VIII klasisaqmatsne.ge/wp-content/uploads/2020/06/Mus_08_teach.pdfrad gaviTvaliswineT zemoT...

144

Transcript of VIII klasisaqmatsne.ge/wp-content/uploads/2020/06/Mus_08_teach.pdfrad gaviTvaliswineT zemoT...

  • maswavleblis wigni

    VIII klasi

    gamomcemloba `saqarTvelos macne~

  • musikamaswavleblis wigniVIII klasi

    gamoSvebis weli da rigiToba 2020

    ISBN 978-9941-16-732-4

  • 3Don’t

    copy

    sarCevi

    deklamaciis nairsaxeobebi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi sxva vokalur JanrebSi

    saxelmZRvanelo/seriis koncefcia .....................................................................................4Sesavali .................................................................................................................................7Sefasebis rubrika: ................................................................................................................9ritmul-intonaciuri savarjiSoebi .................................................................................12scenarebi .............................................................................................................................16pirveli Tavi _ xiluli da uxilavi musikaSi (matrica) .................................................17I Tavi _ musika samyaroSi da samyaro musikaSi Tema: xiluli da uxilavi musikaSi sityva da intonacia deklamaciaSi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi1-3. deklamirebis sawyisebTan ...........................................................................................244-6. ritmuli deklamacia .................................................................................................317-9. melodeklamacia, rogorc musikis erT-erTi gamomsaxvelobiTi xerxi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi ................................................................3510-11. reCitativi, rogorc xilulisa da uxilavis gamomsaxveli xerxi .........................3912-13. deklamaciis didostatebi ......................................................................................4314. deklamaciis nairsaxeoba reperebis musikaSi ............................................................4615-16. Semajamebeli gakveTilebi .......................................................................................4817-20. deklamaciis nairsaxeobebi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi msxvil vokalur-instrumentul formebSi ............................................................49kompleqsuri davaleba .......................................................................................................5621-23. deklamaciis nairsaxeobebi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi sxva vokalur JanrebSi ...................................................................................................62sityva instrumentul musikaSi, rogorc xilulis gadmocemis saSualeba24-25. programuli musika ..................................................................................................6626-27. Semajamebeli gakveTili ..........................................................................................69II Tavi _ musika sazogadoebaSi da sazogadoeba musikaSiTema: Taobebi da musika II Tavis matrica .................................................................................................................7228-29. Taobebs Soris arsebuli gansxvavebis gadmocema Zvel da axal akademiur musikaSi ...................................................................................................7730-31. popularuli musika .................................................................................................7932-33. popmusika (gagrZeleba) ............................................................................................8134-36. popularuli musika, rogorc TaobebSi arsebuli ganwyobebis amsaxveli Janri .8537-39. popmusikis zogierTi mimdinareobebis maxasiaTeblebi da sxvadasxva Taobis ganmasxvavebeli Tvisebebi .......................................................................................8940-42. popmusikis zegavlena Tanamedrove akademiur musikaze......................................9243-44. qarTuli popularuli musika guSin da dRes .......................................................9445. Semajamebeli gakveTili ...............................................................................................98III Tavi _ me musikaSi da musika CemSiTema: martooba da erToba musikaSi (matrica)............................................................10046-48. martoobis formebi da musikis gamomsaxvelobiTi xerxebi..................................10349-51. musikaSi erTianobis gamomxatveli gamomsaxvelobiTi xerxebi...........................10752-53. Semajamebeli gakveTili.........................................................................................109sanoto danarTi ................................................................................................................111gamoyenebul terminTa ganmartebiTi leqsikoni............................................................142gamoyenebuli literatura...............................................................................................144

  • 4Don’t

    copy

    saxelmZRvanelo/seriis koncefcia

    Cveni saxelmZRvanelos koncefcia moiazrebs moswavleze orientire-buli musikis swavlebis procesis organizebas erovnuli saswavlo gegmis moTxovnebis gaTvaliswinebiT: rogor gavxadoT sagakveTilo procesi sain-tereso da mravalferovani, rogori midgomebi da praqtikuli strategiebi gamoviyenoT, ra resursebiT gavamdidroT musikis gakveTili da sxv.

    Cveni mizania, musikis gakveTilze mozards Camouyalibdes da ganuviTardes sxvadasxva unar-Cveva: dialogis, msjelobis, musikis mosmenisa da gaanali-zebis, mReris, ritmis grZnobis, individualurad, wyvilebsa da jgufurad muSaobisa da sxv.

    SevecadeT Temebi warmogvedgina mravalferovnad, CavrTeT sxvadasxva donis SemecnebiTi da interaqtiuli aqtivobebi, romlebic xels Seuwyobs gansxva vebuli interesisa da SesaZleblobis mqone moswavleebs:

    •metad gauRvivos musikisadmi interesi; •aumaRlos motivacia; •moiZios damatebiTi informacia mocemuli Temebis irgvliv.

    bavSvebi, moTelvis saxiT, yovel gakveTilze Seas ruleben ritmul-in-tonaciur savarjiSoebs individualurad, wyvilebSi da jgufurad, moisme-nen musikas, isaubreben nawarmoebis musikalur-gamomsaxvelobiT xer xebze, formasa da Janrze. mravalferovani audio da videoresursebi klasikosebisa da popmusikis sxvadasxva mimdinareobis nimuSebidan saSualebas miscems maT, ukeT Cawvdnen musikis Sinaarss, xasiaTs, isaubron mosmenilis irgvliv, mar-to an wyvilebSi gaakeTon proeqti, Seadaron da Seafason sxvadasxva epoqis musikaluri Sedevrebi, gaicnon Semsruleblebi da maTi Semoqmedeba; Sesa-bamisad, isini damoukideblad gascemen pasuxebs sakvanZo SekiTxvebze.

    migvaCnia, rom Cveni saxelmZRvanelo, winare codnaze dayrdnobiT, gaafar-Toebs mozardis musikalur STabeWdilebebsa da informaciul codnas, Camouyalibebs da ganuviTarebs sxvadasxva unar-Cvevas.

  • 5Don’t

    copy

    saxelmZRvaneloSi gamoyenebuli gzamkvlevi simboloebi

    moismineT

    upasuxeT kiTxvebs

    imuSaveT LMSS programaSi

    moiZieT informacia

    imuSaveT wyvilebSi

    naxeT videokadrebi

    musikis Teoria

    aqtivobebi

  • 6Don’t

    copy

    zogadi informacia saxelmZRvanelos Sesaxeb

    winamdebare saxelmZRvanelo gankuTvnilia zogadsaganmanaTleblo skolis VIII klasis moswavleebisTvis. saswavlo wlis ganmavlobaSi isini Seiswavlian Semdeg Temebs:

    Tematuri bloki: musika samyaroSi da samyaro musikaSiTema: xiluli da uxilavi musikaSi.

    Tematuri bloki: musika sazogadoebaSi da sazogadoeba musikaSiTema: Taobebi da musika.

    Tematuri bloki: me musikaSi da musika CemSiTema: martooba da erToba musikaSi.

    es Temebi ori mimarTulebiT iSleba: 1. SemoqmedebiToba da praqtika; 2. musikis aRqma konteqstSi.

    saswavlo procesSi periodulad xdeba wina wlebSi ganxiluli masalidan codnis gameoreba/gaaqtiureba gakveTilis Temis Sesabamis konteqstSi.

    Temebisa da qveTemebis ganxilva mimdinareobs 1-2 an met gakveTilze, es da-mokidebulia aqtivobebis mravalferovnebasa da masalis sirTuleze.

    musikis sagnis saswavlo kompleqts warmoadgens: moswavlis, maswavleblis wignebi da eleqtronuli resursi _ audio- da videoCanawerebi.

  • 7Don’t

    copy

    Sesavali

    VIII klasSi musikis sagnis farglebSi moswavle Seiswavlis musikas, rogorc TviTgamo xatvisa da komunikaciis saSualebas; gaecnoba, rogor SeiZleba gad-moices musikaluri elementebis saSualebiT adamianis Sinagani mdgomareoba, aseve, rogor ganasxvaos socialuri da epoqaluri cvli lebebi musikaluri gamomsaxvelobiTi xerxebiT. moswavleebi gaacnobiereben samyaros, rogorc mravalferovani grZnobebisa da ideebis wyaros, romlebic kompozitors SeuZ-lia SemoqmedebiTad asaxos musikaSi.

    musikaluri xelovnebisadmi moswavleTa interesebis formirebas ganapiro-bebs maTi srulyofilad CarTva saswavlo procesSi; esaa ritmuli savarjiSoebi, gakveTilis msvlelobisas teqsturi masalisa Tu audio/videoCanawerebiT mosmenili resursis analizis, sakuTari STabeWdilebis, mosazrebis naTlad gamoTqmis unari, argumentirebulad msjeloba, sakuTari mosazrebebis dasa-buTeba da daskvnis gamotana (mkvidri warmodgenebi); mRera, intonireba, im-provizacia, komunikacia da pasuxismgeblobis unarebis gamovlena jgufebSi, wyvilebSi muSaobisas, monawileoba saklaso Tu klasgareSe RonisZiebebSi.

    moswavlis wigni `musika~ (VIII klasi) srul SesabamisobaSia saqarTvelos zogadi ganaTlebis sferoSi saxelmwifo politikis ZiriTad miznebTan. masSi gaTvaliswinebulia sabazo safexuris erovnuli gegmis 2018-2024 wlebis musikis sagnis standartis moTxovnebi.

    Tanamedrove saganmanaTleblo sivrceSi naTlad gamoikveTa axali moTxovnebi sagakveTilo procesis mimarT. pirvel rigSi, es gulisxmobs gakveTilze aqti-uri moswavlis da maswavleblis konstruqciul, SemoqmedebiTobisa da Tanam-Sromlobis principiT agebul urTierTobebs.

    maswavleblebis mimarT daisaxa amocana, gaaaqtiuron moswavleebi, maqsima-lurad CarTon isini sagakveTilo procesSi, aumaRlon motivacia da interesi sagnis mimarT, saxaliso da saintereso gakveTilebis saSualebiT ganuviTaron dabali da maRali saazrovno da socialuri unarebi. aseve naswavli Teoriuli codnis situaciisa da amocanis Sesabamisad praqtikaSi gamoyenebis unari.

    `maswavleblis wigni~ moicavs:komentarebs moswavlis wignis sagakveTilo paragrafebze;• erovnulsaswavlogegmasTanSesabamisobisTematurrukas(matricebs);• saerTorekomendaciebssagakveTiloscenarebisTvis;• gakveTilisscenarebs(nimuSebs);• SefasebisrubrikebisnimuSebs;• SemajamebelitestebisnimuSebs;• kompleqsuri davalebebis nimuSebs;• damatebiTsakiTxavdasanotomasalas;• audiodavideoresursebs.sagakveTilo procesebis dagegmvisa da scenarebis Sedgenis dros maqsimalu-

    rad gaviTvaliswineT zemoT CamoTvlili moTxovnebi da miznebi.saswavlo kompleqtis TiToeuli komponentis amomwuravad da srulyofi-

    lad gamoyeneba saukeTeso Sedegis miRwevis sawindaria. vfiqrobT, Cven mier SemoTavazebuli saxelmZRva nelo/seria pedagogebs jerovan daxmarebas gau-wevs am saqmeSi.

  • 8Don’t

    copy

    rogor aigeba saswavlo Temasaswavlo Temis asagebad umTavresi orientirebia standartis Sedegebi. isini

    standartSi savaldebulo saxiTaa gansazRvruli. cnebebsa da Sedegebze dayrdnobiT ganisazRvreba mkvidri warmodgenebi, sakvanZo kiTxvebi da Sefasebis indikatorebi.

    saswavlo Temis swavla-swavlebis mizniT Semdeg etapze unda ganisazRvros sagno-brivi sakiTxebi, resursebi, davalebebis tipebi/nimuSebi, gagebis, gaazrebis, ganmt-kicebisa da SejamebisTvis. aseve mniSvnelovania ganisazRvros ideebi Semajamebeli kompleqsuri davalebebisTvis, radgan mxolod kompleqsuri davalebebis saSualebiT SeiZleba gamovlindes, ramdenad daeufla mos wavle Temis farglebSi asaTvisebel codna-unarTa erTobliobas da ramdenad axerxebs maT funqciurad gamoyenebas.

    saswavlo Temis agebis bijebi

    nabiji I. mkvidri warmodgenebis dadgena.

    nabiji II. Tematuri sakvanZo kiTxvebis dasma.

    nabiji III. Sefasebis indikatorebis gansazRvra.

    nabiji IV. aqtivobebisa da mimdinare davalebebis dagegmva da resursebis SerCeva.

    nabiji V. Semajamebeli kompleqsuri davalebebis SemuSaveba.

    gakveTilze Temis ganxilva sam etapad mimdinareobs:I etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis da miznebis gacnoba; II etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis gadasaWrelad da miznis misaRwevad saWiro samizne cnebebisa da mkvidri warmodgene bis damuSaveba;III etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemebisa da maTi gadaWris xerxebis kompleqsur davalebaSi warmoCena.

    TiToeul gakveTilSi TanamimdevrobiT mocemulia yvela aqtivoba sarekomendacio instruqciebiTa da kiTxvebiT.

    maswavleblis wignSi mocemuli gvaqvs ritmul-intonaciuri savarjiSoebis nimuSe-bi, romlebsac moswavleebi yovel gakveTilze gaakeTeben. winare codnaze dayrdno-biT, sa survelia, gavimeoroT wina wlebSi ganxiluli ritmul-intonaciuri aqtivoba/TamaSebi (mag., `saaTi~ da sxv.). aseTi saxis savarjiSoebi moswavleebs waadgebaT maTi metro-ritmuli, azrovnebiTi Tu mexsierebiTi unarebis gaumjobesebaSi.

    gakveTilis Temebi agebulia samfaziani interaqtiuli gakveTilis sqemiT: dakvir-veba-gamowveva, Sinaarsis realizacia da gaazreba, Sedegze gasvla.

    gakveTilis srulfasovnad asaTviseblad aucilebelia sxvadasxva resursis gamo-yeneba: moswavleTaTvis xelmisawvdomi musikaluri sakravebi, el.resursebi.

    yoveli Tavis dasasruls tardeba Temis Semajamebeli gakveTili, romelSic moce-muliakompleqsuri davalebis nimuSebi. am dros jamdeba moswavleTa codna _ rogor aiTvises Seswavlili masala. mocemulia TviTSefsebis cxrilebi _ ra viswavle, ra vici, ra minda vicode.

    winamdebare maswavleblis wigni pasu xobs erovnuli saswavlo gegmis stan dartebs da, vfiqrobT, pedagogebs daexmareba musikis sagnis swavlebis ZiriTadi koncefciis ganxorcielebaSi, saswavlo procesis sainteresod warmar TvaSi.

