Turkiye de Belediyelerin Mali Yapisi Ve Denetimi the Fiscal Situation and Ispection of...

8/6/2019 Turkiye de Belediyelerin Mali Yapisi Ve Denetimi the Fiscal Situation and Ispection of Municipalities in Turkey

1/159

T. C.

SELUK NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

KAMU YNETM ANA BLM DALI

TRKYEDE BELEDYELERN MAL YAPISI

VE

DENETM

YKSEK LSANS TEZ

DANIMAN

YAR. DO. DR. ERDAL BAYRAKI

HAZIRLAYANMUHARREM ELGL

054228001011

KONYA 2008


2/159

TRKYEDE BELEDYELERN MAL YAPISI VE DENETM

ZET

Tez almas blme ayrlmaktadr. Birinci blmde Trkiyede belediyelerin

yapsyla ilgili olarak genel bilgiler verilmesi amaland. kinci blmde belediyelerin

mali yaps incelenirken son blm ise belediyelerin denetimine ayrld.

Trkiyede yerel ynetimler genel olarak yerel halkn mahalli ve mterek

nitelikteki ihtiyalarn grmek zere kurulmu karar organlar seimle ibana gelen,

merkezi idarenin vesayet denetimi altnda alan kamu tzel kiileridir. Yerel

ynetimlerin temel yaps belediyeleridir.

Belediye ynetiminin organlar, belediye meclisi belediye encmeni ve belediye

bakandr. Belediyeye encmenin genel olarak grevleri, tama cret ve tariflerini

dzenlemek, belediye btesini onaylamak ve belediye personeliyle ilgili ilemelerdir.

Belediye encmeni ise kamulatrma kararlarn almak ve uygulamak, kanunda

ngrlen cezalar vermek gibi grevlerle ilikilidir. Belediye bakan ise belediye

idaresinin ba ve belediye tzel kiiliinin temsilcisidir. Belediye bakan be yllk bir

dnem iin seilir.

Son birka yl ierisinde lkemiz yerelleeme eilimleri balamnda ok kapsaml

bir yerel ynetim reform sreci yaamtr. Bu amala belediyelerin mali yapsnn

glendirilmesi, effaflk, iyi ynetiim ve denetim hayati bir rol oynamaktadr.


3/159

THE FISCAL SITUATION AND ISPECTION OF MUNICIPALITIES

IN TURKEY

ABSTRACT

The thesis divides into three three sections. In first section we try to give some

information about municipilaties in Turkey. Fiscal situation of municipilaties has been

writen in second section. In the last section has been allocated for ispection of

municipialities

Local administration is the system of administration established to meet the

common needs of the people living in a specific region and managed as a result of the

cooperation of bodies elected by these people and appointed by the central government.

Local administrative agencies are authorized by the central government agencies to

introduce rules and meet financial obligations on matters related to the region.

Municipalities are the main pillar of local administration operating in Turkey

Municipal administration comprises, a council, an assembly and a mayor The

Municipal Council prepares transport tariffs and fees, sets commodity prices,

determines municipal fines and budgets, and decides on personnel issues. The Municipal

Assembly, related to public works and city planning and determines taxes, rates of

duties, fees and tariffs of various sorts The Mayor is the chief executive and

representative of the municipality. He is elected for a term of five years

During the last several years, The Republic of Turkey has been going through a

very comprehensive process of local administration reform and restructuring. To this

end, financial management to transparency, good governance and inspection play

pivotal role in this situation


4/159

i

TRKYEDE BELEDYELERN MAL YAPISI VE DENETM

NDEKLER

GR.. 1

Birinci Blm

KAVRAMSAL EREVE VE GENEL BLGLER

1.1.KAMU YNETM.. 3

1.1.1. Merkezden Ynetim 4

1.1.2. Yerinden Ynetim........... 5

1.1.2.1.Siyasal Yerinden Ynetim............. 6

1.1.2.2.dari Yerinden Ynetim......... 71.1.2.2.1.Hizmet Ynnden Yerinden Ynetim. 7

