn. Riéng trong trUdng hdp thù hai (Mousterian). d\nh nghìa 'Tualcha mura" mdi chinh lA phàt hièn ve ngdn ngù lién quan tdi tàp quàn. va phàn nào lién quan dén chuyén luàn ve ngdn ngù cùa Tran Due Thào.

B. 1.22 Phài dpc *The Sign of the Phalic Woman and Oedipal Semantics" tue là "Ky hiéu ve cài gidng cùa phu nù va y nghìa mAc càm Oedipus" ta mdi thày mdt khia canh ve eòi nguón cùa ngdn ngù khi phu nù Acheulean (khoàng thdi Trung thach) deo cài gidng già cùa nam giói hay cùa con vàt trong khi làm vièc, de cành giàc. tu ve. va giù viìng hiéu nàng san xuà't. Hình ành hay ky hiéu này cùng ed nghìa, theo Tran Due Thào giài thich, là "càch giùp dd va gin giù bò phàn cùa ngudi me".

B. 1.23 0 day, néu Tran Due Thao biét thém ve Semiotics, thì su phàn tich cùa dng ve "ky hiéu/sign" trong coi nguon cùa ngdn ngù sé sàu sàc hdn. vi phUdng phàp Semiotics co tinh kboa hpc, chia chù "sign" thành nhiéu phrjni trù nhU: symbol, metaphor. icon. index. Do dd. Semiotics cao hdn phUdng phàp Semiology, thiùn ve Phàn tàm hpc, cùa Saussure.

B. 1.24 Tran Due Thào quay lai phé phàn Freud tronjr hai quan niém Màc càm Oedipus (Oedipus Complex) va Màc càm Bi thién (Castration Complex). Theo dng, Màc \m bi thién d ndi phu nù (co bé) sé khóng con nùa d tuoi day thì vA dac biét trudc qui xldc cùa xà bòi. "Né'u cài ào tUÒng hi thién ed trd ve, thì nò nàm trong quàng phói thai cùa tién su, khóng ed gì là quan trpng hét." (Thào, 1984, pp. 179 80). ' _ : U

B. 1.25 Ly thuyét Màc càm Oedipus cùa Freud cùng

khòng bàn dén luyén ài vi ngUdng mò bào quang va quyén

lue cùng nhu khòng bàn tói su thuc là su ghen tuòng giùa me

70

va con gài hoàn toàn nàm trén nén tàng xà bòi, chù khòng phài

vàn de tbòa man tinh due. Chinh Freud ciing xàc nhàn là "it khi

co chuyén Màc càm Oedipus cùa ngUÒi con gài dòi thay thè'

vai trd cua ngUdi me ddi vdi cha mình." (Thao, 1984, p.l83).

B. 1.26 Dé'n day, ngUdi dpc thày luàn de ve y thùc qua "Ngòn ngù" cùa Tran Due Thào d chUdng ba dà bien màt de trd thành y thùc qua "Coi nguòn mac càm cùa tàm ly va tinh due trong trUdng hdp cùa Freud" mot de tài phàt trién rat manh trong thàp nién 60. Tiéc ràng Tran Due Thào khòng ed dip tiép càn vdi nhùng khuynh hudng mdi trong pham vi chuyén mòn. Cùng tiéc ràng trong chUdng này, ngUòi dpc khòng thày Tran Due Thào bàn dé'n quan he cùa vàn de ngón ngù vdi tu tUdng Marx. NhU vay, cuó'n sàch lac de.

C. VI DU HAI: MÒN TRIET Ò NAM VIÉT TRl/ÒC 1975 '

C. 1.00 Nàm 1958, Nguyén Vàn Trung, giào sU Trié't tai

Dai hpc Vàn khoa Sài Gdn xuàt bàn cud'n Nhàn Dinh: Vàn

chuang, Gido due, Triét ly va Tón giào. Bài tua cuó'n sàch này

do Linh muc Cao Vàn Luan vié't. Nàm 1960, Nguyén Vàn

Trung xuàt bàn cuó'n PhUcfng phdp làm Luàn Trié't hpc, dành

cho hpc sinh Idp 12 ban C (vàn chUdng) sua soan thi Tu tài hai.

C. 1.01 Nàm 1965, ed lé do ành hUdng cuon Vdn chUctng là

giìl Qu'est Ce que la Literature? cùa Jean - Paul Sartre,

Nguyén Vàn Trung xuà't bàn cuó'n Nhà vdn, ngUài là ai?

Nàm 1968, cuó'n A '̂̂ ón ngù vd Thàn xàc cùng cùa Nguyln

Vàn Trung ra ddi. Rói dé'n nàm 1969 Nguyén Vàn Trung

xuàt bàn cuó'n Hành trình Tri thùc cùa Karl Marx.