  • 9Don’t

    copy

    Sefasebis rubrika: codna da unar-Cvevebi fasdeba Semdegi kriteriumebiT: • musikis mosmena da masTan dakavSirebuli davalebebis Sesruleba; • masalis moZieba; • gamarTuli sametyvelo unarebi; • SemoqmedebiT saqmianobaSi monawileoba: simRera, improvizacia, musikalur-

    dra matuli kompoziciebi, musikalur-kompiuteruli programebis Seqmna; • proeqtis momzadeba; • sakuTari da sxvisi Sesrulebis/Semoqmedebis ganxilvaSi monawileoba; • musikaluri nawarmoebis konteqstis ganxilva; • sxvadasxva aqtivobis dagegmva da momzadeba; • sakuTari naSromis, SemoqmedebiTi saqmianobis wardgena; • sxvadasxva davalebis Sesrulebisas musikaluri damwerlobisa da ter-

    minebis adekvaturad gamoyeneba da sxv.

    moswavleTa TviTSefaseba yoveli Tavis Semajamebel gakveTilze maswavlebeli sTxovs moswavleebs,

    rveulSi Caxazon cxrili da upasuxon kiTxvebs:

    Tema ra vicodi ra viswavle raSi damexmareba SeZenili codna

    risi Seswavla msurs

    jgufuri namuSevris Sefaseba

    Sefasebis kriteriumebimaqsimaluri

    qula

    drois limi-tis dacva, organizebu-loba

    el.resursebisa da kompiute-ris floba da praqtikaSi gamoyeneba

    Semoqmedebi-Toba da praqtika (ramdenad kargad SeZlebs sakuTari STabeWdilebebisa da gamocdilebis safuZvelze SemoqmedebiTi Canafiqris gan-xorcielebas).

    komunikabeloba jgufSi muSao-bisas

    10

    2 1 4 3

    individualuri praqtikuli samuSaos Sefaseba

    Sefasebis kriteriumebimaqsimaluri

    qula

    drois limi-tis dacva, organizebu-loba

    el.resursebis, internetprog-ramebis) floba da praqtikaSi gamoyeneba

    SemoqmedebiToba da praqtika (ramdenad kargad SeZlebs musikis saSualebiT sakuTari ideebis, emociebisa da gan-wyobebis gamo xatvas).

    Sesrule-buli na-muSevris prezentacia

    10

    2 1 4 3

  • 10Don’t

    copy

    Semajamebeli davalebebis komponentiSemajamebeli davalebis komponenti ukavSirdeba swavla-swavlebis Sedegs. am

    kom ponentSi mowmdeba erTi saswavlo monakveTis (Tavi, Tema, qveTema, aqtivo-ba) Seswavla-damuSavebis Sedegad miRweuli Sedegebi. konkretuli saswavlo erTeulis dasrulebisas moswavlem unda SeZlos musikis standartiT gansaz-R vruli codnisa da unarebis warmoCena.

    Semajamebel davalebaTa tipebi SeiZleba iyos:rekomendebulia Semajamebel davalebaTa mravalferovani formebis gamoye-

    neba. musikis Semajamebel davalebaTa tipebi SeiZleba iyos:•mosmenilinawarmoebisanalizi,diskusia,vizualTandakavSireba,Sedegis

    gamotana, daskvnis gakeTeba;•prezentacia;•testireba;• kompleqsuri davaleba;•konkursi-Sejibri;•proeqtis prezentacia;• musikaluri kolaJis Seqmna da prezentacia.SeZenili codna jamdeba yoveli Temis dasrulebisas.

    moswavle fasdeba:

    doneebi doneebis gansazRvreba

    doneebis ganmarteba

    saTanado aqtivobis piroba

    prestruqturuli done

    verc erTi niS-niT ver amoic-nobs musikalur gzavnils, ver amoicnobs musikis emociur muxts. ver amyarebs adek-vatur asociaciur kavSirs.

    ver xedavs gansxva-vebas SemarTe-biTi Tu WvretiTi, lirikuli Tu dramatuli xasi-aTis musikas Soris. ver xsnis, ra aso-ciacias an ra gan-cdas iwvevs masSi es musika.

    am musikaluri frag mentebidan romelia SenTvis saTno, sixarulis-momgvreli musika, da romeli musika iwvevs SenSi SfoTs, daZa bulobas?

    unistruqturuli done

    amoicnobs musi-kaluri enis calkeul elemen-tebs, magram ver amoicnobs musi-kalur nawarmoebSi am elementebiT miRweul emociur muxts da ver ukav-Sirebs verc erT SemoTavazebul interpretacias.

    amoicnobs cal keul ritmul fi gu-racias, melodiur svlas, aq tivobis pirobis farglebSi amoicnobs calkeul intervals, magram yovelive amas ver akavSirebs raime konkretul mxat-vrul saxes, ar Se uZlia im emoci-uri efeqtis aR-wera, romelic am musikaluri ele-mentebiT iqna miR-weuli.

    romel musikalur fragmentSia melo-diuri intonacia agebuli kvartaze da romelSi _ kvin-taze?

  • 11Don’t

    copy

    multistruqtu-ruli done

    musikaluri enis ramdenime ele-mentiT amoicnobs musikaluri nawar-moebis emociur muxts. amyarebs konkretul aso-ciaciur kavSirs (ukavSirebs konkre-tul interpreta-cias).

    amoicnobs musi-kaluri enis ram-denime elements da ukavSirebs raime erT mxatvrul saxes (mag., ram-denime konkretul intervalze agebul melodiur intona-cias ukavSirebs siyvarulis grZno-bas).

    mousmine ramdenime musikalur frag-ments da SearCie is fragmentebi, rom-lebic, Seni azriT, siyvarulis gr-Znobas ukavSirdeba, ra maxasiaTeblebis mixedviT SearCie?

    mimarTebiTi done

    musikaluri enis mravali elementiT amoicnobs musikis Sinaarss (emociuri muxti, mxatvruli saxe), gansazRvravs TiToeuli maxa-siaTeblis rols mxatvruli saxis SeqmnaSi.

    SeuZlia musi-kaluri enis sxva-dasxva elementi daaxarisxos Semo-Tavazebuli inter-pretaciebis mixed-viT (mag., sxvadasxva intervalze agebul melodiur intona-ciebs axa risxebs siyvarulis, si-Zulvilis Temebis mixedviT).

    daaxarisxe es frag-mentebi ganwyobebis mixedviT, romle-bic personaJis gancdebs ukavSir-deba, ra maxasiaTeb-lebiT daaxarisxe es fragmentebi?

    gafarTovebuli done

    musikaSi garkveuli mxatvruli saxis SeqmnaSi adgens musikaluri enis elementebis gamoye nebis kanon-zomierebebs. sTa-vazobs musikaluri nawarmoebis saku-Tar interpreta-cias da musikalur maxasiaTeblebze dayrdnobiT moh-yavs saTanado argumentebi am interpretaciis sasargeblod.

    amoicnobs musi-kaSi ramdenime SemoTavazebuli interpretaciis maxasiaTeblebs, ganixilavs maT sxvadasxva Sinaar-sobriv konteqstSi. (mag., SemoTava-zebuli fragmen-tebidan garkveul maxasiaTeblebze dayrdnobiT ukav-Sirebs siyvarulis da siZulvilis konfliqtis Te-mas, Semdeg sTava-zobs gansxvavebul konteqsts, mag., Tavisuflebis-ken swrafva da Zaladoba) da mo-hyavs am interpre-taciis marTebulo-bis argumentebi.

    am musikaluri fragmentebidan SearCieT is frag-menti, romelic SeiZleba siyvarul-sa da siZulvils Soris konfliqts warmogviCendes. kidev ra gansxva-vebuli interpre-tacia SeiZleba mivusadagoT am musikalur frag-ments? rogor daasabuTebT am interpretacias?

  • 12Don’t

    copy

    ritmul-intonaciuri savarjiSoebi

  • 13Don’t

    copy

    erTi da igive melodiebi sxvadasxva metro-ritmiT:

    ritmul-intonaciuri savarjiSoebi samxmovanebis bgerebze.

  • 14Don’t

    copy erTxmiani metro-ritmuli savarjiSoebi:2/4, 3/4 da 4/4 zomaze:

    savarjiSoebi sekvenciebiT, gameorebuli winadadebebiT, Secvlili daboloebiT.

    44

    44

    24

    24

    34

    34

    24

  • 15Don’t

    copy

    44

    34

    24

    24

    orxmiani metro-ritmuli savarjiSoebi taSiT, kakuniT an sxvadasxva dasar tyami/saJRaruno sakraviT:

    24

  • 16Don’t

    copy scenarebi

  • 17Don’t

    copy

    Tematuri bloki: musika samyaroSi da samyaro musikaSiTema: xiluli da uxilavi musikaSisaaTebis raodenoba _ 27

    TemasTan dakavSirebuli mkvidri warmodgenebi:• musikis saSualebiT xilulis da uxilavis gadmocema SeiZleba; • xiluli da uxilavis amocnoba musikaSi gamoyenebuli sityvis da musikis

    gamomsaxvelobiTi xerxebis urTierTkavSiris mixedviT SeiZleba;• sityvisa da musikis gamomsaxvelobiTi xerxebis urTierTkavSiri yvelaze naTlad

    deklamaciis nairsaxeobebSi iCens Tavs;• rac ufro matulobs musikis gamomsaxvelobiTi xerxebis mniSvneloba dek-

    lamaciaSi, miT ufro mkveTrad iCens Tavs Sinagani, uxilavi arsi musikaSi;• musikaSi xiluli da uxilavi yvelaze mkafiod gadmoicema iseT JanrebSi, sadac

    aqtiurad gamoiyeneba sityva: simRera, kantata, oratoria, ope ra, miuzikli da sxva vokluri Janrebi;

    • xSir SemTxvevaSi musikalur nawarmoebSi gadmoicema rogorc mwvave konfliqti aseve sruli harmonia xilulsa da uxilavs Soris.

    Temis farglebSi dasamuSavebeli sakiTxebi• sityva da intonacia deklamaciaSi xiluli da uxilvis gadmocemaSi;• deklamacia da melodeklamacia rogorc musikis erT-erTi gamomsaxvelobiTi

    xerxi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi;• deklamaciis sxva nairsaxeobebi xilulis da uxilavis gadmocemaSi oratoriaSi;• deklamaciis nairsaxeobebi xilulSi da uxilavis gadmocemaSi operasa da sxva

    vokalur JanrebSi;• reCitativi, rogorc xilulisa da uxilavis gamomsaxveloviTi xerxebi;• sityva instrumentul musikaSi, rogorc xilulis gadmomcemis saSualeba.

    Temis farglebSi dasamuSavebeli qvecnebebi:ritmi _ mravalferovani ritmuli figuraciebi ritmul deklamaciaSi; melodia _ melodiuri moZraobebi intonirebul deklamaciaSi da deklamaciaSi nax-evar-simReriT;harmonia _ deklamacia, rogorc harmoniis nawili;forma _ instrumentuli musikisa da deklamaciis urTierTkavSiriT Seqmnili struqtura;Janri _ opera, miuzikli, oratoria, mcire vokaluri Janrebi, programuli musika, simfoniuri poemebi, instrumentuli ciklebi.

    pirveli Tavi _ xiluli da uxilavi musikaSi (matrica)

  • 18Don’t

    copy

    samizne cnebebi da maTTan

    dakavSirebuli mkvidri

    warmodgenebi

    sakiTxi da qvecnebebi

    sakvanZo SekiTxvebi

    kompleqsuri davalebebi

    sityva da intonacia deklamaciaSi xilu-lisa da uxilavis gadmocemaSi

    ritmi _ ritmuli figuraciebi dekla-maciaSi;

    melodia _ intonacia;

    harmonia _ urTierT-kavSiri sityvasa da intonacias Soris;

    forma _ fraza, wina-dadeba;

    1. rogor miiRweva deklamaciaSi xi-luli da uxilavi?

    2. rogor amovic-no is mxatvruli xerxebi romliTac miiRweva xiluli da uxilavi dekla-maciaSi?

    3. ra mxatvruli xerxebis gamoye-nebaa sakmarisi mxatvruli kiTxvis dros xilulisa da uxilavis gadmoce-maSi?

    • SeTavazebuli radio-speqtaklidan nawyvetis safuZvelze msjeloba sityvisa da intonaciis rolze xilulisa da uxi-lavis gadmocemaSi;•ucxourenazeSeqmnili radiospeqtak-lis nawyvetis mosmena, misi garCeva, Janrisa da Sinaarsis amocnoba, personaJebis Sinagani mdgomareobis amoc-noba da msjeloba, Tu riT aris miRweuli es mdgomareobebi;•programaLMMS-is meSveobiT mxatvrulad warmoTqmuli teqstis melodizeba.

    SeniSvna: L M M S -Si Sesasru-lebeli davalebebi savalde-bulo ar aris maTTvis, visac amis teqnikuri SesaZleblo-ba ar gaaCnia.

