Gradski zavod za javno zdravlje Beograd

Epidemiološke karakteristike virusnih hemoragijskih groznica

dr Nevenka Pavlović

zajedničke karakteristike: - virusna etiologija - hemoragični sindrom i visoka temperatura - endemično javljanje - prirodnožarišno poreklo

način prenošenja na čoveka: - krpelji - komarci - direktan kontakt sa krvlju, sekretima,

ekskretima i tkivima čoveka/životinja

klinička slika: - varira od inaparentnih infekcija do oboljenja različitog stepena težine, zavisno od tipa uzročnika,

imunološkog odgovora i stepena virulencije soja, značajna stopa mortaliteta

Virusne hemoragijske groznice (VHG).

Obavezna hitna prijava sumnje na osnovu čl.7 Pravilnika o prijavljivanju zaraznih bolesti i drugih slučajeva utvrđenih Zakonom o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti

Etiologija i primarni način prenošenja

Uzročnici

Primarni načinprenošenja

Bolest Familija Rod

KOMARCIMA Hemoragična groznica denga Togaviridae FlavivirusGroznica Rift-Valley Bunyaviridae FlebovirusŽuta groznica Togaviridae Flavivirus

KRPELJIMA Kongo-Krimska hemoragična groznica Bunyaviridae FlebovirusKjasanurska šumska bolest Togaviridae FlavivirusOmska hemoragična groznica Togaviridae Flavivirus

GLODARIMA Hemoragična groznica Junin Arenaviridae ArenavirusHemoragična groznica Machupo Arenaviridae ArenavirusHemoragična groznica sa bubrežnim sindromom

Bunyaviridae Flebovirus

Groznica Lassa Arenaviridae ArenavirusNEPOZNAT Virusna bolest Ebola Filoviridae Filovirus

Marburska virusna bolest Filoviridae Filovirus

Arenaviride, Buniaviride, Flaviviride Filoviride

- VHG su primarno infekcije divljih životinja (lisica, vuk, majmuni), komaraca i krpelja, glodara, slepih miševa, mišolikih glodara (zec, jež, šumski miš), ređe domaćih životinja (goveda, koze, ovce)

- direktan fizički kontakt sa krvlju/sekretima inficiranih ljudi, životinja, krpelja ili komaraca

- nozokomijalni aerosol i/ili respiratorno prenošenje visoko sumnjivo za Marburg, Ebola, Lasa i KKHG

- medicinska oprema i kontaminirani predmeti iz okoline obolelog

Rezervoari i putevi prenošenja

Rasprostranjenost

* Prirodnožarišne infekcije sa endemično-mozaičnom rasprostranjenošću

* Zapadna Afrika, istočna Evropa (posebno u zemljama bivšeg SSSR-a), zemlje Mediterana, severozapadna Kina, delovi Azije, Južna Evropa, Bliski Istok, delovi Centralne i Južne Amerike, Severoistočna Australija

* Uglavnom sporadično javljanje, povremena pojava manjih ili većih epidemija osim obolelih koji žive u regionima gde ima rezervoara VHG, bolest se registruje i među putnicima koji su boravili u endemskim područjima – importovane infekcije

* Zbog sve veće opasnosti od bioterorizma, ovi veoma zaraznI i potencijalno smrtonosnI virusi su sve veći problem

Period inkubacije 3–25 dana

Infektivni sindrom: -To, glavobolja, mijalgije,kašalj, povraćanje

Hemoragični sindrom: - petehije, ekhimoze, krvarenja na mestu uboda, krvarenja iz nosa, desni, hemoragični konjunktivitis, hematemeza, melena, hematurija

- dehidratacija, uremija, acidoza,

- oštećenje jetre, CNS i vegetativnog NS

- razvoj stanja šoka i smrtni ishod

- letalitet od 20 do 80% hospitalizovanih zbog žute groznice i do 90% zbog Ebole

Kliničke manifestacije VHG

Protivepidemijske mere

VHG sa interhumanim prenosom

Groznica Lasa, Ebola, Marburg, Kongo-krimska HG, Junin i Mačupo HG

- stroga izolacija obolelih i sumnjivih na oboljenje

- striktno sprovođenje mera predostrožnosti (standardne, kontaktne i kapljice) - specijalna zaštitna odeća za jednokratnu upotrebu

