Velimir Mladenov

SemeSeme jeje osnovniosnovni biolobiološkiški materijalmaterijal.. OnoOno jeje jednojedno ododnajvažnijihnajvažnijih karikakarika uu poljoprivrednojpoljoprivrednoj proizvodnji,proizvodnji, papa jeje iiocenjivanjeocenjivanje kvalitetakvaliteta semenasemena odod izuzetneizuzetne važnostivažnosti..

DaDa bibi dobilidobili realnurealnu slikusliku kvalitetakvaliteta semenasemena poljoprivrednogpoljoprivrednogbiljabilja vršivrši sese ispitivanjeispitivanje čistoćečistoće semena,semena, prisustvoprisustvo drugihdrugihvrstavrsta ii korovakorova kaokao ii njihovanjihova identifikacija,identifikacija, klijavostiklijavostisemena,sadržajsemena,sadržaj vlagevlage ii zdravstvenogzdravstvenog stanjastanja semenasemena..

DaDa bibi sese oviovi elementielementi utvdiliutvdili potrebnopotrebno jeje izvršitiizvršitiUZORKOVANJEUZORKOVANJE SEMENASEMENA

DefinisaneDefinisane susu raznerazne metodemetode ispitivanjaispitivanja semena,semena, kojekoje susupodložnepodložne promenamapromenama ii menjmenjaajuju sese uu skladuskladu sasa naučnimnaučnimsaznanjimasaznanjima iziz oblastioblasti fiziologijefiziologije biljakabiljaka..

UzorkovanjeUzorkovanje jeje zbirzbir postupakapostupaka kojimakojima sese obezbeđujeobezbeđujeuzimanjeuzimanje reprezentativanogreprezentativanog uzorkauzorka iziz partijepartije semenasemena zazadaljadalja ispitivanjaispitivanja..

Svrha uzorkovanja je uzeti reprezentativan uzorakodređene mase iz koga se može izvršiti ispitivanjekvaliteta semena.

Pouzdanost dobijenih rezultata zavisi od: tačnosti sakojom uzorak predstavlja partiju semena i preciznostiizvršenih laboratorijskih analiza.

Količina semena koja se ispituje u laboratoriji jesrazmerno mala u odnosu na veličinu partije semena kojepredstavljaju.

Uzorak se dobija iz partije semena uzimanjem malekoličine semena, po principu slučajnosti, sa različitihmesta u partiji i njihovim kombinovanjem. Da bi se dobiliujednačeni i tačni rezultati osnovno je da se uzorciuzimaju i pripremaju pažljivo i u saglasnosti sapropisanim metodama.

PartijaPartija semenasemena predstavljapredstavlja ograničenuograničenu količinukoličinu semenasemenaisteiste vrste,vrste, sorte,sorte, kategorije,kategorije, ujednačenogujednačenog kvaliteta,kvaliteta,proizvedeneproizvedene nana jednojjednoj parceliparceli uu istojistoj godinigodiniproizvodnjeproizvodnje..

Veličina partije semena zavisi od biljne vrste i kreće se od40.000 kg za kukuruz, 25.000 kg za pšenicu, ječam, soju,20.000 kg za šećernu repu, 10.000 kg za lucerku,papriku, 5.000 kg za seme cveća, do 1.000 kg za semevoća i određena je Pravilnikom o ispitivanju semenapoljoprivrednog bilja (Sl. list SFRJ 47/87)

Biljna vrsta Maksimalna masa za partiju semena(kg)

Minimalna masa za prosečan uzorak(g)

Minimalna masa za radni uzorak(g)

Minimalna masa za određivanje prisustva drugih vrsta semena(g)

Allium cepa L. 10.000 80 8 80

Aster alpinus L. 5.000 20 5 -

Beta vulgaris L 20.000 500 50 500

Capsicum spp. 10.000 150 15 150

Daucus carota L. 10.000 30 3 30

Glycine max. (L) Merr. 25.000 1000 500 1000

Helianthus annuus L. 25.000 1000 200 1000

Hordeum vulgare L 25.000 1000 120 1000

Lycopersicom esculentum Mill. 10.000 15 7 15

Medicago sativa L. 10.000 50 5 50

Petunia x hybrida hort.ex E. Vilm. 5.000 5 0,2 -

Pisum sativum L. 25.000 1000 900 1000

Poa annua L. 10.000 25 1 10

Secale cereale L. 25.000 1000 120 1000

Trifolium pratense L. 10.000 50 5 50

Triticum aestivum L 25.000 1000 120 1000

Zea mays L. 40.000 1000 900 1000

Vrste uzoraka

Pojedinačan Pojedinačan (primarni) (primarni) uzorak je mala količina uzorak je mala količina semena uzeta iz partije u semena uzeta iz partije u toku jedne manipulacije.toku jedne manipulacije.

Zbirni uzorak se formira Zbirni uzorak se formira sastavljanjem i mešanjem sastavljanjem i mešanjem svih primarnih uzoraka iz svih primarnih uzoraka iz

partije semena.partije semena.

Prosečan uzorak se Prosečan uzorak se dostavlja laboratoriji za dostavlja laboratoriji za

ispitivanje semena. ispitivanje semena. Predstavlja ceo zbirni Predstavlja ceo zbirni

uzorak.uzorak.

