i

UNIVERSITETI I TIRANËSFAKULTETI I DREJTËSISË

DEPARTAMENTI I SË DREJTËS PUBLIKE

DISERTACION

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”

E DREJTA PËR PROCES TË RREGULLT LIGJOR NË TË DREJTËNADMINISTRATIVE. VËSHTRIM KRAHASUES MES RUMANISË,

RUSISË DHE SHQIPËRISË

Kandidati: Udhëheqës ShkencorElona BANO Prof. Dr. Ermir DOBJANI

TIRANË 2016

ii

©E drejta e autorit: ELONA BANOKy punim shkencor është formatuar sipas kërkesave të Rregullores “Për Organizimin eProgrameve të Studimit të Doktoratave” miratuar në Mbledhjen e Sentatit Akademik tëUniversitetit të Tiranës me vendimin nr. 20, të datës 13.11.2008.Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje,huapërdorje, shfrytëzim, transmetim, regjistrim, ruajtje, depozitim, përdorje dhe/ose çdo formëtjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cenues me çfarëdo lloj mjeti apo forme pa lejenpërkatëse me shkrim të autorit.

iii

Parathënie

Ky punim është frut i një pune të konsiderueshme të bërë në këto vitet e fundit nga autori nëlidhje me zhvillimin e të drejtës administrative në tërësi si dhe të procesit administrativ nëveçanti. Studimet Bachelor në Rumani dhe ato master në Rusi si dhe njohja e këtyrelegjislacioneve e kanë lehtësuar ndjeshëm realizimin e këtij punimi.

Duke qenë se doktrina në rrafsh krahasues në sferën administrative është fokusuar kryesisht nëkrahasimin e legjislacionit shqiptar me legjislacionet perëndimore, ndërsa krahasimi melegjislacionet e Evropës qendrore apo lindore mungon pothuajse plotësisht, është synuar që kypunim të sjellë një risi për sa i përket ekspozesë legjislative dhe analizës ligjore me shtete siRumania dhe Rusia të cilat në periudha të caktuara kohore kanë pasur ngjashmëri socialo-politike e për pasojë dhe ligjore të konsiderueshme.

Studimi është fokusuar në studimin e zhvillimit të drejtës administrative në Shqipëri, Rumani dheRusi duke u përqendruar në një problematikë tejet specifike për këto tre shtete, mangësitë që atoshprehin në garantimi të një shteti të së drejtes e sidomos në respektimin e një të drejtethemelore siç është e drejta për proces të rregullt ligjor.

Aspekt tjetër themelor nga ku dalin dhe konkluzionet e këtij punimi, kanë të bëjnë me faktin se sipo kryhen reformat administrative dhe se si administratat e këtyre vendeve dhe gjyqësori i tyrepo përshtatet me drejtësinë administrative, duke hedhur kështu mitin e ish-vendeve komuniste tëcilat konsideronin shtetin si garantues të të gjithë të drejtave kushtetuese dhe nuk konceptoninaspak mundësinë kur vete shteti mund të jetë shkelësi kryesor i tyre, objekt ky i vete procedimitdhe gjykimit administrativ.

Një piketë tjetër ku është fokusuar ky studim, ka të bëjë pikërisht me jurisprudencën kushtetueserumune, ruse dhe shqiptare duke parë zhvillimet me të fundit në këto shtete dhe duke analizuaredhe trendet më të fundit që hasen në këto jurisprudenca. Specifike janë vendimet e gjykatavekushtetuese rumune dhe ruse të dy viteve të fundit të cilat edhe pse anëtare të Këshillit tëEvropës për shkak të numrit të madh të çështjeve të humbura në Gjykatën Evropiane të Drejtavetë Njeriut kanë arritur që në emër të sovranitetit të brendshëm të mund “te mosnjohin” apo tëkufizojnë njohjen dhe zbatimin e vendimeve të kësaj gjykate ndërkombëtare.

Është synuar jo vetëm që të shpalosen veçoritë në legjislacionet administrative të ketyre treshteteve por në seksionin e caktuar për konkluzione të analizohen edhe mendimet me të fundit tëdoktrinave respektove duke bere propozime de lege ferenda ose për thellimin akoma tëmëtejshëm të reformave administrative.

Megjithëse punimi nuk synon përmbushjen e të gjitha çështjeve që lindin në zhvillimin e tëdrejtës për proces të rregullt ligjor në të drejtën administrative, ai përpiqet të japë kontributin etij sidomos duke u fokusuar në metodologjinë krahasuese duke pasqyruar kështu një evidence tëpraktikave me të mira dhe me pak të suksesshme të këtyre tre shteteve.

iv

Mirënjohje,

Për realizimin e këtij punimi dua të falënderoj, në radhë të parë udhëheqësin tim Prof. Dr. ErmirDobjani për mbështetjen e jashtëzakonshme, ndihmën, shtysën dhe inkurajimin që më ka dhënëgjatë gjithë procesit intensiv të studimit si dhe për idetë dhe konceptet e tij tejet profesionale nëfushën e të drejtës administrative, pa ndihmën e të cilit ky punim do të ish shumë e vështirë tërealizohej.

Një falenderim i veçantë, për dhënien e mundësisë së përgatitjes së këtij disertacioni, shkon përdrejtuesit dhe anëtarët e Departamentit të së Drejtës Publike pranë Fakultetit të Drejtësisë tëUniversitetit të Tiranës.

Në fund një falënderim i veçantë shkon për babain tim i cili si jurist me një eksperiencëpothuajse 40 vjeçare më ka rrënjosur dëshirën për të drejtën, të moralshmen dhe të ndershmen sidhe kuriozitetin për të qenë jo vetëm një kërkuese shkencore por edhe një praktikante e mirë. Poashtu falënderoj bashkëshortin tim i cili më ka mbështetur e sidomos më ka inkurajuar endihmuar për përgatitjen në kohë të këtij disertacioni.

v

Metodologjia

Puna kërkimore për këtë disertacion ka filluar që në vitin 2010 gjatë punës sime si lektore e tëdrejtave të njeriut në një prej institucioneve të arsimit të lartë dhe filloi të intensifikohet duke ufokusuar në këtë temë pas muajit Tetor 2012, moment i cili përkon me miratimin e kërkesës simepër të vazhduar studimet doktorale pranë Fakultetit të Drejtësisë në Universitetin e Tiranës. Gjatëgjithë kësaj periudhe kam botuar një sërë artikujsh shkencorë në revistat shkencore brenda dhejashtë vendit duke i ndërthurur dhe me pjesëmarrje në konferenca shkencore kombëtare dhendërkombëtare, të cilat për efekt lehtësimi, janë evidentuar në pjesën kushtuar Bibliografisë.

Hartimi i këtij disertacioni ka qenë një sfidë e vërtetë për shkak edhe të rrafshit krahasues midislegjislacioneve dhe doktrinave të tre vendeve si Rumania, Rusia dhe Shqipëria, por çka është mëe rëndësishme, doktrina juridike shqiptare në fushën e të drejtës administrative në tërësi dhe tëdrejtës për një proces të rregullt ligjor në të drejtën administrative në veçanti, është ende jo eplotë.

Metoda kryesore e përdorur është ajo krahasuese, ku përveçse një analize të legjislacioneverumune, ruse dhe shqiptare, është dashur që të evidentohen ngjashmëritë dhe dallimet qëekzistojnë në këto legjislacione si dhe evidentimi i mënyrës së interpretimit të parimit për njëproces të rregullt ligjor nga gjykatat kushtetuese të këtyre vendeve. Gjithsesi, për më tepër,njohja shumë e mirë e gjuhës rumune dhe asaj ruse përgjatë studimeve të mia Bachelor dheMaster, e kanë lehtësuar hartimin e këtij punimi, duke sjellë përkthime nga vendimet origjinale tëgjykatave kushtetuese rumune dhe ruse.

Metoda përshkruese është përdorur në hartimin e këtij punimi, me qëllim identifikimin e gjendjesaktuale të këtij parimi, duke përshkruar me hollësi zhvillimin e tij si dhe problematikat që janëhasur, herë pas here, nga institucionet kushtetuese dhe individët në ushtrimin sa të kompetencaveaq edhe të të drejtave në rastin e individëve.

Për një analizë më të plotë është përdorur metoda hulumtuese, e cila vjen e bazuar mbi atëkrahasuese dhe përshkruese duke na sjellë lidhjen shkak- pasojë si dhe duke ju përgjigjurpyetjeve “Çfarë është procesi i rregullt ligjor?”, “Nga dallohet procesi i rregullt ligjor nga procesii rregullt gjyqësor?”, etj.

Metoda parashikuese, jo e fundit për nga rëndësia, është përdorur kryesisht, në pjesën ekonkluzioneve dhe të rekomandimeve, ku pas evidentimit de lege lata në të tre shtetet janë bërëpropozime de lege ferenda.

Një ndihmesë të madhe në këtë drejtim më ka dhënë edhe referimi tek botimi i autores GinaWisker ―The Postgraduatë Research Handbook, (Succeed with your MA, MPhil, EdD andPhD), Palgrave 2001, një libër orientues i dobishëm për konceptimin e disertacionit, përorganizimin e research-it, strukturës dhe përgatitjes finale të këtij kërkimi shkencor.

vi

Plani i punës për kryerjen e këtij studimi ka qenë i mirë përcaktuar dhe i ndarë në disa faza tëcilat janë raportuar periodikisht pranë Departamentit të Drejtës Publike. Ndër fazat më kryesoreevidentohen:

1. Faza e parë, e cila është fokusuar në përzgjedhjen e literaturës së duhur dhe të plotë ngatë tre vendet, ku ritheksojmë doktrinën e mangët në gjuhën shqipe. Për këtë arsye, gjatëmuajve Korrik-Gusht 2013, kam shfrytëzuar Bibliotekën Kombëtare Shtetërore Rumunenë Bukuresht si dhe për sigurimin e literaturës ruse kam pasur një ndihmë tëvazhdueshme nga ish kolegët e mi, të cilët më kanë siguruar librat dhe materialet e tjeratë domosdoshme, të viteve të fundit në këtë fushë. Një kohë të konsiderueshme në këtëfazë ka zënë edhe kërkimi dhe hulumtimi i materialeve nëpërmjet internetit.

2. Faza e dytë, ka qenë një periudhë studimi, seleksionimi dhe përpunimi i literaturës sëgrumbulluar, e pasuar kjo me fazën e përballjes së gjetjeve të mia studimore me mendimedhe opinione të kolegëve dhe specialistëve të fushës së drejtësisë në konferencakombëtare dhe ndërkombëtare si dhe botimi në revistat e specialitetit. përkatës.

3. Faza e tretë, ka qenë e karakterizuar nga procesi analitik dhe hulumtues.4. Ky punim do të rrezikonte të ishte shumë teorik nëse nuk do të isha konsultuar me

ekspertë të së drejtës kushtetuese dhe specialistë nga më të mirët në fushën e drejtësisë tëcilët janë akademikë, kanë punuar në Gjykatën Kushtetuese, Gjykatën e Lartë, Ministrinëe Drejtësisë, Presidencë apo KLD. Nga këta njohës të fushës kam marrë ide, sugjerime tërëndësishme si p.sh. prof. Akad. Luan Omari i cili më ka udhëhequr në një krijim më tëqartë të evoluimit të parimit për një proces të rregullt ligjor në Shqipëri, z. Kristaq Traja icili më ka orientuar në pjesën e drejtësisë kushtetuese dhe vendit që duhet të zërë parimipër një proces të rregullt ligjor në Shqipëri, z. Ilir Panda i cili më ka orientuar sidomospër sa i përket propozimeve de lege ferenda etj. Po ashtu dhe eksperienca 1 vjeçare siKëshilltare ligjore për çështjet e kushtetutshmërisë së ligjeve pranë Institucionit tëPresidentit të Republikës më ka ardhur në ndihmë. Ndërkohë përditësimi më i mirë dhe iplotë me legjislacionin vendas dhe të huaj ka ardhur edhe si rrjedhojë e punës si ekspertee jashtme pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për reformën në drejtësi duke filluarqë nga muaji janar 2015.

vii

Hyrje

Përse paraqet rëndësi respektimi i procesit të rregullt ligjor? Për të dhënë një përgjigje të shkurtërdhe sa më të saktë, së pari, mjafton t’i drejtohemi nenit 42 të Kushtetutës, i cili parashikon së“liria, prona dhe të drejtat e njohura me Kushtetutë dhe me ligj nuk mund të cenohen pa njëproces të rregullt ligjor.” Kjo dispozitë, e cila i ngjan për nga formulimi nenit 5 dhe 14 tëKushtetutës së SHBA-ve, detyron të gjitha organet e pushtetit publik të respektojnë lirinë, tëdrejtën e pronës dhe të drejta të tjera. Së dyti, nëse aktet e pushtetit publik do të ndërhyjnë duke ikufizuar këto të drejta dhe liri, atëherë ato në çdo rast duhet ta bëjnë këtë duke respektuarprocesin e rregullt ligjor. Por ç’do të thotë proces i rregullt ligjor? Deri ku shtrihet mbrojtja e tij?

Ndaj cilave akte mund ta mbrojë individin ky parim? Cili është rrethi i subjekteve që mbrohenprej tij? Përgjigjet e këtyre pyetjeve dhe të tjera të përafërta me to i gjejmë tek praktika mjaft epasur e Gjykatës Kushtetuese shqiptare, të cilën e sjell të përmbledhur ky botim.

Të drejtat e njeriut nuk janë asnjëherë plotësisht dhe tërësisht të mbrojtura. Detyrimi që kanëinstitucionet shtetërore për t’i respektuar ato nuk nënkupton patjetër dhe në çdo rast garantimin etyre. Për këtë arsye, paraqet rëndësi mjeti material dhe procedural i parashikuar në legjislacionine një vendi me qëllim mbrojtjen gjyqësore të të drejtave themelore, kur individit nuk i ka mbeturrrugë tjetër për t’i gëzuar ato.

Cenimi i të drejtave themelore mund të pretendohet në çdo fazë të gjykimit të zakonshëm, sepseedhe gjykatat janë të detyruara të zbatojnë dhe të respektojnë të drejtat e njeriut1. Nëse, brendasistemit të zakonshëm gjyqësor nuk është i mundur riparimi i shkeljes së të drejtës, individit imbetet edhe një mundësi tjetër efektive, mundësia që t’i drejtohet me një mjet të veçantë ankiminjë institucioni tjetër, konkretisht Gjykatës Kushtetuese.

Kjo e fundit, duke ushtruar kompetencat e saj të njohura nga Kushtetuta do të shqyrtojë nësendodhet para ndonjë shkelje të të drejtave dhe lirive themelore dhe nëse përgjigja është pozitive,ajo do të konstatojë së cili organ është përgjegjës për shkeljen dhe së cila është mënyra më e mirëpër riparimin e shkeljes. Pas këtij vendimi, organet kompetente janë të detyruara ta zbatojnë atë,sipas rekomandimeve dhe argumenteve të Gjykatës Kushtetuese. Për këtë arsye, ankimiindividual kushtetues sot konsiderohet si mjaft efektiv dhe vetë Gjykata Kushtetuese, si e tillë,konsiderohet si gjykatë e të drejtave të njeriut.

1 Neni 15/2 Kushtetuta e Shqipërisë

viii

LISTE SHKURTIMESH

BE- Bashkimi EvropianBRSS – Bashkimi i Republikave Sovjetike SocialisteGJEDNJ – Gjykata Evropiane e të Drejtave të NjeriutGJK - Gjykata KushtetueseGJL – Gjykata e LarteGJLKR – Gjykata e Lartë dhe e Kasacionit e RumanisëKEDNJ – Konventa Evropiane e të Drejtave të NjeriutKLD – Këshilli i Larte i DrejtësisëKMCAP – Komisioni Mjekësor i Caktimit të Aftësisë për PuneKPA – Kodi i Procedurave AdministrativeKPP – Kodi i Procedurës PenaleKPr.C – Kodi i Procedurës CivileKSHC – Komisioni i Shërbimit CivilMon. Of- Monitorul OficialOUG – Ordonanta Urgenta de Guvern (Urdhërese Urgjente e Qeverise rumune)RSH – Republika e ShqipërisëSHBA – Shtetet e Bashkuara të AmerikësGJKFR – Gjykata Kushtetuese e Federatës Ruse

1

TABELA E PËRMBAJTJESParathënie ......................................................................................................................................iii

Mirënjohje .......................................................................................................................................iv

Metodologjia ...................................................................................................................................v

Hyrje ..............................................................................................................................................vii

Listë shkurtimesh...........................................................................................................................viii

KAPITULLI I...................................................................................................................................4

HISTORIKU DHE ZHVILLIMI I PARIMIT TË PROCESIT TË RREGULLT LIGJOR...............4

1.1 Zanafilla e parimit të procesit të rregullt ligjor në botë dhe evoluimi i tij. Koncepti i procesit tërregullt ligjor sipas doktrinës angleze............................................................................................................4

1.2 Zhvillimi i konceptit të procedimit administrativ................................................................................. 11

1.3 Zhvillimi historik i procedurave administrative në Evropë. ................................................................. 14

KAPITULLI II ...............................................................................................................................19

BAZA KUSHTETUESE DHE LIGJORE E PROCESIT TË RREGULLT LIGJOR NËRUSI...............................................................................................................................................19

2.1 Historiku i Konceptit të procesit të rregullt ligjor në Rusi ................................................................... 19

Baza ligjore kushtuar të drejtës administrative në Rusi. Analizë e detajuar e evoluimit dheimplementimit të Kodit të Procedurave Administrative në Federatën Ruse ............................................. 27

2.2.1 Kodet administrative të republikave të Bashkimit Sovjetik. ............................................................. 27

Kodet e republikave të Bashkimit Sovjetik për Kundravajtjet Administrative .......................................... 27

2.3 Kuptimi i kundravajtjes administrative sipas Kodit të Procedurave Administrative Sovjetike............ 29

2.4 Kodi i ri i Federatës Ruse për kundravajtjet administrative dhe rëndësia e veprimtarisëadministrative ............................................................................................................................................. 30

2.5 Procedurat administrative në sistemet e procedurave të përgjithshme ligjore në Rusi. ....................... 35

2.5.1 Kuptimi, elementet, përmbajtja dhe parimet e procedurave administrative sipas legjislacionitrus. .............................................................................................................................................................. 37

2.5.2 Legjislacioni për procedurat administrative në Rusi. Parimet kryesore. ........................................... 41

2.5.3 Ndikimi i të drejtës administrative në reformimin e qeverisjes shtetërore në Rusi. .......................... 46

2.6 Potenciali represiv i legjislacionit administrativ në Federatën Ruse .................................................... 52

2.7 Veçori të jurisprudencës kushtetuese Ruse ......................................................................................... 57

KAPITULLI III ........................................................................................................................................ 61

2

ZHVILLIMI I PARIMIT TË PROCESIT TË RREGULLT LIGJOR SIPASLEGJISLACIONIT DHE JURISPRUDENCËS RUMUNE ................................................................ 61

3.1 Burimet e procesit të rregullt ligjor në përmbajtjen normative të standardeve kushtetueserumune........................................................................................................................................................ 61

3.2 Parimi i të drejtës për proces të rregullt ligjor në afat kohor optimal sipas Kodit të ri tëProcedurës Civile dhe kundravajtjeve administrative të Rumanisë ........................................................... 62

3.3 Baza ligjore rumune kushtuar të drejtës administrative në përgjithësi dhe “kontenciositadministrativ” në veçanti në Rumani. ....................................................................................................... 64

A. Nocioni i konfliktit / kundravajtjes administrative në Rumani.............................................................. 64

Lindja e contenciosit administrativ në Rumani .......................................................................................... 68

3.3.1 Periudha 1864-1866. Këshilli i Shtetit ............................................................................................. 69

3.3.2 Periudha 1866 - 1905......................................................................................................................... 70

3.3.3 Periudha 1905-1925........................................................................................................................... 71

3.3.4 Periudha 1925 – 1948 ........................................................................................................................ 72

3.3.5 Periudha 1948 -1967.......................................................................................................................... 74

3.3.6 Periudha 1967 – 1990 ........................................................................................................................ 75

3.3.7 Periudha 1990 – 2004. Aplikimi i ligjit 29/1990............................................................................... 76

3.3.8 Periudha 2004 e deri në vazhdim ...................................................................................................... 78

3.4 Aksesi në drejtësinë administrative në Rumani................................................................................... 82

3.4.1 Karakteristikat e parimit të aksesit të lirë në drejtësi......................................................................... 83

3.5 Ekzekutimi i vendimeve të kontenciosit administrativ në Rumani ..................................................... 84

3.6 E drejta për informim në Rumani – Baza ligjore.................................................................................. 88

3.7 Arsyetimi i aktit administrativ si element i rëndësishëm i procesit të rregullt ligjor nëprocedurën administrative. Vendime të Gjykatës se Larte dhe Kasacionit të Rumanisë ........................... 92

3.8 Aksesi në drejtësi sipas jurisprudencës së Gjykatës së Lartë dhe asaj Kushtetuese të Rumanisë ........ 92

KAPITULLI IV ..............................................................................................................................98

JURISPRUDENCA E GJYKATËS EVROPIANE PËR TË DREJTAT E NJERIUTREFERUAR PROCESIT TË RREGULLT LIGJOR .....................................................................98

4.1 Vendime të Gjykatës Evropiane të Drejtave të Njeriut kundër Federatës Ruse. .................................. 98

4.2 Vendime të Gjykatës Evropiane të Drejtave të Njeriut kundër Rumanisë ......................................... 100

4.2.1.1 Problemi i aksesit në drejtësi dhe i gradës së dyfishte të juridiksionit ......................................... 100

4.3 Vendime të Gjykatës Evropiane të Drejtave të njeriut kundër Shqipërisë.............................105

4.3.1 E drejta për tu mbrojtur në procesin administrativ sipas jurisprudencës se GJEDNJ.........105

4.3.2 Ekzekutimi i vendimeve në Shqipëri sipas GJEDNJ.........................................................100

3

4.3.3 Vendime të GJEDNJ kundër Shqipërisë për mohimin e të drejtës për akses në gjykatëkundër vendimeve administrative............................................................................................................. 107

KAPITULLI V .............................................................................................................................110

ZHVILLIMI I PARIMIT TË PROCESIT TË RREGULLT GJYQESOR DHE LIGJORSIPAS LEGJISLACIONIT SHQIPTAR.......................................................................................110

5.1 Evolucioni i konceptit të procesit të rregullt ligjor administrativ në Shqipëri. Parimikushtetues i procesit të rregullt ligjor në të drejtën administrative në Shqipëri. ...................................... 110

5.2 Risitë e Kodit të ri të Procedurave Administrative për procesin e rregullt ligjor ............................... 116

5.3 Procesi administrativ në Shqipëri ...................................................................................................... 120

5.4 Kompetenca, Juridiksioni, Delegimi, Zëvendësimi........................................................................... 121

5.4.1 Rregulla të zhvillimit të procedurës administrative......................................................................... 123

5.4.2 Veprimtaria administrative .............................................................................................................. 127

5.5 Raste të shkeljes së procesit të rregullt ligjor nga organet publike shqiptare ..................................... 135

5.6 Procesi i rregullt ligjor administrativ sipas jurisprudencës së Gjykatës Kushtetuese Shqiptare ........ 140

5.6.1 Ekzekutimi i vendimeve administrative dhe gjyqësore në Shqipëri................................................ 142

5.6.2 Arsyetimi i vendimeve në Shqipëri ................................................................................................ 146

5.6.3 E drejta për t`u mbrojtur sipas jurisprudencës së Gjykatës Kushtetutese shqiptare ........................ 150

KAPITULLI VI ............................................................................................................................155

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME .....................................................................................155

BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................................... 172

4

KAPITULLI IHISTORIKU DHE ZHVILLIMI I PARIMIT TË PROCESIT TË RREGULLTLIGJOR

1.1 Zanafilla e parimit të procesit të rregullt ligjor në botë dhe evoluimi i tij.Koncepti i procesit të rregullt ligjor sipas doktrinës angleze

E drejta për një proces të rregullt ligjor është formuluar në mënyrë ligjore relativisht vonëpor në ekzistencën e tij ky parim nuk është aspak i ri. Nën këtë emërtim është përmendurpër herë të parë expressis verbis në Konventën për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhelirive themelore në Aneksin e Protokollit 11 shtesë, i cili parashikoi dhe nenin 6 “E drejtapër proces të rregullt ligjor”.

E drejta për një proces të rregullt ligjor është një e drejtë themelore e individit dhe në tënjëjtën kohë një nga parimet kryesore të së drejtës në tërësi në çdo shtet demokratik tëbotës pavarësisht formës së tij apo regjimit politik. Procesi i rregullt ligjor është një parimligjor i cili në thelb vjen si kërkesë ndaj shtetit në tërësi, për të respektuar të drejtat eqytetarëve të tij. Shteti dhe qeveria duhet t’i nënshtrohen të drejtës duke vepruar nëmënyrë të arsyeshme dhe duke përdorur procedura të ligjshme dhe të drejta sa herë që dotë marrë masa kufizuese të jetës, lirisë apo pronës së individëve.

Që në Kodin e Hamurabit mund të flasim për një model kodifikimi të sjelljes së njerëzve.282 nenet e tij përmbajnë norma me karakter juridik, fetar ose moral. Rregullat epërfshira në këtë Kod kërkojnë të përcaktojnë një sistem nga i cili padrejtësia dhearbitrariteti të jenë të përjashtuar. Edhe pse Kodi i Hamurabit nuk flet drejtpërdrejte përdrejtësi, e konsideruar si dhe ligji i të natyrshmes, ky ligj nuk ish njëlloj për të gjithënjerëzit, u përket gjithsesi njerëzve ku me pak e ku me shumë dhe kjo vetëm për faktin qëjanë njerëz dhe lindin si të tille1.

Kësisoj Hamuabi sanksionon faktin së ligji: “duhet të sjelle të mirën e popullit, dhe duhettë ndaloje atë që kërkon të dëmtoje me të dobëtin”2. Gjithsesi drejtësia ose koncepti iequity (barazi) vjen nga fraza latine “aequitas” që nënkupton drejtësinë,përputhshmërinë, maturinë, paanshmërinë duke thëne kështu pak a shume të gjithacilësitë që duhet të këtë nocioni drejtësi. Tek Ciceroni koncepti “aequitas” shpeshherëngatërrohet me nocionin jus civile që përkthehet si e drejta e barabartë për të gjithëqytetarët, ndërsa Celsus e përkufizon të drejtën si ars boni et aequi (e drejta është arti i tëmirës dhe barazisë)3.

Rrënjët e parimeve bazë që përbëjnë procesin e rregullt ligjor mund ti konsiderojmë që nëvitin 455 p.e.s me dokumentin Lex Duodecim Tabularum – Ligji për Dymbëdhjetë

1 Vladimir Hanga, „Ligjbërësit e mëdhenj të botës”, Bukuresht, Shtëpia Botuese Shkencore dheEncikopedike, 1977, fq.27 dhe në vijim2 Nicolae Popa, „Teoria e përgjithme e së drejtës” Bukuresht, Shtëpia Botuese Actami, 1996, fq 583 Nicolae Popa, op.cit, fq 127

5

Tabelat i formuluar në kohën e Perandorisë Romake4. Në këto ligje ishte parashikuar edrejta e palëve për t`u dëgjuar, parimi i barazisë së qytetarëve dhe ndalimi i ryshfetit ndajnjë gjyqtari5.

Historianët modernë e datojnë zanafillën e këtij parimi që në shek e XIII, moment kurbritanikët ndjenë nevojën e të pasurit drejtësi dhe barazi në mënyrën e tyre të qeverisjes,por në vitin 1215 ishte aristokracia dhe kleri ata që detyruan mbretin të firmosë MagnaCarta Libertatum. Në thelb, në këtë dokument, me vlerë kushtetuese për Mbretërinë eBashkuar, mbreti zotohej se do të respektonte të drejtat e qytetarëve sidomos të drejtat elidhura me pronën dhe për më tepër zotohej së do t’i trajtonte të gjithë qytetarët nëmënyrë të drejtë. Magna Carta Libertatum reflekton një moment zhvillimi shumë të madhnë shoqërinë e asaj kohe edhe për sa i përket faktit që në kulmet e Mesjetës ku mbretikonsiderohej si i dërguari i Zotit mbi tokë, aristokracia angleze i kufizoi të drejtën egjykimit të aristokratëve mbretit, duke ja kaluar këtë kompetencë vetë klasës sëaristokratëve. Kësisoj, u vendos edhe baza e gjykimit me juri, e cila do ish e përbërë ngaindividë të barabartë mes tyre.

”........ Henriku i parë, me mëshirën e Zotit, mbret i Anglisë, duke ju drejtuararqipeshkëve, episkopëve, abatëve, priftërinjve, kontëve, baronëve, viskontëve,funksionarëve dhe të gjithë besimtarëve të tij, të cilët do të lexojnë këtë Kartë.

1. Në radhë të parë kjo Kartë në emër të Zotit, akordon dhe konfirmon për nëdhe për pasardhësit tanë në jetë të jetëve, që Kisha e Anglisë duhet të jetë elirë dhe të gëzojë të gjitha të drejtat dhe liritë, pa qenë e prekur nga askush. Ikam dhënë të gjithë njerëzve të lirë të mbretërisë sonë, për në dhe përpasardhësit tanë përjetë, të gjitha liritë që do të përmenden në vazhdim, qëata dhe trashëgimtarët e tyre t’i kenë dhe ti ruajnë për vetë dhe përpasardhësit e tyre.

2. Asnjë njeri i lirë nuk mund të arrestohet, dërgohet në burg, të mungohet ngadisponimi i tij i lirë i të drejtave të tij. Asnjëri nuk mund tënxirret/konsiderohet i jashtëligjshëm (utlegetur) as të ekzilohet apo torturohetdhe as do të preket prej shtetit apo prej të tjerëve të vendosur nga në përveçsegjyqësimit ligjor në mënyrë të barabartë dhe në përputhje me ligjin e vendit.Nuk do t’i shesim, refuzojmë apo vonojmë askujt drejtësinë apo të drejtën etij”.6

Kësisoj në Kapitullin e 39 Magna Carta parashikoi shprehimisht që: „ Një njeri i lirë nukmund të dënohet më një gjobë (amercietur) për një shkelje më të vogël sesa faji i tij; as

4 http://bjil.typepad.com/publicist/2010/01/the-right-to-a-fair-trial-in-international-law-with-specific-reference-to-the-work-of-the-icty.html (pare me 2.6.2016). dhjete rrasat e para janë publikuar në 455 ndersady të fundit në 449 p.e.s5 Rrasa 9, ligji 36 Magna Carta Libertatum, 1215, http://sourcebooks.fordham.edu/halsall/source/magnacarta.asp “ (39) Nofree man shall be seized or imprisoned, or stripped of his rights or possessions, or outlawed or exiled, ordeprived of his standing in any other way, nor will we proceed with force against him, or send others to doso, except by the lawful judgement of his equals or by the law of the land.+ (40) To no one will we sell, tono one deny or delay right or justice.

6

për një shkelje më të madhe por që gjithsesi është proporcionale me fajin e tij por sirezultat nuk i ka sjellë dëme llojit të tij (salvo contemento suo)”. Ndërsa në kapitullin 61nënkuptohet që Magna Carta kthehet në „ligjin e vendit” duke parashikuar autorizimin epothuajse 25 baronëve për të përcaktuar me shumicë vote se sa kompetencë ka Mbreti përtë gjykuar „një çështje kundër një qytetari”7. Në këtë mënyrë Magna Carta dukshëm, jovetëm që e detyronte monarkinë të respektonte ligjin, por në të njëjtën kohë e kufizonteatë në procesin e ndërhyrjes në ndryshimin e ligjeve të vendit.

Koncepti i një procesi të rregullt ligjor për herë të parë në doktrinën angleze parashikohetnë ripublikimin e Magna Carta në 1354, përgjatë mbretërimit të Eduardit të III-te tëAnglisë, duke pasur këtë formulim „Asnjë njeri apo shtet në kushtet në të cilat është nukduhet të dënohet, të çtrashëgohet, të vritet pa i`u nënshtruar më pare një procesi tërregullt ligjor8.Në 1608 juristi anglez i mirënjohur Eward Coke shkroi një traktat në të cilin ai trajtoigjithë kuptimin e Magna Carta. Coke shpjegoi se „...asnjë qytetar nuk duhet të privohetnga aplikimi i legem terrae, si dhe nga e drejta për një proces ligjor të drejte”9.

Gjithsesi si Magna Carta në variantin e saj fillestar, edhe ripublikimi i saj në 1354 uritrajtuan përgjatë mbretërimit të Mbretëreshës Ana në çështjen Regina v. Paty. Në atëçështje Dhoma e Komonve i kishte mohuar John Patyt dhe disa qytetarëve të tjerë tëdrejtën për të votuar në zgjedhje dhe i kishte dënuar ata me burg duke vuajtur dënimin nëNewgatë Prison për shkak se John Paty dhe të tjerë kërkuan që të mund t`i drejtoheshingjykatës. Në këtë çështje u rishpjegua koncepti i „procesit të rregullt ligjor” si me poshtë:„..është parashikuar nga kapitulli 26 i Magna Carta që asnjë qytetar nuk do mund tëburgoset, përveçse parashikimeve të ligjit të vendit. Por kësaj unë (mbretëresha) ipërgjigjem se lex terrae nuk kufizohet vetëm tek common law por përfshin të gjithë ligjete tjera, të cilët janë në fuqi në këtë vend; si për shembull ligji civil apo ligji kanonik, dhekuptimi i këtij kapitulli të Magna Carta është se të gjitha dënimet duhet të jepen nga njëautoritet i ligjshëm”10

Francois – Marie Arouet, një nga ithtarët e lirive dhe të drejtave të njeriut i periudhës sëIluminizmit, i njohur me pseudonimin e tij „Voltaire” shprehej se: „ne kemi parë ngaSkocia për ide qytetërimi”11. Në jurisprudencën moderne, nocioni i barazisë për të gjithëqytetarët në kuadër të parimit të procesit të rregullt ligjor është interpretuar duke

7 http://www.archives.gov/exhibits/featured_documents/magna_carta/translation.html8 Idem. "No man of what state or condition he be, shall be put out of his lands or tenements nor taken, nordisinherited, nor put to death, without he be brought to answer by due process of law."9 http://www.constitution.org/18th/coke2nd1797/coke2nd1797_051-100.pdf10 Regina vs. Paty, 92 Eng.Rep. 232, (1704) ripublikuar në “Reports of cases argued and adjudged in thecourts of King`s Bench and Common Pleas: In the Reigns of late King William, Queen Anne, King GeorgeI, and King George II, Volume 2, page 1105, 1108 burimi:https://books.google.al/books?id=SA4wAAAAIAAJ&pg=PA1108&lpg=PA1108&dq=%22not+confined+to+the+common+law+but+takes+in+all+the+other+laws+which+are+in+force+in+this+realm%22&source=web&ots=TXaUQaHu_X&sig=x3B0WSlbDv2Y0HufHcrZAfneS6U&redir_esc=y#v=onepage&q=%22not%20confined%20to%20the%20common%20law%20but%20takes%20in%20all%20the%20other%20laws%20which%20are%20in%20force%20in%20this%20realm%22&f=false11 Voltaire, cited in Jose Manuel Barroso, Address at the Enlightenment Lecture Series, EdinburghUniversity (Nov. 28, 2006), available at http://www.eu-un.europa.eu/articles/fr/article_6525_fr.htm .

7

nënkuptuar sa ndalimin e përgjithshëm të diskriminimit, po aq edhe premtimin për barazimidis palëve12.

Në vazhdim, mbretërit dhe aristokratët filluan të humbin gjithnjë e më shumë të drejtandaj njerëzve të thjeshtë. Që nga viti 1625 mbreti Karl I e shpërndau disa herëParlamentin, me shpresë që të realizonte qëllimet e tij. Por në vitin në vitin 1628parlamentarët, veçanërisht të udhëhequr nga Dhoma e Komuneve, iu kundërvunëpushteteve mbretërore. Ata hartuan së bashku „Peticionin e të drejtave” një deklaratësolemne sipas së cilës të dyja dhomat e Parlamentit do të ishin superiore në çështjen evendosjes së ligjeve, kurse mbreti do të ishte një vëzhgues i thjeshtë. Kështu u riafirmuanprivilegjet e vjetra të Parlamentit. Ky peticion parashikonte 3 pika të rëndësishme ndër tëcilat 2 pikat e para i referohen të drejtës për një proces të rregullt ligjor, ndaj citojmë sime poshtë:

„1. Askush nuk detyrohet të japë taksa, hua, dhurata ose forma të tilla shpenzimesh pamiratimet përkatëse me aktet parlamentare. Në të kundërt, çdo mbledhje e tyre epaligjshme, e detyruar ose e falsifikuar ishte e dënueshme me burgim.

„2. Askush pa pëlqimin e tij nuk mund të privohet nga liria ose nga pronat e tij pa njëproces të ligjshëm13”

Pra që në këtë periudhë vihet re se koncepti i procesit të rregullt ligjor është përdorur sinjë instrument për të përligjur pushtetin, ose për të qetësuar masat duke krijuar fillimisht„iluzionin” e të drejtës, deri më sot kur individët kanë ndërgjegjen qytetare e cilainstinktivisht në shkeljen me të vogël të të drejtave të tyre në marrëdhëniet meadministratën publike kërkojnë trajtimin në përputhje me procesin e rregullt ligjor.

Por shoqëria e për më tepër mbreti nuk ishte akoma i përgatitur të cedonte nga të drejtat etij ndaj mosrespektimi i kësaj marrëveshjeje i kushtoi jetën Mbretit Karl I i i cili pasi ugjykua u dënua me prerje të kokës. Duke parë vendosmërinë e masës pasuesit e mbretitKarl I, Mbreti William dhe Mbretëresha Mary u detyruan të firmosnin aktin e famshëm”Bill of Rights”, ku pranohej fuqia absolute e Parlamentit si dhe të drejtën e plotë tëzotërimit të pronës privatë nga qytetarët e tyre. Çka është më e rëndësishme, pranuan tëdrejtën e qytetarëve për të shkruar peticione ku shprehnin atë që dëshironin si dhe tëdrejtën për të pasur një trajtim të drejtë në rast së do të gjykoheshin për ndonjë krim.

E drejta për proces të rregullt ligjor në Shtetet e Bashkuara

Shpeshherë në pakujdesi shprehemi se kushtetuta e parë amerikane e vitit 1787parashikonte një katalog të gjerë të drejtash themelore të njeriut të përmbledhura në 10amendamentet e saj, por në fakt kjo gjë u arrit vetëm në 1791 ku Shtetet e Bashkuara engritën flamurin e të drejtës për proces të rregullt ligjor duke adoptuar Amendamentin eVI-te të Kushtetutës amerikane. Ky Amendament i siguron një të akuzuari për krim tëdrejtën e një procesi të rregullt ligjor të shpejtë nga një juri e paanshme; të informohet për

12 STEFAN TRECHSEL, HUMAN RIGHTS IN CRIMINAL PROCEEDINGS 94-95 (Oxford UniversityPress 2005).13 A. Anastasi, Historia e Institucioneve, Shtepia Botuese e Librit Universitar, Tirane 2004, fq. 310

8

natyrën dhe shkakun e çështjes që i është ngritur; të përballet me dëshmitaret kundër tij;të këtë të drejtën e kontradiktorialitetit dhe të thërrasë dëshmitarët në favor të tij; të këtëasistencën e një mbrojtësi14.

Në interpretim të Amendamentit të 6-të, Gjykata Supreme e SHBA-ve ka konkluduar sëtë gjitha çështjet para gjykatës duhet të jenë të drejta, por drejtësia është relative, joabsolute si koncept.

Nje tjetër ngjarje e rëndësishme historike për sa i përket procesit të rregullt ligjor ishteedhe Revolucioni Francez. Në nenet 6 deri 9 të Deklaratës franceze për të Drejtat eNjeriut, adoptuar në 1789 parashikohej mbrojtja e prezumimit të pafajësisë dhe ndalimittë burgosjes pa bazë ligjore. Këto nene përbënë në fakt themelet e parimit të procesit tërregullt ligjor në Francë, dhe u huazuan nga të gjitha Kushtetutat e mëvonshme.

Konsiderata të përgjithshme për të drejtën për proces të rregullt ligjor në proceduratadministrative amerikane

Fraza „proces i rregullt ligjor” si koncept i përgjithshëm nuk duhet të përfshijë gjithmonënjë gjykim përpara gjykatës dhe një jurie të zgjedhur. Në të gjitha rastet, procedura paragjykatës duhet të jetë e udhëhequr nga e drejta për një proces të rregullt ligjor, por nëprocedurat administrative, ndonjëherë ka disa specifika. Natyra specifike e interesit qëështë cenuar, mënyra në të cilën është kryer ky cenim, arsyeja e kryerjes së këtij cenimi,alternativat e vlefshme të procedurave të ndjekura, mbrojtja indirekte e funksionaritpublik sjellja e të cilit është duke u kontrolluar, dëmi i shkaktuar edhe arsyeja eshkaktimit, janë vetëm disa nga elementet kryesore që duhet të merren në konsideratë nëtrajtimin e një ankese administrative, apo të një gjykimi administrativ15.

Në vitet 1970 në SHBA, e drejta administrative konsiderohej akoma në fillimet ezhvillimit të saj, ndaj edhe agjencitë shtetërore shiheshin në radhë të parë si institucionerregullatore. Puna e këtyre institucioneve fokusohej kryesisht në zgjidhjen e çështjeveindividuale në bazë të standardeve ligjore sesa të faktit që këto institucione funksiononinpër edhe në dobi të interesit publik. Por me kalimin e kohës agjencitë filluan tërregullonin një spektër të gjerë marrëdhëniesh publike si dhe të merreshin akoma mëshumë me politikëbërje, ndaj gjykatat amerikane filluan të inkurajojnë këto institucioneme qëllim që të krijojnë procedura vendimmarrëse dhe me konkretisht procedurashqyrtuese ankesash, gjatë zhvillimit dhe implementimit të politikave të tyre16. Gjithsesi,Kushtetuta e SHBA-s nuk përfshinte qartazi parimin e pjesëmarrjes së publikut në

14 KUSHTETUTA E SHBA. amend. VI. Gjithsesi e drejta për një proces të rregullt ligjor nuk ështëparashikuar në menyre explicite në këtë teksr, gjithsesi neni 6 e lejon të akuzuarin për krim të këtë njëgjykim të rregullt dhe të shpejte që tanime mbahet nga Gjykata Supreme e SHBA-ve pernje proces tërregullt në çështjen Barker v. Wingo, 407 U.S. 514, 515 (1972).15 Joint Anti–Fascist Refugee Comm. v. McGrath, 341 U.S. 123, 163 (1951) (Justice Frankfurterconcurring). https://www.law.cornell.edu/anncon/html/amdt5bfrag2_user.html#fnb2816 See NLRB v. Wyman-Gordon Co., 394 U.S. 759 (1969). In particular, see Justice Douglas' dissentingopinion, id. at 775. Link: https://www.law.cornell.edu/anncon/html/amdt5bfrag2_user.html#fnb28

9

vendimmarrje, pavarësisht faktit që impakti i vendimeve të institucioneve publike, ishtegjithmonë e në rritje. Si rezultat i kësaj qasjeje shumë individë dhe grupe individësh upërjashtuan nga procesi vendimmarrës i institucioneve shtetërore17. Amendamenti i pestëdhe i katërmbëdhjetë i kushtetutës së SHBA detyronin kufizimin e procesit të rregulltligjor që shteti duhet të respektojë kur institucionet e tij cenojnë privimin e jetës sëindividëve, të lirive dhe të pronave të tyre. Ky proces i rregullt ligjor ka dy anë tëmedaljes. Procedurialisht nënkuptohet që shteti nuk mund të privojë mbrojtjen e pronësapo të interesave të individit pa i dhënë më parë këtij të fundit të drejtën për t`u dëgjuar.Substancialisht shteti nuk duhet që të veprojnë në mënyre arbitrare. Aspektet proceduralepër të pasur me shumë kuptim dhe për të qenë me të plotësuar mbajnë parasysh faktorinsubstancial të mbrojtjes se të drejtave dhe interesave. Hipoteza baze është ajo sipas tëcilës duke u ofruar palëve mundësinë për t’u dëgjuar si dhe për të dhënë mendimin e tyre,atëherë, institucionet qeverisëse do të siguronin një vendimmarrje me gjithëpërfshirëse ecila merr parasysh të gjithë faktorët e prekur prej kësaj vendimmarrjeje18. Në përgjithësikërkesat procedurale aplikohen vetëm tek ato raste kur cenohet në mënyre thelbësoreinteresi i një individi apo një grupi të vogël individësh, si dhe kur kërkesa proceduralelidhet me shume me rrethanat e faktit sesa me politikat e përgjithshme të shtetit.

Sistemi gjyqësor amerikan ka përpunuar mekanizma procedurale sipas të cilave individëtmund të atakojnë aktet shtetërore, të cilat nëse do të hyjnë në fuqi do të cenojnë ndjeshëminteresat dhe të drejtat e individëve. Ndonjëherë ndodh që një funksionar apo një grupfunksionaresh të emëruar dhe jo të zgjedhur, marrin një vendim që nuk behet publik dhepassjell dëm tek individët por nga ana tjetër doktrina amerikane konsideron që individëtkanë aq njohuri rreth fakteve dhe të drejtave të tyre si dhe kanë një interes të madh rrethpasojave që do të sjelli akti administrativ, aq sa nëse nuk do t`i merret parasyshpikëvështrimi me anë të dëgjesave publike, do të arrinim deri në „mohimin e drejtësisë”.

Interesant është fakti që deri në mesin e viteve 1970 në mënyre tradicionale procesi irregullt ligjor procedural konsiderohej i paaplikueshëm në vendimmarrjen administrative.Kësisoj Kongresi amerikan mund të miratonte ligje që cenojnë edhe interesa jetike të njëgrupi të madh individësh duke mos u siguruar këtyre të fundit garanci procedurale. në njëfare mënyre kjo veçori, shpjegohet edhe për faktin se është një dallim i ndjeshëm midisproceseve legjislative dhe atyre gjyqësore. Por me zhvillimin e administratës publike,aktualisht institucionet shtetërore ushtrojnë funksione legjislative edhe gjyqësore sipasrastit19.

17 See FoRKoscH, AD INisTRATVE LAW § 216 (1956). 2 6 , St, Johns Law Review: Volume 32, Isuse 1,Volume 32, December 1957, Number `1,http://scholarship.law.stjohns.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4534&context=lawreview18 Idem: page 888, Fuentes Vs. Shevin, 407 U.S 67, 80-81 (1972)Due process in Government SubsidizedHousing, 86 Harv . L.Rev 880, 905-06 (1973) sipas të cilës :”... E drejta kushtetuese për t’u dëgjuar ështënjë aspekt bazik i detyrimit të qeverisjes për të siguruar procesin e rregullt ligjor në vendimmarrje atëherëkur aktet e saj privojnë një person apo posedimin e tij... qëllimi i tij është me specifik, duke u fokusuar nëmbrojtjen e përdorimit dhe posedimit të pronës nga sjelljet arbitrare”.19 The APA reflects the assumption that a particular proceeding may clearly be defined as adjudication, inwhich the agency exercises its judicial function, or rulemaking, in which it acts legislatively. See 5 U.S.C.

10

Gjithsesi në respekt të punës se institucioneve shtetërore Gjykata Supreme amerikane kavendosur që kërkesa për të pasur proces të rregullt ligjor nuk kërkon me patjetër dëgjesapublike që në fillesat e vendimmarrjes apo në një moment tjetër të procesitvendimmarrës, por është e mjaftueshme që dëgjesa publike të mbahen përpara se urdhripërfundimtar të sjelli efekte me hyrjen në fuqi. Kur kushtetuta kërkon të zbatohet e drejtapër t`u dëgjuar, ajo nënkupton dëgjesa e drejta dhe të rregullta që mbahen përpara njëgjykatë ku mbi të gjitha respektohet standardi i paanshmërisë. një pale mund ti jepet edrejta që të paraqesë prova por edhe të njihet me pretendimet e palës kundërshtare.Ndërsa dëgjesa që bëhen përpara organeve të qeverise dhe provat që sillen aty, kanëkarakterin e një procedure kuazi-gjyqësore që ka për qellim të kontrollojnë aktivitetin einstitucioneve shtetërore si dhe të kenë mundësinë që të dëgjohen përpara se sa organiqeverisës të miratoje një akt të caktuar. 20

Ndonjë dallim i mundshëm midis ankesës dhe gjetjeve nuk do të zhvleftësonin kurrëprocedurat administrative të cilat në baze të provave tregojnë se nuk ka pasur kurrë njëkeqkuptim. Sa me shume prova që mund të pranohen në një procedure administrative porndërkohe janë të papranueshme në një proces gjyqësor, nuk do të thotë që vesojnë apo ebëjnë të pavlefshme procedurën administrative21.

Një rast interesant në SHBA është ai LARRY v. LAWLER të cilit nuk i ishte pranuaraplikimi për t`u zgjedhur në shërbimin civil, si dhe me pas i ishte privuar procesi irregullt procedural pasi nuk i ishte dhëne e drejta për t`u dëgjuar dhe për të analizuarprovat22 mbi të cilat ishte bazuar mospranimi i aplikimit të tij. Gjykata e distriktit zhvilloinjë gjykim të shkurtuar dhe konkludoi në favor të mbrojtësve të institucioneve shtetërore.Por ishte The Seventh Circuit ai sipas të cilit u përcaktua që aplikuesit i ishte mohuar e

§§ 551(4)-(7) (1970). The procedure to be followed depends upon the label applied. This assumption hasrecently been attacked. See 1 K. DAvis, ADMInSTRATWE LAW TREATISE § 5.01 at 285-86 (1958 ed.Unless otherwise indicated) [hereinafter cited as K. DAvis, with volume indicated]. See generallyRobinson, The Making of Administrative Policy: Another Look at Rulemak-ing, Adjudication andAdministrative Procedure Reform, 118 U. PA. L. REv. 485 (1970).20 Margan v. United States, 304 U.S. 1, 18–19 (1938). The Court has experienced some difficulty withapplication of this principle to administrative hearings and subsequent review in selective service cases.Compare Gonzales v. United States, 348 U.S. 407 (1955) (conscientious objector contesting hisclassification before appeals board must be furnished copy of recommendation submitted by Department ofJustice; only by being appraised of the arguments and conclusions upon which recommendations werebased would he be enabled to present his case effectively), with United States v. Nugent, 346 U.S. 1(1953)(in auxiliary hearing which culminated in Justice Department’s report and recommendation, it is sufficientthat registrant be provided with resume of adverse evidence in FBI report because the “imperative needs ofmobilization and national vigilance” mandate a minimum of “litigious interruption”), and Gonzales v.United States, 364 U.S. 59 (1960) (five–to–four decision finding no due process violation when petitioner(1) at departmental proceedings was not permitted to rebut statements attributed to him by his local board,because the statements were in his file and he had opportunity to rebut both before hearing officer andappeal board, nor (2) at trial was denied access to hearing officer’s notes and report, because he failed toshow any need and did have Department recommendations). Link:https://www.law.cornell.edu/anncon/html/amdt5bfrag2_user.html#fnb3521 Western Chem. Co. v. United States, 271 U.S. 268 (1926). See also United States v. Abilene & So.Ry., 265 U.S. 274, 288 (1924).22 Nga ceshtja kuptohet që provat baze kishin të benin me dyshimet që kishin të benin me abuzimin mealkolin nga z.Larry.

11

drejta për një procedure të rregullt po ashtu u vu re që edhe gjykata i kish mohuar tëdrejtën e një procesi të rregullt ligjor, duke e stigmatizuar kësisoj z. Larry të cilit i ishteprivuar çdo e drejte për t`u punësuar në një organizëm federal shtetëror apo në çdonënagjenci shtetërore23.

1.2 Zhvillimi i konceptit të procedimit administrativProcedimi administrative tradicional përfaqëson mënyrën tipike të shpjegimit tëaktiviteteve të kryera nga administratë publike meqenëse organet e saj veprojnënëpërmjet procedurash dhe hapash që sjellin një rezultat.

Procedimet administrative janë aq të ndryshme saqë klasifikimi i tyre në nënklasifikimesipas një skeme të ngurtë është pothuajse e pamundur.

Në të shkuarën autoritetet administrative kishin në ushtrimin e pushtetit imperativ dheabsolut shtetëror një pozicion superior i cili zakonisht e vendoste qytetarin në njëpozicion të disavantazhuar dhe mjeti i vetëm për të mbrojtur interesat e tij mbetejdrejtësia administrative. Shfaqja e nocionit të procedimit administrativ24 në urdhëresatjuridike të Evropës kontinentale ka shënjuar fillimin e një procedimi të ngadaltë porkonstant, të tejkalimit të binomit autoritet-liri dhe të fillimit të marrëdhënieve më të miradhe të barabarta midis mbajtësit të pushtetit administrativ dhe atyre të cilëve ju drejtohetakti administrativ dhe efektet e tij25.

23 605 F.2d 954 (7th Cir. 1978).24 A. Sandulli, "Il procedimento" tratto da "Trattato di diritto amministrativo" vol. II, di S. Cassese, p.934ss., Milano, Giuffra, 2000 "La elaborazione della nozione di procedimento amministrativo frutto di unarticolato processo, che ha avuto inizio negli ultimi anni dello scorso secolo, quando, sulla base di unindirizzo giurisprudenziale austriaco, che nel negare l'impugnabilit di un parere o di una proposta, formulatida una amministrazione diversa rispetto a quella chiamata ad emanare il provvedimento, ha attribuitonatura preparatoria a tali atti, di per se incapaci di produrre effetti giuridici esterni. Il modelloprocedimentale austriaco codificato dalle leggi del 1925, di tipo cd. processuale, frutto della posizionegiuspositivistica, kelseniana, del diritto, per la quale l'atto amministrativo, come la sentenza del giudice,costituisce mera esecuzione della Legge. Come la sentenza rappresenta l'atto terminale di un processo,anche il provvedimento amministrativo risulta frutto di una preliminare attivita di tipo processualistico. Daquesta idea di fondo a scaturito un modello procedimentale unitario, ispirato alla garanzia della legalitadell'azione amministrativa i cui passaggi sono oggetto di regole dettagliate, mutuate dalle sequenzecaratterizzanti lo svolgimento del processo.Un modello sorto anch'esso sulla falsariga del processo (quasijudicial), ma che a andato poi differenziandosi da esso, a quello statunitense detto dell' interestrepresentation, delineato dall'Administrative Procedure Act del 1946. La caratteristica centrale di questomodello consiste nella particolare attenzione prestata al rispetto delle regole di partecipazioneprocedimentale, in modo da favorire l'emersione degli interessi suscettibili di condizionare la sceltaamministrativa. Si tratta di un modello unitario ed informale del procedimento, che riconosce il pluralismoe la frammentazione degli interessi e la validita della ricerca della loro armonizzazione attraverso ilconfronto, anzicha attraverso la gerarchizzazione degli stessi, determinata dalla Legge."(http://spol.unica.it/teleamm/italiano/tesi/mauromanca/mauromanca1.htm#_ftn1)25 A. Sandulli, "Il procedimento" tratto da "Trattato di diritto amministrativo" vol. II, di S. Cassese, p.943ss., Milano, Giuffro, 2000 "Il modello di procedimento amministrativo affermatosi negli ultimi decenninegli ordinamenti dell'Europa occidentale a sistema amministrativo, o un sistema misto, tra il modello

12

Referimet e para të nocionit të procedimit administrativ shpërfaqeshin si “koncepteformale” të prejardhura nga procesi civil, dhe përdoreshin si shprehi e sintezës sëkomplektistetit të fakteve juridike administrative si dhe të prodhimit të efekteve juridikeqë pasojnë këto fakte26.

Diskutimet e mëvonshme u karakterizuan me një ndryshim të ngadalshëm por tëqëndrueshëm të konceptit të procedimit nga këndvështrimi formal në atë substancial dheduke theksuar vështirësinë e duke sjellë së bashku për analizë rast të njëpasnjëshmeindividuale. Kjo gjetje ka udhëhequr ithtarët kryesore të kësaj qasjeje për të identifikuardy lloje procedimesh, në një kuptim të gjerë dhe në një kuptim të ngushtë (akt-proces),dhe të pranojnë vetëm llojin e dytë, i cili do të konsiderohej si me afër këndvështrimitthelbësor27.

Sipas ndërtimit tradicional formal, procedimi administrativ përfaqëson rrugëtiminnëpërmjet të cilit funksioni administrativ përkthehet në një akt përfundimtar që prodhonefekte ndaj përfituesve të cilëve u drejtohet.

Ndërsa nga pikëvështrimi substancial, procedimi administrativ përbën kontekstinstrukturor në të cilin në vazhdim të një të akti iniciues pasi ka verifikuar dhe përpunuarfaktet dhe ka analizuar interesat, vazhdon në peshimin e interesave dhe në fund adoptonzgjidhjen me të përshtatshme që do të mund të mos cenojë aspak apo të cenojë sa me paktë jetë e mundur interesat e qytetarëve.

Një zhvillim të vërtet të në studimet rreth procedimit administrativ ka ndodhur në fillimtë viteve `40 me zhvillimin e një studimi të parë të gjerë dhe sistematik28 i cili “dukej senuk bëri vetëm të rikuperohej koha e humbur, por e vendosi doktrinën italiane nëpozicione pararoje në këtë fushë29”.

Influenca e dispozitave kushtetuese dhe në veçante theksimi i garancive të interesave tëindividëve sollën një hap përpara në mënyrën e funksionimit të aktivitetit të administratëspublike dhe të zhvillimit të vetë procedimit administrativ. Kjo sjellje e ekuilibruar nganjëra anë e ushtrimit të kompetencave shtetërore por nga ana tjetër e respektimit të të

processuale austriaco e quello politico statunitense, che si fonda sul presupposto dell'impossibilita di unariduzione ad un unico tipo delle varie tipologie di procedimenti amministrativi e, di conseguenza, sullanecessaria coesistenza e commistione tra i profili formali e sostanziali. Cio implica che le regole di azionesiano distribuite in piu livelli distinti, comprendenti taluni principi generali, anche di rango costituzionale,validi per tutti i settori dell'azione amministrativa, alcune norme processuali comuni, comprendenti istitutidi garanzia formale e sostanziale, ed una pluralita di regole settoriali e specialistiche, aventi ad oggetto lediverse tipologie di attivita amministrativa, adattanti le regole della tipologia procedimentale alla funzioneperseguita, con la prevalenza ora dei profili formalistici, ora di quelli partecipativi."26 F.Cammeo, Corso di diritto amministrativo, vol. II, p. 1083-1084. Secondo l'autore "si puo parlare diprocedimento amministrativo nel caso di produzione di effetti giuridici dipendenti di una serie di fattigiuridici collegato fra loro da un ordine logico o legale nel tempo"27 U.Forti, Atto e procedimento amministrativo, in Studi di diritto pubblico in onore di Oreste Ranelletti, I,Padova, Cedam, 1931, p.453 ss. e, in particolare, p. 462.(http://spol.unica.it/teleamm/italiano/tesi/mauromanca/mauromanca1.htm#_ftn6)28 A.M.Sandulli, Il procedimento amministrativo, Milano, Giuffro, 1940, p.31 ss29 L'osservazione di M.S.Giannini, Diritto amministrativo, II, cit. p.547

13

drejtave dhe interesave të individëve çoi në atë që do të konceptonim si marrëdhënieadministrative e bazuar në ushtrimin e diskrecionit administrativ.

Konotacioni garantues u theksua gjatë gjysmës së shekullit të shkuar gjatë përpunimit përsa kohë ndodhi një proces i evidentimit të domosdoshmërive substanciale për blerjen dhevlerësimin e interesave të pronareve mbi pronat e tyre, situatë kjo që çoi në ritheksimin eparimit të proporcionalitetit.

Aktualisht procedimi administrativ nuk është konsideruar vetëm si “formë veprimit, porsi thelbi i veprimit, si vetë zemra e organizimit të tij në përputhje me kërkesat eshumëfishta që dominojnë shoqërinë tone”30.

Pra duke qenë se ndiqet si qellim demokratizimi i aktivitetit administrativ, procedimiadministrativ përmban dy elemente të rëndësishme: anën e tij organizative (vepruese) dheanën e tij garantuese. Zhvillimi i një procedure administrative përfshin shpalljen e njëvendimi, apo minimalisht shpalljen e disa paragrafëve që motivojnë vendimin. në këtëmënyre në konfigurimin e vendimit kontribuojnë disa subjekte, disa njësi organizative(institucione) të një aparati administrativ të vetëm apo të disa aparateve administrative.

Vazhdimësia e një procedimi administrativ sipas një skeme të paracaktuar nënkuptonfaktin se subjekti që ushtron pushtetin publik duhet të respektoje një numër rregullashformale dhe substanciale si dhe duhet të motivoje arsyet që e kanë shtyre për tëndërmarre nje vendim të caktuar. Kësisoj vetë vendimi administrativ presupozon njëprocedim në vetvete: qoftë sepse është një vendim i marrë nga një institucion, ose brendanjë institucioni, qoftë se vetë procedimi është garancia e parë për subjektet të cilët nësedo të cenohen nga vendimi mund të kërkojnë rikuperimin e dëmit31.

Karakteristika garantuese e procedimit administrativ, ose e thënë ndryshe karakteristika etij paragjyqësore, ka frymëzuar edhe ligjin italian nr. 241/1990, i cili parashikon disaparime të përbashkëta të cilat duhet ti përmbajë çdo procedim administrativ, ose me sakteky ligj ka disa vlera orientuese thelbësore. Parimet kryesore që sjell ky ligj janë: dhënia egarancive qytetarit; domosdoshmëria e pranisë se qytetarit gjatë procedimit administrativ,rëndësia e transparencës, promovimi i një administratë me veprimtari sa me tëthjeshtëzuar.

Nga ana tjetër për sa i përket parimeve të procedimit administrativ, doktrina italiane,njëra nga doktrinat me të zhvilluara në këtë fushe, dallon dy lloje parimesh, ato parime tëcilat nuk zëvendësohen asnjëherë dhe aplikohen drejtpërdrejte gjithmonë, dhe parimet tëcilat “bien” pra që mund të cedojnë duke ju lënë vendin të parave. Në kategorinë e parëbëjnë pjesë parime si: paanshmëria në mbarëvajtjen e procedimit; parimi i arsyetimit tëvendimeve, parimi i proporcionalitetit. Në kategorinë e dytë përfshihen parime si: parimii procesit të rregullt dhe ai i pjesëmarrjes; parimi i mirëbesimit parimi i një procedimi

30 30 M.Nigro, L'azione dei pubblici poteri. Lineamenti generali, in G.Amato e A.Barbera (a cura di),Manuale di diritto pubblico, II ed., Bologna, Il Mulino, 1986, ora in Scritti Giuridici, III, cit., p. 1621.31 G.Corso, L'attivita amministrativa, Torino, Giappichelli, 1999, p.83.

14

publik; parimi i ekonomisë dhe i efiencës se procedurës administrative; parimi i reagimittë menjëhershëm; parimi i thjeshtësisë se procedurave administrative.

Nëse do të bënim një përmbledhje, termi i procedimit administrativ përfshin një konceptsinteze, fluid dhe të ndryshueshëm i cili shtrihet gjatë “ gjithë atij territori në të cilinvepron administrata publike, përfshirje të gjithë interesat e saj dhe të qytetareve; procesii cili njeh një numër të pafund fazash të ndërmjetme në të cilat një rendësi e veçante ivendoset interesit të dialogimit të subjekteve midis njeri tjetrit që do duhet të passjellipërmirësimin e dalëngadaltë të gjithë aktoreve”32.

Në ditët e sotme koncepti i procedurave administrative shihet si parakusht i njëqeverisjeje të mirë dhe demokratike si dhe analizohet njëkohësisht me të. Qeverisja emirë në BE por tanimë vitet e fundit edhe në Shqipëri ka transformuar rolin karakteristiktë shtetit si edhe atë të qytetarit. Tanimë qytetari nuk është më pasiv dhe vetëm njësubjekt ndaj të cilit ushtrohet autoriteti shtetëror, por ai është një aset: qytetarit i ështëdhënë një hapësire për të qenë një aktor aktiv, një partner i cili mund të kontribuojë nëmirëqenien e përgjithshme. Përfshirja dhe bashkëpunimi i qytetarit edhe në vendin tonëështë duke u inkurajuar pasi ky element konsiderohet si një kusht i domosdoshëm përpasjen e një qeverisje demokratike dhe eficiente.

Në këtë kontekst edhe procesi administrativ i vendimmarrjes duhet përmirësuar, për këtëarsye në vitin 2016 hyri në fuqi Kodi i ri i Procedurave Administrative, i cili ritheksoidisa parime si ai i transparencës, thjeshtësisë dhe qartësisë se vendimeve, pjesëmarrjes,mundësisë se vlerësimit të performancës se institucioneve shtetërore nga vetë qytetaretduke pasur qytetare “te mirëorientuar”. Tanimë edhe kahu i pushtetit administrativ kandryshuar, nuk është me skema klasike nga Lart-Poshtë por kemi të bëjmë me një“horizontalizim” të pushtetit33.

1.3 Zhvillimi historik i procedurave administrative në Evropë.Krijimi i shteteve të para demokratike solli edhe lindjen e parimit të ndarjes së pushtetevenë shtet, por me nuanca dhe specifika të veçanta nga shteti në shtet, ku kjo e funditpassjell dhe shumëllojshmërinë e përkufizimeve që ekzistojnë për konceptin e pushtetitekzekutiv, apo të administratës publike.

Në fund të shek XIX dhe fillim të shek XX u vendos një theks i veçante tek nocioni i“shërbimit publik” që ofrohet nga administrata në shërbim të qytetareve të saj, duke lënemënjanë nocionin e “pushtetit publik”. Në të njëjtin kuptim, interesi i përgjithshëm i

32 M. Nigro, "Il nodo della partecipazione", cit., p. 142033 Regional School of Public Administration: Modernising administrative procedures, meeting EUstandards.file:///C:/Users/23/Downloads/Modernising%20Administrative%20Procedured%20Meeting%20EU%20Standards.pdf

15

bashkësisë kombëtare apo i bashkësisë se një lokaliteti u kthye në qëllimin kryesor për tëcilin vepronte administrata me anë të ushtrimit të kompetencave të saj. 34

Nëse sa me sipër ishte pikëvështrimi i doktrinës franceze, në vizionin gjerman“administrata është aktiviteti i shtetit për të përmbushur objektivat e tij brenda sisteminjuridik, me përjashtim të ushtrimit të pushtetit gjyqësor35”. E thënë me fjalë të tjera në njëpërkufizim të modelit negativist, administrata përfaqëson çdo lloj aktivitet të shtetit ose tënjë mbajtësi tjetër të pushtetit publik, aktivitete këto të ndara qartazi nga pushtetilegjislativ dhe ai gjyqësor.

Austria

Procedimi administrativ është përvijuar në kohë nga shume disiplina të huaja.Megjithëkëtë, në formimin e këtij koncepti jemi të mendimit që jurisprudenca dhelegjislacioni Austriak ka kontribuar në mënyre të veçantë. në vitin 1925 në Austri uadoptuan akte normative mbi procedimin administrativ, me rëndësi për doktrinën ekohës. Po të vëmë re zhvillimin historik do dallojmë se këto ligje kanë lindur nga traditaadministrative austriake si dhe jurisprudenca e gjykatës administrative austriake,ekzistuese që prej vitit 1875 në kohën e perandorisë së Habsburgëve.

Aktualisht ligjet austriake mbi procedimin administrativ janë katër36: ligji i përgjithshëmmbi procedimin administrativ; ligji mbi kundravajtjet administrative; ligji mbiprocedimin administrativ për ekzekutimin e vendimeve si dhe ligji i përgjithshëm “Mbihyrjen në ligjet e procedimit administrativ” që përcakton se në cilat procedime duhenaplikuar tre ligjet procedurale të sipërcituara.

Legjislacioni austriak e koncepton procedimin si një etape “paragjyqësore”, prazhvillimin e aktivitetit të administratës në ngjashmëri me aktivitetin e një gjykatë porkësaj here të fokusuar në çështje që kanë të bëjnë me qytetaret të iniciuar nga vetëqytetaret për ankesa të bazuara në tejkalim kompetencash, afate të tejzgjatura, riparimdemi etj37.

Gjermania

Ky shtet ka një legjislacion me një rendësi të veçante për sa i përket procedimitadministrativ, duke ju referuar me konkretisht ligjit mbi procedimin administrativ të 22majit 1976. Ky ligj paraqet një model që ka tërhequr vëmendjen e doktrinave evropiane,kryesisht të asaj italiane, pasi ky ligj është i plote dhe ka kaluar një debat juridik parapraktë gjatë në sferat e aktoreve me të rëndësishëm të shoqërisë dhe administratës gjermane.Nder aspektet me të rëndësishme të këtij ligji mbetet detyrimi për të motivuar një aktadministrativ, e drejta e individëve për t`u dëgjuar, aksesi në dokumentacion dhe nëkontratat administrative.

Pas Luftës se Dyte Botërore, disiplina e procedimit administrativ mori një forme të re eshkaktuar për shkak të rangut të ri botëror si dhe për faktin se në vendet anglo-saksonemundësia që kishin individët për t`u mbrojtur nga vendimet e padrejta të organeve të

34 Andree de Laubadere “Traite du droit administrative”, Mouton, Paris, 1984, fq.4135 Otto Mayer, “Verwaltungsreht”, Koln, 1990, fq. 1736 Shih Shih www.ris.bka.gv.at Faqe zyrtare e legjislacionit austriak e konsultuar deri në date 1.10.201637 E.Casetta, “Manuale del Diritto Amministrativo”, Milano, 1990, fq. 359

16

administratës publike, ishte e vogël. Kjo edhe për faktin se aty ku ekzistonin gjyqtaretadministrative nuk ishin shume të efektshëm dhe nuk ngjasonin të ishin një instrument ipërshtatshëm. në këto kushte përfundimisht u kristalizua ideja që me mire të rregullohejnë mënyre parandaluese konflikti i interesave publike dhe të interesave të individëve sesatë ngrihen struktura kontrolli gjyqësore.

Kjo kërkesë ishte imediate në vendet e demokracisë popullore, ku nuk ekzistonin gjykatatadministrative. Për këtë arsye shpjegohet pse këto vende si Polonia, Çekosllovakia,BRSS, ish-Jugosllavia dhe Hungaria miratuan ligje shume të sakta për procedimetadministrative.

Spanja

Ne Spanje ishte pikërisht kushtetuta e vitit 1812 e cila kufizonte ndjeshëm pushtetin emonarkut duke i dhënë përparësi parimit të ndarjes se pushteteve, që beri të mundur qëadministrata publike të merrte funksione të rëndësishme e me pas të mendohej edhe përzhvillimin e procedurave administrative. Centralizimi i theksuar i administratës vendosibazat e një sistemi juridik koherent i cili krijoi një kuadër juridik unitar për procedurënadministrative që në vitin 1889, i pari i këtij lloji në Evrope38. Ky ligj parashikonte normatë njëjta, të cilat duhet të zbatoheshin nga ministritë gjatë procesit të miratimit tërregullave për të disiplinuar praktikat dhe çështjet brenda kompetencave të tyre. Në këtëligj një ndër çështjet më të rëndësishme për t’u evidentuar ka qenë parashikimi irregullave të tilla si dëgjimi i palëve të interesuara para se të jepet vendimi përfundimtarnë ato raste kur informacionet e dhëna prej tyre ishin të rëndësishme për çështjen39.

Edhe Spanja ka njohur sistemin e të ashtuquajturave gjykata administrative në formën eKëshillit Mbretëror që prej 1845, këshill ky i zëvendësuar me Këshillin e Shtetit sipasmodelit francez. Ky këshill kishte në përbërjen e tij një seksion administrativ që me pas uquajt tribunal administrativ në 1888, që kishte kompetenca në zgjidhjen e konflikteveadministrative dhe përdorte një procedure quazi-gjyqësore për zgjidhjen e tyre40.

Gjithsesi ishte kushtetuta e vitit 1978 e cila në Spanje përcaktoi saktësisht parimet epërgjithshme të qeverisjes si p.sh.: parimin e përgjegjësisë ekzekutive dhe ushtrimi ipushtetit statutor sipas ligjit themeltar, ndërkohe që administrata publike shërben përinteresin e përgjithshëm duke ndërvepruar dhe me parime si ato të parashikuara nga neni37 i Kushtetues Spanjolle që kanë të bëjnë me decentralizimin, deburokratizimin dhebashkëveprimin.

Por duhet saktësuar që kjo kushtetutë parashikoi edhe parime specifike të rëndësishmepër procedurat administrative, si p.sh.: të drejtën për dëgjese të qytetareve përpara se sa tëndërmerret një veprim apo vendim administrativ i cili mund t`i cenojë interesat dhe tëdrejtat e tyre të ligjshme; të drejtën për akses në arkivat dhe dokumentet e arshivuara ngaadministrata.

38 I njohur si ligji Azcarate; M. Fernández Salmerón e C. Cierco Seira “Riforma del procedimentoamministrativo in Spagna: la Legge 4/1999, del 13 gennaio, di modifica della Legge 30/1992, del 26novembre, de Régimen Jurídico de las Administraciones Públicas y del Procedimiento AdministrativoComún”,artikull i botuar në nr.4/2000 të Revistës "Giustizia Amministrativa"), www.giust.it39 Po aty.

17

Ligji spanjoll për procedurat administrative të vitit 1968 ka akoma një rol qendror në tëdrejtën administrative spanjolle. Ky ligj riorganizoi procedurën administrative dukestandardizuar dhe thjeshtëzuar formalitetet administrative me anë të kufizimit të numrit tërregullave dhe duke përmirësuar nivelin e pjesëmarrjes se qytetarit41.

Në këtë sens e drejta administrative e përgjithshme është e përfshire në ligjin përadministratën publike si dhe në ligjin procedural në mënyre të atille që të realizoje njëkodifikim të pjesës se përgjithshme të kësaj të drejte nen aspektin material dhe nen atëformal. Doktrinarët spanjolle nënvizojnë edhe faktin se shume parime juridikeadministrative të themeluara nëpërmjet jurisprudencës se Këshillit të Shtetit francez ekishin një themelim të mëparshëm kushtetues në Spanjë, parime këto me aplikim absolut.

Për sa i përket jurisprudencës apo praktikës gjyqësore në Spanjë, ato nuk përbejnë burimtë së drejtës, edhe pse në marrëdhënie me parimet universale të se drejtës, jurisprudencaështë krijuese rregullash baze të aplikueshme në konfliktet ku palë është administratapublike.

Kësisoj Gjykata Supreme spanjolle, ka njohur ndër të tjera si parime të formuara në këtëmënyre si me poshtë42:

- Proporcionaliteti dhe karakteri i kufizuar i ndërhyrjes se administratës;- Mirëbesimi dhe mosinvokimi i fajit vetjak;- E drejta për t`u mbrojtur, pa respektimin e të cilit nuk mund të vendoset

sanksionimi administrativ i dikujt.

Greqia

Kushtetuta e Greqisë e vitit 1975 parashikon edhe ajo parimin e ndarjes se pushteteve nështet ku parlamenti e ndan pushtetin legjislativ me presidentin ndërsa pushteti ekzekutivndahet midis kryetarit të shtetit dhe qeverisë.Gjithsesi administrata publike ka një bazë ligjore të pasur për funksionimin e saj,ndërkohë kompetencat e presidentit përpara saj janë të kufizuara. Por deri me tani vlen tënënvizohet fakti që në Greqi nuk ekziston një ligj i cili të kodifikoje të drejtënadministrative dhe sidomos pjesën e procedurave administrative.

Vetë kushtetuta parashikon disa parime si për shembull të drejtën për t`u dëgjuar nëmënyre korrekte nga administrata publike, rregull ky që me pare është njohur edhe ngaKëshilli i Shtetit, i cili është në fakt edhe institucioni që përbën gjykatën supremeadministrative dhe nëpërmjet jurisprudencës se tij ka formuluar numrin me të madh tëparimeve themelore të se drejtës administrative dhe procedurave administrative nëveçanti. Duhen përmendur këtu parimet si: barazia përpara ligjit; paanshmëria;mirëbesimi; dëgjimi palës të dëmtuar nga një veprim administrativ si dhe arsyetimi ivendimit administrativ.

Mbretëria e Bashkuar dhe Irlanda

41 I. Alexandru, “E drejta administrative e krahasuar”, ED. Lumina Lex, Bukuresht 2000, fq 2442 I.Alexandru, op.cit, fq 25

18

Në seksionet e mësipërme i kemi kushtuar një vëmendje të veçante doktrinës angleze pasiduke qene demokracia kontemporane me e vjetër ajo me specifikat e saj ligjore ka pasurnjë rendësi të madhe për sa i përket vetë parimit të procesit të rregullt ligjor nëpërgjithësi.

Gjithsesi Anglia nuk ka një statut të përgjithshëm që t`i referohet administratës publike,apo procedurave administrative në tërësi dhe aq me pak procesit të rregullt ligjor nëprocedurën administrative, siç do të thoshim për SHBA-ne e cila e ka Aktin amerikan tëprocedurave administrative.

Parashikime specifike që kanë të bëjnë me administratën publike, i referohen kryesishtproblemeve të veçanta të procedurës administrative në një fushe të jetës siç mund tëpërmendim këtu disa parashikime konkrete që i referohen detyrimit të përgjithshëm përarsyetimin e të gjitha vendimeve të marra nga ministritë, institucionet apo dhe vetëgjykatat administrative.

E drejta administrative angleze mund të kuptohet dhe bazohet në përgjithësi nëjurisprudencën e precedentit ku gjykatat me të ulëta janë të kufizuara nga zgjidhjet qëkanë dhënë në vendimet e tyre gjykatat me të larta të se njëjtës fushë.

Në të vërtetë “dominimi (mbretërimi) i ligjit” nuk i lejon asnjë autoriteti administrativ tëtejkalojë kufijtë e tij të kompetencës të dhëna nga parlamenti, fakt ky që influencon edhevlefshmërinë e akteve normative, por edhe të akteve individuale të lëshuara në tejkalimkompetence. Në këtë radhë idesh, veprimi administrativ konsiderohet abuziv, për shkaktë tejkalimit të pushtetit të dhënë “ultra vires” qoftë kur shkel kushtet procedurale (siçmund të jenë mosdëgjimi paraprak; mosnjohja e palës së interesuar me dëmin që mund t`ipassillet,) ose kur ka vepruar në një fushë në mungesë të qartë kompetencash, ose kurkëto kompetenca janë ushtruar për qëllime të paligjshme apo në dashakeqësi.

Nga ana tjetër “ligji i drejtësisë natyrore” në respekt të parimit të rregullt ligjor nëprocedurat administrative, përfshin respektimin e nje minimumi kushtesh tëdomosdoshme për të garantuar një procedurë të rregullt dhe korrekte ndaj individëve sip.sh.: detyron të drejta dhe detyrime reciproke në lidhje me dëgjesën korrekte, qënienpublike të proceseve, papërputhshmërinë për të qenë gjyqtar i kauzës vetjake, etj43.

43 I.Iovanas, “Dreptul administrative european”, Ed. Universitatii, Bucuresti, 2007, fq. 65

19

KAPITULLI II

BAZA KUSHTETUESE DHE LIGJORE E PROCESIT TË RREGULLT LIGJORNË RUSI2.1 Historiku i Konceptit të procesit të rregullt ligjor në Rusi

Normalisht në teorinë e së drejtës kemi vene re që gjykatat dhe organizimi gjyqësor lindnjëherësh me shtetin dhe zhvillohet njëherësh me te. Edhe pse shteti rus ekziston që prejviteve 1100 me Rusinë e Kievit, gjithsesi për një shtet modern rus mund të flasim vetëmnë periudhe e perandorisë ruse pra nga vitet 1721 e deri në 1917, moment i cili përkon mefundin e perandorisë ruse. Gjithsesi doktrina ruse njeh tre etapa kryesore, përfshijmëkëtu: etapën para reformës së 1864, etapa e pas reformës dhe etapa e kundërreformës.

Periudha para Pjetrit të Madh (1132-1681)

Në kohën e Rusisë së Kievit organi me i rëndësishëm gjyqësor ishte këshilli i pleqve i ciligjykonte sipas të drejtës zakonore, ndërsa dënimi më i rendë i aplikueshëm ishte dëbiminga fshati. Me kalimin e kohës dhe me forcimin e shtetit me në qendër kishën, pjesa më emadhe e çështjeve gjykohej nga gjyqi i kishës, duke filluar që nga çështjet me bazë fetaredhe besimi e deri tek çështjet me të thjeshta shoqërore. Pra nëse do të numëronim disanga kompetencat e gjykatës kishtare do të duhet të përmendim këtu çështjet kundërmoralit, çështjet që shkelin normat kishtare, mashtrimet, grindjet familjare, etj..

Në shekujt XV dhe XVII ku shteti rus e zhvendosi qendrën e tij në Moskë, atributetgjyqësore i kishte mbreti44 , më pas i kishte Duma e të pasurve. Me mbarimin e shthurjesfeudale çdo feudal i vogël me të zgjeruar territoret e tij zgjeroi edhe kompetencat e tijgjyqësore mbi territoret e vasalit të tij. Me instalimin e plotë të perandorisë u vu re qëgjykatat ruse apo kompetencat gjyqësore nuk ushtroheshin njëlloj nga të gjithë gjyqtarëtapo suzerenët. Për këtë qëllim të gjithë feudalet një zëri në shek. XV nën drejtimin eknjazit45 vendosen qe: gjykimi për të gjithë palët duhet të jete i njëjtë dhe duhet të varetsa me pak nga vullneti i gjyqtareve.

Kësisoj Ivani i III-te në 1497 shkroi një përmbledhje rregullash se si duhet të zhvillohetnjë gjykim. Kjo përmbledhje u quajt “sudebnik” që nëse do ta përkthenim do të ishte paka shumë “gjykues”.

Pothuajse një shekull më pas në 1550 ishte nipi i Ivanit të III-te, Ivani i IV ose ndrysheIvani i tmerrshëm i cili përpunoi një Sudebnik të dytë, i cili tanimë nuk u drejtohetfeudaleve të thjeshte por vojvodëve pasi edhe centralizimi i pushtetit ishte pothuajse nëpërfundimin e tij46.

Përmbledhja e Ivanit të IV bazohet në të ashtuquajturën të drejtën e vendosur “nganjerëzit e mire”, pra njerëzit të cilët kanë cilësi morale dhe respektojnë zakonet e për

44 Mbreti në ate periudhë në Rusi quhej “knjaz” “княз”45 Me knjaz, nënkuptohej mbreti, prijësi46 Matuzov A.B, Malko N.I, “Teoria e shtetit dhe së drejtes”, Botimet Jurist, 2004, fq 201

20

pasoje kanë një reputacion të mire. Këta njerëz të mire të cilët shërbenin si një juri duhejqë të shërbenin si një garanci në dhënien e vendimit duke firmosur të gjithë përkrah emrittë gjyqtarit (vojvodit / knjazit) ose në të kundërt nëse edhe njeri prej tyre sikur të ishtekundër atëherë procesi do duhej të vazhdonte deri sa të gjithë “njerëzit e mire” të jepninnjë vendim unanim47.

Nga ana tjetër Sudebnik-u i Ivanit të Tmerrshëm parashikonte edhe ndëshkime përgjyqtaret të cilët jepnin vendime të padrejta dhe të pabazuara, për shembull nëse merrejvesh që gjyqtari ka dhënë një vendim të padrejte për shkak të mitmarrjes, atëherë gjyqtarimund të dënohej edhe me burg, e më pas edhe me gjobe të majmë.

Organizimi gjyqësor në periudhën e Pjetrit të I-re (1682-1721)

Sprovat e para për të ndarë gjykatën nga administrata u bënë në periudhën e Pjetrit të I-rë.Në krye të sistemit gjyqësor të Perandorisë ruse qëndronte monarku. Menjëherë pas tij nëhierarki vinte senati, i cili pasohej nga duma e të pasurve. Senati ishte gjykata më e lartë ecila kryesisht shërbente për apel, dhe po ashtu shqyrtonte çështjet me të rëndësishme oseçështjet e kryera nga pushtetarët. Për shembull Kolegji tregtar shqyrtonte çështjet qëkishin të bënin me tokat, pasuritë apo finanacat, ndërsa Kolegji i Juristeve ishte instancëapeli për sa me sipër. Në vend ekzistonin dy shkalle kryesore gjykatash kjo e shkaktuarnga ndarja territoriale, kësisoj kishim Gjykatat e Oborrit (shtriheshin në territorin egubernës) dhe Gjykatat e Ulta (shtriheshin në territoret e provincave). Kjo ndarjekonsiderohet në fakt dhe sprova e parë për të ndarë administratën nga gjyqësori nëPerandorinë Ruse48.

