Verhalen zijn ongekend krachtig om lezers te boeien, te binden en in beweging te brengen. Lees hier 43 supertips om die verhaalkrachten toe te passen in jouw teksten.

Verhalen nemen ons mee op sleeptouw, brengen ons naar de plek waar het echt gebeurt en laten ons anders kijken naar de wereld. Als je wilt dat je lezer je boodschap onthoudt, breng het dan over het voetlicht met een waargebeurd en menselijk verhaal. Zo’n verhaal maakt meer indruk dan een opsomming van feiten, al zijn die nog zo scherp neergezet. Hierbij zet ik alle belangrijke tips op een rij voor het schrijven van (waargebeurde) verhalen. Dat kunnen allerlei soorten verhalende teksten zijn, zoals columns, blogs of interviews. Het centrale kenmerk is hun verhalende opbouw. Gebruik de tips als checklist voor je verhalen. Of kies een tip die je het meest aanspreekt. Ga er stapsgewijs mee aan de slag. Veel succes en schrijfplezier! Sigrid van Iersel

2

Zo kies je een goed onderwerp Lezerswillenwordengeholpen,vermaaktenverleid.Kiesduseenonderwerpeninvalshoek,waarinjelezervannatureinteresseheeft.

1. Neem een probleem als uitgangspunt voor je verhaal. Bij voorkeur kies je het belangrijkste onderwerp waar je lezer nu mee worstelt. Angst voor een organisatieverandering. Zorgen over te weinig geld. Te veel stress. Dat wordt het hoofdonderwerp van je tekst.

2. Zoek naar een obstakel in dagelijkse gebeurtenissen. Vertaal dat probleem naar iets concreets, dat je lezer in het alledaagse leven tegenkomt. Denk aan een onverwachte gebeurtenis. Iemand die de regels trotseert. Of een plan dat weerstand oproept. Deze kleine – bij voorkeur menselijke – verhalen staan vaak voor een groter (en universeel) thema: het streven om de beste te worden bijvoorbeeld, en wat dat allemaal aan opofferingen met zich meebrengt. Vervolgens vertel je hoe je hoofdpersoon dat probleem oplost en/of hoe jij daarbij helpt. Niet minder, zeker niet meer.

3. Of neem je eigen zoektocht als onderwerp. Kies dan voor de klassieke opbouw van een ontdekkingsreis: van beginpunt tot bestemming. Begin bij de vraag die jou bezighoudt en doe verslag van je tocht om daar het antwoord op te vinden.

4. Formuleer de hoofdvraag die je gaat beantwoorden in je verhaal. Waar gaat het uiteindelijk over? Wat staat er op het spel? Hoe helderder je je hoofdvraag formuleert, hoe meer houvast bij het schrijven. Dat is slechts één hoofdonderwerp. Als je op meerdere sporen zit, loop je later vast.

3

Zo kies je je personages

Verhalen draaien altijd om mensen. Kies je personages zorgvuldig, want daarmee maak je impact met je verhaal.

5. Kies een mens als hoofdpersoon Kies een personage met wie de lezer zich kan identificeren. Hoe herkenbaarder, hoe meer je lezer het idee heeft dat het echt over hem of haar gaat.Kies zo mogelijk voor buitenbeentjes als belangrijkste personage. Denk aan mensen die de regels overtreden, op een dwarse manier denken en risico’s nemen. Dat zijn interessante mensen om over te schrijven: de spanningsboog is al ingebakken.

6. Maak van je hoofdpersoon een levend mens. Een mens dus met sterke punten, zwakheden en twijfels. Laat zien met welk conflict hij of zij worstelt. Denk bijvoorbeeld aan een tegenstrijdigheid in wat ie vindt (zijn opvattingen) en wat ie daadwerkelijk doet (zijn gedrag). Dat maakt een personage enorm interessant, omdat we dat direct herkennen.

7. Bied je lezer diepte. Wat drijft de mensen die je beschrijft precies? Kruip er dicht bovenop. Daarmee nodig je je lezer uit om hetzelfde te doen, waardoor hij gemakkelijk meeleeft.

