Verslag en Achtergrondinformatie van de wandeling Run ... · Dommel dan buiten zijn oevers trad....
Transcript of Verslag en Achtergrondinformatie van de wandeling Run ... · Dommel dan buiten zijn oevers trad....
1
Verslag en Achtergrondinformatie van de wandeling Run-Vlasroot- Dommeldal. 18-07-2014
We beginnen de wandeling vanaf het parkeerterrein bij het Witven waar
tegenwoordig een mooi terras ligt aan zowel de voorzijde als de achterzijde met
uitzicht op het zwembad.
Hier houden we ook onze naborrel.
We lopen iets terug naar het bruggetje over de Run en lopen dan langs de
linkeroever van de Run naar het zuiden. Tijdens de voorwandeling begin juni leek het
soms wel of het gesneeuwd had, door de witte pluis van de populieren. Sommige
mensen kunnen hier allergisch voor zijn.
De Run De Run is een van de vele
beken die het water afvoeren
van oostelijk Noord-Brabant en
het Kempens Plateau. Deze
beek ontspringt bij het dorp
Weebosch (bij Bergeijk) als Aa
en stroomt ten zuiden van
Eersel langs het gehucht
Stokkelen, waar ze de
Diepreitsche Waterloop
opneemt en Run gaat heten.
Het brongebied van de Aa
bevindt zich bij Weebosch in
de voormalige Postelse Heide en
heet De Weijerkens en Kraanmeer.
Daarna stroomt ze langs de
buurtschappen Schadewijk en
Stevert, waar tot 1969 een
watermolen in de Run lag: de
Stevertse Watermolen. Vervolgens
stroomt de Run langs het gehucht
Heers. Ten zuiden van Veldhoven
mondt hij bij de Philips Visvijver
uit in de Dommel, die uiteindelijk
via de Dieze uitmondt in de Maas.
Vanaf de Schaiksedijk bij
Schadewijk tot aan de Dommel
behoort de Run tot het Natura
2000-gebied Leenderbos, Groote
Heide & De Plateaux wegens het
voorkomen van de drijvende
waterweegbree. STEVERTSE WATERMOLEN
2
We steken de Heerseweg over en gaan verder langs de Run tot aan Het Goor.
Het Goor is een strook broekbos langs het riviertje de Run op de grens van de gemeenten
Veldhoven, Eersel en Bergeijk. Nadat het gebied tot een eeuw geleden in gebruik was als
hooiland (beemd), bleek dat op den duur niet meer zinvol. Gevolg was dat er spontaan
struiken en bomen uitschoten, die inmiddels uitgegroeid zijn tot een min of meer
natuurlijk, nat bos. We slaan nu naar het oosten af richting Visvijver waar we ook onze
eerste pauze hebben
(geen horeca) Deze visvijver is in de jaren zestig van de vorige eeuw gegraven ten behoeve van de
zandwinning. Later, tijdens het bouwrijp maken van de Veldhovense wijk Heikant,
werd deze afgraving weer gedeeltelijk dichtgestort met leem en puin.
De visvijver maakt deel uit van het natuurgebied “de Vlasroot”
Vlasrootvennen In een klein bosgebied aan de Volmolenweg tussen
Veldhoven-dorp en Waalre ligt een tweetal vennen: de
Kleine en de Grote Vlasroot. Het zijn door de natuur
gevormde ondiepe meertjes; de enige echte vennen in de
gemeente Veldhoven.
Waar de naam Vlasroot vandaan komt is onduidelijk. De
voor de hand liggende gedachte, dat de plassen vroeger
gebruikt werden om vlas in te roten (het weken van
vlashalmen) is waarschijnlijk niet juist. Er zijn geen historische aanwijzingen voor. Oude
Veldhovenaren spraken ook niet over de Vlasroot maar over de Vlaassloot en als men
bedenkt, dat in Brabant enkele vennen liggen die Plaas of Vlaas heten, op de Veluwe een
heidemeertje ligt dat Gerritsfles heet en in Friesland de Fluessen liggen dan lijkt de naam
Vlasroot daar verwant mee.
De twee vennen hebben vroeger te midden van uitgestrekte heidevelden gelegen. Ze zijn
waarschijnlijk zo'n 10.000 jaar geleden tijdens de laatste ijstijd ontstaan. Er was toen
nauwelijks begroeiing aanwezig. De wind had vrij spel en voerde enorme hoeveelheden
zand uit het Noordzeebekken aan; het zogenaamde dekzand waarmee grote delen van
Brabant bedekt werden. Door uitwaaien ontstonden ondiepe dalen die zich vulden met
water. Het zand werd even verder neergelegd en vormde duintjes langs de
noordwestelijke oevers. De ligging van zuidwest naar noordoost van de Grote Vlasroot
en het wat verhoogde talud aan de noordoostelijk oevers bevestigen deze theorie.
