Universiteti i Tiranës Instituti i Studimeve Europiane · ekonomike në vend dhe në planin...

Universiteti i Tiranës

Instituti i Studimeve Europiane

Tema për mbrojtjen e gradës shkencore

“DOKTOR”

“Format Standarde të Kontratave dhe

“Beteja e Formave”: Një vështrim

krahasues”

Punoi: Udhëheqës shkencor:

Renis Zaganjori Prof. Dr. Ardian Nuni

Tiranë, 2018

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE

Disertacion i paraqitur nga:

Renis Zaganjori

Në kërkim të gradës shkencore:

“DOKTOR”

Tema:

Format Standarde të Kontratave dhe “Beteja e Formave”: Një vështrim krahasues

Drejtimi:

“Legjislacion dhe Institucione Europiane”

Udhëheqës shkencor:

Prof. Dr. Ardian Nuni

Mbrohet më, dt. ...../...../2018

1. ....................................................... Kryetar

2. ....................................................... Anëtar (oponent)

3. ....................................................... Anëtar (oponent)

4. ....................................................... Anëtar

5. ....................................................... Anëtar

Tiranë, 2018

I

PËRMBAJTJA

Lista e Shkurtimeve..........................................................................................II

Parathënie........................................................................................................III

Hyrje.................................................................................................................1

KAPITULLI 1

RREGULLI “LAST SHOT” DHE RREGULLI “KNOCK OUT”

1.1 Rregulli “Last Shot” – Rasti Anglez.....................................................13

1.2 Rregulli “Knock Out” – Rasti Gjerman, Francez dhe SHBA...............22

KAPITULLI 2

ANALIZË E RREGULLAVE “LAST SHOT” DHE “KNOCK OUT”:

PERSPEKTIVA E PRAGMATICITETIT TREGTAR, VULLNETIT

KONTRAKTOR DHE EFIÇENCËS EKONOMIKE

2.1 Vullneti kontraktor dhe pragmaciteti tregtar........................................44

2.2 Efiçenca: Analizë ekonomike...............................................................60

2.3 “Last Shot” apo “Knock Out”: Cilin preferojnë palët?.........................72

KAPITULLI 3

“BETEJA E FORMAVE” NË ARENËN NDËRKOMBËTARE – CISG-U

DHE E DREJTA TREGTARE EUROPIANE

3.1 CISG – Konventa mbi Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave..................76

3.2 CESL - Projekti i Komisionit Europian për një Kod Civil Europian:

E drejta tregtare europiane e përbashkët, paraardhësi i

strategjisë europiane për të ardhmen dixhitale....................................100

KAPITULLI 4

RASTI I SHQIPËRISË

4.1 Kodi Civil dhe “Beteja e Formave”....................................................119

4.2 Jurisprudenca e gjykatave shqiptare...................................................123

Konkluzione.................................................................................................149

Bibliografia..................................................................................................161

II

Lista e Shkurtimeve

BGB Kodi Civil Gjerman

BGH Gjykata Supreme Federale e

Gjermanisë

CISG Konventa mbi Kontratat për Shitjen

Ndërkombëtare të Mallrave

CESL E drejta tregtare europiane e

përbashkët

PECL Parimet europiane të së drejtës së

kontratave

UCC Kodi Uniform Tregtar

UNIDROIT Instituti Ndërkombëtar për Unifikimin

e të Drejtës Private

III

Parathënie

Çështja e “betejës së formave” është objekt i një analize të gjerë disa vjeçare

nga ekspertë të së drejtës kontraktore nga e gjithë bota të cilët i kanë kushtuar

artikuj të ndryshëm trajtimit të saj. Kjo problematikë lind në rastet e përdorimit të

formave standarde të kushteve të kontratave ndërmjet palëve në një marrëdhënie

detyrimi. Format standarde të kushteve të kontratave janë një element i

rëndësishëm praktik në ditët e sotme në mënyrën se si zhvillohet tregtia në nivel

kombëtar dhe ndërkombëtar ndërmjet palëve. Ky instrument i shërben kryesisht

palëve, që në shumicën e rasteve janë shoqëri tregtare të mëdha, të cilat kryejnë

transaksione të shumta dhe hyjnë në marrëdhënie detyrimi në mënyrë të shpeshtë

në aktivitetin e tyre të përditshëm.

Përdorimi i formave standarde të kushteve merr një vlerë të shtuar sidomos

në ditët e sotme ku këto transaksione dhe marrëdhëniet e detyrimit mes palëve

lidhen gjithashtu nëpërmjet platformave elektronike dhe mundësive të tjera që

krijon zhvillimi i teknologjisë në shërbim të tregtisë. Për shembull, besoj se

gjithkush është ndeshur në një moment të caktuar, gjatë blerjes së një produkti apo

shërbimi online, me kushtet standarde të shitësit të cilat shfaqen në mënyrë

automatike në ekran. Dritarja e re e krijuar kërkon që, për të vazhduar më tej, ne

të klikojmë në butonin “Pranoj”. Si pasojë e këtij klikimi, ne, shpeshherë edhe në

nxitim e sipër, me vullnet të plotë ose jo, ndoshta edhe pa lexuar asnjë rresht të

këtyre kushteve, klikojmë këtë buton dhe automatikisht bëhemi subjekt i kushteve të

shitësit. Transaksione të tilla zhvillohen me qindra e mijëra në ditë në faqe të

ndryshme të internetit. Në këto rrethana, impakti që këto forma standarde të

kushteve kanë është mjaft i madh.

Por jo vetëm kaq, për shoqëri të ndryshme tregtare që nuk zhvillojnë tregtinë

e tyre online, format standarde të kushteve janë një mjet mjaft i rëndësishëm në

shkëmbimin e korrespondencës me palën tjetër me të cilën dëshirojnë të zhvillojnë

tregtinë apo me të cilën janë në negociata. Këtu bëhet fjalë për forma standarde të

printuara të cilat hartohen dhe printohen paraprakisht dhe i paraqiten për

informacion palës tjetër. Edhe këtu mund të marrim një shembull praktik. Besoj se

gjithkush që ka hapur një llogari bankare është gjendur në këtë proces në sportelet

e bankës përkatëse ku i është dhënë një dokumentacion voluminoz i cili në fund

kërkon të firmoset nga ne. Edhe në këtë rast, kemi përpara formën standarde të

kushteve të bankës për lidhjen e një kontrate me klientët apo depozituesit e saj.

Të dy këto raste nga praktika e përditshme janë tregues për influencën dhe

rëndësinë e madhe që mbart përdorimi i formave standarde të kushteve në ditët e

sotme në marrëdhëniet kontraktore mes palëve. Rastet e “betejës së formave” lindin

kur palët shkëmbejnë ndërmjet tyre format standarde të kushteve respektive si pjesë

e korrespondencës apo negociatave mes tyre. Si pasojë e kësaj, shpesh dalin pyetje

të rëndësishme mbi aspekte të lidhjes dhe përmbajtjes së kontratës. Ky punim

IV

përpiqet t’i përgjigjet pikërisht këtyre pyetjeve, duke ofruar një vështrim krahasues

në fushën e të drejtës kontraktore mbi çështjen e “betejës së formave” në disa prej

juridiksioneve kryesore në botë. Kjo analizë do të mbështetet edhe nga argumente

të shumtë nga literatura dhe jurisprudenca e trajtuar.

Roli i formave standarde në praktikë është i madh në kuptim të teknikës së

thjeshtë të lidhjes së kontratës falë standardizimit dhe për rrjedhojë efikasitetit për

realizimin e nevojave për palët. Shekulli XX evidentoi zhvillimin dhe masivitetin e

zbatimit të përdorimit të formave standarde të kushteve, duke vazhduar me trend

dinamik të rritjes së vazhdueshme edhe në këtë shekull të XXI-të. Lindja dhe

zhvillimi i këtyre formave është një pasqyrim i konceptit të ekonomisë kapitaliste

me tendencën e përqëndrimit ekonomik dhe rolit dominues të trusteve dhe karteleve

si formacione të forta biznesi në sferën e qarkullimit të mallrave dhe shërbimeve në

nivel kombëtar dhe ndërkombëtar.

Në kushtet e jetës moderne dhe ekonomisë globale, kontrata pa dyshim është

akt i rëndësishëm juridik që lidhet me shprehjen e lirë të vullnetit e që për shkak të

zhvillimit teknik – teknologjik ka mundësi të behët në forma të ndryshme. Pasi

biznesi bashkëkohor është tepër heterogjen, kompleks dhe mbi të gjitha masiv, kjo

ka ndikuar që marrëdhëniet mes palëve të interesuara të rregullohen në forma të

reja si krijime të reja të botës moderne që dallojnë dukshëm nga ato tradicionale.

Roli dhe rëndësia e kontratave dhe formave standarde të kontratave të

biznesit, posaçërisht në sferën e qarkullimit të mallrave dhe shërbimeve, si në të

drejtën tonë ashtu edhe në të drejtën e krahasuar, është e madhe. Nëpërmjet saj

realizohet qarkullimi i mallrave brenda vendit dhe në planin ndërkombëtar, në

kuadër të rregullimit të marrëdhënieve tregtare, por dhe transferimit të pronësisë.

Format standarde përdoren rregullisht në botën e tregtisë dhe biznesit në

korrespondencën e palëve përpara lidhjes së kontratës. Kjo formë e tregtisë gjendet

shumë shpesh në praktikë në marrëdhëniet ndërmjet palëve në një transaksion të

caktuar, përmes së cilës secila palë synon të bëjë të qartë të drejtat dhe detyrimet e

tij apo saj nën kontratë.

Nëpërmjet formave standarde, palët komunikojnë me njëri tjetrin për të

përcjellë në mënyrë të ndërsjelltë qëllimet, pritshmëritë dhe interesat e tyre

kontraktuale, duke shkëmbyer formatet përkatëse me kushtet që pasqyrojnë këto

interesa dhe qëllime. Kjo mënyrë komunikimi ndihmon sigurinë juridike të

subjekteve palë në këtë marrëdhënie, si dhe plotëson pritshmëritë që ato kanë nga

lidhja e një kontrate. Tek e fundit, këto janë pasojat kryesore që tregtarët, dhe

njërëzit e biznesit në përgjithësi, kërkojnë në kuadër të kompleksitetit në rritje të

transaksioneve dhe lidhjeve të biznesit të kohëve moderne.

Por përdorimi i formave standarde dhe avantazheve që ato sjellin vjen me

një kosto, pasi shpeshherë në praktikë ato krijojnë problemin e ashtuquajtur të

“betejës së formave”, i cili lind kur format standarde të subjekteve nuk përputhen

ose janë në kundërshtim me njëra-tjetrën. Këto situata ndodhin jo pak herë në

V

praktikë pasi palët, normalisht, i hartojnë format e tyre standarde sipas interesave

të tyre.

Një shembull klasik është një blerës i cili bën një porosi tek një shitës dhe,

së bashku me shkëmbimin e kushteve në lidhje me çmimin, objektin etj., secila palë

bashkëlidh formatet standarde respektive të kushteve në komunikimin mes tyre.

Veçanërisht problematik në këto rrethana është fakti se formatet standarde

zakonisht nuk janë të negociuara paraprakisht ndërmjet palëve. Madje edhe pas

shkëmbimit të tyre, palët rrallë herë i lexojnë ato në detaje.

Si rregull i përgjithshëm, në shumë juridiksione, pranimi i një oferte

(propozimi) nga njëra palë duhet të pasqyrojë ofertën së bashku me kushtet e palës

tjetër për lidhjen e një kontrate. Rrjedhimisht, në rast konflikti të formave

standarde, një nga çështjet që ngrihet është nëse është lidhur një kontratë apo jo.

Nëse po, cilat janë kushtet e kësaj kontrate? Kushtet e pranuesit apo të ofertuesit?

Janë pikërisht këto pyetje që lindin në diskutimin rreth çështjes së “betejës së

formave”, të cilat kanë evidentuar nevojën për zgjidhje ligjore të këtij problemi.

Interpretimi nga gjykatat dhe debati akademik kanë konkluduar në dy zgjidhje

kryesore: rregulli “Last Shot” dhe “Knock Out”.1

Rregulli “Last Shot” i jep prioritet formave standarde të palës që i ka

dërguar këto forma i fundit, mbi bazën e së cilës ka pasur pranim nga pala tjetër.

Llogjika e përdorur sipas këtij rregulli është se pranimi duhet të reflektojë ofertën

fillestare, dhe si i tillë, kur kushtet e formës standarde të palës pranuese nuk

pasqyrojnë ofertën fillestare të ofertuesit, do të kemi të bëjmë me një ofertë të re

(dhe jo pranim) e cila hedh poshtë ofertën fillestare. Në këtë mënyrë, kushtet e palës

që ka dërguar e fundit formën standarde do të jenë kushtet e kontratës, nëse kjo e

fundit do të konsiderohet e lidhur mes palëve.

Nga ana tjetër, nën rregullin “Knock Out”, një kontratë do të konsiderohet

e lidhur edhe nëse format standarde të palëve konfliktojnë (nuk pasqyrojnë njëra

tjetrën). Kushtet e kontratës së lidhur do të jenë ato kushte të përbashkëta në format

standarde të shkëmbyera mes palëve, ndërsa kushtet që konflikojnë do të

zëvëndësohen nga kushte të parashikuara nga legjislacioni përkatës. Llogjika e

përdorur sipas rregullit “Knock Out” është se, pavarësisht formave kontradiktore,

palët mund të kenë shfaqur vullnet për të qenë të lidhur mes tyre në një marrëdhënie

detyrimi. Ky vullnet mund të kuptohet nga sjellja e tyre përpara, gjatë dhe pas

shkëmbimit të formave mes tyre apo nga marrëdhëniet e mëparshme të detyrimit

mes tyre. Në disa raste ky vullnet gjithashtu del qartë për vetë faktin se palët mund

të kenë filluar me përmbushjen e detyrimeve nën kontratë, çka nënkupton se sipas

tyre kjo kontratë është lidhur.

1 Konceptet “last shot” dhe “knock out” nuk janë shqipëruar dhe janë mbajtur në versionin e tyre origjinal në gjuhën angleze përgjatë gjithë këtij punimi. Këto koncepte janë të pranuara dhe

përdorura gjerësisht në literaturën akademike dhe jurisprudencë.

1

Hyrje

Kontrata është marrëveshje e cila lidhet ndërmjet dy ose më shumë

personave të cilët mbi bazën e autonomisë, vullnetit dhe interesit të caktuar juridik

krijojnë, ndryshojnë ose shuajnë marrëdhëniet e tyre në mënyrë të lirë dhe të

pavarur.2 Liria e kontraktimit është e ndërlidhur me autonominë dhe vullnetin e

palëve. Në shoqërinë kapitaliste, kontrata zë një peshë të konsiderueshmë për

zhvillim, e shoqëruar me iniciativat ekonomike liberale dhe konkurencën e lirë. Nën

këtë logjikë lind ideja e vullnetit të lirë kontraktor dhe parimi se vullneti i palëve

duhet ngritur si forcë detyruese në raste të caktuara edhe mbi vetë ligjin. Prandaj,

pala kontraktuese është e lirë që të ndërmarrë detyrime, gjë që nënkupton se fuqia

detyruese e kontratës krijohet me vullnetin e palëve e jo me anë të ligjit.

Burimet juridike me të cilat rregullohen marrëdhëniet shoqërore –

ekonomike në vend dhe në planin ndërkombëtar, vështruar edhe nga efektet që sot

reflekton ekonomia e tregut dhe globalizimi janë të shumta dhe tepër heterogjene.

Numri i kontratave dhe formave që shkëmbehen ndërmjet bizneseve është i madh

dhe llojet e tyre në vazhdimësi rriten për shkak të nevojave që kanë subjektet dhe

biznesi në përgjithësi.

Temën e “betejës së formave” e kam trajtuar gjithashtu gjatë studimeve

pasuniversitare master të kryera në Angli, si pjesë e lëndës “E drejta kontraktore e

krahasuar”. Pas kthimit në Tiranë dhe falë angazhimit tim si pedagog i jashtëm në

Fakultetin e Drejtësisë në Universitetin e Tiranës, kam pasur rastin për t’a diskutuar

këtë temë dhe çështje në lidhje me të që kanë të bëjnë me aspekte të formimit dhe

lidhjes së kontratës, me Prof. Dr. Ardian Nunin, i cili është edhe udhëheqës

shkencor i këtij punimi, me Prof. Dr. Kestrin Katro dhe Prof. As. Nada Dollani, si

dhe me gjyqtarin Florjan Kalaja. Pas diskutimeve të shumta edhe me kolegë të tjerë,

u binda se tema përbën interes akademik dhe praktik edhe në kontekstin shqiptar.

Në këtë mënyrë, mendoj që ky punim i shërben tre drejtimeve kryesore. Së

pari, ai vlen si punim kërkimor krahasues i të drejtës kontraktore të disa prej

juridiksioneve më të rëndësishme në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. Analiza e

këtyre juridiksioneve si dhe analiza ekonomike e trajtuar për çështjen e “betejës së

formave” mendoj i shërben debatit akademik në fushën e të drejtës së detyrimeve

përsa i përket çështjeve të formimit dhe përmbajtjes së kontratës.

Së dyti, mendoj që ky punim, falë analizës së përmendur më lart, mund të

shërbejë si literaturë e vlefshme në rast të rishikimit të dispozitave të Kodit Civil në

të ardhmen në lidhje me çështje të formimit dhe përmbajtjes së kontratës. Në fakt,

siç është evidentuar edhe në këtë punim, dispozitat e Kodit Civil nuk janë

mjaftueshmërisht të qarta dhe koherente për këto raste dhe argumentohet se

nevojitet një rishikim i këtyre dispozitave.

2 Neni 659 i Kodit Civil: “Kontrata është veprimi juridik me anë të së cilës një ose disa palë

krijojnë, ndryshojnë ose shuajnë një marrëdhënie juridike.”

2

Së treti, ky punim mund t’i shërbejë interpretimit të gjykatave shqiptare në

raste të tilla që vijnë për gjykim para tyre. Mendoj se ndërgjegjësimi i gjyqësori në

lidhje me standarte të tilla interpretimi është i nevojshëm, vëçanërisht për faktin e

mungesës së një rregullimi të posaçëm ligjor lidhur me çështjen e “betejës së

formave”. Në këto kushte gjyqësori duhet të njihet me këto teknika, rregulla dhe

parime të aplikueshme për zgjidhjen e konflikteve të ngjashme që vijnë për gjykim.

Në këtë kuadër, edhe unifikimi i praktikës gjyqësore në këtë fushë mendoj është i

domosdoshëm pasi jurisprudenca e gjykatave shqiptare paraqitet jo

mjaftueshmërisht e qartë dhe e unifikuar në lidhje me këto çështje dhe si e tillë ofron

standarde të ndryshme.

Metodologjia që është ndjekur për përgatitjen e këtij punimi ka qenë e

ndryshme. Fillimisht për përgatitjen e këtij punimi është përdorur metoda

hulumtuese e cila përfshin gjetjen dhe përzgjedhjen e literaturës së duhur për

realizimin e punimit shkencor. Identifikimi i kësaj literature ka pasur vështirësitë e

veta. Përsa i përket burimeve shqiptare në veçanti, literatura ka qenë tepër e

limituar. Në këtë drejtim, është punuar më shumë me dispozitat e Kodit Civil dhe

jurisprudencën e gjykatave shqiptare, mbi çështje të trajtimit të lidhjes dhe

përmbajtjes së kontratës. Në lidhje me burimet e huaja, trajtimi i çështjes së “betejës

së formave” është mjaft i përhapur dhe përbën interes të gjerë akademik.

Megjithatë, duhet veçuar që debati në lidhje me këtë problematikë është mjaft i

hershëm, veçanërisht në Angli dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Për këtë

arsye, në disa raste jurisprudenca dhe literatura e përdorur është e disa viteve më

parë.

Në vijim, metodologjia kyçe e përdorur në këtë punim është metoda

krahasimore për çështjen e “betejës së formave” dhe trajtimit të formave standarde

të kushteve në procesin e përcaktimit të lidhjes dhe përmbajtjes së kontratës. Kjo

metodë ka synuar të paraqesë trajtimin respektiv të juridiksioneve të ndryshme në

lidhje me këtë problematikë dhe analizën e vendimeve të gjykatave përkatëse në

secilin rast. Juridiksionet e përzgjedhura janë rasti i Anglisë, Gjermanisë, Francës

dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës, si disa prej shteteve më të zhvilluara në

botë, ku e drejta tregtare, ajo e detyrimeve dhe kontratave argumentohet se është

tejet moderne, komplekse dhe me një traditë të thellë historike. Së fundmi,

analizohet edhe rasti i Shqipërsië për të kuptuar “betejën e formave” në kontekstin

shqiptar dhe problematikat e lidhura me lidhjen dhe përmbajtjen e kontratave.

Një tjetër metodologji kyçe e përdorur gjatë këtij punimi është ajo analitike,

ku analizimi i koncepteve themelore, legjislacionit dhe jurisprudencës rreth “betejës

së formave” është vendosur në qendër të punimit me qëllim identifikimin e

problemeve më të rëndësishme, evidentimin e debatit akademik dhe vlerësimit të

zgjidhjes që konsiderohet më e favorshme. Një pjesë thelbësore e kësaj

metodologjie është edhe trajtimi nga këndvështrimi i efiçencës ekonomike të

rregullave të “betejës së formave” të trajtuara në këtë punim. Kjo është veçanërisht

3

e rëndësishme në kontekstin e këtij punimi pasi janë pikërisht interesat ekonomikë

të palëve që i shtyjnë këta të fundit në krijimin e një marrëdhënie juridike detyrimi.

Në këtë kuptim, analiza e faktorit ekonomik është e domosdoshme për të trajtuar

dhe vlerësuar “betejën e formave”.

Përveç trajtimit doktrinor, pjesa dërrmuese e këtij punimi i është drejtuar

analizës së praktikës gjyqësore që trajton çështjen e “betejës së formave” dhe

aspekte të formimit dhe përmbajtjes së kontratave. Kjo lloj metodologjie lejon

kontekstu alizimin e analizës dhe fokusimin tek e drejta në veprim (“the law in

action”). Përdorimi i vendimeve në këtë punim, përgjithësisht është përqëndruar në

citimin e thelbit të vendimit apo të një pasazhi konkret nga gjykimi për të krijuar

një ide sa më të qartë për lexuesin në lidhje me vendimmarrjen e gjykatës në rastin

përkatës. Megjithatë, në raste të tjera, kur është konsideruar e nevojshme që

shembulli i dhënë të jepet sa me i plotë në interes të debatit të zhvilluar, analiza

jepet më e zgjeruar duke paraqitur faktet e çështjes si dhe pasazhe të plota ose

perifrazime të vendimeve të gjykatave.

Së fundmi, metodologjia interpretuese zë gjithashtu një vend të rëndësishëm

në këtë punim kur shqyrtohet jurisprudenca vendase dhe e huaj, me qëllim nxjerrjen

e kuptimit dhe mësimeve përkatëse prej saj.

Është e natyrshme që, për të përcjellë më së miri argumentat e paraqitura

dhe analizën e kryer, të gjithë metodat e përmendura më sipër ndërthuren përgjatë

gjithë këtij punimi.

Rregullat “last shot” dhe “knock out” që i japin zgjidhje çështjes së “betejës

së formave” aplikohen ndryshe nga juridiksione të ndryshme nëpër botë. Ky punim

do të synojë të analizojë secilin prej tyre duke iu referuar disa prej juridiksioneve

më të rëndësishme në botë dhe Europë. Fillimisht, do të analizohen dy rregullat e

evidentuara për zgjidhjen e “betejës së formave”, duke iu referuar të drejtës angleze

për rregullin “Last Shot” si juridiksioni me përdorimin më të madh të tij dhe të

drejtës gjermane, franceze dhe shteteve të bashkuara të amerikës për rregullin

“Knock Out” ku ai gjen përdorimin më të gjërë. Analiza krahasuese do të fokusohet

kryesisht në të “drejtën në veprim” (“law in action”) në këto juridiksione, nëpërmjet

analizës së interpretimeve të ngritura nga vendimet e gjykatave dhe çështjeve të

ngritura në jurisprudencën përkatëse. Ky punim do të ndahet në katër kapituj të

ndryshëm.

Kapitulli i parë do të ndahet në disa pjesë. Fillimisht do të analizohet

rregulli “Last Shot”, si një ndër metodat kryesore për zgjidhjen e rasteve kur format

standarte të kushteve të shkëmbyera mes palëve nuk përputhen. Analiza do të

zhvillohet në referencë të së drejtës angleze dhe do të fokusohet totalisht në

interpretimin e jurisprudencës së gjykatave angleze pasi, siç dihet, e drejta angleze

bazohet në pjesën më të madhe të saj në norma dhe rregulla që burojnë nga

jurisprudenca.

4

Sipas së drejtës angleze, rregulli “Last Shot” gjen përdorim të gjerë në

interpretimin e rasteve të formimit dhe përmbajtjes së kontratës. Kjo pasi gjykatat

preferojnë të zgjidhin çështje të lidhura me problematikën e “betejës së formave”

mbi bazën e parimeve që rregullojnë ofertën dhe pranimin në të drejtën e

detyrimeve dhe kontratave. Analiza bazohet në parimin e “pasqyrimit” (“mirror

image”), që do të thotë se për të lidhur një kontratë, oferta e njërës palë duhet të

“pasqyrohet” në pranimin e dërguar nga pala tjetër. Në këto kushte do të duhet që

format standarde të kushteve të shkëmbyera mes palëve të reflektojnë njëra tjetrën.

Megjithatë, ka pasur disa raste në të cilat, të paktën disa prej gjyqtarëve,

kanë argumentuar se ky rregull jo në çdo rast arrin të krijojë një rezultat të drejtë

për palët dhe interesat e tyre. Madje disa gjykime të viteve të fundit e kanë

shmangur përdorimin e këtij rregulli për shkak se evidentohet qartësisht, nga

rrethanat e çështjes se palët vërtetë kanë synuar të jenë të lidhur nën kontratë,

pavarasësisht mospërputhjeve në disa pjesë të formave të shkëmbyera mes tyre.

Gjithsesi, do të argumentohet se këto mbeten raste sporadike dhe se rregulli “Last

Shot” është qasja kryesore e gjykatave angleze në raste të “betejës së formave”.

Arsyeja kryesore e përdorimit të këtij rregulli është se ai garanton siguri

juridike për palët dhe marrëdhëniet ndërmjet tyre, gjë që çmohet shumë në të drejtën

angleze. Gjykatat angleze vendosin theksin në parashikueshmërinë e së drejtës dhe

krijimit të një kuadri ligjor të qartë dhe të sigurtë për palët, ku çdokush të njohë

mirë paraprakisht të drejtat dhe detyrimet që burojnë nga një marrëdhënie e caktuar

detyrimi.

Megjithatë, ky rregull konsiderohet si mjaft i ngurtë e për rrjedhojë nuk është

efiçent nga pikëpamja ekonomike për palët. Në veçanti, argumentohet se për shkak

të shkëmbimit të vazhdueshëm të formave që ky rregull promovon, ai shton në

mënyrë të konsiderueshme kostot e transaksionit mes palëve. Gjithashtu, ky rregull

nuk konsiderohet prakitik pasi nuk është e qartë se kur do të gjykohet e lidhur një

kontratë, gjë që mund të sjellë vonesa të panevojshme në marrëdhëniet e biznesit

mes palëve.

Nga ana tjetër, e drejta gjermane, e drejta franceze dhe e drejta e shteteve të

bashkuara të amerikës, në përgjithësi përdorin rregullin “Knock Out” në rast

konflikti të formave standarde të palëve, të cilët do të analizohen në pjesë ne dytë

të këtij kapitulli të parë. Ky rregull i jep prioritet interesit të palëve si dhe vullnetit

të tyre në marrëdhënien detyrimore në të cilën ato synojnë hyjnë. Janë pikërisht

provat rrethanore që tregojnë qëllimin e palëve dhe interesin e tyre në këtë

marrëdhënie të cilat perceptohen si më avantazhuese në praktikën tregtare. Kjo

është e një rëndësie të veçantë në rastet kur, pavarësisht formave standarde që

konfliktojnë, palët vërtetë synojnë dhe kanë interes në lidhjen e një kontrate.

Por, ky rregull mund të jetë problematik për sigurinë juridike të palëve të

cilët synojnë të lidhin një kontratë. Kjo pasi do të ketë gjithmonë perceptime të

ndryshme për rastet kur një kontratë është lidhur për shkak të fleksibiliteti që ofron

5

rregulli “Knock Out”. Veçanërisht i vështirë në këtë kuadër është edhe pritshmëria

se cilat do të jenë kushtet e kontratës, nëse konkludohet se një kontratë është lidhur

mes palëve.

Në të drejtën gjermane, fillimisht do të shqyrtohen dispozitat e Kodit Civil

Gjerman (“Bürgerliches Gesetzbuch”), sipas të cilit në fakt raste të “betejës së

formave” do të duhet të zgjidhen nëpërmjet zbatimit të rregullit “Last Shot”. Më

pas, për shkak të paqartësive që filluan të krijoheshin dhe vakumit ligjor, gjykatat

gjermane filluan të shqyrtojnë mundësinë e formimit të kontratës sipas rregullit

“Knock Out”, i cili u arsyetua se prodhonte rezultate më të drejta në përputhje me

interesat e palëve. Kjo qasje preferohet më tepër nga gjyqësori gjerman se doktrina

“Last Shot”, e cila konsiderohet disi arbitrare në dhënien e prioritetit kushteve të

palës që, mbase për arsye rrethanore, qëllon të jetë e fundit që dërgon formën e vet

në procesin e formimit të kontratës.

Kjo qasje e gjykatave gjermane ndaj formave standarde me kushte që

konfliktojnë u bë akoma më e sofistikuar për shkak se gjykatat tashmë filluan të

marrin parasysh edhe praktikat zakonore dhe mirëbesimin mes palëve në

interpretimin e tyre, duke ndërmarrë një interpretim të gjerë të Kodit Civil gjerman.

Si pasojë e kësaj qasje, gjykatat filluan të anonin nga përdorimi i rregullit “Knock

Out” në zgjidhjen e çështjeve të “betejës së formave”, sipas së cilës do të

interpretohet se një kontratë konsiderohet e lidhur pavarësisht kushteve të ndryshme

standarde në format e shkëmbyera nga palët, dhe se asnjë prej këtyre kushteve nuk

do të sundonte kontratën. Kushtet e kontratës do të ishin ato kushte që përputheshin

në format standarde të palëve, pasi supozohej se mbi këto pika palët kishin treguar

vullnetin për te lidhur një kontratë dhe kishin arrirë një marrëveshje mes tyre.

Kushtet të cilat nuk përputhen, apo pasqyrohen në format e shkëmbyera mes palëve,

do të zhvendosen nga kontrata dhe zëvëndësohen me kushte standarde të vendosura

nga ligji.

Në vijim do të analizohet shkurtimisht edhe rasti i Francës dhe i pozicionimit

të gjykatave franceze në lidhje me “betejën e formave”. Do të shihet se ashtu si dhe

në rastin gjerman, gjykatat franceze preferojnë rregullin “Knock Out” në këto raste.

Megjithatë, Gjykata Supreme Franceze në dy raste përjashtimore ka devijuar paksa

duke anashkaluar përdorimin e rregullit “Knock Out” në raste të “betejës së

formave”. Pavarësisht kësaj, do të argumentohet se këto janë raste të izoluara për të

cilat është arritur në këtë rezultat për shkak të rrethanave specifike të këtyre

çështjeve.

Më tej, do të analizohet rasti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës (SHBA)

dhe zgjidhja që i japin gjykatat e shteteve të bashkuara rasteve të “betejës së

formave”. Diskutimi i këtij rasti do të fillojë me kohën para miratimit të Kodit

Uniform Tregtar (Uniform Commercial Code), ku sipas së drejtës së shteteve të

bashkuara pranimi i një oferte do të ishte i vlefshëm vetëm kur kushtet e këtij të

fundit do të pasqyroheshin në kushtet e paraqitura në pranimin e ofertës. Kjo është

6

e ashtuquajtura analiza sipas parimit të “pasqyrimit”, ashtu si edhe në rastin e

Anglisë.

Por në transaksionet tipike tregtare në SHBA, praktika tregon se shpeshherë,

kur palët arrijnë një marrëveshje për kushte thelbësore si çmimi, përshkrimi i

objektit, sasia, dhe dërgesa, palët vetë janë të bindur se mes tyre është lidhur një

kontratë. Në të tilla kushte, aplikimi i rregullit “Last Shot” i bazuar në parimin e

“pasqyrimit” u cilësua si një zgjidhje mekanike, i ngurtë dhe i ashpër për palët. Ky

rregull duket se injoronte qëllimet dhe pritshmëritë e palëve dhe krijonte rezultate

jo të drejta dhe penguese për tregtinë.

Me miratimin e Kodit Uniform Tregtar në SHBA, ndër të tjera, u synua edhe

një qartësim i praktikave që kishin të bënin me rastet e “betejës së formave”. Duke

marrë parasysh transaksionet tregtare moderne dhe pritshmëritë e arsyeshme të

palëve, u hartua neni 2-207 i Kodit Uniform Tregtar, për të zgjidhur këto raste të

“betejës së formave”. Në tërësinë e tij, ky nen synon të lidhë palët në një kontratë

pavarësisht dallimeve në kushtet e formave standarde të ofertës dhe pranimit. Si i

tillë, ai duket se inkorporon rregullin “Knock Out” për zgjidhjen e “betejës së

formave” dhe në këtë mënyrë i jep përparësi qëllimit dhe pritshmërive që kanë palët

në lidhjen e një kontrate.

Megjithatë, ky nen është cilësuar problematik nga komentatorë të ndryshëm

të cilët e kanë konsideruar si të komplikuar dhe jo mjaftueshmërisht të qartë për të

nxjerrë rezultate koherente në marrëdhëniet kontraktore mes palëve. Në këtë

kontekst, kjo pjesë do të vijojë me analizën e tre paragrafëve të neni 2-207 të Kodit

duke nxjerrë në pah avantazhet por dhe disavantazhet që ai sjell, në referencë të

literaturës akademike në këtë fushë dhe shembujve praktikë ilustrues.

Në kapitullin e dytë, do të trajtohen në formën e një diskutimi të gjerë

analitik nga pikëpamje të ndryshme teorike, politike dhe ekonomike, avantazhet

dhe disavantazhet e secilit prej rregullave të parashtruara. Kështu do të analizohet

rregulli “Last Shot” dhe rregulli “Knock Out” nga perspektiva e pragmaticitetit

tregtar, vullnetit kontraktor dhe efiçencës ekonomike. Ky kapitull do të synojë të

kontribuojë në debatin akademik se cili prej rregullave të diskutuar në këtë punim

ofron zgjidhjen më të mirë për çështjen e “betejës së formave”. Diskutimi në këtë

pjesë do të ilustrohet nga debati akademik mbi avantazhet dhe disavatanzhet e

secilit prej rregullave si dhe shembuj për secilin rast.

Pjesa e parë e këtij kapitulli do të ndalet tek diskutimi i vullnetit kontraktor

dhe pragmacitetit tregtar për secilin rregull. Argumentohet se rregullat e “betejës së

formave” duhet të promovojnë vullnetin kontraktor të palëve dhe qëllimet e tyre

kontraktuale. Kontrata në vetvete është pëlqimi i vullnetit të ndërsjelltë të palëve

dhe si i tillë lidhet vetëm në momentin kur këto vullnete përputhen. Gjithashtu,

rregullat që i japin zgjidhje “betejës së formave” duhet të jenë sa më pranë

aktualitetit tregtar dhe marrëdhënieve moderne të tregtisë ndërmjet palëve, duke

ofruar në të njëjtën kohë siguri juridike, qartësi dhe parashikueshmëri për palët e

7

përfshira. Vetëm në këtë mënyrë ato do të jenë të prekshme dhe do t’i shërbejnë

tregtisë, e jo të jenë pengesë për të. Në fakt ky është edhe synimi i të drejtës në

tërësi, të ndihmojë dhe asistojë marrëdhëniet mes palve dhe jo t’i pengojë ato.

Në pjesën e dytë do të diskutohet çështja e “betejës së formave” dhe dy

rregullave të diskutuara nga një këndvështrim ekonomik i së drejtës dhe në raport

me promovimin e efiçencës për palët e përfshira në një marrëdhënie të caktuar

kontraktore. Ky në fakt është një këndvështrim i rëndësishëm pasi është ai që prek

në mënyrë të drejtpërdrejtë vetë palët të cilët duke qenë se në shumicën e rasteve

janë tregtarë, vlerësojnë si primare fitimin dhe krijimin e marrëdhënie sa më

efiçente për tregtinë e tyre. Kjo është dhe vetë arsyeja për të cilën ata hyjnë në një

marrëdhënie detyrimi.

Në këtë kontekst, në këtë pjesë të kapitullit do të analizohen avantazhet dhe

disavantazhet e rregullit “Last Shot” dhe “Knock Out” nga ky këndvështrim. Për

këtë analizë do të fokusohemi në dy elementë themelorë për çdo qasje ekonomike

ndaj së drejtës, të cilat janë përkrahja në masën më të madhe të mundshme të

marrëveshjes së arritur mes vetë palëve dhe zvogëlimi i kostove të transaksionit

ndërmjet tyre.

E para, synon të promovojë efiçencën ekonomike pasi palët, si qënie

racionale që kërkojnë të maksimizojnë përfitimet e tyre, prezumohet se do të hyjnë

në një transaksion të caktuar me vullnetin e tyre të lirë vetëm në rast se kjo

përmirëson pozitat e tyre ekonomike. Duke qenë se indvidët e përfshirë kanë dijeni

më mirë se kushdo tjetër rreth pozitave dhe interesave të tyre ekonomike, ekziston

një supozim i fortë se çdo lloj marrëveshje e lidhur mes tyre do të ndikojë pozitivisht

tek ta.

Së dyti, e drejta kontraktore, duhet të reduktojë në masën më të madhe të

mundshme kostot e transaksionit ndërmjet palëve. Pra palët, në një situatë të

“betejës së formave”, duhet që të kenë sa më pak kosto të lidhura me negociatat dhe

marrëdhënien e tyre deri në momentin e lidhjes së kontratës, sipas të ashtuquajturës

teoremë të Coase.

Kapitulli i tretë do të vazhdojë më tej me ekzaminimin në rrafshin

ndërkombëtar të çështjes “betejës së formave” në referencë të instrumenteve

europiane dhe ndërkombëtare të së drejtës. Kështu fillimisht do të analizohet

pozicionimi i Konventës mbi Kontratat për Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave

(CISG - Convention on Contracts for the International Sale of Goods) në lidhje me

“betejën e formave” në raport me çështje të interpretimit të CISG dhe parimin e

uniformitetit, si synim më vete të CISG, si dhe në referencë të opinionit akademik

dhe jurisprudencës së gjykatave të vendeve anëtare të saj.

Fillimisht do të analizohen objektivat e CISG dhe arsyeja e miratimit të kësaj

Konvente në raport me lehtësimin e barrierave të tregtisë ndërkombëtare. Në këtë

pjesë do të diskutohen gjerësisht edhe çështje të interpretimit të CISG, karakteri

ndërkombëtar i Konventës, parimi i uniformitetit, parimi i mirëbësimit si dhe

8

mbushja e boshllëqeve nën CISG (i njohur si “gap-filling”). Ky diskutim do të na

ndihmojë të kuptojmë më qartë natyrën e CISG si instrument ndërkombëtar dhe

objektivat e tij, si dhe të kontekstualizojë analizën pasuese të rregullave që ai

promovon për zgjidhjen e “betejës së formave”.

Në fakt, Konventa mbi Kontratat për Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave

nuk parashikon shprehimisht në dispozitat e saj se cila nga këto rregulla do të

përdoret për zgjidhjen e problemit të “betejës së formave”. Por, siç do të

argumentohet në këtë kapitull, pjesa dërrmuese e opinionit akademik gjen se sipas

nenit 19 të CISG favorizohet përdorimi i rregullit “Last Shot” për shkak të llogjikës

së parimit të “pasqyrimit” në interpretim të kësaj dispozite.

Megjithatë, gjykatat kombëtare të shteteve anëtare të Konventës kanë dhënë

interpretime të ndryshme në lidhje me këtë, ku disa prej tyre kanë përdorur rregullin

“Last Shot”, ndërsa të tjerë kanë preferuar rregullin “Knock Out”. Kjo pjesë do të

ilustrohet me anë të rasteve konkrete që janë gjykuar nga gjykata të ndryshme në

lidhje me këto çështje. Paralelisht do të analizohet edhe debati akademik i cili është

i ndarë mbi këtë çështje dhe ekzistojnë opinione të ndryshme, gjë që evidenton se

kjo pjesë e Konventës përgjithësisht është e paqartë.

Në këtë kontekst, referenca ne dokumente të tjerë ndërkombëtare jo

detyruese (“soft law”) si parimet ndërkombëtare të kontratave tregtare të

UNIDROIT (Instituti Ndërkombëtar për Unifikimin e të Drejtës Private -

International Institute for the Unification of Private Law) ose parimeve europiane

të së drejtës së kontratave (Principles of European Contract Law - PECL), të cilët

favorizojnë përdorimin e rregullit “Knock Out”, nuk ofrojnë ndonjë ndihmë të

veçantë në interpretimin e dispozitave të Konventës.

Për rrjedhojë, argumentohet se nuk ka qëndrueshmëri në aplikimin e

rregullave për zgjidhjen e çështjes së “betejës së formave” nën CISG. Ky është një

aspekt problematik i Konventës, e cila në vetvete ka për qëllim promovimin e

unifikimit të praktikës së aplikimit të saj në shetet nënshkruese. Ky është në fakt

edhe një nga objektivat themelorë të tij, i cili garanton siguri më të madhe juridike

dhe zvogëlim të barrierave në tregtinë ndërkombëtare mes palëve.

Ky kapitull do të vazhdojë më tej me diskutimin në arenën europiane, ku

kemi propozimin tashmë të tërhequr të Komisionit Europian për hartimin e

Common European Sales Law – CESL (E drejta tregtare europiane e përbashkët).

Pavarësisht një pune disa vjeçare për hartimin e CESL, të kryer nga një grup

ekpertësh nga e gjithë Europa, Komisioni Europian e ka tërhequr këtë propozim nga

axhenda e Parlamentit të BE-së. CESL është zëvëndësuar tanimë nga direktiva e

tregut unik dixhital (“Single Digital Market Directive”), i cili nuk trajton në

dispozitat e saj çështjen e “betejës së formave”.

Propozimi i CESL synonte harmonizimin e të drejtës kontraktore të shteteve

anëtare të Bashkimit Europian, jo duke detyruar këta të fundit të ndryshojnë kuadrin

ligjor ekzistues, por duke krijuar brenda sistemit ligjor të shteteve anëtare një regjim

9

sekondar në të drejtën e kontratave. Ky regjim synoi të krijonte një kuadër ligjor

uniform përgjatë gjithë shteteve anëtare të Bashkimit Europian dhe të qëndronte si

regjim opsional përkrah rregullave ekzistuese në të drejtën kontraktore në nivel

kombëtar. CESL do të aplikohej vullnetarisht në bazë të marrëveshjes së palëve në

kontratat ndërkufitare. Objektivi primar i CESL ishte lehtësimi i tregtisë

ndërkufitare brenda tregut të përbashkët europian dhe rritja e efiçencës brenda këtij

tregu.

Edhe pse i tërhequr zyrtarisht, mendoj që CESL përsëri përbën një dokument

mjaft të rëndësishëm për disa arsye. Së pari, CESL reflekton idetë e përbashkëta

europiane në të drejtën kontraktore dhe si i tillë paraqet interes të madh studimor.

Së dyti, ai është një dokument mjaft cilësor i hartuar nga ekspertë të mirënjohur dhe

si i tillë përsëri ekziston mundësia që të mbetet një projekt për të ardhmen.

Në këtë pjesë të këtij kapitulli fillimisht do të trajtohet vetë CESL, objektivi

primar i tij dhe arsyet e propozimit të tij nga Komisioni Europian, për t’u ndalur më

pas në problematikën e “betejës së formave” për të analizuar zgjidhjen e dhënë në

CESL dhe nëse kjo zgjidhje arrin të limitojë sadopak disavantazhet e rregullave të

“betejës së formave” të analizuara në këtë punim.

CESL, në ndryshim nga CISG, parashikonte shprehimisht metodën e

zgjidhjes së çështjes së “betejës së formave”. Në nenin 39 të CESL, qartazi

adoptohet rregulli “Knock Out” për zgjidhjen e “betejës së formave”, në një

formulim thuajse identik të instrumenteve UNIDROIT dhe PECL, në të cilin është

mbështetur në pjesën më të madhe të tij. Adoptimi i rregullit “Knock Out”, i

përzgjedhur si më rezultativi ndër këto regulla, është bazuar në një analizë

krahasuese të kryer nga grupi i ekspertëve europianë në hartimin e tij.

Në vijim do të analizohet nëse këto dispozita për zgjidhjen e “betejës së

formave” do të arrinin të zgjidhnin sadopak mangësitë e rregullit “Knock Out”. Për

më tepër, mungesa e vendimeve të gjykatave dhe rasteve analoge, si dhe specifikat

e CESL në vetvete, janë elementë që mund të dekurajonin tregtarët në përdorimin

e tij, veçanërisht për faktin se do të kishim të bënim me një regjim opsional, aplikimi

i të cilit do të mbetej në diskrecionin e palëve. Potencialisht, probleme të tilla që

prekin çështje thelbësore si lidhja e kontratës dhe përmbajtja e saj, janë një element

shtesë skepticizmi mbi efektivitetin që mund të kishte një regjim si ai i CESL.

Analiza e arenës europiane do të vazhdojë me direktivën për tregun unik

dixhital dhe studimit të objektivit të këtij instrumenti si pasaardhës i CESL dhe si

pjesë e strategjisë së Komisionit të Bashkimit Europian për modernizimin e tregtisë

brenda tregut të përbashkët europian. Fokusi i Komisionit të BE do të shohim që

është zhvendosur në kuadër të zhvillimi të avancuar të teknologjisë dhe ndikimit

rrënjësor ndaj tregtisë online. Në këtë pjesë do të trajtohen elementët kryesore që

tenton të rregullojë kjo direktivë, siç janë përdorimi dixhital dhe ndërkufitar në

fushën e edukimit, gërmimi i të dhënave në fushën e kërkimit shkencor dhe ruajtja

e trashëgimisë kulturore.

10

Së fundmi, kapitulli i katërt i këtij punimi do të ndalet në rastin e Shqipërisë

për të analizuar të drejtën shqiptare në lidhje me çështjen e “betejës së formave”.

Në rastin e Shqipërisë, nuk ka një qasje të qartë se cili prej rregullave, “Last Shot”

apo “Knock Out” preferohet. Për këtë arsye, në këtë punim do të analizohet

fillimisht Kodit Civil shqiptar dhe jurisprudenca e gjykatave shqiptare në lidhje më

çështje të formimit dhe përmbajtjes së kontratës, për të kuptuar pozicionimin e të

drejtës shqiptare në lidhje me çështjen e “betejës së formave”.

Në pjesën e parë të këtij kapitulli do të analizohen dispozitat e Kodit Civil,

të cilat do të argumentohen se nuk janë mjaftueshmërisht të qarta në lidhje me

rregullimin e rasteve të “betejës së formave”. Disa dispozita të Kodit Civil duket se

favorizojnë rregullin “Last Shot” pasi evidentohet se për lidhjen e një kontrate,

pranimi duhet patjetër të pasqyrojë ofertën në të gjitha elementet e saj, në të kundërt

do të kemi të bëjmë më një ofertë të re. Mirëpo në disa dispozita të tjera, vërehet se

ka elementë të rregullit “Knock Out” pasi i jepet prioritet vullnetit të palëve në

konkludimin e një kontrate.

Në vijim, edhe praktika gjyqësore nuk është tërësisht e qartë për këto raste.

Pjesa e dytë do të ndalet në analizën e gjykimeve të Kolegjit Civil të Gjykatës së

Lartë në dy raste të ndryshme, si dhe në gjykimin në shkallë të parë të njërit prej

këtyre rasteve. Do të argumentohet edhe këtu se interpretimi i bërë në këto çështje

në lidhje me formimin e kontratës mbetet i dyzuar. Veçanërisht vendimet e Kolegjit

Civil të Gjykatës së Lartë paraqesin mospërputhje në interpretim në këto dy

vendime. Qasjet e ndërmarra në këto vendime janë të ndryshme, pasi në njërën prej

tyre përkrahet analiza sipas rregullit “Knock Out” për lidhjen e kontratës, ndërsa në

rastin e dytë refuzohet lidhja e një kontrate mbi bazën e arsyetimit të përqëndruar

në elementet e rregullit “Last Shot”.

Në çdo rast, argumentohet se si teoria ashtu si dhe praktika nuk është e

unifikuar e rrjedhimisht e paqartë, gjë që ndikon në marrëdhëniet tregtare ndërmjet

subjekteve. Si e tillë, raste të tilla do të duhet që të qartësohen edhe më tej qoftë

nëpërmjet ligjeve të reja, rishikimit të ligjeve ekzistuese, ndër të tjera të dispozitave

të Kodit Civil, apo nëpërmjet vendimeve gjyqësore përkatëse.

Në përfundim do të jepen konkluzionet e këtij punimi ku do të paraqitet një

përmbledhje e analizës së paraqitur. Në këtë pjesë gjithashtu do të jepet një koment

mbi rregullat e diskutuara dhe një propozim mbi një rregull të ri për zgjidhjen e

çështjes së “betejës së formave”, të ilustruar edhe nga opinioni akademik mbi këtë

çështje. Rregulli i propozuar argumentohet se gjen një rrugë të mesme ndërmjet

rregullave ekzistues për nxjerrjen e më të mirës prej tyre. Së fundmi, kjo pjesë do

të mbyllet edhe me rekomandimet përkatëse që burojnë nga ky punim.

Për realizimin e këtij punimi dua të falenderoj fillimisht udhëheqësin tim,

Prof. Dr. Ardian Nunin, për ndihmën e ofruar gjatë gjithë procesit të studimit dhe

hartimit të këtij punimi. Gjithashtu dëshiroj të falenderoj Prof. As. Nada Dollani

dhe gjyqtarin Florjan Kalaja për kontributin e tyre dhe komentet tejet të vlefshme.

11

Së fundmi, falenderoj familjen time për mbështetjen e pakursyer dhe motivimin, pa

të cilën asgjë nuk do kishte qenë e mundur.

12

KAPITULLI 1

RREGULLI “LAST SHOT” DHE RREGULLI “KNOCK OUT”

Kontrata është një mjet i domosdoshëm i zhvillimit të marrëdhënieve me

karakter ekonomik ndërmjet personave fizik dhe veçanërisht personave juridik

privatë. Për këta të fundit, për nga vetë përmasat e tregut dhe tregtisë bashkëkohore,

kontrata është një komponent integral i çdo aspekti të aktivitetit të tyre. Ato janë

fillimi dhe mbarimi i çdo hapi të ndërmarrë në botën e biznesit. Nëpërmjet saj, palët

krijojnë dhe shuajnë marrëdhëniet me njëri-tjetrin, me qëllim realizimin e

objektivave dhe qëllimeve të tyre përkatëse. Në këtë kuadër, roli dhe rëndësia e

kontratave është i padiskutueshëm.

Përdorimi i formave standarde të kushteve është një zhvillim i rëndësishëm

dhe i nevojshëm në marrëdhëniet tregtare mes personave juridikë privatë. Për shkak

të intensifikimit dhe diversifikimit të marrëdhënieve kontraktore ndërmjet këtyre

subjekteve, këto forma lehtësojnë realizimin e objektivave të ndryshëm në

marrëdhëniet e ndërsjellta tregtare mes tyre. Format standarde të kushteve shërbejnë

si mjet për të përcjellë nga njëra palë tek tjetra, në formën e të drejtave dhe

detyrimeve respektive, gatishmërinë për të qenë të lidhur nën një kontratë sipas disa

kushteve dhe kritereve të paracaktuara. Këto kritere, të cilat variojnë nga subjekti

në subjekt edhe në varësi të linjës së biznesit, përcjellin pritshmëritë që ka secila

palë në krijimin e një marrëdhënie juridike detyrimi me palën tjetër.3

Megjithatë, pavarësisht domosdoshmërisë së përdorimit të formave

standarde të kushteve në kuadër të kompleksitetit të praktikave moderne të tregtisë,

përdorimi i tyre paraqet disa vështirësi në praktikë, ndër të cilat edhe çështja e

“betejës së formave”. Kjo situatë krijohet në ato raste kur format standarde të

kushteve të shkëmbyera mes palëve, në përpjekjen për lidhjen e një kontrate,

konfliktojnë me njëra tjetrën. Normalisht, për lidhjen e një kontrate duhet që oferta

dhe pranimi të përputhen me njëri tjetrin, pra të kemi përputhje të vullneteve

kontraktore. Në këtë mënyrë, në rastet e përdorimit të formave standarte të kushteve

që konfliktojnë, ngrihen dy pyetje të rëndësishme. Së pari, nëse një kontratë është

lidhur mes palëve apo jo, dhe së dyti, nëse një kontratë konsiderohet e lidhur, se

cilat do të jenë kushtet e kësaj kontrate.4

Rregulli “Last Shot” dhe rregulli “Knock Out” synojnë t’i japin përgjigje

këtyre pyetjeve dhe zgjidhje çështjes së “betejës së formave” në mënyra të

ndryshme. Këto rregulla ndryshojnë në mënyrë të theksuar nga njëri-tjetri, lidhur

me parimet dhe metodat mbi bazën e së cilës operojnë, dhe në këtë mënyrë

prodhojnë gjithashtu rezultate të ndryshme. Përdorimi i secilit prej këtyre rregullave

3 Treitel, GH (2012) “The Agreement” në Beale, H (eds) Chitty On Contracts (31st ed.) (Vol.1)

Sweet & Maxwell, Mbretëria e Bashkuar. 4 McKendrick, E (2012) “Contract Law: Texts, Cases and Materials” (5th ed.) Oxford University

Press, Mbretëria e Bashkuar.

13

varion në juridiksione të ndryshme, disa prej të cilëve do të analizohen në këtë

kapitull. Në këtë kontekst, një rol të rëndësishëm kanë gjykatat për mënyrën se si i

interpretojnë dhe zbatojnë rregullat “Last Shot” dhe “Knock Out” në zgjidhjen e

“betejës së formave”. Jurisprudenca tregon se janë një sërë faktorësh që ndikojnë

në preferencën e gjykatave për përzgjedhjen e secilit rregull, të cilat do t’i shohim

përgjatë analizimit të rasteve të ndryshme sipas juridiksioneve përkatëse në këtë

kapitull.

1.1 Rregulli “Last Shot”

Rregulli “Last Shot” është një rregull tradicional i zhvilluar dhe përdorur

nga regjime të ndryshme për zgjidhjen e çështjes së “betejës së formave” kur kjo e

fundit lind në marrëdhëniet mes palëve që përdorin forma standarde të kontratave.

Ky rregull fokusohet në analizën e ofertës (propozimit kontraktor) dhe pranimit nga

palët, për të përcaktuar nëse një kontratë është lidhur dhe, nëse po, se cilat janë

kushtet e saj.

Nën këtë rregull, çështje të formimit dhe përmbajtjes së kontratës trajtohen

bashkarisht dhe si të pandashëm nga njëri tjetri. Në mungesë të përmbajtjes së njëjtë

në korrespondencën mes palëve, ku pranimi nga njëra palë nuk pasqyron

propozimin e palës tjetër, prima facie nuk do të kemi marrëveshje e për rrjedhoje

as kontratë. Sa më sipër, do të kemi lidhjen e një kontrate vetëm në rastet kur

pranimi do të pasqyrojë propozimin e bërë. Në rastin kur një kontratë do të

konsiderohet e lidhur, kushtet e kontratës do të jenë kushtet e palës që ka bërë

ofertën e fundit, në vijimësi të së cilës ka patur pranim “identik” nga pala tjetër.

Rasti Anglez

1.1.1 Historiku

Aplikimi klasik i këtij rregulli bëhët në të drejtën angleze. Kjo vjen për shkak

të rëndësisë që gjykatat angleze vendosin në analizën ofertë-pranim për efekt të

formimit të kontratës, të ashtuquajtur analiza sipas parimit të “pasqyrimit”.5 Kjo

analizë bazohet në rregullin tradicional të ofertës dhe pranimit kontraktor, sipas të

cilit një kontratë do të konsiderohet e formuar vetëm kur pranimi “pasqyron”

ofertën e bërë. Një pranim i cili devijon nga oferta e bërë do të konsiderohet si

kundër-ofertë e cila hedh poshtë ofertën fillestare.6 Në një skenar tipik të “betejës

së formave”, shkëmbimi i formave standarde ndërmjet palëve të cilat në përmbajtje

nuk pasqyrojnë njëra-tjetrën, do të konsiderohet si një seri ofertash dhe kundër-

ofertash ndërmjet këtyre palëve. Në këtë korrespondencë të formave standarde, do

5 Tinn v Hoffmann & Co. (1873) 29 L.T.R. fq. 271. 6 Hyde v Wrench (1840) 3 Beav., fq. 334.

14

të prevalojë ajo formë e cila dërgohet e fundit në komumikimin e palëve, mbi bazën

e së cilës do të lidhet kontrata. Rrjedhimisht, nëse vlerësohet se kemi një kontratë,

sipas rregullit “Last Shot” ajo do të përmbajë kushtet e dokumentit (ofertës ose

kundër-ofertës) të fundit të dërguar në serinë e shkëmbimit të formave mes palëve.7

Kjo linjë arsyetimi u ndoq nga gjykata angleze në vendimin e famshëm të

Butler v Ex-Cell-O Corp (England) Ltd.8 Në këtë rast, shitësit (pala paditëse),

Butler, arritën një marrëveshje me blerësit (pala e paditur) për shitjen e një

makinerie sipas kushteve standarde të biznesit të tyre. Oferta përmbante, inter alia,

një klauzolë për ndryshimin e çmimit (“price variation clause”) si kusht për lidhjen

e kontratës, nëpërmjet së cilës shitësit ishin të lejuar të pretendonin një pagesë ekstra

në datën e dërgimit të mallit. Gjithashtu, shitësit ua kishin bërë të qartë blerësve që

të gjitha porositë për blerjen e makinerive të tilla bëhen vetëm sipas kushteve

standarde të biznesit të tyre, sipas formës standarde të dërguar nga ana tyre.

Nga ana tjetër, blerësit kthyen përgjigje tek shitësit nëpërmjet dërgimit të

porosisë për blerjen e makinerive në shitje sipas kushteve të tyre të biznesit, të cilat

ndryshonin nga ato të shitësit dhe të cilat nuk përmbanin një klauzolë për

ndryshimin e çmimit. Për më tepër, porosia e blerësve përmbante një kupon për

konfirmimin e marrjes në dorëzim për firmë, firmosja e së cilës konfirmonte

pranimin nga shitësi të kushteve standarde të porosisë së blerësit. Kjo ishte një

praktikë e njohur dhe e përdorur nga të dyja palët në marrëdhëniet e tyre të biznesit.

Butler firmosi këtë kupon dhe e dërgoi atë tek blerësit bashkë me një letër

në të cilën rikonfirmohej nga ana e tij se porosia duhej të përmbushej sipas kushteve

të tij fillestare të vendosura në korrespendencën e parë mes palëve, kushte të cilat

përfshinin klauzolën për ndryshimin e çmimit. Pas një vonese në dërgimin e

makinerive, shitësit kërkuan të zbatojnë këtë klauzolë duke pretenduar një

shpërblim shtesë prej £ 2,892 për shkak të rritjes së kostove nga ana e tyre si pasojë

e drejtpërdrejtë e kësaj vonese.

Ky rast është një shembull klasik i një situate të “betejës së formave”. Siç

del qartë, ka pasur një shkëmbim të formave standarde midis shitësit dhe blerësit të

cilat janë kontradiktore. Gjykata e Apelit, duke aplikuar rregullin “Last Shot”,

vendosi unanimisht se kushtet e dërguara në formën standarde të blerësit janë

kushtet që prevalojnë dhe që për rrjedhojë janë pjesë integrale e kontratës. Kështu,

klauzola për ndryshimin e çmimit nuk mund të zbatohej pasi nuk ishte efektive.

Butler, shitësit paditës, iu rrëzua pretendimi për shpërblim shtesë. Por edhe pse

vendimi ishte unanim, Gjyakta ishte e ndarë në analizën e saj mbi arsyet që çuan në

marrjen e këtij vendimi.

Gjyqtarët Lawton dhe Bridge LJ e fokusuan arsyetimin e tyre në analizën

klasike të ofertës kontraktore dhe pranimit për lidhjen e një kontrate. Sipas kësaj të

7 Treitel, GH (2012) “The Agreement” në Beale, H (eds) Chitty On Contracts (31st ed.) (Vol.1) Sweet & Maxwell, Mbretëria e Bashkuar, fq 192. 8 Butler v Ex-Cell-O Corp (England) Ltd (1979) 1 WLR fq. 401.

15

fundit, porosia e blerësit përbën një kundër-ofertë e cila hedh poshtë ofertën

fillestare të shitësit. Lawton, teksa i referohet ofertës fillestare të shitësit, shpjegon

se:

“Ajo ofertë nuk u pranua. Blerësit ishin të gatshëm të blinin një nga këto

makineritë mjaft të shtrenjta vetëm sipas kushteve të tyre. Kushtet e tyre

kishin ndryshime materiale me kushtet e ofertës fillestare të dërguar shitësi.

Ato nuk mund të pajtohen në asnjë mënyrë. Për rrjedhojë, kjo Gjykatë duhet

të trajtojë atë që ndodhi pasi blerësit vendosën të bënin kundërofertën e

tyre.”9

Sipas arsyetimit të mësipërm, porosia e blerësit nuk mund të përbënte një

pranim të ofertës fillestare të shitësit, pasi, duke iu referuar kushteve të tij, blerësi

nuk pranon kushtet e ofertës së shitësit. Për rrjedhojë, ajo nuk “pasqyron” ofertën

fillestare për të krijuar një kontratë me ato kushte.

Sipas Gjykatës, kuponi për konfirmimin e marrjes në dorëzim i firmosur nga

shitësit, do të konsiderohet si pranim i kundër-ofertës së blerësit, pavarësisht

përpjekjes nga ana e shitësit për të bërë një propozim të ri sipas kushteve të tij.

Veprimi i firmosjes së kuponit nga shitësi u konsiderua si gjuhë e thjeshtë dhe e

qartë nga ana e tij se porosia e blerësit ishte pranuar me kushtet e blerësit.

Bridge LJ shkruan në arsyetimin e tij se nëpërmjet firmosjes së kuponit, një

kontratë ishte lidhur mes palëve, dhe se palët ishin ad idem përsa i përket kushteve

të kësaj kontrate, të reflektuara shprehimisht në porosinë e blerësit dhe të pranuara

nga shitësi (nëpërmjet firmosjes).10 Rrjedhimisht, kontrata është e lidhur dhe

përmban kushtet e palës që ishte e fundit në komunikimin e formës standarde me

kushtet e saj, përpara se palët të fillonin përmbushjen e detyrimeve të tyre nën

kontratë.

Arsyetimi i përdorur nga gjyqtarët e mësipërm, i cili gjithashtu reflekton

arsyetimin e shumicës në këtë vendim, vendos theksin tek parimet tradicionale dhe

themelore të së drejtës kontraktore angleze. Kjo tregon qartazi se synimi i gjyqësorit

në këto raste është forcimi i parimit të sigurisë juridike, besueshmërisë dhe qartësisë

në marrëdhëniet e palëve në zgjidhje të çështjeve të “betejës së formave”.

Besueshmëria ka të bëjë me bindjen e palëve se nuk duhet të shqetësohen

vazhdimisht për ndryshueshmërinë e vendimeve apo akteve juridike, të cilat mund

të cënojnë marrëdhëniet e tyre të biznesit apo përkeqësojnë një gjendje të vendosur

me akte të mëparshme.

Në vlerësimin e tyre, çështje të formimit dhe përmbajtjes së kontratës duhen

trajtuar bashkarisht dhe jo të veçuara nga njëra-tjetra. Ky gjykim iu jep palëve në

një marrëdhënie detyrimi standarde të qarta ndaj të cilave ato duhet t’iu

9 Butler v Ex-Cell-O Corp (England) Ltd (1979) 1 WLR, fq. 406. 10 Po aty, fq. 408.

16

përmbahen.11 Në rast se palët nuk arrijnë një marrëveshje mes tyre, në kushtet kur

pranimi nuk “pasqyron” ofertën, nuk mund të themi se një kontratë është lidhur.12

Por edhe në interpretimin ortodoks (tradicional) të Lawton dhe Bridge LJ,

shohim se ka një farë paqëndrueshmërie e cila në dukje zbeh sadopak sigurinë

juridike që kërkohet të ruhet.13 Pavarësisht nënshkrimit të kuponit që konfirmon

marrjen në dorëzim, shitësit gjithashtu iu referuan formatit të tyre standard të

kushteve në letrën përcjellëse që iu dërgua përsëri blerësve, duke ritheksuar kështu

edhe njëherë vullnetin e tyre për të hyrë në këtë marrëdhënie kontraktore vetëm

sipas këtyre kushteve.

Në zbatimin strikt të analizës sipas parimit të “pasqyrimit” ky veprim mund

të interpretohej lehtësisht si refuzim i kundër-ofertës së blerësve dhe një ofertë e re

(e njejtë me ofertën e parë) nga ana e shitësve. Kjo veçanërisht pasi edhe në ofertën

e parë insistohej gjithashtu nga shitësit se nëse do të lidhej një kontratë, kjo e fundit

do të duhej të ishte mbi bazën e kushteve të shitësit. Për rrjedhojë, pavarësisht

nënshkrimit të kuponit, është vështirë të thuhet se palët arritën një marrëveshje të

plotë mes tyre për lidhjen e kontratës.

Detyra e gjykatës në këto raste duket se është përcaktimi i marrëdhënies mes

kuponit për konfirmimin e marrjes në dorëzim dhe letrës shoqëruese, si në rastin në

fjalë, për të konkluduar se cila prej tyre do të prevalojë. Letra shoqëruese u

interpretua nga gjykata thjesht si një letër që identifikonte dhe sqaronte objektin e

kontratës dhe jo si ri-insistim nga ana e shitësit për lidhjen e kontratës sipas

kushteve të tij. Për t’u konsiderurar si kundër-ofertë do të duhej që shitësi t’u ishte

referuar shprehimisht kushteve të tij në këtë komunikim. Në këtë rast do të kishim

të bënim me një ofertë të re nga ana e tij e për këtë arsye nuk do të rezultonte se një

kontratë është lidhur mes palëve.14

Për këto arsye, çështja e “betejës së formave” duket sikur do të kthehet në

një çështje të teknikës së hartimit të formave standarde nga palët.15 Kjo nuk do të

ishte tërësisht e kënaqshme për palët dhe njërëzit e biznesit në përgjithësi, të cilët

synojnë të lidhin kontratat e tyre në mënyrë sa më praktike, të shpejtë dhe pa kosto

të tepërta.

Më tej, Lord Denning, pavarësisht refuzimit të qasjes tradicionale të

përdorur nga kolegët e tij në këtë çështje duke e quajtur atë “të dalë mode”,

gjithashtu arriti në konkluzionin se kontrata është lidhur mbi bazën e kushteve të

11 McKendrick, E (2011) “Contract Law” (9th ed.) Palgrave MacMillan, Mbretëria e Bashkuar, fq.

23. 12 Po aty. 13 McKendrick, E (2012) “Contract Law: Texts, Cases and Materials” (5th ed.) Oxford University

Press, Mbretëria e Bashkuar fq. 89. 14 Butler v Ex-Cell-O Corp (England) Ltd (1979) 1 WLR fq. 406. 15 Peel, E (2011) “Treitel: The Law of Contract” (13th ed.) Sweet & Maxwell, Mbretëria e

Bashkuar fq. 22.

17

blerësit në këtë rast.16 Në arsyetimin e tij, ai u përpoq të sillte një modifikim të

rregullit “Last Shot” për t’a përshtatur atë më tepër me praktikat e ditëve të sotme

të marrëdhënieve të biznesit mes palëve.

Lord Denning, në propozimin e tij, argumentoi se Gjykata duhet të

shqyrtonte të gjitha dokumentet që kanë kaluar ndërmjet palëve në komunikimin

mes tyre në tërësinë e tyre, për të identifikuar nëse palët kishin arritur një

marrëveshje mbi “kushtet materiale”17 të kontratës, pavarësisht se format e tyre

standarde rezultonin kontradiktore.18 Nëse një marrëveshje konsiderohet e arritur

mes palëve, është detyrë e gjykatës për të përcaktuar më pas kushtet e kontratës.

Sipas sugjerimit të Lord Denning, më pas janë gjykatat ata që zëvëndësojnë

ato kushte të palëve që kontradiktojnë dhe i zëvëndësojnë ato me kushte të

përshtatshme dhe të arsyeshme në kontektin e çështjes në fjalë.19 Për pjesën e

mbetur të tyre, kushtet e të dy palëve duhet të trajtohen së bashku dhe të përbëjnë

trungun e kushteve të kontratës.20

Duke përdorur këtë arsyetim, Lord Denning gjykoi se firmosja e kuponit të

konfirmimit të marrjes në dorëzim nga shitësi, duke marrë në konsideratë të gjithë

aktet e paraqitura nga palët, ishte dokumenti vendimtar për këtë çështje. Edhe pse

tregoi keqardhje për situatën e shitësit, ofertën e tij fillestare dhe faktin se kërkonte

të hynte në këtë marrëdhënie detyrimi vetëm sipas kushteve të tij, përfshirë

klauzolën për ndryshimin e çmimit, Lord Denning nënvizoi faktin se nënshkrimi i

kuponit ishte thelbësor në përcaktimin se një kontratë ishte lidhur mes palëve sipas

kushteve të dërguara në formën standarde të blerësit. Duket se ishte pikërisht ky

detaj teknik i fakteve ai që bëri diferencën në çështjen e Butler.

