vatandaşlık demokras ve nsan hakları

VATANDAŞLIK

DEMOKRASİ VE İNSAN

HAKLARI

Prof. Dr. İsmail DOĞAN

6. Baskıdan Tıpkı Basım

ii

Prof. Dr. İsmail DOĞAN

Vatandaşlık Demokrasi ve İnsan Hakları ISBN 975-6802-50-2

©Pegem A Yayınları, 2007

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.'ne aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik,

elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.

Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize

bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Ağustos 2001 6. Baskı: Eylül 2005

6. Baskıdan Tıpkı Basım: Eylül 2007

Kapak Tasarımı: zülfin.eua Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı

Baskı: Öncü Matbaası Tel: (0312) 384 31 20

Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/B Yenişehir ANKARA

Tel: (312) 430 67 50 430 67 51 Belgegeçer: (312) 430 67 51

İnternet: www.pegema.com.tr e-posta: [email protected]

Yazarla iletişim: [email protected]

iii

ÖZGEÇMİŞ Prof. Dr. İsmail DOĞAN “Eğitim Sosyologu” Bursa doğumlu. İlk, Orta ve Lise öğrenimini Bursa’da; Lisans ve Lisansüstü öğrenimini Ankara Üniversitesi’nde yaptı. Ankara Etlik Lisesi’nde üç yıl öğretmenlik sonrasında On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde Araştırma Görevlisi ve Dr.- Öğretim Görevlisi olarak çalıştı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde hazırladığı, “Türk Kültür ve Eğitimine Katkıları Açısından Mehmet Tahir Münif Paşa ve Ali Suavi Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma” adlı araştırması, belirtilen Tanzimat aydınları üzerinde Cumhuriyet dönemindeki “ilk doktora tezi”dir. İsmail Doğan, Eğitim Sosyolojisi Bilim Dalı’nda Üniversite Doçenti iken Nisan 2002’de aynı alanda Ankara Üniversitesi’nde Profesörlüğe yükseltilmiştir. 1992-2001 yılları arasında Polis Akademisi’nde sosyoloji dersleri vermiştir. Gazi Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi’nde değişik dönem ve programlarda dersler vermiştir. 2002-2003 öğretim yılından itibaren Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi’nde lisans ve lisansüstü düzeylerde dersler vermektedir. Halen Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi’nde öğretim üyesidir. Eğitim Sosyolojisi’nin temel sorunları arasında bulunan eğitim, aile, toplumsal kültür, yabancılaşma, toplumsal tarih, iletişim, gençlik ve çocuk kültürü, Türk düşünce hayatının paradigma sorunları, demokrasi ve insan hakları, estetik ve etik sorunlar üzerinde araştırma, ve incelemeleri; ulusal ve uluslararası bilimsel toplantılara sunduğu bildiri ve makaleleri; radyo ve televizyon konuşmaları, konferans ve benzeri faaliyetleri bulunmaktadır. Genel Sosyoloji, Sosyolojinin Temel Kavramları ve Sorunları, Eğitim Sosyolojisi, Felsefe, Eğitim Felsefesi, Aile Sosyolojisi, Türk Aile Sosyolojisi, Çocuk Kültürü, Bilgi Sosyolojisi, Türk Sosyologları, Türk Sosyolojisinde İdeolojik Sorunlar, Toplumsal Alt Kültür Olgusu, Vatandaşlık ve İnsan Hakları üniversitede vermekte olduğu lisans ve lisansüstü derslerin bir kısmıdır. Ocak 2007 tarihi itibariyle toplam 190 te’lif makale ve incelemesi ile 12’si Fransızca, 9’u da Osmanlıca’dan olmak üzere toplam 21 adet makale çevirisi ve 22 adet kitabı bulunmaktadır

İsmail Doğan, evli olup Burak ve Elif’in de babasıdır. *** Prof. Dr. İsmail Doğan’ın son dönemde yayımlanan eserleri şunlardır: 1. Bizde Kadın, MEB, Araştırma-İnceleme Dizisi, 2003, 95 s . 2. Eylül ve Bursa, Kent Sosyolojisi Denemeleri, İstanbul, Gendaş

Yayınları, Kültür Dizisi, Temmuz 2004, 360 s. 3. Toplum ve Eğitim Sorunları Üzerinde Felsefî ve Sosyolojik

Tahliller, Ankara, Pegem A Yay., Eylül 2004, 450 s. 4. Sosyoloji Kavramlar ve Sorunlar, Ankara Pegem A Yayınları Eylül

2007, 690 s. Elektronik posta: [email protected] Kişisel Web: http://education.ankara.edu.tr/~idogan/

iv

İnsan ve hakları, yeni dünya düzeninin önde gelen değerleridir.

Çağa damgasını vuran bu olgu bireyi tüm olgu ve oluşumların varlık nedeni görmektedir.

Bu eser; Toplumsal yaşamın bu değerler çevresinde yeniden inşâsında kendini sorumlu hisseden; başta anne-

babalar olmak üzere, ülkemizin tüm eğitimcilerine adanmıştır.

v

SUNU

Pegem A Yayıncılık, yayın hayatına eğitim yönetimi ile ilgili çalışmalarla başlamış giderek eğitim biliminin her alanıyla ilgili yayınları yapmaya yönelmiştir. Bu çeşitlilik içinde nitelikli yayın yapmayı temel ilke olarak benimsemiştir. Eğitim Bilimi alanındaki yeniliklerin ve çağdaş düşüncelerin yansımaları olarak ortaya çıkan bu çeşitli yapıtlar, ülke genelinde yaygın kabul görmekte ve okuyucu kitlenin tercihleri daha farklı çalışmaların ortaya çıkması için yazar kadroyu harekete geçirmektedir. Bu farklı çalışmalar daha çok alan öğretiminde kendini göstermektedir. Bu nedenledir ki ilk ve ortaöğretim programlarında yer alan derslerin öğretimi ve bu öğretimi yapacak öğretmenlerin eğitimiyle ilgili yayınlara istem giderek artmaktadır. Farklı derslerin yer aldığı ilköğretim programları arasında son olarak "Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi" dersi 8. sınıf programında yer almış ve bu dersin öğretim programı da çok yeni hazırlanmıştır. Bu dersle ilgili olarak Eğitim Fakültelerinin ders programlarına "Vatandaşlık Bilgisi" dersi konulmuş ve kuramsal alt yapının oluşturulması amaçlanmıştır. Bu çalışma, eğitim fakültelerinde okutulacak "Vatandaşlık Bilgisi" dersinin kur tanımına uygun olarak hazırlanmış, bilimsel içeriği donanımlı ve toplumbilim açısından da tutarlı bilgiler içermektedir. Vatandaşlık eğitimi gerek ABD'de gerekse Avrupa Birliği ülkelerinde üzerinde en çok durulan konulardan birisidir. Bu eğitim, sadece örgün eğitim kurumlarındaki öğrencilere değil; yaygın eğitim yoluyla da herkese verilmesi uygun görülmektedir. Batı ülkelerinin tümünde İnsan Hakları ve Demokratik Vatandaşlık için vatandaşlık eğitimi temel eğitim olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle, İsmail Doğan, bu çalışmasıyla sadece eğitim fakültesinde okuyan öğrenciler için değil, vatandaşlık bilgisi ve eğitimiyle ilgilenen herkese, her Türk vatandaşına dönük bir çalışma ortaya koymaktadır. Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi bağlamında çok yararlı olacağına inandığım böyle bir çalışmayı gerçekleştirmesinden dolayı İsmail Doğan'ı gönülden kutluyor, bu yapıtı Türk kamu oyuna kazandırdığı için başarılı çalışmalarının devamını diliyorum. Ağustos, 2001 Prof. Dr. Özcan Demirel

vi

ÖNSÖZ

İnsanca yaşama mücadelesi insanlığın uzun tarihinin en önemli belirleyicisidir. İnsanoğlunun bu mücadelesi eşitlik, adalet, hak ve özgürlük arayışı ile biçimlenmiştir. Çeşitli dinler ve felsefeler ile ideolojiler bu arayışın kılavuzları olma iddiasıyla ortaya çıkmışlardır. Toplumsal sistemler bir yandan bu kılavuzların diğer yandan sistemin zemininde yer alan insanların bu yol ve hedefteki istek ve eylemleriyle toplumsal evrime konu olmuşlardır. İşte bu yoğun toplumsal ve düşünsel dalgalanmaların dünyayı getirdiği noktada insanlığın bu ortak mücadelesinin belirgin bir başarıyla tanıştığı yepyeni bir çağ ortaya çıkmaktadır. Bu yeni çağ insan hakları çağıdır.

İnsan hakları çağının en büyük değeri birey ve insandır. Çağın insan özelindeki en büyük başarısı ise insanın bizatihi kendi hak ve sorumluluklarının bilincinde olması ve kendini yine bir insan olarak rahatlıkla ifade edebilme beceri ve yeteneğine sahip olmasıdır. Aksi halde çağa damgasını vuran bu evrensel gelişmeden bazı insanların haberdar olmamasının yanı sıra belirtilen özelliklerden yoksun olan bu insanların yaşadıkları topluma ve hatta dünyaya katılmaları da mümkün olamaz. Çünkü haklar düşüncesi tıpkı onların toplum tarafından kabulünde olduğu gibi hayata geçirilmesinde de baskı ve zora ihtiyaç duymayan bir gerçeklik olarak tanımlanırlar. Bu nedenle kendi hak ve sorumluluklarının bilincinde olmayan insanların ön görülen hakları ne denli hayata geçirecekleri ise tartışmaya açıktır. Bu durum insanın özündeki değerler konusunda da belirli bir bilinç ve eğitime olan ihtiyacı ortaya koymaktadır. Uluslararası toplum ve devletler vatandaşlarını insan hakları çağına rüçhâniyet kazandıran evrensel değer, kabul, bildirge ve sözleşmeler konusunda insanları bilgilendirmekte, ulusal hareketlere bu yolda proje ve uygulama etkinlikleri sunmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti önce insan hakları sonra da onun önemli bir parçası olan çocuk hakları bildirge ve sözleşmelerini kabul ve onaylamak suretiyle ülke ve dünya barışı konusunda istek ve duyarlılığını göstermiştir. Atatürk’ün “yurtta barış dünyada barış” ilkesini benimseyen devletimizin, insan hakları düşüncesinin evrensel mesajına öncelikle sahip çıkması kadar doğal bir şey olamaz.