1.1.2.2.2.Yer Ynnden Yerinden Ynetim (Yerel Ynetimler) 8

1.2. TRKYEDE YEREL YNETMLER. .9

1.2.1.Belediyeler......... 12

1.2.1.1.Belediye Kurulmas. 14

1.2.1.2. Belediyelerin Grev ve Sorumluluklar.......... 13

1.2.1.3. Belediyenin Organlar......... 151.2.1.3.1 Belediye Meclisi. 15

1.2.1.3.1.1. Meclis Toplantlar ve Bakanlk Divan. 15

1.2.1.3.1.2. Belediye Meclisinin Grev ve Yetkileri......... 17

1.2.1.3.2. Belediye Encmeni............ 19

1.2.1.3.2.1.Encmenin Oluumu ve Toplantlar............ 19

1.2.1.3.2.2 Encmenin Grev ve Yetkileri. 21

1.2.1.3.3 Belediye Bakan............ 221.2.2. Bykehir Belediyeleri.... 24

1.2.2.1. Bykehir Belediyesi Kurulmas............. 25

1.2.2.2. Bykehir Belediyesinin Grev Yetki ve Sorumluluklar........................... 25

1.2.2.3. Bykehir Belediyesinin Organlar.............. 30

1.2.2.3.1. Bykehir Belediye Meclisi... 30

1.2.2.3.2. Bykehir Belediye Encmeni............................................................... 31

1.2.2.3.3. Bykehir Belediye Bakan.. 31


5/159

ii

kinci Blm

BELEDYELERN MAL YAPISI

2.1. MAL TEVZN.. 34

2.2. BELEDYE GELRLER....... 36

2.2.1.Devlet Vergi Gelirlerinden Ayrlan Paylar.... 38

2.2.2.Belediyelerin z Gelirleri 42

2.2.2.1.Emlak Vergisi Kanununa Gre Salanan Gelirler... 44

2.2.2.2.Belediye Gelirleri Kanununa Gre Salanan Gelirler..... 47

2.2.2.2.1.Vergiler.......... 48

2.2.2.2.1.1. lan ve Reklam Vergisi... 49

2.2.2.2.1.2. Elence Vergisi.................................................................................. 52

2.2.2.2.1.3. Haberleme Vergisi............................................................................ 53

2.2.2.2.1.4. Elektrik ve Havagaz Tketim Vergisi........................... 54

2.2.2.2.1.5.Yangn ve Sigorta Vergisi...... 55

2.2.2.2.1.6. evre Temizlik Vergisi.......... 55

2.2.2.2.2. Harlar...................................................................................................... 57

2.2.2.2.2.1. gal Harc......................... 57

2.2.2.2.2.2. Tatil Gnlerinde alma Ruhsat Harc........................ 58

2.2.2.2.2.3. Kaynak Sular Harc.............. 59

2.2.2.2.2.4. Tellallk Harc........ 60

2.2.2.2.2.5. Hayvan Kesimi, Muayene ve Denetleme Harc.... 60

2.2.2.2.2.6. l ve Tart Aletleri Muayene Harc........................... 61

2.2.2.2.2.7. Bina naat Harc....... 61

2.2.2.2.2.8. eitli Harlar........ 64

2.2.2.2.3. Harcamalara Katlm Paylar 64

2.2.3. Borlanma Gelirleri...... 652.2.3.1 Belediyeleri Borlanmaya ten Nedenler 67

2.2.3.2. Borlanma.......... 69

2.2.3.3. D Borlanma................ 71

2.2.4. Devletin Belediyelere Yardmlar. 74

2.2.4.1. Belediyelere Yardm Yaplmasnn Sebepleri 74

2.2.4.2. Belediyelerin Yararlanabilecei Merkezi dare Yardm ve Fonlar 75

2.2.5. Belediyelerin Dier Gelirleri. 782.3. BELEDYE HARCAMA VE GDERLER.... 79


6/159

iii

2.4. LLER BANKASI VE BELEDYELER....................... 86

2.4.1. Bankann Kurulu ve Amalar... 86

2.4.2. Bankann Grevleri. 87

2.4.3. Sermaye Yaps ve Belediyeler Fonu.......... 88

2.5. BELEDYELERDE BTE VE MUHASEBE........... 93

2.5.1. Mali Ynetimde Bte Kavram......... 93

2.5.2. Btenin Hazrlanmas ve Kabul... 95

2.5.3. Kesin Hesap ve Denetim Komisyonu.. 97

2.5.4. Bykehir, Bykehir ile ve lk Kademe Belediye Bteleri.... 99

2.5.5 Belediyelerde Muhasebe Sistemi............ 100

2.6. BELEDYE KTSAD TEEBBSLER... 102

2.6.1. Kurulu Amalar.... 103

2.6.2. Mevcut Durum ve neriler..... 104

2.6.3. Belediye ktisadi Teebbsleri ve zelletirme. 107

nc Blm

BELEDYELERN DENETM

3.1. DENETMN TANIMI VE KAPSAMI 1103.2. DAR VESAYET 112

3.3. YEREL ZERKLK VE DENETM 113

3.4. 5018 SAYILI KANUN VE DENETM SSTEMMZ 115

3.5. OMBUDSMAN DENETM VE BELEDYELER. 118

3.6. HESAP VERME SORUMLULUU VE MAL SAYDAMLIK 120

3.7. BELEDYELERDE PERFORMANS DENETM VE LM. 123

3.8. BELEDYELER DENETLEYEN KURULULAR........... 1263.8.1. Denetim ve Belediye rgt.. 127

3.8.2. D Denetim 130

3.8.2.1. Saytay ve Yargsal Mali Denetim.. 130

3.8.2.2. ileri Bakanl Denetimi 132

3.8.2.2.1. Mlkiye Tefti Kurulu. 132

3.8.2.2.2. Mahalli dare Kontrolrleri. 135

3.8.2.3. Belediyelerin Merkezi dare Birimlerince Denetlenmesi.. 139


7/159

iv

SONU 141

KAYNAKLAR. 145

Ksaltmalar

ASBF: Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi

BEPER: Belediyelerde Performans lm Projesi

BT: Belediye ktisadi Teebbsleri

BB: Bykehir BelediyesiDPT: Devlet Planlama Tekilat

GBVP: Genel Bte Vergi Paylar

GBVGTT: Genel Bte Vergi Gelirleri Tahsilat Toplam

HF: stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi

TV: zel Tketim Vergisi

TODAE: Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits

ekil,Tablo ve Grafik Listesi

ekil 1: Belediyelerde Bte Sreci.... 97

Tablo 1: Trleri tibariyle Mahalli darelerin Saylar 10

Tablo 2: Belediyelerin Trlerine Gre Dalm. 11

Tablo 3: 5747 Sayl Kanundan Sonra Trlerine Gre Belediyeler 12

Tablo 4: Bykehir ve Dier Belediyelerin Belediye Nfusu indeki Pay 24Tablo 5: Belediye Gelirlerinin Yzde Dalm...... 37