Sa më sipër, qasja e përdorur nga Lord Denning ndan çështje të formimit

dhe përmbajtjes së kontratës dhe i trajton ato në mënyrë të pavarur nga njëra-tjetra.

Kjo qasje duket se lejon më tepër fleksibilitet për palët në krahasim me rregullin

“Last Shot”. Në fakt, kompleksiteti i procesit të negociatave mes palëve në

praktikën tregtare e bën analizën e çështjes së “betejës së formave”, mbi bazën e

rregullave të ofertës dhe pranimit, të ngurtë dhe jo prakitk.21 Qasja e propozuar nga

Lord Denning është e favorshme në ato raste kur del qartazi se ka pasur një

marrëveshje mes palëve, ose kur ka filluar përmbushja e detyrimeve nga njëra apo

të dyja palët, por ku kushtet e dërguara në format standarde janë kontradiktore dhe

si të tilla pengojnë formimin e kontratë.

16 Butler v Ex-Cell-O Corp (England) Ltd (1979) 1 WLR fq. 404. 17 Këto janë kushtet thelbësore të kontratës (konditat e nevojshme për lidhjen e një kontrate) sipas

Kodit Civil Shqiptar. 18 Butler v Ex-Cell-O Corp (England) Ltd (1979) 1 WLR fq. 404. 19 Po aty. 20 Butler v Ex-Cell-O Corp (England) Ltd (1979) 1 WLR fq. 404. 21 McKendrick, E (2012) “Contract Law: Texts, Cases and Materials” (5th ed.) Oxford University

Press, Mbretëria e Bashkuar, fq. 89.

18

Megjithatë, kjo qasje mund të kritikohet nga paqartësitë që mund të krijojë,

e cila dëmton sigurinë juridike të palëve. Është e paqartë se cilat kushte do të

konsiderohen si materiale sipas analizës së Lord Denning, për të kuptuar nëse është

arritur një marrëveshje mes palëve apo jo. McKendrick, akademik i njohur britanik

në të drejtën e kontratave, argumenton se si rregull çmimi i mallrave është faktor

material në një kontratë tipike shitje por në çështjen e Butler, pavarësisht se palët

nuk kishin arritur një marrëveshje pikërisht për çmimin, gjykata arriti në

konkluzionin se një kontratë ishte lidhur mes tyre22.

Për më tepër, një element tjetër paqartësie për pritshmëritë e palëve janë

kushtet e arsyeshme dhe të përshtatshme të cilat gjykata do t’i vendosë për të

zëvëndësuar termat kontradiktore të palëve. Këto kushte mund të jenë nga më të

ndryshmet, sigurisht në përputhje me kontekstin e çështjes, të cilat palët mund të

mos i kishin parashikuar ose dëshiruar përpara se të hynin në këtë marrëdhënië

detyrimi.

1.1.2 Një përjashtim nga analiza tradicionale e gjykatave angleze

Pavarësisht përpjekjeve të Lord Denning për një qasje më të përgjithshme

dhe fleksibël për çështjen e “betejës së formave”, jurisprudenca në vijim e gjykatave

angleze duket se i qëndron besnike analizës tradicionale të ofertës dhe pranimit

(parimi i pasqyrimit) të së drejtës angleze.23 Një prej çështjeve të kohëve të fundit

ku u konfirmua kjo qasje ishte Tekdata Interconnections. Megjithatë, në këtë

vendim, edhe pse konfirmohet pozicioni tradicional, gjykimet e disave prej trupës

gjyqësore duket se limitojnë aplikimin e këtij të fundit.24

Kështu, Gjyqtari Longmore LJ gjykoi se pozicioni tradicional është i

zbatueshëm në të tilla raste përveçse atëhërë kur “dokumentet e shkëmbyera

ndërmjet palëve dhe sjellja e tyre (nëpërmjet veprimeve apo mosveprimeve të tyre)

tregojnë se ekziston një qëllim i përbashkët kontraktor që disa kushte të caktuara

prevalojnë në marrëveshjen mes tyre”.25 Një interpretim i tillë duhet të përcaktohet

duke interpretuar objektivisht të gjithë dokumentet e shkëmbyëra mes palëve që

çojnë në lidhjen e kontratës sipas konteksteve të tyre respektive.

Megjithatë, Longmore LJ në Tekdata Interconnections iu referua këtyre

rasteve si përjashtimore dhe se qëllimi i përbashkët kontraktor duhet të interferohej

qartësisht në marrëdhëniet mes palëve në një kontratë.26 Ky ishte gjithashtu

qëndrimi i Lord Dyson në Tekdata Interconnections, sipas të cilit qasja tradicionale

e bazuar në analizën ofertë-pranim mbështetet në parime themelore të së drejtës

22 McKendrick, E (2012) “Contract Law: Texts, Cases and Materials” (5th ed.) Oxford University

Press, Mbretëria e Bashkuar, fq. 89. 23 Gibson v Manchester City Council (1979) 1 WLR fq. 294. 24 Tekdata Interconnections Ltd v Amphenol Ltd (2009) EWCA Civ fq. 1209. 25 Po aty. 26 Tekdata Interconnections Ltd v Amphenol Ltd (2009) EWCA Civ, paragrafi 21.

19

kontraktore angleze dhe si e tillë, rregulli “Last Shot” duhet konsideruar prima facie

si alternativë kryesore që rregullon rastet e “betejës së formave”. Kjo është

veçanërisht e rëndësishme pasi krijon “një nivel të caktuar sigurie dhe

parashikueshmërie që është e dëshirueshme dhe e nevojshme për të promovuar

efektivisht marrëdhëniet tregtare mes palëve”.27

Pavarësisht qëndrimeve më sipër të gjyqtarëve në Tekdata Interconnections

të cilët insistonin se anashkalimi i qasjes tradicionale do të ishte tërësisht

përjashtimor, një gjykate skoceze e adoptoi këtë qasje të sugjeruar nga Longmore

LJ. Edhe pse një vendim i tillë nuk krijon precedent dhe nuk është detyres mbi

gjykatat në Angli dhe Uells, ai përsëri paraqet interes për mënyrën se si gjyqësori

zgjidh raste të tilla në kuadër të këtj punimi.

Në vendimin e gjykatës skoceze në Specialist Insulation Ltd, u gjykua se një

interpretim objektiv i dokumenteve të shkëmbyera dhe sjellja e palëve në

marrëdhëniet mes tyre justifikonte një anashkalim të rregullit “Last Shot” dhe

analizës tradicionale ofertë-pranim.28

Në këtë çështje, shitësi i dërgoi blerësit një ofertë për furnizimin me mallra

mbi disa kushte të caktuara sipas formatit të tij standard të tregtimit, të cilat mund

të zëvëndësoheshin vetëm me miratimin me shkrim të shitësit. Më pas, kemi një

kunder-ofertë nga blerësi, i cili dërgon një urdhër porosie tek shitësi, të shoqëruar

me kushtet sipas formatit standard të tij, i cili specifikisht kërkonte miratimin

(pranimin) me shkrim nga furnizuesi (shitësi) për lidhjen e kontratës. Shitësi më

pas, me marrjen në dorëzim të formatit të blerësit, dërgoi mallin tek blerësi por pa

e shoqëruar këtë veprim me miratimin me shkrim të tij, siç e kërkonte urdhër porosia

e blerësit.

Nga faktet del qartazi se palët kanë arritur një marrëveshje dhe se një

kontratë është lidhur mes tyre, por konflikti në këtë rast ka të bëjë me faktin se cilat

janë kushtet e kontratës së lidhur, të shitësit apo blerësit. Gjithashtu, kurioz është

fakti se, të influencuar nga rrjedha e ngjarjeve pas kontratës, përkatësisht secila palë

tashmë kërkonte që kushtet e kontratës të ishin kushtet e palës tjetër, dhe jo kushtet

e veta të propozuara fillimisht.

Gjykata në Specialist Insulation Ltd vendosi se janë kushtet e formës

standarde të shitësit ato që prevalojnë e që për rrjedhojë janë të zbatueshme në

kontratën në fjalë, duke adoptuar kështu rastin përjashtimor të rregullit “Last Shot”,

të sugjeruar në Tekdata Interconnections nga Longmore LJ. Pavarësisht faktit se

blerësi ishte ai që në këtë rast kishte dërguar i fundit formën e tij standarde, pra që

kishte dhënë në mënyrë figurative gjuajtjen e fundit - “the last shot”, u gjykua se

“duke interpretuar objektivisht komunikimet mes palëve në kontekstin dhe

rrethanat e çështjes në fjalë”, forma standarde dhe kushtet e shitësit prevalojnë mbi

27 Tekdata Interconnections Ltd v Amphenol Ltd (2009) EWCA Civ, Dyson LJ paragrafi 25. 28 Specialist Insulation Limited v Pro-Duct (Fife) Limited (2012) ScotCS CSOH fq. 79.

20

ato të blerësit.29 Sipas tyre, pas gjykimit në Tekdata Interconnections, nuk ka më

një rregull bazë për rastet e “betejës së formave” i cili është i zbatueshëm për të

gjitha çështjet që vijnë përpara gjykatës, por se do të varet nga analiza e asaj cfarë

palët objektivisht kanë synuar në marrëdhënien mes tyre.

Në Specialist Insulation Ltd, fakti që shitësi nuk nënshkroi urdhër porosinë

e blerësit ishte deçiziv në interpretimin e Gjykatës. Heshtja e palëve pas dërgimit të

mallrave dhe fakti që shitësi nuk nënshkroi urdhër porosinë e blerësit, e cila

përmbante formën standarde të këtij të fundit me kushte që konfliktonin me kushtet

e shitësit, të cilën ai normalisht do t’a nënshkruante nëse qëllimi i tij do të ishte që

këto kushte të sundonin në kontratën e lidhur, dëshmon se të dyja palët synonin që

të vazhdohej me zbatimin e kontratës sipas kushteve të formës standarde të

shitësit.30

Kështu, sipas analizës se fakteve nga Lord Malcolm në Specialist Insulation

Ltd, rrjedha e ngjarjeve që çoi në këtë konkluzion ishte e tillë:

“Sipas analizës time të fakteve, oferta e parë ishte një ofertë për një kontratë

sipas disa kushteve të caktuara, e cila mund të ndryshohej vetëm me

miratimin me shkrim të ofruesit. Pala tjetër, blerësi, nëpërmjet dërgimit të

urdhër porosisë, kryen një kundër ofertë, e cila rrëzon ofertën fillestare, dhe

e cila, ndër të tjera, prezanton një mekanizëm specifik për pranimin e saj

(nënshkrimin e tij dhe ri-dërgimin e tij tek ofruesi). Me pas kemi dërgimin e

mallrave tek blerësi, por jo të shoqëruar nga forma standarde e blerësit të

nënshkruar nga shitësi, siç kërkohej nga oferta e blerësit, nëpërmjet së cilës

kushtet e këtij te fundit do të sundonin kontratën. Këto veprime apo

mosveprime të palëve, qartësisht i referohen ofertës fillestare të bërë nga

shitësi. Në këtë pikë, blerësi ishte i lirë të refuzonte mallin e dërguar nga

shitësi, por ai i pranoi ato në heshtje, duke mbyllur në këtë mënyrë

marrëveshjen (kontratën) mes palëve.”31

Në vendimin e saj Gjykata gjithashtu krahasoi për analogji çështjen në fjalë

me atë të Butler, ku problematika ishte thuajse e njëjtë, por me ndryshimin thelbësor

se ishte pikërisht akti i nënshkrimi të kuponit për konfirmimin e marrjes në dorëzim

ai që përcaktoi qartazi lidhjen e kontratës sipas kushteve standarde të blerësit. Nga

ana e shitësit, ky veprim u konsiderua si pranimi shprehimisht i kushteve të blerësit,

pavarësisht marrëdhënies së mëparshme mes tyre.32

Në këtë çështje është gjithashtu interesant fakti që të dyja palët pretendonin

respektivisht në gjykatë që ishin kushtet standarde të palës tjetër që duhet të

sundonin kontratën në fjalë. Kështu, blerësi është ai që edhe pse dërgoi kushtet e tij

standarde në urdhër porosinë tek shitësi, tani e gjen veten në pozitën kurioze (por

29 Specialist Insulation Limited v Pro-Duct (Fife) Limited (2012) ScotCS CSOH, paragrafi 23. 30 Po aty, paragrafi 18. 31 Specialist Insulation Limited v Pro-Duct (Fife) Limited (2012) ScotCS CSOH, paragrafi 20. 32 Po aty, paragrafi 22.

21

të suksesshme) ku kërkon që këto kushte nuk duhet të jenë pjesë e kontratës. Edhe

pse kjo mund të duket surprizuese, ajo është konform qasjes objektive që përdoret

në raste të tilla për përcaktimin e çështjeve të formimit dhe përmbajtjes së kontratës.

Pyetja që i shtrohet gjykatës në këto raste nuk është se çfarë kanë menduar

apo dëshiruar palët në kohën kur kanë shkëmbyer format standarde tek njëri tjetri

respektivisht. Pa dyshim që blerësi do të kishte insistuar që janë kushtet e tij ato që

do të duhet të prevalojnë në rast konflikti. Por detyra e gjykatës është që të

interpretojë objektivisht komunikimet mes palëve në kontekstin e rrethanave të

çështjes në fjalë, dhe jo synimet apo qëllimet e tyre subjektive.

Sa më sipër, në rastin e Specialist Insulation Ltd gjykata refuzoi rregullin

“Last Shot” për zgjidhjen e çështjes së “betejës së formave”, e për rrjedhojë analizën

tradicionale të ofertës dhe pranimit mbi të cilën bazohet. Nga një analizë objektive

e rrethanave të çështjes por edhe sjelljes së palëve, gjykata arriti në konkluzionin se

synimi i palëve ishte lidhja e një kontrate sipas kushteve standarde të shitësit.

Pavarësisht këtyre rasteve, prapë mbetet e pranuar gjerësisht në literaturë

por dhe jurisprudencë, se është rregulli “Last Shot” ai që është prima facie rregulli

që zbatohet në qasjen ndaj çështjes së “betejës së formave” në Angli, ashtu siç është

adoptuar nga gjykata në Tekdata.33 Ky pozicion është konfirmuar nga gjykatat

angleze edhe më vonë në rastin e Trebor Bassett Holdings Ltd v ADT Fire and

Security Plc.34

Propozimi i Lord Denning për t’u shkëputur nga kjo qasje tradicionale, e

bazuar në analizën formale të ofertës dhe pranimit për lidhjen dhe përmbajtjen e

kontratës në një qasje më fleksibël dhe gjithëpërfshirëse, është refuzuar edhe në

vazhdim nga gjykatat në çështjet që kanë ardhur para tyre. Qasja e Lord Denning

është kritikuar pasi, pavarësisht fleksibilitetit në praktikë që krijon për palët, ai është

konsideruar se nuk ndihmon mjaftueshmërisht në përcaktimin e kushteve të

kontratës e për rrjedhojë cënon sigurinë juridike.35

Nga ana tjetër, analiza tradicionale ku bazohet rregulli “Last Shot”

promovon sigurinë juridike të palëve dhe konsiderohet si lehtësisht i kuptueshëm

dhe gjerësisht i përdorur nga juristët, avokatët, gjyqtarët dhe sidomos nga njerëzit e

biznesit.36 Gjykatat në Angli janë veçanërisht të kujdesshme në krijimin e një

sistemi të thjeshtë, të qartë dhe funksional nga pikëpamja tregtare për të gjithë palët,

vlera të cilat rregulli “Last Shot” i promovon. Në këtë kontekst, një sistem që krijon

paqartësi dhe mungesë sigurie juridike konsiderohet si i padëshirueshëm dhe i

panevojshëm.

33 Trebor Bassett Holdings Ltd v ADT Fire and Security Plc (2012) EWCA Civ 1158. 34 Po aty. 35 Morgan, P (2010) “Battle of the forms: restating the orthodox” (Case Comment) (69(2))

Cambridge Law Journal fq. 232. 36 Morgan, P (2010) “Battle of the forms: restating the orthodox” (Case Comment) (69(2))

Cambridge Law Journal fq. 232.

22

McKendrick, autor i rëndësishëm në fushën e të drejtës kontraktore, vlerëson

se aktualisht zgjidhja e gjetur nga gjykatat në lidhje me çështjen e “betejës së

formave” përfaqëson një balancë të arsyeshme ndërmjet nevojës për siguri juridike

dhe qartësi nga njëra anë, dhe dëshirës për të arritur në një rezultat të drejtë që është

konsistent me synimet e palëve në lidhjen e një kontrate.37

Mendoj se ky është një vlerësim i drejtë i kuadrit ligjor në Angli lidhur me

këtë çështje, pavarësisht se, rast pas rasti, mund të lejohet sadopak fleksibilitet nga

gjykatat në rastet kur rezulton evidente nga rrethanat dhe marrëdhënia e palëve se

është arritur një marrëveshje përsa i përket lidhjes dhe përbërjes së kontratës, si në

rastin e Specialist Insulation Ltd të analizuar më sipër.

1.2 Rregulli “Knock Out”

Rregulli “Knock Out” është një qasje tjetër e përdorur nga gjykatat e

juridiksioneve të ndryshme në botë për t’i dhënë zgjidhje problemit të “betejës së

formave”. Në kontrast me rregullin “Last Shot”, ky rregull nuk i përmbahet një

analize tradicionale të ofertës dhe pranimit për të përcaktuar çështje të lidhjes dhe

përmbajtjes së kontratës. Për rrjedhojë, rregulli “Knock Out” në parim lejon

formimin e një kontrate mes palëve pavarësisht se format standarde me kushtet

përkatëse të secilit prej tyre nuk “pasqyrojnë” njëra tjetrën, siç pamë në rastin anglez

më lart.

Kushtet e kontratës do të jenë ato kushte të cilat janë të përbashkëta mes

formave standarde të shkëmbyera mes palëve, pra pikat ku ato përputhen, ndërsa

kushtet që konfliktojnë do të shkëputen (“Knock Out”) nga përmbajtja e kontratës

dhe do të zëvëndësohen me kushte standarde të përcaktuara nga ligji apo gjykata.

Në këtë punim do të analizohen disa juridiksione në nivel kombëtar për të kuptuar

se si përdoret ky rregull nga secili përkatësisht për të zgjidhur çështjen e “betejës së

formave”. Kështu, do të shohim me rradhë rastin e Gjermanisë, Francës dhe

Shteteve të Bashkuara të Amerikës, si më poshtë. Diskutimi në secilin rast përfshin

dhe një analizë kritike të zgjidhjeve të ofruara nga këto juridiksione.

Rasti Gjerman

Për të analizuar çështje të formimit dhe përmbajtjes së kontratës në të drejtën

gjermane sigurisht do të duhet t’i referohemi fillimisht Kodit Civil Gjerman, të

njohur si BGB (“Bürgerliches Gesetzbuch”). Dispozitat e këtij Kodi rregullojnë

marrëdhëniet e detyrimit që lindin ndërmjet palëve në të drejtën gjermane. Në këtë

pjesë do të ndalemi fillimisht tek një analizë e shkurtër e BGB-së dhe pozicionimit

të saj në raport me çështjen e “betejës së formave”. Më pas do të ndalemi tek


44.

23

jurisprudenca e gjykatave gjermane ndër vite dhe interpretimi i tyre i Kodit Civil

gjerman për të kuptuar më mirë rregullin e adoptuar nga këto gjykata në raste të

konflikteve të formave standarde të kushteve.

1.2.1 Qasja sipas Kodit Civil Gjerman (“Bürgerliches Gesetzbuch”)

Aktualisht, e drejta gjermane adopton rregullin “Knock Out” për zgjidhjen

e rasteve ku format standarde të palëve konfliktojnë me njëra tjetrën. Megjithatë,

nuk ka qenë gjithmonë ky rasti nën të drejtën gjermane. Sipas dispozitës 150 (2) të

Kodit Civil Gjerman (“Bürgerliches Gesetzbuch”), gjykatat duhet të favorizojnë

doktrinën “Last Shot” (“Theorie des letzten Wortes”-“Teoria e fjalës së fundit”).38

Kjo dispozitë e Kodit përcakton se një pranim i dërguar ndaj një ofertë

fillestare, i cili përmban modifikime të kësaj oferte (pra nuk e ‘pasqyron’ atë), do

të konsiderohet si kundër ofertë. Kjo kundër ofertë më pas do të duhet të pranohet

me një akt të dytë për të lidhur një kontratë. Nëpërmjet këtij interpretimi të seksionit

150 (2) të Kodit Civil nga gjykatat gjermane, në shumicën e rasteve është gjykuar

se kontrata e lidhur mes palëve do të sundohet nga kushtet standarde të palës që

dërgoi e fundit formën e vet (the party that “fired the last shot”).

Meqenëse, nëpërmjet kësaj qasje, vetëm kushtet e njërës palë sundojnë mbi

kontratë, tregtarët dhe njerëzit e biznesit në përgjithësi filluan të vendosnin një

klauzolë mbrojtëse (“Abwehrklausel”) në format e tyre, si pjesë e kushteve

standarde të tyre, për t’i mbrojtur nga kushtet e formave të palës tjetër. Përshirja e

një klauzole të tillë nuk lejonte kushtet e njërës palë të sundonin në kontratë

përveçse kur kjo do të miratohej shprehimisht nga pala tjetër.39

Pra nëse marrim shembullin e një pale “A” që dërgon formën e tij me kushtet

standarde, të cilat përmbanin një “Abwehrklausel”, tek “B”, dhe ky i fundit dërgon

formën e tij standarde tek “A”. Pavarësisht se, sipas rregullit “Last Shot”, “B” është

ai që dërgon formën i fundit, klauzola në formën e “A” nuk lejon që kushtet e “B”

të ishin pjesë e kontratës, përveçse nëse “A” kishte dhënë shprehimisht miratimin e

tij për këtë.

Padyshim që kjo mënyrë e të bërit negociata dhe tregti ishte mjaft e vështirë

për palët pasi thuajse çdo herë do të ishte tejet e vështirë për palët për të gjetur

konsensus mes tyre, pavarësisht se përmbushja e kontratës tashmë ka filluar nga

njëra dhe/ose të dyja palët. Është e vështirë të flitet për pranim nga njëra palë kur

kjo palë qartësisht, nëpërmjet përfshirjes së “Abwehrklausel” në formë standarde të

kushteve të tij, ka shprehur gatishmërinë e tij për të kontraktuar vetëm sipas

kushteve të tij dhe në të njëjtën kohë ka refuzuar kushtet e palës tjetër.

38 OLG (Oberlandesgericht) (Court of Appeals) Köln (Cologne), WM, (1971), 846, fq. 847. 39 Markesinis, B; Unberath, H; Johnston, A (2006) “The German Law of Contract: A Comparative

Treatise” (2nd ed.) Hart Publishing, Portland, Oregon, fq. 79.

24

Më pas, për shkak të paqartësive që filluan të krijoheshin dhe vakumit ligjor,

gjykatat në Gjermani filluan të shqyrtojnë mundësinë e formimit të kontratës edhe

në kushtet e përcaktuara më sipër. Kjo sinjalizoi edhe fillimin e distancimin të

avashtë nga doktrina “Last Shot” në Gjermani në fillim të viteve 1970.40

1.2.2 Qasja e praktikës gjyqësore dhe interpretimi i ri i Kodit Civil Gjerman

(“Bürgerliches Gesetzbuch”)

Qasja e gjykatave gjermane ndaj formave standarde me kushte që

konfliktojnë u bë akoma më e sofistikuar për shkak se gjykata tashmë, përveç

interpretimit të nenit 150 të Kodit Civil, filluan të marrin parasysh edhe praktikat

zakonore dhe mirëbesimin mes palëve në interpretimin e tyre, duke u mbështetur

përkatësisht në seksionet 133, 157 dhe 242 të Kodit Civil Gjerman41. Pra, gjykatat

tanimë gjykonin se seksioni 150 (2) duhej të interpretohej në kuadër të parimeve të

mirëbesimit (“good faith”) dhe tregtisë së drejtë (“fair dealing”). Për rrjedhojë,

sjellja e palëve në marrëdhënien mes tyre do të ishte përcaktuese për të kuptuar nëse

ata vepronin në ndjekje të një kontrate të lidhur mes tyre. Për shembull, në rastet

kur kishte filluar ekzekutimi i detyrimeve të kontratës, gjykatat do të mund të

interferonin se një kontratë është lidhur mes palëve sipas parimit të mirëbesimit dhe

tregtisë së drejtë.

Si pasojë e kësaj qasje, gjykatat filluan të anonin nga përdorimi i rregullit

“Knock Out” në zgjidhjen e çështjeve të “betejës së formave”. Në një vendim të

Gjykatës së Apelit të Këlnit, u gjykua se një kontratë do të konsiderohej e lidhur

pavarësisht kushteve të ndryshme standarde në format e shkëmbyera nga palët, dhe

se asnjë prej këtyre kushteve nuk do të sundonte kontratën. Kushtet e kontratës do

të ishin ato kushte që përputheshin në format standarde të palëve, pasi supozohej se

mbi këto pika palët kishin treguar vullnetin për te lidhur një kontratë dhe kishin

arrirë në një marrëveshje mes tyre.42

Nga ana tjetër, kushtet të cilat nuk pajtoheshin, u zhvendosën nga kontrata

dhe u zëvëndësuan me kushte standarde të vendosura nga ligji.43 Gjykata e Apelit e

Këlnit, në qasjen e përdorur në këtë gjykim, u mbështet në seksionin 6 (2) të “Aktit

mbi Rregullimin e Ligjit të Kushteve të Përgjithshme të Kontratës“ ("Gesetz zur

Regelung des Rechts der Allgemeinen Geschafts-bedingungen")44, sipas të cilit një

kusht standard që nuk bëhet pjesë e kontratës për shkak se është inefektiv nën

40 OLG Karlsruhe, BB, (1972), fq. 1162. 41 Markesinis, B; Unberath, H; Johnston, A (2006) “The German Law of Contract: A Comparative Treatise” (2nd ed.) Hart Publishing, Portland, Oregon, fq. 80. 42 OLG Köln, BB, (1980) 1237, fq. 1240. 43 OLG Köln, BB, (1980) 1237, fq. 1240. 44 Gesetz zur Regelung des Rechts der Allgemeinen Geschaftsbedingungen, v. 1976 (Bundesgesetzblatt, Teil I [BGBI. I] S.3317, 3318). Pas reformave të ndërmarra në vitin 2002, ky

ligj tashmë është pjesë e Kodit Civil gjerman.

25

dispozitat e këtij akti, do të duhet të zëvëndësohet nga kushtet standarde të

përcaktuara nga ligji.45 Gjykata vlerësoi se seksioni 6 (2) i Aktit mbi Rregullimin e

Ligjit të Kushteve të Përgjithshme të Kontratës ishte një parim i përgjithshëm në të

drejtën kontraktore dhe se nuk limitohej vetëm në rastet e listuara në këtë akt.46

Kjo ishte hera e parë që një gjykatë gjermane vendos të zgjidhë “betejën e

formave” sipas rregullit “Knock Out”. Më pas, kjo qasje u pranua edhe nga gjykata

të tjera gjermane ndër vite.47 Gjykata e Apelit në Koblenz gjithashtu pranoi këtë

analizë në një vendim të saj, ku u gjykua se “një kontratë do të konsiderohet e lidhur

në mënyrë të vlefshme nëse del qartë nga marrëdhënia e palëve se këto të fundit

nuk do të dëshironin që kjo kontratë të dështonte vetëm për shkak të mungesës së

konsensusit mbi kushtet e përgjithshme të tyre”.48

Ky pozicionim i gjykatave gjermane u pranua edhe nga Gjykata Supreme

Federale e Gjermanisë (Bundesgerichtshof-BGH) në një vendim të rëndësishëm në

vitin 1985, në të cilin u pranua aplikimi i rregullit “Knock Out” në rastet e “betejës

së formave”.49 Në këtë çështje, shitësi vendosi një klauzolë në formën e tij standarde

ndërsa, nga ana tjetër, kushtet e blerësit përmbanin një klauzolë mbrojtëse

(“Abwehrklausel”). Pas përmbushjes së detyrimeve nën kontratë, u vendos se

kontrata ishte lidhur ndërmjet palëve, por pa klauzolën e shitësit.

Megjithëse klauzola e shitësit, në thelb nuk konfliktonte me asnjë nga

kushtet e blerësit, Gjykata Supreme Federale gjykoi se blerësi kishte shprehur

qartësisht vullnetin e tij për të mos qenë i lidhur nga asnjë nga kushtet e shitësit.

Kjo shprehje vullneti e blerësit, sipas vlerësimit të Gjykatës, del mjaft qartë nga

përfshirja e klauzolës mbrojtëse (“Abwehrklausel”) në kushtet e tij. Në këto kushte,

vërejmë se edhe Gjykata Supreme Federale e Gjermanisë në këtë vendim të saj, i

largohet doktrinës së interpretimit sipas rregullit “Last Shot”, e për rrjedhojë edhe

seksionit 150 (2) të Kodit Civil gjerman, sipas të cilit kontrata do të konsiderohet e

lidhur sipas kushteve të palës që dërgoi e fundit formën e saj.

Analiza e “betejës së formave” nga Gjykata Supreme Federale e Gjermanisë

në këtë çështje duket mjaft fleksibël, duke aplikuar një interpretim të gjerë dhe jo

literal të dispozitave ligjore, dhe duke vendosur në qendër të kësaj analize kushtet

rrethanore dhe kontekstin në të cilin palët kanë zhvilluar marrëdhënien e tyre. Për

më tepër, nga ky gjykim është konstatuar gjithashtu nga komentatorë të ndryshëm,

se gjykatat gjermane duken të predispozuara të zhvendosin klauzola në format

standarde të cilat në thelb nuk konfliktojnë me asnjë nga kushtet e formës së palës

45 OLG Köln, BB, (1980) fq. 1240. 46 Po aty. 47 LG Düsseldorf, ZIP fq. 359 (1980); OLG Stuttgart, ZIP fq. 176 (1981); OLG Hamm,

WM fq. 785 (1985). 48 OLG Koblenz, WM, (1984), fq. 1347. 49 BGH, NJW, (1985), fq 1838.

26

tjetër, por janë thjesht kushte shtesë që vërehen nga korrespondenca e palëve.50 Në

përfshirjen e klauzolave të tilla në kontratë nga gjykatat normalisht që kërkon

evidentimin e vullnetit reciprok të palëve, siç ishte rasti i mësipërm ku njëra palë e

kishte bërë të qartë se nuk dëshironte që të lidhte një kontratë mbi kushtet e palës

tjetër. Sigurisht që për gjykatat gjermane një kontratë do të konsiderohet e lidhur

pavarësisht kushteve që konfliktojnë.

Ekspertë të së drejtës kontraktore gjermane e kanë interpretuar këtë qëndrim

të gjykatave duke arsyetuar se fokusi i gjykatës është substanca e kushtit, pra arsyeja

për të cilën palët e kanë vendosur këtë kusht në format e tyre.51 Vëtëm nëpërmjet

një analize të tillë mund të interferohet qëllimi i vërtetë i palëve, i cili sipas tyre çon

në një zgjidhje të drejtë të “betejës së formave”. Kjo qasje preferohet më tepër nga

gjyqësori gjerman se doktrina “Last Shot”, e cila konsiderohet disi arbitrare në

dhënien prioritet të kushteve të palës që, mbase për arsye rrethanore, qëllon të jetë

e fundit që dërgon formën e vet në procesin e formimit të kontratës.52

Mendoj se arsyeja e gjykatave gjermane për devijmin nga rregulli “Last

Shot” është padyshim e lidhur me ndryshimet në praktikat tregtare dhe

marrëdhënieve të biznesit mes palëve. Përdorimi i shpeshtë i kushteve dhe

formateve standarde të tyre, të cilat në shumicën e rasteve janë të printuara

paraprakisht nga kompanitë tregtare, si dhe shkëmbimi i shpejtë në kohë i

dokumenteve si pasojë e zhvillimit të teknologjisë dhe mënyrave të sofistikuara të

telekomunikacionit, kanë influencuar këtë ndryshim në këtë fushë të së drejtës.53

Kjo ëshë dëshmi e evolucionit të vazhdueshëm të së drejtës në përgjithësi, e cila

është veçanërisht e vërtëtë në të drejtën e detyrimeve dhe kontratave si një e drejtë

mjaft dinamike.

Si pasojë, palët janë më pak të predispozuar për të dalluar diferencat apo

konfliktet e mundshme që mund të lindin në korrespondencën mes tyre.54 Për shkak

se tregtarët dhe njerëzit e biznesit në përgjithësi, në dallim nga juristët dhe avokatët,

janë më të interesuar në mbylljen e marrëveshjes mes tyre, kjo shpeshherë sjell

përmbushjen e detyrimeve nën kontratë pavarësisht diferencave të tilla që mund të

lindin në korrespondecën mes tyre.

Gjykatat gjermane, për këtë arsye, janë të gatshme të lejojnë krijimin dhe

zhvillimin e kontratave dhe marrëdhënieve të detyrimit mes palëve në masën sa më

të madhe të mundshme, duke i kushtuar më pak vëmendje diferencave mes tyre.55

50 Beale, H; Fauvarque-Cosson, B; Rutgers, J; Tallon, D; Vogenauer, S (2010) “Cases, Materials and Text on Contract Law” (2nd ed.) Hart Publishing, Oxford, fq. 312. 51 Markesinis, B; Unberath, H; Johnston, A (2006) “The German Law of Contract: A Comparative Treatise” (2nd ed.) Hart Publishing, Portland, Oregon, fq. 80. 52 Beale, H; Fauvarque-Cosson, B; Rutgers, J; Tallon, D; Vogenauer, S (2010) “Cases, Materials and Text on Contract Law” (2nd ed.) Hart Publishing, Oxford, fq. 311. 53 Po aty, fq. 312. 54 Markesinis, B; Unberath, H; Johnston, A (2006) “The German Law of Contract: A Comparative Treatise” (2nd ed.) Hart Publishing, Portland, Oregon, fq. 79. 55 OLG Karlsruhe, BB, (1972).

27

Mendoj se kjo është e drejtë pasi pikërisht ky është roli i së drejtës së detyrimeve

dhe i gjykatave në interpretimin që i bëjnë së drejtës, që të mundësojnë dhe

lehtësojnë veprimet dhe marrëdhëniet tregtare dhe jo t’i vështirësojnë ato.

Në këtë kontekst, zhvillimi i jurisprudencës në Gjermani tregon se gjykatat

gjermane po lëvizin drejt një qasje e cila është më inovative dhe realiste për çështjen

e “betejës së formave”.56 Nëpërmjet kësaj qasje, format standarde me kushtet e

secilës palë vendosen në një nivel të sheshtë dhe të barabartë, ku secila trajtohet në

mënyrë të njëjtë.57 Kjo preferohet në vend të një sistemi ku, shpeshherë

padrejtësisht, i jepet përparësi njërës në dëm të tjetrës apo e anasjellta.

Mendoj se kjo qasje është e paanshme dhe krijon drejtësi për të dyja palët.

Për rrjedhojë, në këto rrethana nuk do të ishte e drejtë që të prezumohet se pranimi

i mallrave apo shërbimeve, apo përmbushja e detyrimeve nën kontratë, nga njëra

palë, domosdoshmërisht tregon se kjo palë ka pranuar t’iu “nënshtrohet” kushteve

të dërguara nga pala tjetër.58

Megjithatë, edhe pse aplikimi i rregullit “Knock Out” në rastet e “betejës së

formave” në Gjermani tanimë është pranuar gjerësisht nga gjykatat, akademikët dhe

ekspertët në këtë fushë, kjo nuk do të thotë se rregulli “Last Shot” nuk gjen

përdorim. Kjo veçanërisht pasi gjykatat nuk kanë deklaruar në asnjë rast

shprehimisht se kanë hequr dorë përfundimisht nga zbatimi i këtij rregulli, por

thjesht kanë argumentuar se preferohet rregulli “Knock Out” edhe për shkak të

pasojave që ai sjell. Për më tepër, baza ligjore për zbatimin e rregullit “Last Shot”,

seksioni 150 (2) i Kodit Civil gjerman, ende vazhdon të jetë pjesë integrale e këtij

Kodi pasi nuk është ndryshuar kurrë.

Përgjithësisht, rregulli “Last Shot” vazhdon të përdoret nga gjykatat

gjermane në ato raste kur asnjëra nga palët nuk ka referuar klauzolën mbrojtëse

“Abwehrklausel” në format e tyre respektive.59 Por këto raste janë të rralla pasi

përdorimi i këtyre klauzolave, sipas së cilës njëra palë shprehimisht jep pëlqimin të

lidhë një kontratë me palën tjetër vetëm mbi kushtet e veta, në Gjermani është

praktikë mjaft e njohur dhe e përdorur thuajse në të gjitha marrëdhëniet tregtare mes

palëve.60 Për rrjedhojë, në praktikë, rregulli “Knock Out” zbatohet në rastet e

“betejës së formave” në Gjermani.

56 Beale, H; Fauvarque-Cosson, B; Rutgers, J; Tallon, D; Vogenauer, S (2010) “Cases, Materials and Text on Contract Law” (2nd ed.) Hart Publishing, Oxford, fq. 312.

57 Po aty.

58 OLG Karlsruhe, BB, (1972), fq. 1162.

59 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24) University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 204.

60 Po aty, fq. 205.

28

Rasti Francez

E drejta franceze përafron shumë me të drejtën gjermane në raport me

çështjen e “betejës së formave”. Madje në Francë, përdorimi i rregullit “Knock Out”

shfaqet me përdorim edhe më të gjerë se në Gjermani. Mëgjithatë, në këtë pjesë do

të jepen dy raste përjashtimore të Gjykatës Supreme Franceze ku për shkak të

rrethana specifike të çështjeve në fjalë është shmangur përdorimi i rregullit “Knock

Out” në favor të rregullit “Last Shot”. Pavarësisht kësaj, të tilla raste mbeten

sporadike dhe raste të “betejës së formave” përgjithësisht vazhdojnë të zgjidhen në

zbatim të rregullit “Knock Out” në Francë.

1.2.3 Praktika e rregullit “Knock Out” në Francë

Në Francë, ashtu si në Gjermani, rasteve të “betejës së formave” iu jepet

zgjidhje duke përdorur rregullin “Knock Out”. Përdorimi i këtij rregulli në rastet e

konfliktit ndërmjet formave standarde nga gjykatat franceze i ngjan interpretimit të

gjykatave gjermane, të trajtuara në seksionin 2.1 më lart.61

Megjithatë, ka një ndryshim domethënës në rastin francez. Gjykatat franceze

vënë në përdorim rregullin “Knock Out” edhe kur format standarde të kushteve të

palëve nuk përmbajnë një klauzolë mbrojtëse, (“Abwehrklausel”) si në rastin

gjerman, nëpërmjet së cilës palët përcaktojnë shprehimisht në format e tyre

respektive se ata dëshirojnë të lidhin një kontratë vetëm sipas kushteve të tyre të

përcaktuara në formën standarde të dërguar dhe se refuzojnë kushtet e palës tjetër.

Për të justifikuar këtë qëndrim, gjykatat franceze arsyetojnë se përdorimi i formave

standarde në vetvete mjafton për të treguar insistimin e palëve për të hyrë në

marrëdhënie detyrimi vetëm mbi bazën e kushteve të dërguara prej tyre dhe se

refuzon çdo kusht të palës tjetër.62

Ky përkufizim i rregullit “Knock Out” sigurisht që ndryshon në mënyrë

thelbësore nga rasti i Gjermanisë. Siç është parashtruar më lart, nën të drejtën

gjermane, palët duhet të përcaktojnë shprehimisht në format e tyre standarde se ata

duan të kontraktojnë vetëm sipas kushteve të tyre. Përdorimi i formave standarde

në vetvete nuk është i mjaftueshëm për të arritur në këtë konkluzion sipas gjykatave

gjermane.

Megjithatë, ashtu si edhe në Gjermani, përdorimi i rregullit “Knock Out”

nuk vihet në diskutim në jurisprudencën franceze. Jo vetëm kaq, por thuajse edhe

61 Cass. com., Oct. 25, 1994, Bull. Civ. IV, No. 316; Cass. Corn., July 12, 1994,

Bull. Civ. IV, No. 268; Cass. com., Nov. 20, 1984, Bull. Civ. IV, No. 313; Cass. 2e

civ., Nov. 16, 1961, D. 1962,420; Cass. 2e civ. Nov. 7, 1956, D. 1957, somm. 67; Cass

2e civ., Nov. 7,1956, Bull. Civ. III, No. 280; CA Douai, Nov. 20, 1964, D. 1965, 506;

Trib. corn. Lille, Nov. 19, 1956, D. 1957, somm. 99. 62 Cass. 2e civ. Nov. 7, 1956, Bull. Civ. III, No. 280; CA Angers, Jan. 9, 1952,

D. 1952. 404; JCP 1952 116969; Trib. com. Lille, Nov. 19,1956, D. 1957. somm. 99.

29

të gjithë akademikët dhe ekspertët mbështesin këtë qasje të gjykatave franceze.63

Pavarësisht kësaj, vlen të përmenden dy raste në të cilat Gjykata Supreme Franceze

anashkaloi përdorimin e rregullit “Knock Out” në një rast të “betejës së formave”.

1.2.4 Rastet përjashtimore në jurisprudencën franceze: Vendimet e Gjykatës

Supreme Franceze

Në çështjen e parë të gjykuar prej saj, Gjykata Supreme vendosi që kontrata

e lidhur mes palëve do të bazohej në formën standarde të kushteve të blerësit.64

Shitësi kishtë dërguar ofertën mbi bazën e kushteve të tij standarde, e cila përmbantë

një klauzolë për përzgjedhjen e juridiksionit gjyqësor (forumi) në rast

mosmarrëveshje mes palëve, e cila do të ishte gjykata e shkallës së parë në vendin

e ushtrimit të aktivitetit të shitësit.

Kjo klauzolë ishte e shkruar me gërma të mëdha dhe të errëta (bold). Blerësi

nga ana e tij pranoi ofertën e shitësit duke iu referuar kushteve të formës standarde

të tij, e cila përmbante gjithashtu një klauzolë për përzgjedhjen e juridiksionit në

rast mosmarrëveshje mes palëve, sigurisht të ndryshme nga ajo e dërguar nga

shitësi. Kjo klauzolë ishte shkruar me shkrim të thjeshtë në pjesën e prapme të

formës standarde të blerësit, të cilën ky i fundit e dërgoi si pranim të ofertës së

shitësit.

Gjykata Supreme Franceze, në gjykimin e saj të kësaj çështje, argumentoi

se në zbatim të rregullit “Knock Out”, këto klauzola janë kontradiktore dhe si të

tilla, do të duhet të përjashtohen nga kushtet e kontratës së lidhur mes palëve.

Megjithatë, në interpretimin e saj, kjo gjykatë i dha rëndësi të madhe përpjekjeve të

palëve për të vënë në dijeni palën tjetër për kushtet respektive të dërguara mes tyre.

Kështu, klauzola e shitësit për përzgjedhjen e juridiksionit në rast mosmarrëveshje

mes palëve do të bëhej pjesë e kontratës së lidhur, me argumentimin se ishte shkruar

në gërma të mëdha dhe të errëta (bold), në kontrast me atë të blerësit. Në këtë

mënyrë Gjykata vendosi t’i jepte përparësi kushteve të shitësit.65

Në çështjen e dytë të gjykuar prej saj, Gjykata Supreme duket se aplikoi

rregullin “Last Shot” për zgjidhjen e “betejës së formave”.66 Në këtë çështje, shitësi

dërgoi ofertën së bashku me kushtet e tij standarde, të cilat përmbanin, ndër të tjera,

një klauzolë për rezervimin e titullit të pronësisë ndaj shitësit pas dorëzimit, deri në

përmbushjen nga ana e blerësit të detyrimeve të tij nën kontratë. Më pas, blerësi

dërgoi pranimin e ofertës së shitësit duke iu referuar kushteve standarde të tij, të

cilat refuzonin shprehimisht çdo klauzolë që i rezervonte pronën shitësit.

63 Dutilleul, F. C. & Delebecque, P. (2001) “Contrats Civils Fr Commerciaux” (5th ed), paragrafi

116, fq. 109. 64 Cass. corn., Oct. 29,1964, Gaz. Pal. 1965,fq. 45. 65 Cass. corn., Oct. 29,1964, Gaz. Pal. 1965,fq. 45. 66 Cass. corn., July 11, 1995, Bull. Civ. IV., No. 211; JCP 1996 1122583.

30

Gjykata Supreme Franceze vendosi që kushti i shitësit për rezervimin e

pronës ndaj tij nuk do të ishte pjesë e kushteve të kontratës së lidhur mes palëve.67

Në këtë mënyrë, kjo gjykatë i dha përparësi kushteve të blerësit, ndër të cilave edhe

klauzolës së këtij të fundit e cila refuzonte shprehimisht çdo klauzolë që rezervonte

pronën shitësit. Por ajo çka përbën interes është arsyetimi i gjykatës në arritjen e

këtij konkluzioni.

Nëse kjo gjykatë do të kishte përdorur rregullin “Knock Out”, rezultati do të

kishte qenë i njëjtë pasi dy klauzolat kontradiktore të palëve do të përjashtoheshin

automatikisht nga kontrata e lidhur mes tyre. Për rrjedhojë, mbi kontratë do

sundonin de facto kushtet e blerësit, pasi kontrata nuk do të kishte një klauzolë për

rezervim pronësie. Ishte pikërisht kjo ajo që kërkonte blerësi.

Mirëpo Gjykata zgjodhi një rrugë tjetër për të arritur në këtë konkluzion.

Ajo nuk iu referua rregullit “Knock Out”, por arguemntoi se klauzola e blerësit do

të kishte përparësi mbi atë të shitësit sepse shitësi ishte në dijeni të klauzolës së

blerësit, ndërkohë që e kundërta nuk mund të vërtetohej.68 Në këtë mënyrë iu dha

përparësi kushteve standarde të dërguara të fundit në korrespondecën e shkëmbyer

mes palëve. Në këtë mënyrë, mund të arrijmë në përfundimin se gjykata në fakt

zbatoi rregullin “Last Shot” për t’i dhënë zgjidhje këtij rasti, dhe jo rregullin “Knock

Out”.

Megjithatë, dy rastet e mësipërme janë përjashtimore dhe jo normë në

jurisprudencën franceze në lidhje me rastet e “betejës së formave”. Këto janë raste

të izoluara në të cilat gjykata duket se ka ndryshuar disi “rregullat e lojës” për të

dhënë një zgjidhje më të drejtë për palët, ndoshta edhe për shkak të rrethanave dhe

fakteve të veçanta në këto çështje. Rregulli i përgjithshëm i përdorur në shumicën

dërrmuese të rasteve para gjykatave franceze mbetet rregulli “Knock Out”.

Rasti i SHBA

Së fundmi, në këtë kapitull do të analizohet rasti i Shteteve të Bashkuara të

Amerikës (SHBA) dhe zgjidhja që i japin gjykatat e shteteve të bashkuara rasteve

të “betejës së formave”. Këtu diskutimi do të ndahet në dy pjesë: shkurtimisht koha

para dhe më pas koha pas miratimit të Kodit Uniform Tregtar (Uniform Commercial

Code) në vitin 1952. Kjo e fundit do të analizohet më në detaj për të vlerësuar

zgjidhjen e dhënë sipas këtij Kodi në nenin 2-207 të tij. Kodi Uniform Tregtar është

i përbërë nga një numër aktesh ligjore të unifikuara që synojnë harmonizimin e së

drejtës mbi shitjet dhe transaksionet tregtare në të gjitha shtetet e SHBA.

67 Po aty. 68 Cass. corn., July 11, 1995, Bull. Civ. IV., No. 211; JCP 1996 1122583.

31

1.2.5 Zgjidhja para Kodit Uniform Tregtar

Para miratimit të Kodit Uniform Tregtar (Uniform Commercial Code), sipas

së drejtës së shteteve të bashkuara pranimi i një oferte do të ishte i vlefshëm vetëm

kur kushtet e këtij të fundit do të pasqyroheshin në kushtet e paraqitura në pranimin

e ofertës. Kjo është e ashtuquajtura analiza sipas parimit të “pasqyrimit”, siç u pa

në rastin e Anglisë. Nëse përgjigja do të përmbante kushte shtesë ose kushte të

ndryshme nga ato të ofertës fillestare, ky pranim nuk do të ishte i vlefshëm sado i

vogël apo i parëndësishëm të ishte ky devijim nga oferta.69 Në të tilla raste, ky

komunikim do të konsiderohet një kundër ofertë e cila refuzon ofertën fillestare.

Kjo qasje ndaj çështjes së “betejës së formave” është kritikuar gjerësisht nga

akademikë dhe komentues të ndryshëm. Përsa i përket praktikës tregtare të shteteve

të bashkuara, është mjaft e rrallë që forma standarde e një blerësi, të “pasqyrojë”

kushtet në formën standarde të një shitësi.70 Kështu, edhe nëse një shitës do të donte

të pranonte një ofertë të një blerësi, nëpërmjet dërgimit të formës së tij standarde,

teknikisht, formimi i një kontrate do të ishte i pamundur nën qasjen “Last Shot”.

Në transaksionet tipike tregtare në SHBA, praktika tregon se shpeshherë,

kur palët arrijnë një marrëveshje për kushte thelbësore si çmimi, përshkrimi i

objektit, sasia, dhe dërgesa, palët vetë janë të bindur se mes tyre është lidhur një

kontratë.71 Për rrjedhojë, palët nuk i krahasojnë format e tyre respektive “fjalë për

fjalë”, për të parë nëse ato përputhen apo jo. Kjo është veçanërisht e vërtetë në rastin

e korporatave të mëdha që mund të kryejnë dhjetëra deri në qindra transaksione të

tilla në ditë. Padyshim që do të kërkonte kohë dhe kosto të jashtëzakonshme dhe të

panevojshme për palët që të kontrollonin të gjitha format e shkëmbyera mes tyre.

1.2.6 Zgjidhja pas Kodit Uniform Tregtar

Aplikimi i rregullit “Last Shot” i bazuar në parimin e “pasqyrimit” u cilësua

si një zgjidhje mekanike, i ngurtë dhe i ashpër për palët. Ashtu siç u pa edhe në

rastin e Anglisë, ky rregull duket se injoronte qëllimet dhe pritshmëritë e palëve dhe

krijonte rezultate jo të drejta dhe penguese për tregtinë. Me miratimin e Kodit

Uniform Tregtar (Uniform Commercial Code) në SHBA në vitin 1952, ndër të tjera,

u synua edhe një qartësim i praktikave që kishin të bënin me rastet e “betejës së

formave”. Duke marrë parasysh transaksionet tregtare moderne dhe pritshmëritë e

arsyeshme të palëve, u hartua neni 2-207 i Kodit Uniform Tregtar, për të zgjidhur

këto raste të “betejës së formave”.

69 Minar v. Skoog, 50 N.W.2d 300, fq. 302 (Minn. 1951). 70 Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)

Kentucky Law Journal, fq. 818. 71 Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)

Kentucky Law Journal, fq. 819.

32

Në tërësinë e tij, ky nen synon të lidhë palët në një kontratë pavarësisht

dallimeve në kushtet e formave standarde të ofertës dhe pranimit, dhe në njëfarë

mënyrë të “harmonizojë ligjin e shkruar me praktikat moderne tregtare”.72 Neni 2-

207 i Kodit Uniform Tregtar parashikon si më poshtë:

(1) Një shprehje definitive dhe në kohë e pranimit ose konfirmim me

shkrim i cili i dërgohet brenda një kohë të arsyeshme do të konsiderohet si

një pranim edhe pse mund të ketë kushte shtesë ose të ndryshme nga ato të

ofruara apo të dakortësuara, përveçse nëse ky pranim është bërë

shprehimisht i kushtëzuar me miratimin e këtyre kushteve shtesë ose të

ndryshme.

(2) Kushtet shtesë do të interpretohen si propozime për shtesë të kontratës.

Ndërmjet tregtarëve kushte të tilla janë pjesë e kontratës, përveçse nëse:

(a) oferta shprehimisht kufizon pranimin sipas kushteve të ofertës;

(b) ata e ndryshojnë materialisht atë; ose

(c) njoftimi i kundërshtimit të tyre tashmë është dhënë ose jepet brenda një

kohe të arsyeshme pas njoftimit për marrjen e tyre.

(3) Sjellja (veprimet / mosveprimet) nga të dy palët e cila sugjeron

ekzistencën e një kontrate është e mjaftueshme për të krijuar një kontratë

shitje ndonëse korrespondenca e shkruar mes palëve nuk mjafton për lidhjen

e një kontratë. Në këtë rast kushtet e kësaj kontrate do të konsistojnë në ato

kushte mbi të cilat korrespondenca mes palëve bie dakort, së bashku me

kushte të tjera shtesë sipas dispozitave të tjera të këtij ligji.

Padyshim që një lexim i shpejtë i këtij neni do të linte të kuptohej se Kodi

Uniform Tregtar ka gjetur një zgjidhje të drejtë dhe të qartë për çështjet e “betejës

së formave”. Sigurisht, ashtu siç pamë në rastin e Gjermanisë, ky nen inkorporon

rregullin “Knock Out” për zgjidhjen e “betejës së formave” dhe në këtë mënyrë i

jep përparësi qëllimit dhe pritshmërive që kanë palët në lidhjen e një kontrate.

Megjithatë, komentatorë të ndryshëm e kanë konsideruar këtë nen si të

“koklavitur”, “rrëmujë statutore që krijon probleme” dhe të “pamjaftueshëm për të

krijuar interpretime dhe rezultate konsistente”.73

Në lidhje me këto, më poshtë do të trajtoj me rradhë tre paragrafët e nenit 2-207

për të parë problematikat që janë konsideruar se ato krijojnë.

72 Thatcher, CM (1984) “Battle of the Forms: Solution by Revision of Section 2-207” (16) UCC

Law Journal, p. 241. 73 Thatcher, CM (1987) “Sales Contract Formation and Content - An Annotated Apology for a Proposed Revision of Uniform Commercial Code § 2-207” (32) S.D. L. Rnv, fq. 183; Baird, DG; Weisberg, R (1982) “Rules, Standards, And The Battle of the Forms: A Reassessment of § 2-207”

(68) Virginia Law Review (No 6) fq. 1217.

33

1.2.6 (a) Paragrafi 2-207 (1)

(1) Një shprehje definitive dhe në kohë e pranimit ose konfirmim me shkrim i cili

dërgohet brenda një kohe të arsyeshme do të konsiderohet si një pranim edhe pse

mund të ketë kushte shtesë ose të ndryshme nga ato të ofruara apo të dakortësuara,

përveçse nëse ky pranim është bërë shprehimisht i kushtëzuar me miratimin e këtyre

kushteve shtesë ose të ndryshme.

Sipas kësaj dispozite, qasja e bazuar në parimin e “pasqyrimit” refuzohet në

thelb pasi trajton përgjigjen e njërës prej palëve si pranim edhe nëse ajo përmban

kushte shtesë ose të ndryshme nga oferta fillestare. Pra, ky nen e trajton një kontratë

të lidhur kur në thelb është arritur një marrëveshje në kuptimin tregtar mes palëve.

Megjithatë, kjo qasje nuk është tërësisht pa probleme.

Fillimisht, paragrafi 2-207 (1) nuk përcakton se sipas cilit kriter do të

përcaktohet një “shprehje definitive dhe në kohë e pranimit”. Stephens, ekspert i

njohur amerikan, me të drejtë shtron pyetjen nëse do të duhet të aplikojmë një

standard objektiv duke vlerësuar nëse një “person i arsyeshëm” do të interpretonte

nje përgjigje si “shprehje definitive dhe në kohë e pranimit”, apo nëse duhet

konsideruar se çfarë ka synuar vetë pala që ka dërguar pranimin subjektivisht?74 Në

fakt, as vetë Kodi Uniform Tregtar dhe as Komentari i këtij Kodi nuk japin asnjë

sugjerim në lidhje me këtë pyetje.

Së dyti, një tjetër problem i lidhur më të parin, është fakti se sipas nenit 2-

207(1) është e paqartë se çfarë kuptohet me termin shprehje “definitive” pranimi.

Sipas nenit 2-207(2) dhe Komentit 3 të Kodit Uniform Tregtar, një kontratë mund

të lidhet edhe nëse përgjigja e njërës palë përmban kushte të cilat e ndryshojnë

materialisht ofertën fillestare.

Më tej, po këto burime argumentojnë se këto kushte nuk mund të jenë pjesë

e kontratës në momentin kur ajo do të konsiderohet e lidhur. Për rrjedhojë, përgjigja

e njërës palë që përmban një ose disa kushte që ndryshojnë materialisht ofertën,

prapë mund të konsiderohet si “shprehje ‘definitive’ pranimi” në kuptim të nenit 2-

207(1), e cila mjafton për krijimin e një kontrate por pa kushtin e “kontestueshëm”

që ndryshon ofertën fillestare.

Por a mundet që një përgjigje e tillë, e cila përmban këto kushte, të konsiderohet

si një “shprehje “definitive” pranimi”? Sipas Stephens, në rastin më të mirë, një

përgjigje e tillë do të ishte një “shprehje ‘e paqartë’ pranimi”, ndërsa në rastin më

të keq, një “shprehje “definitive” mospranimi” (refuzim).75 Sipas kësaj llogjike,

një përgjigje e tillë me ndryshime materiale të kushteve të ofertës nuk do të ishte e

74 Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)



34

mjaftueshme për t’u konsideruar pranim, e për rrjedhojë, nuk mund të kemi një

kontratë të lidhur mes palëve.

1.2.6 (b) Paragrafi 2-207 (2)

(2) Kushtet shtesë do të interpretohen si propozime për shtesë të kontratës.

Ndërmjet tregtarëve kushte të tilla janë pjesë e kontratës, përveçse nëse:

(a) oferta shprehimisht kufizon pranimin sipas kushteve të ofertës;

(b) ata e ndryshojnë materialisht atë; ose

(c) njoftimi i kundërshtimit të tyre tashmë është dhënë ose jepet brenda një kohe të

arsyeshme pas njoftimit për marrjen e tyre.

Sipas paragrafit të dytë të nenit 2-207 të Kodit Uniform Tregtar, fjalia e parë

e tij, kur një transaksion nuk është ndërmjet tregtarëve, nëse përgjigja e njërës palë

ndaj ofertës fillestare përmban kushte shtesë (kushte shtesë ndaj atyre që përmban

oferta), këto kushte nuk do të konsiderohen si pjesë e kontratës, por do të trajtohen

si propozime për shtesa në kontratë. Nga ana tjetër, kur palët në një transaksion janë

tregtarë, kushtet shtesë do të jenë pjesë integrale e kontratës përveçse nëse jemi

përballë njërës prej tre situatave (a), (b), (c) të listuara më sipër.76

Megjithatë, ashtu sikurse paragrafi parë i këtij neni, edhe paragrafi i dytë

paraqet disa paqartësi. Fillimisht, neni 2-207(2) i referohet vetëm kushteve

“shtesë”, ndërsa mbetet e paqartë nëse me këtë do të përfshihen edhe kushtet

“shtesë ose të ndryshme”, të cilat referohen në paragrafin e parë të këtij neni.

Kujtojmë që nën nenin 2-207(1), do të konsiderohet pranim edhe një përgjigje që

përmban “kushte shtesë ose të ndryshme nga ato të ofruara apo të dakortësuara”.

Kështu, duke iu referuar vetëm kushteve “shtesë” në përgjigjen e dërguar si

pranim, nëpërmjet një interpretimi literal, arrijmë në konkluzionin se neni 2-207(2)

sugjeron që kushte “të ndryshme” nuk mund të jenë asnjëherë pjesë e kontratës. Por

ky formulim i nenit 2-207 (2) nuk përputhet me Komentin 3 të nenit 2-207 të Kodit

Uniform Tregtar, sipas të cilit, kushtet e “ndryshme” nuk përjashtohen

automatikisht nga kontrata, por mund të jenë pjesë e saj në rrethana të caktuara.77

Baird dhe Weisberg komentojnë në artikullin e tyre se mospërfshirja e

konceptit të termave “të ndryshëm” në paragrafin e dytë të nenit 2-207, por

përfshirja e tij në paragrafin e parë të këtij neni, ashtu si dhe në komentin 3 të tij,

krijon konfuzion për komentatorët e ndryshëm dhe sidomos për gjykatat në

interpretimin e tij.78 Natyrshëm, shtrohen këto pyetje: A do të përfshijë ky formulim

76 Po aty. 77 Komenti 3 i nenit 2-207 përcakton se: “Nëse termat shtesë ose të ndryshëm do të jenë apo jo pjesë

e marrëveshjes varet nga dispozitat e paragrafit (2). Nëse ata ndryshojnë materialisht marrëveshjen

fillestare, ata nuk do të përfshihen përveçse nëse pala tjetër jep shprehimisht pëlqimin për këtë.” 78 Baird, DG; Weisberg, R (1982) “Rules, Standards, And The Battle of the Forms: A Reassessment

of § 2-207” (68) Virginia Law Review (No 6) fq. 1224.

35

vetëm kushte “shtesë” apo me të do të nënkuptohen edhe kushte “të ndryshëm”?

Nëse jo, si do të trajtohen kushtet “e ndryshme” në kuptim të nenit 2-207 (2)?

Për të ilustruar këto paqartësi që mund të krijohen, le të analizojmë një

shembull konkret. Le të supozojmë se një ofertë nuk specifikon ngjyrën e një malli

apo produkti objekt të saj që është për shitje, por përgjigja e palës tjetër (blerësit)

përmban një kusht sipas të cilit ky produkt do të jetë i kuq. A është ky përcaktim në

formën e dërguar nga blerësi një kusht “i ndryshëm”? Normalisht që përgjigja do të

ishte po. Përcaktimi se ngjyra e produktit do të jetë e kuqe është një kusht që është

i ndryshëm nga çdo kusht tjetër i dërguar në formën e ofertës fillestare nga shitësi.

Nga ana tjetër, ky kusht është gjithashtu një kusht “shtesë”, pasi blerësi kërkon që

ky kusht t’i shtohet kontratës për arsye se nuk ishte në ofertën fillestare.

Megjithatë, le të supozojmë së oferta fillestare përcakton se produktet që do

të shiten janë blu, ndërkohë që përgjigja përcakton se këto prdukte do të jenë të

kuqe. A është ky përcaktim i ngjyrës së kuqe një kusht i “ndryshëm”? Edhe në këtë

rast përgjigja me shumë gjasa është po, pasi ky kusht ndryshon nga ai i përcaktuar

në ofertën fillestare, ku ngjyra do të jetë blu. Por a mund të themi në këtë rast se ky

është gjithashtu një kusht “shtesë” ndaj ofertës fillestare?

Përsëri mendoj se përgjigja është po, pasi blerësi qartësisht kërkon,

nëpërmjet formës së tij të dërguar si përgjigje, që ky kusht (ngjyra kuqe) t’i shtohet

kontratës që kërkohet të lidhet mes palëve. Fakti që ky kusht i dërguar nga blerësi

(ngjyra e kuqe) konflikton me kushtin e ofertës fillestare (ngjyra blu) nuk e

ndryshon faktin se blerësi kërkon që ky kusht t’i shtohet kontratës.

Dallimi midis shembullit të parë dhe shembullit të dytë është që në

shembullin e parë, blerësi thjesht shtoi një kusht “të ndryshëm” nga oferta fillestare,

ndërsa në shembullin e dytë, ai shtoi një kusht “të ndryshëm” me qëllim refuzimin

e kushtit në ofertën fillestare të shitësit. Ajo çfarë është e rëndësishme është se në

rastin e dytë, blerësi duhet të shtojë një kusht “të ndryshëm” për të realizuar qëllimin

e tij (pra ngjyrën e kuqe). Ky kusht “i ndryshëm” de facto është një kusht “shtesë”.

Për rrjedhojë, mund të arrjmë në konkluzionin se kushtet “e ndryshme” janë

detyrimisht edhe kushte “shtesë”. Për këtë arsye, mendoj se nuk duhet të ketë asnjë

dallim ndërmjet këtyre kushteve në aplikimin e nenit 2-207 (2).

Por pavarësisht kësaj, shumë pak gjykata kanë arritur në të njëjtin

konkluzion, duke injoruar njëherësh edhe frymën e nenit 2-207 (1) dhe Komentin 3

të këtij neni. Shumica e gjykatave në SHBA, në interpretimin e nenit 2-207 (2), i

janë përmbajtur tekstit të këtij neni duke argumentuar se ai iu referohet vetëm

kushteve “shtesë”, dhe jo kushteve “të ndryshëm”. Për këtë arsye, qëllimi i

ligjvënësit ka qenë pikërisht ky dallim midis tyre, të cilin gjykatat janë të detyruara

t’a interpretojnë po në këtë mënyrë.79

79 Tunis Mfg. Corp. v. Allen Knitting Mills, Inc., 386 N.Y.S.2d 911, 914 (N.Y. Sup. Ct.1976).

36

Megjithatë, nëse argumentohet se neni 2-207 (2) nuk iu referohet kushteve

“të ndryshme”, çfarë efekti do të kenë këto kushte mbi kushtet përfundimtare të

kontratës, nëse një e tillë është lidhur mes palëve? Jurisprudenca e gjykatave të

shteteve të bashkuara sugjeron se kur kushtet e formës standarde të palës që pranon

ofertën fillestare ndryshojnë nga kushtet e kësaj të fundit, kushtet që nuk përputhen

mes tyre eleminojnë njëri-tjetrin.80 Për shkak të këtij eleminimi, kushtet e kontratës

do të jenë ato kushte mbi të cilat palët bien dakort, plus kushtet e vendosura nga

dispozitat përkatëse të Kodit që zëvëndësojnë kushtet që “konfliktonin” mes palëve.

Sa më sipër, jemi në kushtet e aplikimit të rregullit “Knock Out” në këto raste.

Ky pozicionim i gjykatave, në pamje të parë duket se mbështetet gjithashtu

nga Komenti 6 i nenit 2-207. Komenti 6 i këtij neni përcakton se:

Nëse nuk është marrë asnjë përgjigje brenda një kohe të arsyeshme pas

propozimit të kushteve shtesë, do të ishte e drejtë dhe komercialisht e

shëndoshë të supozohej se është dhënë pëlqimi për përfshirjen e tyre në

kontratë. Kur klauzolat në formularët konfirmues dërguar nga të dyja palët

konfliktojnë, secila palë do të supozohet se kundërshton një klauzolë të palës

tjetër që konflikton me një të tillë në konfirmimin e dërguar nga vetë kjo

palë. Si rezultat, kërkesa e paragrafit (2) që të ketë njoftim për

kundërshtimin është i kënaqur dhe kushtet kontradiktore nuk do të bëhen

pjesë e kontratës. Kontrata do të përbëhet nga kushtet mbi të cilat palët kanë

rënë dakort shprehimisht, kushte në të cilat konfirmimet përputhen, dhe

kushtet e përcaktuara nga ky akt.

Por edhe me Komentin 6, duket se ka mospërputhje dhe paqartësi. Sipas

tekstit të këtij komenti, i cili synon të sqarojë nenin 2-207 (2), “nëse nuk është marrë

asnjë përgjigje brenda një kohe të arsyeshme pas propozimit të kushteve shtesë, do

të ishte e drejtë dhe komercialisht e shëndoshë të supozohej se është dhënë pëlqimi

për përfshirjen e tyre në kontratë”. Për rrjedhojë, këto kushte “shtesë” do të bëhen

automatikisht pjesë e kontratës përveçse kur pala tjetër vendos të “përgjigjet”

brenda një kohe të arsyeshme në lidhje me këto kushte “shtesë”.81

Nga ana tjetër, komenti 6, nëpërmjet këtij përcaktimi, bie ndesh në mënyrë

direkte me vetë nenin 2-207 (2) pasi vetë neni përjashton kushte të tilla “shtesë” në

rastin kur palët nuk janë tregtarë, ndërsa kur palët janë tregtarë këto kushte “shtesë”

përsëri do të përjashtohen nga kontrata përveçse kur këto kushte nuk janë materiale

për kontratën.

80 Idaho Power Co. v. Westinghouse Elec. Corp., 596 F.2d 924, 927 (9th Cir. 1979); Pennsylvania

Power & Light Co. v. Joslyn Corp., 7 U.C.C. Rep. Serv. 2d (Callaghan) 1015, 1018 (E.D. Pa. 1988);

Owens-Coming Fiberglass Corp. v. Sonic Dev. Corp., 546 F. Supp. 533, 538 (D. Kan. 1982); Lea

Tai Textile Co. v. Manning Fabrics, Inc., 411 F. Supp. 1404, 1407 (S.D.N.Y. 1975); Challenge

Mach. Co. v. Mattison Mach. Works, 359 N.W.2d 232, 236 (Mich. Ct. App. 1984); S.C. Gray, Inc.

v. Ford Motor Co., 286 N.W.2d 34, 41 (Mich. Ct. App. 1979). 81 Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)


37

Më tej, sipas Stephens komenti 6 gjithashtu është kontradiktor me nenin 2-

207(2), pasi rregulli “Knock Out”, pra përjashtimi i kushteve kontradiktore dhe

zëvëndësimi i tyre nga kushte standarde të përcaktuara nga Kodi, nuk përcaktohet

në këtë paragraf të nenit por në nenin 2-207 (3).82 Neni 2-207 (3) iu referohet vetëm

rasteve kur oferta dhe pranimi nuk formojnë një kontratë.