Gjithsesi do duhej të bëhej reforma e viteve 1864 në Rusi që të mund të flitej për procestë rregullt ligjor. Duke qenë se kjo reformë e udhëhequr nga Cari Aleksandër ishte njëndër reformat më progresive të kohës, e cila u finalizua vetëm pas 10 vitesh pune, ajovendosi disa parime kryesore si p.sh..: të gjithë qytetarët janë të barabarte para ligjit;patundshmëria e gjyqtareve është e shenjtë dhe ata janë të pavarur nga administrata;seancat gjyqësore do duhet të jenë publike; procesi gjyqësor do duhet të jetë i bazuar nëparimin e kontradiktorialitetit; palët kanë të drejtën e mbrojtjes49.

Cari Aleksandër u pasua nga i biri i tij Nikolai i dytë i cili formoi dy sisteme gjyqësore:sistemin vendor dhe gjykatat e përgjithshme. Në gjykatat vendore përfshihen gjykatatpaqësore, gjykatat e pleqve dhe këshillat e pleqve ndërsa në gjykatat e përgjithshmepërfshiheshin gjykatat penale ose civile që përfshinin gjykatat e vendosura në nivelsubjekti qytetesh si dhe gjykata e kasacionit që është pranë Senatit.

Jurisdiksioni i gjykatave shtrihej në të gjitha llojet e çështjeve përveçse atyre me objektshpirtëror (fetar), ushtarak, tregtar dhe fshatar. Reforma e sistemit gjyqësor i Nikolait tëdytë solli disa parime të reja si: ndarja e gjyqtarëve nga pjesa administrative e gjykatave;ngritjen e një gjykatë gjithëpërfshirëse; barazinë e të gjithëve përpara gjykatës;

47 Alekseev S.S., Arhipov. S.I, Korelskii V.M, “Teoria e shtetit dhe së drejtes”, botimi i 3-te përuniversitetet, shtepia Botuese Norma, Moske 1998, fq. 12648 http://www.rosimperija.info/post/172949 http://test.ssla.ru/dissertation/dissert/20-06-2014-12d.pdf

21

patundshmëria e gjyqtareve dhe hetuesve; sekreti i hetimit nga prokurori; zgjidhja egjyqtarëve dhe anëtareve të jurisë. Po ashtu ndryshuan edhe funksionet e prokurorisësidomos për sa i përket: mbrojtjes së aktakuzës para gjykatës; kontrolli mbi aktivitetingjyqësor dhe në vendin e vuajtjes së dënimit. Në 1885 u hoq nga parashikimet ligjoreekzekutimi publik i dënimit. Në 1886 u zgjeruan kompetencat e anëtareve të jurisë nëproces – ata fituan të drejtën e pjesëmarrjes në riformulimin e pyetjeve. Në 1899 uvendos parimi i pasjes së detyrueshme të një mbrojtësi, avokati gjatë procesit gjyqësor.Në 190950 në legjislacionin rus u paraqit për herë të parë lirimi i parakohshëm si dhe kohae paraburgimit filloi të llogaritej si pjesë e dënimit; po ashtu 4 vite me vonë në 1913gjykatat filluan të njihnin dhe të drejtën e rehabilitimit ose të rikthimit tësendit/dëmit/vlerës.

Fillimet e mirëfillta të drejtësisë administrative

Një zhvillim i ri në vitet 1910, me interes dhe për punimin tonë, paraqiti zhvillimi idrejtësisë administrative, një prototip i arbitrazhit aspekti i zhvillimit të së cilit u nxit ngazhvillimi i strukturave dhe marrëdhënieve administrative, marrëdhënieve dhe raporteveekonomike. Shumë historianë besojnë se sistemi gjyqësor rus në kohën e Nikolait të IIishte një nga sistemet më të zhvilluara dhe cilësore të Evropës51 . Në 1917 qeveria epërkohshme organizoi Komisionin special për përpunimin e ligjeve bazë. Njeri prejligjeve të përpunuara ishte ai për gjykatat administrative. Para revolucionit të shkurtit1917 u vendos ti besoheshin Senatit funksionet me të rëndësishme gjyqësoreadministrative. Pas revolucionit të kuq u pa e domosdoshme që të krijohej një gjykatëadministrative me funksione të plota gjyqësore dhe me juridiksion në fushën ekonflikteve administrative që kanë objekt mosmarrëveshjet në punën në fabrikë, nëmjedisin urban, në shërbimin ushtarak etj. Por edhe pse përpjekjet në fillim të shekullit tëshkuar ishin të mëdha, gjithsesi funksionimi i gjykatave të vërteta administrative nuk urealizua menjëherë por i përket një periudhe të mëvonshme.

Gjithsesi në Rusinë perandorake drejtësia administrative nuk ishte e zhvilluar plotësishtdhe nuk arrinte të siguronte pasjen e një institucioni juridik eficient dhe demokratik i cilitë sigurojë sanksionimin dhe akordimin e përgjegjësisë administrative funksionarevepublikë që vepronin në shkelje me ligjin. Në doktrinën e kohës ekzistonte një diskutimrreth natyrës organizative, qëllimit dhe formës juridike të drejtësisë administrative nëRusi. Një nga funksionet specifike të drejtësisë administrative mendohej atëherë të ishtepasja e një organi administrativ specifik ku të kontestohej një akt administrativ. Në tënjëjtën kohë ekzistuan trajtime të ndryshme të kuptimit të nocionit të drejtësisëadministrative. Sipas një mendimi të kohës u propozua të merrej në konsideratë sedrejtësia administrative është e lidhur pazgjidhshmërisht me autoritetet administrative(me administratën aktive) e cila ka ushtruar funksionet pranë instancave gjyqësore.Përfaqësuesit e kësaj doktrine52 presupozonin që për të shqyrtuar çështjet administrative

50 См.: Гельвеций К.А. О человеке, его умственных способностях и его воспитании. // Сочинения: в2 т. М., 1974. Т. 2. С.115.51 Шпренгер Г. Взаимодействие: соображения по поводу антропологического пони- маниямасштабов справедливости // Государство и право. 2004. № 5. С. 20.52 См.: Гельвеций К.А. О человеке, его умственных способностях и его воспитании. // Сочинения: в2 т. М., 1974. Т. 2. С.127.

22

duhet të organizoheshin organe kontrolli brenda vetë administratës ose në formën eorganeve që do të mbikëqyrnin procedurat administrative ose në formën e gjykataveadministrative. Në favor të krijimit të një entiteti specifik kuazi - gjyqësor u parashtruanatëherë këto argumente:

1) çështjet administrative do të administroheshin nga vetë institucioni administrativ;

2) drejtësia nuk ka të drejtën të ndërhyjë në aktivitetin e administratës; kjo nuk duhetngatërruar me funksionet gjyqësore dhe administrative si dhe funksionet që privojnëautonominë e administratës publike, në të kundërt këtë kontroll do ta bejë vetë pushtetigjyqësor;

3)gjyqtarët e gjykatave të përgjithshme nuk ishin të përgatitur për të zgjidhur konfliktetspecifike që lindin në sferën e aplikimit të drejtës publike, pasi ata gjyqtarë nuk janë tëfamiljarizuar me rregullat e aktivitetit administrativ.

Nga ana tjetër kundërshtaret e kësaj teorie sollën këto kundraargumente:

1) zakonisht gjyqtarët administrative janë edhe funksionarë dhe nuk mund tëkonsiderohet se kanë pavarësi gjyqësore;

2) pikërisht këta gjyqtarë janë edhe funksionarë në nivelet me të larta administrative.;

3) ekziston një konfuzion i papranueshëm i drejtësisë me administratën aktive;

4) vetë administrata kthehet në gjyqtar apo në një institucion kuazi-gjyqësor administrativ(kolegj) duke shqyrtuar ankesat kundër veprimeve dhe vendimeve të administratës.

Juristë rusë si E.Desnickii dhe A. Rjazanovskii ishin të mendimit së çdo lloj pyetje apoçështje gjyqësore, civile, publike apo penale është kompetencë për zgjidhje e gjykatave tëpërgjithshme. Gjithsesi Rjazanovskii në dallim nga Desnickii nuk përjashtonte formimine një sektori të veçantë administrativ ose departamenti administrativ pranë sektorit penaledhe civil të një gjykatë të përgjithshme. Duke kritikuar formimin e organeve kuazi -gjyqësore, juristi rus u bazua në parimin e ndarjes së pushteteve duke theksuar sëdrejtësia administrative nuk mund të lihet në duart e vetë administratës publike, ndajdrejtësia administrative do duhet të kryhet nga organet gjyqësore. Hierarkia e pushtetitadministrativ sigurohet nga mjete ligjore si ankesa administrative drejtuar autoriteteve sidhe nga mbikëqyrja departamentale dhe kontrolli gjyqësor dhe parlamentar. Sipas A.Riazanovsky 53 drejtësia mbetet gjithmonë drejtësi dhe merr në konsideratë pyetjetkorrekte pa interferuar me menaxhimin aktiv dhe kontrollin e administratës; drejtësiaverifikon respektimin e ligjit në aktivitetin qeverisës. Për pasoje drejtësia administrativemund të veri re pas shqyrtimit të hollësishëm veprimet e paligjshme të administratës dhemund të marri masat për rivendosjen në vend të drejtës së shkelur.

53 http://www.pravo.vuzllib.su/book_z445_page_6.html

23

Disa juriste të tjerë54 konsiderojnë së drejtësia administrative ka ofruar një rrjet gjykatashtë formuara specifikisht, përbërja e të cilave dhe gjyqtaret e të cilëve do të kontrollojnëme paanshmëri veprimtarinë e administratës publike kompetente në fushën e qeverisjesdhe menaxhimit.

Pra siç vihet re formimi i një modeli të gjithë pranuar për drejtësinë administrative ruse ukarakterizua nga një shumëllojshmëri opinionesh, mendimesh duke ngjasuar kështu meshumë shtete të Evropës Perëndimore shtetet e të cilës po ashtu kanë provuar disa sistemetë drejtësisë administrative. Duke analizuar modelin perëndimor të drejtësisëadministrative, juristët rusë u munduar të identifikojnë praktikat pozitive dhe negativedhe në bazë të tyre zhvilloi një model kontrolli gjyqësor mbi veprimet e qeverive dhefunksionareve publike.

Gjatë luftës së parë botërore sistemi gjyqësor ju nënshtrua modifikimeve procedurale tëshkaktuara nga rrethana të jashtëzakonshme. Procedurat gjyqësore në gjykatat ushtarakekryheshin në rrethana të jashtëzakonshme si p.sh.: dëgjesa të shkurtra; mungesëmbrojtësi/avokati për palët; përbërje e njëanshme e gjykatës si dhe pamundësia për tëapeluar për shkak të luftës dhe kohës së kufizuar në të cilën zhvilloheshin proceduratgjyqësore55.

Sa i përket përmbajtjes së legjislacionit për vitet e para të pushtetit sovjetik në fushën edrejtësisë administrative duhet përmendur ekzistenca e të ashtuquajturës padiadministrative. Një fakt për tu përmendur është ai së padia administrative parashikohet qënë vitet 1917 në kuadrin e drejtësisë sovjetike56. Gjithsesi efekti i këtyre normave ishte ikufizuar dhe kishte të bënte me padite administrative në sferën agrare ku çështjetshqyrtoheshin jo nga gjykatat po nga këshillat e pleqve apo këshillat e lagjeve ku edhetek këto shqyrtime jogjyqësore vihej re së parimi i kontadiktorialitetit respektohej.Heshtjet e sjella përpara këtyre komisioneve kishin objekt mosmarrëveshjet midisindividëve privatë përdorues tokash. Por ndonjëherë këto këshilla shqyrtonin dhekonfliktet midis individëve dhe agjencive menaxhuese të terreneve. Në fund të viteve1920 ishte kolektivizimi i cili eliminoi ekzistencën e këtyre këshillave ndërsa konfliktetzgjidheshin direkt nga organet qeverisëse. Në 1932 normat administrativo ligjorembrojtëse të tokave u rivendosen duke u riparashikuar në legjislacion. Në kompetence tëkëtyre komisioneve ishte shqyrtimi i çështjeve me objekt përdorimin e tokës; për metepër këto komisione kanë dhe të drejtën e ndryshimit ose modifikimit të urdhrave tëautoriteteve shtetërore menaxhuese. Vendimi i komisionit primar të tokave mund tëankimohej në një instance superiore siç ish komisioni i pronave i rrethit, republikës, apovetë komisioni i tokave i Bashkimit Sovjetik.

Vendimi i Komitetit Ekzekutiv Qendror në 8 nëntor 1918 “Për respektimin e sakte tëligjit” parashikonte së çdo qytetar ka të drejtën që të kërkojë minutat e takimeve (procesverbalet e takimeve) në rast pakënaqësie. Për refuzimin e pabazuar të protokollitparashikohej përfshirja e nëpunësit në procesit gjyqësor të popullit. Dekreti i Komitetit

54 См.: Жуйков В.М. Судебная защита прав граждан и юридических лиц. М., 2008. С. 9755 http://www.rosimperija.info/post/172956 N.Karadshe-Iskorova, E drejta adminisrtative dhe zhvillimi i saj në Rusi, fq 26

24

Ekzekutiv Qendror i dt 9 prill 1919 parashikonte kalimin e kompetencës së kontrollitgjyqësor tanimë tek organet shtetërore.

Kësisoj në sistemin e organeve të mbikëqyrjes ose të kontrollit administrativ menjëherëpas revolucionit 1917 mund të dallojmë:

a) Kontrolli administrativ kryhet nëpërmjet oficereve superioreb) Mbikëqyrja administrative e parashikuar në ligjin e 4 majit 1919 u centralizuan

Komisariatin Popullor shtetëror për kontrollin dhe krijimin e Zyrave lokale tëankimimit.

c) Mundësia e ankimimit ndaj formave të ndryshme abuzive të funksionarevepublike që silleshin në mënyre të papërshtatshme dhe në kontradikte me urdhratdhe drejtimet e përgjithshme të qeverise dhe politikat qeveritare.

d) Mbikëqyrja administrative nga zyra e prokurorit që ka të drejtën e kundërshtimitkundër veprimeve të paligjshme të menaxhimit dhe qeverisjes.

Ne 1929 kontrolli i shtetit u transformua në inspektimin e klasës punëtore në përbërje tësë cilit u vendos dhe Zyra e ankimimeve, ndërsa në fund të vitit 1924 zyra e ankimimevepushoi së ekzistuari57.

Në periudhën e komunizmit pjesa më e madhe e ankesave kishin të bënin meshpronësimin publik, arrestimet, shërbimin e punësimit etj. Zyra e ankimimeve merrej meçështje që kishin të bënin me ndarje jo të drejtë të hapësirave për banim; çështjet qëkishin të bënin me sjellje të pahijshme të nëpunësve etj. Do duheshin dhe nja 10 vite derikur të bëheshin disa propozime ligjore interesante që kishin të bënin me rolin e gjykatavenë shqyrtimin e ankesave për veprime të paligjshme të organeve shtetërore dhe tëfunksionareve të tyre58. Ishin pikërisht këto kushte që çuan në Institutin e të drejtësSovjetike për të propozuar ndërtimin e një gjykatë të Larte Administrative, e gjykataveadministrative rajonale dhe lokale me qëllim të garantonin ligjshmërinë revolucionare sidhe për të siguruar funksionimin korrekt dhe koherent të institucioneve shtetërore dhembrojtjen e të drejtave të qytetareve”. Gjykatat duhet të zgjidhnin dhe shqyrtonindomosdoshmërinë e ngritjes së një padie administrative ndaj institucioneve sovjetike,bashkimeve profesionale, apo funksionareve individuale deri në vendosjen më pas ose tëanulimit, ose të modifikimit ose të korrektimit të akteve administrative të paligjshme.

Me akte kontrolli kuptohen të gjitha llojet e direktivave, urdhrave, rregulloreve mekarakter detyrues të lëshuara nga organe kolegjiale ose organe individuale qeverisëse. Njëveçori e kësaj periudhe në të drejtën sovjetike ishte pikërisht parashikimi i moslejimit tëapelimit të vendimeve të kongresit sovjetik, të vendimeve të Komitetit Ekzekutiv qendrordhe të vendimeve të agjencive gjyqësore.

Gjithsesi edhe pse u propozua organizimi i një gjykatë administrative të veçantë në tëgjitha nivelet e gjyqësorit, ajo nuk realizua. Motivi i dukshëm ishte fakti së në atë kohëgjykata konsiderohej mbi të gjitha si një organ që mbronte nga sulmet shtetin Sovjetik.Roli i vërtetë që duhet të ushtronin gjykatat, ai i garantimit të përgjegjshmërisë së shtetit

57 http://www.pravo.vuzllib.su/book_z386_page_6.html58 Idem

25

para qytetareve të tij, bëri në fakt të mos pranohej dëgjimi i ankesave kundër veprimevetë paligjshme të funksionareve të besuar nga autoritetet administrative.

Me anë të një vendimi në 7 korrik 1923 Komiteti Ekzekutiv Qendror formoi një gjykatëdisiplinore qendrore pranë Komitetit Ekzekutiv Qendror dhe pranë Komiteteveekzekutive provinciale ose rajonale. Kjo gjykatë disiplinore shqyrtonte çështje rrethsjelljes së pahijshme të nëpunësve publike, apo veprimeve të paligjshme të tyre por qënuk përbënin vepër penale. Gjykatat vendore ndërkohë nuk arritën kurrë të jenë tëpavarura në gjykimet e tyre dhe aktiviteti praktik që ata ushtruan konkretisht nukpërputhej me parashikimet konkrete ligjore për gjykatat administrative.

Në fillim të viteve 20 u adoptuan kodet e para sovjetike përfshirë këtu edhe kodin civildhe atë të procedurës civile. Rikthimi tek shteti i së drejtës dhe pasja e gjyqeve të bazuaranë ligjshmëri po ashtu organizimi i drejtë i kontrollit gjyqësor risolli besimin se do tëmund të kemi një juridiksion gjyqësor edhe në fushën e aktivitetit administrativ.Mbrojtësit e idesë së një drejtësie administrative besonin se shteti proletar duhet të kalojëstadin e zhvillimit të formës së pushtetit publik me të gjitha atributet karakteristike dukepërfshirë këtu edhe drejtësinë administrative. Juristi M.D.Zagrackov59 vinte në dukje sëpranimi i ankimimeve që kanë të bëjnë me veprimtarinë e padrejtë të organeveqeverisëse nënkupton formimin e një legjislacioni administrativ dhe njëkohësishtnënkupton zhvillimin e organeve të drejtësisë administrative të cilat duhet të jenë tëpavarura nga administrata në vetvete. Nga ana tjetër juristi A.I.Elistratov60 propozoi idenëe krijimit të gjykatave administrative me në krye gjykatën e Lartë Administrative të cilatdo kishin objekt shqyrtimi paditë administrative.

Në dhjetëvjeçarin 1920-1930 interesi i ligjbërësit dhe i zyrtarëve publikë për problemin edrejtësisë administrative influencuar edhe nga kushtet politike të kohës, u zvogëluandjeshëm. Nëse në fillim të viteve 20 çështjet kryesore të drejtësisë administrative kishinobjekt aktivitetin e noterëve, ekzekutimin e vendimeve gjyqësore, parregullsi në listat ezgjedhësve, apo parregullsi në aktet e gjendjes civile në fund të viteve 30 objekti i padiveadministrative ishte i ndryshëm. Kryesisht çështjet kishin të bënin me vendosjen e disagjobave të padrejta ose akte administrative të padrejta.

Sipas mendimit të M.S. Studenikinoi në zhvillimin e legjislacionit sovjetik ishte njëtendence për të konsoliduar kontrollin gjyqësor mbi legjislacionin dhe për të kontrolluarzgjerimin e kompetencës së instancave të përgjithshme administrative. Me gjithë këtoedhe në periudhën sovjetike si dhe në atë postsovjetike një strukturë e veçantë e pavarurpër shqyrtimin e çështjeve specifikisht administrative, nuk ekzistoi, pavarësisht ngamiratimi i ligjeve speciale që kishin për qëllim sigurimin dhe garantimin e mbrojtjes

59 Загряцков М. Д. Административно-финансовое право.- М.: Фин.изд-во НКФ СССР, 1928.-128 с.60 Formues e katedres së të drejtës Adminsitrative në Universitetin Lomonosov Moske i cili ka shkruar njësere punimesh në të drejtën administrative sovjetike: Учебник русского административного права" (М.,1911); "Государственное право. Пособие к лекциям" (М., 1912); "Основные началаадминистративного права" (М., 1914; 2-е изд. М., 1917). Кутафин О.Е. Елистратов выдающийсярусский государствовед и административист / О.Е. Кутафин, К.С. Бельский // Государство и право. -1993. - № 12. - С. 125-135.

26

gjyqësore të të drejtave dhe lirive të qytetareve kundër akteve të paligjshme tëadministratës publike.

Motivi kryesor se pse drejtësia administrative nuk u njoh zyrtarisht në atë periudhe ishtemungesa e një procedure administrative si procesi administrativ i cili dominohej asokohenga ideologjia shtetërore. Ngritja e ankesave administrative ndaj punës apo aktit të njënëpunësi apo organi shtetëror konsideroheshin kërcënim për mitin e eficiencës sëadministratës së shtetit sovjetik që konsiderohej nga propaganda shtetërore si “shteti medemokratik dhe me efektiv në bote”. Për pasojë e drejta e qytetarëve për mbrojtjen e tëdrejtave të tyre subjektive dhe lirive të tyre nga gjykatat, praktikisht u ishte mohuar.

Sistemi administrativ-komandues që predominonte në Rusi në vitet 1920 nuk lejoikrijimin e garancive gjyqësore pasi konsiderohej që kjo gjë behej me anë të veprimeve tëLuftës kundër burokracisë në sistemin shtetëror. Megjithatë kuptimi konkret i luftës ndajburokracisë u reduktua në diskutime politike të përgjithshme deri sa në një pike humbenthelbin e tyre dhe në vend nuk u ndërmor me asnjë reforme demokratike.

Vëmendja mbi drejtësinë administrative në Rusi rierdhi 20 vite me vonë atëherë kurridiskutohej projekti i Kodit të procedurës civile. Edhe pse u diskutua për kodifikimin elegjislacionit në lidhje me sistemin gjyqësor dhe procedurat ligjore patën si rezultatizolimin e të ashtuquajturave padi me objekt aktin administrativ dhe konsiderimi i njëpjese të padive që kishin të bënin me kontrollin mbi veprimet dhe vendimet e autoriteteveudhëheqëse dhe nëpunësve publike si pjese e juridiksionit civil61.

Në doktrinën ruse si dhe në atë shqiptare hasim terma si “e drejta për një proces tërregullt ligjor” dhe “e drejta për një proces të rregullt gjyqësor”. Konkretisht në rusishtato tingëllojnë kësisoj: “надлежащая судебная процедура” dhe “надлежащая правоваяпроцедура”, “e drejta për proces gjyqësor të duhur” dhe “e drejta për proces ligjor tëduhur”, ku me termin e duhur nënkuptojmë të ligjshmen, të gjithë pranuarën.

Në të njëjtën kohë, "procesi i rregullt ligjor" në doktrinën ruse nënkupton jo vetëm masatmbrojtëse procedurale, por edhe ato materiale. Parimi i procesit të rregullt ligjor ka njëlidhje të drejtpërdrejtë me parimin e sundimit të ligjit dhe shtetit të së drejtës. Kërkesa eprocesit të rregullt do të thotë se të gjitha veprimet e autoriteteve duhet të lidhen mekërkesat dhe parashikimet e ligjit. Ky parim është mbrojtja më e rëndësishme kundërtiranisë dhe arbitraritetit të autoriteteve. Për të kuptuar botëkuptimin e ligjbërësit rus nukduhet harruar mekanizmi i “shtypjes sovjetike” e cila lindi vetëm për shkak tëashtuquajturave “interesa të sigurisë” ku shtetit ju desh të ndërmerrte sanksione të ashprapasi nuk ekzistonte mundësia e administrimit normal të provave për arsye të thjeshtaoperacionale dhe rrethana të jashtëzakonshme. Po kështu është i njohur fakti që filluantakime të veçanta në byronë politike sovjetike sidomos nga 9 maji 1922 ku Byroja ikërkoi Stalinit që të parashikoje të drejtën për internim në disa provinca të elementeve tëcaktuar deri në një afat kohor 2 vjeçar, ndërsa të huajt apo elementet “e dëmshëm” tëdëboheshin nga Bashkimi Sovjetik dhe të gjitha këto vetëm për një arsye të thjeshtë,

61 http://www.pravo.vuzllib.su/book_z386_page_6.html

27

“çlirimin e gjykatave ruse nga shumë çështje të cilat ishin të padëshirueshme përpushtetin dhe kërkonin sipas tyre “me shumë të drejta nga ç’u takojnë”62.

Pavarësisht se si e gjejmë të pasqyruar termin e një procesi të rregullt ligjor në doktrina tëndryshme, rëndësia që i është kushtuar nga jurisprudenca e shteteve të ndryshme është eplote dhe e pasur, dhe kjo për shkakun së mbrojtja e procesit të rregullt ligjor ndërlidhetme mbrojtjen e të gjitha të drejtave të tjera themelore duke qene një e drejtë kyç e cila evetme nuk ka një kuptim të mirëfilltë por e ndërthurur me të drejtat e tjera të cilave ishërben merr një vlere universale e cila qëndron në bazën e funksionimit të organeveshtetërore dhe të vetë procesit gjyqësor.

2.2 Baza ligjore kushtuar të drejtës administrative në Rusi. Analizë e detajuar eevoluimit dhe implementimit të Kodit të Procedurave Administrative në FederatënRuse2.2.1 Kodet administrative të republikave të Bashkimit Sovjetik.Kodet e republikave të Bashkimit Sovjetik për Kundravajtjet Administrative

Në përputhje me Bazat e Udhëheqjes dhe Qeverisjes të republikave të BashkimitSovjetik, të gjitha republikat adoptuan dhe morën për zbatim Kodin e KundravajtjeveAdministrative të BRSS i cili u adoptua nga Këshilli i Lartë i BRSS në 20 qershor 1984dhe hyri në fuqi në 1 janar 1985. Ashtu siç u ndërmor një kod federativ për ish BashkiminSovjetik po ashtu të gjitha republikat reduktuan dale ngadalë edhe kodet e tyre kombëtaretë procedurave dhe kundravajtjeve administrative.Në doktrinën ruse kodet nënkuptojnë akte normative të kodifikuara, që përmbajnë normambi të gjitha aspektet e përgjegjësisë administrative si dhe përgjegjësisë materiale poashtu edhe parashikime mbi aspektet procedurale.Vendin e kodeve për procedurat dhe kundravajtjet administrative në sistemin legjislativ tëpërgjithshëm administrativ mund ta karakterizojnë këto specifika krahasuar medokumentin e Bazave të Udhëheqjes dhe qeverisjes:

1. Kodet prodhojnë dhe parashikojnë të gjitha normat bazike. Me pak fjalë të gjitharepublikat Sovjetike ushtruan parashikimet ligjore të dokumentit Bazat eudhëheqjes dhe qeverisjes. Kjo siguron unifikimin e domosdoshëm të institutit tëpërgjegjësisë administrative në të gjithë Bashkimin Sovjetik.

2. Kodet normalisht janë dokumente shumë me të gjera së sa Bazat e Udhëheqjesdhe qeverisjes, pasi kodet përmbajnë përshkrime për të gjitha kundravajtjetadministrative qofte nga këndvështrimi i legjislacionit të Bashkimit Sovjetik ashtudhe nga legjislacioni kombëtar. Për sa i përket përmbajtjes, Kodi i KundravajtjeveAdministrative ngjason me Kodet Penale të cilat përshkruajnë të gjithë vepratpenale sipas legjislacionit të Bashkimit Sovjetik por po ashtu përmbajnë dheparashikimet e legjislacionit kombëtar të çdo republike sovjetike.

3. Kodet e kundravajtjeve dhe procedurave administrative përmbajnë një nënndarjeme logjike të normave. Si p.sh.duke parashikuar kapituj të veçante për subjektet,

62 Sultanov A.R. “The appropriate process of law and legal standards of the European Court on HumanRight”,The European Asiatic journal of barristers, Nr.1 (2) 2013 http://sutyajnik.ru/documents/4445.pdf

28

për rregullat procedurale, për animimet dhe apelimet administrative si dheparashikime për ekzekutimin e sanksioneve.

4. Kodet përmbajnë parashikime me të detajuara kushtuar përgjegjësisëadministrative se sa Bazat e Udhëheqjes dhe Qeverisjes. për shembull në kodet eRepublikave të Bashkimit Sovjetik, ku kemi të bëjmë me republika autonome,territore dhe rajone autonome, kodet parashikonin një përshkrim të detajuar rrethfaktit se si e përcaktojnë autoritetet administrative të këtyre entitetevepërgjegjësinë administrative dhe në cilat kushte aplikohet kjo përgjegjësi. Përkrahasim senksionet I-II të Bazave të Udhëheqjes dhe Qeverisjes parashikojnë 25nene kushtuar përgjegjësisë ndërsa Kodi Administrativ Bjellorus si republikesovjetike parashikonte në seksionet e tij III-IV mbi 40 nene, ndërsa Parimetthemelore kanë mbi 116 nene. I gjithë ky detajim bëhet për shkak të faktit së kodido duhet të këtë parashikime të qarta rreth pushtetarëve dhe kompetencave tëtyre, rreth përfaqësuesve publikë dhe atributeve të tyre si dhe rreth të gjithëaktorëve me përgjegjësi administrative.

5. Kodet mbajnë parasysh veçoritë e ligjeve dhe zakoneve kombëtare, veçoriveekonomike dhe zhvillimeve sociale si dhe aspekteve të tjera të posaçme tërepublikave sovjetike si për shembull (prezenca ose në disa republika mungesa enjë gjykatë specifike administrative) dhe në përputhje me këto veçori lejonadoptimin e normave ligjore si dhe aplikimin e përgjegjësisë administrative dukenjohur dhe parashikuar rastet e kundravajtjeve administrative. Në kodet ekonsideruara si “vendase” për shembull kuptimi i miratimit të akteveadministrative si dhe kuptimi i përgjegjësisë administrative e cila me pas do këtëparasysh dhe modalitetet e efektiviteti maksimal të normës administrative, është endryshme nga njeri kod në tjetrin 63 . Për shembull në Kodin e ProceduraveAdministrative të BRSS parashikohej një nen special, neni 255 i cili ishte tepër igjatë, dhe në të parashikoheshin kategoritë e funksionareve publikë dhe epersonave të tjerë të cilit kishin të drejtën e mbajtjes së protokolleve dhe akteveadministrative. Një lloj neni i tillë nuk gjendet i parashikuar në republikat e tjera.Por eksperienca e vetë BRSS në këtë fushë ishte shumë e gjerë dhe e përdorshmeherë pas here edhe nga republikat e tjera sovjetike. Në këto kushte ishte shumë evështire për nëpunësit e Komiteteve Ekzekutive vendase ti përgjigjeshin njëpyetjeje të thjeshte, sipas së cilës: kush ishte personi përgjegjës për të ndërmarrënjë akt administrativ që vendos dhënien e grurit për ushqyerjen e pulave apozogjve në kooperativat bujqësore?. Për këtë arsye ishte shumë e vështire në ishrepublikat e BRSS të përcaktohej së kish konsiderohej funksionar publik, cilatishin përgjegjësitë e tij dhe në rast kundravajtjeje administrative e kujt ishtekompetenca e mbajtjes së protokolleve konstatuese për shkeljen e normaveadministrative që passjellin përgjegjësinë administrative64.

63 G.Ginburgs, Soviet Administrative law: Theory and Policy, pg 9-12, Kluwer Academic Publisher, 198964 IU.M.Kozlov, Sovetskoe administrativnoe pravo- gasudarstvennoe upravlenie i administrativnoe pravo,Moscow 1982, fq 53

29

2.3 Kuptimi i kundravajtjes administrative sipas Kodit të ProceduraveAdministrative Sovjetike

Në nenin 7 të Bazave të udhëheqjes të BRSS parashikohej se: me kundravajtjeadministrative njihet veprimtaria me faj (me dashje ose nga pakujdesia) e cila shkelrendin publik, cenon pasurinë socialiste, cenon të drejtat dhe liritë e individëve për tëpasur një qeverisje të drejtë dhe ligjore. Kundravajtja administrative kryhet me veprimose mosveprim dhe për të cilin ligji parashikon përgjegjësi administrative”. Analiza ekëtij neni dhe i neneve të ngjashme në kodet e ish republikave na bën të dallojmë këtokarakteristika të kundravajtjes administrative:

1) kundravajtja administrative kryhet me veprime ose me mosveprime dhe nuk lidhet memendime apo me dëshira që janë sfere e anes psikologjike të pakonkretizuar.

2) veprimi ose mosverpimi është antisocial dhe ka një karakter të dëmshëm përshoqërinë;

3) veprimi bie ndesh me normat ligjore dhe kryhet me faj

4) në rast të konstatimit të kundravajtjeve administrative, parashikohet dhe mundësia eaplikimit të sanksionit administrativ.

Doktrinarët rusë mendojnë se të gjitha kundravajtjet administrative kanë rrezikshmërishoqërore. Sipas mendimit të tyre kundravajtjet administrative dallohen nga krimet pasitë parat janë më pak të rrezikshme së të dytat65. Këto lloj veprimesh ose nxisin dëmtimine shoqërisë shtetërore sovjetike ose i shkaktojnë një dëm të konsiderueshëmmarrëdhënieve shoqërore. Gjithsesi duhet të dallojmë se Kodi i ProceduraveAdministrative parashikon qartësisht kundravajtjet administrative që kanë njërrezikshmëri shoqërore të konsiderueshme, ndërkohe me të njëjtat veprime dhemosveprime siç mund të jetë parashikuar në këtë kod, por me një rrezikshmëri shumë tëulët ose të papërfillshme, nuk do mund të flasim as për kundravajtje administrative dhe aspër vepra penale.

Gjithsesi në doktrinën ruse diskutimet rreth faktit nëse kundravajtja administrativemundet apo jo të konsiderohet një veprimtari e rrezikshme kanë zgjatur për vite meradhe66. Nga ana tjetër ishte shumë e vështirë të arrihej në një konkluzion të përbashkëtpër sa i përket kuptimit të veprimtarisë së rrezikshme. Nga momenti që të gjitha shkeljet eligjit konsiderohen të rrezikshme, lind dhe pyetja së ku gjenden kufijtë e kuptimit tërrezikshmërisë së larte apo të ulet duke nisur që nga veprimtari si banditizmi apospiunazhi e deri tek konkurrenca e paligjshme apo prishja dhe ndotja e ambientevepublike.67

65 См.: Советское административное право. М., 1985. С. 220. Такого жо мнения придерживалисьранее Б. Б. Хангельдыев, А. Е. Лунев, А. А. Пионтковский, Б. С. Никифоров и ряд других ученых.66 См., например: Я к у б а О. М. Административная ответственность. М., 1972. С. 41—47.67 Idem fq 51

30

Në këto kushte doktrina ruse pranoi që të konsiderojë si të rrezikshme veprimtarinë e cilashkakton një dëm të konsiderueshëm ndaj marrëdhënieve shoqërore socialiste dhe pronësshtetërore sovjetike. Veprimtari me rrezikshmëri shoqërore do të konsideroheshin tërësiae veprimeve të cilat në një rrethane historike shkelin kushtet dhe normat ebashkekzistencës së shoqërisë. Nga sa me sipër kundravajtja administrative nuk duhetdhe nuk mund të konsiderohet me rrezikshmëri shoqërore.68

Ndaj jo rastësisht në normën ligjore administrative referuar përkufizimit të kundravajtjesadministrative nuk përmendet rrezikshmëria shoqërore. Ndërsa edhe në nenit 11 dhe 12Kodi i Procedurave Administrative të BRSS i cili parashikon përkufizimin e qëllimit /dashjes dhe neglizhencës i referohet disa “pasojave të dëmshme” por në asnjë rast nuk ireferohet nocionit të “rrezikshmërisë shoqërore” nocion i ndeshur shpeshherë në KodinPenal të BRSS. Gjithsesi duhet kuptuar që jo çdo normë administrative mbrohet me anëtë aplikimit të një sanksioni administrativ si dhe jo të gjitha shkeljet e normaveadministrative përbëjnë kundravajtje administrative. Për shembull nuk mbrohen mesanksione administrative normat administrative referuar pranimit në universitete apopranimit në shërbimin ushtarak. Nga ana tjetër mbrohen me norma administrative disamarrëdhënie që kanë të bëjnë me të drejtën civile, të drejtën e punës apo të drejtën agrare.Rrethi i marrëdhënieve shoqërore të garantuara dhe të rregulluara nga normatadministrative nuk përkon tërësisht me marrëdhëniet shoqërore të mbrojtura nga normatadministrative. Kundravajtja administrative është në fakt veprimtaria e cila shkel normate të drejtës administrative apo e një të drejtë tjetër por që mbrohet nga sanksionetadministrative69. Përgjegjësia administrative rezulton në rastin kur individi ka kryer njëkundravajtje që është parashikuar nga Kodi i Procedurave Administrative ose nga akte tëtjera normative 70 . Gjithsesi autoritetet kompetente mund ta çlirojnë individin ngapërgjegjësia administrative duke kaluar çështjen tek gjyqi kolektiv, tek gjyqi i organizatësose i kolegeve nëse karakteri i shkeljes dhe personaliteti i shkelësit janë të natyrës që nukpassjellin një dëm të konsiderueshëm71. Me kundravajtje administrative kuptojmë ajoshkelje e cila mund të sjelli aplikimin e një ndëshkimi administrativ. Implementimi isanksioneve administrative nuk përkon gjithmonë me kundravajtjen administrative72, porështë pikërisht mundësia e aplikimit të tyre të parashikuar me ligj që i bën sanksionetadministrative të detyrueshme.

2.4 Kodi i ri i Federatës Ruse për kundravajtjet administrative dhe rëndësia eveprimtarisë administrative

Që prej 1 korrikut 2002 hyri në fuqi Kodi i ri kundravajtjeve administrative Në Federatënruse. Një nga risitë kryesore të këtij kodi, konsiston në dhënien fund të diskutimit nëse

68 Самощенко И. С. Понятие правонарушения по советскому законодательству. М.. 1963. С. 59.69 http://www.pravo.vuzlib.su/book_z076_page_15.html70 Кудрявцев В. Н. Теоретические основы квалификации преступлений. М„ 1963. С. 84.71 Neni 11 i Bazes së Urdhereses72 A.A.Melnikov “Pravo grazhdan abzhalovat v sud deistviia dolzhnostnykh lits”, SGiP 1978, No.11, fq.68

31

mund të kenë apo jo përgjegjësi administrative personat juridike73. Po ashtu rregulli ipërgjithshëm mbi zhvillimin e procedurave administrative në rastin e kundravajtjeveadministrative që parashikohej nga Kodi i Procedurave Administrative të BashkimitSovjetik i vitit 1984 nuk përfshinte edhe procedurat administrative në rast kundravajtjejetë kryer nga personat juridike.

Ndërsa në nenin 14 të Ligjit Federal të 8 qershorit 1999 me nr. 143 “Për përgjegjësinë eadministrative të personave juridike (organizatave) dhe të sipërmarrësve individualepersona fizike për shkeljen normave të produkteve të alkoolit dhe nënprodukteve të tjerë,parashikohet shprehimisht përgjegjësia e personave juridike për shkelje të ndryshmeadministrative74. Mbi të gjitha Gjykata Kushtetuese e Federatës Ruse nder aktet e saj kaparë mundësinë e aplikimit me analogji të normave të së drejtës, përmbahet në Kodin eProcedurave administrative dhe kundravajtjeve administrative, në rendin e proceduraveadministrative dhe përgjegjësisë juridike të personave juridikë.

Sipas këtij argumentimi në 12 Maj 1998 në vendimin Nr. 1475 për kontrollin kushtetues tëparashikimeve të parag. të 6 të nenit 6 dhe parag. 2 të nenit 7 të Ligjit Federal dt 18korrik 1993 “Për miratimin e kontrollit të makinave llogaritëse me anë të llogaritjeveekonomike”. Gjykata kushtetuese federale u iniciua nga gjykata e rajonit të Dimitrovskitnë rrethin e Moskës si dhe në bazë të ankesës së dy qytetareve. Gjykata Kushtetuesefederale formoi argumentin e parë sipas të cilit paragrafi i dytë i nenit 7 ka një ligjshmëritë diskutueshme për sa i përket shkallës së rrezikshmërisë personale, shoqërore dheshtetërore. Për sa këto veprime administrative konsiderohen si kundravajtjeadministrative sipas nenit 118 parag. 2 i Kushtetutës së Federatës Ruse për procesin ekëtyre heshtjeve mund të aplikohen normat procesuale të rishikimit dhe shqyrtimit tëheshtjeve dhe marrëdhënieve administrative. Nga sa me sipër Gjykata Kushtetuese eFederatës Ruse konkludoi që procedura të ngjashme do duhet të ndërmerren dhe në rastine kundravajtjeve administrative të kryera nga personat juridikë.

Kohë më vonë Pleniumi i gjykatës Supreme të Arbitrazhit në vendimin nr. 10 të dt4.8.1999 për “Disa çështje të aplikimit praktik të Ligjit të Federatës Ruse për regjistruesite parave kesh për implementimin e të ardhurave monetare të popullsisë” saktësoi se derisa ligji nuk rregullon implementimin e rasteve të shkeljes së rregullave të përdorimit tëarkave kesh, gjykatat e arbitrazhit për shqyrtimin e mosmarrëveshjeve të lidhura meaplikimin e sanksioneve duhet t`i referohen Kodit të procedurave Administrative nenit 38dhe të bazohen në afatet e aplikimit të sanksioneve administrative të parashikuara nganeni 282 i Kodit të Procedurave Administrative76.

Në vendimin e dt 14 janar 2000 nr. 4-O për interpretimin nga Gjykata Kushtetuese eFederatës Ruse për kërkesën e dt 4 mars 1999 ngritur nga aksionaret e shoqërisë“Shoqëria prodhueso-tregtare “Piramida” për shkeljen e të drejtave dhe lirive kushtetuese

73 http://www.advo.irk.ru/109-novyj-kodeks-rossijskoj-federacii-ob-administrativnyx-pravonarusheniyax-i-ego-znachenie-v-deyatelnosti-arbitrazhnyx-sud.html74 Собрание законодательства Российской Федерации. 1999. №28. Ст. 347675 http://www.advo.irk.ru/109-novyj-kodeks-rossijskoj-federacii-ob-administrativnyx-pravonarusheniyax-i-ego-znachenie-v-deyatelnosti-arbitrazhnyx-sud.html76 См.: Вестник Высшего Арбитражного Суда Российской Федерации. 1999. № 9. С.7.

32

sipas pikës 4 neni 14 Ligji federal “Për rregullimin e valutës dhe kontrollin valutor”shkelje e bërë kjo në piken e mungesës së fshehtësisë dhe konfidencialitetit tëprocedurave nga ana e Bankës Qendrore të Federatës Ruse, Gjykata Kushtetuese 77

shpjegoi së legjislacioni për sanksionimin e marrëdhënies konfliktuale të lindur për shkaktë fajit të personit juridik, për pagesën e gjobës për shkak të shkeljes së legjislacionit përvalutën, duhet që me parë se të paguaje në tërësi këtë gjobë të këtë një afat kohor brendatë cilit personi juridik të ketë të drejtën të ankohet tek organi epror dhe/ose në gjykatëpër shqyrtimin e aktit administrativ të gjobës së vendosur. Nëse ky vendim nukankimohet brenda afatit kohor, atëherë do të ekzekutohet pa vazhduar me tej meprocedurat gjyqësore78.

Afati, forma, radha e veprimeve për ankimimin e personit juridik ndaj gjobës së vendosurnga organi administrativ për shkelje të normave ligjore për kontrollin valutor, duhet sipasgjykatës Kushtetuese të Federatës Ruse të parashikoheshin nga organet ligjbërëse nëanalogji me Kodin për Procedurat dhe Kundravajtjet Administrative79, konkretisht menenet 26880 dhe 28581 të tij82.

Në vijimësi ligjbërësi rus ka perfeksionuar kuadrin ligjor duke bërë modifikime në ligjinnr. 3615-1 dt 9.10.1992 “Për rregullimin valutor dhe kontrollin valutor”83. Kësisoj sipaspikës 4 të nenit 14 për Ligjin Federal i azhurnuar me ligjin federal nr.72 dt 31 maj 2001nr.72 sanksionet e parashikuara në këtë nen rezultuan nga puna dhe aktiviteti i gjatë iorganeve të kontrollit valutar, po ashtu nga personat fizike që janë aktore të rëndësishëmnë këtë fushe, parashikuar nga Kodi i Federatës Ruse për Procedurat dhe Kundravajtjetadministrative.

Ankesa kundër vendimit për gjobitje për shkak të shkeljes së ligjeve valutore dheurdhrave valutore mund të dorëzohet brenda 10 ditësh që nga dita e dorëzimit të vendimitqë do atakohet, dhe konsiderohet si e vlefshme dhe urdhër ekzekutimi. Apelimi ose

77 Vendimi i gjykatës Kushtetuese të Federates Ruse, DT 14 janar 2000, N 4-Ohttp://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_16044/78 http://www.advo.irk.ru/109-novyj-kodeks-rossijskoj-federacii-ob-administrativnyx-pravonarusheniyax-i-ego-znachenie-v-deyatelnosti-arbitrazhnyx-sud.html79 Kodi i Federates Ruse për Kundravajtjet administrativem redaktuar në 24.07.1998,http://zakonbase.ru/content/base/2228180 Neni 268, Afati i ankimimit në rastom e çështjeve për kundravajtje administrative, citojme” Ankesakundër një vendimi për kundravajtje administrative mund të behet brenda 10 diteve nga dhenja e vendimit.Në rast humbjeje apo kalimi të ketij afati për shkaqe të arsyeshme, me anë të një kerkese ky afat mund tëpezullohet dhe nepunesi publik kompetent për shqyrtimin e çështjes duhet të marre në konsiderateankesen”.81 Neni 285, Afatet dhe procedurat e ekzekutimit të vendimit për gjobitje, citojme “gjoba duhet të paguhetnga kundravajtjesi jo me vonë së 15 dite që nga dita e marrjes së vendimit për gjobitje, ndersa në rastankimi ose apelimi jo me vonë së 15 dite që nga dita e heqjes dore nga apelimi ose nga mospranimi ikerkeses për apelim; në rastin në të cilin kundravajtesi nuk ka asnje burim të tijin individual dhe është nëmoshen 16-18 vjec duke kryer sjellje të pahijshme apo shkelje të rregullave të qarkullimit rrugor, gjobat dotë mblidhen dhe paguhen nga prinderit ose kujdestari; Pagesat e gjobave për kryerjen e një kundravajtjeadministrative paguhen tek Banka e Kursimeve me perjashtim të rasteve kur ligji parashikon ndryshe”.82 См.: Собрание законодательства Российской Федерации. 2000. №10. Ст. 1166.83 Ведомости Съезда народных депутатов и Верховного Совета Российской Федерации. 1992. №45.Ст.2542.

33

rekursi i këtyre vendimeve apo urdhrave pezullon ekzekutimin e vendimit deri nëshqyrtimin e vetë apelimit dhe rekursit.

Shumat e caktuara të gjobës duhet të paguhen jo me vonë së 30 dite që nga dita eaplikimit të sanksioneve për shkeljen e kontrollit valutor, në rast ankimimi të vendimitduhet të paguhet jo me vonë së 15 dite që nga data e heqja dore e animimit ose nëseankimimi nuk është pranuar.

Në rastet kur nuk ankimohet vendimi për gjobitje dhe sanksioni shlyhet nga subjekti nëmënyrë të vullnetshme nuk është e domosdoshme që të përdoren procedura gjyqësore tëmëtejshme84.

Kodi i federatës ruse për kundravajtjet administrative ka parashikuar si për rastin epersonave fizikë dhe për rastet e personave juridikë të njëjtën procedurë ligjore. Për metepër duhet theksuar se të gjitha llojet e kundravajtjeve dhe përgjegjësisë administrativeparashikohen jo vetëm në ligjet federale por edhe në akte të tjera normative të FederatësRuse si dhe në vetë Kodin e sipërpërmendur.

Në nenin 2.1 të Kodit të ri për kundravajtjet administrative jepet kuptimi i kundravajtjesadministrative si: një veprim/mosveprim i fajshëm i paligjshëm i personave fizike osejuridike për të cilat në aktet ligjore të Federatës Ruse dhe në Kod parashikohet si pasojembajtja e përgjegjësisë administrative. Ligjbërësi ka përjashtuar mundësinë parashikimittë situatës në të cilën përgjegjësia administrative për shkelje të parag. 2, të nenit 76 tëKushtetutës Ruse85 të bëhet me dekret presidencial. Ndaj në përputhje me nenin 7 tëLigjit Federal nr. 196 të dt 30 dhjetor 2001 “Për hyrjen në fuqi të Kodit të Federatës Rusepër kundravajtjet administrative” 86 , Presidenti i Federatës Ruse duhej që brenda 1korrikut 2002 të përputhte të gjitha aktet e tij normative me parashikimet e këtij Kodi.Kësisoj Urdhri i Presidentit të Rusisë për përgjegjësinë administrative si për shembull aime nr. 1006 dt 23 maj 1994 “Për ndërmarrjen e masave komplekse për kryerjen tërësoreose pjesore të derdhjes së gjobave në buxhetin e shtetit87” duhet të humbin fuqinë e tyrejuridike që prej 1 korrikut 2002, pasi përgjegjësia administrative për shkeljen eprocedurave të punës për derdhjet e të ardhurave në buxhetin e shtetit parashikohet nënenin 15.1 të Kodit të Federatës Ruse për kundravajtjes administrative.

Në kodin e ri të kundravajtjeve administrative rregullohet edhe problematika e afateve tëparashkrimit të tërheqjes përpara përgjegjësisë administrative. Kësisoj neni 4 i Koditparashikon afate të qarta parashkrimi të përgjegjësisë administrative.

Parag. 1 i nenit 4 parashikon se një vendim rreth një kundravajtjeje administrative nukmund të jepet pas kalimit të 2 muajve që nga data e kryerjes së kundravajtjesadministrative që kanë të bëjnë me shkeljet e ligjet e federatës ruse mbi normat e

84 Собрание законодательства Российской Федерации. 2001. №23. Ст.2290.85 http://www.constitution.ru/en/10003000-04.htm „2. On the issues under the joint jurisdiction of theRussian Federation and subjects of the Russian Federation federal laws shall issued and laws and othernormative acts of the subjects of the Russian Federation shall be adopted according to them.”86 Собрание законодательства Российской Федерации. 2002. №1 (часть1). Ст.2.87 Собрание законодательства Российской Федерации. 1994. №5. Ст.396.

34

kontrollit të eksporteve, ujërave të brendshëm ose zonave ishullore, normave për shefinkontinental ose zonën ekonomike ekskluzive, normave për ligjet buxhetore, normave përmbrojtjen e mjedisit, ligjeve për kursimin e energjisë dhe përmirësimin e eficiencësenergjetike, legjislacionin për sigurimin e shëndetit publik, ligjeve për mbrojtjen e tëdrejtave të autorit, patentave dhe markave, shërbimeve dhe vendeve të origjinës sëmallrave, ligjet e federatës për energjinë atomike, ligjet për taksat dhe tatimet, normat përmbrojtjen e të drejtave të konsumatorit, normat për monopolet natyrale, ligjet përllotaritë, normat ligjore për pastrimin e parave apo pastrimin e të ardhurave ngaorganizatat kriminale dhe terroriste apo për financimin e tyre, normat ligjore për sigurinëe tregut, ligjet për fondet privatë të pensioneve, normat për shkeljen e rregullave tëemigracionit, ligjet për angazhimin në pune të qytetareve të huaj në FR , legjislacioni përfalimentimin dhe likuidimin. Një vendim administrativ për kundravajtje administrative qëkanë të bëjnë me shkeljen e normave legjislative kushtuar doganave dhe regjimit doganorduhet të jepet brenda 2 vitesh që nga momenti i kryerjes së kundravajtjes administrative;ndërsa për kundravajtjet me objekt shkeljen e legjislacionit kundrakorrupsionit vendimiduhet të jepet brenda 6 viteve që nga kryerja e kundravajtjes administrative.88

2. Në rastin e një kundravajtjeje administrative të vazhdueshme afatet e parashikuara nëpiken e mësipërme të nenit 4 do të llogariten duke filluar që nga data e marrjes dijeni përkundravajtjen administrative të kryer.

3. Një person mund të jetë përgjegjës administrativisht për një kundravajtje e cila sjell sisanksion skualifikimin për e shumta 1 vit që nga data e kryerjes së kundravajtjesadministrative dhe nëse kundravajtja është e vazhdueshme ky një vjeçar do të llogaritet jome vonë se sa nga data kur është vënë re kryerja e kësaj kundravajtjeje.

4. kur kemi një refuzim të nisjes së procedimit penal ose kur procedimi penal ështëpushuar por indiciet për ekzistencën e një kundravajtjeje administrative janë akomaprezente, afatet e parashikuara në piken 1 të këtij neni duhet të llogariten duke filluar qënga data e dhënies së vendimin për mosfillimin e procedimit penal ose të pushimit tëçështjes.

5. kur një aplikim i një individi që po gjykohet për një kundravajtje administrative nëgjykatën kompetente pranë vendbanimit të tij pranohet, kufizimi për ta mbajtur tëpërgjegjshëm administrativisht duhet të pezullohet që nga momenti i lejimit të këtijaplikimi deri në momentin e dhënies së vendimit nga gjyqtari kompetent.

5.2 periudha e kufizimit për ta konsideruar/mbajtur të përgjegjshëm administrativisht përkundravajtjet e parashikuara në nenin 6.1889 të këtij kodi, fillojnë që nga dita në të cilën

88 http://www.kodap.ru/89 Neni 6.18 i Kodit të Kundravajtjeve Administrative të FR i referohet Thyerjes së parashikimeve mbiparandalimin e dopingut në sporte dhe lufta kundër dopingut parashikuar nga legjislacioni për EdukiminFizik dhe Sportet. “1. Thyerja nga një trajner, mjek sportiv, ose ndonje specialist tjetër në fushen eedukimit fizik dhe sporteve të parashikimeve të parashikuara nga ligji për edukimin fizik dhe sportet nërespektim të parandalimit të dopingut në sport dhe luftes kundër dopingut, që e ka kryer nepermjetadministrimit vetjak të substances së ndaluar dhe/ose metodes së ndaluar, ose ja ka adminisrtuar ndonjesportisti me ose pa vullnetin e tij do të konsiderohet kundravajtje administrative nëse nuk perben veperpenale, do të passjellin skualifikimin për një periudhe 3 vjecare.”

35

të gjithë organizatat ruse të Antidopingut marrin statementin nga laboratorët e akredituarnga Agjencia Boterore e Anitdopingur, statement i cili konfirmon së një sportist kapërdorur një substance dhe /ose një metode të ndaluar.

6. periudha e kufizimit për ta konsideruar dikë të përgjegjshëm administrativisht përkundravajtjet administrative të parashikuara në nenet 14.990, 14.31.1-14.3391 të këtij kodiduhet të llogaritet që nga data e hyrjes në fuqi e vendimit të komisionit të autoritetetantimonopol që konstaton shkeljen e legjislacionit për antimonopolin në FR.

2.5 Procedurat administrative në sistemet e procedurave të përgjithshme ligjore nëRusi.

Me qëllim përmbushjen e kompetencave të institucioneve shtetërore, zgjidhja e çështjeveqë paraqiten përpara organeve të pushtetit shtetëror, qoftë ai ligjvënës, ekzekutiv apogjyqësor, duhet të kenë parasysh mbrojtjen dhe respektimin e të drejtave dhe lirivethemelore të qytetarëve dhe personave juridikë. Duke u nisur nga këto premisa, më paspërcaktohen edhe rregullat e përgjithshme dhe ato specifike, në kuadër të të cilave,përcaktohen dhe përmbushen në praktikë procedurat ligjore të duhura, duke filluar ngamasat që kanë të bëjnë me miratimin ose jo të një akti ligjor, deri tek lëshimi ose jo i njëakti administrativ për t’u përmbyllur me një proces gjyqësor.

Pushteti ligjvënës kryen funksionin e tij në ndihmë të procedurave ligjore, dukendërmarrë iniciativa ligjore në mënyrë direkte. Kësaj veprimtarie shtetërore ibashkëlidhen edhe disa procedura të ashtuquajtura me karakter përgatitor siç janëprocedurat të cilat jo gjithmonë lidhen drejtpërdrejtë me veprimtarinë e parlamentit porqë nga ana tjetër ndihmojnë në realizimin e procesit ligjor.

Pushteti gjyqësor kryen funksionin e tij me anë të veprimtarisë gjyqësore, të cilatpërfshijnë disa procedura specifike. Këto procedura dhe veprimtari ligjore janë tëparashikuara në Kodet procedurale të Federatës Ruse (Kodi i Procedurës Administrative,Kodi i Procedurës Civile dhe Kodi i Procedurës Penale).

Realizimi i funksionit të pushtetit ekzekutiv në nivel qendror, i organeve të pushtetitvendor dhe i të gjithë personave të autorizuar, nuk mund të kryhet në fusha të cilat nuk

90 Neni 14.9 kufizimet nga konkurimi të imponuara nga autoritetet shteterore ose nga autoritetet eqeverisjes vendore:” 1. Veprimet ose mosveprimet e e funksionareve të qeverisjes federale , të subjektevefederative, të qeverisjes vendore dhe të autoriteteve ose organizatave që kanë funksione OJF oseorganizata që suportohen financiarisht nga shteti, të cilet nuk pranohen nga legjislacioni antimonopol i FRdhe që cojne ose mund të cojne në parandalimin, limitimin ose eliminimin e konkurences dhe barazise, apokufizimin e qarkullimit të lire të mallrave dhe sherbimeve, liria e aktiviteti ekonomik pervecse rasteve tëparashikuara nga pjesa 3 e nenit 14.32 të kodit, duhet të vendosin një gjobe administrative tek ketafunksionare nga 15.000 deri në 30.000 rubla.”91 14.31.1 i referohet abuzimit nga prozicioni dominant i një entiteti ekonomike i cili mban në 35% të njëprodukti specifik në treg;

36

janë të parashikuara nga procedurat apo normat ligjore, ose siç konsiderohen në doktrinënruse, proceset e qeverisjes administrative.

Pushteti ekzekutiv ushtrohen nëpërmjet procedurave ligjore të cilat përkthehen në akte tëtjera administrative në zbatim të tyre. Megjithatë procedurat administrative janë krijuardhe përdorur vetëm për organet e zbatimit të ligjit dhe zyrtarëve të tyre, duke përfshirëedhe vendimin e akteve administrative individuale. Aktiviteti normativ i organeveekzekutive është ndërtuar zakonisht mbi bazën e rregulloreve përkatëse, të cilat nuk janëvendosur si objekt i rregullimit ligjor të veprimtarisë administrativo-procedurale.

Procedurat administrative si institut ligjor në strukturën e procesit administrativ, doktrinaruse i konsideron si praktikat ligjore më të rëndësishme në të cilat përfshihet aktivitetiqeverisës dhe drejtues i pushtetit ekzekutiv. Në shtetet të cilat kanë një praktikë të gjerëdhe të gjatë që ndërlidhen me procedurat administrative, që i përkasin drejtimit dheqeverisjes së vendit nga pushteti ekzekutiv, parime të tilla si demokratizimi, transparenca,mirëfunksionimi dhe llogaridhënia e aparatit shtetëror por edhe i organeve të tjerashtetërore, përgjegjësia e nëpunësve civile dhe i funksionarëve të lartë përbëjnë bazat mbitë cilat vendoset e drejta për një proces të rregullt ligjor në të drejtën administrative.

Procedurat administrative lidhen ngushtë me krijimin e një rendi ligjor specifik nëprezencën e njërës prej veprimtarive ose në marrjen e një vendimi apo përgjegjësieadministrative të caktuar92.

Nga sa më sipër, procedurat administrative duhet të konsiderohen domosdoshmërish siinstituti administrativo-ligjor më i rëndësishëm në strukturën e zbatimit të ligjit.

Procedurat administrative, (në literaturë apo në doktrina të ndryshme ato janë quajturshpesh procedurat pozitive administrative) rregullimi i tyre ligjor dhe më e rëndësishmja,cilësia juridike dhe disponueshmëria, kanë një ndikim të drejtpërdrejtë në jetën eqytetarëve dhe organizatave të të drejtave dhe lirive të njeriut. Duke marrë të mirëqenëfaktin që pothuajse të gjitha subjektet në një mënyrë apo në një tjetër do të kenë njëmarrëdhënie me organet ekzekutive të shtetit apo me zyrtarë të caktuar që punojnë nëkëto institucionet, procedurat administrative janë shumë të ndryshme dhe praktika ështëshumë e gjerë.

Procedurat administrative në mënyrë tradicionale në Rusi përfshihen në strukturën e njëprocesi administrativ, por duhet theksuar që ka dhe opinione sipas të cilave procesidrejtues apo ai udhëheqës i një institucioni, nuk ka të bëjë me procesin administrativ nëvetvete, pasi nuk ka asnjë karakteristike të përbashkët, duke ndare një degë të drejtësprocedurale nga tjetra. Prandaj procesin drejtues apo udhëheqës do ta rendisim së bashkume një sërë procedurash administrative të cilat në fakt formojnë edhe veprimtarinëdrejtuese apo vendimmarrëse.

Procedurat administrative përfshijnë ligjet dhe sistemin e drejtësisë në strukturën e njështeti të së drejtës në tërësi si dhe në sistemin e ekzistencës së pushtetit ekzekutiv nëveçanti, që ka për qëllim ruajtjen e rendit publik, sigurimin e organizimit dhe

92 http://www.grandars.ru/college/pravovedenie/administrativnye-procedury.html

37

funksionimit të pushtetit publik, vendosjen e garancive të duhura dhe sigurimin etransparencës në vendimmarrjen administrative.

Për shembull, në vendet evropiane ekzistojnë ligje të posaçme për qeverisjen siç mund tëjenë ligjet për funksionimin e administratës publike apo për rregullimin e sferave tëcaktuara në fushën ekzekutive. Ndërsa Rusia vetëm i përafrohet këtij standardi ligjor nësferën e procesit qeverisës.

Mundet që të besohet së mungesa e ligjeve mbi procedurat administrative demonstron sëdoktrina dhe legjislacioni rus në fushën e të drejtës administrative nuk është shumë izhvilluar pasi ka një të kaluar ligjore e cila kishte një tjetër sistem vlerash mbi të cilatngrihej shteti.

Për sa i përket drejtimit që duhet të marre sfera e procesit qeverisës një nga hapat e parëduhet të konsistojë në draftimin dhe implementimin e ligjeve të cilat të rregullojnëprocedurat administrative të cilat mund të kenë dhe emërtime klasike si: Kodi iProcedurave Administrative, Ligji mbi Procedurat Administrative” etj.

2.5.1 Kuptimi, elementet, përmbajtja dhe parimet e procedurave administrativesipas legjislacionit rus.

Analiza teorike e cila gjendet në doktrinën ruse së bashku me mendimet e juristeve ruserreth përmbajtjes, rëndësisë dhe prespektivave të rregullimeve ligjore në fushën eprocedurave administrative ka lejuar që të konstatojmë së procedurat administrativelidhen ngushtë me teorinë e të drejtës administrative në këto aspekte: format e kryerjes sëfunksioneve të pushtetit ekzekutiv, rregullimin e konflikteve ligjore, drejtësiaadministrative, mbrojtja e të drejtave dhe lirive të njeriut. Në Rusi kësaj sfere i jepet njërëndësi e veçantë studimi pasi duan që këtë situatë të ushtrimit nga një anë tëfunksioneve qeverisëse por pa shkelur nga ana tjetër të drejtat dhe liritë e njeriut, tanjohin me nga afër, duke qene së për pothuajse 100 vitet e fundit në Rusi interesi publikdhe interesi i qeverisjes ka mbizotëruar mbi interesin dhe të drejtat apo liritë e njëqytetari.

Në strukturën e procedurave administrative përfshihen: marrëdhëniet pozitive(jokonfliktuale), marrëdhënie që formohen midis organeve ekzekutive qendrore osevendore nga një anë dhe qytetareve ose organizatave, nga ana tjetër. Përmbajtjen e këtyremarrëdhënieve në fushën e qeverisjes publike e përben domosdoshmëria e realizimit të tëdrejtave të qytetareve dhe organizatave në mënyrë të lirë, si dhe të interesave ligjore (këtomarrëdhënie të fundit zakonisht konsiderohen si marrëdhënie të jashtme publike.)

Qëllimi bazë i krijimit të procedurave ligjore administrative është vendosja e rendit tëdrejtësisë administrative në sferën e qeverisjes; realizimi i të drejtave dhe përmbushja edetyrimeve të qytetareve dhe organizatave; sigurimi i një qeverisjeje publike dhe ligjore;sigurimi i shtetit të së drejtës dhe respektimit të të drejtave bazë në çdo akt administrativ

38

të organeve shtetërore; shqyrtimi i të drejtës së kërkuesit i cili pretendon shkeljen e një tëdrejtë bazë nga autoritetet shtetërore.

Procedurat administrative përfshijnë këto elemente: qëllimin e proceduraveadministrative, rregullimi ligjor i këtyre procedurave, parimet e të procedurësadministrative, rendi i ushtrimit të veprimtarisë qeverisëse, shqyrtimi dhe zgjidhja eçështjeve administrative, ekzekutimi i vendimeve të marra për çështjet administrative.

Ligjbërësit rusë kontemporanë me procedura administrative nënkuptojnë vendosjen e njërendi në veprimtarinë qeverisëse të organeve administrative, ndërsa ky rend ligjor arrihetme anë të shqyrtimit dhe zgjidhjes së çështjeve administrative.

Elementet e procedurave administrative janë:

Realizimi i kompetencave përkatëse të organit të pushtetit ekzekutiv. Me anë tëkompetencave administrative sigurohet përmbushja e funksioneve përkatëse tëqeverisjes.

Krijimi i formave procedurale të cilat të mundësojnë realizimin dhepërmbushjen e të drejtave dhe lirive të qytetareve si dhe interesat eorganizatave, personave juridike, sipërmarrjeve inviduale etj.

Krijimin e normativave të procedurave administrative pasi ka një rendindërmarrja e një akti administrativ dhe me pas miratimi i tij.

Rregullimi ligjor administrativ duhet që të përputhet në tërësi me qëllimet eparashikuara në rregullimin ligjor të procedurave administrative.

Përcaktimi i statusit administrativo-ligjor të subjekteve që janë pjese emarrëdhënieve procedurale.

Shqyrtim dhe zgjidhje e çështjeve administrative individuale.

Lidhja e realizimit të procedurave administrative me miratimin e normaveligjore të degëve të ndryshme të së drejtës materiale.

Përpilimi dhe lëshimi i akteve administrative të ndryshme të cilat janë tëpërkohshme ose të përhershme.

Nga përmbajtja veprimtaria administrativo-procedurale nuk lidhet as me shqyrtimingjyqësor të çështjeve as me marrjen e masave dhe sanksioneve administrative.

Procedura administrative nga pikëvështrimi i strukturës së brendshme shihet si sistemi ikryerjes së funksioneve të subjekteve të cilët marrin një vendim për zgjidhjen e njëçështjeje administrative. Etapat kryesore të një procedura administrative janë: vënia nëlëvizje e procesit administrativ, rishikimi i çështjeve administrative, marrja e një vendiminë lidhje me një çështje administrative, rishikimi i vendimit administrativ, ekzekutimi ivendimit administrativ.

39

Marrja e një vendimi për një çështje administrative ka të bëjë me mënyrën e miratimit tënjë akti administrativ, dhe kontrollohet kësisoj forma në të cilën është miratuar akti. Nëligjin rus për procedurat administrative, në fakt edhe në legjislacionin administrativshqiptar dhe atë rumun parashikohet një kapitull kushtuar “Aktit Administrativ”. Në këtëkapitull zakonisht përfshihen nene kushtuar: formës dhe përmbajtjes së aktitadministrativ; miratimi dhe hyrja në fuqi e një akti administrativ; argumente të aktitadministrativ; anulimi i aktit administrativ; kthimi i kompensimeve apo shpërblimi idemit të shkaktuar nga një akt administrativ i anuluar; rishikimi i aktit administrativ;rishikimi i aktit administrativ nen dritën e fakteve të reja.

Parimet kryesore të procedurave administrative janë:

1. Ligjshmëria, pra zbatimi i përpiktë i Kushtetutës dhe ligjeve federale prej aktoreve tësë drejtës administrative. çdo lloj veprimi apo vendimi i një organi administrativ duhet tëjete i bazuar dhe në përputhje me ligjet federale; organet administrative duhet që tëveprojnë vetëm në përputhje me kompetencat dhe atributet që ju janë njohur me ligj.

2. Parimi i autenticitetit që nënkupton së informacionet dhe dokumentet e paraqitura ngapalët rreth rrethanave konkrete të çështjes administrative janë autentike dhe të origjinale,kjo deri në momentin që nuk provohet e kundërta prej funksionareve publike të organitadministrativ.

3. Ndalimi i keqpërdorimit të së drejtës. Përdorimi i çdo lloj akti administrativ brendakufijve të qëllimit dhe kuptimit të tij parësor. Është e papranueshme që të përdoren nëmënyrë abuzive lakunat ligjore apo paqartësitë e ligjit nga organet administrative nëpunën e tyre të drejtpërdrejte.

4. Ndalimi i arbitraritetit; Është e ndaluar shprehimisht që të përdoren praktikaadministrative të cilat manifestojnë sjellje të pabarabarta në vlerësimin e të njëjtaverrethana dhe situatave juridike faktike, duke bërë kështu dallime arbitrare pa pasur asnjëndryshim rrethanash.

5. Ndalimi i formaliteteve burokratike. Është e ndaluar që organet administrative tëbllokojnë apo vonojnë në të drejtat e tyre personat e interesuar me qëllimin e vetëm për tëzbatuar nevojat dhe domosdoshmëritë e brendshme të institucionit si kërkesë burokratike.nëse çështja administrative mund të zgjidhet edhe pa përmbushjen e këtyre rregullaveatëherë organet administrative nuk mund të përdorin para personave të interesuar faktinqë duhet të plotësoheshin disa rregulla të brendshëm.

6. Shqyrtim i hapur i çështjeve administrative nga organet shtetërore administrative dheorganet administrative vendore.

7. Procesi administrativ gjyqësor mbahet në gjuhën ruse. Procedurat administrative poashtu mund të kryhen në gjuhën zyrtare të Republikës e cila është subjekt i FederatësRuse. Personave të interesuar që nuk zotërojnë gjuhën në të cilën po kryhet procesiadministrativ u sigurohet njohja me të gjitha aktet dhe procedurat e shqyrtimit tëçështjeve, u sigurohet mundësia e dhënies së shpjegimeve, të flasin dhe të bëjnëankimime në gjuhen e tyre të origjinës ose në çdo lloj gjuhe tjetër e cila zgjidhet lirisht

40

duke përdorur shërbimet e një përkthyesi dhe interpretuesi në përputhje me parashikimetligjore.

9. Proporcionaliteti i çdo lloj veprimi të administratës publike në përputhje me qëllimetdhe detyrat praktike. Tejkalimi i parimit të proporcionalitetit çon në abuzim me të drejtënnga ana e autoriteteve administrative kundër personave të interesuar.

10. E drejta për t’u dëgjuar (Kontradiktoriteti). Organi administrativ ka të drejtën tëmiratoje një akt administrativ veten nëse personi të drejtat e të cilit apo interesat eligjshëm të të cilit kufizohen me anë të këtij akti, të këtë pasur mundësinë që të shprehemendimin dhe qëndrimin e tij. Vetëm kështu mund të sigurohet një zgjidhje e drejtë eçështjes.

11. Paanshmëria. Funksionaret e organeve administrative janë të detyruar të sigurojnënjë shqyrtim të paanshëm dhe një zgjidhje sa me të drejtë të çështjes administrative.

12. Vlefshmëria e vendimeve. Vlefshmëria e çdo vendimi administrativ apo veprimiadministrativ detyron organet administrative që të studioje dhe shqyrtoje në themel tëgjitha rrethanat e rëndësishme dhe relevante për zgjidhjen ligjore të çështjes.

13. Ndalimi i organeve administrative për t’u kërkuar palëve të interesuara dokumentedetajet e të cilave janë tanimë të përfshira në kuadrin e disa dokumenteve me tëpërgjithshme, të cilat janë të mjaftueshme për të ofruar një kuptim të qarte të përmbajtjesme qëllim zgjidhjen korrekte të procedurës administrative në bazë të parimit “kurmundesh me shume, mundesh edhe me pak”.

14. Operativitet dhe kursim. Ky parim nënkupton që shqyrtimi çështjeve administrativeduhet të jete në afate sa me të shkurtra dhe të arsyeshme në përputhje me aftësitë dhemundësitë e organit administrativ i cili ushtron kompetencat e tij.

Llojet e procedurave administrative ndahen në vija të përgjithshme sipas sferave tëmarrëdhënieve të rregulluara nga legjislacioni për procedurat administrative si:procedurat administrative të regjistrimit; procedurat administrative të licencimit;procedurat administrative të certifikimit; procedura që kanë të bëjnë me përmbushjen ekompetencave të organit qeverisës; procedura që përmbushin statusin ligjor të qytetaritose personit juridik; procedurat e autorizimit administrativ.

Tipi bazë i procedurave administrative është ai pozitiv. Këto procedura rregullojnëaktivitetin e organeve të qeverisjes publike me qëllim sigurimin e realizimit të të drejtavedhe lirive të qytetarit si dhe të interesave të ligjshme të organizatës; procedura për tëlehtësuar vënien në aplikim të kompetencave të entiteteve të administratës publike (përshembull adoptimi i akteve të menaxhimit, ekzaminimi i ankesave të qytetareve);Procedurat që kryejnë organet ekzekutive në lidhje me licencimin, autorizimin osekontrollin dhe mbikëqyrjen.

Procedura administrative pozitive është një rregullim normativ me qëllim arritjen e njërezultati konkret për formalizimin e veprimtarisë dhe përmbushjes së kompetencave tëorganit të administratës publike dhe funksionareve të tij për shqyrtimin dhe zgjidhjen e

41

çështjeve administrative individuale duke mundësuar realizimin e të drejtave ligjore,lirive dhe interesave të qytetareve dhe të organizatave.

Nëse do të nisemi nga premisa që në procesin e shtrëngimit administrativ përdorenprocedurat administrative, atëherë mund të flasim për të ashtuquajturat procedurajurisdiksionale (gjyqësore). Procedurat gjyqësore ose administrativo deliktuale siç i hasimnë doktrinën ruse, nënkuptojnë procedurat e mbrojtjes së të drejtave që përdoren ngaorganet administrative dhe funksionaret administrative për realizimin e funksionit tëqeverisjes publike. Si rregull nga sistemi i procedurave jurisdiksionale administrativepërjashtohen ato procedura që parashikohen nga Kodi i procedurave administrative tëFederatës Ruse.

2.5.2 Legjislacioni për procedurat administrative në Rusi. Parimet kryesore.

Ligji “Për Procedurat Administrative”93 krijon mundësinë e krijimit të normave ligjoreplotësuese që rregullojnë procedurat ligjore administrative pozitive. Nga pikëvështrimishkencor dhe doktrinor një rëndësi të veçantë kanë aspektet e ndryshme të kuptimit tëprocedurave administrative, të thelbit të tyre, të karaktersitikave të tyre, shkaqet dhepasojat e tyre, funksionet, llojet dhe burimet e tyre.

Nga pikëvështrimi praktik një rëndësi e veçantë i kushtohet efektivitetit të ligjit përprocedurat administrative, problemeve të rregullimeve ligjore si dhe pyetjeve apoproblematikat që kanë të bëjnë me përmirësimin dhe perfeksionimin e legjislacionit përprocedurat administrative.

Problemi i përmirësimit të procedurave administrative është pashmangshmërisht i lidhurme sigurimin e ligjshmërisë në sferën e qeverisjes shtetërore, kryerjen e funksioneve tëorganeve qeverisëse të mirë-strukturuara, me sistemin e lidhjeve të brendshme dhe tëjashtme administrative si dhe me realizimin e të drejtave dhe lirive të individëve dheorganizatave.

Sistemi aktual i legjislacionit rus që rregullon procedurat administrative nuk i përgjigjetdomosdoshmërive dhe standardeve aktuale të së drejtës administrative nëpër botë përzgjidhjen e konflikteve në të drejtën administrative.

Mungesa e një akti normativ të vetëm për procedurat administrative sjell disa përplasje nëtë drejtën administrative, ndërkohë që në shtete të tjera si Gjermania, Franca apo SHBAtashme kanë një legjislacion administrativ të unifikuar. Në shumë shtete prej disadhjetëvjeçarësh ekzistojnë legjislacione që përmbajnë norma të qarta për proceduratadministrative. këto legjislacione rregullojnë jo vetëm situatat konfliktuale (negative, kurkemi një konflikt mes qytetarit dhe administratës ose jemi përballë një kundravajtjejeadministrative), por edhe situatat jokonfliktuale (pozitive kur konflikti nuk ekziston nëvetvete).

93 Vendimi i Dumes se Federates Ruse i dt. 11.6.2009 N2287-5 “Per Projektligjin federal N64090-3 “Perprocedurat Administrative”, http://pravo.levonevsky.org/bazaru09/postanovi/sbor00/text00146.htm

42

Domosdoshmëria e një kuadri ligjor të posaçëm dhe të unifikuar për proceduratadministrative të parashikuara në ligjin special të Federatës Ruse “Për proceduratadministrative” shkaktohet nga domosdoshmëria për:

Krijimin e një mundësie për krijimin e një grupi normash specifike që rregullojnëprocedurat administrative pozitive.

Rregullim të marrëdhënieve reciproke të së drejtës mes organeve qeverisëseqendrore ose lokale nga njëra ane, dhe subjekteve të ndryshme të pavarura –qytetare ose organizata, nga ana tjetër.

Përcaktimi i standardeve efektive dhe bashkëkohore në fushën e qeverisjespublike me qëllim rregullimin e veprimtarive qeveritare, po ashtu mundësimi imiratimit të akteve administrative si dhe shqyrtimi i zgjidhjes së çështjeveadministrative individuale.

Sigurimi i ligjshmërisë së qeverisjes publike me anë të përcaktimit të rregullaveprocesuale në qeverisjen publike me qëllim evitimin e keqpërdorimit të së drejtësose me qëllim kufizimin maksimal të keqpërdorimit të së drejtës.

Përcaktimi i statusit administrativ të pjesëmarrësve në një procedureadministrative (persona fizike dhe juridike, që realizojnë të drejtat dhe liritë e tyreduke mbrojtur interesat e tyre të ligjshëm.

Gjatë viteve të fundit në Rusi është punuar mbi dy draftligje “Për proceduratadministrative”. i pari është projekti i përpunuar nga Fondi “Kushtetuta”. Ky draftligjpërfshin 8 nënndarje:

1) fusha e aplikimit të ligjit;

2) parimet e përgjithshme të shtetit ligjor dhe parimet e procedurave administrative;

3) parimet procedurale dhe rralla e realizimit të aktivitetit administrativ në marrjen evendimeve (pjesëmarrësit, palët, procedurat dhe statusi i tyre juridik);

4) procedura e shkallës së pare;

5) radha e ankimeve dhe marrja e vendimit;

6) procedurat administrative të veçanta;

7) ekzekutimi i vendimeve;

8) përgjegjësia (e organeve shtetërore dhe e funksionareve).

Autoret e këtij drafti besojnë së ky projektligj përcakton me së miri procesin e krijimit,ndryshimit, pezullimit dhe ekzekutimit të vendimit (akteve ligjore të qeverisjes). Meurdhër apo vendim ky projektligj nënkupton aktet individuale të organeve tëadministratës publike që kanë të bëjnë me çështje konkrete, objekti i të cilave është:

1) krijimi, ndryshimi dhe mbarimi i të drejtave dhe detyrimeve;

43

2) përcaktimi i prezencës ose mungesës së të drejtave dhe detyrimeve;

3) refuzimi i përpjekjeve për justifikim, ndryshim, mbarim dhe përcaktimi i prezencës sëtë drejtave dhe detyrimeve, refuzimi i marrjes në shqyrtim të këtyre lloj çështjeve.

Projekti i dyte mbi ligjin federal “Për procedurat administrative” është projektligji i cilinë 2001 u soll përpara Dumes Ruse për shqyrtim nga deputetet e dumes ruse. Kyprojektligj fokusohet në përcaktimin e rregullave që kanë të bëjnë me shqyrtimin dhezgjidhjen e çështjeve administrative të organeve ekzekutive të pushtetit shtetëror qendrordhe të pushtetit shtetëror vendor si dhe çështjet që kanë të bëjnë me funksionaret e këtyreinstitucioneve.

Ky projektligj përcakton parimet dhe rendin e veprimtarive ligjore për aktivitetetadministrative të certifikimit, regjistrimit ose pezullimit apo mbarimit të disakompetencave të organizmave të caktuara, të sipërmarrjeve individuale dhe të individëvetë veçantë.

Çështjet administrative në këtë projektligj përkufizohen si tërësia e dokumenteve dhematerialeve, e përgatitjeve të procesit funksional, shqyrtimit dhe marrjes së vendimeve qëkanë të bëjnë me certifikimin, autorizimin, regjistrimin ose mbarimin apo pezullimin e tëdrejtave të personave të interesuar.

Procedurat administrative synojnë që të përcaktojnë marrjen në konsideratë të akteveligjore të propozuara për themelin, kushtet, vazhdimësinë dhe procedurën e zgjidhjes sënjë çështjeje administrative.

Projektligji i dyte 94 përbehet nga Këta kapituj: procedurat administrative themeloreligjore (nenet 1-8); kushtet e përgjithshme të shqyrtimit të çështjeve administrative (nenet9-14); përfaqësimi në marrëdhëniet e procedurave administrative (nenet 15-18); provat(nenet 19-30), shpenzimet administrative (nenet 31-35); afatet procedurale (nenet 36-38);dorëzimi i kërkesës për shqyrtimin e çështjes administrative (nenet 39-44); përgatitja eçështjes administrative për shqyrtim në procedurën gjyqësore administrative (neni 45-48); shqyrtimi i çështjes administrative (nenet 49-56); vendimi për çështjenadministrative (nenet 57-62); thjeshtësimi i procedurave për shqyrtimin e çështjeveadministrative të një kategorie të caktuar (nenet 63-66); kushtet dhe procedura eankimimit të një vendimi administrativ (neni 67-70); dorëzimi i një kërkesë-ankesëadministrative (neni 71-74); shqyrtimi i ankesës administrative (nenet 75-80); ekzekutimii vendimit administrativ (neni 81-88).

Sipas propozuesve të projektligjit, ky akt ligjor që ka të bëjë me proceduratadministrative do të aplikohet në këto fusha:

Regjistrimi i sipërmarrjeve të personave juridike dhe personave fizike; Licencimi i disa lloj aktiviteteve; Regjistrimi i të drejtave të pronësisë të paluajtshme dhe të drejtave të ndërlidhura

me to;

94 http://pravo.levonevsky.org/bazaru09/postanovi/sbor00/text00146.htm

44

Furnizimi me terrene, parcela nëntoke, parcela pyjore, rezerva ujore si dheeliminimi i këtyre zonave nga pronari i ligjshëm apo nga çdo lloj zotëruesi tjetër.

Akordimi ndaj organizatave, sipërmarrjeve individuale ose personave fizike tëkredive, huave, subvencioneve, kompensimeve, ndihmës materiale, garancive dheprivilegjeve për llogari të buxhetit federal, apo të buxheteve të subjekteve tëfederatës, të buxheteve lokale, si dhe fondeve publike jobuxhetore.

Vendi i urdhrave shtetërore (municipale) Menaxhimi i pasurisë shtetërore ose municipale ose menaxhimi i të drejtave të

pronësisë. Lëshimi i autorizimeve/lejeve të ndërtimit apo të instalimit të elementeve të

ndryshëm, për lehtësimin e përdorimit të objekteve të paluajtshme apo pajisjeve tëtyre, si dhe adoptimi i disa vendimeve menaxheriale për sa i përket investimit.

Detyrimi i certifikimit të produkteve si dhe të punimeve apo shërbimeve. Sigurimi i qytetarëve me banesa banimi shtetërore dhe sigurimin e përdorimit të

këtyre lehtësive. Privatizimi i banesave vetjake. Pagesa e pensioneve dhe e asistencave të ndryshme. Njohja e një statusi individual nga i cili lindin të drejta për gëzimin e disa

privilegjeve dhe benefiteve. Lëshimi i dokumentave që kanë rëndësi juridike Lëshimi i licencave të regjistrimit ose të pezullimit të sipërmarrjeve individuale

dhe privatë.