8. Toon je kwetsbaarheid. Ben je zelf de hoofdpersoon in je verhaal? Vertel over zwakke punten, onzekerheden of twijfels. En je laat zien wat je daarmee gedaan hebt. Die openheid verbindt jou met je lezer. Wees daarin oprecht. De kracht van je verhaal valt of staat ermee. Welke obstakels moest je overwinnen om iets te bereiken? Denk aan een verkeerde opleiding, een handicap of een ingrijpende jeugdervaring. Als je iets wilde veranderen, hoe kreeg je dat dan voor elkaar?

4

Zo kies je je thema en verhaalelementen Een schrijver begint met een stuk ruwe steen, waar hij al hakkend de personages en de plot uit bevrijdt. Het ruwe materiaal is er al, maar het moet nog wel gevonden, gevormd en in de wereld gezet worden.

9. Zoek bewust naar interessante ingrediënten van je verhaal. Denk aan sfeer, emotie, knelpunten, momenten van spanning en ontspanning. Tegelijkertijd verzamel je natuurlijk ook feiten die je voor je verhaal nodig hebt.

10. Kies zo veel mogelijk voor actie. Ga (mee) op reis, doe zelf mee, laat je desnoods ergens rondleiden. Maar doe iets! Actie levert bijna altijd een spannender verhaal op dan mensen die alleen maar vertellen.Schrijf hoe het eerst was, wat er onderweg gebeurde en hoe het afliep (en dan heb je vanzelf al een verhaal).

Van tassendrager naar tegenspreker Van paarse krokodil naar roze olifant Van prutswerk naar knettergoed verhaal

11. Schrijf bij voorkeur over de dingen die je zelf waarneemt. Meld zo min mogelijk dingen die je uit de tweede hand hebt. Schrijven uit eigen waarneming komt de geloofwaardigheid van je verhaal enorm ten goede.

12. Richt je op concrete waarnemingen. Het ‘aanraakbare’ maakt dat de lezer doorleest. Beelden maken abstracte zaken concreet en geven kleur aan je verhaal.

13. Gebruik details om het verhaal in te kleuren. Maar kies wel de details die echt ter zake doen, want anders leiden die details alleen maar af. Houd het zo simpel mogelijk, des te groter is de kans dat je boodschap beklijft.

14. Geef achtergrondinformatie over je hoofdpersoon. Dat geeft je lezer vertrouwen en geloofwaardigheid. Vertel daarom waar hij vandaan komt en waar hij of zij naar streeft. Zijn hogere doel is bijvoorbeeld om de dingen simpel te maken, zodat meer mensen er gebruik van kunnen maken.

15. Hanteer afstand tot je onderwerp. Als je heel dicht op je onderwerp zit (bijvoorbeeld omdat je de mensen goed kent), verliest het aan geloofwaardigheid.

16. Sta stil bij het belangrijkste keuzemoment van de hoofdpersoon. Welke opties heeft hij? Als de mogelijkheden duidelijk zijn hoef je er niet zo lang bij stil te staan. Zijn de alternatieven niet duidelijk, laat dan je hoofdpersoon zijn overwegingen kenbaar maken. Volg hem als hij advies inwint, als hij overleg voert met anderen of innerlijke gesprekken voert met zichzelf.

17. Geef hoop. Beschrijf niet alleen wat er misgaat, maar bied ook perspectief op oplossingen. Verhalen die het meest gewaardeerd worden, zijn verhalen die niet alleen misstanden of complotten blootleggen, maar ook een oplossing bieden (of een oplossingsrichting aangeven). Veel lezers geven de voorkeur aan een verhaal dat perspectief biedt of een bijdrage levert aan een betere samenleving.

5

18. Focus op de verandering.

In ieder verhaal moet een ontwikkeling zitten. Aan het einde is de situatie dus anders dan bij de start van je verhaal.

19. Creëer reliëf. We houden van contrasten, omdat we daardoor sneller begrijpen hoe iets in elkaar zit. Wissel daarom bij het schrijven de hoogte- en dieptepunten af en belicht tegenstellingen.

20. Leg het accent in je verhaal op de worsteling, niet op de afloop. Dat levert het stuk de meeste spanning op. Maak daarbij vooral duidelijk waaróm het zo loopt. Onmacht, zwakheid en verkeerde keuzes zijn herkenbaar voor de lezer.