Radni uzorak je poduzorak Radni uzorak je poduzorak formiran u laboratoriji iz formiran u laboratoriji iz

prosečnog uzorka, na kome prosečnog uzorka, na kome se utvrđuje kvalitet se utvrđuje kvalitet

semena. semena.

UU vremevreme uzimanjauzimanja uzorkauzorka partijapartija moramora bitibiti dorađena,dorađena, takotakodada jeje štošto viševiše homogenahomogena ii upakovanaupakovana uu pakovanjapakovanja jednakajednakapopo masimasi ii zatvorenazatvorena jednimjednim štepomštepom.. SvakoSvako pojedinačnopojedinačnopakovanjepakovanje moramora bitibiti obeleženoobeleženo jedinstvenomjedinstvenom oznakom,oznakom,kojakoja jeje prekrivenaprekrivena jednimjednim štepomštepom iliili nalepljenonalepljeno nanapakovanjepakovanje..

PartijaPartija semenasemena moramora bitibiti dostupnadostupna sasa svihsvih stranastrana.. AkoAko nekinekiodod ovihovih elemenataelemenata nijenije ispunjen,ispunjen, uzorkovanjeuzorkovanje sese odbijaodbija..

Načini uzorkovanja semena

- Uzorkovanje pomoću Nobbe šila- Uzorkovanje pomoću šiljaste sonde- Uzorkovanje pomoću “pelikan” uzorkovača- Uzorkovanje pomoću Neate uzorkovača- Uzorkovanje pomoću Kargo uzorkovača- Ručno uzorkovanje- Uzorkovanje pomoću automatskog uzorkovača

NobbeNobbe šilo šilo

Šiljasta sondaŠiljasta sonda

PelikanPelikan uzorkovač uzorkovač

Uzorkovač tipa Neate

pokretna metalna karika

otvor cev

komora za seme

Uzorkovač Kargo

komora za uzorak ventil za otvaranje i zatvaranje komore

Automatski uzorkovač

broj pakovanja Broj pojedinačnih uzoraka

1 – 4 pakovanja 3 pojedinačna uzorka iz svakog pakovanja

5 – 8 pakovanja 2 pojedinačna uzorka iz svakog pakovanja

9 – 15 pakovanja 1 pojedinačan uzorka iz svakog pakovanja

16 – 30 pakovanja 15 pojedinačnih uzoraka iz partije semena

31 – 59 pakovanja 20 pojedinačnih uzoraka iz partije semena

više od 60 pakovanja 30 pojedinačnih uzoraka iz partije semena

Intenzitet uzimanja uzorakaIntenzitet uzimanja uzoraka

*veličina partije 15-100kg

veličina partije intenzitet uzorkovanja

do 500 kg 5 pojedinačnih uzorak

501 – 3.000 kg 1 pojedinačni uzorak na svakih 300 kg, aline manje od 5 pojedinačnih uzoraka

3.001 – 20.000 kg 1 pojedinačni uzorak na svakih 500 kg, aline manje od 10 pojedinačnih uzoraka

> 20.001 kg 1 pojedinačni uzorak na svakih 700 kg, aline manje od 40 pojedinačnih uzoraka

*veličina partije >100kg

Priprema radnog uzorka u laboratoriji

U laboratoriju za ispitivanje semena dostavlja se prosečanuzorak od koga se, metodama polovljenja uzoraka formiraradni uzorak.

Metode koje se koriste za pripremu radnog uzorka morajuda obezbede da svako seme iz uzorka ima istuverovatnoću da bude izabrano. Metode koje se koriste sumetod mehaničkoh i ručnog deljenja uzoraka. Navedenemetode su opisane u ISTA pravilnicima iz 2011.

-- Metod deliteljaMetod delitelja-- Konični delitelj Konični delitelj -- Zemljišni Zemljišni delitelj delitelj -- Centrifugalni deliteljCentrifugalni delitelj

-- Metod slučajnih posudaMetod slučajnih posuda-- ModifikovaniModifikovani metodmetod deldeljjenjaenja-- Metod kašikeMetod kašike-- Metod ručnog Metod ručnog deldeljjenja enja (metod polovljenja)(metod polovljenja)

Konični delitelj

levak

ventil

kupa

levak koji vodi u posudu na levoj strani

posude za uzorake

Zemljišni delitelj

Centrifugalni delitelj

posuda za uzorakzavrtnji za podešavanje

elektro motor

levak

disk u obliku tanjira

izlazna cev

prekidač

Rotacioni delitelj

Metod ručnog deljenja uzoraka

Za pripremu radnog uzorka jako plevičastog semena isemena sa puno primesa, metod mehaničkog deljenja nijepogodan, pa se preporučuje upotreba jednog od ručnihmetoda deljenja.

Isto tako za pripremu uzorka koji s koristi za ispitivanjezdravstvenog stanja semena se priprema ručno. Metoderučnog deljenja su: modifikovan metod polovljenja, metodkašike i metod ručnog polovljenja.

Modifikovani metod polovljenja

Metod kašike

Metod ručnog polovljenja