Veprimtaria e këtij projektligji federal, gjithsesi nuk aplikohet në rastet e marrëdhënievenë fushat e mëposhtme:

Përgatitja dhe miratimi i akteve normative ligjore shtetërore të lëshuara ngapushteti vendor ose pushteti qendror;

Privatizimi i pasurive shtetërore qendrore ose lokale, përveçse privatizimit tështëpive dhe banesave.

Procedurat që kanë të bëjnë me kundravajtjet administrative, procedurat penaledhe civile.

Themelimi, administrimi dhe mbledhja e taksave dhe tatimeve përfshire këtu dhetaksat doganiere.

Marrëdhëniet e punës ose funksionet shtetërore qendrore dhe lokale; Organizimi i tenderëve dhe prokurimeve publike me pjesëmarrjen e organeve të

ndryshme shtetërore lokale, marrëdhënie këto që rregullohen nga legjislacionicivil i Federatës Ruse.

Emetimi dhe lëshimi i letrave me vlere. Përgatitja dhe miratimi i vendimeve qeverisëse që nuk janë të lidhura me

certifikimin, regjistrimin dhe pezullimin ose mbarimin e sipërmarrjeveindividuale dhe personave fizike.

Përgatitja dhe marrja e vendimeve menaxhuese nga aktore të tjerë përveçseorganeve ekzekutive shtetërore, organeve ekzekutive lokale apo funksionarevepublike pranë këtyre institucioneve.

45

Përveçse nga sa u paraqit me sipër doktrina ruse 95 beson së ka dhe disa arsye të tjeraperse duhet pasur një kuadër ligjor i unifikuar në të drejtën administrative dhe për sa ipërket procedurave administrative. për shembull, në diskutimet rreth subjekteve tëmundshme që mund të parashikohen nga ligji për procedurat administrative vihet re së kyligj mund të aplikohet në marrëdhëniet dhe procedurat administrative të mëposhtme:

1) licencimi – procedurat e licencimit;

2) procedurat e regjistrimit

3) procedura që sigurojnë një të drejtë;

4) procedurat informative dhe ato të dokumentimit;

5) ekzaminimet dhe procedurat e identifikimit;

6) procedurat e kontrollit dhe të monitorimit;

7) procedurat ligjore;

8) procedurat gjyqësore administrative përveçse atyre të parashikuara nga KodiAdministrativ i Federatës Ruse;

9) procedurat administrative dhe ekzekutive me përjashtim të procedurave tëparashikuara në ligjin federal “Për procedurat përmbaruese” dhe Kodi i KundravajtjeveAdministrative;

10) procedurat e shërbimit publik të lidhura me parashikimet ligjore që kanë të bëjnë menëpunësit civile;

11) procedurat disiplinore dhe organizative;

12) procedurat administrative që kanë të bëjnë me masat administrative shtrëngueseligjore.

Disa autore të tjerë propozojnë miratimin e ligjit Federal “Për Procedurat Administrative”i cili vetvetiu rregullon këto lloj marrëdhëniesh administrative por që mund të shtrijeefektin e tij e deri në të ashtuquajturat procedurat administrative të jashtme të organeveadministrative. Kësisoj, do të ndërtohet një sistem i së drejtës trekatësh i cili do tërregulloje këto lloj marrëdhëniesh specifike: niveli i parë - ligje federale për proceduratadministrative; niveli i dyte - ligjet federale që rregullojnë procedura specifike; niveli itretë - aktet normative ligjore që miratohen për implementimin dhe zbatimin e ligjevefederale, përfshire këtu edhe normativat administrative të organeve ekzekutive.

Siç dhe shohim nga analiza e mësipërme mendimet e doktrinës ruse në lidhje me thelbine përmbajtjes dhe kuptimin e procedurave administrative në sistemin e pushtetit

95 S.D.Hazanov. “E drejta administrative e Federatës Ruse”; Papilion, Moske 2003

46

ekzekutiv dhe qeverisjes publike fokusohen të gjitha në miratimin e një ligji të vetëmfederal mbi “Procedurat Administrative”.

Dëshira e ligjbërësve për të krijuar një ligj sa me cilësor me një përmbajtje rregullash tëqarta dhe efektive mbi “Procedurat Administrative” është një kërkesë e drejtë me qëllimeliminimin e arbitraritetit si dhe të sjelljeve kundravajtëse të nëpunësve civile.

2.5.3 Ndikimi i të drejtës administrative në reformimin e qeverisjes shtetërore nëRusi.

E drejta administrative është një nga degët me të rëndësishme të sistemit të së drejtësruse, e cila influencon marrëdhëniet shoqërore si në sferën e qeverisjes ashtu dhe nësferat e tjera të jetës shoqërore. rëndësia e kësaj dege të së drejtës konsiston në faktin sëajo krijon bazat e duhura për zhvillimin e shoqërisë dhe të vetë shtetit duke ndikuar nëzgjidhjen optimale të problemeve social-ekonomike dhe duke nxitur zhvillimin e kulturësshtetërore96. E drejta administrative ruse konsideron së siguron qytetaret, u lejon atyre tëgëzojnë të drejtat dhe liritë e parashikuara nga Kushtetuta e Federatës Ruse dhe në aktet etjera ligjore.

I gjithë roli i rëndësishëm i të drejtës administrative konsiston në rregullimin efunksioneve shtetërore të organeve shtetërore qeverisëse. Në procesin e zhvillimit tëRusisë si një vend me demokraci dhe shtet social me anë të normave administrativearrihet që të vendosen disa parime udhëheqëse për organet shtetërore si për shembull:parimi i mbrojtjes së të drejtave dhe lirive të njeriut, parimi i ligjshmërisë, parimi isupremacisë së Kushtetutës së Federatës Ruse, parimi i përparësisë së normavendërkombëtare mbi normat e brendshme. Këto parime kanë gjetur kryesisht aplikim nëligjin federal nr. 58 të dt 27 maj 2003 mbi “Sistemin e funksioneve shtetërore tëFederatës Ruse”97.

Pavarësisht këtyre parashikimeve ligjore vihet re së qeverisja shtetërore nuk ështërealizuar në tërësinë përputhje me këto norma në disa sfera të qeverisjes shtetërore. Porqë këto parime të aplikohen në mënyrën e duhur nuk është e mjaftueshme që tëndërmerren dhe të vishen me fuqi ligjore disa parime, por duhet të merren të gjitha masatligjore për realizimin praktik të tyre dhe kërkohet një bashkëpunim i thelle dhe real midisfunksionareve publike, domosdoshmërive të tyre dhe ligjbërësve98.

Rëndësia sociale e normave të drejtës administrative që rregullojnë sistemin e zgjidhjessë konflikteve, konsiston në sigurimin e të drejtave të qytetareve në dobi të një prodhimiekologjik, të pastër të sigurt dhe me një cilësi shumë të mire. Ky sistem normash lejonrealizimin e të drejtës së qytetareve që të organizojnë mbledhje, mitingje, demonstrata etj.

96 V.A.Iusupov, Filozofia dhe teoria e përgjithshme e të drejtës administrative, Moske 2012, fq. 17997 Përmbledhje legjislacioni të Federatës Ruse – 2003, Fletore Zyrtare nr.22 fq.206398 E. G.Krilova, Transformimi i parimeve të shtetit në sistemin e sherbimit shteteror në FederatënRuse,Revista “Filozofia e komunikimit social”, Moske 2013, Nr. 2 (23), fq 53

47

këto norma sigurojnë rendin publik por dhe sigurinë e një rrethi individësh tëpapërcaktuar.

Mbikëqyrja administrative kryhet ndaj një numri të gjere subjektesh të drejtësadministrative me qëllim sigurimin e sigurisë rrugore, sigurisë ndaj zjarrit, sigurisëkundër epidemive, etj. Pikërisht rëndësia sociale e mbikëqyrjes administrative konsistonnë krijimin e kushteve për jetese normale në një shoqëri, duke realizuar kështu një nga tëdrejtat kushtetuese me të rëndësishme të qytetarit, të drejtën për të jetuar, pasur një punëdinjitoze dhe gëzimin e një kujdesi shëndetësor të përshtatshëm etj.

Regjimet administrative ndihmojnë në përmbushjen e të drejtave dhe lirive të qytetareve.Për shembull regjimi i veprimit kundër terrorizmit siguron të drejtën për të jetuar nësiguri, për të punuar në siguri etj. Normat e të drejtës administrative rregullojnëmekanizmat sanksionues administrative. Siç theksohet dhe në literaturën juridike,detyrimi administrativ është ai lloj detyrimi i cili e merr kuptimin e plote me anë tëmbrojtjes së marrëdhënieve shoqërore të cilat lindin në sferën e qeverisjes shtetërore99.

Rëndësia kryesore e normave të drejtës administrative konsiston në sigurimin eorganizmit administrativ shtrëngues i cili krijon kushte të përshtatshme për përmbushjene të drejtave dhe lirive ligjore të qytetareve. E drejta administrative përfshin një rrethshumë të gjere të drejtash dhe lirish kushtetuese duke filluar nga e drejta e pjesëmarrjesnë qeverisjen shtetërore, deri tek e drejta për mirëqenie dhe shëndet. Pikërisht në këtëpike konsiston dhe rëndësia shoqërore që paraqet kjo dege e të drejtës.

E drejta administrative është një nga mjetet kryesore me anë të së cilëve shteti krijon njëmekanizëm për qeverisje por dhe për të siguruar një standard të duhur qeverisjeje.Efektiviteti i qeverisjes shtetërore mund të shihet si një marrëdhënie midis rezultatit dhepasojat që passjell një akt juridik administrativ.

Efektiviteti i qeverisjes shtetërore arrihet me anë të ndërtimit të një strukture organeshshtetërore të cilat të kenë një ekuilibër midis centralizimit dhe decentralizimit, qëpërmirësojnë funksionet e qeverisjes me anë të metodave dhe ushtrimit të funksionevedhe kompetencave ligjore. Në Rusi duke qenë së kërkohet vazhdimisht përmirësimi iprocesit qeverisës dhe krijimi i organeve administrative efektive, janë ndërmarrë një sërëreformash administrative të vazhdueshme.

Janë pikërisht normat e të drejtës administrative dhe evolucioni i tyre i cili çon nëperfeksionimin e strukturave dhe kompetencave të organeve shtetërore të qeverisjes.Gjithsesi për t’u arritur efektivitetin dhe përmirësimin e sistemit të organeve shtetëroreqeverisëse propozohet krijimi i një strukture me të thjeshte të afte për të dhënë detyra dhepër të kontrolluar zbatimin e tyre në mënyre sa me të thjeshte. Në Rusi në mënyrë tëvazhdueshme shihet mundësia e optimizmit të strukturës së organeve shtetërore njëherëshme reformën administrative.

Normat e të drejtës administrative sigurojnë perfeksionimin e strukturës së brendshme tëorganeve qeverisëse shtetërore. Në themelin e normave administrative qëndron rregullimi

99 E drejta administrative e pergjithshme, Voronezh, 2007, fq.475

48

i procesit të centralizimit dhe decentralizimit të qeverisjes në vartësi të sektorëve. Nëlidhje me formimin në Rusi të një shteti ligjor, të së drejtës dhe shteti social ngadalë vjendhe procesi i decentralizimit të qeverisjes shtetërore si dhe centralizimi i disa funksionevenë nivel federal.

Me anë të kësaj e drejta administrative përforcon parimin e decentralizimit nen të cilinnënkuptohet ideja e “formimit dhe funksionimit të sistemit qeverisës në bazë të realizimittë një funksioni qeverisës shtetëror të sistematizuar por edhe kompleks në funksion tësubjekteve të qeverisura dhe të përgjegjësive individuale të tyre”.100

E drejta administrative siguron efektivitetin e qeverisjes shtetërore me anë të optimizmittë funksioneve të saj. Në lidhje me reformën administrative në Rusi janë paracaktuar 3funksione kryesore: a) rregullimi ligjor; b) kontrolli efektiv; c) administrimi i pronësshtetërore; d) ofrimi i shërbimeve shtetërore. Kjo tipologji përcakton edhe 4 tipat eorganeve federale qeverisëse: ministritë federale, agjencitë federale, shërbimet federale,organet e kontrollit federal. Ministritë federale janë organet të cilat përpunojnë politikenshtetërore dhe koordinojnë aktivitetin e agjencive, shërbimeve dhe organeve të kontrollittë cilët ushtrojnë aktivitetin në sferën përkatëse.

Agjencitë federale janë krijuar për të ofruar shërbimet shtetërore qofte nga buxheti ishtetit qofte në bazë të pagesës për çdo shërbim. Shërbimet federale janë ato organe tëcilat ofrojnë shërbime në lidhje me realizimin e funksioneve shtetërore dhe të cilatfinancohen përjashtimisht nga buxheti i shtetit ose të cilat kthehen në detyrime ligjore përt’u paguar nga përfituesit e shërbimeve. për sa i përket organeve të kontrollit ata duhet qëtë kryejnë funksione kontrolli shtetërore në lidhje me subjektet të cilët kontrollohen.101

Rëndësia sociale dhe qeverisëse e të drejtës administrative konsiston në rregullimin dhepërmbushjen e drejtë të metodave të qeverisjes shtetërore.

Me metoda të qeverisjes shtetërore kuptohet tërësia e veprimeve të vazhdueshme tëorganeve shtetërore qeverisëse dhe organeve të shërbimeve qëllimi i të cilave mbetetndërveprimi me subjektet e qeverisura për të arritur qëllimet me të larta në kryerjen efunksioneve të qeverisjes shtetërore. Metodat me të zakonshme janë bindja dhe detyrimi.

Bindja përfaqëson ndërveprimin me përgjegjësinë dhe sjelljen e njerëzve qëllimi i tëcilëve është formimi i bazave të brendshme për realizimin e nevojave dhe përmbushjes sëparashikimeve ligjore administrative, përmbushja e detyrave të vendosura, sigurimi idisiplinës në procesin e qeverisjes dhe veprimtarinë e punës. Bindja mund të ushtrohet nëforma të ndryshme. Organet e qeverisjes shtetërore dhe funksionarët publikë duhet tëargumentojnë vendimet e tyre, të bëjnë shkëmbim eksperience pune, seminare dhetrajnime. Një nga format me të rëndësishme të bindjes është përdorimi i sistemit tëvlerësimit të funksionareve publike me anë të kontrolleve të punës e me pas ngritjes sëtyre në detyre.

100 S.N.Mahina, Decentralizimi administrativ në Federatën Ruse, - Voronezh, 2005, fq. 21-22101 Reforma administrative në Rusi – M.2006, FQ. 26-27

49

Metoda e detyrimit me ndihmën e normave administrative ligjore ose të akteve tëlëshuara nga organet qeverisëse përdoret në dy aspekte: në marrëdhëniet dypalëshe mesorganeve shtetërore qeverisëse dhe qytetareve si dhe për sa i përket punës së organeveqeveritare shtetërore. Në literaturën juridike vihet re së metoda e detyrimit në qeverisjenshtetërore mund të kryhet në këto forma:

a) parashikimi në aktet e organeve shtetërore qeverisëse të ndalimeve dhesanksioneve që do të aplikohen në rast shkeljeje;

b) masa detyruese materiale dhe financiare në rastet e parashikuara ngalegjislacioni administrativ;

c) anulimi i akteve joligjore të lëshuara nga organet shtetërore qeverisëse;d) parashikimi i sanksioneve materiale për shkeljen e disiplinës shtetërore,

shkaktim dëmi ndaj organizatave shtetërore;e) aplikimi i masave disiplinore, administrative dhe në disa raste tërheqja

përpara përgjegjësisë penale për funksionaret shtetërore.102

Efektiviteti i aplikimit të metodës së bindjes dhe asaj të detyrimit në qeverisjen shtetëroreështë e lidhur me masat kundër korrupsionit. Kësisoj, disa juristë të shquar rusë i japinnjë rëndësi të madhe domosdoshmërisë së përpunimit të masave të kontrollit mbillogaridhënien e funksionareve publike dhe tërheqjen para përgjegjësisë nëse kryejnëveprime korruptive ose të jashtëligjshme.

E drejta administrative na ndihmon që të përcaktohet qartazi kompetenca që kanë organetshtetërore qeverisëse si dhe rrethin e funksioneve që ata ushtrojnë. Kompetenca nëvetvete si element prezanton ndarjen e punës midis organeve të qeverisjes shtetërore,siguron një njohje dhe respektim të elementeve të sistemit, përcakton kornizat eveprimtarisë së organeve ku përtej tyre asnjë organ nuk mund të shkoje, nuk mund tëndërhyjë në sferën e kompetencës së një organi tjetër nëse ky fakt nuk është i parashikuarqartazi në ndonjë akt ligjor. 103 Nëpërmjet kompetencave parashikohen funksionet eorganeve shtetërore qeverisëse si dhe mundësitë eventuale për të vepruar ose detyrimi përtë vepruar në një mënyrë të caktuar me qëllim arritjen e rezultateve të parashikuara.

Në procesin e qeverisjes shtetërore disa funksione e humbasin aktualitetin dhe kështu linddomosdoshmëria e parashikimit të kompetencave dhe funksioneve të reja për këto organeqeverisëse. Në këtë rast e drejta administrative përmbush rolin rregullues të procesitqeverisës. Me ndihmën e normave administrative funksionet e vjetërsuara ose jo tanimëtë domosdoshme zëvendësohen nga funksione të tjera të cilat objektivisht janë me tëdomosdoshme dhe me efektive për rregullimin e situatave shoqërore tanimë të reja.

Zhvillimi bashkëkohor i të drejtës administrative influencohet po ashtu nga procesi iglobalizimit. Kësisoj, kemi politika dhe marrëdhënie të hapura dhe reciproke midisshteteve, zgjerimin po ashtu të hapësirës ekonomike.

Aktualisht para nesh kemi realitetin e krijimit të një të drejtë administrativendërkombëtare e cila ka për qëllim të rregulloje në mënyrë uniforme parimet e zhvillimit

102 Bazat shkencore të qeverisjes shtetërore në Bashkimin Sovjetik, Moske 1968, fq.330-331103 B.M.Lazarev, Kompetencat e organeve qeverisëse, Moske 1972, fq. 11-29

50

të këtyre marrëdhënieve multilaterale. Një shembull konkret në këtë sens është Traktati iBashkimit Evropian e cila ka për qëllim zhvillimin e Evropës në bazë të një qëllimiekonomik të zhbalancuar 104 , duke formuar kësisoj një ekonomi tregu sociale. 105 përimplementimin e këtij traktati janë krijuar organe të pavarura ndërshtetërore qeverisëseme funksione dhe kompetenca specifike.

Por cilat janë konkluzionet ose pikat ku duhet të përqendrohemi sot për sa i përketrezultateve që po passjell reforma administrative në Rusi?

Së pari, në Kushtetutën e Federatës Ruse dhe në Konventën e reformës administrativeakoma nuk është arritur që të kemi një zhvillim të sistemit të pushtetit ekzekutiv, tënjehsimit të tij, përcaktimin e statusit të tij, një organizim të të gjitha llojeve apo formavetë institucioneve federale të pushtetit ekzekutiv që funksionojnë në territorin e FederatësRuse. Shumë juristë rusë në këto kushte konsiderojnë që mungesa e një ligji specifik përfunksionin, organizimin dhe kompetencat e organeve shtetërore qeverisëse sjell atë që pondodh aktualisht në Rusi, krijimin e institucioneve të ndryshme të cilat nuk përfaqësojnëdomosdoshmëritë dhe nevojat e sistemit në tërësi106.

Së dyti, nga ana tjetër, vihet re së përpara reformës administrative ekzistonte një sistem ivetëm organesh federale të pushtetit ekzekutiv të udhëhequr nga Qeveria e FederatësRuse, statusi i të cilës si organi më i lartë i pushtetit ekzekutiv është parashikuar nëKushtetutën e Federatës Ruse dhe në Ligjin Kushtetues Federal “Për Qeverinë eFederatës Ruse”. Këto akte të sipërpërmendura kishin të mirëpërcaktuara objektin e tyre,sferën e veprimit, kompetencat, dallimet midis qeverisë dhe organeve të tjera ekzekutivefederale. Më shumë së kaq, kushtetua e Federatës Ruse nuk parashikonte asnjë organtjetër të pushtetit ekzekutiv në Federatën Ruse, përveç qeverisë, ndërsa Qeveriakoordinonte të gjithë organet e tjera ekzekutive federale. Kësisoj Qeveria përfaqësontenjë pushtet ekzekutiv unitar duke siguruar udhëheqjen e këtij pushtetit duke zgjidhur nëmënyrë të pavarur të gjitha çështjet e lidhura me pushtetin ekzekutiv dhe qeverisjen.Ndërsa në procesin e reformës administrative nuk është mirëpërcaktuar roli dhe vendi iqeverisë së Federatës Ruse, funksionet e saj, kompetencat si dhe marrëdhëniet e saj me tëgjithë organet e tjerë ekzekutive federale.

Së treti, siç dhe kemi përmendur mësipërm nga reforma administrative u strukturuan trenivele organesh shtetërore: në rang ministrie, shërbimesh dhe agjencish. Por, pavarësishtkësaj ndarjeje juristet ruse vazhdojnë të besojnë së ndarja e plote e kompetencave dhefunksioneve midis këtyre 3 niveleve nuk është bërë akoma. Një shembull konkret qëilustron këtë bindje të juristëve rusë është e përfaqësuar nga tërësia e organeveekzekutive nën vartësinë e Presidentit të Rusisë të cilët ushtrojnë pothuajse çdo llojfunksioni shtetëror. Nuk u arrit siç u parashikua, shkurtimi i numrit të funksionarevepublike apo agjencive publike, madje përkundrazi numri i tyre është gjithmonë dhe nërritje.

104 i zbalancuar sipas mendimit të doktrines ruse.105 Traktati i Bashkimit Evropian, 7 shkurt 1992, red. Me marrëvesh jen e Lisbones të 13 dhjetorit 2007106JU.R.Starilov, http://www.law.vsu.ru/structure/admlaw/personal/books/starilov_28.pdf; См.: ЯмшановБ. Когда создадут административный суд // Рос. газета. 2003. 1 апр; Коркунов Н. М. Общеегосударственное право. М., 1888. С. 500–501

51

Së katërti, në Dokumentin e reformës administrative, nuk është evidentuar funksioni ipërmirësimit të kontrollit dhe akoma nuk janë mirëpërcaktuar nocionet e kontrollit dheauditi, nuk janë parashikuar qëllimet dhe parimet.

Aktualisht në Federatën Ruse për sa i përket reformës administrative, ekzistojnë sfida tërëndësishme si:

- Kryerja e veprimtarisë së organeve qeverisëse shtetërore me qëllim ofrimin eshërbimeve ndaj qytetareve.

- Rritja e efektivitetit të qendrave multifunksionale të cilat do të punojnë nësistemin “one stop shop”

- Kthimi në variant elektronik i pjesës me të madhe të dokumenteve- Lufta me korrupsionin në sistemin e qeverisjes shtetërore.

Zhvillimi i mëtejshëm i reformës administrative në Rusi është e lidhur me zhvillimin edemokratizimit të qeverisjes vendore në një përdorim me të gjere të mjeteve teknike dheelektronike të ofrimit të informacionit si dhe me zgjerimin e shërbimeve ndaj qytetareve.Kuptimi i shërbimeve shtetërore lidhet me veprimtarinë e organeve të pushtetit ekzekutivi cili pësoi një interpretim të gjere të normës ligjore sidomos pas miratimit të ligjit federalnr. 210 i dt. 27 korrik 2010, “Mbi organizimin e ofrimit të shërbimeve shtetërore dhelokale”107. Doktrina ruse ka dhe një dallim shumë interesant midis shërbimeve shtetëroredhe shërbimeve publike.

Karakteristikat të cilat i dallojnë këto dy lloj shërbimesh janë kryesisht: numri isubjekteve të cilëve u drejtohen, numri i subjekteve të cilët apelojnë tek këto shërbime,numri i subjekteve të cilët i zbatojnë, sa e përfshirë është prona publike dhe ajo privatë.108

Ligji federal i Nr. 2010 dt 27 korrik 2010 “Mbi organizimin e ofrimit të shërbimeveshtetërore dhe lokale” nuk bën një dallim të qarte midis shërbimeve shtetërore dheshërbimeve lokale.

Në nenin 2 parag. 1 parashikohet së “veprimtaria për realizimin e funksionit qëparashikon organi federal i pushtetit ekzekutiv, me buxhet nga fondi shtetëror i organitshtetëror subjekt i Federatës Ruse si dhe organi vendor autonom me anë të kryerjes sëdisa kompetencave shtetërore të parashikuara në ligjet federale dhe në ligjet e brendshmetë subjekteve të federatës të cilët kryhen me kërkesë të qytetareve në kushtet e zbatimit tëakteve normative të Federatës Ruse dhe të akteve ligjore të subjekteve federative, të cilëtkryejnë kësisoj shërbime shtetërore.

Analiza në këtë pikë duhet përqendruar në disa aspekte. Në radhë të parë organetshtetërore qeverisëse me qëllim realizimin e funksioneve të tyre që kërkohen me kërkesënga personat fizikë dhe juridikë janë të detyruar të kryejnë disa veprime të cilat mund tiquajmë sipas rastit shërbime shtetërore ose shërbime lokale. Ligji federal nr. 210 /2010

107 Fletore Zyrtare e Federates Ruse nr. 168, dt 30 korrik 2010108 A.F.Nozdracev, Reforma administrative: varianti rus. Revista “Drejtesia dhe ekonomia”, Moske 2005,Nr.8, Fq. 19

52

nuk përcakton mirë dallimin midis këtyre dy kategorive. Por në 2011 ligji federal 200 dt11.7.2011 i cili hyri në fuqi me 26 korrik 2011 në paragrafin e 4 të nenit 9109 sjell njëargumentim të vlefshëm. Në këtë nen sqarohet që jo çdo lloj kërkese mund të marre njëshërbime por do të shërbehen dhe trajtohen vetëm ato kërkesa që janë në kompetence tëvetë organit administrativ.

Një pyetje e cila lind natyrshëm konsiston në faktin së cila është diferenca midis këtyrefunksioneve dhe funksioneve të tjera të organeve qeverisëse?

Doktrina juridike ruse i jep një përkufizim të tille duke e konsideruar funksionin si njëveprimtari me një kah drejtimi nga organi qeverisës me qëllim realizimin e kompetencavetë tij, siç janë tërësia e të drejtave dhe detyrimeve të këtij organi. Nga pikëvështrimijuridik shërbimet shtetërore qendrore dhe ato lokale i përkasin disa organeve të veçantaku me pas sipas kritereve të ndryshme këto shërbime mund të klasifikohen.

Nga njëra anë, funksionet dhe shërbimet shtetërore të nivelit qendror apo vendor ofrohennë një kontekst shoqëror dhe ekonomik, duke i dhënë kështu edhe dimensionin e socialeskëtyre shërbimeve. Nga ana tjetër, duhet të kemi parasysh që ka edhe parashikime ligjoretë cilat i rregullojnë me së miri këto shërbime dhe i klasifikojnë. për shembull ligji 169 idatës 1 korrik 2011 krijon një hapësirë rregulluese ligjore të qarte, të cilat janë pjesepërbërëse e të drejtës administrative.

Gjithsesi e drejta administrative dhe reforma në këtë sfere mbetem akoma njëdomosdoshmëri për shkak të shoqërisë së informacionit dhe zhvillimit të vrullshëm tëteknologjive si dhe të ekonomisë ruse, ku në përpjesëtim të drejtë rritet edhe kërkesa përcilësi në ofrimin e shërbimeve nga qytetaret. Aktualisht një pjese e shërbimeveadministrative shtetërore ofrohen me idenë e one-stop-shop-it nga shërbimet online dheportalet e specializuara.

2.6 Potenciali represiv i legjislacionit administrativ në Federatën Ruse

Në përgjithësi është e ditur që pjesa me e madhe e normave ligjore përmbajnë njëpotencial represiv dhe në çdo moment që nuk arrihet përmbushja dhe zbatimi iparashikimeve të normës ligjore do të ndërhyjë fuqia represive e normës duke përcaktuaredhe përgjegjësinë. Zakonisht më e dukshme forca represive e normës ligjore vihet re nënormat ligjore penale ose administrative. Gjithsesi nëse i gjithë sistemi i drejtësisë do tëbazohej vetëm në forcën represive të ligjit atëherë do të kishim një deformim të sistemittë drejtësisë në tërësi duke e kthyer atë në një sistem inkuizitor.

109 Neni 9 parag 4 i Ligjit 200/2011: “Teresia e sherbimeve të cilat janë të domosdoshme dhe tëdetyrueshme për ofrimin e sherbimeve shtetërore qendrore ose lokale, janë prezantuar në sitet zyrtare tëkëtyre organeve, ku prezantohen qartesisht jo vetem sherbimet e ofruara por edhe organet kompetente, nëperputhje dhe me nenin 1 parag 1 të ligjit federal për informimin dhe telekomunikacionin dhe rrjetet einternetit, duke formuar një portal të vetem sherbimesh shtetërore qendrore dhe lokale.”

53

Në këto kushte një rëndësi të madhe merr përcaktimi i kushteve në të cilat ndodhdeformimi apo moszbatimi i normës ligjore në mënyrë që të parashikohen proceduraligjore efektive dhe të zbatueshme lehtësisht. Duhet pasur parasysh që potenciali represivi ligjit realizohet kur mekanizmi ligjbërës kalon në duart e vullnetit politik dhe kthehet nëmjet për vendimmarrjen e detyrave të caktuara shtetërore.

Kësisoj veprimtaria e organeve shtetërore dhe përgjegjësia e tyre kushtëzohet jo vetëmnga shkelja e normave ligjore por edhe në demonstrimin ndaj udhëheqësve politike sëpërpara shtetit mbi të gjitha kanë detyrën e përmbushjes së funksioneve shtetërore nëpërputhje me normativat ligjore. Shqyrtimi i çështjeve atëherë kthehet në një kompaniinteresash politike, ku “fajtoret” janë të njohur paraprakisht. Kriteret juridike tëprocedurave ligjore e humbin kësisoj pavarësinë e tyre dhe kthehen në disa hapa formaleqë duhet të ndërmerren dhe të zbatohen patjetër, me qëllim tërheqjen e përgjegjësisë mbidisa subjekte të diktuara me parë “nga lart”.

Ndërsa interesant është fakti së të pakënaqur shpeshherë nga puna e njërit apo tjetritorgan rajonal apo qendror, pushteti politik fillon që të shfaqe pakënaqësinë duke akuzuarnjë organ apo tjetrin për tejkalim të kompetencave ose për mosveprim dhe mosushtrimkompetencash sipas rastit. Eksperienca në Federatën Ruse demonstron që dhe reagimi iorganeve kompetente nuk vonon, po fillojnë procedime penale apo administrative ndajfajtoreve ku shpeshherë rëndësi ka të jepen disa sanksione pa pasur parasysh mirë nësejanë vërtetë fajtore.

Kuptohet që pakënaqësia e drejtuesve shtetërore bazohet në problematiken sociale dhe nëpërdorimin e të mirave materiale në mënyrën e duhur, por nga ana tjetër reagimishpeshherë i ngadalte dhe i dyzuar i nëpunësve civile bën që të jete i domosdoshëmaplikimi i forcës represive të ligjit.

Një nga shembujt kryesorë të ushtrimit të karakterit represiv të legjislacionitadministrativ konsiston në problematiken e tërheqjes përpara përgjegjësisë administrativetë drejtuesve të organeve shtetërore ose organeve lokale. Në shumë raste këta drejtuesanashkalohen nga përgjegjësia administrative edhe pse janë dukshëm të fajshëm.

Faji (ana subjektive) për shkeljen e parashikimeve ligjore, është një element kyç për tëtreguar së kemi të bëjmë me një shkelje të ligjit. Pa elementin e fajit nuk mund të keminjë shkelje të parashikimeve ligjore në këtë fushë. Përcaktimi i fajit mbetet një detyre eorganeve të cilat shqyrtojnë çështjen. Gjithsesi vetë kuptimi i fajit i parashikuar nga Kodii Federatës Ruse për kundravajtjet administrative nuk është tërësisht i qarte dhe imirëpërcaktuar. Në nenin 2 parag. 2 që i referohet “Formave të fajit” parashikohet se:

1. Kundravajtja administrative konsiderohet e kryer me paramendim nëse individi icili e kryen e dinte karakterin joligjor të veprimeve (mosveprimeve) të tij,parashikoi pasojat e tij dhe dëshiroi që të ndodhnin këto pasoja ose me vetëdijelejoi ose u soll në mënyrë indiferente para këtyre pasojave.

2. Kundravajtja administrative konsiderohet e kryer nga pakujdesia nëse individi qëe kryen atë parashikoi mundësinë e pasardhjes të pasojave negative nga veprimet(mosveprimet) e tij po pa pasur asnjë bazë, llogariti në mënyrë të pavarur pasojat

54

por nuk parashikoi mundësinë e ardhjes së tyre edhe pse duhet ti kishteparashikuar ose kishte mundësi ti parashikonte110.

Ky përkufizim i parashikuar në Kodin e Kundravajtjeve Administrative të Federatës Rusenë mënyrën së si është formuluar e bën të vështirë dallimin e kundravajtjes administrativenga një krim. Normat ligjore që ju referohen veprave penale parashikojnë nga natyra etyre veprime ose mosveprime të cilat janë të paligjshme.

Ndërsa nga ana tjetër normat ligjore të cilat mbrohen me sanksione administrative duhetqë të kenë një formë aktive për të realizuar qëllimin e tyre dhe duhet të kenë force ligjoretë detyrueshme. Përgjegjësia administrative në dallim nga përgjegjësia penale kërkon ngasubjektet e saj jo vetëm largimin nga sjellje të paligjshme por edhe përmbushjen nëmënyrë aktive të akteve qeverisëse pra akteve administrative.

Këtë gjë e parashikon dhe Kodi i Kundravajtjeve Administrative të Federatës Ruse, i ciliparashikon së përgjegjësia administrative u përket funksionareve publike të cilët shkelinparashikimet ligjore ose me anë të mospërmbushjes së detyrimeve të tyre dhefunksioneve, ose për shkak të përmbushjes jo të duhur të këtyre detyrave dhefunksioneve.

Format e fajit të parashikuara nga legjislacioni administrativ rus, parashikojnë vetëmparamendimin ose pakujdesinë, të ngjashme këto me rastin e veprave penale, ndërsa nëbesojmë së kuptimi i fajit në përgjegjësinë administrative në këto dy dimensione, është ipamjaftueshëm. Ndaj edhe ligjbërësit i lind pyetja nëse faji i funksionarëve publikë nëlidhje me një veprim apo mosveprim i tyre, u përket tërësisht këtyre funksionarëve apoedhe eproreve të tyre. Kemi parasysh rastet kur udhëheqësit e shtetit apo të organevelokale parashikojnë ligjërisht një detyrim apo një tjetër por nga ana tjetër nukparashikojnë ose nuk ekzistojnë faktikisht burime (financiare, njerëzore etj.) përrealizimin e tyre.

Konkretisht funksionarit publik i mungojnë mjetet për përmbushjen e këtij detyrimiligjor, por nga ana tjetër ai mban përgjegjësi për mospërmbushje ose për mosveprim. Nëkëto kushte arrijmë në situatën kur nëpunësit shtetërorë ose lokalë i “bëjnë bisht”përgjegjësisë dhe fajit për shkaqe reale dhe konkrete. Ndonjëherë organet ekzekutive ikonsiderojnë të pafajshëm funksionarët publikë të cilët nuk kanë respektuar dhepërmbushur një detyrim pikërisht për shkak të mungesës së mjeteve dhe resurseve tëdomosdoshme për përmbushjen e këtij detyrimi.

Por praktika ruse tregon që një mbrojtje e tille nga funksionarët publikë mund të pranohetvetëm në rastet kur “nga lart” ka një “porosi” të tille, pasi janë të shumta rastet kurfunksionare publike nuk kanë mbajtur përgjegjësi në raste dëmesh të shkaktuara ngazjarre, përmbytje dhe organet gjyqësore administrative pavarësisht demit dhepërgjegjësisë i kanë konsideruar të pafajshëm ose me mungese përgjegjësie për demet eshkaktuara. Ose në rastet me të këqija caktohen me zemërgjerësi gjoba të majmendërkohë që askush nuk interesohet nëse u ishin dhënë apo jo mjetet dhe burimet e

110 Kodi i Federates Ruse rreth kundravajtjeve administrative, 30 dhjetor 2001, Fletore zyrtare nr. 195:www.consultant.ru/popular/koap/

55

duhura organeve shtetërore për të zbatuar detyrimet ligjore, ndërkohë që atyre u duhet tëmbajnë mbi supe përgjegjësinë administrative.

Të gjitha këto situata konsiderohen nga doktrina ruse si një pasoje e shoqërisë autoritaredhe burokratike transitore. Paqartësia e nocionit të fajit në doktrinën dhe legjislacioninadministrativ rus, stimulon korrupsionin në mes të funksionareve publike, siguron dhe ekthen në sistem një vartësi përveçse ligjore dhe ndërpersonale midis funksionarevepublike duke çuar në abuzim me pushtetin111.

Besojmë që ky përkufizim mund të plotësohej nëse do të shtohej se, kundravajtjaadministrative konsiderohet e kryer me dashje nëse subjekti kishte mundësitë epërmbushjes së detyrimeve të tij ligjore. Një formulim i tille do të siguronte një karakterme të drejtë të normës ligjore dhe do të mënjanonte përgjegjësinë administrative tëfunksionareve publike qendrore apo lokale, duke u hequr kështu “detyrimin” e të qenit tëvarur nga udhëheqësit e pushtetit ekzekutiv dhe duke mënjanuar të sipërpërmenduratvartësi ndërpersonale.

Një tjetër problematike që haset në doktrinën ruse është mungesa e një kufizimi të qartemidis kundravajtjeve administrative dhe atyre penale. Ana objektive e shumëkundravajtjeve administrative konsiston në moszbatimin e rregullave ligjore nëveprimtaritë e tyre të cilat ata njëkohësisht i kanë dhe detyrim ligjor.

Ne nenin 293 Kodi Penal i Federatës Ruse që i kushtohet “Neglizhencës në detyre”,parashikohet përmbajtja penale si mospërmbushja ose përmbushja jo e duhur e detyrësnga funksionari publik i cili nuk përmbush detyrat si pasoje e një marrëdhënieje jo tëlehte me punën e tij, nëse ky veprim provokoi cenim të drejtave të njeriut ose tëorganizatave të ndryshme ose një dem të konsiderueshëm shoqërisë ose shtetit.Praktikisht kjo përmbajtje si me sipër e dallon këtë kundravajtje nga moria e tere ekundravajtjeve për shkak të pasojës së një demi të konsiderueshëm: “nje dem shumë imadh i konsiderueshëm ose shkelja e të drejtave dhe lirive të qytetareve ose organizatavetë parashikuara me ligj, ose shkelje të interesave shoqërore apo shtetërore”.

Deri më tani në doktrinën ruse kjo karakteristike nuk ka marre akoma një interpretimligjor të plote përveçse një përkthim në shumë parash të ekuivalentit të demit tëkonsiderueshëm. Kuptimin e “: “një dem shumë i madh i konsiderueshëm ose shkelja etë drejtave dhe lirive të qytetareve ose organizatave të parashikuara me ligj, ose shkelje tëinteresave shoqërore apo shtetërore” e takojmë dhe në veprën penale të “Tejkalimit tëKompetencave Shtetërore” parashikuar nga neni 286 parag. 1 i Kodit Penal të federatësRuse112.

Interpretimi ligjor i këtij përkufizimi është në kompetencën e organeve të drejtësisë porqë në një shikim të përgjithshëm presupozon dy dallime apo pasoja të dukshme.

111 E.G.Lipanov, Potenciali represiv i legjislacionit administrative në Federatën Ruse, revista shkencore“Vestnik Pags”, Moske 2014, fq 117-122112 Kodi Penal i Federates Ruse, dt 13 qershor 1996, Fletore zyrtare Nr. 63,http://www.consultant.ru/popular/ukrf/

56

Së pari, lindi mundësia e tërheqjes para përgjegjësisë penale për neglizhence në detyreose për tejkalim kompetencash në ushtrimin e detyrës të funksionareve publike të cilëtkonstatohen me shkelje të një akti juridik edhe në rastin kur nuk ekzistojnë dëme tëkonsiderueshme. Në këtë rast kemi rrethanën lehtësuese sipas së cilës nuk ekziston njëinteres personal apo një motiv personal që e ka çuar funksionarin publik në shkeljen e njëakti ligjor. Nga të gjitha sa me sipër mund të klasifikohet veprimi i shkeljes së një aktiadministrativ pa një interes personal si një vepër penale kundër interesave shtetërore apolokale dhe organeve shtetërore.

Duke pasur kësisoj parasysh vështirësinë që paraqet legjislacioni administrativ rus,kontradiktorialitetin e normave ligjore administrative, mungesën e një kuptimi dheinterpretimi të njëjtë dhe të gjithëpranuar, mund të konsiderohen si subjekte tëpërgjegjësisë penale të gjithë funksionarët publikë të cilët lëshojnë ose miratojnë një aktadministrativ defekt, pra të pavlefshëm apo të paligjshëm.

Së dyti, mundet që të konkludohet se disa kundravajtje administrative në dukje të kenëme shumë nuanca të kundravajtjeve penale pasi shpeshherë një çështje fillon si njëprocedim administrativ dhe përfundon me zgjidhje si një procedim penal. Por është për tunënvizuar së jo gjithmonë luhatje të tilla janë në të mirë të vendosjes së drejtësisë. Nëvitet e fundit vetë drejtuesit e shtetit rus e kanë ngritur problemin e moszbatimit të ligjitnë mënyrën e duhur në të gjitha anët e Federatës Ruse si dhe vendosjen e drejtësisë medisa standarde gjë që krijon abuzim me pushtetin në këtë rast jo vetëm me pushtetinekzekutiv por edhe me atë gjyqësor.

Në përgjigje të këtyre shqetësimeve vitet e fundit në Rusi kanë filluar dhe procedimet epara penale dhe administrative ndaj funksionareve të larte publike të cilët në tejkalim tëdukshëm të kompetencave të tyre, jepnin urdhra ose lëshonin akte administrativedukshëm në kundërshtim me ligjin. Edhe pse shumica e procedimeve ndaj funksionarevetë larte publike filluan si procese administrative, faktikisht pjesa me e madhe e tyrepërfunduan si çështje penale, por i gjithë ky proces nuk ndihmoi aspak procesin evendosjes së drejtësisë madje arriti deri në “diskreditimin” e seriozitetit të hetimit dheprocedimit penal, duke mos u arritur kësisoj qëllimet bazë113.

Me qëllim përmirësimin e rendit administrativ dhe tërheqjen përpara përgjegjësisëadministrative të funksionareve publike duhet bërë një klasifikim i akteve administrativedhe qeverisëse të pavlefshme ose të paligjshme ne:

1. Akte të cilët mund të ankimohen vetëm prej subjekteve persona fizikë ose juridiketë drejtat e të cilëve janë shkelur. Nëse askush nuk ankimohet për këto lloj akteshatëherë akti vazhdon funksionin dhe zbatimin e tij vetvetiu pa qenë i detyruarorgani administrativ ta tërheqë nëse nuk ka një ankimim nga të interesuarit.

2. Aktet e ndërmarra nga funksionarët publikë me anë të ushtrimit të kompetencavetë tyre administrativo-qeverisëse mund të ankimohen jo vetëm nga personat fizikeapo juridike por edhe nga organet e pushtetit ekzekutiv. këto lloj aktesh janë

113 E.G.Lipatov, Legjislacioni i Federates Ruse mbi kundravajtjet administrative si menyre e represionitmbi shoqeri, Revista “Pyetje dhe probleme aktuale të drejtës publike”, Moske 2013, Nr.9 (21), fq. 74-79

57

objekt i kontrollit të organeve të pushtetit ekzekutiv. Ndërmarrja dhe lëshimi ikëtyre lloj akteve passjell sipas rastit përgjegjësinë administrative ndajfunksionareve publike që veprojnë në kundërshti me ligjin.

3. Aktet e ndërmarra ose të lëshuara me anë të ushtrimit të kompetencave por qëpassjellin “ shkelje thelbësore të drejtave ligjore dhe interesave të ligjshme tëqytetareve apo të organizatave, apo që cenojnë interesat shtetërore të mbrojturame ligj” bëjnë që të veproje përgjegjësia penale sipas neneve 286 dhe 293 tëKodit Penal të Federatës Ruse.

2.7 Veçori të jurisprudencës kushtetuese Ruse

Federata ruse i ka kushtuar një vëmendje të veçantë të drejtave themelore përbërëse tëprocesit të rregullt ligjor në procesin administrativ, sidomos të drejtës për tu mbrojtur.Përmendim këtu vendimin Nr. 236-O, dt 5 shkurt 2015 114, ku në kërkesën e drejtuargjykatës Kushtetuese e Federatës Ruse nga znj. V.N.Mihaillova kontestohetkushtetutshmëria e nenit 25.5 të Kodit të Kundravajtjeve dhe procedurave administrativeme titull “Mbrojtësi dhe përfaqësuesi”. Ky nen parashikon së për t`I dhënë ndihmejuridike personit ndaj të cilit po zhvillohet gjykimi për një kundravajtje administrativemund të marri pjese në proces avokati, si dhe një përfaqësues për të mbrojtur interesat eviktimës; avokati përfaqëson palët në bazë të një prokure duke i përfaqësuar individët nëpërputhje me ligjin; avokati dhe përfaqësuesi lejohen të marrin pjesë që në fillim tëshqyrtimit të çështjes administrative.

Në këtë vendim Gjykata e Federatës Ruse në piken 2 të vendimit shprehet së “Kushtetutae Federatës ruse garanton mbrojtje shtetërore, duke përfshirë këtu edhe mbrojtjengjyqësore, për të drejtat dhe liritë e qytetarit 115, i siguron secilit qytetar të drejtën për tëpasur një mbrojtje të kualifikuar në kuadrin e ndihmës ligjore, dhe në këto kushte ndihmaligjore është falas116

Aktualisht në Federatën Ruse baza ligjore për ofrimin shtetëror të ndihmës juridike eudhëheq Ligji federal nr. 324 dt 21 nëntor 2011 “Për dhënjen e ndihmës ligjore falas nëFederatën Ruse” ndërsa garancitë plotësuese të kësaj sfere mund të parashikohen me nëdetaj edhe në legjislacionet kombëtare të subjekteve federative. Neni 3 i ligjit federal nr.324 dt 21 nëntor 2011 “Për shenjen e ndihmës ligjore falas në Federatën Ruse”parashikon mundësinë e dhënies së ndihmës ligjore falas për procesin administrativ.

114 Определение Конституционного Суда РФ от 05.02.2015 N 236-О "Об отказе в принятии крассмотрению жалобы гражданки Михайловой Валентины Николаевны на нарушение ееконституционных прав статьей 25.5 Кодекса Российской Федерации об административныхправонарушениях"115 Nenet 2, 45,46 i pjeses së parë të Kushtetues së Federates Ruse116 Neni 48 Kushtetuta e Federates Ruse: 1. çdo qytetari i garantohet e drejta për të pasur një ndihmejuridike të kualifikuar. Në rastet e akordimit të kesaj ndihme në perputhje me normat ligjore, ajo duhet tëakordohet papagese. 2. çdo person i arrestuar, i marre nenkudjestari ose i akuzuar për një veper penaleduhet të jete i asistuar nga një mbrojtes që nga moment i arrestimit, ndalimit ose vendosjes nen akuze”

58

Kësisoj në nenin 3 pika 3 parashikohet konkretisht “me anë të ligjeve federative mund tëparashikohen rastet dhe procedurat e ofrimit të ndihmës juridike falas për procesingjyqësor administrativ117”.

Nga ana tjetër Kodi i Kundravajtjeve dhe Procedurave Administrative në nenin 25.1kushtuar Personave në ngarkim të së cilave kryhet një proces për kundravajtjeadministrative, pasqyron qarte në nivel ligji federal rëndësinë që ligjvënësi rus i kushtontë drejtës për t`u mbrojtur. Kësisoj në nenin 25.1 118 parashikohet së “personi ndaj të cilitpo behet një gjykim për një çështje administrative ka të drejtën të njihet me të gjithëmaterialet e çështjes, të japi shpjegime, të dorëzojë prova, të bëjë kërkesa dhe objeksione,të këtë një mbrojtës ligjor falas, dhe të gëzoje të gjithë të drejtat e tjera të parashikuaranga ky Kod”.

I. Vendim i Kolegjit të çështjeve administrative119

Ne këtë çështje S. i drejtohet gjykatës duke i kërkuar që të detyroje Organin lokal tëShërbimit të Migracionit që të kryeje regjistrimin e tij në vendbanim. Si argument tëkërkesës se tij S. argumenton se është shtetas rus por për bindje fetare nuk dëshiron që tëaplikoje për pajisjen me pasaporte, por ai e ka një certifikatë të noterit i cila vërtetonidentitetin. të interesuarit i është mohuar e drejta për të regjistruar vendbanimin meargumentimin se i mungon pasaporta e Federatës Ruse kurse certifikata e dhëne nganoteri nuk mund të konsiderohet në cilësinë e dokumentit identifikues të identitetit tështetasit të Federatës Ruse.

Vendimet e gjykatës së shkallës së parë dhe asaj të apelit përkonin me njëra-tjetrën duke idhënë të drejte qytetarit që të regjistrojë vendbanimin.

Gjykatat arritën në vendimin që pasaporta e qytetarit të federatës ruse nuk ështëdokumenti i vetëm identifikues i qytetarit rus, dhe mungesa e pasaportës nuk mund tëpërdoret si baze për kufizimin e të drejtave dhe lirive të njeriut të parashikuara ngaKushtetuta e Federatës Ruse. Nga sa me sipër certifikata e noterit të cilën zotëron shtetasiS., konsiderohet dokument identifikues.

Gjithsesi Seksioni Administrativ i Gjykatës se Larte të Federatës Ruse në vendimin e sajОпределение N 86-КГ15-5, vendosi që vendimet e gjykatave me të ulëta të rrezohenduke u bazuar në nenin 1 të VKM se qeverise se Federatës Ruse nr. 828 të dt. 8 korrik1997 sipas të cilit „pasaporta e qytetarit të Federatës Ruse është dokumenti baze i cilisaktëson identitetin e qytetarit të Federatës ruse në Territorin e Federatës. të gjithështetasit ruse 14 vjeçare dhe që jetojnë në territorin e Federatës Ruse janë të detyruar tëpajisen me pasaporte. nga ana tjetër parimet themelore të legjislacionit të FR në lidhjeme noteret parashikojnë që noteri certifikon identitetin e qytetarit prezent dhe të

117 http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_121887/#dst100021118 http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_34661/0147088a5497571bd1de83d7a7f6ce9ea7504a22/#dst102303119 http://xn--b1azaj.xn--p1ai/2015/obzor-sudebnoy-praktiki-vs-rf/N03-ot-25.11.2015.html

59

përshkruar në aktin e identitetit me fotografi. Kur kryhen akte noteriale noteri përcaktonidentitetin e qytetarit kërkues në baze të një pasaporte apo akti / dokumenti tjetër, dukepërjashtuar çdo lloj dyshimi në lidhje me identitetin e qytetarit që kërkon nga noterikryerjen e një veprimi. Pasaporta e federatës ruse nuk është vërtete dokumenti i vetëm ipërcaktimit të identitetit të qytetarit të FR, por ama është i detyrueshëm që ta ketë çdoqytetar dhe nuk është e tolerueshme që vetë qytetari të vendose se cili është dokumenti icili identifikon identitetin e tij”.

Kolegji administrativ po ashtu nënvizoi që S nuk i mohohet mundësia e marrjes se njëdokumenti të përkohshëm përcaktimi të identitetit, i cili zakonisht u jepet personave qëhumbin pasaportën. Me anë të këtij dokumenti të përkohshëm, S, mund të aplikoje edhepër t’u regjistruar në vendbanimin e tij. 120”

II. Eliminimi i dënimit të dhënë shtetasit të huaj me anë të rrugës seeliminimit të dëbimit administrativ nga territorit i Federatës Ruse, përarsye se ky qytetar i huaj ndërkohë i ishte drejtuar organit kompetent menjë kërkesë për marrjen e statusit të refugjatit ose të azilantit tëpërkohshëm në territorin e Federatës Ruse. Nga shqyrtimi i kësaj kërkesëatij ju dha një certifikatë e cila garantonte shqyrtimin e kërkesës se tijpër të marrë statusin e refugjatit121.

Vendimi i gjykatës rajonale i datës 10 dhjetor 2013 le në fuqi vendimin e gjykatës serrethit të datës 15 janar 2012, ku i huaji u konsiderua fajtor për kryerjen e kundravajtjesadministrative të parashikuar nga pjesa 1.1 neni 18.8 i Kodit të ProceduraveAdministrative dhe u dënua me një gjobe administrative në vlerën prej 2000 rublash sidhe me dëbimin administrativ nga Federata Ruse.

Qytetari i huaj ngriti rekurs në Gjykatën e Larte të Federatës Ruse, dhe kjo e fundit nëkolegjin administrativ shqyrtoi rrethanat e çështjes me qellim ndryshimin tërësor apopjesor të dënimit të dhënë.

Në përputhje me nenin 3 të Konventës kundër torturës dhe akteve të tjera çnjerëzore, apotrajtimeve ose dënimeve degraduese dhe poshtëruese të 10 dhjetorit 1984, asnjë shtet palënuk duhet të dëbojë, ekstradojë apo dorëzojë ndonjë individ një shteti tjetër ku ka baza /bindje serioze që individi do të jete subjekt i këtyre torturave dhe trajtimeve çnjerëzore edegraduese. I njëjti qëndrim është mbajtur edhe nga Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës seLarte të Federatës ruse në 14 qershor 2012 Nr. 11 “Mbi praktikën e shqyrtimit të pyetjevetë gjykatave të lidhura me ekstradimin e individëve në rastin e ndjekjes penale ose përekzekutimin e një vendimi, si dhe dorëzimin e individëve në përputhje me një vendim.

Gjatë shqyrtimit të çështjeve, i huaji disa herë ka treguar e demonstruar se nëse do tëdetyrohet të braktise territorin e Federatës Ruse, jeta dhe shëndeti i tij do të jenë tëkërcënuar me shtetin e Palestinës për shkak të gjendjes se luftës dhe rrethanave tëpastabilizuara politike.

120 http://xn--b1azaj.xn--p1ai/2015/obzor-sudebnoy-praktiki-vs-rf/N03-ot-25.11.2015.html121 Vendimi Постановление N 14-АД15-3

60

Në tetor 2013 Ambasada e Palestinës lajmëroi se kthimi i të huajit të shtetin e Palestinësmund të behet vetëm me anë të transitit në shtetin e Egjiptit. në nëntor 2013 i huaji judrejtua me kërkesë organit kompetent për dhënien e statusit të refugjatit apo të azilantit tëpërkohshëm në territorin e Federatës Ruse. Ndërsa certifikata për statusin e përkohshëmtë refugjatit ju akordua nga organi kompetent vetëm në muajin mars të 2015.

Ndërkohë që është ligji federal i dt 19 shkurt 1993 N. 4528-1 “Për refugjatët” qëparashikon qartësisht rendin e veprimeve për njohjen e statusit të refugjatit. Sipas pikës 7të ligjit për refugjatët certifikata për verifikimin dhe njohjen e refugjatit është dokumentii cili identifikon edhe individin. Kjo certifikatë është edhe mjeti me të cilin individi dhefamilja e tij që pretendojnë për të pasur statusin refugjat paraqiten përpara institucioneveshtetërore dhe organeve administrative.

Në këto rrethana, duke pasur parasysh dispozitat e ligjit për refugjatët dhe rrethanatkonkrete të ngjarjes, vendimi gjyqësor u ndryshua për sa i përket dënimit me dëbim ngaterritori i Federatës Ruse të aplikuar një individi të huaj si mase administrative.

61

KAPITULLI III

ZHVILLIMI I PARIMIT TË PROCESIT TË RREGULLT LIGJOR SIPASLEGJISLACIONIT DHE JURISPRUDENCES RUMUNE

3.1 Burimet e procesit të rregullt ligjor në përmbajtjen normative të standardevekushtetuese rumune.

Kushtetuta e Rumanisë e vitit 1991 ka përfshirë në përmbajtjen e saj, në nenin 21paragrafi 1, të drejtën për ”Akses të lirë në drejtësi” sipas të cilit ”... çdo person mund t’iadresohet drejtësisë për të mbrojtur të drejtat, liritë dhe interesat e tij legjitime”.

Kjo përmbajtje kushtetuese sipas juristëve rumunë është rezultati i adoptimit në kuadrin ediskutimeve në Asamblenë Kushtetuese të teorisë civiliste, të bazuar në nenin 3, të KoditCivil, me modifikimet dhe plotësimet e mëvonshme sipas të cilit ”Gjyqtari i cili refuzontë gjykojë nën argumentimin së ligji nuk parashikon apo ligji është i paqartë dhe ipaplotë, do të ndiqet si i fajshëm për mohim të së drejtës së qytetarit”.122

Ky parim lejon aksesin në drejtësi me qëllim mbrojtjen e universalitetit të të drejtave dhelirive të parashikuara nga Kushtetuta dhe ligjet e tjera. Teksti i Kushtetutës rumune indryshuar, në nenin 21 paragrafi 3, rreth të drejtës për një proces të rregullt ligjor dhezgjidhjen e çështjeve në një afat të arsyeshëm është marrë nga përkufizimi i dhënë ngaKonventa për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore. Kjo është aplikuar nëliteraturën juridike si një receptim korrekt i zhvillimeve juridike moderne në nivelevropian duke siguruar kështu një paralelizëm të metodave të mbrojtjes të drejtave tënjeriut në Rumani në standardet e kërkuara evropiane.

Interesant është fakti së përpara ndryshimit të Kushtetutës, kur Gjykata Kushtetueseduhet të analizonte kushtetutshmërinë e një teksti ligjor në lidhje me nenin 20 dhe 21 tëKushtetutës, gjithmonë e ndërlidhte analizën dhe argumentin e saj duke u raportuar nënenin 6 të KEDNJ, e cila garanton të drejtën për një proces të rregullt ligjor dhe zgjidhjene çështjeve në një afat kohor të arsyeshëm.

Baza ku përqendrohet ky raportim qëndron në opsionin e hartuesit të kushtetutës, për tëlejuar sistemin dualist të rregullimit, sipas së cilit, neni 20 i Kushtetutës në fushën e tëdrejtave të njeriut dhe parashikimet e traktateve të lidhura për mbrojtjen e këtyre tëdrejtave që kanë prioritet përballë ligjeve të brendshme si dhe nëse ekziston ndonjëmospërputhje mes parashikimeve të traktateve pavarësisht nga emërtimi, do të aplikohentë fundit në bazë të prioriteteve të tyre me përjashtim të rastit kur Kushtetuta apo ligjet ebrendshme përmbajnë dispozita më të favorshme.

122 Nicolae Pavel “E drejta për një proces të rregullt ligjor”, revista “Shkenca e të Drejtës Rumune”, viti 21(54), nr.1, edicioni Janar-Mars 2009, faqe 47- 70, Bukuresht 2009.

62

3.2 Parimi i të drejtës për proces të rregullt ligjor në afat kohor optimal sipas Kodittë ri të Procedurës Civile dhe kundravajtjeve administrative të Rumanisë

Duke u frymëzuar nga rregullimi ligjor i parashikuar nga Konventa Evropiane e tëDrejtave të njeriut, në lidhje me procesin e rregullt ligjor ky parim është parashikuar dhenga Kodi i ri i Procedurës Civile. Ligjbërësi rumun i ka dhënë një rëndësi të veçantë këtijparimi të Konventës por po ashtu e ka formuluar atë nën frymën e jurisprudencës sëGJEDNJ-së.

E drejta për një proces të rregullt është tepër komplekse dhe përfshin të gjithë aktorëtsocialë që nga ligjbërësit, zbatuesit e ligjit e deri tek vetë qytetarët. Konventa në tërësirregullon të drejtën për një proces të rregullt ligjor i cili të zhvillohet publikisht, në njëafat kohor të arsyeshëm, nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme që është e ligjshmedhe vendos me objektivitet. Gjithsesi, edhe Kodi i vjetër i Procedurës Civile eparashikonte parimin e publicitetit prandaj ndryshimet e sjella në 2012-n, theksuan mëtepër faktin së një proces duhet të zgjidhet brenda një afati ligjor të arsyeshëm nga njëgjykatë e pavarur dhe e paanshme e përcaktuar me ligj. Pra, ndryshimet i mëshuan mëtepër detyrimit të instancave gjyqësore për të demonstruar dhe ushtruar të gjitha masat eparashikuara nga ligji me qëllim zhvillimin e shpejtë dhe ritmik të gjykimit.

Në Rumani është vendosur nga doktrina por edhe nga jurisprudenca, që e drejta përproces të rregullt ligjor, duhet të shihet në mënyrë krahasuese midis të drejtës kushtetuesedhe Kodit të Procedurës Civile. Nëse do të kemi mospërputhje mes pakteve dhetraktateve ndërkombëtare në lidhje me të drejtat themelore të njeriut, në të cilat Rumaniaështë bën pjesë, dhe Kodit, kanë prioritet parashikimet ndërkombëtare, me përjashtim tërastit në të cilin Kodi përmban dispozita më të favorshme (Neni 3 Kodi i ri i ProcedurësCivile dhe neni 20 i Kushtetutës së Rumanisë) 123.

Përkrah legjislacionit ndërkombëtar që mund të kërkohet për t’u aplikuar direkt përparagjykatave vendase rumune në sferën e “civiles” pas hyrjes në fuqi të Kodit të Ri tëProcedurës Civile, mund të kërkohet aplikimi i këtij kodi sidomos pasi në të parashikohetmënjanimi i procedurave gjyqësore të ngadalta dhe të komplikuara.

Kodi i ri i Procedurës Civile rumune parashikon së “Çdo person ka të drejtën për të pasurnjë gjykim të rregullt në një afat të arsyeshëm dhe të parashikueshëm nga një gjykatë epavarur, e paanshme dhe e përcaktuar me ligj”. Juristët rumunë janë të mendimit që kyparashikim mbivendoset mbi parashikimet e konventës, respektivisht, mbi të drejtën përnjë gjykatë të formuar me ligj, të pavarur dhe paanshme si dhe për zhvillimin eprocedurës përpara kësaj gjykatë në mënyrë të drejtë, të hapur për publikun dhe në njëafat të arsyeshëm kohor.

E drejta për t’u paraqitur dhe dëgjuar nga gjykata është pjesë e pandarë e të drejtës përakses në drejtësi, parim ky i parashikuar shprehimisht dhe në nenin 21 të Kushtetutës sëRumanisë. Tanimë, është jo vetëm e moralshme por edhe e ligjshme që në një shtet të së

123 Andrea Tabacu, „E drejta për proces të rregullt ligjor në një afat kohor të arsyeshëm dhe Kodi i ri iProcesit Civil dhe Kontenciosit Administrativ”, Revista Trasilvane e Shkencave Administrative,2(31)/2012 fq 140-151, http://rtsa.ro/files/RTSA%20-%2031%20-%209TABACU.pdf

63

drejtës çdo individ të parashtrojë pretendimet e tij në lidhje me një konflikt që i ka cenuartë drejtat e tij përpara një gjykatë apo gjyqtari që kanë kompetencë për të gjykuar.Promovimi i ngritjes së padive gjyqësore duhet të jetë aktiv dhe asnjëherë nuk mund tëpranohet së një vendim i prononcuar nga një instancë gjyqësore, me anë të së cilit janënjohur disa të drejta patrimoniale një personi, të zhbëhet me anë të ushtrimit të një rrugegjyqësore të jashtëzakonshme për ta rrëzuar, me motivin që personi në fjalë nuk kishakses në drejtësi dhe duhet të priste një parashikim ligjor special 124.

Në një vendim të GJEDNJ kundër Rumanisë për shkak të shumë çështjeve të ngjashmeGJEDNJ vendosi se: “një instancë e vënë në lëvizje për zgjidhjen e një kërkese nuk mundtë refuzojë shqyrtimin e saj, duke u justifikuar me faktin së ligji special nuk parashikonnjë rrugë ankimi përpara instancave gjyqësore, kundër vendimeve të një komisioni tëformuar me qëllim aplikimin e një ligji special”125. Po ashtu, asnjë gjykatë nuk mund tërefuzojë kërkesën për gjykim duke e drejtuar palën drejt një procedure të parashikuar nganjë ligj special dhe për pasojë, kjo kërkesë e dytë të mospranohet, pasi vlerësohet së ligjispecial nuk është i aplikueshëm për çështjen në fjalë. E drejta për të ngritur një padipërpara instancave gjyqësore nuk është një e drejtë absolute, pasi shteteve, u lejohet tëbëjnë disa kufizime, me kushtin që kufizimi i vendosur të ketë një qëllim të ligjshëm dhemidis mjeteve të përdorura dhe qëllimit të propozuar të ekzistojë një raport i arsyeshëmpropocionaliteti.

Kësisoj, pra parimi i parë në këtë radhë idesh është i lidhur me ekzistencën e një gjykatëtë parashikuar me ligj e cila të jetë e pavarur dhe e paanshme. Gjykata duhet tëpërcaktohet nga ligji, në kuptimin që përcaktimi i kompetencave të organeve gjyqësore tërealizohet me anë të një akti me fuqi ligjore, i cili të jetë i aksesueshëm i parashikueshëmdhe i qartë.

Pavarësia e gjykatës lidhet me kohëzgjatjen e mandatit të anëtarëve të gjykatës; mbrojtjene tyre ndaj presioneve të jashtme; verifikimin e përkatësisë dhe të pavarësisë duke ufokusuar në nocione si stabiliteti dhe patundshmëria e gjyqtarëve; garantimi i pavarësisësë gjyqësorit nga ekzekutivi, legjislativi dhe paanshmëria nga palët pjesëmarrëse nëproces.

Gjykata është e paanshme si nga këndvështrimi objektiv ashtu dhe nga ai subjektiv dhenuk mund të prezumohet asnjë dyshim i ligjshëm i përkatësisë së saj ndaj ndonjë pale nëgjykim. Në këtë mënyrë, gjyqtari duhet ta prononcojë zgjidhjen e tij vetëm në bazë të tëdhënave të dosjes dhe të diskutimeve gjyqësore, pa asnjë ndërhyrje nga jashtë që mund tëbëjë vendimin jo të drejtë dhe të njëanshëm për ndonjërën nga palët.

Procedura që duhet të ndjekë gjykata për gjykimin e një çështjeje duhet të jetë e drejtë, nënjë afat kohor të arsyeshëm, ku gjykata të jetë e vëmendshme ndaj të gjitha kërkesave qëka bërë paditësi dhe të informojë rregullisht palët për pretendimet që kanë ato mes tyre nëproces. Në këtë mënyrë, nuk mund të pranohet rrëzimi i një padie në mënyrë arbitrare, pau respektuar afatet, kushtet ligjore dhe pa një shqyrtim të hollësishëm të kërkesave. Jemi

124 Vasilescu vs. Rumanisë, GJEDNJ 22 maj 1998; Brumarescu vs. Rumanisë, GJEDNJ 28 tetor 1999125 Crisan vs. Rumanisë publikuar në Fletoren Zyrtare të Rumanisë nr.1136 dt 1 dhjetor 2004

64

të mendimit që parashikimet ligjore, të cilat i referohen formaliteteve dhe afateve qëduhet të respektohen, kanë për qëllim të sigurojnë një administrim më të mirë tëdrejtësisë si dhe respektimin e parimit të sigurisë juridike.

3.3 Baza ligjore rumune kushtuar të drejtës administrative në përgjithësi dhe“kontenciosit administrativ” në veçanti në Rumani.

A. Nocioni i konfliktit / kundravajtjes126 administrative në Rumani

Kushtetuta e Rumanisë e përkufizon këtë vend si shtet të së drejtës, demokratik dhesocial, i cili organizohet në bazë të parimit të ndarjes dhe balancimit të pushteteve, atijlegjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor në kuadrin e demokracisë kushtetuese (Neni 1 parag. 3dhe 4 Kushtetuta e Rumanisë).

Kuptimi i nocionit të procesit të rregullt ligjor në të drejtën administrative duhet të fillojënga fakti së funksionimi i tre pushteteve me qëllim realizimin e një balancimi tëdomosdoshëm për funksionimin e shtetit do të presupozojë, që përveç ndarjes sëpushteteve e cila nuk duhet të jetë totale dhe e ngurtë, duhet të karakterizohet nga njëbashkëpunim permanent, duke pasur edhe një kontroll reciprok, i cili realizohet në bazëdhe nëpërmjet disa mjeteve të mirëpërcaktuara.

Në këtë radhë idesh, aktiviteti i pushtetit ekzekutiv i nënshtrohet kontrollit parlamentar, icili është një kontroll politik dhe aspak kundërshtues apo gjykues, por në të njëjtën kohë,i nënshtrohet dhe kontrollit nga ana e autoritetit gjyqësor, i cili ka të bëjë me ligjshmërinëe akteve administrative. Për sa i përket kontrollit gjyqësor mbi administratën publike,kemi të bëjmë me formën më të rëndësishme të kontrollit, e cila në Rumani njihet meemrin “contencios administrativ” por që në përfundim, nënkupton qëllimin përfundimtartë së drejtës administrative 127.

Nga pikëvështrimi etimologjik, fjala “contencios” rrjedh nga fjala franceze“contentieux”, kjo e fundit duke pasur vetë origjinën nga shprehja romake“contentiosus” që do të thotë kërkues, i grindur, përballje në luftë/konflikt. Fjala luftëkëtu përdoret në sensin metaforik, ku nënkuptohet përballja e interesave të palëve tëkundërta nga ku vetëm njëra do të rezultojë fituese 128. Kësisoj, në doktrinën rumunenocioni i contenciosit përfaqëson nga një anë një padi për të zgjidhur një konflikt

126 Në Rumani përdoret nocioni i “contenciosit administrativ” i cili vjen nga gjuha frenge nen nocionin e“contentieux administratif » dhe përfshin si konfliktin ashtu dhe kundravajtjen administrative.127 D.Apostol Tofan, Institucionet administrative evropiane, Shtëpia Botuese C.H.Beck, Bukuresht, 2006,fq.219128 V.Vedinas, E drejta Administrative, botimi i IV i rishikuar, Shtëpia Botuese Universul Juridic,Bukuresht, 2009, fq 142

65

interesash, një konflikt juridik, ndërsa nga ana tjetër nënkuptohet dhe organi ligjorkompetent për të zgjidhur këto lloj konfliktesh129.

Organet në raport me kompetencën e tyre mund të ndahen në organe të konfliktitgjyqësor, i cili zgjidh të gjitha konfliktet juridike dhe organe të konfliktit administrativ,kompetenca e të cilave konsiston në zgjidhjen e konflikteve juridike ku të paktën njëraprej palëve është autoritet / organ publik.

Në të drejtën administrative, nocioni i contenciosit ka filluar të përdoret për të delimituarrrugët e atakimit gjyqësor kundër akteve dhe operacioneve administrative nga rekursiadministrativ i zakonshëm130. Një rekurs, pra një rrugë sulmi merrte karakter gjyqësor(kontenciosi) sa herë që autoriteti i cili e zgjidh ka cilësinë e gjyqtarit. Në këtë mënyrë,duke filluar që nga periudha midis dy luftërave botërore, në doktrinën dhe legjislacioninrumun filloi të hasej gjithmonë e më shumë nocioni i contenciosit administrativ, ligji icontenciosit administrativ, gjykata e contenciosit administrativ, vendim i contenciositadministrativ.

Formimi i gjykatave të contenciosit administrativ në Rumani u bë për shkak se autoritetetadministrative superiore nga pikëvështrimi i hierarkisë, zakonisht, nuk shfuqizonin apoanulonin aktet administrative që shkaktonin dëme dhe që ishin lëshuar nga autoritetetadministrative më të ulëta. Rekursi administrativ dhe ai hierarkik superior i vënë nëlëvizje nga të dëmtuarit, u kthyen në të pamjaftueshme, për të siguruar një mbrojtjeefikase dhe të sigurt të të drejtave dhe interesave ligjore të qytetarëve. Kërkesa erealizimit të objektivave kryesorë të shtetit të së drejtës, të shtetit demokratik dhe ligjorimponoi adoptimin e disa masave ligjore të përshtatshme, që kanë për qëllim krijimin enjë kontrolli gjyqësor të ligjshmërisë dhe domosdoshmërisë së aktivitetit me anë të së cilitushtrohet fuqia ekzekutive.

Contenciosi administrativ kryesisht lindi si një formë juridike e mbrojtjes së personavefizikë apo juridikë kundër abuzimeve nga ana e organeve të administratës publike ose tëautoriteteve të tjera publike, kryer me anë të lëshimit të akteve administrative ose me anëtë moszgjidhjes brenda afatit ligjor të një kërkese.

Konfliktet mes administratës dhe të administruarve, jo gjithmonë kanë qenë kompetencëe instancave gjyqësore. Dallohen tre sisteme të mëdha të kontenciosit administrativ për sai përket zgjidhjes së konflikteve mes individëve dhe administratës:

a) sistemi i gjyqtarit administrativ, i cili karakterizohet nga zgjidhja e konflikteve meadministratën nga autoritetet administrative gjyqësore, sistem i cili ka ekzistuar në

129 Nëse do ta shohim nga pikëvështrimi historik termi “contencios” vjen nga termi latin “contendere” qënënkupton idenë e një përballjeje në luftë, në sensin e një lufte interesash të kundërta, mes dy palëve.Ndërsa sintagma contencios administrativ është i përkufizuar në doktrinën franceze si “tërësia eproblemeve të lidhura me ekzistencën e një konflikti të lindur nga një aktivitet administrativ në një sens mëtë gjerë”.130 A.Iorgovan, Traktat i të Drejtës Administrative, vol II, Shtëpia Botuese All Beck, Bukuresht 2005, fq486

66

Francë deri në Revolucionin e 1789, në të cilin organet e administratës viheshinnë lëvizje për të zgjidhur këto konflikte.

b) sistemi i instancave speciale dhe të specializuara të contenciosit administrativ, tëveçanta nga instancat gjyqësore të zakonshme që ekzistojnë në Francë në formëne gjykatave administrative të apelit në krye të së cilave gjendet Këshilli Shtetërorsi gjykatë supreme e çështjeve administrative. Specifikë e sistemit francez ështëfakti që padia gjyqësore është e ndarë nga aktiviteti administrativ nga një anë,ndërsa nga ana tjetër, ka të bëjë me ndarjen e administratës aktive nga drejtësiaadministrative, e cila përbën një rend jurisdiksional paralel dhe të ndarë ngapushteti gjyqësor.

c) sistemi anglo-sakson i gjykatave të së drejtës së zakonshme kompetente dhe nëfushën e konfliktit administrativ.

Për sa i përket të drejtës administrative rumune dhe zhvillimit të konfliktit administrativ,shembulli më i parë sipas të cilit është formuar është ai francez e më pas ai anglo-sakson,deri në ditët tona, kur kontenciosi administrativ rumun paraqet dukshëm karakteristikat etij. Sipas ligjit 554/2004, 131 (neneve 10 dhe 30), deri në formimin e gjykataveadministrativo-fiskale, zgjidhja e konflikteve të kontenciosit administrativ bëhet ngaseksionet e kontenciosit administrativ dhe fiskal pranë gjykatave të shkallës së parë, tëapelit dhe Gjykatës së Lartë dhe Kasacionit.

Doktrina administrative rumune bashkëkohore bën dallime mes contenciosit subjektivdhe contenciosit objektiv duke shërbyer si kriter dallues karakteri i të drejtës apo interesiti cili është edhe objekti i padisë që vë në lëvizje gjykatën e koncenciosit administrativ.

Flasim për contencios administrativ subjektiv atëherë kur paditësi me anë të padisë sëngritur, i kërkon gjykatës të zgjidhë problemin e pretenduar në lidhje me një të drejtësubjektive apo me një interes legjitim personal, pra nëse një akt administrativ tipik apo ingjashëm ka cenuar një situatë juridike subjektive.

Contenciosi administrativ objektiv ka në bazë padinë, me anë të së cilit paditësi kërkon tëmbrojë një të drejtë subjektive ose një interes legjitim publik, në kuptimin që të verifikojënëse i është cenuar një e drejtë e cila përfaqëson një situatë juridike me karakter tëpërgjithshëm dhe jopersonal dhe nëse cenohet një gjendje ligjshmërie e përgjithshme.Pra, i jepet kontenciosit objektiv një zgjerim të nocionit të tij, duke u interpretuar latosensu, pasi me anë të tij mbrohet një gjendje ligjshmërie, karakteristikat e të cilës janëpërgjithësimi dhe impersonaliteti, kurse efektet e një vendimi gjyqësor të prononcuar, nëbazë të një procesi të kontenciosit administrativ, janë të detyrueshme erga omnes.

Për të saktësuar dallimin midis këtyre dy llojeve të contenciosit administrativ mund tëthemi së contenciosi administrativ subjektiv ka për qëllim të sigurojë respektimin e disatë drejtave të njohura nga ligji ndaj personave fizikë dhe juridikë, duke u përqendruar tekinteresat e tyre individuale, ndërsa kontenciosi objektiv ka për qëllim të mbrojë nëmënyrë strikte respektimin e legjitimitetit dhe të rendit të së drejtës. Në këtë rast, situata

131 Ligji 554/2004 për contenciosin administrativ është publikuar në Fletoren Zyrtare nr.1154 dt 7 dhjetor2004 dhe ka hyrë në fuqi 30 ditë pas publikimit

67

juridike e palës së dëmtuar nga akti administrativ i jashtëligjshëm në këtë kontencioskthehet në plan të dytë duke u abstraguar.

Nga aspektin terminologjik në doktrinën rumune dallohen edhe dy lloje të tjeracontenciosi: contenciosi për anullim dhe contenciosi me jurisdiksion të plotë. Këtokategori kanë si kriter dallues vendimin me anë të së cilit zgjidhet konflikti sikompetencat që ka gjyqtari për të zgjidhur konfliktin.

Contenciosi administrativ për anulim dallohet nga fakti së gjykata administrative mundtë vendosë vetëm mbi anulimin, modifikimin e aktit administrativ të paligjshëm osedetyrimin për të zgjidhur një kërkesë në lidhje me një të drejtë të njohur nga ligji, pa qenëe mundur që të shprehet rreth dëmshpërblimit. Ky i fundit, mund të kërkohet vetëm meanë të një padie të veçantë që është kompetencë e gjykatës së zakonshme.

Contenciosi me jurisdiksion të plotë është mënyra me anë të së cilës gjykata econtenciosit administrativ mund të disponojë anulimin total ose të pjesshëm të aktit,njohjen e të drejtës së pretenduar ose të interesit të kërkuar, dhe në rastet kur ligji eparashikon, gjykata mund të vendosë riparimin e dëmit në formën e dëmshpërblimitmaterial por edhe moral për raste të veçanta.

Pavarësisht nga aspektet terminologjike të contenciosit administrativ për anulim, duhet tëkemi parasysh së përkufizimi i dhënë nga ligjbërësi këtij nocioni duhet të interpretohet nëpërputhje me dispozitat e tjera të nenit 2, në lidhje me kuptimin e termave të përdorur nëkëtë fushë, pasi ky përkufizim nuk mund të interpretohet në mënyrë të izoluar. E parë sinjë aktivitet për zgjidhjen e konflikteve të contenciosit administrativ për anulim ngagjykatat e specializuara në këtë sens, kontenciosi administrativ për anulim duhet të kryhetnë përputhje me një ansambël normash procedurale të përcaktuara me anë të sintagmës“procedurë administrative contenciosi”.

Ligji 554/2004 njeh dy kategori normash procedurale të aplikueshme të contenciositadministrativ për anulim: së pari, normat procedurale specifike të pasqyruara nga ky ligjdhe së dyti, normat procedurale të përgjithshme, të zakonshme me procedurën civile,burim i të cilave është Kodi i Procedurës Civile. Parashikimet e Kodit Civil kompletojnënormat administrative për sa kohë nuk bien ndesh me nenin 28 të ligjit specifik.

Në konkluzion, doktrina rumune parashikon si në rastin e modifikimit të Kushtetutës sëRumanisë ashtu dhe me përditësimin e ligjit 554/2004, këto karakteristika të procedurësadministrative:

a) nga pikëvështrimi i normave të aplikueshme kemi parasysh normat proceduralespeciale dhe specifike të contenciosit administrativ për anulim, të cilat janë norma tësë drejtës publike, pra, të së drejtës administrative, të cilat kompletohen me normat eprocedurës civile të zakonshme, për sa kohë ato nuk bien ndesh me nenin 28.

b) procedura administrative parashikon dy faza kryesore, atë të një procedurëadministrative paraprake, të pasuar nga një procedurë gjyqësore përpara gjykatës sëkontenciosit administrativ, që i nënshtrohet zakonisht gradës së dyfishtë të

68

juridiksionit, si dhe atë procedurë, kur kjo ka një karakter urgjent dhe publik nëgjykimin e çështjeve, rregull ky i parashikuar në nenin 17 të ligjit 554/2004.

Për sa i përket aksesit në procedurën administrative në Rumani, konsiderojmë së drejtësiaadministrative është më e lirë për t`u aksesuar së drejtësia civile, pavarësisht së në raste tëveçanta për pranimin e disa padive administrative, duhet të paguhen nga pala e interesuardisa garanci të cilat në dukje cenojnë karakterin e aksesueshmërisë në drejtësinëadministrative.

Gjithsesi një përkufizim i fundit i “kontenciosit administrativ” është dhënë nga vendimi igjykatës Kushtetuese nr. 189/2016 pika 24 ku citojmë: Gjykata Kushtetuese ka qartësuarkuptimin e sintagmës “kontencios administrativ” sipas parashikimeve të nenit 126 parag.6 të Kushtetutës me anë të prizmit të një kritike të ngjashme. Roli esencial i nenit 126parag. 6 të Kushtetutës është garantimi i kontrollit gjyqësor mbi aktet administrative tëautoriteteve publike, pavarësisht nga instanca gjyqësore kompetente e specializuar nëkontencios administrativ. Gjykata vuri re së normat themelore të referencës nukimponojnë kompetencën ekskluzive të gjykatave të kontenciosit administrativ nëzgjidhjen e përjashtimit të paligjshmërisë, për sa kohe që kushtetutbërësi në përmbajtjen etezes së fundit të parag. 6 ka rezervuar këtë ekskluzivitet kompetence vetëm për sa ipërket kërkesave të personave të dëmtuar me anë të urdhëresave apo dispozitave të tyre tëdeklaruara jokushtetuese.

Ky vendim thekson së është e vetmja fushe për të cilën kushtetuetbërësi ka saktësuarveçanërisht së cilës gjykatë i takon kompetenca për zgjidhjen e konflikteve, dhe kytrajtim i ndryshëm justifikohet me anë të natyrës specifike të këtyre kërkesave. nësekushtetuetbërësi do të dëshironte të kishte një trajtim të njëjtë edhe për kontrollin eligjshmërisë së akteve administrative, do ta kish parashikuar këtë gjë shprehimisht nënenin 126 parag. 6 të Kushtetutës Rumune. Gjykata ka sjelle në vëmendje parag. e 2 tënenit 126 të Kushtetutës sipas të cilit “kompetenca e instancave gjyqësore dhe procedurae gjykimit parashikohet vetëm me ligj”. Duke arritur në një konkluzion, gjykata kakonstatuar së nocioni i “kontenciosit administrativ” nuk përfshin në mënyrë tëdomosdoshme dhe nocionin e “instancës së kontenciosit administrativ”. Sipas nenit 126parag. 6 të Kushtetutës, elementet përcaktuese të nocionit të “contencios administrativ”përfaqësohen nga natyra juridike e aktit që është në bazë të konfliktit, akt ky që lëshohetnga një autoritet publik si dhe nga cilësia e autoritetit publik i njërës prej palëve.

Lindja e contenciosit administrativ në Rumani

Për herë të parë flitet për contencios administrativ në Kushtetutën rumune të 1822, ku nëpikën 8, parashikonte se: “çdo person i cili do të dëmtonte dikë qoftë gjyqtar apo zot i tijdo ti nënshtrohej fajit dhe gjykimit zakonor, pa u bazuar në gradën e tij”. Në nenin 10 uparashikua një parim tjetër: urdhri i superiorit hierarkik nuk e mbron ekzekutuesin ngapërgjegjësia për dëmin e shkaktuar: të gjithë ata që do të cenojnë nderin me anë të fjalësapo me shkrim, apo me çdo lloj veprimi dashakeq, tallës apo fyerës, do ti nënshtrohenrregullave zakonore”. Gjithsesi, duhet të përmendim që edhe pse këto parashikime ireferohen indirekt të drejtës administrative, në mënyrë të dukshme me karakteristika

69

rumune, ky tekst kushtetute mbeti vetëm një projekt dhe vetëm 42 vite më vonë, në 1864,mund të flasim për norma ligjore relevante për të drejtën administrative në territoretrumune.