Over de historie tot aan de middeleeuwen is nauwelijks iets bekend. Vast staat dat het
landschap tot aan het begin van de twintigste eeuw gevormd werd door uitgestrekte
heidevelden met akkertjes en weilanden langs de beken afgewisseld met broekbos en
3
hooiland. Na ontginning en ontwatering van de omgeving besloot men rond 1930 tot de
aanleg van percelen naaldhout op de minder rendabele gebieden. Een poging om de Grote
Vlasroot te dempen mislukte en toen de vraag naar naaldhout voor de mijnbouw stopte,
realiseerde men zich, dat de Vlasrootvennen er best aardig uitzagen en heel geschikt
waren als recreatiegebied. Men heeft er nog een paviljoentje gebouwd en een soort
zwembad gegraven, maar dat alles was geen lang leven beschoren en men heeft het bos
en de vennen verder aan de natuur overgelaten tot 1967.
Wandelingen Vanaf de parkeerplaats (met informatiebord) aan de weg Veldhoven-dorp richting Waalre
kun je de Vlasroot bereiken. Je kunt wel bij de Kleine Vlasroot komen maar er niet
omheenlopen. Met waterlelies, zeggen, riet, munt, waternavel en wateraardbei maakt het
ven een sprookjesachtige indruk. Geen karakteristiek ven; wel heel mooi.
De Grote Vlasroot is wel een ven om omheen te lopen. Aan de zuidzijde groeit nog heel
wat gagel, een struikje dat tamelijk zeldzaam is.
Je kunt via een dam over de andere oever teuglopen. De wandeling kan uitgebreid met
een rondje om de visvijver, waarin altijd wel een paar eendjes of meerkoetjes
rondzwemmen. Huidige situatie Er was zand nodig voor de aanleg
van de Poot van Metz en men
besloot van de nood een deugd te
maken door achter het gebied van
de Vlasroot een zandwinning te
starten, die later zou worden
omgebouwd tot een visvijver. Het
grondwater, dat in de diepe
afgraving boven kwam voerde men
via de Grote Vlasroot af naar de
Dommel. Hierdoor en later ook
door de zure regen en het stuifmeel
van de dennen veranderde de waterkwaliteit zodanig, dat het karakter van het ven sterk
werd aangetast. Ook de Kleine Vlasroot veranderde door verrijking met voedingsstoffen
geleidelijk aan in een bosmeertje met waterlelies.
In 2003 heeft men door houtkap en het schoonmaken van de bodem de situatie sterk
verbeterd, waardoor vooral de Grote Vlasroot weer het karakter van een echt ven heeft
teruggekregen
4
We komen nu weer op de harde weg en gaan op het fietspad aan de
overkant richting Volmolen waar we een tweede pauze houden na eerst een
rondje Dommelkespad achter de camping te hebben gelopen.
De Waalrese Volmolen
Het is zeker dat de molen in 1350 reeds bestond en uitgebreid werd tot een dubbele
molen, waarvan een helft zich op het grondgebied van Riethoven bevond. De toenmalige
bezitter was de Abdij van Echternach, die ontginningen deed plaatsvinden waardoor de
behoefte aan maalcapaciteit toenam. De Riethovense molen werd als oliemolen gebruikt
en de Waalrese molen als korenmolen.
In 1792 echter kwam de molen in het bezit van een lakenfabrikeur uit Leiden, die Pieter
Vreede heette. Hij liet huisarbeid door wevers verrichten in Tilburg en bracht uiteindelijk,
doordat hij patriottische sympathieen had en daardoor in Leiden politieke moeilijkheden
ondervond, ook zijn lakenfabriek naar Tilburg. Pieter Vreede gebruikte de molen als
volmolen. Het vollen is een nabewerking van wollen stof met aarde, urine en zeep
waardoor de kwaliteit sterk verbetert. Het zachte water van de Dommel was bij uitstek
geschikt voor het volproces. Zelf vertrok hij in 1816 naar Antwerpen, maar zijn zoon
bleef als molenaar in Riethoven wonen en overleed daar in 1846.
5
(Als rechtgeaard genealoog kon ik het niet laten om in het(digitaal) archief van
Riethoven even te zoeken naar de ovl.akte van de zoon van Pieter Vreede. Daaruit blijkt
dat hij 71 jaar is geworden, ongehuwd was en in Tilburg begraven wilde worden. zie
scan hieronder.)