Eğitim sistemimiz insan haklarına saygılı vatandaşlar yetiştirmeyi Türk Millî Eğitimi’nin genel amaçları içinde düşünmüştür. Gerçekte ise kişilerin insan haklarını korumayı içtenlikle istemeleri, bunu günlük davranış ve alışkanlıklarına dönüştürmeleri, bu amaç için eğitilmelerine bağlıdır. Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi adıyla İlköğretimin 8. sınıflarına konulan dersin, işte böyle bir işlevi bulunmaktadır. Vatandaşlık Bilgisi dersleri de Üniversitelerin Eğitim Fakültelerine de aynı amaçla konulmuştur.

Bu çalışma Türkiye’nin, uluslararası topululuğun kabul ve uygulamalarına uygun olarak eğitim sistemimizin değişik kademelerinde yürürlüğe koyduğu söz

vii

konusu ders programlarından yola çıkarak bu çerçevede ortaya çıkan akademik ihtiyaca cevap vermek üzere hazırlanmıştır.

Bu çalışmamızda belirlenmiş ana başlıklar altında, toplumda uyumlu bir vatandaş olmak için gerekli bilgiler ile insan hakları konusunda tarihsel ve güncel gelişmelere yer verilmiştir. Kuşkusuz bunlar, özellikle dersin sorumlusu olan değerli öğretmenler için birer kılavuz niteliği taşımakta, ayrıntılara yer vermemektedir. Öğrencilerin de yaşantıları dikkate alınmak suretiyle, konuların gereken zenginlikte sunulması ise öğretmenlerimizin değerli katkılarıyla gerçekleşebilir. İnsan haklarına saygılı, yaşadığı topluma ve çağa uyumlu vatandaşların yetişmesinde, bu değerli katkıların önemi inkar edilemez.

Bu çalışmanın söz konusu programlara yönelik işlevinin yanı sıra ikinci ve önemli bir işlevi de insan hakları, demokrasi ve vatandaşlık konusunda ortalama ilgi ve meraklara da cevap verme boyutunda ortaya çıkmaktadır. Bu boyutta belirtilen kavramlar tarihsel ve sosyolojik bir irdelemeye tabi tutulmaktadır. Böyle bir bağlam ise “nasıl bir vatandaş?” sorununa yanıt verebilecek sosyo-kültürel bir ayrıntıyı beraberinde getirmektedir. Kendine, ailesine, çevresine, toplumuna ve tüm insanlığa katkı verecek vizyon ile; bütün donanımını, bilgi ve becerisini bu vizyona göre belirlemiş, ait olduğu dünyaya uyumlu, hak ve sorumluluklarının bilincinde olan bir misyon sahibi işte bu çalışmanın “nasıl bir vatandaş?” sorusunun aradığı vatandaş profilidir.

Küresel değerler modern toplumda her şeyi devletten bekleyen vatandaş imgesi yerine kendine, ailesine, çevre ve toplumuna katkı veren; sorumluluklarını bu sınırlar çerçevesinde içselleştiren vatandaşı öne çıkarmaktadır. Hiç kuşkusuz ki böyle bir vatandaş cemaat ve grup ekseninde örgütlenen toplumlar için yeni bir tanım ve değerdir. Çünkü bu tür toplumlarda yüz yıllarca her şeyi devletten bekleyen bir anlayış egemendi. Bu anlayıştaki vatandaşlardan meydana gelen bir toplumda ise Amerikalı bir araştırmacının belirttiği gibi, “iktidarlar ve hükümetler, halk için yapılması gerekeni yapmak üzere vardır; halk kendi içinde yapılması gerekeni yapmaz”. Bu nedenle de hükümetler günün birinde halk için yapılması gerekeni yapmadığında “hükümet ne güne duruyor?” “nerede bu devlet, nerede bu hükümet?” şeklindeki toplumsal sitem ve söylemlerle vatandaşlar hükümetlere görevlerini hatırlatıverirler.

İnsan hakları çağında vatandaş kendi haklarının peşinde olduğu kadar başkalarının hak ve özgürlüklerini de gözeten bir kişidir. Vatandaşlar çevresinde olup bitenlerle ilgili olduğu kadar toplumda ve dünyadaki gelişmeler karşısında duyarlı ve dikkatli; çağının bilinçli bir tanığıdır. Vatandaşların çağına tanıklıkları kendilerini yaşadıkları ülkeye insani ve toplumsal sorumluluklarla bağlı bir varlık haline gelmelerinin yanı sıra kendileriyle birlikte ait oldukları dünyayı da dönüştürecek entelektüel bir eksen ve meziyettir. Çağa tanıklık, çağın yeni değerlerini ve bu değerlerin insanlarda öngördüğü standartları izleme ve hayata geçirme sürecidir. Bu bağlamda olup bitenler karşısında gerekli bilgi ve bilinçten yoksun olan insanların ne topluma ve ne de dünyaya verebilecekleri bir şey olmadığı gibi olup bitenler karşısında sızlanmalarının da kendilerine kazandıracağı bir şey

viii

olamaz. Bu haliyle onlar dinamik bir toplumsal sürecin pasif ve etkisiz varlıkları olarak yaşamdaki mâkus yerlerini çoktan almışlardır. Kendini ifade edemeyen, hak ve sorumluklarının bilincinde olmayan bu insanlar giderek dinamik toplumun önünde ve ardında önemli bir kitlesel sorun yumağına dönüşürler. Her şeyi devletten bekleyen vatandaş profilinin sosyo-kültürel zeminini trafiği çekilmez hale getiren, yaşadığı sokak ve mahallelerde komşularını gürültü, görüntü ve estetik açılardan rahatsız eden; şiddete ve kavgaya daha yatkın insanlar biçimlendirmektedir. Şimdi insan hak ve özgürlüklerinin toplumsal serüveninde verdiği büyük mücadelelerden alnının akıyla çıkan ve yeni dünya düzeninin ve yeni değerlerin övdüğü birey sahne almaktadır. Bu kitap yeni bireyin oluşumu ve gelişmesinde kendisine önemli bir işlev yüklenen insan hakları eğitiminin bir parçası olarak hazırlanmıştır. Kitabımızı bu yaklaşımlar içinde değerlendirecek olan değerli okurlara başarı ve esenlik dileklerimi sunarım. Kitabımın basım ve yayınını üstlenen yayınevine ve değerli çalışanlara da bu vesile teşekkür ederim. Ankara, Cebeci; Ağustos 2001. Doç. Dr. İsmail DOĞAN

ix

ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ

Vatandaşlık kültürü modern toplumun önde gelen toplumsal değeridir. Yerleşik kültürün sorunsuz bir toplu yaşama dönüşmesi bu kültürde alınan mesafeye büyük ölçüde bağlıdır. İşyerinden trafiğe, eğlence yerlerinden komşuluk ilişkilerine kadar toplumsal yaşamın tüm alanlarında sıklıkla ortaya çıkan sorunlar ülkede vatandaşlık ekseninde değerlendirilmeye uygun toplumsal sorunların varlığını düşündürmektedir. Mahallede komşusunu istemediği sese, görüntüye, kokuya ve gürültüye zorlayan insanlar benzer baskıyı işyerine ve toplumsal yaşamın bütün alanlarına taşıyarak yaşamı hem kendileri için hem de başkaları için alabildiğine zorlaştırmaktadırlar. Böyle bir yaşam ise kişisel ve toplumsal verimliliği son derece olumsuz etkilemektedir. Kuşkusuz bu tablonun altında haklarını ve sorumluluklarını gerektiği gibi bilmeyen vatandaş profili yer almaktadır. Bu kitapta vatandaşların hak ve sorumlulukları modern toplumun değerlerine uygun bir biçimde ve insan hakları ekseninde ele alınmaktadır. Günlük yaşamın görünür talep ve gereksinimleriyle birlikte vatandaşlık kültürünün evrensel gelişim boyutları kitabın genel çerçevesini çizmektedir. Olguların dünya ve Türk kültüründeki gelişimi özgün bir analizle ele alınmaktadır. Bu baskıda daha önceki baskı hataları giderilmeye çalışılmış, bazı sayısal ve olgusal bilgiler güncelleştirilmiştir. Kitabı öncelikle üniversite öğrencilerine ulaştırma konusundaki tecrübe ve ilkeleri nedeniyle Pegem A Yayıncılık çalışanlarına, özellikle yayınevi sahibi Servet Sarıkaya ile kitabın dizgisinde büyük emeği olan Gürsel Avcı’ya teşekkür ederim. Ankara / Cebeci Ağustos, 2002 Prof. Dr. İsmail DOĞAN

x

DÖRDÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ

Kitabımız iki yıl içinde dördüncü baskısını gerçekleştirmiş bulunuyor. Eğitim Fakültesi programlarının yeniden yapılanması çerçevesinde “vatandaşlık” dahil olmak üzere pek çok ders bu yeni düzenlenmedeki yerini aldı. Bu gelişme, kitaplaşan tüm çalışmalara ilk aşamada bir şans getirdi. Çünkü yeni dersler aynı zamanda yeni kaynaklar ve malzemeler anlamına geliyordu. Elinizdeki kitap da bu dönemde böyle bir ihtiyaca cevap vermiştir. Ama kitabımızın bu geçici dönemi aşan boyutları ve özellikleri bulunmaktadır. Bunların başında “vatandaşlık” ve “insan

hakları” şeklindeki iki temel açılımla programların yalnızca vatandaşlığa indirgenen sınırlı problematiğini gerçek zemini olan “kültürel temellere” oturtmaktadır.

Kitabımızı özgün ve kalıcı hale getiren ikinci önemli boyut da, konu sunumundaki yöntemidir. Bu yöntemin başlıca karakteristiği vatandaşlık ve insan hakları gibi son derece duyarlı konularda koşullayıcı olmamadır. Bu çerçevede her bir konuya farklı görüş ve değerlendirmeler getirilmiştir. Bölüm sonlarına “bölüm

sonunda düşünülmeye değer bulunanlar” başlığı ile de geride kalan konular, aykırı düşünce ve değerlendirmelere olanak verecek bir biçimde düşünme ve tartışmaya uygun sorularla yeniden kurcalanmaktadır. Buna ek olarak tartışma metinleri ve okuma parçaları da benzer işlevi farklı felsefe ve yaklaşımlarla zenginleştirmektedir. Görsel malzeme, simge ve işaretler de özellikle öğrenciler için ellerindeki kitabı daha sempatik hale getiren unsurlar olarak düşünüldü ve kullanıldı.

Bu yeni baskının belirtilen tarz üzerinde ürettiği yeniliklere gelince; öncelikle eski baskıların basım yanlışları giderildi. Daha önce gözden kaçan eksikler, anlam kaymaları ortadan kaldırıldı, sayısal ve betimsel boyutlarda gerekli güncellemeler yapıldı. Ama bunlardan da önemlisi bölümlerin gerektirdiği bazı yeni bilgilerle birlikte “Avrupa Birliği” olgusunu çeşitli yönleriyle açıklayan “yepyeni bir bölüm” konulmuştur. Türkiye’miz ve vatandaşlık kültürü açısından son derece önemli olan bu konunun böyle bir kitapta yer alması da bizim kitabımızın emsalleri arasındaki ilklerindendir.