3.3.1 Periudha 1864-1866. Këshilli i Shtetit

Periudha 11 shkurt 1864-12 korrik 1866 përkon me reformat ligjore të bëra nga sunduesiAlexandru Ioan Cuza, të iniciuara me ligjin 167 “Për formimin e Këshillit të Shtetit” të11 shkurtit 1864, ligj i cili kryesisht u frymëzua nga e drejta franceze.

Ky Këshill përveçse kishte funksione ekzekutive kishte dhe rolin e formulimit të projekt-ligjeve me qëllim prezantimin e tyre tek Mbledhja e Përzgjedhur (Kuvendi). Po ashtu, kyKëshill qeveritar kishte kompetenca në nxjerrjen e disa rregulloreve administrativenë/dhe për zbatim të ligjeve.

Gjithashtu e rëndësishme është së në nenin 1 paragraf 2 të ligjit parashikohenkompetencat administrative dhe në fushën e kontenciosit administrativ që i ka Këshilli iShtetit. Ky Këshill kishte tre kategori kompetencash: 1) në fushën legjislative përpërgatitjen e ligjeve; 2) në fushën administrative si një organ këshillimor i Qeverisë; 3) nëfushën e konflikteve për zgjidhjen e çështjeve konfliktuale. Në këtë rast, Këshilli i Shtetitdrejtohej nga Sundimtari dhe i zgjidhte konfliktet në bazë të ligjit organik si dhe në bazëtë ligjit special. Atëherë Këshilli i Shtetit nuk ishte një gjykatë e vërtetë por ishte njëinstitucion i ndërmjetëm mes administratës konsultative dhe gjykatave administrative132.

Më konkretisht, në nenin 51, ligji themelues i Këshillit të Shtetit parashikonte dheatributet e tij në fushën e kontenciosit administrativ, respektivisht, kompetencat për tëanalizuar dhe zgjidhur konfliktet në lidhje me vendimet e ministrave të lëshuara përtejkompetencave të tyre ose në shkelje të ligjeve dhe rregulloreve në fuqi të komisioneve tëpunëve publike. Këshilli i Shtetit, asokohe, kishte një sferë të gjerë kompetencash dukezgjidhur çdo problem të natyrës së kontenciosit administrativ të parashikuar jo vetëm ngaligji i Këshillit të Shtetit por edhe nga ligje të tjera speciale.

Këshilli i Shtetit kishte kompetenca për të zgjidhur edhe ankesat e individëve në rastet eparashikuar shprehimisht nga ligji në situatën në të cilën individët kishin paraqiturankesat e tyre pranë ministrive përkatëse dhe brenda 15 ditësh nuk kishin marrë njëpërgjigje prej tyre (neni 26 i ligjit).

Ligji për formimin e Këshillit të Shtetit kishte dhe norma procedurale në lidhje memarrëdhëniet me Mbledhjen e Përgjithshme të Këshillit të Shtetit, por edhe me mbledhjete komiteteve në fushën e kontenciosit administrativ. Kësisoj, sipas nenit 36 parag. 2 tëligjit, mbledhjet e komiteteve në fushën e kontenciosit administrativ ishin publike, palëtkishin mundësinë ligjore për t’u mbrojtur si me shkrim ashtu dhe me gojë, në mënyrëdirekte ose me anë të një avokati. Po ashtu, duke u nisur nga fakti së ligji parashikonte sikusht për avokatët që do të përfaqësonin individët përpara Këshillit të Shtetit, plotësimine të njëjtave kushte që kërkonte dhe përfaqësimi pranë Gjykatës së lartë të Kasacionit,

132 R.N.Petrescu, E drejta administrative, Shtëpia Botuese Accent, Cluj- Napoca, 2004, fq 369

70

arrijmë në konkluzionin së Këshilli i Lartë ishte në rang gjyqësor me Gjykatën e Lartëdhe të Kasacionit. Gjithsesi, duhet të saktësojmë faktin së vendimet e Këshillit të Lartënuk anulonin aktet administrative dhe as nuk dëmshpërblinin, por thjesht vinin si disa lejeapo vendime ndërmjetëse rekomanduese për ministrinë e cila ishte instanca e fundit qëvendoste në këtë rrugë administrative jogjyqësore.

Këshilli i Shtetit, asokohe kishte dhe kompetenca interpretimi të normës. Sipas nenit 52,individët kishin të drejtë t’i kërkonin direkt Këshillit të Shtetit interpretimin e një dekreti,urdhërese apo rregulloreje të lëshuar në fushën administrative, por që cenonte interesat etyre. Po ashtu, edhe Qeveria mund të kërkonte një interpretim sa herë që kishte dyshimenë marrëdhënie me individët. Ndërsa për sa i përket shpalljes së vendimeve të Këshillit tëShtetit ato lexoheshin dhe afishoheshin publikisht pranë autoritetit ndaj të cilit ishteankuar individi, kurse ekzekutimi i këtyre vendimeve të ndërmjetme bëhej me anë të njëdekreti të sundimtarit, i cili shprehej mbi anulimin apo modifikimin e aktit administrativtë censuruar nga Këshilli i Shtetit. Kundër vendimeve të prononcuara nga Këshilli,ligjvënësi ka parashikuar rrugën e rishikimit. Rishikimi kërkohej në një afat prej 3 muajshnga komunikimi i vendimit në rastet kur parashikohej shprehimisht në nenet 34 nga ligjidhe konkretisht:

a) kur vendimi kishte efektin e një gabimi faktik i cili rezultonte nga aktet dhedokumentet e prezantuara;

b) kur si pasoje e prononcimit të vendimit janë zbuluar dokumente të reja që mund tëndryshojnë gjendjen e çështjes;

c) kur vendimi ka dhënë më shumë nga sa është kërkuar,

d) kur vendimi është dhënë në shkelje të formave apo rregullave të kërkuara.

3.3.2 Periudha 1866 - 1905

Periudha e përfshirë nga 12 korrik 1866 – 1 korrik 1905 është e karakterizuar nga fakti ishkrirjes së Këshillit të Shtetit me anë të ligjit për ndarjen e disa kompetencave tëKëshillit të Shtetit më 12 korrik 1866. Ky ligj i ri parashikonte, në nenet 7 dhe 8, kalimine kompetencës së kontenciosit administrativ nga Këshilli i Shtetit drejt instancavegjyqësore, si p.sh., gjykatat e apelit dhe gjykatat e zakonshme sipas modelit anglo-sakson.

Kushtetuta e 1866, në nenin 131, i jepte bazë kushtetuese këtij ligji të ri, duke parashikuarqartazi zhbërjen e Këshillit të Shtetit. Shkaku i zhbërjes së këtij Këshilli ishte tejkalimi ikompetencave që kishte bërë ndër vite ky institucion duke zëvendësuar pothuajseParlamentin në kompetencat ligjvënëse dhe duke mbështetur një qeveri diktatoriale. Përshkak të kësaj marrëdhënieje të afërt me qeverinë edhe vendimet administrative tëKëshillit të Shtetit, shpesh herë, nuk ishin aspak objektive por influencoheshin nga

71

interesat qeveritare, duke shkelur kështu, parimin e pavarësisë dhe paanshmërisë nëshqyrtimin e ankesave të individëve ndaj institucioneve qeveritare. Në këtë rast, ky ishtevetëm një nga argumentet për zhbërjen e Këshillit të Shtetit, por ndër argumentet bazëpërmendim faktin së kushtetuta rumune e vitit 1866 ishte një imitim besnik i kushtetutëssë Belgjikës e vitit 1831, shtet ky i cili e kishte zhbërë dhe vetë Këshillin e Shtetit. Poashtu, sundimtari rumun i atëhershëm Cuza ishte një reformator i lindur i cili reformënkryesore e drejtoi në zhvillimin e drejtësisë rumune dhe nuk toleronte dot arbitraritetin nëfushën e drejtësisë duke besuar vetëm në instancat gjyqësore.

Në këtë periudhë u konturua dhe fitoi një pushtet gjithmonë edhe më të madh institucionii përjashtimit në rast paligjshmërie133.

Në ato vite, u vu re një rritje e shumëllojshmërisë së aktivitetit të autoritetit administrativnga një anë dhe konshtientizimit të vetë institucioneve administrative për të drejtat dhedetyrimet që kanë këto autoritete, sidomos për sa i përket riparimit të dëmit të krijuar meanë të shkeljes së këtyre të drejtave. Kështu, kërkesa dhe domosdoshmëria për të rikrijuarkontenciosin administrativ me qëllim sigurimin e një mbrojtjeje efektive të personave tëdëmtuar nga abuzimet e administratës ishte tepër e madhe dhe emergjente.

3.3.3 Periudha 1905-1925

Duke filluar nga data 1 korrik 1905 deri në Ligjin special të 1925, dispozitat në lidhje mekontenciosin administrativ do të riktheheshin në legjislacionin që kishte të bënte meorganizimin dhe funksionimin e gjykatës supreme, por një ligj i posaçëm përkontenciosin administrativ nuk ekzistonte akoma. Kjo periudhë u karakterizua nga njëndjesi përçmimi i Gjykatës Supreme për çështjet e drejtësisë administrative.

Miratimi i ligjit “Për riorganizimin e Gjykatës së Lartë të Kasacionit” i njohur dhe meemrin ligji “Badaranu”, më 1 korrik 1905, shënoi dhe fillimin e kësaj epoke. Sipas këtijligji, Seksioni i III i Gjykatës së Lartë dhe Kasacionit ishte kompetente për të zgjidhurrekurset e formuluara kundër disa kategorive aktesh administrative. Ky seksion kishtekompetencë gjithashtu, të gjykonte rekurset e formuara kundër rregulloreve dheurdhëresave që ishin miratuar nga pushteti qendror, lokal dhe komunal në kundërshtimme ligjin. Përjashtoheshin nga kjo kategori aktet e nxjerra nga qeveria. Kjo instancëgjykonte edhe rekurset kundër vendimeve dhe urdhëresave të prefektëve, kryetarëve tëbashkive dhe autoriteteve të tjera të cilat cenonin një të drejtë pronësie.

Karakteristika kryesore e këtij ligji të ri ishte e drejta që ju dha individëve për të atakuarnë drejtësi aktet administrative të paligjshme, e drejtë kjo ekskluzive e gjykatave tëzakonshme dhe seksionit të III-të të Gjykatës së Lartë dhe Kasacionit. Po ashtu, u formuadhe një kontencios në anulim i cili mund të anulonte aktet e paligjshme të administratës(neni 62 i ligjit).

133 C.G.Rarincescu, Kontenciosi administrativ rumun, botimi II-të, Shtëpia Botuese Universalë Alcalay &Co, Bukuresht 1936, fq 82, shënonte se: “në bazë të përjashtimit për paligjshmëri, instancat gjyqësoreverifikonin legjitimitetin e disa akteve administrative dhe nëse i vlerësonin së janë të paligjshme, nëmomentin e shpalljes së vendimit përmbajtja e këtyre akteve nuk merrej parasysh.”.

72

Edhe pse në dukje kemi një zgjerim të kompetencave të Gjykatës së Lartë dhe Kasacionitnë fushën e të drejtës administrative, neni 4 i ligjit parashikonte shumë qartë rastet kurlejoheshin rekurset dhe ndaj cilës kategori aktesh administrative.

Në 1910 me anë të Ligjit për Gjykatën së Kasacionit ose i mbiquajturi ligji “TomaStelian”, u zhbë sistemi i kontenciosit administrativ që ishte vendosur me ligjin 1905ndërsa kompetencat e kontenciosit administrativ të seksionit të III-të të Gjykatës sëKasacionit i rinjihen si kompetencë të drejtës së zakonshme (neni 74 i ligjit). Duhet tësaktësojmë së edhe pse gjykatat e zakonshme u bënë kompetente për të zgjidhur pjesënmë të madhe të çështjeve administrative, këto gjykata nuk ishin kompetente për tëanuluar aktet administrative të paligjshme.

Në këtë periudhë lindi gjithashtu dhe parimi i gjykimit urgjent dhe të menjëhershëm tëçështjeve me një trupë gjyqësore të përbërë nga 2 gjyqtarë. Ndërsa në lidhje meekzekutimin e detyrimeve financiare u parashikua në nenin 75 të ligjit, që nëse njësitëadministrative si prefekturat, bashkitë dhe komunat nuk parashikonin një zë të veçantë nëbuxhetin e tyre për ekzekutimin e këtyre detyrimeve financiare, atëherë përmbaruesitkishin të drejtë të ndiqnin llogaritë dhe të ardhurat e përgjithshme të këtyreinstitucioneve.

Kjo periudhë ka qenë tepër aktive për legjislacionin rumun, ku ky i fundit ka pësuarndryshime tepër të shpeshta. Pikërisht në 1912, me ligjin Kantakuzino, kompetenca eshqyrtimit të çështjeve administrative, si dhe e mbrojtja e të drejtave të individëve ngaaktet e paligjshme apo nga mosreagimi i institucioneve administrative shtetërore, kaloisërish në Seksionin e III-të të Gjykatës së Lartë dhe të Kasacionit. Me anë të këtij ligji upërjashtuan nga kompetenca e këtij seksioni vetëm kategoria e akteve të qeverisëqendrore.

Për herë të parë në legjislacionin rumun jepet dhe përkufizimi i akteve qeveritare duke ipërkufizuar si “masat e marra për mbrojtjen e një interesi të përgjithshëm që ka të bëjëme rendin publik, për sigurinë shtetërore të brendshme apo të jashtme, apo në lidhje memasa specifike si vendosja e masave të jashtëzakonshme, akte dhe veprime luftarake qërezultojnë nga një forcë madhore apo nga domosdoshmëria imediatë për luftë, zbatimidhe interpretimi i traktateve dhe konventave diplomatike me shtetet e huaja, masatkundër epidemive, përmbytjeve, urisë, turbullimeve të brendshme, ekstradimi i të huajve,dëbimi i tyre dhe akte të tjera të kësaj natyre”.

3.3.4 Periudha 1925 – 1948

Me anë të Kushtetutës së adoptuar në 29 mars 1923, në nenin 99 të saj është njohur edrejta e të dëmtuarve me anë të një dekreti apo urdhër të firmosur apo kundërfirmosurnga një ministër, t’i drejtohen gjykatës për dëmshpërblim. Në këtë kuptim citojmë se:“çdo palë e dëmtuar me një dekret apo urdhër të firmosur apo kundërfirmosur nga njëministër, i cili dhunon apo bie ndesh me një parashikim ekspres të Kushtetutës apo të

73

ndonjë ligji, mund të kërkojë shtetit në përputhje me të drejtën e përgjithshme,dëmshpërblim në një shumë parash për dëmin e shkaktuar. Qoftë gjatë gjykimit apo passhpalljes së vendimit, ministri mund të thirret me kërkesë të shtetit përpara gjykatave tëzakonshme në rastet e përgjegjësisë civile për dëmet të cilat pretendohet që i ka vuajturshteti. Akti i paligjshëm i ministrit nuk shkarkon nga përgjegjësia solidare funksionarinqë ka kundërfirmosur apo firmosur aktin i cili ka sjellë dëmtime, përveçse faktit kur kyfunksionar e ka lajmëruar me shkrim ministrin.”

Vetë Kushtetuta e Rumanisë e vitit 1923, në nenin 107 parashikonte të drejtën epersonave të dëmtuar nga aktet administrative të paligjshme, të kërkojnë njohjen e tëdrejtave të tyre nga instancat gjyqësore. Paragrafi 4 i nenit 107 të Kushtetutës rumune, të1923-it, parashikonte anulimin e aktit në rast pavlefshmërie, detyrimin për dëmshpërblimderi në datën e rivendosjes së të drejtës së dëmtuar. Ndërsa gjykatave, ju njihejkompetenca të gjykonin dhe të kërkonin dëmshpërblim ose kundër autoritetitadministrativ ose kundër funksionarit fajtor.

Pas dy vitesh, në 23 dhjetor 1925 u miratua dhe Ligji për kontenciosin administrativ, i ciliishte një ligj modern dhe efektiv i cili ishte në fuqi deri në korrik të vitit 1948. Me vetëm15 nene në përmbajtjen e tij ky ligj i 1925 arriti të zgjidhte çështjet administrativekonfliktuale në një mënyrë efektive.

Sipas nenit 1 të këtij ligji parashikohej se: “Çdo palë e dëmtuar në të drejtat e saj, me anëtë një akti administrativ, të lëshuar nga autoritetet shtetërore, në shkelje të ligjit aporregulloreve apo me dashakeqësi të organeve shtetërore, për të zgjidhur kërkesën nëlidhje me një të drejtë të tij, mund të bëjë kërkesë për njohjen e të drejtave të tij pranëinstancave gjyqësore. Instancat kompetente ishin gjykatat e apelit në juridiksioninterritorial të së cilave kishte vendbanimin kërkuesi, ndërsa vendimet e gjykatave të apelitmund të atakoheshin me anë të një rekursi të zakonshëm. Në këtë kuptim, edhe ligji i1925 nuk i njihte si kompetencë instancave gjyqësore shqyrtimin e akteve qeveritare dhesi risi ky ligj, në po këtë kategori përjashtimore, vendos dhe aktet me karakter ushtarak.

Për sa i përket zhvillimit të nocionit të aktit qeveritar, doktrina dhe jurisprudenca rumunejanë frymëzuar nga modeli francez, ku dhe atje ky ishte një institucion i jurisprudencës sëKëshillit të Shtetit, i cili në kohën e zhvillimit të institucionit të rekursit në anulim, në rasttejkalimi kompetencash, ka njohur edhe ekzistencën e disa akteve administrative, të cilatnuk mund të kontrollohen nga pikëvështrimi i rregullsisë dhe efekteve të tyre juridike ngainstancat e kontenciosit administrativ. Por ky fakt, nuk do të thoshte që i jepej dorë e lirëqeverisë që me anë të akteve qeveritare të mund të bënte akte arbitrare, pasi doktrinatregon që kategoria e akteve qeveritare në Francë në atë periudhë u kufizua aq shumë saarriti vetëm në 5 apo 6 kategori aktesh të konsideruara si akte qeveritare.

Nën modelin francez edhe ligji i ri i për kontenciosin administrativ i 1925 parashikontenë nenin 3, së cilat ishin aktet të cilat konsideroheshin akte qeveritare. Ndërsa Gjykata eKasacionit e asaj kohe dha një vendim, sipas të cilit mbante parimin e përgjithshëm qëaktet qeveritare nuk mund të jenë objekti i censurës së instancave gjyqësore duke ushprehur se: “këto akte vijnë nga një domosdoshmëri superiore dhe nga rrethana të

74

imponuara nga forca madhore e cila rrezikon ekzistencën e vetë shtetit duke e vendosurkëtë të fundit në pozicion të mbrojtjes së ligjshme”.

Në vitet 1925-1948 kontenciosi administrativ paraqitej në 3 forma kryesore: 1)kontenciosi administrativ i ushtruar nga gjykatat e zakonshme sipas procedurës së tëdrejtës së zakonshme; 2) kontenciosi i ushtruar nga pushteti gjyqësor sipas ligjit të 23dhjetori 1925; 3) kontenciosi i ushtruar nga insitutucionet specifike administrative siGjykata e Llogarive e formuar me ligjin e 24 janarit 1864 dhe merrej me kontabilitetin eparave publike. Më pas, me ndryshimin e Kushtetutës në 1938, në sistemin e organizimittë kontenciosit administrativ rumun duhet të shtohen dhe Gjykatat administrative, të cilatkishin një kompetencë specifike dhe gjykonin çështjet në lidhje me ligjshmërinë e aktevetë lëshuara nga organet e administratës lokale.

3.3.5 Periudha 1948 -1967

Periudha 9 korrik 1948 – 1 shtator 1967 ndahet në dy etapa kohore:

- 9 korrik 1948 – 19 qershor 1952- 19 qershor 1952 – 1 shtator 1967

Në etapën e parë kontenciosi administrativ dhe gjykatat administrative u shkrinë me anëtë Dekretit 128/1948, duke shënuar kështu momentin kur gjykatat e humbën të drejtën etyre për të kontrolluar ligjshmërinë e akteve të organeve administrative shtetërore. Kjomasë u mor me qëllim që të zbatohej parimi i njësimit të pushtetit shtetëror në një tëvetëm. Kjo masë u nis nga premisa që të gjitha organet administrative i janë tënënshtruara Mbledhjes së Madhe të Popullit (Kuvendit) dhe në këtë situatë kontrolli ndajkëtyre organeve shtetërore ishte i tepërt. Po ashtu situata politike e kohës ku prona privatëpothuajse nuk ekzistoi më134, kooperativizmi ishte në kulmet e tij influencuan në këtëndryshim në të drejtën administrative. Më konkretisht Dekreti 128/1948 shprehej se:duhet të pengohen individët që të vinin në diskutim aktet e autoriteteve publike, ndërsa nërast shkeljeje ata mund të kishin të drejtë të gjykoheshin me shtetin”. Sipas nenit 120 tëKodit të Procedurës Civile instancat gjyqësore ishin kompetente të verifikonin me anë tënjë padie ligjshmërinë e akteve administrative individuale vetëm atëherë kur ligji eparashikonte shprehimisht dhe në mënyrë eksprese një kompetencë të tillë.

Etapa e dytë 19 qershor 1952 – 1 shtator 1967 dallohet për shkak të hyrjes në fuqi tëdekretit 132/1952 dekret i cili modifikoi Kodin e Procedurës Civile duke shtuar nëKapitullin 1, Titulli II, Libri i 2 një seksion të ri, Seksionin e V me titull “Ankimimi”, icili përbëhej nga nenet 120/1 dhe 120/2.

Me anë të këtij ndryshimi ligjor ju dha e drejta individëve që brenda 15 ditëve ngakomunikimi i një akti administrativ i cili i cenon të drejtat të mund të ankimohen.

134 Akti i shtetëzimit i 11 qershorit 1948 dhe akti i 1949 për kooperativizimin

75

Gjithsesi kjo e drejtë e individëve nuk ishte e përgjithshme për të gjitha aktetadministrative por vetëm për kategori të caktuara aktesh dhe këto të parashikuarashprehimisht nga ligji. Por me kalimin e kohës kjo kategori aktesh administrative qëmund të kontrolloheshin dhe shqyrtoheshin nga gjykatat u zgjerua dhe përmendim këtu:ligji 92/1976 i cili njihte të drejtën e ankimimit në fushën e punës, ligji 67/1974 në fushëne zgjedhjeve elektorale, si dhe me anë të ligjit 3/1970 brenda 5 ditësh nga shpallja mundtë bëhej ankimim ndaj vendimeve të Komisionit për vendosjen e kujdestarisë ndaj një tëmituri.

Neni 120/2 rregullonte përmbajtjen e ankimimit si dhe detyrimin e gjykatës që nëmomentin e pranimit të kërkesës dhe fiksimit të afatit të seances gjyqësore për shqyrtim,ti kërkojë ex oficio organit administrativ akti i të cilit kërkohet të anulohet, të gjithadokumentet fillestare në bazë të së cilit është nxjerrë akti që po shqyrtohet. Paragrafi 5 inenit 120/2 parashikonte të drejtën e gjykatës për të pezulluar aktin administrativ me apopa pagesën e një garancie.

Kundër vendimit të prononcuar mund të bëhej rekurs.

Kjo ishte rruga direkte me anë të së cilës një person i dëmtuar me anë të një aktiadministrativ mund të kërkojë anulimin e aktit e për rrjedhojë ta bëjë atë të munguar ngaefektet juridike. Por duhet të përmendim që ekzistonte dhe një rrugë indirekt ekontrollimit të akteve administrative dhe kemi parasysh këtu përjashtimin epaligjshmërisë të një akti administrativ, përjashtim ky që mund të ngrihej nga palët egjendura në një konflikt duke sjellë një kontroll indirekt të këtyre akteve.

3.3.6 Periudha 1967 – 1990

Kushtetuta e draftuar në 1965 hyri në fuqi në 1967, e cila parashikon në nenin 35 të sajse: “Personit të cilit i është cenuar një e drejtë, me anë të një akti të paligjshëm, të njëorgani shtetëror mund t’i kërkojë organeve kompetente anulimin e aktit dhe riparimin edëmit”. Në nenin 103 parashikohej se: “Gjykatat gjykojnë kërkesat e të dëmtuarve ngaaktet administrative dhe në bazë të ligjit mund të vendosnin për ligjshmërinë e këtyreligjeve”.

Këto dispozita kushtetuese u kthyen në bazën e miratimit të ligjit 1/1967 “Për gjykiminnga gjykatat të kërkesave të personave të dëmtuar në të drejtat e tyre nga aktetadministrative të jashtëligjshme”. Ky ligj ndihmoi në formimin e një kontenciosisubjektiv të mirëfilltë. Në nenin 5 dhe 6 u njoh mundësia e kërkimit të pezullimit tëekzekutimit të aktit administrativ, njëherësh me ngritjen e kërkesave paraprake osenjëherësh me vënien në lëvizje të gjykatës kompetente.

Këto dispozita shërbyen si model për zgjidhjen e adoptuar nga ligjbërësi, për sa i përketshqyrtimit të pezullimit të ekzekutimit të akteve administrative edhe në vitin 2004 me anëtë ligjit 554/2004. Por, duhet të precizojmë së edhe pse ligji 1/1967 ishte një ligj i plotëdhe premtues, për shkak të përjashtimeve të shumta që parashikonte në nenet 14-16 ai ukthye pothuajse në të papërdorshëm pasi sfera e aplikimit të tij u kufizua ndjeshëm.

76

Konkretisht, ligji 1/1967 solli idenë sipas së cilës aktet administrative normative nukmund të kontrollohen me anë të padive direkte por vetëm me anë të rrugës përjashtimoresiç është përjashtimi për paligjshmëri. Faktikisht, për shkak të mungesës së pavarësisë sëgjyqësorit, rastet e gjykimit të ligjshmërisë së akteve administrative u kthyen thjesht nëprocedura formale, ku fati i tyre ishte i paracaktuar duke mos u pranuar nga gjykata pjesamë e madhe e këtyre kërkesave. Duhet të kemi parasysh së gjyqtarët zgjidheshin ngaKëshillat Popullorë dhe këta të fundit funksiononin me akte administrative të cilat shpeshherë ishin dhe vetë objektet e padive.

3.3.7 Periudha 1990 – 2004. Aplikimi i ligjit 29/1990

Pas ndryshimeve social – politike të dhjetorit 1989, sistemi ligjor përfshirë këtu dhesferën e kontenciosit administrativ, u modifikuan rrënjësisht. Ligji më i rëndësishëm nësferën e të drejtës administrative ishte ligji 29/1990, i publikuar në Fletoren Zyrtare Nr.122, datë 8 Nëntor 1990 dhe hyri në fuqi 30 ditë pas botimit. Aktualisht ky ligj ështëshfuqizuar nga ligji 554/2004 të cilin do ta analizojmë në periudhën 2004 e deri më sot.

Në 1991 u miratua edhe Kushtetuta post-komuniste rumune e cila i dha një bazëkushtetuese vetë të drejtës administrative nën një dritë të re. Më konkretisht, sipas nenit17 të ligjit 29/1990, u riformuan seksionet e kontenciosit administrativ në kuadrin egjykatave të shkallës së parë, gjykatave të apelit dhe Gjykatës Supreme të drejtësisë.Paralelisht me këto seksione të së drejtës administrative, deri në 2003, interesant ështëfakti së vazhdoi për një sërë ligjesh të bashkë ekzistonte kompetenca e gjykatave tëzakonshme për të gjykuar një sërë çështjesh nga gjyqtarë të zakonshëm dhe jo nëseksionet administrative.

Kontrolli administrativ i kryer nga gjykatat e kontenciosit administrativ u shtri edhe mbiaktet administrative të lëshuara/adoptuara nga të gjitha autoritetet publike, jo vetëm atoadministrative njëherësh me hyrjen në fuqi të Kushtetutës në 1991. Sipas legjislacionit tëri rezulton së është formuar një kontroll administrativ me juridiksion të plotë, pasi gjykatame anë të zgjidhjes së çështjes mund të anulojë tërësisht ose pjesërisht një aktadministrativ, mund të detyrojë autoritetin administrativ të lëshojë një akt administrativ,të lëshojë një vërtetim, certifikatë apo një shënim tjetër. Po ashtu, mund të prononcohetdhe mbi ligjshmërinë e akteve dhe operacioneve administrative të cilat janë në bazë tëlëshimit të një akti që i nënshtrohet gjykimit. Në rast të pranimit të një padie, mund tëvendoset mbi dëmet materiale dhe morale. Me anë të këtij ligji për herë të parë uparashikua shprehimisht përgjegjësia për dëme morale.

Për sa i përket objektit të padive, ligji parashikon një kategori të gjerë si kompetencëgjykatave të kontenciosit administrativ, duke sanksionuar kontrollin mbi aktetadministrative tipike dhe ndaj akteve administrative, të konsideruara si të asimiluara, tëcilat ose kundërshtoheshin me heshtjen e autoriteteve ose me një refuzim të paargumentuar prej tyre. Po ashtu, në dallim nga ligjit 1/1967 i cili nuk lejonte kontrollin eakteve administrative individuale, duke përjashtuar komplet nga kompetenca e

77

kontenciosit administrativ aktet e Këshillit të Ministrave, ligji 29/1990 nuk bën më asnjëdallim mes akteve normative apo individuale.

Pavarësisht sferës së gjerë që ju dha gjykatave të kontenciosit administrativ me ligjin29/1990 një sërë aktesh administrative të cilat do i përmendim më poshtë mbetën poashtu jashtë kompetencës së këtyre gjykatave:

- Aktet që kishin të bënin me marrëdhëniet midis Parlamentit ose Presidentit tëRumanisë dhe Qeverisë; aktet administrative në lidhje me sigurinë e brendshmedhe të jashtme të shtetit; aktet administrative në lidhje me interpretimin dheekzekutimin e akteve ndërkombëtare në të cilat Rumania është palë; aktet dhemasat e marra nga pushteti ekzekutiv për të mënjanuar pasojat e gjendjes sëjashtëzakonshme ose të fatkeqësive natyrore.

- Aktet e komandimit me karakter ushtarak;- Aktet administrative për zhbërjen apo modifikimin e të cilave parashikohet me

ligj të veçantë një procedurë tjetër gjyqësore;- Aktet e administrimit të kryera nga shteti me qëllim menaxhimin e pronës

shtetërore;- Aktet administrative të adoptuara në ushtrimin e atributeve me kontroll hierarkik.

Me përjashtim të akteve në sferën e fushës fiskale, të gjitha aktet administrativo-jurisdiksionale mund të atakohen me shterimin e rrugëve administrativo-jurisdiksionalebrenda 15 ditëve nga komunikimi. Atakimi mund të bëhet në seksionin e kontenciositadministrativ të Gjykatës Supreme të Drejtësisë, ndërsa vendimi i kësaj të fundit është iformës së prerë (neni 4).

Një akt administrativ, që të formojë objektin e kontrollit gjyqësor siç është parashikuaredhe në nenin 1 ligji 29/1990, duhet të ketë karakter administrativ autoriteti dhe të jetëlëshuar në shkelje të ligjit, të mos jetë pjesë e rasteve që e përjashton nga kontrolli ikontenciosit administrativ, siç parashtruam më sipër apo të mos ekzistojë një procedurëtjetër gjyqësore e parashikuar me një ligj special.

Për të qenë palë në një proces të tillë duhet të kemi parasysh që, paditës mund të ishte çdoperson fizik apo juridik i cili konsiderohet i dëmtuar në një të drejtë subjektive që i ështënjohur me ligj, ndërsa cilësinë e të paditurit, në përputhje me nenin 48 të Kushtetutës sëRumanisë, të vitit 1991, mund ta kishte çdo autoritet publik i cili kishte lëshuar një aktadministrativ, me anë të së cilit mund të dënohej një e drejtë subjektive e njohur dhe embrojtur me ligj.

Paditë mund të formuloheshin edhe personalisht kundër funksionarit të paditur i cili kapërpiluar aktin ose i cili është i fajshëm për refuzimin e kërkesës. Nëse kërkohet dhepagesa e disa dëmshpërblimeve për dëmet e shkaktuara me anë të vonesës, situatë në tëcilën pranohet padia, personi respektiv mund të detyrohej të paguante dëmet në mënyrësolidare me autoritetin administrativ. Në një situatë të tillë, nëpunësi publik mund tathërriste si garant edhe vetë shefin e tij hierarkik superior nga i cili ka marrë një urdhër tëshkruar, të shënojë aktin, ligjshmëria e të cilit po i nënshtrohet tanimë gjykimit.

78

Pra ligji 29/1990 njeh dy forma të përgjegjësisë në kontenciosin administrativ; njëpërgjegjësi të autoritetit publik dhe një përgjegjësi të vetë nëpunësit publik135.

Kontenciosi administrativ në këtë rast konsiderohet si një rrugë ndihmëse e kërkimit të sëdrejtës, pasi në radhë të parë duhet që individi, e drejta e të cilit ishte cenuar, të adresohejme kërkesë autoritetit që kishte lëshuar aktin administrativ ose autoritetit hierarkiksuperior të tij, në një afat prej 30 ditësh që nga data kur i është komunikuar aktiadministrativ ose ditën e mbarimit të afatit të parashikuar në nenin 1 parag. 2 (afati 30ditësh në të cilin autoriteti lëshues kishte detyrimin të zgjidhte ankesën përveçse kur ligjie parashikonte ndryshe).

3.3.8 Periudha 2004 e deri në vazhdim

Në periudhën 1990 deri në vitin 2004 janë ndërmarrë shumë akte ligjore si dhe reformaadministrative në shtetin rumun, të cilat çuan deri në miratimin e një ligji të ri në 2004për organizimin e drejtësisë administrative. Këto ndryshime erdhën sidomos për shkak tëreformave ligjore që ju imponuan Rumanisë në prag të aderimit në Bashkimin Evropiandhe u pasqyruan më së miri me ligjin 554/2004.

Profesori i njohur rumun Antonie Iorgovan e justifikon kësisoj faktin e ndryshimitlegjislativ edhe në të drejtën administrative: “Konteksti i ri historik dhe perspektiva eaderimit në BE na detyron të bëjmë projektime institucionale në përputhje me normattanimë ekzistuese në BE në përputhje me normën dhe shpirtin e Kushtetutës së BashkimitEvropian136”. Edhe pse Kushtetuta Evropiane nuk u miratua asnjëherë, kërkesat dhestandardet evropiane në fushën e drejtësisë në përgjithësi dhe asaj administrative nëveçanti janë tanimë të mirëpërcaktuara.

Ligji 554/2004 sjell në sërë risish të cilat po i rendisim si më poshtë:

- Ligji i ri në thelb trajton si drejtësinë administrative objektive (contenciosinobjektiv) dhe atë subjektive (contencios subjektiv).

- Zgjerohet sfera e drejtësisë administrative objektive duke i njohur kësisoj jovetëm prefektit të drejtën të padisë në gjykatën administrative aktet administrativetë autoriteteve të administratës publike lokale (në përputhje me ligjin 29/1990).Kjo e drejtë i njihet tanimë me ligjin e ri dhe Prokurorisë, Avokatit të Popullit ,Agjencisë Kombëtare të nëpunësve civilë.

- Sjell përkufizime të rëndësishme sidomos për pjesën më të madhe të operacioneveme të cilat funksionon e drejta administrative dhe drejtësia administrative.

- Zgjeron sferën e objektit të padisë në drejtësinë administrative duke i dhënëkontratave administrative karakterin administrativ që mbrohet nga e drejtaadministrative.

- Rregullon në mënyrë të qartë dhe drejtpërdrejtë natyrën e afateve të parashkrimitshues.

135 A.Iorgovan, E drejta Administrative, Edicioni i II, Shtëpia Botuese 459-472136 Idem, fq 7

79

- Rikthehet tek zgjedhja që i ishte dhënë me ligin 1/1967, ku parashikohejmundësia e pezullimit të ekzekutimit të aktit administrativ edhe në periudhën ezgjidhjes së kërkesave paraprake.

- Forcon garancitë procedurale me anë të ngritjes së një rekursi në situata dhe rastespecifike.

- Në nenin 1 parag. 2 parashikohet mundësia e adresimit tek institucioniadministrativ apo gjykata administrative e personit të dëmtuar në një të drejtë tëtij, apo në një interes legjitim me anë të një akti administrativ me karakterindividual i cili i është drejtuar një personi të tretë. Njëherësh, ligji parashikon qëAgjencia Kombëtare e Funksionarëve Publikë mund të atakojë para gjykatës aktete autoriteteve publike me anë të së cilave shkelet legjislacioni për funksionetpublike. Këto dispozita të ligjit janë harmonizuar me dispozitat e nenit 52, parag.1, Kushtetutës rumune i cili përmend dhe nocionin e “të drejtës ose interesit tëligjshëm137”.

- Në dispozitat e nenit 4 të ligjit 554/2004 shprehimisht parashikohet “përjashtimi ipaligjshmërisë”, që nënkupton së ligjshmëria e një akti administrativ unilateralmund të kontrollohet në kuadrin e një procesi me rrugë përjashtimore siç ështëkontrolli incidental i cili mund të bëhet ex officio ose pas kërkesës së palës sëinteresuar. Gjykata kur konstaton që zgjidhja e çështjes varet nga aktiadministrativ, do të vendosë në lëvizje me një vendim të arsyetuar instancënadministrative. Gjithsesi duke ju referuar këtu dhe nenit 126 parag. 3 iKushtetutës së Rumanisë, parashikimet ligjore të 2004 ngushtojnë sferën e akteveqë nuk mund t`i nënshtrohen kontrollit duke u limituar tek: aktet administrative tëautoriteteve publike që kanë të bëjnë me marrëdhëniet e tyre me Parlamentin;aktet e komandimeve me karakter ushtarak; aktet për modifikimin e të cilaveparashikohet me ligj organik një procedurë tjetër; aktet administrative të lëshuarapër aplikimin e gjendjes së luftës; aktet për gjendjen e jashtëzakonshme ose aktetqë kanë të bëjnë me mbrojtjen dhe sigurinë kombëtare siç parashikon neni 5 iligjit. Edhe doktrina rumune si dhe jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese tëRumanisë i përjashton aktet e renditura më sipër nga kontrolli i kushtetutshmërisë.

- Një risi tjetër e ligjit 554/2004 është parashikuar në nenin 9 ku paraqitet e drejta enjë individi të dëmtuar në një të drejtë apo në një interes të ligjshëm nga njëurdhëresë qeverie t`i drejtohet gjykatës administrative duke argumentuar edhe kukonsiston mospërputhja me kushtetutën138.

Sipas nenit 11 të ligjit nr, 554/2004 kërkesat me anë të së cilave kërkohet anulimi i njëakti administrativ individual ose njohja e një të drejtë të pretenduar dhe riparimi i demittë shkaktuar mund të ngrihet brenda 6 muajve që nga data e marrjes së përgjigjes përankesën paraprakes ose nga komunikimi i vetë përgjigjes; data e mbarimit të afatit përzgjedhje; data e lidhjes së procesverbalit të finalizimit të procedurës së këshillimit nëkuadrin e kontratave administrative.

137 http://drept.ucv.ro/RSJ/images/articole/2005/RSJ12/0303Nedelcu.pdf138 Prof. Univ. Dr. Iulian Nedelcu “Veçori të contenciosit fiskal sipas ligjit 554/2004”, revista “Revista deStiinte Juridice”, nr.4, 2012

80

Per motive të bazuara në rastin e një akti administrativ të njëanshëm, kërkesa mund tëpranohet edhe pas kalimit të afatit 6 mujor por jo me vonë së 1 vit që nga data e lëshimittë aktit. Si një risi gjykata duke zgjidhur çështjen shprehet edhe për ligjshmërinë e akteveose të veprimeve administrative që kanë qene në bazë të ekzekutimit të aktit të nënshtruargjykimit siç disponon neni 18 parag. 2 i ligjit.

Po ashtu atëherë kur objekti i padisë është një kontratë administrative gjykata mund tëvendosë anulimin e tij tërësor ose pjesor; mund të detyrojë autoritetin të mbyllekontratën; mund të detyrojë njërën pale të respektoje një detyrim të caktuar; mund tërikonfirmojë vullnetin e njërës prej palëve.

Vendimet gjyqësore përfundimtare dhe të parevokueshme me anë të së cilave anulohetakti administrativ me karakter normativ janë të detyrueshme në mënyrë të përgjithshmedhe kanë fuqi vetëm për të ardhmen. Ato publikohen në Fletore Zyrtare në pjesën e 1 osepas rastit në fletoret zyrtare të rrethit Bukuresht me kërkese të ankimuesit ose vetëgjykatë s. Risitë e sjella nga ligji 554/2004 në fushën e kundravajtjeve administrativekanë influence edhe mbi aktet që autoritetet e administratës publike lëshojnë nëaktivitetin e tyre themelues, administrues dhe përdorues të burimeve financiare të njësiveadministrativ-territoriale.

Contenciosi administrativ fiskal është një formë e kontrollit administrativ të brendshëmqë zhvillohet pas kontestimit që një taksapagues ngre ndaj autoritetit të administratëspublike dhe me anë të së cilit kërkohet anulimi, modifikimi ose rishikimi i një titulliekzekutiv. Sipas nenit 174 të Kodit të Procedurave fiskale të Rumanisë, kundër titujveekzekutive fiskale dhe kundër akteve të tjera administrative fiskale mund të formulohetankimim në përputhje me ligjin. Ankimimi behet me shkrim dhe duhet të përmbaje: aktete identifikimit të kundërshtuesit/ ankimuesit, objekti i animimit, motivet faktike dhe atotë së drejtës, provat ku bazohet kontestimi dhe nënshkrimin e ankimuesit. Animimi mundtë ngrihet edhe kundra refuzimit të pajustifikuar për të lëshuar një akt administrativ fiskaltë kërkuar nga një taksapagues. Sipas nenit 176 të Kodit të Procedurave Fiskale ankimimidorëzohet tek organi kompetent brenda 30 ditëve nga komunikimi i aktit të ankimuar nëtë kundërt ankimimi nuk mund të pranohet.

Ankimimi zgjidhet brenda 45 ditëve nga autoritetet e administratës publike lëshuese.Edhe nëse disa autoritete të administratës publike lokale kanë të ngritura disa shërbime tëpavarura ose drejtori fiskale, kontenstimi do të zgjidhet nga vetë autoriteti ekzekutiv iadministratës publike lokale: kryetari i bashkisë, respektivisht presidenti i këshillit tërrethit. Mbi mënyrën e zgjidhjes së ankimimit kryetari i bashkisë ose presidenti i këshillittë rrethit shprehen me vendim i cili është definitiv në sistemin e animimit administrativ.

Sipas nenit 180 të Kodit të procedurave fiskale argumentet ose motivimi i vendimit janëdhe pjesa thelbësore e tij. Vendimi duhet të përmbajë motivet faktike dhe ligjore që kanëformuar bindjen e organit kompetent për zgjidhje si dhe paraqet të gjitha arsyet së psepranohet ose refuzohet ankimimi.

Me anë të vendimit ankimimi mund të pranohet tërësisht ose pjesërisht, ose mund tërefuzohet shqyrtimi i tij. Në rastin e pranimit të animimit shqyrtohet sipas rastit anulimi

81

tërësor ose pjesor i aktit të animuar. Me vendim mund të s’behet tërësisht ose pjesërishtakti në rastin kur nga analiza e dokumenteve nuk mund të kemi qartësi rreth bazës sëtatueshme. Në këtë situatë do të behet një akt tjetër administrativ fiskal që do të këtëparasysh vetëm argumentet e vendimit që zgjidh ankimimin, ndërkohë që edhe ndaj këtijakti të rij mund të ushtrohet serish e drejta e ankimimit139.

Per sa i përket vendimit që ka zgjidhur ankimimin ai është një akt administrativo-jurisdiksional sipas kuptimit të nenit 2 germa d i ligjit 554/2004 për kontenciosinadministrativ140.

Vendimet e lëshuara për zgjidhjen e ankimimeve kundër titujve ekzekutive për debitorëtbuxhetore mund të atakohen në gjykatë n administrative. Bazat kushtetuese të kontrollitdhe tutelës administrative të promovuara nga instanca e kontenciosit administrativ tëprefektit parashikohen në nenin 123 parag. 5 i ligjit themeltar i cili disponon së prefektimund të atakoje para gjykatës së kontenciosit administrativ, një akt të këshillit të rrethit,të këshillit lokal ose të kryetarit të bashkisë, në rastin kur akti konsiderohet i paligjshëm.Akti i ankimuar dhe efektet e tij do të pezullohen automatikisht.

Neni 26 i Ligjit nr. 340/2004 “Për institucionin e prefektit” është baza ligjore e të drejtësqë ka prefekti në “ushtrimin e kompetencës së tij në lidhje me verifikimin e ligjshmërisësë akteve administrative publike lokale ose të rrethit”, duke ankimuar përpara gjykatësadministrative aktet e verifikuara dhe të konsideruara të paligjshme, me përjashtim tëakteve menaxheriale. Edhe kësaj here aktet e ankimuara do të konsiderohen të pezulluaraautomatikisht.

Ligji i ri i kundravajtjeve administrative parashikon po ashtu në nenin 3 së prefekti mundtë ankimojë brenda 6 muajve, para gjykatës administrative, aktet e lëshuara ngaautoritetet e administratës publike lokale, nëse ai i konsideron këto akte të paligjshme.Përpara ngritjes së animimit prefekti do ti kërkojë autoriteteve të administratës publikelokale, me motivimin e duhur, që të rianalizojnë aktin e konsideruar të paligjshëm meqëllim modifikimin ose sipas rastit, revokimin e tij brenda 5 ditëve nga data ekomunikimit.

Kontrolli i prefektit ushtrohet vetëm mbi aktet administrative dhe jo mbi faktet juridikeadministrative ose mbi veprimet administrative përgatitore.

Ne konkluzion, ligji i ri për kundravajtjet administrative përfaqëson një progres nëaktivitetin e rregullimit normativ, gjë që korrespondon me përmirësimin e marrëdhënievesociale në përgjithësi të tyre duke pasur si objekt transpozimin në praktike të vetë ligjit.

139 A.F.Moca, Reglementarea instituţiei contenciosului administrativ fiscal în lumina Codului de procedurăfiscală, în revista Dreptul Comercial nr. 10/2004, pag 177140 Neni 2 germa “d” ligji 554/2004 :”ne kuptimin e ketij ligji termat dhe shprehjet e me poshtme kanë këtëkuptim: akt administrativo-jurisdiksional – është akti juridik i leshuar nga një autoritet administrativ mekompetenca jurisdiksionale për zgjidhjen e një konflikti pas një procedure të bazuar në kontradiktorialitetindhe me sigurimin e të drejtës për mbrojtje”.

82

3.4 Aksesi në drejtësi në Rumani

Për sa i përket Rumanisë, ekzistenca e parimit të aksesit në drejtësi e të drejtës përankimim është një e drejtë kushtetuese e parashikuar në nenin 21 të Kushtetutës e cila nëmënyrë eksprese dhe të drejtpërdrejtë parashikon të drejtën e çdo individi për t`ju drejtuargjykatës për mbrojtjen e të drejtave, lirive dhe interesave legjitime, e drejtë që nuk mundtë kufizohet me ushtrimin e asnjë ligji. për me tepër, në procesin e rishikimit tëKushtetutës 141 në vitin 2009 ligjbërësi rumun e plotësoi normën kushtetuese dukeparashikuar gjerësisht të drejtën për një proces të rregullt ligjor. Pika 4 e nenit 21 tëKushtetutës së Rumanisë paraqet edhe interes të posaçëm për punimin tone pasi ajoparashikon t se: “gjykimet speciale administrative janë fakultative dhe kryhen falas”.

Me anë të këtij parashikimi kushtetues norma kushtetuese rumune i lejon çdo individiushtrimin e të drejtës për akses të lire në drejtësi, qofte ai shtetas rumun, i huaj apoapatrid dhe ka si objekt mbrojtjen e çdo lloj të drejtë apo interesi të ligjshëm qofte ai iparashikuar nga Kushtetuta apo nga çdo lloj ligji tjetër.

Rëndësia e madhe që i është dhënë kësaj të drejtë në një shoqëri demokratike bën qëheqja dorë prej kësaj të drejtë nga përfituesi t’i nënshtrohet disa kushteve, papërmbushjen e të cilave heqja dore nga ushtrimi i të drejtës për akses në drejtësikonsiderohet e pavlefshme. Kësisoj në rastin Deweer VS. Belgjikës (1980)142 konstatohetsë janë dy kushte që GJEDNJ i konsideron të domosdoshme për ta konsideruar një heqjedore nga kjo e drejtë si të vlefshme dhe prodhuese efektesh; e para ka të bëjë me lirinë eaktit të vullnetit, në sensin që kur subjekti i të drejtës për akses në drejtësi heq dore ngakjo e drejtë me vullnet të plote dhe jo për shkak të ndonjë shtrëngimi; dhe e dyta duhetprovuar që subjekti i të drejtës nuk ka pasur ndonjë keqkuptim apo ekuikivok që i katjetërsuar vullnetin për të marre këtë vendim.

Gjithsesi e drejta për një proces të rregullt ligjor dhe me konkretisht e drejta për akses nëdrejtësi (e drejta për ankimim) ka një disa të drejta të dallueshme nga tërësia e të cilavepërbehet dhe parimi i sipërcituar si: e drejta për një gjykatë të paanshme dhe të pavarur, enjë gjykatë të krijuar me ligj; gjykimi të jete publik; afati i arsyeshëm i gjykimit etj. përdisa prej këtyre të drejtave të sipërrenditura mund të pranohet heqja dore nga ushtrimi ityre, për shembull heqja dore nga e drejta për një proces publik si në rastin e Albert dheLe Compte vs. Belgjikës (1993)143, ndërsa të drejtat e tjera si gjykimi brenda një afati tëarsyeshëm apo nga një gjykatë e paanshme dhe e pavarur janë të drejta nga të cilat nukmund të heqësh dore, e për rrjedhoje denoncimi prej tyre çon në vetë shkeljen apohumbjen e thelbit të parimit të përgjithshëm të procesit për proces të rregullt ligjor.

141 ART.21(1) Orice persoană së poate adresa justiţiei pentru apărarea drepturilor, a libertăţilor şi a intereselor salelegitime.(2) Nici o lege nu poate îngrădi exercitarea acestui drept.(3) Părţile au dreptul la un proces echitabil şi la soluţionarea cauzelor într-un termen rezonabil.(4) Jurisdicţiile speciale administrative sunt facultative şi gratuite.142 Georg Wilhelm Friedrich Hegel – Principiile filozofiei dreptului, Editura Iri, Bucuresti, 1996.143 Ion Deleanu – Drepturile subiective si abuzul de drept, Editura Dacia, Cluj Napoca, 1988.

83

3.4.1 Karakteristikat e parimit të aksesit të lire në drejtësi

Siç u parashtrua parimi i aksesit të lirë në drejtësi i jep mundësinë çdo individi që t`idrejtohet gjykatës për të mbrojtur të drejtat, liritë dhe interesat e ligjshme. Vetë GJEDNJka elaboruar në praktikën e saj që thjesht parashikimi ligjor i këtij parimi nuk passjellsigurimin dhe mbrojtjen reale dhe eficiente të tij për sa kohë në praktiken gjyqësore mundtë gjenden apo hasen pengesa nga me të ndryshmet. Aksesi në drejtësi duhet të sigurohetnë mënyrë efektive dhe efikase. Kemi parasysh rastin Airey vs. Irlandes (1979) kugjykata ka vlerësuar së znj. Airey nuk ka gëzuar një akses efektiv në drejtësi pasi dukemarre parasysh situatën pasurore specifike të saj ajo nuk kishte mundësinë e pasjes së njëmbrojtesi, ndërsa shteti nuk i akordoi një mbrojtës kryesisht falas për gjatë kohës në tëcilën znj. Airey ishte e përfshirë në një çështje gjyqësore. Fakti që kjo rrethanë nuk e kishorigjinën në një nga parashikimet e një akti normativ por ka lindur për shkak të një situatëpersonale të individid nuk mund të konsiderohet si vendimtar si rrethane, duke arritur nëkonkluzionin se: “një pengesë faktike mund të shkeli parashikimet e Konventës në tënjëjtën mase si një pengese juridike dhe nga kjo mund të rezultojnë detyrime ngaKonventa që e detyrojnë shtetin të marri masa pozitive”. Gjykata Evropiane ka mbajturparasysh se në ato çështje kur mbrojtja e një personi nuk mund të realizohet me rrugetjetër përveçse kësaj procedure, atëherë shteti duhet të marrë masat që aksesi në drejtësitë mos jetë një parim “iluzion”.

Gjithsesi taksat dhe tarifat gjyqësore të aplikueshme për të iniciuar një padi nuk mund tëkonsiderohen si penguese të “aksesit në drejtësi”. Në këtë kuptim Gjykata Kushtetuese eRumanisë144 është shprehur në një vendim sipas të cilit drejtësia është një shërbim publiki shtetit, ndërsa kostot e këtij shërbimi paguhen nga buxheti i shtetit, në të ardhurat e tëcilit duhet të kontribuojnë të gjithë qytetarët. Në këtë kuptim taksat dhe tarifat gjyqësorenënkuptojnë atë që quhet “tatime për drejtësinë”. Shpenzimet gjyqësore të paguara ngapala humbëse do të rikuperojnë harxhimet e suportuara nga buxheti i shtetit.

Nga ana tjetër jurisprudenca e gjykatës së Strasburgut është e mendimit së shteti munddhe duhet të marre masa për të lehtësuar aksesin në drejtësi kur ekzistojnë rrethana apopengesa të cilat do ta kufizonin ose nuk do të lejonin ushtrimin e kësaj të drejte.

Aksesi në drejtësi duhet të jete edhe efikase. Kjo e drejtë presupozon mundësinë qëvendimi të ekzekutohet nen mbikëqyrjen e forcës shtrënguese me autoritetet publike, nëraste domosdoshmërie145.

Një tjetër karakteristike e parimit të aksesit në drejtësi është që pavarësisht asistencës dhepolitikave që duhet të këtë çdo shtet për sigurimin e këtij parimi, ai nuk është absolut. Nërastin Ashingdone vs. Mbretërisë së Bashkuar (1985) u mbajt parasysh që kjo e drejtë për

144 Mihai Constantinescu, Antonie Iorgovan, Ioan Muraru, Elena Simina Tanasescu – Constitutia Romanieirevizuita – comentarii si explicatii, Editura All Beck, Bucuresti, 2004145 Radu Chirita – Curtea Europeana a Drepturilor Omului. Culegere de hotarari 1950-2001, Editura C.H.Beck, Bucuresti, 2008.

84

shkak të natyrës së saj kërkon një rregullim ligjor sa me të plote të shtetit, rregullim ligjorqë mund të ndryshoje në kohe dhe në hapësirë. Por në funksion të “burimeve tëkomuniteteve dhe nevojave të individëve”. Kësisoj, duke ju referuar akordimit të ndihmësligjore është vlerësuar nga gjykata së ajo do të realizohet eventualisht në funksion të“burimeve të komunitetit” pra në funksion të të ardhurave buxhetore. “Nevojat eindividëve” ka parasysh për shembull masat e marra në situatat e jashtëzakonshme në tëcilat ndodhen të miturit apo personat pa zotësi për të vepruar.

Në elaborimin e këtij rregulli shtetet gëzojnë një marsh vlerësimi, gjithsesi ky vlerësimnuk duhet që të këtë limite të atilla të cilat kufizojnë së tepërmi të drejtën për akses nëdrejtësi, aq sa mund të cenojë vetë thelbin e kësaj të drejte.

3.5 Ekzekutimi i vendimeve të kontenciosit administrativ në Rumani

Është Gjykata e Lartë e kasacionit dhe e Drejtësisë se Rumanisë e cila me një vendim146

të viteve të fundit tregon zhvillimet e fundit në ekzekutimin e vendimeve administrativenë Rumani. Duhet pasur parasysh që në Kodin e Procedurës Civile ligjbërësi rumunparashikoi një instrument të ri unifikimi të praktikes gjyqësore, e cila u shpreh mevendim për zgjidhjen e disa çështjeve ligjore me vendimin e dt 15.10.2015 në Çështjennr. 2.434/1148/2012 Gjykata e Apelit Konstanca – seksioni i II civil dhe i kontenciositadministrativ dhe fiskal i kërkoi Gjykatës se larte shprehjen e një vendimi paraprak përzgjidhjen e kësaj çështjeje:

“Dispozitat e nenit 24 parag. 5 i Ligjit për kontenciosin administrativ nr. 554/2004147 tështuara me ligjin nr. 138/2014 për modifikimin dhe plotësimin e ligjit nr. 134/2010 për

146 Vendimi nr. 15.10.2015 i Gjykatës se Larte dhe Kasacionit në Rumani147 Neni 24 i ligjit të Kontenciosit administrativ nr. 554/2004 – detyrimi i ekzekutimit

1. Nëse pas pranimit të padisë autoriteti public është i detyruar të lidhe, zëvendësoje ose modifikojeaktin administrative, të lëshohet një dokument tjetër ose të kryhen disa veprime administrative,ekzektuimi i vendimit definitive behet me vullnet të plote në afatin e parashikuar prej dokumentit,kurse në mungese ten je afati të tille, behet Brenda 30 ditëve që nga data e mbetjes definitive tëvendimit.

2. Ne rastin në të cilin debitori nuk ekzekuton vullnetarisht detyrimin, atëherë vendimi doekzekutohet nga përmbarimi duke vazhduar me procedurat e parashikuara nga ky ligj.

3. Me kërkesën e kreditorit, Brenda afatit të parashikimit të drejtës për të ekzekutuar vendimin, qërrjedh që nga mbarimi i afateve të parashikuara në prag 1, dhe që nuk janë respektuar, gjykata eekzekutimit me anë të vendimit definitive të dhëne me thirrje të palëve, i aplikon udhëheqësit tëautoritetit publik ose, sipas rastit, personit të detyruar, një gjobe prej 20 % të rrogës minimalebruto të ekonomisë aktuale për çdo dite vonese, të ardhura që vijnë në buxhetin e shtetit, ndërsapaditësi mund ti kërkojë dëmshpërblim sipas kushteve të nenit 905 të Kodit të Procedurës Civile.

4. Nëse në një afat Brenda 3 muajve nga data e komunikimit të vendimit për aplikim gjobe dhedëmshpërblimi debitori nuk ekzekuton detyrimin e parashikuar në titullin ekzekutiv, gjykata eekzekutimit, me kërkesë të kreditorit, do të caktoje Shumen përfundimtare që i detyrohet shtetitdhe Shumen që do ti detyrohet atij si dëmshpërblim, me anë ten je vendimi në prani të palëve.Njëkohësisht, me anë të këtij vendimi, gjykata do të përcaktoje, në kushtet e nenit 891 të Kodit tëProcedurës civile, dëmshpërblimin që debitori detyrohet ti paguaje kreditorit për mosekzekutiminnë natyrë të detyrimit.

5. Ne mungese të kërkesës se kreditorit pas përmbushjes se afatit të parashikuar në parag 4,departamenti i përmbarimit civil të institucionit përmbarues do i kërkojë autoritetit publik

85

Kodin e Procedurës Civile dhe për modifikimin dhe plotësimin e disa akteve tëndërlidhura, a do të aplikohen dhe në hipotezën e ekzekutimit të detyrimeve tëpërcaktuara me vendime gjyqësore të formës se prerë të dhëna përpara hyrjes në fuqi tëligjit nr. 138/2014?”

Po si ekzekutohen vendimet e kontenciosit administrativ në Rumani?

Është Gjykata e Lartë e Kasacionit dhe e Drejtësisë së Rumanisë e cila me një vendim148

të viteve të fundit tregon zhvillimet e fundit në ekzekutimin e vendimeve administrativenë Rumani. Duhet pasur parasysh që në Kodin e Procedurës Civile ligjbërësi rumunparashikoi një instrument të ri unifikimi të praktikes gjyqësore, e cila u shpreh mevendim për zgjidhjen e disa çështjeve ligjore me vendimin e dt 15.10.2015 në Çështjennr. 2.434/1148/2012 Gjykata e Apelit Konstanca – seksioni i II civil dhe i kontenciositadministrativ dhe fiskal i kërkoi Gjykatës se larte shprehjen e një vendimi paraprak përzgjidhjen e kësaj çështjeje:

“Dispozitat e nenit 24 parag. 5 i Ligjit për kontenciosin administrativ nr. 554/2004149 tështuara me ligjin nr. 138/2014 për modifikimin dhe plotësimin e ligjit nr. 134/2010 përKodin e Procedurës Civile dhe për modifikimin dhe plotësimin e disa akteve tëndërlidhura, a do të aplikohen dhe në hipotezën e ekzekutimit të detyrimeve të

informacion në lidhje me ekzekutimin e detyrimit të përfshire në titullin ekzekutiv, dhe në rastinkur detyrimi nuk është ekzekutuar tërësisht, instance e ekzekutimit do të përcaktoje Shumenpërfundimtare që do ti detyrohet shtetit për vendimin e dhënë në prani të palëve.

148 Vendimi nr. 15.10.2015 i Gjykatës se Larte dhe Kasacionit në Rumani149 Neni 24 i ligjit të Kontenciosit adsministrativ nr. 554/2004 – detyrimi i ekzekutimit

6. Nëse pas pranimit të padise autoriteti public është i detyriar të lidhe, zëvendësoje ose modifikojeaktin administrative, të leshohet një document tjetër ose të kryhen disa veprime administrative,ekzekutimi i vendimit definitive behet me vullnet të plote në afatin e parashikuar prej dokumentit,kurse në mungese ten je afati të tille, behet Brenda 30 diteve që nga data e mbetjes definitive tëvendimit.

7. Ne rastin në të cilin debitori nuk ekzekuton vullnetarisht detyrimin, ateherë vendimi doekzekutohet nga përmbarimi duke vazhduar me procedurat e parashikuara nga ky ligj.

8. Me kerkesen e kreditorit, Brenda afatit të parashikimit të drejtës për të ekzekutuar vendimin, qërrjedh që nga mbarimi i afateve të parashikuara në prag 1, dhe që nuk janë respektuar, gjykata eekzekutimit me anë të vendimit definitive të dhene me thirrje të paleve, i aplikon udhëheqësit tëautoritetit public ose, sipas rastit, personit të detyruar, një gjobe prej 20 % të rrogës minimalebruto të ekonomise aktuale për çdo dite vonese, të ardhura që vijne në buxhetin e shtetit, ndersapaditësi mund ti kerkoje demshperblim sipas kushteve të nenit 905 të Kodit të Procedures Civile.

9. Nëse në një afat Brenda 3 muajve nga data e komunikimit të vendimit për aplikim gjobe dhedëmshpërblimi debitori nuk ekzekuton detyrimin e parashikuar në titullin ekezekutiv, gjykata eekzekutimit, me kerkese të kreditorit, do të caktoje Shumen përfundimtare që i detyrohet shtetitdhe Shumen që do ti detyrohet atij si dëmshpërblim, me anë ten je vendimi në prani të paleve.Njekohesisht, me anë të ketij vendimi, gjykata do të përcaktoje, në kushtet e nenit 891 të Kodit tëProcedures civile, dëmshpërblimin që debitori detyrohet ti paguaje kreditorit për mosekzekutiminnë natyrë të detyrimit.

10. Ne mungese të kërkesës se kreditorit pas përmbushjes se afatit të parashikuar në parag 4,departamenti i përmbarimit civil të institucionit përmbarues do i kerkoje autoritetit publicinformacion në lidhje me ekzekutimin e detyrimit të përfshire në titullin ekzekutiv, dhe në rastinkur detyrimi nuk është ekzekutuar teresisht, instance e ekzekutimit do të percaktoje Shumenpërfundimtare që do ti detyrohet shtetit për vendimin e dhene në prani të paleve.

86

përcaktuara me vendime gjyqësore të formës se prerë të dhëna përpara hyrjes në fuqi tëligjit nr. 138/2014?”

Objekti i konfliktit për të cilin u vu në lëvizje gjykata që kërkoi shprehjen e njëvendimi paraprak

Në vendimin civil nr.4.555/29.11.2012 Tribunali Konstanca – seksioni i kontenciositadministrativ dhe fiskal ka pranuar pjesërisht padinë e ngritur nga paditësi TurbatuMarian kundër të paditurit Presidenti i Këshillit të Rrethit Konastanca, dhe e detyroi tëpaditurin ti komunikoje paditësit informacionet publike të kërkuara me kërkesën me nr.Prot. 2.689/14.12.2012 të Këshillit të Rrethit Konstanca, brenda afatit 5 ditor që ngambetja definitive dhe të parevokueshme të këtij vendimi. Sipas dispozitave të nenit 18parag. 6 të ligjit për Komcenciosin Administrativ nr. 554/2004 me modifikimet dheplotësimet e mëvonshme, u përcaktua një gjobe me sasi 20% të rrogës minimale bruto nëekonomi kundër të paditurit, në rastin e mosrespektimit të afatit të ekzekutimit përcaktuarnga ky vendim.

Me vënien në lëvizje të formuluar në 27.2.2015 nga Zyra e përmbarimit civil pranëGjykatës se faktit u kërkua përcaktimi i gjobës përfundimtare sipas nenit 24 parag. 5 tëligjit 554/2004 për mosekzekutimin e vendimit nr. 4.555/29.11.2012 të TribunalitKonstanca, seksioni administrativ dhe fiskal.

Me vendimin nr.740/29.4.2015 Tribunali i Konstancës ka refuzuar vendimin e Zyrës sepërmbarimit civil me objekt përcaktimin e masës se gjobës përfundimtare, duke edeklaruar si të pabazuar pasi parashikimet e nenit 24 parag. 5 i Ligjit nr. 554/2004 qëkanë hyre në fuqi në 19.10.2014 nuk duhet të aplikohen në lidhje me Vendimin civil nr.4.55/29.11.2012, pasi ky vendim i 2012 i nënshtrohet kuadrit ligjor për ekzekutimin evendimit që ishte në fuqi në kohen e shpalljes, pra i nënshtrohet parashikimeve ligjore tëpara 2014.

Paditësi bëri rekurs duke e motivuar atë se dispozitat e nenit 24 parag. 5 i Ligjit 554/2004aplikohen menjëherë, pasi përfshijnë norma procedurale me dispozita të posaçme, ndërsavënia në lëvizje e zyrës përmbarimore civile për ekzekutimin dhe përcaktimin e gjobëscivile kanë force detyruese në baze të vendimit të shpallur në çështje. Paditësi pretendonse vendimi i gjobës është shpallur pas hyrjes në fuqi të normës modifikuese.

I njëjti argument mbështetet edhe duke ju referuar parashikimeve të nenit 6 parag. 5 iKodit civil , nenit 11 të Ligjit nr.76/2012 për vënie në aplikim të ligjit 134/2010 përKodin e procedurës civile i modifikuar dhe plotësuar (qe do ti referohemi si ligji 76/2012)neni 28 parag. 1 i Ligjit nr.554/2004 si dhe argumentet i referohen raportimit në parimine mosdiskriminimit, të drejtës për një proces të drejtë ligjor si dhe në parimin eefektivitetit dhe barazisë.

Në këto kushte gjykata dërguese pranë GJLK të Rumanisë, Gjykata e Apelit Konstanca-seksioni i II civil, i kontenciosit administrativ dhe fiskal, ka vlerësuar që janë përmbushurkërkesat e parashikuara në nenin 519 të Kodit të Procedurës Civile për ta vënë në lëvizje

87

GJLK për shpalljen e një vendimi paraprak për zgjidhjen e disa çështjeve ligjore dukepasur parasysh si me poshtë: nga qartësimi i mënyrës se aplikimit të dispozitave të nenit24 parag. 5 të ligjit 554/2004 varet dhe zgjidhja në themel e çështjes, pasi objekti ikërkesës konsiston në vënien në lëvizje të Zyrës se përmbarimit pranë TribunalitKonstanca- seksioni i kontenciosit administrativ dhe fiskal, për përcaktimin nga instancapërmbarimore e ekzekutimit të shumës përfundimtare të detyruar ndaj shtetit përmosekzekutimin e detyrimit të përfshirë në Vendimin civil nr. 4.555/29.11.2012 të senjëjtës Gjykatë.

Çfarë vendosi Gjykata e Larte dhe e Kasacionit e Rumanisë?

Gjykata e Larte e Kasacionit dhe e Drejtësisë e Rumanisë me anë të vendimit nr.3/29.02.2016150 vendosi qe: “Dispozitat e nenit 24 parag. 4 të Ligjit për KontenciosinAdministrativ nr. 554/2004 të modifikuara me ligjin nr. 138/2014 për modifikimin dheplotësimin e Ligjit nr. 134/2010 për Kodin e procedurës civile si dhe për modifikim dheplotësimin e disa akteve normative të ndërlidhura, aplikohen në hipotezën e ekzekutimittë detyrimeve të përcaktuara me anë të vendimit gjyqësor të formës se prerë përparahyrjes në fuqi të Ligjit nr. 138/2014.”151

Ky vendim i GJLK i Rumanisë bazohej në faktin se u konstatua nga gjykata se mungonindisa dispozita eksprese në ligjin 554/2004 si dhe mungonin disa dispozita transitore nëligjin 138/2014. Ligji 138/2014 solli në kuadrin e normave të kontenciosit administrativdispozitat e analizuara nga ky vendim. këto norma ligjore, pra 24 parag. 5, janë incidenteme dispozitën 28 të ligjit 554/2004 të cilat na dërgojnë në parashikimet e Kodit tëProcedurës civile “në masën në të cilën nuk përputhen me specifiken e marrëdhënieve tëpushtetit mes autoriteteve publike, nga një anë dhe individëve të dëmtuar në të drejtat etyre legjitime nga ana tjetër”. Ndërsa nga ana tjetër në nenin 24 dhe 25 parag. 1 i Kodittë Procedurës Civile del qartasi se “ekzekutimi i vendimeve i nënshtrohet ligjit që është nëfuqi në momentin e nisjes se etapës se ekzekutimit në procesin civil”. Për pasojëpavarësisht nga momenti i mbetjes definitive të vendimit të Gjykatës se kontenciositadministrativ që njëkohësisht është dhe titull ekzekutiv, nëse ekzekutimi ka filluar pasdatës se hyrjes në fuqi të dispozitave të nenit 24 parag. 5 të ligjit 554/2004, ky parashikimligjor është i aplikueshëm.

Në doktrinën procesuale – civile është konsoliduar tanimë opinioni sipas të cilit: nësevendimi (ose titulli ekzekutiv) që duhet të ekzekutohet është marre në kohen e

150 Vendimi nr. 3/29.2.2016 për shqyrtimin e ceshtjes të ngritur nga Gjykata e Apelit Konstanca- Seksioni iII civil, i kontenciosit administrative dhe fiscal në dosjen 2.434/118/2012* për shpalljen e një vendimiparaprak për zgjidhjen e një ceshtje ligjore. Shih: http://lege5.ro/Gratuit/geydgnrrgeya/decizia-nr-3-2016-privind-examinarea-sesizarii-formulate-de-curtea-de-apel-constanta-sectia-a-ii-a-civila-de-contencios-administrativ-si-fiscal-in-dosarul-nr-2434-118-2012-privind-pronuntarea-unei-hot151 Vendimi nr. 3/29.2.2016 u publikua në Fletoren Zyrtare të Rumanisë, pjesa i nr. 243/01.04.2016 dherikujtojmë faktin se sipas nenit 521 prag 3 i Kodit të procedurës civile, zgjidhja e dhene çështjeve ligjoreështë detyruese për Gjykatën që ka kërkuar zgjidhjen që nga data e shpalljes se vendimit, ndërsa përgjykatat e tjera vendimi është detyrues që nga data e shpalljes se vendimit në Fletoren zyrtare, pjesa e I, pranë rastin konkret që në daten 1.4.2016.

88

legjislacionit të vjetër, në rastin kur kërkesa për ekzekutim është regjistruar pas hyrjes nëfuqi të një norme ligjore të re, ekzekutimi do ti nënshtrohet dispozitave të reja ligjore152.

Po ashtu duke u analizuar modifikimet e bëra nga ligji nr. 138/2014 parashikimeve tënenit 24 dhe 24 të ligjit nr. 554/2004 në doktrinën rumune është formuar konkluzioni se“procedura e ekzekutimit të vendimeve të kontenciosit administrativ në rastet kurinstanca e gjykimit është vene në lëvizje para hyrjes në fuqi të normave modifikuese tëKodit të procedurës Civile, do të jete ajo e parashikuar në ligjin e vjetër. Nenet 24 dhe 25të ligjit 554/2004 i modifikuar me ligjin 138/2014 do të aplikohen vetëm në rastin kurinstanca e ekzekutimit në fushën e të drejtës administrative është vene në lëvizje pashyrjes në fuqi të modifikimeve, pra me konkretisht duke filluar me datën 19.10.2014153.

Ky vendim kontribuon në risjelljen në vëmendje dhe në garantimin e zbatimit të parimittë ligjshmërisë dhe të sigurimit të drejtës për një proces të rregullt ligjor, në kornizën eGJEDNJ, duke bërë të aplikueshëm një instrument të krijuar me anë të nenit 24 parag. 5 iLigjit 554/2004, i cili ka për qëllim të detyrojë autoritetet publike të përmbushindetyrimet e parashikuara në titujt ekzekutiv si dhe të zbatojnë vendimet gjyqësore tëshprehura nen zbatimin e rregullimeve ligjore të vjetra.

3.6 E drejta për informim në Rumani – Baza ligjore

Që prej 2001 me miratimin e ligjit “Për aksesin e lirë tek informacionet me interespublik”154 qytetarët rumunë të drejtën kushtetuese për akses në informacionet me interespublik e kanë nga teori, praktikë të prekshme. Kësisoj qytetareve rumune u lind e drejtat`u kërkojnë autoriteteve këtë lloj informacioni, si dhe autoriteteve u takon detyrimiekspres për të dhënë informacionin e kërkuar. Qeveria e Rumanisë nuk u mjaftua vetëmme një ligj të zakonshëm, por me qëllim sensibilizimin e qytetareve të saj në mënyrën epërdorimit korrekt të kësaj të drejtë kanë përgatitur një VKM155 të veçantë i cili përcaktonnormat metodologjike për aplikimin e Ligjit 544/2001.

Gama e informacioneve që mund të kërkohen në vija të trasha përfshin çdo llojinformacioni që lidhet ose që rezulton nga aktivitetet e një institucioni ose autoritetipublik ose të një SHA e cila funksionon me para publike. çdo person juridik ose fizik iRepublikës se Rumanisë ose i huaj mund të kërkojë informacion me interes publik156, ngaana tjetër kërkuesi e formulon kërkesën lirshëm pa qenë i detyruar që ta argumentoje atë,pasi informacioni me interes publik mund të kërkohet “edhe thjesht për kuriozitet” për sa

152 Dana Apostol Tofan, Drept Administrativ, Vell1, Edicioni i 3-te, C.H.Beck, Bukuresht 2014, fq. 182153 Dumitru Brezoianu, Drept administrative roman, All Veck, Bukuresht 2015, fq. 542; Vergina Vedinas,Drept Administrativ, Edicioni i VII, Shtyp.sh.kronja Universul Juridic, Bukuresht 2015, 534-538154 Ligji nr. 544/2001 për aksesin e lire në informacionet me interes publik, shpallur në Fletoren Zyrtare tëRumanise, Pjesa 1, nr. 663 dt 23 tetor 2001155 VKM i qeverise rumune nr. 123 dt 7 shkurt 2002 publikuar në Fletoren Zyrtare të Rumanise, Pjesa I,nr.167 dt 9 mars 2002156 Neni 20 i VKM nr. 123 dt 7 shkurt 2002

89

kohe aksesi në këto lloj informacionesh është i lire dhe kjo gjë presupozon që këtoinformacione duhet të jenë të disponueshme nga të gjithë qytetarët.

Për sa i përket mënyrës se si mund të merret informacioni, ai mund të jepet ex officio pranga vetë informacioni në kontaktin e pare me qytetarin (pa qene nevoja e formulimit tënjë kërkesë), ose me kërkesën gojore ose me shkrim të kërkuesit. Kërkesa përinformacion me interes publik është falas. Kërkuesi duhet që të mbaje mbi vetë koston eshërbimeve të kopjimit të dokumenteve që ai kërkon.

Kategorie e informacioni që komunikohen ex officio nga autoritetet publike qëpërdorin fonde publike

Kategoritë kryesore që komunikohen ex officio janë:

- Organizimi dhe funksionimi i autoritetit/institucionit publik- Te dhënat e identifikimit (emërtim, adrese, numra telefoni, fax, adresa

elektronike);- Struktura e organizimit- Burimet financiare, buxheti, bilanci kontabël- Programet dhe strategjie respektive- Listat me dokumente me interes publik dhe me kategorie e dokumenteve të

prodhuara dhe / ose të menaxhuara- Rrugët e ankimimit në dispozicion të kërkuesit

Të gjitha këto informacione mund të ofrohen nga autoriteti publik me anë të raporteve,buletineve periodike; me anë të organizimit në selinë e institucionit të një pike informimidhe dokumentimi ku kërkuesi mund të konsultoje dokumentet e kërkuara; ose me anë tëafishimit në selinë e çdo institucioni publik ose me anë të publikimit në rrjetet einformacionit dhe në Fletore Zyrtare ose në mjete të tjera të informimit në mase, në zërate shtypit të institucionit ose në uebin zyrtar të institucionit157.

Neni 10 i normës metodologjike përcakton edhe mënyrën si duhet të paraqitetinformacioni, ai duhet të jete aksesibël dhe konciz dhe i kuptueshëm në mënyrë që tilehtësoje personit të interesuar kontaktin me autoritetin publik. Nëse informacioni ështëparaqitur në mënyrë të pakuptueshme për publikun atëherë detyrimi i autoritetit publikpër të ofruar informacion konsiderohet si i paplotësuar.

Afatet e komunikimit të informacionit

Interesant është që sipas ligjit rumun Për Akses në Informacionin me Interes Publik158,afati minimal brenda të cilit duhet të jepet informacion është ai prej 5 ditësh nga marrja ekërkesës në rastin kur personit i refuzohet dhënia e informimit. Ky refuzim duhet të jete

157 Neni 11 i VKM nr. 123 dt 7 shkurt 2002158 Ligji nr. 544/2001 në lidhje me aksesin e lirë në informacionet me interes Publik, Publikuar në GazetënZyrtare Rumune nr. 663/23 tetor 2001

90

patjetër i argumentuar. në rast se janë kërkuar informacione të zakonshme atëherëpërgjigja do ti kthehet brenda 10 ditëve kërkuesit, ndërsa ky afat për rastin e kërkesaveme komplekse dhe të gjera mund të zgjatët deri në 30 dite që nga data e regjistrimit tëkërkesës. Po 30 dite është afati edhe për kërkesat që kërkojnë informacion kompleks porpo ashtu edhe një kohe mbi 10 dite për të identifikuar përgjigjen e duhur. Përmendimkëtu rastet e Shërbimit Kadastral në Rumani i cili ka me qindra mijëra kërkesa në një ditedhe gjetja e një procedure të caktuar për një çështje konkrete kërkon minimalisht 5-10dite kohe për të hulumtuar në arkivat e institucionit.

Mosrespektimi i afateve ligjore për komunikimin me shkrim të refuzimit ose për dhënienme vonese të informacionit është njëlloj sikur të kishim një rast refuzimi të pajustifikuarpër zgjidhjen e kërkesës dhe për rrjedhoje do aplikohen sanksionet e parashikuara nga kyligj. Por edhe nëse refuzimi ose informacioni do të komunikohet, por në tejkalim tëafateve ligjore, gjithsesi kemi të bëjmë me një përgjegjësi disiplinore të personitpërgjegjës për vonesën. Përgjegjësia në këtë rast është sa individuale e nëpunësit që e kashkaktuar vonesën po aq edhe e institucionit i cili nuk ka mirëfunksionuar.

Nëse kemi të bëjmë me një refuzim të pajustifikuar, të shprehur apo të heshtur tëkomunikimit të informacionit ose për çdo lloj shkeljeje tjetër të drejtës se personit përakses të lire në informacionet me interes publik (apo kemi të bëjmë me një informacion tëdhënë në mënyrë të paqarte, të vonshme, ose moskomunikim të zgjatjes se afatit nga 10dite në 30 për kërkesat komplekse) kërkuesi ka në dispozicion dy rruge baze: ankesënadministrative ose padinë në gjykatë.

Ankimimi administrativ

Ky mjet ankimimi behet me anë të një ankese e cila i drejtohet drejtuesit të institucionit tëadministratës publike në të cilën punon nëpunësi i cili ka refuzuar aplikimin e ligjit tëaksesit të lire të informacionit dhe me interes publik. Ankimimi behet Brenda 30 ditëshnga momenti kur kërkuesi mori dijeni për shkeljen e të drejtës se tij.

Atëherë kur kërkuesi nuk merr një përgjigje nga kërkesa e tij fillestare pas 10 ditëve qënga data e regjistrimit të kërkesës dhe as nuk merr një komunikim mbi faktin që afatiështë zgjatur nga 10 në 30 dite, ankimimi administrative kryhet Brenda 30 ditëve pasezaurimit të afatit të pare prej 10 ditësh. Ankimimi administrativ do të përfshijë përveçshënimeve të paraqitura në kërkesën fillestare të kërkimit të informacionit dhe njëparaqitje të motiveve për të cilat kërkuesi konsideron se i është shkelur e drejta përinformim.

Ankimuesi do të marre përgjigje për ankimimin e tij administrative vetëm në rastin kur aipranohet. Nëse është pranuar apo jo ankimimi, kjo gjë i komunikohet palës brena 15ditëve që nga data e dorëzimit të ankimimit dhe duhet të përmbaje sa informacionet ekërkuara po aq dhe sanksionet disiplinore të marra kundër atij që fajësohet për shkelje tëligjit 544. Nga ana tjetër nëse ankesa nuk pranohet, palës nuk i njoftohet asgjë edhe psenë dukje ngjan se një parashikim i tille bie ndesh me nenin 47 parag. 4 i Kushtetutës sëRumanisë e cila parashikon se autoritetet publike kanë detyrimin që të përgjigjen për çdolloj kërkesë pavarësisht nëse ka të bëjë me pranim apo refuzim. Por një zgjidhje e tille

91

është menduar nga ligjbërësi rumun me qëllim lehtësimin deri diku të aktivitetit tëpërditshëm të administratës.

Padia gjyqësore

Interesant është fakti që ligji nr. 544/2001 nuk parashikon shprehimisht si në rastin e ligjitfillestar 29/1990 e as si ligji aktual për Kundravajtjet administrative, që padia paragjykatës duhet të jete e paraprire në mënyrë të detyrueshme nga ankimimi administrativ.Nga ana tjetër duket sikur janë normat metodologjike plotësuese të këtij ligji të cilat nëneni 36 të tyre e parashikojnë shprehimisht parakushtin e pasjes se një ankimimiadministrativ para se ti drejtohesh gjykatës. Padia për këto çështje është gratis dhe për tënuk paguhet tarife gjyqësore. në padi do t`i kërkohet gjykatës që të konstatoje seinformacionet e kërkuara janë për interes publik dhe të detyrojë autoritetin /institucioninpublik të komunikoje me shkrim informacionet e kërkuara. Po ashtu paditësi ka të drejtët’i kërkojë gjykatës të vendosi një afat Brenda të cilit do t`I komunikohen informacionet.Paditësi nëse ka pretendime për dëme morale apo materiale të shkaktuara prej kësajmungese informacioni, do të duhet që të demonstroje se cilat janë konkretisht demet eshkaktuara dhe do duhet të provoje ekzistencën e tyre. Kjo lloj padie është kompetence eseksionit administrative të çdo gjykatë të shkalles se pare për t’u gjykuar. Gjithsesi kjokompetence nuk do të thotë që gjykimi do t`i nënshtrohet të gjithë parimeve ten jegjykimi administrativ, pasi për shembull një diference madhore ka të bëjë me problemin eprovimit të interesit. Në rastin e ligjit për akses në informacionet me interes publikmjafton dhe një kuriozitet i thjeshte për të arritur një informacion me interes publik qëduhet të jete i vene në dispozicion për të gjithë, kërkuesit nuk duhet t`i imponohet që tëprovoje një interes të drejtpërdrejtë, personal në lidhje me informacionin e kërkuar.

Padia gjykohet në procedure urgjente, duke e detyruar kësisoj gjykatën në parashikimin edisa afateve me të shkurtra se sa rregullisht, të këtë një përmbajtje kur akordon shtyrjet eafatit, e detyron po ashtu gjykatën të gjykoje edhe gjatë pushimeve gjyqësore si dhe nëfund ta redaktoje sa me shpejt vendimin.