Tablo 6: Belediye Gelirlerinin Yzde Dalm(Bykehir ve Normal Stat Ayrm).... 43

Tablo 7: Belediye Gelirleri ( Bin YTL).. 48

Tablo 8: Belediye Vergilerinin Maktu ve Nispi Olarak Dalm... 49

Tablo 9: evre Temizlik Vergisi Yllk Vergi Tutar (YTL)...57

Tablo 10: l ve Tart Aletleri Muayene Harc Oranlar.. 61

Tablo 11: Bina naat Har Tarifesi.... 63Tablo 12: Belediyeler Fonu ve ller Bankas Yatrmlar 77


8/159

v

Tablo 13: Belediye Harcamalarnn Yzde Dalm.. .85

Tablo 14: Ocak-Eyll 2007 Dnemi Tm Belediyeler Bte Gereklemeleri. .99

Tablo 15: 2006 ylnda Denetlenen Belediyelerde Resen ncelemeye Alnan Konularn

Ayrntlar.134

Tablo 16: Belediyelerdeki Kamu Zararlar Konu, Miktar ve Oranlar................................ 138

Grafik 1: Merkezi Ynetimden Aktarlan Paylar/Toplam Gelirler......................................40

Grafik 2: Belediyelerin Mali ykmllkler/GSMH67

Grafik 3: Belediyelerin Personel Giderleri/GSMH...............................................................83

Grafik 4: 2006 Ylnda Belediyelerin Mlkiye Mfettilerince Denetimi..135

Grafik 5: 2006 Ylnda Belediyelerin Mahalli dare Kontrolrlerince Denetimi... 137


9/159

1

GR

Gnmzde kreselleme ile beraber yerelleme anlay n plana kmaktadr. Bu

gelimelere paralel olarak subsidiarite yani hizmette vatandaa yaknlk ilkesinin yerel

ynetimlerin yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesinde temel olmas anlay, hakim

olmutur. zellikle 1980lerin bandan itibaren Dnyada deien kamu ynetimi

anlayyla beraber yerel ynetimlerin de nemi artmtr.

lkemizde de dnyadaki bu geliime paralel olarak yerel ynetimlerin

gelitirilmesi ile ilgili olarak yasal dzenlemeler uygulamaya konulmutur. Yerel ynetim

reformu erevesinde 5393 sayl Belediye Kanunu, 5216 sayl Bykehir Belediyesi

Kanunu, 5302 Sayl l zel daresi Kanunun ve 5355 Sayl Mahalli dare Birlikleri

Kanunu ve 5018 Sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu Trkiye Byk Millet

Meclisi tarafndan kabul edilmi ve yrrle girmitir. Yrrle giren bu kanunlarla

beraber yerel ynetimlerin yapsnda kkl deiiklikler meydana gelmitir. zellikle 5393

sayl Belediye Kanunu, belediyelerin yeniden yaplandrlmas ile ilgili olarak ok ynl

almlar getirmitir. Bu kanunlarn kamu ynetimi anlay erevesinde

deerlendirildiinde yerel ynetimlerde katlm ve paylam artran, hesap verebilir ve

effaf, stratejik planlama ve performans ynetimine dayal bir anlayn hakim klndn

grmekteyiz.

Yerel ynetim sisteminin en nemli paras olan belediyelerin mali yaps, beldeye

sunulan hizmetlerin kapsamn, vatandan belediyelere olan gvenini ve belediyelerin

kanunlarla kendisine verilen grevleri ne lde yerine getirebileceini belirlemektedir.

Belediyelerin mali yaplar kendilerine yklenen grevleri yerine getirecek oranda gl

olmazsa yerel ynetim reformunun baarl olaca sylenemez. Bu adan bakldndabelediyelerde gl bir mali yapnn gerekletirilmesi ve denetim sisteminin etkin bir

ekilde iletilmesi yerel ynetim reformunun baar salamas asndan elzem olduu

sylenebilir. Ayrca lkemizde yerel ynetimleri denetleyen, uygulamalarna tepki

gsteren, kendi hak ve ykmllklerini bilen, yerel ynetimlere ve yaad yreye sahip

kan bilinli yerel topluluk ve hemerilik duygularnn da yeterince gelitiini

syleyemeyiz.


10/159

2

Trkiyede Belediyelerin Mali yaps ve Denetimi adn tayan bu tez almas

belediyelerin mali yapsn ve sorunlarn ayrntl biimde ortaya koymay, belediye

sisteminin mali adan etkin olmad noktalar tespit etmeyi, sistemin yapsal sorunlarnn

tanmlanmasn ve nerilerde bulunmay amalamaktadr. zellikle belediyelerin mali

yaplaryla ilgili saysal veriler ortaya konarak kaynaklarn nasl etkin ve verimli

kullanlaca, belediyelerdeki kt ynetimlerin mali yapy nasl bozduu

aklanmaktadr. Ayrca belediyelerdeki denetimin nemi, denetim eksikliinden meydana

gelen sorunlar, belediyeleri denetleyen kurulular da bu almada ortaya konmaktadr.