Një tjetër problem i asociuar me nenin 2-207, është se ai përcakton se

ndërmjet tregtarëve, kushte “shtesë” që ndryshojnë materialisht kontratën nuk do të

jenë pjesë e saj, por në Kodin Uniform Tregtar nuk përkufizohet në asnjë dispozitë

se çfarë do të kuptohet me termin “material” apo një kusht që “ndryshon

materialisht” kontratën. Përveç kësaj, është e paqartë nëse këto kushte shtesë do të

duhet të jenë materiale për të dyja palët apo vetëm për njërën prej tyre. Në mungesë

të një përcaktimi nga Kodi, gjykatat janë munduar të japin versionet e tyre në

jurispridencën e SHBA.

Megjithatë, vendimet e gjykatave në këto çështje kanë rezultuar në

interpretime të ndryshme në lidhje me “materialitetin” e ndryshimit të kushteve. Për

shembull, disa gjykata kanë argumentuar se një klauzolë arbitrazhi në përgjigjen e

dërguar nga njëra palë e ndryshon “materialisht” ofertën fillestare83, ndërsa gjykata

të tjera e kanë refuzuar këtë qendrim duke e konsideruar një ndryshim jo material,

përfshirjen e një kushti të tillë84. Nga ana tjetër, disa gjykata kanë vlerësuar se një

kusht që përcakton interesin është një ndryshim material,85 ndërsa gjykata të tjera

nuk kanë gjykuar kështu duke e interpretuar një kusht jo material.86

Por, edhe pse nuk kemi një përkufizim për termin “material”, Komenti 4 dhe

5 të neni 2-207, përkatësisht japin disa shembuj se kur një kusht do të konsiderohet

se e ndryshon materialisht kontratën dhe kur jo. Sipas Komentit 4, një klauzolë

tipike e cila normalisht do të ndryshonte materialisht kontratën do të ishte ajo

klauzolë e cila do të krijonte elementin surprizë ndaj palës tjetër në rast të

inkorporimit pa pëlqimin e tij në kontratë, për shembull, një klauzolë që rezervon

të drejtën e shitësit për të zgjidhur kontratën në rast se blerësi nuk përmbush

detyrimet e tij për të paguar shpërblimin në kohë.

Ndërkohë, sipas Komentit 5, do të jenë ato klauzola të cilat nuk përmbajnë

elementin e një “suprizë të paarsyeshme” për palën tjetër, si për shembull, një

klauzolë që përcakton një kohë të arsyeshme për ankesa ndaj palës tjetër. Ajo çka i

bashkon këto dy komente është se për të përcaktuar nëse një kusht e ndryshon

82 Po aty. 83 Windsor Mills, Inc. v. Collins & Aikman Corp., 101 Cal. Rptr. 347, fq. 352 (Cal. Ct. App. 1972);

Trafalgar Square, Ltd. v. Reeves Bros., 7 U.C.C. Rep. Serv. (Callaghan) 712 (N.Y. Sup. Ct. 1970);

Frances Hosiery Mills, Inc. v. Burlington Indus., Inc., 204 S.E.2d 834, fq. 842 (N.C. 1974). 84 Medical Dev. v. Industrial Molding Corp., 479 F.2d 345, fq. 348 (10th Cir. 1973) (në aplikim të

së drejtës kaliforniane); Silverstyle Dress Co. v. Aero-Knit Mills, Inc., 11 U.C.C. Rep. Serv.

(Callaghan) 292, fq. 293 (N.Y. Sup. Ct. 1972). 85 Eskay Plastics, Ltd. v. Chappeli, 660 P.2d 764, fq. 767 (Wash. Ct. App. 1983). 86 School Dist. v. Transamerica Ins. Co., 633 S.W.2d 238, fq. 247 (Mo. Ct. App. 1982).

38

materialisht një kontratë, duhet analizuar nëse ka një element të një “surprizë të

paarsyeshme”.

Por duke parë disa prej shembujve të dhënë nga vetë këto Komente të Kodit

Uniform Tregtar të rasteve kur kemi ndryshime “materiale”, është vështirë të shihet

“surpriza e paarsyeshme” për të cilën flitet. Kështu, marrim rastin e klauzolës që

rezervon të drejtën e shitësit për të zgjidhur kontratën në rast mospërmbushje të

detyrimit të blerësit për të paguar shpërblimin në kohë që parashikohet në Komentin

4 si shembull i një klauzole që ndryshon materialisht kontratën.

Padyshim që detyrimi primar për blerësin është të përmbushë në kohë

detyrimin e tij për të paguar në kohë ndaj shitësit. Kur blerësi nuk përmbush këtë

detyrim në kohë, një nga të drejtat kryesore që i lind shitësit sipas Kodit është e

drejta për të zgjidhur kontratën.87 Pasi që shitësit i lind kjo e drejtë për të zgjidhur

kontratën në rast mospërmbushje nga ana e blerësit, do të ishte e çuditshme në rastin

më të mirë që vendosja e një klauzole të tillë në kontratë të konsiderohej si një

“surprizë e paarsyeshme” e për rrjedhojë të përbënte një ndryshim material të

kontratës. Në fakt, pasi Kodi krijon këtë të drejtë për shitësin për zgjidhjen e

kontratës, një kusht i tillë në kontratë vështirë të konsiderohej thjesht si ndryshim,

e jo më ndryshim “material”.

Së fundmi, përpjekja për të dhënë një ide apo përkufizim të termit “ndryshim

material” nëpërmjet dhënies së shembujve në Komentin 4 dhe 5 të Kodit

detyrimisht ka prirjen për të krijuar rregulla absolute dhe të ngurta për t’u zbatuar

nga gjyqësori.

Barron dhe Dunfee argumentojnë me të drejtë se në përcaktimin nëse ka patur

një ndryshim material ose jo, një gjykatë duhet të gëzojë liri veprimi dhe fleksibilitet

për të analizuar një sërë faktorësh të përfshirë në transaksionin në fjalë, si

marrëdhëniet e tregtisë mes palëve, zakonet dhe praktikat tregtare, produktet dhe

shumën për të cilën bëhet fjalë.88 Vetëm nëpërmjet një analize të thellë të këtyre

faktorëve do të ishte e mundur për një gjykatë që të përcaktonte qëllimet e vërteta

të palëve dhe nëse ka patur një ndryshim material ose jo.

1.2.6 (c) Paragrafi 2-207 (3)

(3) Sjellja (veprimet / mosveprimet) nga të dy palët e cila sugjeron ekzistencën e një

kontrate është e mjaftueshme për të krijuar një kontratë shitje ndonëse

korrespondenca e shkruar mes palëve nuk mjafton për lidhjen e një kontrate. Në

këtë rast kushtet e kësaj kontrate do të konsistojnë në ato kushte mbi të cilat

korrespondenca mes palëve bie dakort, së bashku me kushte të tjera shtesë sipas

dispozitave të tjera të këtij ligji.

87 Neni 2-703 i Kodit Uniform Tregtar. 88 Barron, P & Dunfee, TW (1975) “Two Decades of 2-207: Review, Reflection and Revision” (24)

Cmv. ST. L. Rav, fq. 176.

39

Neni 2-207 (3) i Kodit Uniform Tregtar fokusohet në sjelljen e palëve në

rastet kur “korrespondenca e shkruar dhe e shkëmbyer mes palëve nuk mjafton për

lidhjen e një kontrate”. Ky do të jetë rasti kur shkëmbimi i dokumenteve standarde

nga palët nuk mjafton për lidhjen e një kontrate. Por analiza e mëtejshme e

paragrafit të tretë të nenit 2-207 të Kodit Uniform Tregtar ngre pyetje të

rëndësishme se çfarë lloj “sjellje” e palëve do të konsiderohet e mjaftueshme për

lidhjen e një kontrate nën nenin 2-207?

Padyshim që mund të themi se shkëmbimi i formave me kushtet standarde

do të konsiderohet si “sjellje” nga palët, pavarësisht faktit nëse format përputhen

apo janë kontradiktore. Megjithatë, nëse një kontratë nuk konsiderohet e lidhur nga

shkëmbimi i formave të kushteve standarde që janë kontradiktore sipas nenit 2-207

(1), atëherë sigurisht që nuk mund të themi se shkëmbimi i të njëjtave forma

kontradiktore do të formojë një kontratë nën nenin 2-207 (3).89

Një formë e pranuar interpretimi në fushën e së drejtës së detyrimeve mund

të sugjerojë që termi “sjellje” i përdorur në kontekstin e nenit 2-207 (3), i referohet

fillimit të përmbushjes së detyrimeve nën kontratë nga palët me anë të veprimeve

konkludente, për të justifikuar lidhjen e një kontrate. Megjithatë, sërish mendoj se

ky version mund të jetë problematik.

Le të supozojmë, për shembull, se format standarde të palëve janë

kontradiktore përsa i përket kushteve thelbësore të transaksionit në fjalë, si çmimi,

sasia, përshkrimi i objektit të kontratës, apo kushtet e dërgimit të objektit tek blerësi.

Pavarësisht kësaj, supozojmë se shitësi vendos të ekzekutojë detyrimet e tij nën

kontratë sipas formës standarde të kushteve të tij.90 Blerësi, nga ana tjetër, vendos

të pranojë produktet e dërguara nga shitësi. A do të mund të arrinim në përfundimin

se, pavarësisht formave standarde kontradiktore, kjo “sjellje” e shitësit dhe e

blerësit është e mjaftueshme për lidhjen e një kontrate mes tyre sipas nenit 2-207

(3)?91

Nëse po, sipas po këtij neni, kushtet përkatëse që janë kontradiktore në

format e shitësit dhe blerësit respektivisht, nuk do të ishin pjesë e kushteve të

kontratës sipas rregullit “Knock Out”. Sipas këtij rregulli kushtet kontradiktore

“përjashtojnë” njëri-tjetrin (“Knock Out”) dhe zëvëndësohen nga kushte standarde

të vendosura nga gjykata. Kështu, në këtë rast, gjykata do të vendosë, ndër të tjera,

mbi çmimin, sasinë dhe kushtet e dërgimit të objektit të kontratës.92

Në kushtet kur gjykata vendos mbi kushte të tilla thelbësore të kontratës,

mbi të cilat edhe vetë palët e përfshira nuk kanë mundur të gjejnë gjuhën e

përbashkët, padyshim që është vështirë të flitet për rezultate të parashikueshme nga


Kentucky Law Journal, fq. 824. 90 Po aty. 91 Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80) Kentucky Law Journal, fq. 824. 92 Po aty.

40

palët dhe siguri juridike. Në rastin në fjalë, është vështirë të flitet për një

marrëveshje mes palëve. Do të kishim marrëveshje në momentin kur blerësi do të

pranonte dërgesën e shitësit mbi kushtet e këtij të fundit. Janë pikërisht kushtet e

shitësit ato të cilat në këtë rast duhet të sundojnë kontratën mes palëve.

Por blerësit, nëpërmjet dispozitave të nenit 2-207 (3), i lejohet që të

përjashtojë nga kontrata kushtet e shitësit. Në këtë mënyrë, dispozitat e këtij neni

mund të thuhet se padrejtësisht favorizojnë blerësin në rastet kur mes palëve nuk

është arritur një marrëveshje mbi kushtet thelbësore të kontratës, por palët kanë

përmbushur detyrimet e tyre për dërgimin dhe marrjen në dorëzim të objektit të

kontratës.

Në fakt, do të duhet të ishin kushtet e shitësit ato që duhet të sundonin mbi

kontratë, pasi blerësi mund të argumentohet se nëpërmjet marrjes në dorëzim ka

pranuar ofertën e shitësit me kushtet e parashtruara prej tij. Ky arsyetim është në

linjë me arsyetimin e përdorur nga gjykatat britanike, të analizuara më sipër, ku

marrja në dorëzim nga njëra palë e objektit të kontratës do të konsiderohet si pranim

i kushteve të palës tjetër.

Në lidhje me paragrafin e tretë të nenit 2-207 të Kodit Uniform Tregtar

gjithashtu flitet për paqartësi në lidhje me momentin kur duhet të aplikohet kjo

dispozitë e këtij neni. Qasja e parë, e përdorur nga disa gjykata, është që neni 2-207

(3) përdoret në ato raste kur, për çfarëdo arsye, nuk kemi një kontratë të lidhur nën

nenin 2-207 (1), të përshkruar më sipër, por nga sjellja e palëve mund të

konkludohet se një kontratë është lidhur mes tyre.93 Zbatimi i kësaj qasjeje kërkon

një interpretim literal të nenit 2-207 (3).

Qasja e dytë është paksa më e ngushtë në interpretim. Nën këtë qasje, duhet

që fillimisht të mos kemi kontratë të lidhur nën nenin 2-207 (1) për shkak se

pergjigja e dërguar nga njëra palë ndaj ofertës së palës tjetër nuk ishte “një shprehje

definitive dhe në kohë e pranimit”. Nëse ky kusht plotësohet dhe palët kanë filluar

të përmbushin detyrimet përkatëse nën kontratë (sjellja e tyre e dikton një gjë të

tillë), atëherë mund të zbatojmë dispozitat e nenit 2-207 (3).94

Një tjetër problem i nenit 2-207 (3) është komentuar nga ekspertë në lidhje

me frazën “së bashku me kushte të tjera shtesë sipas dispozitave të tjera të këtij

ligji”.95 Në rast të zbatimit të nenit 2-207 (3), kontrata e lidhur mes palëve do të

konsistojë në kushtet mbi të cilat format standarde të palëve përputhen (pra kushtet

mbi të cilat ato bien dakort), së bashku me kushte shtesë të vendosura nga ligji të

93 Dorton v. Collins & Aikman Corp., 453 F.2d 1161, fq. 1166 (6th Cir. 1972); Construction

Aggregates Corp. v. Hewett-Robins, Inc., 404 F.2d 505, fq. 509 (7th Cir. 1968). 94 Roto-Lith, Ltd. v. F.P. Bartlett & Co., 297 F.2d 497, fq. 500 (1st Cir. 1962);

Universal Oil Prods. Co. v. S.C.M. Corp., 313 F. Supp. 905, fq. 906 (D. Conn. 1970); Bickett v.

W.R. Grace & Co., 12 U.C.C. Rep. Serv. (Callaghan) 629 (W.D. Ky. 1972). 95 Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)


41

cilat do të zëvëndësojnë kushtet kontradiktore të palëve.96 Përveç këtyre kushteve

kontradiktore, do të përjashtohen nga kontrata edhe ato kushte të cilat gjenden

vetëm tek forma standarde e kushteve e njërës prej palëve. Stephens arsyeton se një

gjë e tillë nuk do të ishte e logjikshme dhe praktike në sensin tregtar për palët.97

Sipas tij, kjo qasje është tejet kufizuese pasi nuk duhet parë thjesht

legjislacioni (Kodi Uniform Tregtar) për të gjetur kushte të tilla që zëvëndësojnë

kushtet kontradiktore të palëve. Stephens argumenton se duhet të ndërmerret një

qasje më e gjerë, në të cilën të përfshihen praktikat dhe zakonet tregtare, si dhe

marrëdhëniet e mërparshme të palëve mes tyre apo me të tretë, në përcaktimin nëse

një kusht i caktuar do të përjashtohet ose jo nga kontrata.98 Ky argument përforcohet

gjithashtu nga neni 1-205 (3) i Kodit, sipas të cilit një praktikë tregtare mes palëve

ose zakonet tregtare në të cilat ato janë të përfshirë, iu jep kuptim kushteve të

marrëveshjes së tyre.99

Megjithatë, për të konkluduar këtë pjesë të analizës së “betejës së formave”

në rastin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, vlen të theksohet se, pavarësisht

kritikave dhe problemeve të evidentuara, zgjidhja e ofruar në nenin 2-207 të Kodit

Uniform Tregtar mbetet një zgjidhje e kënaqshme nëpërmjet rregullit “Knock Out”.

Jo më kot rishikimi i kësaj dispozite, pavarësisht tentativave të shumta që janë bërë

nga komponentë të ndryshëm, ka mbetur pezull. Siç është theksuar në këtë kapitull,

kjo zgjidhje është më afër realitetit tregtar modern si dhe krijon më shumë barazi

dhe drejtësi mes palëve. Për më tepër, avantazhet dhe disavantazhet e këtij rregulli,

ashtu si dhe të rregullit “Last Shot”, do të analizohen në kapitullin në vijim.

96 Po aty. 97 Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)

Kentucky Law Journal, fq. 824. 98 Barron, P & Dunfee, TW (1975) “Two Decades of 2-207: Review, Reflection and Revision” (24) Cmv. ST. L. Rav, fq. 198. 99 Neni 1-205 (3) i Kodit Uniform Tregtar.

42

KAPITULLI 2

ANALIZË E POLITIKAVE MBI RREGULLAT “LAST SHOT” DHE

“KNOCK OUT”: PERSPEKTIVA E VULLNETIT KONTRAKTOR,

PRAGMATICITETIT TREGTAR DHE EFIÇENCËS EKONOMIKE

Rregullat e analizuara më sipër janë dy rregullat më të përdorura në

juridiksionet e trajtuara në këtë punim, të cilat i japin zgjidhje, secila në mënyrën e

saj, çështjes së “betejës së formave”. Megjithatë, ekziston një debat akademik mbi

zgjidhjen më të mirë për këtë çështje, e parë kjo nga perspektiva të ndryshme

teorike, politike dhe ekonomike.

Në këtë kapitull, do të përpiqem të jap argumentet kryesore pro dhe kundër

për secilën nga këto rregulla, të ilustruar me shembuj dhe argumente nga akademikë

të spikatur në të drejtën e detyrimeve dhe kontratave. Në përfundim të këtij kapitulli

do të jepet gjithashtu një përmbledhje dhe koment se cili rregull, sipas analizës së

paraqitur në këtë kapitull, mendohet se preferohet më tepër.

E drejta kontraktore në substancën e vet bazohet mbi parimin e lirisë

kontraktuese dhe të konsensualizmit. Tradicionalisht parimi i lirisë së kontraktimit

konstituohet nga liria dhe bindja e vërtetë e palëve që të lidhin një kontratë të

caktuar. Në parim lejohet iniciativa e lirë e palëve që t’i rregullojnë vetë

marrëdhëniet e tyre por gjithmonë duke pasur parasysh kornizat të cilat i cakton

sistemi juridik i vendit. Sistemi juridik e rregullon lirinë e vendim marrjes,

zgjedhjes së palës, caktimin e përmbajtjes, formën e kontratës, caktimin e gjykatës

dhe të drejtën e cila do zbatohet në rast të kontestimit eventual.100

Edhe pse më herët perceptimi mbi lirinë kontraktuese nuk ka pasur këtë

vëllim dhe dimension, e drejta kontraktuale bashkëkohore përpiqet të garantojë

vullnetin individual i cili duhet të jetë i shprehur qartësisht. Sistemet moderne

juridike dallohen pikërisht për faktin se janë liritë kontraktuale produkt i nevojave

shoqërore, janë ato garantuese të një niveli të lartë marrëdhëniesh shoqërore dhe

ekonomike. Korniza e shprehjes së lirisë së kontraktimit duhet të jetë cilësor dhe në

vëllimin e duhur. Se cila do të jetë liria individuale varet nga baza materiale,

politike, filozofike, sociale, etj, e shoqërisë të caktuar.101

Në teorinë juridike, kontrata përkufizohet si pëlqim i vullnetit në mes të dy

apo më shumë palëve e cila vjen më qëllim të lindjes, ndryshimit ose pushimit të

ndonjë marrëdhënie detyrimore juridike. Kjo nënkupton faktin se kontrata është

rezultat i dëshirës së palëve kontraktuese dhe se ato ekskluzivisht përcaktojnë këtë


Kentucky Law Journal, fq. 818. 101 Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency, and the Best-Shot Rule“ (76) Oregon Law Review; Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic

Observations” (24) University of Pennsylvania Journal of International Economic Law.

43

dëshirë dhe që në shkencën juridike quhet “parimi i autonomisë së vullnetit”.102

Aprovimi dhe respektimi i këtij parimi ka ardhur si rezultat i mendimit se palët,

lidhur me rregullimin e çështjeve të tyre, janë të pozicionuar shumë më mirë për të

përcaktuar kushtet dhe përmbajtjen e kontratës se sa shteti me anë të ndërhyrjeve

nëpërmjet dispozitave juridike.

2.1. Vullneti kontraktor dhe pragmaciteti tregtar

Problematikat që lindin gjatë trajtimit të “betejës së formave” janë të një

natyre të atillë që prekin çështje themelore të së drejtës së detyrimeve dhe

kontratave, pasi kanë të bëjnë pikërisht me çështje të formimit dhe përmbajtjes së

kontratës. Siç u pa edhe në analizën krahasimore në kapitullin e parë të këtij punimi,

ajo çka synohet të përcaktohet nëpërmjet rregullave “Last Shot” dhe “Knock Out”

është nëse një kontratë është lidhur mes palëve, dhe nëse po, cilat janë kushtet e

kësaj kontrate. Studimi i juridiksioneve në Angli, Gjermani, Francë dhe SHBA

tregoi se rezultatet mund të ndryshojnë shumë në varësi të rregullit të preferuar për

t’i dhënë zgjidhje një situate të “betejës së formave”, por dhe ndryshimeve brenda

përdorimit të të njëjtit rregull si në rastin gjerman dhe atij të Shteteve të Bashkuara

të Amerikës.

Në këtë kontekst, cilido qoftë rregulli i përdorur, është tejet e rëndësishme

që gjykatat të përkrahin palët duke vendosur theksin tek vullneti i tyre kontraktual

në masën sa më të madhe të mundshme, si dhe të krijojnë një kuadër ligjor që të

mbështesë pragmacitetin tregtar në marrëdhëniet mes palëve. Parimi i vullnetit të

lirë kontraktor qëndron në themel të kësaj marrëdhënie juridike të detyrimit por dhe

të së drejtës kontraktore në tërësi. Në të njëjtën kohë, është mjaft e rëndësishme që

gjatë trajtimit të çështjes së “betejës së formave” gjykatat të akomodojnë vlerat e

drejtësisë dhe sigurisë juridike.

Nga ana tjetër, duhet që gjithashtu të promovohet një farë fleksibiliteti në

aplikimin e ligjit ndaj marrëdhënies mes palëve, për t’a bërë atë sa më të prekshëm

dhe aktual për këta të fundit. E drejta kontraktore, ashtu si dhe e drejta në tërësi,

është mjaft dinamike dhe si e tillë duhet që të përshtatet ndaj kushteve dhe

rrethanave që ndryshojnë në mënyrë konstante në marrëdhëniet tregtare të palëve.

2.1.1. Rregulli “Last Shot”

Ndër mbështetësit kryesor të rregullit “Last Shot” janë ata akademikë dhe

ekspertë të cilët arsyetojnë se përdorimi i këtij rregulli forcon sigurinë juridike dhe



44

sjell një farë stabilitetit në marrëdhëniet e palëve.103 Sipas këtij rregulli, propozuesi

fillestar nuk është i lidhur ndaj kushteve të tjera apo të ndryshme të dërguara nga

pranuesi pasi si e tillë ajo do të përbënte një kundër ofertë. Në të njëjtën kohë, edhe

pranuesi nuk është i lidhur me ofertën fillestare të propozuesit pasi ai lehtësisht

mund të ndryshojë ofertën fillestare duke shtuar apo ndryshuar kushtet e dërguara

në formën standarde, pra duke bërë një kundër ofertë.104

Pra, secilës palë i jepet mundësia në njëfarë mënyre për të bërë të pavlefshme

ofertën fillestare, nëse secila prej tyre vlerëson se një gjë e tillë është në interesin e

tyre, duke zëvëndësuar ato kushte të dërguara në formën standarde fillestare me të

cilat nuk është dakort, me kushte të tjera të reja.105 Analiza sipas parimit të

“pasqyrimit” në të cilën mbështetet rregulli “Last Shot”, sipas të cilës oferta dhe

pranimi duhet të pasqyrojnë njëra-tjetrën në mënyrë që të kemi një kontratë të

lidhur, në këtë mënyrë krijon një standard për palët për lidhjen e një kontrate. Vetëm

të qënurit konform ndaj këtij standardi do të sjellë lidhjen e kontratës, pasi do të

duhet që të arrihet dakortësia, apo pasqyrimi i plotë, mbi të gjitha elementët e

kontratës mes tyre.106

Kjo është veçanërisht e rëndësishme në kushtet kur bizneset dhe tregtarët

duhet që të kenë një plan të qartë mbi marrëdhëniet e tyre, i cili është në përputhje

me këtë standard të përcaktuar nga ligji.107 Në kohën kur marrëdhëniet tregtare sa

vijnë e bëhen më komplekse, veçanërisht në sistemet bankare dhe financiare, por

edhe më gjerë, një standard i tillë krijon qartësi dhe siguri për palët e përfshira.

Shoqëritë tregtare dhe tregtarët janë të interesuar që të veprojnë në një

mjedis ku rregullat e lojës janë të paracaktuara dhe të qarta për të gjitha, me sa më

pak të fshehura dhe surpriza. Aplikimi i këtij rregulli argumentohet se e garanton

një gjë të tillë nëpërmjet rigorozitetit me të cilin interpreton marrëdhëniet e palëve

në një rast të “betejës së formave”. Për rrjedhojë, aplikimi i tij prodhon më shumë

siguri juridike për palët e përfshira.

Megjithatë, rregulli “Last Shot” bazohet mbi supozimin se të dyja palët kanë

dijeni të plote mbi të gjitha elementët e dokumenteve që shkëmbehen në format

standarde të kushteve mes tyre. Padyshim që kjo mund të ishte shumë e vërtetë më

103 Von Mehren, AT (1990) “The “Battle of the Forms”: A Comparative View” (38) American

Journal of Comparative Law; Travalio, GM (1983) “Clearing the Air after the Battle: Reconciling Fairness and Efficiency in a Formal Approach to U.C.C. Section 2-207” (33) Case Western

Reserve Law Review; Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency, and the Best-Shot Rule“ (76) Oregon Law Review; Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24) University of Pennsylvania Journal of

International Economic Law. 104 Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)

Kentucky Law Journal, fq. 818. 105 Von Mehren, AT (1990) “The “Battle of the Forms”: A Comparative View” (38) American

Journal of Comparative Law, fq. 282. 106 McKendrick, E (2011) “Contract Law” (9th ed.) Palgrave MacMillan, Mbretëria e Bashkuar, fq. 23. 107 Po aty, fq. 24.

45

parë, në një kohë kur kushtet e kontratave negocioheshin në detaje secila

individualisht. Palët studionin dhe negocionin të gjitha kushtet dhe ishin në dijeni

të plotë të secilit detaj të formave të njëri-tjetrit. Në këtë mënyrë nuk do të kishte

surpriza për ta në momentin e lidhjes së një kontrate pasi një kontratë e tillë do të

reflektonte plotësisht pritshmëritë dhe qëllimet e palëve.108

Por teksa aktorët e tregtisë u rritën në madhësi dhe filluan të organizoheshin

në forma gjithmonë e më komplekse, këto supozime nuk përkojnë më me realitetin

tregtar të ditëve të sotme dhe aplikimi i rregullit “Last Shot” mundet që të krijojë

defekte tek pritshmëritë e palëve. Bashkë me rritjen e firmave, sipas praktikave

bashkëkohore u rrit njëkohësisht edhe numri i transaksioneve, klientëve dhe

furnizuesëve, me të cilin lidhet drejtpërdrejt marrëdhënia e tyre. Në realitetin tregtar

modern, do të ishte një shpenzim i tepërt kohe për palët për të kuptuar në detaje

kushtet në format standarde të palës tjetër, dhe e anasjellta, duke pasur parasysh

volumin e madh dhe kompleksitetin e transaksioneve tregtare ku shitës dhe blerës

të mëdhenj kanë marrëdhënie biznesi me qinda palë të tjera, ku secila përdor kushtet

e veta standarde.109

Për më tepër, me rritjen e personelit dhe stafit, jo çdokush e ka autoritetin të

negociojë kushtet e kontratës me palën tjetër, ndërkohë që ata pak persona me

autoritet thjesht nuk e kanë kohën dhe ndoshta as ekspertizën e nevojshme ligjore

për të kuptuar dhe analizuar korrespondencën e shkëmbyer mes palëve në detaje.

Edhe nëse korrespondenca do të lexohej, palët do të lexonin kryesisht kushtet

thelbësore të kontratës, si objekti, çmimi, sasia etj. Vështirë të thuhet e njëjta gjë

edhe për pjesën e mbetur të kushteve të cilat, në këtë fazë të negociatave, cilësohen

si të parëndësishme nga palët.

Kjo praktikë e “injorimit” të kushteve të palës tjetër, nuk krijon problem në

rastet tipike të “betejës së formave” kur njëra palë, për shembull shitësi në një

kontratë shitje, përmbush detyrimin e tij konform kushteve me dërgimin e mallit në

kohë dhe blerësi nga ana e tij me pagesën e çmimit të kontratës. Por në rastet e

lindjes së mosmarrëveshjeve të mundshme mes palëve, aplikimi i rregullit “Last

Shot” mund të kishte rezultate të padëshirueshme për palët dhe pritshmëritë e tyre.

Sa më sipër, konsiderohet e rrallë që blerësit dhe shitësit, në kushtet e ditëve

aktuale ku bota e biznesit paraqitet e madhe dhe komplekse, të lexojnë në detaje

format standarde të dërguara në korrespondencën mes tyre. Në rastin më të mirë,

ky lexim limitohet në vetëm kushtet thelbësore të kontratës por jo më tej. Për

rrjedhojë, palët nuk kanë dijeni të plotë mbi të gjitha kushtet e dërguara nga pala

tjetër pasi kjo nuk përkon me praktikat tregtare moderne.110 Si i tillë, argumenti që

108 Travalio, GM (1983) “Clearing the Air after the Battle: Reconciling Fairness and Efficiency in a Formal Approach to U.C.C. Section 2-207” (33) Case Western Reserve Law Review, fq. 329. 109 Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)

Kentucky Law Journal, fq. 818. 110 Stephens, CA (2007) “Escape from the Battle of the Forms: Keep It Simple, Stupid” (11) Lewis

& Clark Law Review fq. 239.

46

rregulli “Last Shot” krijon qartësi dhe siguri juridike për palët mendoj se nuk është

shumë bindës për këto arsye.

Më tutje, rregulli “Last Shot” kritikohet nga disa ekspertë për faktin se ky

rregull pengon lidhjen e kontratave mes palëve. Vetë kompozimi i këtij rregulli iu

mohon lidhjen e një kontrate palëve të përfshira edhe kur duket qartësisht që ky ka

qenë qëllimi i palëve në marrëdhënien mes tyre. Pra edhe atëherë kur ekziston

vullneti kontraktor i ndërsjelltë i palëve, mundet që nëpërmjet një teknikaliteti, si

për shembull një ndryshimi jomaterial të një kushti të parëndësishëm në format

standarde respektive nga njëra palë, një kontratë të mos lidhet mes palëve.

Edhe në këtë rast, është e vështirë të kemi në ditët e sotme, në kushtet e

tregtisë moderne, raste kur format standarde të njërës palë, qoftë shitësi apo blerësi,

të përmbajnë kushte që “pasqyrojnë” kushtet e palës tjetër.111 Nëpërmjet aplikimit

të rregullit “Last Shot”, nuk do të kishim një kontratë të lidhur mes palëve. Ky

rregull nuk lejon as edhe ndryshime të parëndësishme apo jomateriale në format

standarde të shkëmbyera nga palët. Ndërkohë palët mund të kenë arritur një

marrëveshje mbi kushtet thelbësore të kontratës, e në disa raste madje mund edhe

të kenë filluar përmbushjen e detyrimeve respektive nën kontratë. Megjithatë, ligji

ua ndalon njohjen e kontratës edhe në të tilla raste, nëse do të përdorim rregullin

“Last Shot”.

Kjo është një tjetër pengesë që i bëhet lidhjes së natyrshme të kontratave,

aty ku ka vullnet kontraktor ndërmjet palëve të përfshira, në rastet e aplikimit të

rregullit “Last Shot”. Lidhja e një kontrate nuk duhet të pengohet thjesht nga disa

mospërputhje që palët kanë shkëmbyer në kushtet e tyre standarde. Madje, Stephens

me të drejtë argumenton se nëse palët do të kishin qenë në dijeni për të tilla

diferenca të parëndësishme në kushtet e tyre në momentin e negociatave, ata me

shumë gjasa do të kishin shmangur ndasitë mes tyre dhe do të kishin arritur

dakortësinë në lidhje me to.112

Në fakt është pikërisht arritja e marrëveshjes mbi kushtet thelbësore të një

kontrate ajo që i çon palët në lidhjen dhe përmbushjen e një kontrate, pavarësisht

diferencave në format e tyre standarde.113 Kjo mund të jetë e vërtetë edhe atëherë

kur palët aktualisht ishin kanë pasur dijeni për diferencat në format e tyre respektive

të kushteve.114 Pra me anë të analizës sipas parimit të “pasqyrimit” dhe rregullit

111 Brown, CN (1990-1991) “Restoring Peace in the Battle of the Forms: A Framework for making Uniform Commercial Code Section 2-207 Work” (69) North Carolina Law Review, fq. 902;

Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)

Kentucky Law Journal, fq. 817. 112 Stephens, CA (2007) “Escape from the Battle of the Forms: Keep It Simple, Stupid” (11) Lewis

& Clark Law Review fq. 239. 113 Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)



47

“Last Shot”, praktikisht injorohet vullneti kontraktor i palëve në lidhjen e një

kontrate, duke i dhënë më shumë përparësi formës së përdorur se sa substancës.115

Në të njëjtën kohë, rigoroziteti i rregullit “Last Shot” gjithashtu interpreton

kthimin e një përgjigjeje ndaj një oferte, e cila në sytë e të dyja palëve është një

pranim i kësaj oferte (pra aty ku ekziston vullnet kontraktor), si kundër ofertë nëse

do të përmbajë ndryshime nga oferta fillestare. Në këtë rast, nëse palët fillojnë

përmbushjen e kontratës, do të rezultojë që kontrata është lidhur mbi bazën e

kushteve të dërguara në kundër ofertë, dhe jo në ofertën fillestare, pavarësisht se

kjo nuk ishte synuar nga asnjëra prej palëve. Në këtë mënyrë, ligji përsëri injoron

qëllimet e vërteta të palëve dhe ngarkon mbi to një kontratë për të cilën ato nuk

kishin rënë dakort.116

Në raste të tjera, mundet që nëpërmjet aplikimit të këtij rregulli, njëra palë

të lejohet të mohojë ekzistencën e një kontrate duke abuzuar me diferencat, sado të

vogla qofshin ato, në format standarde të kushteve të shkëmbyera mes palëve. Ky

është një rast që mund të ndodhë shpesh në praktikë në kushtet kur njëra palë zbulon

se marrëveshja e arritur para pak kohësh, për shkak të luhatjeve të ndryshme në

çmimet e tregut përkatës të mallrave që janë objekt i kontratës, nuk është më

ekonomikisht e favorshme për të.117

Për shembull, mund të marrim rastin e një shitësi i cili do të duhet dërgojë

mallin tek blerësi sipas çmimit të caktuar në kontratë. Papritur, çmimi për këtë mall

rritet dhe shitësi kërkon të gjejë një incentivë për të mos përmbushur detyrimin e tij

sipas kontratës. Diferencat në format standarde të shitësit dhe blerësit mund të

mjaftojnë për të gjetur një arsye të tillë. Shitësi mund të argumentojë se duke qenë

se kushtet nuk janë identike, palët nuk kishin arritur të lidhnin një kontratë. Në këtë

mënyrë, shitësi mund të tërhiqet nga përmbushja e kontratës pa asnjë lloj penaliteti.

Si i tillë, rregulli “Last Shot” bëhet vegël për abuzim nga ata që e përdorin atë në

keqbesim, si dhe një surprizë e pakëndshme për ata të cilët veprojnë në mirëbesim.

Për të njëjtat arsye, rezultatet që sjell aplikimi i rregullit “Last Shot” mundet

që të shtyjnë palët që të hartojnë kushtet e tyre qëllimisht të ndryshme nga ato të

palës tjetër, për t’i dhënë mundësinë vetes që në të ardhmen të tërhiqen nga kushtet

e palës tjetër ose të argumentojnë se një kontratë nuk është lidhur mes palëve. Ky

është një tjetër formë abuzimi që mund të përdoret nga palët aty ku kemi aplikimin

e këtij rregulli.

Goldberg e përkufizon mundësinë për një abuzim të tillë të këtij rregulli si

një “shpikje oportuniste që lind nga një përdorim me keqdashje i gjuhës në forma

115 Po aty, fq. 819. 116 Stephens, CA (2007) “Escape from the Battle of the Forms: Keep It Simple, Stupid” (11) Lewis

& Clark Law Review fq. 239. 117 Travalio, GM (1983) “Clearing the Air after the Battle: Reconciling Fairness and Efficiency in a Formal Approach to U.C.C. Section 2-207” (33) Case Western Reserve Law Review, fq. 331; Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)


48

të tilla për të shmangur përmbushjen e detyrimit nën një kontratë që ka rezultuar e

vështirë për njërën ose të dyja nga palët”.118 Si rezultat i kësaj, aplikimi i rregullit

“Last Shot” mundet që në momente të caktuara të bjerë në kundërshtim me vullnetet

kontraktore të palëve në fillim të marrëdhënies së tyre dhe të krijojë barriera të

padëshirueshme në tregtinë mes palëve të përfshira.

Më tej, rregulli “Last Shot” është kritikuar për faktin se në mënyrë arbitrare

i jep më shumë peshë formës standarde të kushteve të palës që i dërgoi ato e fundit

në rradhë në shkëmbimin e formave me palën tjetër. Në këtë mënyrë kontrata

bazohet mekanikisht nga kushtet e kësaj pale e cila, mbase edhe për shkak të

kushteve rrethanore, qëllon që të jetë e fundit në dërgimin e korrespondencës nga

ana saj. Kjo mund të ndodhë edhe atëherë kur njëra palë, ose ndoshta edhe të dyja,

nuk kishin për qëllim që ato kushte (pra të palës që i dërgoi e fundit) të ishin pjesë

e marrëveshjes së lidhur mes tyre.119

Në veçanti, është pala që ka dërguar ofertën fillestare ajo që në kushte të tilla

do të mbetet në një pozitë të pafavorshme. Kjo palë do të duhet të bëhet subjekt i

kushteve të palës tjetër në rast se vendos të përmbushë pjesën e vet të detyrimeve

me anë të veprimeve konkludente. Kjo pasi pala tjetër, me anë të dërgimit të formës

standarde i fundit në rradhë, ka kryer si rregull një kundër ofertë ndaj ofertës

fillestare. Nga ana tjetër, nëse nuk vepron për përmbushjen e detyrimeve nga ana

tij, do të konsiderohet se nuk ka kontratë të lidhur mes palëve pasi nuk është

ndërmarrë asnjë veprim për t’ju përgjigjur kundër ofertës.120

Aplikimi i rregullit “Last Shot”, në këto kushte, e vendos njërën palë në një

situatë të vështirë ku rezultati i marrë prej tij do të jetë “gjithçka ose asgjë”.121

Rregulli nuk duket se përpiqet të gjejë një kompromis mes formave standarde të

kushteve të shkëmbyera mes palëve, e për rrjedhojë as të vullneteve kontraktore

respektive. Në kontekstin e këtij diskutimi, rregulli shfaqet i njëanshëm dhe jo i

drejtë për të dy palët.

Gjetja e një rruge të mesme do të prodhonte më shumë drejtësi për palët

duke përmbushur në këtë mënyrë edhe qëllimet e tyre të përbashkëta kontraktore.122

Normalisht që secila palë gjithmonë do të pretendojë që kushtet e tij apo saj të

sundojnë në kontratën e lidhur, por roli i ligjit është që të gjejë kompromis mes

formave të të dyja palëve dhe të jetë objektiv dhe i drejtë në zgjidhjen që i jep lidhjes

dhe përmbajtjes së kontratës.

118 Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency, and the Best-Shot Rule“

(76) Oregon Law Review fq. 159. 119 Travalio, GM (1983) “Clearing the Air after the Battle: Reconciling Fairness and Efficiency in a Formal Approach to U.C.C. Section 2-207” (33) Case Western Reserve Law Review, fq. 331. 120 Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms: Problems with Solutions” (80)

Kentucky Law Journal, fq. 820. 121 McKendrick, E (2011) “Contract Law” (9th ed.) Palgrave MacMillan, Mbretëria e Bashkuar, fq.

23. 122 McKendrick, E (2011) “Contract Law” (9th ed.) Palgrave MacMillan, Mbretëria e Bashkuar, fq.

23.

49

Por duke qenë se aplikimi i rregullit “Last Shot” sjell sundimin e kontratës

prej vetëm njërës prej formave standarde të kushteve të shkëmbyera, palët janë të

nxitura të hartojnë format e tyre standarde në mënyrë të njëanshme, vetëm sipas

interesave vetjake dhe në përjashtim të interesave të mundshme të palës tjetër. Fakti

që ekziston qoftë edhe një mundësi e vogël që kontrata e lidhur mes palëve të jetë

tërësisht e bazuar në kushtet e njërës palë, shërben si stimul për palët që të hartojnë

format e tyre standarde të kushteve në një mënyrë të atillë që të maksimizojnë

fitimet e tyre.123

Nëpërmjet kësaj, interesat e palës tjetër kalojnë në plan të dytë, në rastin më

të mirë, ose thjesht injorohen, në rastin më të keq, nga pala që harton formën e saj

standarde të kushteve. Si e tillë kontrata që lidhet mes tyre, e cila detyrimisht do të

sundohet vetëm nga kushtet e njërës palë, vështire se mund të thuhet se ndërthur

interesat dhe vullnetet kontraktore të të dyja palëve të përfshira në këtë

marrëdhënië. Njëra palë do të dalë gjithmonë “duarbosh” nga kontrata që do lidhet,

përsa i përket kushteve që do të sundojnë këtë kontratë.

Në lidhje me argumentin e parashtruar, Baird dhe Weisberg, argumentojnë

se ai është pjesërisht i vërtetë pasi janë forcat e tregut ato që diktojnë sjelljen e

palëve, interesat e tyre dhe mënyrën se si hartojnë kushtet e tyre standarde.124 Në

këtë mënyrë, sipas tyre, palët nuk kanë se si mos të kenë në konsideratë palën tjetër

në hartimin e kushteve të tyre respektive. Nëse nuk e bëjnë këtë, ata do të rrezikojnë

të humbasin pozitën e tyre në treg dhe ulje të shitjeve, të të ardhurave edhe si pasojë

e konkurencës nga të tretë.

Sipas tyre, një palë të cilës i dërgohet një formë standarde kushtesh e

njëanshme do të kërkonte një mundësi tjetër me një subjekt tjetër me kushte më të

favorshme.125 Kjo sjellje diktohet nga forcat e tregut dhe konkurenca që balancojnë

interesat e palëve. Ata argumentojnë se rregulli “Last Shot”, përkundrazi, iu

përshtatet më së miri ketyre forcave që imponon tregu.

Por, siç argumentohet nga disa ekspertë të tjerë, këto forca të tregut do të

krijonin këtë lloj imponimi tek palët vetëm nëse palët do të ishin në dijeni të

formave të tyre respektive të kushteve.126 E thënë ndryshe, argumenti se forcat e

tregut do të diktojnë sjelljen e palëve në hartimin e formave të tyre standarde ngrihet

mbi supozimin se palët i kanë lexuar format standarde të njëra-tjetrës, kanë dijeni

123 Travalio, GM (1983) ““Clearing the Air after the Battle: Reconciling Fairness and Efficiency in a Formal Approach to U.C.C. Section 2-207”” (33) Case Western Reserve Law Review, fq. 377;

Rosh, RM (1990) “Demilitarizing the Battle of the Forms: A Peace Proposal” Columbia Business

Law Review, fq. 569. 124 Baird, DG; Weisberg, R (1982) “Rules, Standards, And The Battle of the Forms: A Reassessment of § 2-207” (68) Virginia Law Review (No 6) fq. 1255. 125 Po aty, 1257. 126 Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency, and the Best-Shot Rule“ (76) Oregon Law Review fq. 164-165; Rosh, RM (1990) Demilitarizing the Battle of the Forms: A

Peace Proposal, Columbia Business Law Review, fq. 569.

50

perfekte mbi to, si dhe kanë aftësinë për të zbuluar nëse kushtet e përcjella janë të

njëanshme apo jo.

Megjithatë në praktikë kjo ndodh shumë rrallë, veçanërisht kur kemi të

bëjmë me shoqëri të sofistikuara, ku marrëdhënie të tilla kontraktore janë të

shpeshta. Njerëzit e biznesit në përgjithësi janë të predispozuar të mos lexojnë

kushtet në format e shkëmbyera, sidomos kur këto transaksione tashmë janë

praktikë e standardizuar, pasi nuk presin që këto marrëdhënie të prodhojnë incidente

apo surpriza.127 Për rrjedhojë, nuk ka asnjë iniciativë për ta të shpenzojnë kohën dhe

paratë e tyre për të analizuar e kontrolluar në detaj format e kushteve të dërguara

nga pala tjetër.128

Në fakt këtë lloj sjellje e vërejmë edhe tek individët, në ato raste kur lidhin

një marrëdhënie detyrimi me një shoqëri tregtare. Në veçanti bëhet fjalë për

kontratat që lidhen online, ku thuajse gjithmonë blerësit, të cilët në shumicën e

rasteve janë individë, bëhen subjekt, pa dijeninë e tyre, i kushteve të shitësit. Në

këto raste, kushtet e shitësit i ofrohen blerësit për t’i lexuar, por rrallë herë ndodh

që, për arsye të ndryshme ndër të cilat volumi i madh i tyre, blerësi i lexon ato në

detaje. Mjafton një e klikuar në butonin “pranoj” dhe kontrata lidhet mbi bazën e

këtyre kushteve.

Më tej, Goldberg argumenton se edhe nëse palët do të vendosnin që vërtetë

të analizonin çdo detaj të formës standarde të kushteve të dërguara nga pala tjetër,

kjo do të sillte rritjen e kostove për këtë proces. Pra le të supozojmë se një palë

(blerësi) do të vendoste të lexonte formën standarde të kushteve të hartuar nga

shitësi për produktin e tij i cili është për shitje masive. Ekspertiza ligjore e

nevojshme për të analizuar këto forma sigurisht që nuk do të ishte e lirë për

blerësin.129

Por qëllimi i përdorimit të formave standarde të kushteve është që të ulë

pikërisht shpenzimet e lidhura me hartimin e kontratave dhe dokumenteve të lidhura

me to, për të ulur kostot ligjore duke i shtrirë ato për një numbër të madh

transaksionesh të ngjashme.130 Në këto kushte, analiza e plotë e formave standarde

të kushteve të dërguara ndërmjet palëve, e cila do të detyronte palët të shtonin kostot

e tyre lidhur me to, do të kompromentote seriozisht avantazhet e përdorimit të

këtyre formave.

Por edhe në rast se blerësi, supozojmë vendos të lexojë formën standarde të

dërguar nga shitësi dhe gjen një element me të cilin nuk është dakort. Çfarë do të

ndodhë më pas? Palët mund të negociojnë mbi kushtin e kontestuar nga njëra palë

duke e nxjerrë në këtë mënyrë këtë transaksion nga konteksti i “betejës së formave”.

127 Rosh, RM (1990) Demilitarizing the Battle of the Forms: A Peace Proposal, Columbia Business

Law Review, fq. 562-563. 128 Po aty. 129 Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency, and the Best-Shot Rule“ (76) Oregon Law Review fq. 164. 130 Po aty.

51

Një tjetër mundësi është që blerësi të bindet që të pranojë kushtet e shitësit

mbi supozimin, ose mbase garancinë e ofruar nga shitësi, se ky kusht vështirë se do

të vihet në zbatim në rastin në fjalë. Ai mund të bindet nga shitësi se ky kusht është

vetëm për raste përjashtimore dhe se ky transaksion nuk është i tillë.

Në asnjë nga këto raste, shitësi nuk e sheh të nevojshme të ndryshojë gjuhën

e përdorur apo ndonjë nga kushtet në formën e tij standarde. Blerësi i rëndomtë do

të akomodohet në shumicën e rasteve, në një mënyrë apo në një tjetër, nga shitësi i

cili mban kushtet e tij të paprekura. Kjo ndodh kryesisht në ato raste kur shitësi ka

një pozitë deri diku dominante në tregun e produktit që ai ofron në krahasim me

konkurentët e tij. Supozimi i Baird dhe Weisberg do të kishte vlerë vetëm atëherë

kur blerësi do të refuzonte me çdo kusht lidhjen e një kontrate mbi kushtet e

dërguara nga shitësi, gjë e cila do të vinte me një kosto të caktuar për të.

Një tjetër kundër argument, në lidhje me argumentet e parashtruara nga

Baird dhe Weisberg se forcat e tregut do te rregullojnë marrëdhënien mes palëve

për të mos lejuar hartimin e formave standarde të njëanshme, jepet nga Travalio.131

Sipas tij, është vështirë të thuhet se pala që harton forma standarde të njëanshme

humbet shitje për shkak të humbjes së partnerëve apo blerësve të mundshëm në treg

të cilët mund të shkojnë diku tjetër për të njëjtin mall.132 Kjo pasi prishja e

negociatave në vetvete dhe gjetja e një shitësi apo partneri tjetër biznesi është e

kushtueshme për palët.

Gjithashtu, një blerës i cili mendon të bëjë një lëvizje të tillë mund të

përballet me të njëjtat kushte, apo ndoshta edhe më të njëanshme, tek shitësi i dytë

ku ai vendos të shkojë si alternativë ndaj të parit.133 Kjo mundet të bëjë që një blerës

i mundshëm, edhe nëse për të ekzistojnë kushte deri diku të pafavorshme të përcjella

nga ana e shitësit, ai gjithsesi të vendosë t’i pranojë ato pasi gjetja e një shitësi tjetër

do të kishte kosto për të. Në këto rrethana, kjo alternativë mendoj mbetet e

dyshimtë, të paktën sa u takon blerësve të thjeshtë të cilët nuk gezojnë një pozitë të

fortë në një treg të caktuar për të negociuar pozicionin e tyre.

Një tjetër disavantazh i rregullit “Last Shot”, e parë nga pikëpamja e

pragmacitetit tregtar e diskutuar në këtë pjesë të punimit, është se duke i dhënë

përparësi palës që ka dërguar e fundit formën e vet të kushteve (“fired the last

shot”), inkurajon dërgimin e formave standarde mes palëve në vazhdimësi.134 Kjo

ndodh pasi palët janë të motivuar që, nëse pala tjetër vendos të pranojë ose fillon të

përmbushë detyrimet e tij nën kontratë, kushtet mbi të cilat do të lidhet kjo kontratë

do të jenë ato kushte të palës që dërgoi e fundit formën e vet të kushteve. Kjo lojë

131 Travalio, GM (1983) ““Clearing the Air after the Battle: Reconciling Fairness and Efficiency in a Formal Approach to U.C.C. Section 2-207”” (33) Case Western Reserve Law Review, fq. 377. 132 Po aty. 133 Travalio, GM (1983) ““Clearing the Air after the Battle: Reconciling Fairness and Efficiency in a Formal Approach to U.C.C. Section 2-207”” (33) Case Western Reserve Law Review, fq. 377. 134 McKendrick, E (2011) “Contract Law” (9th ed.) Palgrave MacMillan, Mbretëria e Bashkuar, fq.

23.

52

mes palëve mund të jetë pa mbarim, me shpresën se njëri prej tyre do të jetë “fituesi”

që do e dërgojë e fundit formën standarde të kushteve në korrespondencën e

shkëmbyer.135

Por edhe në lidhje me këtë argument, Baird dhe Weisberg janë të mendimit

se ai nuk është bindës. Ata argumentojnë së tregtarët dhe njërëzit e biznesit nuk

kanë interes të bëjnë lojëra të tilla me rregulla të përcaktuara nga ligji.136 Sipas tyre,

strategjia e shkëmbimin në ad infinitum e formave standarde të kushteve, ku secila

palë vazhdimisht insiston në kushtet e veta mund të rezultojë në abandonimin e

negociatave nga pala tjetër. Nëse një kusht i kontestueshëm nga palët rezulton me

një rëndësi të veçantë për ta, palët me shumë gjasa do të negociojnë një zgjidhje

mes tyre se sa të insistojnë në shkëmbimin mekanik të formave me njëra tjetrën.

Sipas Baird dhe Weisberg, edhe nëse palët do të vendosnin të vazhdonin me

shkëmbimin e tejzgjatur të formave standarte të kushteve të tyre, ata do të kuptonin

shumë shpejt se po rrezikonin një mundësi për të bërë biznes me palën tjetër.137 Për

asnjërën palë nuk ka asnjë garanci se do të jetë forma e saj standarde ajo që do të

sundojë mbi kontratë. Një përpjekje e zgjatur në këtë drejtim mund të bëjë që një

shitës apo blerës tjetër të vendoste të ndërpriste negociatat me një palë e cila me

“kokfortësi” insiston në aplikimin e kushteve të veta në kontratë. Për rrjedhojë, kjo

nuk do të ishte pragmatike dhe e dëshirueshme për asnjërën palë, çka për Baird dhe

Weisberg e bën këtë argument sipërfaqesor në praktikën tregtare bashkëkohore.138

Ky argument i Baird dhe Weisberg mendoj se është bindës, veçanërisht pasi

lidhet me pragmaticitetin tregtar, i cili është një element i rëndësishëm për tregtinë

dhe tregtarët në përgjithësi. Megjithatë, ekzistojnë dëshmi empirike të cilat nuk i

mbështesin këto argumente dhe që tregojnë të kundërtën. Një studim i autorëve

Beale dhe Dugdale mbi formimin e kontratave me forma standarde të kushteve ka

treguar se palët janë të predispozuara, në shumicën e rasteve, të vazhdojnë t’ju

referohen kushteve të tyre në çdo komunikim të bërë me palën tjetër, pavarësisht

faktit se kjo mund të sillte ndërprerjen e lidhjes së kontratës apo pakënaqësi me

palën tjetër.139 E rëndësishme për ta është që kontrata e lidhur të bazohet në kushtet

e tyre.

Studimi i Beale dhe Dugdale u përqëndrua në procesin e lidhjes së

kontratave, për të cilën u intervistuan nëntëmbëdhjetë kompani të ndryshme

ndërtimi, në lidhje me kontratat e tyre të shitjes. Pothuajse të gjitha këto kompani

135 Stephens, CA (2007) ““Escape from the Battle of the Forms: Keep It Simple, Stupid”” (11)

Lewis & Clark Law Review fq. 239. 136 Baird, DG; Weisberg, R (1982) “Rules, Standards, And The Battle of the Forms: A Reassessment of § 2-207” (68) Virginia Law Review (No 6) fq. 1252. 137 Po aty. 138 Baird, DG; Weisberg, R (1982) “Rules, Standards, And The Battle of the Forms: A Reassessment of § 2-207” (68) Virginia Law Review (No 6) fq. 1252. 139 Beale, H; Dugdale, T (1975) Contracts Between Businessmen: Planning and the Use of

Contractual Remedies (2) British Journal of Law and Society, fq. 49.

53

përdornin forma standarde të kushteve për të lidhur këto kontrata me palë të treta.

U intervistuan 33 persona të cilët varionin nga përfaqësuesit ligjor të kompanive

deri tek drejtuesit ekzekutivë të tyre.

Pavarësisht se studimi ishte i limituar tek vetëm këto kompani, pyetjet e

intervistuesve ishin të atilla për të kuptuar në përgjithësi marrëdhëniet kontraktore

në tregun e ndërtimeve.140 Sjelljet e kompanive në drejtim të problemit të krijimit

të kontratave tregoi dijeninë dhe kujdesin e tyre mbi proceset e së drejtës

kontraktore, si dhe ilustroi vendimet e tyre për të planifikuar apo jo negociatat me

palë të treta.

Në studimin e bërë u vërejt se kontratat e lidhura si pasojë e negociatave të

detajuara ishin shumë të rralla. Kjo do të ndodhte vetëm në ato raste kur malli i

furnizuar ose i blerë nga kompania kishte një vlerë të madhe dhe ishte kompleks, si

për shembull blerja e makinerive të ndryshme me vlerë mbi 50 mijë paund britanikë.

Risku i lidhur me blerje të tilla në një farë mënyrë do të justifikonte kohën dhe

mundin e negociatave të bëra, veçanërisht pasi blerësi në raste të tilla mund të ishte

i huaj në këtë treg dhe mund të mos njihte praktikat dhe zakonet tregtare të kësaj

fushe.

Nga studimi rezultoi se ishte normale për blerësit të pranonin kushtet e

dërguara nga shitësi mbi produktet e tregtuara. Shumë të rralla ishin ato raste kur

do të ndodhte e kundërta, pra shitësi të pranonte kushtet e dërguara në formën

standarde të blerësit.141

Por ajo që u vërejt gjatë intervistimit të personelit të këtyre kompanive, ishte

përpjekja e tyre për të vendosur kushtet e formave të tyre standarde si pjesë integrale

e kontratës së lidhur.142 Kjo nuk ishte gjithmonë një praktikë e vlerësuar nga pala

tjetër por nuk e pengonte dëshirën e palëve për të lidhur kontratat mbi bazën e

kushteve të tyre respektive. Për rrjedhojë, u vërejt se në shumicën e rasteve kushtet

e dërguara nga njëra palë nuk do të pranoheshin nga pala tjetër, por së bashku me

dërgimin e refuzimit, do të vazhdonte procesi i shkëmbimit të formave standarde

respektive mes tyre.

Skenari tipik i vëzhguar nga Beale dhe Dugdale do të ishte ai i një shitësi që

i dërgon ofertën e tij blerësit, të shoqëruara nga forma e tij standarde e kushteve.143

Blerësi nga ana e tij do të përgjigjej me një urdhër porosi e shoqëruar nga kushtet e

tij, e adresuar tek shitësi. Ky i fundit, do të konfirmonte marrjen në dorëzim të

urdhër porosisë së blerësit, duke iu referuar në përgjigjen e tij përsëri kushteve të

cituara prej tij në ofertën fillestare. Natyrisht që kushtet e shitësit dhe blerësit do të

konfliktonin mes tyre, çka do e bënte lidhjen e kontratës të pamundur.

140 Po aty, fq. 46. 141 Beale, H; Dugdale, T (1975) Contracts Between Businessmen: Planning and the Use of

Contractual Remedies (2) British Journal of Law and Society, fq. 49. 142 Po aty. 143 Beale, H; Dugdale, T (1975) Contracts Between Businessmen: Planning and the Use of

Contractual Remedies (2) British Journal of Law and Society, fq. 49.

54

Një tjetër element i rëndësishëm i shpjeguar në studimin e Beale dhe

Dugdale ishte se palët e përfshira në procesin e shkëmbimit të formave standarde të

kushteve, në shumicën e rasteve ishin në dijeni të plotë të faktit se ky shkëmbim

nuk do të sillte lidhjen e kontratës mes tyre.144 Shumica e tyre, nuk ishin të

shqetësuar për faktin se kjo kontratë nuk do të lidhej me palën tjetër. Ajo që kishte

rëndësi për ta ishte referenca ndaj kushteve të tyre në çdo komunikim me shkrim

apo shkëmbim dokumentacioni që bëhej me palën tjetër, qoftë në rolin e shitësit

apo të blerësit. Sigurisht që ky shkëmbim nuk duhej të përmbante gjuhë të atillë që

të nënkuptonte pranimin e kushteve të palës tjetër.

Ky rezultat i studimit të Beale dhe Dugdale vë në pikëpyetje argumentat e

Baird dhe Weisberg të analizuara më sipër. Ky studim sugjeron që në fakt palët janë

të inkujaruara të vazhdojnë shkëmbimin e formave standarde të kushteve me njëra

tjetrën përsa kohë ekziston mundësia e lidhjes së kontratës mbi bazën e kushteve të

tyre.

Fakti që kjo nuk është pragamatike nga pikëpamja e marrëdhënieve tregtare,

apo se njëra palë mund të humbasë mundësinë e tregtisë me palën tjetër, nuk duket

shqetësuese, të paktën për palët e studiuara nga Beale dhe Dugdale. Për rrjedhojë,

kjo lojë e shkëmbimit të formave standarde të kushteve mes palëve në njëfarë

mënyre shërben si pengesë e lidhjes së kontratave mes palëve dhe e zhvillimit të

tregtisë mes tyre. Si i tillë, ai renditet si një disavantazh i rregullit “Last Shot”.

2.1.2 Rregulli “Knock Out”

Pas analizës së rregullit “Last Shot” më sipër, në këtë pjesë do të analizohet

rregulli “Knock Out” nga pikëpamja e përputhshmërisë me vullnetin e palëve në

një marrëdhënie kontraktore si dhe nëse i shërben pragmacitetit dhe interesit të

tregtisë. Do të argumentohet se rregulli “Knock Out” në fakt krijon më tepër drejtësi

sa iu përket qëllimeve kontraktore përkatëse të palëve në zbatimin e tij në raste të

“betejës së formave”, si dhe lejon fleksibilitet në transaksionet tregtare mes tyre.

Siç është vërejtur në rastin e Gjermanisë në kapitullin e parë, zhvillimi i

rregullit “Knock Out” erdhi si pasojë e ndreqjes së pakënaqësive në rezultatet që

sillte aplikimi i qasjes tradicionale të zbatuar nga rregulli “Last Shot”. Nën këtë

rregull, gjykatat zhvilluan një mekanizëm nëpërmjet të cilit një kontratë quhej e

lidhur mes palëve kur qëllimet apo vullnetet kontraktore të palëve përputheshin në

tërësinë e tyre, dhe të paktën mbi elementët thelbësorë të kontratës, pavarësisht

mungesës së përputhshmërisë së plotë mes formave standarde të kushteve të tyre.

Vullneti për të hyrë në një marrëdhënie detyrimi me palën tjetër, e cila rezultonte

nga sjellja e palëve dhe rrethanat sipas rastit, do të mjaftonte për të arritur në

konkluzionin se një kontratë është lidhur mes tyre.

144 Po aty, fq. 50.

55

Në këto kushte, korrespondenca e shkëmbyer mes palëve nëpërmjet formave

të tyre standarde, e materializuar si ofertë dhe kundër ofertë, nuk do të duhej të ishte

pasqyrim i njëri-tjetrit, përsa kohë deklaratat e palëve dhe sjellja e tyre implikonte

se një marrëveshje është arritur mes tyre. Në një skenar klasik të “betejës së

formave”, aplikimi i rregullit “Knock Out” mund të interpretojë shkëmbimin e

formave standarde të kushteve që konfliktojnë si një kontratë të lidhur mes palëve.

Ky rezultat nuk do të ishte i mundur nën rregullin “Last Shot”.145

Qasja e përdorur në zgjidhjen e rasteve të “betejës së formave” nëpërmjet

rregullit “Knock Out” iu jep më shumë fleksibilitet marrëdhënieve kontraktore mes

palëve. Kjo qasje merr në konsideratë praktikat tregtare moderne duke marrë

parasysh faktin se format standarde të kushteve të palëve në shumicën e rasteve do

të konfliktojnë për vetë natyrën e praktikave tregtare ku gjithëkush kërkon të mbrojë

interesat e veta. Gjithashtu, kjo qasje nuk supozon që palët të kenë dijeni për format

standarde të kushteve të njëri tjetrit, ashtu si në rastin e rregullit “Last Shot”, për të

cilin u argumentua më sipër që ky supozimin është i pabazuar e për rrjedhojë jo

bindës.

Nën rregullin “Knock Out” gjithashtu nuk inkurajohet shkëmbimi ad

infinitum i formave standarde të kushteve mes palëve pasi kushtet e kontratës do të

jenë kushtet e vetë palëve, në pikat ku ato përputhen, dhe pjesa tjetër do të përbëhet

nga kushte të përcaktuara nga ligji.146 Kështu, kontrata në asnjë rast nuk do të

bazohet në kushtet e vetëm njërës prej palëve, pasi në çdo rast kur kushtet e formave

standarde të palëve janë kontradiktore, minimalisht ato kushte do të zëvëndësohen

nga kushte standarde të vendosura nga ligji.

Duke marre në konsideratë këto elementë, rregulli “Knock Out” krijon më

shumë drejtësi dhe barazi për të gjitha palët e përfshira. Kjo është veçanërisht e

rëndësishme në ato raste kur njëra palë ka një pozitë më të fortë në treg se pala

tjetër.

Megjithatë, edhe rregulli “Knock Out” nuk është krejtësisht pa probleme

pasi në disa raste, aplikimi i këtij rregulli mund të sjellë rezultate të pakënaqshme

për palët. Pika e saj e fortë, fleksibiliteti, mundet që në raste të caktuara të krijojë

paqartësi dhe pasiguri në marrëdhëniet kontraktuale të palëve, duke cënuar sigurinë

juridike. Në rastet e aplikimit të rregullit “Knock Out” nuk është krejtësisht e qartë

nëse një kontratë është lidhur ose jo mes palëve, pasi kjo ndryshon rast pas rasti në

varësi të rrethanave. Kjo vjen në dallim nga rregulli “Last Shot” ku siç pamë duhet

që në mënyrë strike pranimi të përputhet me ofertën e bërë.

Pyetja tjetër që shtrohet është ajo e përmbajtjes së kontratës. Nëse do të kemi

një kontratë të lidhur mes palëve, është e vështirë të thuhet me siguri se cilat janë

kushtet mbi të cilat do të bazohet kjo kontratë. Këto kushte normalisht do të variojnë

145 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24) University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 217. 146 Po aty.

56

rast pas rasti. Kushtet e kontratës do të përcaktohen nëpërmjet një procesi analitik

të formave standarde të shkëmbyera mes palëve. Këto kushte mund të jenë një

përzierje e kushteve të secilës palë, së bashku me kushte të vendosura nga ligji, kur

kjo gjykohet e nevojshme.

Duke qenë se kushtet e kontratës së lidhur sipas rregullit “Knock Out” nuk

janë kushtet e përcjella në format standarde të kushteve të asnjërës prej palëve, është

vështirë të argumentohet se ky rregull promovon vullnetet kontraktore të palëve.

Në rastin e rregullit “Last Shot”, ishte të paktën vullneti i njërës palë që mbetej i

përmbushur. Sipas rregullit “Knock Out”, kushtet e kontratës së lidhur mund të jenë

një përzierje kushtesh ndaj të cilave asnjëra prej palëve mund të mos kishte

dëshiruar të bëhej subjekt nëse do të ishin pyetur në fillim të negociatave mes tyre.

Si i tillë, ky rregull nuk mund të thuhet se sjell përmbushjen e plotë të vullneteve

kontraktore të palëve të përfshira në kontratë.

Më tej, rregulli “Knock Out”, ashtu si edhe rregulli “Last Shot”, gjithashtu i

inkurajon palët që të hartojnë format e tyre standarde të kushteve në mënyrë të

njëanshme, për të maksimizuar përfitimet dhe interesat e tyre, në dëm të interesave

të palës tjetër. Si të tilla, sërish nuk mund të themi se vullneti kontraktor i palëve në

këtë marrëdhënie është i plotësuar.

Gjithashtu, ky rregull iu jep iniciativë hartimit të formave standarde të

kushteve të njëanshme pasi, për secilën palë, në rastin më të keq, ato kushte që

konfliktojnë me kushtet e palës tjetër do të zëvëndësohen nga kushte standarde të

vendosura nga ligji.147 Pra palët janë në një pozitë të atillë ku nuk kanë asgjë për të

humbur.

Nga ana tjetër, nëse njëra palë është me fat, kontrata do të lidhet mbi bazën

e kushteve të dërguara nga kjo palë, e cila për rrjedhojë mbron interesat e po kësaj

pale.148 Nuk ekziston asnjë kosto për një shitës, apo një blerës, që të hartojë kushte

të njëanshme në formën e tij standarde, përveçse nëse dikush vërtet do t’i lexojë

këto kushte dhe do të refuzojë të hyjë në një marrëdhënie detyrimi me kushte të tilla

të njëanshmë.

Megjithatë, ndërsa kostot për hartimin e kushteve të njëanshme janë të ulëta

për palët, mund të argumentohet nga disa se palët nuk kanë asnjë interes në hartimin

e formave të kushteve të tilla pasi në çdo rast janë kushtet standarde të ligjit ato që

prevalojnë. Në të tilla kushte, përse do të hartonin palët kushte të njëanshme kur ato

do të injoroheshin nga gjykatat?

Goldberg argumenton se, pavarësisht kësaj, palët kanë interes të hartojnë

kushte të njëanshme për disa arsye.149 Së pari, në rast padie, çështja për gjykim


(76) Oregon Law Review fq. 162. 148 Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency, and the Best-Shot Rule“ (76) Oregon Law Review fq. 162. 149 Po aty.

57

mund të jetë në një juridiksion që nuk përkrah përdorimin e rregullit “Knock Out”

nga gjykatat e atij vendi. Së dyti, pala pritëse e këtyre kushteve, le të themi blerësi,

mund të jetë një blerës i cili nuk përdor forma standarde në dërgimin e pranimit

ndaj ofertës fillestare. Edhe në këtë rast, kushtet e shitësit janë ato që prevalojnë.

Rrjedhimisht, Goldberg argumenton se palët, apo përfaqësuesit e tyre ligjor,

nuk janë të predispozuar të hartojnë kushte të cilat marrin në konsideratë interesat

e përbashkëta të palëve të përfshira, por të hartojnë format e tyre standarte të

kushteve në një gjuhë të atillë që të rrisin shanset e përfshirjes së kushteve të tyre

në kontratë, dhe jo të kushteve të palës tjetër apo kushteve standarde të ligjit.150

Baird dhe Weisberg gjithashtu mbajnë të njëjtin qëndrim, në analizën e tyre

të disavantazheve të rregullit “Knock Out” sipas nenit 2-207 të Kodit Uniform

Tregtar.151 Ata argumentojnë se mundësia e zëvëndësimit të kushteve të palëve nga

kushte standarde të ligjit, sipas rregullit “Knock Out”, nuk krijon asnjë stimul për

palët që të hartojnë format e tyre standarde të kushteve në interesin e tyre të

përbashkët.152 Sa më shumë këto kushte standarde të ligjit të përdoren si kushte për

kontratën, aq më pak të rëndësishme do të jenë format standarde të kushteve

ndërmjet palëve, si për gjykatën ashtu edhe për vetë palët.