Vendimi i gjykatës i nënshtrohet apelimit i cili është po ashtu i përjashtuar nga taksatgjyqësore. Afati i ngritjes se apelimit këtë radhe është afati i zakonshëm prej 15 ditëshBrenda të cilave duhet jo vetëm të ngrihet apelimi por do duhet që të jete dhe i motivuar.

Apelimi nuk kufizohet tek motivet e përgjithshme të parashikuara nga neni 304 iProcedurës Civile, por përkundrazi ka një karakter të përgjithshëm. E bëjmë këtëtheksim, pasi në rastin e rekursit për shkelje të drejtës për akses në informacionin meinteres shtetëror, nuk aplikohen parashikimet e nenit 304/1 kod procedurës civile i ciliparashikon që çdo objeksion në lidhje me vendimin e gjykatës mund të ridiskutohet nërekurs. Vendimi i gjykatës se apelit është përfundimtar dhe i parevokueshëm, ndërsainstitucionet publike janë të detyruara ta zbatojnë atë menjëherë vendimin.

92

3.7 Arsyetimi i aktit administrativ si element i rëndësishëm i procesit të rregulltligjor në procedurën administrative. Vendime të Gjykatës se Larte dhe Kasacionittë Rumanisë

Arsyetimi i dhe motivimi i një akti administrativ është jo vetëm një element irëndësishëm i procesit të rregullt ligjor por njëkohësisht përben edhe një garanci meshume për respektimin e të drejtave të individëve si duke siguruar nga ana tjetër meshume transparence në vendimmarrjen publike.

Këtë mendim ndan edhe Gjykata e Larte dhe e Kasacionit të Rumanisë në vendimin eprillit 2008159. në këtë çështje kemi një kërkesë të adresuar ndaj Këshillit Superior tëMagjistraturës nga paditësi X i cili në fillim kërkonte emërimin në funksionin e gjyqtaritnë Gjykatën Slatina ndërsa me pas kërkonte emërimin si gjyqtar në Gjykatën Konstanca.Këshilli superior i Magjistraturës pa një motivim të mirëfillte por vetëm duke u bazuar nëkërkesat e paraqitura, dokumentet e paraqitura, bazën ligjor dhe intervistat me kërkuesin,refuzojnë kërkesën e tij.

Për me tepër Gjykata e Larte dhe e Kasacionit shprehet se: për të analizuar mënyrën në tëcilën Këshilli Superior i Magjistraturës ushtron të drejtën për vlerësim, në përputhje mepërmbushjen e kërkesave ligjore për emërimin në funksionin e gjyqtarit, është edetyrueshme sipas nenit 20 parag. 4 i Ligjit 317/2004160, që vendimi të jete i motivuar.Motivimi / arsyetimi i jep aktit administrativ, transparence duke qene i rëndësishëm kyfakt jo vetëm pe ratë të cilit i drejtohet akti por edhe për gjykatën e cila me pas do tëkryeje kontrollin e ligjshmërisë.

Nga pikëvështrimi i gjykatës, motivimi/arsyetimi i aktit administrativ është vendimtar përtë bere dallimin/delimitimin midis aktit administrativ të adoptuar në kuadrin e marshit tëvlerësimit të përcaktuar me ligj për autoritetin publik dhe vetë aktin e adoptuar nëtejkalim të kompetencës, siç është përcaktuar ky term në nenin 2 parag. 1 germa “n” eLigjit 554/2004161 për kontenciosin administrativ i azhurnuar”.

3.8 Aksesi në drejtësi sipas jurisprudencës së Gjykatës së Lartë dhe asajKushtetuese të Rumanisë

Aksesi në drejtësi si një aspekt i pandashëm i të drejtës për proces të rregullt ligjor nukmund të mendohet në mungese të garancive të parashikuara nga neni 6 pika 1 i KEDNJ,garanci nga të cilat mund të hiqet dore vetëm në raste shumë të kufizuara dhe specifike.

159 Vendimi i Gjykates se Larte dhe të Kasacionit të Rumanise, nr. 1553/9 prill 2008, dosje nr.10926/1/2007160 Ligji 317 dt 1 korrik 2004 i azhornuar, “Per Keshillin Superior të Magjistratures”, neni 29 parag 4:“vendimet e Keshillit Superior të Magjistratures si në seance plenare ashtu edhe në seksionet e tij merrennë menyre të drejteperdrejte , në menyre sekrete dhe motivohen në cdo rast”161Ligji i kontenciosit Administrativ, Nr. 554 dt 2 dhjetor 2004, neni 2, parag 1, germa „n”: tejkalimkompetence – ushtrimi i nje të drejte vleresimi të autoriteteve publike në shkelje të kufizimeve tëkompetences të parashikuara nga ligji ose me anë të shkeljeve të drejtave dhe lirive të qytetareve”.

93

Në të vërtetë kjo e drejtë nuk presupozon vetëm që gjykata të jetë e aksesueshme, por ajodo të duhet të jeë dhe e paanshme.

Për sa i përket pavarësisë së gjykatës ajo ka të bëjë me dy aspekte: pavarësinë e sajpërpara autoriteteve shtetërore dhe pavarësia ose paanshmeria e saj në lidhje me palët nëproces. Pavarësia e gjyqtarit përpara autoriteteve të tjera shtetërore, ekzekutivi në mënyrëspecifike, varet nga mënyra e emërimit dhe kohëzgjatja e mandatit. është e rëndësishmeqë gjyqtaret të kenë një mbrojtje ndaj presionit të jashtëm dhe të ofrojnë një imazhpavarësie.

Duhet nënvizuar së një nga faktorët e rëndësishëm të vlerësimit të pavarësisë së gjykatësështë pikërisht ai i aparencës162. Nisur nga çështja Cambell dhe Fell vs. Mbretërisë sëBashkuar (1984)163 del së GJEDNJ konsideron të domosdoshme jo vetëm që gjykata tërealizoje faktikisht por edhe të ekzistojnë të gjitha aparencat nga të cilat të konkludohetpërmbushja e kushteve të parashikuara nga ligji që procesi gjyqësor të zhvillohet nëmënyrë të drejtë dhe të rregullt.

Problemi i pavarësisë së instancave gjyqësore ka bërë të domosdoshëm edhe evidentimine ekzistencës së organeve administrativo-gjyqësore.

Në jurisprudencën rumune kjo çështje është shqyrtuar disa here nga Gjykata KushtetueseRumune. Në modifikimet e fundit kushtetuese rumune, ligjbërësi e pa të domosdoshme tëmodifikoje edhe aspektet që kanë të bëjnë me karakterin fakultativ të proceduravegjyqësore përpara organeve administrative, në mënyrë re tille që këto procedura të moskonsiderohen asnjëherë si një pengese për aksesin e lire në drejtësi.

Ne një nga vendimet referuese Gjykata kushtetuese rumune164 vendosi që ekzistenca edisa procedurave para organeve administrative me kompetenca jurisdiksionale nuk mundtë konsiderohen si pengesa në aksesin në drejtësi për sa kohe vendimet e tyre inënshtrohen kontrollit gjyqësor nga gjykatat administrative ose nga gjykata të tjerakompetente sipas nenit 125 të Kushtetutes së Rumanise. Sipas këtyre dispozitavekushtetuese “Drejtësia kryhet nga Gjykata Supreme e Drejtësisë dhe instancat e tjera tëparashikuara me ligj”165.

Duke respektuar këtë vizion rreth problemit në vendimin nr. 64/1994166 u tregua sëmagjistratët e gjykatës së Llogarive nuk janë gjyqtarë në kuptimin kushtetues të termit tëgjyqtarëve, ndërsa aktiviteti jurisdiksional i ushtruar prej tyre ka një natyrë administrative

162 Louis-Edmond PETTITI, Emmanuel DÉCAUX, Pierre-Henri IMBERT, La Convention Européenne desdroits de l'homme, Editura Economica, Paris, 1999, p. 260.163 Vincent BERGER, Jurisprudenta Curtii Europene a Drepturilor Omului, Editura R.A.“MonitorulOficial”, 1997, p. 160.164 Decizia Plenului Curtii Constitutionale nr. 1 din 8 februarie 1994, publicata in Monitorul Oficial alRomaniei, Partea I, nr. 69 din 16 martie 1994.165 Pas rishikimit dhe ripublikimit të Kushtetutes dispozitat e nenit 125 u modifkuan dhe u kompletuan dukemarre edhe një numerim tjetër parashikimet ligjore në formë nenesh. Aktualisht këto parashikime janë nënenin 126 të Kushtetutes rumune.166 Decizia nr. 64 din 2 iunie 1994, publicata in Monitorul Oficial al Romaniei, Partea I, nr. 177 din 12 iulie1994.

94

dhe jo gjyqësore. Ky vendim ishte një vendim historik për reformën gjyqësore në Rumanipasi si pasoje e rishikimit të kushtetutës, Gjykata e Llogarive humbi atributet e sajgjyqësore. Në këtë mënyrë gjykata Kushtetuese rumune vendosi që nenin 1 parag. 1 iligjit 94/1992 për organizimin e gjykatës së Llogarive ishte jokushtetues pasi kjodispozite i njihte Gjykatës së Llogarive një karakter “organi suprem” në lidhje meaktivitetin gjyqësor që ajo kryente. Në këtë radhë idesh u tregua së “ asnjë ligj nuk mundtë kufizojë të drejtën e individëve për t`ju drejtuar drejtësisë për mbrojtjen e të drejtave,lirive dhe interesave të tij legjitime” ndaj Gjykata e llogarive nuk mund të përfaqësonte tëvetmin organ me atribute gjyqësore financiare. Bazuar në këtë vendimit e gjykatëskushtetuese ligji nr. 77 i 31 janarit 2002 për modifikimin dhe kompletimin e Ligjit nr.94/1992 ka kufizuar karakterin e të qenit “organ suprem” të gjykatës së Llogarive, dukee lejuar vetëm në atributet e saj të kontrollit mbi mënyrën e formimit, administrimit dhepërdorimit të burimeve financiare të shtetit dhe të sektorit publik. Ky argument i fundit nandihmon të kuptojmë së sa rendësi specifike i ka dhënë ligjbërësi rumun nder vitevendimeve të gjykatës Kushtetuese.

Në çështjet Le Compte, Van Leuven dhe De Meyere vs. Belgjikës (1981)GJEDNJ kapranuar që argumente pro fleksibilitetit dhe eficiences të cilat janë plotësisht në përputhjeme të drejtat e njeriut, mund të justifikojnë një ndërhyrje paraprake të disa organeveadministrative ose profesionale ose të disa organeve gjyqësore që përmbushin në tërësikërkesat e parashikuara nga neni 6 parag. 1 KEDNJ. Në rastin Albert dhe Le Compte vs.Belgjikës gjykata risolli në vëmendje problemin duke bërë disa saktësime: “ne disarrethana Konventa kërkon aplikimin e njërit nga dy sistemet: qofte organet gjyqësore inënshtrohen ato vetë kërkesave të nenit 6 parag. 1, ose nuk i përmbushin këto kushte, porjanë subjekte të një kontrolli frekuent nga një organ gjyqësor i cili ka juridiksion të plotedhe respekton të gjitha garancitë e nenit 6 parag. 1”. Nga sa më sipër kuptojmë së nësenjë kontestim kundër një akti administrativ i adresohet në përputhje me ligjin, një organiadministrativ, parashikimet e nenit 6 parag. 1 nuk shkelen por me kusht që në një fazë tëfundit të ekzistojë mundësia e shqyrtimit të çështjes nga një organ gjyqësor i cili plotësonkushtet e parashikuara me sipër nga Konventa.

Në vendimin De Cubber vs. Belgjikës (1984) GJEDNJ vendosi që aksesi në drejtësikonsiderohet i mundësuar vetëm nëse apeli në instancën gjyqësore behet në fazën e fundittë veprimeve. Kjo hipoteze është konsideruar me shumë e aplikueshme vetëm për rastetnë të cilat sipas ligjeve kombëtare, procedurat nuk kanë një karakter civil ose penal, porkanë një karakter disiplinor ose administrativ, madje vendimi nuk rrjedh nga ajo që sipasligjeve kombëtare konsiderohet të jete “gjykatë në sensin klasik”. Por nëse padia kadyshime që mund të klasifikohet si civile apo penale, atëherë bazuar në konvente poredhe në të drejtën kombëtare të një shteti, organi që vendos për të do të konsiderohet“instancë gjyqësore”, atëherë ky organ duhet të përmbushë kërkesat e nenit 6 pika 1pavarësisht nëse vendimi i nënshtrohet ose jo apelimit.167

Një vendim të ngjashëm ka pasur dhe Gjykata Kushtetuese Rumune për propozimin erishikimit të Kushtetutës ku propozohej që vendimet e Këshillit Superior të

167 R.St. Macdonald, F. Matscher, H. Petzold, The European System for the Protection of HumanRights, Ed.Martinus Nijhoff Publishers, The Netherlands, 1993, p. 373.

95

Magjistraturës duhet të merren me vote të fshehte dhe nuk mund të apeloheshin nëinstancat gjyqësore. U konsiderua që kjo dispozite binte ndesh edhe me vetë parashikimete nenit 21 parag. 1 të Kushtetutës Rumune. Duhet pasur parasysh që Këshilli Superior iMagjistraturës përmbush rolin e një instance gjyqësore në seksione dhe në kolegjin ebashkuar të tij, për fushën e juridiksionit disiplinar të gjyqtareve dhe prokuroreve pavotën e ministrit të drejtësisë dhe të prokurorit të përgjithshëm, sipas procedurave tëcaktuara nga ligji organik. Ky propozim kushtetues nuk mund të ndaloje gjithsesi eksesine lire në drejtësi të personit të gjykuar nga kjo “gjykatë” ekstragjyqësore.

Dispozitat kushtetuese rumune aktualisht parashikojnë së juridiksionet specialeadministrative janë fakultative dhe falas. Gjykata Kushtetuese vendosi që “interpretimi ikarakterit fakultativ i këtyre procedurave duhet të jete në sensin që personi të këtë tëdrejtë ti drejtohet ose organit administrativo-gjyqësor ose drejtpërdrejtë gjykatës.Megjithatë sa herë që zgjidhet rruga administrativo-jurisdiksionale, ajo duhet të ndiqetderi në fund dhe vetëm me pas pala mund t`i drejtohet instancës gjyqësore në bazë tëdrejtës për akses në drejtësi parashikuar nga neni 21 i Kushtetutës”.168

Duke ruajtur këtë pozicion pohimi dhe mbrojtjeje të aksesit në drejtësi, GjykataKushtetuese mori pjese në mënyrë aktive për qartësimin e statusit të prokurorit dhe tëakteve që ai lëshon. Kështu kur u diskutua për të drejtën e personit të dëmtuar nga akti injë prokurori për t`ju drejtuar gjykatë s, Gjykata Kushtetuese me vendim 486/1997vendosi që neni 278 i Kodit të procedurës penale është në përputhje me kushtetutënvetëm në masën në të cilën interpretimi i tij bëhet në sensin që nuk ndalon personin edëmtuar ta zgjidhë çështjen kundër masave të marra në aktet e prokurorit dhe të cilat nukarrijnë para gjykatave, duhet ti drejtohen direkt drejtësisë në përputhje me nenin 21 tëKushtetutës, nen ky që do aplikohet në mënyrë të drejtpërdrejtë.

Kjo zgjidhje është e bazuar edhe në Vendimin nr. 73/1996 sipas të cilit Prokuroria ePërgjithshme përfaqëson një magjistrature speciale e cila nuk përmbush atribute tënatyrës gjyqësore edhe pse referuar Kushtetutës bën pjese “ne pushtetin gjyqësor” . Mekëtë rast u përmend neni 131 parag. 1 i Kushtetutës rumune i cili shprehet se prokurorëte zhvillojnë aktivitetin e tyre “nën autoritetin e ministrisë së drejtësisë” si organekzekutiv, dhe për rrjedhoje janë dhe ata agjente të pushtetit ekzekutiv”.

Argumente të ngjashme hasim edhe në çështjen Vasilescu vs. Rumanisë (1998) në kuadërtë cilit GJEDNJ analizoi statutin e prokurorit dhe vendosi që ky status nuk përmbushkriteret që të mund të konsiderohet Këshilli Suprem i Magjistraturës si një gjykatë nësensin e nenit 6 parag. 1, pasi nuk përmbush kriteret në fjale. Siç u tregua me sipërgjykatat duhet të provoje pavarësinë jo vetëm para autoriteteve të tjera shtetërore poredhe ndaj palëve në proces. Ajo duhet të jetë e paanshme dhe ky aspekt vlerësohet duke uraportuar në sjelljen subjektive të gjyqtarit përballë palëve dhe observimi i rrethanës nësenë çështje ekzistojnë apo jo motive për të favorizuar njërën pale. këto kërkesa janëmbajtur parasysh edhe në çështjen Persack VS. Belgjikës në 1982 kur GJEDNJ theksoirëndësinë e sigurimit të një gjykatë te paanshme në një shoqëri demokratike. Po ashtu

168 Decizia nr. 411 din 4 noiembrie 2003, publicata in Monitorul Oficial al Romaniei, Partea I, nr. 925 din23 decembrie 2003.

96

kërkesat e nenit 6 parag. 1 i referohen rregullimit me ligj të ekzistencës së kompetencësdhe procedurave që duhet të ndjekin instancat gjyqësore.

Të njëjtat parashikime të Konventës kërkojnë që gjykata të këtë kompetencë për tëvendosur, për të dhënë një zgjidhje në çështjet që i dërgohen për zgjidhje në fushënpenale ose civile. Me fjalë të tjera gjykata duhet të jete në gjendje të vlerësojë ansambline elementeve faktike ose të së drejtës që ojne në zgjidhjen e konfliktit. Kështu në rastinSporrong vs. Suedisë 1982 GJEDNJ vendosi që duke qene të ditura kompetencat egjykatës administrative supreme, që në atë kohe nuk mund të ushtronte veçse një kontrolltë kufizuar mbi masat administrative që lejonin shpronësimin publik, kjo gjykatë nukmund të vendoste mbi themelin e çështjes pasi vetë kjo instance nuk konsiderohej njëinstance gjyqësore në kuptimin e nenit 6 parag. 1.

Interesant është qëndrimi i gjykatës Kushtetuese rumune, e cila të drejtën për t`umbrojtur apo për akses në drejtësi, në një proces administrativ, ja njeh jo vetëmpersonave fizikë por edhe personave juridike. Kësisoj kërkesat dhe garancitë qërezultojnë nga të drejtat dhe liritë themelore të parashikuara nga Kushtetuta aplikohenedhe në rastin e personave juridike, deri në atë mase që përmbajtja e tyre normative ështënë përputhje me natyrën, specifiken dhe detajet që karakterizojnë regjimin juridik tëpersonit juridik.

Kësisoj në vendimin 285/2015 Gjykata Kushtetuese rumune vendosi që kërkesat e nenit21 të kushtetutës që ka të bëjë me aksesin e lire në drejtësi si dhe parashikimet e nenit 24për të drejtën për tu mbrojtur, të dy këto parashikime si garanci për një proces të rregulltgjyqësor, parashikuar nga neni 21 parag. 3 i Kushtetutës Rumune, aplikohen edhe nërastin e personave juridike. Në këtë kuptim është edhe neni 6 i KEDNJ e cila mbron tëdrejtën për një proces të rregullt ligjor ashtu siç është parashikuar në Konvente dheinterpretuar nga GJEDNJ, duke ju aplikuar edhe personave juridike. Jurisprudenca eGJEDNJ është konstante në aplikimin e garancive të drejtës për një proces të rregulltligjor si për individin ashtu edhe për subjektet kolektive të së drejtës. Në këtë sens kemiparasysh vendimin e 8 qershorit 2013 shprehur në rastin S.C” Raisa M.Shipping” – SRLversus Rumanisë ku GJEDNJ konstatoi së gjykatat kombëtare kanë dhënë prova për njëformalizëm që nuk përputhet me germën dhe shpirtin e nenit 6 parag. 1 të KEDNJ dhekanë cenuar padrejtësisht dhe në mënyrë të pajustifikuar të drejtën e shoqërisë ankimuesepër akses në drejtësi (parag. 35).

Gjykata Kushtetuese rumune në po të njëjtin vendim169 shprehet se: “edhe në rastin epersonave juridike (pavarësisht nëse janë të drejtës publike ose të drejtës privatë) tekstiligjit të kritikuar170 kufizon aksesin në drejtësi dhe të drejtën për t`u mbrojtur, gjë që naimponon të analizojmë, proporcionalisht nëse kufizimet e sjella me anë të ndërhyrjes sëligjbërësit – respektivisht rregullimin e detyrimit të përfaqësimit dhe asistimin e

169 Vendimi 485/2015 shpallur me 23 qershor 2015 i gjykatës Kushtetuese të Rumanise, PARAG 29.https://www.ccr.ro/files/products/485-2015.pdf170 në vendimin 485/2015 pranon kontrollin incidental të ngritur nga Gjykatra e Apelit Timishoara,Seksioni administrative dhe fiscal, dhe deklaron jo kushtetues nenin 13 parag 2, nenin 84 parag 2 si dhenenin 486 parag 3 të Kodit të procedures Civile në lidhje me shenimet që rrjedhin nga detyrimi i formulimitdhe mbeshtetjes së kerkeses për recurs nga persona jurdike me avokat ose me keshilltar jurdik.

97

personave juridike me anë të këshilltarit juridik ose me anë të avokatit në këtë etapeprocesuale të rekursit – përfaqëson një kufizim të arsyeshëm që nuk duhet të jete nëdisporporcion me objektivin e ndjekur dhe të mos e ktheje të drejtën në një të drejtëiluzion apo në një të drejtë thjesht teorike. Sipas testit të proporcionalitetit, masa emarre duhet të jete e përshtatshme – e afte në mënyrë objektive që të plotësoje qëllimin, edomosdoshme – indinspensabile për përmbushjen e qëllimit dhe proporcionale –ekuilibrii drejtë mes interesave konkrete për të qenë në përputhje me qëllimin e ndjekur. Në këtëkuptim, qëllimi i ndjekur nga ligjbërësi me anë të ngritjes së detyrimit të personave fizikëjuridike për tu përfaqësuar me anë të këshilltarit ligjor ose avokatit në redaktimin ekërkesës dhe të argumenteve për rekurs, si dhe në ushtrimin e tij, është legjitim, dukeqenë i përfaqësuar nga detyrimi i një disipline procesuale, për të siguruar një përfaqësimjuridik të duhur për palët dhe për të siguruar funksionimin e duhur të gjykatave tëreksurit që shqyrtojnë vetëm çështje ligjshmërie, respektivisht përputhshmërinë evendimit të shprehur me ligjin, gjë që korrespondon me vizionin e ri mbi rekursin erregulluar me një rruge përjashtimore sulmi, sipas të cilës kushtet për ushtrim janëstrikte, ndërsa motivet e rekursit janë të mbyllura në një rreth të ngushte duke respektuarligjshmërinë. Vetëm në këtë mënyrë mund të respektohen garancitë dhe të drejtatkushtetuese për të dyja kategoritë, atë të personave fizikë dhe atë të personave juridike.”

98

KAPITULLI IV

JURISPRUDENCA E GJYKATËS EVROPIANE për të DREJTAT E NJERIUT nëPROCESIN E RREGULLT LIGJOR

4.1 Vendime të Gjykatës Evropiane të Drejtave të Njeriut kundër Federatës Ruse.

Çështja Qendra Biblike e Republikës Cuvashskoi kundër Rusisë171:

Organizata u ankua në baze të nenit 9 dhe 11 të KEDNJ me saktësisht për sa i përketkufizimin nga autoritetet ruse të se drejtës për të mësuar pasuesit e tyre si dhe për sa ipërket një vendimi të administratës ruse për mbylljen e kësaj qendre.

GJEDNJ konstatoi se neni 14 i ligjit “Për lirinë e ndërgjegjes dhe të organizatave fetare”parashikon se organet ruse kanë në dore si sanksion të vetëm, mbylljen me force të këtyreorganizatave në rast se shkelin ligjin. Ky ligj nuk parashikon bërjen e disaparalajmërimeve apo të vendosjes se gjobave. Masa e mbylljes se organizatës forcërishtmund të ndërmerret direkt pavarësisht nga rrezikshmëria e shkeljes se ligjit të bere prejorganizatës. në marrjen e vendimit për mbylljen e organizatës kërkuese, organet ruse nukmorën parasysh praktiken e Gjykatës Kushtetuese si dhe parashikimet në fjale tëKonventës. Nga ana tjetër vendimi i organeve ruse nuk përfshinte një analize rrethimpaktit që do të kishte eliminimi i organizatës kërkuese mbi të drejtat themeltare tëbesimtareve ithtarë të saj. Kësisoj vendimi i autoriteteve solli fundin e një organizatëfetare që kishte funksionuar për një kohë shumë të gjatë. Ky eliminim paraqet edheformën me të ngurte dhe me të ashpër të ndërhyrjes që mund të behet mbi të drejtat enjeriut duke mos qene një mase proporcionale me qëllimin e ligjshëm që presupozohet qëkjo mase ndiqte172.

Ne ketë heshtje GJEDNJ konstatoi si autoritetet ruse kishin shkelur nenin 9 dhe 11 tëKEDNJ.

Çështja Primov dhe të tjerë kundër Rusisë173.

Shtetasit u ankuan për faktin se organet shtetërore refuzuan të binin dakord për kohen dhevendin ku do të mbahej mitingu i dt 25 prill 2006. Shpërndarja e dhunshme e publikutpjesëmarrës në miting dhe ndalimi i tre tubuesve përbejnë shkelje të drejtave tëindividëve për t’u shprehur dhe cenon lirinë për t`u mbledhur apo për t’u grupuar.

GJEDNJ konstatoi qe: “vendimi për të shpërndarë turmën vetëm sepse pjesëmarrësitkohe me pare kanë shfaqur sjellje agresive, është i gabuar. që në fillim ky event publikduhet të ishte paqësor... refuzimi i administratës lokale për të rene dakord me kohen dhe

171 Vendim i GJEDNJ i dt 12 korrik 2014172 Paragrafi 61 i vendimit173 Vendim i GJEDNJ i 12 korrikut 2014

99

vendin e eventit publik nuk duhet të justifikohet me karakterin e dhunshëm tëprotestuesve...

...organet shtetërore mobilizuan një numër të madh të mirearmatosur të oficereve tëpolicisë në fshat, dhe dalëngadalë me zhvillimin e protestës njëkohësisht policia morisituatën nen kontroll... policia pengoi protestuesit që të hynin në fshat pasi e konsiderontenë thelb protestën të “paautorizuar”, gjithsesi – shprehet GJEDNJ- motivet se pseadministrata publike nuk negocioi organizimin e një mitingu ose ishin jo bindëse ose nukkanë pasur një baze ligjore të qarte174.”

Kemi të bëjmë me një shkelje të nenit 11 të KEDNJ.

GJEDNJ vuri re se: “një pjese e madhe e protestuesve e tejkaluan kufirin e protestëspaqësore duke sulmuar përfaqësuesit e organeve ligjzbatuese me gurë, me drurë dhethika duke dëmtuar fizikisht në mënyrë serioze një pjese prej tyre. në ketë kontekst marrjae masave speciale nga organet shtetërore përfshirë këtu edhe armët e zjarrit nuk mund tëkonsiderohen të paarsyeshme. Edhe nëse disa prej punonjësve të policisë mund të ketëreaguar në mënyrë joprofesionale, duke shkelur rregullat e përdorimit të armeve tëzjarrit apo të granatave me gaz, nuk ekzistojnë prova të cilat demonstrojnë përdoriminarbitrar të armeve të zjarrit me qellim vrasjen apo plagosjen e protestuesve. 175“

Në kontekstin e nenit 11 të KEDNJ gjykata arriti në konkluzionin se reagimi ipërgjithshëm i organeve shtetërore në bllokimin e rrugës dhe sjellja e ashpër ndajprotestuesve, nuk ishte jopropocionale, për ketë arsye mungon shkelje e nenit 11 tëKEDNJ në ketë aspekt.

Gjykata nënvizoi se: “organet shtetërore kishin baza serioze të besonin se protestuesit dota agravonin situatën ndaj dhe ndalimi i disa protestuesve është bere nen kërcënimin efrikës se mos situata mund të degradoje”. Po ashtu gjykata nënvizoi se “neni 11 nuk iofron imunitet nga ndjekja penale akteve të dhunës gjatë eventeve publike, sidomos nërastet kur natyra e dhunës është domethënëse si në ketë rast. Nuk ka asnjë evidencë qëautoritetet kanë vepruar në dashakeqësi, ndërsa mbajtja në arrest prej 2 muajsh i disaprej përfaqësuesve të protestuesve është në pamje të pare e justifikuar për shkak tëkompleksitetit të çështjes,;...fakti që aplikanti ishte çliruar nga të gjitha akuzat përmungese të provave në pjesëmarrje në akte dhune, tregon mirëbesimin e autoriteteve përtë vendosur në vend të vërtetën”.176

Çështja Roman Zakharov kundër Rusisë177

Kërkuesi është kryeredaktor i një shoqërie botuese dhe i një reviste fluturimi. Operatorëte rrjetit të tij telefonik kanë instaluar pajsje që lejonin Shërbimin Federal të Sigurimit tëpërgjonte të gjitha komunikimet e tij pa autorizim paraprak gjyqësor. Kërkuesi pretendoi

174 Parag 152 i vendimit të 12 korrikut 2015175 Paragrafi 162 i vendimit176 Paragrafi 165 i vendimit; http://xn--b1azaj.xn--p1ai/2015/obzor-sudebnoy-praktiki-vs-rf/N03-ot-25.11.2015.html177 Vendimi i GJEDNJ nr. 47143/06 i datës 4.12.2015

100

in abstracto se sistemi i përgjimeve të fshehta të jetës private dhe korespondencës dhe seai nuk kishte asnjë mjet efektiv ankimi në këtë drejtim. Gjykata vendosi njëzëri se kapasur shkelje të nenit 8 KEDNJ pasi legjislacioni rus nuk i plotëson kriteret e privatësisëdhe është i paaftë për ta kufizuar ndërhyrjen në të drejtat e individëve, vetëm për aq saështë e nevojshme në një shoqëri demokratike. Gjithashtu ajo vlerëson se nuk ka nevojëpër të shqyrtuar kërkesën sipas nenit 13 të KEDNJ.

Më konkretisht duke bërë shqyrtimin gjyqësor në bazë të Kodit të ProceduraveAdministrative, gjykata thekson se edhe pse: KprA parashikojnë se një qytetar mund tëankohet në gjykatë për një veprim ose vendim të marrë nga zyrtarët shtetërorë, organbashkiak ose nëpunës, nëse ai konsideron se ka shkelur të drejtat dhe liritë e tij. Ankesamund të ngrihen ndaj cdo vendimi, veprimi ose mosveprimi, i cili ka shkelur të drejtatdhe liritë e qytetarëve, ka penguar ushtrimin e të drejtave dhe lirive, ose ka vendosur njëdetyrë apo detyrim ndaj tyre (Neni 218 i KprA ruse), gjithsesi praktika tregon se nështetin rus nuk ekziston një mjet efektiv në të tillë raste178.

Nga ana tjetër në këtë cështje vihet re se si i mohohet e drejta individit për të pasur aksesnë aktet administrative që nxjerr administrata pubike, duke shkelur kësisoj parimin etransparencës. Kësisoj gjykata pranon se: shtesat në Urdhërin nr.70 përshkruajnëkryesisht kërkesat teknike për pajisjet e përgjimit që instalohen nga ofruesit e shërbimevetë komunikimit. Në të njëjtën kohë, pajisjet në fjalë sigurojnë që autoritetet e zbatimit tëligjit të kenë akses të drejtëpërdrejtë në të gjitha komunikimet telefonike, por nuk mund tërregjistrojnë informacione ose të dhëna që janë në gjendje të ndikojnë në të drejtën epërdoruesit pë të respektuar jetën private dhe korespondencën. Prandaj Gjykatakonsideron se këto publikime duhet të jenë të hapura për publikun.

...Publikimi i Urdhrit nr.70 të Ministrisë së Komunikimeve në revistën Svyazinform eshpërndarë nëpërmjet abonimit, i vendosi masat vetëm në dispozicion të specialistëve dhejo të publikut të gjerë. ...Gjykata konstaton mungesën e botimit zyrtar të Urdhërit nr.70me mjete të aksesueshme nga publiku i gjerë.”

Pra siç vemë re në çështjen Roman Zakharov kundër Rusisë janë cënuar të drejtat si mëposhtë: e drejta e palëve për të marrë dijeni për fillimin e procedurës administrative dhepër t`u njohur me gjithë dokumentacionin e dosjes përkatëse; e drejta e palës për tëpërdorur mjetet ligjore administrative ndaj çdo veprimi ose mosveprimi administrativ,nëse pretendon se të drejtat apo interesat e saj të ligjshëm cënohen nga ky veprim osemosveprim po ashtu legjislacioni rus dukshëm nuk siguron të drejtën për akses në gjykatënë rastin e sipërcituar.

4.2 Vendime të Gjykatës Evropiane të Drejtave të Njeriut kundër Rumanisë4.2.1.1 Problemi i aksesit në drejtësi dhe i gradës së dyfishte të juridiksionit

Një interpretim i dispozitave kushtetuese të nenit 21 në shpirtin e konventës përmbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore e jep dhe parimi i lirisë për akses nëdrejtësi neni 6 parag. 1 i cili nxjerr në pah faktin që duke përjashtuar situatën e heshtjevepenale, e drejta për të apeluar një vendim gjyqësor nuk del as shprehimisht por as

178 Idem,paragrafi 94

101

indirekt nga parashikimet e Konventës. Ky aspekt u konstatua në jurisprudencën eGJEDNJ dhe nga Gjykata Kushtetuese rumune e cila e mbështeti këtë zgjidhje nga njëanë me nenin 21 të Kushtetutës rumune i cili nuk parashikon një të drejtë të tille nga anatjetër me parashikimet kushtetuese të nenit 125 parag. 3 dhe neni 128 që ka të bëjë mekompetencat e instancave gjyqësore dhe procedurën gjyqësore të përcaktuar me ligj tëcilit palët e interesuara dhe Prokuroria e Përgjithshme duhet ti nënshtrohen në ushtrim tërrugëve të atakimit kundër vendimeve gjyqësore.

Në të njëjtin kuptim gjykata ka mbajtur parasysh së aksesi i lire në drejtësi nukpresupozon eksesin në të gjitha rrugët e atakimit dhe në të gjitha instancat gjyqësore tëparashikuara nga Konventa. Në të vërtetë ashtu siç u vendos në vendimin 1/1994 me anëtë ngritjes së disa procedurave speciale për situata të veçanta përfshirë këtu edheprocedurat për ushtrimin e rrugëve të atakimit, ligjbërësi nuk bën gjë tjetër përveçse inënshtrohet parashikimeve kushtetuese rumune të nenit 125 parag. (3) dhe nenit 128.Kësisoj nuk mund të mbështesim idenë sipas të cilës këto lloj procedurash pengojnëaksesin në drejtësi për sa kohe, të gjithë të interesuarit kanë mundësinë e pakufizuar tëpërdorimit të këtyre procedurave në format dhe modalitetet e parashikuara nga ligji.

Megjithatë, GJEDNJ konsideron së për sa kohe e drejta për ankimim ndaj një vendimigjyqësor parashikohet nga legjislacioni i një shteti pale i Konventës, gjykata e apelitthirret sipas konventës për të zgjidhur çështjen duke respektuar të gjitha kriteret eparashikuara nga neni 6 parag. 1179. Por kjo hipotezë nuk aplikohet në rastin kur çështjasillet përpara gjykatës kushtetuese dhe ka të bëjë me aspekte ekskluzive kushtetuese,fazë e cila nuk presupozon një zgjidhje të çështjes në sensin e parashikuar nga neni 6 iKonventës.

Duke marre parasysh që në disa sisteme të së drejtës, ai ndaj të cilit është shprehur njëvendim dënimi në seancën e parë konsiderohet sikur të jete një person i dënuar, edhe pseprocesi akoma vazhdon, GJEDNJ ka vendosur që një vendim i tille nuk mund tëkonsiderohet së respekton kërkesat e nenit 6 KEDNJ për sa kohe verdikti i dënimit apopafajësisë nuk është akoma i formës së prerë dhe definitiv. Kjo nënkupton që edhe pseneni 6 nuk parashikon shprehimisht të drejtën për një gradë të dyfishte juridiksioni nëfushën penale, e drejtë të cilës i referohet neni 2 i Protokollit 7 të Konventës, çështja ecila është në rrugët e ankimimit bën pjesë në procesin e zgjidhjes së çështjes dhe duhetpër pasojë të respektojë standardin minimal të parashikuar dhe vendosur nga neni 6.

Si konkluzione për këtë pike, që kanë një rendësi përfaqësuese për realitetin eShqipërisë, Rumanisë dhe Rusisë do të vëmë re së gjykatat në këto tre vende janë gjithnjëe me shumë të ngarkuara ndërsa burimet materiale dhe njerëzore janë po ato dhe tëpamjaftueshme për të siguruar eficiencen e gjyqësorit, duke pasur si rezultat njëmbingarkese të sistemit gjyqësor e cila ndikon dhe në cilësinë e aktit të drejtësisë.

Duke u munduar të interpretojnë nocionin e aksesit në drejtësi, gjykatat gjithmonë e meshumë janë mbingarkuar, duke harruar parimin e balancimit të pushteteve, parim kyparashikuar shprehimisht në kushtetutat e të tre vendeve.

179 Shih Delcourt vs. Belgjikes (1970)

102

Zgjerimi në praktikë i sferës së veprimit të pushtetit gjyqësor në dëm të pushteteve tëtjera, ka bërë që shpeshherë individët të kërkojnë të evitojnë procedurat administrative qëpresupozojne rregulla strikte dhe taksa/tarifa gjyqësore të mëdha, duke ju drejtuar direktegjykatave për detyrimin e autoriteve administrative që të lëshojnë disa akte ose të kryejnëdisa veprime të caktuara.

Një situatë e veçantë paraqitet në Rumani me vendimin 1222/2008 të gjykatësKushtetuese e cila konstatoi ekzistencën e një konflikti juridik me natyrë kushtetuesemidis Presidentit të Rumanisë, nga një anë, dhe pushtetit gjyqësor përfaqësuar ngaGjykata e Larte dhe e Kasacionit nga ana tjetër. Konflikti lindi për shkak së Gjykata eLarte dhe e Kasacionit nuk mbajti parasysh një vendim të gjykatës Kushtetuese dhedispozitat ligjore në fuqi. Gjykata Kushtetuese vendosi që vendimi i gjykatës së Lartedhe Kasacionit, nuk i është opozabile dhe e detyrueshme Presidentit të Rumanisë. Lidhurme këtë vendim duhet saktësuar se gjykata e kontrollit kushtetues vendosi së vendimi igjykatës së Larte dhe Kasacionit nuk ka fuqi detyruese mbi Presidentin e Rumanisë pasiPresidenti nuk ishte pjese e procedurës gjyqësore, ndërsa në procedurën gjyqësore kishmarrë pjesë Institucioni i Presidentit, ose siç njihet në Rumani, AdministrataPresidenciale.

Çështja Buzescu vs. Rumanisë

Nr. 61302/00 dt. 04.02.2005180

z. Buzescu ka ushtruar profesionin e avokatit në Dhomën e Avokatëve Konstanca qëprej vitit 1977 deri në 1981 kur emigroi në SHBA. Atëherë autoritetet rumune i hoqënshtetësinë rumune dhe Dhoma e Avokatisë me një vendim të tetorit 1981 vendosi fshirjene tij nga rregjistri i avokatëve. Në 1991 z. Berzescu rifiton shtetesinë rumune dhe në prill1991 i kërkoi Dhomës së Avokatëve Konstanca anullimin e vendimit të vitit 1981 dukepretenduar që nuk kish kërkuar kurrë heqjen e emrit të tij nga lista dhe rregjistri iavokatëve. Dhoma e Avokatëve e riregjistroi por me specifikën avokat i papërputhshëmpër sa kohë ishte dhe anëtar i Dhomës së Avokatëve të New York-ut. Në 1994 ankimuesiformon shpk Petru Berzescu, ku ishte ortak i vetëm dhe aktiviteti kryesor ishtekonsulenca për bizneset. Në 19 maj 1996 Dhoma e Avokatëve vendosi heqjen e gjendjessë papërputhshmërisë të z. Berzescu dhe regjistrimin e tij në tabelën e avokatëve nëfunksion. Por në 27 qershor 1996 Dhoma e Avokatisë e anulloi vendimin e muajit majpasi ai ishte i paligjshëm për shkak se ishte bazuar në një vendim te paligjshëm si ishte aii 8 majit 1991 duke argumentuar kete qendrim me nenin 6 parag 3 gërma “j” eDekretligjit nr. 90/1990 Për disa masa për organizimin dhe ushtrimin e profesionit tëavokatisë në Rumani” ku Dhoma Avokatëve Konstanca ka vepruar ultra vires përmarrjen e vendimit të 8 majit 1991. Vendimi i 27 qershorit 1996 nuk i komunikohetankimuesit deri ne datëm 10 shkurt 1998 kur ai ishte përfshirë në një proces tjetër pranëGjykatës së Apelit Bukuresht ku kërkonte gjykatës t`i njihte të drejtën e transferimit ngaDhoma Avokatëve Konstanca tek ajo Bukuresht.

180 http://hotararicedo.ro/index.php/article_access/view_article/181

103

Ankimuesi pretendon se DHA e Rumanisë me vendimin e 27 qershorit 1996 ku juanullua rregjistrimi në Dhomën e Konstancës si dhe procedurat me anë të së cilave ështëmarrë ky vendim, janë kryer duke shkelur nenin 6 parag 1 i KEDNJ. Dhoma e kaadoptuar vendimin pa degjuar palën, vendimi nuk i është komunikuar dhe me veprimet emëtejshme gjykatat nuk kanë arritur të zgjidhin në tëësi konfliktin, nuk kanë analizuarargumentat principale të ankimuesit duke shkelur nenin 6 parag 1 të KEDNJ.

Në lidhje me vendimin e 27 qershorit 1996, GJEDNJ theksoi se: “nderhyrja fillestare eorganizmave administrative ose profesionale, të cilat kanë ose jo kompetenca gjyqësore,por që nuk përmbushin të gjitha kërkesat, mund të justifikohet nëse këto organizma inënshtrohen kontrollit të mëvonshëm të një organi gjyqësor me kompetencë të plotë, qëgaranton të drejtat e parashikuara në nenin 6 parag 1. (shih La Compte, Van Leuvendhe De Meyere vs. Belgjikes, 23 qershor 1986, prag 51).

Gjykata theksoi se per a contrario me cështjen Albert dhe Le Compte, çështja për të cilënu shpreh Dhoma Avokatëve të Rumanisë me vendimin e 27 qershorit 1996 i ështënënshtruar më pas kontrollit gjyqësor në të gjitha shkallët dhe aspektet duke pasurprocedura publike dhe duke i ofruar ankimuesit me anë të deklaratave me gojë ose meshkrim mundësinë të mbrojë pikëvështrimin e tij. Për sa i përket pretenimit për dëm tëshkaktuar nga DHAR për moskomunikim deri në shkurt të 1998 t 137 vendimit, Gjykatavuri re se: “ ankimuesi nuk ka pësuar asnjë dëm të pandreqshëm duke pasur parasysh senë mars 1998 mund ta atakonte ne gjykatë vendimin e DHAR, pasi akoma nuk kishtendërhyrë afati i parashkrimit”.

Gjykata e konsideron Dhomën e Avokatëve të Rumanisë si një organ administrativ dheprofesional pergjegjës që ka anulluar vendimin e hyrjes në Dhomë të z. Bersescu pas 5vitesh dhe në vazhdimësi refuzoi që të zgjidhë çështjen edhe pse ankimuesi e ka kërkuardisa herë. Nëse DHAR e kishte të pamundur lejimin e hyrjes së z. Berzescu në Dhomëvetëm në bazë të kërkesës së paku Dhoma është përgjegjëse për mostregimin eprocedurës që duhet ndjekur.

Çështja Irimia vs. Rumanisë181

Fletore Zyrtare e Rumanisë, Pjesa 1, nr. 288/2013 vendim i datës 17 qershor 2008

Në 24 mars 1992 Gjykata Pascani pranoi padinë e ankimuesit dhe i njohu të drejtën epronësisë së bashku me vëllezërit për një sipërfaqe prej 8,64 hektarë në komunënStolnicieni Prajescu, vendim ky që mbeti i formës së prerë.

Në 17mars 1993 autoriteti administrativ i rrethit i njohu të drejtën e pronësisë tëankimuesit dhe urdhëroi institucionet lokale që t`i lejojnë të hyjë në posedimin e 8.64hektarëve tokë bujqësore. Institucionet lokale nuk e përmbushën detyrimin dhe pë pasojëankimuesi ngriti një padi në contencios administrativ.

Ne 18 nentor 1994 Gjykata e Apelit Iasi me vendim te formes se prere detyroi autoritetetlokale te jape ne posedim te ankimuesit dhe vellezerve te tij nje toke prej 8.64 hektaresh.

181 http://www.dreptonline.ro/spete/detaliu_speta.php?cod_speta=496

104

Ne 18 nentor 1998 ankimuesi dhe 2 vӕllezërit e tij morën në posedim 5 hektare terren nëkomunë. Gjithsesi në 4 korrik 2001 autoritetet lokale anulluan dhënien në posedim tëkëtyre 4 hektareve për arsye se ishin të jashtëligjashme dhe se toka tashmë i ish dhënë njëpersoni të tretë.

Më 27 tetor 2002 autoriteti i rrethit i rinjohu të drejtën e pronësisë ankimuesit. Gjithsesivendimi i 18 nentorti 1998 nuk u ekzekutua asnjëherë.

GjEDNJ vuri re se182 “autoritetet lokale nuk e kanë informuar ankimuesin me anë të njëvendimi zyrtar per pamundesine objektive per te ekzekutuar ad literam vendimin gjyqesorte permendur, dhe nuk kane marre asnje mase te nevojshme per ekzekutimin e ketijvendimi me ane te kompensimit. Per me teper gjykatat vendase nuk jane shprehurasnjehere ne lidhje me faktin se ekzekutimi i vendimit te 18 nentorit 1994 ishte i destinuarte deshtonte per shkak te mungeses se tokave ne nivel lokal” .

Çështja Maria Atanasiu dhe të tjerët k. Rumanisë183

Në çështjen Maria Atanasiu dhe të Tjerët k. Rumanisë organet adminsitrative dështuan nëvendosjen menjëherë për kthim prone ose për kompensim për kërkesat e ankuesve nëlidhje me pronat për të cilat gjykatat e brendshme kishin njohur titullin e vlefshëm tëankuesit, pasi shtetëzimi kishte qenë i paligjshëm.

Pas rënies së regjimit komunist Shteti miratoi Ligjet nr. 112/1995 dhe 10/2001, të cilatpërcaktuan parimin e kthimit të pronave të patundshme dhe kompensimit në rastet kurkthimi nuk ishte i mundur më. Çështja në fjalë lidhet me dy padi, në të cilat vendimetpërfundimtare të gjykatave të brendshme u kishin njohur ankuesve titullin e vlefshëm mbipronësinë, pasi shtetëzimi në regjimin komunist kishte qenë i paligjshëm. Dy ankuesit eparë ngritën dy padi, ku kërkonin kthimin e pronës së tyre. Procesi i parë përfundoi menjë vendim të formës së prerë më datë 11 mars 2005, nëpërmjet të cilit Gjykata e Lartë eKasacionit dhe e Drejtësisë (“GJLKD”) e rrëzoi padinë e ankuesve për marrjen epronësisë. Kjo Gjykatë u shpreh se veprime të tilla, mbi bazën e dispozitave tëpërgjithshme të Kodit Civil, janë bërë të papranueshme pas hyrjes në fuqi të ligjeve tëposaçme që trajtojnë kthimin e pronës. Në proceset paralele, GJLKD-ja, në vendimin esaj përfundimtar të datës 18 prill 2005, e pranoi padinë dhe urdhëroi këshillin bashkiak tëjepte një vendim për kërkesën e ankuesve. Më 23 mars 2010 këshilli bashkiak i shkroiagjentit të qeverisë së Rumanisë, duke i informuar atë se shqyrtimi i ankesës ishtepezulluar, në pritje të marrjes së disa dokumenteve që mungojnë, e cila përbënte njëkërkesë të mbrojtjes të rrëzuar në proceset gjyqësore të përmendura më lart. Më 18 korrik2001, ankuesi i tretë ngriti padi, ku kërkonte kompensim për tokën e saj, e cila i ishtedhënë universitetit. Në vendimin përfundimtar të datës 30 mars 2006, GJLKD-ja e pranoiçështjen suke iu përmbajtur këndvështrimit se, sipas Ligjit nr 10/2001, Universiteti ishte idetyruar të bënte një ofertë për kompensim që ishte i barabartë me vlerën e pronës, nësekthimi i saj nuk ishte i mundur. Pavarësisht nga propozimet e universitetit për organet

182 Parag 18183 Maria Atanasiu dhe të Tjerët k. Rumanisë, nos. 30767/05 dhe 33800/06, vendim, datë 12 tetor 2010,bërë përfundimtar më 12 janar 2011https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016805924c3

105

përgjegjëse, në datën e vendimit të Gjykatës Evropiane ankuesi i tretë ende nuk kishtemarrë asnjë kompensim. Në një vendim interpretues të datës 19 mars 2007, detyrues përtë gjitha gjykatat e brendshme, GJLKD-ja u shpreh se: “gjykatat e brendshme kishinjuridiksion të përcaktonin për themelin e çështjes dhe, kur ishte e nevojshme, tëurdhëronin kthimin e pronës në fjalë ose dhënien e kompensimit, nëse organetadministrative kishin dështuar të përmbushnin parashikimet e dhëna në Ligjin nr.10/2001.”

Gjykata Evropiane vëren se: “Ishte e qartë nga praktika e brendshme se organetpërgjegjëse dështonin vazhdimisht në detyrimin e tyre për t’iu përgjigjur kërkesave përkthim dhe kompensim prone brenda afateve kohore të ligjeve përkatëse. Ky problemsistematik, i cili pengon vënien në përdorim të procedurës së përcaktuar në Ligjin nr.10/2001, i kishte penguar personat në fjalë nga rishikimi i vendimeve administrative ngagjykatat. Si pasojë, Gjykata u shpreh se para mjetit efektiv ligjor të përcaktuar nëvendimin e datës 19 mars 2007, ankuesit nuk kishin mundësi të kërkonin kthim të pronëssë tyre në gjykatat e brendshme. Dështimi i organeve administrative për t’ju përgjigjurkërkesave për kthim prone të bëra sipas Ligjeve nr. 112/1995 dhe 10/2001, kombinuarme mungesën e mjetit efektiv ligjor përbën një barrë jo përpjesëtimore për ankuesit, dukecenuar kështu vetë thelbin e të drejtës së tyre për t’ju drejtuar gjykatës”.

Gjykata u shpreh se “për rrethanat ishin marrë masa të pamjaftueshme legjislative dheadministrative, të paafta për t’ju ofruar të gjitha palëve të prekura nga procesi i kthimitnjë zgjidhje koherente dhe të parashikueshme në përpjesëtim me qëllimet e interesit tëpublikut.” Në përfundim, Gjykata tha se fakti që ankuesit nuk kishin marrë kompensimdhe nuk kishin asnjë siguri në lidhje me kohën kur mund ta merrnin këtë kompensim, ungarkonte atyre një barrë jo përpjesëtimore dhe të tepërt.

4.3 Vendime të Gjykatës Evropiane të Drejtave të njeriut kundër Shqipërisë si dhevendime të GJK shqiptare

4.3.1 E drejta për tu mbrojtur në procesin administrativ sipas jurisprudencës seGJEDNJ dhe GJK shqiptare.

Neni 31/ç i Kushtetutës shqiptare parashikon së “kushdo gjatë procesit penal ka tëdrejtë...të mbrohet vetë ose me ndihmën e një mbrojtësi ligjor të zgjedhur prej tij; tëkomunikojë lirisht dhe privatisht me të si dhe t’i sigurohet mbrojtja falas, kur nuk kamjete të mjaftueshme.” Kjo e drejtë garantohet edhe nga dispozitat përkatëse të KPP dheligjeve të tjera. GJK, gjatë elaborimit të së drejtës së mbrojtjes është referuar edhe tekqëndrimi i GJEDNJ lidhur me këtë element të procesit të rregullt. GJEDNJ ka theksuarse, ndërsa neni 6/3 c) i KEDNJ i jep të drejtën çdokujt që është akuzuar për një vepërpenale “të mbrohet vetë ose nëpërmjet një mbrojtësi”, nuk specifikon mënyrën eushtrimit të kësaj të drejte. Konventa iu le shteteve anëtare të bëjnë zgjedhjen e mjeteveqë do të mund të sigurojnë brenda sistemit të tyre gjyqësor të drejtën e mbrojtjes. Detyra

106

e GJEDNJ konsiston vetëm në kontrollin që ajo ushtron për të verifikuar nëse metoda qëata kanë zgjedhur është e pajtueshme ose jo me kërkesat e gjykimit të drejtë184.

4.3.2 Ekzekutimi i vendimeve në Shqipëri

Detyrimi i organit publik që të ekzekutoje aktet administrative që janë nxjerre gjatë njëprocedimi administrativ dhe nuk janë ankimuar është një nga elementet me tërëndësishëm të procesit të rregullt ligjor në të drejtën administrative. Normalisht, organipublik nuk mund të kryeje asnjë veprim ekzekutimi perverse në zbatim të një aktiadministrativ i cili behet i ekzekutueshëm sipas parashikimeve të Kodit të ProceduraveAdministrative ose ligjeve të veçanta.Procesi i ekzekutimit të akteve administrative që kanë dale gjatë një procedimiadministrativ është shume i rëndësishëm, sepse pa fazën e ekzekutimit, i gjithë procesinuk do të kish kuptim185.Kësisoj në çështjen Ramadhi dhe të tjerë kundër Shqipërisë186 kemi rastin e moszbatimittë vendimeve të dt 7.6.1995 dhe 20.9.1996 të Komisionit të Kthimit dhe Kompensimit tëPronave të Kavajaes i cili u njohu me anë të këtyre vendimeve titullin e pronësisëankuesve si bashkëpronarë të dy dyqaneve dhe të një parcele toke me sipërfaqe 15.500m2. në pamundësi për t`u kthyer të gjithë pronën në tërësi, komisioni vendosi që ankuesittë marrin në pronësi sipërfaqen prej 10.000 m2 ndërsa për 2 dyqanet dhe sipërfaqen 5.500m2 të kompensoheshin sipas ligjit për Pronësinë.

Në parim mund të marrim në konsideratë mundësinë e ekzekutimit të një vendimiadministrativ vetëm atëherë kur ky vendim është i formës se prere. Edhe në çështjen esjelle Ramadhi dhe të tjerë kundër Shqipërisë duhet pasur parasysh që vendimet ekomisionit të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave ashtu sikurse vendimet e gjykatës,gjeneronin tituj pronësie të detyrueshëm. Pra këto tituj janë të ekzekutueshëm. „Për metepër – citojmë- (parag. 34) për mese 12 vjet këto vendime nuk janë kundërshtuar paragjykatave, pra ato janë vendime qartësisht përfundimtare...”

Nga sa me sipër vetë GJEDNJ shprehet se... „49. Gjykata, vëren se, pavarësisht nësevendimi përfundimtar për t`u ekzekutuar merr formën e një vendimi gjykatë ose vendimitë një autoriteti administrativ, legjislacioni i brendshëm dhe Konventa parashikojnë që aiduhet të ekzekutohet. Asnjë mase nuk është ndërmarre për të ekzekutuar vendimet eKomisionit në favor të ankuesve.”

Nga ana tjetër duhet pasur parasysh se në përputhje me nenin 165/2 „Ekzekutimi i akteveadministrative realizohet me mënyrën dhe mjetet e ekzekutimit, të cilat garantojnëekzekutimin, duke shkaktuar demin me të vogël të mundshëm ndaj të drejtave dheinteresave të ligjshëm të subjektit, ndaj të cilit kryhet ekzekutimi”.

Çështja objekt shqyrtimi paraqet veçori të kësaj natyre pikërisht për faktin se për sa ipërket garantimit dhe respektimit të së drejtës së pronës së pronarëve të ligjshëm,

184 Çështja Quaranta k. Zvicrës, datë 24 maj 1991.185 Ermir Dobjani, E drejta Administrative, Botime Emal 2016, fq 80186 Vendimi 38222/02 i dt 13.11.2007

107

GJEDNJ-ja ka konstatuar dështimin e vazhdueshëm të autoriteteve kompetente shqiptarepër të marrë masat e duhura ligjore, administrative e buxhetore për të hequr të gjithapengesat për dhënien e kompensimit për pronat e shtetëzuara ose të shpronësuara, për tëparashikuar rregullat procedurale dhe për t’i zbatuar ato në praktikë, si dhe për të zbatuarvendimet gjyqësore dhe ato administrative në funksion të njohjes së të drejtave tëpronësisë. Ajo ka vlerësuar se këto mangësi vazhdojnë të çojnë në ndërhyrje tëpajustifikuara në të drejtën e gëzimit paqësor të pasurisë, në kuptim të nenit 1 tëProtokollit nr. 1 të KEDNJ-së. Po ashtu dështimi i vazhdueshëm në përcaktimin e afatevetë qarta kohore për kthimin e pronës bona fide krijon gjendje pasigurie në lidhje merealizimin e të drejtave të pronësisë, duke i ngarkuar pronarët e ligjshëm me një peshëjopërpjesëtimore dhe të tepërt (shih vendimet e GJEDNJ-së në çështjet “Beshiri dhe tëtjerë kundër Shqipërisë”, datë 12.02.2007; “Driza kundër Shqipërisë”, datë02.06.2008;“Ramadhi kundër Shqipërisë”, datë 02.06.2008)187.

Gjithsesi ka mjaft raste kur shteti shqiptar dhe autoritetet e tij administrative aposhtetërore edhe pse mund të kenë marrë të gjitha masat për të zbatuar një aktadministrativ apo vendim gjykate, sidomos në fushën e kthimit dhe kompensimit tëpronave, gjithsesi kanë qenë në pamundësi efektive dhe objektive për t`i zbatuar këtovendime. Kësisoj, i referohemi çështjes Nikolaus dhe Jurgen Treska vs. Shqipërisë dheItalisë188. Në çështjen konkrete, Gjykata ka konstatuar tashmë se refuzimi i kërkesës sëankuesve nga autoritetet kombëtare për të lëshuar një urdhër ekzekutimi të vendimeveadministrative dhe të gjykatës në favor të tyre, nuk përbën një kufizim të shpërpjesëtuarmbi të drejtën e aksesit në gjykatë, sipas nenit 6, paragrafi 1 i Konventës. Gjykata nuk kadyshim se mosveprimi nga ana e autoriteteve shqiptare për të marrë masa ekzekutuese,ishte “në interes të përgjithshëm”, për sa i përket nevojës për të shmangur prishjen emarrëdhënieve midis Shqipërisë dhe Italisë, pengimin e mirëfunksionimit të atij misionidiplomatik shtetëror në Shqipëri189.

4.3.3 Vendime të GJEDNJ kundër Shqipërisë për mohimin e të drejtës për akses nëgjykatë kundër vendimeve administrative

E drejta për akses në gjykatë është një garanci bazë për mbrojtjen e të drejtave të cdoindividi sidomos kur të drejtat e tij shkelen nga institucionet e administratës publike tëcilat kanë për detyrë ofrimin e shërbimit si dhe mbrojtjen efektive të të drejtave dheinteresave të qytetarëve. Herë pas here administrata shqiptare por edhe parashikimetligjore evazive ju kanë mohuar individëve të drejtën për akses në gjykatë kundërvendimeve administrative. Kësisoj i referohemi edhe çështjes Dauti vs. Shqipërisë190. Kjo

187Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr. 39 dt. 25.6.2015, Mendimi i Pakices i gjyqtarit Vladimir Kristo188 Ankimimi nr. 26937/04 dhe vendimi i dt. 29.6.2006189

http://www.qbz.gov.al/botime/permbledhese/Permbledhje%20e%20vendimeve%20te%20Gjykates%20Europiane%20per%20te%20Drejtat%20e%20Njeriut.pdf190 Ankimimi nr. 19206/2005 vendimi i datës 3 shkurt 2009

108

çështje trajton shkeljen e të drejtës për akses në gjykatë kundër vendimeve administrativeqë kanë të bëjnë me përfitimet për statusin e invaliditetit të ankuesit (shkelje e Nenit 6.1të Konventës). Gjykata Evropiane ka konstatuar se Komisioni i Apelimit mbiekzaminimet mjekësore, në aspektin e punës që kryen nuk përbën “një gjykatë të pavarurdhe të paanshme” dhe se vendimet e tij, sipas legjislacionit të fuqi në atë kohë, nuk mundtë kundërshtohen para një gjykate191.Nga ana tjetë nenet 18 dhe 137 të Kodit të Procedurave Administrative sanksionojnëparimin e kontrollit gjyqësor të vendimeve administrative, me kusht që të jenë përdorur tëgjitha mjetet e brendshme të ankimit administrativ.Më pas GJEDNJ shprehet se: “Ndërsa neni 6 § 1 parashikon “të drejtën për në gjykatë”,ai nuk i detyron shtetet kontraktuese t’ia nënshtrojnë mosmarrëveshjet në lidhje me të“drejtat dhe detyrimet civile” ,një procedure të zhvilluar në të gjitha fazat e saj para“gjykatave” që përmbushin kërkesat e ndryshme të nenit. Nevoja për fleksibilitet dheefiçencë, që janë plotësisht në pajtim me mbrojtjen e të drejtave të njeriut, mund tajustifikojnë ndërhyrjen fillestare të organeve administrative ose profesionale dhe, aq mëtepër, të organeve gjyqësore që nuk përmbushin këto kërkesa në çdo aspekt. “E drejtapër në gjykatë” mbulon çështjet e faktit po aq sa edhe çështjet e ligjit (shih Le Compte,Ven Leuven dhe De Meyere v. Belgium, 23 qershor 1981, § 51, seria A nr 43). 47.Gjykata vëren që në bazë të nenit 6 § 1 të Konventës, është e nevojshme që vendimet eorganeve administrative që nuk përmbushin vetë kërkesat e këtij neni duhet t’inënshtrohen kontrollit pasues të një “organi gjyqësor që ka juridiksion të plotë” (shihpër shembull, Ortenberg v. Austria, 25 nëntor 1994, § 31, seria A nr 295-B, dhe Crisan v.Rumania, nr 42930/98, § 24, 27 maj 2003).”192

E drejta që procedura administrative të shqyrtohet nga një organ kompetent iadministratës Publike për shkak të ndryshimeve të herë pas hershme që ka pësuar bazaligjore në fushën e së drejtës administrative ka çuar deri në cënimin e parimit kushtetuestë sigurisë juridike. Kësisoj në çështjen Mullai dhe të tjerë kundër Shqipërisë193 vemë rese si familja Mullai dhe shoqëria e ndërtimit e ngakuar nga pronarët për të kryer punimeka marrë më 23 tetor 1998 dhe 22 dhjetor 1998 nga Këshilli i Rregullimit të Terriotorit tëBashkisë Tiranë leje planifikimi dhe leje ndërtimi, kurse 1 vit më vonë Prefekti i Tiranësnjofton pezullimin duke deklaruar lejen të pavlefshme për shkak se duhet të nxirrej ngaKKRT. Dhe Bashkia kishte kaluar kompetencat e saj duke lejuar ndërtimin e një ndërtesekaq të madhe në qendër të Tiranës. Me pas arrihet që me ndërhyrjen e Bashkisë punimettë rifillojnë por në fillim të vitit 2000 të ndërhyjë Ministri i Punëve Publike duke u bazuarnë faktin që vendimet e KRT bashkiake (shih paragrafin 12 më lart) duhej tëshqyrtoheshin dhe të aprovoheshin nga KKRT-ja. Dhe kësisoj kjo maratonë midisinstitucionesh dhe vendimesh lejimi punimesh dhe pezullimesh vazhdon deri më korrik2001 kur shprehet Gjykata e Apelit.

191

http://www.qbz.gov.al/botime/permbledhese/Permbledhje%20e%20vendimeve%20te%20Gjykates%20Europiane%20per%20te%20Drejtat%20e%20Njeriut.pdf192 Paragrafet 46-47 të çështjes Dauti vs. Shqipërisë193 Ankimimi nr. 9047/07 vendimi i datës 23 mars 2010

109

Kësisoj në paragrafët 671 dhe 672 të vendimit të sipërcituar Gjykata konkretisht shprehetse: “Për më tepër, mënyra në të cilën autoritetet e tjera vendase kanë proceduar nuk kaqenë aspak në përputhje me detyrimin e Palës Shqiptare për të trajtuar situatën eankuesve në mënyrën më të qartë dhe koherente të mundshme dhe me qëndrueshmëri tëplotë (shih Beyeler k. 315 Italisë [GC], nr.33202/96, § 120, ECHR 2000-I). Shkresat eautoriteteve vendore, të datave 1 gusht dhe 19 shtator 2007, i kanë shtuar konfuzionmungesës së vazhdueshme të qartësisë dhe sigurisë (shih paragrafët 632 dhe 636 mëlart). Më tej, asnjë nga urdhrat e pezullimit të dhënë pas datës 29 mars 2001 nuk kanëpërmendur pavlefshmërinë e lejes së ndërtimit si shkak justifikimi në argumentimin e tyre(shih paragrafët 623–624 dhe 637–639 më lart). 672. Nisur nga arsyetimet e ndërlidhuratë përmendura më lart, Gjykata vlerëson që ka pasur shkelje të parimit të sigurisëjuridike sa i përket arsyetimit të njëtrajtshëm në vendimet e gjykatave vendase lidhur meligjshmërinë e lejes së ndërtimit.”Praktikisht në çështjen e mësipërme rezulton e kundërta më konkretisht, edhe atëherë kurindividi përdor në ekses të gjithë rrugët gjyqësore, por nga ana tjetër janë vetë gjykatatato që krijojnë konfuzion, dhe në këtë rast është vetë Gjykata e Lartë, atëherë e drejta përakses në gjykatë konsiderohet joefektive dhe çon në mohimin ose mosefektivitetin e tëdrejtës për akses në gjykatë.Më konkretisht citojmë gjykatën e Strasburgut rreth rolit që duhet të luajnë pikërishtgjykatat në tërësi dhe ajo kushtetuese në veçanti: “ Gjykata vlerëson se kundërshtì të tillabrenda të njëjtit vendim të Gjykatës së Lartë janë të papajtueshme me funksionin e sajgjyqësor. Roli i një Gjykate të Lartë në një Palë Kontraktuese është pikërisht të zgjidhëkonfliktet, të shmangë divergjencat dhe të jetë e njëtrajtshme. Në të vërtetë, në çështjenaktuale, vetë Gjykata e Lartë është bërë burim i pasigurisë duke cenuar besimin publik nësistemin e drejtësisë dhe shtetin ligjor (shih, mutatis mutandis, Beian k. Romania (nr. 1),nr. 30658/05, §§ 37-39, ECHR 2007-...).668. Si rezultat, procedurat gjyqësore kanë ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në këtëklimë të përgjithshme të pasigurisë juridike. Pikërisht gjatë këtyre procedurave,ambasada ka kërkuar në thelb heqjen e lejes së ndërtimit. Fakti që gjykata e rrethit kashqyrtuar padinë e ambasadës nënkuptonte që vlefshmëria e lejes së ndërtimit nuk ishtepërcaktuar përfundimisht në serinë e parë të procedurave gjyqësore. Për më tepër, siçduket, vendimi i Gjykatës së Apelit i datës 3 tetor 2003 ka njohur ligjshmërinë e lejes sëndërtimit, ndërkohë që vendimi i Gjykatës së Lartë i datës 20 maj 2005 ka lënë papërgjigje çështjen e ligjshmërisë së saj. (shih paragrafët 616 dhe 620– 621 më lart).”

110

KAPITULLI V

ZHVILLIMI I PARIMIT TË PROCESIT TË RREGULLT GJYQESOR DHELIGJOR SIPAS LEGJISLACIONIT SHQIPTAR

5.1 Evolucioni i konceptit të procesit të rregullt ligjor administrativ në Shqipëri.Parimi kushtetues i procesit të rregullt ligjor në të drejtën administrative nëShqipëri.

Zbatimi i përkohshëm i legjislacionit osman dhe zëvendësimi i tij me një legjislacionkombëtar të përparuar ishin shtruar nga Qeveria Kombëtare e Vlorës në vitin 1912. Nëprogramin e Qeverisë demokratike të kryesuar nga F.S.Noli ishte parashikuarshprehimisht zgjidhja e shpejtë e kësaj detyre. Por rrjedhja e ngjarjeve të njohura qëndoqën njëra-tjetrën në jetën politike shqiptare pengoi në atë kohë realizimin e saj. Vetëmnë periudhën nga viti 1925 deri në vitin 1932 u bë e mundur të vendosen themelet elegjislacionit të ri shqiptar, mbështetur në parimet e së drejtës evropiane sidomoslegjislacionit italian dhe francez194.

E drejta administrative e regjimit zogist ishte tërësia e normave që rregulloninorganizimin, kompetencat dhe veprimtaritë e organeve të administratës shtetërore zogiste,si dhe kontrollin mbi punën e secilës hallkë të aparatit administrativ11 . Legjislacioniadministrativ i këtij shteti nuk ka qënë i përmbledhur në një Kod të posaçëm, porpërbëhej nga një numër i madh aktesh normative të këtij karakteri që ishin frymëzuar osemarrë nga legjislacioni italian. Konkretisht aktet, të cilët parashikonin organet e larta tëadministratës shtetërore në të njëjtën kohë parashikonin dhe rregulla për ushtrimin eveprimtarisë së tyre. Kështu pozita juridike dhe kompetencat kryesore të qeverisë ishinpërcaktuar hollësisht në dispozitat e Statutit Themeltar. Procedura të tilla si rendi i ditës,diskutimi në mbledhje kanë qenë padyshim prezente pavarësisht nga fakti së zgjidhja që ijepej çështjeve ishte në përshtatje të plotë me udhëzimet që kryeministri kishte marrëparaprakisht nga mbreti 195.

Por organizimi shtetëror përfshinte dhe organet lokale të administratës, të cilat veproninnë zbatim të Ligjit “Mbi administratën civile”13 , përfshirë këtu dhe KëshillinAdministrativ. Në këtë periudhë kohore ekzistonte dhe Bashkia, e cila ishte person juridikmë vete. Ligji “Mbi organizimin dhe funksionimin e bashkive” datë 01.12.1928parashikonte mënyrën e krijimit dhe procesin vendimmarrës të saj nëpërmjet Këshillit tëpërhershëm. Pra, midis burimeve të drejtpërdrejta e më kryesorë të drejtës administrativedhe që natyrisht kanë në përmbajtje të tyre elementë të procedurës administrativepërmendim:

Ligjet organike dhe rregulloret e secilës ministri e çdo institucioni qendror;

194 Grup Autorësh, Gjilani.F. etj “Historia e shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri” Fq.387195 Alma Faskaj Vokopola, Punimi i disertacionit rreth procedimit Administrativ, fq 8http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2014/05/Doktoratura-Alma-Faskaj-Vokopola-Fakulteti-i-Drejtesise-Departamenti-i-te-Drejtes-Publike.pdf

111

Ligjet organike të organeve të ulëta të administratës civile, siç ishte ligji ‘Mbiadministratën civile”, duke përmendur këtu në të njëjtën kohë dhe Ligjin “Mbiorganizmin dhe funksionimin e bashkive” dhe ligji “Mbi bashkinë e kryeqytetit”196

Parimi i sigurimit dhe garantimit të procesit të rregullt ligjor në të drejtën administrativeashtu siç është edhe për të degët e tjera të së drejtës, civile, tregtare apo penale, mbetetthelbësor edhe për të drejtën administrative.

Si parim kryesor edhe kushtetues ky parim është sanksionuar dy here në tekstin e Kodit tëri të Procedurave Administrative , që në fillim në nenin 1 ku përcaktohet qëllimi i ligjitdhe citojmë: “ky kod ka për qëllim të siguroje realizimin efektiv të funksioneveadministrative në shërbim të personave , si dhe mbrojtjen e të drejtave dhe të interesavetë ligjshëm të tyre, në realizimin e këtyre funksioneve, duke zbatuar parimin e procesit tërregullt ligjor”197. Parimi i procesit të rregullt ligjor vazhdon të nënvizohet edhe nënenin 4 pika 2 e ligjit 44/2015 ku citohet së “te drejtat apo interesat e ligjshëm të një palenuk mund të cenohen nga veprimi administrativ, përveç së kur parashikohet nga ligji dheduke respektuar një proces të rregullt ligjor”.

Duke analizuar këto dispozita rezulton së në radhe të parë ligjvënësi dëshiron që rregullate parashikuara në këtë Kod të bëjnë të mundur, që së pari të realizohen funksionetpublike administrative nga ana e organeve publike, së dyti këto funksione të realizohenvetëm në shërbim të personave198, së treti që veprimtaria e organeve publike duhet edhet`i mbroje të drejtat dhe interesat e ligjshëm të këtyre personave, dhe së katërti, kur duhetqë të cenohen të drejtat dhe interesat e ligjshme të një pale, cenimi duhet të jete iparashikuar me ligj. Pra si përfundim konkludojmë së të gjitha funksionet, aktet apoveprimet e administratës, të realizuara me sipër, veçmas apo së bashku duhet tërealizohen nëpërmjet një procesi të rregullt ligjor199.

Deri vonë në vitet 2000 në Shqipëri kishte diskutime të gjera rreth dallimit midiskoncepteve “shtet ligjor” dhe “shtet i së drejtës”. Kjo për arsye së në periudhëntotalitare konsiderohej që pasja e një shteti ligjor përkonte dhe me maksimumin edemokratizimit të një vendi dhe mbizotërimit të vullnetit të popullit, pavarësisht së nëshumë prej ligjeve të kohës ndaloheshin të drejta themelore si liria e shprehjes, emendimit, e besimit, e lirisë së preferencave seksuale etj200.

196 Idem197 Neni 1 i ligjit 44/2015198 Me persona do të nenkuptojme çdo person fizik, juridik si dhe çdo subjekt të së drejtës sipaslegjislacionit në fuqi199 Ermir Dobjani, “ E Drejta Administrative – pjesa e pergjithshme”, Botimet Emal, Tirane 2016, fq.70200 Neni 55 Kodi Penal i republikes Popullore Socialiste, Nr. 5591 dt 15.6.1997 citojme: Agjetacion dhepropagande kundër shtetit: Agjitacioni e propaganda fashiste, antidemokratike, fetare, luftënxitëse,antisocialiste, si edhe përgatitja, përhapja ose ruajtja për përhapje e literaturës me përmbajtje të tillë përtë dobësuar ose minuar shtetin e diktaturës së proletariatit, dënohet:me heqje të lirisë nga tre gjer nëdhjetë vjet.Po këto verpa, kur janë kryer në kohë lufte ose kanë shkaktuar pasoja veçanërisht të rënda, dënohen:me heqje të lirisë jo më pak së dhjetë vjet ose me vdekje.

112

Vetëm me ligjin ndryshimin që ju bene dispozitave kushtetuese me ligjin “Për të drejtatdhe liritë themelore të njeriut”, filloi për here të parë të flitej për shtet të së drejtës si dhepër rrjedhoje për proces të rregullt ligjor. Shteti i së drejtës presupozon jo vetëm pasjen enjë shteti ligjor me ligje të zbatueshme por edhe ligje të drejta të cilat njohin të drejtatuniversale të njeriut, të drejta që i takojnë qenieve njerëzore që me lindjen e tij dhe qështeti nuk i krijon si në rastin e të drejtave pozitive por i mbron dhe i garanton ato. Ligjipër të drejtat dhe liritë themelore të njeriut në nenin 38 parashikonte shprehimisht së“Liria, prona ose të drejtat e pranuara me ligj nuk mund të cenohen pa një proces tërregullt ligjor”.

Pas viteve 1998 zhvillimi i nocionit për një proces të rregullt ligjor mori hov, kjo dhe përshkak të hyrjes në fuqi të Kushtetutës e cila aktualisht është akoma në fuqi. Por dukemarre shkas nga përmbajtja e nenit 42 të Kushtetutës sonë201 ky parim ka qene trajtuarsikur i përkiste vetëm procedurave gjyqësore, duke mos u kuptuar që parimi për proces tërregullt ligjor nënkupton kontrollin edhe të aktit ligjor i cili mund të jete objekt i vetëprocesit gjyqësor. Me anë të parimi për proces të rregullt ligjor mund të shohimvlefshmërinë apo kushtetutshmërinë e një akti administrativ që në momentin e lëshimit tëaktit nga organi kompetent dhe me anë të procedurave administrative pa arritur deri nëprocesin gjyqësor mund të mënjanohen parashikimet e paligjshme apo cenuese të tëdrejtave të njeriut që zbatimi i aktit presupozon.

Sqarimit dhe interpretimit të konceptit të procesit të rregullt ligjor i është kushtuar njëkujdes i veçante sidomos nga Jurisprudenca gjykatës Kushtetuese, e cila” duke qene eorientuar kryesisht nga jurisprudenca e GJEDNJ-se dhe gjykatave të tjera kushtetueseevropiane, nepermjet interpretimeve të kryera ka rritur të krijoje për sistemin kushtetuesshqiptar një origjinalitet dhe një fizionomi të qarte mbi kuptimin e këtij parimi tërëndësishëm kushtetues202.

Madje ka edhe mendime sipas të cilave Gjykata Kushtetuese shqiptare nuk ka nguruar tëevidentoje dallimin që ekziston ndërmjet nenit 6 KEDNJ-se dhe ndërmjet kuptimit jo tënjëllojtë që i jepet procesit të rregullt ligjor në këto dy akte themelore, duke theksuar së“ndërsa në Konvente parashikohet e drejta e individit për një gjykim të drejtë penal apocivil. Në nenin 42/1 të Kushtetutës, dhe në jurisprudencën e konsoliduar të GJK e drejta eprocesit për një proces të rregullt ligjor nuk është e kufizuar vetëm në procesin gjyqësor,por edhe në atë me karakter disiplinor administrativ”203.

Në këtë radhë idesh i referohemi njërit ndër të parët vendime të gjykatës Kushtetuese ivitit 1994204 i cili duke marre në shqyrtim çështjen e kërkuesit Urim Bejleri, Gjyqtar irrethit Tirane me objekt: “Deklarimi i pakushtetutshmërisë së vendimeve nr. 10, datë20.10.1993 dhe nr. 12, datë 12.11.1993 të Këshillit të Lartë të Drejtësisë, në bazë të

201 në Kushtetuten e Republike së Shqiperise e drejta për proces të rregullt ligjor parashikohet shprehimishtnë nenin 42 si një nga të drejtat themelore të qytetareve shqiptare dhe në menyre indirekte në nenin 131germa “f” ku percaktohet jurisdiksioni për çështjet që shtyrton Gjykata kushtetuese.202 Ermir Dobjani, op.cit fq. 71203 Sokol Sadushi “Drejtesia Kushtetuese në Zhvillim”, Tirane, 2012, fq. 654204 Vendimi 8/94 dt 03.11.1994

113

nenit 24, pika 9, të ligjit nr. 7561, datë 29.04.1992 “Për disa ndryshime e plotësime nëligjin nr. 7491, datë 29.04.1991 "Për dispozitat kryesore kushtetuese””.

(…)Gjykata Kushtetuese e Republikës së Shqipërisë, me shumicë votash, vendosi:“Të shpallë antikushtetues vendimin nr. 10, datë 20.10.1993 dhe nr.12, datë

12.11.1993 të Këshillit të Lartë të Drejtësisë”.

Në vendimin e parë nr. 10 dt 20.10.1993 KLD vendoste transferimin nga Gjykata Tiranenë gjykatë n e rrethit Laç”, transferim ky i bërë pa marre pëlqimin paraprak të gjyqtarit,kërkesë kjo sine qua non sipas parashikimeve ligjore për statusin e gjyqtarit. Ndërsa nëvendimin e dyte nr. 12 dt 12.11.1993 u vendos dalja në asistence e gjyqtarit. Kjo bie nëkundërshtim me nenin 10 të ligjit kushtetues nr. 7561, datë 29.04.1992 të vënë në mbrojtjetë gjyqtarëve, sipas të cilit,

"Gjyqtarët e shkallës së parë dhe të apelit kanë imunitet dhe nuk mund të lëvizen nga detyragjatë ushtrimit të funksioneve të tyre. Heqja e imunitetit dhe lëvizja e tyre mund të bëhetvetëm nga organi kompetent në rastet dhe sipas procedurës së caktuar me ligj".

Nga sa me sipër Gjykata Kushtetuese i jep një interpretim të gjere për herë të parë parimitpër një proces të rregullt ligjor, duke cituar se: “Duke u nisur nga të dhënat për mënyrën egjykimit të çështjes së gjyqtarit Urim Bejleri, nga fakti i mungesës së një rregulloreje tëKëshillit të Lartë të Drejtësisë të miratuar e të botuar rregullisht, Gjykata Kushtetuese arrinnë përfundimin së në rastin konkret është shkelur edhe e drejta kushtetuese për një proces tërregullt ligjor, e parashikuar në nenin 38 të ligjit kushtetues "Për të Drejtat dhe LiritëThemelore të Njeriut" nr. 7692, datë 31.03.1993. Kur dispozita kushtetuese elartpërmendur, parashikon së "Liria, prona ose të drejtat e pranuara me ligj nuk mund tëcenohen pa një proces të rregullt ligjor", ajo nuk ka parasysh vetëm qytetarët e thjeshtë,por edhe ata që gjykojnë të tjerët, d.m.th., gjyqtarët. Gjyqtarët kanë një status të përcaktuarnë dispozita kushtetuese, në ligjin mbi organizimin gjyqësor, si dhe në dispozita të aktevendërkombëtare të gjithëpranuara në shtetet demokratike e juridike. Të drejtat që ata gëzojnënë bazë të dispozitave të lartpërmendura, nuk mund të preken, veçse në rastet eparashikuara shprehimisht në këto dispozita dhe sipas procedurave të pranuara po në to.”

Një tjetër vendim i gjykatës Kushtetuese i rëndësishëm për procesin e rregullt ligjorështë vendimi nr. 75 dt 19/4/2002, ku gjykata interpreton nenet 128, 140, 149, pika 2 tëKushtetutës së Republikës së Shqipërisë për procedurën dhe shkaqet e shkarkimit tëProkurorit të Përgjithshëm. Në këtë vendim Gjykata Kushtetuese “çmon të nevojshme tëargumentojë së kuptimi i termave kushtetues që lidhen me shkaqet e shkarkimit duhetparë i lidhur ngushtë me gjithë procesin ligjor që ndjek Kuvendi në rastet kur inicionprocedurat për shkarkim të gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese, të gjyqtarëve të Gjykatëssë Lartë dhe të Prokurorit të Përgjithshëm.

Nëse gjyqtari i Gjykatës Kushtetuese, i Gjykatës së Lartë, apo Prokurori i Përgjithshëmrezulton së ka shkelur Kushtetutën, ka kryer akte që diskreditojnë rëndë pozitën dhefigurën e tij, apo ka shkelur rëndë ligjin, marrja e masës së shkarkimit nga Kuvendi ështëe lidhur domosdoshmërisht me kryerjen e procedurave përkatëse. Funksioni që kryen

114

Kuvendi në këtë rast është i një natyre të veçantë. Procesi i realizuar prej Kuvenditndryshon nga gjithë veprimtaria e tij e zakonshme si një organ që miraton ligje. Kyproces ligjor që është një proces gjykimi disiplinor dhe i ngjashëm me procedurathetimore administrative ka parimet e veta, të cilat lidhen me verifikimin, analizën dhevërtetimin e atyre shkaqeve konkretë që kanë shërbyer për organin kompetent për tëmarrë masën e shkarkimit nga detyra të gjyqtarit apo prokurorit.”

Është pikërisht kjo fjali e fundit e këtij vendimi i cili konsakron edhe njëherë faktin sëparimi i procesit të rregullt ligjor mund dhe duhet të aplikohet drejtë edhe në gjykimetdisiplinore apo procedurat administrative, si një e drejtë e cila nuk nënkupton vetëmpasjen e një procesi gjyqësor të rregullt brenda kuptimit të nenit 6 KEDNJ por në radhë tëparë ka të bëjë me procedurat ligjore normative që parashikojnë në këtë rast përshembull shkarkimin e prokurorit të përgjithshëm.