almasnn birinci blmnde kavramsal ereve izilmekte ve genel bilgiler

verilmektedir. Devlet, kamu ynetimi, yerel ynetimler, yerel ynetimlerin trleri,

belediyeler, belediyelerin grev ve sorumluluklar, organlar, bykehir belediyeleri

ayrntl olarak aklanmaktadr.

kinci blmde belediyelerin mali yaplar, yerel mali sistemi, mali tevzin,

belediyelerin gelir ve giderleri, ller Bankas ile olan ilikiler, belediye iktisadi

teebbsleri, belediyelerde bte ve muhasebe sistemi konusu ilenmektedir. Ayrca

belediye sisteminin mali byklnn nasl gelitii, harcama ve gelirlerin geliimi saysal

verilerde yararlanlarak ayrntl olarak incelenmitir.

almann son blmnde ise denetim konusu ele alnmaktadr. zellikle 5018

sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunun kapsamnda denetim sistemimizde

meydana gelen gelimeler, hesap verme sorumluluu, belediyelerde performans denetimi

ve ombudsman sisteminin belediyelerde uygulanabilirlii incelenmektedir.


11/159

3

BRNC BLM

KAVRAMSAL EREVE VE GENEL BLGLER

lkemizde son yllarda kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas ilkesi

dorultusunda yerel ynetimlerin glendirilmesi sreci hzlandrlmtr. Bu dorultuda

yrrle giren 5393 sayl Belediye Kanunu, 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu,

5302 Sayl l zel daresi Kanunun ve 5355 Sayl Mahalli dare Birlikleri Kanunu nemli

almlar getirmektedir. Tezin bu ilk blmnde yerel ynetimler ve zellikle belediyelerin

yeni kanunlar erevesinde ilev ve grevleri kavramsal ereve izilerek anlatlmaktadr.

1.1. KAMU YNETM

nsanlarn bir arada yaamas sonucunda oluan topluluklarn ortak ihtiyalarnn

karlanmas, ortak kurallarnn korunmas amacyla oluan, organizasyon olan devletin

ilevsel ve yapsal zelliklerinin btnne, kamu ynetimi denmektedir. Bir baka ifade ile

kamu ynetimi; Devlet ve toplum dzeninin kesintisiz olarak ilemesi ve kamunun ortak

ihtiyalarn karlamaya ynelik mal ve hizmetlerinin retilip halka sunulmasna ilikin bir

sistemdir.1

Kamu ynetimi kavramn biri dar dieri geni olmak zere iki ekilde daha

aklayabiliriz. Geni anlamda kamu ynetimi; yasama, yrtme, yarg organlarn,

bunlarn yrttkleri faaliyetlerin tmn iine alan olduka kapsaml bir deyimdir. Dar

anlamda kamu ynetimi ise; sadece yrtme ve idare alanndaki tekilat ve faaliyetleri

ieren bir kavram olarak tanmlanabilir.2

Kamu hizmetlerinin yerine getirilebilmesi amacyla oluturulan kamu ynetimi; iki

ayr yaplanmadan olumaktadr: Merkezi ynetim ve yerinden ynetim. Baz kamu

hizmetleri yapsal zelliinden dolay merkezi ynetim tarafndan yaplmas gerekir.

rnein adalet, eitim, ulusal savunma hizmetleri gibi kamu hizmetlerini yerel ynetimler

karlayamazlar. Buna karlk baz kamu hizmetlerinin de merkezi ynetim tarafndan

grlmesi hem gereksiz, hem ok masrafl ve nihayet ou zamanda imkanszdr. rnein

1 Bilal Erylmaz, Kamu Ynetimi, Alfa Yayn, stanbul, 2002, s.92 A. eref Gzbyk, Ynetim Hukuku, S Yaynlar, Ankara, 1983, s.1-10


12/159

4

bir kentteki mezarlk, kanalizasyon itfaiye vb. hizmetlerin o kentteki yerel idari otoriteler

tarafnda grlmesi gerekir.

Devlet, kamu hizmetlerini grrken, yapsna en uygun olan sistemi kabul eder veuygular. Genel olarak ynetim siyaseti bakmndan uygulanan iki sistem vardr:

Merkezden Ynetim Sistemi ve Yerinden Ynetim Sistemi. ada devletlerde bu iki

sistem biri birinden kesin snrlarla ayrlm deildir. Biri dierinin tamamlaycs olan ve

yan yana uygulanan bu sistemlerin hi birisi, tek bana kamu hizmetlerinin yrtlmesi

iin yeterli deildir.3 Baz lkeler, gl bir yerel ynetim geleneinden gelirken baz

lkelerde ise merkeziyeti yap hakimdir. Dolaysyla her lkenin siyasi, tarihsel ve

ekonomik zellikleri farkl olduu iin kimi lkelerde merkezi ynetim; kimi lkelerde de

yerel ynetimler gldr.