C. 1.02 Trié't hpc cùa Nietzsche, Husserl va cùa Heidegger

cùng dupc nhàc dé'n trong giai doan cuò'i thàp nién 50 va dàu

71

thàp nién 60 qua nhùng trang nhàp mòn rat sd sAi. VA cùng khòng ed mot cdng trình dich thuAt nAo sang tiéng Viét tu vAi tAc phéìm quan trong cùa ba triet già trén. MAi dén nAm 1968 vA 1969 mdi ed hai tàc phàm cùa Heidegger là Vom Wesen der Warheit (Bàn ve Yéu tinh cùa Chàn ly) vA Was ist das - die Philosophiel {Triét hpc là gii) do Pham Cdng Thién dich sang tiéng Viét. Hai bàn chuyén ngù nAy khdng dua trén nguyén tàc tiéng Due, ma tu bàn Phàp ngù. Diéu này khòng quan trpng. Diéu quan trpng là dich già ed hiéu tu tUdng cùa Heidegger khdng?'

C. 1.03 Hói dd dà ed ngUdi dàt vàn de ve khà nàng triét hpc cùa òng Thién, nhà't là ve chuyén òng hiéu Heidegger. Chuyén này dà sAng tò khi GiAo su Hubert Hohl, phd Giàm ddc Trung tàm Vàn hda Due d SAi Gdn xac nhAn trong buoi thuyé't trinh cùa dng ve Heidegger tai Dai hpc Van hanh, ndi òng Thién lA "Khoa trUdng". Òng ndi: "NgUdi Viét Nam khòng hiéu Heidegger". Ké cùng càn biét thém lA Giào su Tien sì Triét hpc Hohl lA hpc trò cùa Heidegger vA lA tàc già cùa mot vài bó sàch co tinh "dàn nhàp" ve Heidegger va Husserl bang PhAp ngù. Òng cùng lA ngUdi Due dàu tién dich cuon Cung Oàn Ngdm Khùc cùa Nguyén Già Thiéu sang Due ngù.

1. Òng Thién dich là Ve The tinh cùa Chàn ly. "Thè tinh" va "Yéu tinh" khàc nhau. The" là "die Form", con Tinh" là "der Wesen". Dich nhii thécó nghia là doi "Von dem Wesen und der Warheit" thành "Die Form und der Wesen der Warheit**. Thè thi cuó'n sàch cùa Heidegger phài bàn thém v^ hình tuòng hay hién tifong ben ngoài cùa chàn ly. Néu dung the tham luàn sé góm hai phàn: "nhàn thùc" va "dao dtfc". Diéu này khóng co trong cutfn Vom Wesen der Warheit cùa Heidegger. Tói dong y vói nhàn xét cùa mpt nguòi ban cùng trong ngành tnét là "Òng Thi^n phài de y dén vàn d^ Academics hdn." Nói cho dùng "phài làn lóc nhiéu trong trUÒngóc."

72

e. 1.04 Ngay cà han tu "Ho' thàm" ma óng Thién dùng

dich tu chù "Abyss" cùng gay ngò nhàn, khòng chi cho ngUÒi

doc sàch cùa òng, ma cho cà chinh òng. Chù "Abyss" dùng

trong triét hoc co nghìa là "Crisis" tue "Cdn khùng hoàng".

Nhit vay, ta thù bòi noi dung tu tuòng cùa Heidegger co hi

hiéu sai khòng?

C. 1.05 TrUòng hdp cùa òng Thién rà't hà'p dàn khi mot

nhà giào (Tran Bich Lan?) mòi òng Thién ra Dai hoc vàn

khoa thi luàn vàn trié't hoc va khào sàt khà nàng tiéng Phàp

trUóc mot boi dóng gom càc hoc già chuyén mòn. Nhàn dip

này và'n de bang cà'p cùa òng Thién cùng dUdc dat ra. Óng

Thién chi tra Idi Id md va moi chuyén xé'p vào yèn làng.

C. 1.06 Và'n de dàt ra khòng chi là trUdng hdp riéng òng

Thién ma là tinh trang chung cùa mòn trié't hoc tai Nam Viét

Nam triióc nàm 1975. Sàch giào khoa ve mòn Triét hoc Tày

pbudng dùng ò dai hoc goi là "nhiem y". Dùng ra là nhùng

cuó'n sàch tóm tàt sd lUdc ve mòn Trié't cho dai chùng. DUa

trén tu liéu riéng cùa mot giào sU tòt nghiep d Vàn khoa Sài

Gòn, thì giào sU Lé Tòn Nghiém phu tràch giàng day cuó'n

Sein und Zeit cùa Heidegger dà thàng thàn nói vói sinh vién

là sau mot nàm day cuó'n sàch dò óng mói bié't là óng "dà

hieu sai" tu tuòng cùa Heidegger.