21. Geef via het verhaal een antwoord op (of inzicht in) universele vraagstukken. Beschrijf niet een incident maar leid het verhaal naar de essentie. Motieven en moraal geven diepgang aan het verhaal.

6

Zo raak je je lezers met jouw tekst Je wilt dat je artikel aanzet tot een nieuwe manier van denken, een inzicht brengt of mensen tot actie aanzet. Besteed daarom aandacht aan het volgende:

22. Lever een ‘emotioneel haakje’, waardoor je lezer geraakt wordt. Vraag jezelf af of het verhaal je lezer kan verbazen, kan laten huilen, lachen of schrikken. Dit zijn de vier basisemoties. Zit een of meer van deze emoties in je verhaal, dan zit je goed. Gevoelens in een verhaal pikken we heel gemakkelijk op, omdat onze hersenen ingesteld zijn op emoties. Voordat we iets willen, moeten we het eerst voelen. Laat daarom het hart van je lezer sneller kloppen. Geef ontroering, wek een glimlach op of prikkel de nieuwsgierigheid. Hoe meer emotie, hoe groter de band met de lezer en hoe meer de lezer het verhaal ook zal onthouden.

23. Maar vlieg niet uit de bocht met emoties. Geef emotionele passages zo feitelijk mogelijk weer. Laat bij grote drama’s of diep verdriet de feiten voor zichzelf spreken. Een zin als zij vecht tegen haar tranen maakt het verhaal stuk. Beschrijf liever wat je daadwerkelijk waarneemt.

24. Zoek naar symbolen die het thema van je verhaal versterken. Denk bijvoorbeeld aan de boot van de man die zijn hele leven op zoek is naar vrijheid. Als je je verhaal als een reis ziet van een bekende wereld naar onbekend nieuw terrein, dan horen daar ook eigen symbolen bij. De overgang naar de nieuwe wereld is bijvoorbeeld vaak een muur, een loopplank, een poort, een brug of het gat in de heg, zoals bij Jip & Janneke.

25. Lever krachtige en frisse beeldspraak. Wanneer je het beeldend maakt, vang je direct de aandacht van het brein. Gebruik daarom beeldspraak om onbekende of lastige onderwerpen uit te leggen en tot leven te wekken. Hierbij koppel je een beeld aan een begrip, waarbij een bepaalde overeenkomst te vinden is. En er zijn genoeg bronnen om uit te putten: hobby’s, sporten, acrobatiek, dieren, gereedschap, lichaamsonderdelen, gerechten en nog veel meer.

Vocaal vlooien (= roddelen) Zelfgebreide hippies Ontstoken irritatiespier

26. Gebruik geloofwaardige beelden. Beelden zijn belangrijk voor je verhaal, want daardoor zien we het echt voor ons. Maar maak het niet mooier dan het is, want het verhaal dient wel geloofwaardig en betrouwbaar te blijven.

7

Zo kies je je taal Met de juiste woorden tref je je lezer in het hart. Gebruik daarom deze tips:

27. Vermijd vaagtaal. Beperk woorden als fantastisch of verschrikkelijk, maar gebruik woorden die je meteen verbindt met een zintuiglijke waarneming. Kies dus voor woorden die je kunt vastpakken, horen, zien of ruiken. Als je over jeuk leest, krijg je vaak meteen al de neiging te gaan krabben. Vertel daarom wat er te zien, te horen of te voelen is. Hangt er een doordringende geur? Hoort er een liedje bij? Met een zintuiglijk woord koppel je ook de rest van je tekst vast in het geheugen.

28. Geef het karakteristieke taalgebruik weer van je personages. Schrijf niet …vertelt hij in onvervalst Brabants, maar schrijf het in het Brabants op. Hoe concreter, hoe beter het bij je lezer binnenkomt.

29. Wees zo precies mogelijk. Precies weergegeven feiten vergroten de betrouwbaarheid van je verhaal. Niet: minstens 20, maar: 22.

30. Houd het beknopt. Let op met zinnen die niets toevoegen aan de essentie van het verhaal, want die halen de vaart eruit. Een pauzezin als Zij haalt haar schouders op is bijna altijd overbodig, tenzij dit een belangrijk detail is.