    I etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis da miznebis gacnoba sakvanZo SekiTxva: rogor miiRweva deklamaciaSi xiluli da uxilavi?radiospeqtaklis fragmentis mosmenisas msaxiobTa mier warmoTqmul replikebSi teqstis Sinaarsisa da intonaciis gamijvna. gansazRver-eba imisa Tu ra datvirTvaa aqvs teqstsa da am teqstis warmoTqvmis intonacias. am komponentebis xilulsa da uxilavTan dakavSireba.II etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis gadasaWrelad da miznis misaRwevad saWiro samizne cnebebisa da mkvidri warmodgene-bis damuSavebasakvanZo SekiTxva: rogor amovicno is mxatvruli xerxebi romliTac miiRweva xiluli da uxilavi deklamaciaSi?intonaciis dakvirvebis mizniT ucnob enaze radiodadgmis mosmena. intonaciis maxasiaTeblebis dadgena da am maxasiaTeblebze dayd-nobiT teqstis savaraudo Sinaarsis amocnoba. varaudebis Sedareba realur SinaarsTan da realuri Sinaarsis intonaciur maxasiaTe-blebTan dakavSireba. xilulsa da uxilavis urTierTkavSiris WrilSi teqstisa da intonaciis ganxilva.III etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemebis da maTi gadaWris xerxebis kompleqsur davalebaSi warmoCenasakvanZo SekiTxva: ra mxatvruli xerxebis gamoyenebaa sakmarisi mxat-vruli kiTxvis dros xilulis da uliavis gadmocemaSi?radiodadgmis fragmentSi warmoTqmuli replikebis intonaciur-Sinaarsobrivi garCeva da maTi xilulisa da uxilavis urTierTmoqme-debis WrilSi ganxilva.

    resursebi:

    ritmi•ritmigrZliobismixedviT xmebs, bgerebs garkveuli TanmimdevrobiT alagebs da musika-Si erTgvar wesrigs amyarebs;•xmebidabgerebilagdeba usazRvro raodenobis rit-mul figuraciebSi;•musikaSimelodiaver arsebobs rit-mis gareSe, Tumca ritms musikaSi damoukideblad arseboba SeuZlia;•ritmimelo-dias da zogadad mTlian musikalur nawarmoebs sxva-dasxva xasiaTs sZens;•ritmimusikassZens dinamikas;•ritmimusikasemociis, emociuri cvalebadobis gad-mocemaSi exmareba

    melodia•melodiaariserT xmaSi gadmoce-muli musikaluri azri;•melodiaSimusikaluri azri droSi xmis sima-Rleebis cvliT gadmoicema;•intonaciamelo-diis is mniSvnelo-vani elementia, romelic mas Sinaarss sZens da simaRlis mixedviT ubralo bgeraTcv-lisgan ganasxva-vebs;•intonacia

    Sefasebis kriteriumebi: ganmaviT./ganmsazRvr.

    SemoqmedebiT saqmianobaSi monawileoba: musikis mosmena da masTan dakavSirebuli davalebebis Sesruleba.

    moswavlis wigni, rveuli, audio da video Canawerebi.

  • 19Don’t

    copy

    sakiTxi da qvecnebebi

    sakvanZo SekiTxvebi

    kompleqsuri davalebebi

    1. ra rols TamaSobs melodeklamacia xilulisa da uxilavis gadmocemaSi?

    2. ra rols TamaSobs musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi?

    3. rogor gamoviyeno melodeklamacia da musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi xilulisa da uxilavis gadmosacemad?

    • miuziklidan an operidan SemoTavazebuli nawyvetis safuZvelze msjeloba melodeklamaciis da musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebis rolze xilulisa da uxilavis gadmocemaSi;•miuziklidanan operidan SemoTavazebuli nawyvetis safuZvelze msjeloba imaze, Tu ra gavlenas axdens am nawyvetis fragmentis struqturaze; cxrilis Sedgena;•programismeSveobiTSemoTavazebuli deklamaciis, melodeklamaciis da musikaluri Tanxlebis nimuSebisgan erTiani dramatuli scenis Seqmna

    II etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis da miznebis gacnoba sakvanZo SekiTxva: ra rols TamaSobs melodeklamacia xilulisa da uxilavis gadmocemaSi?musikaluri magaliTebis safuZvelze teqstsa da musikaluri mxareze dakvirveba, teqstis Senaarsa da emociur datvirTvaze varaudebis gamoTqma.II etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis gadasaWrelad da miznis misaRwevad saWiro samizne cnebebisa da mkvidri warmodgene-bis damuSavebasakvanZo SekiTxva: ra rols TamaSobs musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi?orive musikalur magaliTSi axal gamomsaxvelobiT xerxze dakvirveba (melodeklamacia). misi gansazRvreba da mis maxasiaTeblebze msjelo-ba xiulsa da uxilavis WrilSi.III etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemebis da maTi gadaWris xerxebis kompleqsur davalebaSi warmoCenasakvanZo SekiTxva: rogor gamoviyeno melodeklamacia da musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi xilulisa da uxilavis gadmosacemad?raime musikalur magaliTebze dayrdnobiT melodeklamaciis in-tonaciur-Sinaarsobriv mxareebze msjeloba da am mxareebis xilu li-sa da uxilavis urTierTmoqmedebis WrilSi ganxilva.

    resursebi:

    xSir SemTxvevaSi bunebaSi arse-bul intonaciebs emsgavseba, riTac igi gansakuTre-bul emociur gamoxmurebas hpovebs msmenelSi:•arsebobsmelo-diuri intonaciebi, romlebsac konk-retuli mdgradi Sinarsobrivi datvirTva gaaC-nia da sxvadasxva epoqis musikaSi amave Sinaarsobri-vi mniSvnelobiT gamoiyeneba;•melodiaverarsebobs ritmis gareSe

    harmonia•harmoniacalkeul bgerebs TanaxmianobebSi aerTianebs;•harmoniaSisx-vadasxva bgerebis Tanaxmianoba arse-bobs: intervali, akordi, kilo, bgeraTwyoba da a.S.;•harmoniaSiakordebis Tanmim-devrobebis mkacri kanonebi arsebobs, rasac harmoniul svlebs an for-mulebs uwodeben;•harmoniulisv-lebis saSualebiT viTardeba musi-kaluri azri;•harmoniasgansa-kuTrebuli mniS-vneloba eniWeba musikiT ganwyobis SeqmnaSi;•harmoniasmniS-vnelovani roli eniWeba movlenis adamianis, sagnis daxasiaTebaSi;

    melodeklamacia, rogorc musikis erT-erTi gamomsax-velobiTi xerxi xilulisa da uxi-lavis gadmocemaSi

    ritmi _ ritmuli figuraciebi dekla-maciaSi;melodia _ intona-cia;harmonia _ urTierT-kavSiri sityvasa da intonacias musi-kalur Tanxlebas Soris;forma _ melodek-lamaciis, deklamaci-isa da musikaluri Tanxlebis urTierT-kavSiriT Seqmnilia struqtura;Janri _ opera, miu-zikli.

    Sefasebis kriteriumebi: ganmaviTarebeli, ganmsazRvrelimosmenil nawarmoebSi deklamaciis nairsaxe-obebis amocnoba da maTi rolis gansazRvra xilulisa da uxilavis amocnobaSi

    moswavlis wigni, rveuli, audio da video Canawerebi.

  • 20Don’t

    copy

    •harmoniasmniS-vnelovani roli eniWeba musikiT garemos Seqmnis dros;•melodiacharmo-niis nawilia.

    forma•formagviCven-ebs, Tu rogor aris agebuli musi-kaluri nawarmoebi;•musikaluriforma exmareba kompozitors sxvadasxva musi-kaluri elementi gaaerTianos erT srulyofil musi-kalur nawarmoebSi;•formissaSuale-biT gadmoicema mTliani musi-kaluri nawar-moebis mxatvruli Sinaarsi;•musikaluriformis saSuale-biT gadmoicema musikaluri na-warmoebis mTavari idea:•musikaluriformis meSveobiT iqmneba mxatvruli saxe;•musikaluriformis gareSe SeuZlebelia musikaluri azris ganvrcoba;

    Janri•musikalurina-warmoebis saxeoba, romelsac garkveu-li stilisturi, siuJeturi, kompo-ziciuri maxasiaTe-blebi gaaCnia;•musikaluriJanris warmoqmnas xSir SemTxvevaSi istoriuli movle-nebi ganapirobeben;•musikaSiJanrinawarmoebis for-mas ganapirobebs

    sakiTxi da qvecnebebi

    sakvanZo SekiTxvebi

    kompleqsuri davalebebi

    reCitativi, rogorc xilulisa da uxilavis gamomsaxveli xerxi

    ritmi _ ritmi reCitativSi;melodia _ melo-diuri moZraobebi reCitativSi;harmonia _ reCita-tivi da Tanxleba;forma _ saopero formebi;Janri _ opera.

    1. ra rols Ta-maSobs reCitativi xiluli da ux-ilavis gadmoce-maSi?

    2. ra rols asrulebs saorkestro par-tia operaSi xilu-lisa da uxilavis gadmocemaSi?

    3. rogor gamovi-yeno reCitativi musikalur kola-JSi xilulisa da uxilavis gadmoce-maSi?

    • operidan SemoTavazebuli nawyvetebis safuZvelze reCitativis SesaZleblo-bebis rolis gansazRvra operaSi xilulisa da uxilavis urTierTkavSirebis warmoCenaSi;•msjelobaimaze,Tura gavlenas axdens am nawyvetis fragmentis struqturaze;•SemoTavazebulideklamaciis nairsaxeobebisa da musikaluri Tanxlebis nimuSebisgan erTiani dramatuli scenis Seqmna.

    I etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis da miznebis gac-noba sakvanZo SekiTxva: ra rols TamaSobs reCitativi xilulisa da uxila-vis gadmocemaSi?winare codnis gaaqtiureba sakiTxSi dasmuli problemebis gacnobis mizniT. axali cnebis Semotana.

    II etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis gadasaWrelad da miznis misaRwevad saWiro samizne cnebebisa da mkvidri warmodgene-bis damuSavebasakvanZo SekiTxva: ra rols asrulebs saorkestro partia operaSi xi-lulisa da uxilavis gadmocemaSi?konkretuli operis magaliTze deklamaciis erT-erTi saxeobis reCitativis gamoyenebis xerxebze msjeloba da xilulsa da uxilavis urTierTkavSiris warmoCenaSi misi rolis gansazRvreba.

    III etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemebis da maTi gadaWris xerxebis kompleqsur davalebaSi warmoCenasakvanZo SekiTxva: rogor gamoviyeno reCitativi musikalur kolaJSi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi? konkretuli saopero fragmentis magaliTze reCitativis SesaZleblo-bebze saubrisas operaSi xilulisa da uxilavis urTierTkavSirebis warmoCena.

    resursebi: moswavlis wigni, rveuli, audio- da vide-oCanawerebi.

    Sefasebis kriteriumebi:ganmaviTar./ganmsazRvrelireCitativis SesaZleb-lobebis gansazRvra operaSi xilulisa da uxilavis urTierTkavSi-rebis warmoCenaSi; masTan da kavSirebuli davalebebis Sesruleba.

  • 21Don’t

    copy

    (xSir SemTxvevaSi Janris da formis saxelwodeba em-Txveva kidevac) da gansazRvravs mis Si-naarssa da xasiaTs;•xSiradJanriswarmoqmnas garkveu-li epoqis esTeti-kuri Sexedulebebi uwyobs xels

    sakiTxi da qvecnebebi

    sakvanZo SekiTxvebi

    kompleqsuri davalebebi

    deklamaciis nairsaxeobebi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi msxvil vokalur-instrumentul formebSi

    ritmi _ ritmuli deklamacia;melodia _ intonire-buli deklamacia;harmonia _ tonika, kilo forma _ samnawiliani forma; Janri _ oratoria.

    1. rogor gamoiye-neba ritmuli da intonirebuli deklamacia xilu-li sa da uxilavis gadmocemis dros?

    2. ra rols Ta-maSobs musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi xilulisa da uxilavis gad-mocemaSi?

    3. rogor gamovi-yeno ritmuli da intonirebuli deklamacia musi-kaSi xilulisa da uxilavis gad-mosacemad?

    •oratoriidanSemoTavazebuli nawyvetis safuZvelze msjeloba melodeklamaciis, deklamaciis da musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebis rolze xilulisa da uxilavis gadmocemaSi;•oratoriidanSemoTavazebuli nawyvetis safuZvelze msjeloba imaze, Tu ra gavlenas axdens am nawyvetis fragmentis struqturaze;•programismeSveobiTSemoTavazebuli deklamaciis nairsaxeobebisa da musikaluri Tanxlebis nimuSebisgan erTiani dramatuli scenis Seqmna.

    resursebi: moswavlis wigni, rveuli, audio da videoCanawerebi.

    Sefasebis kriteriumebi:ganmsazRvrelimosmenil musikalur fragmentze dayrdno-biT, xilulisa da uxi-lavis urTierTkavSiris amocnoba da gansazRvra deklamaciis saxeobebSi.

    I etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis da miznebis gacnoba sakvanZo SekiTxva: rogor gamoiyeneba ritmuli da intonirebuli deklamacia xilulisa da uxilavis gadmocemis dros?Janri oratoriis Taviseburebebze dayrdnobiT deklamaciis nairsaxe-obebis Sinaarsobriv datvirTvaze varaudebis gamoTqma. II etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis gadasaWrelad da miznis misaRwevad saWiro samizne cnebebisa da mkvidri warmodgene-bis damuSavebasakvanZo SekiTxva: ra rols TamaSobs musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi?deklamaciis axali nairsaxeobebis gacnoba da nawarmoebSi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi maTi rolis gansazRvra. simReraze dakvir-vebiT harmoniis elementebze muSaoba da nawarmoebSi maT Sinaarsob-riv datvirTvaze msjeloba. musikaluri nawarmoebis konstruqciis CamoyalibebaSi deklamaciis nairsaxeobebisa da musikis sxva gamomsax-velobiTi formebis mniSvnelobaze msjeloba.III etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemebis da maTi gadaWris xerxebis kompleqsur davalebaSi warmoCenasakvanZo SekiTxva: rogor gamoviyeno ritmuli da intonirebuli dek-lamacia musikaSi xilulisa da uxilavis gadmosacemad?oratoriis raime fragmentze dayrdnobiT xilulisa da uxilavis ur-TierTkvaSiris warmoCenaSi melodeklamaciis nairsaxeobis, sxva musi-kaluri xerxebisa da maT mier warmoqmnili musikaluri konstruq-ciebis rolis warmoCena.