1.1.1. Merkezden Ynetim

Merkezden ynetim, kamu ynetiminde karar mekanizmalarnn merkeze bal

olmas ve merkez tarafndan belirlenmesi, mali kaynak ynetiminin (gelir ve giderlerin),

her trl personel ilemlerinin ve kamu hizmetlerinin organizasyonunun merkezi birimlerveya onlara bal birimler tarafndan yaplmasn ifade eder.4 Merkezden ynetim bir

lkede merkez memurlarnn daha geni yetkilere sahip olduu, alt kademelerin

yetkilerinin ve takdir haklarnn azald bir ynetim biimidir. Merkezden ynetim kat

biimde uyguland takdirde, btn kararlarn st yneticiler tarafndan alnmas ve alt

kademedeki memurlarn her eyi stlerine danarak yrtmeleri gerekir.5

Bir lkede o lkenin ynetimini ilgilendiren btn kararlarn, ynetimi elinde

bulunduran hkmet tarafndan alnmasnda saysz sakncalar vardr. ler daha ar yrr

ve yneticiler halktan uzaklam olurlar. Bu durum merkez organlarnn yetkilerini

snrlamak ve bunlarn bir ksmn, ynetilen halka daha yakn makamlara vermek

zorunluluunu dourmaktadr. Merkezi ynetimin yetkilerin hafifletmenin iki yolu vardr.

3

Recep Kzlck, Trk Kamu Ynetiminin Geliimi, Trk dare Dergisi, Yl 2001, Say 432, s.127-1344Hasan Hseyin evik, Trkiyede Kamu Ynetimi Sorunlar, Sekin Yaynclk, Ankara, 2001, s,77-785 Nuri Tortop, Mahalli dareler, 6. Bask, Yarg Yaynevi, Ankara, 1999, s. 5-6


13/159

5

Ya merkezi kurulularn alt kademelerine yetki verilerek ynetimin daha abuk basit

ilemesi salanr. kinci bir yol da yerinden ynetim kurulularna yer vermektir.6

Kreselleme srecinde ulus devlette varolan merkezi devletin gc ve brokrasisorgulanmaktadr. 21. yzyl demokrasilerinde piyasa karar mekanizmalar zerinde

mdahaleci rol oynayan politik-ynetsel karar alanlar daraltlacak, ulus devletin ilevleri

yeniden gzden geirilecektir. Bu anlamda yetkilerin bir ksm bu gn var olan ve

kurulmas planlanan uluslar aras rgtlenmelere braklacak, bir ksm ise yerel ynetim

birimlerine devredilecektir.7

1.1.2. Yerinden Ynetim

Yerinden ynetim, Fransz idari hukuku retisinden ortaya kan bir kavramdr.

Topluma sunulacak yerel hizmetlerin; devlet mekanizmasnca tek elden deil; merkezi

tekilat iinde yer almayan ve merkezi ynetim hiyerarisine dahil olmayan, nispi

zerklie sahip tzel kiiler tarafndan yrtlmesidir.8

Aslnda Devlet, btn kamu hizmetlerini ynetmek iin yetkili bir kudrete sahiptir.

Ancak lke ve vatanda yararlar asndan, bir ksm hizmetlerin zerk baz kurulular

tarafndan yerine getirilmesine rza gstermektedir. Devlet kendi denetimi altnda bulunan

bir ksm hizmetleri baka kurululara yaptrabilir. Bu kurulu otonom, muhtar(zerk) bir

kurulu olabilir. Ayr btesi, tzel kiilii ve mallar bulunabilir. Bylece yerinden

ynetimde merkezden ynetimde olduu gibi sadece yetki verilmekle yetinilmiyor, ayn

zamanda tzel kiilii olan ayr bir rgt kuruluyor. Bu zellikler altnda yerinden

ynetimi tanmlayacak olursak u tanm ortaya kacaktr: Yerinden ynetim, kamu

hizmetlerinin ynetiminin merkezden ynetimden ayr, zerk kamu hukuku tzel kiilerine

verilmesidir.9

6 Tortop, Mahalli dareler, s.87 Zerrin Toprak Karaman, Kresellemede Ynetimin Etkisi, Trk dare Dergisi, Yl: 1995, Say: 409,

s.448 Atilla Nalbant, niter Devlet, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1997, s.399 Tortop, Mahalli dareler, s.10-11


14/159


15/159

7

bunlara ilikin rgtlenme yetkisi, niter yapl devletlerde merkezi ynetime ait; federal

yapl devletlerde ise federal devlet ile federe devletlere aittir.13

.

1.1.2.2. dari Yerinden Ynetim

dari yerinden ynetim, yerel nitelikteki kamu hizmetleri ile baz teknik, ticari ve

kltrel nitelikteki hizmetlerin, merkezi ynetimin hiyerarik yaps dnda tekilatlanan

kamu tzel kiiliine sahip kurulularca yrtlmesidir. Bu kamu tzel kiileri ya belli

corafi blgelerde yaayan halk ya da eitim, sanayi, ticaret kltr gibi belli baz

hizmetleri temsil eder. Fakat hibir zaman siyasi yerinden ynetim kurulularnda olduu

gibi, bir blgede yaayan topluluun egemenlik hakkn temsil etmez.14

Bu ynetim biiminde yasama ve yarg yetkilerinin tm merkezde toplanmtr.