Më tutje, fakti që kushtet standarde të ligjit zëvëndësojnë kushtet

kontradiktore të palëve sipas rregullit “Knock Out”, mund të jetë problematike sa u

takon pritshmërive të palëve nga marrëdhënia e detyrimit në të cilën ata kanë hyrë.

Kushte të tilla mund të pengojnë përmbushjen e vullneteve kontraktore dhe

qëllimeve të palëve, pasi mund të hedhin poshtë marrëveshjen e arritur mes tyre

nëpërmjet imponimit të kushteve për të cilat nuk ka pasur asnjë dakortësi nga

palët.153

Viscasillas jep shembullin e një konflikti ndërmjet klauzolave që vendosin

limit kohor për njoftimin e rasteve kur objekti nuk është konform kushteve të

kontratës.154 Njëra klauzolë, e dërguar si pjesë e kushteve standarde të dërguara nga

njëra palë, parashikon që ky limit kohor të jetë dy muaj. Ndërkohë, klauzola e palës

tjetër parashikon që ky afat të jetë dy muaj e pesëmbëdhjetë ditë.

Nëse aplikojmë rregullin “Knock Out”, këto dy klauzola, si klauzola

kontradiktore, eleminojnë njëra tjetrën, dhe zëvëndësohen nga limitet kohore të

parashikuara në ligjin përkatës vendas. Viscasillas argumenton se ky limit kohor në


(76) Oregon Law Review fq. 162. 151 Baird, DG; Weisberg, R (1982) “Rules, Standards, And The Battle of the Forms: A Reassessment of § 2-207” (68) Virginia Law Review (No 6) fq. 1256. 152 Po aty. 153 Viscasillas, MdPP (1998) “Battle of the Forms” Under the 1980 United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods: A Comparison with Section 2-207 UCC and the UNIDROIT Principles (10) Pace International Law Review, fq. 119. 154 Po aty.

58

shumë juridiksione është shumë më i shkurtër se sa klauzolat e parashikuara nga

palët.155 Kështu, në rastin e Kodit Tregtar Spanjoll, ky afat është katër ditë.156

Në këtë kontekst, aplikimi i rregullit “Knock Out” do të ishte kundër

vullnetit të palëve të përfshira në këtë marrëveshje. Një përfundim i ngjashëm mund

të arrihet edhe në rastin e klauzolave të arbitrazhit të cilat në kohët e fundit janë

shtuar në përdorim në marrëdhëniet kontraktore midis palëve. Kështu, palët mund

të parashikojnë që në rast mosmarrëveshje në zbatim të kontratës, mosmarrëveshja

të zgjidhet me arbitrazh.

Mirëpo vendi ku do të zhvillohet procesi i arbitrazhit mund të mos përputhet

në klauzolat e tyre respektive pasi, për shembull, njëra palë mund të ketë zgjedhur

Vienën ndërsa tjetra Londrën. Ndërkohë, me aplikimin e rregullit “Knock Out”,

mosmarrëveshja mes palëve me shumë mundësi do të zgjidhej përpara gjykatave

kombëtare.

E parë edhe më gjerë, ligji apo gjykatat nuk janë në pozitë të favorshme për

të zgjidhur kontradiktoriaritetin në marrëdhëniet mes palëve. Zëvëndësimi i

kushteve të formave standarde që nuk përputhen nga kushte standarde të vendosura

nga ligji apo gjykata është në vetvete një praktikë e limituar. Normalisht që

ligjvënësi apo gjykatat do të marrin në konsideratë praktikat më të mira tregtare në

vendosjen e këtyre kushteve, apo edhe marrëdhëniet e mëparshme mes palëve dhe

llojin e kontratave të lidhura mes tyre. Megjithatë, çdo marrëdhënie e caktuar

tregtare ka specifikat e veta të lidhura ngushtë me interesat subjektive të secilës palë

që është pjesë e saj.

Por sigurisht që ky nuk mund të jetë rasti kur bëhet fjalë për kushte të tilla

si përshkrimi i objektit, sasia apo çmimi. Në këto raste, ligji nuk e ka kapacitetin të

zëvëndësojë kushte të tilla pasi ato janë të vetmet kushte mbi të cilat mund të thuhet

se ka pasur një marrëveshje mes palëve. Nëse ligji ose gjykatat do të ndërhynin

sikur edhe për njërin nga këto kushte, njëra palë mund të jetë e gatshme të refuzojë

edhe ato kushte mbi të cilat ka arritur një farë dakortësie me palën tjetër.157 Rezultati

i kësaj nuk do të ishte i kënaqshëm për asnjërën palë.

Arsyeja e krijimit të këtij problemi, sipas Jacobs, është vetë ligji dhe e drejta

në tërësi.158 Kjo pasi gjykatat nuk kanë mjetet e duhura për t’i dhënë zgjidhje

problemit duke u mbështetur në kushte standarde të parashikuara nga ligjet.

Gjykatat nuk ekzistojnë për të hartuar kontrata, ndaj dhe kjo detyrë është e limituar

për ta. Është detyrë e palëve që të negociojnë dhe hartojnë lirisht kontratën sipas

155 Viscasillas, MdPP (1998) “Battle of the Forms” Under the 1980 United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods: A Comparison with Section 2-207 UCC and the UNIDROIT Principles (10) Pace International Law Review, fq. 119. 156 Neni 336 i Kodit Tregtar Spanjoll. 157 Jacobs, EJ (1985) The Battle of the Forms: Standard Term Contracts in Comparative Perspective (34) International and Comparative Law Quarterly fq. 306. 158 Po aty.

59

interesave të tyre, ndërsa është detyrë e gjykatës që të vërë në zbatim marrëveshjen

e arritur me vullnetin e lirë të palëve.159

2.2. Efiçenca: Analizë ekonomike

Një element shumë i rëndësishëm i çdo analize që i bëhet të drejtës, e

veçanërisht nga pikëpamja civile, duhet të përfshijë edhe një analizë ekonomike të

çështjeve të diskutuara. Nëse për juristët ka interes analiza e të drejtës në raport me

parime si transparenca, barazia dhe siguria juridike, për vetë palët, të cilët në

shumicën e rasteve janë tregtarë, me rëndësi është fitimi dhe efiçenca e

marrëdhënieve që ata kanë. Tek e fundit, kjo është dhe vetë arsyeja për të cilën ata

hyjnë në një marrëdhënie detyrimi.

Në këtë kontekst, në këtë pjesë të kapitullit, do të analizojmë çështjen e

“betejës së formave” dhe dy rregullave të diskutuara në këtë punim, në raport me

promovimin e efiçencës ekonomike për palët e përfshira në këtë marrëdhënie. Parë

nga perspektiva e efiçencës ekonomike, do të analizojmë avantazhet dhe

disavantazhet e rregullit “Last Shot” dhe “Knock Out”. Për këtë analizë do të

fokusohemi në dy elementë themelorë për çdo qasje ekonomike ndaj së drejtës, të

cilat janë përkrahja në masën më të madhe të mundshme të marrëveshjes së arritur

mes vetë palëve dhe zvogëlimi i kostove të transaksionit të tyre.160

E para prej tyre promovon efiçencën ekonomike pasi palët, si qënie racionale

që kërkojnë të maksimizojnë përfitimet e tyre, prezumohet se do të hyjnë në një

transaksion të caktuar me vullnetin e tyre të lirë vetëm në rast se kjo përmirëson

pozitat e tyre ekonomike.161 Në fakt çdo qasje ekonomike ndaj të drejtës kontraktore

fillon me supozimin se e drejta kontraktore duhet të lejojë formimin vullnetar të

kontratave mes palëve duke përkrahur marrëveshjen e arritur prej tyre. Duke qenë

se indvidët e përfshirë kanë dijeni më mirë se kushdo tjetër rreth pozitave dhe

interesave të tyre ekonomike, ekziston një supozim i fortë se çdo lloj marrëveshje e

lidhur mes tyre do të ndikojë pozitivisht tek ta.162

Kjo është gjithashtu një e drejtë themelore njerëzore e cila rrjedh nga liria

kontraktore dhe autonomia e individit, udhërrëfyes i teorisë së ekonomisë që nga

159 Jacobs, EJ (1985) The Battle of the Forms: Standard Term Contracts in Comparative Perspective

(34) International and Comparative Law Quarterly fq. 307. 160 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24)

University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 210; Ostas, DT; Darr, FP

(1995-1996) Redrafting U.C.C. Section 2-207: An Economic Prescription for the Battle of the

Forms (73) Denver University Law Review, fq. 410. 161 Posner, R (2007) Economic Analysis of Law (7th ed) Aspen Publishers, New York, fq. 4, fq.

101; Burrows, P; Veljanovski, CG (1981) “Introduction: The Economic Approach to Law” në

Burrows, P; Veljanovski, CG (eds) The Economic Approach to Law, Butterworths, Mbretëria e

Bashkuar, fq. 3. 162 Burrows, P; Veljanovski, CG (1981) “Introduction: The Economic Approach to Law” në Burrows, P; Veljanovski, CG (eds) The Economic Approach to Law, Butterworths, Mbretëria e

Bashkuar, fq. 3.

60

koha e Adam Smith. Në këtë kontekst është e rëndësishme të ndajmë nocionin e

lirisë kontraktore në dy pjesë: liria për të kontraktuar dhe liria nga kontrata.163

Liria për të kontraktuar, ka të bëjë me atë çka u tha më sipër, pra që individët

nuk duhet të hyjnë në një marrëdhënie detyrimi nëse besojnë se kjo nuk do të forcojë

pozitat e tyre ekonomike. Si e tillë, çdo ndërhyrje nga jashtë presupozohet se prish

këto balanca ekonomike mes palëve dhe dëmton efiçencën e marrëdhënies mes tyre.

Nga ana tjetër, liria nga kontrata kërkon që individët të mos detyrohen të

hyjnë në një marrëdhënie detyrimi, e cila sjell me vete tjetërsim të të drejtave të

pronësisë apo të drejtave të tjera. Një transferim i detyruar i këtyre të drejtave nga

ligji apo gjykata do të rezultonte në një shpërndarje inefiçente të këtyre të drejtave.

Për rrjedhojë, për të promovuar efiçencën ekonomike, secili rregull i

përdorur për zgjidhjen e çështjes së “betejës së formave”, do të duhet të respektojë

lirinë kontraktore të palëve, të përbërë nga liria për të kontraktuar dhe liria nga

kontrata, vullnetin e tyre kontraktor dhe autonominë e tyre për të vendosur.164

Së dyti, e drejta kontraktore, duhet të reduktojë në masën më të madhe të

mundshme kostot e transaksionit ndërmjet palëve. Pra palët në një situatë të “betejës

së formave”, duhet që të kenë sa më pak kosto të lidhura me negociatat dhe

marrëdhënien e tyre në përgjithësi deri në lidhjen e kontratës.165 Kjo bazohet në atë

çka njihet botërisht si teorema e Coase.166

Në artikullin e tij të vitit 1960 nga Ronald Coase, ai shprehet se një alokim

efiçent i resurseve do të rezultojë nga negociimi privat mes palëve, pavarësisht se e

kujt është e drejta, vetëm nëse kostot e transaksionit janë të ulëta ose zero. Pra sipas

kësaj teoreme, “kur kostot e transaksionit janë zero, kontrata do të jetë efiçente,

sepse çdo e drejtë i është alokuar palës e cila e vlerëson atë më shumë, dhe çdo risk

i është alokuar asaj pale që e përballon atë me kosto sa më të ulët”.167

Duke qenë se kostot e transaksionit përfshijnë çdo pengesë ndaj

marrëdhënies së palëve deri në lidhjen e kontratës, kjo e fundit detyrimisht do të

jetë optimale për palët në momentin kur kostot e transaksionit janë zero ose afër

zeros.168 Për rrjedhojë, rregullat e “betejës së formave” të diskutuara në këtë punim,

do të duhet të synojnë promovimin e efiçencës ekonomike duke i mbajtur kostot e

transaksionit mundësisht sa më të ulëta.

163 Ostas, DT; Darr, FP (1995-1996) Redrafting U.C.C. Section 2-207: An Economic Prescription

for the Battle of the Forms (73) Denver University Law Review, fq. 410. 164 Ostas, DT; Darr, FP (1995-1996) Redrafting U.C.C. Section 2-207: An Economic Prescription

for the Battle of the Forms (73) Denver University Law Review, fq. 410-411. 165 Ostas, DT; Darr, FP (1995-1996) Redrafting U.C.C. Section 2-207: An Economic Prescription

for the Battle of the Forms (73) Denver University Law Review, fq. 412. 166 Coase, RH (1960) The Problem of Social Cost (3) The Journal of Law and Economics. Coase

ishte autor dhe ekonomist i famshëm britanik, fitues i çmimit Nobel në shkenca ekonomike në vitin

1991. 167 Cooter, R; Ulen, T (2008) “Law & Economics” (5th ed) Pearson Addison-Wesley, Boston, fq. 225. 168 Po aty, fq. 89.

61

Në këtë kontekst, është e rëndësishme të ritheksojmë arsyen e përdorimit të

formave standarde të kushteve nga palët. Është pikërisht zvogëlimi i kostove të

lidhura me zhvillimin e marrëdhënieve një e nga një dhe negociimin individual të

kushteve mes palëve ajo që i shtyn ato të hartojnë këto forma standarde. Në këtë

mënyrë palët rregullojnë marrëdhëniet rutinë që kanë në raport me klientët apo

partnerët e tyre. Në këtë kuadër, nëse përdorimi i rregullave të “betejës së formave”

sjell rritjen e kostove të transaksionit mes palëve, palët humbasin qëllimin e

përdorimit të këtyre formave.

Koncepti i efiçencës i përdorur në këtë punim është koncepti i efiçencës

Kaldor-Hicks. Sipas këtij koncepti, një situatë e caktuar është efiçente kur çdo

ndryshim i kësaj situate (pra ndryshim i një situate e cila është efiçente) do të sillte

për pasojë humbje agregate më të madhe se sa përfitimi agregat për palët. Nga ana

tjetër, koncepti Kaldor-Hicks parashikon se një situatë është inefiçente kur çdo

ndryshim i saj do të rezultonte në një përfitim agregat më të madh se sa humbja

agregate.

Sa më sipër, më poshtë do të trajtohen me rradhë rregullat “Last Shot” dhe

“Knock Out” në raport me këtë perspektive të efiçencës ekonomike për të zbuluar

avantazhet dhe disavantazhet e secilës prej tyre.

2.2.1 Rregulli “Last Shot”

Në pamje të parë, mund të themi se rregulli “Last Shot” promovon rastet e

arritjes së një marrëveshje mes palëve duke mbështetur përputhjen e plotë të

vullneteve mes tyre, çka do të sillte edhe rritjen e efiçencës në raportin e tyre. Kjo

pasi sipas rregullit “Last Shot” do të kemi një kontratë të lidhur vetëm atëherë kur

pranimi i dërguar nga njëra palë përputhet plotësisht me ofertën fillestare, pra kur

palët kanë arritur dakortësi të plotë me njëri-tjetrin.

Megjithatë, siç është evidentuar edhe në kapitullin e kaluar, nuk ndodh

gjithmonë kështu. Palët, në disa raste, mund të jenë marrë vesh mes tyre mbi kushtet

më të rëndësishme të kontratës ose mund të kenë filluar përmbushjen e detyrimeve

nën kontratë, pavarësisht formave standarde kontradiktore. Sjellja e tyre mund të

implikojë vullnet kontraktor për të qenë i lidhur nga kjo marrëveshje e arritur mes

tyre, mirëpo aplikimi i rregullit “Last Shot” nuk e bën të mundur materializimin e

kësaj marrëveshje në kontratë mes palëve. Kjo sepse nën rregullin “Last Shot” është

e pamundur të kemi një kontratë të lidhur në rast kushtesh kontradiktore,

pavarësisht faktit se ka një marrëveshje dhe një vullnet për të lidhur një kontratë

mes palëve.169

Në këtë mënyrë, ndryshimi sado i vogël mes kushteve të palëve, do të

pengojë lidhjen e kontratës, edhe pse palët mund të kenë rënë dakort mbi shumicën

169 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24)

University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 211.

62

e kushteve dhe kanë shprehur vullnetin e tyre për të qenë të lidhur përmes një

kontrate. Në rastin klasik të “betejës së formave”, për shembull, aplikimi i rregullit

“Last Shot” do të rezultojë në lidhjen e kontratës në ditën e përmbushjes së detyrimit

nga shitësi, pra kur blerësi merr në dorëzim mallin nga shitësi.

Megjithatë, palët do të kenë arritur dakortësi mbi kushtet më të rëndësishme

të kontratës, zakonisht çmimi dhe cilësia apo sasia e mallit të dërguar, në momentin

e shkëmbimit të formave standarde të kushteve të cilat konfliktojnë. Pra, edhe pse

nuk ka dakortësi mbi çdo kusht të përcaktuar në formën standarde të kushteve, palët

shfaqin vullnetin për të qenë të lidhur nën kontratë me njëri-tjetrin që në këtë ditë.

Në raste të tjera, mund të ndodhë që një kontratë nuk do të konsiderohet e

lidhur as në momentin e përmbushjes së detyrimit nga njëra prej palëve. Për

shembull, le të marrim rastin e një shitësi i cili dërgon mallin tek blerësi dhe bashkë

me mallin dorëzon një formular me shkrim ku parashikohet që dorëzimi i mallit do

të konsiderohet i plotësuar vetëm sipas kushteve të tij. Nga ana tjetër, blerësi merr

në dorëzim mallin e shitësit dhe dërgon tek ky i fundit një faturë ku konfirmon

marrjen në dorëzim por shprehimisht refuzon kushtet e shitësit dhe konfirmon

kushtet e tij si të vetmet kushte në të cilat do të bazohet kontrata.

Pasi të dyja palët refuzojnë shprehimisht kushtet standarde të njëri tjetrit dhe

njëkohësisht insistojnë në kushtet e tyre respektive, është e pamundur që të

interpretosh sjelljen e secilës palë si pranim të kushteve të palës tjetër. Në të tilla

rrethana nuk mund të kemi kontratë të lidhur mes tyre. Megjithatë, është e qartë që

të dyja palët, në mënyrë reciproke, kanë arritur një marrëveshje mes tyre mbi

kushtet më të rëndësishme dhe duan të jenë të lidhur nën një kontratë. Pra mund të

themi që rregulli “Last Shot” në këtë mënyrë, pengon lidhjen e kontratës mes

palëve, pavarësisht ekzistencës së vullnetit të ndërsjelltë kontraktor dhe arritjes së

një marrëveshje të përgjithshme mes palëve të përfshirë.

Nga ana tjetër, sipas rregullit “Last Shot”, siç është evidentuar edhe më lart,

mund të interpretohet se pranimi i ofertës i dërguar nga njëra palë të konsiderohet

si kundër ofertë në rast se kushtet në formën standarde nuk përputhen me ato të

ofertës fillestare. Kjo ndodh pavarësisht vullnetit të kësaj pale për të kundërtën, pra

që të lidhë një kontratë, e evidentuar kjo me dërgimin e pranimit tek pala tjetër.

Mirëpo thjesht ekzistenca e kushteve të ndryshme në formën standarde e

pengon këtë palë për të arritur një gjë të tillë. Në këto rrethana, nëse pala tjetër ka

filluar përmbushjen e detyrimeve nën kontratë, pra në kushtet e pranimit me

veprime konkludente, do të kemi një kontratë të lidhur mes palëve mbi bazën e

kushteve për të cilat ata nuk kanë shprehur vullnet të ndërsjelltë kontraktor.170

Për rrjedhojë, rastet e marra më lart tregojnë se është e vështirë të flitet për

vullnet të lirë kontraktor dhe pragmacitet tregtar në rastin e rregullit “Last Shot”.

Në këto raste vërehet se ky rregull nuk promovon lirinë për të kontraktuar dhe lirinë


for the Battle of the Forms (73) Denver University Law Review, fq. 411.

63

nga kontrata. Kjo pasi, parë nga perspektiva ekonomike, vetëm marrëveshje të

arritura dhe nënkuptuara në mënyrë subjektive nga vetë palët mund të themi se

sjellin përfitime të ndërsjellta për ta.171

Sipas Ostas dhe Darr, pyetja që duhet të bëhet për të përmbushur elementin

e autonomisë dhe vullnetit kontraktor është një pyetje subjektive: Në çfarë

mendojnë vetë palët se konsiston marrëveshja e arritur prej tyre? Por gjykatat

normalisht që nuk mund t’i përgjigjen kësaj pyetje. Gjykatësit nuk mund të kenë

dijeni se çfarë kanë nënkuptuar palët në momentin e arritjes së marrëveshjes mes

tyre. Janë vetë palët ata që mund t’i përgjigjen në mënyrën e duhur kësaj pyetjeje.

Kjo domosdoshmëri do të kërkojë kalimin në pyetjen objektive, pra nëse ka

mjaftueshmërisht të dhëna për të interferuar një marrëveshje të arritur subjektivisht

mes palëve. Të dhëna objektive të vullnetit subjektiv burojnë nga dy vende të

ndryshme.172

Së pari, janë kushtet e negociuara mes palëve dhe kushtet që gjenden në

format standarde të secilit prej tyre të cilat dëshmojnë për vullnetin e palëve. Së

dyti, është sjellja e palëve, në formën e praktikave dhe zakoneve tregtare, si dhe

marrëdhënie të mëparshme mes tyre, të cilat do të luajnë një rol kyç për të zbuluar

vullnetin kontraktor.

Ostas dhe Darr japin disa shembuj në lidhje me këtë.173 Për shembull,

prezumohet që secila palë është në dijeni të kushteve që zakonisht asociohen me

transaksionet që ata kryejnë në veprimtarinë e tyre të përditshme. Më tutje, secila

palë është ose duhet të jetë në dijeni nëse në industrinë në të cilën ai ose ajo vepron,

është e praktikë e njohur që mosmarrëveshjet që lindin nga kontratat e lidhura

zgjidhen me arbitrazh ose jo. Për më tepër, nëse këto palë kanë pasur marrëdhënie

të mëparshme me njëri-tjetrin, ato normalisht do të jenë në dijeni se si kanë vepruar

më parë për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të mundshme.

Këto eksperienca dhe praktika tregtare që palët apo tregtarët e një industrie

të caktuar ndajnë me njëri-tjetrin, ndihmon në komunikimin mes tyre dhe dëshmon

për vullnet dhe mirëkuptim të ndërsjelltë mes tyre. Sipas Ostas dhe Darr, në

kontekstin e “betejës së formave”, elementë të tillë janë dëshmi më të fortë të

vullnetit kontraktor dhe dakortësisë së arritur mes palëve mbi kushtet kryesore të

kontratës, e kristalizuar në marrëveshjen e arritur, se sa kushtet standarde të

shkëmbyera mes tyre.174

Përsa i përket kostove të transaksionit, përsëri vërehet se në dukje rregulli

“Last Shot” redukton kostot e transaksionit të palëve. Kjo për shkak se promovon

sigurinë juridike dhe kufizon diskrecionin e gjykatave në interpretimin e çështjeve

171 Po aty. 172 Ostas, DT; Darr, FP (1995-1996) Redrafting U.C.C. Section 2-207: An Economic Prescription

for the Battle of the Forms (73) Denver University Law Review, fq. 412. 173 Ostas, DT; Darr, FP (1995-1996) Redrafting U.C.C. Section 2-207: An Economic Prescription for the Battle of the Forms (73) Denver University Law Review, fq. 412. 174 Po aty.

64

për gjykim, nëpërmjet aplikimit strikt të analizës sipas parimit të “pasqyrimit” ndaj

aspekteve të lidhjes dhe përmbajtjes së kontratës dhe kushteve të saj.

Në fakt, është gjerësisht e pranuar se rregulla të cilat imponojnë standarde

strikte zakonisht ulin kostot e transaksionit në marrëdhëniet mes palëve. Ky është

edhe qëndrimi i Travalio, sipas të cilit rregulla formale të cilat nxisin

parashikueshmërinë e ligjit, veçanërisht në kontekstin tregtar, lejojnë që njerëzit e

biznesit të organizojnë veprimtarinë e tyre në mënyrë efiçente dhe të reduktojnë

kostot.175

Rregulla të tilla krijojnë një kuadër të qartë në të cilin njerëzit e biznesit

mund të rregullojnë veprimet dhe mosveprimet e tyre, në mënyrë që në fund të

marrin frytet që presin nga një marrëdhënie e caktuar.176 Për më tepër, kostot që

lidhen me këshillimin ligjor të tregtarëve do të reduktohen pasi këto të fundit do të

kenë një standard ndaj të cilit do të duhet të veprojnë për të qenë konform ligjit në

praktikat e tyre.

Megjithatë, Rühl argumenton se rregulli “Last Shot”, pikërisht për shkak se

është një rregull strikt që promovon sigurinë juridike, ka kosto shtesë transaksioni

për dy arsye kryesore.177 Së pari, sipas saj ky rregull inkurajon shkëmbimin e

formave standarde të kushteve mes palëve për shkak të mundësisë që kontrata e

lidhur mund të bazohet mbi kushtet e vetëm njërës prej palëve.

Pala që dërgon e fundit ofertën e saj me kushtet e saj standarde, mbi bazën

e së cilës ka një pranim nga ana e palës tjetër, do të përfitojë më shumë pasi kontrata

do të bazohet pikërisht në kushtet e asaj pale. Mjafton vetëm ky probabilitet që të

inkurajojë palët që të vazhdojnë dërgimin e ndërsjelltë të formave standarde të

kushteve ndaj njëri tjetrit. Në fakt përveç kostove të shkëmbimit të formave

standarde, ky argument lidhet gjithashtu me fitimin e munguar të palëve. Ky do të

jetë fitimi të cilin palët mund të kishin akumuluar nëse transaksioni në fjalë do të

ishte kryer në kohën e duhur.

Ky argument u diskutua edhe në pjesën e parë të këtij kapitulli ku,

pavarësisht kontestimeve kryesisht nga Baird dhe Weisberg, u arsyetua se në fakt

palët janë të prirura drejt një sjellje të tillë. Kjo u evidentua edhe nga dëshmi

empirike të studimeve të kryera, se palët kanë tendencën që të bashkëngjisin format

e tyre standarde të kushteve ndaj çdo shkëmbimi në marrëdhënien e tyre me palë të

tjera apo klientë të tyre. Për rrjedhojë, kjo sjellje sigurisht që mbart në vetvete edhe

kosto më të larta transaksioni për palët e përfshira në proces.178

175 Travalio, GM (1983) “Clearing the Air after the Battle: Reconciling Fairness and Efficiency in a Formal Approach to U.C.C. Section 2-207” (33) Case Western Reserve Law Review, fq. 364. 176 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24)

University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 212. 177 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24) University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 212. 178 Po aty.

65

Së dyti, Rühl argumenton se rregulli “Last Shot” shkakton kosto më të larta

transaksioni për arsye se nuk promovon kushtet më efiçente në kontratën e lidhur

mes palëve. Nën këtë rregull, kontrata domosdoshmërisht do të bazohet vetëm mbi

kushtet e njërës palë, pra të palës e cila është e fundit në korrespondencën e

shkëmbyer me kushtet e saj. Duke qenë se secila palë është në dijeni të probabilitetit

që kushtet e saj mund të formojnë kontratën, ata janë të nxitur të hartojnë kushtet e

tyre në mënyrë të njëanshme për të maksimizuar përfitimet e tyre personale. Kjo u

argumentua edhe në pjesën e parë të këtij kapitulli.

Por, këto kushte të hartuara në mënyrë të njëanshme nuk mund të jenë

kushtet më efiçente për të dyja palët e rrjedhimisht edhe për kontratën, pasi këto

kushte jo domosdoshmërisht maksimizojnë përfitimet e të dyja palëve. Rühl jep

shembullin e një kontrate shitje mallrash në të cilën duhet të përcaktohet

përgjegjësia në rast shkatërrimi apo dëmtimi të këtij malli përpara dërgimit në

destinacion.

Në këtë shembull prezumohet se shitësi i mallit është në gjendje që të

parandalojë riskun e dëmtimit të mallit me një kosto më të ulët se blerësi. Për

rrjedhojë, mënyra më efiçente për të trajtuar këtë risk të shkatërrimit apo dëmtimit

të mallit përpara dërgimit do të ishte që kjo përgjegjësi t’i ngarkohej shitësit. Në

këtë menyrë kostot e transaksionit domosdoshmërisht do ishin më të ulëta dhe si i

tillë, nga pikëpamja ekonomike, kjo do të maksimizonte përfitimin e përbashkët të

të dyja palëve.179

Por nëse shitësit do t’i duhet që të vendosë në lidhje me ngarkimin e

përgjegjësisë për riksun e dëmtimit të mallit në kushtet e tij standarde, ai normalisht

që do t’ia ngarkojë këtë risk blerësit. Kjo pasi nga vetë natyre dhe kushtet e tregut,

shitësi, pavarësisht kostove më të ulëta, do të kërkojë të shtojë përfitimet e tij

personale në dëm të blerësit.180 Në këtë mënyrë, për shkak të alokimit të

përgjegjësisë tek blerësi, kostot e transaksionit në total do të rriten, çka ul efiçencën

ekonomike të palëve dhe kontratës.

Për këto arsye, argumentohet se rregulli “Last Shot”, pavarësisht krijimit të

disa avantazheve ekonomike për palët që rrjedhin si pasojë e forcimit të sigurisë

juridike, ky rregull gjithashtu shton në mënyrë të ndjeshme kostot e transaksionit,

çka ndikon në efiçencën e përgjithshmë ekonomike të palëve dhe marrëveshjes së

tyre.

2.2.2. Rregulli “Knock Out”

Në lidhje me rregullin “Knock Out”, të paktën në rastin e Gjermanisë dhe

rastin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës të analizuara më lart, ai u krijua duke

179 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24) University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 214. 180 Po aty.

66

synuar të kurojë mangësitë e rregullit “Last Shot”. Do të argumentohet në këtë pjesë

se në përgjithësi ky rregull arrin një avantazh më të madh ekonomik për palët në

krahasim me rregullin “Last Shot” pasi zbaton në një masë më të madhe vullnetin

e përbashkët të të dyja palëve dhe marrëveshjen e arritur mes tyre.

Kjo marrëveshje do të konsiderohet ajo marrëveshje e cila është krijuar në

dijeni të plotë të palëve të përfshira dhe për kushtet e së cilës palët kanë dijeni të

plotë. Rregulli “Knock Out”, për shkak të fleksibilitetit me të cilin trajton procesin

e lidhjes së kontratës, zbaton vullnetin kontraktor të palëve të marrë në kontekstin

e rrethanave në të cilën zhvillohet marrëdhënia mes tyre dhe sjelljes që ata kanë,

pavarësisht faktit se format standarde të kushteve të tyre konfliktojnë.181

Në këtë mënyrë, rregulli “Knock Out” mund të themi se përkrah në masën

më të madhe të mundshme marrëveshjen e arritur mes vetë palëve. Sipas këtij

rregulli, kontrata mund të konsiderohet e lidhur nëse deklaratat individuale të

palëve, të nënkuptuara apo të shprehura, si dhe sjellja e tyre e trajtojnë kontratën si

të lidhur.

Pra, në rastin klasik të “betejës së formave”, ku kemi shkëmbimin e formave

standarde të kushteve që konfliktojnë, mund të kemi një kontratë të lidhur mes

palëve nëse interpretohet se palët kanë arritur një marrëveshje mes tyre dhe

dëshirojnë të jenë të lidhur nëpërmjet një kontrate me njëri-tjetrin. Në fakt, fokusi

tek dëshmi të tilla si dhe praktika të kaluara tregtare apo zakone tregtare janë më të

dobishme në evidentimin e një kontrate mes palëve se sa shqyrtimi në detaje i

formave standarde të kushteve.182

Megjithatë, nuk është gjithmonë ky rasti. Siç u pa në shembujt e trajtuara

më sipër nga Viscasillas në rast konflikti ndërmjet klauzolave që vendosin limit

kohor për njoftimin e rasteve kur objekti nuk është konform kushteve të

kontratës.183 Nëse klauzola e njërës palë parashikon që ky limit kohor të jetë dy

muaj dhe klauzola e palës tjetër parashikon që ky afat të jetë dy muaj e

pesëmbëdhjetë ditë, në zbatim të rregullit “Knock Out”, këto dy klauzola, si

klauzola kontradiktore, eleminojnë njëra tjetrën, dhe zëvëndësohen me afatin 4 ditor

të përcaktuar nga Kodit Tregtar Spanjoll.

Në rrethana të tilla, zbatimi i rregullit “Knock Out” do të sjellë si pasojë

vendosjen e një kushti në kontratë për të cilin palët nuk kishin rënë dakort dhe që

për më tepër bie ndesh me vullnetin e tyre kontraktor të shprehur nëpërmjet formave

standarde të kushteve respektive. Të dyja palët, ndoshta edhe të suprizuar nga kjo

klauzolë e vendosur, do të vendosen në një pozicion të cilin nuk e kishin dëshiruar

dhe për të cilin nuk ka pasur një marrëveshje konkrete mes tyre. Për rrjedhojë, kjo


University of Pennsylvania Journal of International Economic Law, fq. 216. 182 Ostas, DT; Darr, FP (1995-1996) Redrafting U.C.C. Section 2-207: An Economic Prescription for the Battle of the Forms (73) Denver University Law Review, fq. 412. 183 Po aty.

67

do të rezultonte në një situatë aspak efiçente në marrëdhëniet kontraktore të palëve

të përfshira.

Më tej, përsa i përket kostove të transaksionit, në rastin e rregullit “Knock

Out” mund të themi se kemi një përzierje avantazhesh dhe disavantazhesh nga

pikëpamja ekonomike për palët. Në rastin e rregullit “Last Shot” vumë re se kostot

e transaksionit janë të mëdha për shkak të nxitjes së shkëmbimit të shpeshtë të

formave standarde mes palëve, si dhe për faktin se nuk promovon kushtet më

efiçente mbi të cilën do të bazohet kontrata e lidhur mes palëve. Do të argumentohet

se rregulli “Knock Out” eleminon vetëm njërën nga këto aspekte negative që çojnë

në rritjen e kostove të transaksionit.

Nën rregullin “Knock Out”, shkëmbimi deri në ad infinitum i formave

standarde të kushteve nuk promvohet pasi kushtet e kontratës do të jenë kushtet që

shkëmbehen ndërmjet formave standarde të palëve. Në dallim nga rregulli “Last

Shot”, palët nuk kanë asnjë motiv nën rregullin “Knock Out” për të insistuar në

dërgimin e formave të tyre të kushteve për të qenë ato të cilët dërgojnë të fundit

formën standarde në korrespondencën me palën tjetër. Kjo ndodh pasi thuajse në

asnjë rast nuk do të jenë vetëm kushtet e njërës palë ato që do të sundojnë mbi

kontratën nën rregullin “Knock Out”.

Për shkak se të dy palët janë në dijeni që nuk ka asnjë risk që kushtet e palës

tjetër do të kontrollojnë tërësisht kontratën në tërësinë e saj, ata nuk kanë asnjë arsye

që të vazhdojnë me shkëmbimin e njëpasnjëshëm të formave të tyre standarde të

kushteve. Kontrata do të bazohet në ato kushte ku palët gjejnë gjuhën e përbashkët,

ndërsa ato kushte në të cilat palët nuk përputhen do të zëvëndësohen nga kushte

standarde të vendosura nga ligji apo gjykata përkatëse.

Megjithatë, Rühl ofron një perspektivë tjetër, në rastin e SHBA, për të

treguar se kjo analizë nuk është gjithmonë e drejtë në lidhje me rregullin “Knock

Out”.184 Siç është analizuar në kapitullin e parë të këtij punimi, neni 2-207 (1) i

Kodit Uniform Tregtar (Uniform Commercial Code) lejon që pala marrëse e ofertës

mundet që prakikisht të refuzojë ofertën fillestare nëse në përgjigjen e kthyer ndaj

saj ai përcakton shprehimisht se kjo ofertë pranohet prej tij vetëm sipas kushteve të

tij standarde.

Efektivisht kjo palë bën një kundër ofertë në këtë rast. Nëse pala që dërgon

ofertën fillestare pranon këtë kundër ofertë, kontrata e lidhur do të bazohet në

kushtet e kundër ofertës, pra ofertës së re të bërë. Në këtë mënyrë, ofertuesi fillestar

është i nxitur që, me marrjen e ofertës së re, të ridërgojë ofertën fillestare sipas

formës standarde të kushteve të tij.

Edhe nëse, siç u evidentua në kapitullin e parë, mundësia që kontrata të

bazohet tërësisht nga kushtet e dërguara në ofertën e re është limituar nga

jurisprudenca e gjykatave të SHBA, prapë ekziston mundësia që këto kushte të



68

përbëjnë ekskluzivisht thelbin e kontratës së lidhur mes palëve. Në këtë mënyrë,

neni 2-207 (1) i motivon palët që të shkëmbejnë format e tyre standarde të kushteve.

Megjithatë, ky motiv nuk është aq i fortë sa në rastin e rregullit “Last Shot” pasi

mundësia që kontrata të kontrollohet ekskluzivisht nga kushtet e vetëm njërës palë

është dukshëm më e vogël.185

Nga ana tjetër, asnjë version i rregullit “Knock Out” i analizuar në këtë

punim, qoftë ai gjerman, francez apo i shteteve të bashkuara, nuk arrin të eleminojë

shkakun e dytë të kostove të larta të transaksionit.186 Ashtu si edhe rregulli “Last

Shot”, ky rregull nuk arrin të promovojë kushte efiçente në përmbajtje të kontratës

së lidhur mes palëve.

Në rast konflikti të kushteve standarde të palëve, këto të fundit do të

mënjanojnë njëri tjetrin duke i hapur rrugë kushteve standarde të ligjit apo atyre të

vendosura nga gjykata. Pra kushtet e kontratës do të jenë kushtet e vetë palëve, në

masën që format e tyre standarde të kushteve përputhen, së bashku me kushtet

standarde të vendosura nga ligji apo gjykata.

Kështu, palët janë në dijeni që ato nuk kanë interes të insistojnë në format

standarde të kushteve respektive në tërësinë e tyre, si në rastin e rregullit “Last

Shot”, pasi është thuajse e pamundur që tërësia e kushteve të tyre të bëhet pjesë e

kontratës. Megjithatë, palët janë gjithashtu në dijeni që kushtet në formën e tyre

standarde të cilat janë kontradiktore me kushtet e formës standarde të palës tjetër,

në rastin më të keq do eleminojnë njëra tjetrën dhe do zëvëndësohen nga kushte

objektive për palët të vendosura nga ligji. Pra, e thënë ndryshe, palët kanë motiv të

hartojnë format e tyre të kushteve në mënyrë të njëanshme pasi asnjëra prej tyre

nuk ka çfarë humbet.187

Nga perspektiva e palës që dërgon e para kushtet e saj në ofertën fillestare

mund të ndodhin dy gjëra. Pala tjetër mund të dërgojë kushtet e veta standarde në

përgjigjen e saj ndaj ofertës fillestare ose jo. Përsa i përket kushteve të kontratës në

këtë skenar, kontrata do të bazohet në kushtet e dërguara nga pala që dërgon ofertën

fillestare ose, nëse pala tjetër dërgon formën e saj standarde të kushteve në përgjigje

të ofertës fillestare, nga kushtet e vendosura nga ligji në masën që format standarde

të palëve nuk përputhen me njëra tjetrën.

Në të dy skenarët e mësipërm, palët kanë motiv të hartojnë format e tyre

standarde në mënyrë të atillë për të maksimizuar përfitimet e tyre. Nëse je me fat

dhe pala tjetër nuk dërgon formën e vet standarde të kushteve në përgjigjen e saj,

kushtet e tua do të kontrollojnë kontratën. Nëse nuk je me fat dhe pala tjetër dërgon

kushtet e veta në përgjigje, kontrata do të kontrollohet nga kushtet e përbashkëta

185 Po aty. 186 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24)

University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 218. 187 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24)


69

mes formave të shkëmbyera dhe nga kushtet e vendosura nga ligji apo gjykata. Në

çdo rast, hartimi i formave standarte të kushteve në mënyrë të njëanshme sipas

interesave të secilës palë nuk do të ketë asnjë risk për palën hartuese.188

I vetmi rast i dyshimtë do të ishte nëse këto kushte do të lexohen nga pala

marrëse e cila për shkak të këtyre kushteve do të refuzojë të hyjë në këtë

marrëdhënie detyrimi me palën tjetër. Në rastet kur pala tjetër nuk kthen përgjigje

sipas formës standarde të kushteve të tij, nën rregullin “Knock Out” kjo palë

rrezikon që kontrata të bazohet në kushtet e palës tjetër, të cilat me shumë gjasa nuk

janë në interesin e përbashkët të palëve.

Por edhe nëse kontrata nuk do të bazohej në kushtet e asnjërës prej palëve

por nga kushtet standarde të ligjit, ky aplikim i rregullit “Knock Out” nuk do të ishte

në interes të palëve. Kjo pasi këto kushte nuk janë domosdoshmërisht kushtet më

efiçente për të gjitha llojet e kontratave pasi mund të jenë në kundërshtim me

vullnetin e palëve dhe asaj çka është rënë dakort mes tyre, siç u vërejt në shembullin

e marrë më lart të Viscasillas. Por, edhe nëse këto kushte standarde nuk do të ishin

në kundërshtim të vullnetit të palëve, ato përsëri mund të kenë inefiçenca të tjera.189

Kushtet standarde të vendosura nga ligji apo gjykata, nga vetë natyra e tyre,

janë të aplikueshme ndaj situatave të ndryshme në transaksione të ndryshme. Pra,

në njëfarë mënyre, ato hartohen për të qenë universale dhe me aplikim të

përgjithshëm. Si të tilla, është e natyrshme që këto kushte të përshtaten ndryshe në

situata të ndryshme ndaj palëve.190

Mund të ndodhë gjithashtu që ato t’i përshtaten njërës palë më shumë se

palës tjetër. Në rastin e një kontrate shitje, për shembull, në kushtet e tregut mund

të jetë më pak e kushtueshme për blerësin të marrë përsipër riskun e një avarie për

një produkti të caktuar se sa për shitësin.

Në këto kushte do të ishte më efiçente që kontrata e shitjes të mos përmbante

garanci për produktin nga ana e shitësit, në këmbim të së cilës mund të ulej çmimi

i shitjes së këtij produkti. Por shumica e ligjeve kombëtare mbi këtë çështje,

prezumojnë që shitësi është gjithmonë i pozicionuar më mirë se blerësi për të marrë

përsipër këtë risk, duke bërë kështu që të gjitha mallrat të shiten me garanci.191

Më tutje, një disavantazh tjetër i rregullit “Knock Out” vjen për shkak të

fleksibilitetit të tij, si pasojë e të cilit mund të themi se ka kosto transaksioni shtesë

për palët.192 Pavarësisht disavantazheve të rregullit “Last Shot” në lidhje me kostot

188 Po aty. 189 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24)

University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 218. 190 Baird, DG; Weisberg, R (1982) “Rules, Standards, And The Battle of the Forms: A Reassessment of § 2-207” (68) Virginia Law Review (No 6) fq. 1249. 191 Baird, DG; Weisberg, R (1982) “Rules, Standards, And The Battle of the Forms: A Reassessment of § 2-207” (68) Virginia Law Review (No 6) fq. 1249-1251. 192 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24)


70

e transaksionit në pjesën e mësipërme të ketij kapitulli, gjithashtu u evidentua se ky

rregull realizon një avantazh ekonomik të rëndësishëm. Kjo ndodh për shkak të

ngurtësisë së tij dhe standardit strikt që krijon për palët në përcaktimin nëse një

kontratë është lidhur apo jo dhe se cilët janë kushtet e kontratës. Në këtë mënyrë,

kostot e transaksionit do të ulen ndjeshëm në marrëdhënien e tyre.

Por rregulli “Knock Out” nuk arrin ta ruajë këtë avantazh ekonomik për

shkak të paqëndrueshmërisë dhe dobësimit të sigurisë juridike që krijon në lidhje

me formimin dhe përmbajtjen e kontratës.193 Nën këtë rregull, lidhja e kontratës

është evazive pasi varet nga analiza mbi sjelljen e palëve dhe atë çka ata kuptojnë

se është marrëveshja e tyre, dhe jo mbi analizën formale të ofertës dhe pranimit të

dërguara mes palëve.

Pra standardi mbi të cilin palët operojnë nën rregullin “Knock Out” është një

standard fleksibël, dhe jo strikt, në përcaktimin e formimit të një kontrate. Edhe pse

kjo, siç është argumentuar në këtë punim, i jep efekt marrëveshjes së arritur mes

palëve në përputhje me vullnetin kontraktor të tyre, ajo krijon kosto transaksioni

më të larta në procesin e përcaktimit nëse një kontratë është lidhur mes palëve apo

jo.194

Në lidhje me përbërjen e kontratës, gjithashtu mund të ketë raste kur nuk

është tërësisht e qartë se kur do të jemi para rastit të konfliktit të kushteve të palëve,

për t’u zëvëndësuar më pas me kushte standarde të vendosura nga ligji, apo kur

kushtet e shkëmbyera mes palëve përputhen per t’u bërë pjesë e kontratës. Ky

proces është i hapur për interpretim dhe do të vendoset rast pas rasti.

Për shembull, po t’i referohemi përsëri shembullit të Viscasillas më sipër,

një interpretim mund të jetë edhe që klauzolat e përmendura në shembull në fakt

nuk konfliktojnë me njëri tjetrin. Fakti që këto klauzola trajtojnë të njëjtin problem,

në këtë rast limitet kohore për njoftimin e rasteve kur objekti nuk është konform

kushteve të kontratës, mund të interpretohet sikur rezultati objektiv që këto klauzola

kërkojnë të arrijnë është i përbashkët.

Në këtë mënyrë, do të kishim që klauzola që e vendos afatin e njoftimit me

dy muaj dhe klauzola që e vendos atë në dy muaj e pesëmbëdhjetë ditë, në thelb

kërkojnë të njëjtën gjë, por me një ndryshim të vogël në afatin e kërkuar. Sipas këtij

interpretimi, mundet që përsa kohë ka dakortësi për thelbin e klauzolës, periudha

për njoftim të vendoset dy muaj, pasi ky limit kohor përfshin afatin e vendosur në

klauzolën tjetër. Përndryshe, mundet që gjykata, nëse interpreton se ka marrëveshje

për një klauzolë të tillë në thelb mes palëve, të vendosë një afat ndërmjet afateve të

vendosura nga palët (për shembull dy muaj e 7 ditë).195


for the Battle of the Forms (73) Denver University Law Review, fq. 414. 194 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24) University of Pennsylvania Journal of International Economic Law, fq. 220. 195 Po aty.

71

Në secilin nga këto raste, do të plotësohej në një masë më të madhe vullneti

i palëve dhe ajo çfarë është kërkuar prej tyre në format standarde të kushteve. Në

çdo rast, palët do të ishin në pozita më të forta dhe më të kënaqur nga këto afate se

sa nga afati 4 ditor i vendosur nga ligji, në rastin e Kodit Tregtar Spanjoll. Këto

çështje mbeten të paqarta dhe të hapura për interpretim. Ajo çka është e sigurtë

është se në këto kushte, aplikimi i rregullit “Knock Out” do të prodhojë kosto

transaksioni shtesë për palët për shkak të pasigurisë juridike që krijon.

2.3 “Last Shot” apo “Knock Out”: Cilin preferojnë palët?

Nëpërmjet analizës së mësipërme u evidentuan një numër avantazhesh dhe

disavantazhesh të rregullave “Last Shot” dhe “Knock Out” në lidhje me rastet e

“betejës së formave” nga këndvështrime të ndryshme, ndër të cilat edhe një analizë

ekonomike nga pikëpamja e efiçencës. Fakti që të dy këto rregulla kanë një sërë

disavantazhesh nuk është aspak surprizues. Kjo për vetë faktin se skenarët e

mundshëm të “betejës së formave” janë të larmishëm, çka e bën shumë të vështirë

që të kemi një rregull që do të ishte i kënaqshëm për të gjitha rastet që hasen në

praktikë.196

Von Mehren në fakt argumenton se asnjë nga këto qasje nuk e plotëson

kushtin klasik të teorisë kontraktore që palët duhet të kenë shfaqur një qëllim dhe

vullnet kontraktor për të hyrë në një marrëdhënie detyrimi me njëri-tjetrin në

mënyrë që të kemi një detyrim të tillë kontraktor.197 Në fakt, asnjë prej këtyre

rregullave nuk e përmbush plotësisht këtë. Megjithatë, në rastet e “betejës së

formave”, nuk mund të kemi asnjëherë qartësi dhe qëndrueshmëri të plotë të së

drejtës pasi qëllimet dhe interesat e palëve të përfshira shpeshherë ndryshojnë në

një masë të madhe nga njëri-tjetri.198

Në këtë kontekst, duhet të bëjmë një dallim mes dy formave të ndryshme të

qëllimit dhe vullnetit kontraktor të palëve. Së pari, kemi teorinë klasike sipas së

cilës duhet të kemi marrëveshje të plotë mbi të gjitha kushtet e përfshira në format

e palëve që janë në negociim.199 Së dyti, një qasje disi më inovative, është ajo e

dakortësisë së ndërsjelltë në parim mes palëve mbi kushtet thelbësore të

kontratës.200 Në këtë rast, edhe pse palët mund të jenë në dijeni se nuk ka

marrëveshje të plotë mbi të gjitha kushtet e kontratës, ata mjaftohen me faktin se ka


44. 197 Von Mehren, AT (1990) “The “Battle of the Forms”: A Comparative View” (38) American

Journal of Comparative Law, fq. 294. 198 McKendrick, E (2011) “Contract Law” (9th ed.) Palgrave MacMillan, Mbretëria e Bashkuar, fq.

44. 199 Von Mehren, AT (1990) “The “Battle of the Forms”: A Comparative View” (38) American Journal of Comparative Law, fq. 294. 200 Po aty.

72

marrëveshje mbi kushtet me të rëndësishme për ta, aq sa për t’a konsideruar

marrëveshjen e mbyllur.

Teoria klasike parashikon që mosmarrëveshje të ndërgjegjshme mes palëve

në lidhje me kushte thelbësore duhet të zgjidhen përpara formimit të një kontrate.

Në këtë mënyrë, një kontratë mund të konsiderohet e lidhur vetëm duke i dhënë

njërës palë fjalën e fundit mbi përmbajtjen e saj. Ndërkohë, në rastin e arritjes së

dakortësise së ndërsjelltë në parim, asnjëra prej palëve nuk ka fjalën e fundit. Në

lidhje me kushtet që konfliktojnë apo kushtet e mbetura të patrajtuara, kontrata do

të konsiderohet e paplotë dhe në këtë rast do të jetë detyrë e gjykatës për t’a

plotësuar atë.201

Ajo çka është argumentuar në këtë kapitull është që forma e dytë e shfaqjes

së qëllimit dhe vullnetit kontraktor është ajo formë e cila përputhet më shumë me

realitetin dhe praktikën tregtare bashkëkohore. Kjo pasi për shkak të mënyrës së

kryerjes së tregtisë ku format e palëve detyrimisht do të jenë të ndryshme nga njëri-

tjetri.

Brown komenton në lidhje këtë se përshtatja e kësaj metode ndaj rregullave

mekanike të formimit të kontratës është e nevojshme në përdorimin modern të

formave standarde të kushteve.202 Sipas tij, rregullat klasike, në këtë kontekst, nuk

kanë më kuptim pasi palët shumë rrallë i lexojnë kushtet në format e tyre në ditët e

tregtise moderne, ku transaksionet janë të shpeshta dhe tejet të komplikuara.203 Nëse

mos leximi i formave standarde të kushteve është realiteti tregtar i ditës dhe normë

mes tregtarëve, vullneti kontraktor për të lidhur një kontratë duhet të bazohet në

dakortësinë e përgjithshme mes palëve dhe jo dakortësisë kushte më kusht.204

Rregulli “Last Shot”, në formën e adoptuar nën të drejtën angleze, padyshim

që krijon më tepër siguri juridike dhe parashikueshmëri në kuadër të marrëveshjes

mes palëve dhe veprimeve të tyre. Nëpërmjet kësaj, rregulli “Last Shot” është

efiçent në disa drejtime duke qenë se krijon një standard për tregtarët dhe biznesin,

në kuadër të së cilës ato krijojnë dhe zhvillojnë marrëdhëniet e tyre. Këto të mira

që sjell rregulli “Last Shot” janë vlera të cilat vlerësohen maksimalisht nën të

drejtën angleze, ku ka prioritet krijimi i një kuadri ligjor të qartë dhe të

parashikueshëm për palët, siç është argumentuar edhe në kapitullin e parë të këtij

punimi.

Megjithatë, sipas analizës së bërë në këtë kapitull, është argumentuar se

disavantazhet dhe kostot shtesë janë më të mëdha se avantazhet dhe lehtësirat që ky

rregull krijon në zgjidhjen e “betejës së formave”. Në shumicën e rasteve, ky rregull

201 Von Mehren, AT (1990) “The “Battle of the Forms”: A Comparative View” (38) American

Journal of Comparative Law, fq. 295. 202 Brown, CN (1990-1991) “Restoring Peace in the Battle of the Forms: A Framework for making

Uniform Commercial Code Section 2-207 Work” (69) North Carolina Law Review, fq. 895. 203 Po aty. 204 Brown, CN (1990-1991) “Restoring Peace in the Battle of the Forms: A Framework for making

Uniform Commercial Code Section 2-207 Work” (69) North Carolina Law Review, fq. 896.

73

nuk arrin të përkrahë vullnetin kontraktor të të dyja palëve dhe të zbatojë

marrëveshjen e përbashkët të arritur ndërmjet tyre. Kjo për shkak të zbatimit rigoroz

të analizës sipas parimit të “pasqyrimit” sipas të cilit kontrata do të quhet e lidhur

vetëm atëherë kur propozimi apo oferta dhe pranimi të përputhen plotësisht. Ky

aplikim i rregullit “Last Shot” është argumentuar se në disa raste sjell arbitraritet në

rezultatet që arrin si dhe shkakton kosto të larta transaksioni.

Rregulli “Knock Out”, nga ana tjetër, është argumentuar që arrin të

korrigjojë një nga dobësitë më të mëdha të rregullit “Last Shot”, zbatimin e vullnetit

dhe qëllimit kontraktor të palëve në marrëdhënien mes tyre në masën sa më të

madhe të mundshme. Fleksibiliteti i këtij rregulli e bën atë një vegël efikase në

përputhje me realitetin dhe praktikën tregtare moderne. Si pasojë e kësaj, është

argumentuar që rregulli “Knock Out” është gjithashtu efiçent nga pikëpamja

ekonomike për palët.

Pavarësisht kësaj, për shkak të fleksibilitetit që e karakterizon, ky rregull

gjithashtu krijon kosto transaksioni për faktin se nxit palët në hartimin e kushteve

të njëanshme të cilat është argumentuar se nuk janë efiçente për kontratën në

tërësinë e saj, si dhe në disa raste krijon paqartësi në lidhje me përmbajtjen e

kushteve të kontratës. Në veçanti, siç u evidentua edhe në analizën më lart,

zëvëndësimi i kushteve kontradiktore në format standarde të palëve me kushte

standarde të vendosura nga ligji apo gjykata mund të jetë problematike. Megjithatë,

edhe pse jo perfekt, bilanci i rregulli “Knock Out” është më pozitiv. Ky rregull

argumentohet se i jep një zgjidhje më efiçente rasteve të “betejës së formave” në

krahasim me rregullin “Last Shot”.205



74

KAPITULLI 3

“BETEJA E FORMAVE” NË ARENËN NDËRKOMBËTARE

3.1. CISG – Konventa mbi Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave

Tregtia ndërkombëtare historikisht ka qenë subjekt i shumë sistemeve

kombëtare të së drejtës, kryesisht për shkak të rregullave të së drejtës

ndërkombëtare private. Mosmarrëveshjet që lindin nga kontratat e shitjeve

ndërkombëtare janë zgjidhur sipas lex loci contractus, ose lex loci solutionionis, ose

lex fori.

Kjo shumëllojshmëri e sistemeve të ndryshme ligjore ka penguar në njëfarë

mënyre evolucionin e një lex mercatoria moderne, të qëndrueshme, të dallueshme

dhe uniforme. Ky diversitet ligjor krijon pasiguri juridike dhe imponon kosto shtesë

transaksioni ndaj palëve kontraktuese.

Ideja e një ligji të unifikuar të tregtisë ndërkombëtare përfaqëson ringjalljen

e një tendence të vjetër drejt unifikimit e cila mund të gjurmohet deri në mesjetë

dhe që i ka dhënë jetë “tregtarit të ligjit”. Historikisht, e drejta ndërkombëtare e

tregtisë është zhvilluar në disa faza, që nga e drejta e vjetër e tregtisë, integrimi i saj

në sistemet lokale të së drejtës, dhe së fundmi, në ligjin e ri të tregtisë.

Konventa e vitit 1980 mbi Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave e Kombeve

të Bashkuara (United Nations Convention on Contracts for the International Sale of

Goods - CISG) përfaqëson përpjekjen më të fundit për të bashkuar ose harmonizuar

të drejtën ndërkombëtare mbi shitjet.206 Konventa përpiqet të krijojë një ligj uniform

për shitjen ndërkombëtare të mallrave mes palëve që e kanë ratifikuar këtë

Konventë, ndër të cilat edhe Shqipëria.

Unifikimi i të drejtës ndërkombëtare mbi shitjet, si objektiv primar i

Konventës, shprehet mjaft qartë që në parathënien e saj si vijon:

Shtetet Palë në këtë Konventë,

Duke patur parasysh objektivat e gjëra në rezolutat e adaptuara nga sesioni special

i gjashtë i Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara mbi vendosjen e

një Rregulli të Ri Ekonomik Ndërkombëtar,

Duke konsideruar se zhvillimi i tregtisë ndërkombëtare në bazë të barazisë dhe

përfitimit reciprok është një element i rëndësishëm në nxitjen e marrëdhënieve

miqësore ndërmjet shteteve,

Duke qenë të mendimit se adaptimi i rregullave të njësishme, te cilat rregullojnë

kontratat për shitjen ndërkombëtare të mallrave dhe marrin parasysh sistemet e

ndryshme sociale, ekonomike dhe ligjore do të kontribuonte në heqjen e barrierave

ligjore në tregtinë ndërkombëtare dhe nxiste zhvillimin e tregtisë ndërkombëtare,

Ranë dakort si vijon...

206 Ratifikuar me ligjin nr.10 092 datë 9.3.2009 “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në

Konventën e Kombeve të Bashkuara “Për kontratat për shitjen ndërkombëtare të mallrave”.

75

Preambula e CISG krijon një hyrje ndaj tekstit ligjor që lidh shtetet

nënshkruese të Konventës. Si i tillë, del qartë qëllimi i CISG – unifikimi i së drejtës

që rregullon tregtinë ndërkombëtare, duke synuar zëvëndësimin e sistemeve të

shumtë dhe të ndryshëm kombëtarë të së drejtë me një ligj të vetëm në fushën e

shitjes së mallrave. Avantazhet e krijuara nga një e drejtë uniforme mbi shitjen

ndërkombëtare të mallrave janë të shumtë dhe mjaft të rëndësishëm, dhe jo vetëm

të një natyre monetare.

E drejta unifikuese, të cilën CISG kërkon të promovojë, krijon siguri juridike

shtesë për palët në lidhje me të drejtat dhe detyrimet e tyre në një marrëdhënie të

caktuar kontraktore. Këto avantazhe sigurisht janë më të dukshme kur krahasohen

me aplikimin e parimeve amorfe të së drejtës ndërkombëtare private dhe aplikimit

të një sistemi të huaj të së drejtës me të cilën palët mund të mos jenë të familjarizuar.

Një tjetër avantazh i krijuar nga e drejta e unifikuar mbi shitjen

ndërkombëtare të mallrave është fakti që thjeshtëson dhe lehtëson transaksionet

ndërkombëtare të shitjeve dhe si i tillë, ashtu siç parashikohet edhe në parathënien

e Konventës, “ndihmon në heqjen e barrierave ligjore ndaj tregtisë ndërkombëtare

dhe nxit zhvillimin e tregtisë ndërkombëtare”.

CISG kërkon të arrijë një uniformitet të tillë. Megjithatë, suksesi i një të

drejte të unifikuar do të varet në masën më të madhe nga dy faktorë të rëndësishëm.

Së pari, nëse gjykatat kombëtare do të interpretojnë dispozitat e tij në mënyre

uniforme, dhe së dyti, nëse po këto gjykata do të adoptojnë një qasje uniforme për

të mbushur boshllëqet e së drejtës.

Unifikimi apo harmonzimi i të drejtës ndërkombëtare tregtare në fakt është

mjaft i dëshirueshëm pasi vepron si një “pajisje për shmangien e konflikteve”, e cila

nga pikëpamja e tregtarëve, është më e mirë se një “pajisje për zgjidhjen e

konflikteve”, siç është argumentuar se janë klauzolat mbi zgjedhjen e ligjit të

aplikueshëm në rast konflikti.207

Por uniformiteti i tekstit të Konventës, dhe në fakt i çdo dokumenti tjetër

ligjor, është në vetvete i pamjaftueshëm për të arritur uniformitet ligjor. Kjo pasi

formilimi dhe hyrja në fuqi e një ligji të tillë nuk përmban asnjë garanci për

uniformitet në aplikimin e tij në praktikë.

Çështja kryesore që shtrohet lidhur me suksesin apo jo të Konventës si një

ligj që promovon uniformitet në shitjen ndërkombëtare të mallrave ka të bëjë me

interpretimin e duhur dhe aplikimin uniform të dispozitave të saj. Në këtë aspekt,

vlerësimet për CISG kanë qenë të ndryshme përsa i përket realizimit të objektit të

tij unifikues, të cilat do të analizohen në detaj në këtë kapitull.

207 Felemegas, J (2007) “An International Approach to the Interpretation of the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (1980) as Uniform Sales Law”

Cambridge University Press, fq. 5.

76

3.1.1. Interpretimi i CISG dhe parimi i uniformitetit208

Që një instrument ligjor ndërkombëtar si CISG të konsiderohet i unifikuar,

nga vetë përkufizimi i tij, ai duhet të interpretohet në të njëjtën mënyrë në sistemet

e ndryshme ligjore të cilët e kanë adoptuar atë. CISG-u është një dokument i

rëndësishëm ligjor për vetë faktin se krijon një kod uniform të dispozitave ligjore

që rregullojnë çështje të formimit të kontratave mbi shitjen ndërkombëtare të

mallrave, të drejtat dhe detyrimet e blerësve dhe shitësve, pasojat e mospërmbushjes

së kontratës, dhe aspekte të tjera në lidhje me kontratën. Në mënyrë që Konventa të

realizojë objektivin e saj, për heqjen e barrierave ligjore ndaj tregtisë ndërkombëtare

dhe promovimin e zhvillimit të tregtisë ndërkombëtare, është thelbësore që

dispozitat e tij të interpretohen në mënyrën e duhur.

CISG është një ligj uniform i cili detyron blerësit dhe shitësi nga kultura të

ndryshme ligjore të zbatojnë rregullat dhe parimet e parashikuara në të. Por aplikimi

uniform i tij nuk është i garantuar thjesht nëpërmjet ratifikimit të Konventës nga

shtetet nënshkruese. Akti politik i ratifikimit të Konventës nga shtete të ndryshme

është thjesht një hap paraprak i domosdoshëm drejt arritjes së objektivit final të

unifikimit të së drejtës mbi kontratat mbi shitjen ndërkombëtare të mallrave.

Procesi i gjatë i unifikimit të së drejtës ndërkombëtare tregtare mund të bëhët

i plotë vetëm në rastet e zbatimit në praktikë të tij. Pra, kjo ndodh nëse CISG do të

interpretohet në mënyrë konsistente në të gjitha sistemet e së drejtës të shteteve

anëtare që e kanë ratifikuar atë. Në rast se gjykatat kombëtare të këtyre vendeve

kryejnë interpretime të ndryshme të tij, uniformiteti i CISG do të jetë i rrezikuar.

Suksesi në praktikë i Konventës do të varet nga zbatimi dhe interpretimi uniform i

dispozitave të tij nga gjykata të ndryshme në nivel kombëtar.

Më tej, për shkak se ligjet e unifikuara duhet të jenë të gatshëm në çdo kohë

për t’i dhënë zgjidhje nevojave moderne të tregtisë, veçanërisht në një botë tregtare

dinamike si ajo e kohëve të sotme, është tejet e rëndësishme që CISG të

interpretohet dhe zhvillohet në vazhdimësi, në përputhje me parimet e përgjithshme

të tij, me qëllim promovimin e zhvillimit të tregtisë ndërkombëtare.

Në fakt, suksesi i vërtetë i një kodi ligjor uniform që synon të lidhë palët që

kryejnë transaksione “globale” varet nga krijimi i një komuniteti të gjerë njerëzish

që e konsiderojnë veten të lidhur me njëri tjetrin dhe të rregulluar nga një sistem

ligjor i përbashkët, me mundësinë për të zhvilluar në mënyrë të ndërsjelltë

marrëdhëniet me njëri tjetrin.209 Pikërisht krijimi i një komuniteti të tillë

ndërkombëtar, si një formë konsensusi ligjor ndërkombëtar mes tregtarëve,

208 Për më tepër mbi CISG shih Muçmataj, I. (2015) “Shitja Ndërkombëtare e Mallrave”

(http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2015/02/Doktoratura-Ilda-Mucmataj-

Fakulteti-i-Drejtesise-Departamenti-i-se-Drejtes-Civile.pdf). 209 Felemegas, J (2007) “An International Approach to the Interpretation of the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (1980) as Uniform Sales Law”


77

konsiderohet si qëllimi thelbësor i CISG dhe si çelësi ndaj triumfit apo dështimit të

tij.210 Por arritja e këtij konsensusi ndërkombëtar padyshim që mbetet një detyrë

mjaft e vështirë e CISG.

Në këtë këndvështrim, është e natyrshme që do të ketë diskutime dhe debate

mbi kuptimin dhe aplikimin e dispozitave të CISG. Por CISG përmban në dispozitat

e tij rregulla interpretimi, në nenin 7 të tij, nëpërmjet të cili synon pikërisht arritjen

e uniformitetit.

Neni 7 parashikon si më poshtë:

Neni 7 CISG

(1) Në interprtimin e kësaj Konvente, vëmendje duhet t’i kushtohet karakterit të saj

ndërkombëtar dhe nevojës për të nxitur standardizimin në zbatimin e saj dhe në

respektimin e mirëbesimit në tregtinë ndërkombëtare.

(2) Çështjet që kanë të bëjnë me problemet e rregulluara nga kjo Konventë të cilat

nuk qartësohen shprehimisht në të duhet të zgjidhen në përputhje me parimet e

përgjithshme mbi të cilën ajo bazohet ose, në mungesë të këtyre parimeve, në

përputhje me ligjin e zbatueshëm në bazë të rregullave të së drejtës ndërkombëtare

private.

Neni 7 përcakton në mënyrë të qartë standardin e interpretimit të Konventës.

Paragrafi i parë i këtij neni i referohet karakterit ndërkombëtar të Konventës dhe

standardit unifikues që duhet të adoptohet në interpretimin dhe aplikimin e

dispozitave të tij. Për shkak të natyrës së tij unike si një kod ligjor autonom dhe i

pavarur, është e domosdoshme që CISG të veprojë në majë të kuadrit ligjor dhe

rregullativ për t’i dhënë zgjidhje çështjeve praktike në mënyrë sa më efikase.

Këto çështje përfshijnë gjithashtu raste të cilat rregullohen nga kjo Konventë

në tërësinë e saj por nuk parashikohen shprehimisht në të. Janë pikërisht këto raste

të cilave iu referohet paragrafi i dytë i nenit 7, ku është detyrë e gjykatave që të

mbushin boshllëqet ligjore të CISG. Në këtë mënyrë garantohet vazhdimësia dhe

funksionaliteti i CISG, si dhe zhvillimi i vlerave të saj në përputhje me uniformitetin

e parashikuar nga paragrafi i parë i këtij neni.

Për të garantuar uniformitetin e CISG dhe mungesën e interpretimeve

kontradiktore, shumë ekspertë kanë argumentuar mbi nevojën e krijimit të një

gjykate ndërkombëtare me juridiksion mbi konfliktet që lindin nën CISG.

Avantazhi kryesor i krijimit të një gjykate të tillë do të ishte pikërisht realizimi i

uniformitetit që do të krijonte një sistem gjyqësor i centralizuar që do të gjykonte

çështjet që vinin përpara saj.

Megjithatë, një ide e tillë për një autoritet gjyqësor të centralizuar nuk është

kthyer në realitet për CISG-un. Në fakt risku i interpretimeve kontradiktore të cilat

do të frustronin objektivin e uniformitetit të ligjit ka qenë një problem i njohur për

210 Po aty.

78

hartuesit e CISG. Por ky problem u arsyetua se nuk do të buronte ekskluzivisht nga

mungesa e një strukture të qendërzuar gjyqësore nën CISG.211

Në fakt të gjitha sistemet gjyqësore të qendërzuara janë vulnerabël ndaj këtij

risku. Vetë natyra e tregtisë moderne, që CISG kërkon të rregullojë, është e tillë që

një autoritet gjyqësor i vetëm nuk do të ishte i përshtatshëm pasi do të ishte i

predispozuar për vonesa dhe konsum të tepërt kohe. Për rrjedhojë, CISG do të

aplikohet vetëm nga gjykatat dhe tribunalet në nivel kombëtar.