Në vazhdim të po kësaj fabule, vjen dhe vendimi i gjykatës Kushtetuese nr. 76/2002 i cilipërveçse konkludon së procedurat e shkarkimit të Prokurorit të Përgjithshëm kanë qenenë kundërshtim me parimet kushtetuese, i përket Kuvendit të Shqipërisë të riparojë këtoshkelje, duke rishqyrtuar çështjen në përputhje me parimet kushtetuese dhe normat egjithëpranuara ndërkombëtare për një proces të rregullt ligjor205

Në këtë vendim është dhënë dhe një interpretim interesant për sa i përket legjitimimit tëish Prokurorit të Përgjithshëm si pale para gjykatës Kushtetuese, duke u munduar që këtëtë drejtë t’ia kufizojë një ish-funksionari publik që ka qene i veshur me pushtet publik mecitimin e gabuar të rastit “Pelegrin kundër Francës”. Por Gjykata Kushtetuese per acontrario interpreton se: “Gjykata Kushtetuese konstaton së në çdo rast KonventaEvropiane për të Drejtat e Njeriut vendos standardet e domosdoshme dhe garancitë qëçdo shtet kontraktues duhet të sigurojë për të realizuar një proces të rregullt ligjor dhe jorrethin e personave që duhet të përfitojnë prej saj. Ajo çmon së procesi i rregullt ligjorzbatohet për të gjitha konfliktet që janë vendimtare për pozicionin juridik të një personiqoftë ai edhe funksionar publik. Pra Gjykata Kushtetuese e shikon pozicionin efunksionarit publik në këndvështrimin e garancive që i siguron Kushtetuta, jurisprudencae saj e deritanishme dhe fryma e Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.”

Por nga sa më sipër duhet të nënvizojmë faktin së Gjykata Kushtetuese me anë tëvendimeve që ka dhënë në lidhje me ankimimet individuale në bazë të nenit 131 germa“f” të Kushtetutës, nuk ka pasur për qëllim kthimin e saj në një shkallë tjetër tëgjyqësorit, por ajo vetëm ka ushtruar funksionin e saj kontrollues dhe mbrojtjen e një tëdrejte kushtetuese themelore për një shtet të së drejtës siç është ai i procesit të rregulltligjor. Me vendimet e saj ajo synon të artikulojë standardet kushtetuese, sipas të cilaveduhet të zhvillohet një proces i rregullt ligjor dhe më pas të kontrollojë nëse procesi i karespektuar këto standarte, me qëllim garantimin e të drejtës së individëve për një procestë rregullt ligjor. Në të drejtën e individëve për një proces të rregullt gjyqësor përfshihen

205 Shih edhe vendimin e mëvonshëm nr.21/2008 për të njëjtën çështje, në të cilën ish-Prokurori iPërgjithshëm kundërshtoi procedurën e shkarkimit nga Kuvendi dhe Presidenti i Republikës si të parregullt.Në këtë vendim GJK nuk konstatoi shkelje të procedurave të shkarkimit. Me interes për doktrinën ështëedhe mendimi i pakicës, i cili ka analizuar të gjitha pretendimet e kërkuesit duke konstatuar, ndryshe ngashumica, shkelje të procesit të rregullt ligjor

115

mjaft të drejta dhe garanci kushtetuese e ligjore. Shkelja e garancive kushtetuese qëparashikohen në kapitullin e lirive dhe të drejtave vetjake të analizuara ngakëndvështrimi i procedurave të ndjekura, janë konsideruar nga GJK pjesë përbërëse enjë procesi të parregullt ligjor206.

Pra, GJK shqiptare kufizohet tek parregullsitë e një procesi gjyqësor apo administrativlidhur me procedurat e nxjerrjes së aktit dhe jo sa i takon përmbajtjes së tij. E kundërta dot’i jepte GJK natyrën e një gjykatë të shkallës së katërt të pushtetit gjyqësor me funksionrishikues të vendimeve të gjykatave më të ulëta. i tërë kontrolli i GJK përqendrohet nëaspektin kushtetues të tij, pra në evidentimin e respektimit të garancive kushtetuese gjatëprocedurës vendimmarrëse të organit konkret. GJK ka theksuar vazhdimisht së “parimi ibarazisë së armëve si dhe marrja e provave në mënyrë të ligjshme, përbëjnë aspekte tërëndësishme të respektimit të së drejtës për një proces të rregullt ligjor, parashikuar nganeni 6 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Në këtë drejtim, “detyra e Gjykatësështë të vlerësojë nëse procesi si i tërë, duke përfshirë edhe mënyrën e marrjes sëprovave, ka qenë i drejtë”207.

Në çështjen që lidhej me të drejtën e prokurorit të shkarkuar për t’u ankuar ndaj dekretittë Presidentit të Republikës për shkarkimin e tij pasi Gjykata e Lartë në këtë rast e kishtepushuar çështjen duke e konsideruar si jashtë juridiksionit gjyqësor dekretin e Presidentit,pasi ai është i natyrës juridiko-kushtetues dhe jo administrativ GJK ka përfshirë nëpraktikën e saj edhe aktet me karakter individual të institucioneve kushtetuese dukedeklaruar së edhe ato kanë detyrimin të respektojnë elementët e procesit të rregullt208.Sipas saj, “Presidenti i Republikë ka kompetencë të nxjerrë si akte që janë shprehje edrejtimit politik, ashtu edhe akte (dekrete) individuale që për nga natyra e tyre, afrojnëmë shumë me veprimtarinë ekzekutive urdhërdhënëse të administratës shtetërore. Nëaktet me karakter administrativ përfshihen edhe dekretet për emërimin dhe shkarkiminnga detyra të prokurorëve, që mund të cenojnë të drejtat juridiko-civile të prokurorit.Duke pasur të tilla cilësi dekreti, ashtu siç është shprehur Gjykata Kushtetuese nëvendimin nr. 25, datë 13.02.2002, duhet të jetë objekt i ankimit dhe i shqyrtimit gjyqësor.

Gjykata Kushtetuese çmon gjithashtu së e drejta e prokurorëve për t’u ankuar buron ngaKushtetuta. Kufizimi që i bëhet kësaj të drejtë për shkak të përgjegjësisë së veçantë që atakanë në mbrojtje të interesave publikë, nuk gjen mbështetje tek neni 17 i Kushtetutës.Edhe nga përmbajtja e nenit 148 të Kushtetutës, ku përcaktohen detyrat e prokurorisë përushtrimin e ndjekjes penale dhe përfaqësimin e akuzave në gjyq, etj., si dhe nga vetëkuptimi si organ i pavarur, del që prokurorëve duhet t’u jepen të drejta e garanci siçështë edhe e drejta e ankimit ndaj masave që ata i konsiderojnë të padrejta. GjykataKushtetuese, në vendimin nr. 25, datë 13.02.2001, pranon së e drejta e prokurorëve përt’u ankuar buron nga Kushtetuta dhe së dallimi që mund t’u bëhet atyre nga gjyqtarët enëpunësit civilë për të drejtën e ankimit cenon frymën dhe përmbajtjen e Kushtetutës sëRepublikës së Shqipërisë. Duke shkuar më tej, kjo gjykatë, në jurisprudencën e saj, e kakonsideruar të drejtën e ankimit si të lidhur ngushtë me të drejtën për një proces të

206 Vendimi i gjykatës Kushtetuese 22/2002, 21/2008207 Vendimi i gjykatës Kushtetuese nr. 11/2005208 Arta Vorpsi “ Procesi i rregullt ligjor në praktiken e gjykatës Kushtetuese të Shqiperise” Tirane 2011,fq. 75

116

rregullt ligjor të parashikuar në nenin 42 të Kushtetutës e nenin 6 të KonventësEvropiane”209.

5.2 Risitë e Kodit të ri të Procedurave Administrative210

Edhe pse Kodi I Procedurave Administrative në fuqi, Ligji nr.8485 dt.12.5.1999 ishteplotësuar ndjeshëm nga ligji 49/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e GjykataveAdministrative dhe gjykimin e mosmarrëveshjeve administrative” i cili po ashtu përshkak të progresraportit të vitit 2013 ishte ndryshuar, rekomantimet e BE-se si dhevizioni I qeverisë shqiptare për ndërtimin e shtetit të së drejtës dhe demokratizimin eshoqërisë shqiptare sollën domosdoshmërinë imediate të përgatitjes së një ligji të ri përProcedurat Administrative, që do të garantonte jo vetëm rritjen e efikasitetit të zbatimit tëKodit të Procedurave Administrative, por do të ndikonte drejtpërdrejt edhe nëpërmirësimin e funksionimit e të rritjes së performancës së administratës publike.Përafrimi I Kodit të Procedurave Administrative të 2012 me aquis communauitaire dhepraktikat më të mira të shteteve të BE-së e bënte të vështirë të gjithë procesin, duke çuarnë krijimin e një Kodit të ri Procedurash Administrative. Bazuar edhe në Relacionin eqeverisë 211 drejtuar Kuvendit Për Projektligjin e Kodit të Ri të ProceduraveAdministrative të Republikës së Shqipërisë, një nga parimet që do duhej të konsolidohejakoma edhe më mire, dhe që ka interes për punimin tone, ishte pikërisht parimi I procesittë rregullt ligjor në procedurat administrative.

Në Kodin e Procedurave Administrative të vitit 1999 parimi i ligjshmërisë nuk eparashikonte shprehimisht parimin e procesit të rregullt ligjor duke e lënë atë tënënkuptohej. Më konkretisht neni 9 i ligjit 8485 dt. 12.5.1999 kushtuar Parimit tëligjshmërisë parashikonte se: “1. Organet e Administratës Publike e zhvillojnëveprimtarinë e tyre ne përputhje me Kushtetutën e Republikës se Shqipërisë, marrëveshjetndërkombëtare ne te cilat Republika e Shqipërisë aderon, ligjet e Republikës seShqipërisë, brenda kufijve të kompetencave që u janë dhënë atyre dhe konform qëllimitpër te cilat janë dhënë këto kompetenca. 2. Aktet administrative te nxjerra ne kushtet egjendjes se jashtëzakonshme ne kundërshtim me dispozitat e këtij Kodi janë të vlefshme,ne qoftë se rezultati i kërkuar në kushtet e gjendjes së jashtëzakonshme nuk mund tearrihet me mjete te tjera. Palët e dëmtuara nga aktet e lartpërmendura kane te drejte tekompensohen për humbjet eventuale ne baze te dispozitave ligjore, qe rregullojnëpërgjegjësinë e administratës publike.”

Nëse do të analizojmë parashikimet e kodit të ri të PA do të vemë re se parimi iligjshmërisë i parashikuar në nenin 4 të tij, ka një përkufizim shumë më të thjeshtë dhekonçiz nga pikëvështrimi I treknikës legjislative, duke siguruar kësisoj një interpretim më

209 Vendimi i gjykatës Kushtetuese 38/2003210 Ligji 44/2015 dt. 30.04.2015 “Kodi I Procedurave Administrative I Republikës së Shqipërisë”, botuar nëFletoren Zyrtare nr. 87 dt 28 maj 2015 dhe hyri në fuqi një vit më vonë pas Botimit në Fletoren Zyrtaresipas parashikimeve të nenit 189211 Relacioni I Këshillit të Ministrave drejtuar Kuvendit për miratimin e Kodit të ri të ProceduraveAdministrative të RSH.https://drive.google.com/file/d/0B48UlJFRiRjgbk5pc1JQZVpSMGc/view

117

të qartë dhe mos e lënë evaziv nocionin e “gjendjes së jashtëzakonshme”, por nga anatjetër lë njӕ dritare të hapur me anë të parashikimit përjashtues në paragrafin e 2 të këtijneni. Konkretisht neni 4 I ligjit 44/2015 parashikon si më poshtë “1. Organet publikeushtrojnë veprimtarinë e tyre në përputhje me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, memarrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara dhe legjislacionin e zbatueshëm nëRepublikën e Shqipërisë, brenda kufijve të kompetencave të tyre dhe në përputhje meqëllimin për të cilin janë dhënë këto kompetenca. 2. Të drejtat apo interesat e ligjshëm tënjë pale nuk mund të cenohen nga veprimi administrativ, përveç se kur parashikohet ngaligji dhe duke respektuar një proces të rregullt ligjor”.

Ky Kod i Ri i Procedurave Administrative, ka pasur pikërisht dëshirën për unifikimin eprocedurave administrative, duke presupozuar se sa më e madhe të jetë fusha e mbulimite këtyre procedurave nga e drejta e përgjithshme e procedurave administrative, ka mëshumë të ngjarë që këto të drejta të njihen dhe të zbatohen212.

Ligji I ri 44/2015 solli risi të rëndësishme për sa I përket Kontratës Administrative, jovetëm duke e parashikuar në një kre të veçantë por duke sjellë nocione të reja si psh:Kontrata zëvendësuese213, kontrata administrative ndërmjet organeve publike214,si dheprashikimi I të gjitha rasteve të zgjidhjes së mosmarrëvedhjeve në raste të tilla si prishjaapo tërheqja nga kontrata215.

Për sa I përket procedimit administrativ, kodi i ri sanksionon qartësisht të drejtën eorganit publik për t`i kërkuar ndihmë administrative një organi tjetër publik për kryerjene një apo disa veprimeve të nevojshme, në kuadër të një procedimi administrativ, dukelënë në diskrecionin e organit publik për të vendosur se kujt organi tjetër të administratësdo t’i drejtohet për ndihmë administrative dhe duke përcaktuar qartë rastet kur njëautoritet publik mund të kërkojë ndihmë administrative, duke vlerësuar koston dheefektivitetin (neni 71). Po ashtu. Kodi I ri sanksionon se kërkesa për ndihmëadministrative nuk mund të refuzohet, përveçse për shkak të pamundësisë objective (neni72). Ai gjithashtu parashikon procedurën e ndihmës administrative (neni 73).

Kodi i ri parashikon një përkufizim më të gjerë të nocionit të procedurës administrativeduke e konsideruar atë si veprimtaria e një organi publik me qëllim përgatitjen dhemiratimin e veprimeve konkrete administrative, ekzekutimin e tyre dhe rishikimin e tyreme mjete ligjore administrative. Psh. Procedurë administrative është ajo për tjatimin e njëkërkese të një personi fizik apo juridik për nxjerrje të një license për ushtrimaktivitetipublik privat apo trajtimi i kërkesës për të nxjerrë një leje ndërtimi apo ajo për tëkontrolluar zbatimin e Kodit Rrugor në rast shkeljeje, për të konstatuar kundravajtjet nëqarkullimin rrugor deri tek ekzekutimi i gjobës, etj216.

Po ashtu Kodi i ri ka në përmbajtjen e tij përkufizime të tjera të termave kryesorë si:

212 Idem, fq 3213 Ligji 44/2015, neni 120214 Idem, neni 121215 Idem, nenet 123-125216 E.Dobjani, E drejta administrative – pjesa e përgjithshme, Botimet EMAL, fq. 29

118

“Akti administrativ” i cili mund të shprehet në tre lloje të tij.

a) Akt administrativ individual i cili është çdo formë e vullnetit nga organi publik, nëushtrimin e funksionit të tij publik, kundrejt një apo më shumë subjektesh tëpërcaktuara individualisht të së drejtës, i cili krijon, ndryshon ose shuan njëmarrëdhënie juridike konkrete. Kështu psh, akt administrativ individual ështëvendimi i Këshillit të Ministrave për të emëruar një zëvendësministër apoDrejtorin e Përgjithshëm të Policisë së Shtetit217 . Po kështu akt administrativindividual është vendimi i kryeinspektorit të IKMT për prishjen e një objekti tëndërtuar pa leje.

b) “Akti administrativ kolektiv”218 është një shprehje e vullnetit nga organi publik, nëushtrimin e funksionit të tij publik, që i drejtohet një grupi subjektesh, anëtarët etë cilit janë të përcaktuar individualisht ose mund të përcaktohen individualishtmbi bazën e karakteristikave të përgjithshme, i cili krijon, ndryshon ose shuan njëmarrëdhënie juridike konkrete. Psh, akt administratitv kolektiv është Vendimi IKëshillit të Ministrave për dëmshpërblimin e një kategorie të burgosurish politikë;ose vendimi I KM për dëmshpërblimin dhe kompensimin e personave tëpërmbytur gjatë reshjeve të një viti të caktuar.

c) “Akti i garancisë” është një akt administrativ individual, me anë të të cilit organipublik, nëse kjo parashikohet me ligj të veçantë, mund të sigurojë paraprakisht, seai do të nxjerrë ose nuk do të nxjerrë një akt të caktuar administrativ individual nënjë datë të mëvonshme.

Po ashtu edhe nocione të tjera si ai i diskrecionit të organit publik; veprimitadministrativ, veprimit tjetër administrativ219; veprimtari administrative përkufizohenpër herë të parë qartësisht në nenin 3 të Kodit të ri të PA.

Pjesa e gjashtë trajton mjetet e ankimit administrativ.

Kreu I rendit dispozitat e përgjithshme për mjetet e ankimit administrativ, dukesanksionuar të drejtën e ushtrimit të mjeteve të ankimit administrativ ndaj një veprimiapo mosveprimi administrativ, nëse pretendon se të drejtat apo interesat e tij të ligjshëmcenohen nga ky veprim a mosveprim dhe njëkohësisht përcakton subjektet qëlegjitimohen për ushtrimin e kësaj të drejte. Neni 128 parashikon dispozitat epërgjithshme për mjetet e ankimimit administrativ. Paragrafi 1, i këtij neni, parashikonpër palën dhe për çdo person tjetër të drejtën e ushtrimit të mjeteve të ankimitadministrativ ndaj një veprimi apo mosveprimi administrativ, nëse pretendon se të drejtatapo interesat e tij të ligjshëm cenohen nga ky veprim a mosveprim. Kjo përbën një risinëse e krahasojmë me rregullimet e Kodit aktual pasi përmban jo vetëm aktetadministrative, por edhe akte të tjera (ose mosveprime) që i nënshtrohen kontrollit tëbrendshëm të organit administrativ. Gjithashtu, ky paragraf përmban edhe kriterin elegjitimimit (pranimit) të ankimimit i cili kualifikon vetëm personat apo palët që

217 E. Dobjani, op.cit, fq 28218 Neni 3, pika 2, gërma “b”, ligji 44/20015219 Neni 3, pika 11: “Veprim tjetër administrativ” është çdo formë e njëanshme e veprimtarisë së organitpublik në ushtrimin e funksioneve të tij publike, që nuk plotëson kriteret për të qenë akt administrativ apokontratë administrative dhe që sjell pasoja juridike për të drejtat subjektive dhe interesat legjitimë.

119

pretendojnë se të drejtat apo interesat e tyre të ligjshëm cenohen nga një veprim amosveprim. Ndërsa paragrafi 2, i këtij neni, e zgjeron të drejtën e ankimimit edhe përmbajtësit e interesave publikë të autorizuar nga ligji, si dhe mbajtësit e interesavekolektivë apo të interesave të gjerë të publikut, nëse pretendojnë se këto interesa cenohennga ky veprim a mosveprim. Ky rregullim është i një rëndësie të veçantë pasi mundësontë drejtën e kontrollit të brendshëm të veprimeve administrative duke mbrojturnjëkohësisht interesat individualë dhe publikë. Kjo është një mënyrë efektive për tëfilluar ankimimin ose procedurën e ankimit edhe në rastin kur pala nuk është e autorizuarapo nuk dëshiron ta ndërmarrë vetë këtë veprim.

Kreu II përcakton kushtet për paraqitjen e ankimit administrativ dhe efektet. Neni 130parashikon se qëllimi i ankimit administrativ është shqyrtimi i ligjshmërisë dhe ushtrimittë diskrecionit të aktit administrativ, refuzimit administrativ apo heshtjes/mosveprimitadministrativ. Pika 2 e këtij neni përmbledh objektin e ankimit. Neni 131 parashikonpërmbajtjen e ankimit administrativ. Ankimi duhet të përcaktojë aktin administrativ, icili kundërshtohet apo aktin administrativ, të kërkuar, por që nuk është nxjerrë; organinqë shqyrton ankimin administrative, subjektin që ushtron ankimin si dhe objektin dheshkaqet e bërjes së ankimit. Çdo kërkesë drejtuar organit publik do të vlerësohet si ankimadministrativ edhe nëse nuk është emërtuar shprehimisht si i tillë, por qëllimi për t’uankuar ndaj një akti administrativ apo për të kërkuar nxjerrjen e një akti ështëmjaftueshëm i qartë.

Për të evituar veprimet arbitrare të organeve publike sidomos në fazën e ekzekutimit tëaktit administrativ, pjesë e rëndsishme kjo e procesit të rregullt ligjor, në pjesën e tetë,kreu 1 kushtuar dispozitave të përgjithshme të ekzekutimit të aktit administrativ, në nenin165 për parimet e ekzekutimit të detyrueshëm, thekson rëndësinë e parimit tëproporcionalitetit në ekzekutimin e aktit administrativ: “organi publik nuk mund të kryejëasnjë veprim ekzekutimi, përveçse në zbatim të një akti administrativ, i cili është bërë iekzekutueshëm sipas këtij Kodi. 2. Ekzekutimi i akteve administrative realizohet memënyrën dhe me mjetet e ekzekutimit, të cilat garantojnë ekzekutimin, duke shkaktuardëmin më të vogël të mundshëm ndaj të drejtave dhe interesave të ligjshëm të subjektit,ndaj të cilit kryhet ekzekutimi.”

Edhe pse Kodi i ri i Procedurave Administrative ka hyrë në fuqi vetëm në fund të majit2016, kohë kjo tepër e shkurtër për të vlerësuar nëse do të përmbushë apo jo të gjithaobjektivat e ndjekura nga ligjbërësi në hartimin e tij, si dhe të arrijë qëllimin kryesor atëtë krijimit të një administrate publike transparente dhe në shërbim të qytetarit dukemënjanuar çdo lloj burokracie, jemi të mendimit që, për sa kohë aspirata e Shqipërisë përanëtarësim në BE frymëzom gjithë reformën ligjore, ky kod ka marrë në konsideratëmodelet e vendeve më të zhvilluara evropiane si dhe do arrijë të konsolidojë shtetin e sëdrejtës, duke lehtësuar marrëdhënien e qytetarëve dhe shoqërive tregtare meadministratën publike.

120

5.3 Procesi administrativ në Shqipëri

Organet që ushtrojnë vullnet shtetëror krijohen dhe e ushtrojnë veprimtarinë e tyre nëpërputhje me parimet e përcaktuara në të drejtën. Parimet janë shtyllat kryesore në të cilatmbështetet ky organizmin dhe funksionim, duke shërbyer pra kështu si vija tëpërgjithshme dhe mjaft të rëndësishme për të orientuar organizimin dhe veprimtarinë eadministratës shtetërore. Parimet janë të shumta dhe të sanksionuara në ligjet e vendit,duke filluar që nga Kushtetuta, ligji më i lartë i vendit. Kështu, duke qenë të sanksionuaranë ligj, madje që në ligjin më të lartë të vendit, parimet janë të veshura me rëndësinë emadhe të të qenit themele kryesore të organizimit dhe funksionimit të administratës.

Ndërkohë, Kushtetuta prezanton edhe një sërë të tjerash me po aq rëndësi të cilat më tejdetajohen në ligje apo akte nënligjore. Një prej ligjeve themelore që duhet përmendur nëlidhje me këtë temë është Kodi i Procedurave Administrative, i cili shërben si ligjthemelor për funksionimin e përditshëm të administratës publike në vendin tonë, edhe pseaspak si ligji i vetëm. Kodi i Procedurave Administrative parashikon një sërë parimesh tëcilat renditen në Kreun II të Kodit, nenet 4-21. Përcaktimi i parimeve të procedimitadministrativ synon shmangien e gabimeve konceptuale dhe synon njehsimin mepraktikat më të mira.

Parimi i ligjshmërisë është parimi themelor për procedurat administrative. Kodi iProcedurave Administrative në nenin 4 të tij i kushtohet krejtësisht parimit tëligjshmërisë. Ky nen është neni i pari i një kapitulli në Kodin e ProceduraveAdministrative që shprehimisht i referohet parimeve. Duhet theksuar së parimi iligjshmërisë është parimi bazë e që konkurron me çdo lloj parimi tjetër, pra është parimiqë nuk mund të anashkalohet për hir të një parimi tjetër. Ky parim kërkon që veprimtariaadministrative të ushtrohet në bazë e për zbatim të ligjit në fuqi. Ky parim kërkon që çdoakt apo veprim që zhvillohet gjatë procedimit administrativ duhet të rezultojë nëpërputhje me normat ligjore të kohës. Veprimtaria e të gjitha organeve të administratëspublike mbështetet në ligj. Ky parim kërkon që gjatë kryerjes së veprimtarisë së tyreorganet e administratës publike të nxjerrin akte nënligjore për rregullimin emarrëdhënieve të posaçme të cilat të mbështeten në një ligj apo edhe akt tjetër nënligjorqë hierarkisht qëndron më lart. Parimi i ligjshmërisë kërkon gjithashtu që e gjithëveprimtaria administrative të reflektojë përmbajtjen, qëllimin e ligjit gjithmonë. Çdo akt iadministratës publike që nuk është në përputhje me ligjin apo aktet më të larta hierarkikënë përgjithësi, nuk është i vlefshëm (absolutisht apo relativisht, në varësi të rëndesës sëmospërputhjes). Parimi i ligjshmërisë kërkon që të drejtat apo interesat e ligjshëm të njëpale nuk mund të cenohen nga veprimi administrativ, përveç së kur parashikohet nga ligjidhe duke respektuar një proces të rregullt ligjor. Procesi i rregullt ligjor është një parimombrellë që nënkupton respektimin e një sërë elementësh sa proceduralë aq edhematerialë gjatë zhvillimit të një procesi administrativ. Parime të tjera janë parimi iushtrimit të ligjshëm të diskrecionit, duke i lejuar mundësinë organit publik të zgjedhëndërmjet disa zgjidhjeve të parashikuara nga legjislacioni në fuqi.

Parimi i proporcionalitetit (Neni 12) kërkon që një veprim administrativ duhet të jetëproporcion. Ligji parashikon së një veprim e është në përputhje me parimin eproporcionalitetit vetëm kur ky veprim është:

121

1. i nevojshëm për të arritur qëllimin e përcaktuar me ligj dhe e arrin atë me mjetet dhemasat që cenojnë më pak të drejtat apo interesat legjitimë të palës;

2. i përshtatshëm për të arritur qëllimin e parashikuar në ligj; dhe

3. Në përpjesëtim të drejtë me nevojën që e ka diktuar atë.

Parime të tjera me rëndësi janë ato të balancimit të interesave publike dhe privatë; parimii bashkëpunimit të administratës me personat privatë; parimi i marrjes së vendimeve;parimi i barazisë; i mosdiskriminimit; i deburokratizimit dhe i efiçiencës; i informimit;mbrojtjes së të dhënave; parimi i mbrojtjes së sekretit shtetëror dhe konfidencialitetit;parimi i objektivitetit dhe i paanësisë; parimi i drejtësisë; parimi i përgjegjshmërisë;parimi i mospagimit të procedimit, parimi i objektivitetit; parimi i kontrollit të brendshëmdhe atij gjyqësor.

Parimi i barazisë, parimi i deburokratizimit dhe i efiçiencës, janë riformuluar me qëllimuljen e kostove administrative dhe shkurtimin e afatit të shqyrtimit të procedimitadministrativ. Sanksionimi i parimit të informimit dhe të ndihmës, mundëson që palët tëmbrojnë dhe realizojnë lehtësisht të drejtat dhe interesat e tyre të ligjshme, por pa cenuartë drejtat dhe interesat e ligjshme të personave të tjerë dhe interesin publik. Parimi imospagimit të procedimit përcakton një masë rregulluese për përcaktimin e tarifaveligjore. Një parim me rëndësi është ai i dhënies së ndihmës aktive, parashikuar nga neni10, sipas të cilit organi publik siguron që të gjitha palët dhe persona të tjerë të përfshirënë procedurë të jenë në gjendje të ndjekin dhe të mbrojnë të drejtat dhe interesat e tyreligjorë në mënyrë sa më efektive dhe të lehtë të jetë e mundur, duke i informuar palët mbitë drejtat dhe detyrimet e tyre, përfshirë të gjithë informacionin e lidhur me procedurëndhe i paralajmëron ato për pasojat ligjore të veprimeve ose mosveprimeve të tyre.Promovohet mundësia e aksesit të autoritetit publik në mënyrë elektronike, edhe pse jo elidhur me ndonjë detyrim të palës për të përdorur mjete të komunikimit elektronik.Madje, ligji parashikon që padija e palës të mos përkeqësojë mbrojtjen e të drejtave dheinteresave që pala gëzon sipas ligjit.

5.4 Kompetenca, Juridiksioni, Delegimi, Zëvendësimi

Nga neni 21 deri në nenin 32 të kodit të procedurave administrative rregullohen institutemjaft të rëndësishme të procedurave administrative. Kodi parashikon së kompetencat eorganeve publike janë të përcaktuara me ligj, me akt nënligjor, si dhe veprimetadministrative të nxjerra në zbatim të tyre. Fusha e ushtrimit të veprimtarisë dhe tërësia ekompetencave të organeve publike, të rregulluara nga legjislacioni në fuqi, përbënjuridiksionin administrativ. Ushtrimi i kompetencave është i detyrueshëm. Delegimi osezëvendësimi i tyre mund të bëhet vetëm nëse parashikohet shprehimisht në ligj dhe nëseligji parashikon organin ose nëpunësin zëvendësues ku bëhet delegimi ose zëvendësimi.Kodi jep konceptin e kompetencës lëndore dhe tokësore, detyrimin për konstatimin ekompetencës, edhe kryesisht, rastet e mungesës së kompetencës, kompetencën e dy osemë shumë organeve, konfliktin dhe zgjidhjen e konfliktit të kompetencës, ndalimin ngaheqja dorë nga kompetenca, si dhe procedurën për kundërshtimin e kompetencës.

122

Zëvendësimi i ushtrimit të kompetencave ndodh në rastet e mungesës ose paaftësisë përtë ushtruar detyrat për shkak të pamundësisë së përkohshme fizike apo konfliktit tëinteresave, që prekin organet individuale të administratës publike ose çdo nëpunës tjetërpublik, detyrat e këtij të fundit ushtrohen nga organi ose nëpunësi zëvendësues iparashikuar me ligj. Kur ligji nuk shprehet, zëvendësimi në kryerjen e detyrave, sirregull, bëhet nga organi ose personi, që vjen menjëherë pas tij në shkallën e hierarkisë.Në ushtrimin e funksioneve të zëvendësuesit futen edhe kompetencat e deleguara të tëzëvendësuarit.

Garantimi i paanshmërisë në procedimin administrativ Garantimi i paanshmërisë sëadministratës publike është ndër rregullat parësore për parandalimin e abuzimit meushtrimin e pushtetit nga punonjësit e administratës. Neni 30 parashikon rastet kurnëpunësi publik apo anëtari i organit kolegjial nuk duhet të përfshihet në një procedimadministrativ vendimmarrës, të tilla si interesi personal i drejtpërdrejtë ose jo idrejtpërdrejtë në vendimmarrjen në shqyrtim; pjesëmarrja si ekspert, këshilltar,përfaqësues ose avokat privat në çështjen në shqyrtim; qenia debitor ose kreditor i palëvetë interesuara në procedurën administrative në shqyrtim; marrja e dhuratave, etj220.

Në nenet 31 dhe 32 sanksionohet detyrimi i vetëdeklarimi i pengesave ligjore dhekërkesave për përjashtim për nëpunësin publik, apo anëtarin e organit kolegjial të organitpublik. Kështu, nëse nëpunësi publik apo anëtari i organit kolegjial i organit publik vërennjë nga pengesat e parashikuara në Kod, ai duhet të njoftojë më shkrim menjëherë eprorine tij. Çdo nëpunës tjetër që ka dijeni mbi rastet e konfliktit të interesit, detyrohetgjithashtu të vërë në dijeni eprorin. Edhe pala mund të kërkojë përjashtimin epjesëmarrjes së një nëpunësi apo të një anëtari të organit kolegjial nga një procedimadministrativ, deri në kohën e marrjes së vendimit, duke parashtruar arsyet për të cilatkërkohet përjashtimi. Procedura që duhet të ndjekë pala, përcaktohet në mënyrë tëdetajuar në Kodin e Procedurave Administrative. Gjithashtu sanksionohet procedura evendimmarrjes dhe efektet e përjashtimit, në rastet e ekzistencës së pengesave ligjore tëparashikuara nga Kodit i Procedurave Administrative. Kodi parashikon edhe së çdoshmangie nga detyrimi i nëpunësit për të bërë të ditur ekzistencën e pengesave ligjore tëparashikuara, përbën shkelje të rëndë disiplinore. Duhet thënë së kjo pjesë e Kodit duhetlexuar e ndërthurur ngushtë edhe me legjislacionin tjetër të posaçëm lëndor në fuqi përkonfliktet e interesave, siç është Ligji për etikën në administratën publike apo ligji përparandalimin e konfliktit të interesave221. Sidomos lidhur me Ligjin për parandalimin ekonfliktit të interesave, edhe nenet e Kodit për këtë çështje duhet të lexohen me njëoptikë sipas së cilës, çdo punonjës duhet të zhvillojë këto pyetje metodologjike përparandalimin e konfliktit të interesave në çdo proces administrativ:

1. Cilat janë detyrat dhe kompetencat konkrete e të detajuara të zyrtarit në fjalë?

2. A ka ai kompetencë thelbësore e përcaktuese në vendimmarrjen për nxjerrjen e aktevenormative dhe/ose individuale konkrete?

220 Shih nenin 30 për të gjitha rastet e parashikuara221 Shih Ligjin 9131, “Për rregullat e etikës në administratën publike’ dhe kryesisht Ligjin nr. 9367, datë7.4.2005 "Për parandalimin e konfliktit të interesave në ushtrimin e funksioneve publike" si dhe manualetpërkatëse. Shih në: http://www.hidaa.gov.al/

123

3. Cila është sfera (hapësira, fusha) e ndikimit të këtij akti?

4. Sa i fortë është ndikimi i këtij akti në këtë sferë?

5. Cilat janë interesat privatë të zyrtarit në fjalë?

6. Çfarë mundësish ka që akti të ndikojë interesat privatë të këtij zyrtari në favor të tij?

7. Çfarë mundësish ka që interesat privatë të zyrtarit të ndikojnë negativisht rolin e tij nëvendimmarrjen për këtë akt?

8. A ka një lidhje të fortë shkak-pasojë ndërmjet interesave dhe aktit, e tillë qëvendimmarrja publike të mund të jetë, për këtë shkak dhe vetëm për të, një vendimmarrjee padrejtë?, si dhe

9. A do të kishte ai (individi nga publiku) besim në vendimmarrjen e zyrtarit në fjalë nësedo të kishte dijeni për interesat privatë dhe ndërthurjen e tyre me detyrën e këtijzyrtari?222

5.4.1 Rregulla të zhvillimit të procedurës administrative

Zhvillimi i procedurës administrative rregullohet nga Pjesa e tretë e Kodit të ProcedurësAdministrative. Pjesëmarrja e palëve në procedimin administrativ rregullohet nga neni 33deri në nenin 40. Në këto dispozita një vend të rëndësishëm zë kuptimi i palës nëprocedimin administrativ, legjitimimi, si aftësia për të filluar një procedim administrativose për të marrë pjesë në të. Një çështje me rëndësi dhe njëkohësisht një risi janëparashikimi i rregullave të posaçme për përfaqësimin dhe kryesisht kur palët nuk kanëzotësi të plotë për të vepruar. Kur organi publik konstaton së pala që nuk ka zotësi tëplotë për të vepruar apo ka zotësi të kufizuar për të vepruar, nuk i është caktuar endepërfaqësuesi ligjor apo ai ka konflikt interesash me të përfaqësuarin organi publik qëkryen procedimin, e pezullon procedimin dhe i kërkon autoritetit kompetent sipas ligjit,caktimin e përfaqësuesit ligjor apo përkatësisht zëvendësimin e tij. Në rastet urgjente dhenëse e kërkon interesi i palës, organi publik cakton një përfaqësues të përkohshëm përkryerjen e një veprimi të caktuar procedural, ose deri në caktimin apo zëvendësimin epërfaqësuesit ligjor, duke njoftuar menjëherë palën. Përfaqësuesi i caktuar kryesisht nëkëtë rast, merr pjesë dhe e përfaqëson palën në gjithë procedimin administrativ, apovetëm në veprimin procedural për të cilin është caktuar, deri në shfaqjen e palës apo tëpërfaqësuesit të zgjedhur prej saj.

Kodi i ri i Procedurës Administrative, gjithashtu fut koncepte të reja, si përfaqësuesi ipërbashkët (dy apo më shumë palë mund të marrin pjesë së bashku në të njëjtin procedimadministrativ duke zgjedhur njërin prej tyre si përfaqësues të përbashkët, apo mund të

222 1 Shih manualin nr. 1 "Manual shpjegues dhe trajnimi mbi parandalimin e konfliktit të interesave", tek:http://ëëë.hidaa.gov.al/publikime/Manula%20i%20K.Interersit.pdf

124

zgjedhin një përfaqësues tjetër të përbashkët sipas parashikimeve të Kodit), përfaqësuesi izgjedhur (pala mund të zgjedhë një përfaqësues, i cili të kryejë disa apo të gjitha veprimetprocedurale në procedimin administrativ, përveç rastit kur kërkohet që vetë palapersonalisht, të japë një deklaratë apo të kryejë një veprim tjetër procedural), dukerregulluar dhe formën për zgjedhjen e përfaqësuesit.

Gjatë procedimit administrativ pala mund të këtë dhe një ndihmës, koncept i ri ky, i cilindihmon palën në çështje specifike. Neni 39 rregullon për herë të parë në legjislacioninshqiptar mundësinë e paraqitjes së një pale në një seancë dëgjimore e shoqëruar nga njëndihmës, i cili e asiston atë në çështje specifike, të nevojshme për procediminadministrativ. Çdo deklaratë e ndihmësit do të konsiderohet si e dhënë nga pala mepërjashtim të rasteve kur deklarata kundërshtohet prej palës. Sipas neni 40 të këtij Kodiçdo person që gëzon zotësi të plotë për të vepruar në bazë të Kodit Civil, mund të veprojësi përfaqësues apo ndihmës, përveçse rasteve kur ligji parashikon ndryshe. Po cili ështëkuptimi i palës sipas Kodit të procedurave Administrative? Dy janë faktorët lidhës nëkonceptin e "palëve"sipas nenit 33 të tij: faktori formal, sipas të cilit pala është një person(i së drejtës publike ose privatë) me porosi të cilës, një procedurë administrative ështëiniciuar ose kundër të cilës një procedurë administrative është në zhvillim e sipër) dhefaktori material sipas të cilit pala është personi i interesuar, të drejtat ose interesat ligjoretë të cilit preken nga procedimi. Ndërsa paragrafi i 3 i këtij neni parashikon si palë edhepersona të tjera të ndryshëm nga ata të përcaktuar në paragrafin 1 dhe 2, çdo person tjetër,të përcaktuar apo lehtësisht të përcaktueshëm rezultati i procedimit administrativ mund tacenojë në të drejtat apo interesat e tij të ligjshme, nëse identifikimi i tij është i mundur.Subjektet nuk janë "titullarë" të të drejtave të tyre ose interesave personale, por atandërhyjnë për të tjerët, anëtarët e tyre, duke i shërbyer kauzës së ekzistencës së këtyreorganizatave. Pra, në rastin e fundit ata bëhen palë pas kërkesës së tyre ndërsa në rastet eparashikuara në paragrafin 1 dhe 2, administrata është e detyruar t`i quajë si palë. Zotësiae personave të tjerë personat fizikë dhe juridikë për të vepruar në një procedimadministrativ rregullohet nga Kodi Civil. Në një procedim administrativ garantohet liria epërfaqësimit, referuar nenit 35. Kur ka një përfaqësues, organi publik duhet të vihet nëkontakt me palën e përfaqësuar dhe veçanërisht duhet të garantojë të drejtën e saj për t`udëgjuar. Organi publik mund të kërkojë kryerjen e një veprimi të caktuar procedural ngavetë pala, vetëm kur parashikohet nga ligji. Përfaqësuesi duhet të informohet gjithmonënë përputhje me rrethanat. Ka disa forma të ndryshme të përfaqësimi, kemi rastet kurpërfaqësuesi caktohet kryesisht nga organi, njihet përfaqësuesi i përbashkët dhegjithashtu përfaqësues i zgjedhur nga vetë pala. Këto forma natyrisht janë më qëllim tëdyfishtë nga njëra anë për të lehtësuar procesin nga ana tjetër janë në ndihmë tëgarantimit të të drejtave të palës përgjatë procesit administrativ. Kodi parashikon rregullatë përgjithshme mbi procedimin administrativ, si fillimi i procedimit administrativ (neni41), komunikimi me palët e interesuara, njësia dhe nëpunësi përgjegjës, dhe fillimi iprocedimit administrativ nga pala e interesuar. Të gjitha palët e një procedimiadministrativ kanë të drejtë të njihen me dokumentet e dosjes së procedimit administrativ,si dhe të marrin kopje të tyre (neni 45). Mosdhënia e së drejtës për t’u njohur medokumentet e dosjes së procedimit administrativ duhet të jetë e mbështetur ligjërisht.Arsyet ligjore i shpjegohen kërkuesit me shkrim. Kjo e drejtë e palës, kufizohet vetëm nëato raste dhe në atë masë që parashikohet nga legjislacioni në fuqi për aksesin nëinformacionet zyrtare.

125

Gjithashtu, pala ka të drejtë të paraqesë mendime, shpjegime për faktet, rrethana apoçështje ligjore, si dhe të bashkëlidhë dokumente ose të paraqesë propozime për zgjidhjene çështjes, në çdo fazë të procedimit (neni 47). Megjithëkëtë organi publik ka detyrimintë vlerësojë këto komente, mendime, shpjegime të palës. Me qëllim lehtësimin ekontakteve mes palës së interesuar dhe administratës dhe të ulë koston e procedimitadministrativ parashikohet njësimi i dokumenteve dhe vërtetimi i nënshkrimit.

Afatet procedurale janë një nga institutet që zë një vend të rëndësishëm në Kod. Kodiparashikon së përcaktimi dhe shtyrja e afateve procedurale parashikohet nga ligji apoaktet nënligjore, ndërsa kur këto akte nuk parashikojnë ndonjë afat atëherë afatipërcaktohet nga organi publik, që kryen procedimin, në përputhje me nenin 4 të këtijKodi. Afati procedural i caktuar nga ligji apo aktet nënligjore mund të zgjatët vetëm nësekjo parashikohet shprehimisht nga ligji apo akti nënligjor, ndërsa afati i caktuar ngaorgani publik mund të zgjatët, sipas kërkesës së justifikuar të palës së interesuar tëparaqitur përpara mbarimit të afatit.

Nenet 54-55 parashikojnë mundësinë e një rivendosje në afat që pala mund të kërkojë,nëse është penguar, për shkaqe të arsyeshme dhe jo për fajin e saj, për respektimin e afatittë përcaktuar me ligj, akte nënligjore apo nga organi publik. Kërkesa për rivendosjen nëafat paraqitet dhe shqyrtohet nga organi publik kompetent që zhvillon procediminadministrativ, kompetent për të vendosur mbi mjetet ligjore ose që vazhdon ekzekutiminnë përputhje me çështjen. Kundër vendimit të refuzimit të organit publik për rivendosjennë afat, mund të bëhet ankim dhe pranimi i kërkesës për rivendosjen në afat shkaktonanulimin e të gjitha veprimeve procedurale të kryera si pasojë e humbjes së afatit.

Nenet 53-57, parashikojnë rregullat për përcaktimin dhe llogaritjen e afatit në procedurënadministrative si dhe prezumimin për llogaritjen e afatit. Në nenet 58-65 rregullohenforma dhe përmbajtja e kërkesës, mënyra e paraqitjes së kërkesës, regjistrimi dhevërtetimi i paraqitjes së kërkesës, e drejta për paraqitjen e mendimeve, shpjegimevekomenteve, deklaratave si dhe paraqitja e dokumenteve të tjera dhe rregullat që ndiqenpër paraqitjen e tyre rregullohen hollësisht në këtë Kod. Parashikohet së në qoftë sëkërkesa e palës së interesuar për fillimin e procedimit administrativ nuk është paraqiturnë përputhje me kërkesat e Kodit, kërkuesit i kërkohet me shkrim që të korrigjojëpasaktësitë ekzistuese. Pavarësisht nga ky parashikim dhe për aq sa është e mundur,organi publik i korrigjon vetë të pasaktësitë e kërkesës, duke mos i dëmtuar interesatligjorë të palëve të interesuara. Në nenin 63, njihet e drejta e bërjes së kërkesës përfillimin e procedimit administrativ edhe në mënyrë verbale, ndërkohë që në nenin 64,rregullohet e drejta e plotësimit, ndryshimit dhe tërheqjes së kërkesës. Kërkesa mund tëjetë: në formë të shkruar ose të deklarohet verbalisht përpara organit publik i cili eregjistron atë. Kërkesa duhet të jetë mjaftueshëm e qartë për të përcaktuar kërkuesin dheqëllimin e saj. Me paraqitjen e saj kërkesa depozitohet dhe lëshohet një vërtetim përdorëzimin e saj. Rregullat janë të rëndësishme për shumë arsye, duke përfshirë zbatimin erregullit të miratimit të heshtur.

Organi i administratës shtetërore regjistron marrjen e kërkesës së paraqitur dhe lëshon njëvërtetim që konfirmon faktin e pranimit të kërkesës. Në rastin e dërgimit të kërkesës nërrugë elektronike apo faks, vërtetimi i dërgohet pa vonesë në të njëjtën adresë dhe me të

126

njëjtat mjete me të cilat është kryer dërgimi. Kur organi publik që zhvillon procediminpërballet me një çështje, zgjidhja e së cilës është parakusht për zgjidhjen e çështjes dhe qëpërbën një çështje ligjore të pavarur për zgjidhjen e së cilës një gjykatë ose organ tjetërështë kompetent (“çështja paraprake”), organi publik që zhvillon procediminadministrativ pezullon procedimin deri në marrjen e një vendimi të formës së prerë përçështjen paraprake dhe njofton palën në lidhje me këtë (neni 66). Në këto raste apo sipaskushteve të parashikuara në ligj organi mund të marrë dhe vendime të ndërmjetme.Vendimmarrja e përbashkët, pikat e shërbimit me një ndalesë, ndihma ndërmjet organevepublike dhe pajtimi janë rregullime ligjore të reja të cilat synojnë njësimin e këtyredispozitave me ndryshimet në Kodin e Procedurës Civile lidhur me komunikiminelektronik, si dhe qendrat e shërbimit me një ndalesë (one stop shop), të cilat janë trajtuargjerësisht në kodin e ri. Dispozita lidhur me pikat e shërbimit me një ndalesë ështëtrajtuar në nenin 74. Çdo organ i administratës publike vepron brenda fushës sëkompetencave të tij. Megjithatë të gjitha segmentet e administratës formojnë një rrjet tëpërbashkët, i cili është administrata e shtetit. Është në interesin e qytetarëve që të gjithaorganet e administratës publike të bashkëpunojnë në mënyrë që të rritet shpejtësia eprocesit të vendimmarrjes duke shfrytëzuar të gjitha njohuritë në dispozicion,informacionet dhe idetë e të gjithë organeve të administratës për të rritur eficiencën dheefikasitetin.

Si pasojë, çdo organ publik mund të kërkojë ndihmën e autoriteteve të tjera të cilat sipaskërkesës, duhet të ndihmojnë. Rregulli i ndihmës nuk zbatohet kur autoriteti që kërkonndihmën është duke vepruar jashtë fushës së veprimtarisë të tij. Kodi parashikon së ështënë diskrecionin e organit publik për të vendosur së kujt organi tjetër të administratës dot`i drejtohet për ndihmë administrative, por përcakton qartë rastet, kur një autoritet publikmund të kërkojë për ndihmë administrative. Kërkesa për ndihmë administrative nukmund të refuzohet, përveçse për shkak të pamundësisë objektive. Megjithatë, në qoftë sëorgani kërkuar për këtë arsye nuk e sheh veten të detyruar për të dhënë ndihmë, vendimipërfundimtar i takon organit epror të shkallës së dytë të organit të kërkuar.

Nenet 70-73 parashikojnë procedurën e ndihmës administrative. Gjatë gjithë zhvillimit tënjë procedimi administrativ me palë kundërshtare nëpunësi përgjegjës i organit publikduhet të përpiqet t’i pajtojë palët në procedim. Parimet e hetimit administrativ janë:parimi i hetimit kryesisht, bashkëpunimi gjatë hetimit administrativ, dhe subjektet eprocedurës hetimore.

Mjetet e kërkimit të provës, kuptimi i tyre, vlerësimi i provave, barra e provës, paraqitja eprovave para një organi tjetër, metodat për paraqitjen e informacionit dhe provave,mosparaqitja e provave, refuzimi i palës për bashkëpunim, sigurimi i provave, dheparaqitja e parakohshme e provave janë elementë shumë të rëndësishme në procedurënhetimore. Organi publik, për përcaktimin e situatës faktike dhe të rrethanave tënevojshme për zgjidhjen e çështjes, mund të përdorë mjete direkte dhe indirekte tëpërcaktuara sipas listës. Dispozitat për mjetet e provës, siç parashikohen nga ligji përorganizimin dhe funksionimin e gjykatave administrative dhe gjykimin emosmarrëveshjeve administrative, për aq sa është e mundur zbatohen në procediminadministrativ. Faktet e njohura publikisht, faktet e ditura për organin publik për shkak tëfunksioneve të tij, apo faktet, për ekzistencën e të cilave ka një prezumim ligjor, nuk

127

është e nevojshme të provohen. Lidhur me barrën e provës para shikohet së në proceduratadministrative, të filluara me kërkesë të palës që inicion procedurën, barra e provës përfaktet e pretenduara bie mbi këtë palë, pavarësisht nga detyrimi i organit publik për tëvënë në dispozicion të palëve provat e zotëruara prej saj. Ndërkohë, Neni 82 parashikonedhe së në rastet kur pala paraqet prova mbi të cilat bazon pretendimin për sjelljendiskriminuese dhe në bazë të të cilave mund të prezumohet së ka pasur diskriminim, palatjetër dhe/ose organi publik detyrohet të provojë së faktet nuk përbëjnë diskriminim,pavarësisht nga detyrimi i organit publik për të vënë në dispozicion të palëve provat ezotëruara prej saj. Palët mund t’i bashkëlidhin kërkesës për fillimin e procedurësadministrative dokumente ose fakte të ndryshme, sikurse edhe mund t’i kërkojnë organitpublik që të marrë masat e nevojshme për të siguruar përdorimin e provave të zotëruaraprej tij gjatë procedurës administrative.

Njoftimi është mjeti me anë të së cilës pala vihet në dijeni dhe më pas ka mundësinë tëushtrojë të drejtën për t`u dëgjuar. Në nenet 87-89, rregullohet mënyra e ushtrimit të sëdrejtës për t`u dëgjuar si dhe përjashtimi nga e drejta për t`u dëgjuar.

Nenet 90-97 parashikojnë rregullat për përfundimin e procedimit administrativ, mevendimmarrje për themelin e çështjes ose edhe pa vendimmarrje për themelin e çështjes.Po ashtu parashikohet edhe përfundimi me heshtje pozitive ose negative administrativesipas parashikimeve në ligje të posaçme.

Përfundimi i procedimit administrativ, afati për përfundimin e procedimit administrativ,zgjatja e afatit të procedimit, çfarë duhet të përmbajë vendimi përfundimtar, ç`ndodh nërastet e vdekjes së palës, apo mbarimit të personit juridik, pamundësia në objekt apoqëllim dhe braktisja, mospagimi i tarifave janë çështje që rregullohen në mënyrë tëdetajuar në Kod.

5.4.2 Veprimtaria administrative

Nenet 98 deri 127 parashikojnë rregulla në Kod mbi veprimtarinë administrative. Formëe shprehjes së veprimtarisë administrative është akti administrativ. Neni 98 e 90 sqarojnëkërkesat formale dhe substanciale të një akti administrativ. Ndërkohë që Neni 100përshkruan arsyetimin e aktit. Qëllimi i arsyetimit është të bëjë të mundur që pala tëkuptojë domethënien dhe të ushtrojë mjetet juridike kundër aktit dhe duhet të jetëgjithëpërfshirës, mjaftueshëm i qartë për t`u kuptuar nga qytetari. Nevoja për një arsyetimrrjedh nga parimi kushtetues i shtetit të së drejtës, që përfshin parimin e ligjshmërisë sëveprimeve administrative. Arsyetimi ka edhe dy funksione të rëndësishme nga njëra anë imundëson qytetarit ta kuptojë aktin dhe nga ana tjetër ai mund të përdorë më efektivishtmjetet ligjore të ankimimit në dispozicion. Neni 101, rregullon një përjashtim nga rregullii domosdoshmërisë së arsyetimit.

Arsyetimi i aktit të shkruar nuk është i nevojshëm në këto raste:

a) përjashtohet shprehimisht nga ligji i posaçëm;

128

b) akti administrativ i nxjerrë me kërkesën e palës, përbën pranimin e plotë të saj dhe nukcenon të drejtat apo interesat e palëve të treta;

c) me përjashtim të rasteve kur ligji parashikon ndryshe, aktet që miratojnë vendimet emarra nga bordet, juritë, apo komisionet e ngritura nga organet publike, si dhe urdhrat eeprorëve, që kanë të bëjnë me çështje të organizimit dhe funksionimit të brendshëm.

Neni 104, sanksionon së aktet administrative hyjnë në fuqi nga dita e njoftimit të tyre mepërjashtim të rasteve kur ligji ose vetë akti i jep atij fuqi prapavepruese ose të vonuar.Neni 107, përshkruan lidhjen midis ligjshmërinë dhe vlefshmërinë e një aktiadministrativ. Kjo dispozitë parashikon tre kategoritë e kritereve, nga të cilat varetligjshmëria e aktit administrativ, përkatësisht: kompetenca, ligjshmëria procedurale dheformale, ligjshmëria materiale/substanciale, respektimin e parimeve të së drejtësadministrative dhe ushtrimin e ligjshëm të gjykimit.

Kodi i ri i Procedurës Administrative ruan terminologjinë e Kodit të mëparshëm, dukebërë dallimin ndërmjet akteve administrative absolutisht dhe të paligjshme (neni 108).Neni 110 sqaron pasojat ligjore të pavlefshmërisë absolute të aktit administrativ. Praktikae deritanishme nuk ka evidentuar mangësi në këtë pjesë të Kodit. Paragrafi 1 parashikonsë një akt administrativ absolutisht i pavlefshëm nuk është akt. Kjo është njëpavlefshmëri e plotë, e cila nuk hyn kurrë në fuqi. Kjo do të thotë së mund të injorohettërësisht jo vetëm nga palët e interesuara dhe autoriteti që e ka lëshuar, por edhe ngaautoritetet e tjera publike apo kushdo tjetër. Për siguri ligjore, është e domosdoshme qëpavlefshmëria absolute të njihet në mënyrë të qartë dhe të bëhet e qartë për të gjithë.Edhe pse rregulli i përgjithshëm i paragrafit 1 mund të mos kërkojë një përshtatje ligjoretë pavlefshmërisë absolute të aktit administrativ, mund të ekzistojë një interes legjitim përtë sqaruar situatën ligjore. Prandaj, sipas paragrafit 2, organit publik që ka nxjerrë aktin epavlefshëm ose epror i tij, pasi të kenë mbaruar të gjitha mjetet juridike administrative,gjykata administrative mund të konstatojë pavlefshmërinë absolute të aktit. Sipasparagrafit 3, një akt administrativ, nga të cilat vetëm një pjesë është absolutisht ipavlefshëm, bëhet e pavlefshme në mënyrë të plotë në qoftë së kjo pjesë është aq erëndësishme sa pa të organi publik nuk do ta kishte lëshuar aktin.

Rastet e një akti administrativ të paligjshëm parashikohen në nenin 109 dhe janë:

- organi publik që e ka nxjerrë ka vepruar në mungesë të kompetencës;

- është rezultat i shkeljes të dispozitave lidhur me procedurën administrative;

- është në kundërshtim me dispozitat që rregullojnë formën apo elementet e detyrueshmetë aktit administrativ;

- është nxjerrë në mungesë të autorizimit nga një ligj, sipas pikës 2, të nenit 4, të këtijKodi;

- është në kundërshtim me ligjin material; - është rezultat i diskrecionit të ushtruar nëmënyrë jo të ligjshme; apo

129

- nuk është në përputhje me parimin e proporcionalitetit.

Neni 112 parashikon korrigjimin e aktit administrativ me gabime të dukshme. Këtogabime mund të korrigjohen në çdo kohë ose sipas kërkesës. Parakusht i rëndësishëmështë së gabimi duhet të jetë i dukshëm. Marrësi i një akti administrativ të paligjshëmmeriton më pak mbrojtje kundër revokimit së sa marrësi i një akti të ligjshëm. Revokimiështë në diskrecionin e organit publik. Nuk ka asnjë detyrim për të drejtën e revokimit tëaktit të tij administrativ, kur merr njoftim për paligjshmërinë e tij, pasi mund të ketë arsyepër të lënë aktin administrativ ashtu siç është. Organi publik ka iniciativën e revokimit,edhe pse ai mund të ketë qenë nxitur nga pala jashtë procedurës formale të ankesësadministrative. Neni 135, parashikon kompensimin. Kompensimi vendoset nga organipublik, që ka revokuar aktin, me kërkesë të palës. Kërkesa për kompensimin mund tëparaqitet brenda 1 viti nga data e njoftimit të aktit të revokimit.

Kuptimi i kontratës administrative, pranueshmëria e saj, kontratën administrative qëzëvendëson aktin administrativ, ose ndryshe e quajtur “kontrata zëvendësuese”, kontratatadministrative ndërmjet organeve publike, rastet e pavlefshmërisë së kontrataveadministrative, ndryshimin, prishjen, apo tërheqjen nga kontratat administrative, dhezgjidhjen e mosmarrëveshjeve janë pjesë e këtij Kodi.

Marrëveshja administrative është kontratë (deklaratë e qëllimit), në të cilën si rregull tëpaktën njëra nga palët është një agjenci/organ administrativ publik ose një person qëvepron në emër të shtetit dhe që ka për qëllim të drejtpërdrejtë përmbushjen e një detyrepublike ose që thjesht ka të bëjë me një çështje të rregulluar me ligj administrativ.

Objekti i marrëveshjes duhet të jetë një marrëdhënie ligjore sipas ligjit administrativ.Marrëdhëniet e kundërta sipas të drejtës privatë nuk mund të jenë objekt i njëmarrëveshjeje administrative. Klasifikimi i marrëveshjes, pra, ka të bëjë me ligjin ezbatueshëm, mbrojtjen ligjore dhe detyrimin.

Si rezultat i qëndrimit në mes të drejtës publike dhe privatë, një marrëveshjeadministrative dallon qartë nga akti administrativ. Dallimi kryesor është të gjeneza dyapo shumëpalëshe e së parës, ndërsa kjo e fundit është e njëanshme. Në shumicën erasteve, një marrëveshje administrative do të lidhet ndërmjet një organi publik dhe njëpersoni privat, por ajo gjithashtu mund të lidhet ndërmjet dy ose më shumë organevepublike (p.sh. marrëveshje binjakëzimi). Kodi i ri i Procedurave Administrative nëmënyrë eksplicite adreson vetëm dy lloje të marrëveshjeve administrative, marrëveshjenzëvendësuese të një akti administrativ (neni 120) dhe marrëveshjen në mes organevepublike (neni 121). Këto janë vetëm shembuj të standardizuara të marrëveshjeveadministrative, me ligj mund të krijohen lloje të tjera. Veprime të tjera administrative nënregjimin e së drejtës administrative janë ato që njihen si akte reale. Nocioni është zgjeruarpër të përfshirë çdo formë të veprimtarisë administrative që nuk është përkufizuar si njëakt administrativ ose marrëveshje, me qëllimin për të mos lënë asnjë formë tëveprimtarisë jashtë mbrojtjes ligjore dhe parimit të ligjshmërisë.

130

Në momentin e lindjes së një konflikti administrativ apo të një çështjeje për zgjidhjendërhyn koncepti i hetimit administrativ, ku palët të cilat marrin pjese janë pala einteresuar , apo e cila pretendon së ka pësuar shkelje të të drejtave dhe interesavelegjitime, dhe vetë organi publik i cili dyshohet të këtë cenuar këto të drejta dhe interesalegjitime me një veprim (mosveprim) apo vendim të tijin. Legjislacioni shqiptarparashikon një kapitull të terë (Kreu X ) kushtuar hetimit administrativ223. Hetimiadministrativ nënkupton detyrimin e organit publik që kryesisht por në bashkëpunim tëngushte edhe me palën e interesuar të zhvilloje një hetim që vlerëson të gjitha rrethanate nevojshme për zgjidhjen e çështjes. Organi publik pas vlerësimit të hollësishëm tësituatës mund të vendose që të zgjidhe ai vetë çështjen ose t’ia delegoje të drejtën përzhvillimin e procedurës hetimore organit vartës (neni 79 pika 2). Nga ky rregullpërjashtohen vetëm çështjes që kanë si objekt të hetimi administrativ një marrëdhënie tëmbrojtur me ligj i cili në mënyrë eksprese e ndalon delegimin në fazën e hetimitadministrativ.

Barra e provës në këtë faze të procedurave administrative i përket pikërisht palës e cilainicion procedurën, pavarësisht nga detyrimi i organit publik për të vene në dispoziciontë palëve provat e zotëruara prej saj (neni 82) . Përjashtimisht në raste konfliktesh mebaze diskriminimin përveç provave të sjella nga pala iniciuse, ky kod në nenin 82 pika 2parashikon dhe detyrimin e organit publik të vërtetojë së faktet nuk përbëjnëdiskriminim.

Si një ligj procedural ligji 44/2015 parashikon llojin e provave apo të mjeteve përkërkimin e provës duke i renditur ato në nenin 80 me konkretisht ne:a) deklarata ngapalët, dëshmitaret dhe ekspertet; b) marrje dokumentesh dhe dokumente të tjera tëdokumentuara nëpërmjet mjeteve fotografike, regjistrimit ose mjeteve të tjera teknike; c)vizite dhe kontroll ndaj mallrave apo vendeve të përfshira.

Duke qene së sigurimi i provave është shumë i rëndësishëm për zgjidhjen e konfliktit,atëherë me qëllim ruajtjen e provave si dhe mbrojtjen e një provë nga zhdukja apodëmtimi, organi publik që kryen hetimin administrativ mundet që ai vetë kryesisht ose mekërkesë të palës të vendose marrjen e provës së rrezikuar sa me pare që të jete e mundurduke e siguruar atë, pasi në fakt ligjbërësi ka parashikuar këtë detyrim të organitshtetëror në mënyre eksplicite në nenin 86 parag. 2, ndërsa nga ana tjetër ligjbërësi kaparashikuar detyrimin reciprok të palës së interesuar për të mbajtur përsipër shpenzimetqë krijohen gjatë veprimeve të ndërmarra nga administrata për sigurimin e provave.

Hetimi administrativ siguron dhe duhet të siguroje të gjithë elementet e parimit tëprocesit të rregullt ligjor duke filluar që nga e drejta për informim, e drejta për tudëgjuar, e drejta për tu mbrojtur, e drejta për të kërkuar administrim provash, e drejtapër të përfituar nga procedura të thjeshta dhe joburokratike etj. këto të drejta kryesishtjanë të pakufizueshme në një proces administrativ përveçse të drejtës për tu dëgjuar e

223 Nenet 77-89 të Kodit të Procedurave Administrative, ligji 44/2015 i cili ka hyre në fuqi me 28 maj2016, një vit pas botimit në Fletore zyrtare.

131

cila vërtet në nenin 88 të KPA parashikohet së ushtrohet në çdo formë të përshtatshmedhe brenda afatit të përcaktuar nga organi publik, duke ju dhënë të drejtën palëve që nëushtrim të së drejtës për t`u dëgjuar të mund të paraqesin komente edhe për vlerësimine provave të administruara si dhe për rezultatin e hetimit apo rezultatin e vetëprocedurës. Gjithsesi kur ligji parashikon ndryshe e drejta për tu dëgjuar nukrespektohet. Po ashtu procedura administrative mund të mbyllet pa njoftuar dhe pa idhënë mundësi palës tjetër në raste shumë tipike që ligji në nenin 89 i rreshton në mënyrështeruese si me poshtë:

a) Marrja e vendimit përfundimtar është urgjente, për shkak të dëmit që mund t’ishkaktohet për shkak të vonesës interesit publik;

b) palët kanë paraqitur paraprakisht mendimet, komentet dhe shpjegimet e plotagjatë procedurës administrative;

c) gjatë zhvillimit të procedurës administrative rezulton qartë së vendimi do të jetëtërësisht në favor të palës;

d) ç) në një procedurë administrative që bazohet në një procedurë konkurruesepublike; ose kur

e) është parashikuar shprehimisht me ligj.

Mënyra e zakonshme e përfundimit të procedurës administrative

Pasi mbyllet procedura e hetimit administrative atëherë vjen etapa e përfundimit tëprocedurës administrative. Kjo etape nënkupton ose zgjidhjen e çështjes në tërësi apopjesërisht, dhënien e një vendimi përfundimtar ose thjesht dhënien fund të procedurëshetimore pa pasur një vendim përfundimtare.

Kur procedura administrative ka nisur me kërkesë të një personi fizik apo juridik atëherëdo të kemi një vendimmarrje përfundimtare nga organi publik. Kjo vendimmarrje mundtë paraqitet në formën e një akti administrativ ose dhe në formën e një kontratëadministrative224, kjo hapësirë e lënë në parashikimin ligjor përkon pikërisht me llojin enatyrës së çështjes për zgjidhje. Kemi raste kur palët nga pamundësia objektive aposubjektive nuk qëndrojnë deri në fund të hetimit administrativ, dhe përveçse kësaj janënë pamundësi për të vazhduar hetimin administrativ ndaj në këto kushte vazhdimi iprocedurës administrative është e pamundur dhe në vend të vendimit përfundimtar do tëkemi një akt administrativ të veçante, që konsiston në deklaratën e përfundimit tëprocedurës administrative. këtë deklaratë do ta hasim në rastet vdekjes së palës personfizik ose mbarimin e personit juridik (neni 93); tërheqjeje të kërkesës apo braktisje tëprocedurës (neni 94); objekti për të cilin nisi procedura është tanimë i pamundur (neni95); në rast mospagese tarifash në rast procedurë të nisur me kërkesë, në rastin kur ligjiparashikon pagimin e tarifës kusht për nxjerrjen e vendimit përfundimtar (neni 96).

Një nga karakteristikat e procedurave administrative është efikasiteti dhe shtrirja në njëafat sa me të shkurtër kohor kjo edhe për shkak të vetë natyrës së çështjeveadministrative që kanë si objekt kryesisht të drejta themelore të individit që mund tëshkelen nga administrata publike në veprimtarinë e saj të përditshme. Për këtë arsye dhe

224 Neni 90 parag 1, ligji 44/2015

132

afatet e saj janë tepër të shkurtra duke mos tejkaluar afatin 60 ditor ose në rast ekstremsiç mund të jete gjendja e jashtëzakonshme, përjashtimisht ky afat zgjatët deri në 3 muajnga dita e përfundimit të gjendjes së jashtëzakonshme. Ndërkohe duhet pasur parasyshqë gjendja e jashtëzakonshme duhet të jete e shpallur publikisht nga organet eadministratës publike vendore ose qendrore që në momentin e fillimit të saj e deri nëpërfundimin e saj. Duke njohur ngarkesën e veprimtarisë së administratës publike nganjëra ane, por dhe të drejtën e individit për të pasur drejtësi në një kohe sa me tëshkurtër, njihet dhe një afat 10 ditor shtese në favor të administratës publike pasmbarimit të afatit kohor të parashikuar me ligj. Ky afat 10 ditor fillon të rrjedhe që ngamomenti i përfundimit të afatit ligjor ose nga përfundimi i gjendjes sëjashtëzakonshme225.

Afatet e sipërpërmendura aplikohen për çështje me një kompleksitet normal, ndërsa meqëllim dhënien e një vendimi përfundimtar sa me të drejtë dhe e argumentuar për çdoelement të çështjes, në raste të çështjeve komplekse, ligjbërësi i ka parashikuar tëdrejtën organit publik për të zgjatur vetëm një here afatin e parashikuar nga neni 91 isipërpërmendur. palës kjo zgjatje e afatit i behet me shkrim dhe e argumentuar dhe çkaështë me e rëndësishme i behet brenda afatit fillestar. Pala në këtë moment nëse kandonjë provë që mund të rrezikohet të dëmtohet në këtë afat shtese mund të kërkojësigurimin e provës nga organi administrativ.

Mënyrat e veçanta të përfundimit të procedurës administrative

Nenet 93-97 të Kodit të Procedurës Administrative parashikojnë disa raste specifike tëpërfundimit të procedurës administrative të cilat po i shqyrtojmë me poshtë:

a) vdekja e palës, mbarimi i personit juridik

Te gjithë e njohim parimin juridik “Actio personalis moritur cum persona”. Ky parimnënkupton faktin së pjesa me e madhe e padive (ankimimeve) janë personale të individitdhe të patjetërsueshme. Ndaj si rregull edhe kodi i procedurave administrativeparashikon së “nëse pala, person fizik vdes gjatë zhvillimit të procedurës administrativeqë zhvillohet për një çështje të karakterit personal, organi publik deklaron tëpërfunduar procedurën administrative pa marre një vendim përfundimtar për çështjen.Në çdo rast tjetër, nëse organi publik vlerëson nëse pjesëmarrja e palës është edomosdoshme, pezullon procedurën përkohësisht deri në identifikimin etrashëgimtarëve”. Si rregull e njëjta procedurë kryhet edhe në rastin e mbarimit tenjepersoni juridik.

b) Tërheqja e kërkesës ose braktisja

Tërheqja e kërkesës ose braktisja e procesit nga pala që ka ngritur kërkesën nënkuptonrënien e interesit të saj për të vazhduar procedimin administrativ dhe për rrjedhojenënkupton përfundimin e vetë procedurës. Ka raste që vetë organi publik të deklarojepërfundimin e procedurës së nisur me kërkesë pa qene nevoja e dhënies së një vendimiedhe në rastin kur qartazi rezulton nga rrethanat së pala që ka ngritur kërkesën nuk ka me

225 Neni 91 pika 5, ligji 44/2015

133

interes për vazhdimin e procedurës, madje e ka braktisur atë. Gjithsesi sa me sipërpërbën vetëm rregullin pasi në raste të veçanta përjashtimisht, gjykata mund të çmoje sëvazhdimi i procedurës ka interes publik dhe ndaj pavarësisht interesimit të palësiniciuese, gjykata mund të dali me një vendim226. Procedura do të deklarohet e braktisurpa një vendim përfundimtar për çështjen nëse vetë pala e interesuar për faj të saj duke usjelle në mënyrë pasive brenda afatit për përfundimin e procedurës administrative nuk kakërkuar apo nuk ka bërë asnjë përçapje për ta çuar me përpara këtë procedurë. Gjithsesipika 5 e këtij neni parashikon shprehimisht faktin së braktisja e procedurës nuk e shuan tëdrejtën që individi kish kërkuar ti njihej.

c) Pamundësia në objekt apo në qellim

Objekti i procedurave administrative është pikërisht mbrojtja e të drejtave dhe interesavetë ligjshme të individëve nga organet e administratës publike me anë të një veprimi,mosveprimi apo mospërgjigje brenda afateve të parashikuara me ligj, duke i dhënë tëdrejtën individëve të kërkojnë anulimin tërësor ose pjesor të aktit, riparimin e demitmaterial si dhe të atij moral. Objekt i procedurës administrative mund të jete dhekërkesa e individit të cilit i është mohuar një e drejtë e njohur me ligj ose i është mohuarzgjidhja e një kërkesë.

Ndërsa qëllimi i vetë ligjit të Kodit të Procedurave Administrative në përgjithësi poredhe i procedurës administrative specifike në veçanti, konsiston në sigurimin e realizimitefektiv të funksioneve publike administrative në shërbim të personave si dhe mbrojtjen etë drejtave dhe interesave të ligjshme të tyre duke respektuar parimin e procesit tërregullt ligjor (parashikim shprehimisht i nenit 1 të ligjit 44/2015).

Normalisht duhet besuar që krijimi i një ligji dhe i një sistemi shtetëror ka për qëllimpërmirësimin e shërbimeve që administrata shtetërore i ofron qytetareve të saj, ndaj dhepër rrjedhoje, vetë administrata i nënshtrohet një procesi reformator të vetvetes dukerikuperuar “gabimet” e mundshme. Kësisoj nëse administrata kthen një përgjigje tëmëvonshme nga sa janë afatet e parashikuara me ligj, ndërsa individi ka ngritur kërkesënpër procedim administrativ, por kjo përgjigje e ardhur me vonë konsiderohet nga individisë i përmbush jo vetëm interesat por edhe i mbron të drejtat e tij, atëherë objekti ikërkesës mund të konsiderohet i pamundur si dhe qëllimi po ashtu.

d) Mospagimi i tarifave

Duke qene së shqyrtimi i kërkesave administrative dhe vetë procedimi administrativkryhen në një mënyrë të efektshme brenda një afati kohor shumë me e reduktuar së saafatet e procedimeve të tjera penale apo civile pagesa për procedurën e iniciuar mekërkesë është një kusht sine qua non. Kjo procedurë do të deklarohet e përfunduar pa njëvendim përfundimtar si pasoje e mospagesës brenda afatit të caktuar të tarifave. Pagesae tarifave sipas këtij ligji është konceptuar si parakusht për nxjerrjen e vendimitpërfundimtar. nëse individi nuk paguan tarifën brenda afateve por gjithsesi ai dëshiron qëtë këtë një vendim përfundimtar atëherë ai do duhet të paguaje dyfishin e shumës

226 Neni 94 pika 3

134

fillestare jo me vonë së 10 dite nga përfundimi i afatit dhe vetëm atëherë organi publik dotë përfundoje procedurën administrative me anë të dhënies së një vendimi përfundimtar.

e) Miratimi në heshtje

Normalisht jemi të njohur me parimin “qe kush hesht, miraton” që prej të drejtësromake. Edhe sot e drejta civile kryesisht por edhe ky kod i ri procedurash administrativei kushton një nen të veçante miratimit në heshtje (neni 97). Pranimi i miratimit në heshtjesjell eliminimin e burokracisë, luftën ndaj arbitraritetit të dhënies së vendimeveadministrative si dhe kthimin e autoriteteve publike në autoritete me të përgjegjshme,duke lënë mënjanë informalitetin dhe duke çuar automatikisht në respektimin e afateve tëvendosura. Sipas nenit 97 parashikohet së nëse pala ka kërkuar në procedurënadministrative nxjerrjen e një akti administrativ shkresor dhe organi publik nuk njoftonvendimin brenda afatit për përfundimin e procedurës dhe nuk njofton as zgjatjen e afatitpor as vetë vendimin atëherë kërkesa konsiderohet e miratuar dhe akti administrativshkresor i kërkuar konsiderohet si i miratuar në heshtje. Pika 2 e nenit 97 i njeh të drejtënpalës për ti kërkuar autoritetit publik që s’ka nxjerre aktin e kërkuar, të bëjë njëkonfirmim me shkrim sipas të cilit kërkesa e palës është miratuar në heshtje. nëse brenda7 ditëve autoriteti nuk nxjerr konfirmimin me shkrim palës i lind e drejta të ngrejë padinë gjykatën administrative me qëllim saktësimin e të drejtave dhe detyrimeve mes sajdhe organit publik.

Nëse në legjislacioni shqiptar në çdo ligj me vetë parashikon rastet e miratimit nëheshtje, në legjislacionin rumun, ekziston një Urdhëresë Urgjente e Qeverise me nr.27/2003 e cila i referohet procedurës së miratimit në heshtje 227 . që në nenin 1 kjoUrdhërese parashikon si procedurë miratimi alternativ, miratimin në heshtje përrinovimin ose lëshimin nga organet publike telisa akteve duke pasur si qëllim kryesor: a)mënjanimin e barrierave administrative nga mjedisi i biznesit; b) rritjen epërgjegjshmërisë së autoriteteve publike me qëllim respektimin e afateve të përcaktuarame ligj për lëshimin e autorizimeve; c) zhvillimi ekonomik i ofrimit të disa kushteve metë favorshme të sipërmarrjes, duke përfshirë kosto autorizimi sa me të reduktuara; d)luftimi i korrupsionit me anë të zvogëlimit të arbitraritetit në vendimin e autoriteteveadministrative; e) promovimi i cilësisë së shërbimeve publike me anë të thjeshtëzimit tëprocedurave administrative. këto dispozita aplikohen sipas rastit ose në procedurat elëshimit të një akti / autorizimi ose në rastet e procedurës së rinovimit të autorizimit apotë riautorizimit si pasoje e mbarimit të aftit të pezullimit të autorizimeve ose tëpërmbushjes së masave të përcaktuara nga organi kompetent i kontrollit.

Për të kuptuar së çfarë nënkupton me autorizim kjo urdhërese urgjente e qeveriserumune duhet ti referohemi nenit 3 të saj germa “a” ku me autorizim kuptohet aktiadministrativ, i cili lëshohet nga autoritetet e administratës publike me anë të së cilitlejohet zhvillimi i një aktiviteti, ofrimi i një shërbimi ose ushtrimi i një profesioni;nocioni i autorizimit përfshin dhe lejet, licencat, autorizimet, miratimet dhe akte të tjeraadministrative të ngjashme. Ndërsa me procedurë miratimi në heshtje urdhëresa

227 Urdheresa Urgjente e qeverise nr. 27/2003 është shpallur në Fletoren zyrtare duke hyre në fuqi në10/5/2003, http://lege5.ro/Gratuit/gq3tenbr/ordonanta-de-urgenta-nr-27-2003-privind-procedura-aprobarii-tacite

135

nënkupton procedurën me anë të së cilës autorizimi konsiderohet i dhënë nëse autoriteti iadministratës publike nuk i përgjigjet kërkuesit në afatin e parashikuar nga ligji përlëshimin e këtij autorizimi.

5.5 Raste të shkeljes së procesit të rregullt ligjor nga organet publike shqiptare

Parimet e procesit të rregullt ligjor në Shqiperi në jo në pak raste interpretohen dhezbatohen në respektim të te drejtave të personave punëmarrës në institucionet shteterore.Vihet re nga analizimi i shume procedurave disiplinore gjate procesit të punës dhendërprerjes se marrëdhënieve të punës, se autoriteti publik nuk respekton rigorozishtdetyrimet e kodit të punës, ligjin për nëpunësin civil në RSH si dhe akteve tëfunksionimit të brendshëm, për rregullimin e raporteve mes punëdhënësit dhepunëmarrësit. në shumicën e rasteve gjykatat administrative konstatojnë parregullsitë dhearsyet e pa përligjura të punëdhënësit shtet ndaj punëmarrësit duke ngarkuar për të parinedhe me barrën e shpenzimeve gjyqësore dhe sanksionet financiare kundrejt individitpunëmarrës.

Përveç demit ekonomik që i shkaktohet shtetit shqiptar në mënyrë të përsëriturmosrespektimi i procesit të rregullt ligjor shkakton edhe ndërprerjen e pajustifikuar tëkarrierave profesionale dhe koston e një administrate jo të qëndrueshme në ushtrimin edetyrave të saj institucionale.

Nga ana tjetër, përpara se të ndalemi tek shkeljet e këtyre parimeve ndaj punëmarrësve nëinstitucionet publike, vëmë re se edhe personat punëmarrës në çdo rast përveç ankimitadministrativ shfrytëzojnë maksimalisht edhe atë gjyqësor edhe pse ndonjë herëprocedura e mbajtur nga institucioni publik ka qenë e qartë dhe në respektim të të gjithëparimeve të procesit të rregullt ligjor. Kjo për vetë faktin se për t’u drejtuar gjykatëskompetente administrative për këto tipologji çështjesh nuk paguhet taksë padie dhepersoni mund t’i drejtohet lirisht gjykatës për të pretenduar këtë të drejte të shkelur. Njëarsye tjetër mund të jetë edhe fakti që në një shumicë dërmuese ndër vite gjykatat kanëvendosur për shkelje të këtij procesi të rregullt ligjor, sidomos kur njëra palë është organpublik dhe dhënia e vendimeve kundër shtetit ka qenë një praktike gati- gati normale. Kjomund të shtyje palët të besojnë se edhe në rastin e tyre gjykata mund të konstatojëshkeljen e këtyre parimeve mes palëve për të përfituar të drejtën për kthim në pozicionine mëparshëm si dhe dëmin financiar të shkaktuar sipas legjislacionit në fuqi.

Psh, vendimi i gjykatës Administrative të Apelit Tiranë, me nr 4154 vendimi, dt25.11.2016 me palë paditëse shtetasin D. J dhe palë të paditur Ministria e ……., meobjekt për zgjidhje të pajustifikuar të kantatës se punës. Paditësi edhe pse ka qenë nëushtrim të funksionit të tij sipas një kontrate të përkohshme dhe do të njoftohej më paspër hyrjen në konkurrim për pozicionin konkret të punës, përsëri i është drejtuar gjykatëspër shkelje të kritereve të konkurueshmërisë të parashikuar në VKM-në me nr 173, datë07.03.2003,”Për emërimin, lirimin, ose shkarkimin nga detyra të drejtuesve tëinstitucioneve në varësi të Këshillit të Ministrave”. Gjykata administrative e apelit errëzon vendimin e gjykatës se shkallës së parë, i cili i kishte dhënë të drejtë paditësit si

136

vendim i cili “..ishte rrjedhoje e keqintrepretimit të ligjit material dhe duhet të ndyshohetvendimi duke u rrëzuar kërkesë padia”. Gjykata në këtë rast e gjen plotësisht të përligjurme parimet e procesit të rregullt ligjor rastin e të paditurit dhe konfirmon parimin etransparencës, aksesit të palëve, dijenisë së fillimit të procedurës administrative,njoftimeve dhe zhvillimin e konkursit për këtë pozicion pune të mbajtur nga ana einstitucionit shtetëror, “..çka e bën edhe me të cenueshëm vendimin e gjykatës se shkallesse pare”.

Në disa raste vetë institucionet ndjekin një procedurë rutinë kur mosmarrëveshjet mepunëmarrësin shqyrtohen nga juridiksioni gjyqësor civil. Në rastet kur gjykatakompetente në shkallë të pare vendos për çështjen në favor të punëmarrësit, institucionetushtrojnë të drejten e ankimimit në gjykatën e apelit po fatkeqësisht nuk respektojnë dhe“përgatitjen” gjyqësisht për të mbrojtur procedurën administrative që ato kanë mbajturme pare. Kjo bëhet pa respektuar elementet themelore të paraqitjes në ankim për kërkimetdhe shkaqet që paraqitet ankimimi.

Në dy vendimet e mëposhtme gjykata vendos për lenien e një afati të përkohshëm 5–ditor, për plotësimin e të metave, në zbatim të ligjit 49/2012, “Për organizimin dhefunksionimin e gjykatës administrative”. Konkretisht, vendimi i ndërmjetëm i gjykatësAdministrative të Apelit Tirane, me nr 10243/5589/3230, date 30.09.2016 me palëpaditëse X.Z dhe të paditur Ministrinë e ……., me objekt rregullimin e pasojave përshkak të zgjidhjes se menjëhershme dhe të pajustifikuar të kontratës së punës dhevendimi nr 9217/4588/2293, i gjykatës Administrative të Apelit Tiranë, me palë paditëseshtetasen B.M dhe palë të paditur Ministrinë e ….., me të mjetin objekt sikundër vendimii mësipërm. Nga këto vendime mund të dalim në konkluzionin se procedurat e ndjekuranga institucionet publike jo vetëm që nuk respektojnë parimet baze të procesit të rregulltligjor kundrejt personave punëmarrës por edhe nuk përmbushin elementet e mbrojtjes sëvendimmarrjeve të tyre në shkallet e juridiksionit gjyqësor.

Një parim tjetër i procesit të rregullt ligjor që shkelet më së shumti nga institucionetpublike është detyrimi i organit publik për të përfunduar procedimin brenda një afati tëcaktuar. Ministria e ….. në vitin 2015 ishte në shqyrtim të kërkesave për marrjen elicencave në përputhje me kriteret dhe ligjet e tjera rregulluese për t’a përfituar këtë tëdrejtë. Kërkesat e aplikantëve për informacion rreth mbarëvajtjes së procedurës nuk umorën parasysh në mënyrë të përsëritur nga organi publik i cili vazhdimisht nuk ështëshprehur për plotësimin e kritereve nga këta aplikantë ndërsa nga ana tjetër institucionetas nuk shpallën fituesit e licensave. Këtë fakt, për mosrespektim të këtij afati në mënyrëtë përsëritur dhe me pasoja ekonomike për mbikëqyrjen e tregut dhe operatorëve qëushtronin veprimtarinë e tyre në këtë treg, e evidentoi edhe raporti vjetor i 2015-s iKontrollit të Larte të Shtetit, ku nënvizoi se:” justifikimi se mbajtja pezull e këtyreprocedurave kundrejt aplikantëve me justifikimin e hetimit administrativ ishte shkelje eushtrimit të funksioneve publike dhe cenim i interesave të palëve private në këtëprocedurë administrative”.