  • 22Don’t

    copy

    sakiTxi da qvecnebebi

    sakvanZo SekiTxvebi

    kompleqsuri davalebebi

    deklamaciis nair-saxeobebi xilulisa da uxilavis gad-mocemaSi sxva voka-lur JanrebSi

    ritmi _ ritmuli figuraciebi dekla-maciaSi;melodia _ deklama-cia naxevradmReriT;harmonia _ urTierT-kavSiri deklamaciaSi sityvas da naxevrad mReras, melodias da sxva musikalur xer-xebs Soris;forma _ deklamaci-isa da musikaluri Tanxlebis urTierT-kavSiriT Seqmnili struqtura;Janri _ vokaluri cikli.

    1. ra rols TamaSobs naxevradmRera da deklamaciis sxva nairsaxeobebi ope-rasa Tu vokalur ciklebSi xilulisa da uxilavis gad-mocemaSi?

    2. ra rols Ta-maSobs musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi vokalur ciklebSi xilulisa da uxilavis gad-mocemaSi?

    3. rogor gamovi-yeno naxevradmRera da musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi xilulisa da uxilavis war-moCenisTvis?

    • vokaluri ciklidan SemoTavazebuli nawyvetis safuZvelze msjeloba melodeklamaciis, deklamaciis, naxevradmRerisa da musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebis rolze xilulisa da uxilavis gadmocemaSi;•vokaluriciklidanSemoTavazebuli nawyvetis safuZvelze msjeloba imaze, Tu ra gavlenas axdens am nawyvetis fragmentis struqturaze;•programismeSveobiTSemoTavazebuli deklamaciis nairsaxeobebisa da musikaluri Tanxlebis nimuSebisgan erTiani dramatuli scenis Seqmna.

    I etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis da miznebis gacnoba sakvanZo SekiTxva: ra rols TamaSobs naxevradmReras da deklamaciis sxva nairsaxeobebi operasa Tu vokalur ciklebSi xilulisa da uxi-lavis gadmocemaSi?vokaluri ciklis mTavari gmiris gacnobis gziT nawarmoebis sakvanZo ideasa da am ideis gadmocemaSi xilulisa da uxilavis konfliqtis rolze molodinebis gansazRvra.II etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis gadasaWrelad da miznis misaRwevad saWiro samizne cnebebisa da mkvidri warmodgene-bis damuSavebasakvanZo SekiTxva: ra rols TamaSobs musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi?vokaluri ciklis struqturis da Sinaarsis gacnoba da amis safuZ-velze mTliani nawarmoebis mTavari ideis warmeCenaSi deklamaciis naxev radmReriT miSvnelobis gansazRvra. III etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemebis da maTi gadaWris xerxebis kompleqsur davalebaSi warmoCenasakvanZo SekiTxva: rogor gamoviyeno naxevradmRera da musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi xilulisa da uxilavis warmosaCenad?vokaluri ciklis erT-erTi nomris magaliTze deklamaciis naxevrad-mReriT gadmocemul xilulisa da uxilavis dapirispirebaze msjelo-biT mTliani nawarmoebis ideis, adamianis Sinagani konfliqtis war-moCena.

    resursebi: moswavlis wigni, rveuli, audio- da videoCanawerebi.

    Sefasebis kriteriumebi:ganmaviTarebeli/ganmsazRvrelimusikis gamomsaxvelobiTi xerxe-bis rolis gansazRvra xilulisa da uxi lavis gadmocemaSi; masTan da kavSirebuli davalebebis Ses-ruleba.

  • 23Don’t

    copy

    sakiTxi da qvecnebebi

    sakvanZo SekiTxvebi

    kompleqsuri davalebebi

    sityva instrumentul musikaSi, rogorc xilulis gadmocemis saSualeba. programuli musika

    ritmi _ ritmuli figuraciebi musi-kaSi mxatvruli saxis SeqmnaSi;melodia _ intonaci-uri formulebi;harmonia _ intona-cia;forma _ fraza, wina-dadeba; Janri _ programuli musika.

    1. rogor moqme-debs sityva musi-kaluri nawarmoeb-is aRqmaze?

    2. rogor gansaz-Rvravs sityva musikalur for-mas?

    3. rogor gamovi-yeno sityva saku-Tari kompoziciis warsadgenad?

    •raime teqstze agebuli konkretuli musikaluri nawarmoebis garCeva. mu si kalur masalasa da leq sis Sinaarss Soris aso ciaciuri kavSirebis gabma; •msjeloba leqsis kom-poziciisa da musikaluri nawarmoebis formas So-ris kavSirebze;•programis meSveobiT SemoTavazebuli mu-si kaluri nawarmoebis frag mentebidan logikuri Tan-mimdevrobiT mTliani kompoziciis Seqmna.

    I etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis da miznebis gac-noba sakvanZo SekiTxva: rogor moqmedebs sityva musikaluri nawarmoebis aRqmaze?winare codnis gaaqtiureba musikalur nawarmoebSi sityvis rolis gacnobierebis mizniT. sxvadasxva musikaluri fragmentis magaliTze msjeloba imaze, Tu rogor moqmedebs msmenelis aRqmaze avtoris mier nawarmoebis saTaurSi miTiTebuli mxatvruli saxe.II etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemis/problemebis gadasaWrelad da miznis misaRwevad saWiro samizne cnebebisa da mkvidri warmodgene-bis damuSavebasakvanZo SekiTxva: rogor gansazRvravs sityva musikalur formas?leqsebis ciklze agebuli safortepiano ciklis magaliTze ganxilva imisa, Tu rogor ganapirobebs literaturuli pirvelwyaro instru-mentuli musikis formas. asociaciuri kavSirebis gabma literatu-ruli pirvelwyarosa da misi mixedviT Seqmnil musikalur nawarmoebs Soris.III etapi. sakiTxSi wamoyenebuli problemebis da maTi gadaWris xerxebis kompleqsur davalebaSi warmoCenasakvanZo SekiTxva: rogor gamoviyeno sityva sakuTari kompoziciis warsadgenad?raime leqsze musikaluri kolaJis Seqmna da misi klasis winaSe wardge-na. warmoCena imisa, Tu rogor imoqmeda leqsis Sinaarsma musikaluri masalis SerCevaSi da rogor ganapiroba leqsis kompoziciam musi-kaluri kolaJis forma. raime leqsze agebuli musikaluri kompoziciis garCeva. musikalur masalasa da leqsis Sinaarss Soris asociaciuri kavSirebis gabma. msjeloba leqsis kompoziciasa da musikaluri nawarmoebis formas Soris kavSirebis warmoCenaze.

    resursebi: moswavlis wigni, rveuli, audio da videoCanawerebi.

    Sefasebis kriteriumebi:ganmsazRvrelidavalebis Sesrulebisas analizis, msjelobisa da daskvnis gakeTebis unarebis gamovlena.

  • 24Don’t

    copy

    1-3

    I Tavimusika samyaroSi da samyaro musikaSi

    sakvanZosityvebi

    antikuri xelovneba; oratori; intonacia; xiluli da uxilavi; mxatvruli deklamacia.

    mizani intonirebuli deklamirebis gansazRvra; musikis gamomsaxvelo-biTi formebi xilulisa da uxilavis amocnobis Tvis.

    sakvanZo SekiTxvebi

    • rogor miiRweva deklamaciaSi xiluli da uxilavi?• rogor amovic no is mxatvruli xerxebi romliTac miiR weva xi-

    luli da uxilavi deklamaciaSi?• ra mxatvruli xerxebis gamoye nebaa sakmarisi mxatvruli kiT-

    xvis dros xilulisa da uxilavis gadmocemaSi?

    resursi moswavlis wigni, rveuli, el.resursi _ audio (##1, 2).

    aqtivoba 2maswavlebeli:arsebobs ori samyaro _ xiluli da uxilavi.xiluli samyaro aris is, rasac vxedavT zogadad da rasac fizikuradac vexebiT _ esaa

    niadagi, mcenareebi, myari sagnebi, siTxe da yvelaferi is, rasac TvaliT vxedavT.rogor SeiZleba SevigrZnoT uxilavi samyaro? uxilavi samyaro aris is, rac grZno-

    basTan, SegrZnebasa da warmosaxvasTan asocirdeba: suni, sicxe, sicive, xmebi... anu yve-laferi is, rasac ganvicdiT, ris warmodgenasac gviqmnis TvaliT danaxuli sagani. maga-liTad, roca yinulis natexs vexebiT, sicives vgrZnobT. am SemTxvevaSi yinuli xilulia, sicive _ uxilavi, romelic CvenSi gamoiwvia yinulis Sexebam. Tundac ferwerul tiloze vnaxoT zamTris peizaJi, gundaoba, gonebaSic TiTqos sicivis asociacia dagveufleba da sakuTar Tavs warmovidgenT im garemoSi, rac tilozea gamosaxuli an vixsenebT mo-mentebs sakuTari cxovrebidan, roca Cvenc amgvar garemoSi vyofilvarT. sxva SemTxveva: roca sicarieleSi viyurebiT, es imas ar niSnavs, rom Cven win araferia. viciT, rom specialuri mowyobilobebiT SesaZlebelia am sicarieleSi adamianis yurisaTvis miuw-vdomeli xmis vibraciis, TvalisaTvis uCinari Tbili da civi nakadebis, magnituri da eleqtromagnituri velebis, radiotalRebis, radiaciis, eleqtruli da biologiuri velebis aRmoCena. vxedavT elvas caze, cisartyelas, polarul naTebas, magram risganaa es gamowveuli da ra qimiuri da fizikuri procesebi mimdinareobs am dros atmosferoSi,

    xiluli da uxilavi musikaSi

    sityva da intonacia deklamaciaSi xilulisa da uxilavis gadmocemaSi

    deklamirebis sawyisebTan

    aqtivoba 1gamis gamRereba; ritmul-intonaciuri savarjiSo:

  • 25Don’t

    copy

    amis TvaliT danaxva SeuZlebelia, Tumca es imas ar niSnavs, rom Cven garSemo araferi ar xdeba. esaa uxilavi samyaro.

    xelovnebis nawarmoebs Tavisi ena aqvs da am eniT unda wavikiTxoT, amovicnoT dedaaz-ri. xelovnebis ra dargis nimuSTanac ar unda gvqondes Sexeba _ iqneba es mxatvroba, Teatri, literaturuli nawarmoebi Tu musika, aRqmis procesi Zalian individualuria. TiToeuls sruliad gansxvavebuli azri da SegrZnebebi SeiZleba gauCndes erTi da ima-ve nawarmoebis gacnobisas. am dros adamiani mTeli Tavisi arsebiTaa masSi CarTuli _ intuiciiT, warmosaxviT, grZnobiT, gonebiT. anu xelovnebis nawarmoebi gvaZlevs imis pirvelwyaros, rom avamuSaoT fantazia, azrobrivad warmovidginoT, vivaraudoT, ra igulisxmeba nanaxisa Tu mosmenilis miRma da amovicnoT, ra xer xebiT aqvs avtors gad-mocemuli Tavisi Canafiqri.

    saxelmZRvanelos pirvel TavSi musikaSi xilulisa da uxilavis ganxilva davafuZneT sityvisa da musikis mosmeniT gamowveul ganwyobebsa da warmodgenebze: sityva _ rogorc xilulisa da musika _ rogorc uxilavis sawyisi. momdevno gakveTilebidan sxva dasxva musikaluri Janris gacnobisas dawvrilebiT ganvixilavT am aspeqtebs.

    ***merve klasis saswavlo kursis pirveli Tema mTlianad eZRvneba deklamaciasa da mis

    nairsaxeobebs sxvadasxva Janris nawarmoebebSi.deklamirebis xelovneba uZvelesi droidan, antikuri xanidan iRebs saTaves. amitom

    daviwyoT mcire eqskursiT im epoqis musikaluri kulturis warmoSobis saTaveebidan.antikurobam, rogorc Zveli saberZneTisa da romis kulturulma memkvidreobam,

    udidesi gavlena iqonia evropisa da saerTod msoflios xalxTa politikur da religiur azrovnebaze, literaturasa da xelovnebaze, filosofiursa da iuridiul Sexedulebeb-ze. es gavlena dRemde grZeldeba da am procesSi gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba antikuri memkvidreobis humanistur idealebs, romelic kacobriobis ganviTarebis sxva-dasxva etapze progresul ZalTa masazrdoebeli arsenali iyo.

    antikuri xana (laT. antiquus — Zveli) — termini Tavdapirvelad aRniSnavda uZvele-si warsulis xelovnebis gansakuTrebul sferos. mas Semdeg mravali naSromi mieZRvna xelovnebis istoriis Seswavlas, saerTo aRiareba hpova azrma Zveli berZnuli da romau-li kulturebis uaRres mniSvnelobaze evropuli civilizaciis ganviTarebaSi. swored am uaRresobis gamo ewoda mxolod Zveli saberZneTisa da romis kulturebs „antikuri“.

    Zveli saberZneTisa da Zveli romis kulturis (iseve, rogorc sxva uZvelesi kul-turebis _ egvipte, siria, palestina) yvelaze mniSvnelovani maxasiaTebelia musikis ar-seboba xelovnebis sxva formebTan erTobaSi. antikuri tragedia warmoudgeneli iyo musikis gareSe: masSi dialogebi gadaizarda melodiur replikebsa da simReriT warmoT-qmaSi, TiToeuli epizodi dasrulebuli iyo sagalobeli nomriT. dramaturgi iTavsebda musikosis, reJisoris da zogjer msaxiobis funqciasac ki. aseT formas sinkretuli xelovneba ewoda. mogvianebiT es dargebi calke profesiebad daiyo. antikuri civili-zaciis qronologiuri CarCoebi aseTia: Zv. w. VIII _ Cv. w. V saukunis Sua wlebi.

    cneba `antikuri xelovneba~ gaCnda aRorZinebis (renesansis) epoqaSi (1400-1600 ww.), roca Zveli saberZneTisa da romis SesaniSnavi qmnilebebi iTvleboda sanimuSo, klasikur qmnilebebad evropuli kulturisaTvis.

    antikurma xanam mogvca iseTi didi filosofosebi, rogorebic iyvnen: plutarqe, piTa-gora, qsenofane, platoni, sokrate, aristotele, demokrite da sxv. mogvianebiT swored maT mier Camoyalibebulma filosofiurma ideebma Seqmna Sua saukuneebis filosofiuri azrovnebis safuZvlebi, rac evropuli socialuri azris ganviTarebis sawindari gaxda.

    antikuri civilizaciis monapovrad miiCneva, upirveles yovlisa, adamianSi pirovnuli Rirsebebis aRiareba, sulierebis upiratesoba, mecnierebis, xelovnebis, miTologiis aR-mavloba, Tavisuflebis Secnoba. antikurobis udides miRwevad ab straqtuli mecniere-bebis _ filosofiis, astronomiis, maTematikis, meqanikis, medicinis, istoriis, marTl-msajulebis, ekonomikis aRmocenebac iTvleba. swored antikur xanaSi daedo dasabami filosofosTa skolas, platonis akademias, aristoteles liceums, aleqsandriul muze-ums (museioni); Seiqmna ganaTlebis sistema, raTa axalgazrda Taoba daufleboda mec-nierebas, xelovnebas, sabrZolo saqmes.