Kitabımızın bu yeni haliyle alanın beklentilerine büyük ölçüde yanıt verecek düzeye geldiğini düşünmekteyim. Öğretim Görevlisi arkadaşlarımın ve özellikle de öğrenci arkadaşlarımızın görüş ve değerlendirmeleri son derece önemlidir. O nedenle bu baskıda yazarla iletişim için elektronik posta adresi verilmiştir.

Bu vesile ile kitabımıza iltifat eden başta öğretim görevlileri olmak üzere; öğrencilere, kitabımızın basım ve yayınını gerçekleştiren Pegem A yayın yönetmeni Servet Sarıkaya’ya, dizgi ve düzenlenmesinde büyük emeği geçen Gürsel Avcı’ya; tashihinde katkıları olan Eğitim Sosyolojisi bilim dalı Araştırma Görevlileri M. Akif Sözer, Recep Özkan ve Mustafa Gündüz’e teşekkür ederim.

Ankara, Cebeci, Ekim 2003 Prof. Dr. İsmail DOĞAN

xi

BEŞİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ

Sanayi toplumunun yeni değeri olan vatandaşlık, sanayi ötesi toplumları için giderek artan bir biçimde aktüel değer haline geldi. Bu özelliğin ortaya çıkmasında bütün sistem ve anlayışların bireyi esas almaları düşüncesi etkili olmuştur. Bireyin çıkarı, esenliği ve gelişmesi devlet tanımını bile dönüştürecek öncelikler arasında girmiştir. Her şey birey yani insan içindir anlayışı toplumsal örgütlenmenin temel unsuru olarak vatandaşı yeni toplumun öncelikli konusu haline getirdi.

Bu durum “Vatandaşlık Dersleri”nin eğitim programları içinde yer almasının önemli gerekçesidir. Eğitim yoluyla oluşturulacak bir vatandaşlık kültürünün toplumsal barış ve esenliğe katkı vereceği düşüncesi eğitime bu bağlamda yüklenen önemli bir işlevdir.

Kitabımız konu ve içeriğiyle söz konusu işlevi üniversite öğrencilerine yönelik olarak gerçekleştirmeyi amaçlıyor. Beşinci baskını gerçekleştirirken eserin yazarı olarak kendi kulvarında hem bu amacın gerçekleşmesi hem de özgün metin ve yorumlarıyla ilk olmanın gururunu yaşıyorum. Çünkü kitabımızdan sonra bir çok piyasa kitabı ortaya çıktı. Bunların bir kısmı kitabımızı ve münderecatını, bir kısmı da hem münderecatını hem de malzemelerini aldı. Bu itibarla ortaya çıkan etik sorunlar böyle bir disiplinin gerçekte ne kadar önemli olduğunu bir kez daha ortaya koydu.

Gürsel Avcı kitabının yeni biçimiyle ortaya çıkmasında özenli oldu, Araştırma Görevlilerimizden Recep Özkan tashihinde, Levent Eraslan, yeni fragman ve bilgilerin monte edilmesinde katkıda bulundular. Bu yeni baskıda emeği geçen herkese çok teşekkür ederim.

Cebeci, 10 Eylül 2004 Prof. Dr. İsmail DOĞAN

xii

ALTINCI BASKIYA ÖNSÖZ

Kitabımızın altıncı baskısını gerçekleştirmiş bulunuyoruz. Alanın ilki olan bu kitap süreç içinde akademik deneylerle gelişerek elinizdeki biçim ve içeriğine kavuşmuştur. Ekonomik kaygılarla önceki iki baskısı küçük boya indirilen bu çalışma, son şekliyle ideal ders kitabı boyutlarına dönüştürülmüştür. Kitap bu haliyle daha kullanışlı ve işlevsel olmuştur.

Gürsel Avcı kitabın yeni biçimiyle ortaya çıkmasında özel bir çaba gösterdi; Araştırma Görevlilerimiz Mustafa Gündüz, Recep Özkan ve Levent Eraslan kitabı tekrar okuyarak tashihinde katkı bulundular. Bu yeni baskıda emeği geçen herkese çok teşekkür ederim.

Cebeci, Eylül 2005 Prof. Dr. İsmail DOĞAN

xiii

İÇİNDEKİLER Sayfa

Sunu ..........................................................................................................................................v Önsöz .......................................................................................................................................vi Üçüncü Baskıya Önsöz.............................................................................................................ıx Dördüncü Baskıya Önsöz ..........................................................................................................x Beşinci Baskıya Önsöz .............................................................................................................xi Altıncı Baskıya Önsöz.............................................................................................................xii İçindekiler ............................................................................................................................. xiii

BÖLÜM 1: İNSAN VE TOPLUM

(ss. s. 1-46)) İnsanın Toplumsal Serüveni ......................................................................................................1 İnsan Sosyal Bir Varlıktır: “Sosyal” “A Sosyal” Ayrımı+ ...................................................2 Toplum Yaşayışını Düzenleyen Kuralların Gerekliliği ........................................................4 Tabiat Hali ve Sosyal Sözleşme ...........................................................................................4 Rousseau Kimdir? ........................................................................................................ 5 Toplum Hayatı ve İş Bölümü ..................................................................................... 12 İşbirliği ve Dayanışma ............................................................................................... 14 Dayanışma Kültürünün Geleneksel Kurumları: Vakıflar ........................................... 15 Toplum Hayatının Düzenleyen Kurallar ......................................................................... 18 Sosyal Davranış Kuralları Hakkında Genel Bilgi....................................................... 18 Örf ve Adetler (Gelenek ve Görenekler) .................................................................... 19 Görgü Kuralları (Adab-ı Muaşeret)............................................................................ 21 Görgü ve Yeni Teknolojiler ....................................................................................... 29 Teknolojik Bir Araç Olarak Telefonla Konuşma Adâbı............................................. 30 Ahlak Kuralları .......................................................................................................... 31 Ahlak ve Etik Farkı ............................................................................................... 32 Ahlak Kurallarını Koyan Toplumdur .................................................................... 33 İş (Meslek) Ahlakı................................................................................................. 34 Meslek Olarak Memuriyet .................................................................................... 37 Siyasal Ahlak ........................................................................................................ 37 Din Kuralları .............................................................................................................. 38 Hukuk Kuralları ......................................................................................................... 39 Sosyal Davranış Kurlarının Genel Niteliği................................................................. 41 Toplumsal Davranış Kuralları ve Son Söz ................................................................. 42 Bölüm Sonunda Düşünmeye Değer Bulunanlar.............................................................. 45 Okuma Parçası: Yalnız Kalmak ...................................................................................... 46

xiv

BÖLÜM 2: TOPLUMSAL VE KÜLTÜREL BİR OLGU OLARAK AİLE

(ss. 47-82) Aile Kavramı................................................................................................. 47 İki Temelli Aile Modeli ........................................................................... 48 Geniş (Geleneksel) Aile........................................................................... 48 Çekirdek Aile........................................................................................... 49 Ailenin Toplumdaki Yeri.............................................................................. 50 Türklerde Aile Anlayışı ................................................................................ 50 İslamiyet’ten Önceki Türk Ailesi............................................................. 50 Tartışma 1: İslâm Öncesi Türk Ailesi ...................................................... 55 İslâmiyet Etkisindeki Türk Ailesi ............................................................ 57 Cumhuriyet Döneminde Ailesi ................................................................ 59 Ailede Eğitim................................................................................................ 62 Aile İçi Eğitim ......................................................................................... 63 Aile Dışı Eğitim....................................................................................... 64 Evlilik Dışı Beraberlikler: Birlikte Yaşama.................................................. 65 Ailede Demokratik Hayat ............................................................................. 70 Ailede İş Bölümü..................................................................................... 71 Aile Bütçesine Katkı ................................................................................ 72 Tartışma II: Çocuklarda Çalışır ............................................................... 74 Düşünce ve Kanaatlere Saygı .................................................................. 76 Keder ve Sevincin Paylaşılması............................................................... 77 Aile İtibarının Korunması........................................................................ 77 Bölüm Sonunda Düşünmeye Değer Bulunanlar ........................................... 79 Okuma Parçası: Ernest Hirsch ve Nejat Eczacıbaşı’ndan Seçmeler............. 80

BÖLÜM 3: TOPLUMSAL VE KÜLTÜREL BİR OLGU OLARAK EĞİTİM

(ss. 83-123)

Eğitimin Felsefi ve Toplumsal Temelleri ..................................................... 83 Kavram Analizi: Eğitim ve Öğretim........................................................ 83 Eğitim ................................................................................................. 83 Öğretim ............................................................................................... 84 Öğrenim .............................................................................................. 85 Eğitimin Felsefi Temelleri ....................................................................... 86 Eğitimle İnsan Değişir mi? ................................................................. 88 Batılılaşmanın Eğitim Kanadı............................................................. 91 Toplumsal Talep ve eğitim: Eğitimin Toplumsal Temelleri......................... 92 Günün Modern Zamanların Eğitimi......................................................... 93

xv

Eğitimin Üç Boyutu ................................................................................. 97 Eğitinde Süreklilik: Yaşam Boyu Eğitim ................................................ 99 Okulda Eğitim/Örgün Eğitim................................................................. 100 Okulda Demokratik Hayat .......................................................................... 104 Okulda Uyulması Gereken Kurallar ...................................................... 104 Okulda Uyulması Gereken Kurallar ................................................. 104 Okulda Uyulması Gereken Özel Kurallar......................................... 105 Eğitici Kol Çalışmaları .......................................................................... 105 Düşünce ve Kanaatlere Saygı ................................................................ 106 Okul ve Okul Eşyasının Korunması ...................................................... 107 Okul İtibarının (Prestijinin) Korunması1............................................... 108 Okul ve Çevre İlişkisi ................................................................................. 108 Bir Tartışma: Okulsuz Toplum.............................................................. 109 I11ich’in Çözüm Önerisi ....................................................................... 110 Aile ve Okul........................................................................................... 111 Toplumsal Köken ve Eğitimsel Başarı ....................................................... 114 Okul-Aile İşbirliğini Engelleyen Diğer Nedenler.................................. 115 Etkili ve İşlevsel Okul İçin Aile Katkısı ................................................ 116 Okulun Baskı Gruplarıyla İlişkileri ....................................................... 117 Okulun Çevreye Katkıları ...................................................................... 117 Çevrenin Okula Katkıları....................................................................... 118 Halkla İlişkiler ve Okul.......................................................................... 118 Plan ve Planlı Çalışma ................................................................................ 120 Plan Kavramı ......................................................................................... 120 Planlı Çalışmanın Faydaları................................................................... 121 Bölüm Sonunda Düşünmeye Değer Bulunanlar ......................................... 123