- pravilno postupanje zdravstvenih radnika i bolničkog osoblja

- sprovođenje procedura za postupanje sa kontaminiranim materijalom i laboratorijskim uzorcima

VHG prenos komarcima i krpeljima

Groznica denge, Žuta groznica, Rift-Valley, Kongo-Krimska HG- u fazi viremije mere sprečavanja uboda komaraca i krpelja - mera karantina za osobe iz kontakta sa obolelom osobom ili sumnjom

da je bila u kontaktu sa obolelom osobom- pojačan epidemiološki nadzor u žarištu - stalni epidemiološki nadzor u endemskom području (rano otkrivanje i pravilan postupak u slučaju sumnje i/ili pojave oboljenja, brzo

obaveštavanje)

Protivepidemijske mere

Kongo-Krimska hemoragijska groznica

Prvi put je opisana na Krimu u 1944, a prepoznata kao entitet 1969. godine u Kongu.

Uzročnik: Nairovirus, porodica Buniaviride

Rezervoari i vektor: - Iksodidni krpelji (roda Hyelomma), mišoliki glodari (zec, jež, šumski miš), slepi miš, lisica, vuk domaće životinje (goveda, koze, ovce) privremeni domaćini

Put prenosa: - ubod krpelja, osnovni put - kontakt sa zaraženom krvlju životinja ili krpelja preko mikropovreda kože ili kroz sluzokožu - interhumani prenos preko krvi ili drugih telesnih tečnosti obolelih kroz mikropovrede kože ili sluzokožu - moguć je prenos konzumiranjem nepasterizovanog mleka

Kongo-Krimska hemoragijska groznica

Rasprostranjenost: zemlje bivšeg SSSR-a, Turska, Bugarska, Grčka, Albanija, Kosovo i Metohija, severozapadna Kina, centralna Azija, Afrika, Bliski Istok, Indija

Kliničko ispoljavanje

Inkubacija: 1–14 dana, u proseku od 5 do 7

Znaci i simptomi: - iznenadan početak bolesti, glavobolja, visoka temperatura, bolovi u leđima, zglobovima i trbuhu, povraćanje,

malaksalost (proleće – jesen)

- u teškim oblicima dolazi do krvarenja iz desni, nosa, pluća, materice, creva i drugih tkiva i organa, pojave iIkterusa

Zaraznost: 6–10 dana od početka bolesti (visoko kontagiozna u bolničkim uslovima)

Među hospitalizovanim pacijentima, smrtnost se kreće od 9% do 50%

Diferencijalna dijagnoza – ostale VHG, sepsa, crevni oblik antraksa, akutna leukoza, trombocitopenija

Kongo-Krimska hemoragijska groznica

Kongo-Krimska hemoragijska groznica

Protivepidemijske mere i mere prevencije

edukacija stanovništva o načinu prenosa i merama lične zaštite (pregled kože, skidanje krpelja, odgovarajuća odeća i obuća, primena repelenata)

sprovođenje mera u staništu (uređivanje terena, ređe hemijski tretman)

stroga izolacija obolelih i sumnjivih na oboljenje

adekvatna lična zaštitna oprema za jednokratnu upotrebu (zdravstveni radnici)

sprovođenje procedura za postupanje sa kontaminiranim materijalom, krvlju, telesnim tečnostima i laboratorijskim uzorcima obolelog, dezinfekcija u toku bolesti

pojačan epidemiološki nadzor u žarištu

stalni epidemiološki nadzor u endemskom području (rano otkrivanje i pravilan postupak u slučaju sumnje i/ili pojave oboljenja, brzo obaveštavanje)

Lasa groznica

Prvi put opisana 1969, infekcija se javlja u zapadnoj Africi, nosi ime po gradu u Nigeriji, gde su registrovani prvi slučajevi obolevanja.

Uzročnik: - Lasa Arena virus, porodice Arenaviridae

Rezervoar: - “Multimamate pacov” rod Mastomis, uobičajeni seoski glodar i domaćin virusa

Lasa groznica

Put prenosa: - aerosolima ili direktnim kontaktom sa urinom i fecesom zaraženih glodara kroz

oštećenu kožu (posekotine i rane), udisanjem infektivnih čestica, konzumiranjem hrane koja je kontaminirana sekretima glodara

- sa čoveka na čoveka kontaktom sa zaraženom krvlju, tkivima, sekretima i izlučevinama, ali ne uobičajenim kontaktom koža na kožu

- ubodne rane u toku intervencije sa potencijalom za širenje u bolničkoj sredini, praćeno visokom smrtnošću

Rasprostranjenost: endemična u delovima zapadne Afrike (Nigeria, Liberia, Siera Leone i Gvineja) godišnje oboli 300.000–500.000 ljudi, umre oko 5000...