C. 1.07 Gàn day, mot cUu giào su Trié't tó't nghiep ò dai

hoc Sài Gòn cho biét tàc pham cùa Husserl dUdc chon de day

trong chUdng trinh trié't hoc ban cu nhàn là cuó'n Nhdp món

vào Hién tUcfng luàn cùa Husserl. Né'u dùng là cuó'n

Cartesian Meditations: An Introduction to Phenomenology

thì qua là mot thù thàch lòn cho vàn de giàng day va tié'p

thu tu tuòng Husserl ò Nam Viét Nam thdi dò.

73

D. VI DU BA: NHCTNG C Ò GANG DI TÌM TU' TUÒNG VIÉT NAM

D. 1.00 Tu khoàng giùa thàp nién 60 cho dé'n mùa xuàn 1975, tai Nam Vièt co mot vài co gang rat dàng khen ve vièc di tìm tu tuòng Viét Nam. Xin ghi nhò là "tu tUÒng Viét Nam" chù khòng phài "trié't hoc Viét Nam".

D. 1.01 Nguyén Dàng Thuc xuàt bàn cuon Lich su TU

tuòng Viét Nam (1967), va cùng nàm dà Kim Dinh xuàt bàn cuon Càn bàn Triét ly trong vàn hóa Viét Nam. Trong hai cuon Dich kinh Linh the (1969) va dac biét Lac thU Minh

triét (1971) Kim Dinh dua ra già thiét là mot phàn tu tuòng Trung Hoa thuc ra là cùa Viét Nam. Vi là già thiét nén Kim Dinh khóng co tài liéu dàn chùng, tuy co ve ly tri (rational), nhung yéu ly luàn (logicai).

D. 1.02 Nhùng sàch cùa Kim Dinh lòi cuon mot so tuoi tré Viét Nam, dàc biét ké tu sau 1970. Dudng nhu là "khi mot dàn toc bi quàn quai duói nhiéu àp luc ngoai lai, màt cà "bàn ngà" thi su phàn khàng va tìm ve tu tuòng dàn toc càng manh." Tiéc ràng trong qua khù, Viét Nam khóng de lai cho hién tai mot già tài cu thè ve tu duy triét hoc.

D. 1.03 Dù muón già thiét càch nào chùng ta vàn phài nhàn ràng rat nhiéu quan diém thuóc ve eòi ré cùa vàn hóa va tu tuòng Viét khóng the nào bàn den ma khóng co cot tuy tu Trung Hoa. Trong khi tài liéu tham khào ve* Trung Hoa càng nhiéu bao nhiéu, thì tài liéu ve Viét càng it bay nhiéu, néu khóng nói là "khóng co".

D. 1.04 Diéu này khóng nhùng chi là càu bòi cho tàt cà sinh vién va hpc già Viét Nam ò mién Nam, ma cho ngay cà sinh vién va hoc già nuòc ngoài tói hoc tai Viét Nam. Day là

74

trUdng hdp cùa hai sinh vién Hoa Ky. Mot sinh vién ban tien SI ò dai hoc Hawai tói Sài Gòn làm luàn àn ve Hàt Chèo vói óng Vìi Khàc Khoan hi dành bòng vi tài liéu dàn chùng long léo va khòng co thàm quyén. Mot sinh vién khàc tu dai hoc Yale, rat giòi tié'ng Viét, dé'n Dai hoc Van Hanh chUa het mot nàm phài bò sang Tich Lan, bòi vi khà nàng giàng day ò Van Hanh khòng dù trình dò.

D. 1.05 Mot tu si Phàt giào ngUdi Anh tói Dai hoc Van Hanh mot tbòi gian than ràng, càc vi thUdng toa trong ban giàng buàn ò Van Hanh "giàng bài ma khòng biét giàng cài gì!** Nhu vày, óng ké't luàn là mày vi dò dà uong phi thdi giò va cuòc dòi cùa hp.

D. 1.06 Tuy nhién, nhiing co'gang cùa Kim Dinh va Nguyén

Dàng Thuc càn phài dUdc khich le, tu chinh ve phUdng phàp,

va càn dUdc tiép tue bòi nhùng thè' he hién tai va tUdng lai, cho

dé'n khi thành cóng né'u thUc co chat lUdng cao ve tu tuòng.