BÖLÜM 4: GELENEKSEL VE MODERN TOPLUMDA DEVLET (ss. 125-145)

Devlet ve Devlet Şekilleri........................................................................... 125 Devlet Kavramı...................................................................................... 125 Vatan (Ülke, Yurt) ...................................................................................... 133 Millet (Ulus) ............................................................................................... 136 Milleti Meydana Getiren Başlıca Unsurlar ............................................ 136 Türk Milletinin Özellikleri..................................................................... 138 Atatürk’e Göre Türk Milletinin Özellikleri ........................................... 139 Hakimiyet (Egemenlik), Milli Hakimiyet ve Siyasi Teşkilatlanma............ 140 Milli Hakimiyetin Kaynağı .................................................................... 140 Siyasi Teşkilatlanma (Örgütlenme) ....................................................... 141

xvi

Okuma Parçası: Modern Türk Devletinin Kuruluşu................................... 142 Bölüm Sonunda Düşünmeye Değer Bulunanlar ......................................... 144

BÖLÜM 5: DEMOKRASİ VE DEMOKRASİ KÜLTÜRÜ (ss. 147-230)

Demokrasi Nedir? ....................................................................................... 147 Demokrasi Kavramı............................................................................... 147 Demokrasinin Tarihçesi .............................................................................. 152 Dünyada Demokrasi Hareketleri............................................................ 152 Türklerde Demokrasi Hareketleri .......................................................... 159 İslamiyet Öncesi Türk Toplumlarında Demokrasi............................ 159 İslamiyet Etkisi Altında Türklerde Demokrasi Süreci...................... 159 Osmanlı Döneminde Demokrasi Hareketleri.................................... 165 Osmanlı Demokrasi Hareketlerinde Aydınların Rolü....................... 181 Cumhuriyet Dönemi .............................................................................. 192 Özallı Yıllar: Özal Söylemi .............................................................. 195 28 Şubat Kararları ve Sonrası ........................................................... 198 AGİK Kopenhag Sözleşmesi ...................................................................... 199 Bugünkü Demokrasi Anlayışı..................................................................... 203 Hürriyet Demokrasi ............................................................................... 203 Totaliter Rejimler................................................................................... 203 Toplumsal Barışa Yönelen Tehditler .......................................................... 204 Anarşi ve Terör ...................................................................................... 204 Şiddet ..................................................................................................... 208 Aile ve Şiddet.................................................................................... 208 Medya ve Şiddet ............................................................................... 212 Televizyon ve Şiddet ........................................................................ 212 Sosyo-Kültürel Ortam ve Şiddet....................................................... 215 Türkiye ve Şiddet.............................................................................. 216 Global (Küresel) Tehdit ......................................................................... 217 Küresel Tehditte Yeni Boyut: Küreselleşme ve Sonuçları ............... 218 Güncel Tehdit ................................................................................... 220 Okuma Parçası: Şiddet Sınırlarını Kestirmek Çok Zor............................... 223 Türkiye’de Şiddet Paporu ........................................................................... 225 Bölüm Sonunda Düşünmeye Değer Bulunanlar ......................................... 230 Okuma Parçası: Hürriyet ve Bağımsızlık ................................................... 230

xvii

BÖLÜM 6: ANAYASA (TEŞKİLÂTÂTÂTÂT----I ESI ESI ESI ESÂSİÂSİÂSİÂSİ YE YE YE YE KANUNU)KANUNU)KANUNU)KANUNU) (ss. (231-247)

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ................................................................. 232 Anayasanın Başka Kanunlardan Farkı................................................... 232 Yeni Anayasanın Hazırlanması Gerektiren Sebepler............................. 233 Anayasanın Değiştirilemeyecek Hükümleri .......................................... 234 T.C. Anayasasının Genel İlkeleri........................................................... 234 Devletin Yasama Görevi............................................................................. 237 Devletin Yürütme Görevi ........................................................................... 238 Devletin Yargı Görevi ................................................................................ 244 Okuma Parçası: Sorumsuz Vatandaşlarız ................................................... 246

BÖLÜM 7: İNSAN HAKLARI: TARİHTE VE GÜNÜMÜZDE

(ss. (249-327)

İnsan Hakları Kavramı ve Önemi ............................................................... 250 İnsan Hakları Kavramı........................................................................... 250 Etik Bir Varlık Olarak İnsan.................................................................. 251 İnsan Haklarının Etik Temelleri............................................................. 252 İnsan Haklarının Evrenselliği ................................................................ 253 İnsan Haklarının Önemi ............................................................................................ 253 İnsan Hakları Düşüncesinin Gelişimi........................................................................ 255 İnsan Haklarının Uluslararası Serüveni..................................................................... 255 İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Öncesi.............................................................. 255 İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Sonrası............................................................. 258 İnsan Haklarında Ulusal Düzeydeki Gelişmeler ....................................................... 258 Cumhuriyet Dönemi Öncesi Dönem ..................................................................... 258 Cumhuriyet Dönemi.............................................................................................. 259 Hürriyetçi Demokraside Temel Hak ve Hürriyetler ...................................................... 260 Genel Hükümler ........................................................................................................ 260 Temel Hak ve Hürriyetlerin Tanımı ve Niteliği .................................................... 260 Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması....................................................... 261 Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılması ................................................ 263 Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması ................................. 263 Kişinin Hak ve Hürriyetleri....................................................................................... 264 Kişinin Dokunulmazlığı ........................................................................................ 264 Kişi Hürriyeti ve Güvenliği................................................................................... 264 Özel Hayatın Gizliliği ........................................................................................... 264

xviii

Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti.............................................................................. 265 Din ve Vicdan Hürriyeti ........................................................................................ 265 Düşünce ve Kanaat Hürriyeti ................................................................................ 266 Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti............................................................. 266 Bilim ve Sanat Hürriyeti ....................................................................................... 268 Basın ve Yayımla İlgili Hükümler ........................................................................ 269 Toplantı Hak ve Hürriyetleri ................................................................................. 269 Mülkiyet Hakkı ..................................................................................................... 270 Hak Arama Hürriyeti............................................................................................. 270 Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması................................................................ 270 Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler ................................................................... 271 Ailenin Korunması ................................................................................................ 271 Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi..................................................................... 271 Çalışma İle İlgili Hükümler................................................................................... 272 Toplu İş Sözleşmesi .............................................................................................. 274 Ücrette Adalet Sağlanması .................................................................................... 274 Sağlık, Çevre ve Konut Hakkı............................................................................... 274 Gençlik ve Spor..................................................................................................... 275 Sosyal Güvenlik Hakları ....................................................................................... 276 Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması.................................................. 276 Tüketici Hakları .................................................................................................... 276 Siyasi Hak ve Ödevler............................................................................................... 281 Türk Vatandaşlığı.................................................................................................. 281 Tartışma: Vatandaşlık Krizi .................................................................................. 283 Seçme ve Seçilme, Siyasi Faaliyetlerde Bulunma Hakkı ...................................... 284 Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı ......................................................................... 284

Dilekçe Hakkı....................................................................................................... 284 İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi .......................................................... 286 İnsan Haklarının Korunmasının Gereği................................................................. 286 İnsan Haklarının Kime ve Neye Karşı Korunacağı ............................................... 287 İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesinde Eğitimin Rolü......................... 287 İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesinde Devletin Rolü ......................... 292 Olağanüstü Yönetim Usûlleri.................................................................................... 294 Olağanüstü Haller.................................................................................................. 294 Sıkıyönetim, Seferberlik ve Savaş Hali................................................................. 294 Vatan Hizmeti ........................................................................................................... 295 Vatandaşların Savunma Ödevi .............................................................................. 295 Askerlik................................................................................................................. 296 Vatandaşların Vergi Ödevi........................................................................................ 297 Vergi Almanın Amacı ........................................................................................... 297 Vergi Ödeme Kutsal Bir Ödevdir.......................................................................... 297 Herkes Mali Gücüne Göre Vergi Vermelidir ........................................................ 297 İnsan Hakları İle İlgili Kuruluş Bildirge ve Sözleşmeler .............................................. 298 İnsan Hakları İle İlgili Uluslararası Kuruluşlar ......................................................... 298 Birleşmiş Milletler ve Organları............................................................................ 298 Avrupa Konseyi .................................................................................................... 300 Gönüllü Kuruluşlar................................................................................................ 301 İnsan Hakları İle İlgili Uluslararası Belgeler............................................................. 303

xix

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (Bildirgesi)................................................. 303 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ......................................................................... 304 Paris Şartı .............................................................................................................. 304 Helsinki Nihai Senedi ........................................................................................... 304 Çocuk Hakları Sözleşmesi .................................................................................... 305

UNICEF’in Çocuklarla İlgili Öncelikleri ................................................................. 310 Çocuk Hakları ve Türkiye ..................................................................................... 317 AGİK Kopenhag Sözleşmesi ................................................................................ 319 Kopenhag Kriterleri .............................................................................................. 319 Avrupa Birliği 1993 Kopenhag Zirvesi'nde Kabul Edilen Tam Üyelik Kriterleri. 320 İnsan Hakları İle İlgili Ulusal Düzeyde Düzenlemeler.............................................. 320 Anayasanın İlgili Hükümleri ................................................................................. 320 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu ............................................................... 321 6 Nisan 1949 Tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ....................................................... 321 İnsan Hakları Başmüşavirliği İle İlgili 26 Ağustos 1994 Tarihli Başbakanlık Genelgesi....................................................................................................................... 322 İnsan Hakları Koordinatör Üst Kurulu .................................................................. 323 Okuma Parçası: Zlatanın Günlüğü ............................................................................... 326

BÖLÜM 8: AVRUPA BİRLİĞİ

(ss. 329-387) Kısa Tarihçe .................................................................................................................. 329 Avrupa Birliği ve Türkiye ............................................................................................. 339 Türkiye-AB İlişkileri Kronolojisi.................................................................................. 341 Katılım Ortaklığı Belgesi .............................................................................................. 360 Ulusal Program ............................................................................................................. 360 Avrupa Birliği Uyum Programı..................................................................................... 361 Avrupa Birliği ve Eğitim............................................................................................... 361 Avrupa Birliği Eğitim Programı: Socrates .................................................................... 364 Avrupa Birliği ve Vatandaşlık....................................................................................... 379 Birlik Vatandaşlığı ........................................................................................................ 380 Bölüm Sonunda Düşünmeye Değer Bulunanlar............................................................ 382 Fos Çıktı 386