Period inkubacije: 1–3 nedelje

Zaraznost: u akutnoj febrilnoj fazi kada je virus prisutan u ždrelu, do 9 nedelja od početka bolesti (izlučivanje urinom)

Kliničko ispoljavanje: - postepen tok bolesti - oko 80% zaraženih bez vidljivih simptoma (subkliničko ispoljavanje)

- u epidemijama smrtnosti do 50%

Simptomi i znaci: groznica, gušobolja, retrosternalni bol, bolovi u trbuhu, leđima, kašalj, povraćanje.

U drugoj nedelji bolesti: vezikulozni enantem na sluzokoži nepca sa pojavom znakova hemoragijskog sindroma (krvavi proliv, konjunktivitis, krvarenje iz sluzokoža, krvarenja iz nosa i digestivnog sistema).

Kod težih oblika moguća ja pojava oligurije i anurije i neuroloških simptoma (gubitak sluha, tremor, encefalitis)

Diferencijalna dijagnoza: sve hemoragijske groznice, Rift Valley HG, Q groznica, ornitoza, psitakoza, toksoplazmoza, rikecioze

Pre pojave krvarenja bolest liči na trbušni tifus i paratifus

Lasa groznica

Lasa groznica

Mere prevencije:

stroga izolacija obolelih i sumnjivih na oboljenje

adekvatna lična zaštitna oprema za jednokratnu upotrebu (zdravstveni radnici)

sprovođenje procedura za postupanje sa kontaminiranim materijalom i laboratorijskim uzorcima

dezinfekcija u toku (ekskreti, sputum, krv i svi predmeti iz kontakta sa obolelim)

sprovođenje nadzora nad bliskim kontaktima sa obolelim

Žuta groznica

Transmisivna prirodnožarišna infekcija, akutna antropozoonoza

Uzročnik: - virus žute groznice, flavi virus iz familije Togaviridae

Vektori: - komarci Aedes aegipty u gradskoj sredini i šumskih komarac roda Haemagogus Aedes

Rasprostranjenost: tropskim regionima Afrike, delovima Centralne i Južne Amerike

Žuta groznica

Sinantropni tip infekcije je uglavnom bolest majmuna, prenosi se preko zaraženih komaraca u tropskim prašumama. Humane infekcije nastaju preko uboda komaraca koji su se prethodno hranili krvlju zaraženih majmuna.

Gradski tip žute groznice je najčešći uzrok obolevanja od žute groznice i nastanka epidemija

Inkubacija: 3–6, ređe 9–10 dana

Period zaraznosti: u toku prvih 3–5 dana bolesti, pre pojave febrilnosti

Kliničko ispoljavanje

- razvoj tri stadijuma, od lakših oblika febrilne bolesti do teških oblika hepatitisa i hemoragijske groznice, praćenih ikterusom

- simptomi teške infekcije: visoka temperatura, jeza, glavobolja, mijalgije, povraćanje, bol u leđima, kratka remisija i pojava simptoma teške forme bolesti sa razvojem stanja šoka, krvarenjem i insuficijencijom bubrega i jetre

* Diferencijalna dijagnoza – sve vrste VHG, akutni virusni hepatitis, leptospiroza, malarija

Mortalitet: od 15% do više od 50%

Žuta groznica

Mere prevencije i suzbijanja

- mere zaštite pri radu sa krvlju i telesnim tečnostima

- sprečiti pristup komaraca bolesniku najmanje 5 dana od pojave bolesti

Gradski tip infekcije: - mere zaprašivanja unutrašnjosti kuća- primena larvicida za eliminaciju u staništu

Sinantropni tip infekcije: - mera vakcinacije

Vakcinacija protiv žute groznice se preporučuje pre putovanja u šume Amazona, kao i za najbliže kontakte obolelog

Veterinarske mere – za životinje sa endemskih područja, 7 dana karantina

Žuta groznica

Denga groznica

Denga groznica (DG) najčešća virusna infekcija koju prenose komaracisvake godine u svetu – oko 100 miliona infekcija i 25.000 smrtnih slučajeva Lt = 4–5%.