  • 26Don’t

    copy

    adamianSi sulierebis aRorZinebam biZgi misca msoflio religiebis aRmocenebas, Cv. w. I saukuneSi romauli imperiis aRmosavleT provinciebSi Tavi iCina qristianobam, rome-lic, mZafri winaaRmdegobis miuxedavad, IV saukuneSi oficialur religiad aRiares.

    antikuri civilizaciis monapovaria sazogadoebriv-politikur urTierTobaTa gansa-kuTrebuli wyoba _ demokratia. misi ZiriTadi principebi dRemde yvela qveynis demokra-tiul partiaTa da moZraobaTa programebis safuZvlebad gvevlinebian.

    didi iyo antikuri civilizaciis wvlili ekonomikis ganviTarebaSi. swored antikur epoqaSi aRmocenda warmoebis organizaciis, sakuTrebis, finansur, fulad Tu sxva urTi-erTobaTa formebi; daarsda saxelmwifo bankebi da xazinebi.

    antikur xanaSi gaxda SesaZlebeli pirveli msoflio imperiebis warmoqmna, Seiqmna ro-mauli imperia.

    moismineT antikuri xanis musika _ antikuri periodis xalxTa metyveleba, homerosis simRera kiTaras akompanementiT, sakravebis JReradoba audiofailebidan #1, 2, 3, 4; ritmuli deklamacia #5.

    aqtivoba 3aqtivoba _ SemoqmedebiToba da praqtika. moswavleebi deklamireben: moxalise moswav-

    leebi monacvleobiT kiTxuloben saxelmZRvaneloSi mocemul fragmentebs ciceronis naazrevidan.

    maswavleblis instruqcia moswavleebs: ...metyvelebisas aucilebelia mar cvlebze maxvilis sworad gakeTeba. warmoTqmis gamokveTiloba moiTxovs, rom xmovani bgerebi gamoiTqvas sufTad, Tanxmovnebi ki _ energiulad, romlis drosac Car-Tuli iqneba sxeulis organoebi: filtvebi, diafragma, sasunTqi organoebi; yvela marcvali rom kargad ismodes, piri saWiro formiT unda gaiRos, es xmas saTanado siZlieres miscems. warmoTqmis silamaze damoki debulia xmis tembris melodi-urobasa da sworad warmoTqmaze.

    informacia maswavlebels:

    ritmi Tanazomieri sametyvelo erTeulebis mowesrigebuli gameorebaa. „ritmos” berZnulad niSnavs Tanazomierebas, sinatifes. ritmuloba mraval movlenas axasiaTebs. ritmulad gamoTqmuli azri ufro mkveTrad iWreba adamianis gonebaSi. amiT aixsneba is faqti, rom, leqsebis garda, xalxur andazebsa da gamoTqmebsac ki ritmi axasiaTebT.

    leqsTwyoba, igive versifikacia (laT. versus — leqsi da facio — vqmni) — mxatvruli met-yvelebis bgeriTi, metrul-ritmuli, fsiqologiur-intonaciuri organizaciaa, romelic leqss esTetikur mniSvnelobas sZens.

    leqsiTi metyvelebis sawyisebi sinkretizmis xanaSia, rodesac simRera, poezia, musika da cekva mTlianobaSi iyo warmodgenili. xelovnebis ganviTarebis garkveul etapze leqsiTi metyveleba gamoeyo melodias, romelic Zireulad gansxvavdeba misgan bgeris simaRliTa da xangrZlivobiT.

    riTi gansxvavdeba leqsisa da melodiis metro-ritmuli struqtura? musikaluri ritmi uwyvetia, musikalur pauzebs gansazRvruli metri aqvs da isini musikalur sazomSi Sedis, leqsis ritmi ki wyvetilia, yovel taepSi ritmuli moZraoba Tavidan iwyeba, taepebis Siga pauzebi da pauzebi taepebs Soris mkacrad gansazRvruli ar aris da saleqso sazomSi ar Sedis.

    moswavleebi jgufebSi warmoadgenen TavianT mofiqrebul sketCs an saxa liso scenas romelime literaturuli nawarmoebidan.

    Tanaklaselebi daasaxeleben saukeTeso deklamatorebs.

    me-20 s-is cnobili oratorebi: uinston CerCili _ britaneTis premier-ministri, Sarl de goli _ generali, safrangeTis prezidenti, adolf hitleri _ faSisturi germaniis fiureri, benito musolini (duCe) _ faSisturi italiis Tavkaci, franklin ruzvelti _ aSS-is prezidenti, java-harlal neru _ indoeTis premier-ministri, ro nald reigani _ aSS-is prezidenti, margaret tetCeri _ britaneTis premier-ministri, nelson mandela da sxv.

  • 27Don’t

    copy

    zogadi informacia maswavlebels:

    ra aris deklamaciadeklamirebis xelovnebas odiTganve udidesi mniSvneloba hqonda. cnobi-

    li mxedarTmTavrebi TavianTi mgznebare mimarTviT gmiruli TavganwirvisTvis mouwodebdnen meomrebs, berZenma filosofosma skolac ki Seqmna, sadac axal-gazrdebi oratorul xelovnebas euflebodnen.

    deklamacia (laT. Declamatio) _ varjiSi oratorul gamoTqmaSi, literaturuli teq stis mxatvruli kiTxva _ gulis xmobs metyvelebis garkveul musika lurobas.

    deklamirebis mxatvrul xerxs, romlis drosac Semsrulebeli teqsts kiTx-ulobs emociurad amaRlebul maneraSi, iyenebs mraval sametyvelo intonacias moq nili mxat vruli saxis Sesaqmnelad, intonirebuli dekla macia hqvia.

    ritmuli deklamacia niSnavs teqstis an melodiis garkveul ritmSi gadmocemas. ritmuli deklamacia aris TxrobiTi teqstis an leqsis gamoTqma ritmSi. Ziri-Tadi wesia: yvela sityva, yvela marcvali, bgera warmoiTqmeba gaazrebulad. erTi da imave teqstma SeiZleba gamoiwvios sxva dasxva emocia, radgan damokidebuleba erTi da imave personaJis an movlenis mimarT SeiZleba sxvadasxva gziT Seicvalos. musikasa da sityvas erTi fuZe aqvs _ intonacia, aqedan gamomdina re, sityvieri gamosaxuleba da musika ganuyo felia. mozardebi rac ufro Rrmad gaiazreben teqstur gamosaxulebas, miT ufro gasagebi iqneba maTTvis da Semdeg SeZleben gamoxaton musikaluri naazrevi. ritmul deklamacias SeiZleba Tan davurToT ritmuli Tanxleba (marakasebi, samkuTxedi, zarebi, joxebi, dasartyami instrumen-tebi). melodiis JReradobas SeiZleba Tan axldes sxvadasxva moZraoba, rac xels uwyobs bavSvebs fizikurad Seig rZnon tempi, dinamika da metyvelebis ritmi. rit-mo-deklamaciis gamoyeneba xels uwyobs xmis JReradobis bunebriv formirebas, sityvis da sasimRero sunTqvis gamomuSavebas, mkafio diqciisa da sxvadasxva xasi-aTis, musikaluri masalis gamomsaxvel saSemsruleblo xelovnebis ganviTarebas.

    XVIII saukunis frangul TeatrSi cdilobdnen msaxiobTa metyveleba warmoedgi-naT melodiis saxiT _ anu meti yuradReba daeTmo sityvis melodizebas.

    musikaluri deklamaciis erT-erTi formaa melodeklamacia anu literaturuli teqstis kiTxva musikis fonze. es Janri gansakuTrebiT popularuli iyo XIX-XX saukuneebis mijnaze.

    deklamaciis erT-erTi formaa reCitativi. yvelam kargad viciT, Tu ra gan-sxvavebaa metyvelebasa da simReras Soris, magram arsebobs gardamavali formebi, romlebic axlosaa orivesTan. operaSi, oratoriaSi, kantataSi, miuziklSi da sxv. gamoiye neba rogorc wminda sityvieri _ mSrali reCitativi _ secco (saubari), ise notirebuli (mReradi) reCitativi.

    vokalur musikaSi, saWiroebisamebr, teqsts ar mRerian, magram sityvebs warmoiT-qvamen garkveuli ritmiT. aseT SemTxvevebSi, partituraSi notebis Tavebis nac-vlad, ubralod iwereba jvrebi (Stilebi, romlebiTac ritmia naCvenebi). aq saqme gvaqvs ritmul deklamaciasTan.deklamaciis nairsaxeobebs detalurad Semdgom gakveTilebze TandaTanobiT gavecnobiT.

  • 28Don’t

    copy

    aqtivoba 4Zneli saTqmelia, Tu rodis da sad Caisaxa pirvelad Teatris idea. minosuri kul-

    turis mkvlevarni amtkiceben, rom mcire amfiTeatrebi kretis uZveles mkvidrTa sasaxleebsac amSvenebdnen. kerZod, festosa da knososSi aRmoCenilia evropis konti-nentze pirveli Teatris tipis nagebobani, sadac 500-mde mayurebeli eteoda. Cans, iq imarTeboda sanaxaobebi, Tu ra saxis, aravin icis, magram is, rom drama Tavisi klasi-kuri formiT pirvelad swored saberZneTSi Camoyalibda, sayovelTaod aris aRiare-buli.

    Zveli saberZneTis musikaluri kultura, poeziasTan erTad, ZvelberZnuli an-tikuri kulturis ganuyofeli nawilia. miuxedavad imisa, rom man udidesi gavlena moaxdina evropuli musikaluri kulturisa da musikaluri mecnie rebis ganviTare-baze, didi musikaluri memkvidreoba ar dautovebia. Zv. w. V s-dan ax. w. III s-is miwurulamde (anu TiTqmis mTeli rva saukunis ganmavlobaSi) Seqmnili musikidan dRemde SemorCenilia ZvelberZnuli musikis mxo lod 11 magaliTi (zogierTi _ frag-mentis saxiT). literaturisa da gamomsaxvelobiTi xelovnebis (kedlis mxatvroba) magaliTebze dayrdno biT irkveva, rom musikas gansakuTrebuli adgili eWira Zveli berZnebis cxovrebaSi. isini musikas mecnierebis dargad miiCnevdnen da aRmzrdelo-biT funqcias aniWebdnen.

    dRemde kamaTs iwvevs Teatrisa da masSi warmosadgenad gankuTvnili dra mebis `dabadebis~ sakiTxi. mkvlevarTa umetesoba eTanxmeba aristoteles, romelic Teat-ris warmoSobas dionises kults ukavSirebs.

    saberZneTSi Teatri pirvelad aRmocenda daaxloebiT Zv.w. VI saukuneSi. aqve dam-kvidrda TeatrTan dakavSirebuli pirveli dramatuli Janrebi _ tragedia, komedia da satiruli drama.

    RmerTma, romlis arsi organulad iTavsebda mwuxarebasa da mxiarulebas, sxvada-sxva rituals misca impulsi.

    maT Soris gamoirCeoda sami:mokvdavni dionises tanjvis ambebs hyvebodnen da maT RmerTis mier gadata-

    nil gansacdelTa dasatirebeli diTirimbebiT exmianebodnen, diTirimbebi msmenels mouTxrobdnen dionises Tavgadasavlis im epizodebs, romelSic tanjva da lxini monacvleobda. tradicia diTirimbis civilizebul sanaxaobad gadaqcevis gziT wavi-da. aqedan unda warmoSobiliyo tragedia.

    dionises dResaswaulebze saerTo Rreobis Semdeg imarTeboda mxiaruli procesia komosi. rogorc Cans, gakilva, dacinva, gaSaireba SezarxoSebuli monawileebisTvis Cveulebrivi ambavi iyo. amdenad, aqedan unda warmoqminiliyo komedia.

    termini _ tragedia _ berZnuli religiuri saritualo simRerebi, romlebic sruldeboda dionisesadmi miZRvnil dResaswaulebze, daaxl. Zv.w.433 wels gaCnda, xolo komedia _ daaxl. Zv.w. 442 wels.

    satiruli drama Tu sanaxaoba Tavdapirvelad aseve dionises kultTan iyo dakav-Sirebuli. miTologiuri tradiciis mixedviT, satirebi naxevrad adamianebi, naxevrad cxovelebi, dionises amalis ganuyreli wevrebi iyvnen. maT gansakuTrebulad izidav-dnen menadebi, e. w. `SeSlili qalebi~.

    satira aRmocenda Zvel romaul lirikaSi. SemdegSi dakarga Janruloba, Tumca gansazRvravs sxvadasxva Janris arss: igav-arakis, epigramis, pamfletis, feletonis. satiris principze agebuli romani gadaiqca satirul romanad, drama ki _ komediad. satirisTvis damaxasiaTebeli iersaxe iqmneba gazviadebiT, groteskiT, sarkazmiT.

    Zv.w. VI saukunis miwurulidan tragediebic, komediebic da satiruli dramebic imar-Teboda saberZneTis sxva qalaqebSic. maT safuZvlad edoT is sakulto ceremonialebi, romlebic ewyoboda RvTa eba dionises sadidebel zeimze. droTa ganmavlobaSi es Teat-ralizebuli sana xaobebi saxelmwifoebriv dResaswaulTa ganuyofel nawilad iqca, Tav-dapirvelad _ e. w. didi dionisiebisa, romelic imarTeboda martis TveSi, xolo Semdeg ki, Zv.w. V saukunis meore naxevridan, im zeimisac, romelsac leneebi ewodeboda, ianvris TveSi aRniSnavdnen.