Yerel ynetimler sadece yrtmeye ilikin birtakm yetkileri kullanrlar. Bu yetkileri

kullanan birimlerin niteliine gre idari bakmdan yerel ynetimin iki tr vardr.15

1.1.2.2.1. Hizmet Ynnden Yerinden Ynetim

Hizmet yerinden ynetim ilkesinin ve sisteminin dourduu ynetim kurumlarna

hizmet ynnden yerinden ynetim veya fonksiyonel yerinden ynetim kurulular

denilmektedir.16 Merkezi ynetimin hiyerarisine bal olmayan bu kurulular, grev

alanna giren hizmetlerin yrtlmesine ilikin kararlar kendi organlar tarafndan alr ve

uygular. Bu kurululara rnek olarak niversiteler, TRT, Sosyal Sigortalar, Emekli

Sand, Kamu ktisadi Teebbsleri, Ticaret- Sanayi odalar ve barolar gibi kamu kurumuniteliindeki meslek kurulular rnek olarak gsterilebilir.17

Hizmet yerinden ynetimi, belli bir alana bal olmakszn hizmetlerin uzand

birok mahalli kurulular iine alan belirli baz kamu hizmetlerinin merkezin dnda

13 Seluk Yalnda, Yerinden Ynetim ve Yerel Ynetim, ada Yerel Ynetimler, Cilt 4, Say 2, Mart1995, s.1014 Ulusoy ve Akdemir, a.g.e s., s.2615

Orhan Gke ve Erdal Bayrak, Yerel Ynetimler Ders Notlar, Dizgi Ofset, Konya, 2006 s.1416 Ltfi Duran, dare Hukuku, ..H.F. Yayn, stanbul, 1982, s.5417 Ulusoy ve Akdemir, a.g.e., s.27


16/159

8

bamsz rgtlere braklmasdr. rnein niversiteler ve ticaret odalarnda olduu gibi.

Hizmet yerinden ynetiminde zerklik hizmetin kendisine tannmtr. Teknik

ihtiyalardan domutur.18

1.1.2.2.2. Yer Ynnden Yerinden Ynetim ( Yerel Ynetimler )

Yerel ynetimler genel olarak, belirli bir corafi alanda yaayan yerel topluluun

ortak ihtiyalarn karlamak zere, karar organlar yerel halka belirlenen, yasalarn

ortaya koyduu grev ve yetkilere sahip, zel geliri, btesi ve personeli olan kamu tzel

kiileridir.19 Bu adan, merkezi ynetimin dnda, yerel bir topluluun ortak

gereksinmelerini karlamak amacyla oluturulan, karar organlarn dorudan halkn

setii, demokratik ve zerk bir ynetim kademesi, bir kamusal rgtlenme biimi olarak

tanmlanabilirler. Bu birimlerin, devletin tzel kiilii dnda ayr bir tzel kiilii,

malvarl, kendine zg gelir kaynaklar bulunmaktadr.20

Yerel ynetimleri bu derece nemli klan en nemli zellikleri, zerklikleridir.

zerklikten kast, sosyal bir topluluun ya da tzelkiiliin kendilerini yneten kurallarn

tmn ya da bir blmn bizzat saptayabilmeleri veya anayasa ve yasalarn izdii

snrlar iinde davranabilme zgrl ve yetkisine sahip olabilmeleridir.21 Yerel zerklii

iki adan ele almak mmkndr: dari zerklik, zerk kurulularn kendi organlar

araclyla serbest olarak karar alabilmelerini ifade eder. Bu karar organlarnn seimle i

bana gelmeleri idari zerkliin n koulu olarak kabul edilmektedir. Mali zerklik ise

zerk kurulularn ayr mal varlna ve gelir kaynaklarna sahip olabilmelerini ve

kanunlarn ngrd esaslar erevesinde kendi organlarnn kararlarna dayanarak

harcama yapabilmelerini ngrr.22 Bu adan, gerek anlamda yerel ynetimlerin

varlndan sz edebilmek iin yerel zerkliin art olduunu syleyebiliriz.

Bugn yerel ynetimler, devletin tzel kiilii dnda ayr bir tzel kiilii,

malvarl, kendine zg gelir kaynaklar ile her geen gn sahip olduklar nemi

18 Tortop, Mahalli dareler, s.1219 Ulusoy ve Akdemir, a.g.e, s.2720mer Bozkurt, Turgay Ergun ve Seriye Sezen, Kamu Ynetimi Szl, TODAE Yaynlar, Ankara,

1998, s.25921Cengiz Akn, Trkiyede Yerel zerkliin Anlam, Trk dare Dergisi, Yl: 1997, Say: 414, s.11422 Ruen Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, Cem Yaynevi, stanbul, 1994, s.43


17/159


18/159

10

a)Yerel ynetim kurulularnn tzel kiilikleri vardr

b)Yerel ynetim kurulular yerinden ynetim ilkesine dayanan zerk kurululardr.

c)Yerel ynetim organlarnn karar organlar seimle ibana gelir.

d)Yerel ynetim kurulularnn organlarnn, organlk sfatn kazanmalar ve

kaybetmelerine ilikin denetim yarg yerlerince yaplr. ileri bakan geici bir nlem

olmak zere grevlerinden dolay soruturma ve kovuturma alan yerel ynetim

organlarn ve organlar oluturan yeleri grevden uzaklatrabilir.

e)Yerel ynetim kurulularnn grevleri yasa ile belirlenir.

f)Merkezi ynetimin yerel ynetimler zerinde ynetimin btnln salama,

toplum yararn koruma amac ile vesayet yetkisi vardr.

g)Yerel ynetim kurulularna grevleriyle orantl gelir kaynaklar salanr.

h)Yerel ynetim kurulular Bakanlar Kurulunun izni ile aralarnda birlikler

kurabilirler

i)Byk yerleim merkezleri iin, yasa ile zel ynetim biimleri getirilebilir.