Por thelbi i problemit të interpretimeve të ndryshme të CISG qëndron tek

vetë interpretuesit e Konventës. E gjithë vëmendja është vendosur tek nevoja, nga

gjykatat e ndryshme që aplikojnë CISG-un, për të kuptuar dhe respektuar

angazhimin për uniformitet dhe për të interpretuar tekstin e CISG sipas karakterit

të tij ndërkombëtar.

Është sugjeruar që një zgjidhje e denjë ndaj problemeve të lidhura me

marrjen e vendimeve nën CISG është zhvillimi i një jurisprudence të unifikuar mbi

tregtinë ndërkombëtare. Suksesi i Konventës qëndron pikërisht në krijimin e kësaj

jurisprudence që më pas do të krijonte uniformitet në aplikim.

Dinamika e krijimit të një jurisprudence mbi tregtinë ndërkombëtare

parashikohet pikërisht në nenin 7(1) dhe 7(2). Në këtë kontekst, ky nen është edhe

një nga nenet më të rëndësishëm të CISG, jo vetëm për shkak të përcaktimeve të

rëndësishme të tij, por dhe për vetë faktin se suksesi apo dështimi i këtij neni do të

vendosë dhe fatin e CISG si një kod ligjor uniform.212 Në fakt është e vërtetë që çdo

debat lidhur me CISG në përgjithësi përfshin referencën ndaj nenit 7 të tij.

Ky nen parashikon shrprehimisht që interpretimi i CISG të bëhët duke pasur

parasysh elementë si karakteri i tij ndërkombëtar, promovimi i uniformitetit dhe

parimi i mirëbesimit në tregtinë ndërkombëtare. Interpretuesit e CISG duhet që

gjithashtu t’u referohen parimeve të përgjithshmë mbi të cilat bazohet CISG në

zgjidhjen e rasteve që nuk parashikohen shprehimisht në të.

Këto janë çështje të cilat rregullohen nga CISG por zgjidhja e të cilave nuk

parashikohet shprehimisht në të. Në këtë mënyrë, ky nen parashikon mekanizmin e

rëndësishëm për mbushjen e boshllëqeve praeter legem nën CISG dhe zhvillimin e

mëtejshëm të dispozitave të tij. Në këtë mënyrë, CISG kthehet në një mjet fleksibël

nëpërmjet të cili gjykatat kombëtare i japin zgjidhje efektive rasteve dinamike të

tregtisë ndërkombëtare.

Por kjo nuk do të jetë e mjaftueshme në vetvete për të garantuar

uniformitetin e CISG. Thelbi i bashkëpunimit ndërkombëtar nën CISG është

trajtimi i njëjtë që gjykatat duhet t’i bëjnë vendimeve të gjykatave të shteteve të

tjera mbi interpretimin e tyre të dispozitave të CISG. Dispozitat e nenit 7, nëpërmjet

211 Felemegas, J (2007) “An International Approach to the Interpretation of the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (1980) as Uniform Sales Law” Cambridge University Press, fq. 9. 212 Po aty.

79

parashikimeve mbi karakterin ndërkombëtar të CISG dhe objektivit të unifikimit,

vendosin theksin tek nevoja për diskurs ndërkombëtar ndërmjet gjykatave të

ndryshme kombëtare.

Edhe pse CISG me ratifikimin e tij bëhët pjesë e ligjeve të brendshme të

secilit shtet anëtar, ai përsëri nuk e humbet karakterin e tij të pavarur dhe

ndërkombëtar. Në këtë kontektst, një nga qasjet e interpretimit të sugjeruara për një

aplikim të duhur të CISG si një ligj ndërkombëtar uniform bazohet në konceptin

ndërkombëtar të tij dhe parimet e përgjithshme të së drejtës tregtare të njohura

ndërkombëtarisht, siç janë Parimet UNIDROIT dhe Parimet Europiane të së drejtës

kontraktore (Principles of European Contract Law - PECL).

Në interpretimin e Konventës, nga paragrafi i parë i nenit 7 del qartë se

duhen konsideruar tre elementë: (a) karakteri ndërkombëtar i CISG-ut, (b) nevoja

për standardizim (uniformitet) në aplikimin e Konventës, dhe (c) respektimi i

mirëbesimit në tregtinë ndërkombëtare. Në fakt këto tre elementë nuk janë të izoluar

nga njëri tjetri.

Në veçanti dy elementët e parë janë të ndërlidhur pasi me të drejtë është

argumentuar që uniformiteti është pasoja logjike e karakterit ndërkombëtar të

CISG.213 Nga ana tjetër, mirëbesimi është një koncept i gjerë i një natyre tjetër nga

dy të parët i cili lë vend për interpretime të ndryshme të tij. Në vijim po analizojmë

me rradhë secilin prej tyre.

Karakteri Ndërkombëtar i Konventës

Çdo instrument ligjor ngre çështje të interpretimit të tij dhe të kuptimit të

dispozitave të tij, madje edhe në kornizat e një sistemi ligjor në nivel kombëtar. Por

sigurisht që këto probleme janë më të dukshme në rastin e një instrumenti të hartuar

në nivel ndërkombëtar, siç është rasti i CISG. Në interpretimin e ligjeve kombëtare,

gjykatat ndihmohen nga metoda të interpretimit dhe parime të caktuara të vendosura

nën një sistem dhe kulturë të caktuar ligjore në të cilin ai është vendosur.214

Megjithatë, në trajtimin e një ligji si në rastin e CISG i cili është hartuar dhe

ratifikuar në nivel ndërkombëtar dhe inkorporuar në sistemet e brendshme të

vendeve ratifikuese të saj, interpretimi i tij do të bëhet akoma më i paqëndrueshëm

dhe problematik. Por kjo nuk do të thotë që CISG qëndron në një vakum të plotë

ligjor.

Hartuesit e CISG i kanë dhënë asaj një natyrë autonome në interpretimin që

i bëhet, edhe pse CISG nuk bazohet në një kulturë të mirëpërcaktuar juridike ashtu

213 Bonnell, MJ (1987) “General Provisions: Article 7” në Komentarin “The International Sales

Law: The 1980 Vienna Sales Convention”, fq. 72. 214 Felemegas, J (2007) “An International Approach to the Interpretation of the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (1980) as Uniform Sales Law”


80

si në sistemet juridike kombëtare të vendeve anëtare. Sipas tyre, vetëm një

interpretim i tillë, autonom dhe i pavarur nga influencat e parimeve të interpretimit

të trashëguara nga forume të tjera ligjore apo e drejta ndërkombëtare private, do të

garantonte objektivin e unifikimit të këtij instrumenti ndërkombëtar, nëse ky

interpretim do të mund të realizohej në praktikë.215

Në këtë kontekst, interpretuesit e Konventës duhet t’i referohen karakterit

ndërkombëtar të CISG, pavarësisht se ai formalisht është inkorporuar nga sistemet

e brendshme juridike kombëtare. Fakti i hartimit dhe miratimit të tij në nivel

ndërkombëtar i jep CISG-ut një lloj pavarësie nga sistemet juridike kombëtare.

CISG synon të jetë një ligj uniform i cili mbulon kontratat ndërkombëtare

për shitjen e mallrave dhe, si i tillë, synon të zëvëndësojë të gjitha ligjet kombëtare

dhe jurisprudencën kombëtare që mbulon këto çështje. Edhe pse CISG është i

inkorporuar në të drejtën e brendshme të shteteve ratifikuese, gjykatat nuk duhet t’a

konsiderojnë të drejtën ndërkombëtare tregtare si pjesë e sistemeve të tyre të

brendshme ligjore, pasi në të kundërt do të pengonte zhvillimin e tij si një e drejtë

autonome dhe interpretimin e tij uniform në përputhje më karakterin e tij

ndërkombëtar.

Si i tillë, rregullat e CISG duhet të shihen si pjesë e të drejtës ndërkombëtare

në kuptimin e gjerë dhe duhet të interpretohen në sensin ndërkombëtar, jo kombëtar.

Është pikërisht edhe ky qëllimi i nenit 7, interpretimi i gjerë dhe jo i ngushtë i

dispozitave të Konventës.

Kjo qasje liberale nuk do të thotë që të adoptohen interpretime të ndryshme

nga shtetet nënshkruese, por një qasje e vetme dhe uniforme ndërmjet tyre. Kjo del

qartë edhe nga vetë natyra e CISG, fusha e gjerë e veprimit dhe historiku i hartimit

të Konventës. Sigurisht që ky interpretim, edhe pse i gjerë, nuk duhet të jetë abstrakt

dhe i shkujdesur.

Vetëm një qasje e tillë liberale merr në konsideratë kontekstin e ndryshëm

social, ekonomik dhe ligjor të shteteve anëtare të cilin CISG synon të unifikojë në

fushën e shitjes ndërkombëtare të mallrave. Gjykatat kombëtare duhet të

interpretojnë në këtë frymë Konventën dhe t’a zbatojnë atë në praktikë për të krijuar

uniformitet në zbatimin e tij.216

Aplikimi Uniform

Siç u evidentua edhe më lart, elementi i dytë i nenit 7(1) është i ndërlidhur

me elementin e parë. Në fakt ai nuk është thjesht pasojë logjike e karakterizimit

ndërkombëtar të CISG, por gjithashtu një domosdoshmëri për të krijuar uniformitet

215 Po aty. 216 Felemegas, J (2007) “An International Approach to the Interpretation of the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (1980) as Uniform Sales Law”


81

të CISG-ut. Elementi “ndërkombëtar” dhe “uniformiteti” në CISG janë të

ndërlidhur strukturalisht pasi pozicionohen në të njëjtën pjesë dhe nen të Konventës,

por edhe funksionalisht për shkak se një qasje autonome në interpretimin e CISG

është e domosdoshme për funksionimin e të dyjave, pasi ekzistenca e njërit është

domosdoshmëri për ekzistencën e tjetrit. Pra interpretimi ndërkombëtar është i

domosdoshëm për uniformitet në aplikimin e CISG, ashtu sikurse aplikimi uniform

është i domosdoshëm për të ruajtur karakterin ndërkombëtar të CISG.

Në fakt rreziku më i madh lidhur me interpretimin e CISG i është atribuar

tendencës së natyrshme të gjykatave kombëtare për të lexuar dhe interpretuar CISG-

un në frymën e të drejtës kombëtare të vendeve të tyre.217 Ky interpretim, në mënyrë

të qëllimshme ose jo, vjen si pasojë e tendencës së gjyqtarit për ta vendosur ligjin

ndërkombëtar në kontekst të së drejtës së brendshme të vendit të tij (lex fori) dhe

për të interpretuar këtë ligj mbi bazën e parimeve me të cilat ai tashmë është i

familjarizuar. Në këtë mënyrë, do të kompromentohet objektivi i uniformitetit

ndërkombëtar në interpretim.

Mirëbesimi në Tregtinë Ndërkombëtare

Sipas elementit të tretë të nenit 7(1), në interpretim të dispozitave të

Konventës duhet të promovohet edhe mirëbesimi në tregtinë ndërkombëtare. Në

fakt historiku i hartimit të dispozitave ka treguar se përfshrija e parimit të

mirëbesimit erdhi si kompromis ndërmjet atyre të cilët mbështesnin përfshirjen e

këtij parimi dhe atyre që mendonin se ky parim ka disa forma kuptimi dhe si i tillë

mund të krijojë pasiguri dhe diferenca në interpretim.

Nën këtë qasje, mirëbesimi është thjesht një kriter interpretimi në dorë të

gjyqtarëve për të marrë vendime të drejta. Megjithatë, përfshirja e parimit të

mirëbesimit në kontekstin e një dispozite që përcakton interpretimin e CISG-ut

krijon disa paqartësi në lidhje me funksionin dhe fushën e veprimit të tij. Ky aspekt

është problematik pasi koncepti i mirëbesimit jo vetëm ka kuptime të ndryshme në

sisteme ligjore të ndryshme, por gjithashtu ka konotacione të ndryshme brenda të

njëjtit sistem në nivel kombëtar.

Mbushja e boshllëqeve – “gap filling”

Por, ashtu si çdo instrument tjetër ligjor, edhe CISG nuk arrin të japë

përgjigje për çdo lloj skenari apo situate që rrjedh nga transaksionet ndërkombëtare

të shitjes së mallrave. Në fakt, çështjet e mbuluara nga CISG kanë të bëjnë vetëm

me formimin e kontratës dhe të drejtat dhe detyrimet e palëve që rezultojnë nga kjo

kontratë.

217 Honnold, J (1988) “The Sales Convention in Action – Uniform International Words: Uniform

Application?” (8) Journal of Law & Commerce, fq. 208.

82

Detyrimisht ekziston nevoja e mbushjes së boshllëqeve ligjore që krijohen

nga aplikimi i kësaj Konvente. Pikërisht për këtë, neni 7(2) parashikon rastet e

mbushjes së këtij vakumi ligjor nëpërmjet referencës ndaj parimeve të

përgjithshme mbi të cilën bazohet Konventa ose, në mungesë të këtyre parimeve,

në përputhje me ligjin e zbatueshëm në bazë të rregullave të së drejtës

ndërkombëtare private.218

Qëllimi i paragrafit të dytë të nenit 7 në fakt nuk është shumë i ndryshëm

nga ai i paragrafit të parë: krijimi i uniformitetit dhe standardizimi në interpretim

dhe aplikim i CISG. Megjithatë, siç do të shihet edhe në analizën e “betejës së

formave”, mbushja e boshllëqeve nga gjykatat kombëtare shpeshherë është e

ndryshme dhe kontradiktore, veçanërisht kur interpretimi do të kryhet në përputhje

me ligjin e zbatueshëm sipas të drejtës ndërkombëtare private.

Për rrjedhojë, gjykatat duhet që në çdo kohë të kenë në konsideratë

objektivin e standardizimit të Konventës ne interpretimin që i bëjnë asaj. Qoftë në

rastin e paqartësive në dispozitat e Konventës apo edhe në rastin e mbushjes së

boshllëqeve ligjore, gjykatat kombëtare duhet që në masën më të madhe të

mundshme të përpiqen të gjejnë zgjidhjen në Konventë dhe në frymën e

përgjithshme të saj, dhe jo duke iu referuar të drejtës së brendshme të vendit të tyre.

Referenca ndaj parimeve të përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare në të

cilën bazohet CISG, nënkupton zgjidhjen e një çështje të caktuar nëpërmjet

referencës ndaj rregullave të cilat, për shkak të karakterit të tyre të përgjithshëm,

mund të aplikohen në rastin konkret. Këto mund të jenë parime të cilat nënkuptohen

nga interpretimi i dispozitave të CISG ose parime të përgjithshme të dokumenteve

të ndryshëm krahasimor, instrumente “soft” të cilët përdoren për referencë nga

gjykata të ndryshme në shtetet anëtare të Konventës.219

Në lidhje me parimet e përgjithshme të dispozitave të CISG, pavarësisht

përcaktimit në nenin 7(2), ky i fundit nuk bën asnjë referencë tjetër për identifikimin

e parimeve të tilla apo mënyrën e aplikimit të tyre. Këto parime si rregull mund të

aplikohen ndaj çështjeve që rregullohen nën CISG por jo në mënyrë eksplicite. Të

tilla parime mund të nënkuptohen nga dispozita të veçanta nën CISG që rregullojnë

çështje specifike.

Disa prej këtyre parimeve të përgjithshme janë të identifikueshme lehtësisht

pasi janë të përcaktuara shprehimisht në dispozitat e CISG. I tillë është për shembull

parimi i mirëbesimit, siç e kemi diskutuar më lart. Parimi i autonomisë është një

tjetër shembull i parashikuar shprehimisht. Nga ana tjetër, shumë parime të tjera

nuk janë të parashikuara shprehimisht nën CISG dhe për rrjedhojë do të duhet të

nënkuptohen nga fryma e këtyre dispozitave.

218 Felemegas, J (2007) “An International Approach to the Interpretation of the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (1980) as Uniform Sales Law” Cambridge University Press. 219 Po aty.

83

Në lidhje me parimet e tjera të përgjithshme, janë kryesisht dy instrumente

të tjerë ligjorë që konsiderohen gjerësisht si shoqëruesit e CISG. Këto janë parimet

ndërkombëtare të kontratave tregtare UNIDROIT (Instituti Ndërkombëtar për

Unifikimin e të Drejtës Private - International Institute for the Unification of Private

Law) dhe parimet europiane të së drejtës së kontratave (Principles of European

Contract Law - PECL), referenca ndaj të cilëve gjithashtu shërben për mbushjen e

boshllëqeve ligjore të CISG.220

Në të njëjtën kohë duhet të bëhët e qartë që këto instrumente, në ndryshim

nga CISG, janë jo detyruese (“soft law”) dhe shërbejnë si një set parimesh të

përgjithshme mbi të drejtën kontraktore të cilat mund të përdoren për orientim të

përgjithshëm nga gjykatat kombëtare.

Parimet UNIDROIT dhe PECL janë hartuar nga ekspertë ligjorë, shumë prej

të cilëve kanë qenë pjesë edhe e hartimit të CISG. Edhe pse këto parime janë më të

gjërë në fushën e tyre të veprimit në krahasim me CISG, secili në mënyrën e vet,

ato gjithashtu kanë shumë elementë të përbashkët që ndihmojnë në interpretimin e

CISG.

Këto pjesë të parimeve UNIDROIT dhe PECL në fakt janë hartuar mbi

bazën e tekstit të CISG, komenteve akademike mbi CISG, si dhe vendimeve të

ndryshme të gjykatave kombëtare në interpretim të CISG. Në këtë mënyrë, është

argumentuar nga akademikë të ndryshëm që këto dokumentë “veshin skeletin e

zhveshur” të dispozitave të CISG si dhe ndihmojnë në interpretimin dhe aplikimin

uniform të tij nga gjykatat e shteteve anëtare.221

Por në këtë kontekst është mjaft e rëndësishme që CISG të mbetet i pavarur

nga ndërhyrje nga ana e ligjeve të ndryshme kombëtare. Kjo ka qenë edhe ideja

fillestare e hartuesve të saj, që CISG të qëndrojë në këmbët e veta e përkrahur nga

parime të përgjithshme ndërkombëtare të së drejtës kontraktore në të cilat ajo

bazohet.

Për shkak të natyrës unike, është e nevojshme që CISG të ekzistojë në majë

të rendit ligjor që rregullon tregtinë dhe në këtë mënyrë të japë zgjidhje problemeve

praktike për të garantuar funksionalitetin e tij në vazhdimësi dhe zhvillimin e tij në

drejtim të vlerave të tij ndërkombëtare dhe uniformitetit. Në realizimin e këtij

objektivi, padyshim që vlerë të shtuar kanë instrumentet “soft law”, parimet

UNIDROIT dhe PECL, të cilët përmbajnë parime të përgjithshme të së drejtës

tregtare ndërkombëtare në frymën e CISG. Funksioni interpretues i tyre ndihmon

CISG në heqjen e barrierave ndaj tregtisë ndërkombëtare dhe promovimin e kësaj

tregtie.

220 Felemegas, J (2007) “An International Approach to the Interpretation of the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (1980) as Uniform Sales Law” Cambridge University Press, fq. 32. 221 Po aty.

84

3.1.1. Rregullat e “betejës së formave” nën CISG – Qasja e dyfishtë e

gjykatave kombëtare

Në shkallë ndërkombëtare, Konventa mbi Shitjen Ndërkombëtare të

Mallrave e Kombeve të Bashkuara (CISG - United Nations Convention on

Contracts for the International Sale of Goods), e ratifikuar nga 84 shtete,222 nuk e

trajton shprehimisht çështjen e “betejës së formave” në dispozitat e saj.223 Ky akt i

lënies jashtë të rregullimit të çështjes së “betejës së formave” ka ngjallur një debat

se cilin prej rregullave adopton CISG per t’i dhënë zgjidhje këtyre rasteve.

Kështu, komentatorë dhe ekspertë të ndryshëm e kanë interpretuar në forma

të ndryshme këtë fakt.224 Ajo çka përbën interes në kuadër të këtij punimi është

gjithashtu interpretimi i gjykatave në lidhje me këtë dhe implikimet që rrjedhin prej

saj për uniformitetin e CISG.

Ekspertë të ndryshëm në fakt gjejnë zgjidhje për “betejën e formave” tek

neni 19 i CISG.225 Sipas këtij neni kemi që:

Neni 19

(1) Një përgjigje ndaj ofertës e cila kërkon të jetë një pranim por përfshin

shtesa, kufizime, ose modifikime të tjera është një refuzim i ofertës dhe

përbën një kundër ofertë.

(2) Megjithatë, një përgjigje ndaj një oferte e cila kërkon të jetë një pranim

por përmban kushte shtesë apo të ndryshme, të cilat nuk ndryshojnë

materialisht kushtet e ofertës përbën një pranim, përveç kur ofertuesi, pa

shumë vonesë, kundërshton gojarisht mospërputhjet ose dërgon një njoftim

për këtë qëllim. Në qoftë se ai nuk kundërshton në këtë mënyrë, kushtet e

kontratës janë kushtet e ofertës me modifikimet që përmban pranimi.

(3) Kushtet shtesë apo të ndryshme që kanë të bëjnë, ndër të tjera, me

çmimin, pagesën, cilësinë dhe sasinë e mallrave, vendin dhe kohën e

222 http://www.cisg.law.pace.edu/cisg/countries/cntries.html . 223 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of

approaches in German law, UNIDROIT PRINCIPLES, European Principles, CISG; UCC approaches under consideration” (translated by Eimer, M) (with updated reference to 2002 ruling

of German Supreme Court) në Thume, KH (1999)(ed) “Festschrift für Rolf Herber zum 70.

Geburtstag” Newied, Luchterhand fq. 37. 224 Viscasillas, MdPP (2002) “Editorial Remarks” in Guide to Article 19 CISG: Comparison with Principles of European Contract Law (PECL). Pace Law School Institute of International

Commercial Law; Wildner, K (2008) “Art.19 CISG: The German Approach to the Battle of the Forms in International Contract Law: The Decision of the Federal Supreme Court of Germany of 9 January 2002” (20) Pace International Law Review; Vergne, F (1985) The “Battle of the Forms” under the 1980 United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (33)

American Journal of Comparative Law. 225 Viscasillas, MdPP (2002) “Editorial Remarks” in Guide to Article 19 CISG: Comparison with Principles of European Contract Law (PECL). Pace Law School Institute of International

Commercial Law.

http://www.cisg.law.pace.edu/cisg/countries/cntries.html

85

dorëzimit, shtrirjen e përgjegjësisë së njërës palë ndaj tjetrës ose zgjidhjen

e mosmarrëveshjeve konsiderohen se ndryshojnë materialisht kushtet e

ofertës.

Paragrafi i parë i nenit 19, në formulimin e tij ndjek llogjikën e parimit të

“pasqyrimit”, sipas të cilit oferta dhe pranimi duhet të pasqyrojnë njëri-tjetrin dhe

se çdo devijim i pranimit nga oferta fillestare do të konsiderohet si kundër ofertë e

cila njëkohësisht rrëzon ofertën fillestare.226 Pra ky paragraf tregon qartë tendencën

për rregullin “Last Shot” në zgjidhjet e rasteve të “betejës së formave” nën CISG.

Më tej, paragrafi i dytë i këtij neni e lehtëson pak parashikimin e paragrafit

të parë pasi parashikon që ndyrshime jo materiale në pranimin e dërguar në

përgjigje të ofertës fillestare do të konsiderohet si pranim i kësaj oferte dhe jo si

kundër ofertë. Së fundmi, paragrafi i tretë i këtij neni jep një listë jo shteruese të

atyre kushteve shtesë apo të ndryshme të cilat do të konsiderohen si ndryshime

materiale në kuptim të këtij neni.

Në tërësinë e tij, mbi bazën e dispozitave të neni 19 CISG, ekspertë të

ndryshëm kanë arsyetuar se analiza e ofertës dhe pranimit e bërë në këtë nen është

dëshmi se rregulli “Last Shot” duhet aplikuar në rastet e “betejës së formave” nën

CISG.227 Nga ana tjetër, ata të cilit mbështesin aplikimin e rregullit “Knock Out”

nën CISG argumentojnë se duhet vendosur më pak rëndësi tek shkëmbimi i formave

standarde të kushteve kontradiktore mes palëve.228 Sipas tyre fokusi duhet vendosur

tek fakti nëse një marrëveshje është arritur mes palëve apo jo, nëpërmjet

identifikimit të qëllimit të vërtetë kontraktor të tyre.229

Në këtë kontekst, neni 19 argumentohet se është i pamjaftueshëm dhe jo

efikas në zgjidhjen e çështjes së “betejës së formave” dhe rregullimit të

marrëdhënieve kontraktore moderne mes palëve.230 Është detyra e gjykatave

kombëtare të vendeve anëtare që të mbushin këto boshllëqe të CISG nëpërmjet një

analizë të plotë dhe gjithpërfshirëse në interpretimin e Konventës. Ky është edhe

thelbi i vetë CISG dhe i vlerave të autonomisë dhe mirëbesimit nën nenin 6 dhe 7

të CISG.231

226 Neni 19(1) CISG; Gabriel, HD (1994) “The Battle of the Forms: A Comparison of the United

Nations Convention For the International Sale of Goods and the Uniform Commercial Code” (49)

Business Lawyer fq. 1058. 227 Viscasillas, MdPP (2002) “Editorial Remarks” in Guide to Article 19 CISG: Comparison with

Principles of European Contract Law (PECL). Pace Law School Institute of International

Commercial Law. 228 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of



Geburtstag” Newied, Luchterhand fq. 37. 229 Po aty. 230 Schlechtriem, P; Butler, P (2009) “UN Law on International Sales: The UN Convention on the International Sale of Goods” Springer, Heidelberg, Germany fq. 81. 231 Po aty, fq. 82.

86

Por përkrahësit e rregullit “Last Shot” e refuzojnë argumentin se ekziston

boshllëk ligjor në CISG mbi çështjen e “betejës së formave”.232 Për ta neni 19 i

CISG është dëshmi e mjaftueshme e synimit të hartuesve të Konventës për t’i dhënë

zgjidhje “betejës së formave” nëpërmjet rregullit “Last Shot”. Argumentohet se ky

nen është në fakt thuajse identik me analizën sipas parimit të “pasqyrimit” nën të

drejtën angleze, pavarësisht përjashtimeve të paragrafit të dytë të këtij neni ku

parashikohen ndryshimet jo materiale të cilat e zbehin sadopak këtë supozim.233

Është e vërtetë në fakt që historiku i hartimit të CISG-ut, i dokumentuar

si pjesë e travaux préparatoires të Konventës, dëshmon për faktin se hartuesit ishin

në dijeni të problemit të “betejës së formave” dhe qëllimisht lanë jashtë një

dispozitë të veçantë e cila do të trajtonte shprehimisht këtë çështje.234 Pra, në njëfarë

mënyrë, mund të arrihet në përfundimin se dispozitat ekzistuese nën nenin 19 CISG

u konsideruan si të mjaftueshëm për të adresuar çështjet e “betejës së formave”.

Për rrjedhojë, përgjigja ndaj “betejës” do të duhet të gjendet pikërisht në

referencë të këtij neni dhe jo si rrjedhojë e aktivizmit të gjykatave për mbushjen e

boshllëqeve ligjore të Konventës. Në këtë mënyrë, argumentohet se dispozitat e

nenit 19 favorizojnë aplikimin e rregulli “Last Shot” për zgjidhjen e “betejës së

formave” nën CISG.

Aplikimi i rregullit “Last Shot” nën nenin 19 në fakt është argumentuar

gjithashtu se krijon një farë standardizimi dhe uniformiteti në interpretimin që i

bëhet CISG nga gjykatat kombëtare, si elementë mjaft të rëndësishëm të

parashikuara në nenin 7.235 Viscasillas arsyeton se ky është objektivi kyç i kësaj

Kovente, të krijojë siguri dhe garanci juridike për palët në shitjen ndërkombëtare të

mallrave në lidhje me të gjitha elementët e marrëdhënies së tyre kontraktore,

përfshirë këtu edhe në lidhje me zgjidhjen e “betejës së formave”.236

Kjo llogjikë është aplikuar gjitashtu nga shumë gjykata në nivel kombëtar

në procesin e interpretimit të tyre të CISG në çështjet për gjykim në lidhje me

“betejën e formave”. Për shembull, në një rast në Gjermani, Gjykata e Apelit e

Landit në Saarbrücken gjykoi një rast që kishte të bënte me informacione shtesë të

vendosura nga shitësi në letrën e tij të konfirmimit ndaj ofertës fillestare të blerësit.

Gjykata arsyetoi se përfshirja e informacioneve shtesë, të ndryshme nga ato të

232 DiMatteo, LA; Dhooge, L; Greene, S; Maurer, V; Pagnattaro, M (2004) “The Interpretive Turn in International Sales Law: An Analysis of Fifteen Years of CISG Jurisprudence” (34)

Northwestern Journal of International Law and Business, fq. 349. 233 Po aty. 234 Viscasillas, MdPP (1998) “Battle of the Forms” Under the 1980 United Nations Convention on

Contracts for the International Sale of Goods: A Comparison with Section 2-207 UCC and the UNIDROIT Principles (10) Pace International Law Review, fq. 111. 235 Wildner, K (2008) “Art.19 CISG: The German Approach to the Battle of the Forms in International Contract Law: The Decision of the Federal Supreme Court of Germany of 9 January

2002” (20) Pace International Law Review, fq. 5. 236 Viscasillas, MdPP (1998) “Battle of the Forms” Under the 1980 United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods: A Comparison with Section 2-207 UCC and the

UNIDROIT Principles (10) Pace International Law Review, fq. 113.

87

ofertës fillestare, në përgjigjen e dërguar nga blerësi do të kishin efektin e refuzimit

të ofertës fillestare të blerësit nën nenin 19 të CISG. Kjo përgjigje u konsiderua si

një kundër ofertë, e cila më pas u pranua nga ana e blerësit nëpërmjet marrjes në

dorëzim të mallit të dërguar nga shitësi.237

Edhe gjykata të tjera në Gjermani, por dhe SHBA, kanë ndjekur të njëjtin

arsyetim si në këtë rast, nëpërmjet referencës tek neni 19 i CISG dhe aplikimin e

rregullit “Last Shot” nën të.238 Për rrjedhojë, nuk është vetëm opinioni akademik që

e cilëson nenin 19 si zgjidhje ndaj “betejës së formave” por edhe gjykatat e vendeve

anëtare në CISG.

Në fakt kjo zgjidhje, në referencë strikte ndaj dispozitave të CISG,

promovon realizimin e uniformitetit të Konventës nga shtetet anëtare, të vlerësuar

si tejet të rëndësishëm për CISG dhe të parashikuar në nenin 7 të tij. Kjo qasje

njëkohësisht shmang rrezikun e interpretimit kontradiktor dhe abstrakt të gjykatave

kombëtare dhe interferimin e së drejtës së brendshme të shtetit anëtar në

interpretimin e CISG.

Megjithatë, kjo analizë e bazuar në nenin 19 të CISG është kritikuar nga

shumë ekspertë të tjerë të cilët i cilësojnë dispozitat e këtij neni si të

“pamjaftueshme” për t’i dhënë zgjidhje rasteve të “betejës së formave” për disa

arsye.239 Vergne argumenton se ky nen është i pamjaftueshëm për arsye të

evazivitetit të disa koncepteve të parashikuar në të, si për shembull të koncepteve

“shtesa, kufizime, ose modifikime të tjera” në paragrafin e parë ose koncepti i

“materialitetit” në paragrafin e tretë.240

Më tej, një tjetër ekspert, Lookofsky pretendon se lista e gjerë e atyre

ndryshimeve që do të konsiderohen ndryshime materiale nën nenin 19(3) ngrenë

pikëpyetje në lidhje me çfarë në fakt nuk do të konsiderohet materiale në

shkëmbimin e formave standarde mes palëve.241 Kjo është e vërtet pasi në fakt thelbi

i rasteve të konfliktit të formave standarde të kushteve ka të bëjë pikërisht me ato

kushte të parashikuara në paragrafin e tretë të nenit 19, çka kompromenton

efikasitetin e aplikimit të nenit 19 ndaj rasteve të “betejës së formave”.242

237 OLG Saarbrücken (1993) 1 U 69/92. 238 Magellan International Corp. v Salzgitter Handel GmbH (1999) U.S. Dist. LEXIS 19386; OLG

München (1998) 7 U 4427/97. 239 Vergne, F (1985) The “Battle of the Forms” under the 1980 United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (33) American Journal of Comparative Law, fq. 247. 240 Po aty. 241 Lookofsky, J (2000) “The 1980 United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods” në Herbots, J; Blanpain, R (eds) International Encyclopaedia of Laws-Contracts

Suppl. 29 Kluwer Law International, The Hague, fq. 72. 242 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of

approaches in German law, UNIDROIT PRINCIPLES, European Principles, CISG; UCC approaches under consideration” (translated by Eimer, M) (with updated reference to 2002 ruling of German Supreme Court) në Thume, KH (1999)(ed) “Festschrift für Rolf Herber zum 70.

Geburtstag” Newied, Luchterhand fq. 37.

88

Në çdo rast, ndryshimi ndërmjet konceptit të kushteve materiale dhe jo

materiale nuk është praktik pasi gjithmonë do të ketë diferenca në interpretim nga

gjykatat në nivel kombëtar, çka sërish do të rrezikonte parimin e uniformitetit nën

Konventë dhe realizimin e një standardi të përbashkët për shitjen ndërkombëtare të

mallrave nën CISG.243

Si rezultat i kësaj kritike ndaj nenit 19 dhe aplikimit të rregullit “Last Shot”,

një masë e madhe e opinionit akademik favorizon aplikimin e rregullit “Knock Out”

për rastet e “betejës së formave” nën CISG. Schlechtriem, akademik dhe ekspert i

njohur, argumenton se opinioni i përgjithshëm tanimë pranon faktin se kur ka pasur

përmbushje të detyrimit nga njëra palë në fushën e shitjes ndërkombëtare të

mallrave, kontrata do të konsiderohet e lidhur dhe kushtet kontradiktore do të

zëvëndësohen nga kushte standarde të vendosura nga ligji.244 Në këtë mënyrë, sipas

kësaj analize do të jemi në kushtet e rregullit “Knock Out” nën CISG dhe neni 19

mbetet thuajse i pavlefshëm në kontekstin e “betejës së formave”.

Më tej, fakti i mos përfshirjes së një dispozite specifike që trajton

shprehimisht zgjidhjen e rasteve të “betejës së formave” mund të argumentohet se

është një tjetër arsye për përdorimin e rregullit “Knock Out”. Në këtë mënyrë, këto

boshllëqe ligjore të CISG duhet të mbushen nga interpretime të gjykatave në nivel

kombëtar.245

Kjo analizë e konsideron kontratën të lidhur edhe në ato raste kur format

standarde të kushteve të palëve janë kontradiktore, edhe nëse ato konsiderohen si

materiale nën nenin 19(3), nëse palët kanë shfaqur qartësisht vullnetin e tyre për të

qenë të lidhur nëpërmjet një kontrate. Qëllimi kontraktor për të hyrë në një

marrëdhënie detyrimi dhe vullneti i ndërsjelltë i palëve me të drejtë argumentohet

se prevalon mbi aplikimin e nenit 19 e për rrjedhojë të rregullit “Last Shot” sipas

analizës së bazuar në parimin e “pasqyrimit”.246

Gjykatat kombëtare do të duhet të bazohen në kushtet e përgjithshme të

Konventës, por dhe të instrumenteve të tjera shtesë si parimet UNIDROIT dhe

PECL, në interpretimin e tyre. Kështu, parimi i autonomisë së palëve gjendet në

nenin 6 të CISG, si parimi thelbësor në mbështetje të pavarësisë dhe plotësimit të

vullnetit kontraktor të palëve. Këto cilësi të aplikimit të rregullit “Knock Out” janë

evidentuar gjerësisht në kapitujt e mëparshëm të këtij punimi.

243 Po aty, fq. 44. 244 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of



Geburtstag” Newied, Luchterhand fq. 37. 245 DiMatteo, LA; Dhooge, L; Greene, S; Maurer, V; Pagnattaro, M (2004) “The Interpretive Turn in International Sales Law: An Analysis of Fifteen Years of CISG Jurisprudence” (34) Northwestern Journal of International Law and Business, fq. 350. 246 Po aty.

89

Schlechtriem argumenton gjithashtu se në ndjekje të parimit të autonomisë

së palëve nën nenin 6, por dhe të mirëbesimit nën nenin 7 të CISG, mund të

interferohet nëse ka pasur marrëveshje mes palëve nga analiza e sjelljes së treguar

prej tyre, pavarësisht formave të kushteve të shkëmbyera mes tyre.247 Nëse palët

përmbushin detyrimet e tyre respektive, do të prezumohet se është arritur një

marrëveshje mes tyre. Në këto kushte kontrata është e vlefshme pavarësisht

ekzistencës së kushteve kontradiktore në format respektive të palëve.

Më tej, Wildner argumenton se kjo përmbushje e detyrimeve nga ana e

palëve tregon vullnetin e ndërsjelltë për të lidhur kontratën, edhe pse oferta nuk

përputhet me pranimin siç kërkohet në dispozitat e nenit 19 të CISG.248 Kushtet e

kontratës më pas do të jenë ato kushte të cilat janë të përbashkëta në format e

shkëmbyera, ndërsa kushtet kontradiktore do të zëvëndësohen me kushte standarde

sipas dispozitave të Konventës.249

Këto argumente të botës akademike në përkrahje të rregullit “Knock Out”

gjejnë gjithashtu zbatim në vendime të rëndësishme të gjykatave në nivel kombëtar

në interpretim të CISG. Një gjykatë gjermane e shkallës së parë në Kehl, ka

mbështetur vendimin e saj për aplikimin e rregullit “Knock Out” në parimin e

autonomisë së palës sipas nenit 6 të CISG.250 Interesant është fakti se sipas kësaj

gjykate, përmbushja e detyrimit nga njëra palë u interpretua si derogim i nënkuptuar

nga aplikimi i nenit 19 të CISG. E parë edhe në kontekstin e interpretimit për të

unifikuar dhe standardizuar praktikën sipas nenit 7 të CISG, ky interpretim është

mjaft domethënës në kuadër të veprimtarisë gjyqësore për mbylljen e boshllëqeve

ligjore të CISG.

Gjykata e Kehl më tej arsyetoi se sipas parimit të autonomisë të parashikuar

në nenin 6 të CISG, palët janë të lirë të lidhin një kontratë sipas qëllimeve dhe

interesave të tyre pa qenë nevoja të bien dakort mbi të gjitha elementët e parashikuar

në format e tyre standarde të kushteve.251 Në rastin në fjalë, format standarde të

kushteve në konflikt ishin të një natyre “materiale” në kuptim të paragrafit të tretë

të nenit 19.

Megjithatë, kjo nuk e pengoi gjykatën të interpretonte që përmbushja e

ndërsjelltë e detyrimeve të palëve nën kontratë të ishte e mjaftueshme për të gjykuar

247 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of approaches in German law, UNIDROIT PRINCIPLES, European Principles, CISG; UCC

approaches under consideration” (translated by Eimer, M) (with updated reference to 2002 ruling


Geburtstag” Newied, Luchterhand fq. 43. 248 Wildner, K (2008) “Art.19 CISG: The German Approach to the Battle of the Forms in International Contract Law: The Decision of the Federal Supreme Court of Germany of 9 January 2002” (20) Pace International Law Review, fq. 8. 249 Po aty. 250 Amtsgericht Kehl (“Gjykata e Shkallës së Parë Kehl“) (1995) 3 C 925/93. 251 Fejös, A (2007) “Battle of Forms under the Convention on Contract for the International Sale of Goods (CISG): A Uniform Solution?” (11) Vindobona Journal of International Commercial Law

and Arbitration, fq. 120.

90

që një kontratë e vlefshme është lidhur mes tyre, në derogim të nenit 19. Kushtet e

kësaj kontrate u vendosën nga gjykata në zbatim të ligjeve përkatëse, duke

përjashtuar kushtet e shkëmbyera në format standarde mes palëve.252

Një vendim i Gjykatës se Lartë Federale Gjermane në vitin 2002 e konfirmoi

këtë standard të interpretimit të CISG në favor të aplikimit të rregullit “Knock Out”

për rastet e “betejës së formave” dhe gjithashtu e zgjeroi më tej analizën në lidhje

me përmbajtjen e kontratës.253 Rasti në fjalë ishte i ngjashëm me rastin e diskutuar

më lart, ku format e shkëmbyera mes palëve konfliktonin e megjithatë palët kishin

vijuar me përmbushjen e detyrimeve respektive.

Kjo gjykatë arsyetoi se kushtet kontradiktore në format e shkëmbyera mes

palëve nuk mund të interpretohen si refuzim i njëri-tjetrit nën nenin 19 të CISG, e

madje do të ishte e gabuar nëse ky fakt do të cilësohej si i mjaftueshëm për të

konkluduar se mes tyre nuk është arritur një marrëveshje. Përmbushja e detyrimeve

nga ana e palëve u arsyetua si faktor i rëndësishëm nëpërmjet të cilit tregohet se

palët e kanë konsideruar kontratën të lidhur, për sa kohë kanë përmbushur këto

detyrime. Ky fakt gjithashtu është tregues që palët nuk e kanë konsideruar

konfliktin e kushteve në format e tyre standarde si pengesë për ekzistencën e një

kontrate mes tyre.

Për sa i përket përmbajtjes së kontratë, Gjykata e Lartë Federale arsyetoi se

kushtet e kontratës nuk do të jenë kushtet e asnjërës prej palëve. Një fakt material i

çështjes në fjalë ishte se njëra nga format e shkëmbyera mes palëve përmbante një

klauzolë të përgjithshme refuzimi, e cila ka efektin e refuzimit të të gjitha kushteve

të dërguara nga pala tjetër. Në këto kushte, gjykata interpretoi se kushtet standarde

të shkëmbyera mes palëve duhet të konsiderohen në tërësinë e tyre për të kuptuar

kushtet që konfliktojnë dhe jo të analizohen dhe krahasohen një e nga një.254

Wildner argumenton se kjo qasje është e drejtë pasi në fakt në rast krahasimi

një e nga një të kushteve, për shkak të ekzistencës së klauzolës refuzuese të kushteve

të palës tjetër, palët do të mund të zgjidhnin ato kushte që do t’i përshtateshin më

tepër interesave të tyre individualisht, çka do të ishte kundër parimit të mirëbesimit

nën nenin 7 të CISG.255

Vendimi i Gjykatës së Lartë Federale Gjermane është interpretuar dhe

komentuar në mënyra të ndryshme nga akademikë dhe ekspertë.256 Disa prej tyre e


Northwestern Journal of International Law and Business, fq. 351. 253 BGH (2002) VIII ZR 304/00. 254 Wildner, K (2008) “Art.19 CISG: The German Approach to the Battle of the Forms in International Contract Law: The Decision of the Federal Supreme Court of Germany of 9 January 2002” (20) Pace International Law Review, fq. 17-18. 255 Po aty, fq. 22. 256 Viscasillas, MdPP (2002) Battle of the forms and the burden of proof: an analysis of BGH 9 January 2002 (6) Vindobona Journal of International Commercial Law and Arbitration (No 2);

Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of

91

kanë kritikuar vendimin për anashkalimin e nenit 19 të CISG dhe rregullit “Last

Shot”, veçanërisht pasi aplikimi i këtij rregulli sipas tyre do të kishte sjellë të njëjtin

rezultat me vendimin e dhënë nga gjykata në këtë rast.257 Këto janë ato akademikë

të cilët gjithashtu interpretojnë se duhet të jetë pikërisht rregulli “Last Shot”, i

pasqyruar në nenin 19, mënyra e zgjidhjes së “betejës së formave” nën CISG.

Nga ana tjetër, ekspertë të tjerë e kanë vlerësuar vendimin e Gjykatës së

Lartë Federale duke argumentuar se zgjidhja në ndjekje të nenit 19 është një qasje

minimaliste dhe e limituar për të analizuar lidhjen dhe përbërjen e kontratës.258

Sipas tyre analiza e ofertës dhe pranimit dhe faktit nëse këto korespondojnë tashme

i përket të kaluarës.259

Realiteti i tregtisë moderne dhe kompleksiteti i rasteve të “betejës së

formave” kërkon një qasje më pragmatike dhe zgjidhje praktike për palët, të cilat

është argumentuar se rregulli “Last Shot” nuk i realizon dot.260 Ashtu si dhe në

rastin në fjalë, palët rrallë herë janë në dijeni të formave standarde të kushteve të

njëri tjetrit e megjithatë vendosin të përmbushin detyrimet ndaj njëri tjetrit.

Aplikimi i rregullit “Last Shot” në të tilla rrethana do të krijonte rezultate të

padëshirueshme dhe jo konform realiteti të tregtisë moderne, siç argumenton

Wildner.261 Duke ndarë dhe trajtuar në mënyrë të pavarur çështjet e formimit dhe

përmbajtjes së kontratës, siç veproi Gjykata e Lartë Federale Gjermane në rastin e

marrë më lart, rregulli “Knock Out” krijon rezultate më pragmatike për palët dhe

më shumë drejtësi për secilin prej tyre.262

Në këtë kontekst, vlen të theksohet gjithashtu se Gjykata e Lartë Federale

Gjermane nuk është e vetme në këtë interpretim. Kjo qasje është përdorur gjithashtu



Geburtstag” Newied, Luchterhand; Ferrante, E (2003) “Battle of Forms” and the 1980 United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (CISG): A note on the BGH (German Supreme Court) decision of 9 January 2002 (8) Uniform Law Review n.s; Wildner, K

(2008) “Art.19 CISG: The German Approach to the Battle of the Forms in International Contract

Law: The Decision of the Federal Supreme Court of Germany of 9 January 2002” (20) Pace

International Law Review. 257 Viscasillas, MdPP (2002) Battle of the forms and the burden of proof: an analysis of BGH 9

January 2002 (6) Vindobona Journal of International Commercial Law and Arbitration (No 2). 258 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of approaches in German law, UNIDROIT PRINCIPLES, European Principles, CISG; UCC



Geburtstag” Newied, Luchterhand fq. 42. 259 Po aty. 260 Ferrante, E (2003) “Battle of Forms” and the 1980 United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (CISG): A note on the BGH (German Supreme Court) decision of 9 January 2002 (8) Uniform Law Review n.s., fq. 978. 261 Wildner, K (2008) “Art.19 CISG: The German Approach to the Battle of the Forms in International Contract Law: The Decision of the Federal Supreme Court of Germany of 9 January 2002” (20) Pace International Law Review, fq. 28. 262 Po aty.

92

nga gjykata të tjera në rang kombëtar për zgjidhjen e çështjeve analoge të “betejës

së formave”.263

3.1.2. Uniformiteti dhe “beteja e formave”: Një problem për CISG-un

Përpara se të analizojmë uniformitetin në kuadër të “betejës së formave” nën

CISG, duhet fillimisht kuptuar nëse mundet CISG të arrijë uniformitet në shitjen

ndërkombëtare të mallrave dhe si mund të realizohet kjo. CISG realisht e ka

potencialin për të përmbushur vizionin e hartuesve të tij dhe për t’u shërbyer sa më

mirë blerësve dhe shitësve ndërkombëtarë nëpërmjet një kuadri ligjor të

qëndrueshëm dhe të standardizuar.

Por ky potencial për uniformitet rrezikohet pikërisht nga mbushja e

boshllëqeve ligjore nën paragrafin e dytë të neni 7, të diskutuar në pjesën e parë të

këtij kapitulli. Dispozitat e këtij neni në fakt janë kontradiktore pasi, edhe pse

kërkohet standardizim në interpretimin e CISG në paragrafin e parë të tij, paragrafi

i dytë i referohet të drejtës ndërkombëtare private, pra mundësisë për mbushjen e

boshllëqeve duke iu referuar të drejtës së brendshme të shteteve anëtare. Në këtë

kuadër, interpretuesi i CISG ka një detyrë mjaft të vështirë për të krijuar një standard

në interpretimin e CISG.

Referenca ndaj të drejtës kombëtare në nenin 7 (2) e lë CISG-un të hapur

për standard të dyfishtë, siç kemi parë në rastin e “betejës së formave” më sipër. Në

mungesë të parimeve të përgjithshme të Konventës apo të së drejtës ndërkombëtare

në përgjithësi, gjykatat duhet t’i referohen parimeve të së drejtës së brendshme në

përputhje me rregullat e të drejtës ndërkombëtare private.

Kjo praktikë sigurisht që vë në rrezik uniformitetin në interpretimin dhe

aplikimin e Konventës. Në këtë kuadër, do të duhet që për një interpretim të

përshtatshëm të Konventës, gjykatat të mbështeten në masën sa më të madhe të

mundshme pikërisht tek parimet e përgjithshme dhe jo në rregullat e të drejtës

ndërkombëtare private.264

Në fakt ky interpretim i nenit 7 është interpretimi i duhur pasi paragrafi i

dytë i tij duhet të lexohet në frymën e të gjithë nenit, përfshirë paragrafin e parë të

tij, dhe jo në izolim. Pra në mbushjen e boshllëqeve ligjore nën nenin 7(2), gjykatat

kombëtare duhet që të kenë parasysh vlerat e parashikuara në nenin 7(1), aplikimin

dhe interpretimin uniform të Konventës, karakterin ndërkombëtar të tij si dhe

parimin e mirëbesimit.

263 CASS, Cour de Cassation (1998) J 96-11.984. 264 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of


Geburtstag” Newied, Luchterhand.

93

Nëse gjykata merr në konsideratë këto vlera, atëherë referenca ndaj

rregullave të së drejtës ndërkombëtare private, e për rrjedhojë edhe ndërhyrja e

elementëve të së drejtës së brendshme në interpretimin e CISG, do të limitohet. Në

këtë mënyrë do të kemi promovimin e uniformitetit edhe në zbatim të nenit 7 (2),

në kuadër të procesit të mbushjes së boshllëqeve të CISG nga gjykatat kombëtare.

Një tjetër aspekt i rëndësishëm i uniformitetit nën CISG është të qartësojmë

se çfarë do të kuptojmë me uniformitet dhe si e përkufizojmë atë. Nëse me

uniformitet do të kuptojmë uniformitet absolut, atëherë CISG padyshim që nuk e

realizon këtë uniformitet dhe nuk do mundet ta realizojë asnjëherë. Kështu, ideja e

uniformitetit nën CISG është ideja e një uniformiteti funksional. Ky uniformitet

funksional nënkupton idenë nëse nëpërmjet aplikimit të CISG janë kristalizuar

rregulla standarde funksionale për palët në shitjen ndërkombëtare të mallrave.

Ne këtë kontekst, janë disa standarde të uniformitetit, ndër të cilat në rastin

e CISG më shumë kuptim ka uniformiteti relativ apo zvogëlimi i barrierave ligjore

për tregtinë ndërkombëtare. Suksesi i CISG në arritjen e uniformitetit do të matet

pikërisht në kuadër të këtyre standardeve. Një standard strikt i uniformitetit në

terma absolute, edhe pse ndoshta i dëshirueshëm, nuk do të ishte një objektiv

realisht i realizueshëm nën CISG.

Steyn argumenton se në fakt asnjë Konventë, cilado qoftë ajo, nuk mund të

eleminojë të gjitha paqartësitë dhe të garantojë siguri juridike për të gjithë në

aplikimin e tij.265 Megjithatë, CISG do të synojë të eleminojë aplikimin e një

standardi të dyfishtë në masën më të madhe të mundshme dhe të eleminojë

paqartësitë.

Pavarësisht diskutimit të mësipërm mbi aplikimin e rregullave të “betejës së

formave”, analiza tregon që literatura akademike dhe, ajo çka është më e

rëndësishme, jurisprudenca e gjykatave kombëtare në interpretimin e CISG nuk

arrin të promovojë uniformitet dhe standardizim. Gjykata të ndryshme e kanë

interpretuar në mënyrë të ndryshme zgjidhjen ndaj “betejës së formave”. Në disa

raste është përdorur rregulli “Last Shot” në kuadër të interpretimit të nenit 19 të

CISG, ndërsa në disa raste të tjera gjykatat kanë argumentuar se ekziston një

boshllëk ligjor në CISG për zgjidhjen e “betejës së formave”, duke përdorur

rregullin “Knock Out”.

Mungesa e konsistencës në arsyetimet dhe vendimet e gjykatave në nivel

kombëtar, edhe pse ndoshta secila e justifikueshme në rrethanat e secilës çështje

individuale, sigurisht që është në dëm të objektivit të Konventës për interpretim dhe

aplikim uniform. Kjo sjell paqartësi dhe paqëndrueshmëri në vazhdimësi mbi

265 Steyn, J (1994) “A Kind of Esperanto?” The Frontiers of Liability (Birks, P ed.) fq. 15.

94

transaksionet ndërkombëtare, çka së fundmi dëmton interesat dhe praktikat tregtare

të palëve të përfshira.266

Uniformiteti në interpretim është një domosdoshmëri për besueshmërinë e

CISG si një instrument ndërkombëtar që vjen në ndihmë të palëve në kuadër të

transaksioneve të tregtisë ndërkombëtare.267 Interpretimi i Konventës duhet të jetë

i atillë që të lehtësojë marrëdhëniet mes palëve në fushën e shitjes ndërkombëtare

të mallrave, dhe jo t’i vështirësojë apo pengojë ato.

Realizimi i objektivit të standardizimit të së drejtës duhet të kryhet

nëpërmjet interpretimit uniform të dispozitave të Konventës nga gjykatat kombëtare

ose mbushjes së boshllëqeve ligjore duke iu referuar parimeve të përgjithshme të

Konventës apo të së drejtës kontraktore ndërkombëtare në përgjithësi.268 Në këtë

kuadër, është argumentuar që instrumentet “soft law” të parimeve UNIDROIT dhe

PECL ndihmojnë gjykatat për interpretimin e CISG.

Gjykatat kombëtare do të duhet gjithashtu të synojnë realizimin e

uniformitetit jo vetëm në rrafshin horizontal, por dhe në atë vertikal. Uniformitet

vertikal do të kemi atëherë kur shkallët e ndryshme të gjykatave të një vendi anëtar

të CISG do të interpretojnë Konventën dhe të drejtën e tyre të brendshme në mënyrë

uniforme.269 Sukurs argumenton se kjo do të eleminonte linjat juridiksionale që

ekzistojnë ndërmjet të drejtës së brendshme dhe asaj ndërkombëtare të cilat mund

të konsiderohen arbitrare nga palët të cilët zakonisht kontraktojnë dhe zhvillojnë

tregtinë e tyre në nivel ndërkombëtar.270 Realizimi i uniformitetit vertikal në këtë

mënyrë do të inkurajonte akoma më shumë zhvillimin e tregtisë ndërkombëtare.

Pavarësisht rëndësisë së realizimit të uniformitetit dhe standardizimit,

gjykatat kombëtare duket se nuk e kanë të lehtë të arrijnë këtë uniformitet. Nuk

ndodh ndryshe as në lidhje me rastet e “betejës së formave” nën CISG, ku siç kemi

evidentuar është e vështirë të gjendet një zgjidhje uniforme e cila do të ishte e

aplikueshme në të gjitha rastet që vijnë përpara një gjykate. Kjo detyrë është mjaft

e vështirë për vetë faktin se, ashtu siç argumenton edhe Schlechtriem, ekzistojnë

266 Fejös, A (2007) “Battle of Forms under the Convention on Contract for the International Sale of Goods (CISG): A Uniform Solution?” (11) Vindobona Journal of International Commercial Law

and Arbitration, fq. 127. 267 Sukurs, C (2001) “Harmonising the Battle of the Forms: A Comparison of the United States, Canada, and the United Nations Convention on Contract for the International Sale of Goods” (34)

Vanderbilt Journal of Transnational Law, fq. 1503. 268 Sukurs, C (2001) “Harmonising the Battle of the Forms: A Comparison of the United States, Canada, and the United Nations Convention on Contract for the International Sale of Goods” (34)

Vanderbilt Journal of Transnational Law, fq. 1503. 269 Po aty, fq. 1500. 270 Sukurs, C (2001) “Harmonising the Battle of the Forms: A Comparison of the United States, Canada, and the United Nations Convention on Contract for the International Sale of Goods” (34)

Vanderbilt Journal of Transnational Law, fq. 1500.

95

forma të ndryshme dhe komplekse kontradiktoriariteti dhe diferenca në sjelljen e

palëve në skenarë të ndryshëm të “betejës së formave”.271

Fejös argumenton se zgjidhja uniforme duhet të gjendet duke iu referuar

parimeve UNIDROIT ose PECL.272 Siç është argumentuar në pjesën e parë të këtij

kapitulli, neni 7(2) i CISG lejon instrumente të tillë ndërkombëtarë të parimeve të

përgjithshme në të drejtën kontraktore të mbushin interpretimin e CISG nga

gjykatat kombëtare. Të dy këto instrumente, përkatësisht neni 2.22 i Parimeve

UNIDROIT dhe neni 2:209 i PECL, parashikojnë rregullin “Knock Out” për

zgjidhjen e problemit të “betejës së formave”. Fejös argumenton se këto

instrumente janë të qartë në përcaktimet e tyre dhe se vetëm nëpërmjet aplikimit të

tyre mund të arrihet uniformitet dhe qartësi në interpretimin e CISG nga gjykatat

kombëtare.273

Në fakt këto parime, të hartuara nga akademikë dhe praktikantë të ndryshëm

nga të gjitha sistemet ligjore në botë, reflektojnë parime të pranuara të së drejtës

kontraktore që gjenden në shumë juridiksione. Këto parime synojnë të pasqyrojnë

zgjidhjet më të mira nga tërësia e këtyre rregullave për të gjitha llojet e

problematikave. Ato nuk janë të projektuara si një traktat apo Konventë, por janë

rishikime të së drejtës kontraktore dhe tregtare mbarë botërore. Pavarësisht

mungesës së forcës detyruese të ligjit, si instrumenta udhëzues “soft law”, rëndësia

e tyre nuk duhet nënvlerësuar.

Parimet UNIDROIT dhe PECL e rregullojnë problemin e “betejës së

formave” përkatësisht në nenin 2.22 dhe 2:209 të tyre, të dizenjuar në mënyrë të

veçantë për t’i dhënë zgjidhje rasteve kur palët përdorin forma standarde të

kushteve. Keto nene parashikojnë që, pavarësisht konfliktit të disa prej kushteve,

një kontratë do të konsiderohet e lidhur nëse është arritur një marrëveshje e

përgjithshme mes palëve, përveçse kur njëra palë paraprakisht shfaq vullnetin, ose

më vonë dhe pa vonesa informon palën tjetër, se nuk dëshiron të jetë i lidhur në

kontratë.

Në dukje parimet UNIDROIT dhe PECL adoptojnë rregullin “Knock Out”

për zgjidhjen e “betejës së formave”, ashtu si dhe në rastin gjerman apo francez,

por me dy ndryshime të rëndësishme. Së pari, këto parime nuk përcaktojnë si do të

zëvëndësohen kushtet që konfliktojnë në format standarde të palëve, ashtu siç

271 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of approaches in German law, UNIDROIT PRINCIPLES, European Principles, CISG; UCC approaches under consideration” (translated by Eimer, M) (with updated reference to 2002 ruling


Geburtstag” Newied, Luchterhand fq. 39. 272 Fejös, A (2007) “Battle of Forms under the Convention on Contract for the International Sale of Goods (CISG): A Uniform Solution?” (11) Vindobona Journal of International Commercial Law

and Arbitration, fq. 128. 273 Fejös, A (2007) “Battle of Forms under the Convention on Contract for the International Sale of Goods (CISG): A Uniform Solution?” (11) Vindobona Journal of International Commercial Law

and Arbitration, fq. 128.

96

ndodh zakonisht nën rregullin “Knock Out” ku këto kushte zëvëndësohen nga

kushte standarde të ligjit vendas.

Së dyti, sipas këtyre parimeve dhe komenteve zyrtare në to, vullneti për të

mos qenë i lidhur nën një kontratë nuk mund të shfaqet paraprakisht si pjesë e

formës standarde të kushteve, ndërkohë që në rastin gjerman apo francez ky vullnet

mund të shfaqet edhe si pjesë e formës standarde të kushteve.

Referimi në këto instrumente është një opsion i përshtatshëm dhe në fakt në

disa raste edhe i nevojshëm për mbushjen e boshllëqeve ligjore të CISG. Megjithatë,

edhe këto instrumente ndërkombëtare “soft law” mund të jenë problematike në disa

aspekte. Pavarësisht faktit se të dy këto instrumente zgjedhin rregullin “Knock Out”

për zgjidhjen e “betejës së formave”, të dy gjithashtu parashikojnë mundësinë që

një kontratë nuk mund të lidhet nëse njëra palë paraprakisht shfaq vullnetin për të

mos qenë i lidhur nën kontratë në këtë mënyrë.

Kjo dispozitë synon të mbrojë lirinë e palëve për të kontraktuar, por në të

njëjtën kohë i jep secilës mundësinë për të refuzuar lidhjen e një kontrate në çdo

kohë nëse kjo palë nuk do të ketë më interes në përmbushjen e detyrimeve nga ana

e saj.274 Mjafton që kjo palë të vërë në dijeni palën tjetër në lidhje me këtë dhe

formimi i kontratës do të pengohet në mënyrë të njëanshme.

Në të tilla kushte, ato avantazhe të rregullit “Knock Out”, të analizuara në

kapitullin e dytë të këtij punimi, do të bëheshin të pavlefshme. Kjo sigurisht që nuk

është e kënaqshme për palët, veçanërisht duke qenë se pas përmbushjes së deyrimit

një palë nuk mund të konsiderohet se ka humbur vullnetin për të qenë e lidhur

nëpërmjet një kontrate.275

Ky skenar gjithashtu do të binte ndesh me parimin e mirëbesimit të analizuar

më sipër, në kuadër të nenit 7 të Konventës. Për rrjedhojë, argumentohet se parimet

UNIDROIT dhe PECL, pavarësisht avantazheve që sjellin në interpretimin e

përgjithshëm të CISG, në rastin e “betejës së formave” nuk krijojnë një zgjidhje të

favorshme për palët pasi ndërlidhin vlefshmërinë e kontratës me kushte dhe

klauzola të caktuara që gjithashtu janë kundër frymës dhe parimeve të CISG.276

Një zgjidhje më e përshtashme, siç sugjerohet nga komentatorë të ndryshëm,

do të ishte përfshirja e komenteve, udhëzimeve apo shembujve shpjegues në CISG

për të ndihmuar gjykatat në interpretimin e Konventës për çështje të caktuara ku

274 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of approaches in German law, UNIDROIT PRINCIPLES, European Principles, CISG; UCC approaches under consideration” (translated by Eimer, M) (with updated reference to 2002 ruling


Geburtstag” Newied, Luchterhand fq. 40. 275 Po aty, fq. 42. 276 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of


Geburtstag” Newied, Luchterhand fq. 42.

97

nuk ka mjaftueshëm qartësi, përfshirë rastin e “betejës së formave”.277 Udhëzime të

tilla do të ndihmonin gjykatat kombëtare në interpretimin e CISG në mënyrë të

qëndrueshme dhe krijimin e një standardi të caktuar në aplikimin e tij.278 Kjo do të

sillte promovimin e një kuadri më të unifikuar të CISG edhe në lidhje me çështjen

e “betejës së formave” të diskutuar në këtë kapitull, i cili paraqet problematika të

veçanta.

Murray e vlerëson të domosdoshëm përfshirjen e udhëzimeve dhe

komenteve të tilla nën CISG të cilat i cilëson si “katalizatorë” që do të ndihmonin

gjyqësorin në procesin e interpretimit autonom dhe konstruktiv të dispozitave të

Konventës.279 Kjo formë udhëheqje ndaj gjykatave në nivel kombëtar në

interpretimin e CISG do të promovonte uniformitet ndër standardet e ndryshme

gjyqësore të adoptuara aktualisht nga këto gjykata, dëshmi e së cilës është

jurisprudenca e analizuar në këtë kapitull.280 Për momentin, aplikimt të CISG në

rastet e “betejës së formave” i mungon aplikimi uniform dhe qëndrueshmëria.

3.2. CESL - Projekti i Komisionit Europian për një Kod Civil Europian: E

drejta tregtare europiane e përbashkët (Common European Sales Law),

paraardhësi i strategjisë europiane për të ardhmen dixhitale.

Komisioni Europian propozoi në vitin 2011 projektin për një Kod Civil

Europian, të quajtur “Common European Sales Law” - CESL (“E drejta tregtare

europiane e përbashkët”) e cila parashikon krijimin e një regjimi sekondar ligjor,

përkrah të drejtës së brendshme kombëtare, në fushën e të drejtës kontraktore. Ky

regjim u propozua për të qenë opsional për palët, pra palët do të kenë mundësinë që

me marrëveshje të zgjidhnin aplikimin e CESL në marrëdhënien mes tyre.

Ky propozim i Komisionit Europian është diskutuar gjerësisht deri në vitin

2015 kur, megjithë punën e madhe të kryer dhe efektin pozitiv që do të kishte në

tregtinë ndërkufitare dhe veçanërisht për tregtarët e vegjël, ky projekt u tërhoq për

t’u zëvëndësuar me një propozim të modifikuar rreth tregut të përbashkët dixhital,

si projekt i rradhës europian. Kjo është dhe pjesë e të ashtuquajturës strategji


Northwestern Journal of International Law and Business, fq. 356; Sukurs, C (2001) Harmonising

the Battle of the Forms: A Comparison of the United States, Canada, and the United Nations Convention on Contract for the International Sale of Goods (34) Vanderbilt Journal of

Transnational Law, fq. 1509. 278 Sukurs, C (2001) “Harmonising the Battle of the Forms: A Comparison of the United States, Canada, and the United Nations Convention on Contract for the International Sale of Goods” (34)

Vanderbilt Journal of Transnational Law, fq. 1509. 279 Murray, JE Jr (1998) “The Neglect of the CISG: A Workable Solution” (17) Journal of Law and

Commerce, fq. 378-379. 280 Sukurs, C (2001) “Harmonising the Battle of the Forms: A Comparison of the United States, Canada, and the United Nations Convention on Contract for the International Sale of Goods” (34)

Vanderbilt Journal of Transnational Law, fq. 1509.

98

europiane për të ardhmen dixhitale e formuluar në komunikimin e Komisionit

Europian në vitin 2015. Hapi i parë drejt realizimit të kësaj strategjie është Direktiva

mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital”.281

Mosmarrëveshjet ndërmjet qeverive në nivel kombëtar mbi CESL ndalën

këtë reformë të shumë kërkuar ligjore në fazën e konsultimit të tij në Këshillin e

Ministrave të Bashkimit Europian, edhe pse ai u miratua në Parlamentin Europian.

Propozimi i ri i Komisionit Europian do të synojë të harmonizojë rregullat

europiane në lidhje me blerjen online të produkteve dixhitale dhe do të lejojë

veçanërisht tregtarët e vegjël të fokusohen tek të drejtat dhe detyrimet e krijuara në

kuadrin europian për blerjen ndërkufitare. Në pjesën më të madhe të tij, propozimi

i ri i Komisionit, Direktiva mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” bazohet në

dispozitat e CESL, por tanimë jo si një regjim sekondar opsional dhe një seti

gjithëpërfshirës rregullash siç ishte paraardhësi i tij.

Megjithatë, CESL paraqet një dokument tepër cilësor dhe përmbledhës të së

drejtës kontraktore në arenën europiane, në të cilin kanë punuar ekspertë të njohur

europianë për disa vite. Si i tillë ai paraqet interes studimor dhe për këtë arsye do të

shqyrtohet në këtë pjesë të këtij kapitulli. Fillimisht do të trajtohet vetë CESL,

objektivi primar i tij dhe arsyet e propozimit të tij nga Komisioni Europian, për t’u

ndalur më pas në problematikën e “betejës së formave” për të analizuar zgjidhjen e

dhënë në CESL dhe nëse kjo zgjidhje arrin të limitojë sadopak disavantazhet e

rregullave të “betejës së formave” të analizuara në këtë punim.

Propozimi i CESL synoi harmonizimin e të drejtës kontraktore të shteteve

anëtare të Bashkimit Europian, jo duke detyruar këta të fundit të ndryshojnë kuadrin

ligjor ekzistues, por duke krijuar brenda sistemit ligjor të shteteve anëtare një regjim

sekondar në të drejtën e kontratave. Ky regjim synonte të ishte identik përgjatë

gjithë shteteve anëtare të Bashkimit Europian dhe do të ekzistonte përkrah

rregullave ekzistuese në të drejtën kontraktore në nivel kombëtar. Aplikimi i CESL

do të ishte vullnetar në bazë të marrëveshjes së palëve në kontratat ndërkufitare.

Kjo zgjidhje kishte si objektiv të saj lehtësimin e tregtisë ndërkufitare brenda tregut

të përbashkët europian dhe rritjen e efiçencës brenda këtij tregu.282

Pas analizës së CESL, objektivave dhe dispozitave të tij në raport me

çështjen e “betejës së formave”, kjo pjesë e këtij kapitulli më tej do të ndalet tek

Direktiva e re mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital”. Si pjesë e strategjisë afatgjatë

të Komisionit Europian për konsolidimin dhe modernizimin e tregut të përbashkët

europian, ky projekt synon reduktimin e ndryshimeve në të drejtën e autorit

ndërmjet shteteve anëtare të BE përsa i përket shërbimeve online. Direktiva e re

synon të përmirësojë aksesin ndërkufitar në shërbimet e mbrojtura nga e drejta e

281 Propozim Direktiva mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” https://eur-lex.europa.eu/legal-

content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593. 282 Propozim Direktiva mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” https://eur-lex.europa.eu/legal-

content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593.