  • 29Don’t

    copy

    Teatraluri sanaxaobis organizacias xelmZRvanelobda arqont-eponimosi, romel-sac mimarTavdnen avtorebi TavianTi sakonkurso qmnilebebiT. TiToeul tragikoss unda warmoedgina sami tragedia da erTi satiruli drama. maTgan arqonti aarCevda mxolod sam poets. komediografosTagan ki upiratesoba eZleoda xuT dramaturgs. TiToeuls TiTo komedia unda warmoedgina. Semdeg arqonti daniSnavda qoregosebs, romelTac unda ezrunaT qoroTa mosamzadeblad. es sakmaod did Tanxas moiTxovda, magram dramatuli festivalis organizaciaSi monawileobis miReba did pativad iT-vleboda: qoregosi gamarjvebis Rirseuli Tanamonawile iyo.

    qoros anu gundis roli tragediaSi erTob sapasuxismgeblo iyo. igi mTeli sazo-gadoebis azrs gamoxatavda sityviT, simReriTa da cekviT. cnobili dramaturgebis _ esqiles, sofokles piesebSi mniSvnelovan dramaturgiul xazs swored gundi war-moadgenda. qoros SemosvliT iwyeboda tragedia da ukanaskneli tovebda scenas. Tumca tragediis moqmedebis ZiriTadi RerZi mainc msaxiobi iyo. berZnuli dra-ma sami msaxiobiT Semoifargleboda. qalebi Teatris scenaze ar daiSvebodnen. (ix. video faili #1).

    Zvel berZen xelovanTa damsaxurebidan unda aRiniSnos Semdegi:•rogorc nebismier sxva Zvel civilizaciaSi, saberZneTSi xelovneba sin kretiulia

    (sinTezuri), Sesabamisad, musika JRer da yvelgan _ zeTisxilis baRebSi mosavlis aRebis dros, saxelosnoebSi, gemebze, omSi wasvlisas. homerosisa da Zveli poe-tebis leqsebs Tanxlebas uwevda musikaluri sakravebi, ZiriTadad, avlosi, lira da kiTara;

    •repertuaris mravalferovneba: sasiyvarulo, epikuri, sawesCve u lebo;• maTi xelovneba improvizacias efuZneboda, tragedia Seicavda dramas, musikas da

    cekvas erTdroulad. dramaturgebi _ esqile, sofokle, evri pide imavdroulad musikis Semqmnelebic iyvnen. rogorc wesi, is sruldeboda korifesa (solisti) da qoros (gundis) mier. evri pide aqcents solo musikalur fragmentebze ake Tebda;

    •heraklitem (Zv. berZeni filosofosi, daaxl. Zv. w. 520-460) yuradReba gaamaxvila musikis dialeqtikur bunebaze, aristoqsenem _ musikis aRqmaze. musikaluri eTikis, esTetikisa da filosofiis sakiTxebiT dainteresebulni iyvnen platoni da ar-istotele. evropuli musikaluri TeoriisaTvis amosavalia piTagoras idea musi-kalur harmoniaze da intervalTa maTematikur safuZvelze; is Tvlida, rom musi-kaluri intervalebi Seesabameba dedamiwasa da planetebs Soris arsebul manZils. am filosofiurma koncefciam `sferoTa harmoniis~ saxelwodeba miiRo;

    •notacia xorcieldeboda finikiuri asoebis meSveobiT.•lirikaSi gabatonebuli Janri iyo ̀ oda~, rac niSnavda ubralod simReras anu leqss

    simRerisaTvis. deklamirebisaTvis gankuTvnil leqss uwodebdnen `elegias~.

    berZnebs imdenad uyvardaT Teatraluri warmodgenebi, rom droTa ganmavloba-Si Teatralur sanaxaobaze daswrebas ritualuri saxec ki mieca, Tavisi wesebiTa da tradiciebiT. im dros Teatraluri sanaxaoba mniSvnelovani movlena iyo, is sam dResac ki grZel deboda, xalxi TeatrSi dasaswrebad mzadebas didi xniT adre iwyeb-da, produq tsac ki imaragebdnen, radgan warmodgenebi da sxva sanaxaobebi erTmane-Tis miyolebiT imar Teboda.

    Tu dRevandel TeatrSi warmatebuli gamosvlis Semdeg msaxiobebsa da reJisors ovaciebiT xvdebian, warumateblobis SemTxvevaSi ki _ dumiliT, maSindeli war-modgenis damTavrebisas ukmayofilo mayurebeli iseT stvenasa da xmaurs texda, rom Teatridan karga Sor manZilzec ismoda. mayurebelTa gamarTleba, albaT, SeiZleba, _ maTi umravlesoba xom qveynis sxvadasxva kuT xidan Camosvlas erT kvirasac ki ando-mebda. amitom isini Tvlid nen, rom msaxi obebi valdebulni iyvnen, damswreTaTvis sia-movneba mieniWebinaT. amitom xandaxan isec xdeboda, rom, Tu mayurebeli ukmayofilo darCeboda msaxiobebis TamaSiT, scenis mimarTulebiT qvebsa da sxvadasxva sagnebs is-roda da axali piesis warmodgenas moiTxovda. yofila SemTxvevebi, roca gaSmagebuli mayurebeli Semsruleblebs fizikuradac gasworebia. amitom msaxiobebs sxva gza ar

  • 30Don’t

    copy

    hqondaT, sicocxlis gadasarCenad iZulebulni iyvnen, maTi moTxovna SeesrulebinaT.dionises Teatrs restavracia Cautarda da axla ukve, TiTqmis 2500 wlis Semdeg,

    ganaxlebul scenaze kvlav tardeba warmodgenebi.

    antikuri xanidan moyolebuli, deklamirebis xelovnebas evropis qveynebSi, sxva sagnebTan erTad, gimnaziebSi aswavlidnen. moswavleebs avarjiSeb dnen calkeuli sityvebis, marcvlebis mkveTrad gamoTqmaSi, xmis tembris dayene baSi, marcvlebze aqcentebis gakeTebasa da intonirebaSi _ daaxloebiT iseve, rogorc es Cvens droSi xdeba.

    videofailebi _ #1 ZvelberZnuli warmodgenis inscenirebidan (mefe agamemnonze mi-Tis mixedviT evripidem dawera SesaniSnavi tragedia „ifigenia avlidSi“.; #10 _ `ham-leti~ _ hamletis monologi (asr. mel gibsoni).

    moswavleebi isaubreben TavianT warmosaxvebze, msaxiobebis metyvelebaze, ra roli eniWeba intonacias, ra warmoidgines; ra gansxvavebul maxasiaTeblebs amCneven Zvelsa da Tanamedrove samsaxiobo ostatobas Soris, nawarmoebebi tragediis Janrisaa Tu komediis da a. S., upasuxeben moswavlis wignSi dasmul kiTxvebs.

    audio: sakravebis xmovaneba: avlosi, kiTara _ #3, 4; video faili #2.

  • 31Don’t

    copy

    ritmuli deklamacia4-6

    saklaso aqtivobebiaqtivoba 1

    gamis myari da meryevi bgerebis gamRereba; ritmuli savarjiSo.

    aqtivoba 2mizani: deklamaciis formebis amocnoba, urTierTkavSiris dadgena sityvasa

    da intonacias Soris; dialogi, msjeloba, rogor urTierTkavSirSia sityva da intonacia; gansazRvra, ra roli eniWeba sityvas da ra roli aqvs intonacias.

    aqtivoba 3#3 videofailis naxvis Semdeg moswavleebi upasuxeben saxelmZRvaneloSi

    dasmul kiTxvebs. TamaSi metyvelebisa da sasimRero sunTqvis, xmis tembris, teqstis into-

    naciurad sworad warmoTqmis teq nikis gansaviTareblad: gamoiyeneT sxvadasxva Sinaarsis teqsti, sasimRero intonaciuri savarji-

    Soebi. romelime humanitaruli sagnis saxelmZRvanelodan amoarCieT mcire moculobis teqsti (abzaci/leqsi) da sTxoveT erT-erT moswavles, Sinaarsis Sesabamisad, mxatvrulad waikiTxos, gaiTvaliswinos swori Jestikulacia, mi-mika, intonacia, sxeulis moZraoba...

    moswavleebi SearCeven romelime maTTvis saintereso nacnob simReras da `jaWvuri~ principiT warmoadgenen, TiTqos sxva adamians gadascemen, agrZe-leben dawyebul teqsts, improvizireben, qmnian sakuTar varian tebs, romel-Tagan saukeTesos iswavlis mTeli klasi.

    mizani: SeTavazebuli radiospeqtaklebis nawyvetebis irgvliv msje loba sityvisa da intonaciis rolze xilulisa da uxilavis gadmocemaSi.sakvanZo sityvebi: ritmuli deklamacia; xiluli da uxilavi; tempi, ritmi, tembri.cnebebi:ritmi _ ritmuli figuraciebi deklamaciaSi;melodia _ intonacia;harmonia _ urTierTkavSiri sityvasa da intonacias Soris;forma _ fraza, winadadeba.el. resursi: audio _ #6, 7, 8, 9, 10; video _ #3.sakvanZo SekiTxvebi: • rogor miiRweva deklamaciaSi xiluli da uxilavi?• rogor amovicno is mxatvruli xerxebi, romlebiTac miiRweva xiluli da uxi-

    lavi deklamaciaSi?• ra mxatvruli xerxebis gamoye nebaa sakmarisi mxatvruli kiTxvis dros xilu-

    lisa da uxilavis gadmocemaSi?

  • 32Don’t

    copy

    audiomasalebidan moasmenineT ramdenime musikaluri fragmenti instru-mentuli musikidan da sTxoveT moswavleebs, romelime miusadagon (fonad gamoiyenon) teqstis kiTxvisas (axsnan, ratom miusadages es konkratuli musi-ka teqsts).

    muxran maWavariani _ `saqarTvelo~:visac uyvars sakuTari samSoblo da mindor-veli,vinc ar unda iyos igi _ fineli Tu indoeli,vinc glexia,vinc muSaa,vinc simarTlis mZebnelia _saqarTvelo ar uyvardes _ yovlad SeuZlebelia!

    kidev ufro, kidev ufro, iRorZine, saqarTvelo,kidev ufro bevri Svili gamozarde sasaxelo,kidev erTi rusTaveli,kidev erTxel aamRero;Senc ixaro _ Cvenc gvaxaro,gamxnevde da gagvamxnevo,gevaleba, saqarTvelov!SegiZlia, saqarTvelov!gagimarjos, saqarTvelov!

    moswavle saubrobs, leqsis kiTxvisas ris mixedviT SearCia intonacia, Jes-tikulacia.

    kiTxva: Tqveni azriT, deklamirebisas ra roli eniWeba sityvas (teqsts) da ra _ into nacias?

    pasuxebi gansxvavebuli iqneba. savaraudod, moswavleebi ganmartaven, rom sityva gadmoscems teqstis Sinaarss, azrs, intonacia ki gadmogvcems Sinagan emocias, ganwyobas _ Tu ra warmovidgineT am sityvebis mosmenisas.

    aqtivoba 4moswavlis wignis meore aqtivobaSi moswavleebi moismenen fragments ra-

    diospeqtaklidan _ „gansacdeli~, riCard hiuzis nawarmoebis mixedviT (audio #6); gaecnobian saxelmZRvaneloSi mowodebul teqstur masalas da upasuxe-ben kiTxvebze, Seavseben cxrils.

    maswavlebeli mokle instruqcias sTavazobs maT, rom cxrilis Sevsebi-sas yuradReba gaamaxvilon warmosaxvebze, SegrZnebebze; teqstis Sinaarsze, mosaub reTa intonaciaze; aRniSnon, varaudebis CamoyalibebaSi ram iqonia gav-lena _ konkretulad sityvebma Tu metyvelebis intonaciam; ra xerxiTaa es ganwyoba miRweuli?

    moswavleebi msjeloben da, savaraudod, mivlen im azramde, rom ganwyoba miRweulia mamakacis rbili, odnav erTferovani intonaciuri svlebiT, lapa-rakis mSvidi, Tanabari tempiT, maSin, rodesac qalis intonaciebi gamoirCeva tonebs Soris mkveTri naxtomebiT, Cumi da xmamaRali xmis swrafi monacvleo-biT da swrafi laparakiT, rac mis isteriul mdgomareobas warmoaCens.

  • 33Don’t

    copy

    aqtivoba 5 mizani: im mxatvruli xerxebis amocnoba, romlebiTac miiRweva xiluli da

    uxilavi deklamaciaSi.fragmentebis mosmena meore radiospeqtaklidan _ `Tovlis kaci~ (audio

    #7, 8, 9, 10).mosmenis Semdeg msjeloba: moswavleebi varaudoben, raze unda iyos saubari

    or adamians Soris (savaraudod, deda-Svilis). axasiaTeben TiToeulis met-yvelebas, intonacias. yvela varaudis gamoTqmis Semdeg maswavlebeli klass waukiTxavs am dialogis qarTul variants:

    maswavlebeli moswavleebs ukiTxavs teqstis qarTul variants: _ Tovlis kaci dabrunda._ nu sulelob!_ marTla. me vnaxe is gazonze._ Tovlma gadaiRo, aRar Tovs!_ aqedan Sen ver dainaxav, is gazonzea._ es bolo SemTxvevaa, rodesac......_ SeiZleba masTan TamaSi?_ iq ar aris Tovlis kaci, arc arasdros yofila Tovlis kaci!_ xom SeiZleba, xom SeiZleba!_ ra SeiZleba?!_ gasvla da masTan TamaSi. Tovlis kacTan. xom SeiZleba, gTxov._ wamomyevi, wamodi. ai Sexede, gaixede, kolin _ aq Cans mxolod gazoni, bi-

    liki, RorRi da Robe. meti araferi, araviTari Tovlis kaci, a-ra-fe-ri! axla arc ki Tovs!