31. Kies bij voorkeur voor de tegenwoordige tijd. Hoe meer in het heden, hoe directer en hoe beter. Dus: We bellen aan in plaats van Zojuist hebben we aangebeld.

32. Voeg kleefwoorden toe. Kleefwoorden zijn verrassende woorden die een snoepje vormen voor de lezer: hij blijft er even op sabbelen. Je kunt bijvoorbeeld schrijven dat iets eng is, maar bibbereng maakt de tekst al een stuk leuker. Het is handig als je hiervoor je eigen lijst met mooie woorden aanlegt, waarop je kunt spieken in tijden van creatieve nood. En anders is er altijd nog www.synoniemen.net, waar je ideeën kunt opdoen voor alternatieve woorden.

33. Stelvragenaanjelezer. Daarmeegajeeendialoogaan.Jelezerkanhetverhaalnietachteroverleunendoverzichheenlatenkomen,maarwordtgeprikkeldeenantwoordteformuleren.Alishetmaaringedachten.Intekstengeeftzo’ndialoogleescomfort:nietsfijnerdaneengesprekvoeren.Vragenwijzenonsbovendienopeenkennisgat:erisietsdatwijnognietweten.Daarkunnenmensenslechttegen.Ennogiets:doordatjezijnhersenenactiveert,zalhijhetverhaalookbeteronthouden.

8

Zo maak je een spannende compositie Een lezer wil weten hoe het afloopt. Met een spannende compositie leidt je hem van het begin naar het einde.

34. Accentueer het keerpunt. Wat is het moment dat alles anders wordt? Dat beslissende moment krijgt een extra accent in je verhaal.

35. Gebruikdedrieslag.Veni, vidi, vici, riep Julius Caesar al. Je geeft je tekst of verhaal een geweldige oppepper als je een driedeling gebruikt: drie paragrafen, drie hoofdstukken, drie boekdelen. Ook de drietrap Begin – middenstuk – afsluiting is een helder sjabloon om een tekst te structureren. Drie onderdelen vormen samen een compleet en afgerond geheel, dat een onweerstaanbare uitwerking heeft op ons brein.

Bloed, zweet, tranen Eten, bidden, beminnen Kennen, voelen, weten.

36. Beperk jezelf. Veel verhalen hebben een overdaad aan details, waardoor de lezer door de bomen het bos niet meer ziet. Laat liever details weg en geef de kern zo scherp mogelijk weer.

37. Varieer. Wissel bijvoorbeeld beschrijvingen af met natuurlijk ogende dialogen.

38. Houd het ritme van de zinnen in de gaten. Lees de tekst hardop voor, zodat je de cadans van je zinnen hoort. Ritme zorgt ervoor dat de lezer door de schrijver meegenomen wordt. Gebruik regelmatig pauzes en witregels, want die geven de broodnodige rust in de tekst.

39. Verras je lezer met iets onverwachts. Een verrassing haalt ons uit onze dagelijkse routine en blijft haken in ons geheugen. Ook het achterliggende idee onthouden we daardoor beter. Bill Gates liet tijdens een TED-talk eens malariamuggen los in de zaal. Het publiek schrok, maar begreep ineens de boodschap: het is niet eerlijk dat voornamelijk de allerarmsten getroffen worden door malaria. Deze verrassende actie maakte Gates’ verhaal onvergetelijk. Dus als je de kans hebt om iets onverwachts te doen in je verhaal, maak daar dan gebruik van.

40. Breng alle losse eindjes bij elkaar. Het sterkst is een verhaal waarin de held zijn eigen probleem heeft opgelost, zonder hulp van iets of iemand van buitenaf. Vaak gaat het om een handeling, waarmee de held zijn leven in eigen hand neemt. Dat vindt je lezer niet alleen geloofwaardig, maar ook zeer inspirerend. De film Chocolat, gebaseerd op het gelijknamige boek van Joanne Harri, heeft bijvoorbeeld een tweeledig einde. Allereerst breekt de schaal, waarin de as

9

bewaard wordt van de overleden moeder van hoofdpersonage Vianne. Daarmee wordt een vloek doorbroken: Vianne en haar dochter worden niet meer gedwongen tot verhuizing als de Noordenwind blaast. Ze besluiten om in het stadje te blijven. Alles is op het oog in orde. Maar pas als Vianne zelf de as verstrooit in de Noordenwind, komt de echte bevrijding. De schaalbreuk is een toevallig ongeluk; het verstrooien van de as een bewuste handeling van de hoofdpersoon. Daarmee komen ook pas echt alle losse eindjes bij elkaar.