BÖLÜM 9: TRAFİK OLGUSU VE TRAFİK KÜLTÜRÜ (ss. 389-405)

Trafik Örgütü ................................................................................................................ 389 Trafik Neye Denir? .................................................................................................. 389 Belediyelere Düşen Görevler .................................................................................... 390 Trafik Kuralları ............................................................................................................. 391 Genel Kurallar........................................................................................................... 391 Taşıtlara İlişkin Kurallar ........................................................................................... 391 Yayalara İlişkin Kurallar........................................................................................... 392 Işıklı ve Işıksız Kavşaklar ......................................................................................... 393 Yol Çizgileri.............................................................................................................. 395 Taşıtlara Binerken ve Taşıtlardan İnerken Uyulacak Kurallar .................................. 396

xx

Trafik Kazaları .............................................................................................................. 396 Trafik Kazalarının Sebepleri ..................................................................................... 396 Trafik Kazalarının Ülke Ekonomisine Verdiği Zararlar............................................ 397 Trafik Kazalarını Azaltmak İçin Neler Yapılmalıdır?............................................... 398 Bölüm Sonunda Düşünmeye Değer Bulunanlar............................................................ 403

BÖLÜM 10: BARIŞ VE HOŞGÖRÜ KÜLTÜRÜ

(ss.407-419)

Atatürk İlkeleri ve İnkılapları Açısından İnsan Hakları ................................................ 407 Barışın Önemi ............................................................................................................... 409 Milletlerarası Barışın Sağlanması ................................................................................ 412 Birleşmiş Milletler .................................................................................................... 412 NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması)......................................................................... 413 Okuma Parçası: NATO’nun Gelişme Süreci................................................................. 417 Ey Özgürlük (Şiir) ............................................................................... 419

BÖLÜM 11: İNSAN HAKLARININ GÜNCEL/

TOPLUMSAL ALANLARI (ss.421-451)

Hasta Hakları................................................................................................................. 421 Tanım ........................................................................................................................ 422 Hasta Haklarına Neden Olan Süreç........................................................................... 423 Hasta Haklarının Amacı ............................................................................................ 423 Hasta Haklarının Kapsamı ve Geliştirilmesi ............................................................. 423 Hasta Hakları ve Türkiye .......................................................................................... 425 Hasta Hakları ve Türk Kamuoyu............................................................................... 426 Hasta Haklarına Göre Hastaların Ne Gibi Hakları Vardır? ....................................... 427 Kadın Hakları ................................................................................................................ 428 Geleneksel Toplumlarda Kadın................................................................................. 428 Mitolojinin Ürettiği Kadın Değeri............................................................................. 430 Geleneksel Batı ve Yok Aslında Birbirinden Farkı................................................... 430 Sivil Toplum Erkeğin Eseridir .................................................................................. 431 Mitolojinin Evrensel Tadı ......................................................................................... 432 Modern Toplumda Kadın .......................................................................................... 433 Yeni Medeni Yasa Kadın Haklarıyla Aile Konusunda Hangi Hakları ve Yükümlülükleri Getiriyor?............................................................................................ 438 Hayvan Hakları ............................................................................................................. 448 Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi.......................................................................... 449 Türkiye’de ve Türk Kültüründe Hayvan Hakları Olgusu.......................................... 449 EKLER.......................................................................................................................... 453 KAYNAKÇA................................................................................................................ 497 DİZİN............................................................................................................................ 507

İnsan ve Toplum 1

İ

İİNNSSAANN VVEE TTOOPPLLUUMM

İNSANIN TOPLUMSAL SERÜVENİİNSANIN TOPLUMSAL SERÜVENİİNSANIN TOPLUMSAL SERÜVENİİNSANIN TOPLUMSAL SERÜVENİ nsan tarihin, coğrafyanın, ahlâkın, estetiğin, felsefenin, hukukun, siyasetin, ekonominin, din ve inançlar ile bilimin hem konusu, hem öznesi, hem de malzemesidir. Bütün bunlardan ve burada sözü edilmeyen alanlardan insanın çekilmesi, söz konusu alanların varlık nedenlerini yitirmesi anlamına gelmektedir. Şiirin ve bilgece yakla-

şımların yalın ve çarpıcı başlangıç cümlelerinde “insan bu...” ön deyişleri hep insa-nın gizemli yönüne göndermelerle tamamlanır:

“İnsan bu, su misâli kıvrım kıvrım akarya,”∗ “İnsan bu kuş misali, bir orada bir burada.” “İnsan eşref-i mahlûkattır (yaratılmışların en şereflisi, en onurlusu)” vb.

Bütün bu tarihsel, imgesel ve anonim vurgularda insanın gizemli yönü sürekli ön planda yer alır. Bunun önde gelen nedenlerinin başında hiç kuşkusuz insanın tarih sahnesinde yer aldığı günden bugüne olanca araştırma ve incelemeye karşın gize-minden hiçbir şey kaybetmemiş olmasıdır. O kadar ki “Ay’ı fetheden insan henüz kendini fethedememiştir.” Modern zamanların bu genel anlayışına göre insanın asıl fethi, asıl çabası bizatihi kendine dönük olmalıdır. Çünkü bir çok şeyi irdeleyen, bir çok bilinmezi bilinir kılan insan, projektör kendine çevrildiğinde bu konuda bir arpa boyu yol ilerlememiştir. Ortalama merakların böylesi değerlendirmelerinden çıkan gerçek ise insanın bilinmezliğini sürdürmesi anlamında gerçek bir giz (sır) yumağı olduğudur.

İnsanın bu yönü başta dinler olmak üzere felsefe, sanat ve bilimin temel sorun-salları arasında yer alır. İnsanı anlamaya ve çözmeye yönelik tüm yaklaşımlarda ay-nı zamanda insanın toplumdaki ve yeryüzündeki konumundan kaynaklanan sorunla-rının, merak ve sorgulamalarının giderilmesi, tatmin edilmesi amaçlanır. Alanlar ve sistemler (din, bilim, felsefe vs.) işte bu meraka getirdikleri çözüm denemeleri ile farklılaşır.

∗ Şair N.F.K’in “Sakarya Türküsü” adlı şiirinin ilk dizesi.

BÖLÜM 1BÖLÜM 1BÖLÜM 1BÖLÜM 1

Toplumsal ve Kültürel Bir Olgu Olarak Aile 47

A

TTTTTTTTOOOOOOOOPPPPPPPPLLLLLLLLUUUUUUUUMMMMMMMMSSSSSSSSAAAAAAAALLLLLLLL VVVVVVVVEEEEEEEE KKKKKKKKÜÜÜÜÜÜÜÜLLLLLLLLTTTTTTTTÜÜÜÜÜÜÜÜRRRRRRRREEEEEEEELLLLLLLL BBBBBBBBİİİİİİİİRRRRRRRR OOOOOOOOLLLLLLLLGGGGGGGGUUUUUUUU

OOOOOOOOLLLLLLLLAAAAAAAARRRRRRRRAAAAAAAAKKKKKKKK AAAAAAAAİİİİİİİİLLLLLLLLEEEEEEEE

AİLE KAVRAMI

ile, karı ve koca ile kurulan bir birliktir. Çocuklar bu birliğin tamamlayıcı unsurlarıdır. Bu haliyle aile toplumun en küçük birimidir. Bazı toplumbilimciler (sosyologlar) aileyi toplumun çekirdeği olarak kabul ederler. Buna göre

aile, toplumsal, ekonomik, kültürel özellikleriyle küçük bir topluluktur.

Genel olarak aile, aynı çatı altında yaşayan anne, baba ve çocuklar topluluğu olarak tanımlanır. Ailede herkesin sorumluluğu bellidir. Aile bireyleri arasında belirli bir iş bölümü vardır. Aile bu özelliği ile toplumsal, ekonomik, kültürel ve manevî bir birliktir.

Aile, kadın ve erkeğin, adına evlilik denilen hukuki birleşmeleriyle kurulur. Nikah akdi adı verilen bu hukuki birleşme, aile kurumunun yasal dayanağıdır. Aralarında nikah akdi gerçekleşen çiftler resmen evlenmiş olurlar. Çocuklar aileyi tamamlarlar. Saygı, sevgi, dayanışma, himaye ve ahlâki değerler de ailenin geleneksel dayanaklarını meydana getirir. Aile mutluluğu bütün bunların bir arada bulunmasıyla gerçekleşir.


Toplumsal ve Kültürel Bir Olgu Olarak Eğitim 83

Y

TTTTTTTTOOOOOOOOPPPPPPPPLLLLLLLLUUUUUUUUMMMMMMMMSSSSSSSSAAAAAAAALLLLLLLL VVVVVVVVEEEEEEEE KKKKKKKKÜÜÜÜÜÜÜÜLLLLLLLLTTTTTTTTÜÜÜÜÜÜÜÜRRRRRRRREEEEEEEELLLLLLLL BBBBBBBBİİİİİİİİRRRRRRRR OOOOOOOOLLLLLLLLGGGGGGGGUUUUUUUU OOOOOOOOLLLLLLLLAAAAAAAARRRRRRRRAAAAAAAAKKKKKKKK EEEEEEEEĞĞĞĞĞĞĞĞİİİİİİİİTTTTTTTTİİİİİİİİMMMMMMMM

EĞİTİMİN FELSEFÎ VE TOPLUMSAL TEMELLERİ(*)

“Her şeyi yeniden yapma imkanım olsaydı işe eğitimle

başlardım”(**)

Kavram Analizi: Eğitim ve Öğretim

Eğitim

aygın bir kullanım alanı bulunan “eğitim” bu çerçevede dil ve kültürün her zaman güncel kalabilmiş kavramlarındandır. İnsan ve topluma yönelik doğrudan işlevler yüklenmesi bu gelişmenin nedeni olarak düşünülebilir.

Eğitimin, özellikle konuşma dilinde ifadesini bulan farklı

(*) Bu başlıkla sunulan metin daha önce aynı adla şu kaynaklarda yer aldı: Türk Aile Ansiklopedisi, 1991, C.3, s.992-1000; Değişen Türkiye’de Bilim ve Kültür , 1997, s.111-132.

(**) Modern Avrupa’nın kurucusu olarak nitelenen Jean Monnet ve bu sözü için Bkz: Muhammed Abdusselam, Güneyin Gelişiminde Bilim Teknolojisi ve Bilim Eğitimi Üzerine Notlar, Çev: O. Düzgüneş, Ankara: 1990, s.66.