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593




99

autorit, lehtësimin e kërkimeve shkencore dhe edukimin në tërësi, si dhe qartësimin

e rolit që luajnë shërbimet online. Do të argumentohet se si pasardhës i CESL, kjo

direktivë kryen një pjesë të madhe të funksioneve dhe objektivave të synuara në

CESL, edhe pse në një fushë më të ngushtë zbatimi.283

3.2.1. Objektivat e një regjimi sekondar opsional në të drejtën e kontratave.

Ndryshimet në të drejtën kontraktore ndërmjet shteteve anëtare të Bashkimit

Euopian (BE) krijojnë në vetvete pengesa për tregtinë dhe konsumatorët europianë,

të cilët dëshirojnë të angazhohen dhe zhvillojnë tregtinë e tyre brenda tregut të

përbashkët europian, si një nga themelet kryesore të BE-së ndër vite që nga krijimi

i tij. Këto pengesa, të cilat burojnë nga këto ndryshime në kuadrin rregullativ dhe

ligjor të vendeve anëtare, kanë bërë që tregtarët, si dhe ndërmarrjet e vogla dhe të

mesme, të hezitojnë në lidhjen dhe zgjerimin e tregtisë së tyre jashtë kufijve të

vendit ku ata ushtrojnë veprimtarinë e tyre.284 Nga ana tjetër, si rrjedhojë e kësaj,

konsumatorët ndodhen në një pozitë të atillë ku nuk kanë akses tek produktet e

ofruara nga tregtarët e tjerë nga vendet e tjera të BE-së, duke e limituar zgjedhjen e

tyre në produkte të caktuara të ofruara nga tregu vendas.

Afërsisht një në dhjetë tregtarë të BE-së të angazhuar në shitjen e mallrave,

eksportojnë brenda për brenda vendeve të Bashkimit Europian. Nga këta tregtarë,

shumica e tyre eksportojnë vetëm në një numër të vogël shtetesh të tjera. Sigurisht

që pengesat e krijuara si pasojë e ndryshimeve në të drejtën kontraktore të shteteve

anëtare janë vetëm një ndër faktorët kryesorë që ka kontribuar në këtë situatë. Një

studim i kryer në nivel europian ka treguar që ndër pengesat kryesore të tregtisë

ndërkufitare, ndërmjet të cilave sistemi taksave, kërkesat administrative,

vështirësitë në transport, gjuha dhe kultura, tregtarët renditën pengesat e lidhur me

ndryshimet në të drejtën kontraktore të shteteve si një nga pengesat kryesore në

tregtinë ndërkufitare.285

Rrjedhimisht, nevoja për t’iu përshtatur të drejtës kontraktore dhe ligjeve të

një shteti tjetër është një pengesë e vështirë për tregtinë. Në rastet e tregtisë

ndërkufitare, këto tregtarë do të duhet t’i përshtaten këtij kuadri të caktuar ligjor

dhe rregullativ. Kjo në vetvete e bën më komplekse dhe më të kushtueshme tregtinë

ndërkufitare në krahasim me tregtinë e brendshme të vendit ku një tregtar zhvillon

aktivitetin e tij. Kjo vlen qoftë për transaksionet midis biznesit dhe konsumatorëve,

ashtu si dhe për transaksionet biznes-biznes.

283 Po aty. 284 Propozim Direktiva mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” https://eur-lex.europa.eu/legal-

content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593. 285 Eurobarometër nr. 320 (2011) mbi të drejtën kontraktore europiane në transaksionet “business-to-business” fq .15, dhe Eurobarometër nr. 321 (2011) mbi të drejtën kontraktore europiane në

transaksionet konsumatore, fq. 19.



100

Për më tepër, kjo krijon kosto shtesë transaksioni në tregtinë ndërkufitare

krahasuar me tregtinë e brendshme. Këtu përfshihet vështirësia për të vepruar në

përputhje me dispozitat e aplikueshme të së drejtës kontraktore të një shteti të huaj,

këshillimi ligjor, negociimi i ligjit të aplikueshëm mbi kontratën në rastet e

transaksioneve biznes-biznes, si dhe përshtatja e kontratave ndaj kërkesave të

ndryshme të ligjeve për mbrojtjen e konsumatorëve në transaksionet biznes-

konsumator. Në krahasim me tregtinë e brendshme, në këtë mënyrë, tregtia

ndërkufitare ndodhet në disavantazh çka për rrjedhojë sjell dhe mangësi në

konkurencë.286

Në veçanti, për sa i përket transaksioneve ndërkufitare ndërmjet një biznesi

dhe një konsumatori, kostot e transaksionit, të cilat burojnë nga ndryshimet në ligjet

e kontratave ndërmjet shteteve dhe pengesat e tjera ligjore që burojnë nga rregullat

e detyrueshme për mbrojtjen e konsumatorit, kanë një domethënie të rëndësishme.

Në zbatim të rregullores 593/2008 të BE mbi ligjin e aplikueshëm mbi

detyrimet kontraktuale (Rome I), kur një biznes i caktuar e shtrin aktivitetin e tij në

konsumatorë të një shteti anëtar tjetër, ai duhet të zbatojë ligjet mbi kontratat të atij

shteti anëtar të BE. Në ato raste kur një ligj tjetër i aplikueshëm është zgjedhur nga

palët dhe kur dispozitat mbi mbrojtjen e konsumatorit të shtetit anëtar të

konsumatorit parashikojnë një nivel më të lartë mbrojtje, këto rregulla të

detyrueshme të ligjit konsumator do të duhet të respektohen.

Për këtë arsye, tregtarët do të duhet të zbulojnë paraprakisht nëse

legjislacioni i një shteti anëtar në të cilin banon konsumatori parashikon një nivel

mbrojtje të tillë më të lartë dhe të sigurohet që kontrata të cilën ai synon të lidhë

është në përputhje me këto kërkesa.287 Në këtë kuadër vlen të theksohet se në fakt

e drejta konsumatore ka arritur një nivel të caktuar harmonizimi në shtetet anëtare

të BE por ende ekzistojnë diferenca të konsiderueshme ndërmjet ligjeve të shteteve

anëtare.

Më tej, në rastet e transaksioneve online, tregtarët gjithashtu kanë kosto

shtesë të lidhura me të drejtën kontraktore. Kjo pasi ata do të duhet të përshtasin

faqen e tyre të internetit ku reklamojnë produktet e tyre më kërkesat ligjore të shtetit

anëtar në të cilin zhvillojnë aktivitetin e tyre tregtar. Kjo përshtatje e pjesës “soft”

të marketingut të tyre, një pjesë mjaft e rëndësishme e tregtisë moderne, kërkon

kosto shtesë por mbi të gjitha dhe kohë të konsiderushme për të qenë konform

rregullimeve përkatëse.

Në transaksionet ndërkufitare ndërmjet tregtarëve, palët nuk janë subjekt

ndaj të njëjtave pengesa mbi ligjin e aplikueshëm. Megjithatë, impakti ekonomik si

pasojë e negociimit dhe aplikimit të një kuadri ligjor dhe rregullativ të huaj është i








101

madh në çdo rast. Kostot që rezultojnë nga marrëveshjet e ndryshme në zbatim të

ligjeve kombëtare të ndryshme janë të konsiderueshme veçanërisht për biznesin e

vogël dhe të mesëm.

Këto biznese, në marrëdhëniet e tyre me shoqëri tregtare më të mëdha,

zakonisht janë të predispozuar të zbatojnë ligjet e partnerëve të tyre të biznesit.288

Për pasojë janë këto shoqëri apo tregtarë të vegjël ato që duhet të përballojnë edhe

kostot shtesë që lindin si pasojë e aplikimit të ligjit të huaj mbi kontratën dhe kostot

e zbatimit të këtij ligji.

Por edhe në kontratat e lidhura ndërmjet biznesit të vogël dhe të mesëm,

nevoja për të negociuar ligjin e zbatueshëm është një pengesë e konsiderueshme

ndaj tregtisë ndërkufitare. Për të dyja llojet e kontratave, qoftë biznes-biznes apo

biznes-konsumator, kostot shtesë mundet që të jenë jo proporcionale me vlerën e

vetë transaksionit për këto biznese.289

Këto kosto shtesë transaksioni rriten proporcionalisht me rritjen e numrit të

shteteve anëtare në të cilin një tregtar eksporton. Sa më i madh numri i vendeve në

të cilin eksportohet, aq më i madh është impakti i ndryshimeve mes ligjeve të

ndryshme kontraktore të shteteve si barrierë ndaj tregtisë ndërkufitare. Në këtë

kontekst biznesi i vogël dhe i mesëm në veçanti është në një pozitë jo të favorshme,

si pasojë e kostove të larta të transaksionit.

Për më tepër, tregtarët janë të ekspozuar ndaj një kompleksiteti ligjor të

shtuar në tregtinë ndërkufitare. Në krahasim me tregtinë e brendshme në nivel

kombëtar, tregtia ndërkufitare i detyron tregtarët të marrin në konsideratë ligje të

ndryshme mbi kontratat, secila me karakteristikat e veta specifike. Vështirësia në

trajtimin dhe zbatimin e dispozitave të një ligji të huaj është një pengesë për këto

tregtarë, qoftë në marrëdhëniet biznes-biznes apo biznes-konsumator.

Kompleksiteti ligjor është më i lartë kur tregtia me një vend, sistemi ligjor i

të cili është thelbësisht i ndryshëm. Ndërkohë është e provuar empirikisht që tregtia

bilaterale mes dy vendeve me një traditë ligjore të përbashkët është më e lartë se sa

mes dy vendeve që nuk gëzojnë një traditë ligjore të tillë të përbashkët mes tyre.290

Këto kosto shtesë dhe vështirësitë e kompleksitetit ligjor dhe ndryshimeve

në të drejtën kontraktore mes shteteve në transaksionet ndërkufitare krijojnë

pengesa për një numër të konsiderueshëm tregtarësh, veçanërisht për biznesin e

vogël dhe të mesëm. Këto tregtarë e kanë të vështirë të zgjerohen dhe të zhvillojnë

aktivitetin e tyre në një shtet tjetër. Një tjetër aspekt është që këto pengesa gjithashtu

limitojnë konkurencën në tregun e përbashkët europian, çka prek edhe

konsumatorin final të produkteve. Vlera e tregtisë së humbur çdo vit ndërmjet


content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593. 290 Turrini, A & Van Ypersele, T (2010) “Traders, courts, and the border effect puzzle” Regional

Science and Urban Economics, fq. 82.



102

shteteve anëtare për shkak të ndryshimeve në të drejtën kontraktore mes tyre dhe

pengesave të tjera të lidhura me ligjet e aplikueshme llogariten të jenë në miliarda

Euro.

Mundësitë e humbura në tregtinë ndërkufitare sigurisht që më pas kanë një

impakt negativ mbi konsumatorin, pra shtetasit europianë. Sa më shumë pengohet

tregtia ndërkufitare, aq më pak importe do të ketë në shtetet anëtare dhe aq më pak

konkurencë do të ketë mes tregtarësh. Për konsumatorin, kjo do të thotë një zgjedhje

e limituar e produkteve në treg, të tregtuara me një çmim më të lartë.

Ndërkohë që tregtia ndërkufitare mund të sillte përfitime më të mëdha për

konsumatorin për vetë faktin se do të ketë oferta më shumë dhe më të mira për një

produkt të caktuar, shumica e konsumatorëve përsëri vendosin të blejnë produktet

e tyre në tregun e brendshëm. Një nga arsyet kryesore për këtë është fakti që

konsumatorët shpeshherë nuk janë të qartë mbi të drejtat dhe detyrimet e tyre në një

situatë blerje ndërkufitare.

Për shembull, një nga shqetësimet kryesore për konsumatorin është forma e

kompensimit në rast të defekteve të mundshme të një produkti të blerë nga një shtet

tjetër, jo konform kontratës mes tyre. Shumë konsumatorë të tillë janë të dekurajuar

për të blerë jashtë tregut të brendshëm ku ato janë të vendosur. Por në këtë mënyrë

ata humbasin shumë nga mundësitë që ofron tregu i përbashkët europian, pasi

shpeshherë mund të gjenden oferta më të mira, përsa i përket çmimit dhe cilësisë,

në shtete të tjera.

Tregtia online ka bërë të mundur ndër vite që konsumatori të kërkojë në

internet për ofertën më të mirë duke krahasuar çmimin dhe cilësi të tjera të një

produkti të caktuar pavarësisht vendit ku është themeluar ky i fundit.291 Megjithatë,

mund të ndodhë edhe që ky tregtar të refuzojë të shesë tek ky konsumator për shkak

të diferencave në të drejtën kontraktore mes shteteve ku ata janë vendosur.

Objektivi i përgjithshëm i propozimit për një të drejtë tregtare europiane e

përbashkët (CESL) ishte që të përmirësonte funksionimin e tregut të përbashkët

europian duke ndihmuar në zgjerimin e tregtisë ndërkufitare për bizneset dhe blerjet

ndërkufitare nga konsumatorët europianë.292 Ky objektiv mund të arrihej duke

krijuar një set rregullash uniforme dhe të pavarura të së drejtës kontraktore që

përfshin edhe dispozita për mbrojtjen e konsumatorëve. Ky set rregullash do të

konsiderohej si një regjim ligjor sekondar brenda sistemit ligjor të brendshëm

kombëtar të çdo shteti anëtar.

Ky regjim ligjor sekondar, CESL, do të ishte i hapur për përdorim me

zgjedhje nga tregtarët në të gjitha marrëdhëniet e tyre ndërkufitare brenda

Bashkimit Europian. Nëse do të ekzistonte edhe konsensusi nga pala tjetër, palët do

të mund të vendosnin që të lidhin kontratën e tyre nën këtë regjim me zgjedhje (opt-

291 Propozim Direktiva mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593. 292 Po aty.



103

in regime). Në vend që të përshtasin marrëdhënien e tyre sipas të drejtës kontraktore

të vendeve të tjera, palët do të kishin mundësinë të vepronin mbi bazën e CESL dhe

të zhvillojnë tregtinë e tyre sipas këtij seti rregullash të unifikuar.293

CESL mbulon të gjithë ciklin e një kontrate dhe si i tillë mbulon të gjitha

fushat në zbatim të kontratave ndërkufitare. Si rezultat i kësaj, tregtarët nuk do të

ishin më nën presion si pasojë e nevojës për të mësuar më tepër rreth ligjeve

respektive të një shteti tjetër anëtar. Zbulimi i këtyre ligjeve në nivel kombëtar do

të ishte i limituar ndoshta vetëm në ato pak çështje të cilat nuk janë të mbuluara nga

CESL.

Në transaksionet ndërmjet biznesit dhe konsumatorëve, nuk do të ekzistonte

më nevoja për të identifikuar dispozitat përkatëse mbi mbrojtjen konsumatore në

ligjet kombëtare të shtetit ku kryhet transaksioni. Kjo pasi CESL përmbante në

mënyrë të përmbledhur dhe të harmonizuar me ligjet kombëtare dhe ato

ndërkombëtare, rregulla që krijojnë një standard të lartë të mbrojtjes së

konsumatorit për të gjithë shtetet anëtare të Bashkimit Europian.

Në transaksionet ndërkombëtare ndërmjet tregtarëve, negociatat mbi ligjin e

aplikueshëm do të ishin më të lehta për palët pasi këta të fundit do të kishin

mundësinë të arrijnë një marrëveshje mbi përdorimin e CESL në marrëdhënien e

tyre. CESL do të krijonte barazi në marrëdhënien e tyre kontraktuale pasi ai është i

akesesueshëm për të dy palët në mënyrë të barabartë.

Një pasojë e drejtpërdrejtë e vendosjes së marrëdhënies së palëve mbi bazën

e CESL do të ishte kursimi i kostove shtesë të transaksionit të lidhura me

ndryshimet respektive në të drejtën kontraktore. Palët do të kishin mundësinë të

zhvillonin marrëdhënien e tyre në një mjedis ligjor më pak kompleks mbi tregtinë

ndërkufitare dhe mbi bazën e një seti të vetëm rregullash përgjatë të gjithë shteteve

anëtare të Bashkimit Europian, të përmbledhur në CESL.294

Në këtë mënyrë, tregtarët do të kishin mundësinë të përfitonin nga tregu i

përbashkët duke e shtrirë aktivitetin e tyre tregtar përtej kufijve shtetërorë, nën

ombrellën e tregut të përbashkët europian. Kjo do të sillte edhe rritjen e konkurencës

brenda tregut të përbashkët ku konsumatorët do të ishin ato që përfitojnë.

Konsumatorët përfitojnë akses më të madh në produkte të ndryshme nga shtete të

ndryshme si dhe çmime më të mira, të cilat do të reflektojnë tregun dhe konkurencën

e krijuar. Ky do të ishte dhe synimi kryesor i CESL.

Gjithashtu, konsumatorët do të kishin më shumë qartësi dhe siguri përsa i

përket të drejtave dhe detyrimeve të tyre kur hyjnë në një marrëdhënie ndërkufitare

mbi bazën e një seti të vetëm rregullash të detyrueshëm të cilët ofrojnë një nivel më








104

të lartë të mbrojtjes ndaj konsumatorit.295 CESL synonte të ofronte një regjim

sekondar në të drejtën kontraktore brenda kuadrit ligjor dhe rregullativ të çdo shteti

anëtar. Aty ku palët kanë arritur një marrëveshje mbi përdorimin e CESL, rregullat

e këtij të fundit do të ishin rregullat e vetme të aplikueshme për çështjet që bien në

fushën e tij të veprimit në marrëdhënien mes palëve.

Aty ku një çështje e caktuar do të binte në fushën e veprimit të CESL,

rregullat e tjera në nivel kombëtar nuk do të gjenin zbatim në marrëdhënien mes

palëve. Megjithatë, duke qenë se CESL nuk synonte të mbulonte të gjitha aspektet

e një kontrate, aty ku ekziston vakum ligjor do të aplikohen rregullat ekzistuese të

shtetit përkatës të aplikueshëm në kontratë.

Duhet kuptuar gjithashtu se marrëveshja për të përdorur CESL si regjim

sekondar për të mbuluar marrëdhënien kontraktore mes palëve do të ishte një

zgjedhje ndërmjet dy seteve të ndryshme të së drejtës brenda të njëjtit sistem ligjor

kombëtar. Si i tillë CESL nuk duhet të ngatërrohet me zgjedhjen e ligjit të

aplikueshëm në kuptim të rregullave të së drejtës ndërkombëtare private. Ai do të

përbënte një regjim sekondar që palët mund të zgjidhnin vetëm me vullnetin e tyre

të lirë.

Zgjedhja e bërë për të propozuar një regjim sekondar opsional (opt-in) për

CESL u analizua gjerësisht nga Komisioni Europian dhe nga një grup ekspertësh i

ngritur për këtë qëllim. Ndër të tjera, u analizua edhe mundësia e një Direktive për

harmonizim të plotë dhe e një Rregulloreje që do të krijonte një regjim kontraktor

uniform të detyrueshëm për shtetet anëtare. Këto alternativa do të krijonin

praktikisht një Kod Civil të përbashkët europian që do të zëvëndësonte ligjet

përkatëse në nivel kombëtar. Këto dy alternativa do të reduktonin në mënyrë të

konsiderueshme kostot e transaksionit për tregtarët dhe do të ofronin një mjedis

ligjor shumë më pak kompleks për ato tregtarë të përfshirë në tregtinë

ndërkufitare.296

Megjithatë, alternativat e propozuara do të krijonin pengesa të

konsiderueshme për ata tregtarë, aktiviteti i të cilëve është i përqëndruar vetëm në

tregun vendas, pra në nivel kombëtar. Këta tregtarë do të ishin të detyruar të

adaptonin aktivitetin e tyre me një kuadër tërësisht të ri ligjor. Kostot e lidhura me

familjarizimin ndaj një kuadri të tillë të ri ligjor do të ishin veçanërisht të mëdha

krahasuar me një regjim sekondar opsional si ai i propozuar nën CESL, pasi do të

kishte impakt mbi të gjithë tregtarët në mënyrë direkte.

Ndërkohë, një regjim opsional i të drejtës kontraktore si ai nën CESL do të

krijonte kosto vetëm për ata tregtarë që angazhohen në tregtinë ndërkufitare. Këto

kosto të familjarizimit të këtyre tregtarëve me regjimin e CESL, do të duhet të

mbaheshin vetëm një herë të vetme. Pas familjarizimit me CESL, këta tregtarë nuk





105

do të kishin kosto shtesë për të mësuar rreth dispozitave të tij dhe do të mund të

zhvillojnë lirisht tregtinë e tyre mbi bazën e CESL.297

Krijimi i një regjimi të tillë opsional u arsyetua si zgjidhja më proporcionale

me objektivin parësor të heqjes së kostove për tregtinë ndërkufitare. Një regjim

opsional sekondar do të reduktonte ndjeshëm kostot e transaksionit për ata tregtarë

që synojnë të eksportojnë në shtete të tjera europiane dhe do t’u jepte

konsumatorëve një gamë më të madhe zgjedhjeje të produkteve më një çmim më të

ulët. Ky regjim gjithashtu do të rriste nivelin e mbrojtjes ndaj konsumatorit, për ata

konsumatorë që vendosin të blejnë produkte jashtë kufijve të shtetit të tyre të

banimit, për shkak se do të rriste besimin se do të jenë të njëjtat të drejta dhe

detyrime që do të zbatohen në të gjithë shtetet anëtare.298

Propozimi i CESL ishte gjithashtu konform parimit të subsidiaritetit në

kuptim të nenit 5 të Traktatit mbi Bashkimin Europian. Objektivi i CESL ishte

kontributi në funksionimin e tregut të përbashkët duke ofruar një set rregullash

uniforme mbi të drejtën kontraktore, të aksesueshme vetëm me vullnetin e lirë të të

dyja palëve. Dimensioni i këtij objektivi të CESL është qartësisht mbi shtetet

anëtare dhe kuadrin rregullativ dhe ligjor në nivel kombëtar pasi ai në vetvete ka

karakter ndërkufitar.

Për sa kohë që do të ekzistojnë diferenca në të drejtën kontraktore të shteteve

anëtare, ato domosdoshmërisht do të krijojnë kosto shtesë transaksioni në

transaksionet ndërkufitare. Në të tilla kushte, për të plotësuar mirëfunksionimin e

tregut të përbashkët europian, nevojitet përkrahje në nivel ndërkombëtar ndaj

tregtisë ndërkufitare për tregtarët dhe e blerjeve ndërkufitare për konsumatorët e

produkteve.299

Përkrahja e pakoordinuar në nivel kombëtar nga shtetet anëtare nuk do të

arrinte rezultatet e dëshiruara për zvogëlimin e kostove të transaksionit dhe

kompleksitetit ligjor. Do të mbetej sërish e vështirë për tregtarët të zhvillonin

tregtinë ndërkufitare me kosto të ulët, si dhe për konsumatorët për shkak të

zgjedhjes së limituar të produkteve të ofruara në treg dhe çmimit jo konkurues të

tregut.

Për këto arsye, objektivi i propozimit do të arrihej më së miri nëpërmjet

veprimit në nivel Unioni, nga institucionet e Bashkimit Europian, në përputhje të

plotë me parimin e subsidiaritetit.300 BE është e vendosur më mirë se shtetet anëtare

për të zgjidhur problemet që kanë të bëjnë me fragmentimin ligjor nëpërmjet një

mase të marrë në të drejtën kontraktore e cila përafron rregulla të aplikueshme në

transaksionet ndërkufitare, në funksion të tregut të përbashkët europian. Për më


content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593. 299 Po aty. 300 Propozim Direktiva mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” https://eur-lex.europa.eu/legal-






106

tepër, duke qenë se tregjet vazhdojnë të zgjerohen dhe zhvillohen dhe shtetet

anëtare synojnë të ndërmarrin masa në mënyrë të pavarur, si për shembull rregullimi

i tregjeve dixhitale, këto ndryshime do të krijonin kosto shtesë transaksioni dhe

boshllëqe në mbrojtjen e konsumatorëve të Bashkimit Europian.

Më tej, propozimi i CESL ishte gjithashtu në përputhje me parimin e

proporcionalitetit të parashikuar në nenin 5 të Traktatit mbi Bashkimin Europian.301

Fusha e veprimit të CESL është e limituar në ato aspekte që mendohet se krijojnë

probleme serioze në transaksionet ndërkombëtare dhe nuk parashikon aspekte të

tjera të cilat janë të adresuara më së miri nën të drejtën e brendshme të shteteve

anëtare.

Në lidhje me aspektin material të tij, CESL përmban dispozita që do të

rregullonin të drejtat dhe detyrimet e palëve gjatë gjithë jetëgjatësisë së kontratës,

por ai nuk prek çështje të tjera të cilat kanë pak gjasa të jenë objekt mosmarrëveshje

mes palëve. Gjithashtu, CESL mbulon vetëm ato transaksione që realisht kanë

probleme në tregun e përbashkët, për shembull marrëdhëniet biznes me biznes ku

të paktën njëra palë është shoqëri tregtare, si dhe marrëdhëniet biznes-konsumator.

Kontratat e lidhura ndërmjet individëve privatë nuk përfshihen në fushën e zbatimit

të CESL.

Propozimi i CESL u konsiderua gjithashtu si një masë proporcionale

krahasuar me alternativat e tjera, të diskutuara më sipër në këtë pjesë, për shkak të

karakterit opsional të tij. Kjo pasi aplikimi i tij do të varej nga vullneti i vetë palëve

dhe arritja e një marrëveshje mes tyre, atëherë kur do vlerësohej se vendosja e

regjimit të CESL do të ishte në përfitim të të dyja palëve në një transaksion

ndërkufitar.

Fakti që CESL përfaqësonte një set rregullash opsionale që aplikohet vetëm

në rastet e transaksioneve ndërkufitare gjithashtu tregonte se ai sjell përfitimet e

veta, uljen e kostove dhe zvogëlimin e kompleksitetit ligjor, pa ndërhyrë në sistemet

e ligjore dhe traditat e së drejtës së brendshme të shteteve anëtare. Në këtë mënyrë,

CESL do të ishte një regjim opsional në ndihmë të rregullave ekzistuese

kontraktore, por pa i zëvëndësuar ato. Për këto arsye, propozimi ligjor i CESL nuk

do të shkonte përtëj asaj çka është e nevojshme për të krijuar më shumë mundësi

për tregtarët dhe konsumatorët në tregun e përbashkët europian. Si i tillë ai do të

ishte një instrument proporcional në kuptim të nenit 5 të Traktatit mbi Bashkimin

Europian.

3.2.2. “Beteja e formave” nën CESL: Çfarë ofronte zgjidhja e propozuar

E drejta tregtare europiane e përbashkët (CESL), e propozuar nga Komisioni

Europian në vitin 2011 si përpjekje për krijimin e një Kodi Civil Europian, ndjek

301 Po aty.

107

në masën më të madhe paraardhësin e tij DCFR (Draft Common Frame of

Reference) dhe pozicionimin e këtij të fundit, ashtu si dhe parimeve UNIDROIT

dhe PECL, për zgjidhjen e problemit të “betejës së formave”. Në nenin 39 të CESL,

qartazi adoptohet rregulli “Knock Out” për zgjidhjen e “betejës së formave”, në një

formulim thuajse identik të instrumenteve të përmendur më lart dhe të analizuar në

pjesën e parë të këtij kapitulli.302

Në kontrast nga CISG, CESL përcaktonte qartësisht se cili prej rregullave

preferohet në zgjidhjen e “betejës së formave” sipas tij. Kështu, nën nenin 39 të

CESL kemi që:

1. Kur palët kanë arritur një marrëveshje, pavarësisht faktit që oferta

dhe pranimi i referohen formave standarde të kushteve që

konfliktojnë, një kontratë do të konsiderohet e lidhur mes palëve.

Kushtet në format standarde të palëve do të jenë pjesë e kësaj

kontrate në masën që ato përputhen në thelb.

2. Pavarësisht paragrafit të parë të këtij neni, nuk do të kemi një

kontratë të lidhur kur njëra palë:

(a) paraprakisht ka shfaqur vullnetin, shprehimisht, dhe jo

nëpërmjet kushteve standarde, për të mos qenë i lidhur nën

kontratë mbi bazën e paragrafit të parë; ose

(b) pa vonesa, informon palën tjetër për një vullnet të tillë.

Nëpërmjet adoptimit të rregullit “Knock Out”, CESL praktikisht realizonte

të gjitha avantazhet dhe disavantazhet e lidhura me aplikimin e këtij neni në rastet

e “betejës së formave”, të analizuara në kapitullin e dytë të këtij punimi.303 Ky

rregull i përshtatet më shumë realitetit tregtar modern dhe praktikave tregtare të

palëve duke promovuar vullnetin e ndërsjelltë kontraktor të palëve në masën më të

madhe të mundshme. Qasja fleksibël e ofruar nga ky rregull krijon barazi dhe

drejtësi në mënyrë të barabartë mes palëve në procesin e lidhjes dhe vendosjes së

përmbajtjes së kontratës mes tyre.304

Gjithashtu, kemi parë që ky rregull gjithashtu krijon një avantazh ekonomik

dhe është më efiçent, krahasuar me rregullin “Last Shot”, për faktin se i përgjigjet

kushteve të tregtisë moderne dhe zbaton vullnetin e përbashkët të palëve të shprehur

për të qenë të lidhur në kontratë edhe pse format standarde të kushteve të tyre

302 Propozimi mbi të drejtën tregtare europiane të përbashkët (“Common European Sales Law“):

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52011PC0635. 303 Për më tepër shih analizën në Kapitullin e dytë të këtij punimi. 304 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of



108

konfliktojnë. Kjo sjell më shumë efiçencë për të dy palët në marrëdhënien mes tyre

dhe redukton në një masë të madhe kostot e transaksionit.305

Megjithatë, pavarësisht këtyre avantazheve, CESL nuk arrinte të korrigjonte

disavantazhet e rregullit “Knock Out”. Kjo pasi në nenin 39 të cituar më lart nuk

bëhet asnjë përpjekje për të zgjidhur çështjen e evazivitetit të këtij rregulli dhe për

të forcuar sigurinë juridike mbi procesin e formimit të kontratës dhe përmbajtjes së

saj. Kështu nën CESL, palët janë përsëri të nxitur të hartojnë kushte të njëanshme

që janë në përfitim vetëm të interesave të tyre dhe jo të interesave të përbashkëta

dypalëshe, çka për rrjedhojë nuk është efiçente.

Për më tepër, nuk është e qartë se kur kushtet e palëve do të “përputhen në

thelb”, sipas dispozitave të nenit 39, dhe kur ato do të jenë kontradiktore për t’u

zhvendosur nga përmbajtja e kontratës. Zëvëndësimi i këtyre kushteve me kushte

të vendosura nga ligji ose gjykata gjithashtu nuk është gjithmonë i kënaqshëm pasi

mund të jetë kundër qëllimeve dhe interesave të palëve në një kontratë të caktuar.

Njëkohësisht, këto kushte rrisin kostot e transaksionit e për rrjedhojë nuk janë

efiçente nga pikëpamja ekonomike për palët.

Falë ndërgjegjësimit në rritje mbi çështje të tilla dhe gamës së gjerë të

opinionit akademik në këtë fushë, në fakt do të pritej një zgjidhje më e mirë nga

CESL nëpërmjet kryerjes së ndryshimeve të nevojshme në dispozitat që rregullojnë

“betejën e formave”. Ajo çka do të ndihmonte CESL do të ishte edhe përfshirja e

komenteve shoqëruese, në formën e udhëzimeve apo shembujve, çka do të krijonte

më shumë qartësi në interpretimin e tij.

Qasja e hartuesve mund të kishte qenë e orientuar më tepër në barazinë midis

palëve dhe efiçencës ekonomike, për të dhënë një rezultat më të pranueshëm për

palët. Por drafti i CESL mbeti i heshtur mbi këto çështje dhe nuk ndërmori asnjë

përmirësim në rregullin “Knock Out” për zgjidhjen e disavantazheve të tij. Në fakt,

jo vetëm që nuk i është dhënë zgjidhje këtyre aspekteve të rregullit “Knock Out”

por, nëpërmjet paragrafit të dytë të CESL, duket sikur shtohen disa problematika në

zgjidhjen e ofruar. Siç është vërejtur në analizën e bërë për zgjidhjen që i japin

parimet UNIDROIT dhe PECL “betejës së formave” në pjesën e parë të këtij

kapitulli, fakti që njëra palë mund të tërhiqet nga kontrata mund të jetë

problematike. Për këtë, kjo palë mjafton të shfaqë paraprakisht vullnetin për të mos

qenë i lidhur në kontratë.

Duke ndërlidhur vlefshmërinë e një vullneti të tillë, në faktin që ai duhet të

bëhet në mënyrë të shprehur dhe të dërgohet në mënyrë të pavarur dhe jo si pjesë e

formës standarde të kushteve, paragrafi i dytë i nenit 39 synon të limitojë raste të

305 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of



109

tilla dhe të shmangë abuzime të mundshme. Megjithatë, Schlechtriem argumenton

se vështirë që kjo pengesë ndaj abuzimeve të mundshme, e ofruar nëpërmjet kësaj

dispozite, të pengojë realisht palët nga kjo praktikë nëse do të duan të veprojnë në

të tillë mënyrë.306

Në praktikë, është e lehtë që palët të ndajnë një deklaratë të tillë ku shfaqet

vullneti për të mos qenë i lidhur në kontratë nga forma standarde e kushteve e

shkëmbyer. Mjafton që kjo deklaratë të jetë e pavarur dhe t’i bashkëngjitet formës.

Për rrjedhojë, paragrafi dytë i këtij neni mund të ketë kosto më të mëdha

transaksioni për palët si pasojë e kësaj.

Në lidhje me pragmaticitetin e nenit 39 të CESL, Lord Mance argumenton

se paragrafi i dytë i nenit nuk ndihmon praktikat tregtare moderne në dy drejtime

kryesore.307

Së pari, në lidhje me gërmën (a) të paragrafit të dytë, përgjithësisht tregtarët

(veçanërisht shitësit) prezumojnë se format e tyre standarde të kushteve, në formën

e dërguar prej tyre, shprehin qartë vullnetin për të qenë të lidhur në kontratë vetëm

mbi bazën e kësaj forme dhe këtyre kushteve.308 Pra, sipas tij ky paragraf është

sipërfaqësor dhe nuk është efektiv për arsye se për palët nuk konsiderohet e

nevojshme që të dërgohet një dokument i tillë bashkëlidhur formës së tyre të

kushteve, pasi vetë fakti i dërgimit të kësaj forme mjafton për të treguar vullnetin

për të qenë të lidhur vetëm mbi bazën e saj.

Së dyti, në lidhje me gërmën (b) të paragrafit të dytë, tregtarët do të

prezumojnë se në rast mospërmbushje të detyrimeve të tyre nuk do të ketë kontratë

të lidhur mes tyre. Sipas tij, mungesa e një kontrate të lidhur është evidente për palët

nga vetë fakti i mospërmbushjes së detyrimeve nën kontratë.309 Në këtë kontekst, të

informosh palën tjetër sipas paragrafit 2 (b) konsiderohet si e panevojshme.

Rrjedhimisht, efektiviteti i nenit 39 të CESL, dhe në veçanti i paragrafit të dytë të

tij, vihet në dyshim.

Më tej, në kuadër të këtij punimi mbetet për të parë nëse analiza krahasuese

e rregullave për zgjidhjen e “betejës së formave” në juridiksionet e trajtuara

mbështesin draftin e CESL mbi këtë çështje. Fillimisht, është e qartë që CESL

refuzon rregullin “Last Shot” të përdorur nën të drejtën angleze. Kjo pasi neni 39

qartësisht favorizon rregullin “Knock Out” për zgjidhjen e rasteve të konfliktit të

306 Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract Law: Evaluation of approaches in German law, UNIDROIT PRINCIPLES, European Principles, CISG; UCC



Geburtstag” Newied, Luchterhand fq. 40. 307 Lord Mance, J (2010) “The Common Frame of Reference” (3) Zeitschrift für Europäisches

Privatrecht, fq. 460. 308 Po aty. 309 Lord Mance, J (2010) “The Common Frame of Reference” (3) Zeitschrift für Europäisches

Privatrecht, fq. 460.

110

formave standarde të kushteve. Marrëdhënia e CESL me CISG është gjithashtu e

dyshimtë në këtë kuadër.

Në dukje, CESL përkrah qasjen nën të drejtën gjermane dhe franceze

nëpërmjet aplikimit të rregullit “Knock Out”. Mirëpo, kjo mund të jetë çorientuese.

Siç kemi parë në analizën e këtyre juridiksioneve, gjykatat kanë tendencën për të

arritur në përfundimin se ka një marrëveshje mes palëve, pavarësisht klauzolave të

palëve që shprehen për të kundërtën (klauzolat që shprehen kundër lidhjes së

kontratës mbi kushte të ndryshme nga ato të dërguara nga kjo palë). Këto gjykata

nuk pengojnë lidhjen e një kontrate nga ekzistenca e klauzolave të tilla, për sa kohë

që gjykohet se një marrëveshje është arritur mes palëve pavarësisht kushteve

kontradiktore në format standarde të tyre.

Ky qëndrim nën rregullin “Knock Out” nuk është me gjasa të jetë i tillë nën

CESL. Nën paragrafin e dytë të nenit 39, CESL i jep dukshëm më shumë peshë

klauzolave të tilla në përcaktimin nëse një kontratë është lidhur mes palëve apo jo.

Ekzistenca e një klauzole të tillë, sipas këtij neni, do të mjaftonte për të konkluduar

se një kontratë nuk është lidhur mes palëve.

Në këtë mënyrë, neni 39 i CESL nuk arrin të jetë plotësisht konform

aplikimit të rregullit “Knock Out” sipas mënyrës së juridiksioneve të analizuara në

këtë punim. Rrjedhimisht, aplikimi i këtij neni për zgjidhjen e rasteve të “betejës së

formave” nuk do të arrinte të krijonte ato avantazhe të asociuara me këtë rregull.

Duhet theksuar se kjo analizë kritike e CESL mbi çështjen e “betejës së

formave” në këtë kapitull nuk synon të jetë përfaqësuese e rëndësisë apo efikasitetit

të këtij drafti. Ky instrument mundet në fakt të ishte shumë i dobishëm në

harmonizimin dhe unifikimin e të drejtës kontraktore europiane, si objekti parësor

i tij. Megjithatë, duhet vlerësuar se çështja e “betejës së formave” prek aspekte tejet

të rëndësishme të procesit të lidhjes së kontratës dhe përcaktimit të përmbajtjes së

saj. Në këtë kuadër, siç shpjegohet në analizën e mësipërme, CESL mund të ketë

disa defekte.

Një problem tjetër i CESL, jo i tekstit por nga vetë fakti i statusit të tij si

projekt, ishte gjithashtu mungesa e jurisprudencës së gjykatave mbi të. Është e

padiskutueshme që vendime të gjykatave mbi çështje të “betejës së formave” do të

kishin qenë një ndihmë e madhe në shqyrtimin e zgjidhjes së ofruar nën nenin 39

dhe aplikimin e tij në praktikë. Në fund të fundit, siç është theksuar përgjatë këtij

punimi, tregtarët synojnë të kenë stabilitet, qëndrueshmëri dhe parashikueshmëri në

punën e tyre. Në këtë mënyrë, efektiviteti i CESL, veçanërisht si një regjim opt-in,

përsëri do të mbetej i dyshimtë.

111

3.2.3. Direktiva e re “Tregu Përbashkët Dixhital” (“Digital Single Market”)310

Në Dhjetor të vitit 2014, Komisioni Europian prezantoi programin e punës

për vitin 2015, në të cilin shprehej qartazi synimi për një “fillim të ri” të Bashkimit

Europian dhe zhvillimit të tij.311 Sipas kësaj strategjie, Komisioni synon që në të

ardhmen “të bëjë gjëra të ndyrshme dhe t’i bëjë gjërat ndryshe”.312 Tërheqja e

propozimit të CESL në këtë kontekst ishte pjesë e këtij fillimi të ri për Bashkimin

Europian sipas Komisionit. Në vend të zhvillimit të idesë së CESL si një regjim

ligjor sekondar për kontratat europiane dhe tregtinë ndërkufitare, Komisioni

Europian tanimë synon të zhvillojë potencialin e tregtisë online (e-commerce) në

Tregun e Përbashkët Dixhital.

Fokusi i ri i Komisionit Europian dëshmon për nevojën e zhvillimit të një

instrumenti të ri në nivel europian, të fokusuar në tregtinë online dhe tregun e

përbashkët dixhital. Në fakt edhe opinioni akademik ka favorizuar një levizje të

tillë. Në kuadër të të ashtuquajturit “revolucioni elektronik”, Schulze shprehet se

CESL, pavarësisht se është përpjekja e parë në nivel ndërkombëtar për të

akomoduar kohën dixhitale, është i pamjaftueshëm për këtë trend të ri në të drejtën

e kontratave dhe tregtisë dixhitale.313 Sipas tij kontratat e lidhura “në masë” dhe

standardizimi i formave të kontratave ka arritur nivele të reja nëpërmjet tregtisë

online.314 Në këtë kontekst, rregullimi i veçantë i kësaj fushe të re shikohet si i

domosdoshëm.

Zhvillimi i teknologjive dixhitale ka ndryshuar së tepërmi mënyrën e

funksionimit të tregtisë në shumë aspekte të saj, që nga krijimi, prodhimi dhe

shpërndarja e mallrave të caktuar. Kjo ka sjellë aktorë të rinj dhe modele të reja

biznesi në tregjet europiane. Në mjedisin dixhital, tregtia ndërkufitare është

intensifikuar gjithashtu dhe mundësi të reja janë krijuar për konsumatorët, të cilët

janë edhe përfituesit final të mallrave dhe shërbimeve të tregtuara.315 Edhe pse

kuadri rregullativ ligjor ekzistues i Bashkimit Europian mbetet i përditësuar me këto

zhvillime, ndërhyrja në nivel europian për të rregulluar çështje të tilla u konsiderua

e nevojshme me qëllim ruajtjen e tregut të përbashkët europian.

Strategjia e re mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” u miratua në Maj të vitit

2015 me qëllim reduktimin e ndryshimeve në të drejtën e autorit ndërmjet shteteve


content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593 . 311 Jean Claude Juncker, (15 Korrik 2014) “A New Start for Europe: My Agenda for Jobs, Growth,

Fairness and Deomcratic Change – Political Guidelines for the next European Commission”.

(https://ec.europa.eu/commission/publications/president-junckers-political-guidelines_en ) 312 Po aty, fq.3. 313 Schulze, R. (2015) “The New Shape of European Contract Law”, Journal of European

Consumer and Market Law. Volumi 4, fq. 143. 314 Po aty. 315 Propozim Direktiva mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” https://eur-lex.europa.eu/legal-

content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593 .



https://ec.europa.eu/commission/publications/president-junckers-political-guidelines_en



112

anëtare të BE-së dhe lejimit të një aksesi më të gjerë përdoruesish europianë në

shërbimet online. Kjo strategji është pjesë e objektivit më të gjerë të BE-së për

modernizimin e tregut të përbashkët dhe të kuadrit ligjor mbi të drejtën e autorit.

Në veçanti kërkohet të përmirësohet aksesi ndërkufitar në shërbimet e mbrojtura

nga e drejta e autorit, lehtësimi i kërkimit shkencor dhe edukimit, si dhe qartësimi i

rolit të shërbimeve online.

Në dhjetor të vitit 2015, Komisioni Europian publikoi komunikimin “Drejt

një kuadri më modern dhe më europian për mbrojtjen e të drejtës së autorit”. Ky

komunikim tentoi të vendoste bazat dhe masat afatgjatë që do të duhet të

ndërmerren për modernizimin e rregullave europiane mbi të drejtën e autorit.

Direktiva mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” është një nga masat e marra për të

adresuar këto çështje të identifikuara në këtë komunikim të Komisionit të Bashkimit

Europian.

Në fakt ekzistojnë në nivel europian instrumente të harmonizuar që mbrojnë

të drejtën e autorit, të cilat synojnë realizimin e objektivave publike të lidhura me

kërkimin shkencor dhe edukimin. Megjithatë, me zhvillimin e llojeve dhe mënyrave

të përdorimit të materialeve online, mbetet e paqartë nëse kuadri ekzistues është i

mjaftueshëm për të arritur një balancë të drejtë ndërmjet të drejtave dhe interesave

të autorëve nga njëra anë, dhe atyre të përdoruesve nga ana tjetër. Për më tepër, këto

instrumente mbeten në nivel kombëtar dhe në kushte të tilla siguria juridike mbi

përdorimet ndërkufitare nuk mund të garantohet.

Në këtë kontekst, propozimi i Komisionit Europian ka identifikuar tre fusha

ku nevojitet ndërhyrje në nivel europian: përdorimi dixhital dhe ndërkufitar në

fushën e edukimit, gërmimi i të dhënave në fushën e kërkimit shkencor, dhe ruajtja

e trashëgimisë kulturore.316 Objektivi kryesor është garantimi i ligjshmërisë së

përdorimit të materialeve të tilla në këto fusha, veçanërisht kur përdorimi është

ndërkufitar. Si rezultat i një kuadri ligjor të modernizuar me aktualitetin e

zhvillimeve teknologjike, Komisioni Europian parashikon që kërkuesit shkencorë

do të kenë mundësinë të përfitojnë nga një hapësirë ligjore e qartë në lidhje me

përdorimin e të dhënave nga kërkimi, mësuesit dhe studentët do të jenë në gjendje

të përfitojnë plotësisht nga teknologjia dixhitale në të gjitha nivelet e edukimit, dhe

institutet e trashëgimisë kulturore do të mbështeten në përpjekjet e tyre për të ruajtur

trashëgiminë kulturore, ku përfitues final janë qytetarët europianë.317

Zhvillimi i teknologjisë dixhitale ka çuar në krijimin e modeleve të reja të

biznesit dhe ka përforcuar rolin kryesor që ka interneti për shpërndarjen dhe aksesin

ndaj materialeve të mbrojtura nga e drejta e autorit. Në këtë kuadër, të drejtat e

autorëve janë kompromentuar pasi është vështirësuar mbrojtja e këtyre të drejtave

si dhe marrja e një shpërblimi të caktuar për shpërndarjen në rrjet (online) të punës

316 Propozim Direktiva mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593. 317 Po aty.



113

së tyre. Kjo është argumentuar gjithashtu me të drejtë se rrezikon kreativitetin

europian dhe prodhimin e materialeve kreative. Për këtë arsye është e nevojshme

që kuadri ligjor dhe rregullativ të mbrojë dhe garantojë punën e autorëve të

ndryshëm, si dhe të shpërblejë punën e tyre në rast aksesi dhe përdorimi nga të tjerë.

Në këtë kuadër, kjo direktivë parashikon masa që synojnë përmirësimin e pozicionit

të përsonave me këto të drejta dhe të ngjashme, për të negociuar dhe shpërblyer për

përdorimin e punës së tyre nga shërbimet online dhe përdoruesëve të këtij

materiali.318

Një shpërblim i drejtë është gjithashtu i nevojshëm për të siguruar

qëndrueshmërinë e sektorit të publikimit të njoftimeve për shtyp. Botuesit

europianë konsiderohet se hasin vështirësi në licensimin e publikimeve të tyre

online dhe marrjes së një shpërblimi të drejtë të vlerës që publikimet e tyre

gjenerojnë. Kjo argumentohet se mund të ndikojë edhe në të drejtën e qytetarëve

për të pasur akses në informacion. Propozimi nën direktivën për “Tregun e

Përbashkët Dixhital” synon të krijojë një të drejtë të re për botuesit me qëllim

krijimin e mundësisë së licensimit online të publikimeve të tyre, marrjes së një

shpërblimi të drejtë për investimin e tyre, si dhe zbatimin në praktikë të të drejtave

të tyre.

Direktiva gjithashtu qartëson mënyrën e marrjes së pjesës së shpërblimit nga

botuesit për përdorimin e punimeve të tyre. Botuesit ndodhen në pozita të dobëta

negociimi në marrëdhëniet e tyre kontraktore kur kërkohet të licensojnë të drejtat e

tyre. Gjithashtu, transparenca në gjenerimin e të ardhurave nga botuesit për

përdorimin e punimeve të tyre mbetet e limituar. Sipas Komisionit Europian, kjo

bën që pozita e botuesve të ndryshëm të kompromentohet sa i përket shpërblimeve

për punën e tyre.319

Në këtë kontekst, direktiva parashikon masa që përmirësojnë transaparencën

dhe pozitat kontraktuale ndërmjet botuesve dhe përfituesëve të të drejtave të tyre.

Këto masa që do të ndërmerren në kuadër të kësaj direktive në tregun mbi të drejtat

e autorit pritet që të kenë një impakt pozitiv në prodhimin dhe gatishmërinë e

materialeve të ndryshme dhe pluralizmin mediatik, ku përfituesit final janë

konsumatorët europianë.320

Nga këndvështrimi ekonomik, Direktiva do të ulë kostot e transaksionit për

institucionet e edukimit, kërkimit shkencor dhe trashëgimisë kulturore. Kjo ulje e

kostove do të garantojë që të drejtat e individëve të këtyre fushave të kenë ndikim

sa më të vogël. Në veçanti biznesi i vogël dhe i mesëm në këto fusha do të


content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593. 319 Propozim Direktiva mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593. 320 Po aty.





114

ndihmohet nga kjo. Jo vetëm kaq, me uljen e kostove të transaksionit do të rritet

dhe fitimi për këta subjekte.

Gjithashtu, studimi i faktorit të impaktit të kësaj Direktive ka konkluduar se

shumë prej masave të parashikuara në Direktivë do të përmirësojnë pozicionin e

negociiimit të autorëvë, prodhuesve dhe publikuesve të prekur. Në këtë mënyrë ato

do të mund të jenë në kontroll të përdorimit të punës së tyre nga subjekte të tjera.321

Nga ana tjetër, tërheqja nga formati i propozuar nëpërmjet CESL dhe fokusimi

vetëm në “axhendën dixhitale” rrezikon që të izolojë dhe fragmentarizojë rregullat

e një fushe të caktuar në mënyrë ekskluzive, në dëm të koherencës të së drejtës

kontraktore europiane si një e tërë.322 Kjo është e vërtetë sa i përkët CESL, pasi siç

kemi parë ky instrument synonte zhdukjen e barrierave ligjore në tregtinë

ndërkufitare duke unifikuar të drejtën kontraktore europiane në tërësinë e saj, dhe

jo vetëm të një pjese specifike.

Megjithatë, teknologjia dixhitale në të vërtetë po ndryshon jëtët tona çdo ditë

dhe bota po bëhet gjithnjë e më e ndërlidhur. Në këtë kuadër, është e rëndësishme

që të zhvillohet në mënyrë të plotë një strategji për Tregun e Përbashkët Dixhital,

siç është evidentuar nga Komisioni i BE-së. Kjo shikohet si e vetmja rrugë përpara,

për bizneset dhe për konsumatorët, si dhe do të ndihmonte shumë ekonominë

europiane, krijimin e vendeve të punës, si dhe krijimin e mundësive të reja për

shtetasit e Bashkimit Europian.323 Pavarësisht se iniciativa e parë nëpërmjet

Direktivës për “Tregun e Përbashkët Dixhital” mbetet e kufizuar në fushën e

veprimit të saj, mendoj se sidoqoftë përbën një fillim të mirë drejt rrugës së

harmonizimit dhe unifikimit edhe të elementëve të tjerë të tregtisë ndërkufitare dhe

të drejtës kontraktore përkatëse brenda tregut të përbashkët europian.

Në lidhje me temën e këtij punimi, çështjen e “betejës së formave”, Direktiva

për “Tregun e Përbashkët Dixhital” nuk parashikon dispozita të veçanta që trajtojnë

këtë aspekt të formimit dhe përmbajtjes së kontratës, sikurse paraardhësi CESL.

Megjithatë, në paketën vijuese të Komisionit të Bashkimit Europian në kuadër të

zhvillimit më tej të strategjisë për modernizimin e tregtisë ndërkufitare ndërmjet

shteteve anëtare të BE brenda tregut të përbashkët, është e pritshme që të

rregullohen këto aspekte të së drejtës kontraktore. Mendoj që trajtimi i lidhjes dhe

përmbajtjes kufitare në aktet e ardhshme të BE-së do të lehtësonte barrierat ligjore

ekzistuese ndërmjet shteteve anëtare, drejt një tregu të përbashkët europian më

efiçent dhe praktik për subjektet tregtare.


content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593. 322 Schulze, R. (2015) “The New Shape of European Contract Law”, Journal of European

Consumer and Market Law. Volumi 4, fq. 144. 323 Ansip, A. (2017) “The Digital Single Market Strategy two years on”, Journal of European

Consumer and Market Law. Volumi 6, fq. 145.



115

KAPITULLI 4

RASTI I SHQIPËRISË

Në Shqipëri, çështja e “betejës së formave” është një temë relativisht e

panjohur dhe si e tillë e patrajtuar si nga shkenca juridike ashtu edhe nga praktika

gjyqësore. Kjo mbase edhe për vetë faktin se përdorimi i formave me kushte

standarde për lidhjen e kontratave, për arsye të ndryshme, mbetet ende i zbehtë nga

bota e biznesit shqiptar në tërësi. Sigurisht që pas ndryshimeve të viteve 90’ nuk ka

qenë aspak e lehtë për tregtinë në Shqipëri të përshtatet me zhvillimet bashkëkohore

në fushën e së drejtës kontraktore. Zhvillimi i kuadrit ligjor të përshtatshëm për

promovimin e klimës së biznesit gjithashtu ka qenë një proces i ngadaltë dhe

shoqëritë tregtare kanë ndeshur jo pak vështirësi për t’u familjarizuar me të.

Në këtë kontekst, edhe qasja ndaj formave standarde të kushteve në të

drejtën kontraktore në Shqipëri nuk ka qenë e menjëhershme. Kjo edhe për shkak

se marrëdhëniet tregtare nuk kanë qenë aq intensive dhe të sofistikuara. Megjithatë,

pavarësisht mungesës në praktikë, Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë në mënyrë

indirekte e njeh konceptin e formave standarde të kushteve pasi i parashikon ato në

disa prej dispozitave të tij.324 Çështje të lidhjes së kontratave, propozimit dhe

pranimit kontraktor, janë të parashikuara gjithashtu në Kodin Civil, çka përbën në

vetvete burim për diskutimin e rasteve të mundshme të “betejës së formave” në

realitetin shqiptar.

Analiza e këtyre dispozitave të Kodit Civil do të tregojë së këto dispozita

nuk janë mjaftueshmërisht të qarta në lidhje me rregullimin e rasteve të formimit

dhe përmbajtjes së kontratës në rast të përdorimit të formave standarde. Disa

dispozita të Kodit Civil duket se favorizojnë rregullin “Last Shot” pasi evidentohet

se për lidhjen e një kontrate, pranimi duhet patjetër të pasqyrojë ofertën në të gjitha

elementet e saj, sepse në të kundërt do të kemi të bëjmë më një ofertë të re. Nga ana

tjetër, në disa dispozita të tjera vërehet se ka elementë të rregullit “Knock Out” pasi

i jepet prioritet vullnetit të palëve në përfundimin e një kontrate.

Përveç Kodit Civil, një tjetër burim i rëndësishëm për zhvillimin e debatit

mbi “betejën e formave” është jurisprudenca e gjykatave shqiptare që trajton çështje

të formimit dhe përmbajtjes së kontratës. Analiza do të ndalet në shqyrtimin e

gjykimeve të Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë kryesisht në dy raste të ndryshme,

si dhe në gjykimin në shkallë të parë të njërit prej këtyre rasteve. Do të

argumentohet edhe këtu se interpretimi i bërë në këto çështje në lidhje me formimin

e kontratës mbetet i dyzuar dhe se praktika gjyqësore nuk është tërësisht e qartë.

Nga diskutimi në këtë kapitull do të argumentohet se në Shqipëri nuk ka një

qasje të qartë se cili prej rregullave, “Last Shot” apo “Knock Out” preferohet për

zgjidhjen e çështjes së “betejës së formave”. Do të argumentohet se si teoria ashtu

324 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë.

http://www.drejtesia.gov.al/files/userfiles/Legjislacioni/Kodi_Civill-2014_i_azhornuar.pdf

116

dhe praktika nuk është e unifikuar e rrjedhimisht e paqartë, gjë që ndikon në

marrëdhëniet tregtare ndërmjet subjekteve. Kjo paraqitet si problematike pasi

pozicionimi i të drejtës shqiptare në lidhje me çështje të formimit dhe përmbajtjes

së kontratave është thelbësor. Për këtë arsye, raste të tilla do të duhet të qartësohen

edhe më tej qoftë nëpërmjet ligjeve të reja, rishikimit të ligjeve ekzistuese apo edhe

nëpërmjet vendimeve gjyqësore.

Mendoj që studimi i formave standarde të kontratave, përveçse nga

pikëpamja teorike dhe studimore, paraqet interes të madh praktik në kontekstin

shqiptar. Zhvillimi i marrëdhënieve tregtare në të ardhmen dhe zgjerimi i këtyre

marrëdhënieve përtej kufijve të Shqipërisë me subjekte të cilat nga ana e tyre

përdorin në masë më të madhe forma standarde të kontratave, paraqet

domosdoshmërisht interes prakitik mbi këtë temë. Si i tillë, mendoj që qartësimi i

kuadrit ligjor shqiptar për çështje të tilla thelbësore në procesin e lidhjes së kontratës

është mjaft i rëndësishëm qoftë për juristët, avokatët apo gjyqtarët, ashtu si dhe për

tregtarët dhe shoqëritë tregtare.

Nevoja për zhvillimin e diskutimit akademik në këtë fushë është gjithashtu

e rëndësishme me qëllim krijimin e qasjeve bashkëkohore ndaj së drejtës

kontraktore në raport me risitë e tregtisë moderne. Krijimi i një kuadri ligjor dhe

rregulativ të tillë në përputhje me standardet e vendosura nga vendet e zhvilluara

mbetet një sfidë, e parë kjo edhe në kuadër të aspiratave për integrimin e Shqipërisë

në Bashkimin Europian.

4.1 Kodi Civil dhe “beteja e formave”

Për një diskutim mbi zgjidhjet që ofrohen për çështjen e “betejës së formave”

në rastin e Shqipërisë, fillimisht do të duhet t’i referohemi dispozitave të Kodit

Civil, si burimi kryesor që rregullon marrëdhëniet juridike të detyrimit në

Republikën e Shqipërisë. Ky Kod nuk përmban dispozita të veçanta të cilat trajtojnë

në mënyrë specifike pikërisht raste tilla, ashtu si në rastin e SHBA për shembull,

por për efekt të këtij punimi do t’i referohemi dispozitave të Kodit që rregullojnë

formimin e kontratës. Në këtë kuadër, specifikisht do të duhet të ndalemi në

dispozitat e Pjesës V “Kontratat”, Titulli I “Kontratat në përgjithësi” të Kodit Civil.

Kështu, sipas nenit 659, kontrata përkufizohet si “veprimi juridik me anë të së

cilës një ose disa palë krijojnë, ndryshojnë ose shuajnë një marrëdhënie juridike”.325

Nga ana tjetër, parashikohet se veprimi juridik ka të bëjë me shprehjen e vullnetit

të personit fizik apo juridik, për krijimin, ndryshimin ose shuarje e të drejtave dhe

detyrimeve civile.326

Pra, vëmë re se ligjvënësi vendos theksin tek vullneti i palëve, qoftë person fizik

apo juridik, në lidhjen e një kontrate që krijon marrëdhënie detyrimi mes tyre. Në

325 Neni 659 i Kodit Civil. 326 Neni 79 i Kodit Civil.

117

fakt parimi i vullnetit të lirë kontraktor është thelbësor në marrëdhënien juridike të

detyrimit mes palëve por edhe në të drejtën kontraktore në tërësi. Për këtë arsye,

mendoj se kjo frymë e Kodit Civil në këto dispozita është e drejtë dhe praktike,

veçanërisht në botën e tregtisë dhe marrëdhënieve tregtare, ku vullneti i shprehur

mes palëve është vendimtar për përcaktimin e marrëdhënieve kontraktore. Për më

tepër, në rastin e kontratave elektronike (kontratat e lidhura online nëpërmjet

mjeteve të teknologjisë së informacionit), parimi i vullnetit të lirë kontraktor është

i dyfishtë pasi palët bien dakord jo vetëm për kushtet e kontratës, por edhe për

mënyrën e lidhjes së kontratës, pra për ta lidhur atë në mjedis elektronik.327

Ashtu siç është evidentuar edhe në kapitujt e mëparshëm, për tregtarët dhe

biznesmenët, tek e fundit, kjo është ajo çka ka më shumë rëndësi në marrëdhëniet

mes tyre, lidhja e marrëveshjes sipas vullneteve të tyre respektive. Në këtë kuadër,

fokusi i tepruar tek detaje formalistike, si në rastin e formave standarde të

kontratave që nuk përputhen plotësisht mes tyre, do të ishte pengesë për zhvillimin

e marrëdhënieve tregtare. Sipas këtyre dispozitave, duket sikur Kodi Civil anon në

rregullin “Knock Out”, pasi ashtu sikurse edhe në rastin gjerman dhe rastin të

Shteteve të Bashkuara të Amerikës të analizuar në kapitujt e mësipërm, vendoset

theksi tek vullneti dhe sjellja ndërmjet palëve për të përcaktuar nëse një kontratë

është lidhur apo jo.

Ky argument përforcohet akoma më shumë në referencë të kushteve të

nevojshme për lidhjen dhe vlefshmërinë e një kontrate. Sipas parashikimeve të

Kodit Civil (neni 663), këto kushte janë pëlqimi kontraktor i palëve, shkaku i

ligjshëm, objekti dhe forma ligjore e kontratës.328 Sigurisht që pëlqimi ndërsjelltë

kontraktor i palëve është kushti që spikat më tepër për nga rëndësia e tij, pasi ky

vullnet kontraktor është kusht themelor për vetë ekzistencësn e kontratës.

Kjo teori e vullnetit kontraktor prezumon se ky i fundit është plotësisht i lirë

kur realizohen tre drejtime të tij, përkatësisht drejtimi filozofik, moral dhe

ekonomik.329 Drejtimi filozofik vendos në qendër njeriun si qënie e lirë, nga vetë

natyra e tij, për të lidhur në mënyrë të lirë çdo marrëdhënie juridike. Drejtimi moral

mbështetet në parimin e drejtësisë dhe barazisë mes palëve në lidhjen e një kontrate.

Sipas tij palët kanë interes të ndërsjelltë në lidhjen e një marrëdhënie juridike me

njëri-tjetrin. Së fundmi këmi drejtimin ekonomik, i cili përgjatë gjithë këtij punimi

është argumentuar si më i rëndësishmi në kuadër të vullnetit të ndërsjelltë

kontraktor mes palëve. Sipas këtij drejtimi, autonomia e vullnetit të lirë kontraktor

përputhet me interesat ekonomike të palëve.

327 Dimroçi, J (2011) Kontrata e shitblerjes në internet. Lidhja dhe zgjidhja e kontratës (4) Revista

Jeta Juridike, Botimet Morave, fq. 37. 328 Neni 663 i Kodit Civil. 329 Tutulani-Semini, M (2006) “E drejta e detyrimeve dhe e kontratave (Pjesa e përgjithshme)”.

Scanderbeg books, fq. 41.

118

Megjithatë, neni 670 i Kodit, i cili është i ngjashëm me nenin 19 të CISG, duket

sikur favorizon rregullin “Last Shot” për rastet e “betejës së formave”. Konkretisht,

neni 670 parashikon si më poshtë:

Pranimi i propozimit që nuk përputhet me përmbajtjen e tij, quhet

mospranim dhe njëkohësisht si një propozim i ri.

Kjo dispozitë, sipas së cilës një pranim me ndryshime nga propozimi do të

quhet mospranim dhe propozim i ri, na sjell në kushtet e rregullit “Last Shot” ku do

të jetë forma e fundit e dërguar në korrespondencën mes palëve ajo që do të ketë

prioritet, pasi supozohet se mbi bazën e saj ka pasur pranim dhe është lidhur

kontrata. Ky ishte edhe qëndrimi i mbajtur nga disa gjykata kombëtare në

interpretimin e nenit 19 të CISG, të analizuara në kapitullin e tretë të këtij punimi.

Sipas kësaj analizë, në analogji edhe me të drejtën angleze dhe analizës sipas

parimit të “pasqyrimit” të gjykatave angleze, duhet që propozimi dhe pranimi të

përputhen plotësisht, pra të “pasqyrojnë” njëra-tjetrën, në mënyrë që të kemi lidhjen

e një kontrate. Në rast të një ndryshimi, sado i parëndësishëm qoftë ai, pranimi do

të konsiderohet si propozim i ri.

Në fakt, zbatimi i rregullit “Last Shot” përforcohet akoma më shumë nga

dispozitat e nenit 687 të Kodit Civil,330 ku:

Në kontratat e përfunduara duke nënshkruar modularë ose formularë, që

synojnë të disiplinojnë në mënyrë uniforme marrëdhënie kontraktore të

caktuara, kushtet e shtuara tek këta modularë ose formularë kanë përparësi

ndaj kushteve fillestare të modularëve e formularëve të sipërpërmendur, sa

kohë që nuk përputhen me ato, edhe pse nuk kanë qënë shfuqizuar.

Sipas dispozitave të këtij neni, përforcohet argumenti se çdo shtesë apo

ndryshim i kushteve të modularëve apo formularëve të shkëmbyera mes palëve, do

të ketë përparësi ndaj kushteve fillestare të dërguara në korrespondencën mes

palëve. Për rrjedhojë, kushtet fillestare do të shfuqizohen dhe kontrata, nësë një e

tillë do të konsiderohet e lidhur, do të bazohet në kushtet e shtuara apo ndryshuara

të dërguara të fundit mes palëve. Ka qenë pikërisht ky edhe interpretimi i gjykatave

angleze i trajtuar në kapitujt e mësipërm, në zbatim të rregullit “Last Shot” për

zgjidhjen e çështjes së “betejës së formave”.

Por, nga ana tjetër, dispozita të tjera të Kodit Civil duket sikur përsëri shfaqin

elementë të rregullit “Knock Out”, ose të paktën elementë të cilët nuk janë në

përputhje me rregullin “Last Shot”. Kështu, në nenin 676 të Kodit Civil331

parashikohet se:

Kontrata quhet e lidhur kur palët kanë shfaqur në mënyrë të ndërsjellë

vullnetin e tyre, duke u marrë vesh për të gjitha kushtet thelbësore të saj.

Shfaqja e vullnetit mund të jetë e shprehur ose në mënyrë heshtësore.

330 Neni 687 i Kodit Civil. 331 Neni 676 i Kodit Civil.

119

Nga këto dispozita duket qartë qëllimi i ligjvënësit për të mos limituar rastet

e lidhjes së kontratave vetëm kur kemi përputhje të plotë të vullneteve të palëve mbi

çdo kusht të dërguar në korrespondencën mes tyre nëpërmjet formave standarde

respektive. Nëse kemi vullnet të ndërsjelltë për kushtet thelbësore, atëherë mund të

themi se një kontratë është lidhur mes palëve. Kjo analizë, në fakt, duket se vendos

theksin pikërisht në sjelljen e palëve, para dhe pas përfundimit të kontratës, dhe

nëse një marrëveshje është arritur prej tyre, pa u ndalur në teknikalitete.

Ky argument përforcohet edhe nga dispozitat e nenit 681 të Kodit Civil, i

cili edhe pse trajton interpretimin e kontartës, vlerësohet se synon të tregojë frymën

me të cilën duhet analizuar marrëdhënia kontraktore mes palëve. Sipas këtij neni,

në interpretimin e një kontratë “duhet të sqarohet se cili ka qënë qëllimi i vërtetë

dhe i përbashkët i palëve, pa u ndalur në kuptimin letrar të fjalëve, si dhe duke

vlerësuar sjelljen e tyre në tërësi, para e pas përfundimit të kontratës”.332 Në këto

kushte, duket sikur Kodi Civil në dispozitat e tij shfaq elementë të rregullit “Last

Shot” por edhe rregullit “Knock Out” për raste të “betejës së formave” në Shqipëri.

Nga njëra anë, janë dispozitat e neneve 659 dhe 79, të marra së bashkur, si

dhe neni 676, ato të cilat favorizojnë përdorimin e rregullit “Knock Out”. Këto

dispozita iu referohen vullnetit të palëve, arritjes së një marrëveshjeje mbi kushtet

thelbësore dhe sjelljes në marrëdhënien mes tyre, për të konkluduar nëse një

kontratë është lidhur apo jo dhe se cilat do të jenë kushtet e saj. Sipas rregullit

“Knock Out”, kushtet e kontratës së lidhur, nëse do të kemi një të tillë, do të jenë

ato kushte të cilat përputhen në korrespondencën mes palëve, pra pikat mbi të cilat

ato bien dakort në format standarde të shkëmbyera, ndërkohë që pikat ku ato ndahen

do të hiqen nga kontrata dhe zevëndësohen me kushte të tjera të ligjit apo kushte të

vendosura nga gjykata.

Nga ana tjetër, sipas analizës së mësipërme të këtij kapitulli, dispozitat e

nenit 670 dhe 687 të Kodit Civil, përcaktojnë se propozimi dhe pranimi duhet të

“pasqyrojnë” njëri tjetrin, pra të përputhen plotësisht në çdo detaj të tyre, që të kemi

lidhjen e një kontrate. Në këto kushte, sipas këtyre dispozitave, jemi përpara

rregullit “Last Shot” pasi çdo pranim me ndryshime nga propozimi fillestar do të

konsiderohet propozim i ri dhe do të kemi një kontratë të lidhur mes palëve vetëm

kur pranimi të përputhet me çdo propozim të ri në korrespondencën mes palëve.

Kushtet e kontratës do të jenë kushtet e palës që ka dërguar formën e tij me kushtet

standarde i fundit, mbi bazën e të cilit më pas ka pasur pranim.