Esas itibari ile lkemizde tr mahalli idare birimi bulunmaktadr. Bunlar il zel

idaresi, belediye ve kydr. Trkiyede 81 il zel idaresi, 3225 belediye, 34406 ky

bulunmaktadr. 3225 belediyenin 16 s bykehir belediyesi olup, bykehir belediyesi

kapsam ierisinde 101 ile ve 283 ilk kademe belediyesi bulunmaktadr. Geriye kalan

2825 belediyenin 65 i il, 749 u ile belediyesi (Bykehir belediyesi snrlar dnda

kalan ileler) ve 2011 i ise belde belediyesidir.25 almann bu blmnde ayrntl olarak

belediyeler ve bykehir belediyeleri incelenecek, dier yerel ynetim birimleri olan il

zel idareleri ve kylere, tezin konusu kapsamnda olmad iin deinilmeyecektir.

Tablo:1 Trleri tibariyle Mahalli darelerin Says

Trleri tibariyle Mahalli darelerin Saysl zel daresi 81

Belediye 3225

Ky 34406

Kaynak: 2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu s.24

25ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl, 2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu,Ankara, 2006, s.23


19/159

11

Nfusu 5000 in altnda 2005 belediye, 10.000 in altnda 2564 belediye

bulunmaktadr. Nfusu 10.000 in altndaki belediyelerin toplam belediye says

ierisindeki oran %79,50 ye tekabl etmektedir. Nfusu 100.000 in zerinde 122 belediye

bulunmaktadr.26 Mahalli dareler Genel Mdrl verilerinde belirtildii gibi lkemiz

genelindeki 3225 belediyeden sadece 122sinin nfusu 100.000 i gemektedir. Dolaysyla

lkemizdeki belediyelerin yapsnda dengesiz bir dalm sz konusudur. Kk

belediyelerin bir ou maddi imkanszlk, personel yetersizlii, ara-gere sknts

yaamaktadr.

Tablo: 2 Belediyelerin Trlerine Gre Dalm

Belediyelerin Trlerine Gre Dalm

Bykehir Belediyesi 16

Bykehir le Belediyesi 101

Bykehir lk Kademe Belediyesi 283

l Belediyesi 65

le Belediyesi (Bykehir Snrlarna Girenler Hari) 749

Belde Belediyesi 2011Toplam 3225

Kaynak: 2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu s.25

Ancak 5747 sayl Bykehir Snrlar erisinde le Kurulmas ve Baz

Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun kapsamnda belediyelerin yapsnda

nemli deiiklikler olmutur. Buna gre nfusu 2000in altnda olan belediyelerkapatlyor. Bu hizmetleri il zel idareleri ve kylere hizmet gtrme birlikleri bundansonra grmeye devam edecekler. zel idarelerine ve kye hizmet gtrme birliklerine ller

Bankas'ndan bu hizmetler iin daha nce gnderilen paylar gnderilmeye devam edecek.

26 2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu, s.24


20/159

12

Tablo: 3 5747 Sayl Kanundan Sonra Trlerine Gre Belediyeler

Bykehir Belediyesi 16

Bykehir le Belediyesi 142

lk Kademe Belediyesi 0

l Belediyesi 65

le belediyesi 750

Belde Belediyesi 1132

Toplam 2105

Kaynak:http://www.mahalli-idareler.gov.tr/Home/Dokumanlar/5747

1.2.1. Belediyeler

Mahalli idarelerin ikinci trn tekil eden belediyeler bir beldenin ve belde

halknn yerel nitelikteki ortak ve medeni gereksinmelerini dzenlemek ve karlamak

amacyla hizmet gren kamu tzel kiileridir. Belediyeler il zel idarelerinin tersine

insanlarn topluca oturduklar belirli ve snrl yerlerin idare birimleridir.27

lkemizdeki nfusun %78,76 s belediye snrlar ierisinde ve %21,24 belediye

hududu darsnda yaamaktadr. Belediye hududu ierisinde yaayan insanlarn %44,97 si

bykehir belediyesi snrlar ierisinde, %55,03 ise dier belediye hudutlar ierisinde

yaamaktadr.28

1.2.1.1. Belediye Kurulmas

5393 sayl Belediye Kanununun 4. maddesine gre Nfusu 5.000 ve zerinde olan

yerleim birimlerinde belediye kurulabilir. l ve ile merkezlerinde belediye kurulmas

zorunludur. Kanunun amir hkmne gre il ve ile il merkezlerinde belediye kurulmasnda

27 Metin Gnday dare Hukuku, maj Yaynclk, Ankara, 2002, s.42028 2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu. s.24


21/159

13

nfus art aranmamtr. Ancak nfusu 5000 ve zeri olan yerleim birimlerinde belediye

kurulmasnda idareye takdir yetisi verilmitir.

Belediyelerin oluumunda kstas alnan en nemli faktr nfus faktrdr.