Geleneksel ve Modern Toplumda Devlet 125

Y

GGGGGGGGEEEEEEEELLLLLLLLEEEEEEEENNNNNNNNEEEEEEEEKKKKKKKKSSSSSSSSEEEEEEEELLLLLLLL VVVVVVVVEEEEEEEE

MMMMMMMMOOOOOOOODDDDDDDDEEEEEEEERRRRRRRRNNNNNNNN TTTTTTTTOOOOOOOOPPPPPPPPLLLLLLLLUUUUUUUUMMMMMMMMDDDDDDDDAAAAAAAA

DDDDDDDDEEEEEEEEVVVVVVVVLLLLLLLLEEEEEEEETTTTTTTT

DEVLET VE DEVLET ŞEKİLLERİ

eryüzünde çok çeşitli ve farklı toplumlar vardır. Bu toplumlar uluslararası toplum tarafından devlet biçimleri ile tanınır ve bilinirler: Amerika Birleşik Devletleri, Çin Halk Cumhuriyeti, Türkiye Cumhuriyeti Devleti gibi. Toplumların siyasal kimliği olan devlet, onların kültürel kimlikleri ile bağımsızlıklarının da sembolüdür.

Devlet Kavramı

Toplum halinde yaşayan insanların, iç ve dış etkenler nedeniyle siyasal bir birliğe ihtiyaçları vardır; bu birlik devlettir.

Devleti oluşturmaya zorlayan iç etkenlerin başında, toplumun teşkilâtlanmaya olan ihtiyacı gelir. Kanunsuz, kuralsız ve düzenden yoksun toplum olamaz.

Devleti oluşturmaya zorlayan toplum dışı etkenlerin başında, insan ve toplum hürriyetine yönelik dış tehditler gelir. Çeşitli nedenlerle bazı toplumlar başka toplumların topraklarına ve zenginlik kaynaklarına göz koyabilirler. İşte devlet, bunları korumak ve ulusun egemenlik hakkını sağlamak için ortaya çıkar.

Devlet, toprak bütünlüğüne bağlı olarak siyasî, hukuki, ekonomik ve sosyal kurumlarıyla teşkilâtlanmış (örgütlenmiş), bağımsız millet (ulus) veya milletler


Demokrasi ve Demokrasi Kültürü

147

B

DDDDDDDDEEEEEEEEMMMMMMMMOOOOOOOOKKKKKKKKRRRRRRRRAAAAAAAASSSSSSSSİİİİİİİİ VVVVVVVVEEEEEEEE DDDDDDDDEEEEEEEEMMMMMMMMOOOOOOOOKKKKKKKKRRRRRRRRAAAAAAAASSSSSSSSİİİİİİİİ KKKKKKKKÜÜÜÜÜÜÜÜLLLLLLLLTTTTTTTTÜÜÜÜÜÜÜÜRRRRRRRRÜÜÜÜÜÜÜÜ

undan önceki bölümde demokratik devlet modelinin, monarşik ve oligarşik devlet modellerine göre insan haysiyeti ve onuruna en uygun sistem olduğu vurgulanmıştı. Devleti diğerleri arasında daha farklı ve iyi olarak niteleyen demokrasi kavramından anlaşılması gereken nedir? Bu bölümde kavramın tarihsel, olgusal ve terminolojik bir irdelemesi

yapılarak bu soruya gereken ayrıntıda cevap aranmaktadır.

DEMOKRASİ NEDİR?

Demokrasi Kavramı

Demokrasi “halkın egemenliğine dayanan yönetim şekli” olarak tanımlanır. Bir başka tanımda ise “Özgür bir seçim sistemi sonucunda seçilen temsilcilerden kurulan halk yönetimidir.” Bu durumda halkın kendi arzu ve iradesinin yönetime yön verdiğini görüyoruz. Demokrasi temeline dayalı hükümetlerde egemenlik halka, halkın çoğunluğuna dayanır. Demokrasi egemenliğin, kayıtsız şartsız millette olduğunu gösterir. Çoğunluk içinde yer almayanlar ise muhalefeti oluşturur. Çoğunluk ve azınlık arasındaki katılım ve söz hakkı demokrasilerdeki eşitliğin bir sonucudur.

Hak ve hürriyetlerini kullanamayan milletler egemenlik kuramazlar. Demokrasinin diğer sistemlerden üstünlüğü işte bu noktadadır. Yani demokrasi, insanın sırf insan olması nedeniyle sahip olduğu hak ve hürriyetlerini kullanmasına imkan tanır. Başkalarına zarar vermeyen her tür hürriyet, ancak demokrasinin yol


Anayasa

231

E

AAAAAAAANNNNNNNNAAAAAAAAYYYYYYYYAAAAAAAASSSSSSSSAAAAAAAA ((((((((TTTTTTTTEEEEEEEEŞŞŞŞŞŞŞŞKKKKKKKKİİİİİİİİLLLLLLLLÂÂÂÂÂÂÂÂTTTTTTTT--------IIIIIIII EEEEEEEESSSSSSSSÂÂÂÂÂÂÂÂSSSSSSSSİİİİİİİİYYYYYYYYEEEEEEEE KKKKKKKKAAAAAAAANNNNNNNNUUUUUUUUNNNNNNNNUUUUUUUU))))))))

skilerin Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu dedikleri Anayasa devletin temel kuruluş ve örgütlenmesi ile bireylerin hak ve özgürlüklerini düzenleyen temel kanundur.

XVIII. yy’ın sonlarına doğru önce ABD’de (1787), daha sonra da Fransa’da yazılı Anayasalar görülmeye başlandı. Amaç devletin temel kuruluşu ile ilgili yazılı ve yazısız bütün kuralları dağınıklıktan kurtararak tek metin halinde kaynaştırmak, ahenkli ve tutarlı bir bütün meydana getirmekti. Bu eğilim, köklerini akılcılılık (ras-yonalizm) anlayışında buluyordu. O çağın insanları, Anayasayı toplumla kendileri arasında yapılan ve karşılıklı hak ve ödevleri belirleyen bir sözleşme olarak görmek-teydiler. Çünkü kanunlara ve yönetmeliklere üstün bir hukuk belgesi olarak Anaya-sanın kamu yetkilerini bağlayacağı ve bireylere de bir güvence getireceği düşünül-mekteydi. Modern dünyada ise Anayasa denilince bu denli geniş bir tanımlama yeri-ne yalnızca yazılı bir temel kanun anlaşılmaktadır. Bunun tek istisnası ise gelenek ve teâmüllerin esas alındığı İngiltere örneğidir.

Buna göre Anayasalar genel olarak, yazılı Anayasalar ve teâmülî (geleneksel) Anayasalar olmak üzere ikiye ayrılır. Günümüzde İngiltere ile birlikte Anayasaları geleneğe dayanan çok az ülke vardır. Bunlardan biri Yeni Zelanda diğeri de İsra-il’dir. İngiltere geleneksel Anayasaya sahip olmasına rağmen Anayasal kurallar 13. yüzyıldan bu yana yayınlanmış olan hukuk belgelerinde yer almaktadır. Geleneksel Anayasa örf ve adetlere, fermanlara, günlük uygulamalara dayanır. Bunlar, yazılı olmayan ama sürekli uygulanan, herkesin uymak zorunda olduğu kuralları kapsa-maktadır.


İnsan Hakları: Tarihte ve Günümüzde 249

İNSAN HAKLARI: TARİHTE VE

GÜNÜMÜZDE

1463 Fatih Sultan Mehmet Ahidnâmesi

Murat Han’ın oğlu, Mehmet Daimi Muzaffer; 28 Mayıs 1463 Milodraz Dünya Fatihi, Haşmetli Ulu Sultan’ın imzalı ve parlayan Fermanı aşağıdadır:

Ben Fatih Sultan Han, Bütün dünyaya ilan ediyorum ki; kendilerine bu padişah fermanı verilen Bosnalı Fransiskenler himayem altındadır ve emrediyorum; hiç kimse ne bu adı geçen insanları, ne de onların kiliselerini rahatsız etmesin ve zarar vermesin. İmparatorluğumda huzur içinde yaşasınlar ve bu göçmen durumuna düşen insanlar, özgür ve güvenlik içerisinde yaşasınlar. İmparatorluğumdaki tüm memleketlere dönüp korkusuzca kendi manastırlarına yerleşsinler. Ne padişahlık eşrafından, ne vezirlerden veya memurlardan, ne hizmetkarlarımdan ne de impara-torluk vatandaşlarından hiç kimse bu insanların onurunu kırmayacak ve onlara zarar vermeyecektir.

Hiç kimse bu insanların hayatlarına, mallarına ve kiliselerine saldırma-sın, hor görmesin veya tehlikeye atmasın. Hatta bu insanlar başka ülkelerden devletime birini getirirse, onlar da aynı haklara sahiptir.

Bu padişah fermanını ilan ederek, burada yerlerin, göklerin yaratıcısı ve efendisi Allah, Allah’ın elçisi aziz peygamberimiz Muhammed ve 124 bin pey-gamber ile kuşandığım kılıç adına yemin ediyorum ki; emrine uyarak bana sadık kaldıkları sürece teb’amdan hiç kimse bu fermanda yazılanların aksini yapmayacaktır.


Avrupa Birliği 329

İ

AAAAAAAAVVVVVVVVRRRRRRRRUUUUUUUUPPPPPPPPAAAAAAAA BBBBBBBBİİİİİİİİRRRRRRRRLLLLLLLLİİİİİİİİĞĞĞĞĞĞĞĞİİİİİİİİ

kinci Dünya Savaşından sonra siyaset literatüründe “Soğuk Savaş Dönemi” olarak adlandırılan yeni bir dönem başlamış; bu dönem Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)’ni ve iki süper güç olarak ortaya çıkarmıştır. Avrupa’da ise acı ve kayıplarla biten savaşların ardından yeni bir

döneme girilmiş ve bütünleşmenin somut adımları o tarihlerde atılmaya başlanmıştır.

Savaş sonrası dönemde Avrupa kıtası’nda bütünleşme çabasının hız kazanmasında üç ana neden etkili olmuştur: 1. Avrupa Kıtasının yüzyıllardır sürdürdüğü “dünyanın merkezi” olma özelliğini yitirmiş olması, 2. Avrupa’daki savaşların bir daha ortaya çıkmasını engelleme düşüncesi, 3. Ekonomik nedenler223. Bu çerçeve’de Avrupa Birliği’nin (AB) oluşum süreci, Marschall yardımı adı altında Avrupa’ya akan ABD sermayesinin kendilerini giderek bağımlı kılacağını gören Batı Avrupa ülkelerinin, Avrupa kaynaklı yeni bir sermaye piyasası istemeleriyle başlamıştır. Bu amaçlarına bireysel olarak ulaşmaları mümkün olmadığından bu ülkelerin ekonomik potansiyellerinin bir araya getirilmesi, ve böylece güçlü bir Avrupa Ortak Pazarı oluşturulması planlanmıştır224. Bunun yanı sıra Avrupa’da işsizliğin önlenmesi, azgelişmiş yörelerin kalkındırılması, ekonomik gelişmenin hızlandırılması, kısaca daha yüksek yaşam düzeylerinin gerçekleştirilmesi başlıca ekonomik amaçlardı. Bu amaçlar doğrultusunda geldiği nokta itibariyle AB ekonomi, sanayi, siyaset, vatandaş hakları ve dış politika alanlarını kapsayan çok sektörlü bütünleşmenin en ileri biçimidir.