    _ iq aris Tovlis kaci! me vxedav Tovlis kacs!_ geyofa ase TamaSi!_ me ar vTamaSob. iq aris. aleqsi TamaSobda masTan._ ra?_ aleqsi. da axla sZinavs._ sZinavs?_ is TamaSobda Tovlis kacTan da axla CaeZina._ raze laparakob, sad aris?_ is isev civia, guSindeliviT._ sad aris? kolin, sad aris aleqsi?_ Tovlis kacTan TamaSobda, yinuliviT civi iyo._ kolin, sad aris? sad aris aleqsi?!_ deda, metkina!_ miTxari, sad aris! miTxari sad aris!_ Zalian mtkiva!_ is zemoTaa? Tqvens saZinebelSi?_ Sen me mtken!_ o, aleqs! mapatie, mapatie, ar mindoda. ubralod, momxede, sad aris

    aleqsi? ubralod uTxari dedikos, sad aris aleqsi._ xom giTxari, axlaxan Tovlis kacTan TamaSobda da axla..._ is gareTaa, amis Tqma ginda? is gareTaa?_ albaT._ sad? sad, dazustebiT?!

  • 34Don’t

    copy

    _ Tovlis kacTan erTad._ kolin, garkveviT miTxari. uTxari dedikos, zustad sad aris, da Sen amas

    dedikos axlave etyvi, kolin!_ mas sZinavs. yinuliviT civia._ kolin!_ is gomurSia, dediko, gomurSi sZinavs!..

    teqstis wakiTxvis Semdeg maswavlebeli ubrundeba kiTxvebs, moswavleeb Tan erTad isev gadaxedavs maT mier Sevsebul cxrils da saWiroebisamebr Seaqvs cvlilebebi.

    moswavleebi axasiaTeben personaJebis deklamacias: bavSvis mSvidi, odnav gaucxoebuli ganwyoba miRweulia rbili, odnav erTferovani intonaciuri svlebiT, laparakis mSvidi, Tanabari tempiT. maSin, rodesac qalis intona-ciebi gamoirCeva tonebs Soris mkveTri naxtomebiT, Cumi da xmamaRali xmis swrafi monacvleobiT da swrafi laparakiT, rac mis isteriul mdgomareobas warmoaCens.

    maswavleblis kiTxvebi:Seicvala Tu ara Tqveni warmodgena? gadaxedeT zemoT dasmul kiTxvebs.aRwereT, am nawyvetis mosmenisas, ra warmogidgebaT Tvalwin:• sadxdebamoqmedeba_saxlSiTuezoSi?• weliwadisradroa?• imgaremoSi,sadacxdebamoqmedeba,arisraime,ramacSeiZlebamiipyros

    yuradReba?• TqveniazriT,rogorSeiZlebaganviTardesmovlenebispeqtaklSi?war-

    moadgineT Tqveni variantebi.gamoitaneT daskvna. maswavlebeli kvlav xazavs sqemas da moswavleebi gamo-

    Tqvamen TavianT mosazrebebs:ras warmogviCens sityva? ras warmogviCens intonacia?

    5 saxelmZRvaneloSi me-5 aqtivobis pasuxebi:

    1. yviTeli rgoli _ ar saWiroebs bgerebis zusti simaRlis Cvenebas;2. diagramaze gamosaxulia notaciis b) varianti.

  • 35Don’t

    copy

    melodeklamacia, rogorc musikis erT-erTi gamomsaxvelobiTi xerxi xilulisa da

    uxilavis gadmocemaSi

    opera, miuzikli

    8-9

    saklaso aqtivobebiaqtivoba 1

    gamis myari da meryevi bgerebis gamRereba; ritmuli savarjiSo.

    ostinaturiritmi

    aqtivoba 2maswavlebeli: gavixsenoT, rom mxatvruli xerxs, sadac Semsrulebeli kiTxulobs

    teqsts emociurad amaRlebul maneraSi, iyenebs mraval sametyvelo intonacias moqnili mxatvruli saxis Sesaqmnelad, intonirebuli deklamacia hqvia (vTxovoT moswavleebs, ganmarton deklamaciis danarCeni Seswavlili saxeobebi _ deklamacia, ritmuli deklamacia.

    am gakveTilze gavecnobiT deklamaciis kidev erT nairsaxeobas _ melodeklama-cias, rac niSnavs mxatvrul kiTxvas musikis TanxlebiT. melodeklamaciis magaliTe-bad SeiZleba moviyvanoT leqsis kiTxva musikis fonze, speqtaklSi/kinofilmSi per-sonaJis monologi musikis TanxlebiT da a. S. (wina gakveTilebze mosamzadebeli aqtivoba gakeTda _ moswavleebs davalebad miecaT warmoTqmul leqsis an raime teqstisTvis musikaluri foni SeerCiaT).

    sanam gavagrZelebT deklamaciis saxeobebis ganxilvas msxvili formis musi-kalur nawarmoebebSi, jer gakveTilis Sesaval nawilSi moswavleebs melodekla-maciis sailustraciod movasmeninoT ori fragmenti sxvadasxva Janris nawarmoebe-

    mizani: mosmenil nawarmoebebSi deklamaciis nairsaxeobebis amocnoba da maTi ro-lis gansazRvra.sakvanZo sityvebi: melodeklamacia; opera; miuzikli; fsiqologiuri portreti.cnebebi:ritmi _ ritmuli figuraciebi deklamaciaSi;melodia _ intonacia;harmonia _ urTierTkavSiri sityvas, intonaciasa da musikalur Tanxlebas Soris;forma _ melodeklamaciis, deklamaciisa da musikaluri Tanxlebis urTierTkav-SiriT Seqmnilia struqtura;Janri _ opera, miuzikli.el. resursi: audiofailebi moswavlis wignis aqtivobebis mixedviT: 1) _ #11, 14, 15; 16; 2) _ #18; 3) _ 19; 4) _ #17; 6) _ #18, 12, 13; 7) _ #12.sakvanZo SekiTxvebi:• ra rols TamaSobs melodeklamacia xilulisa da uxilavis gadmocemaSi?• ra rols TamaSobs musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi xilulisa da uxi-

    lavis gadmocemaSi?• rogor gamoviyeno melodeklamacia da musikis sxva gamomsaxvelobiTi xer xebi

    xilulisa da uxilavis gadmosacemad?

  • 36Don’t

    copy

    bidan: 1. ludvig van beThovenis uvertiuridan, romelic Seiqmna goeTes tragediis `egmontis~ mixedviT (#14); 2. robert Sumani _ fragmenti baladidan `gaqceulebi~ (Die Flüchtlinge), Txz. 122, N2. (#15) vTxovoT mozardebs, isaub ron orive nawar-moebis deklamaciis saxeobebsa da gamomsaxvelobiT xerxebze (ritmodeklamacia, melodeklamacia).

    gakveTilze ganixileba operisa da miuziklis nimuSebi. es Janrebi gasuli wle-bidan nacnobia moswavleebisaTvis, amitom martivad SeZleben isaubron, ra msgav-seba da gansxvavebaa operasa da miuzikls Soris; daasaxelon am Janrebis nacnobi nimuSebi.

    ganvixilavT operas _ modest musorgskis `boris godunovi~ da frederik lous miuzikls _ `Cemi mSvenieri ledi~. boris godunovis rols asrulebs me-20 sauku-nis brwyinvale rusi momRerali fiodor Saliapini. Zlieri da moqnili banisa da mo majadoebeli sasceno TamaSis wyalobiT, Saliapini operis istoriaSi erT-erT udides Semsruleblad iT vleba. mas xSirad miewereba xelovnebis am dargSi bune-brivi TamaSis dam kvidreba. miuzik lSi ki profesor higinsis rols asrulebs reqs harisoni. orive msaxiobi iyenebs melodeklamacias. unda iTqvas, rom orive msaxio-bis Sesruleba odnav gansxvavdeba originaluri versiebisgan (miuziklSi kompozi-tors amdeni deklamacia ara aqvs. msaxi obma Tavs ufleba misca, ar gaemRera da sityvierad gamoexata ganwyoba, emocia (rac originalSi araa).

    SeniSvna: Cveni mizani araa nawarmoebis originaluri da msaxiobebis sakuTari interpretaciebis Sedareba da analizi, rac sajaro skolis moswavleTaTvis metad rTuli amocana iqneba. amitom aqcenti keTdeba konkretulad am msaxiobe-bis Sesrule bis maneraze, maT mier gamoyenebul gamosaxvelobiT xerxebze mxo-lod im fragmentebis magaliTebze, romlebic mocemuli gvaqvs audiofailebiT.

    Cven mier mowodebuli audiofailebidan moasmenineT fragmentebi samive failidan (11, 12, 13) da sTxoveT moswavleebs gansazRvron, romelSi ra saxeobis deklamaciebia gamoyenebuli.

    me-4 aqtivobis bolos kiTxva (audiofaili #17): Tqveni azriT, ratom dasWirda kompozitors am scenaSi mravaljer gaJRerebuli musikaluri Temis vrceli saorkes tro versiis kidev erTxel gameoreba? _ pasuxebi individualuri iqneba, magram erT-erTi savaraudo pasuxi SeiZleba iyos: imitom, rom, higinsis urTierTsawinaaRmdego azrTa Widilis Semdeg mainc grZnobam gaimarjva da saorkestro finali am bednieri dasasrulis dagvirgvinebas warmoadgens.

    me-6 aqtivobaSi moswavleebi ismenen samive fragments audiofailebidan ##11, 12, 13. kiTxvaze: romel fragmentSi warmoTqvams sityvebs _„ai, iq, iq, ra aris iq, kuTxeSi?!“ _ pasuxi iqneba _ audiofaili #13. mas Semdeg, rac moswavleebi pasuxs gascemen me-6 aqtivobis kiTxvebs, mas wav-

    lebeli ganucxadebs maT swor pasuxebs: saorkestro partiaSi aq gad mocemulia zarebis rekva.

    rogor fiqrobT, romeli saopero xma asrulebs boris godunovis partias? (pasuxi _ bani).

    me-7 aqtivobaSi moswavleebi ismenen opera `boris godunovidan~ audiofails #12. maswavlebeli svams kiTxvebs, romlebic msjeloba-diskusiis meTodiT moswavleebs miiyvans sakvanZo kiTxvebis pasuxebamde:

    • ra rols TamaSobs melodeklamacia xilulisa da uxilavis gadmocemaSi;• ra rols TamaSobs musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi xilulisa da uxi lavis gadmocemaSi?

    klasSi imarTeba diskusia-saubari, moswavleebi gamoTqvamen sakuTar azrs: rome-li Sesruleba metad moewonaT, ris gamo gamoarCies is; maTi azriT, ganasxvavdeba

  • 37Don’t

    copy

    Tu ara ori sxvadasxva momRerlis Sesruleba erTmaneTisgan da riTi; romel nom-rad moismines Saliapinis Sesruleba (ris mixedviT amoicnes is); deklamirebis ra xerxebia gamoyenebuli am fragmentSi; ris saSualebiTaa metad gadmocemuli am fragmentSi emociuri muxti _ sityvebiT, intonaciiT, musikiT Tu yvela erTad; aris Tu ara Tan xvedraSi teqstis emociuri muxti im emocias Tan, ro melic gad-mocemulia msaxiobis mier gamoyenebuli deklamirebis xer xiT; ukeT warmoCndeba Tu ara am dros personaJis Sinagani fsiqologiuri mdgomareoba; romeli mxare ufro naTlad warmoCndeba _ xiluli Tu uxilavi?

    SeniSvna: es aqtivoba zust pasuxebs ar moiTxovs _ mozardebma unda daafiq-siron sakuTari azri da daasabuTon.

    informacia maswavlebels: `boris godunovis~ premiera Sedga 1874 wlis 8 Tebervals sankt-peterburgis

    marinis TeatrSi.libreto, romelic Tavad kompozitorma dawera, eyrdnoboda maSindeli rusuli

    cenzuris mier akrZalul a. puSkinis dramasa (1825) da n. karamzinis `Истории государства Российского~-s (1818). opera gviambobs ruseTSi `areulobis xanaSi“ _ XVII s-Si qveynis mmarTvelis, boris godunovisa da `cru dimitris“ istorias. opera `boris godunovi“ 2-jer daiwuna saimperatoro Teatrebis direqciam da

    premieridan 6 wlis Semdeg, 1882 wels, saerTod moxsna repertuaridan.partituraSi, premierisa da m. musorgskis gardacvalebis Semdeg, 1896 w.

    cvlilebebi Seitana nikolai rimski-korsakovma, xolo 1940 wels _ dimitri SostakoviCma. magram, miuxedavad originaluri versiis ori redaqtirebisa, dasavleTis saopero Teatrebi xSirad `boris godunovis“ pirvandel, `gauSa-laSinebel“ versias ubrundebian...m. musorgskis opera `boris godunovi“ Sedgeba prologisa da 4 moqmedebisgan.

    prologSi moqmedeba moskovis erT-erT monasterSi (Новодевичий Монастырь) viTardeba. xalxs surs, rom qveynis xelmwifed boris godunovi akurTxon. borisi SeSfoTebulia masze dakisrebuli pasuxismgeblobis gamo. operis pirveli moqmedebis pirveli scena Cudovos monasterSi viTardeba. fiqrebSi Cafluli beri-mematiane pimeni morCils _ grigoris esaubreba. pimeni mas uambobs, rom boris godunovi damnaSavea taxtis realuri memkvidris _ ufliswul dimitris mkvlelobaSi. grigoris gulSi CarCeba is faqti, rom TviTon mokluli ufliswulis Tanatolia. ...TviTmarqvia mefed Tavis gamocxadebis ideiT Sepyrobili grigori xelidan dausxlteba samikitnoSi mis dasakaveblad mosul or boqauls.operis me-2 moqmedeba: mZime fiqrebSia Cafluli boris godunovi, igi dar-

    wmunebulia imaSi, rom saxelmwifos saqme ebSi misi warumatebloba misi gardauvali sasjelia ufliswulis mkvlelobis gamo...

    kompleqsuri davaleba: mosmenili fragmentebis mixedviT, moswavleebi an Tavad Seadgenen cxrils da Seavseben (am SemTxvevaSi, ganmartaven, ratom Seadgines amgvari cxrili), an maswavlebeli dafaze xazavs cxrils, moswavleebi gadaitanen rveulSi da cariel ujrebSi Caweren TavianT varaudebs. ix. cxrilis nimuSi:

    fragmentideklamaciis saxeebis roli

    xilulisa da uxilavis gadmocemaSi

    ra gavlenas axdens am frag-mentis struqturaze dekla-

    maciis es saxeobebi

    `boris godunovi~

    `Cemi mSvenieri ledi~

  • 38Don’t

    copy

    LMMS programaSi calkeuli semplebidan moswavleebi aawyoben Song-Editor fan-jaraSi profesor higinsis siyvarulis Temas, romlis prezentacias Sema-jamebel gakveTilze gaakeTeben (audiofaili #17-dan).