Në shumë raste të tjera operatorët privatë që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Shqipërikanë paraqitur në bazë të ligjit kërkesën për shqyrtim të dhjetëra rasteve për konstatimin eshkeljeve që bëjnë kompanitë mediatike në veprimtarinë e tyre. Këto kërkesa jo vetëm qëe humbën rolin e tyre për konstatimin e faktit të shkeljes së të drejtave të këtyre

137

operatoreve me pretendimin se nuk respektohet forma e përcaktuar nga ligji por njësjellje e tillë e organeve shtetërore privon edhe të drejtën e këtyre palëve për t`iu drejtuargjykatës me konkluzionet administrative të institucionit të specializuar. Kalimi përtejafateve të shqyrtimit cenon jo vetëm parimin e shqyrtimit brenda një afati të caktuar poredhe faktin që këtyre shqyrtimeve u mungon arsyetimi i gjerë akteve administrative, dukee cunguar të drejtën e qytetarëve për akses në procedurat administrative si dhe duke mose justifikuar kohën e gjatë dhe të kushtueshme për shqyrtimin e kësaj procedure. Nëshumë raste vendimet administrative ishin të paqarta dhe praktikisht pa vendimmarrjeadministrative për palët në proces, duke mos evidentuar objektin përse ishte kërkuar vetëprocedura administrative me pasoja për operatoret privatë. Në këtë rast shkelet parimi iprocesit të rregullt ligjor për t`u drejtuar gjykatës administrative për zgjidhjen emosmarrëveshjes si rezultat i mosveprimit të organit publik.

Në dhjetëra raste të tjera të vendosjes se sanksioneve administrative me gjobë, gjykata kagjetur me shkelje institucionin publik, në varësi të Ministrisë se ……, i cili ka lëshuargjoba për operatoret private ekonomikë pa qenë fare prezent në vendet ku këta ushtrojnëveprimtarinë e tyre, duke evidentuar mungesën e konstatimit të shkeljes së mbajtur ngainstitucioni publik, ndaj në shume raste gjykata rrezon mbajtjen e këtyre praktikave paprovueshmëri të rrethanave kundrejt operatoreve ekonomikë privatë, në shkelje të ligjit tëposaçëm dhe ligjit për inspektimin në RSH. Edhe në këtë rast, jo vetëm që organi publikkryen mbajtjen e procedurave të inspektimit të mënyrë të paligjshme por edhe nukrivendos në vend shkeljen që mund të kenë kryer hipotetikisht këta operatore ekonomikëvetëm e vetëm se nuk zbatohet drejtë dhe në përputhje me ligjin procedura inspektuese.

Rast tjetër, që lidhet me zvarritjen se vendimmarrjes së institucionit shtetëror për tërilicencuar operatorët mediatikë në treg, ka të bëjë me mbajtjen në procedurë shqyrtimidokumentacionin e aplikantëve përtej çdo afati administrativ të dhënies se licencave përtë drejtën e transmetimeve të tyre. Gjatë kësaj kohe, operimi që disa subjekte bëjnë nëtregun shqiptar është i paligjshëm dhe i pa mbështetur në ligj, duke cenuar edhe të drejtatekonomike të titullarëve të këtyre të drejtave. Ndërkohë titullarët privatë ankohen nëinstitucionet publike për shkeljen e të drejtave të transmetimit dhe marrjen e masave ngaautoriteti mbikëqyrës, jo vetëm për të konstatuar këto shkelje masive të te drejtavepasurore të tyre por edhe për të sanksionuar këta operatorë me masa administrative. Nëshume raste shmangja e përgjegjësisë mes organeve të ndryshme publike është praktikë enjohur por që nuk sjell riparimin e pasojave për personat privatë. Trajtimi i ankesave tëkëtyre titullarëve për mosveprimin e organit publik për nxjerrjen e aktit përkatës brendaafatit nuk trajtohen nga organi publik kompetent. Shkelja e parimit për përfundimin eprocesit brenda një afati të arsyeshëm, mungesa e vendimmarrjes për të ligjëruar njëveprimtari të bazuar në ligj si dhe fakti për të parandaluar shkeljet e mëvonshme përsubjektet private mbeten problematika të përsëritura në vendin tonë.

Veçoritë që sjellin ligjet speciale përballë Kodit të Procedurave Administrative

Parimi kushtetues i prevalimit te normës apo ligjit special ndaj atij të përgjithshëm qëbazohet që në parimet kryesore të së drejtës në përgjithësi i njohur si “lex specialis drogatgjenerali” aplikohet edhe në rastin e aplikimit të parashikimeve të ligjeve të posaçmepërpara parashikimeve të Kodit të Procedurave Administrative. Por edhe pse ky parimështë tejet i njohur dhe i aplikueshem ka akoma keqkuptime apo situata ambigue ku për

138

zgjidhjen e një mosmarrëveshjeje administrative individët kryesisht kërkojnë ankimin eKodit të Procedurave Administrative përpara ligjeve të veçanta.

Nga ana tjetër do duhet të kuptojmë që KPA është një ligj i përgjithshëm që ka për qëllimtë tregojë parimet bazë se si duhet të funksionojnë institucionet shtetërore në zhvillimin enjë procedure administrative dhe më konkretisht referuar nenit 1 të KPA, kodi ka përqëllim të sigurojë realizimin efektiv të funksioneve publike administrative në shërbim tëpersonave, si dhe mbrojtjen e të drejtave dhe të interesave të ligjshëm të tyre, nërealizimin e këtyre funksioneve, duke zbatuar parimin e procesit të rregullt ligjor. Por ngaana tjetër nuk duhet harruar që shumëllojshmëria e kompetencave të institucionevepublike passjell shumëllojshmëri të ligjeve për funksionimin e këtyre institucioneve osepër zhvillimin e disa veprimtarive konkrete siç janë psh: Ligji Nr.10 463, datë 22.9.2011“Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”; Ligji 111/2012 “Për menaxhimin e integruartë Burimeve Ujore”; Ligji nr. 10433 dt.16.6.2011 “Për inspektimin në Rsh”etj..

Situata të tilla të paqarta ndodhin shpesh, kësisoj i referohemi vendimit të Gjykatës sëApelit 228 Shoqëria “Ekobeton” shpk. Kundër Ministrisë së Punëve publike dheTransportit dhe Inspektoriatit Ndërtimor e Urbanistik Kombëtar me objekt gjykimi:Shfuqizimin e aktit administrativ, vendim për dënim me gjobë nr.30, datë 08.06.2011, tëInspektoriatit Ndërtimor e Urbanistik Kombëtar.

Në këtë cështje INUK në dt. 8.6.2011 merr vendimin për dënimin me gjobë të shoqërisë“Ekobeton” shpk. Me anë të aktit administrativ, “Vendim për dënim me gjobë” nr.30,datë 08.06.2011 nga ana e Kryeinspektorit të Inspektoriatit Ndërtimor UrbanistikKombëtar Tiranë, në zbatim të neneve 9 gërma “d’ dhe 10 pika “2” të Ligjit nr. 9780,datë 16.07.2007 “Për Inspektimin e Ndërtimit”, si dhe në zbatim të nenit 23 pika “1”gërma “a” të ligjit nr. 9290, datë 07.10.2004 “Për Produktet e Ndërtimit” rezulton të jetëvendosur ndërshkimi me 600.000 (gjashtëqind mijë) lekë gjobë ndaj shoqërisë“Ekobeton” sh.p.k, për shkak të konsumimit nga ana e kësaj të fundit të kundërvajtjesadministrative të: “Hedhjes në treg të një produkti në kundërshtim me kërkesat estandartet përkatëse”, kundërvajtje administrative kjo e parashikuar nga ana e neneve 6dhe 23 pika “1”, gërma “a/i” të ligjit nr. 9290, datë 07.10.2004 “Për Produktet eNdërtimit.

Vendimi i dënimit me gjobë i është njoftuar palës paditëse shoqërisë “Ekobeton” sh.p.k,më datë 15.06.2011, fakt ky, i cili provohet me njoftimin drejtuar shoqërisë “Ekobeton”sh.p.k për aktin administrativ të sipërcituar.

Pas marrjes dijeni për vendimin e sipërcituar, pala paditëse në këtë gjykim shoqëria“Ekobeton” sh.p.k, më datë 17.06.2011 rezulton t’i jetë drejtuar me kërkesë palës sëpaditur në këtë gjykim Inspektoriatit Ndërtimor e Urbanistik Kombëtar me anë të së cilësrezulton t’i këtë kërkuar këtij të fundit, anullimin në rrugë administrative të vendimitnr.30, datë 08.06.2011.

Duke mos qene dakort vendimit nr.30, datë 08.06.2011, ne daten 01.07.2011 palapaditese Shoqëria “Ekobeton” sh.p.k i eshte drejtuar gjykates se faktit me kërkesë –

228 Vendimi i Gjykatës së Apelit nr. 2698 Regj. Themeltar, Nr. 2835 Vendimi

139

padine me objekt : “Shfuqizimin e aktit administrativ, vendim për dënim me gjobë nr.30,datë 08.06.2011, të Inspektoriatit Ndërtimor,Urbanistik Kombëtar.

Ne vendimin e saj, gjykata e shkalles se pare ka arsyetuar se :

“Në nenin 14 paragrafin 2, të ligjit nr.9780, datë 16.07.2007 “Për Inspektimin eNdërtimit”, dispozitë kjo e emërtuar : “Ankimi administrativ dhe gjyqësor” parashikohetshprehimisht se :

“2.Kundër vendimeve të Inspektoriatit Ndërtimor e Urbanistik Kombëtar lejohet ankimi drejtpërdrejtë në gjykatë brenda 10 ditëve, duke filluar nga data e njoftimit tëvendimit. Ankimi gjyqësor kundër vendimit të Inspektoriatit Ndërtimor e UrbanistikKombëtar nuk pezullon ekzekutimin e tij”.

Referuar përmbajtjes së dispozitës së sipërcituar, gjykata e faktit ka arritur ne perfundimse nuk rezulton që subjektit t’i jetë njohur e drejta e zgjedhjes ndërmjet rrugësadministrative dhe asaj gjyqësore për të kundërshtuar aktet administrative të nxjerra ngaana e Inspektoriatit Ndërtimor e Urbanistik Kombëtar, për shkak se referuar përmbajtjessë dispozitës së sipërcituar rezulton të jetë përcaktuar në mënyrë të shprehur se ndajvendimeve të Inspektoriatit Ndërtimor e Urbanistik Kombëtar lejohet ankim idrejtpërdrejtë në gjykatë.”

Me tej, vazhdon arsyetimin, gjykata e faktit: “ pretendimi i përfaqësuesit të palëspaditëse se nga ana e kësaj të fundit rezulton që të jetë ezauruar fillimisht rekursiadministrativ në përputhje kjo me përcaktimet e nenit 137 të ligjit nr.8485, datë12.05.1999 “Kodi i Procedurave Administrative të Republikës së Shqipërisë” gjendet ipabazuar, për arsye se, në dispozitën e sipërcituar të cilës i referohet pala paditëseparashikohet shprehimisht se :

“Në parim palët e interesuara mund t’i drejtohen gjykatës vetëm pasi të kenë ezauruarrekursin administrativ”,

Përcaktimet e dispozitës së sipërcituar janë të zbatueshme vetëm në ato raste nëse ligji iposaçëm ka parashikuar shprehimisht detyrimin dhe ka treguar konkretisht rrugën përndjekjen dhe ezaurimin e rekursit administrativ, kjo për faktin se rrugë të detyrueshmeadministrative të ankimit ka vetëm nëse ligji i posaçëm ka parashikuar në mënyrë tëshprehur si mjet efektiv ankimi, detyrimin për ndjekjen e rrugës administrative të ankimit,organin apo organet administrative konkrete të ngarkuara shprehimisht nga ligji iposaçëm me pranimin për shqyrtim të ankimit dhe kompentencën e tyre për t’u shprehurnë mënyrë ezauruese lidhur me ankimin administrativ.

Referuar përmbajtjes së nenit 14 parag 2 të ligjit nr.9780, datë 16.07.2007 “PërInspektimin e Ndërtimit”, nuk rezulton që nga ana e ligjvënësit të jetë parashikuarndjekja dhe ezaurimi i ndonjë rekursi administrativ ndaj vendimeve të dhëna nga ana eInspektoriatit Ndërtimor e Urbanistik Kombëtar, përkundrazi ndaj këtyre të fundit ngaana e ligjvënësit rezulton të jetë parashikuar ankimimi i tyre drejtpërdrejtë në gjykatëbrenda 10 ditëve, duke filluar nga data e njoftimit të vendimit.”

140

Në të njëjtin përfundim rezulton të kenë arritur edhe Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës sëLartë me vendimin unifikues nr.1, datë 26.11.2010, në të cilin rezulton të jetë përcaktuarshprehimisht se :

“Ndjekja e rrugës administrative (të apelimit administrative) për zgjidhjen emosmarrëveshjes administrative përpara se subjekti t’i drejtohet gjykatës, është edetyrueshme vetëm nëse ligji që rregullon marrëdhënien juridike dhe veprimtarinëadministrative të fushës përkatëse, parashikon shprehimisht se ndaj aktit administrativemund të ushtrohet ankim administrative, si dhe tregon organin administrativ apo organetkonkrete administrative te të cilët eventualisht, sipas hiearkisë duhet të drejtohet apelimiadministrativ”.

Të njëjtën llogjikë ndjek gjykata Administrative edhe në vendimin Delia Grup shpkkundër Inspektoriatit Ndërtimor Urbanistik Kombëtar 229. Madje këtu gjykata shpjegonedhe pse afatet e parashikuara në ligjin “Për inspektimin ndërtimor” nuk mund tëkonsiderohen si afate prekluzive230.

Konkretisht Gjykata citon se: “Pretendimi i palës kërkuese se ka qënë në pritje tëpërgjigjes nga K/inspektori i INUK, të cilit i është drejtuar me kërkesë për rishikimin egjobës, është në kundërshtim me parashikimet e mësipërme ligjore dhe me parashikimet enenit 328 të Kodit të Procedurës Civile. Rezulton që kjo kërkesë të jetë depozituar pranëkëtij organi në datën 22.05.2012, në një kohë kur lëshuesi i aktit administrativ ka qënëpikërisht Krye Inspektori i INUK dhe në rastin konkret, parashikohet e drejta e ankimit tëdrejtpërdrejtë në Gjykatë, pasi nuk ka organ më të lartë administrativ të ngarkuar me ligjpër shqyrtimin e ankimit administrativ.

Në këtë mënyrë, Gjykata çmon se padijenia e ligjit prej kërkuesit, nuk e shkarkon atë ngapërgjegjësitë që rrjedhin prej tij. Për më tepër që nga ana e INUK, në përmbajtje të aktitadministrativ, është plotësuar detyrimi i pasqyrimit në akt të së drejtës së subjektit për t’uankuar drejtpërdrejtë në Gjykatë brënda 10 ditëve nga marrja dijeni.”

5.6 Procesi i rregullt ligjor procedural sipas jurisprudencës së GjykatësKushtetuese Shqiptare

Kontrolli i pajtueshmërisë së ligjeve me Kushtetutën dhe me marrëveshjet ndërkombëtaretë ratifikuara nga Republika e Shqipërisë, është padyshim edhe veprimtaria kryesore eGjykatës Kushtetuese. Kjo veprimtari e afirmon Gjykatën si organin kryesor qëkontrollon respektimin e parimit të sovranitetit të popullit dhe atë të shtetit të së drejtës.Megjithatë, ajo e realizon këtë qëllim edhe përmes gjykimit të mosmarrëveshjeve tëkompetencës ndërmjet pushteteve, si dhe ndërmjet pushtetit qendror e qeverisjes vendore;gjykimit të kushtetutshmërisë së partive politike dhe organizatave të tjera politike, si dhe

229 Vendimi i Gjykatës së Apelit nr. 959/286 Regj. Themeltar, Nr. 181 Vendimi, dt. 11.4.2013230 Neni 137 Kodi Civil: “Kur një e drejtë duhet të ushtrohet brenda një afati prekluziv, nuk zbatohendispozitat që rregullojnë ndërprerjen e parashkrimit. Gjthashtu, nuk zbatohen shkaqet pezulluese, përveçrasteve përjashtimore, kur vetë ligji lejon pezullimin e afatit prekluziv.”

141

kur verifikon çështje të zgjedhjes së deputetëve, ose të Presidentit të Republikës. Nukmund të mos përmendim edhe kompetencën e Gjykatës Kushtetuese për të kryer gjykimetme karakter politik, siç është kompetenca për shkarkimin nga detyra të Presidentit tëRepublikës dhe vërtetimin e pamundësisë së ushtrimit të funksioneve të tij.

Funksioni tjetër i Gjykatës, ai për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore tëqytetarëve, realizohet duke përmbushur kompetencën që ajo ka për të kryer gjykiminpërfundimtar të ankesave të individëve për shkeljen e të drejtave të tyre Kushtetuese, përnjë proces të rregullt ligjor, pasi të jenë shteruar të gjitha mjetet juridike për mbrojtjen ekëtyre të drejtave. Ndërkohë që, interpretimi përfundimtar i Kushtetutës, nuk është thjeshtnjë kompetencë e kësaj gjykatë, por një funksion i saj, që kryhet gjatë gjykimit të të gjithaçështjeve (case by cases) që ajo shqyrton.

Kur flasim për kontrollin e pajtueshmërisë së ligjeve me Kushtetutën, kemi parasysh se,gjykimit të Gjykatës Kushtetuese i nënshtrohen: a. Ligjet, b. marrëveshjet ndërkombëtarepërpara ratifikimit të tyre; c. aktet normative që kanë fuqinë e ligjit, d. aktet normative tëorganeve të tjera qendrore dhe vendore. Në lidhje me përcaktimin më konkret të akteveqë kanë fuqinë e ligjit ka pasur diskutime të ndryshme, që lidhen me juridiksioningjyqësor ose kushtetues të kontrollit të akteve normative. Sigurisht, është mbrojturmendimi së objekt i shqyrtimit të Gjykatës Kushtetuese do të jenë vetëm burimet primaretë së drejtës. Shqyrtimi i akteve dhe i dispozitave nënligjore del jashtë objektit tëshqyrtimit të Gjykatës Kushtetuese. Ato mund të shqyrtohen gjithmonë nga gjykatat ezakonshme. Ndërkohë, që kjo ndarje (midis akteve që do të gjykohen nga GjykataKushtetuese dhe atyre që do të gjykohen nga gjykatat e zakonshme), ka si kriter kryesorsë pari, natyrën e aktit, nëse është me përmbajtje individuale apo normative, dhe së dyti,pretendimin ndaj përmbajtjes së aktit, nëse kërkohet paligjshmëria apomoskushtetutshmëria e tij231.

Pra, përveç ligjeve, akte të tjera nënligjore me përmbajtje normative, mund të jenë objekti shqyrtimit nga Gjykata Kushtetuese, nëse pretendohet papajtueshmëria e tyre mëKushtetutën. Neni 326 i Kodit të Procedurës Civile parashikon së nuk mund të ngrihetpadi në gjykatën e zakonshme për aktet administrative, që sipas Kushtetutës janë nëkompetencën e Gjykatës Kushtetuese, pra këtu përfshihen aktet administrative tëKëshillit të Ministrave dhe të institucioneve të tjera të administratës publike të nivelitqendror apo vendor me karakter normative, me përjashtim të akteve të cilat cenojnë tëdrejtat e njeriut dhe liritë themelore si dhe interesa të ligjshme të personave fizikë dhejuridikë.

Në këtë rast përjashtimi i akteve administrative me karakter individual nga jurisdiksioni iGjykatës Kushtetuese edhe kur ato lëshohen nga organet më të larta shtetërore siç mundtë jetë Këshilli i Ministrave apo Presidenti i Republikës i kthen ato në kompetencën egjykatave të zakonshme. Gjithsesi, duhet dalluar veçimi specifik i cili parashikohet nganeni 115 i Kushtetutës ku citojmë se: “..organi i zgjedhur drejtpërdrejt i njësisëqeverisëse vendore mund të shpërndahet ose shkarkohet nga Këshilli i Ministrave përshkelje të rënda të Kushtetutës ose të ligjeve”. Natyrshëm që këtej deduktojmë së vendimi

231 S.Sadushi, E drejta Administrative 2. Tirane, 2005, fq. 267

142

i nxjerrë nga Këshilli i Ministrave për shkarkimin ose shpërndarjen e një organi tëpushtetit vendor kuptohet që merr natyrë individuale, ku kemi të bëjmë me një organkonkret dhe për një çështje konkrete.

Profesor Sokol Sadushi në monografinë e tij232 argumenton së kushtetutshmërinë e këtijlloji e akti administrativ e shqyrton Gjykata Kushtetuese si rrjedhoje e ankimimit qëmund të paraqesë organi i shpërndarë ose i shkarkuar. Pas shqyrtimit gjyqësor të këtijakti, Gjykata Kushtetuese mund të vendosë shfuqizimin si antikushtetues të vendimit tëKëshillit të Ministrave ose lënien në fuqi të tij dhe rrëzimin e kërkesës. Sipas nenit 115pika 3 të Kushtetutës: “Në rastin e mosushtrimit të së drejtës së ankimit brenda 15 ditëveose në rastin e lënies në fuqi të vendimit të Këshillit të Ministrave nga GjykataKushtetuese, Presidenti i Republikës cakton datën e zgjedhjeve në njësinë vendorepërkatëse”.

Organi i zgjedhur drejtpërdrejt i njësisë së qeverisë vendore nuk mund të shkarkohet oseshpërndahet për çdo lloj shkeljeje që mund të vërehet gjatë ushtrimit të veprimtarisë sëtij, por vetëm për ato shkelje të Kushtetutës e ligjeve, të cilat konsiderohen të rënda.

5.6.1 Ekzekutimi i vendimeve administrative dhe gjyqësore në Shqipëri

Ekzekutimi i vendimeve, si i atyre gjyqësore, ashtu dhe i vendimeve të KomisionitShtetëror Civil, është një nga aspektet dhe treguesit më të rëndësishëm të efektivitetit tëzgjidhjes së problemeve të qytetarëve dhe të dhënies së drejtësisë në përgjithësi, pasivetëm në momentin e zbatimit të tyre, kryhet realizimi i të drejtave të pretenduara e tëkërkuara, në organet kompetente, nga individët, personat fizikë, ata juridikë, etj. Ai ështënjë nga shtyllat që mban në këmbë shtetin e të drejtës që pretendojmë se jemi dukendërtuar. Por, është rasti këtu, të themi se, në këtë kuadër të problemit kryesor të kësajkonference, atë të ekzekutimit të vendimeve gjyqësore, përfshihet dhe detyrimi përzbatimin e vendimeve të Komisionit të Shërbimit Civil, për sa kohë ky organizëm, nëvetvete, paraqitet si një organ administrativ, me atribute të një Gjykatë të posaçmeadministrative apo pune233.

Gjatë gjithë periudhës se tranzicionit dhe të posttranzicionit është vene re që kanëekzistuar problematika kryesisht të natyrës politike por me pasoja juridike, për sa i përketpatundshmërisë se funksionareve publike dhe shpeshherë vendime të formës se prerë tëKomisionit të Shërbimit civil i cili si organ administrativ dhe me atribute Gjykatë tëposaçme, nuk janë zbatuar ose nuk janë marre aspak parasysh nga organet e administratësQendrore.

Kështu, për shembull gjatë vitit 2003, janë trajtuar dhe iu është dhënë zgjidhjepërfundimtare, më se 160 kërkesave dhe ankesave të nëpunësve të ndryshëm civilë. Nga

232 S. Sadushi, E Drejta Administrative, Tiranë 2005, fq. 266233 Kumtese e mbajtur nga R.Permeti, Kryetar i Komisionit të Sherbimit Civil, në Konferencen Kombetare“Ekzekutimi i vendimeve gjyqesore të dormes se prerë në mbrojtje të të drejtave të individeve” , botimi ikumtesave, fq. 55, varianti online:http://www.avokatipopullit.gov.al/sites/default/files/ctools/Konf2003.pdf

143

numri i përgjithshëm i tyre, janë zgjidhur në favor të ankuesve 59 çështje, ose afro 37% etyre dhe këto vendime, të cilat, kryesisht, kanë shfuqizuar urdhrat e eprorëve për masadisiplinore ndaj nëpunësve të ndryshëm, është e nevojshme të zbatohen. Prej këtyrevendimeve të dhëna në favor të ankuesve, vetëm 20 prej tyre, ose 34% janë zbatuar direktnga organet administrative që u kundrejtohen. Pjesa tjetër e vendimeve (pra 39 vendime)megjithëse në 16 raste, vendimet janë shqyrtuar dhe vënë në fuqi nga Gjykata e ApelitTiranë e për rrjedhojë janë kthyer në tituj ekzekutivë, nuk janë zbatuar. Si shkak përmoszbatimin e këtyre rasteve, parashtrohet paraqitja e rekursit në Gjykatën e Lartë tëRSH, gjë e cila kthehet në pengesë reale, për shkak se Zyrat e Përmbarimit, në shumicëne rasteve, nuk pranojnë të fillojnë procedurat e ekzekutimit të detyrueshëm, kur ështëparaqitur rekurs në Gjykatën e Lartë. Për më tepër, Kryesekretaritë e gjykatave, në rastetë tilla, nuk japin vendimin, me shënimin “ka marrë formë të prerë”, të interesuarve234.

Sipas legjislacionit të atëhershëm vendimet e Komisionit të Nëpunësit Civil mund tëshqyrtoheshin edhe nga Gjykata e Apelit, dhe me lënien e tyre në fuqi nga kjo Gjykatëktheheshin direkt në tituj ekzekutive. Por edhe pse si vendimi i KSHC si vendimi iGjykatës se Apelit janë të formës se prere, jo gjithmonë administrata qendrore dhe lokaleka ekzekutuar këto vendime duke rene ndesh me ligjin nr. 8549 dt.11.11.1999 “Statusi iNëpunësit Civil” Neni 8 ku citohej “vendimet e KSHC marre brenda kompetencës dhe nëpërputhje me ligjin janë të detyrueshëm për institucionet e administratës Publike tënivelit vendor e qendror” . Por duhet pranuar se në pjesën me të madhe ky detyrim isanksionuar në ligj intertpretohej si një kompetence në dëshirën e institucioneve tëAdministratës Publike duke u kthyer nga imperativ në fakultativ.

Gjithsesi qëndrime të tilla jokushtetuese fatkeqësisht në Shqipëri hasen edhe në niveleinstitucionesh shumë të rëndësishme. Përmendim këtu qëndrimin e parlamentit shqiptar icili deklaroi haptazi mosrespektimin e vendimit të GJK në lidhje me çështjen e prokurorittë përgjithshëm Arben Rakipi. Ky qëndrim i Kuvendit ishte një cenim i hapur i të parimitkushtetues për një shtet ligjor dhe proces të rregullt kushtetues që bie ndesh mestandardin e kushtetutshmërisë që duhet të plotësojë çdo shtet demokratik. Argumentimi iparlamentareve tanë asokohe ishte i bazuar në nocionin e sovranitetit parlamentar i ciliduke pasur një pushtet të buruar direkt nga populli mund të konsiderohet si dhe pushteti isovranit që duhet të qëndrojë mbi të gjitha pushtetet e tjera, pikërisht edhe mbi vetëgjyqësorin. Duhet të pranojmë që një mendësi e tille jo vetëm është e vjetërsuar përdoktrinat juridike të shteteve moderne demokratike por edhe përbën një precedent tërrezikshëm për mbarëvajtjen e shtetit të se drejtës. U duhet sjelle sa here është e mundurnë vëmendje parlamentareve tanë vendimi i Gjykatës se Luksemburgut i vitit 1986 Partiae Gjelbër kundër PE ku Gjykata shprehet se nuk ka asnjë akt me pasoja juridike që tëmund t’i shpëtojë kontrollit të kushtetutshmërisë. Pra që çdo akt që krijon pasoja juridikei nënshtrohet kontrollit kushtetues gjyqësor dhe zbatimi i tij i nënshtrohet kontrollit ngaorganet gjyqësore. Ky do të ishte një kriter bazë për një shtet të së drejtës që respektonndarjen e pushteteve.

Duhet përmendur këtu që mosekzekutimi i vendimeve të formës se prerë të organeveadministrative cenon jo vetëm shtetin e se drejtës dhe kërcënon të drejtat dhe liritë

234 Idem, fq 56

144

kushtetuese të individëve por sidomos në ato raste kur janë lënë në fuqi nga gjykatatvendimet për rikthimin në pune të Komisionit të Shërbimit Civili, ka dëmtuar dhevazhdohet të dëmtohet në shuma të konsiderueshme buxheti i shtetit, pasi në shumicën erasteve për të njëjtin vend paguhen dy persona.

Si një konkluzion të pare pas analizimit të kësaj ekspozeje të situatës në realitetin shqiptarmbështesim mendimin sipas të cilit: “Shteti i së drejtës dhe kushtetutshmëria nuk janëkoncepte voluntariste që nga momenti i zgjedhjes konceptuale kushtetuese që kemi bërë,dhe aq më pak diskrecionare. Ato janë botëkuptime mazhoritare themelore të njëdemokracie reale pa të cilat kjo e fundit nuk mund të ekzistojë, dhe që fillojnë ngapranimi i perceptimit se një individ apo një grup i caktuar në një shoqëri demokratikeduhet të pranojë si të ligjshme edhe një zgjidhje që nuk përshtatët me interesat apobotëkuptimet e tij personale apo edhe të grupit përkatës”235.

Me interes për këtë nënkapitull është studimi i jurisprudencës se Gjykatës Kushtetueseshqiptare e cila ka trajtuar çështjen e mosekzekutimit të vendimeve të formës se prerë përtë gjitha llojet e vendimeve: civile, penale dhe administrative. Por vëmendja jone do tëfokusohet në heshtjet administrative si dhe në faktorët që GJK konsideron si influencuesepër mosekzekutimin e vendimeve. Kemi parasysh këtu: tejkalimin e afatit të arsyeshëmpër ekzekutimin e vendimit gjyqësor të formës se prere, kompleksitetin e çështjes,sjelljen e kërkuesit nga një anë dhe të autoriteteve publike nga ana tjetër.

Kësisoj në vendimin nr. 96 dt. 07.05.2014 GJK , çështje e ngritur me kërkesë të shtetasitDurim Grabova për : “Konstatimin e cenimit të së drejtës për një proces të rregullt ligjor,si rrjedhojë e mosekzekutimit të vendimit gjyqësor të formës së prerë të GjykatësAdministrative të Shkallës së Parë Tiranë nr. 79, datë 13.12.2013 brenda një afati tëarsyeshëm. Konstatimin e diskriminimit që shkaktohet duke mos zbatuar asnjë nga pikat evendimit nr. 79 datë 13.12.2013 të Gjykatës Administrative të Shkallës së Parë Tiranë, icili ka marrë formë të prerë në datën 16.01.2014”

1. “...Kërkuesi Durim Grabova, nga data 24.12.2007 e në vazhdim ka qenëpunonjës i Drejtorisë së Përgjithshme të Metrologjisë, në pozicionin e Drejtorit tëDrejtorisë së Burimeve Njerëzore dhe Shërbimeve Mbështetëse. Në datën 26.09.2013,nga Drejtoresha e Përgjithshme e Metrologjisë del Akti Administrativ, Urdhri nr. 745datë 26.09.2013 “Për zgjidhjen e kontratës së punës së z. Durim Grabova”. Pas disaankimeve administrative, kërkuesi i është drejtuar gjykatës administrative për zgjidhjen ekëtij konflikti.

2. Gjykata Administrative e Shkallës së Parë Tiranë me vendimin nr.79 datë13.12.2013 ka pranuar kërkesë padinë e paditësit Durim Grabova duke konstatuarpavlefshmërinë e aktit nr.745 datë 26.09.2013 “Për zgjidhjen e kontratës së punës” dhedetyrimin e palës së paditur Drejtorisë së Përgjithshme të Metrologjisë të kthejëpaditësin Durim Grabova në vendin e punës që ka pasur, duke paguar dhe pagën deri nëmomentin e rikthimit. Ky vendim ka marrë formë të prerë në datën 06.01.2014.

235 Kumtesë e mbajtur nga Ledi Bianku , Qendra Europiane e të drejtave të njeriut, aktualisht gjyqtari iShqiperise prane GJEDNJ-se, në Konferencen Kombetare “Ekzekutimi i vendimeve gjyqesore të dormes seprerë në mbrojtje të të drejtave të individeve” Tirane 2003 , botimi i kumtesave, fq 65

145

3. Me kërkesë të kërkuesit, Shoqëria Përmbarimore “ALBASE” sh.p.k nëdatë 20.01.2014 i është drejtuar Drejtorisë së Përgjithshme të Metrologjisë (D.P.M) menjë lajmërim për ekzekutim vullnetar. Ndërsa me shkresën e datës 28.01.2014, Shoqëriapërmbarimore “ALBASE” sh.p.k ka nxjerrë përkatësisht vendimin “Për fillimin eekzekutimit të detyrueshëm”, “Urdhër për vënien e sekuestros konservative”, si dheUrdhër Bllokimi dhe Urdhër “Për vënien e sekuestros konservative në Thesar”.

4. Nga sa me sipër GJK në radhe të pare në këtë vendim u detyra tëritheksoje se ekzekutimi brenda një afati të arsyeshëm i një vendimi gjyqësor të formëssë prerë është pjesë përbërëse e të drejtës për një proces të rregullt ligjor, në kuptim tënenit 42 të Kushtetutës dhe nenit 6/1 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut(KEDNJ). Parimet kushtetuese të lidhura me procesin e rregullt ligjor, si dhe detyrimi përekzekutimin e vendimeve gjyqësore, i parashikuar në nenin 142/3 të Kushtetutës,nënvizojnë faktin se çdo qytetar, i cili i drejtohet një Gjykatë kompetente për realizimin enjë të drejte, nuk mund të presë pa kufi për realizimin e saj. Ekzekutimi i vendimevegjyqësore përbën një element thelbësor të shtetit të së drejtës e të vetë nocionit tëgjykimit të drejtë dhe çdo organ shtetëror duhet të marrë masat përkatëse për zbatimin etyre (shih vendimet nr.1, datë 19.01.2009; nr.23, datë 17.05.2010; nr.35, datë27.10.2010; nr.12, datë 15.04.2011; nr.17, datë 23.04.2013 të Gjykatës Kushtetuese).

Interesante është se në këtë vendim GJK shkon dhe me tej duke e ndare të drejtën përproces të rregullt ligjor në dy momente kohore dalluese. Sipas GJK kjo e drejtë ka njëfaze të pare, e cila përkon me gjykimin në kuptimin e ngushte, pra lidhet me njohjen osedeklarimin e të drejtës që si rregull përfundon kur vendimi gjyqësor merr formë të prerë.Ndërsa faza e dyte sipas Gjykatës ka të bëjë me “ndërhyrjen” ose ndërmarrjen e një maseshtrënguese për zbatimin e vendimit gjyqësor, madje sipas GJK kjo faze e dyte përbëndhe vetë konkretizimin e vendosjes se drejtësisë. Por nga ana tjetër besojmë seekzekutimi i vendimeve të formës se prerë përveçse është një parim thelbësor kushtetuesdhe e drejtë e individit, në vetvete përmban edhe detyrimin e autoriteteve publike për tëvënë në ekzekutim vendimet gjyqësore të formës së prerë. Zbatimi i plotë dhe efektiv ivendimeve gjyqësore është me rëndësi thelbësore për shtetin, me qëllim që të krijojë,forcojë dhe zhvillojë një sistem gjyqësor të respektueshëm nga të gjithë. 236

Ekzekutimi i vendimit të formës së prerë të gjykatës konsiderohet si faza përfundimtare erealizimit të një të drejtë të fituar gjyqësisht. Vetëm pas realizimit të kësaj faze mund tëkonsiderohet se individi e ka vendosur plotësisht në vend të drejtën e tij të fituar. Në këtëfazë duhet të marrin pjesë aktivisht jo vetëm palët, pra debitori dhe kreditori, por edheorganet kompetente të ngarkuara me ekzekutimin e vendimit gjyqësor të formës së prerë.Roli i këtyre organeve bëhet vendimtar kur debitori refuzon të ekzekutojë vullnetarishtdetyrimin e tij karshi kreditorit. Në raste të tilla mund të thuhet se procesi i vendosjes nëvend të një të drejtë të shkelur përfshin jo vetëm vendimmarrjen e gjykatave për rastinkonkret, por edhe veprimet konkrete të organeve përgjegjëse të ngarkuara meekzekutimin e vendimeve gjyqësore të formës së prerë (shih vendimet nr.49, datë

236 shih vendimet nr.8, datë 23.03.2010; nr.13, datë 22.04.2011; nr.13, datë 21.03.2012 të GjykatësKushtetuese

146

21.11.2011; nr.11, datë 02.03.2012; nr.13, datë 21.03.2012; nr.30, datë 16.05.2012 tëGjykatës Kushtetuese)237.

Por ndonjëherë pavarësisht veprimeve konkrete të organeve kompetente apo të sjelljes sepalës kërkuese mund të jete kompleksiteti i çështjes ai i cili mund të pengoje qoftegjykimin e shpejte ashtu edhe ekzekutimin e vendimit. Në lidhje me kompleksitetin eçështjes, Gjykata ka ritheksuar vazhdimisht se, për vlerësimin e kompleksitetit tëprocedimeve duhet të kenë rëndësi të gjitha aspektet e çështjes, përfshi objektin eçështjes, faktet e kundërshtuara dhe volumin e provave shkresore (shih vendimet nr.9,datë 01.04.2009; nr.8, datë 23.03.2010; nr.14, datë 15.04.2010; nr.50, datë 22.11.2011;nr.10, datë 01.03.2012 të Gjykatës Kushtetuese).

Lidhur me sjelljen e autoriteteve publike, Gjykata vëren se në këtë drejtim duhettë shqyrtohet sjellja e secilit autoritet të përfshirë në këtë proces. Gjykata ka theksuar seshteti duhet të marrë përsipër, vazhdimisht, detyrimin për të siguruar palët pjesëmarrësenë proces se do të kenë mundësi reale të ekzekutojnë vendimin gjyqësor të formës sëprerë dhe se e drejta për të pasur akses në gjykatë do të ishte iluzion, nëse sistemi ligjorose zbatimi i tij në praktikë do të bëhej shkak që një vendim gjyqësor i formës së prerë tëmbetej inefektiv dhe i pazbatueshëm për një kohë tepër të gjatë (shih vendimin nr.43,datë 19.12.2007 të Gjykatës Kushtetuese). Nëse duhet të mbrohen efektivisht të drejtatdhe të respektohet shteti i së drejtës, autoritetet administrative janë të detyruara,rrjedhimisht, të ekzekutojnë vendimet e formës së prerë. Kur autoritetet administrativerefuzojnë, neglizhojnë ose vonojnë t’i ekzekutojnë këto vendime, garancitë, që gëzon njëpalë e përfshirë në një proces gjyqësor, e humbasin qëllimin e tyre (shih vendimin nr.8,datë 23.03.2011 të Gjykatës Kushtetuese). Gjykata ka theksuar se kërkuesit nuk duhet t’imohohet e drejta për të përfituar nga ekzekutimi i vendimit gjyqësor thjesht duke umbështetur në argumentin e pamundësisë financiare të shtetit. Në këtë drejtim, në rastetkur debitor është vetë shteti, autoritetet shtetërore nuk mund të përmendin mungesën efondeve si justifikim për të mos respektuar një detyrim financiar që vjen nga një vendimgjyqësor. Një vonesë në ekzekutimin e një vendimi mund të justifikohet në rrethana tëveçanta, por vonesa nuk mund të jetë në atë shkallë sa të dëmtojë thelbin e së drejtës(shih vendimet nr.6, datë 06.03.2009; nr.43, datë 19.12.2007; nr.8, datë 23.03.2010 tëGjykatës Kushtetuese)238.

5.6.2 Arsyetimi i vendimeve në Shqipëri

Arsyetimi i çështjeve civile

Kodet e procedurës civile dhe penale të RSH normojnë procesin e shqyrtimit në gjykatate shkallës së pare, të Apelit dhe gjykatë n e Larte. KPr.C rregullon në një sere neneshshqyrtimin e çështjes në shkallen e parë (nenet 153 – 439). Sipas nenit 308 parag. 2 tëKPrC në çështje të ndërlikuara gjykata mund të shpalle vetëm dispozitivin e vendimit,duke dorëzuar atë të arsyetuar në sekretari jo me vonë së 10 dite. Gjykata mund të shtyjeshpalljen e arsyetuar të vendimit, deri në 5 dite.

237 Vendimi i GJK nr. 49 dt. 26.07.2012238 Vendimi i GJK nr. 49 dt. 26.07.2012

147

Pra nëse do të interpretojmë neni 308 KPr.C, presupozohet së gjyqtari në dhënien evendimit gjyqësor përfundimtar duhet ta shpalli atë të arsyetuar dhe të nënshkruar, tadorëzojë menjëherë në sekretari. Kurse mundësia e shpalljes së vendimit në një momenttë mëvonshëm është vetëm një përjashtim dhe aplikohet në ato raste kur çështja ështëvërtetë shumë komplekse, ndërsa nga ana tjetër shtyrja e afatit nuk është e pafund, porështë e kufizuar deri Brenda 5 ditëve.

Gjithsesi, raporti midis dispozitave të fjalisë së parë dhe të dytë të nenit 308 është pak ipaqartë, por të mbahet parasysh së afati 10 ditor si rregull i përgjithshëm, është shteruespër nga formulimi. Një pyetje që mund të kërkojë përgjigje për rastin përjashtimor ështësë në cilin moment gjykata e kërkon shtyrjen edhe me 5 dite të shpalljes së vendimit tëarsyetuar: para apo pas mbarimit të afatit 10 ditor?239

Për të parë saktësisht së çfarë duhet të përmbaje një vendim sipas normave proceduraleshqiptare, duhet ti referohemi nenit 310 dhe në vijim të KPr.C ku në paragrafin e parë nëmënyrë të përgjithshme parashikohet se një vendim duhet të këtë minimumi 3 pjesebaze: hyrjen; pjesën përshkruese-arsyetuese dhe pjesën urdhëruese.

Konkretisht sipas nenit 310 pjesa hyrëse duhet të përmendi:

1. Gjykatën që ka gjykuar çështjen2. Trupin gjykues dhe sekretarin gjyqësor3. Kohen dhe vendin e dhënies së vendimit4. Palët, duke shënuar identitetin dhe cilësinë e tyre si paditës, i paditur, ndërhyrës si

dhe përfaqësuesit e tyre,5. Emri i prokurorit nëse ai merr pjese6. Objektin e padisë7. Kërkimet përfundimtare të palëve8. Mendimi i prokurorit nëse merr pjese.

Ndërsa pika II e nenit 310 KPr.C parashikojnë së në pjesën Përshkruese-Arsyetueseduhet të përmenden:

1. Rrethanat e çështjes, ashtu siç janë konstatuar gjatë gjykimit dhe përfundimet enxjerra nga gjykata,

2. Provat dhe arsyet në të cilat mbështetet vendimi3. Dispozitat ligjore ku bazohet vendimi.

Pjesa e III që konsiderohet si pjesa urdhëruese, nder të tjera duhet të përmbaje:

1. Çfarë vendos gjykata,2. Kujt i ngarkohen shpenzimet gjyqësore3. E drejta për të bërë ankim dhe afati për paraqitjen e tij.

239 file:///D:/DOKUMENTA%20LAPTOPI/DOKTORATURA%20BIBLIOGRAFI/dokt%20dokumente%20shkur%202016/vonesat-ne-arsyetimin-dhe-dorezimin-e-vendimeve-gjyqesore-2014-web-INFOCIP.pdf

148

Duke qene së të gabosh është njerëzore, dhe mundet që vendimi të jete i paplote, apogjykata të mos jete shprehur mbi të gjitha kërkesat për të cilat janë paraqitur prova,atëherë parashihet në nenin 313 KPr.C dhe mundësia e plotësimit të vendimit, brendatridhjete ditëve nga shpallja e vendimit. Gjykata e shqyrton kërkesën me të njëjtin trupgjykues pasi thërret palët dhe jep vendimin plotësues. Kundër këtij vendimi mund tëbehet ankim, sipas rregullave të përgjithshme.

Rëndësia e procesit të arsyetimit është aq e madhe saqë procesi i arsyetimit nuk kufizohetvetëm tek dhënia e vendimit të formës së prere nga gjykata, por përveç plotësimit tëvendimit (neni 313 KPr.C) ekziston dhe mundësia e sqarimit dhe interpretimit tëvendimit. Kësisoj neni 314 KPr.C parashikon se: “gjykata ka të drejtë të japë sqarimi osetë bëjë interpretimin e vendimit që ajo ka dhënë kur ky është i erret dhe e kërkojnë palët.Kërkesa për sqarimin dhe interpretimin e vendimit mund të paraqitet në çdo kohe, gjersavendimi nuk është ekzekutuar. kundër vendimeve të mësipërme mund të behet ankim iveçantë sipas rregullave të përgjithshme.”.

Gjithsesi parashikimet procedurale sidomos për afatin e ankimit dhe së çfarë nënkuptohetme vendim përfundimtar janë deri diku të paqarta madje mund të kemi të bëjmë me njëvakum ligjor. Kështu neni 444 KPr.C parashikon së “Afatet e caktuara në nenin emësipërm janë të prere dhe fillojnë nga dita e nesërme e shpalljes së vendimitpërfundimtar”. Cili është pra vendimi përfundimtar i shpallur në këtë rast: dispozitiviapo vendimi i arsyetuar?! një hamendësim logjik mund të konkludonte së vendimipërfundimtar nuk është dispozitivi por është vendimi i arsyetuar, për sa kohe që nuk kanjë afat të caktuar në mënyrë eksplicite për arsyetimin e vendimit dhe dorëzimin e tij nësekretari në “te tille formë përfundimtare”, neni 444 rrezikon të jete i pakuptimte.

Kësisoj shpeshherë gjendemi para faktit së palët ndërgjyqëse zënë “mekanikisht” afatetpër rekurs në gjykatë n e Larte, pa u njohur me parë me argumentet e renditura nëarsyetimin e vendimit. Një sjellje/qasje e tille komprometon funksionimin e mekanizmittë kontrollit të vendimeve gjyqësore nga shkallet e gjykimit duke e kthyer praktikishtGJL në një gjykatë e cila apriori administron rekurse, pavarësisht cilësisë sëvendimmarrjes në apel. Pra kjo lakune ligjore në Kod cenon procesin e rregullt ligjor dheinfluencon të drejtën për ankimim të palëve.

Arsyetimi i çështjeve administrative

Administrimi i veçantë dhe arsyetimi i veçantë i çështjeve administrative nga gjyqtarëadministrativë të mirëspecializuar, është një procedure relativisht e re që filloi meorganizimin e gjykatave administrative. Krijimi i këtyre gjykatave të specializuara kishtepër qëllim pikërisht përshpejtimin e shqyrtimit të çështjeve administrative për shkak tëspecifikes së tyre. Ligji 49/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e gjykataveadministrative dhe gjykimin e mosmarrëveshjeve administrative” parashikon në nenet 41e në vijim qartësisht së çfarë duhet të përmbaje vendimi dhe së kur behet shpallja dhedepozitimi i vendimit duke e zgjidhur ngërçin e mësipërm që haset në KPr.C.

149

Më konkretisht neni 41 i Ligji 49/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e gjykataveadministrative dhe gjykimin e mosmarrëveshjeve administrative” parashikon se: “përveçsa parashikohet në KPr.C, vendimi i gjykatës administrative përmban dhe: a)përcaktimin e qarte të çështjeve në pjesën arsyetuese, të vlerësuara sipas nenit 37 të këtijligji; b)përcaktimin në pjesën urdhëruese së kur parashikohet një detyrim konkret i palëssë paditur, ai është i ekzekutueshëm nga përmbaruesi gjyqësor. Në këtë rast gjykatapërcakton afatin dhe mënyrën e ekzekutimit të vendimit.”

Ndërsa në nenin 42 të ligjit nr. 49/2012 parashikohet së gjykatat administrative tëshkallës së parë shpallin detyrimisht të arsyetuar vendimin gjyqësor. Brenda 7 ditëve ngashpallja e vendimit, dosja dorëzohet në sekretarinë gjyqësore. Në rastet përjashtimore dhevetëm për shkak të pamundësisë absolute, e shtyn shpalljen e arsyetuar të vendimit derinë 5 dite.

Edhe për gjykatën Administrative të Apelit aplikohen të njëjtat afate si në shkallën e parë.Brenda 7 ditëve nga shpallja e vendimit, dosja dorëzohet në sekretarinë gjyqësore (neni55). Edhe këtu, në raste përjashtimore edhe vetëm për shkak të pamundësisë absolute, ajoe shtyn shpalljen e arsyetuar të vendimit gjyqësor deri në 5 dite.

Pra nga sa u vu re me sipër ligji 49/2012 i ka të parashikuara qartësisht afatet e shpalljessë vendimit të gjykimit të mosmarrëveshjeve administrative në të tria shkallet e gjykimitsi dhe e ka të shprehur në mënyrë eksplicite detyrimin e një vendimi të mirëarsyetuar.

Nga ana tjetër në shqyrtimin e parimit të arsyetimit të vendimeve gjyqësore janë meshumë interes të përmendim një sere vendimesh të gjykatës Kushtetuese të cilat ireferohen drejtpërdrejt domosdoshmërisë së arsyetimit të vendimit.

Kësisoj në vendimin 3, dt 26.1. 2015 gjykata shprehet se: “Në jurisprudencën e saj,Gjykata ka theksuar domosdoshmërinë e arsyetimit të vendimeve gjyqësore, penale apocivile, si një garanci për procesin ligjor. Vendimi duhet të mbështetet vetëm mbi faktet qëjanë paraqitur gjatë procesit gjyqësor dhe duhet të përmbajë bazën ligjore mbi të cilënbazohet zgjidhja e mosmarrëveshjes, analizën e provave dhe mënyrën e zgjidhjes sëmosmarrëveshjes. Arsyetimi i vendimeve është element thelbësor i një vendimi të drejtë.Vendimi mund të kontrollohet nga një gjykatë më e lartë sipas procedurave përkatësedhe, që kjo të jetë e mundur, duhet bërë arsyetimi i vendimit, në të cilin gjyqtari tregonme qartësi faktet dhe ligjin e zbatueshëm, të cilat e kanë çuar në bërjen e një zgjedhjejendërmjet disa mundësive. Vendimet gjyqësore që japin gjykatat e të gjitha niveleve nëpërfundim të gjykimit, përbëjnë aktin procedural kryesor të të gjithë procesit gjyqësor.Ato përmbledhin dhe finalizojnë përfundimisht qëndrimet që mban gjykata lidhur meçështjen në gjykim”.240

Në vendimin 20 dt 13.4.2012 Gjykata Kushtetuese po ashtu shprehet se: “Vendimi gjyqësor në çdorast duhet të jetë logjik, i rregullt në formë dhe i qartë në përmbajtje. Në tërësinë e tij aiduhet konsideruar si një unitet, në të cilin pjesët përbërëse janë të lidhura ngushtësishtmes tyre. Ato duhet të jenë në shërbim dhe funksion të njëra-tjetrës. Argumentet e pjesës

240 shih dhe vendimet nr. 8, datë 16.03.2011; nr. 23, datë 04.11.2008; nr. 11, datë 02.04.2008 dhenr. 7, datë09.03.2009 të Gjykatës Kushtetuese

150

arsyetuese duhet të jenë të bazuara dhe të lidhura logjikisht, duke respektuar rregullat emendimit të drejtë. Ato duhet të formojnë një përmbajtje koherente brenda vendimit, i cilipërjashton çdo kundërthënie ose kontradiksion të hapur apo të fshehtë. Këto argumenteduhet të jenë gjithashtu të mjaftueshme për të mbështetur dhe pranuar pjesën urdhëruese.Konkluzionet e pjesës arsyetuese duhet të bazohen jo vetëm në aktet ligjore, por edhe nëparimet dhe rregullat që karakterizojnë mendimin e shëndoshë e logjik.”.

Gjithsesi, Gjykata e ka vlerësuar zbatimin e këtij parimi rast pas rasti, në varësi tërrethanave konkrete të çështjes, duke analizuar nëse vendimet gjyqësore të kundërshtuarae kanë përmbushur në mënyrë të mjaftueshme detyrimin për arsyetimin e vendimeve të tyre.Ajo ka verifikuar nëse vendimi i kundërshtuar është logjik, ka kundërthënie, përmbanreferencat në ligjin e zbatueshëm dhe nëse respekton të gjitha elementet e sipërpërmendura.Detyrimi i gjykatave për të respektuar këtë standard ndryshon në varësi të rrethanave tëçështjes konkrete dhe natyrës së vendimit dhe masa e arsyetimit varet nga natyra e vendimit nëfjalë241.

Gjykata ka theksuar së ajo e vlerëson arsyetimin e një vendimi gjyqësor vetëm në kuadrin epërmbushjes ose jo të standardeve të mësipërme, pasi nuk është detyrë e saj të analizojë provatdhe faktet ku është bazuar gjykata për zgjidhjen e çështjes së themelit. Kjo mbetet detyrëfunksionale e gjykatave të juridiksionit të zakonshëm dhe, në aspektin e kontrollitkushtetues, Gjykata verifikon nëse arsyetimi i vendimit gjyqësor i ka plotësuar ose jo kriteret epërcaktuara më sipër, të cilat garantojnë të drejtën për të pasur një vendim gjyqësor të arsyetuar.Në vlerësimin e Gjykatës nuk mjafton që arsyetimi të jetë formalisht i pranishëm në kuptimingrafik dhe strukturor, pasi kjo do ta bënte atë thjesht fiktiv. Arsyetimi duhet domosdoshmërishttë plotësojë kriteret minimale ligjore të përcaktuara dhe të mos ketë të meta të tilla serioze qëcenojnë standardin e vendimit gjyqësor të arsyetuar242

Si konkluzion mund të themi së GJK e Shqipërisë ka përcaktuar në drejtim të arsyetimittë vendimeve së arsyetimi është element thelbësor i një vendimi të drejte, argumentet edhëna në vendim duhet të jenë të mjaftueshme për të mbështetur dhe pranuar pjesënurdhëruese; konkluzionet e pjesës arsyetuese duhet të bazohen jo vetëm në aktet ligjore,por edhe në parimet dhe rregullat që karakterizojnë mendimin e shëndoshë e logjik,arsyetimi nuk mund të kuptohet sikur kërkohet një përgjigje e detajuar për çdo argument,arsyetimi ndryshon në varësi të rrethanave të çështjes konkrete dhe vetë natyrës sëvendimit.

5.6.3 E drejta për t`u mbrojtur sipas jurisprudencës së Gjykatës Kushtetuteseshqiptare

E drejta e individëve për tu mbrojtur në një proces penal apo civil është tanimë një edrejtë e mirënjohur dhe e ilustruar gjerësisht nga neni 6 parag. 1 i KEDNJ. Por parimi i tëdrejtës për t`u mbrojtur nuk duhet të përjashtohet nga procesi gjyqësor administrativ apoankimimi administrativ243. Gjykata Kushtetuese shqiptare, rumune dhe ruse kanë tashme

241 shih vendimin nr. 25, datë 10.06.2011 të Gjykatës Kushtetuese242 shih vendimin nr. 55, datë 18.12.2012 të Gjykatës Kushtetuese.243 Vendimi 76/2002 i gjykatës Kushtetuese

151

një doktrine të konsoliduar rreth parimit të drejtës për t`u mbrojtur në një procesadministrativ.

Kështu në vendimin nr. 29/2013 Gjykata Kushtetuese shqiptare shprehet se: “...e drejta eindividit për një proces të rregullt ligjor e parashikuar në nenin 42 të Kushtetutës sëShqipërisë nuk është kufizuar vetëm në procesin gjyqësor por edhe në atë me karakterdisiplinor administrativ.”

Më poshtë për të nënvizuar rëndësinë e parimit të procesit të rregullt ligjor në tërësi, në tënjëjtin vendim gjykata kushtetuese shprehet së “ ... çdo organ i pushtetit publik, gjatëushtrimit të funksionit të tij kushtetues e ligjor, është i detyruar të respektojë standardet egjithëpranuara demokratike, të cilat kanë gjetur pasqyrimin e tyre në Kushtetute.”

E drejta për t`u mbrojtur besojmë se përfshin një sërë të drejtash të lidhura me të, dukefilluar që nga e drejta për të pasur një mbrojtës, për të pasur kohën e mjaftueshme për tëpërgatitur mbrojtjen e deri në dhënien e sqarimeve të domosdoshme paraprake. I këtijmendimi është dhe Gjykata Kushtetuese shqiptare e cila po në të njëjtin vendim nr.29/2013 shprehet se: “...njohja me materialet që e ngarkojnë atë me përgjegjësi,respektimi i të drejtës për t`u mbrojtur, si me anën e dhënies së sqarimeve paraprakeashtu dhe gjatë shqyrtimit të çështjes, janë disa nga elementet bazë që garantojnë tëdrejtën kushtetuese të cilitdo për një proces të rregullt, si një e drejtë themelore.”

Një vendim tjetër i gjykatës Kushtetuese rreth procesit të rregullt ligjor në procesinadministrativ është ai me nr. 75/2002 ku GJK interpreton nenet 128, 140, 149 pika 2 eKushtetutës së RSH për procedurën e shkarkimit nga Kuvendi me anë të një komisioni tëProkurorit të Përgjithshëm: “Gjykata Kushtetuese, në analizë të mëtejshme të këtyrekoncepteve kushtetuese, çmon të nevojshme të argumentojë së kuptimi i termavekushtetues që lidhen me shkaqet e shkarkimit duhet parë i lidhur ngushtë me gjithëprocesin ligjor që ndjek Kuvendi në rastet kur inicion procedurat për shkarkim tëgjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese, të gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë dhe të Prokurorittë Përgjithshëm. Nëse gjyqtari i Gjykatës Kushtetuese, i Gjykatës së Lartë, apoProkurori i Përgjithshëm rezulton se ka shkelur Kushtetutën, ka kryer akte qëdiskreditojnë rëndë pozitën dhe figurën e tij, apo ka shkelur rëndë ligjin, marrja e masëssë shkarkimit nga Kuvendi është e lidhur domosdoshmërisht me kryerjen e proceduravepërkatëse. Funksioni që kryen Kuvendi në këtë rast është i një natyre të veçantë. Procesi irealizuar prej Kuvendit ndryshon nga gjithë veprimtaria e tij e zakonshme si një organ qëmiraton ligje. Ky proces ligjor që është një proces gjykimi disiplinor dhe i ngjashëm meprocedurat hetimore administrative ka parimet e veta, të cilat lidhen me verifikimin,analizën dhe vërtetimin e atyre shkaqeve konkretë që kanë shërbyer për organinkompetent për të marrë masën e shkarkimit nga detyra të gjyqtarit apo prokurorit .

...standardet e gjithëpranuara demokratike, të cilat kanë gjetur vendin e tyre nëKushtetutë si dhe një sërë vendimesh të Gjykatës Kushtetuese, kanë përcaktuar dhekonsoliduar një sërë elementesh të procesit të rregullt ligjor, mungesa e të cilëvezhvlerësojnë si procedurat ashtu edhe vendimet e marra nga cilido organ. Argumentimi ishkeljeve që atribuohen, respektimi gjatë shqyrtimit i parimit të ndarjes së pushteteve,njohja paraprake e personit ndaj të cilit kërkohet të merret masa e shkarkimit me

152

materialet që e ngarkojnë atë me përgjegjësi, respektimi i të drejtës për t’u dëgjuar dhembrojtur si me anën e dhënies së sqarimeve paraprake ashtu dhe gjatë shqyrtimit tëçështjes, janë disa nga elementet bazë që garantojnë të drejtën kushtetuese të cilitdo përnjë proces të rregullt, si një e drejtë themelore, cenimin e së cilës, jurisprudenca eGjykatës Kushtetuese e ka identifikuar në çdo rast, si shkelje të Kushtetutës.”

Duhet të saktësojmë së e drejta për tu mbrojtur në të drejtën administrative përfshin dyelemente të rëndësishëm: nga njëra anë ankimimin ndaj një akti administrativ dhe ngaana tjetër ankimimin për refuzimin për nxjerrjen e aktit administrativ. Në mënyrë që edrejta për akses në procesin administrativ si dhe për të siguruar një mbrojtje sa me tëgjere dhe të thjeshte, Kodi i procedurave administrative të Republikës së Shqipërisë kaparashikuar në nenin 18 Parimin e deburokratizimit dhe eficiences. Ky parim parashikonsë procedurat administrative nuk i nënshtrohen asnjë formë të caktuar në përgjithësi, mepërjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe nga ligji. Me qëllim pasjen e njëprocedure sa më efektive, parag. 2 i nenit 18 parashikon së procedura administrativezhvillohet sa me shpejte të jete e mundur, por jo me vonë së afati kohor i parashikuar meligj, me sa me pak kosto për palët por edhe për organin publik, në mënyrë që arritja eçfarë është e nevojshme dhe e rezultatit të ligjshëm të jete e mundur.

Gjykata Kushtetuese shqiptare ka qenë e kujdesshme që në një prej vendimeve të saj,9/2003 Vendimi nr. 9, datë 02.04.2003, të shprehet gjerësisht rreth kuptimit të ankimimitadministrativ dhe me konkretisht kjo gjykatë e konsideron të drejtën e ankimimit sielement kyç të procesit të rregullt ligjor, parashikuar nga neni 42 i Kushtetutës dhe ilidhur ngushte me parimin e dëgjimit, parashikuar në nenin 33 të Kushtetutës. Gjykata ekonsideron së e drejta për ankimim parashikohet edhe nga neni 13 KEDNJ kur flitet përtë drejtën për ankimim efektiv. Me konkretisht Gjykata Kushtetuese shprehet se: “Sipaskësaj të drejte, çdo individ, mund t’i drejtohet instancave kombëtare kur pretendon sëështë viktimë e një mase të marrë nga autoritetet shtetërore dhe që sipas tij vjen nëkundërshtim me Kushtetutën, Konventën Evropiane të të Drejtave të Njeriut dhe ligjet ebrendshme. E drejta e ankimit presupozon të drejtën e qytetarit për t’iu drejtuar njëorgani më të lartë shtetëror, pranimin e ankimit, ekzistencën e organit për shqyrtimin eankimit, afatet optimale të shqyrtimit, shqyrtimin objektiv, kontrollin gjyqësor sikontrollin përfundimtar ndaj ankimit dhe një garanci për një rehabilitim të mundshëm sipasojë e shqyrtimit dhe pranimit të ankimit”.

Si rast ilustrues në vendimin e saj 10/2007 Gjykata Kushtetuese vendosi qe: “Kërkuesi ika shterur të gjitha mjetet juridike të mundshme për të kërkuar dëgjimin e ankimit të tij.Ai i është drejtuar sistemit gjyqësor të zakonshëm për të kundërshtuar aktin administrativqë ka urdhëruar sekuestrimin e pasurive të tij dhe nuk disponon mjet tjetër të zakonshëmjuridik për të kundërshtuar vendimin e Gjykatës së Lartë që e nxjerr çështjen e tij jashtëjuridiksionit gjyqësor…

… Sipas nenit 42/2 të Kushtetutës, kushdo mund t’i drejtohet gjykatës për të mbrojtur njëtë drejtë, liri apo interes kushtetues e ligjor. Gjykata Kushtetuese vëren së kjo dispozitë,ndër të tjera, ka për qëllim të garantojë shtetasit nga çdo veprim që u shkakton cenimtë të drejtave të tyre, pa përjashtuar rastet kur cenimi vjen nga ndonjë akt iadministratës shtetërore. Dispozita i garanton subjekteve të cenuar të drejtën t’i

153

drejtohen një gjykatë , e cila do t’i dëgjojë pretendimet e tyre dhe do të shpallë njëvendim pas një gjykimi të drejtë, publik e të paanshëm. Shteti i të drejtës presupozon, qëçdo ndërhyrje e autoriteteve ekzekutive në të drejtat e individit apo të personave juridikë,duhet të jetë objekt i një kontrolli efektiv nga një organ që ofron garantimin e pavarësisëdhe paanësisë gjatë procesit të shqyrtimit të konfliktit.”

Gjykata ka theksuar së e drejta e individit për një proces të rregullt ligjor, e parashikuarnë nenin 42 të Kushtetutës, nuk është e kufizuar vetëm në procesin gjyqësor, por edhenë atë me karakter disiplinor administrativ. Në këtë kuptim, ajo ka theksuar së çdo organ ipushtetit publik, gjatë ushtrimit të funksionit të tij kushtetues e ligjor, është i detyruar tërespektojë standardet e gjithëpranuara demokratike, të cilat kanë gjetur pasqyrimin e tyre nëKushtetutë. Njohja paraprake e personit, ndaj të cilit kërkohet të merret masa e shkarkimit,me materialet që e ngarkojnë atë me përgjegjësi, respektimi i të drejtës për t’u dëgjuar dhembrojtur, si me anën e dhënies së sqarimeve paraprake ashtu dhe gjatë shqyrtimit të çështjes,janë disa nga elementet bazë që garantojnë të drejtën kushtetuese të cilitdo për një proces tërregullt, si një e drejtë themelore244 nr. 76, datë 25.04.2002 të Gjykatës Kushtetuese).

Në çështje të ngjashme me çështjen në shqyrtim Gjykata ka vlerësuar së nëse kërkuesi kaqenë i pranishëm gjatë kontrolleve të ushtruara nga organet e kontrollit, ka paraqiturkundërshtimet e veta rreth shkeljeve të përmendura në to, dhe janë vetëm këto shkeljembi të cilat është bazuar propozimi dhe vendimi për shkarkimin e tij, nuk kemi cenim tësë drejtës për t’u mbrojtur245 .

Realizimi i ushtrimit të së drejtës për një mbrojtje efektive lidhet jo vetëm me njohjenparaprake të fakteve e provave për të cilat kërkohet shkarkimi, por dhe me dhënien ekohës së mjaftueshme për përgatitjen e mbrojtjes (neni 6, par 3, shkronja “b” e KonventësEvropiane për të Drejtat e Njeriut). Vlerësimi, nëse një kërkesë e tillë është përmbushur,varet nga konstatimi nëse informacionet kanë mbërritur tek i akuzuari me shpejtësi tëmjaftueshme që ai të mund të përgatisë një mbrojtje të përshtatshme. Pasja ose jo e“kohës së mjaftueshme”, në çdo çështje, varet nga rrethana të tilla si: natyra epretendimeve të ngritura, shkalla e komplikimit të çështjes, faza e procesit në të cilënndodhet çështja, insistimi i kërkuesit për t’u mbrojtur vetë etj. E drejta e të akuzuarit përtë pasur mundësitë e domosdoshme për përgatitjen e mbrojtjes, nënkupton që duhet tëbëhet i mundur organizimi i mbrojtjes në mënyrën e duhur që t’i parashtrojë organitvendimmarrës argumentet themelore në mbrojtje të vet pa kufizime246.

Gjykata Kushtetuese në një sërë vendimesh i ka kushtuar një vëmendje të veçantë tëdrejtës për mbrojtje sidomos në gjykimin e çështjeve që kanë për gjykim një aktadministrativ me karakter individual. Kushtetutshmëria dhe ligjshmëria e akteveadministrative me karakter individual si p.sh. një Vendim i Këshillit të Ministrave përshkarkimin e kryetarit të organit administrative shqyrtohen drejtpërdrejtë nga GJK.Aktet administrative, përfshirë edhe aktet e Këshillit të Ministrave (përveç akteveadministrative me natyrë normative dhe atyre që kanë rregullim ligjor të posaçëm),kundërshtohen pranë gjykatave të sistemit të zakonshëm gjyqësor. Në rastin e shkarkimit

244 Vendimi nr.76, datë 25.04.2002 Gjykatës Kushtetuese245 vendimet nr.30, datë 28.12.2006, nr.15, datë 03.05.2011 të Gjykatës Kushtetuese246 Mendimi i pakices në vendimin 21/2008 dt. 1.10.2008 i gjykatës Kushtetuese

154

nga detyra të organit të qeverisjes vendore, kushtetutbërësi, në mënyrë që t’u japë garancimë të mëdha në ushtrimin e detyrës këtyre organeve, ka përcaktuar Gjykatën Kushtetuesesi organ kompetent për shqyrtimin e kërkesës247. Nisur nga ky interpretim, Gjykata çmonsë njoftimi i aktit të shkarkimit nga detyra të organit të qeverisjes vendore dhe fillimi iafatit kohor për ankimin administrativ kundër këtij akti duhet të mbështeten në rregullat epërgjithshme ligjore, sipas Kodit të Procedurave Administrative, për njoftimin e akteveadministrative me karakter individual, të cilat vendosin detyrime, ndëshkime oseshkaktojnë dëme për palën e interesuar248.

Gjykata Kushtetuese, si organ kontrolli, për të çmuar shkeljen e rëndë të Kushtetutës apoligjit heton dhe gjykon në themel çështjen, ashtu siç do vepronte një gjykatë e sistemitgjyqësor të zakonshëm249.

Por e drejta për t`u mbrojtur në një gjykim administrative si pjese e procesit të rregulltgjyqësor parashikohet shprehimisht edhe në ligjin 49/2012 “Për organizimin dhefunksionimin e gjykatave administrative dhe gjykimin e mosmarrëveshjeveadministrative”. Në nenin 3 pikat 1 dhe 2 të ligjit 49/2012 kushtuar Parimeve të gjykimitadministrativ, parashikojnë se: “Gjykata, në gjykimin administrativ, siguron nëpërmjetnjë procesi të rregullt gjyqësor dhe brenda afateve të shpejta e të arsyeshme, mbrojtjenjuridike të të drejtave, lirive dhe interesave kushtetues dhe ligjorë të subjekteve, që mundtë cenohen si pasojë e ushtrimit ose jo të funksioneve publike nga ana e organeve tëadministratës publike. 2. Gjykata administrative zbaton parimin e mbrojtjes së interesitpublik dhe të të drejtave e interesave të ligjshëm të personave privatë.”

Siç vihet re në këtë normë ligjore parimi i mbrojtjes është bivalent duke ju referuar nganjë anë të drejtës për t`u mbrojtur të secilës pale e cila mund të jete person privat apoinstitucion publik, por nga ana tjetër ky nen kalon përtej interesit të personave privatëduke parashikuar dhe zbatimin e parimit të mbrojtjes së interesit publik. Që e drejta përt`u mbrojtur të mund të ushtrohet plotësisht duhet që palët që janë në gjykim të kenëmundësinë e njohjes me aktet e dosjes. Kësisoj neni 36 i ligjit 49 / 2012 i referohetprocesit të njohjes me aktet e dosjes si nga ana e palëve po ashtu dhe nga të trete që kanëinteresa të ligjshëm, përveçse rastit kur gjykimi zhvillohet me dyer të mbyllura.Interesante është së karakteri publik i akteve administrative që gjykohen në një procesadministrativ gjyqësor e zgjeron shumë rrethin e atyre që mund të njihen me aktet edosjes. Kësisoj përveçse kategorive të përmendura me sipër, palët, personat me intereslegjitim, pika 4 e nenit 36 të ligjit 49/2012 parashikon së : “Pavarësisht kushtevendaluese, të përcaktuara në pikat 2 dhe 3 të këtij neni, gjykata mund të lejojë njohjen eakteve dhe marrjen e kopjeve, në rast të një kërkese të paraqitur nga një person nëushtrim të detyrës së tij shtetërore dhe që tregon interes të ligjshëm për marrjen e tëdhënave. Në këtë rast gjykata udhëzon dhe paralajmëron personin për përgjegjësinëdisiplinore apo penale që ai mban.”

247 Shih vendimet nr.22, datë 07.10.2008 dhe nr.39, datë 29.12.2005 të GjK248 Vendimi 15/2009 datë 08.06.2009249 Shih vendimet nr.22, datë 07.10.2008 dhe nr.39, datë 29.12.2005 të GJK.

155

KAPITULLI VIKONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Eksperienca ekzistuese për sa i përket mbrojtjes se të drejtave kushtetuese dhe interesavetë ligjshme të qytetareve nga njëra anë dhe funksionimi sa me efektiv i autoriteteveshtetërore nga ana tjetër ka treguar që ka vende për përmirësim e ndaj një vëmendje eveçante i duhet kushtuar pikërisht probabilitetit të cenimit të këtyre të drejtave si dhegarantimit të një procesi administrativ dhe gjyqësor sa me të rregullt, i cili përbëngarancinë kryesore që shteti i së drejtës duhet të ofrojë në marrëdhënien qytetar –administratë publike. Por nga sa u parashtrua në këtë punim i cili kryesisht u bazua nëmetodologjinë e krahasimit të legjislacioneve rumune, ruse dhe shqiptare, vihet re seprocedurat administrative apo dhe vetë gjykimi administrativ në tërësi, duke qenë sepërfshijnë një gamĽ të gjere marrëdhëniesh ndërnjerëzore, paraqesin një gradë të lartëkompleksiteti në vetvete. Pra duhet të kemi parasysh se në një procedurë apo gjykimadministrativ do të kemi disa konkluzione të përgjithshme si:

1. Kompleksiteti i marrëdhënieve administrative për shkak të veçorisë se tyrespecifike që pasqyrohen në vetë gjykimet dhe procedurat administrativekarakterizohet nga prezenca e dy palëve kundërshtare, të cilat ose kanë konflikteinteresash mes tyre ose kanë pikëvështrime të ndryshme për sa i përket ligjshmërisëdhe vlefshmërisë se akteve të tyre dhe të funksionarëve publike që ushtrojnëkompetencat e tyre.

2. Një nga subjektet e procedurës apo gjykimit administrativ duhet që të jetë patjetërnjë organ apo një autoritet shtetëror, një organizëm që vesh pushtet shtetërordrejtues dhe administrues. Këto lloj kompetencash nuk i kanë vetëm organet epushtetit ekzekutiv, por edhe organet e pushteteve të tjera, si dhe organet lokale apoorganizmat e ndryshëm joshtetërore. Do të vëmë re që për subjektet e procedurësdhe gjykimit administrativ si në Shqipëri ashtu edhe në Rumani e në Rusi ka pasurzhvillime të rëndësishme. Gjithsesi vlen të përmendet që KPA i Shqipërisë ështëinterpretuar në frymën e akteve të Këshillit të Evropës, me konkretisht sipas nenit12 të Kodit të Miradministrimit, ku citojmë qe: “Vendimet administrative mund tëmerren nga administrata publike me iniciativën e saj ose me kërkesë të personaveprivatë”. Tek personat privatë do duhet të përfshijmë subjekte persona fizikë dhejuridikë. Specifikat e Rumanisë dhe Rusisë për këtë çështje janë të përfshira nëseksionet e mëposhtme.

3. Për sa i përket subjekteve të një procedure apo gjykimi administrativ do duhet tëbëhet një dallim i qartë midis subjekteve që janë pjesë e konfliktit administrativ nganjëra anë, dhe atyre që për shkak të kompetencave të tyre shërbejnë si zgjidhës tëkonfliktit: përmendim këtu Avokatin e Popullit në të tre shtetet e analizuara, Dhomae Tregtisë, Organet e Prokurorisë në rastin e Federatës Ruse, Pallatin e Llogariveose Gjykatën e Llogarive në rastin e Rumanisë, ose organe ndihmese që janë pjesë epushtetit legjislativ.

4. Konfliktet administrative janë aq të gjera sa përfshijnë jo vetëm konfliktet midisindividëve apo organizatave, të cilat nuk kanë mbi vete pushtet ekzekutiv dhedrejtues nga njëra anë dhe organet shtetërore ose funksionarët publikë nga ana

156

tjetër, por edhe konfliktet midis organeve shtetërore apo midis një organi shtetërordhe një nëpunësi publik i cili ushtron funksionet e tij publike.

5. Objekti i një konflikti administrativ konsiston në mbrojtjen e të drejtave tëqytetareve, të interesave të tyre të ligjshme si dhe të rendit publik e kushtetues.Objekt i konfliktit mund të jenë vetë veprimet ose mosveprimet e organeve publikeapo të funksionarëve publikë që ushtrojnë funksione qeverisëse. Pikërisht ështëkarakteri qeverisës i të paktën prej njërës prej palëve, e cila patjetër duhet të ketëlidhje me shtetin, që e dallon konfliktin administrativ nga konfliktet e tjera.

6. Shkaqet fillestare të një konflikti administrativo- ligjor apo legjislativ, kanë të bëjnëme shkeljen e ligjit nga aktet qeverisëse si nga pikëvështrimi i përmbajtjes po ashtundonjëherë edhe nga ai procedural; një shkak tjetër i konflikteve administrativemund të konsistojë në kontradiktën mes ligjshmërisë dhe oportunitetit(domosdoshmërisë), ose e thënë ndryshe moskuptimi deri në fund i rëndësisë qëushtrojnë me anë të kompetencave të tyre funksionarët publike, të cilët në vend qëtë veprojnë në të mirë dhe në shërbim të qytetarëve dhe interesave të tyre tëligjshëm, jo rrallëherë me veprimet e tyre ngelen peng i burokracisë.

7. Konfliktet e të drejtës administrative lindin duke pasur në themel normat përkatësetë se drejtës që konkretizohen në një proces administrativ. Pas analizës krahasuesedhe vlerësimit të tre sistemeve administrative, jemi të mendimit që procesiadministrativ duhet të jetë mënyra e rivendosjes së të drejtës, duke çuar në zgjidhjene konflikteve administrative-ligjore që lindin nga ushtrimi i kompetencave tëfunksionarëve publike në mënyrë jo të ligjshme gjë që do të passjellë dhepërgjegjësinë administrative të këtyre funksionarëve.

8. E drejta e aksesit në procedim, së bashku me institutet e tjera si publikimi i aktitadministrativ, pjesëmarrja në procedim, motivimi i akteve të nxjerra ngaadministrata, kanë për qëllim realizimin e parimit të transparencës dhe të publicitetittë veprimtarisë së organit të Administratës Publike. Ajo kontribuon në rritjen epaanshmërisë, qoftë nga fakti që publiciteti lufton rrezikun e masave diskriminuesedhe të njëanshme që mund të ndërmerren gjatë procedimit, por zbut në të njëjtënkohë dhe konfliktet që mund të shfaqen gjatë procedimit administrativ

9. E drejta e subjekteve për t’u dëgjuar në një procedim dhe gjykimin administrativ, icili prek interesat e tij, lidhet drejtpërdrejtë me faktin se sa aktive janë palët einteresuara në procesin vendimmarrës të administratës. Është e rëndësishme tëtheksojmë se të drejtën për informimin lidhur me një procedim administrativ duhetta shikojmë të lidhur ngushtë me procesin e identifikimit dhe të njoftimit të palëvetë interesuara nga organi procedues. Gjatë analizës së këtij instituti është analizuarterminologjia e përdorur në dispozitat e KPA dhe domosdoshmëritë e përmirësimittë tyre me qëllimin e vetëm që ato nga njëra anë të garantojnë të drejtën përinformim por nga ana tjetër të jenë të qarta për organet gjatë zbatimit të tyre.Problematika e prezantuar ka të bëjë më detyrueshmërinë për të qënë më të qartë nëkuptimin e koncepteve të tilla si interes i ligjshëm apo i drejtpërdrejtë, me qëllimvlerësimin sa më të qartë të interesave të një procedimi . Gjithashtu për tëparandaluar shkeljet do të duhet të bëhet një riformulim, duke guxuar të jap dhe njësugjerim, i cili do të ishte zëvendësimi i togëfjalëshit “të klasifikuar sekrete” metogëfjalëshin “informacione të kufizuara me ligj”. Gjatë procedimit administrativ,procesi i të provuarit nënkupton, paraqitjen e fakteve dhe të provuarit e vërtetësisë

157

së tyre. Në këtë proces, palët e interesuara paraqesin dokumenta ose mendime, sidhe i kërkojnë në të njëjtën kohë organit të sigurojë provat që nevojiten për marrjene vendimit përfundimtar. Pra, rezulton se roli i palëve në procesin vendimor ështëmjaft i rëndësishëm. Barra e provës për faktet e pretenduara bie mbi palët einteresuara, pavarësisht nga detyrimi që ka administrata për të qenë aktive nëprocesin e kërkimit dhe të njohjes me faktet që lidhen me procedimin. Duke paturparasysh rolin që ka organi administrativ, ky i fundit i kërkon palëve të interesuaraparaqitjen e informacioneve, dokumentave ose objekteve, të cilat i nënshtroheninspektimit, si dhe çdo forme tjetër hetimi për të provuar pretendimet. Sipaslegjislacionit shqiptar, vihet re se, procedura administrative ka shumë elementëngjashmërie me procedurën civile. Pra kemi ballafaqim faktesh konkrete;informacione të provuara apo dokumentet të shkruara, vërtetësia e të cilëveprovohet me metodat e njohura të inspektimit apo forma të tjera hetimi që natyrishtjanë ato që përdoren dhe në procedurë civile.

10. Aplikimi i të drejtës për një proces të rregullt ligjor në fushën e të drejtësadministrative janë shumë të rëndësishme pasi përfshijnë të drejta individuale tëlidhura me të ardhurat materiale ose me të drejtat pasurore. Në raportet eprocedurave dhe gjykimit administrativ jo të drejtë mund të cenojnë sa të drejtënpër pronë privatë aq edhe të drejtat për të ardhura të individëve. Kompetencatspecifike që mbajnë dhe ushtrojnë përfaqësuesit e shtetit në kuadrin e këtyremarrëdhënieve juridike çojnë në krijimin e një rreziku të lartë që do të çojë nëkufizim të padrejtë dhe të ndjeshëm të këtyre të drejtave themelore.

11. Një nga elementet thelbësore të supremacisë së të drejtës është pikërisht parimi isigurisë juridike, parim ky i cili ndër të tjera parashikon se zgjidhja e dhënë nëmënyrë përfundimtare në çdo lloj konflikti nga instancat gjyqësore nuk duhett’i rinënshtrohet një rigjykimi. Pikërisht vendimet e fundit të GjykatësKushtetuese Ruse por edhe Rumune të cilat pjesërisht diskutojnë ekzekutimin evendimeve të GJEDNJ e shkelin këtë parim juridik dhe mbi të gjitha cenojnëpikërisht të drejtën për një proces të rregullt ligjor, duke bërë që besimi tek drejtësiajo vetëm të bjerë por edhe qëllimi i saj të humbasë. Siguria juridike në një shtet tëse drejtës jo vetëm që nënkupton respektimin e parimit të autoritetit të gjësë segjykuar por edhe të karakterit përfundimtar të vendimeve gjyqësore. (Brumărescu,citată anterior, § 61; Societatëa Comercială Maşinexportimport Industrial GroupS.A. împotriva României, nr. 22.687/03, § 32, 1 decembrie 2005)250.

A. Konkluzione për Shqipërinë

1. E drejta administrative dhe proceset administrative janë një realitet relativisht i ripër Shqipërinë.

Deri vonë në vitet 2000 në Shqipëri kishte diskutime të gjera rreth dallimit midiskoncepteve “shtet ligjor” dhe “shtet i së drejtës”. Kjo për arsye se në periudhëntotalitare konsiderohej që pasja e një shteti ligjor përkonte dhe me maksimumin e

250 Riabykh kundra Rusise, nr. 52.854/99, § 52, GJEDNJ 2003-IX

158

demokratizimit të një vendi dhe mbizotërimit të vullnetit të popullit, pavarësisht se nëshumë prej ligjeve të kohës ndaloheshin të drejta themelore si liria e shprehjes, emendimit, e besimit etj.

2. Zhvillimi i vonshëm i konceptit të një procesi të rregullt ligjor dhe vënia në lëvizjee GJK Shqipërisë nga individët për mbrojtjen e kësaj të drejte përbejnë një veçoritë sistemit ligjor shqiptar.

Nocioni për një proces të rregullt ligjor mori hov vetëm pas viteve 1998 kjo dhe përshkak të hyrjes në fuqi të Kushtetutës. Por duke marre shkas nga përmbajtja e nenit 42 tëKushtetutës sonë ky parim ka qenë trajtuar sikur i përkiste vetëm procedurave gjyqësore,duke mos u kuptuar që parimi për proces të rregullt ligjor nënkupton kontrollin edhe tëaktit ligjor i cili mund të jetë objekt i vetë procesit gjyqësor. Koncepti i procesit tërregullt ligjor duhet zgjeruar edhe në shqyrtimin e vlefshmërisë dhe kushtetutshmërisë sënjë akti administrativ që në momentin e lëshimit të aktit nga organi kompetent me anë tëprocedurave administrative pa arritur deri në procesin gjyqësor, gjë e cila është tanimë ematerializuar në legjislacionin shqiptar.