Uzročnik: - flavivirusi, 4 opisana serotipa familija Togavirida

Vektor: - virus Denge na ljude prenose komarci:

- Aedes aegypti (invazivna, domaća vrsta poreklom iz Afrike sa distribucijom u tropske i subtropske regione širom sveta)

- Aedes albopictus (poreklom iz Azije)

Rezervoar: - u tropskim urbanim sredinama ciklus čovek-komarac, - u Jugoistočnoj Aziji i Zapadnoj Africi ciklus majmun-komarac-čovek

Put prenosa: - ubod zaraženog komarca, nema interhumanog prenosa

Denga groznica• Rasprostranjenost: tropski i subtropski region, uključujući

indonežanski arhipelag, severoistočnu Australiju, Južnu i Centralnu Ameriku, jugoistočnu Aziju i subsaharsku Afriku

• Bolest se javlja sporadično i u manjim epidemijama. Obolevaju najčešće deca, a među odraslim osobama žene

Inkubacija: 4–15 dana, prosečno 6

Period zaraznosti: neposredno pre početka pa do kraja febrilnosti (6–7 dana) komarci postaju zarazni 8–12 dana od hranjenja krvlju viremične osobe

Kliničko ispoljavanje

* Najčešće kao infekcija slična gripu

* Denga hemoragijska groznica i Denga šok sindrom: teže manifestacije, javljaju kod osoba koje su prethodno bile zaražene drugim denga serotipom Simptomi i znaci:

* klasična Denga groznica: visoka temperatura, groznica, osip, jaka glavobolja, jeza, bolovi u mišićima i zglobovima

* teže manifestacije bolesti: razdražljivost, nemir, pojačano znojenje, nakon čega sledi stanje šoka i krvarenja iz nosa, GIT i pluća

Diferencijalna dijagnoza – VHG, sepsa, trbušni tifus, trombocitopenična purpura

Denga groznica

Mere prevencije:

- edukacija stanovništva

- mere lične zaštite od uboda komaraca

- sprečiti pristup komaraca bolesniku sve dok traje febrilnost

- zaprašivanje insekticidima u prostorijama obolelih osoba

- mere u staništu (larvicidi)

• mere predostrožnosti u radu sa krvlju

Denga groznica

Marburg hemoragijska groznica

Blisko povezana sa Ebolom

Uzročnik dokazan u materijalu obolelih osoba u epidemijama iz 1967.u više laboratorija – Beogradu, Moskvi, Londonu, Marburgu (31 obolela osoba, rad sa organima, krvlju, kulturama ćelija zelenih majmuna iz Afrike)

Slučajevi van Afrike su retke, ali su registrovani u Evropi

Rasprostranjenost: - Uganda, Zimbabve, DR Kongo, Kenija i Angola

Marburg hemoragijska groznica

Uzročnik: - virus Marburg, familija Filoviride, rod filovirus Rezervoar: - afrički voćni slepi miš (Rousettus aegyptiacus) - slično Eboli, prenos infekcije na prvog obolelog

čoveka ostaje nepoznat

Put prenosa: interhumani, kao kod Ebole

Inkubacija: 5–10 dana

Marburg hemoragijska groznica

Kliničko ispoljavanje:

Bolest počinje naglo, sa povišenom temperaturom, jezom, glavoboljom i mijalgijama.

Oko pet dana nakon pojave simptoma, makulopapularna ospa, najprominentnija na trupu (grudi, leđa, stomak), mučnina, povraćanje, bol u grudima, bol u grlu, bol u stomaku, proliv. Ekstremni simptomi uključuju nekrotični hepatitis bez žutice, pankreatitis, ozbiljan gubitak težine, delirijum, stanje šoka, prestanak rada jetre, masivna krvarenja i multiorganske disfunkcije.

Oporavak od Marburg hemoragijske groznice može biti produžen, praćen pojavom orhitisa, hepatitisa, mijelitisa ili uveitisa.

Smrtnost : 23% and 25%

Diferencijalna dijagnoza: simptomi i znaci bolesti često slični malariji i tifoidnim groznicama, leptospirozama, rikeciozama

Protivepidemijske i mere prevencije: kao za Ebolu