Tot 1876 bleef de watermolen in handen van de familie Vreede, maar daarna werd hij tot
1951 eigendom van de familie Van Gastel. In 1879 kregen de watermolens hun
oorspronkelijke functie van graan- en lijnoliemolen terug. In 1912 werd de lijnoliemolen
afgebroken en de graanmolen door A van Gastel grondig opgeknapt en voorzien van een
stenen fundament. Na 1912 nam het gebruik van watermolens drastisch af. In mei 1940,
tijdens de inval van de Duitsers, wordt de brug over de Dommel opgeblazen om de
doortocht van de Duitsers te belemmeren. Hierbij loopt de watermolen grote schade op.
In 1941 wordt de watermolen weer opgeknapt. Na de oorlog wordt er ook nauwelijks
meer gebruik gemaakt van de watermolen en deze raakt sterk in verval. In 1962 stort de
watermolen bij een najaarsstorm in.
In 1968 koopt de architect Ad van Empel de ruïne en ontmantelt de restanten van de
watermolen. Na het verkrijgen van de benodigde vergunningen in 1992 start hij met de
herbouw van de watermolens. Hij herbouwde de molen, waarvan het westelijke deel
gereed kwam in 1992. Aan het oostelijke deel werd in 1994 begonnen, maar dit werd in
1995 door brand verwoest. Eind 1998 is de molen gekocht door de familie Hermans. Zij
zijn gaan bouwen aan een nieuwe toekomst voor de Volmolen.
In 2000 is de molen door het waterschap voorzien van een nieuwe stuw, een glijgoot voor
kanovaarders en een vispassage. Daarna is het tweede gebouw opnieuw opgetrokken en
doet dienst als woning.
Sedert 2000 wordt de molen ingezet voor elektriciteitsproductie
6
Volmolen begin 20e eeuw Volmolen 1962
Volmolen 1963 na storm Volmolen 1966
Impressie Volmolen:
https://www.youtube.com/watch?v=4rFmjFKkmDE
Na de koffiepauze bij de Volmolen gaan we weer een stukje terug over de Volmolenweg
om het laatste stuk van de route langs een mooi stuk meanderende Dommel richting
Witven te gaan.
7
Dommelbeemden.
Vroeger waren dit de Beemden, het land dat in de winter vaak blank stond omdat de
Dommel dan buiten zijn oevers trad. ’s Zomers grazen hier de koeien en hooien er
de boeren. Vijftien jaar natuurvriendelijk beheer hebben ervoor gezorgd dat de
weiden weer kleuren door een variatie aan bloemen en kruiden.
Het Dommeldal is een van de mooiste beekdallandschappen in Noord-Brabant. De Dommel is een laaglandbeek. Kenmerkend daarbij zijn de lage stroomsnelheid en
de zeer kronkelige loop. Van nature voert een laaglandbeek het water dan ook niet al
te snel af en loopt zij gemakkelijk over. Met haar gekronkel en overstromingen heeft
de Dommel altijd een belangrijk stempel gedrukt op het landschap in het beekdal. In
de laatste eeuwen is die invloed echter sterk beperkt. Op veel plaatsen is de Dommel
rechtgetrokken of bedijkt. De kleine S-bocht is nu nog maar een van de weinige
kronkels die er in de Dommel nabij Eindhoven over zijn. Let eens op het verschil
tussen de oevers aan de binnen- en buitenbocht. Op deze route dwaalt u door een
lieflijk landschap met houtwallen, hooilanden, weilanden, akkers, bossen, en poelen. Wie
zich zonder veel rumoer verplaatst, ziet veel van de 58 aanwezige broedvogelsoorten. In
het voorjaar zwemmen in de poelen salamanders en kwaken overal groene kikkers.
In de jaren 1936/37 werd natuurbad ’t
Witven uitgegraven als
werkverschaffingsproject, onder leiding
van de N.V. Grontmij. De officiële
opening van het Witven vond plaats op
21 mei 1938. Het bad, waarvan het
water door een buizensysteem door het
beekwater van de Run werd ververst,
werd door de gemeente Veldhoven
geëxploiteerd.
Een houten schutting vormde de
afscheiding tussen het mannen- en
vrouwengedeelte van
het zwembad. Voor elk waren drie bassins: diep, ondiep en kleuterbad. In de jaren veertig
werd gemengd zwemmen op last van de bezetter enkele uren per dag toegestaan. Na de
bevrijding werd deze bepaling weer snel ingetrokken.
In de jaren zestig vonden een aantal aanpassingen en moderniseringen plaats, totdat het
zwembad in 1987 werd gesloten. Enkele jaren later kwam het in particulier bezit en werd
het gehele complex uitgebouwd tot het huidige Cambiance ’t Witven
Sites die ik dankbaar gebruikt heb bij het samenstellen van dit verslag en waaruit je
nog meer informatie kunt putten: http://www.natuurmonumenten.nl/natmm-internet/home.htm
http://www.dommel.nl/
https://ivn.nl/afdeling/veldhoven-eindhoven-vessem/dommelbeemden
Chris Pennings
8