Kısa Tarihçe

Avrupa Birliği siyasi bir proje haline gelmeden çok önceleri filozof, düşünür ve aydınların kafalarında yaşayan ve üretilen bir idealdi. 20. yy’ın ilk yıllarda gelen ve

223 Seyidoğlu, s.220 224 Avrupa Birliği ve Türkiye, s.4


Trafik Olgusu ve Trafik Kültürü 389

TTTTTTTTRRRRRRRRAAAAAAAAFFFFFFFFİİİİİİİİKKKKKKKK OOOOOOOOLLLLLLLLGGGGGGGGUUUUUUUUSSSSSSSSUUUUUUUU VVVVVVVVEEEEEEEE TTTTTTTTRRRRRRRRAAAAAAAAFFFFFFFFİİİİİİİİKKKKKKKK KKKKKKKKÜÜÜÜÜÜÜÜLLLLLLLLTTTTTTTTÜÜÜÜÜÜÜÜRRRRRRRRÜÜÜÜÜÜÜÜ

TRAFİK ÖRGÜTÜ

Trafik Neye Denir?

İnsanlardaki ulaşım ihtiyacı ile hareket yeteneği, trafik olgusunu ortaya çıkarır. Trafiğin özünde hareketlilik vardır. Bir yerden bir yere ulaşma isteği hareketliliğin temel nedenidir. Ulaşım araçları, insanın bu isteğini daha kolay ve daha çabuk sağlamak içindir. At arabasından motorlu taşıtlara kadar çeşitli araçlar, ulaşımda hareketlilik etkeni olarak trafikteki yerini alır. Bu durumda trafik; insan, eşya ve taşıt hareketliliğinin bir toplamıdır.

Ülkemizde trafik düzeni ve işleyişi ile ilgili kuralları belirleyen “Kara Yolları Trafik Kanunu” trafiği şöyle tanımlar: Trafik, yayaların, hayvanların ve taşıtların kara yolları, uçakların hava yolları, gemilerin deniz yolları ve trenlerin demir yolları üzerindeki her türlü hareketi, gidiş ve gelişleridir. Türkiye’de yük ve yolcu taşımacılığının % 90’ının kara yollarında yapıldığı göz önüne alındığında trafiğin önemi ortaya çıkar.

Trafik kanunu trafik ile ilgili diğer tanımları şu şekilde sıralamaktadır:

Kara yolu: Trafik için kamunun faydalanmasına açık arazi şeritlerine, köprülere ve alanlara kara yolu denir.

Taşıt yolu: Kara yolunun genel taşıt trafiğince kullanılan kısmıdır.

Yaya yolu (Yaya kaldırımı): Kara yolunun taşıt yolu kenarı ile gerçek veya tüzel kişilere ait mülkler arasında kalan ve yalnız, yayaların kullanımına ayrılmış olan kısmına yaya yolu veya yaya kaldırımı denir.

Yaya geçidi: Taşıt yolunda, yayaların güvenli geçebilmelerini sağlamak üzere, trafik işaretleri ile belirlenmiş alana yaya geçidi denir.


Barış ve Hoşgörü Kültürü 407

A

BBBBBBBBAAAAAAAARRRRRRRRIIIIIIIIŞŞŞŞŞŞŞŞ VVVVVVVVEEEEEEEE HHHHHHHHOOOOOOOOŞŞŞŞŞŞŞŞGGGGGGGGÖÖÖÖÖÖÖÖRRRRRRRRÜÜÜÜÜÜÜÜ KKKKKKKKÜÜÜÜÜÜÜÜLLLLLLLLTTTTTTTTÜÜÜÜÜÜÜÜRRRRRRRRÜÜÜÜÜÜÜÜ:::::::: YYYYYYYYUUUUUUUURRRRRRRRTTTTTTTTTTTTTTTTAAAAAAAA

BBBBBBBBAAAAAAAARRRRRRRRIIIIIIIIŞŞŞŞŞŞŞŞ,,,,,,,, DDDDDDDDÜÜÜÜÜÜÜÜNNNNNNNNYYYYYYYYAAAAAAAADDDDDDDDAAAAAAAA BBBBBBBBAAAAAAAARRRRRRRRIIIIIIIIŞŞŞŞŞŞŞŞ

ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂPLARI AÇISINDAN İNSAN HAKLARI

“İnsanları mutlu edeceğim” diye onları birbirine boğazlatmak insanlıktan uzak ve son derece üzüntü verici bir sistemdir.

Atatürk (1937)

tatürk İlke ve İnkılâpları Türkiye Cumhuriyeti’nin çağdaş uygarlık mücadelesini simgelemektedir. Atatürk ilkeleri uygarlığa yönelen temel düşünceyi, inkılâplar ise bu yolda atılması gereken temel adımları ifade etmektedir.

Atatürk ilkelerini oluşturan temel unsurlar şunlardır:

Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Laiklik ve İnkılâpçılık. Bu ilkeler insan haklarının evrensel ruhu ve düşüncesiyle de bağdaşır.

İnsan hakları düşüncesi, yaşama ve kendini geliştirme hakkını öncelikli insan hakkı olarak kabul eder. Atatürk ilkeleri, toplumda bir birey olarak insanın bu temel hakkı çevresinde belirginleşmektedir. Cumhuriyet ancak bu hakkı yeterince kullanabilen insan ve toplumlar tarafından yaşama geçirilebilir.

BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM BÖLÜM 10101010

İnsan Haklarının Güncel/Toplumsal Alanları 421

İ

İİİİİİİİNNNNNNNNSSSSSSSSAAAAAAAANNNNNNNN HHHHHHHHAAAAAAAAKKKKKKKKLLLLLLLLAAAAAAAARRRRRRRRIIIIIIIINNNNNNNNIIIIIIIINNNNNNNN GGGGGGGGÜÜÜÜÜÜÜÜNNNNNNNNCCCCCCCCEEEEEEEELLLLLLLL////////TTTTTTTTOOOOOOOOPPPPPPPPLLLLLLLLUUUUUUUUMMMMMMMMSSSSSSSSAAAAAAAALLLLLLLL

AAAAAAAALLLLLLLLAAAAAAAANNNNNNNNLLLLLLLLAAAAAAAARRRRRRRRIIIIIIII

nsan haklarının bugün dünyada güncel ve popüler bazı önemli toplumsal alanları bulunmaktadır. Çocuk Hakları, Tüketici Hakları, Çevre Hakkı, Kadın Hakları, Hasta Hakları, Hayvan Hakları bunların önde gelenleri arasında yer alır. Çocuk Hakları ile Tüketici Hakları, ilgili bölümde ayrıntılı olarak yer aldığı için bu bölümde özellikle

Kadın Hakları, Hasta Hakları ve Hayvan Hakları hakkında özel bir ayrıntıya gidil-mektedir.

HASTA HAKLARI

İnsan Hakları insanın kişiliğine bağlı hakların ve siyasal özgürlüklerinin bilinen klasik boyutunun yanı sıra toplumsal haklarına da bir tanım ve açıklık getir-mektedir. Bu haklar sırasıyla yaşama hakkı, kişi gü-venliği, işkence yasağı, kölelik yasağı, keyfe bağlı tutuklamanın önlenmesi, kanun önünde eşitlik, özel hayatın korunması, konut dokunulmazlığı, din, vicdan, düşünce ve inanç özgürlükleri, toplanma ve dernek kurma özgürlüğü, herkesin doğrudan doğruya veya serbestçe seçilmiş temsilciler aracılığıyla ülkesinin yönetimine katılma hakkı, genel ve eşit oy ilkesi gibi temel hak ve özgürlüklere de yer vermektedir. Hasta hakları bu boyut içinde yaşama


Ekler 453

EKLER

İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ (10 Aralık 1948)

İnsanlık ailesinin bütün üyelerinde bulunan haysiyetin ve bunların eşit ve devir kabul etmez haklarının tanınması hususunun, hürriyetin, adaletin ve dünya barışının temeli olmasına,

İnsan haklarının tanınması ve hor görülmesinin insanlık vicdanını isyana sevk eden vahşiliklere sebep olmuş bulunmasına, dehşetten ve yoksulluktan kurtulmuş insanların içinde söz ve inanma hürriyetlerine sahip olacakları bir dünyanın kurulması en yüksek amaçları olarak ilan edilmiş bulunmasına,

İnsanın zulüm (istibdat) ve baskıya karşı son çare olarak ayaklanmaya mecbur kalmaması için insan haklarının bir hukuk rejimi ile korunması esaslı bir zaruret olmasına, Birleşmiş Milletler halklarının, antlaşmada, insanın ana haklarına, insan şahsının haysiyet ve değerine, erkek ve kadınların eşitliğine olan imanlarını bir kere daha ilan etmiş olmalarına ve sosyal ilerlemeyi kolaylaştırmaya, daha geniş bir hürriyet içinde daha iyi hayat şartları kurmaya karar verdiklerini beyan etmiş bulunmalarına,

Üye Devletlerin, Birleşmiş Milletler Teşkilatı ile işbirliği ederek insan haklarına ve ana hürriyetlerine bütün dünyaca gerçekten saygı gösterilmesinin teminini taahhüt etmiş olmalarına,

Bu haklar ve hürriyetlerin herkesçe aynı şekilde anlaşılmasının yukarıdaki taahhüdün yerine getirilmesi için son derece önemli bulunmasına göre;

Genel Kurul,

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, insanlık topluluğunun bütün fertleriyle kuruluşlarının bu bildiriyi daima göz önünde tutarak öğretim ve eğitim yoluyla bu haklar ve hürriyetlere saygıyı geliştirmeye, gittikçe artan milli ve milletlerarası tedbirlerle gerek bizzat Üye devletler halkları (ahalisi) gerekse bu devletlerin idaresi altındaki ülke halkları arasında bu hakların dünyaca fiilen tanınmasını ve tatbik edilmesini sağlamaya gayret etmeleri için işbu İnsan Hakları Evrensel Bildirisini ilan eder.