Padyshim që në kushte të tilla është e vështirë të flitet për siguri juridike të

krijuar nga ligjvënësi për subjektet e interesuara, qoftë për tregtarët dhe njërzit e

biznesit në përgjithësi, por edhe për juristët, avokatët dhe gjyqtarët. Si standarde

kryesore formale të sigurisë juridike mund të veçohen saktësia, qartësia dhe

332 Neni 681 i Kodit Civil.

120

qëndrueshmëria në tërësi e rendit juridik në një shtet.333 Gjithashtu, në kuptimin

material, duhet që i gjithë rendi juridik të jetë i kuptueshëm, i parashikueshëm dhe

jo kontradiktor.334

Ndër të tjera, siguria juridike presupozon edhe besueshmërinë e subjektit tek

shteti dhe pandryshueshmërinë e ligjit për marrëdhëniet e rregulluara. Si e tillë,

mendoj se duhet garantuar në masën më të madhe të mundshme. Besueshmëria ka

të bëjë me bindjen e individit se nuk duhet të shqetësohet vazhdimisht ose të jetojë

me frikë për ndryshueshmërinë dhe pasojat negative të akteve juridike, të cilat mund

të cenojnë jetën e tij private ose profesionale dhe të përkeqësojnë një gjendje të

vendosur me akte të mëparshme.335

Në kontekstin e tregtisë, parashikueshmëria e vendimeve të gjyqësorit është

e një rëndësie të veçantë për palët për shkak të lehtësive që krijon në rregullimin

dhe planifikimin e praktikave përkatëse tregtare. Është pikërisht garantimi i këtyre

elementëve që kërkon që për rastet e “betejës së formave” të ketë një zgjidhje të

qartë dhe efektive, për të ndihmuar dhe lehtësuar marrëdhëniet civile mes

subjekteve dhe jo për t’i penguar ato.

4.2 Jurisprudenca e gjykatave shqiptare

4.2.1 “Knock out” për “betejën e formave” në Shqipëri? Gjykata e Lartë mbi

raste të lidhjes së kontratës.

Diskutimi i mësipërm i dispozitave të Kodit Civil instinktivisht ngre pyetjen e

se si i ka zgjidhur jurisprudenca e gjykatave shqiptare çështje të tilla që kanë të

bëjnë me formimin dhe përmbajtjen e kontratës. Edhe pse nuk është rasti klasik i

“betejës së formave”, vendimi nr. 630, datë 07.11.2013 i Kolegjit Civil të Gjykatës

së Lartë është një vendim interesant mbi këtë temë.336

Ky vendim trajton rastin ndërmjet palëve ndërgjyqëse, shoqërisë “Sil

Ceramiche” shpk dhe shoqërisë “Mezuraj” shpk, të cilët kanë zhvilluar marrëdhënie

juridike të shtrira në kohë, në formën e kontratës së furnizimit periodik të

materialeve të ndërtimit. Kjo marrëdhënie juridike detyrimi mes palëve është

realizuar nëpërmjet porosive të bëra nga pala e paditur “Mezuraj” shpk dhe

furnizimit të mallit nga pala paditëse “Sil Ceramiche” shpk.

Nga provat shkresore dhe shpjegimet e palëve në gjykim, realizimi i kësaj

marrëdhënie juridike detyrimi rezulton nga veprimet dhe komunikimet mes palëve

për importimin/eksportimin e mallit të rënë dakort, pra mbi porosinë, faturat dhe

333 Zaganjori, Xh; Anastasi, A; Çani (Methasani), E. (2011) “Shteti i së Drejtës në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë”. Shtëpia Botuese Adelprint, fq. 47. 334 Po aty. 335 Vendimi nr. 29/2010 i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë. 336 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-

2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013.

121

dokumente të tjera tregtare, të cilat tregojnë llojin dhe sasinë e mallit të furnizuar,

mënyrën e transportimit dhe çmimin përkatës për njësi të tij, si edhe kushte të tjera

të kontratës.337

Në të tilla rrethana, duke pretenduar se pala e paditur “Mezuraj” shpk, për disa

furnizime malli të vitit 2009 të marra në dorëzim, nuk ka përmbushur detyrimin e

saj për t’i paguar çmimin e mallit që rezulton sipas faturave përkatëse, pala paditëse

“Sil Ceramiche” shpk fillimisht ka ngritur padi në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor

Tiranë, me shkak ligjor dhe objekt detyrimin e palës së paditur të kryejë pagesat për

mallin e furnizuar dhe të kamatëvonesave për shkak të mospërmbushjes në afat të

detyrimit për shumën e furnizimit prej 23.660,79 Euro.

Gjatë shqyrtimit gjyqësor të çështjes në shkallë të parë, nga pala e paditur

“Mezuraj” shpk i është kërkuar gjykatës të nxjerrë çështjen jashtë juridiksionit

gjyqësor shqiptar, me pretendimin që zgjidhja e mosmarrëveshjeve mes palëve

ndërgjyqëse i përket juridiksionit gjyqësor italian, më konkretisht Gjykatës së

Modenas - Itali. Këtë kërkesë, pala e paditur e bazon në parashikimet me shkrim të

dokumenteve kontraktore të furnizimit të mallit, të hartuara dhe të pranuara nga

vetë palët ndërgjyqëse.

Por, pala paditëse “Sil Ceramiche” shpk ka prapësuar se çështja bën pjesë në

juridiksionin gjyqësor shqiptar, përderisa nuk ka ndonjë dokument të nënshkruar

posaçërisht nga të dy palët ku të përcaktohet dhe pranohet prej tyre juridiksioni i

gjykatave italiane në rastin e lindjes së mosmarrëveshjeve mbi përmbushjen e

detyrimeve që rrjedhin nga këto marrëdhënie juridike (kontrata) të furnizimit.

Në këtë kontekst, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë ka vendosur të rrëzojë

kërkesën e palës së paditur për nxjerrjen e çështjes jashtë juridiksionit gjyqësor

shqiptar. Kjo gjykatë, në thelb, arsyeton se padia objekt gjykimi është ngritur në

vendin ku ka selinë pala e paditur, shoqëria tregtare e së drejtës shqiptare “Mezuraj”

shpk. Për më tepër, në arsyetimin e kësaj gjykate, mosmarrëveshja lidhet me

detyrime që kanë lindur dhe ekzekutohen në territorin e Republikës së Shqipërisë.

Prandaj, gjykimi i mosmarrëveshjes i përket juridiksionit të gjykatave shqiptare.

Krahas parimeve dhe rregullave të përgjithshme të Kodit të Procedurës

Civile338, është Ligji nr.10428 datë 02.06.2011 “Për të drejtën ndërkombëtare

private”, veçanërisht neni 45 i tij, që bën një rregullim të posaçëm të situatave

juridike që i përkasin të drejtës ndërkombëtare private, përfshirë edhe ato kur lindin

mosmarrëveshje me “elementë të huaj”. Sipas interpretimit dhe zbatimit të këtyre

dispozitave, në vlerësimin e gjykatë së shkallës së parë, pala e paditur “Mezuraj”

shpk nuk arriti të provojë e të paraqesë ndonjë marrëveshje me shkrim, të

nënshkruar nga të dy palët ku të jetë zgjedhur juridiksioni i gjykatave italiane për

zgjidhjen e mosmarrëveshjeve mes tyre, konkretisht Gjykata e Modenas - Itali.

337 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013. 338 Neni 37 Kodi i Procedurës Civile.

122

Nga pikëpamja formale, një klauzolë e tillë do të ishte e vlefshme vetëm nëse

kjo marrëveshje do të ishte lidhur dhe pranuar me shkrim nga palët kontraktore, me

vullnetin e tyre të plotë e të mos ishte kontestuar asnjëherë vlefshmëria e saj. Në të

tilla kushte, duke qenë se njëra nga palët ndërgjyqëse, e paditura “Mezuraj” shpk,

është person juridik shqiptar dhe meqenëse nuk ka marrëveshje mes palëve për

caktimin e një juridiksioni gjyqësor të huaj për zgjidhjen e konflikteve, Gjykata e

Rrethit Gjyqësor Tiranë konkludon se çështja bën pjesë në juridiksionin gjyqësor

shqiptar.

Më tej, pala e paditur “Mezuraj” shpk ka paraqitur ankim të veçantë në Gjykatën

e Lartë kundër vendimit të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë për rrëzimin e

kërkesës për nxjerrjen e çështjes jashtë juridiksionit gjyqësor shqiptar. Pala e

paditur “Mezuraj” shpk, me ankimin e veçantë, në thelb, pretendon se ekzistenca e

marrëveshjes mes palëve kontraktore për zgjedhjen e juridiksionit gjyqësor italian

rezulton veçanërisht nga faturat e lëshuara nga vetë pala furnizuese, pala “Sil

Ceramiche” shpk.

Në këtë mënyrë, krahas të dhënave mbi llojin, sasinë, çmimin e mallit të

furnizuar etj., u argumentua se këto dokumente kontraktore të shkëmbyera

parashikojnë edhe një numër kushtesh të tjera thelbësore kontraktuale. Mes të

tjerave, pala “Mezuraj” pretendon se në të gjitha faturat e mallit të furnizuar, të

përpiluara dhe dërguara nga vetë pala paditëse “Sil Ceramiche” shpk, përfshirë edhe

ato objekt i këtij gjykimi, parashikohet se në rast konfliktesh që rrjedhin nga

mospërmbushja e detyrimeve të furnizimit të mallit, shqyrtimi dhe zgjidhja e

mosmarrëveshjes do të jetë në juridiksionin e Gjykatës së Modenas në Itali. Pala

“Mezuraj” shpk argumenton se ky kusht është pranuar prej saj dhe nuk është

kontestuar ndonjëherë.

Në këtë kontekst, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, ndryshe nga gjykata e

shkallës së parë, arsyetoi se edhe në nenin 686 të Kodit Civil parashikohet se kushtet

e përgjithshme të kontratës, të përgatitura prej njërës palë kontraktuese, kanë efekt

ndaj palës tjetër nëse në momentin e përfundimit të kontratës, kjo e fundit i ka

njohur ose duhet t’i kishte njohur duke treguar një përkujdesje të zakonshme.339

Në lidhje me ligjin “Për të drejtën ndërkombëtare private”, Kolegji Civil i

Gjykatës së Lartë arsyetoi se Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë ka referuar dhe

interpretuar gabim nenin 45 të këtij ligji. Sipas Kolegjit, kjo dispozitë nuk rregullon

juridiksionin dhe gjykatën kompetente, por vetëm ligjin e zbatueshëm për zgjidhjen

e mosmarrëveshjes. Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerësoi se ankimi i veçantë i

palës së paditur “Mezuraj” shpk është i mbështetur në ligj dhe, për rrjedhojë,

vendimi i gjykatës së shkallës së parë duhet të prishet.340

339 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013. 340 Po aty.

123

Më tej, në lidhje me arsyetimin e gjykatës së shkallës së parë se, ndër të tjera,

nuk ka marrëveshje me shkrim të pranuar me vullnetin e plotë të palëve ndërgjyqëse

për të zgjedhur juridiksionin gjyqësor për zgjidhjen e konflikteve mes tyre, Kolegji

Civil vëren se ky arsyetim nuk gjen mbështetje në rrethanat faktike të çështjes

objekt gjykimi. Sipas këtij Kolegji, element vendimtar për të konkluduar nëse

çështja bën pjesë apo jo në juridiksionin gjyqësor shqiptar është vërtetimi i

ekzistencës së marrëveshjes, pra nëse një kontratë është lidhur mes palëve apo jo,

apo një klauzole me shkrim mes palëve kontraktore për zgjedhjen e juridiksionit

gjyqësor, rregullueshmërinë dhe ndalimin ose jo të saj nga ligji, nisur nga natyra e

veprimit juridik dhe e mosmarrëveshjes.

Nga analiza e bërë në bazë të fakteve të paraqitura, Kolegji Civil arriti në

konkluzionin se ndërmjet dy palëve ndërgjyqëse kanë ekzistuar dhe janë zhvilluar

në vazhdimësi e për një periudhë të gjatë kohe marrëdhënie tregtare në formën e

furnizimit ndërkombëtar të mallrave. Ky përfundim vjen nga vetë aktet dhe

veprimet mes tyre të cilat përfshijnë elementët thelbësore të lidhjes dhe zbatimit të

kontratës së furnizimit, si ato mbi propozimin e sasisë, cilësisë dhe çmimit të mallit,

mbi pranimin, dërgimin, dorëzimin dhe mënyrën e afatet e pagesës së çmimit

përkatës, si dhe veprime të tjera komunikimi mes palëve ndërgjyqëse.341

Për rrjedhojë, sipas vlerësimit të Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë, për vetë

cilësinë e palëve ndërgjyqëse si palët kontraktore, të gjitha këto veprime, efektet,

pasojat dhe përgjegjësitë përkatëse, janë të njohura apo duhet të njiheshin

reciprokisht ndërmjet tyre. Këto marrëdhënie, në tërësinë e tyre, përbëjnë kontratën

e lidhur mes palëve ndërgjyqëse. Në këtë mënyrë, kjo kontratë ka forcën e ligjit për

palët ndërgjyqëse dhe duhet të konsiderohet nga gjykata për të përcaktuar se cili

është ligji i zbatueshëm dhe kujt i përket juridiksioni e kompetenca për zgjidhjen e

mosmarrëveshjeve mes këtyre palëve.

Ndër të tjera, nisur nga kjo marrëdhënie kontraktore furnizimi dhe nga aktet

shkresore që e formojnë atë, pavarësisht nga mënyra dhe ligji i zgjedhur nga paditësi

“Sil Ceramiche” shpk në padinë objekt gjykimi, Kolegjit Civil i rezultoi se

vijimësisht palët ndërgjyqëse kanë zgjedhur ligjin italian dhe jo atë shqiptar si ligjin

e zbatueshëm për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që mund të lindin mes tyre.

Kështu, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vëren se, në thelb, motivi që parashtron

gjykata e shkallës së parë për rrëzimin e kërkesës së palës së paditur “Mezuraj”

shpk për nxjerrjen e çështjes jashtë juridiksionit gjyqësor shqiptar, për faktin se

palët ndërgjyqëse nuk kanë pasur ndonjë marrëveshje me të cilën të kenë përcaktuar

juridiksionin gjyqësor të shtetit italian për zgjidhjen e konflikteve të mundshme

ndërmjet tyre, është i gabuar.342 Kujtojmë se në vendimin e shkallës së parë u

341 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-

2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013. 342 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-

2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013.

124

argumentua se nuk kemi të bëjmë me zgjedhje të juridiksionit gjyqësor italian nga

palët pasi nuk ka një marrëveshje të tillë mes palëve ndërgjyqëse (kontraktore),

përderisa nuk ka një marrëveshje të posaçme, të lidhur me shkrim dhe të nënshkruar

posaçërisht për këtë qëllim prej këtyre palëve kontraktore.

Për të argumentuar se në fakt një kontratë është lidhur ndërmjet palëve

ndërgjyqëse, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë u ndal më në detaje duke marrë në

analizë historikun e marrëdhënieve mes këtyre palëve. Fillimisht, Kolegji Civil

vlerësoi se arsyetimi i gjykatës së shkallës së parë nuk është i mbështetur në ligj.

Kjo pasi nga rrethanat e çështjes rezulton se ndërmjet palëve ndërgjyqëse ka pasur,

në vijimësi, marrëdhënie kontraktore furnizimi. Periodikisht, pala paditëse “Sil

Ceramiche”, në cilësinë e furnizuesit, i ka lëvruar palës së paditur “Mezuraj” (të

furnizuarit) një sasi mallrash (sendesh të luajtshme) kundrejt pagimit të çmimit të

tyre nga ky i fundit.343

Për më tepër, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë me të drejtë vlerëson se

ekzistenca, lidhja, përfundimi e zbatimi i kontratës ndërmjet palëve rezulton i

provuar nga administrimi dhe vlerësimi në tërësi i provave të paraqitura nga palët

në gjykim. Edhe vetë padia është ngritur nga pala paditëse për shkak të pretendimit

të mospërmbushjes së detyrimeve që vijnë nga kontrata e furnizimit, pra palët nuk

kanë mohuar ekzistencën e saj.

Duke pasur parasysh nenet 1322, 1325, 1326 e vijues të Kodit Civil italian, por

edhe nenet 662, 663, 664, 676 e vijues të Kodit Civil shqiptar, Kolegji Civil vëren

gjithashtu se kontrata e furnizimit nuk është një kontratë formale, në kuptimin që

nevojitet respektimi i një forme të caktuar si një kusht i domosdoshëm për

vlefshmërinë dhe provueshmërinë e saj. Ajo është kontratë e dyanshme me detyrime

të ndërsjellta të palëve, e cila, në tërësi, përmbush kushtet e nevojshme për lidhjen

dhe vlefshmërinë e saj: vullnetin e lirë dhe pëlqimin e palëve për marrjen përsipër

të detyrimeve të ndërsjellta, shkakun e ligjshëm, objektin që formon lëndën e

kontratës (furnizimi i sendeve kundrejt pagimit të çmimit) dhe formën e saj të

kërkuar ligjërisht.

Në kuadër të këtij punimi, është veçanërisht me rëndësi referenca e Kolegjit

Civil ndaj neni 676 të Kodit Civil dhe theksit që vendos tek vullneti i lirë i palëve

dhe pëlqimi për marrjen përsipër të detyrimeve të ndërshjellta mes tyre. Në pjesën

e mësipërme ku u shqyrtuan dispozitat e Kodit Civil, u analizua se disa nene të

Kodit në thelb favorizonin aplikimin e rregullit “Knock Out”, llogjika e të cilit edhe

në rastin në shqyrtim duket se përdoret nga Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë në

arsyetimin e tij. Kolegji Civil vendos pikërisht theksin tek vullneti i palëve për të

konkluduar se ka një kontratë të lidhur mes tyre, duke qenë së ka patur pëlqim për

kushtet thelbësore por dhe nga sjellja e palëve, pavarësisht faktit se në sensin klasik

343 Po aty.

125

të së drejtës kontraktore nuk ka patur një pranim që pasqyron të gjitha elementët e

propozimit.

Më tej, Kolegji Civil vlerësoi gjithashtu se në respektim të dispozitave të

lartpërmendura, por edhe të nenit 1341 e vijues të Kodit Civil italian (respektivisht

nenit 686 e vijues të Kodit Civil shqiptar), palët kanë shfaqur në mënyrë të

ndërsjelltë vullnetin e tyre për të gjitha kushtet thelbësore të saj, të shprehur në të

gjitha komunikimet me shkrim (ofertat, propozimet, dërgimet dhe pranimet e mallit,

pagesat e çmimit, etj.) por edhe në mënyrë të heshtur midis tyre.344

Pjesë e marrëveshjes (kontratës) ndërmjet palëve, shfaqje e vullnetit të tyre, janë

edhe kushtet e përgjithshme të kontratës së furnizimit, të dërguara nga ana e palës

paditëse “Sil Ceramiche” shpk, rregullisht, bashkëngjitur dhe si pjesë e përmbajtjes

së dokumenteve e faturave që shoqërojnë mallin e furnizuar dhe që, mes të tjerave,

vërtetojnë përmbushjen e detyrimit të paditësit (furnizuesit) në këtë rast.

Nga ana tjetër, Kolegji Civil gjithashtu vëren se në vijimësi edhe pala e paditur

“Mezuraj” shpk (e furnizuara), ka kryer veprime dhe ka përmbushur detyrime që

vijnë nga kontrata e furnizimit, duke qenë e njohur për të, edhe sipas përkujdesjes

së zakonshme, përmbajtja e kushteve të përgjithshme të kontratës së furnizimit

ndërkombëtar të sendeve, pra duke i pranuar e zbatuar ato. Njëkohësisht, sipas

gjykatës, pala e paditur “Mezuraj” shpk ka pranuar mallrat e furnizuara dhe ka kryer

pagesa të çmimit të rënë dakort paraprakisht dhe të treguara pikërisht në dokumentet

kontraktore të përgatitura e dërguara nga pala paditëse “Sil Ceramiche” shpk.345

Në analizë të fakteve të kësaj çështje rezultoi gjithashtu se, kushtet e

përgjithshme të kontratës së furnizimit janë parapërgatitur e dërguar nga Italia prej

shoqërisë italiane, paditëses “Sil Ceramiche” shpk. Ndërmjet tyre, është përcaktuar

në mënyrë të shprehur edhe juridiksioni për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të

mundshme të palëve. Në këtë mënyrë, pala paditëse ka shprehur vullnetin e saj të

lirë për pranimin dhe zbatimin e kushteve të përgjithshme të kontratës.

344 Neni 686 i Kodit Civil:

Kushtet e përgjithshme të kontratës, të përgatitura prej njërës palë kontraktuese, kanë efekt ndaj

palës tjetër, në qoftë se në momentin e përfundimit të kontratës kjo e fundit i ka njohur ose duhej t’i kishte njohur, duke treguar një përkujdesje të zakonshme. Janë të pavlefshme kushtet e përgjithshme që sjellin një humbje ose dëmtim të shpërpjesëtuar të

interesave të palës kontraktuese, posaçërisht kur ato ndryshojnë në mënyrë thelbësore nga parimet e barazisë e të paanësisë të shprehura në dispozitat e këtij Kodi që rregullojnë marrëdhëniet kontraktuale.

Nuk krijojnë efekte juridike ato kushte të cilat vendosin në dobi të atij që i ka përgatitur ato më përpara, kufizime për përgjegjësinë, mundësinë për t’u tërhequr nga kontrata, për të pezulluar zbatimin e saj, ose që caktojnë ndaj palës tjetër afate dekadence, ose kufizime ndaj së drejtës për të bërë prapësime, ndaj lirisë kontraktore, në marrëdhenie me të tretët, kushteve të arbitrazhit ose

shmangies nga kompetencat e organeve gjyqësore, përveç kur janë miratuar veçmas me shkrim nga pala tjetër. 345 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-

2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013.

126

Nga ana tjetër, pala paditëse “Sil Ceramiche” shpk nuk i ka vënë në dukje apo

kërkuar shprehimisht palës “Mezuraj” shpk, sikurse edhe nuk rezulton që nga

kushtet e përgjithshme apo nga ndonjë akt tjetër i marrëdhënieve kontraktore mes

palëve ku të jetë parashikuar ndonjë “kusht” apo “detyrim” dypalësh apo për palën

e paditur, që kjo e fundit të shprehet apo konfirmojë me shkrim, pranimin dhe

miratimin e tërësisë së kushteve të përgjithshme të kontratës apo të ndonjë klauzole

të veçantë të tyre.346

Po kështu, megjithëse nuk përbënte ndonjë kriter për vlefshmërinë e klauzolave

kontraktore, pala e paditur “Mezuraj” shpk ka pasur mundësinë dhe të drejtën që të

shprehte vullnetin e saj për pranimin ose jo të këtyre kushteve, gjë që nuk e ka bërë,

duke shprehur në këtë mënyre me heshtjen e saj vullnetin (një nga format e shfaqjes

së tij) për pranimin e tyre. I padituri, duke i njohur apo duke pasur mundësi t’i njihte

me një kujdes, të thjeshtë e të zakonshëm, ka vazhduar të përmbushë vijimësisht

detyrimet kontraktore që buronin nga kontrata e lidhur ndërmjet palëve.347

Pra prapësimet e palës paditëse “Sil Ceramiche” shpk në seancë gjyqësore se

klauzola e juridiksionit gjyqësor, e propozuar po prej saj, do të ishte e vlefshme

vetëm nëse do të ishte miratuar me shkrim, veçmas, nga të dy palët, rezulton e

pabazuar. Kjo palë nuk kishte insistuar në asnjë rast në konfirmimin me shkrim të

palës “Mezuraj” shpk dhe kishte vijuar normalisht tregtinë me këtë të fundit. Në

këtë kontekst, me të drejtë Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerësoi se ky pretendim

i palës paditëse, i pranuar nga gjykata, nuk është i mbështetur në ligj.

Edhe në vështrim të nenit 1341 e vijues të Kodit Civil italian (neni 686 e vijues

të Kodit Civil shqiptar), megjithëse në mbrojtje të palës pritëse të propozimit (pala

e paditur në këtë gjykim) parashikohen detyrime për miratimin me shkrim të një

numri klauzolash kontraktuale, përsëri çështja e caktimit (me marrëveshje) të

juridiksionit gjyqësor nuk është e përfshirë. Kjo për faktin se në këtë dispozitë

gjejmë të fokusuar çështjen e “kompetencës” së autoritetit gjyqësor që nuk mund të

njëjtësohet me çështjen e “juridiksionit gjyqësor”.348

Për më tepër, sipas nenit 1341 të Kodit Civil italian që është i zbatueshëm

për çështjen në gjykim (por edhe të nenit 686 i Kodit Civil shqiptar), si edhe të

jurisprudencës komunitare evropiane, kushtet e përgjithshme të kontratës, si rregull

përgatiten nga pala propozuese apo pala që ka një pozitë të posaçme në treg (në

qarkullimin civil) ose veprimtari të konsoliduar në lidhje me atë fushë që përbën

objekt të kontratës.349 Ky rregullim ka si qëllim që, në rradhë të parë, të ofrojë

garanci për palën “pritëse” të një propozimi apo oferte, mbështetur në parimet e

mirënjohura të lirisë, paanësisë e barazisë kontraktore.

346 Po aty. 347 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-

2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013. 348 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013. 349 Po aty.

127

Në këtë kontekst nuk mund t’i jepet efekt juridik atyre kushteve të

përgjithshme të kontratës që nuk janë njohur apo duhet të ishin njohur nga ana e

palës që nuk i ka parapërgatitur ato. Në veçanti, kjo mbrojtje, e cila mbi të gjitha

adresohet në favor të palës pritëse të propozimit, është e theksuar për çështje të tilla

si caktimi i juridiksionit gjyqësor në rast konfliktesh ku kërkohet, si rregull, që të

ketë një miratim të posaçëm me shkrim nga pala pranuese e propozimit

(kushteve).350

Gjithashtu, në një marrëdhënie juridike të tillë, thelbësore është që të

garantohet mundësia e palës pranuese që të shprehë vullnetin e saj, në një nga

format klasike, në mënyrë të heshtur ose me shkrim, sipas rrethanave, kur çmohet

prej saj (si palë pritëse e propozimit) apo kur i kërkohet një miratim i tillë në mënyrë

të shprehur (me shkrim apo nëpërmjet heshtjes) në propozimin e parapërgatitur nga

ana e palës tjetër propozuese. Përsa i përket palës propozuese, ajo tashmë ka të

shprehur vullnetin e saj, me anë të vetë parapërgatitjes dhe dërgimit të propozimit

mbi kushtet e përgjithshme të kontratës.

Kolegji Civil në këtë vendim çmoi se, sikurse ka evidentuar praktika

gjyqësore ndërkombëtare (përfshirë ajo e Gjykatës Europiane të Drejtësisë), në

rastin e përcaktimit të juridiksionit gjyqësor, qëllimi i normave ligjore të

lartpërmendura dhe që kanë të bëjnë me parapërgatitjen, miratimin dhe efektet e

kushteve të përgjithshme të kontratës ndërmjet palëve kontraktuese, është që të

sigurojë shprehjen e qartë dhe të saktë të vullnetit (pëlqimit) për njohjen e zbatimin

e tyre, në mënyrë që jo vetëm palët por edhe të tretët, e në veçanti, gjykatat, të jenë

në gjendje që t’i interpretojnë dhe vërtetojnë ato.351 Në këtë kontekst përfshihet (pa

ndonjë përjashtim) edhe çështja (klauzolat) e ligjit të zbatueshëm dhe juridiksionit

gjyqësor kompetent për zgjidhjen e mosmarrëveshjes.

Pra, edhe në çështjen në fjalë, sipas Kolegjit Civil, gjykata e shkallës së parë

duhet të verifikonte më parë nëse nga aktet që përbëjnë kontratën në lidhje me

klauzolën e juridiksionit gjyqësor kompetent, rezulton se palët kanë pasur

konsensus (pëlqim të dyanshëm) për njohjen dhe zbatimin e saj. Po kështu, ajo

gjykatë duhet të konkludonte në varësi të ekzistencës së vlefshmërisë së këtij

konsensusi në kohën kur “marrëveshja” për juridiksionin është formuluar dhe

caktuar nga palët në kuadër të marrëdhënieve kontraktore të tyre.

Nga ana tjetër, në këtë konkluzion arrihet edhe në varësi të ligjit të

zbatueshëm në të cilin mbështetet kontrata, sipas të cilit përcaktohet saktësisht

juridiksioni gjyqësor për zgjidhjen e mosmarrëveshjes. Aq më tepër, kjo kërkohet

kur, sikurse ka ndodhur në rastin e çështjes në fjalë, nisur edhe nga praktikat tregtare

kombëtare e ndërkombëtare, klauzola (marrëveshja) konkrete për juridiksion nuk

përmban ndonjë formulim, në të cilin, dukshëm dhe qartë, t’i jetë kërkuar palës

350 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013. 351 Po aty.

128

pritëse të propozimit që të nënshkruajë veçmas se e njeh dhe e pranon atë klauzolë,

në mënyrë që ajo të jetë e vlefshme, e provueshme dhe e zbatueshme.352

Në këtë mënyrë, sipas Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë, është e qartë dhe

e saktë së palët ndërgjyqëse, njëra e themeluar sipas ligjit italian dhe tjetra sipas

ligjit shqiptar, për shqyrtimin e konflikteve mes tyre, kanë zgjedhur njërin nga

juridiksionet gjyqësore të përkatësisë së tyre, juridiksionin italian – Gjykatën e

Modenës.353

Në përfundim të arsyetimit të saj, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë konkludoi

se, sikurse është përmendur më sipër në këtë punim, është evidente se për zgjidhjen

e mosmarrëveshjeve të palëve në këtë çështje duhet të zbatohet ligji italian, gjë që

rezulton në tërësi nga vetë rrethanat që kanë të bëjnë me palët dhe marrëdhëniet

kontraktore që ato kanë zhvilluar, nga përmbajtja, kushtet e vendosura dhe

referencat juridike të kushteve të përgjithshme të kontratës, të akteve e

dokumenteve të tjerë që formësojnë marrëdhënien kontraktore të palëve

ndërgjyqëse.354

Në nxjerrjen e këtij konkluzioni mbi zgjidhjen e konflikteve ndërmjet palëve

ndërgjyqëse nga juridiksioni gjyqësor italian, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë

vlerësoi gjithashtu se në kushtet e kontratave të tregtisë ndërkombëtare, përfshirë

ato të furnizimit, nisur jo vetëm nga parimet e normat e legjislacionit të të dy

shteteve të palëve kontraktore, por edhe në kuadër të së drejtës dhe zakoneve

ndërkombëtare private, nëse marrëdhëniet kontraktore dhe kushtet e përgjithshme

të kontratës përbëjnë një praktikë vazhduese, të zakonshme, të zbatuar ndërmjet

palëve, atëherë marrëveshja për juridiksionin gjyqësor kompetent quhet e lidhur pa

qenë nevoja që propozimi i saj të miratohet, paraprakisht dhe domosdoshmërisht,

me shkrim, nga pala pritëse e propozimit.355

Në këtë mënyrë Kolegji Civil qartësisht vendos theksin tek sjellja e treguar

mes palëve në marrëdhënien mes tyre. Klauzola e përcaktimit të juridiksionit

gjyqësor kompetent nuk është e nevojshme në çdo rast që të rezultojë thjesht e

vetëm në formulimin gjuhësor të kontratës a marrëveshjes, por edhe nga tërësia e

akteve, veprimeve dhe rrethanave që përbëjnë kontratën dhe, më pas, në vijim të

përmbushjes së detyrimeve përkatëse, duke filluar nga çasti i formulimit të një

klauzole të tillë dhe deri në çastin përpara së palët të fillonin procedurat për

zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet tyre.

Po sipas vlerësimit të trupës gjyqësore të Kolegjit Civil në këtë vendim, ky

përfundim përforcohet më tepër për faktin se respektohet vullneti dhe kërkimet e


2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013. 353 Po aty. 354 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-

2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013. 355 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-

2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013.

129

palës shqiptare të paditur “Mezuraj” shpk, si pala kontraktuese me pozita relativisht

më të dobëta, e cila, jo vetëm ka njohur, por edhe kërkon nga gjykata shqiptare të

pranojë e të zbatohet klauzola e juridiksionit gjyqësor italian, sipas vullnetit të

shprehur në formulimin e saj dhe të propozuar nga vetë pala paditëse “Sil

Ceramiche” shpk që është person juridik i së drejtës italiane.356

Sa më sipër, sipas vendimit të Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë të analizuar

në këtë kapitull, mund të themi se qasja e kësaj gjykate ka favorizuar elementët që

kemi parë në aplikimin e rregullit “Knock Out”. Edhe pse rasti në shqyrtim kishte

të bënte me çështje juridiksionale, u vu re se kjo gjykatë, në rrëzimin e vendimit të

gjykatës së shkallës së parë, vendosi theksin në elementin e vullnetit të shprehur

mes palëve dhe “sjelljes” në marrëdhëniet e mëparshme të biznesit mes tyre. Ky

element u mbështet pikërisht në dispozitat e nenit 676 të Kodit Civil, sipas së cilit

për lidhjen e një kontrate nuk është e nevojshme që të kemi pasqyrim të plotë të

propozimit në pranimin e dërguar nga pala pranuese, përsa kohë që ekziston pëlqimi

për kushtet thelbësore të marrëveshjes mes palëve, mbi bazën e të cilës palët kanë

vepruar.

Nga ana tjetër, vlen të përmendim edhe mendimin e pakicës së Kolegjit Civil

në këtë çështje, e cila në thelb aprovon vendimin e gjykatës së shkallë në këtë

çështje. Sipas saj, në rastin në fjalë nuk ekziston marrëveshja e shkruar ndërmjet

palëve në lidhje me juridiksionin, pasi “faturat” që nuk janë të nënshkruara nga

njëra palë dhe për rrjedhojë nuk mund të zëvendësojnë marrëveshjen e palëve për

juridiksionin.357 Sipas mendimit të pakicës në këtë çështje, edhe sikur provat e

paraqitura në gjyq të ishin marrë nga gjykata e shkallës së parë në përputhje të plotë

me ligjin procedural civil, për çka mendimi i pakicës kishte rezervat e veta pasi

ishin dorëzuar thjesht fotokopje të dokumenteve, përsëri ato nuk janë në gjendje të

provojnë që palët janë marrë vesh më parë në lidhje me caktimin e juridiksionit të

Gjykatës së Modenës, pasi ato nuk janë të nënshkruara nga pala e paditur Shoqëria

“Mezuraj” shpk.358

Në të tilla kushte, edhe pse ky punim por dhe vendimi i shumicës së Kolegjit

Civil të Gjykatës së Lartë ka favorizuar rregullin “Knock Out” në rastin e

Shqipërise, aplikimi i tij në rastet e betejës së formave përsëri mbetet me pikëpyetje.

Mendimi i pakicës në vendimin e shqyrtuar, por dhe disa dispozita të tjera të Kodit

Civil të evidentuara në pjesën e parë të këtij kapitulli, veçanërisht neni 670, nuk e

mbështesin këtë qasje. Jo vetëm kaq, siç do të shohim në vijim të këtij kapitulli më

poshtë, edhe vendimet e mëvonshme të gjykatave shqiptare, ndër të cilat një prej

tyre përsëri e Gjykatës së Lartë, janë kontradiktore me praktikën e analizuar në këtë

pjesë dhe zbatimin e rregullit “Knock Out”. Raste të tilla kontradiktore në

356 Po aty. 357 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i Regj.Themeltar, Nr.00-2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013. 358 Po aty.

130

jurisprudencë dhe në dispozitat e Kodit Civil duhet të shmangen në masën sa më të

madhe të mundshme pasi përveçse se krijojnë evazivitet dhe nuk ndihmojnë në

zgjidhjen e problemeve të tilla në mënyrë uniforme, në çdo rast dëmtojnë seriozisht

sigurinë juridike të palëve.

4.2.2 Rasti i “Viteria Fusani”: Krisje e rregullit “Knock Out”?

Vendimi i mësipërm i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë, pavarësisht

opinionit të pakicës, favorizon qartësisht rregullin “Knock Out” për lidhjen e

kontratës. Në rast mospërputhje të ofertës dhe pranimit, përsëri mund të kemi një

kontratë të lidhur mes palëve duke marrë shkas nga historiku i marrëdhënies mes

tyre, pra nëse ka pasur transaksione të tjera të mëparshme, si dhe sjellja e tyre në

procesin e negociatave dhe përmbushja e detyrimeve të dakortësuara. Në këtë

kontekst, është e qartë që rregulli “Last Shot” dhe analiza ofertë-pranim (parimi i

pasqyrimit) nuk janë të duhura në këndvështrimin e gjykatës.

Në vitin 2015, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Vlorë konfirmoi dhe zbatoi

pikërisht këtë pozicionim të Gjykatës së Lartë në çështjen “Viteria Fusani”, një

çështje me fakte thuajse analoge.359 Në këtë çështje, pala paditëse (“Viteria

Fusani”) është person juridik tregtar italian dhe i regjistruar në regjistrat tregtar

respektiv. Paditësi ka patur marrëdhënie të disa hershme furnizimi me palën e

paditur, “K.M.L. GROUP”, i cili është person juridik shqiptar dhe i regjistruar në

regjistrat tregtar respektiv në formën ligjore të organizimit të shoqërisë me

përgjegjësi të kufizuar. Marrëveshja e furnizimit ndërmjet palëve është e

paformalizuar, megjithatë ato kanë vijuar me përmbushjen e detyrimeve respektive

nën të dhe janë furnizuar me produkte konfeksione, pasi pala e paditur në aktivitetin

e saj tregtar tregton ndër të tjera konfeksionet.360

Për secilin nga furnizimet e kryera nga paditësi tek i paditur janë mbajtur

edhe fatura tatimore përkatëse, që tregojnë sasinë dhe gjeneralitetet e mallit dhe

vlerën e shitjes së tyre. Faturat tatimore janë lëshuar sipas legjislacionit Italian, por

janë përkthyer, formalizuar dhe noterizuar për t’u bërë të përdorshme si prova. Një

pjesë e detyrimeve në historikun e marrëdhënies së furnizimit pranohet të jetë shlyer

nga pala e paditur ndërkohë pala paditëse pretendon se, për detyrimet që

përfaqësojnë faturat objekt padie nuk janë shlyer dhe njëkohësisht janë maturuar,

duke u bërë sakaq të kërkueshme. Për pasojë pala paditëse ka paraqitur padinë

objekt gjykimi në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Vlorë.

Në vlerësimin e të gjitha fakteve të çështjes konstatohet se faturat pasqyrojnë

shuma të ndryshme në monedhën Euro dhe shumatorja e detyrimit kap vlerën prej

359 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2992 Akti datë 02.11.2015, Nr. 2435 Vendimi

datë 21.12.2015. 360 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2992 Akti datë 02.11.2015, Nr. 2435 Vendimi

datë 21.12.2015.

131

7084.07 Euro. Fatura tatimore si tekst standard të ndodhur më poshtë të dhënave

mbi mallin dhe çmimin, pasqyron disa kushte të përgjithshme kontraktore mbi

marrëdhënien juridike të krijuar. Fillimisht, kushti i parë pasqyron se konfirmimi i

porosisë nga klienti nënkupton pranimin e të gjitha kushteve të shitjes. Ndërkohë

në pikën 8 të kësaj pjese të faturës pasqyrohet se për çdo mosmarrëveshje palët

zgjedhin si vend dhe gjykatë kompetente atë të firmës shitëse, pra shtetin italian dhe

përkatësisht gjykatën kompetente italiane.361

Pra, thelbi i gjykimit të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë në këtë rast është

nëse ka një kontratë të lidhur mes palëve, për të vendosur më pas nëse kjo gjykatë

ka juridiksion për t’a gjykuar këtë çështje apo jo, për t’a nxjerrë më pas çështjen

jashtë juridiksionit sipas kushtit të pasqyruar në kontratë. Pala paditëse pretendoi se

prapësimi procedural i mungesës së juridiksionit i palës së paditur duhet të rrëzohet

dhe gjykimi duhet të vazhdojë. Pala paditëse evokoi nenin 42 të Kodit të Procedurës

Civile, ku ndër të tjera si gjykatë kompetente për të shqyrtuar mosmarrëveshjet

civile titullohet gjykata ku ka vendbanimin i padituri, dhe për këtë arsye pala

paditëse ka vendosur që padinë t’a ngrejë në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Vlorë dhe

në Shqipëri.362

Nga ana tjetër, pala e paditur solli në vemendje të gjykatës se në çdo fazë

dhe shkallë të gjykimit gjykata edhe kryesisht do të duhet të marrë në shqyrtim nëse

ka juridiksion për të vendosur në bazë merite mbi një mosmarrëveshje apo jo. Për

rrjedhojë ajo pretendoi se nuk ka juridiksion për gjykimin e kësaj mosmarrëveshje,

pasi ajo përbën një mosmarrëveshje me elementë të huaj për të cilën ligji për të

drejtën ndërkombëtare titullon gjykatë me juridiksion gjykatën italiane.

Në këtë rast, Gjykata vlerësoi se çështja e juridiksionit është një nga çështjet

më të rëndësishme procedurale, mosrespektimi dhe moszgjidhja drejtë e së cilës

sjell automatikisht prishjen e vendimit.363 Përcaktimi i saktë i juridiksionit, pra nëse

çështja hyn në juridiksionin gjyqësor apo në ndonjë juridiksion tjetër (siç është

pretendimi në rastin konkret që mosmarrëveshja duhet t’i nënshtrohet gjykimit para

gjykatës kompetente italiane), ka rëndësi të madhe për vetë fatet e çështjes dhe për

zgjidhjen përfundimtare të saj. Kjo është dhe arsyeja se përse Kodi i Procedurës

Civile mungesën e juridiksionit gjyqësor e ka konsideruar si një nga shkeljet më të

rënda të normave procedurale, gjë që sjell si pasojë prishjen e vendimit nga gjykatat

më të larta.364

Sipas Gjykatës së Vlorës, juridiksioni i një gjykate është i lidhur

drejtpërdrejt me të drejtën materiale të zbatueshme nga gjykata. Kështu në nenin 36

të Kodit të Procedurës Civile është përcaktuar se, në juridiksionin e gjykatave

361 Po aty. 362 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2992 Akti datë 02.11.2015, Nr. 2435 Vendimi

datë 21.12.2015. 363 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2992 Akti datë 02.11.2015, Nr. 2435 Vendimi datë 21.12.2015. 364 Po aty.

132

shqiptare, hyjnë të gjitha mosmarrëveshjet civile të parashikuara në Kodin Civil

shqiptar dhe në ligje të veçanta. Pra kriteri bazë i përcaktimit të juridiksionit është

e drejta materiale e zbatueshme. Gjykata vlerëson se përmbajtja e faturave tatimore

të shitjes i referohet legjislacionit civil italian, që do të thotë se sipas këtij kriteri

ligjor të identifikuar më lart palët i jane referuar për pasojë juridiksionit gjyqësor

italian.365

Ndërkohë ligji procedural civil ka bërë një përjashtim për shtetasit e huaj.

Në nenin 37/1 është përcaktuar se juridiksioni në këtë rast rregullohet me ligj. Si i

tillë individualizohet ligji për të drejtën ndërkombëtare private.366 Parim bazë i këtij

legjislacioni është autonomia e palëve, pra liria e tyre në lidhjen e kontratës dhe e

drejta e caktimit të gjykatës kompetente dhe e ligjit të zbatueshëm. Vërejmë se këtu

qartësisht vendoset theksi tek vullneti i palëve për të lidhur një kontratë mes tyre.

Neni 37 i Kodit të Procedurës Civile parashikon që:

Juridiksioni i gjykatave shqiptare për personat fizikë dhe juridikë të huaj

rregullohet me ligj. Juridiksioni i gjykatave shqiptare nuk mund t’i kalohet

me marrëveshje një juridiksioni të huaj, përveç kur gjykimi ka lidhje me një

detyrim ndërmjet të huajve ose ndërmjet një të huaji e një shtetasi shqiptar,

ose personi juridik pa banim ose qëndrim në Shqipëri, si dhe kur këto

përjashtime janë parashikuar në marrëveshje ndërkombëtare të ratifikuara

nga Republika e Shqipërisë.

Në rastin konkret Gjykata vlerësoi se, edhe pse nuk kemi persona fizik por

persona juridik palë në këtë mosmarrëveshje me elementë të huaj, neni 37 i Kodit

të Procedurës Civile duhet të interpretohet në mënyrë të atillë që të sjellë rezultate

të drejta edhe sipas nenit 16 të Kushtetutës e jo sipas formulimit të mangët të tij, në

pjesën që i referohet si element përcaktues për përcaktimin e juridikisionit në

mosmarrëveshjen me elementë të huaj të konceptit të vendbanimit dhe jo edhe selisë

së personave juridik.367

Gjykata vijoi me arsyetimin se një kuptim dhe interpretim i tillë nuk mund

të pranohet dhe është në kundërshtim të hapur me përmbajtjen e dispozitave të

Kodit Civil dhe legjislacionit tregtar, si atij shqiptar ashtu edhe italian. Një person

juridik, publik ose privat, ka një cilësi të tillë, për shkak se njihet nga Kushtetuta

ose ligji. Në kushte të tjera ata krijohen nga personat (fizikë a juridikë të tjerë) në

mënyrën e caktuar nga ligji dhe regjistrohen.368 Një nga elementet thelbësorë të

ekzistencës, që lejon krijimin dhe regjistrimin e një personi juridik, është ai i

përcaktimit të qendrës (selisë) së tij në territorin e shtetit ku themelohet. Qendra e


datë 21.12.2015. 366 Po aty. 367 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2992 Akti datë 02.11.2015, Nr. 2435 Vendimi datë 21.12.2015. 368 Po aty.

133

personit juridik në shtetin sipas të drejtës së të cilit ai është themeluar është element

përcaktues për ekzistencën e personit juridik.369

Më tej, Gjykata iu kthye vlerësimit të procesit të lidhjes së kontratës për të

shqyrtuar nëse do të mund të arrihet në përfundimin se një e tillë është formuar mes

palëve. Gjykata, duke patur parasysh parashikimet e kushteve të përgjithshme të

kontratës së furnizimit të pasqyruara në pjesën fundore të faturave të shkëmbyera,

konkludoi se në këtë çështje objekt gjykimi jemi përpara marrëveshjes për zgjidhjen

e konflikteve ndërmjet palëve ndërgjyqëse nga juridiksioni gjyqësor Italian.370

Gjykata e arsyetoi këtë konkludim në faktin se në kushtet e kontratave të

tregtisë (përfshirë "shitjet") ndërkombëtare, nisur jo vetëm nga parimet e normat e

legjislacionit të të dy shteteve të palëve kontraktuese, por edhe në kuadër të së

drejtës dhe zakoneve ndërkombëtare private, nëse marrëdhëniet kontraktore dhe

kushtet e përgjithshme të kontratës përbëjnë një praktikë vazhduese, të zakonshme,

të zbatuar ndërmjet palëve, atëhere marrëveshja për juridiksionin gjyqësor

kompetent quhet e lidhur pa qenë nevoja që propozimi i saj të miratohet,

paraprakisht dhe domosdoshmërisht, me shkrim, nga pala pritëse e propozimit.371

Pra mundet që edhe pse nuk ka pasur miratim, dhe formalisht pranim të propozimit

nga ana e palës tjetër, të kemi një kontratë të lidhur mes palëve.

Për më tepër, Gjykata shtoi se klauzola e përcaktimit dhe posaçërisht ajo e

miratimit të juridiksionit gjyqësor kompetent nuk është e nevojshme, në çdo rast,

që të rezultojë thjesht e vetëm në formulimin gjuhësor të kontratës a marrëveshjes,

por edhe nga tërësia e akteve, veprimeve dhe rrethanave që përbëjnë kontratën dhe,

më pas, në vijim të përmbushjes së detyrimeve përkatëse, duke filluar nga çasti i

formulimit të një klauzole të tillë dhe deri në çastin përpara se palët të fillonin

procedurat për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve konkrete ndërmjet tyre.372

Pra edhe në këtë rast kjo gjykatë, duke marrë shkas edhe nga arsyetimi i

Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë në çështjen mes shoqërisë “Sil Ceramiche” shpk

dhe shoqërisë “Mezuraj” shpk të analizuar në pjesën e mëparshme të këtij kapitulli,

vendos theksin tek sjellja e palëve deri në momentin e lidhjes së kontratës për të

arritur në përfundimin nëse një kontratë është lidhur apo jo mes tyre. Në këtë

kontekst, faktet dhe rrethanat e zhvillimit të marrëdhënies tregtare mes tyre sigurisht

që marrin një rëndësi më të madhe.

Gjykata gjithashtu vërejti se në çështjen në gjykim, ky përfundim

përforcohet më tepër për faktin se respektohet vullneti e kërkimet e palës së paditur,

palës kontraktuese më të “dobët”, e cila jo vetëm ka njohur, por edhe kërkon nga

gjykata shqiptare të pranojë dhe të zbatohet klauzola e juridiksionit gjyqësor italian,


datë 21.12.2015. 370 Po aty. 371 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2992 Akti datë 02.11.2015, Nr. 2435 Vendimi datë 21.12.2015. 372 Po aty.

134

sipas vullnetit të shprehur në formulimin e saj dhe të propozuar nga vetë pala

paditëse që është person juridik i së drejtës italiane.373

Në arsyetimin e saj Gjykata gjithashtu u ndal në dispozitat e ligjit Nr. 10428,

dt. 02.06.2011 “Për të Drejtën Ndërkombëtare Private”, dhe përkatësisht në nenin

46 të tij, në të cilin parashikohet se: “Në masën që ligji i zbatueshëm për kontratën

nuk është zgjedhur në pajtim me nenin 45 të këtij ligji, ligji që rregullon kontratën

përcaktohet si më poshtë: b) një kontratë për furnizimin e shërbimeve rregullohet

nga ligji i vendit ku ofruesi i shërbimit ka vendqëndrimin e tij të zakonshëm....”.374

Në rastin objekt gjykimi marrëdhënia juridike e palëve, në optikën

vlerësuese të gjykatës (neni 16 i Kodit të Procedurës Civile) rezulton nga gjykimi i

çështjes në shkallë të parë se ndërmjet dy palëve ndërgjyqëse, kanë ekzistuar dhe

janë zhvilluar në vazhdimësi e për një periudhë të gjatë kohe marrëdhënie tregtare

në formën e furnizimit ndërkombëtar të mallrave. Ky përfundim vjen nga vetë aktet

dhe veprimet mes tyre të cilat përfshijnë elementët thelbësore të lidhjes dhe zbatimit

të kontratës së furnizimit, si ato mbi propozimin e sasisë, cilësisë dhe çmimit të

mallit, mbi pranimin, dërgimin, dorëzimin dhe mënyrën e afatet e pagesës së çmimit

përkatës, si dhe veprime të tjera komunikimi mes palëve ndërgjyqëse.375

Për vetë cilësinë e palëve ndërgjyqëse si palë kontraktore, të gjitha këto

veprime, efektet, pasojat dhe përgjegjësitë përkatëse, janë të njohura apo duhet të

njiheshin reciprokisht ndërmjet tyre. Këto marrëdhënie, në tërësinë e tyre, sipas

kësaj gjykate përbëjnë kontratën e lidhur mes palëve ndërgjyqëse në këtë rast.

Prandaj kjo kontratë ka forcën e ligjit për palët ndërgjyqëse dhe duhet të

konsiderohet nga gjykata për të përcaktuar se cili është ligji i zbatueshëm dhe kujt

i përket juridiksioni e kompetenca për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve mes këtyre

palëve.376

Ndërmjet të tjerave, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Vlorë arsyetoi se nisur nga

kjo marrëdhënie kontraktore furnizimi dhe nga aktet shkresore që e formojnë atë,

pavarësisht nga mënyra dhe ligji i zgjedhur nga paditësi në padinë objekt gjykimi,

Gjykatës i rezultoi se vijimësisht palët ndërgjyqëse kanë zgjedhur ligjin italian dhe

jo atë shqiptar si ligjin e zbatueshëm për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që mund të

lindin mes tyre.377

Vihet re përsëri në këtë interpretim të Gjykatës, theksi që vendoset në faktet

rrethanore dhe sjellja e palëve përgjatë gjithë historikut të marrëdhënies së tyre të

tregtisë. Në këtë mënyrë, në dukje konfirmohet fakti se Gjykata është e interesuar


datë 21.12.2015. 374 Po aty. 375 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2992 Akti datë 02.11.2015, Nr. 2435 Vendimi


datë 21.12.2015.

135

më shumë në vullnetin dhe qëllimin kontraktor të palëve gjatë marrëdhënies mes

tyre, dhe jo të asaj çfarë rezulton formalisht nga korrespondenca e shkëmbyer mes

tyre dhe faktit nëse ka pasur formalisht pranim të propozimit kontraktor dhe

rrjedhimisht një kontratë të lidhur mes tyre.

Sipas arsyetimit të mësipërm, do të kemi një kontratë të lidhur mes palëve,

çka i jep efekt klauzolës së gjykatës kompetente në kushtet e dërguara nga pala

shitëse “Viteria Fusani”. Gjykata arriti në konkluzionin se Gjykata e Rrethit

Gjyqësor Vlorë si dhe çdo gjykatë tjetër shqiptare është përjashtuar nga zbatimi i

nenit 71 dhe 80/b i ligjit “Për të drejtën ndërkombëtare private” dhe për pasojë nuk

mundet të marrë dot juridiksion gjyqësor për shqyrtimin e mosmarrëveshjes objekt

gjykimi.378

Sipas këtij vendimi, Gjykata kompetente dhe e titulluar me juridiksion si

pasojë e marrëveshjes së palëve dhe ligjeve procedurale respektive u vlerësua se

është gjykata italiane që mbulon qytetin e Pavias, vend në të cilën shitësi në

marrëdhënien civile objekt gjykimi ka selinë. Për pasojë Gjykata, në bazë dhe për

zbatim të nenit 37, 59 dhe 127 të Kodit të Procedurës Civile, vendos me vendim

jopërfundimtar të nxjerrë çështjen jashtë juridiksionit.379

Deri në këtë pikë të vendimit dhe arsyetimit të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor

Vlorë duket sikur kjo çështje u gjykua në përputhje me vendimin e Kolegjit Civil

të Gjykatës së Lartë në çështjen “Sil Ceramiche” dhe “Mezuraj” të analizuar në

pjesën e mësipërme të këtij kapitulli. Sipas këtij arsyetimi, është rregulli “Knock

Out” ai i cili duket se preferohet nga gjyqësori shqiptar në zgjidhjen e rasteve të

“betejës së formave” por dhe më gjerë në raste të analizës së çështjeve lidhur me

formimin e kontratës.

Mirëpo pala paditësë, “Viteria Fusani”, kundër këtij vendimi të Gjykatës së

Rrethit Gjyqësor Vlorë vendosi rekurs të drejtpërdrejtë në Gjykatën e Lartë, për

shkak se vendimi i Gjykatës së Rrethit trajton çështje juridiksionale.380 Kundër

vendimit të gjykatës së shkallës së parë, pala paditëse, shoqëria “Viteria Fusani”,

ka ushtruar ankim të veçantë me të cilin kërkon prishjen e vendimit të Gjykatës së

Rrethit Gjyqësor Vlorë dhe dërgimin e çështjes në po atë gjykatë për vazhdimin e

gjykimit.

Shkaqet e argumentuara nga kjo shoqëri për prishjen e vendimit dhe

ridërgimin e çështjes për gjykim në shkallë të parë, ndër të tjera, janë se me palën e

paditur është lidhur një marrëdhënie bashkëpunimi e paformalizuar për furnizimin

me produkte të ndryshme. Për furnizimet e realizuara janë lëshuar faturat tatimore

378 Po aty. 379 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2992 Akti datë 02.11.2015, Nr. 2435 Vendimi

datë 21.12.2015. 380 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr. 11243-00271-00-2016 i Regj.Themeltar, Nr.

00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016.

136

të shitjes përkatëse. Kjo palë pretendon se këto fatura tatimore nuk janë kontrata

furnizimi, sipas nenit 772 të Kodit Civil.381

Pala paditëse prentendon se referuar përcaktimit të bërë në këtë dispozitë të

Kodit Civil, së pari që të ekzistojë një kontratë duhet të ketë marrëveshje të të dy

palëve, në të cilën të jenë parashikuar kryerja e furnizimeve të vazhdueshme dhe në

mënyrë periodike kundrejt pagesës. Sipas kësaj pale faturat tatimore nuk janë

kontratë, por janë akte të njëanshme të lëshuara nga shoqëria “Viteria Fusani”.382

Për këtë arsye, kjo palë pretendon se parashikimi i pikës 8 të faturave

tatimore është shprehje e një vullneti të njëanshëm dhe jo të një dakortësie reciproke

midis palëve. Sa më sipër, pala paditëse pretendon se mungon kontrata apo një

marrëveshje midis palëve, e pranuar si nga paditësi ashtu dhe nga i padituri, në të

cilën të jenë shprehur mbi juridiksionin e mosmarrëveshjeve mes tyre. Sipas këtij

argumenti, mungon vullneti i shprehur i palës së paditur dhe dakortësia e tij

paraprake në lidhje me juridiksionin e gjykatave.383

Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë në këtë çështje i jep të drejtë palës paditëse,

në kontradiktë me arsyetimin e dhënë prej po kësaj Gjykate në çështjen “Sil

Ceramiche” dhe “Mezuraj”.384 Gjykata vlerësoi se ankimi i veçantë i paraqitur nga

pala paditëse, shoqëria “Viteria Fusani”, përmban shkaqe ligjore që motivojnë

cënimin e vendimit të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë, me të cilin kjo çështje

është nxjerrë jashtë juridiksionit të gjykatave shqiptare. Për rrjedhojë ky vendim

duhet të prishet dhe çështja t’i dërgohet po asaj gjykate për vazhdimin e gjykimit.

Në arsyetimin e dhënë, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerësoi se

arsyetimi dhe përfundimi i arritur nga Gjykata e shkallës së parë është rrjedhojë e

interpretimit dhe zbatimit të gabuar të ligjit dhe njëkohësisht jashtë përmbajtjes së

akteve shkresore të fashikulluara në dosjen gjyqësore me cilësinë e provave nga

palët, çka e bën vendimin e kësaj gjykate të pambështetur në ligj dhe të pa

argumentuar.385

Ndonëse arsyetimi dhe përfundimi i Gjykatës së shkallës së parë se

marrëveshja juridike civile për shkak të së cilës ka lindur mosmarrëveshja objekt

gjykimi përmban elementë të huaj është i drejtë, Kolegji Civil vlerësoi se Gjykata,

ndonëse citon një tërësi dispozitash ligjore, në keqinterpretim të tyre, gabon kur: (i)

për zgjidhjen e çështjes së juridiksionit referon në kontratën e furnizimit të emetuar

381 Neni 772 i Kodit Civil: “Furnizimi është një kontratë me të cilën njëra palë detyrohet, kundrejt pagesës së një çmimi, të kryejë në dobi të palës tjetër furnizime periodike ose të vaazhdueshme të sendeve. Sendet e furnizuara mund të jenë të luajtshme ose të paluajtshme, gjithashtu mund të jenë

në trajtë energjie ose titujsh krediti.” 382 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr. 11243-00271-00-2016 i Regj.Themeltar, Nr.

00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016. 383 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr. 11243-00271-00-2016 i Regj.Themeltar, Nr.

00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016. 384 Po aty. 385 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr. 11243-00271-00-2016 i Regj.Themeltar, Nr.

00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016.

137

në mënyrë të njëanshme nga furnizuesi dhe të pa nënshkruar nga i furnizuari, i

padituri i këtij gjykimi; (ii) kontratën e sipërcituar e konsideron marrëveshje midis

kontraktuesve.386

Ndryshe nga Gjykata e shkallës së parë, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë,

në shqyrtim të akteve të ndodhura në dosjen gjyqësore, objektit dhe shkakut të

padisë, pretendimeve të parashtruara në këto akte, përmbajtjes së akteve shkresore

të fashikulluara në dosjen gjyqësore, vendimit të gjykatës, shkaqeve të ankimit, si

dhe parashtrimeve në seancë gjyqësore në Gjykatën e Lartë, arrin në përfundimin

se mosmarrëveshja objekt gjykimi, ndër të tjera, veçanërisht për faktin se nuk ka

marrëveshje midis palëve, i përket juridiksionit të gjykatave shqiptare.387

Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë më tej parashtroi se juridiksioni i gjykatave

shqiptare në çështjet me elementë të huaj, “për personat fizikë dhe juridikë të huaj

rregullohet me ligj”388, nga marrëveshje ndërkombëtare të ratifikuara nga Republika

e Shqipërisë dhe/ose nga marrëveshjet midis palëve kontraktuese.389

Për rastin në shqyrtim u evidentua se marrëdhënia e detyrimit e krijuar nga

palët ndërgjyqëse është një marrëdhënie me elementë të huaj. Palët kontraktuese

janë persona juridikë privatë të themeluar e të regjistruar në vende të ndryshme,

respektivisht pala paditëse në Itali dhe pala e paditur në Shqipëri. Po kështu, u

evidentua se selitë e tyre ndodhen, për palën paditëse në Itali, ndërsa për palën e

paditur në Shqipëri dhe, njëkohësisht nuk rezulton që pala e paditur të ketë degë

apo përfaqësi në Republikën e Italisë.390

Gjithashtu, sipas Kolegjit Civil, ndonëse midis palëve ndërgjyqëse ekziston

një marrëdhënie juridike detyrimi, nuk rezulton që vetë ato të kenë caktuar me

marrëveshje midis tyre juridiksionin përkatës që do të zgjidhte mosmarrëveshjet që

mund të lindin nga kontratat e shitjes apo e furnizimit. Sipas kësaj Gjykate, ato nuk

kanë zgjedhur një juridiksion të ndryshëm nga ai i gjykatave shqiptare.391

Për rrjedhojë, referuar nenit 37§1 të Kodit të Procedurës Civile, për

përcaktimin e juridiksionit për rastin konkret Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë më

pas iu referua neneve 17, 71, 73 dhe 80 të ligjit nr. 10428, datë 02.06.2011 “Për të

drejtën ndërkombëtare private” për të arritur në konkluzionin se janë gjykatat

shqiptare ato gjykata që kanë juridiksion për këtë çështje, në analizën e këtij

vendimi.392

386 Po aty. 387 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr. 11243-00271-00-2016 i Regj.Themeltar, Nr.

00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016. 388 Neni 37§1 i Kodit të Procedurës Civile. 389 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr. 11243-00271-00-2016 i Regj.Themeltar, Nr.

00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016. 390 Po aty. 391 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr. 11243-00271-00-2016 i Regj.Themeltar, Nr. 00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016. 392 Po aty.

138

Referuar rastit në shqyrtim, sikurse u evidentua, Gjykata arsyetoi se pala e

paditur, shoqëria “K.M.L. GROUP” shpk e ka selinë e saj qendrore në qytetin e

Vlorës dhe, për rrjedhojë, bazuar në dispozitat e sipërcituara të ligjit nr. 10428/2011,

mosmarrëveshja për të cilën kjo shoqëri është thirrur si palë e paditur i nënshtrohet

juridiksionit të gjykatave shqiptare. Megjithatë, Kolegji Civil vërejti në gjykimin e

tij se në përcaktimin e juridiksionit ndërkombëtar të ligjit nr. 10428, datë

02.06.2011 “Për të drejtën ndërkombëtare private”, ashtu si dhe Rregullorja e

Këshillit të Komunitetit Europian nr. 44/2001, datë 22.11.2000, njeh dhe

përjashtime nga rregulli i përgjithshëm, sikurse është rasti i përcaktuar në nenin 73

të po këtij ligji.393

Kështu, sipas nenit 73 të ligjit të sipërcituar gjykatat shqiptare kanë

juridiksion ndërkombëtar, ndër të tjera edhe për rastet “...kur palët caktojnë me

marrëveshje juridiksionin ndërkombëtar të gjykatave shqiptare”. Sipas pikës 2 të

kësaj dispozite një “...marrëveshje e tillë duhet: a) të lidhet me shkrim ose me gojë,

por duke u vërtetuar kjo e fundit me shkrim; b) të jetë në përputhje me zakonet

tregtare ndërkombëtare, të cilat janë ose konsiderohen të njohura nga palët”.

Në këtë mënyrë, dhe ajo çka përbën interes në kuadër të këtij punimi, Kolegji

Civil, në interpretim ad contrario të kësaj dispozite si dhe parimeve të përgjithshme

të lindjes të të drejtave dhe detyrimeve të Kodit Civil, arriti në përfundimin se edhe

në rastet kur palët kontraktore përcaktojnë juridiksionin ndërkombëtar, me

përjashtim të rasteve kur gjykatat shqiptare kanë ekskluzivitetin e juridiksionit,

palët duhet të shprehin vullnetin e tyre të lirë sipas përcaktimeve të kësaj dispozite.

Në të kundërt, sipas Kolegjit Civil, do të konsiderohet se nuk ka marrëveshje mes

palëve për përcaktimin e juridiksionit ndërkombëtar dhe do të gjejnë zbatim

parimet e përgjithshme, sikurse është ai i vendqëndrimit të zakonshëm të personit

fizik dhe/ose, sipas rastit, ai i vendqëndrimit të zakonshëm të personit juridik.394

Kështu, në interpretimin e Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë nga shqyrtimi

i materialeve të dosjes gjyqësore, rezulton se midis palëve ndërgjyqëse nuk ka

ndonjë kontratë të nënshkruar prej tyre. Nga ana tjetër, referuar faturave të cilat

ende nuk i janë nënshtruar debatit gjyqësor, pa dalë në konkluzione përfundimtare

përsa pretendohet nga pala paditëse në padi, Kolegji Civil argumenton që midis

palëve ndërgjyqëse janë kryer transaksione me karakter detyrimor.395

Në këtë këndvështrim juridik, sipas Kolegjit Civil, klauzola e përcaktuar në

faturën e përpiluar nga ana e palës paditëse dhe në rrethanat kur nuk vërtetohet

dhënia e pëlqimit me shkrim nga ana e palës tjetër, kjo klauzolë nuk formon në

kuptimin ligjor një marrëveshje me anë të së cilës është përcaktuar juridiksioni i

393 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr. 11243-00271-00-2016 i Regj.Themeltar, Nr.

00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016. 394 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr. 11243-00271-00-2016 i Regj.Themeltar, Nr. 00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016. 395 Po aty.

139

huaj për shqyrtimin e mosmarrëveshjes në fjalë apo i mosmarrëveshjes që ka lindur

për shkak të marrëdhënies së detyrimit të pretenduar.396

Pra, sipas interpretimit të Kolegjit Civil të fakteve të çështjes, rezulton qartë

se njëra prej palëve të kësaj marrëdhënie, pala e paditur e këtij gjykimi, nuk ka

shprehur vullnetin dhe as nuk ka miratuar me shkrim klauzolën, pikën 8 ku thuhet

se “Për çdo marrëveshje palët zgjedhin si Vend dhe Gjykatë Kompetente atë të

Firmës Shitëse”. Mungesa e nënshkrimit të palës së paditur për miratimin e pikës 8

të kushteve të kontratës interpretohet si mungesë e shprehjes së vullnetit të kësaj

pale për të pranuar këtë klauzolë.397

Në vendimin e dhënë, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë gjithashtu shtoi se

në këtë qëndrim mbahet parasysh edhe fakti se fatura, për rastin konkret, është akt

shkresor i emetuar nga pala furnizuese, pala paditëse e këtij gjykimi, që në vështrim

të neneve 686 e 688 të Kodit Civil Shqiptar dhe të neneve 1341 e 1342 të Kodit

Civil italian, përderisa nuk është miratuar me shkrim nga pala tjetër, nuk është

dhe/ose nuk përbën marrëveshje për juridiksion të huaj në kuptim të nenit 73 të ligjit

nr. 10428, datë 02.06.2011 “Për të drejtën ndërkombëtare private”.398

Në rrethana të tilla ligjore dhe fakti, në zbatim të drejtë të ligjit, Kolegji Civil

i Gjykatës së Lartë vendosi që çështja objekt konflikti nuk i përket juridiksionit të

huaj, por i përket juridiksionit të gjykatave shqiptare. Nisur nga fakti se pala e

paditur është person juridik me seli qendrore në qytetin e Vlorës, sipas nenit 43 të

Kodit të Procedurës Civile, gjykata kompetente nga pikëpamja territoriale për

shqyrtimin e kësaj çështje është Gjykata e Rrethit Gjyqësor Vlorë. Në këtë mënyrë,

Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerësoi se vendimi nr.2435, datë 21.12.2015 i

Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë, me të cilin ishte nxjerrë jashtë juridiksionit të

gjykatave shqiptare kjo çështje civile, duhet të prishet dhe çështja të dërgohet po

pranë asaj gjykate për vazhdimin e gjykimit.399

Ky arsyetim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë në këtë vendim është

dyzues dhe jo në linjë me arsyetimet e mëparshme të këtij Kolegji, sikurse është

rasti i çështjes të trajtuar më lart në këtë kapitull, ndërmjet palëve “Sil Ceramiche”

dhe “Mezuraj”. Në këtë të fundit u vu re se arsyetimi i Kolegjit Civil i përafrohej

logjikës së ndjekur nga rregulli “Knock Out” ku pranimi jo domosdoshmërisht

duhet të pasqyrojë të gjitha elementët e propozimit kontraktor për lidhjen e një

kontrate. Janë kryesisht rrethanat, sjellja e palëve deri në momentin e lindjes së

mosmarrëveshjes dhe historiku i marrëdhënies së tyre faktorë përcaktues në

përcaktimin nëse një kontratë është lidhur mes palëve apo jo.


00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016. 397 Po aty. 398 Vendim i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr. 11243-00271-00-2016 i Regj.Themeltar, Nr. 00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016. 399 Po aty.