    SeniSvna: L M M S -Si Sesasru lebeli davalebebi savalde bulo ar aris maTTvis, visac amis teqnikuri SesaZlebloba ar gaaCnia.

    ganmsazRvreli Sefaseba (maqsimaluri qula _ 5)

    ras vafasebT qula

    sworad gansazRvravs deklamaciis saxeebis rols xilulisa da uxi-lavis gadmocemaSi. 1

    saubrobs musikis sxvadasxva gamomsaxvelobiT xerxze; amoicnobs da adarebs erTmaneTs mosmenil nawarmoebebs ritmis, harmoniis, melo-diis, sxva musikaluri maxasiaTeblebis mixedviT; gansazRvravs Janrs; ganmartavs msgavseba-gansxvavebebs operasa da miuzikls Soris.

    2

    monawileobs dialogSi, msjelobs, damoukideblad gamoaqvs daskvna. 1

    programis meSveobiT qmnis SemoTavazebuli deklamaciis, me-lodeklamaciisa da musikaluri Tanxlebis nimuSebisgan erTian dramatul scenas.

    1

    Sefasebis rubrika ganmaviTarebeli Sefaseba (maqsimaluri qula _ 5)

    ras vafasebT qula

    ganazogadebs, ra informacias awvdiT ganxiluli epizodebi; rogor daexmara musika am informaciis amokiTxvaSi. 1

    gansazRvravs, ra urTierTkavSiria musikasa da teqsts Soris; ra gamomsaxvelobiTi xerxebi daexmara deklamirebis nairsaxeobebis amocnobaSi.

    1

    amoicnobs musikis funqcias ganxiluli audiofragmentebis mixedviT da waradgens saTanado argumentebs.

    2

    amoicnobs musikis maxasiaTeblebs da adekvaturad iyenebs terminebs. gansazRvravs musikis rols fragmentis Sinaarsobrivi datvirTvis interpretirebaSi.

    1

    cxrilis Sevseba individualuria. amitom aq sworad Sevsebuli cxrilis nimu-Sis Cveneba aucilebloba azrs kargavs.

  • 39Don’t

    copy

    reCitativi, rogorc xilulisa da uxilavis gamomsaxveli xerxi

    10-11

    saklaso aqtivobebiaqtivoba 1

    gamis myari da meryevi bgerebis gamRereba; ritmul-intonaciuri savarjiSo.

    aqtivoba 2mizani: mosmenili nawarmoebebis irgvliv dialogi, msjeloba.

    maswavlebeli: ganvixilavT deklamaciis kidev erT nairsaxeobas, esaa reCitativi.nebismier operaSi ara mxolod ariebi da dasamaxsovrebeli melodiebia, romlebic

    calke nomrebadac sruldeba xolme koncertebze, aramed sruliad sxva fragmen-tebic gvxvdeba, romlebSic simRera maqsimalurad uaxlovdeba metyvelebas. vokalur musikaSi mas reCitativi hqvia. romeli ufro mniSvnelovan rols asrulebs operaSi _ ariozuli sawyisi Tu reCitatiuli, amis mtkiceba erTmniSvnelovnad Znelia, magram Znelad Tu moviZiebT operas, romelSic arc erTi reCitatiuli epizodi ar aris, mTlianad reCitativze awyobili opera ki arsebobs.reCitativi (ital. recitativo, recitare) _ vokaluri musikis saxeoba, deklamaciuri xasiaTis melodia, romelic uaxlovdeba Cveulebriv metyvelebas. simReraSi intonaciuri mxarisa da metyvelebis ritmikis wina planze wamoweva. reCitativs ara aqvs mkveTri musikaluri forma. profesiul musikaSi dam kvidrda operis SeqmnasTan erTad (XVI-XVII ss.). gamoiyeneba rogorc wminda sityvieri saubari _ e. w. mSrali reCi tativi _ se cco, ise notirebuli (mReradi) reCitativi (recitativo accompagnato _ reCitativo akompaniato) _ ariozuli reCitativi.

    gaiTvaliswineT! el.resursebis gamoyenebis win da procesSic aucileblad gaa-keTeT Sesabamisi komentarebi, ganmarteT moswavleebisTvis bundovani sakiTxebi, winaaRmdeg SemTxvevaSi, musikaluri fragmentebis mxolod ̀ mSralad~ mosmena, ara-nair Sedegs ar gamoiRebs.

    mosasmeni audiofailebi aqtivobebis mixedviT:I aqtivoba _ #20,21,22,23,24,25;II aqtivoba _ 23,24,25; IV-V aqtivobebi _ #26-33;VI aqtivoba _ #34.

  • 40Don’t

    copy

    sailustraciod moswavleebi ismenen or fragments sxvadasxva operebidan da gamoTqvamen varaudebs, rogori saxis reCitativebi moismines, akeTeben Sedarebas:

    audiofaili #20 _ j. verdi, `makbeti~, audiofaili #21 _ mocarti _ `figaros qorwineba~.

    reCitativi ara mxolod operebSi gamoiyeneba, aramed sxva vokalur JanrebSic _ oratoriebSi, pasionebSi (mag., baxi ioanes pasionSi), oratoriaSi, kantataSi, miu ziklSi da a. S., magram operaSi reCitativs gansakuTrebulad mniSvnelovani adgili ukavia.

    operaSi sazRvari ariozosa da reCitativs Soris sul ufro iSleba XIX saukuneSi, roca opera musikalur dramac iqca. maSindeli kompozitorebis operebSi melodi-zebuli reCitativi Tavisuflad gadadis ariozul fragmentebSi. reCitatiulobisa da ariozulobis organuli SeTavseba SeiniSneba j. verdis gviandel operebSi, mag., `oteloSi~; klod debiusis opera `peleasi da melizanda~ ki mTlianad reCitativeb-zea agebuli. swored am nawarmoebze gveqneba dRes saubari.

    opera xuTmoqmedebiania, sruldeba frangul enaze, Tanamedrove saopero sce-nebze iSviaTad sruldeba. ukanaskneli warmodgena 1991 wels Sedga. premiera ki 1902 wlis 30 aprils, parizSi gaimarTa. es opera saocrad gansxvavdeba imaTgan, rome-lic odesme dadgmula safrangeTis an sxva qveyne bis scenebze. debiusim Teatris xelmZRva nelobisgan moiTxova mravalTviani repeticiebi, raTa msaxiobebs miscemo-daT saSualeba, bunebrivad da organulad SeegrZnoT da gaeTavisebinaT TavianTi rolebi. gasakviri arc unda iyos, rom opera pirveladve sworad ar iqna gagebuli da miRebuli msme nelis umravlesobis mxridan. dResac ki, asi wlis Semdeg, bevri, vinc mas pirvelad usmens, am operis musikas ucnaurad miiCnevs. am operidan fragmentebis mosmenis Semdeg Tavad gansazRvravT, es asea Tu ara.

    `peleasi da melizanda~ savsea simboluri personaJebiT, romlebic cxovroben romeliRac, ararsebul jadosnur qveyanaSi. pirveli moqmedeba tyeSi sanadirod wa-suli alemondis (warmosaxviTi germanuli samefo) ufliswulis _ golosa da saidum-loebiT moculi, SeSinebuli axalgazrda, lamazi qalis _ melizandas SexvedriT iwyeba, melizanda wylis stiqiidan Cndeba, sadac, albaT, cxovrebis saidumloebebis gagebis gasaRebi devs _ gogonas ar axsovs Tavisi warsuli. golo mas TavisTan _ alemondis mefis, arkelis (golos babuis) sasaxleSi miiyvans da male daqorwindebian kidec. am Sexvedridan 6 Tvis Semdeg golo megobarTan gaemgzavreba... melizanda nel-nela ecnoba misi axali ojaxis wevrebs: golos dedas _ Jenevievas da meuRlis naxevarZmas, ufliswul peleass.

    Znelia scenaze am aramdgradi jadosnuri atmosferos gadmocema _ aranakleb rTulia mnaxvelTa / msmenelTa yuradRebis gamaxvileba mTel musikalur da drama-tul moqmedebaze, romelSic ar xdeba raime gansakuTrebulad naTeli da saintereso movlenebi, piriqiT, pirobiTad mistikur fonze viTardeba siyvarulisa da eWviano-bis, sicocxlisa da sikvdilis adamianuri drama.

    alemondis sasaxle, sadac moqmedeba mimdinareobs, warmoadgens simbolur siv-rces, saidanac veravin axerxebs gasvlas, vinc iq moxvdeba. es ki gardauval sikvdils iwvevs, rasac operis gmirebic ver aRweven Tavs.

    am fonze viTardeba gmirTa ojaxuri drama _ princi golo, misi umcrosi naxe-varZma peleasi da melizanda xvdebian „sasiyvarulo samkuTxedSi“. siuJetSi isini gvevlinebian sasiyvarulo urTierTobebis sirTulis, siyvarulis ganwirulobis, bednierebis SeuZleblobisa da miuwvdomlobis simbolod.

    golos personaJi, albaT, yvelaze saintereso da winaaRmdegobebiT savsea mTel operaSi. mas aqvs cxovrebiseuli gamocdileba, aris qveynis momavali mmarTveli, axal Sobilis mama, peleasis ufrosi Zma, vis mimarT arc gaaCnia gansakuTrebuli grZno bebi. mas imedi hqonda, rom melizandaze daqorwinebiT meuRlisgan siyvarulsa da erTgulebas miiRebda, Tumca Tavisi jiuti xasiaTisa da gauTavebeli eWvianobis

  • 41Don’t

    copy

    gamo colsac amwarebs da garSemomyofebsac, ramac sabo lood gamoiwvia misi umcro-si Zmis _ peleasis mkvleloba, Semdeg ki daWrili melizandas gardacvaleba.

    peleasi ki axalgazrda da romantikuli Wabuki iyo, jer ar dahkargvoda sicoc-xlis wyurvili. Zmis meuRliT dainteresebaSi igrZnoba axalgazrduli maqsimalizmi, yvela dabrkolebis gadalaxvisa da sayvarel adamianTan erTad `cixis~ kedlebidan Tavis daRwevis wyurvili.

    gaiTvaliswineT, rom moswavleebis pasuxebi kiTxvebze yvela aqtivobaSi indi-vidualuria. mTavari mizania, mosmenili nawarmoebebis irgvliv mozardebma rac SeiZ-leba meti isaubron, msjelobis Sedegad damoukideblad gamoitanon daskvnebi da daasa-buTon TavianTi mosazrebebi, axsnan, ratom miusadages ama Tu im kiTxvas kon kretuli literi.

    savaraudo pasuxis nimuSi:

    5 sworad Sevsebuli cxrili:

    golo melizanda

    diax.

    diax, me is miyvars. is aq aris?

    arc erTi ar aris damnaSave. ratom misvam am SekiTxvas?

    ratom Tvli, rom Cemi naTqva mi sicruea?

    vin unda mokvdes? nuTu me?

    ratom unda movkvde? ar vi -codi, rom sikvdili meloda.

    srul simarTles? sruli si marTle...

    ki, gpatiob. Tumca arc ara-fe ri maqvs sapatiebeli.

    v)

    T)

    d)

    z)

    g)

    e)

    a)

    b)

    sTxoveT moswavleebs, ganxiluli Temis STabeWdilebiT gaakeTon Canaweri, ram ganapiroba maTi daintereseba _ operis siuJetma, musikalurma formam Tu iman, ra xerxebiT aqvs kompozitors musikaSi asaxuli meterlinkis simbolisturi piesa, ra gamomsaxvelobiTi xer xebiT (deklamaciis nairsaxeobebiT) aRwevs kompozitori xi-lulisa da uxilavis gadmocemas, maTgan romeli warmodgenebi ufro mkafiod Cans (Tu xilulica da uxilavic TanafardobaSia). aucilebelia, moswavleebma Tavian-Ti mosazrebebi mtkicebulebiT gaamyaron. maT SeuZliaT Cana wers ilustraciebic daurTon.

    g

    b

    a

    grZnobis gadmomcemi reCitativi:

    mZafri emociuri daZabulobis gadmomcemi reCitativi:

    mistikuri xasiaTis, simboluri datvirTvis reCitativi:2

  • 42Don’t

    copy

    ganmsazRvreli

    ras vafasebT qula (maqs. 5)

    amoicnobs reCitativis saxeobebs da sworad gansazRvravs mis rols xilulisa da uxilavis gadmocemaSi. 1

    saubrobs musikis sxvadasxva gamomsaxvelobiT xerxze; amoicnobs da adarebs erTmaneTs mosmenil nawarmoebebs ritmis, harmoniis, melodiis, sxva musikaluri maxasiaTeblebis mixedviT; ganmartavs saorkestro partiis rols operaSi xilulisa da uxilavis gad-mosacemad.

    2

    monawileobs dialogSi, msjelobs, mohyavs argumentebi, aRwers personaJis fsiqologiur portrets, ukavSirebs mosmenil musi-kalur fragmentebs, damoukideblad gamoaqvs daskvna.

    1

    ganmartavs, rogor gamoiyena L M M S programaSi muSaobisas reCita-tivi musikalur kolaJSi xilulisa da uxilavis gadmosacemad. 1

    impresionizmi (frang. Impressionnisme, impression _ STabeWdileba) _ erT-erTi mimarTuleba xelovnebaSi. musikaSi am mimarTulebisTvis mTavaria simboluri mniSvnelobisa da ufaqizesi fsiqologiuri ganwyobilebebis gadmocema, miswrafeba poeturi da peizaJuri programulo-bisaken.

    Tavdapirvelad yvelaze Tanmimdevrulad da mkafiod igi gamovlinda frangi mxatvrebis SemoqmedebaSi (k. mone, o. renuari, e. dega, e. mane, k. pisaro, a. sis lei da sxv.). impres