E. VIÉT NAM CO TRIÉT HOC KHÓNG?

E. 1.00 Khi dat vàn de ngUdi Phàp co khà nàng vié't Anh

hùng ca khòng, thì ngUòi Phàp thàng thàn tra Idi: "Le

Fran^ais n'a pas de téte épique!"/"NgUdi Phàp khòng co khà

nàng vié't Anh hùng ca", màc dù co nguòi nhu Lamartine dà

CÒ gang, nhUng khóng thành cóng.

E. 1.01 Né'u ta muón trUng ra su thàt ve "Trié't hpc Viét

Nam" thì ta phài co khà nàng day thù trié't hpc dò cho thè'

gian, vói lich su va y niém rò ràng cùa Trié't Viét, chù khòng

phài "suy ra". Khi tói Hoa Ky, giào sU Kim Dinh co tàm su

trén bào cùa ngUòi Viét ma tói dpc dUdc vào cuòi thàp nién

70, là " Ford Foundation co tìm cho giào sU mot viec day hpc

75

ò dai hpc (giào sU khóng nói tén trUdng) de giàng day ve trié't ly Viét Nam. Nhung giào su phài tU rùt lui, vi vàn de giàng buàn dòi bòi phài dpc nhiéu qua!" (Gàn day tòi mói dUdc biét diéu GS Kim Dinh nói khóng dùng)'.

E. 1.03 Cài thù gpi là 'Triet Viét" néu co, ma mèi khi bàn dé'n khóng dung Tàu thì dung dé'n Àn, thì ta càn phài dàt vàn de thàt rò ràng chó nào là ta, va cho nào là nguòi. Khi càu bòi thuóc pham vi siéu hình, ta càn biét rò siéu binh hoc cùa Triét Viét là gì? Quan niém va cùu cành/muc dich (Téle) cùa nò. Khi càu bòi thuóc pham vi nhàn thùc ta càn biét rò dàu là già thiét, dàu là tién già thiét, dàu là vàn de cùa tinh càm, va dàu là vàn de cùa ly tri, cài gì là kinh nghiém hàu

thién va cài gì là kinh nghiém tién thién. Hdn thè nùa, phUdng phàp ly luàn phài chat che nhung khòng giào diéu, va cài nhìn ve dao due phài là cài nhìn co dól thoai, chd khòng "phàn" nhU Khòng - Lào.

E. 1.04 Tóm lai, chùng ta chUa bao giò thày mot tàc phàm trié't hpc Viét Nam tu co dé'n kim. Cu cho là co thu thàt lac, chùng ta vàn khóng thày nhùng truyén thuyé't ve "triét hoc

1. Tal hòi thào Globalization (Asia Pacific). November 21/22. 2005 t#i Hanoi, do UNESCO bào trd, tói co dip gap GS Tran Vàn Doàn. GS Doàn di cho tói biét nhiéu chi tiét c6 lién quan tói càc tac già nhU Pham Cóng Thién. Nguyén Vàn Trung. va Kim Dinh. Hieu bié't cùa tói ve càc tic gii này den tu nhùng bài bào chinh ho vié't va dàng trén tàp san hay bào hànf ngày tir m^y chuc nàm ve tnrdc. Theo GS Doàn. hieu bié't cùa tói ve hti óng Thién va Kim Dinh "khóng chinh xàc", va sau dò dà giùp tói nhin rt hdn. bang chinh kinh nghiém cùa óng. Tói xin càm on, nhung khóng ghi dàn chùng cùa GS Doàn trong bài vié't này. cot de' trành nhùng hiéu \im rt chuyén cà nhàn. ngoài pham vi chuyén món. Tói chi de y den già tri n^ dung tir tuòng Triet hpc ma thói.

76

Viét Nam" co ly tinh rò ràng. Cu the là, trong ngón ngù Viét, nhùng tu trùu tUdng lién quan tói hoat dong cùa tri tue déu vay mUdn tir Tàu.

E. 1.05 Viét Nam khóng phài là nuóc duy nhà't trén thè' giói khóng co triet hoc. Né'u khòng co triét hoc trong qua thù, thì ngày nay ngUÒi Viét nén khòi sxl làm trié't hpc. Day là mot thù thàch lón lao. Ngttòi Due, nguòi Anh, ngUòi Phàp, va ngUòi Mi chi mói co vài tram nàm trié't hoc ma thói, nhUng ho dà cong hién nhiéu tu tuòng triet hoc cho nhàn loai. Bié't dàu ngUòi Viét cùng co the thUc hién dUdc giàc mó cùa mình.