140

Faktet e çështjes “Viteria Fusani”, ashtu siç u argumentua edhe nga Gjykata

e Rrethit Gjyqësor Vlorë, sugjerojnë në mënyrë të ngjashme se një kontratë është

lidhur mes palëve. Marrëdhëniet kontraktore të palëve përbëjnë një praktikë

vazhduese, të zbatuar ndërmjet palëve, për një periudhë të gjatë kohe marrëdhënie

tregtare në formën e furnizimit ndërkombëtar të mallrave. Ky konkluzion vjen si

pasojë e shqyrtimit të akteve dhe veprimeve mes palëve të cilat përfshijnë elementët

thelbësore të lidhjes dhe zbatimit të kontratës së furnizimit, siç janë sasia, cilësia

dhe çmimi i mallit, apo edhe pranimi, dërgimi, dorëzimi dhe mënyra e afatet e

pagesës së çmimit përkatës, si dhe veprime të tjera komunikimi mes palëve

ndërgjyqëse.

Për rrjedhojë, të gjitha këto veprime dhe karakteristika të marrëdhënies së

palëve, si dhe efekteve dhe përgjegjësive përkatëse që ato krijojnë, janë të njohura

apo duhet të njiheshin reciprokisht ndërmjet tyre. Këto marrëdhënie, në tërësinë e

tyre, do të duhet të përbënin kontratën e lidhur mes palëve ndërgjyqëse në këtë rast.

Në këto kushte, mendoj që nuk duhet të jetë e nevojshme që propozimi i njërës palë,

e cila përmban klauzolën për juridiksionin gjyqësor kompetent, të miratohet me

shkrim nga pala pritëse e propozimit. Pra mundet që edhe pa një miratim formal të

propozimit nga ana e palës tjetër, të kemi një kontratë të lidhur mes palëve. Ky ishte

edhe qëndrimi i Gjykatës së Lartë në rastin e çështjes ndërmjet “Sil Ceramiche” dhe

“Mezuraj”.

Megjithatë, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, në devijim nga arsyetimi i bërë

nga po ky Kolegj në çështjen “Sil Ceramiche” dhe “Mezuraj”, duket se në këtë

çështje adopton logjikën e rregullit “Last Shot” për formimin e një kontrate.400 Sipas

këtij arsyetimi, pala e paditur e kësaj çështje, ndër të tjera, duhet të kishte miratuar

me shkrim klauzolën e dërguar tek kjo e fundit, për të faktuar edhe formalisht

vullnetin për të qenë e lidhur nga një kontratë me palën paditëse. Në rrethana të

tilla, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vendosi që çështja objekt konflikti nuk i

përket juridiksionit të huaj sipas klauzolës së dërguar nga palëa paditëse, por i

përket juridiksionit të gjykatave shqiptare. Në këtë mënyrë, pas rekursit të

drejtëpërdrejtë të palës paditëse në Gjykatën e Lartë, Kolegji Civil i Gjykatës së

Lartë vendosi prishjen e vendimit dhe vazhdimin e gjykimit në Gjykatën e Rrethit

Gjyqësor Vlorë.

Por me rimarrjen në shqyrtim të kësaj çështje nga kjo Gjykatë, ajo përsëri

mori një kthesë interesante. Gjykata e rrethit vijoi me gjykimin e këtij rasti në

zbatim të vendimit të Kolegjit Civil se kjo çështje i përket juridiksionit të gjykatave

shqiptare.401 Megjithatë, në lidhje me thelbin e padisë, përmbushjen e detyrimit në

të holla nga ana e debitorit (palës së paditur), Gjykata e Rrethit përsëri arsyetoi,


00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016. 401 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2051 Akti datë 20.06.2016, Nr. 1537 Vendimi

datë 15.09.2016.

141

sipas analizës së fakteve të paraqitura përpara saj, se do të konsiderohet se një

kontratë është lidhur mes palëve ndërgjyqëse. Për të arritur në këtë konkluzion kjo

gjykatë u ndal gjerësisht në marrëdhënien e palëve.

Gjykata fillimisht arsyetoi se konflikti objekt gjykimi ka gjeneruar nga

pretendimet e palës paditëse rreth realizimit të një marrëdhënie detyrimi.402

Marrëdhënia e detyrimit është një marrëdhënie juridike në bazë të së cilës një

person (kreditori) ka të drejtë të paraqesë një të drejtë relative kundrejt një personi

tjetër (debitori) për kryerjen e një detyrimi.403 Detyrimi i debitorit rrjedh nga

veprimi juridik (kontrata) ose nga vetë ligji.404 Në këtë mënyrë, është detyrë e

gjykatës të shqyrtojë pretendimet që lindin nga mosrespektimi i një marrëdhënie

juridike detyrimi. Për këtë, duhet që së pari, të identifikojë ekzistencën e një

marrëdhënie juridike detyrimi dhe më pas pretendimin për zbatimin e saj, që

nënkupton detyrimet reciproke që palët kanë pranuar me vullnetin e tyre në kontratë

ose që dalin nga përmbajtja e një akti ligjor. Pra, Gjykata duhet të investohet që të

detyrojë gjyqësisht zbatimin e së drejtës së kreditorit ndaj debitorit ose

anasjelltas.405

Më tej, Gjykata u ndal tek neni 659 i Kodit Civil, sipas të cilit: “Kontrata

është veprimi juridik me anë të së cilës një ose disa palë krijojnë, ndryshojnë ose

shuajnë një marrëdhënie juridike.”. Në rastin objekt gjykimi, dhe me rëndësi në këtë

kontekst, Gjykata vlerësoi se detyrimet reciproke kanë lindur nga kontrata e arritur

verbalisht dhe me veprime konkludente nga palët ndërgjyqëse. Në lidhje me llojin

e kontratës, pavarësisht pretendimeve të palës paditëse sipas të cilës kemi të bëjmë

më një kontratë porosie, Gjykata arsyetoi se jemi përpara një kontrate furnizimi. 406

Ky konkluzion u arrit nga Gjykata në bazë dhe për zbatim të nenit 16 të

Kodit të Procedurës Civile, ku veprimi juridik nuk lidhet me kualifikimin juridik të

bërë nga palët, por është Gjykata ajo që kryen vlerësimin ligjor të fakteve juridike

objekt mosmarrëveshje, në bazë dhe për zbatim të ligjit. Kështu, Gjykata vlerësoi

se në rastin konkret jemi para kontratës së furnizimit, duke parë në tërësi zhvillimin

dinamik të marrëdhënies juridike të krijuar ndërmjet palëve ndërgjyqëse.407

Për rrjedhojë, Gjykata në vijim iu referua dispozitave të Kodit Civil mbi

kontratën e furnizimt, sipas të cilit kemi që: “Furnizimi është një kontratë me të

cilën njëra palë detyrohet, kundrejt pagesës së një çmimi, të kryejë në dobi të palës

tjetër furnizime periodike ose të vazhdueshme të sendeve.”408 Sipas këtij

402 Po aty. 403 Neni 419 i Kodit Civil. 404 Neni 420 i Kodit Civil. 405 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2051 Akti datë 20.06.2016, Nr. 1537 Vendimi

datë 15.09.2016. 406 Po aty. 407 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2051 Akti datë 20.06.2016, Nr. 1537 Vendimi datë 15.09.2016. 408 Neni 772 i Kodit Civil.

142

përkufizimi, pala paditëse ka marrë përsipër të furnizojë në mënyrë të vazhdueshme

kundrejt pagesës sipas kërkesave të palës së paditur.

Sipas Kodit Civil kontrata e furnizimit nuk është një kontratë formale, në

kuptimin që të nevojitet respektimi i një forme të caktuar si një kusht i

domosdoshëm për vlefshmërinë dhe provueshmërinë e saj. Ajo është kontratë e

dyanshme me detyrime të ndërsjellta të palëve, e cila, në tërësi, përmbush kushtet e

nevojshme për lidhjen dhe vlefshmërinë e saj, të cilat janë vullneti i lirë kontraktor

dhe pëlqimin e palëve për marrjen përsipër të detyrimeve të ndërsjellta, shkaku i

ligjshëm, objekti që formon lëndën e kontratës (furnizimi i sendeve kundrejt

pagimit të çmimit) dhe formën e saj të kërkuar ligjërisht. Për këtë arsyetim, në fakt,

kjo Gjykatë bazohet pikërisht në vendimin e Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë në

çështjen ndërmjet palëve “Sil Ceramiche” dhe “Mezuraj”.409

Më tej, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Vlorë u shpreh se sipas nenit 79 të Kodit

Civil, veprimi juridik është shfaqja e ligjshme e vullnetit të personit që synon të

krijojë, të ndryshojë, ose të shuajë të drejta ose detyrime civile. Në rastin konkret,

dy kontratat e mësipërme, me vullnetin e lirë të palëve kontraktuese, kanë synuar të

krijojnë të drejta dhe detyrime në funksion të realizimit të qëllimeve të tyre tregtare.

Duke qënë se janë palët ato që lirisht, privatisht dhe ekskluzivisht përcaktojnë dhe

marrin përsipër të drejta dhe detyrime nëpërmjet kontratës, sjellja e tyre tregon

përse ato kanë kërkuar dhe synuar që të mbesin të lidhur nëpërmjet një kontrate

ndërmjet tyre. 410

Gjykata gjithashtu u ndal tek elementi i përmbushjes së detyrimit në kohë

ndërmjet palëve, në referencë të veçantë të nenit 422 të Kodit Civil sipas të cilit:

“Kreditori dhe debitori duhet të sillen ndaj njëri-tjetrit me korrektesë, me paanësi

dhe sipas kërkesave të arsyes”. Kjo do të thotë se, ashtu sikur kreditori ka

përmbushur detyrimet e tij në kohë, sasi dhe cilësi, ashtu edhe debitori duhet të

përmbushë detyrimet e tij në kohë, sasi dhe cilësi. Mospërmbushja në kohë e

detyrimit kontraktor nga debitori dhe shtyrja e saj nëpërmjet justifikimesh

jokontraktuale deri në limitet e parashkrimit të padisë, është një sjellje që nuk mund

të justifikojë detyrimin ligjor të korrektesës dhe ndershmërisë së palëve

kontraktore.411

Po ashtu, sipas Gjykatës, në ekonominë aktuale të tregut, e bazuar në

ideoligjinë neoliberaliste të konkurencës dhe iniciativës së lirë, palët duhet të

tregohen të kujdesshëm dhe të përpiktë në përmbushjen e detyrimeve të tyre.412 Në

këtë arsyetim Gjykata u bazua në logjikën e nenit 455 të Kodit Civil, i cili shprehet


2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013. 410 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2051 Akti datë 20.06.2016, Nr. 1537 Vendimi


datë 15.09.2016.

143

se: “Debitori dhe kreditori duhet të tregojnë kujdesin e duhur e të jenë të përpiktë

në përmbushjen e detyrimit sipas përmbajtjes së tij”. Në këtë mënyrë, kërkohet që

të disiplinohet mbarëvajtja e qarkullimit civil, të mbrohen pritshmëritë për kapital

të shoqërive tregtare dhe të garantohet vazhdimësia dhe qëndrueshmëria e tyre në

treg.

Gjykata interpreton se në të kundërt ekonomia do të rrezikohej seriozisht,

pasi do të shfaqeshin tendencat e para të insolvabilitetit, e cila mund të sillte

degradimin e operatorëve ekonomik deri në likuidim apo falimentim. Nëpërmjet

këtij interpretimi, Gjykata vendos theksin, ndër të tjera, tek pritshmëritë legjitime

të paditësit, nevojën reale të tij për likuiditet dhe interesin publik për garantimin e

mbarëvajtjes së qarkullimit civil.413

Sa më sipër, shohim qartë që Gjykata e Rrethit Gjyqësor Vlorë ka bërë një

analizë gjithëpërfshirëse të gjithë marrëdhënies tregtare ndërmjet palëve në këtë

rast. Jo vetëm kaq, por analiza është thelluar në interpretim edhe të dispozitave

përkatëse të Kodit Civil për të nxjerrë kuptimin e vërtetë që është synuar nga

ligjvënësi. Kjo analizë ka nxjerrë në pah se palët, përgjatë gjithë marrëdhënies së

tyre, kanë kërkuar dhe synuar që të mbesin të lidhur nëpërmjet një kontrate ndërmjet

tyre. Pra një kontratë do të konsiderohet e lidhur edhe nëse pranimi i propozimit

kontraktor nuk është dhënë në formën e kërkuar. Thënë këto, mund të themi se kjo

gjykatë ka adoptuar logjikën e rregullit “Knock Out” në interpretim të lidhjes dhe

përcaktimit të përmbajtjes së kontratës.

Ky është pikërisht thelbi i vendimit të kësaj Gjykate, e cila fillimisht e kishte

nxjerrë jashtë juridiksionit të saj këtë çështje.414 Mendoj që analiza e kësaj gjykate

është e drejtë dhe e duhura. Megjithatë, vendimi i Kolegjit Civil të Gjykatës së

Lartë, e cila ktheu këtë çështje për gjykim në Gjykatën e Rrethit, bie ndesh me këtë

logjikë. Edhe pse në rastin e “Sil Ceramiche” dhe “Mezuraj” ky Kolegj kishte

gjykuar dhe arsyetuar ndryshe, ajo ka mbajtur një qëndrim tjetër në interpretimin e

bërë në rastin e mëvonshëm të “Viteria Fusani”.

Për të konkluduar, në këtë pjesë të këtij kapitulli, nëpërmjet analizës së

çështjes “Viteria Fusani” dhe gjykimeve në shkallë të ndryshme të gjyqësorit,

shohim që kemi qëndrime të ndryshme në jurisprudencën e gjykatave shqiptare në

lidhje me çështjen e “betejës së formave”. Siç kemi theksuar, logjika e rregullit

“Knock Out” është ndjekur në disa raste, ku arsyetimi i gjykatave është përqëndruar

tek shqyrtimi i rrethanava të marrëdhënies juridike mes palëve për të kuptuar nëse

një kontratë do të konsiderohet e lidhur mes tyre apo jo. Në këto raste, pranimi në

mënyrë të shprehur ndaj propozimit kontraktor mungon. Nga ana tjetër, kemi parë

që në disa momente, gjykatat fokusohen arsyetojnë në logjikë të rregullit “Last

Shot”, sipas të cilit duhet patjetër të kemi pranim të propozimit kontraktor, në

413 Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2051 Akti datë 20.06.2016, Nr. 1537 Vendimi datë 15.09.2016. 414 Po aty.

144

formën, përmbajtjen dhe mënyrë e kërkuar nga propozimi. Ky pranim duhet që të

reflektojë propozimin e bërë.

Në fakt mendoj që këto kontradikta që vëmë re në analizën e jurisprudencës

janë të pritshme. Kjo për vetë faktin se nuk mund të pretendohet unifikim kur vetë

ligji, Kodi Civil i shqyrtuar në pjesën e parë të këtij kapitulli, gjithashtu paraqet

kontradiktoriaritet në vetvete. Megjithatë, vlen të theksohet se Gjykata e Lartë, në

frymë të përmbushjes së objektivit për unifikimin e praktikës, gjykoj se mund të

jetë më konsistente dhe pragmatike në vendimet e saj.

Ashtu siç është theksuar në kapitujt e mëparshëm të këtij punimi, mungesa

e koherencës mbi këto raste sigurisht që nuk ndihmon aspak palët dhe sigurinë e

tyre juridike, si dhe tregtinë në tërësi. Kjo ndikon gjithashtu në efiçencën e

zhvillimit të marrëdhënieve kontraktore dhe krijon kosto shtesë transaksionale, siç

pamë në kapitullin e dytë të këtij punimi. Në këtë kontekst, mendoj që duhet të

qartësohen raste të tilla, qoftë nëpërmjet ndryshimeve përkatëse ligjore apo

unifikimit të praktikës nga Gjykata e Lartë.

145

KONKLUZIONE

Ky punim ofron një analizë të problemit të “betejës së formave” dhe

zgjidhjeve të ofruara nga regjime të ndryshme në rrafshin kombëtar dhe

ndërkombëtar mbi këtë çështje. “beteja e formave” lind në rastet e përdorimit të

formave standarde të kushteve të kontratave ndërmjet palëve në një marrëdhënie

detyrimi. Këto forma të kushteve janë një element i rëndësishëm praktik në

mënyrën se si zhvillohet tregtia bashkëkohore ndërmjet palëve. Ky instrument i

shërben kryesisht palëve, që në shumicën e rasteve janë shoqëri tregtare të mëdha,

të cilat kryejnë transaksione të shumta dhe hyjnë në marrëdhënie detyrimi në

mënyrë të shpeshtë në aktivitetin e tyre të përditshëm.

“Beteja e formave” lind atëherë kur palët shkëmbejnë ndërmjet tyre format

standarde të kushteve respektive si pjesë e korrespondencës apo negociatave mes

tyre. Si pasojë e kësaj, shpesh ndeshemi me pyetje të rëndësishme mbi aspekte të

lidhjes dhe përmbajtjes së kontratës. Ky punim është përpjekur t’u përgjigjet këtyre

pyetjeve, duke ofruar një vështrim krahasues në fushën e të drejtës kontraktore mbi

çështjen e “betejës së formave” në disa prej juridiksioneve kryesore në botë.

Diskutimi është përqëndruar në debatin akademik dhe jurisprudencën në secilën

prej këtyre regjimeve. Ky diskutim ka nxjerrë në pah faktin se ka qëndrime dhe

preferenca të ndryshme për zgjidhjen e “betejës së formave” dhe se cili rregull e

zgjidh në mënyrë sa më të kënaqshmë këtë problematikë.

Aplikimi i rregullit tradicional “Last Shot” nën të drejtën angleze tregon për

kujdesin e veçantë dhe rëndësinë që kjo e fundit vendos mbi parimin e sigurisë

juridike dhe krijimit të rregullave ligjorë të qartë dhe të parashikueshëm për palët.

Analiza ofertë-pranim konsiderohet si e duhura në këtë drejtim në jurisprudencën e

gjykatave angleze të shqyrtuara. Pavarësisht kësaj, është evidentuar se në disa raste

aplikimi i rregullit “Last Shot” është vënë në dyshim nga një pjesë e gjyqësorit

anglez për shkak se shpeshherë krijon rezultate jo të drejta dhe arbitrare për palët.

Nga ana tjetër, preferenca për rregullin “Knock Out” në Gjermani, SHBA

dhe Francë është dëshmi e fokusit ndaj krijimit të një kuadri ligjor tregtar pragmatik

dhe efektiv për palët. Analiza në këto juridiksione përqëndrohet në gjetjen e

vullnetit të përbashkët kontraktor dhe nëse një marrëveshje është arrirë realisht mes

palëve mbi bazën e fakteve rrethanore dhe sjelljes së këtyre të fundit. Megjithatë,

për secilin juridiksion janë trajtuar gjithashtu disa nga kritikat kryesore të rregullit

“Knock Out” në mënyrën e aplikimit të tij. Zbatimi i këtij rregulli, veçanërisht në

SHBA, evidentohet se ka disa probleme në interpretimin që i bëhet nenit 2-207 të

Kodit Uniform Tregtar.

Më tej, janë analizuar rregullat e “betejës së formave” nga këndvështrime të

ndryshme teorike dhe praktike, ndër të cilat edhe një analizë ekonomike nga

pikëpamja e efiçencës, ku u evidentuan një numër avantazhesh dhe disavantazhesh

të rregullave “Last Shot” dhe “Knock Out”. U argumentua se secili prej këtyre dy

146

rregullave ka një sërë disavantazhesh të cilat nuk janë aspak surprizues për vetë

faktin se skenarët e mundshëm të “betejës së formave” janë të larmishëm, çka e bën

shumë të vështirë që të kemi një rregull që do të ishte i kënaqshëm për të gjitha

rastet që hasen në praktikë.

Rregulli “Last Shot”, në formën e adoptuar nën të drejtën angleze, krijon më

tepër siguri juridike dhe parashikueshmëri në kuadër të marrëveshjes mes palëve

dhe veprimeve të tyre, çka e bën atë të jetë më efiçent në disa drejtime duke qenë

se krijon një standard për tregtarët dhe biznesin, në kuadër të së cilës ato krijojnë

dhe zhvillojnë marrëdhëniet e tyre. Megjithatë, është argumentuar se disavantazhet

dhe kostot shtesë janë më të mëdha se avantazhet dhe lehtësirat që krijon ky rregull

pasi, në shumicën e rasteve, nuk arrin të përkrahë vullnetin kontraktor të të dyja

palëve dhe të zbatojë marrëveshjen e përbashkët të arritur ndërmjet tyre për shkak

të zbatimit rigoroz të parimit të “pasqyrimit” sipas të cilit kontrata do të quhet e

lidhur vetëm atëherë kur propozimi dhe pranimi përputhen plotësisht. Ky aplikim i

rregullit “Last Shot” është argumentuar gjithashtu se sjell arbitraritet në rezultatet

që arrin si dhe shkakton kosto të larta transaksioni.

Nga ana tjetër, është argumentuar se rregulli “Knock Out” arrin të korrigjojë

një nga dobësitë më të mëdha të rregullit “Last Shot”, zbatimin e vullnetit dhe

qëllimit kontraktor të palëve në marrëdhënien mes tyre në masën sa më të madhe të

mundshme, çka e bën atë një vegël më efikase në përputhje me realitetin dhe

praktikën tregtare moderne. Si pasojë e kësaj, është argumentuar që rregulli “Knock

Out” është gjithashtu më efiçent nga pikëpamja ekonomike për palët. Megjithatë,

për shkak të fleksibilitetit që e karakterizon, ky rregull gjithashtu krijon kosto

transaksioni për faktin se nxit palët në hartimin e kushteve të njëanshme të cilat

është argumentuar se nuk janë efiçente për kontratën në tërësinë e saj, si dhe në disa

raste krijon paqartësi në lidhje me përmbajtjen e kushteve të kontratës.

Pavarësisht kësaj, analiza e bërë ka treguar që bilanci i rregulli “Knock Out”

është më pozitiv. Ky rregull argumentohet se i jep një zgjidhje më efiçente rasteve

të “betejës së formave” në krahasim me rregullin “Last Shot”. Kjo është ajo që është

edhe më e rëndësishme në kuadër të praktikave tregtare moderne pasi është ajo për

të cilën palët janë më të interesuara – maksimizimin e përfitimeve të tyre me sa më

pak kosto.

Më tej, u analizuan disa nga instrumentet më të rëndësishëm në planin

ndërkombëtar në fushën e të drejtës së detyrimeve dhe kontratave në referencë të

çështjes së “betejës së formave”. Në këtë drejtim, u analizua fillimisht rasti i CISG,

objektivave që synon të arrijë ky instrument në kuadër të aplikimit uniform të tij

dhe mbushjes së boshllëqeve. Analiza e këtyre parimeve është pasuar me një

diskutim të jurisprudencës së gjykatave në zbatim të nenit 19 të CISG dhe mënyrës

së interpretimit të çështjes së “betejës së formave” si dhe opinionit akademik në

këtë fushë. Interpretimet kanë qenë të ndryshme, ku disa kanë treguar preferencë

për rregullin “Last Shot” ndërsa të tjerë për rregullin “Knock Out” për zgjidhjen e

147

këtyre rasteve, çka e bën të paqartë se cili prej këtyre rregullave do të aplikohet nën

CISG. Ajo çka është e qartë është se qasja e dyfishtë e gjykatave në nivel kombëtar

në interpretimin e CISG lidhur me rregullin e zbatueshëm në rastet e “betejës së

formave” paraqitet problematike për krijimin e uniformiteti të CISG.

Përsa i përket arenës europiane, u analizua propozimi tashmë i tërhequr i

Komisionit Europian për krijimin e një Kodi Civil Europian, të quajtur “Common

European Sales Law” – CESL, i cili parashikonte krijimin e një regjimi sekondar

ligjor, përkrah të drejtës së brendshme kombëtare, në fushën e të drejtës

kontraktore. CESL u propozua si një instrument që do t’i shërbente palëve si një

mjet opsional në marrëdhëniet e tyre kontraktore, i cili do të lehtësonte

marrëdhëniet tregtare ndërkufitare duke shmangur barrierat e ndryshme ligjore, si

për shembull këshillimi ligjor mbi të drejtën kontraktore të një shteti të huaj,

negociimi i ligjit të aplikueshëm në kontratë apo përshtatja e kontratave ndaj

kërkesave të ndryshme të ligjeve në nivel kombëtar. Në këtë mënyrë u argumentua

se do të bëhej i mundur zhvillimi i tregëtisë me kosto më të ulëta për palët.

Sipas analizës së kryer u evidentua se CESL praktikisht adoptonte rregullin

“Knock Out” në nenin 39 të tij duke realizuar kështu të gjitha avantazhet dhe

disavantazhet e lidhura me aplikimin e këtij neni në rastet e “betejës së formave”.

U argumentua se ky rregull i përshtatet më shumë realitetit tregtar modern dhe

praktikave tregtare të palëve duke promovuar vullnetin e ndërsjelltë kontraktor të

palëve në masën më të madhe të mundshme. Megjithatë, pavarësisht këtyre

avantazheve, CESL nuk arrinte të korrigjonte disavantazhet e rregullit “Knock

Out”. Kjo pasi në nenin 39 nuk bëhet asnjë përpjekje për të zgjidhur çështjen e

evazivitetit të këtij rregulli dhe për të forcuar sigurinë juridike mbi procesin e

formimit të kontratës dhe përmbajtjes së saj. Kështu u argumentua se nën CESL,

palët janë përsëri të nxitur të hartojnë kushte të njëanshme që janë në përfitim vetëm

të interesave të tyre dhe jo të interesave të përbashkëta dypalëshe, çka për rrjedhojë

nuk është efiçente.

Së fundmi në këtë punim është analizuar rasti i Shqipërisë në raport me

çështje të lidhjes dhe përmbajtjes së kontratës në kontekstin e “betejës së formave”.

Fillimisht janë analizuar dispozitat e Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë nga e

cila është vërejtur se disa dispozita favorizojnë rregullin “Last Shot” ndërsa

dispozita të tjera duke se favorizojnë zbatimin e rregullit “Knock Out” në raste të

“betejës së formave”. E ngjashme paraqitet situata edhe në jurisprudencën e

gjykatave shqiptare ku nga analiza e kryer në dy vendime të Gjykatës së Lartë është

evidentuar se nuk ka një rregull të qartë veprimi për raste konflikti të formave

standarde të kushteve të shkëmbyera mes palëve. Në këtë kuadër, praktika paraqitet

e dyzuar çka është argumentuar se dëmton sigurinë juridike e për rrjedhojë edhe

interesat e palëve e subjekteve tregtare.

Në këtë kontekst, ky punim mendoj se mund të shërbejë si literaturë e

detajuar në lidhje me çështje të lidhjes dhe përmbajtjes së kontratave në rast të

148

rishikimit të dispozitave përkatëse të Kodit Civil në të ardhmen për të qartësuar këtë

fushë të së drejtës. Gjykatat shqiptare mund ta gjejnë gjithashtu të vlefshëm

konsultimin e këtij punimi në interpretimin që ata i bëjnë rasteve të ngjashme që

vijnë për gjykim, me qëllim unifikimin e praktikës gjyqësore. Së fundmi, në mbylljë

të këtij punimi do të jepet gjithashtu një rekomandim në formën e një propozimi për

një rregull të ri për zgjidhjen e “betejës së formave”. Rregulli “best shot” i

rekomanduar argumentohet se i shërben më mirë interesave të palëve në zgjidhjen

e “betejës së formave”.

Propozimi i një rregulli të ri për “betejën e formave”

Nëpër botë janë kristalizuar dy rregulla bazë për zgjidhjen e çështjes së

“betejës së formave”: rregulli “Last Shot” dhe rregulli “Knock Out”. Fatkeqësisht,

ashtu siç është argumentuar në këtë punim, asnjë prej këtyre rregullave nuk është

perfekt, veçanërisht në konsideratë të promovimit të efiçencës ekonomike për palët

e përfshira në një marrëdhënie detyrimi. Në këtë kuadër, është argumentuar se

rregulli “Last Shot”, sipas aplikimit të bërë në Angli kryesisht, por dhe në zbatim

të CISG-ut nga disa gjykata në nivel kombëtar, nuk arrin të promovojë kushte

kontraktore efiçente për palët dhe krijon kosto të larta transaksioni për këta të fundit.

Nga ana tjetër, rregulli “Knock Out”, sipas aplikimi të tij në Gjermani, SHBA dhe

Francë, gjithashtu nuk arrin të promovojë kushte kontraktore efiçente për palët dhe

krijon disa kosto të caktuara transaksioni për palët.

Pavarësisht kësaj, është argumentuar se së paku nga një këndvështrim

ekonomik, rregulli “Knock Out” paraqitet si më efiçent se rregulli “Last Shot” për

palët në një marrëdhënie të caktuar detyrimi. Ky rregull promovon barazinë dhe

drejtësinë mes palëve duke interpretuar në favor të lidhjes së një kontrate aty ku ka

marrëveshjë mes palëve, e interpretuar në bazë të sjelljeve të tyre respektive.

Gjithashtu, rregulli “Knock Out” ul në mënyrë të ndjeshmë kostot e transaksionit

në krahasim me rregullin “Last Shot”, pasi palët janë nuk janë të nxitur të

shkëmbejnë ad infinitum format e tyre standarde të kushteve dhe as të hartojnë këto

forma në mënyrë të njëanshme vetëm e vetëm në konsideratë të interesave të tyre

vetjake.415

Për faktin se të dy këto rregulla kanë disavantazhet e tyre, në këtë punim

rekomandohet një zgjidhje e re, e bazuar në propozimet e bëra përkatësisht nga

Victor Goldberg dhe Giesela Rühl për zgjidhjen e rasteve të “betejës së formave”,

të quajtur rregulli “best shot”.416 Ky rregull synon të ofrojë një mënyrë të re për

415 Për më tepër, shiko më lart në Kapitullin e 2-të. 416 Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency, and the Best-Shot Rule“

(76) Oregon Law Review fq. 166-171; Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24) University of Pennsylvania Journal of International Economic Law

fq. 221-224.

149

zgjidhjen e “betejës së formave” duke përmirësuar disavantazhet që krijojnë rregulli

“Last Shot” dhe rregulli “Knock Out”. Sipas rregullit “best shot” të propozuar nga

Goldberg, përmbajtja e kontratës do të duhet të përcaktohet nga gjykata në vlerësim

të atyre kushteve që ajo i konsideron më të drejta për palët, në tërësinë e kushteve

të shkëmbyera në format standarde mes palëve. Nga ana tjetër, rregulli “best shot”

sipas propozimit të Rühl përcakton se, në të njëjtën llogjikë, gjykata të zgjedhë, në

vlerësim të fakteve të paraqitura përpara saj, formë standarde të kushteve që

konsideron më efiçente për të dyja palët. Kjo qasje argumentohet se krijon më

shumë barazi mes palëve duke promovuar vullnetin e përbashkët të palëve dhe

efiçencën në marrëdhënien e tyre të detyrimit, si dhe nuk nxit hartimin e formave

standarde të kushteve të njëanshme.417

Për të kuptuar rregullin “best shot” të Goldberg, fillimisht le të supozojme

një skenar ku kemi dy palë në negociata e sipër për caktimin e çmimit të një sendi

apo shërbimi që njëra palë synon t’i shesë palës tjetër.418 Palët vendosin që ky çmim

të vendoset nga një palë e tretë, arbitër i pavarur, i cili do të shqyrtojë ofertat

respektive të tyre mbi çmimin dhe do të vendosë për njërin prej tyre mbi bazën e

asaj çka ai mendon se është çmim i drejtë dhe i përshatshëm për marrëdhënien në

fjalë. Arbitri nuk mund të ndërmjetësojë për gjetjen e një kompromisi por duhet të

zgjedhë vetëm ndërmjet njërit prej çmimeve të ofruara nga palët.419

Në këto rrethana, shitësi e di mirë se nëse do të tregohet lakmojë një çmim

të ekzagjëruar për produktin që po përpiqet të shesë, probabiliteti që çmimi i tij të

zgjidhet nga arbitri do të bjerë. E njëjta gjë vlen edhe për blerësin, një çmim tepër

i ulët i ofruar nga ana e tij nuk do të konsiderohet i drejtë e për rrjedhojë me shumë

gjasa do të refuzohet. Në këtë mënyrë, secila palë është e nxitur të “heqë dorë” nga

pretendimet vetjake dhe të paraqesë një ofertë të mesme dhe realiste, përndryshe do

të jetë subjekt i çmimit të palës tjetër të zgjedhur nga arbitri.

Pra nëse do të përfytyronim ofertat e palëve si pjesë e një drejtëze, ku çmimet

në rritje janë të vendosura në krahun e djathtë dhe çmimet në ulje në anën e majtë

të saj, sigurisht që shitësi do të donte të zhvendosej sa më shumë në të djathtë dhe

blerësi sa më shumë në të majtë. Megjithatë, fakti i ekzistencës së një pale të tretë

të pavarur, arbitrit, që do të vendosë përfundimisht marrëdhënien e tyre në

konsideratë të çmimit të shitjes së sendit apo shërbimit, i nxit palët që me ofertat e

tyre të zhvendose në drejtim të qendrës së kësaj drejtëze.420

Rregulli “best shot” i propozuar nga Goldberg fokusohet pikërisht në

logjikën e këtij shembulli. Në rast të dy formave standarde të kushteve të

shkëmbyera ndërmjet palëve që nuk përputhen me njëra-tjetrën, gjykata do të duhet

417 Po aty. 418 Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency, and the Best-Shot Rule“

(76) Oregon Law Review fq. 166. 419 Po aty. 420 Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency, and the Best-Shot Rule“

(76) Oregon Law Review fq. 166.

150

të vendosë se cilat kushte do të sundojnë në kontratën në fjalë. Cilat do të jenë këto

kushte? Ato kushte të cilat kjo gjykatë i konsideron si më të drejta ndërmjet atyre

kushteve të shkëmbyera mes palëve – kushtet të cilat janë më afër qendrës. Gjykata

nuk shqyrton as ofertën fillestare (“first shot”) dhe as formën e fundit të dërguar në

korrespondencën mes palëve (“Last Shot”), por shqyrton atë që konsideron si

zgjidhjen më të mirë dhe më të drejtë – zgjidhjen “best shot”.421 Në këtë mënyrë,

nëse njëra palë tenton të përfshijë kushte të padrejta dhe të paarsyeshme në ofertë,

ajo rrezikon mënjanimin e të gjitha kushteve në disfavor të saj. Sipas logjikës së

rregullit “best shot” palët e përfshira nxiten për të lëvizur drejt qendrës.

Edhe pse mund të duket paradoks fakti që një format i tërë kushtesh të

refuzohet për shkak të një kushti të caktuar që vlerësohet si i padrejtë apo “larg

qendrës”, sipas Goldberg kjo qasje është e duhura. Sipas tij interpretimi mbi

përshtatshmërinë e të gjitha kushteve të shkëmbyera mes palëve është i

domosdoshëm.422 Për më tepër, në këtë mënyrë palët janë të nxitur të jenë selektivë

në hartimin e formave të tyre standarde, duke i dhënë më shumë rëndësi atyre

kushteve që vlerësojnë se janë thelbësorë për ta. Kështu, për shembull, nëse

kufizimet mbi periudhën e vlefshmërisë së garancisë janë thelbësore për një shitës,

ai mund të insistojë mbi këto kushte por të lëshojë në disa kushte të tjera të një

rëndësie më të vogël për të.

Megjithatë, rregulli “best shot” i propozuar nga Goldberg paraqet disa

vështirësi në aplikimin e tij në praktikë. Interpretime të tilla mbi parime të

“drejtësisë”, “përshtatshmërisë” apo “barazisë” janë të predispozuara të jenë

subjektive dhe objekt kundërshtimi nga pala që mbetet në pozita më të disfavorshme

nga këto interpretime. Por Goldberg propozon që në interpretim të këtyre parimeve

gjykata duhet të analizojë sjelljen e palëve në raport me njëra tjetrën por dhe në

raport me marrëdhëniet e mëparshme mes tyre.423 Duke qenë se shoqëritë tregtare,

sipas rastit, herë janë blerës të një sendi apo shërbimi dhe hërë të tjera vendosen në

rolin e shitësit të një sendi apo shërbimi tjetër, format standarde që ata përdorin kur

janë nga ana tjetër e një marrëdhënie të tillë, duhet të konsiderohen si prova të asaj

çka sipas tyre konsiderohet se është e drejtë.

Kështu nëse format standarde të kushteve të një pale në rolin e tij si shitës

kufizojnë përgjegjësinë mbi dëme të shkaktuara ndaj objektit të kontratës, por

refuzon një gjë të tillë kur është në rolin e blerësit në raport me palën tjetër, Gjykata

duhet t’a marrë në konsideratë këtë fakt në interpretimin e marrëdhënies mes palëve

në rastet kur duhet të gjykojë mbi forma standarde të kushteve të tyre.424 Në këtë

mënyrë, palët do të duhet të jenë të kujdesshëm kur hartojnë format e tyre standarde


(76) Oregon Law Review fq. 166. 423 Po aty. 424 Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency, and the Best-Shot Rule“


151

të kushteve, në rolët e tyre respektive si shitës apo blerës, dhe të peshojnë mirë

avantazhet dhe disavatanzhet që sjell perdorimi i kushteve të ndryshme mbi të

njëjtin aspekt të kontratës.

Kjo qasje mendoj që sigurisht ndihmon gjykatat në vlerësimin e rrethanave

ku zhvillohet marrëdhënia e detyrimit ndërmjet palëve, por nga ana tjetër mund të

kemi raste kur palët përdorin më shumë se një formë standarde, qoftë në rolin e

shitësit apo blerësit. Në fakt shumëllojshmëria e marrëdhënieve tregtare dhe

mundësive të biznesit mund të shtyjë palët në hartimin e disa formave të ndryshme

të kushteve, të përdorshme në varësi të marrëdhënies dhe rrethanave. Në këto raste

do të ishte një detyrë e veshtirë për gjykatën të interpretojë dhe zgjedhë mbi bazën

e cilës formë do të vlerësojë sjelljen e palës. Megjithtatë, Goldberg argumenton se

në të tilla raste është detyrë e palës të justifikojë përdorimin e një formati të caktuar

kushtesh, siç morëm rastin e kufizimit të përgjegjësisë për dëme, dhe të argumentojë

pse përdorimi i këtij kushti është i domosdoshëm ose i nevojshëm për një

transaksion të caktuar.425 Kjo sigurisht që nuk është një detyrë e lehtë pasi kjo palë

do të duhet të justifikojë faktin se përse në ndërrim të roleve, përkatësisht shitës apo

blerës, ka vendosur të përdorë kushte të ndryshme.

Më tej, një tjetër problematikë në dukje e rregullit “best shot” të propozuar

nga Goldberg është se ai do të prodhonte më shumë kosto si pasojë e procesve

gjyqësore si dhe nuk do të krijonte siguri juridike për palët për shkak të

paparashikueshmërisë së tij. Por Goldberg argumenton se, pavarësisht problemeve

të veta, rregulli “best shot” arrin të krijojë më shumë siguri juridike në raport me

rregullin “Knock Out”, veçanërisht në rastet kur ky i fundit çon në krijimin e

rezultateve të tilla të cilat asnjë prej palëve nuk i kishte dëshiruar në fillim të

marrëdhënies së tyre.426 Në fakt shembulli i marrë në kapitullin e dytë të këtij

punimi, në lidhje me klazuolat e arbitrazhit, e ilustron këtë gjë. Sipas rregullit

“Knock Out” njëra palë mund të vendosë të shmangë një klazuolë të tillë arbitrazhi,

ndërkohë që nën rregullin “best shot” klauzola do të ishte e vlefshme.

Sa i përket kostove të proceseve gjyqësore, nëse aplikohen, sipas Goldberg

rregulli “best shot” edhe në këtë rast gëzon më tepër avantazhe. Kjo pasi nëse qasja

sipas rregullit “best shot” do të funksionojë siç duhet, do të ketë më pak gjasa që

format standarde të kushteve ndërmjet palëve të konfliktojnë. Ndryshimet në këto

forma do të jenë të vogla pasi palët janë të nxitur të hartojnë format e tyre të

kushteve në mënyrë të drejtë dhe të barabartë dhe jo të njëanshme sipas interesave

të tyre respektive.427 Në të tilla kushte, palët janë më pak të predispozuara të

zgjidhin marrëveshjet e tyre në gjykatë pasi ndryshimet mes formateve standarde të


(76) Oregon Law Review fq. 168. 427 Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency, and the Best-Shot Rule“


152

kushteve të tyre janë jomateriale. Në këtë mënyrë, rregulli “best shot” sipas

Goldberg lejon palët të gjejnë një rrugë të mesme, të drejtë për interesat e të dy

palëve, çka kufizon kosto të tilla shtesë. Në kontrast më këtë, rregulli “Knock Out”,

në masën që zëvëndëson kushtet e palëve me ato të vendosura nga ligji, do të rriste

kostot e lidhura me procese gjyqësore pasi palët do të jenë më të predispozuara për

mosmarrëveshje mes tyre.

Ndërkaq, një alternativë tjetër e ngjashme me atë të Goldberg për zgjidhjen

e çështjes së “betejës së formave” jepet nga Giesela Rühl. Propozimi i saj, i quajtur

gjithashtu “best shot” mbështetet në një masë të madhe mbi atë të Goldberg, por me

një ndryshim. Teksa Goldberg fokusohet tek elementi i drejtësisë dhe barazisë në

aplikimin e rregullit “best shot”, Rühl bazohet në rritjen e efiçencës në

marrëdhënien mes palëve në aplikim të rregullit “best shot”. Në lidhje me çështje

të krijimit të kontratës, ashtu si dhe propozimi i Goldberg, rregulli “best shot” i Rühl

ofron të njëjtën zgjidhje si rregulli “Knock Out”. Nga ana tjetër, ajo propozon një

mekanizëm të ri për përcaktimin e kushteve të kontratës.

Nën rregullin e propozuar nga Rühl, një kontratë do të konsiderohet e lidhur

ndërmjet palëve edhe kur propozimi dhe pranimi nuk përputhen plotësisht, pra nuk

pasqyrojnë njëra tjetrën.428 Nëse palët dëshirojnë të jenë të lidhur nëpërmjet një

kontrate, e evidentuar kjo nga sjellja e tyre para dhe pas shkëmbimit të

ofertës/pranimit, një kontratë do të konsiderohet e lidhur mes tyre. Në lidhje me

përcaktimin e kushteve të kësaj kontrate të lidhur mes palëve, Rühl konstaton se

disavantazhi më i madh i dy rregullave kryesorë “Last Shot” dhe “Knock Out” është

se nuk i inkurajon palët të hartojnë kushte kontraktore efiçente.429 Për këtë arsye,

në përgjigje të rasteve të “betejës së formave”, sipas rregullit “best shot” në

versionin e propozuar nga Rühl, gjykatat do të duhet të zgjedhin njërin prej formave

standarde të kushteve të shkëmbyera mes palëve – atë të vlerësuar prej tyre si më

efiçente.430

Këto kushte efiçente do të sundojnë përgjatë gjithë kontratës në fjalë,

ndërkohë që forma standarde e kushteve e palës tjetër do të injorohet tërësisht. Rühl

argumenton, ashtu si dhe Goldberg, se përparësia në përdorimim e kësaj metode për

të përcaktuar kushtet e kontratës është se secila palë është e nxitur të përfshijë

kushte efiçente në formën e saj standarde të kushteve. Në të kundërt palët do të

rrezikojnë injorimin tërësisht të setit të kushteve të dërguara nga ana e tyre.

Kjo krijon një lloj konkurence mes palëve për të hartuar kushte të cilat janë

më efiçente se ato të palës tjetër. Duke i dhënë gjykatës lirinë e zgjedhjes së formës

standarde të kushteve të njërës palë mbi bazën e efiçencës së përgjithshme të këtyre


University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 221. 429 Shiko më lart në Kapitullin e 2-të. 430 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24)


153

kushteve, rregulli “best shot” efektivisht inkurajon palët të hartojnë kushte

efiçente.431 Për këtë arsye, rregulli i propozuar nga Rühl jo vetëm promovon

marrëveshjet e arrira me vullnet të lirë të palëve, e cila është argumentuar në vetvete

si efiçente432, por gjithashtu i nxit palët të hartojnë kushte kontraktore efiçente në

marrëdhënien e tyre.

Megjithatë, sërish mbeten dyshime nëse ky rregull do të funksionojë sipas

këtyre parashikimeve, të cilat pranohen edhe nga vetë Rühl.433 Kjo pasi ky rregull

mbështetet në supozimin se palët hartojnë format e tyre standarde të kushteve

ekskluzivisht për të maksimizuar përfitimet e tyre, gjë e cila mund të mos jetë

krejtësisht e vërtetë. Është provuar se në praktikë, palët jo gjithmonë mendojnë për

përfitimet vetjake kur hartojnë format e tyre të kushteve, pavarësisht se ekziston një

tendencë e tillë.434 Në këto kushte, pyetja që shtrohet është nëse do të nevojitet një

inkurajim ligjor për palët, në formën e rregullit “best shot” të propozuar nga Rühl,

për të hartuar kushte që maksimizojnë përfitimet e përbashkëta të palëve në një

marrëdhënie kontraktore.

Sipas Rühl, një përgjigje e mundshme është që një incentivë e tillë ligjore

nuk është e nevojshme pasi supozimi i racionalitetit në analizën ekonomike të së

drejtës nuk mund të përshkruajë saktësisht sjelljen e palëve në një marrëdhënie të

tillë kontraktore. Sunstein e mbështet këtë version pasi sipas tij vendimet e marra

nga palët nuk janë vetëm produkt i racionalitetit por dhe të influencuara nga norma

sociale.435 Sipas tij, normat janë qëndrime sociale të asaj çfarë duhet dhe nuk duhet

të kryhet.436 Në një skenar të “betejës së formave”, janë pikërisht këto normat

sociale të cilat shmangin hartimin e kushteve të njëanshme nga palët, thjesht për

faktin se këto të fundit nuk do të duan të duken egoistë përkundrejt palës tjetër.

Megjithatë, edhe pse kjo mund të jetë e vërtetë, në vetvete nuk garanton

hartimin e kushteve nga të cilat të dy palët dalin të fituar. Në këtë linjë argumenton

edhe Keating, duke shpjeguar që normat sociale vërtet mund të ndihmojnë në

parandalimin e hartimit të kushteve të njëanshme nga palët, por kjo nuk i detyron

këta të fundit të hartojnë kushte të cilat janë në përfitim të përbashkët të tyre e për

rrjedhojë rrisin efiçencën në marrëdhënien e tyre.437 Në mbështetje të këtij

argumenti, Rühl pretendon se edhe nëse supozimi që palët hartojnë format e tyre

standarde të kushteve në mënyrë të njëanshme nuk është tërësisht i vërtetë, ai është


University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 222. 432 Për më tepër shiko Kapitullin e 2-të. 433 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24)

University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 222. 434 Keating, D (2000) Exploring the Battle of the Forms in Action (98) Michigan Law Review, fq.

2701-2702. 435 Sunstein, CR (1996) “Social Norms and Social Roles” (96) Columbia Law Review, fq. 945. 436 Po aty, fq. 914. 437 Keating, D (2000) Exploring the Battle of the Forms in Action (98) Michigan Law Review, fq.

2701-2702.

154

mjaftueshmërisht i vërtetë për të shërbyer si justifikim për rregullin e propozuar

“best shot”.438

Më tej, Rühl ndalet në analizën e kushteve efiçente dhe kostot e transaksionit

që do të prodhojë aplikimi i rregullit “best shot” në formën e propozuar prej saj.

Ajo pranon se në aspekte të caktuara, rregulli i propozuar prej saj rezulton në kosto

transaksioni të konsiderueshme.439 Kështu, në dallim nga rregullat “Last Shot” dhe

“Knock Out” të analizuara në këtë punim, rregulli “best shot” aplikon një qasje

fleksibël në përcaktimin e kushteve të kontratës çka e përkthyer në kosto

transaksioni nuk është e favorshme. Qasjet dhe rregullat që lejojnë fleksibilitet në

aplikim domosdoshmërisht rezultojnë në kosto më të larta transaksioni se rregullat

apo qasjet strikte.

Për më tepër, kostot e ardhura si pasojë e proceseve gjyqësore gjithashtu do

të jenë më të larta nën rregullin “best shot”. Një gjykatë që përballet me një rast të

“betejës së formave” do të duhet të përcaktojë dhe krahasojë efiçencën e

përgjithshme të formave standarde të kushteve të secilës palë në çdo çështje.440 Në

ndryshim me rregullat “Last Shot” dhe “Knock Out” të cilat aplikojnë një standard

më strikt mbi përcaktimin e kushteve të kontratës dhe si të tillë e bëjnë zbatimin e

tyre më pak të kushtueshëm në këtë kontekst. Për rrjedhojë, konstatohet një rritje e

kostove të transaksionit të rregullit “best shot” sipas propozimit të Rühl në krahasim

me rregullat “Last Shot” dhe “Knock Out”.

Megjithatë, Rühl gjithashtu argumenton se metoda e përcaktimit të kushteve

të kontratës sipas rregullit “best shot” mund të shërbejë në uljen e një pjese të

caktuar të kostove të transaksionit.441 Në fakt, këtë argument e konstatuam edhe në

propozimin e rregullit “best shot” sipas Goldberg. Nëse rregulli “best shot” do të

funksionojë siç duhet, format standarde të kushteve të shkëmbyera mes palëve nuk

do të kenë ndryshime të mëdha, çka do të sillte gjithashtu uljen e rëndësisë së

mospërputhjeve të mundshme ndërmjet tyre. Për rrjedhojë, argumenton Rühl, palët

do të jenë më pak të predispozuar për të shkuar në gjykatë për zgjidhjen e

mosmarrëveshjeve të mundshme mes tyre.442 Mosmarrëveshje të tilla, nëse ka, do

të zgjidhen me më shumë gjasa në rrugë të tjera alternative.

Në fakt, kjo është një arsye më shumë që numri i proceseve gjyqësore të ulet

edhe më tepër. Duke qenë se palët me shumë gjasa do të jenë në dijeni se cila do të

jetë zgjedhja e gjykatës ndërmjet formave standarde të kushteve të shkëmbyera mes

tyre, ata nuk do t’i drejtohen më gjykatës por do të kërkojnë mënyra të tjera për


University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 222. 439 Po aty, fq. 223. 440 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24)

University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 223. 441 Po aty, fq. 223. 442 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24)


155

zgjidhjen e konfliktit mes tyre (për shembull nëpërmjet ndërmjetësimit). Këto

metoda janë të njohura për faktin se janë më te shpejta dhe veçanërisht më të lira

për palët se sa gjykata. Për këto arsye, sipas Rühl, argumenti se zgjidhja e

mosmarrëveshjeve të mundshme mes palëve nën rregullin “best shot” do të jetë më

e shtrenjtë se nëpërmjet rregullave tradicionale të zgjidhjes së “betejës së formave”

bie, duke qenë se me rregullin “best shot” kemi një ulje të theksuar të numrit të

çështjeve që shkojnë në gjykatë.443

Në këtë mënyrë, ky version i rregullit “best shot” sipas Giesela Rühl krijon

dy avantazhe të mëdha ekonomike, duke promovuar marrëveshjet e arritura me

vullnet të lirë ndërmjet palëve, çka është efiçente në vetvete, si dhe promovimin e

kushteve më efiçente në format e shkëmbyera mes palëve. Sidoqoftë, shohim që

edhe këto rezultate krijojnë kosto të caktuara transaksioni për palët. Megjithatë,

Rühl argumenton se avantazhet që krijohen nëpërmjet aplikimit të rregullit “best

shot” janë më të mëdha se disavantazhet e ardhura si pasojë e rritjes së kostove të

transaksionit.444 Për më tepër, kostot e transaksionit u argumentua gjithashtu se do

të ulen ndjeshëm për shkak të uljes së numrit të rasteve ku palët iu drejtohen

gjykatave për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve mes tyre. Në këtë mënyrë, sipas Rühl,

rregulli “best shot” i bazuar në parimin e promovimit të efiçencës mes palëve në një

marrëdhënie detyrimi është një zgjidhje më e mirë për “betejën e formave” se ajo e

ofruar nëpërmjet rregullave tradicionale “Last Shot” dhe “Knock Out”.445

Ky është dhe konkluzioni në të cilin arrin ky punim, me argumentin se është

pikërisht efiçenca në marrëdhëniet e palëve ajo çka është më e rëndësishme për

palët, e për rrjedhojë duhet të jetë e tillë edhe për vetë kuadrin ligjor. Në këtë

kontekst, mendoj se edhe e drejta shqiptare apo vendimet e gjykatave shqiptare

duhet të ndjekin të njëjtën linjë arsyetimi të rregullit “best shot”, veçanërisht të

versionit të propozuar sipas Giesela Rühl. Në çdo rast duhet që të respektohet parimi

i vullnetit të lirë të palëve në një marrëdhënie detyrimi. Nëse një vullnet i tillë

provohet nga kushtet rrethanore dhe sjellja e palëve në marrëdhënien e tyre, format

standarde të kushteve të shkëmbyera mes tyre nuk duhet të përbëjne shkak për të

argumentuar se nuk ka një kontratë të lidhur mes tyre. Cilado qoftë zgjidhja e ofruar,

ajo duhet të rrisë efiçencën në marrëdhënien e palëve, duke promovuar ato kushte

të formave standarde të shkëmbyera mes palëve që janë me efiçente për ta si dhe

duke ulur në masën më të madhe të mundshme kostot e transaksionit.

443 Po aty. 444 Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic Observations” (24) University of Pennsylvania Journal of International Economic Law fq. 224. 445 Po aty.

156

BIBLIOGRAFI

MONOGRAFI

Beale, H; Fauvarque-Cosson, B; Rutgers, J; Tallon, D; Vogenauer, S

(2010) “Cases, Materials and Text on Contract Law” (2nd ed.) Hart

Publishing, Oxford.

Burrows, P; Veljanovski, CG (1981) “Introduction: The Economic

Approach to Law” në Burrows, P; Veljanovski, CG (eds) The Economic

Approach to Law, Butterworths, United Kingdom.

Coase, RH (1960) “The Problem of Social Cost” (3) The Journal of Law

and Economics.

Cooter, R; Ulen, T (2008) “Law & Economics” (5th ed) Pearson Addison-

Wesley, Boston.

Dutilleul, F. C. & Delebecque, P. (2001) “Contrats Civils Fr

Commerciaux” (5th ed).

Felemegas, J (2007) “An International Approach to the Interpretation of

the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of

Goods (1980) as Uniform Sales Law” Cambridge University Press.

Lookofsky, J (2000) “The 1980 United Nations Convention on Contracts

for the International Sale of Goods” në Herbots, J; Blanpain, R (eds)

International Encyclopaedia of Laws-Contracts Suppl. 29 Kluwer Law

International, The Hague 1.

Markesinis, B; Unberath, H; Johnston, A (2006) “The German Law of

Contract: A Comparative Treatise” (2nd ed.) Hart Publishing, Portland,

Oregon.

McKendrick, E (2011) “Contract Law” (9th ed.) Palgrave MacMillan,

Mbretëria e Bashkuar.

McKendrick, E (2012) “Contract Law: Texts, Cases and Materials” (5th

ed.) Oxford University Press, Mbretëria e Bashkuar.

Muçmataj, I. (2015) “Shitja Ndërkombëtare e Mallrave”

(http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-

content/uploads/2015/02/Doktoratura-Ilda-Mucmataj-Fakulteti-i-

Drejtesise-Departamenti-i-se-Drejtes-Civile.pdf).

Peel, E (2011) “Treitel: The Law of Contract” (13th ed.) Sweet &

Maxwell, Mbretëria e Bashkuar.

Posner, R (2007) “Economic Analysis of Law” (7th ed) Aspen Publishers,

New York.

157

Schlechtriem, P (2002) “Battle of the Forms in International Contract

Law: Evaluation of approaches in German law, UNIDROIT

PRINCIPLES, European Principles, CISG; UCC approaches under

consideration” (translated by Eimer, M) (with updated reference to 2002

ruling of German Supreme Court) në Thume, KH (1999)(ed) “Festschrift

für Rolf Herber zum 70. Geburtstag” Newied, Luchterhand fq. 36.

Schlechtriem, P; Butler, P (2009) “UN Law on International Sales: The

UN Convention on the International Sale of Goods” Springer,

Heidelberg, Germany.

Tutulani-Semini, M (2006) “E drejta e detyrimeve dhe e kontratave

(Pjesa e përgjithshme)”, Scanderbeg books.

Treitel, GH (2012) “The Agreement” në Beale, H (eds) Chitty On

Contracts (31st ed.) (Vol.1) Sweet & Maxwell, Mbretëria e Bashkuar.

Zaganjori, Xh; Anastasi, A; Çani (Methasani), E. (2011) “Shteti i së

Drejtës në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë” Shtëpia Botuese,

Adelprint.

VENDIME TË GJYKATAVE

Vendimi Tinn v Hoffmann & Co. (1873) 29 L.T.R.

Vendimi Hyde v Wrench (1840) 3 Beav.

Vendimi Butler v Ex-Cell-O Corp (England) Ltd (1979) 1 WLR

Vendimi Gibson v Manchester City Council (1979) 1 WLR

Vendimi Tekdata Interconnections Ltd v Amphenol Ltd (2009) EWCA

Civ

Vendimi Specialist Insulation Limited v Pro-Duct (Fife) Limited (2012)

ScotCS CSOH

Vendimi Trebor Bassett Holdings Ltd v ADT Fire and Security Plc (2012)

EWCA Civ

Vendimi OLG (Oberlandesgericht) (Court of Appeals) Köln (Cologne),

WM, (1971)

Vendimi OLG Karlsruhe, BB, (1972)

Vendimi OLG Köln, BB, (1980)

Vendimi LG Düsseldorf, ZIP fq. 359 (1980); OLG Stuttgart, ZIP (1981)

Vendimi OLG Koblenz, WM, (1984)

Vendimi BGH, NJW, (1985)

Vendimi Cass. com., Oct. 25, 1994, Bull. Civ. IV, No. 316

Vendimi Cass. Corn., July 12, 1994, Bull. Civ. IV, No. 268

158

Vendimi Cass. com., Nov. 20, 1984, Bull. Civ. IV, No. 313

Vendimi Cass. 2e civ., Nov. 16, 1961, D. 1962,420

Vendimi Cass. 2e civ. Nov. 7, 1956, D. 1957, somm. 67

Vendimi Cass 2e civ., Nov. 7,1956, Bull. Civ. III, No. 280

Vendimi CA Douai, Nov. 20, 1964, D. 1965, 506

Vendimi Trib. corn. Lille, Nov. 19, 1956, D. 1957, somm. 99

Vendimi CA Angers, Jan. 9, 1952, D. 1952. 404; JCP 1952 116969

Vendimi Cass. corn., July 11, 1995, Bull. Civ. IV., No. 211; JCP 1996

1122583

Vendimi Minar v. Skoog, 50 N.W.2d 300, (Minn. 1951)

Vendimi Tunis Mfg. Corp. v. Allen Knitting Mills, Inc., 386 N.Y.S.2d

911, 914 (N.Y. Sup. Ct.1976).

Vendimi Idaho Power Co. v. Westinghouse Elec. Corp., 596 F.2d 924,

927 (9th Cir. 1979)

Vendimi Pennsylvania Power & Light Co. v. Joslyn Corp., 7 U.C.C. Rep.

Serv. 2d (Callaghan) 1015, 1018 (E.D. Pa. 1988)

Vendimi Owens-Coming Fiberglass Corp. v. Sonic Dev. Corp., 546 F.

Supp. 533, 538 (D. Kan. 1982)

Vendimi Lea Tai Textile Co. v. Manning Fabrics, Inc., 411 F. Supp. 1404,

1407 (S.D.N.Y. 1975)

Vendimi Challenge Mach. Co. v. Mattison Mach. Works, 359 N.W.2d

232, 236 (Mich. Ct. App. 1984)

Vendimi S.C. Gray, Inc. v. Ford Motor Co., 286 N.W.2d 34, 41 (Mich.

Ct. App. 1979)

Vendimi Windsor Mills, Inc. v. Collins & Aikman Corp., 101 Cal. Rptr.

347, fq. 352 (Cal. Ct. App. 1972)

Vendimi Trafalgar Square, Ltd. v. Reeves Bros., 7 U.C.C. Rep. Serv.

(Callaghan) 712 (N.Y. Sup. Ct. 1970)

Vendimi Frances Hosiery Mills, Inc. v. Burlington Indus., Inc., 204

S.E.2d 834, fq. 842 (N.C. 1974)

Vendimi Medical Dev. v. Industrial Molding Corp., 479 F.2d 345, fq. 348

(10th Cir. 1973) (në aplikim të së drejtës kaliforniane)

Vendimi Silverstyle Dress Co. v. Aero-Knit Mills, Inc., 11 U.C.C. Rep.

Serv. (Callaghan) 292, fq. 293 (N.Y. Sup. Ct. 1972)

Vendimi Eskay Plastics, Ltd. v. Chappeli, 660 P.2d 764, fq. 767 (Wash.

Ct. App. 1983)

Vendimi Dorton v. Collins & Aikman Corp., 453 F.2d 1161, fq. 1166 (6th

Cir. 1972)

159

Vendimi Construction Aggregates Corp. v. Hewett-Robins, Inc., 404 F.2d

505, fq. 509 (7th Cir. 1968)

Vendimi Roto-Lith, Ltd. v. F.P. Bartlett & Co., 297 F.2d 497, fq. 500 (1st

Cir. 1962);

Vendimi Universal Oil Prods. Co. v. S.C.M. Corp., 313 F. Supp. 905, fq.

906 (D. Conn. 1970);

Vendimi Bickett v. W.R. Grace & Co., 12 U.C.C. Rep. Serv. (Callaghan)

629 (W.D. Ky. 1972).

Vendimi OLG Saarbrücken (1993) 1 U 69/92

Vendimi Magellan International Corp. v Salzgitter Handel GmbH (1999)

U.S. Dist. LEXIS 19386; OLG München (1998) 7 U 4427/97

Vendimi Amtsgericht Kehl (“Gjykata e Shkallës së Parë Kehl) (1995) 3

C 925/93

Vendimi BGH (2002) VIII ZR 304/00

Vendimi CASS, Cour de Cassation (1998) J 96-11.984

Vendimi nr. 29/2010 i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë

Vendimi i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr.11214-02700-00-2013 i

Regj.Themeltar, Nr.00-2013-2570 i Vendimit (630), dt. 07.11.2013

Vendimi i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2992 Akti datë

02.11.2015, Nr. 2435 Vendimi datë 21.12.2015

Vendimi i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë Nr. 11243-00271-00-2016 i

Regj.Themeltar, Nr. 00-2016 - 713 i Vendimit (68), dt. 10.03.2016

Vendimi i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë Nr. 2051 Akti datë

20.06.2016, Nr. 1537 Vendimi datë 15.09.2016

BOTIME NË REVISTA SHKENCORE

Ansip, A. (2017) “The Digital Single Market Strategy two years on”,

Journal of European Consumer and Market Law. Volumi 6, fq. 145.

Baird, DG; Weisberg, R (1982) “Rules, Standards, And The Battle of the

Forms: A Reassessment of § 2-207” (68) Virginia Law Review (No 6)

fq. 1217.

Barron, P & Dunfee, TW (1975) “Two Decades of 2-207: Review,

Reflection and Revision” (24) Cmv. ST. L. Rav, fq. 171.

Beale, H; Dugdale, T (1975) “Contracts Between Businessmen: Planning

and the Use of Contractual Remedies” (2) British Journal of Law and

Society, fq. 45.

160

Bonnell, MJ (1987) “General Provisions: Article 7” në Komentarin

“The International Sales Law: The 1980 Vienna Sales Convention”.

Brown, CN (1990-1991) “Restoring Peace in the Battle of the Forms: A

Framework for making Uniform Commercial Code Section 2-207 Work”

(69) North Carolina Law Review, fq. 893.

DiMatteo, LA; Dhooge, L; Greene, S; Maurer, V; Pagnattaro, M (2004)

“The Interpretive Turn in International Sales Law: An Analysis of Fifteen

Years of CISG Jurisprudence” (34) Northwestern Journal of

International Law and Business, fq. 299.

Dimroçi, J (2011) “Kontrata e shitblerjes në internet. Lidhja dhe zgjidhja

e kontratës” (4) Revista Jeta Juridike, Botimet Morave, fq. 35-36.

Fejös, A (2007) “Battle of Forms under the Convention on Contract for

the International Sale of Goods (CISG): A Uniform Solution?” (11)

Vindobona Journal of International Commercial Law and Arbitration, fq.

113.

Ferrante, E (2003) “Battle of Forms” and the 1980 United Nations

Convention on Contracts for the International Sale of Goods (CISG): A

note on the BGH (German Supreme Court) decision of 9 January 2002

(8) Uniform Law Review n.s., fq. 975.

Gabriel, HD (1994) “The Battle of the Forms: A Comparison of the

United Nations Convention For the International Sale of Goods and the

Uniform Commercial Code” (49) Business Lawyer fq. 1053.

Goldberg, VP (1997) “The “Battle of the Forms”: Fairness, Efficiency,

and the Best-Shot Rule “(76) Oregon Law Review fq. 155.

Honnold, J (1988) “The Sales Convention in Action – Uniform

International Words: Uniform Application?” (8) Journal of Law &

Commerce, fq. 207.

Jacobs, EJ (1985) “The Battle of the Forms: Standard Term Contracts in

Comparative Perspective” (34) International and Comparative Law

Quarterly fq. 297.

Keating, D (2000) “Exploring the Battle of the Forms in Action” (98)

Michigan Law Review fq 2678.

Lord Mance, J (2010) “The Common Frame of Reference” (3) Zeitschrift

für Europäisches Privatrecht, fq. 457.

Morgan, P (2010) “Battle of the forms: restating the orthodox” (Case

Comment) (69(2)) Cambridge Law Journal fq. 230.

Murray, JE Jr (1998) “The Neglect of the CISG: A Workable Solution”

(17) Journal of Law and Commerce, fq. 365.

161

Ostas, DT; Darr, FP (1995-1996) “Redrafting U.C.C. Section 2-207: An

Economic Prescription for the Battle of the Forms” (73) Denver

University Law Review, fq. 403.

Rosh, RM (1990) “Demilitarizing the Battle of the Forms: A Peace

Proposal”, Columbia Business Law Review, fq. 553.

Rühl, G (2003) “The Battle of the Forms: Comparative and Economic

Observations” (24) University of Pennsylvania Journal of International

Economic Law fq. 189.

Schulze, R. (2015) “The New Shape of European Contract Law”, Journal

of European Consumer and Market Law. Volumi 4, fq. 127.

Stephens, CA (1991-1992) “On Ending the Battle of the Forms:

Problems with Solutions” (80) Kentucky Law Journal fq. 815.

Stephens, CA (2007) “Escape from the Battle of the Forms: Keep It

Simple, Stupid” (11) Lewis & Clark Law Review fq. 233.

Steyn, J (1994) “A Kind of Esperanto?” The Frontiers of Liability (Birks,

P ed.) fq. 14-15.

Sukurs, C (2001) “Harmonising the Battle of the Forms: A Comparison

of the United States, Canada, and the United Nations Convention on

Contract for the International Sale of Goods” (34) Vanderbilt Journal of

Transnational Law fq. 1481.

Sunstein, CR (1996) “Social Norms and Social Roles” (96) Columbia

Law Review fq. 903.

Thatcher, CM (1984) “Battle of the Forms: Solution by Revision of

Section 2-207” (16) UCC Law Journal, p. 237.

Thatcher, CM (1987) “Sales Contract Formation and Content - An

Annotated Apology for a Proposed Revision of Uniform Commercial

Code § 2-207” (32) S.D. L. Rnv, fq. 181.

Travalio, GM (1983) “Clearing the Air after the Battle: Reconciling

Fairness and Efficiency in a Formal Approach to U.C.C. Section 2-207”

(33) Case Western Reserve Law Review, fq. 327.

Turrini, A & Van Ypersele, T (2010) “Traders, courts, and the border

effect puzzle” Regional Science and Urban Economics, fq. 40.

Vergne, F (1985) “The “Battle of the Forms” under the 1980 United

Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods”

(33) American Journal of Comparative Law, fq. 233.

Viscasillas, MdPP (1998) “Battle of the Forms” Under the 1980 United

Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods: A

Comparison with Section 2-207 UCC and the UNIDROIT Principles (10)

Pace International Law Review, fq. 97.

162

Viscasillas, MdPP (2002) “Battle of the forms and the burden of proof:

an analysis of BGH 9 January 2002” (6) Vindobona Journal of

International Commercial Law and Arbitration (No 2), fq. 217.

Viscasillas, MdPP (2002) “Editorial Remarks” in Guide to Article 19

CISG: Comparison with Principles of European Contract Law (PECL).

Pace Law School Institute of International Commercial Law.

Von Mehren, AT (1990) “The “Battle of the Forms”: A Comparative

View” (38) American Journal of Comparative Law, fq. 265.

Wildner, K (2008) “Art.19 CISG: The German Approach to the Battle of

the Forms in International Contract Law: The Decision of the Federal

Supreme Court of Germany of 9 January 2002” (20) Pace International

Law Review 1.

FAQET E INTERNETIT

Jean Claude Juncker, (15 Korrik 2014) “A New Start for Europe: My

Agenda for Jobs, Growth, Fairness and Democratic Change – Political

Guidelines for the next European Commission”.

(https://ec.europa.eu/commission/publications/president-junckers-

political-guidelines_en )

Propozim Direktiva mbi “Tregun e Përbashkët Dixhital” https://eur-

lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52016PC0593.

Propozimi mbi të drejtën tregtare europiane të përbashkët (“Common

European Sales Law“): https://eur-lex.europa.eu/legal-


Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë.

http://www.drejtesia.gov.al/files/userfiles/Legjislacioni/Kodi_Civill-

2014_i_azhornuar.pdf







Universiteti i Tiranës Instituti i Studimeve Europiane · ekonomike në vend dhe në planin...

Documents

Transcript of Universiteti i Tiranës Instituti i Studimeve Europiane · ekonomike në vend dhe në planin...