Madde 1

Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdan sahibidirler; birbirlerine karşı kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.

Madde 2

1. Herkes, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka herhangi bir düşünce, ulusal ya da toplumsal köken, servet, doğum veya başka herhangi bakımdan ayrım gözetilmeksizin bu bildiride ilan olunan tüm haklardan ve özgürlüklerden yararlanabilir.

2. Ayrıca, ister bağımsız ülke uyruğu olsun, isterse vesayet altında bulunan, özerk olmayan ya da başka bir egemenlik kısıtlamasına bağlı ülke uyruğu olsun, bir kişi hakkında uyruğu bulunduğu devlet veya ülkenin siyasal, hukukî veya uluslararası statüsü bakımından hiçbir ayrım gözetilmeyecektir.

Madde 3

Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır.

Madde 4

Hiç kimse kölelik veya kulluk altında tutulamaz; kölelik ve köle satımı her türüyle yasaktır.

Madde 5

Hiç kimseye işkence yapılamaz; zalimce, insanlık dışı, onur kırıcı ceza verilemez veya davranışta bulunulamaz.

Kaynakça 497

KAYNAKÇA

A Nation at Risk: The Imperative for Educational Reform National Commission on Excellence in Education, U.S. Dept.of Education, Washington D.C.20208. 1983.

ABDÜSSELAM, Muhammed: Güneyin Gelişiminde Bilim Teknolojisi ve Bilim Eğitimi Üzerine Notlar, Çev: O. Düzgüneş, Ankara: 1990.

ACAR, Ali: Sınavlara ve Uygulamaya Yönelik Mahalli İdareler, 1998, s. 257 s.

Ahi Evren, Letâif-i Hikmet, Paris, Bibliothique Nationale, No: 99, s. 91b

AHMET Haşim: “Gurabahane-i Laklakan”, Yeni Mecmua, 1922, S. 9-25, s. 158-160.

AHMET Mithat, Avrupa Adâb-ı Muaşereti Yahut Alafranga, İstanbul 1312.

AILES, Roger: Mesaj Sizsiniz, Çev: Alev Önder, İstanbul: Sistem Yay., 1996, 252 s.

AKÇURA, Yusuf: Yeni Türk Devletinin Öncüleri, “1928 Yazıları”, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., Hazırlayan: Nejat Sefercioğlu, 1981, 212 s.

AKDAĞ, Mustafa: Türkiye’nin İktisâdî ve İçtimâî Tarihi, Ankara: 1974, C.1.

AKILLIOĞLU, Tekin: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtüzüğü, Ankara, İmaj Yay., 2002, 247 s.

AKTÜRK, İsmail/ GÜRAN, Nevzat: Avrupa Topluluğu ve Türkiye İlişkileri, TDV Yayınları, Ankara, 2000.

AKYÜZ, Yahya: Türk Eğitim Tarihi, (Başlangıçtan 1999’a), İstanbul, Alfa Yay., 1999, 436 s.

AKYÜZ, Emine: Ulusal ve Uluslararası Hukukta Çocuğun Haklarının ve Güvenliğinin Korunması, Ankara: MEB Yay., 2000, 654 s.

Ali Suavi, “Demokrasi, Hükümet-i Halk, Müsâvaat”, Ulûm Gazetesi, Paris: 1286 (1870), S.8, s. 1008.

----., “Ermenilerde Ulûm ve Maarif”, Kamus’ul-Ulûm V’el-Maarif , Paris, 1870, s.1313(25).

----., “Mesâil-i Müteferrika, İlan”, Kamus’ul-Ulûm V’el-Maarif, Paris 1278 (1870).

ALLEY, Robert: Paris’te Son Tango, Çev: Zeynep Oral, İstanbul 1973.

ALPAY, Şahin: “Üniversite Gençliği Konuşuyor”, Cumhuriyet, 5. 3. 1987, s. 6.

AMICIS, Edmondo De: İstanbul 1874 , Çev: Beynun Akyavaş, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları IV. Dizi-Sa.14, 1993, 399 s.

Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, 1992.

ARMAOĞLU, Fahir: Siyasî Tarih, Ankara, 1975.

Atatürk’ün Yazdığı Yurttaşlık Bilgileri, Hazırlayan: Nuran Tezcan, İstanbul: 1994.

Atatürkçü Düşünce El Kitabı, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., 1995, 424 s.

Atatürkçülük (Birinci Kitap), Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, İstanbul: 1984, M.E.G.S.B., 734 s

Atatürkçülük (İkinci Kitap), Atatürk ve Atatürkçülüğe İlişkin Makaleler, İstanbul: 1984, M.E.G.S.B., 388 s.

Atatürkçülük (Üçüncü Kitap), Atatürkçü Düşünce Sistemi, İstanbul: 1984, M.E.G.S.B., 274 s.

ATAY, F. Rıfkı: Zeytindağı, Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser Dizisi, 1971, 179 s.

ATAY, Hüseyin: Kur’ana Göre İman Esasları, Ankara: 1961.

Avrupa Birliği ve Türkiye, TC. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, Ankara, 1994.

Avrupa Topluluğu Nedir? “Bilsay Kuruç’un Önsözüyle”, Avrupa Topluluğu Yayınları, 1975, Doğuş Matbaası Ankara, 226 s.

AYASBEYOĞLU, Nevzat: İslamiyet’in Eğitimimize Getirdiği Değerler ve Kur’an-ı Kerim’in Eğitim İle İlgili Ayetlerinin Tahlili, İstanbul: MEB Yay., 1968, 114 s

AYHAN, Halis: Türkiye’de Din Eğitimi, İstanbul, Dem Yay., 2004, 648 s.

BALTACIOĞLU, İ.Hakkı: “Pedagoji Tarihi Bize Ne Öğretebiliyor?”, Pedagojide İhtilâl, 1963. BANARLI, Nihat Sami: Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, MEB Yay., C.II. İstanbul 2001.

Dizin 505

DİZİN

A

Abdullah Cevdet 191 Abdülhamit 177,180,191 Abdülmecit 172,175,450 Abraham Lincoln 450 Acemler 169 Adam Smith 13 Afrika 70,95,169,189,207,269,332,

340 Agâh Efendi 192 AGİK 200,303,305,320 AGİT 288,289,292 Ahi Evren 12,13 Ahlâk 225,268 Ahmet Haşim 451 Ahmet Mithat 23,24,26,192 Ahmet Mumcu 45,156,158,171,173,

176,180 Ahmet Rıza 192 Aile 5,12,20,34,39,44,47,48,49,

50,51,52,53,54,55,56,57,58, 59,60,61,62,63,64,65,69,70, 71,72,73,74,75,76,77,79,80, 82,84,90,92,97,99,101,102, 104,408,109,111,112,113, 114,115,116,117,161,162, 163,164,165,172,193,210, 211,212,213,215,217,224, 225,231,236,260,262,265, 267,268,272,276,277,302, 304,305,308,309,312,313, 315,316,317,318,322,327, 339,363,365,372,410,430, 431,432,433,434,437,438, 439,440,442,446,447,449

Aile Araştırma Kurumu 211,212,215, 306

Ali Suavi 91,92,98,152,187,188, 189,190,191,192,193

Almanya 25,69,80,81,135,210,222, 284,331,332,334,336,337, 347

Amerika 8,22,25,69,74,79,110,125, 155,160,176,206,213,216, 257,330,340,416,417,418, 419,436,450

Amsterdam 200,333,348,350,351, 363,381,424,425,426,427

Anadolu Selçukluları 13,160 Anayasa 37,38,39,50,61,62,98,

100,101,121,127,129,130,

131,136,141,144,149,150, 151,154,155,156,157,171, 176,178,179,180,181,182, 192,193,194,195,199,200, 202,203,232,233,234,235, 236,237,238,239,243,244, 245,246,260,261,262,263, 264,265,266,267,268,269, 270,271,272,273,274,275, 277,282,285,292,295,296, 297,298,299,300,318,321, 322,350,355,359,360,381, 382,383,384,418

Anayasa Mahkemesi 243,245,246, 261

Anthony Giddens 138 Araplar 163,168,169 Aristophones 153 Asabiyet 70 Askeri Yargıtay 243,245,246 Asya 340,430,431 Atalay Yörükoğlu 66,400 Atatürk 15,37,38,39,41,44,62,76,

78,99,101,102,103,107,112, 130,131,132,133,134,136, 139,140,142,143,150,161, 191,194,202,204,209,235, 236,237,238,240,260,272, 276,296,296,318,322,408, 410,411,413,450

Atina 153,342 ATÜT 151 Avrupa 154,158,169,170,171,181,

183,184,187,189,192,196, 198,200,201,2002,203,207, 261,267,268, 278,280,288, 291,292,301,302,303,304, 305,306,320,321,324,330, 331,332,333,3334,335,336, 337,338,339,340,341,342, 244,345,346,347,348,349, 350,351,352,353,354,355, 356,357,358,359,360,361, 362,363,364,365,366,367, 368,369,370,371,372,373, 374,375,376,377,378,379, 380,381,382,383,384,385, 386,418,419,422,425,426, 427

Avrupa Birliği 200,201,202,203,261, 267,301,320,321,330,332,

333,334,336,337,348,349, 352,353,354,360,361,362, 366,371,372,373,378,380, 381,382,383,384,385,427

Avrupa Konseyi 200,288,291,301, 305,320,324,348,352,353, 354,355,356,426

Avrupalılar 26,187,188,198 Avusturya 333,334,336,341,348,

349,350,351,353,354,450

B

Babil 430 Bakanlar Kurulu 223,238,239,242,

243,244,246,298,322,324, 278 Basra Körfezi 207 Başbakanlık 62,201,211,212,318,

323,324,325 Batılılaşmacılık 181 Beijing 436 Belçika 301,331,334,336,347,

354,355,416,418,450 Beoudon 115 Beresit 278 Berkeley 183 Bernard Lewis 167 Beşir Fuat 192 Birleşmiş Milletler

215,254,258,261, 287,288,289,290,293,294, 299,300,301,303,305, 317, 319,385,387,392,398,403, 412,414,415,416

Bloom 97 Bosnalı Müslümanlar 254 Boşnaklar 169 Bottomore 29 Boy 307,310,317,362,363,

364,365,366,367,368,371, 372,375,377,379,383,396, 397,399,400,404,405,419, 423,428,430,431,434,449, 452,453

Brindizi 278 Brüksel 334,336,337,339,342,343,

345,346,347,349,350,352, 354,355,356,360,386,419, 427

Budha 94

vatandaşlık demokras ve nsan hakları

Documents

Transcript of vatandaşlık demokras ve nsan hakları