PHU LUC

Sir KHÀC BIÉT GIÙA Ti/ Tl/ÒNG VA TRIÉT HOC

THE DIFFERENCE BETWEEN THOUGHT AND PHILSOPHY

TU'TUÒNO (Thought)

XÀ HÓI NÀO CÙNG CO

Cogito = Suy tu.

1. KHÒNG THEO HE THÒNG

Hoat dóng cùa tàm tinh va

tri tue.

Màc nhién khóng càn giài

thich Goc ngon.

TRIÉT HOC (Philosophy)

KHÒNG PHÀI XÀ HÒI NÀO CÙNG CÒ

Cògitatatione depingimes =

Meditation, reasoning.

Cògitàtum = Thought, idea,

purpose.

l.THEOHÉTHÓNG

Mòn hoc ve nhùng hién

tUdng cùa suy tu.

Giài thich tan goc ngon.

77

Thién ve ve chù quan va két luan

Suy tu theo phUdng cham. theo tàp quàn cùa vàn hóa. xà hói.

Su dung ngón ngù theo tinh càm va cu the

Khóng phàt trién ngòn ngù trùu tupng trong lành vuc khoa hoc va sang tao.

Vi du: Ve (thiéu y niém)

Hói hoa nhàn gian

Y niém Kié'n trùc ?

Y niém ve chù vié't ?

Quan niém vù tru va nhàn sinh?

2.THE0 HE THÓNG

Suy tu theo quy Uóc va biéu tUòng.

Vàn hóa (phudng chàm = niaxim. thành ngù = idiom) Quan niém xà hói tinh (passive)

Cóng nhàn co chù quan, nhung dàt càu hòi.

Duói ành hudng nào dò suy tu chù quan xuàt hién.

Phàn tich ngón ngù duòi nhùng dang khàc nhau tu tinh càm tói cu thè va trùu tUdng.

Phàt trién ngón ngù trùu tUdng trong lành vUc khoa hoc va sang tao.

Vi du: Hòi hoa (co y niém: bàn ve 4 nguyén ly trong boi hoa, tu the ky 5 sau Gòng Nguyén)

Hòi hoa nhàn gian va bàc hoc

Y niém Kién trùc: Cóng, Quóc, nói Gòng ngoai Quóc.

Y niém ve chù viét: Tuòng hình (idiogram)

Quan lyém vù tru va nhàn sinh: Kinh dich

2.PHÀ HE THÓNG

Phé binh càc mò hình tu tUdng.

Quan niém xà hói doi thay (dynamic)

78

Quan niém chàn ly nàm

trong y niém vàn hóa va

tòn giào nén co tinh bà't

bién. pho thóng (universa]),

va linh thiéng. * '

Già tri dao due dé'n tu mac

khài thàn linh.

**Cày co vò tri cùng hùu

tinh"

"Ngàn nàm vdn vat"

Tinh nhàn loai

rb nn':d-' d ;

Con ngUdi vUdn tói mó

hình trong thàn thoai.

Quan niém chàn ly chi là y

niém dUa trén xùc càm

(passion). Y niém chàn ly

co tinh bién thién (variable)

dù dUa trén kinh nghiém

(synthetic knowledge).

Thàn linh là tàc phàm cùa

tuòng tUdng

Chùng ta suy dién chùng

ta qua sU vàt, nhUng khòng

bao giò hiéu dUdc sU vàt.

Ngdn nàm vàn khóng bào

dàm con nguòi co vàn minh

tién bò.

Lodi ngUài trong y nghla ve

"loai" khòng hdn gì con vàt,

nén "tinh nhàn loai" day con

ngUÒi ra ngoài thUc tai, va

di vào hu vó. "Tinh ngUÒi

(humanism) chi co trong

dot thoai triét de (dialogism)

vói su hièn hùu cu thè day

song dóng giùa TA va THA -

NHÀN.

Con ngUÒi vUdn tói bàn thè

tiép tue di lèn cùa mình

(being to becoming being).

79

Co mot xà hói ly tuòng.

Diém hói tu

Convetgent point

(tuòng là hói thóng nhung

là su tha hoà cùa con rìguòi)

A B

Tu di biét di tói tinh chung

From diversity to univer-

sality

Co mot xa hpi tot hdn. vi xà

hói nào cùng co vàn de, xét

theo bién chùng cùa chinh

xà bòi (The process of

social dialectics or social

transformation).

Diém phàn tàn

Divergent point

(Lày goc tu nguòi de moi

nguòi giài phóng mình tdi

hieu bié't riéng cùa mình,

trong khi à'y vàn chà'p nhàn

già tri cùa nguòi khàc)

A B

Tu tinh chung di tói giai

thoàt kliàc nhau

From universality to ways

of liberation.

80