41. Lever je lezer waarde. Je lezer wil iets nieuws leren of een nieuw inzicht verwerven over een onderwerp waar hij al iets vanaf weet. Speel daar met je verhaal op in. Een verhaal bevat een boodschap, een helder punt voor je luisteraars. Het moet een doel hebben of een inzicht bieden, anders is het papier- of luchtvulling. Vertel bijvoorbeeld over een ervaring die betekenisvol voor je was. Een doorbraakmoment of keerpunt dat veel voor jou heeft betekend. Je publiek snakt ernaar.

42. Zet aan tot actie. Bij elk stuk dat je schrijft, wil je dat je lezer een actie onderneemt. Is het de bedoeling dat hij iets onthoudt? Kan hij of zij ergens terecht voor meer hulp of informatie? Eindig daarom elk stuk met een oproep (call to action) en maak deze handeling gemakkelijk uitvoerbaar: ‘bel voor een gratis kennismakingsgesprek’.

43. Besteed veel aandacht aan een goed slot. De afsluitende zin blijft het langste hangen bij je lezer. Dat kan een verrassende wending zijn, een verwijzing naar de stelling uit het begin van je stuk of een oproep. Storytelling-expert Robert McKee zegt: “De sleutel tot een goed slot is om je toehoorders, kijkers of lezers te geven wat ze willen, maar niet op de manier dat ze verwachten.” Maak in ieder geval je verhaal rond en zorg ervoor dat je tekst geen losse eindjes meer bevat. Aan het einde van het verhaal is een belofte aan je lezer ingelost. Steve Jobs eindigde een van zijn beroemdste toespraken met Stay hungry, stay foolish. En nog een extra tip:

44. Zet een stevige structuur op voor je verhaal Zet een stevige basisstructuur op voordat je begint met je verhaal. Maak een mindmap, ontwerp een inhoudsopgave, verhelder je uitgangspunten. Dat helpt je enorm om van start te gaan en stap voor stap je framework uit te werken. Maar… voel je je niet bezwaard als dit voor jou geen passende werkwijze is en je liever je gevoel volgt. Zet gerust je handen erin, kneed je materiaal en gebruik je vingertoppen om jouw geweldige verhaal te boetseren.

10

Als verhalenmaker knoop ik de kracht van storytelling en creatief denken aan elkaar. Daarmee help ik jou en je organisatie om mensen te raken en in beweging te brengen met verhalen. Verhalen zijn mijn grote liefde. Ik noem ze ‘toverballen voor het brein’. Ze verleiden, ze blijven plakken en ze laten telkens nieuwe lagen zien. Verhalen geven betekenis en reiken het grotere perspectief aan. Dankzij storytelling snap je ineens waar je het allemaal voor doet. Jarenlang heb ik als journalist talrijke verhalen opgetekend van uiteenlopende mensen en organisaties. De kracht van het persoonlijke verhaal is elke keer weer ongelooflijk groot. Als verhalenmaker, concept-ontwikkelaar en schrijver geef ik daarover nu mijn kennis en ervaring door. Ik werk graag één op één met klanten bij het ontwikkelen van creatieve plannen en storytelling. Daarmee help ik je om ideeën tot leven te wekken en het bijbehorende verhaal te laten sprankelen, zodat mensen enthousiast worden. Met dit e-book help ik je op weg om met de inzet van storytelling je teksten tot een succes te maken en te laten sprankelen. Liever persoonlijke begeleiding bij het maken van je teksten? Extra verhaalkracht nodig? Je kunt bij mij terecht voor begeleiding of voor het laten schrijven van je teksten en de publicatie daarvan op een website of in drukwerk. Ik help je graag. Contact Website: sigridvaniersel.nl Facebook: Toverballen voor het Brein E-mail: contact@sigridvaniersel.nl

© 2019 Verhaallijnen Den Haag