Një veçori e realitetit shqiptar është pikërisht vënia në lëvizje e Gjykatës KushtetueseShqiptare nga një individ i vetëm sipas nenit 131 germa “f” dhe neni 134 germa“g”pikërisht për shkelje të se drejtës kushtetuese të garantimit të një procesi të rregulltligjor. Në doktrinën shqiptare kjo e drejte e qytetarëve shqiptare ka arritur të mbingarkojëedhe vetë Gjykatën Kushtetuese për vetë faktin se për këto kërkesa individuale akomanuk është parashikuar një taksë gjyqësore. Në kuadrin e reformës në drejtësi, grupi ifinancimit të sistemit të drejtësisë, ku kam pasur fatin të jem pjesë personalisht kaparashikuar një tarifë gjyqësore edhe për këto kërkesa por pa kufizuar të drejtënkushtetuese të individëve për akses në drejtësi. Duhet të nënvizojmë faktin se GjykataKushtetuese shqiptare me anë të vendimeve që ka dhënë në lidhje me ankimimetindividuale në bazë të nenit 131 germa “f” të Kushtetutës, nuk ka pasur për qellimkthimin e saj në një shkallë tjetër të gjyqësorit, por ajo vetëm ka ushtruar funksionin e sajkontrollues dhe mbrojtjen e një të drejte kushtetuese themelore për një shtet të së drejtëssiç është ai i procesit të rregullt ligjor. Me vendimet e saj ajo synon të artikulojëstandardet kushtetuese, sipas të cilave duhet të zhvillohet një proces i rregullt ligjor dhemë pas të kontrollojë nëse procesi i ka respektuar këto standarde, me qëllim garantimin etë drejtës së individëve për një proces të rregullt ligjor. Në të drejtën e individëve për njëproces të rregullt përfshihen mjaft të drejta dhe garanci kushtetuese e ligjore. Shkelja egarancive kushtetuese që parashikohen në kapitullin e lirive dhe të drejtave vetjake tëanalizuara nga këndvështrimi i procedurave të ndjekura, janë konsideruar nga GJKshqiptare pjesë përbërëse e një procesi të parregullt ligjor.

3. Jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese shqiptare duke qene e udhëhequr ngafryma e paraaderimit në Këshillin e Evropës, ka paraprirë që në 1994 parimin eprocesit të rregullt ligjor, madje para se ky parim të parashikohej në vetëKushtetutën e RSH

Ekziston një standard i mirërespektuar për sa i përket të drejtës për t`u mbrojtur sielement i procesit të rregullt ligjor në Shqipëri. Gjykata Kushtetuese shqiptare ka një sërë

159

vendimesh të cilat kanë vënë bazat e një jurisprudence bindëse që e ka zhvilluar me tejdoktrinën shqiptare. Vlen të përmendet këtu vendimi 75/2002 i ku GJK interpreton nenet128, 140, 149 pika 2 e Kushtetutës së RSH për procedurën e shkarkimit nga Kuvendi meanë të një komisioni të Prokurorit të Përgjithshëm: “...Argumentimi i shkeljeve qëatribuohen, respektimi gjatë shqyrtimit i parimit të ndarjes së pushteteve, njohjaparaprake e personit ndaj të cilit kërkohet të merret masa e shkarkimit me materialet që engarkojnë atë me përgjegjësi, respektimi i të drejtës për t’u dëgjuar dhe mbrojtur si meanën e dhënies së sqarimeve paraprake ashtu dhe gjatë shqyrtimit të çështjes, janë disanga elementet bazë që garantojnë të drejtën kushtetuese të cilitdo për një proces tërregullt.”

4. E drejta për tu mbrojtur një element kyç i procesit të rregullt ligjor e cila synon jovetëm garantimin e të drejtave të individëve por edhe detyrimin e autoriteteve sidhe të instancave gjyqësore për me shumë transparencë.

Konsiderojmë që sipas doktrinës shqiptare e drejta për t`u mbrojtur ka dy komponentë tërëndësishëm: ankimimin ndaj aktit administrativ dhe ankimimin për refuzimin e nxjerrjessë një akti administrativ. Madje në vendimin nr. 9 dt 02.4.2003 Gjykata Kushtetueseshqiptare duke u shprehur gjerësisht rreth kuptimit të ankimimit administrativ ekonsideron të drejtën e ankimimit administrativ si element kyç të procesit të rregulltligjor në kuptimin e nenit 42 të Kushtetutës se Shqipërisë. Gjykata Kushtetuese katheksuar së e drejta e individit për një proces të rregullt ligjor, e parashikuar në nenin 42të Kushtetutës, nuk është e kufizuar vetëm në procesin gjyqësor, por edhe në atë mekarakter disiplinor administrativ. Në këtë kuptim, ajo ka theksuar së çdo organ i pushtetitpublik, gjatë ushtrimit të funksionit të tij kushtetues e ligjor, është i detyruar të respektojëstandardet e gjithëpranuara demokratike, të cilat kanë gjetur pasqyrimin e tyre nëKushtetutë. Njohja paraprake e personit, ndaj të cilit kërkohet të merret masa e shkarkimit,me materialet që e ngarkojnë atë me përgjegjësi, respektimi i të drejtës për t’u dëgjuar dhembrojtur, si me anën e dhënies së sqarimeve paraprake ashtu dhe gjatë shqyrtimit të çështjes,janë disa nga elementet bazë që garantojnë të drejtën kushtetuese të cilitdo për një proces tërregullt, si një e drejtë themelore251. E drejta për tu mbrojtur në Shqipëri ka filluar tëgarantohet akoma me plotësisht edhe pas implementimit të projektit të USAID-it përregjistrimin audio dhe video. Fatkeqësisht ky sistem nuk është implementuar akoma nëgjykatat administrative të cilat janë akoma në godina relativisht të reja ndaj do tërekomandonim implementimin e menjëhershëm të këtyre sistemeve edhe në gjykatatadministrative pasi vetëm në këtë lloj mënyrë e drejta për t`u mbrojtur dhe transparencarespektohen dhe garantohen plotësisht.

5. Procesi i rregullt ligjor nuk duhet të mbarojë me goditjen e fundit të çekanit apome ekzekutimin e vendimit ashtu “fjale për fjale” si dhe drejtësia nuk jepet e plotënëse vendimi që e materializon atë nuk është i qartë, i argumentuar dhe ilogjikshëm.

251 Vendimi nr.76, datë 25.04.2002 Gjykatës Kushtetuese

160

Procesi i rregullt ligjor shpeshherë cenohet nga një stil i pakuptueshëm i përdorur nëshkrimin e vendimeve administrative apo dhe gjyqësore në mosrespektim të rregullavegramatikore. Fraza shume të gjata ku folja humb ndërsa arsyetimet nuk pasojnë njëra-tjetrën kurse fjalitë nuk ndahen nga njëra-tjetra në bazë të kuptimit por në mënyrëkaotike, e çon arsyetimin deri në asfiksim. Akoma dhe me të shpeshta janë rastet nëvendimet shqiptare kur përdormi i fjalëve të huaja behet aq i shpeshtë saqë kuptimi ivendimit bëhet i pamundur, ose kërkon në vetvete interpretim. Gjithsesi duhet pranuar qëkjo është një problematikë e hasur edhe në vendet e Evropës perëndimore. Madjeinteresant është fakti që nuk ekziston një punim kushtuar në tërësi mënyrës dhe stilit tëpërpilimit të vendimeve gjyqësore.

E ndërgjegjshme për këtë problem Gjykata Kushtetuese shqiptare i ka kushtuar disavendime arsyetimit të vendimeve gjyqësore duke konsideruar Arsyetimin e vendimeve sielement thelbësor i një vendimi të drejtë. Vendimi mund të kontrollohet nga një gjykatëmë e lartë sipas procedurave përkatëse dhe, që kjo të jetë e mundur, duhet bërë arsyetimi ivendimit, në të cilin gjyqtari tregon me qartësi faktet dhe ligjin e zbatueshëm, të cilat ekanë çuar në bërjen e një zgjedhjeje ndërmjet disa mundësive252.

6. Ekzekutimi i vendimeve administrative të formës së prerë është akoma “thembër eAkilit” sidomos për çështjet e ndërprerjes se marrëdhënieve të punës tënëpunësve publike. Do të propozonim që për çdo vonesë të ekzekutimit të njëvendimi të tillë institucionet përgjegjëse të sanksionoheshin financiarisht. Njëmasë e tillë do të ndërgjegjësonte vetë institucionin kur do të shihte cenimin ebuxhetit të tij por edhe do të rriste besimin e qytetarëve tek drejtësia.

Mosekzekutimi i një vendimi të formës se prerë bie ndesh me nenin 42 të Kushtetutës seRSH e cila parashikon të drejtën për një proces të rregullt ligjor, madje situata bëhetakoma edhe mëe e rëndë kur këto shkelje kryen nga institucione shtetërore qendrore tëcilat duhet të jenë edhe shtyllat e një shteti demokratik. Përmendim këtu qëndrimin eparlamentit shqiptar i cili deklaroi haptazi mosrespektimin e vendimit të GJK në lidhjeme çështjen e prokurorit të përgjithshëm Arben Rakipi. Ky qëndrim i Kuvendit ishte njëcenim i hapur i të parimit kushtetues për një shtet ligjor dhe proces të rregullt kushtetuesqë bie ndesh me standardin e kushtetutshmërisë që duhet të plotësojë çdo shtetdemokratik. Argumentimi i parlamentarëve tanë asokohe ishte i bazuar në nocionin esovranitetit parlamentar, i cili duke pasur një pushtet të buruar direkt nga populli mund tëkonsiderohet si dhe pushteti i sovranit që duhet të qëndrojë mbi të gjitha pushtetet e tjera,pikërisht edhe mbi vetë gjyqësorin. Një mendësi e tillë jo vetëm është e vjetërsuar përdoktrinat juridike të shteteve moderne demokratike por edhe përbën një precedent tërrezikshëm për mbarëvajtjen e shtetit të se drejtës. U duhet sjellë sa herë është e mundurnë vëmendje parlamentareëve tanë vendimi i Gjykatës se Luksemburgut i vitit 1986Partia e Gjelbër kundër PE ku Gjykata shprehet se nuk ka asnjë akt me pasoja juridike qëtë mund t’i shpëtojë kontrollit të kushtetutshmërisë. Pra që çdo akt që krijon pasojajuridike i nënshtrohet kontrollit kushtetues gjyqësor dhe zbatimi i tij i nënshtrohetkontrollit nga organet gjyqësore. Ky do të ishte një kriter bazë për një shtet të së drejtësqë respekton ndarjen e pushteteve.

252 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr. 3 dt. 26.1.2015

161

B. Konkluzione për Rumaninë

1. Nocioni i contenciosit administrativ – specifikë e legjislacionit rumun

Në doktrinën rumune hasim konceptin e “contenciosit administrativ” kur i referohemikonfliktit, procedurës apo gjykimit administrativ. Po ashtu nën këtë koncept përfshihetdhe kontrolli gjyqësor mbi administratën publike. Etimologjikisht nocioni i“contenciosit” vjen nga fjala franceze “contentieux”, që nënkupton grindje, përballje,konflikt, pra ky nocion prezanton me se miri marrëdhënien konfliktuale që mund tëekzistoje midis një individi dhe të drejtave apo interesave të tij kushtetuese tëpresupozuara të shkelura, dhe administratës publike me organet e saj që në ushtrim tëkompetencave të përditshme mund të kenë shkaktuar këtë cenim.

Contenciosi administrativ në Rumani kryesisht lindi si një formë juridike e mbrojtjes sëpersonave fizikë apo juridikë kundër abuzimeve nga ana e organeve të administratëspublike ose të autoriteteve të tjera publike, kryer me anë të lëshimit të akteveadministrative ose me anë të moszgjidhjes brenda afatit ligjor të një kërkese. Doktrinaadministrative rumune bashkëkohore bën dallime mes contenciosit subjektiv dhecontenciosit objektiv duke shërbyer si kriter dallues karakteri i të drejtës apo interesit i ciliështë edhe objekti i padisë që vë në lëvizje gjykatën e koncenciosit administrativ.

Në doktrinën rumune dallohen edhe dy lloje të tjera contenciosi: contenciosi për anulimdhe contenciosi me juridiksion të plotë. Këto kategori kanë si kriter dallues vendimin meanë të së cilit zgjidhet konflikti si dhe kompetencat që ka gjyqtari për të zgjidhurkonfliktin.

2. Contenciosi administrativ dhe aksesi në drejtësinë rumune

Për sa i përket aksesit në procedurën administrative në Rumani, konsiderojmë se drejtësiaadministrative është më e lirë për t`u aksesuar se drejtësia civile, pavarësisht se në raste tëveçanta për pranimin e disa padive administrative, duhet të paguhen nga pala e interesuardisa garanci të cilat në dukje cenojnë karakterin e aksesueshmërisë në drejtësinëadministrative.

3. Risitë që sjell ligji 554/2004 Për contenciosin administrativ në Rumani

Ligji 554/2004 është baza ligjore me e fundit në fushën e të drejtës administrative nëRumani e cila përkoi me reformën ligjore të paraaderimit në BE që beri ky shtet. Ky ligjpërmbush pothuajse në pjesën me të madhe të gjitha kriteret e legjislacionit evropianmadje solli një reforme tërësore në të drejtën administrative rumune duke u përqendruarne:

a. Zgjerimin e sferës se të drejtës administrative objektive me anë të njohjes se tëdrejtës për të ngritur padi në gjykatën administrative ndaj akteve administrative tëautoriteteve të administratës publike lokale jo vetëm nga Prefekti i qarkut siçparashikohej nga ligji 29/1990 por edhe nga Avokati i Popullit, nga Agjencia

162

Kombëtare e Nëpunësve Civile si dhe nga ana e prokurorisë. Nga ana tjetërkontrolli i prefektit ushtrohet vetëm mbi aktet administrative dhe jo mbi faktetjuridike administrative ose mbi veprimet administrative përgatitore.

b. Zgjerimin e sferës se objektit të padisë në drejtësinë administrative duke i dhënëkontratave administrative karakterin administrativ që mbrohet nga e drejtaadministrative.

c. Pezullimin e ekzekutimit të aktit administrativ edhe në periudhën e shqyrtimit tëkërkesave paraprake – zgjidhje kjo e parashikuar shume dekada më parë me ligjin1/1967.

d. Ky ligj parashikon për hërë të parë edhe një lloj kontrolli incidental në fushënadministrative të hasur shpesh nen konceptin e “përjashtimit të paligjshmërisë” qënënkupton së ligjshmëria e një akti administrativ unilateral mund të kontrollohetnë kuadrin e një procesi me rrugë përjashtimore. Gjykata kur konstaton qëzgjidhja e çështjes varet nga akti administrativ, do të vendosë në lëvizje me njëvendim të arsyetuar instancën administrative. Gjithsesi duke ju referuar këtu dhenenit 126 parag. 3 i Kushtetutës së Rumanisë, parashikimet ligjore të 2004ngushtojnë sferën e akteve që nuk mund t`i nënshtrohen kontrollit duke u limituartek: aktet administrative të autoriteteve publike që kanë të bëjnë me marrëdhëniete tyre me Parlamentin; aktet e komandimeve me karakter ushtarak; aktet përmodifikimin e të cilave parashikohet me ligj organik një procedurë tjetër; aktetadministrative të lëshuara për aplikimin e gjendjes së luftës; aktet për gjendjen ejashtëzakonshme ose aktet që kanë të bëjnë me mbrojtjen dhe sigurinë kombëtaresiç parashikon neni 5 i ligjit. Edhe doktrina rumune si dhe jurisprudenca eGjykatës Kushtetuese të Rumanisë i përjashton aktet e renditura më sipër ngakontrolli i kushtetutshmërisë.

e. Vendimet gjyqësore përfundimtare dhe të parevokueshme administrative me anëtë së cilave anulohet akti administrativ me karakter normativ janë të detyrueshmenë mënyrë të përgjithshme dhe kanë fuqi vetëm për të ardhmen. Ato publikohennë Fletore Zyrtare në pjesën e 1 ose pas rastit në fletoret zyrtare të rrethitBukuresht me kërkesë të ankimuesit ose vetë gjykatës.

f. Në Rumani ekziston dhe një formë e veçantë e procedurave administrative të cilëne hasim në fushën e të tatim-taksave, kemi parasysh këtu contenciosinadministrativ fiskal i cili është një formë e kontrollit administrativ të brendshëmqë zhvillohet pas kontestimit që një taksapagues ngre ndaj autoritetit tëadministratës publike dhe me anë të së cilit kërkohet anulimi, modifikimi oserishikimi i një titulli ekzekutiv. Sipas nenit 174 të Kodit të Procedurave fiskale tëRumanisë, kundër titujve ekzekutive fiskalë dhe kundër akteve të tjeraadministrative fiskale mund të formulohet ankimim në përputhje me ligjin.

4. Garantimi kushtetues i procesit të rregullt ligjor administrativ në Rumani ështëme i theksuar në krahasim me bazën kushtetuese shqiptare dhe atë ruse.

Procesi i rregullt ligjor administrativ në Rumani është një e drejtë e garantuar disafish nënivel kushtetues. Kësisoj parimi i aksesit në drejtësi dhe parimi i të drejtës për ankimimparashikohet që në nenin 21 parag. 1, ndërsa paragrafi 4 i këtij neni parashikonshprehimisht faktin se gjykimet speciale administrative janë vërtete fakultative por atokryhen falas, kjo edhe për qëllimin që ato presupozojnë në vetvete, duke synuar që të

163

mbrojnë të drejta kushtetuese të qytetarit, i cili është falanga me e dobët e marrëdhëniesadministrative qytetar – organ shtetëror. Do të propozonim de lege ferenda që një parim itille të shtohet edhe në Kushtetutën e Republikës se Shqipërisë duke e ngritur nivelingarantues të kësaj të drejte, e cila aktualisht parashikohet në nenin 19 të Kodit tëProcedurave Administrative (Ligji 44/2015) si parimi i mospagimit në proceduratadministrative. për sa i përket karakterit fakultativ të këtyre dispozitave GjykataKushtetuese rumune me vendimin nr. 411 dt 4 nëntor 2003 është shprehur se ai duhet tëgarantoje të drejtën e qytetarit për t’u drejtuar ose tek organi administrativ ose direkte nëgjykatë nëse konsideron që një e drejte apo interes kushtetues i është cenuar. Megjithatëshprehet po në këtë vendim GJK rumune, nëse zgjidhet rruga administrativo-jurisdiksionale, ajo duhet ndjekur deri në fund edhe vetëm me pas pala mund t`i drejtohetinstancës gjyqësore në baze të drejtës për akses në drejtësi.

5. Perceptimi i taksave gjyqësore nuk nënkupton domosdoshmërish kufizimin e tëdrejtës për akses në drejtësi

Siç përmendem edhe me sipër rregulli është që për procedurat administrative të mosperceptohet taksa, por në momentin që nga procedura administrative kalohet në gjykiminadministrativ me anë të ngritjes se një padie nuk mund të pretendohet që pagimi i taksësgjyqësore të jete pengese e “aksesit në drejtësi”. Madje Gjykata Kushtetuese rumuneështë shprehur me vendim sipas të cilit, drejtësia është një shërbim publik i shtetit, ndërsakostot e këtij shërbimi paguhen nga buxheti i shtetit, në të ardhurat e të cilit duhet tëkontribuojnë të gjithë qytetaret. në këtë kuptim taksat dhe tarifat gjyqësore nënkuptojnëatë që quhet “tatime për drejtësinë”. Shpenzimet gjyqësore të paguara nga pala humbësedo të rikuperojnë harxhimet e suportuara nga buxheti i shtetit. De lege ferenda edhe nëShqipëri në kuadër të reformës në drejtësi, grupi i punës i fokusuar tek paketa ligjore përfinancimin e drejtësisë, mbështetur nga ekspertet e OPDAT dhe EURALIUS kanëpropozuar një ligj për tarifat gjyqësore, i cili propozon perceptimin e tarifave gjyqësorepër një game të gjere padish duke synuar ta ktheje drejtësinë në një shërbim i cili është ivetëfinancueshëm, si dhe nga ana tjetër duke siguruar një cilësi akoma me të mire nëdhënien e drejtësisë, që indirekt do të tregoje indikatorë me të larte të respektimit tëelementeve të procesit të rregullt ligjor në gjykimet e instancave shqiptare.

6. Në emër të aksesit në drejtësi është krijuar një mbingarkese artificiale egjykatave.

Është vene re se gjykatat e këtyre tre vendeve janë gjithnjë e me shume të ngarkuarandërsa burimet materiale dhe njerëzore janë po ato dhe të pamjaftueshme për të siguruareficiencen e gjyqësorit, duke pasur si rezultat një mbingarkese të sistemit gjyqësor e cilandikon dhe në cilësinë e aktit të drejtësisë. Duke u munduar të interpretojnë nocionin eaksesit në drejtësi, gjykatat gjithmonë e me shume janë mbingarkuar, duke harruarparimin e balancimit të pushteteve, parim ky parashikuar shprehimisht në kushtetutat e tëtre vendeve.

Zgjerimi në praktike i sferës së veprimit të pushtetit gjyqësor në dem të pushteteve tëtjera, ka bere që shpeshherë individët të kërkojnë të evitojnë procedurat administrative qëpresupozojnë rregulla strikte dhe taksa/tarifa gjyqësore të mëdha, duke ju drejtuar direkte

164

gjykatave për detyrimin e autoritete administrative që të lëshojnë disa akte ose të kryejnëdisa veprime të caktuara.

7. Legjislacioni rumun u njeh personave juridike në 2015 të drejtën për t`u mbrojturdhe për akses në drejtësi në një proces administrativ.

Interesant është fakti që deri në 2015 personat juridike rumune nuk gëzonin të drejtën përakses në një proces administrativ, monopol ky deri në këtë vit u ushtruar vetëm ngapersonat fizike. Me vendimin 285/2015 Gjykata Kushtetuese e Rumanisë vendosi qëkërkesat e nenit 21 të kushtetutës që ka të bëjë me aksesin e lirë në drejtësi si dheparashikimet e nenit 24 për të drejtën për tu mbrojtur, të dy këto parashikime si garancipër një proces të rregullt gjyqësor, parashikuar nga neni 21 parag. 3 i KushtetutësRumune, aplikohen edhe në rastin e personave juridike. Në këtë kuptim është edhe neni6 i KEDNJ e cila mbron të drejtën për një proces të rregullt ligjor ashtu siç ështëparashikuar në Konvente dhe interpretuar nga GJEDNJ, duke ju aplikuar edhe personavejuridike. Jurisprudenca e GJEDNJ është konstante në aplikimin e garancive të drejtës përnjë proces të rregullt ligjor si për individin ashtu edhe për subjektet kolektive të sëdrejtës. Në këtë sens kemi parasysh vendimin e 8 qershorit 2013 shprehur në rastin S.C”Raisa M.Shipping” – SRL versus Rumanisë ku GJEDNJ konstatoi së gjykatat kombëtarekanë dhënë prova për një formalizëm që nuk përputhet me gërmën dhe shpirtin e nenit 6parag. 1 të KEDNJ dhe kanë cenuar padrejtësisht dhe në mënyrë të pajustifikuar tëdrejtën e shoqërisë ankimuese për akses në drejtësi (parag. 35).

8. Procesi i rregullt ligjor nuk shtrihet vetëm në përmbajtjen e normave dhevendimeve por edhe në formën e tyre dhe mënyrën e arsyetimit të tyre.

Qe në fillim të viteve XIX juristet rumune filluan të mendonin për stilin që duhet të kenëdhe arsyetimin që duhet të përdoret në vendimet gjyqësore. Ky ishte një shqetësim jovetëm i juristeve praktikante por edhe i Akademisë se Shkencave të Rumanisë, kështupërmendim faktin që në 1926 profesori Andrei Radulescu, kryetar i kësaj akademie dhenjëkohësisht edhe Kryetar i Gjykatës se Larte dhe asaj të Kasacionit të Rumanisëshprehej se: një stil i kujdesur dhe strikt, i cili i shërben çdo lloj mendimi logjik nuk duhetneglizhuar në formimin dhe redaktimin e vendimeve gjyqësore, pasi stili është ai i cilizdrukthon idenë dhe i rrit asaj vlerat”253 Përpilimi i vendimeve është jo vetëm një ngadetyrimet kryesore të gjyqtareve por dhe një nga atributet kryesore që zhvillon shkencatjuridike”. Doktrina rumune e mes dy luftërave botërore i jepte një rëndësi të veçantëarsyetimit logjik të vendimeve gjyqësore duke thelluar një sere studimesh në këtë fushe.Në këto kushte kjo doktrine tërhiqte vëmendjen së duhej pasur kujdes që të mosngatërrohet shqyrtimi dhe arsyetimi mbi faktet me vetë arsyetimin gjyqësor, pasi nësendodh përzierja e këtyre dy elementeve atëherë filli i arsyetimit humbet duke fshehurbukurinë dhe fuqinë bindëse, ndërsa i gjithë vendimi do të jete “i dënuar” të vuaje ngamungesa e qartësisë. në legjislacionin aktual rumun, është pikërisht neni 455 i KPC i ciliparashikon detyrimin e motivimit dhe arsyetimit të çdo vendimi gjyqësor.

253 Idem

165

C. Konkluzione për Federatën Ruse

1. E drejta administrative ruse dhe proceset administrative kanë pasur një zhvillimspecifik për shkak edhe të formës unike të shtetit siç ish bashkimi real i shteteve nenformën e BRSS. E drejta administrative gjatë asaj kohe si çdo e drejtë tjetër ishte endarë në dy nivele në nivelin e kodeve dhe legjislacioneve të subjekteve të federatëstë cilat ishin të hollësishme dhe rregullonin marrëdhëniet midis individëve dheorganeve shtetërore lokale; dhe Baza e Udhëheqjes se Qeverisjes që ishte njëdokument paraprijës i Kodit të Kundravajtjeve Administrative, në nivel BRSS.

Specifikë e të drejtës administrative ruse është e kaluara e saj në një formë unitarespecifike siç ishte Bashkimi i Republikave Sovjetike Socialiste të cilat pasi u unifikuanterritorialisht dhe ushtarakisht kishin si qellim edhe unifikimin e të drejtës. Kësisoj çdorepublike e BRSS kishte kodet e saj civile, penale apo edhe kodin e kundravajtjeveadministrative, por unifikimi nen BRSS presupozonte pasjen e një legjislacioni tëpërbashkët për këtë qellim u formua dokumenti i njohur nen titullin Bazat e Udheheqjesdhe Qeverisjes. Ky punim ka bere një krahasim midis këtij akti mbishtetëror dhe Kodevetë Kundravajtjeve Administrative që kishte secila republike me vete. Edhe pse Bazat eUdhëheqjes dhe Qeverisjes u munduan të parashikonin në kompleksitet realitetin ekundravajtjeve administrative në nivelin superior të suprashtetit BRSS, gjithsesi ishinkodet e secilës republike që rregullonin konkretisht marrëdhëniet midis qytetarevesovjetik dhe administratës. Kodet po ashtu parashikonin në mënyrë të detajuar rastet epërgjegjësisë administrative si dhe kompetencat e secilit organ administrativ me vete.Vetëm në 1984 u arrit që në nivelin suprastatal të BRSS të adoptohej dhe implementohejnjë Kod Kundravajtjesh Administrative i përbashkët për të gjitha republikat. Ky kodrregullonte marrëdhëniet e qytetareve sovjetike me organet suprastatale të vetë BashkimitSovjetik, ndërsa në rang republike vazhdonin të zbatoheshin akoma Kodet Administrativelokale.

2. Demokratizimi i Federatës Ruse si dhe njohja në nivel kushtetues i të drejtave tënjeriut ka sjelle deri diku dhe një ndërgjegjësim të funksionareve shtetërore nërespektimin dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Gjithsesi reforma nëadministratën ruse dhe reforma ligjore në fushën e kundravajtjeve administrativenë Rusi janë akoma në një proces përsosjeje.

Këto 10 vjeçarët e fundit vihet re një ndryshim pozitiv në politikën e mbrojtjes së tëdrejtave të njeriut edhe në Federatën Ruse ku të drejtat e njeriut jo vetëm janë parashikuarnë Kushtetutën e kësaj federatë duke qene në nivelin me të larte legjislativ. Së bashku meinstitucionet gjyqësore të cilat në vitet e fundit në Federatën Ruse kanë qene me aktive nëmbrojtjen e të drejtave të njeriut, vihet re një ndërgjegjësim edhe në nivelin efunksionareve publike sidomos ndaj faktit që në rast veprimi ose mosveprimi tëpaligjshëm Këta funksionare mund të jenë vetë subjekti i përgjegjësisë administrative.Gjithsesi është për tu përmendur se në këto 10 vite Kodi i Procedurave Administrativedhe i Kundravajtjeve Administrative i Federatës Ruse është ndryshuar me shume se 8here duke dashur që të bëjë një reforme administrative dhe botëkuptimi të ri tëfunksionimit të administratës publike ruse. Monitorimi i mënyrës se miratimit dhe

166

implementimit të normave administrative duke zhvilluar institucionin e proceduraveadministrative dhe gjykimit administrativ edhe në fushat e taksave, të konkurrencës apomarrëdhënieve doganore kanë sjelle një ndërgjegjshmëri të rritur të funksionarevepublike ndaj të drejtës se çdo qytetari për të pasur një shërbim të shpejte por edhe njëproces të rregullt ligjor. Nga ana tjetër zgjidhja jogjyqësore e konflikteve administrativenë Federatën Ruse kërkon një unifikim ligjor në nivel federal të Kodit të ProceduraveAdministrative të Federatës Ruse. Sipas mendimit tone ky kod i unifikuar duhet tëpërmbaje:

- Afate të njëjta në të gjitha subjektet federale për ankimimin dhe paditeadministrative me objekt veprimin ose mosveprimin e organeve publike apofunksionareve publike;

- Afate të arsyeshme shqyrtimi të konflikte ve administrative në proceduratadministrative ose në nivel gjykimi administrative.

- Parashikimi i varianteve të mundshme të zgjidhjes se konflikteveadministrative duke pasur parasysh specifikat e secilit prej tyre.

- Parashikimi i një hierarkie të qarte në nivel federal të institucioneve apofunksionareve publike me funksion zgjidhjen e konflikteve administrative apotë kërkes-ankesave administrative.

3. Reforma e administratës ruse ka kaluar këto 25 vite në hapa deri diku të pashkelurdhe të cilët jo rrallëherë binin ndesh me parimet baze të një shteti të se drejtës dukearritur deri aty sa ekzekutivi kërkonte të kontrollonte gjyqësorin.

Kontrolli i gjykatave administrative që kërkohej të behej nga ekzekutivi në FederatënRuse me argumentin e përmirësimit të menjëhershëm të shërbimit qeveritar apo tëadministratës publike, u konsiderua si një shkelje e parimit të ndarjes se pushteteve ngaGjykata Kushtetuese e Federatës Ruse dhe vetorganizimi i funksionimit të gjykataveadministrative u la në vartësi të pushtetit gjyqësor si dhe në rastin e gjykatave të tjera.Drejtësia administrative nga njëra anë shërben në zgjidhjen e konflikteve të drejtësadministrative, ndërsa nga ana tjetër përbën një mjet për zgjidhjen e konflikteve midisindividëve dhe organizatave me normat ligjore që pasqyrohen në rastet e gjykimeveadministrative.

4. Aktualisht në Federatën Ruse nuk kemi një gjykatë të specializuar administrative tëpavarur, po ashtu edhe në Rumani, ndërsa drejtësia administrative në këto shtetekryhet nga seksionet administrative të gjykatave të zakonshme.

Nëse në Rumani me ligjin 544/2004 i cili i referohet Mosmarrëveshjeve dhekundravajtjeve administrative vihen urat e para që de lege ferenda tem und tëorganizohen gjykata të pavarura dhe të posaçme administrative si dhe në Shqipëri, nëRusi modifikimet e fundit të 2016 të Kodit të Procedurës Administrative dhe të Kodit tëProcedurës Civile kanë sjelle një mënyrë transitore drejt dhënies se drejtësisëadministrative nga gjykatat e përgjithshme me seksionet e tyre administrative-tatimore-doganore. Aktualisht edhe për se paku një dekade ligjbërësit ruse mendojnë se krijimi injë gjykatë të posaçme administrative do të ishte jo vetëm një harxhim buxhetor i madh

167

por do të sillte dhe një çorientim të popullatës për sa i përket vendit se ku do duhet tëngrenë padite e tyre në një gjykatë të zakonshme me seksion administrativ siç i ka mësuarderi me tani tradita, apo në një gjykatë të re të posaçme administrative për njohjen eekzistencës të se cilës duhet ndërgjegjësuar edhe shtetasit ruse. Duke pasur parasyshshtrirjen gjeografike të Federatës Ruse, jo me pak se 1/6 e globit, pasja e jo me pak se 7ndryshime fashosh orare ky ndërgjegjësim i popullatës ruse nuk duket aq e thjeshte sa nëfakt ish për rastin e Shqipërisë apo do të jete për Rumaninë me 21 milion banore. Nga anatjetër duhet analizuar edhe efektshmëria e krijimit të gjykatave specifike administrativenga pikëvështrimi i shtrirjes se tyre territoriale dhe aksesit që ato mund të sigurojnë përçdo qytetar. Pra nëse gjykatat administrative sipas modelit shqiptar janë të vendosura në 5rrethe gjyqësore dhe ajo e apelit vetëm në Tirane, nëse kjo ndarje do të behej afërsishtnjëlloj edhe në territorin e federatës ruse atëherë duke pasur parasysh hapësirat territorialetë paana të këtij shteti atëherë për të pasur një drejtësi administrative me cilësore do tëduhet të paguhet çmimi i mohimit të aksesit në drejtësi. Për këto arsye krijimi i gjykataveadministrative të veçanta në Federatën Ruse konsiderohet të jete një zgjidhje jo e duhur.Gjithsesi studiuesit ruse nuk përjashtojnë mundësinë e krijimit të një Gjykatë të larteAdministrative e cila të jete e pavarur dhe që mund të krijohet me anë të zgjedhjeve qëmund të bëhen brenda Konferencës Gjyqësore ruse. Nga një vlerësim i përgjithshëm,konkludojmë se realiteti rus i të drejtës administrative dhe i procesit të rregullt ligjor nëkëtë sfere është shume larg në krahasim me shtetet e tjera evropiane kjo dhe për faktin especifikes historiko-juridike të kësaj federatë por edhe për faktin se deri në vitet 2000 nukkish filluar akoma të diskutohej për mundësinë e krijimit të një sistemi gjykatashadministrative speciale dhe të pavarura nga gjykatat e tjera të zakonshme. Por shkaku ikësaj mungese besojmë se nuk është paaftësia e institucioneve ruse për të krijuar gjykatatë reja por është ekzistenca e gjykatave ushtarake dhe atyre të arbitrazhit të cilat zgjidhninnjë pjese të këtyre çështjeve. Gjithsesi me modifikimet e bëra në vitin 2016 të Kodit tëProcedurave Administrative të Federatës Ruse vihet re se modeli i cili do të ndiqet nëpërgjithësi për zhvillimin e të drejtës administrative do të jete ai gjerman. Pritshmeritëkonsistojnë jo vetëm në përmirësimin e legjislacionit kombëtar rus në të drejtënadministrative por edhe në përputhshmërinë e tij me aquis comunitaire apo në adoptimine këtij legjislacioni me atë evropian.

5. Risitë e Kodit të ri të Kundravajtjeve Administrative në Federatën Ruse fokusohennë përgjegjësinë administrative të personave juridike si dhe në ngushtimin e afatevetë parashkrimit.

Aktualisht në Federatën Ruse zbatohet Kodi i ri i Kundravajtjeve Administrative i cilihyri në fuqi që prej korrikut 2002, edhe pse duhet pranuar që ky kod ka pësuarmodifikime dhe azhornime të here pas hershme, me të fundit të bëra në maj të 2016. Risiakryesore e këtij kodi për realitetin rus ishte dhënia fund e diskutimeve nëse kanë apo jopërgjegjësi administrative personat juridike, duke parashikuar procedura administrativekonkrete në rast të kundravajtjeve të kryera nga personat juridike. Ky kod solliparashikime me të qarta edhe për sa i përket afateve të parashkrimit të përgjegjësisëadministrative për kundravajtje që kanë të bëjnë m mbrojtjen e ujërave të brendshëm, meshelfin kontinental ose zonën ekonomike ekskluzive, apo me kundravajtjet në fushën ekursimit të energjisë elektrike apo të përdorimit të energjisë atomike. Siç dhe vihet re e

168

drejta administrative ruse shtrihet në disa lemi shume here edhe me të gjera se sa e drejtaadministrative dhe kundravajtjet administrative në Rumani apo Shqipëri, kjo edhe përshkakun e zhvillimit industrial dhe teknik dhe potencialit botëror që Rusia në vetvetepërfaqëson.

6. Decentralizimi i Federatës Ruse këto 25 vite është duke u vazhduar paralelisht mereformën e të drejtës administrative duke kërkuar që të jenë pikërisht normat ligjoreato që të udhëheqin këto dy procese të rëndësishme që duhet të jenë garant tëprocesit të rregullt.

Aktualisht në Federatën Ruse vazhdojnë diskutimet se si e drejta administrative mund tëpërsosi reformën e institucioneve të administratës publike duke siguruar një shërbimakoma me cilësor për qytetaret si dhe duke garantuar tërësisht të drejtat dhe interesatkushtetuese të qytetareve duke përfshirë këtu të gjithë komponentët e të drejtës për njëproces të rregullt ligjor, komponent ky që qëndron në bazat e shtetit të se drejtës. Janëpikërisht normat e të drejtës administrative dhe evolucioni i tyre i cili çon nëperfeksionimin e strukturave dhe kompetencave të organeve shtetërore të qeverisjes.Gjithsesi për t’u arritur efektivitetin dhe përmirësimin e sistemit të organeve shtetëroreqeverisëse propozohet krijimi i një strukture me të thjeshte të afte për të dhënë detyra dhepër të kontrolluar zbatimin e tyre në mënyrë sa me të thjeshte. Në Rusi në mënyrë tëvazhdueshme shihet mundësia e optimizmit të strukturës së organeve shtetërore njëherëshme reformën administrative. Normat e të drejtës administrative sigurojnë perfeksionimine strukturës së brendshme të organeve qeverisëse shtetërorë. Në themelin e normaveadministrative qëndron rregullimi i procesit të centralizimit dhe decentralizimit tëqeverisjes në vartësi të sektorëve. Në lidhje me formimin në Rusi të një shteti ligjor, të sëdrejtës dhe shteti social ngadalë vjen dhe procesi i decentralizimit të qeverisjes shtetëroresi dhe centralizimi i disa funksioneve në nivel federal. Kësisoj e drejta administrativepërforcon parimin e decentralizimit nen të cilin nënkuptohet ideja e “formimit dhefunksionimit të sistemit qeverisës në bazë të realizimit të një funksioni qeverisës shtetërortë sistematizuar por edhe kompleks në funksion të subjekteve të qeverisura dhe tëpërgjegjësive individuale të tyre”.

7. Ekzekutimi i vendimeve administrative të formës se prere në jurisprudencën rusedhe specifikat e rolit të GJKFR për ekzekutimin e vendimeve të GJEDNJ.

Kodi aktual i Procedurave Administrative i kushton pjesën e V, Ekzekutimit tëvendimeve për çështjet e kundravajtjeve administrative, kapitullin 31 pikat: 31.1-31.11dhe kapitullin 32, pikat 32.1-32.14. Duhet theksuar se edhe në Rusi drejtësia “shërbehet”vetëm nga gjykatat e Federatës Ruse. Pushteti gjyqësor ushtrohet nëpërmjet gjykatavekushtetuese, civile, tregtare dhe penale. Ekzistojnë ligje kushtetuese federale përorganizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese, Gjykatës se larte dhe Gjykatës selarte Tregtare. Për zgjidhjen e çështjeve administrative me interes dhe për punimin tone,janë kompetente Gjykata e Larte Tregtare e Federatës Ruse dhe Gjykata e Larte eFederatës Ruse. Një pjese e konflikteve administrative të shqyrtuara nga gjykatat tregtarekanë të bëjnë kryesisht me problematikat dhe mosmarrëveshjet midis sipërmarrësveindividuale dhe autoriteteve ligjore. Objekti i çështjeve administrative të shqyrtuara nga

169

gjykatat tregtare ruse konsiston kryesisht në normat e legjislacionit antitrust, legjislacionitdoganor ose atij të tatim taksave.

Kufizimi i ekzekutimit të vendimeve të GJEDNJ kundra Rusisë një nga pikat e dyshimtapër sa i përket ligjshmërisë se kësaj vendimmarrjeje. për ata që janë njohës të zhvillimevendërkombëtare të kohëve të fundit është mese i njohur pozicioni pothuajse i përhershëmkundra i Rusisë për sa i përket çdo lloj iniciative detyruese ndërkombëtare. Kjo në faktkonsiderohet si një fare “diplomaci ligjore” në Federatën ruse e cila e ndërthurur me“diplomacinë kulturore” kërkon të riimponohet në ish zonat e saj të influencës dhe tëritregoje “muskujt” e saj para perëndimit.

I njohur është po ashtu numri i madh i vendimeve të GJEDNJ kundër Rusisë, fatura e tëcilave për shtetin rus është e stërmadhe, kësisoj zgjidhja që i tha Rusia deri diku kësajsituatë ishte pothuajse e papritur. në 14 dhjetor 2015 Presidenti Putin dekretoi një ligjfederal që i jep kompetence Gjykatës Kushtetuese për të vendosur nëse duhet apo tëekzekutohen vendimet e GJEDNJ, akoma dhe me tej shkon ky ligj duke i lejuar GJK seFederatës Ruse të mohoje ekzekutimin e vendimeve të GJEDNJ të cilat dukshëm bienndesh me Kushtetutën e Federatës ruse. Gjykata Kushtetuese Ruse ju referua edhepraktikave të ngjashme të shteteve evropiane si: Austria, Mbretëria e Bashkuar,Gjermania dhe Italia. Gjykata Kushtetuese Ruse ndoqi me kujdes argumentimin eGjykatës Kushtetuese Gjermane në rastin Görgülü. Ndërsa Presidenti Putin si iniciues ikëtij ligji federal si argument kryesor që determinoi miratimin e këtij ligji, paraqet faktinse “disa nga vendimet e GJEDNJ me shume se motive të ligjshme kanë motive politikeduke përmendur këtu edhe rastin Iliascu dhe të tjerë vs. Moldoves dhe Rusisë.”

REKOMANDIME

Për sa i përket përmirësimit të drejtës për proces të rregullt ligjor në të drejtënadministrative shqiptare në kapitullin kushtuar Shqipërisë dhe risive që solli kodi i ri iProcedurave Administrative, është trajtuar gjerësisht çështja e përmirësimeve ligjore, tëcilat u arritën me miratimin e këtij kodi të ri.

Kësisoj me anë të këtij kodi u arrit të kemi parashikime ligjore që mundësojnë rritjen eefikasitetit të qeverisjes dhe përmirësimin e performancës së administratës publike. Derinë mes të vitit 2016 kur hyri në fuqi KPA me ligjin 44/2015 në praktikë hasnim rëndomraste të standardeve të shumëfishta kjo dhe për shkak të dispozitave ligjore të cilat ishinshumë fluide dhe të interpretueshme e herë pas here dhe evazive.

Një nga rekomandimet kryesore që kishim parashikuar të vendosnim në fillim tëpërpunimit të këtij disertacioni, këtu e 2-3 vite të shkuara, ishte pikërisht një parashikimligjor më pak i ndërlikuar dhe i detajuar për sa i përket procedurave administrative.Aktualisht ky rekomandim nuk është më i vlefshëm për shkak se KPA i ri parashikondisa procedura administrative shumë më të qarta dhe të detajuara.

Nga ana tjetër ka akoma vend për përmirësim për sa i përket njësimit të dispozitave tëreja ligjore të KPA me Kodin e Procedurës Civile për sa i përket komunikimit elektronikdhe shërbimit me një ndalesë (one stop shop).

170

Edhe pse ligji parashikon të drejtën e organit publik për t`i kërkuar ndihmë administrativenjë organi tjetër publik për kryerjen e një apo disa veprimeve të nevojshme në kuadër tënjë procedimi administrativ, duke lënë në diskrecionin e organit publik për të vendosur sekujt organi tjetër të administratës do t`i drejtohet për ndihmë administrative dhe dukepërcaktuar qartë rastet kur një autoritet publik mund të kërkojë ndihmë administrative,gjithsesi ka akoma vend përmirësim për sa i përket ndërveprimit institucional.

Rekomandojmë që sanksionet individuale për nëpunësin civil i cili me anë të një veprimiapo mosveprimi administrativ ka sjellë një dëm në interesat dhe të drejtat legjitime tëqytetarit, të aplikohen me më shumë rigorozitet dhe përgjegjësi.

Meqënëse institucioni i njoftimit është nga më të rëndësishmit në një procedurëadministrative ose gjyqësore, KPA i ri parashikon rrugë më të qarta dhe të realizueshmesi cdo veprim me efekte të jashtme të nxirret mbi bazën ligjore të garantimit të mbrojtjesligjore dhe transparencës për palët duke siguruar që veprimi i organit publik të arrijë tekmarrësi. Madje si një praktikë të mirë të cilën nuk e hasim as në legjislacionin rumun dheatë rus, është krijimi i një agjenti të përbashkët të njoftimeve. Pra më konkretisht, nësekemi një procedurë me një numër të madh palësh me kërkesa të njëjta, që nuk kanë njëpërfaqësues të përbashkët, ato me kërkesë të organit publik, janë të detyruar tëpërcaktojnë një agjent të përbashkët për njoftimet.

Për sa i përket rekomandimeve për procesin e rregullt administrativ në të drejtën rumunedhe përmirësimet de lege ferenda, vihet re gjithmonë dhe më shumë domosdoshmëria erikonceptimit të një përkufizimi të ri të aktit administrativ. Kohët e fundit në doktrinëndhe jurisprudencën rumune me akt administrativ në kuptimin e ligjit 554/2004 janëasimiluar edhe akte ose fakte të tjera administrative siç janë heshtja e administratës dherefuzimi i pajustifikuar. Ndaj duke parë zhvillimet e fundit si dhe problematikat që lindinnë përballje me të drejtën e BE-se dhe të drejtën e krahasuar domosdoshmëria eriformulimit të konceptit të aktit administrativ është reale.

Në legjislacionin e contenciosit administrativ rumun vihet re se ka akoma vend përpërmirësim për sa i përket dispozitave të cilat parashikojnë rastet e mosveprimit teadministratës për shkak të pasivitetit në kthim përgjigje të kërkesave të individëve.Aktualisht në administratën rumune vihet re një mefshtësi në ushtrimin e kompetencaveligjore të parashikuara nga ligji për funksionimin e organit administrativ.

Nga analiza e bazes ligjore rumune, i referohemi këtu ligjit bazë 554/2004 mungon njëparashikim i drejtpërdrejtë i institucionit të revokimit të aktit administrativ. Njëparashikim i tillë de lege ferenda do të ndihmonte “ndreqjen” e menjëhershme të“gabimeve” të ndryshme të organeve administrative dhe vetërregullim të situatës.

Me anëtarësimin e Rumanisë në BE në 2007 filluan të ketë vështirësi edhe aplikimi iligjit për contenciosin administrativ i cili edhe pse i ishte nënshtruar procesit të përafrimitligjor me aquisin communitaire gjithsesi shumë çështje kishin ngelur pezull. Përshembull akoma legjislacioni administrativ rumun nuk i jep rëndësinë e duhur gjyqtarit

171

kombëtar i cili ka përgjegjësinë e madhe për aplikimin e dispozitave të ligjit komunitarduke siguruar efektin e plotë të këtyre normave dhe duke mos lejuar të aplikohen, dukevendosur autoritetin e tij, norma ligjore që bien ndesh me legjislacionin kombëtar. Ketekompetence propozojne juristet rumune ta kete drejteperdrejte gjyqtari rumun pa pasurnevoje te presi vendimin paraprak nepermjet nje procedure kushtetuese.

172

BIBLIOGRAFIA

BIBLIOGRAFIA NË GJUHËN SHQIPE

Literaturë shqiptare

1. A. Anastasi, Historia e Institucioneve, Shtepia Botuese e Librit Universitar,Tirane 2004

2. A.Vorpsi, “Procesi i rregullt ligjor në Praktiken e gjykatë s Kushtetuese tëShqipërisë”, Shtëpia Botuese “Maluka” Tirane 2011, fq 108

3. A.Faskaj Vokopola, Punimi i disertacionit rreth procedimit Administrativ, fq 84. E.Dobjani, E.Puto, E.Toska, E.Dobjani, E drejta administrative – Kontrolli

mbi administratën publike, Emal 2013, fq. 3385. Ermir Dobjani, “E Drejta Administrative – pjesa e përgjithshme”, Botimet

Emal, Tirane 2016, fq.706. Grup Autorësh, Gjilani.F. etj “Historia e shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri”

Fq.3877. Kumtese e mbajtur nga Ledi Bianku , Qendra Evropiane e të drejtave të

njeriut, aktualisht gjyqtari i Shqipërisë pranë GJEDNJ-se, në KonferencënKombëtare “Ekzekutimi i vendimeve gjyqësore të dormes se prerë në mbrojtjetë të drejtave të individëve” Tirane 2003 , botimi i kumtesave, fq 65

8. Kumtese e mbajtur nga R. Përmeti, Kryetar i Komisionit të Shërbimit Civil,në Konferencën Kombëtare “Ekzekutimi i vendimeve gjyqësore të dormes seprerë në mbrojtje të të drejtave të individeve” , botimi i kumtesave, fq. 55

9. Prezenca e OSBE-se në Shqipëri, Debati Kushtetues: diskutimet nëKomisionet Parlamentare për hartimin e Projektkushtetutës, Tirane 2006

10. S.Sadushi, E drejta Administrative 2. Tirane, 2005, fq. 26711. S. Sadushi “Drejtësia Kushtetuese në Zhvillim”, Tirane, 2012, fq. 654

Legjislacioni shqiptar

1. Kushtetuta e Shqipërisë2. Ligjit 44/2015 Kodi i Procedurave Administrative i cili ka hyre në fuqi me 28 maj

2016, një vit pas botimit në Fletore zyrtare.3. Kodi Penal i republikës Popullore Socialiste, Nr. 5591 dt 15.6.19974. Ligji nr. 30 dt. 18 maj 1994 shpallur në Fletore zyrtare nr.135 dt. 31 maj 19945. Ligji 9131, “Për rregullat e etikës në administratën publike6. Ligjin nr. 9367, datë 7.4.2005 "Për parandalimin e konfliktit të interesave në

ushtrimin e funksioneve publike" si dhe manualet përkatëse. Shih në:http://www.hidaa.gov.al/

7. Ligji 10447/2011 për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.7703 /1993 “Përsigurimet shoqërore në RSH”, i ndryshuar.

8. Ligji 119/2014 „Për të drejtën e informimit”9. Ligji 9887 dt 10/03/2008 “Për mbrojtjen e të dhënave personale”

173

10. Ligji 111/2012 “Për menaxhimin e integruar të Burimeve Ujore”;11. Ligji nr. 10433 dt.16.6.2011 “Për inspektimin në Rsh”12. Dokumenti Analitik i reformës në drejtësi nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar,

pika IV gjetje dhe problematika, fq 28013. VKM nr. 173 dt. 7.3.2003

Jurisprudencë Shqiptare

1. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 8/94 dt 03.11.19942. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 7/20003. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 106/20014. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 76/20025. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 109/20026. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 166/20027. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 22/20028. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr.38/20039. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 8/200410. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 9/200411. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr.11/200512. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 9/200613. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 30/200614. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 17/200715. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr 21/200816. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 17/200917. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 12/200918. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 18/200919. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 26/200920. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 1/201021. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr.21/201022. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 13/201123. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 15/201124. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 25/201125. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 49/201226. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 55/201227. Vendimi Unifikues i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë nr.1, datë

26.11.201028. Vendimi i Gjykatës së Apelit nr. 959/286 Regj. Themeltar, Nr. 181 Vendimi, dt.

11.4.201329. Vendimi i Gjykatës së Apelit nr. 2698 Regj. Themeltar, Nr. 2835 Vendimi30. Vendimi i Gjykatës Administrative të Apelit Administrative të Apelit Tirane, me

nr 10243/5589/3230, date 30.09.201631. Vendimi i Gjykatës Administrative të Apelit Administrative të Apelit Tirane, me

nr 9217/4588/229332. Vendimi i Gjykatës së Apelit nr. 2698 Regj. Themeltar, Nr. 2835 Vendimi

174

33. Vendimi i Gjykatës së Apelit nr. 959/286 Regj. Themeltar, Nr. 181 Vendimi, dt.11.4.2013

Jurisprudencë e GJEDNJ kundër Shqipërisë

1. Çështja Ramadhi dhe të tjerë kundër Shqipërisë Vendimi 38222/02 i dt13.11.2007

2. Çështja Beshiri dhe të tjerë kundër Shqipërisë, datë 12.02.2007;3. Çështja Driza kundër Shqipërisë, datë 02.06.2008;4. Çështja Jurgen Treska vs. Shqipërisë dhe Italisë Ankimimi nr. 26937/04 dhe

vendimi i dt. 29.6.20065. Çështja Dauti vs. Shqipërisë, Ankimimi nr. 19206/2005 vendimi i datës 3 shkurt6. Çështja Mullai dhe të tjerë kundër Shqipërisë, Ankimimi nr. 9047/07 vendimi i

datës 23 mars 2010

Website

1. http://www.firstprinciplesjournal.com/articles.aspx?article=8672. Alma Faskaj Vokopola, Punimi i disertacionit rreth procedimit Administrativ, fq 8

http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2014/05/Doktoratura-Alma-Faskaj-Vokopola-Fakulteti-i-Drejtësisë-Departamenti-i-te-Drejtes-Publike.pdf

3. file:///D:/DOKUMENTA%20LAPTOPI/DOKTORATURA%20BIBLIOGRAFI/dokt%20dokumente%20shkur%202016/vonesat-ne-arsyetimin-dhe-dorezimin-e-vendimeve-gjyqesore-2014-web-INFOCIP.pdf

4. Kumtese e mbajtur nga R. Përmeti, Kryetar i Komisionit të Shërbimit Civil, nëKonferencën Kombëtare “Ekzekutimi i vendimeve gjyqësore të dormes se prerë nëmbrojtje të të drejtave të individeve” , botimi i kumtesave, fq. 55, varianti online:http://www.avokatipopullit.gov.al/sites/default/files/ctools/Konf2003.pdf

5. http://www.idp.al/index.php/sq/legjislacioni-njoftimi-dhe-konsultimi-publik

BIBLIOGRAFIA NË GJUHËN RUMUNE

Literaturë rumune

1. A.F.Moca, Reglementarea instituţiei contenciosului administrativ fiscal în luminaCodului de procedură fiscală, în revista Dreptul Comercial nr. 10/2004, pag 177

2. A.Iorgovan, E drejta Administrative, Edicioni i II, Shtëpia Botuese Allbeck, 459-472

3. A.Iorgovan, Traktat i të Drejtës Administrative, vol II, Shtëpia Botuese All Beck,Bukuresht 2005, fq 486

4. Academician Prof. Andrei Radulescu, [presedintele ICCJ si al AcademieiRomane], „Stilul hotararilor judecatoresti”, „Dreptul”, 1926.

175

5. Alexandru Negoita, Drept administrativ, Ed. Sylvi, Bucuresti, 1998, p. 117-118;Emilian Stelian Ticames, op. cit., p.298-300.

6. Alexandru Negoita, Drept administrativ, Ed. Sylvi, Bucuresti, 1998, p.129-130; Gheorghe Filip, Mihaela Onofrei, Administratie publica, Ed. CHEMAREA,Iasi, 1999

7. Anibal Teodorescu, O noua conceptie a Actelor de Guvernamant, TeoriaLegalitatii, revista Critica, fq. 46

8. C.G.Rarincescu, Kontenciosi administrativ rumun, botimi II-të, Shtëpia BotueseUniversalë Alcalay & Co, Bukuresht 1936, fq 82

9. C.R. Radulescu, Protectia juridica a cetatënilor in raport cu administratia,Craiova, 2008, fq.64

10. D.Apostol Tofan, Institucionet administrative evropiane, Shtëpia BotueseC.H.Beck, Bukuresht, 2006, fq.219

11. Dana Apostol Tofan, Drept Administrativ vol II, All Beck, Bukuresht, 2004, fq.284

12. Dana Apostol Tofan, Drept Administrativ, Vell1, Edicioni i 3-te, C.H.Beck,Bukuresht 2014, fq. 182

13. Dumitru Brezoianu, Drept administrative roman, All Veck, Bukuresht 2015, fq.542; Vergina Vedinas, Drept Administrativ, Edicioni i VII, Shtyp.sh.kronjaUniversul Juridic, Bukuresht 2015, 534-538

14. Georg Wilhelm Friedrich Hegel – Principiile filozofiei dreptului, Editura Iri,Bucuresti, 1996.

15. Ilie Iovanas, Drept Administrativ vol 2, Servo-Sat, 1997, fq 49-5116. Ioan Alexandru dhe bashkëpunëtorët, E drejta administrative në Bashkimin

Evropian, 2007, fq. 15417. Ioan Alexandru, Drept administrativ. Teorii, realitati, perspective. Ed. Lumina

Lex, Bucuresti, 1999, p.484-488; Mihai T. Oroveanu, Tratat de stiintaadministratiei, Ed. Cerma, Bucuresti, 1996, p.377-383;

18. Ioan Alexandru, Drept administrativ. Teorii, realitati, perspective. Ed. LuminaLex, Bucuresti, 1999, p. 482-485

19. Ioan Alexandru. E drejta administrative. Teori, realitet dhe perspektiva. LuminaLex, Bukuresht 1999, fq 480-481

20. Ioan Santai, Drept administrativ si stiinta administratiei, Ed. RISOPRINT, Cluj-Napoca, 2003, p.77-79

21. Ion Deleanu – Drepturile subiective si abuzul de drept, Editura Dacia, ClujNapoca, 1988.

22. Mihai Constantinescu, Antonie Iorgovan, Ioan Muraru, Elena Simina Tanasescu –Constitutia Romaniei revizuita – comentarii si explicatii, Editura All Beck,

Bucuresti, 200423. Mihai T. Oroveanu, Tratat de stiinta administratiei, Ed. Cerma, Bucuresti, 1996, p.

395-39824. Mihai T. Oroveanu, Tratat de stiinta administratiei, Ed. Cerma, Bucuresti, 1996,

p.372-374; Emilian Stelian Ticames, op. cit., p.29825. Nicolae Pavel “E drejta për një proces të rregullt ligjor”, revista “Shkenca e të

Drejtës Rumune”, viti 21 (54), nr.1, edicioni Janar-Mars 2009, faqe 47- 70,Bukuresht 2009.

176

26. Nicolae Popa, „Teoria e pergjithme e së drejtes” Bukuresht, Shtepia BotueseActami, 1996, fq 58Mihai Constantinescu, Antonie Iorgovan, Ioan Muraru, ElenaSimina Tănăsescu, „ Kushtetuta e Rumanise e rishikuar. Komentar dhe shpjegime”, Bukuresht , All Beck, 2004, fq.13–14.

27. Prof. Univ. Dr. Iulian Nedelcu “Veçori të contenciosit fiskal sipas ligjit554/2004”, revista “Revista de Stiinte Juridice”, nr.4, 2012

28. R.N.Petrescu, E drejta administrative, Shtëpia Botuese Accent, Cluj- Napoca,2004, fq 369

29. Radu Chirita – Curtea Europeana a Drepturilor Omului. Culegere de hotarari1950-2001, Editura C.H. Beck, Bucuresti, 2008.

30. Rozalia Ana Lazar, Ligjshmëria e aktit administrativ, E drejta Rumune dhe e drejtae krahasuar, Shb. ALL Beck, Bukuresht, 2004, fq. 54

31. V.Vedinas, E drejta Administrative, botimi i IV i rishikuar, Shtëpia BotueseUniversul Juridic, Bukuresht, 2009, fq 142

32. Vincent BERGER, Jurisprudenta Curtii Europene a Drepturilor Omului, EdituraR.A.“Monitorul Oficial”, 1997, p. 160.

33. Vincent BERGER, Jurisprudenta Curtii Europene a Drepturilor Omului, EdituraR.A.“Monitorul Oficial”, 1997, p. 131

34. Viorel Mihai Ciobanu, Tratat Teoretic şi Practic de Procedură Civilă. Vol. I,Teoria generală, Bucureşti, Edit. Naţional, 1996, p. 150–151

35. Vladimir Hanga, „Liberesit e medhenj të botes”, Bukuresht, Shtepia BotueseShkencore dhe Encikopedike, 1977, fq.27 dhe në vijim

Legjislacioni rumun

1. Kushtetuta e Republikës se Rumanisë2. Ligji 554/2004 Për contenciosin administrativ është publikuar në Fletoren Zyrtare

nr.1154 dt 7 dhjetor 2004 dhe ka hyrë në fuqi 30 ditë pas publikimit3. Ligji nr. 544/2001 për aksesin e lire në informacionet me interes publik, shpallur

në Fletoren Zyrtare të Rumanisë, Pjesa 1, nr. 663 dt 23 tetor 20014. VKM i qeverise rumune nr. 123 dt 7 shkurt 2002 publikuar në Fletoren Zyrtare të

Rumanisë, Pjesa I, nr.167 dt 9 mars 20025. Akti i shtetëzimit i 11 qershorit 1948 dhe akti i 1949 për kooperativizimin6. Decizia Plenului Curtii Constitutionale nr. 1 din 8 februarie 1994, publicata in

Monitorul Oficial al Romaniei, Partea I, nr. 69 din 16 martie 1994.7. Kodi i Procedurës Civile të Rumanisë8. Ligji për Organizimin dhe Funksionimin e gjykatë s Kushtetuese9. Ligji nr. 477/2004 për “Kodin e sjelljes së personelit me kontratë të autoriteteve

dhe institucioneve publike.10. Urdhëresa Urgjente e qeverise nr. 27/2003 është shpallur në Fletoren zyrtare duke

hyre në fuqi në 10/5/2003

Jurisprudencë rumune

1. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese Rumune nr. 64 dt 2 qershor 1994, shpallur nëFletoren Zyrtare të Rumanisë, Pjesa 1, nr. 177, dt. 12 korrik 1994

177

2. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese Rumune nr. 411 dt. 4 nëntor 2003, shpallur nëFletoren Zyrtare të Rumanisë, Pjesa I, nr.925, dt. 23 dhjetor 2003

3. Decizia nr. 411 din 4 noiembrie 2003, publicata in Monitorul Oficial al Romaniei,Partea I, nr. 925 din 23 decembrie 2003.

4. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese Rumune nr. 485/2015 shpallur në FletorenZyrtare të Rumanisë me 23 qershor 2015, PARAG. 29.https://www.ccr.ro/files/products/485-2015.pdf

5. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese Rumune nr. 1222/20086. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese Rumune nr. 3/29.2.2016 u publikua në Fletoren

Zyrtare të Rumanisë, pjesa i nr. 243/01.04.20167. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese Rumune nr. 109/2016 botuar në fletore zyrtare

në 26.04.20168. Vendimi Gjykatës Kushtetuese Rumune nr. 634/2015 për mospranimin e

përjashtimit jokushtetues të dispozitave të nenit 40 parag. 4 teza e dyte e ligjit nr.303/2004 për statusin e gjyqtareve dhe të prokurorve që ka hyren në fuqi në dt.24.11.2015

9. Vendim i Gjykatës se Larte dhe Kasacionit të Rumanisë nr.120/200810. Vendim i Gjykatës se Larte dhe Kasacionit të Rumanisë nr. 15.10.201511. Vendim i Gjykatës se Larte dhe Kasacionit të Rumanise, nr. 2517/201412. Vendimi Gjykatës se Larte dhe Kasacionit të Rumanisë nr. 549/10.20.2004

seksioni i kontenciosit administrativ13. Vendimi nr. 3/29.2.2016 për shqyrtimin e çështjes të ngritur nga Gjykata e Apelit

Konstanca- Seksioni i II civil, i kontenciosit administrative dhe fiscal në dosjen2.434/118/2012* për shpalljen e një vendimi paraprak për zgjidhjen e një ceshtjeligjore. Shih: http://lege5.ro/Gratuit/geydgnrrgeya/decizia-nr-3-2016-privind-examinarea-sesizarii-formulatë-de-curtea-de-apel-constanta-sectia-a-ii-a-civila-de-contencios-administrativ-si-fiscal-in-dosarul-nr-2434-118-2012-privind-pronuntarea-unei-hot

14. Vendimi i Gjykatës së Apelit Konstanca Vendim civil nr. 4.555/29.11.2012

Jurisprudencë e GJEDNJ kundër Rumanisë

1. Çështja Buzescu vs. Rumanisë, Nr. 61302/00 dt. 04.02.20052. Çështja Irimia vs. Rumanisë, Fletore Zyrtare e Rumanisë, Pjesa 1, nr. 288/2013

vendim i datës 17 qershor 20083. Çështja Maria Atanasiu dhe të tjerët k. Rumanisë, nr. 30767/05 dhe 33800/06,

vendim, datë 12 tetor 2010, bërë përfundimtar më 12 janar 20114. Çështja Vasilescu vs. Rumanisë, GJEDNJ 22 maj 1998; Brumarescu vs.

Rumanisë, GJEDNJ 28 tetor 19995. Çështja Crisan vs. Rumanisë publikuar në Fletoren Zyrtare të Rumanisë nr.1136

dt 1 dhjetor 20046. Çështja Crisan v. Rumania, nr 42930/98, § 24, 27 maj 2003

178

Website

1. Nicolae Pavel, “Nga procesi i drejte tek e drejta për një process të drejte”, fq.3,http://www.rsdr.ro/Art-4-1-2009.pdf

2. http://www.constitutiaromaniei.ro/art-21-accesul-liber-la-justitie/3. http://base.garant.ru/70885220/23/#friends4. Andrea Tabacu, „E drejta për proces të rregullt ligjor në një afat kohor të

arsyeshëm dhe Kodi i ri i Procesit Civil dhe Kontenciosit Administrativ”, RevistaTrasilvane e Shkencave Administrative, 2(31)/2012 fq 140-151,http://rtsa.ro/files/RTSA%20-%2031%20-%209TABACU.pdf

5. http://drept.ucv.ro/RSJ/images/articole/2005/RSJ12/0303Nedelcu.pdf6. http://legeaz.net/dictionar-juridic/argumentare-judiciara7. Paragrafi 18 i vendimit nr. 634/2015

http://lege5.ro/en/Gratuit/ha2teobxhe/decizia-nr-634-2015-referitoare-la-respingerea-exceptiei-de-neconstitutionalitatë-a-dispozitiilor-art-40-alin-4-teza-a-doua-din-legea-nr-303-2004-privind-statutul-judecatorilor-si-procurorilor

8. http://www.dreptonline.ro/dictionar_juridic/termen_juridic.php?cuvant=Interes%20public

9. http://www.scritub.com/administratie/Decizia-administrativa34668.php10. http://lege5.ro/Gratuit/gq3tenbr/ordonanta-de-urgenta-nr-27-2003-privind-

procedura-aprobarii-tacite11. http://www.juridice.ro/341058/stilul-si-calitatëa-hotararilor-judecatoresti-si-

arbitrale-privire-comparata.html

BIBLIOGRAFIA NË GJUHËN RUSE

Literaturë ruse

1. "Основные начала административного права" (М., 1914; 2-е изд. М., 1917).Кутафин О.Е. Елистратов выдающийся русский государствовед иадминистративист / О.Е. Кутафин, К.С. Бельский // Государство и право. -1993. - № 12. - С. 125-135.

2. A.A.Melnikov “Pravo grazhdan abzhalovat v sud deistviia dolzhnostnykh lits”,SGiP 1978, No.11, fq.68

3. A.F.Nozdracev, Reforma administrative: varianti rus. Revista “Drejtësia dheekonomia”, Moske 2005, Nr.8, Fq. 19

4. Alekseev S.S., Arhipov. S.I, Korelskii V.M, “Teoria e shtetit dhe së drejtes”,botimi i 3-te për universitetet, shtepia Botuese Norma, Moske 1998, fq. 126

5. B.M.Lazarev, Kompetencat e organeve qeverisëse, Moske 1972, fq. 11-296. Bazat shkencore të qeverisjes shtetërore në Bashkimin Sovjetik, Moske 1968,

fq.330-3317. E drejta administrative e përgjithshme, Voronezh, 2007, fq.475

179

8. E. G.Krilova, Transformimi i parimeve të shtetit në sistemin e sherbimit shtetërornë Federatën Ruse,Revista “Filozofia e komunikimit social”, Moske 2013, Nr. 2(23), fq 53

9. E.G.Lipanov, Potenciali represiv i legjislacionit administrative në Federatën Ruse,revista shkencore “Vestnik Pags”, Moske 2014, fq 117-122

10. E.G.Lipatov, Legjislacioni i Federatës Ruse mbi kundravajtjet administrative simenyre e represionit mbi shoqeri, Revista “Pyetje dhe probleme aktuale të drejtëspublike”, Moske 2013, Nr.9 (21), fq. 74-79

11. G.Ginburgs, Soviet Administrative law: Theory and Policy, pg 9-12, KluwerAcademic Publisher

12. http://www.rosimperija.info/post/172913. IU.M.Kozlov, Sovetskoe administrativnoe pravo- gasudarstvennoe upravlenie i

administrativnoe pravo, Moscow 1982, fq 5314. Matuzov A.B, Malko N.I, “Teoria e shtetit dhe së drejtes”, Botimet Jurist, 2004,

fq 20115. N.Karadshe-Iskorova, E drejta adminisrtative dhe zhvillimi i saj në Rusi, fq 2616. Reforma administrative në Rusi – M.2006, FQ. 26-2717. S.D.Hazanov. “E drejta administrative e Federatës Ruse”; Papilion, Moske 200318. S.N.Mahina, Decentralizimi administrativ në Federatën Ruse, - Voronezh, 2005,

fq. 21-2219. V.A.Iusupov, Filozofia dhe teoria e përgjithshme e të drejtës administrative,

Moske 2012, fq. 17920. Ведомости Съезда народных депутатов и Верховного Совета Российской

Федерации. 1992. №45. Ст.2542.21. Гельвеций К.А. О человеке, его умственных способностях и его воспитании.

// Сочинения: в 2 т. М., 1974. Т. 2. С.115.22. Гельвеций К.А. О человеке, его умственных способностях и его воспитании.

// Сочинения: в 2 т. М., 1974. Т. 2. С.127.23. Жуйков В.М. Судебная защита прав граждан и юридических лиц. М., 2008.

С. 9724. Загряцков М. Д. Административно-финансовое право.- М.: Фин.изд-во НКФ

СССР, 1928.-128 с.25. Кудрявцев В. Н. Теоретические основы квалификации преступлений. М„

1963. С. 84.26. Самощенко И. С. Понятие правонарушения по советскому

законодательству. М.. 1963. С. 59.27. См.: Вестник Высшего Арбитражного Суда Российской Федерации. 1999. №

9. С.7.28. Собрание законодательства Российской Федерации. 1999. №28. Ст. 347629. Советское административное право. М., 1985. С. 220. Такого жо мнения

придерживались ранее Б. Б. Хангельдыев, А. Е. Лунев, А. А. Пионтковский,Б. С. Никифоров и ряд других ученых.

30. Учебник русского административного права" (М., 1911); "Государственноеправо. Пособие к лекциям" (М., 1912);

180

31. Шпренгер Г. Взаимодействие: соображения по поводу антропологическогопони- мания масштабов справедливости // Государство и право. 2004. № 5.С. 20.

32. Я к у б а О. М. Административная ответственность. М., 1972. С. 41—47.

Legjislacioni rus

1. Kushtetuta e Federatës Ruse2. Kodi i Federatës Ruse për Kundravajtjet administrativem redaktuar në

24.07.1998, http://zakonbase.ru/content/base/222813. Ligji Kushtetues Federal “Per ndryshime në Ligjin kushtetues federal “Per

Gjykatën Kushtetuese të Federatës Ruse” , Miratuar nga Duma Ruse me4.12.2015 dhe Nga Këshilli i Federatës Ruse në 9.12.2015http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201512150010

4. Përmbledhje legjislacioni të Federatës Ruse – 2003, Fletore Zyrtare nr.22 fq.20635. Fletore Zyrtare e Federatës Ruse nr. 168, dt 30 korrik 20106. Ligjit 200/2011: “Teresia e sherbimeve të cilat janë të domosdoshme dhe të

detyrueshme për ofrimin e sherbimeve shtetërore qendrore ose lokale, janëprezantuar në sitet zyrtare të këtyre organeve, ku prezantohen qartesisht jo vetëmsherbimet e ofruara por edhe organet kompetente, në perputhje dhe me nenin 1parag. 1 të ligjit federal për informimin dhe telekomunikacionin dhe rrjetet einternetit, duke formuar një portal të vetëm sherbimesh shtetërore qendrore dhelokale.”

7. Kodi i Federatës Ruse rreth kundravajtjeve administrative, 30 dhjetor 2001,Fletore zyrtare nr. 195: www.consultant.ru/popular/koap/

8. Kodi Penal i Federatës Ruse, dt 13 qershor 1996, Fletore zyrtare Nr. 63,http://www.consultant.ru/popular/ukrf/

9. Собрание законодательства Российской Федерации. 2001. №23. Ст.2290.10. Собрание законодательства Российской Федерации. 2002. №1 (часть1).

Ст.2.11. Собрание законодательства Российской Федерации. 1994. №5. Ст.396.12. Распоряжение Президента Российской Федерации от 7.02.2008 № Пр-212

«Об утверждении Стратегии развития информационного общества» //Российская газета. 2008. № 34.

13. Собрание законодательства Российской Федерации. 2000. №10. Ст. 1166.14. Федеральный закон от 22.12.2008 № 262-ФЗ «Об обеспечении доступа к

информации о деятельности судов в Российской Федерации» // Собраниезаконодательства РФ. 2008. № 52 (ч. 1). Ст. 6217.

15. Vendimi i Dumes se Federates Ruse i dt. 11.6.2009 N2287-5 “Per Projektligjinfederal N64090-3 “Per procedurat Administrative”,http://pravo.levonevsky.org/bazaru09/postanovi/sbor00/text00146.htm

181

Jurisprudencë ruse

1. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese të Federatës Ruse № 21-П dt. 14 korrik 2015 ,Publikuar në Fletoren Zyrtare Federale nr. 6734 (163)(http://doc.ksrf.ru/decision/KSRFDecision201896.pdf )

2. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese të Federatës Ruse nr. 46998/2008 dt. 19.11.20153. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese të Federatës Ruse nr. 48787/99 dt. 8.7.20044. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese të Federatës Ruse, N 4-O, dt. 14 janar 2000

http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_16044/5. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese të Federatës Ruse nr. N 236-О dt. 05.02.2015

„Per mospranimin për shqyrtim të ankimimit të shtetases Mihailovoi ValentiniNikolaevni për shkeljen e të drejtave të saj kushtetyese nga neni 25.5 i Kodit tëFederatës Ruse për kundravajtjet Administrative”

6. Vendimi i Gjykatës së Lartë të Federatës Ruse N 14-АД15-3

Jurisprudencë e GJEDNJ kundër Federatës Ruse

1. Çështja Qendra Biblike e Republikës Cuvashskoi kundër Rusisë, Vendim iGJEDNJ i dt 12 korrik 2014

2. Çështja Primov dhe të tjerë kundër Rusisë, Vendim i GJEDNJ i 12 korrikut2014

3. Çështja Roman Zakharov kundër Rusisë, Vendimi i GJEDNJ nr. 47143/06 idatës 4.12.2015

Website

1. http://www.rosimperija.info/post/17292. http://test.ssla.ru/dissertation/dissert/20-06-2014-12d.pdf3. http://www.pravo.vuzllib.su/book_z386_page_6.html4. http://www.pravo.vuzllib.su/book_z386_page_6.html5. http://constitution.garant.ru/rf/chapter/2/6. Sultanov A.R. “The appropriatë process of law and legal standards of the

European Court on Human Right”,The European Asiatic journal of barristers,Nr.1 (2) 2013 http://sutyajnik.ru/documents/4445.pdf

7. http://www.pravo.vuzlib.su/book_z076_page_15.html8. http://www.advo.irk.ru/109-novyj-kodeks-rossijskoj-federacii-ob-

administrativnyx-pravonarusheniyax-i-ego-znachenie-v-deyatëlnosti-arbitrazhnyx-sud.html

9. http://www.advo.irk.ru/109-novyj-kodeks-rossijskoj-federacii-ob-administrativnyx-pravonarusheniyax-i-ego-znachenie-v-deyatëlnosti-arbitrazhnyx-sud.html

10. http://www.constitution.ru/en/10003000-04.htm „11. http://www.kodap.ru/12. http://www.grandars.ru/college/pravovedenie/administrativnye-procedury.html13. http://www.law.vsu.ru/structure/admlaw/personal/books/starilov_28.pdf;

182

14. http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_121887/#dst10002115. http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_34661/0147088a5497571bd

1de83d7a7f6ce9ea7504a22/#dst10230316. http://dogovor-

urist.ru/%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%8B/%D0%BA%D0%BE%D0%B0%D0%BF_%D1%80%D1%84/%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F_31_3/

17. http://www.grany-center.org/civic-participation/rekomendacii-po-obespecheniyu-prava-grazhdan-na-dostup-k-informacii;

18. http://confifap.cpic.ru/spb2004/rus/reports/report_130.html19. http://www.constitution.ru/10003000/10003000-4.htm20. http://www.debevoise.com/~/media/files/insights/publications/2015/08/english%2

0%20ruling%20of%20the%20constitutional%20court%20of%20the%20russian%20federation%20on%20enforcement%20of%20echr%20judgments.pdf

21. http://en.news-4-u.ru/the-constitutional-court-of-the-russian-federation-for-the-first-time-allowed-not-to-execute-the-decision-of-the-echr.html

BIBLIOGRAFIA ANGLISHT, ITALISHT DHE FRENGJISHT

Literaturë tjetër

1. A. Sandulli, "Il procedimento" tratto da "Trattato di diritto amministrativo" vol. II,di S. Cassese, p.934 ss., Milano, Giuffra, 2000

2. Andree de Laubadere “Traite du droit administrative”, Mouton, Paris, 19843. Corso, L'attivita amministrativa, Torino, Giappichelli, 1999, p.834. E.Casetta, “Manuale del Diritto Amministrativo”, Milano, 19905. F.Cammeo, Corso di diritto amministrativo, vol. II, p. 1083-1084.6. FoRKoscH, AD INisTRATVE LAW § 216 (1956). 2 6 , St, Johns Law Review:

Volume 32, Isuse 1, Volume 32, December 1957, Number `1,http://scholarship.law.stjohns.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4534&context=lawreview

7. G.Ginburgs, Soviet Administrative law: Theory and Policy, pg 9-12, KluwerAcademic Publisher, 1989

8. John R. Spenser – prof. në Universitetin Cambridge dhe Ian B. Camphell – gjyqtar,Angli, Camille Jaufret-Spinosi, Franta; J. Lecrubier – Drejtor shkencor në ShkollenKombetare të Magjistratures në France; Guido Alpa dhe Anna de Vita – Italia etj..

9. Joint Anti–Fascist Refugee Comm. v. McGrath, 341 U.S. 123, 163 (1951) (JusticeFrankfurter concurring).https://www.law.cornell.edu/anncon/html/amdt5bfrag2_user.html#fnb28

10. Louis-Edmond PETTITI, Emmanuel DÉCAUX, Pierre-Henri IMBERT, LaConvention Européenne des droits de l'homme, Editura Economica, Paris, 1999, p.260.

183

11. M.Nigro, L'azione dei pubblici poteri. Lineamenti generali, in G.Amato eA.Barbera (a cura di), Manuale di diritto pubblico, II ed., Bologna, Il Mulino, 1986,ora in Scritti Giuridici, III, cit., p. 1621

12. R.St. Macdonald, F. Matscher, H. Petzold, The European System for the Protectionof Human Rights, Ed.Martinus Nijhoff Publishers, The Netherlands, 1993, p. 373.

13. Regional School of Public Administration: Modernising administrative procedures,meeting EU standards.file:///C:/Users/23/Downloads/Modernising%20Administrative%20Procedured%20Meeting%20EU%20Standards.pdf

14. ROSALIND MITCHISON, A HISTORY OF SCOTLAND 38-55 (3rd ed. 2002)(1970).

15. See generally LINDA MACDONALD-LEWIS, WARRIORS ANDWORDSMITHS OF FREEDOM: THE BIRTH AND GROWTH OFDEMOCRACY (Luath Press Limited 2009).

16. Severo Giannini Massimo, “Diritto Amministrativo”, Volume Secondo, Faqe 59617. STEFAN TRECHSEL, HUMAN RIGHTS IN CRIMINAL PROCEEDINGS 94-95

(Oxford University Press 2005).18. U.Forti, Atto e procedimento amministrativo, in Studi di diritto pubblico in onore di

Oreste Ranelletti, I, Padova, Cedam, 1931, p.453 ss. e, in particolare, p. 462.(http://spol.unica.it/teleamm/italiano/tesi/mauromanca/mauromanca1.htm#_ftn6)

Legjislacion tjetër

Magna Carta Libertatum, 1215Kodi i Procedurës Civile Italjane

Jurisprudencë e GJEDNJ

1. Çështja Jakupi Vs. Shqipërisë, vendimi dt. 1 dhjetor 20092. Çështja Feldbrugge k. Holandës, datë 29 maj 19853. Çështja Delcourt vs. Belgjikës (1970)4. Çështja Saunders k. Mbretërisë së Bashkuar, 17 dhjetor 1996 dhe Allenet de

Ribemont k. Francës, 10 shkurt 19955. Çështja Edwards k. Britanisë së Madhe, 16 dhjetor 1992.6. Çështja Quaranta k. Zvicrës, datë 24 maj 1991.7. Çështjen Niderost-Huber vs. Zvicrës, dt 18 shkurt 19978. Çështja J.J vs. Holandës, parag. 43 në “Recuiel...”, 1998-II; GJEDNJ, vendimi dt

6 qershor 2000 në rastin Morel kundër Francës parag. 27 në “Recuiel ...”, 2000-VI.

9. Çështja Bulut vs. Austrise, parag. 47 në Recuiel...”, 1996 – II, VENDIMI 23 tetor1996 në çështjen 22 shkurtit 1996 Ankerl vs. Zvicrës, parag. 38, “Recueil..., 1996-V.

10. Çështja Horsby vs. Greqisë në vendimin e dt. 19.03.199711. Çështja Kuopila vs. Finlandës datës 27 prill 2000, , parag. 38.12. Çështja Ruiz-Matëos kundër Spanjës, parag. 5, “Recuiel...” 1993, Seria A, nr.

262. dt 23 qershor 1993

184

13. Çështja Rafineritë Greke Stran dhe Stratis Andrealis vs. Greqisë, parag. 5,“Recuiel...” 1994, Seria A, nr. 301- B, dt.6 dhjetor 1994

14. Çështja APEH Uldozo Heieinek Szovetsege dhe të tjerë vs, Hungarisë, PARAG.40, „Recuiel...”, 2000-X, dt 5 tetor 2000

15. Çështja La Compte, Van Leuven dhe DeMeyere vs. Belgjikës Vendimi i 23qershorit 1981, si dhe vendimi i 15 shkurtit 2000, shprehur në çështjen CuzaGarcia Manibardo vs. Spanjës

Website

1. http://bjil.typepad.com/publicist/2010/01/the-right-to-a-fair-trial-in-international-law-with-specific-reference-to-the-work-of-the-icty.html (pare me 2.6.2016).dhjete rrasat e para janë publikuar në 455 ndërsa dy të fundit në 449 p.e.s

2. Voltaire, cited in Jose Manuel Barroso, Address at the Enlightenment LectureSeries, Edinburgh University (Nov. 28, 2006), availableat http://www.euun.europa.eu/articles/fr/article_6525_fr.htm .

3. http://www.dictionary.com/browse/equity4. http://www.persee.fr/issue/ridc_0035-3337_1998_num_50_35. http://www.aihja.org/images/users/1/files/russia.national.report_russia.en.0.pdf?P

HPSESSID=f83dg63dqj61vokoep4kk44fu16. http://www.brocardi.it/costituzione/parte-ii/titolo-iv/sezione-ii/art111.html7. Rregullat 2 BvR 1481/04

http://www.bundesverfassungsgericht.de/SharedDocs/Entscheidungen/EN/2004/10/rs20041014_2bvr148104en.html

8. Aplikimi nr. 11157/04 dhe 15162/05 Vendimi final 09/12/2013http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-122260#{"itemid":["001-122260"]}

9. http://www.cisarbitration.com/2015/12/16/constitutional-court-to-decide-on-enforceability-of-ecthr-judgments-in-russia/