Belediyelerin oluumunda nfus koulu yeterli bir art deildir. Hizmetlerin etkin ve

verimli bir ekilde datlmas iin ekonomik ve sosyal yaplar da dikkate alnmal ve

belediye oluturma artlar yeniden belirlenmelidir.29

me ve kullanma suyu havzalar ile sit ve dier koruma alanlarnda ve meskn

sahas kurulu bir belediyenin snrlarna 5.000 metreden daha yakn olan yerleim

yerlerinde belediye kurulamaz. Kylerin veya muhtelif ky ksmlarnn birleerek

belediye kurabilmeleri iin meskn sahalarnn, merkez kabul edilecek yerleim yerininmeskn sahasna azami 5.000 metre mesafede bulunmas ve nfuslar toplamnn 5.000 ve

zerinde olmas gerekir. (5393 s.Kanun md.4)

Yine ayn kanunun 4. maddesinde kurulu aamasnda izlenecek yol yle

belirtilmitir: Bir veya birden fazla kyn ky ihtiyar meclisinin karar veya semenlerinin

en az yarsndan bir fazlasnn mahallin en byk mlk idare amirine yazl bavurusu ya

da valinin kendiliinden buna gerek grmesi durumunda, valinin bildirimi zerine, mahall

seim kurullar, on be gn iinde kyde veya ky ksmlarnda kaytl semenlerin

oylarn alr ve sonucu bir tutanakla valilie bildirir. lem dosyas valinin gryle

birlikte ileri Bakanlna gnderilir. Dantayn gr alnarak mterek kararname ile

o yerde belediye kurulur. Yeni iskn nedeniyle oluturulan ve nfusu 5.000 ve zerinde

olan herhangi bir yerleim yerinde, ileri Bakanlnn nerisi zerine mterek

kararnameyle belediye kurulabilir

1.2.1.2. Belediyelerin Grev ve Sorumluluklar

Belediyenin grev ve sorumluluklar ayn kanunun 14. maddesinde saylmtr. Buna

gre belediye, mahall mterek nitelikte olmak artyla;

a) mar, su ve kanalizasyon, ulam gibi kentsel alt yap; coraf ve kent bilgi

sistemleri; evre ve evre sal, temizlik ve kat atk; zabta, itfaiye, acil yardm,

29dris Gllce, Yerel Ynetimlerin Sorunlar ve zm nerileri, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004, s.141


22/159

14

kurtarma ve ambulans; ehir ii trafik; defin ve mezarlklar; aalandrma, park ve yeil

alanlar; konut; kltr ve sanat, turizm ve tantm, genlik ve spor; sosyal hizmet ve yardm,

nikh, meslek ve beceri kazandrma; ekonomi ve ticaretin gelitirilmesi hizmetlerini yapar

veya yaptrr. Bykehir belediyeleri ile nfusu 50.000'i geen belediyeler, kadnlar ve

ocuklar iin koruma evleri aar.

b) Devlete ait her derecedeki okul binalarnn inaat ile bakm ve onarmn

yapabilir veya yaptrabilir, her trl ara, gere ve malzeme ihtiyalarn karlayabilir;

salkla ilgili her trl tesisi aabilir ve iletebilir; kltr ve tabiat varlklar ile tarih

dokunun ve kent tarihi bakmndan nem tayan meknlarn ve ilevlerinin korunmasn

salayabilir; bu amala bakm ve onarmn yapabilir, korunmas mmkn olmayanlar

aslna uygun olarak yeniden ina edebilir. Gerektiinde, rencilere, amatr spor

kulplerine malzeme verir ve gerekli destei salar, her trl amatr spor karlamalar

dzenler, yurt ii ve yurt d msabakalarda stn baar gsteren veya derece alan

sporculara belediye meclisi kararyla dl verebilir. Gda bankacl yapabilir.

14. maddenin (b) bendinde yer alan "Okul ncesi eitim kurumlar aabilir;..."

ifadesi Anayasa Mahkemesinin 24/1/2007 tarihli ve E. 2005/95, K. 2007/5 sayl Karar

ile iptal edilmitir.Yine Anayasa Mahkemesi tarafndan 5393 Sayl Belediye Kanununun

14. maddesinde yer alan Belediye, kanunlarla baka bir kamu kurum ve kuruluuna

verilmeyen mahall mterek nitelikteki dier grev ve hizmetleri de yapar veya yaptrr

hkm Anayasa Mahkemesinin 24/1/2007 tarihli ve E. 2005/95, K. 2007/5 sayl Karar

ile iptal edilmitir.

Eski belediye kanununda grevler 82 paragraf halinde sayldktan sonra bu

grevler; btn belediyeler iin zorunlu olanlar ve istee bal olanlar diye

snflandrldktan sonra geri kalan baz grevler de belediyelerin gelir gruplarna gre

tasnif edilmiti. Uygulamada bir takm glkler yaratan bu durumdan yeni Kanunda

vazgeilerek belediyelerin grevleri ile ilgili olarak esasl deiiklikler getirilmitir.30 Yeri

gelmiken hemen belirtelim belediyelerin kendilerine verilen bu grevleri yerine

getirebilmeleri, grevleriyle orantl kaynaklara sahip olabilmelerine baldr.

30 Gke ve Bayrak, Yerel Ynetimler Ders Notlar, s.115.


23/159


24/159


25/159

17

grlmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden grlmesi istenip de belediye meclisi ye

tam saysnn salt ounluuyla srar edilen kararlar kesinleir. Belediye bakan, meclisin

srar ile kesinleen kararlar aleyhine on gn iinde idar yargya bavurabilir. Kararlar

kesinletii tarihten itibaren en ge yedi gn iinde mahallin en byk mlk idare amirine

gnderilir. Mlk idare amirine gnderilmeyen kararlar yrrle girmez. Mlk idare

amiri hukuka aykr grd kararlar aleyhine idar yargya bavurabilir. Kesinleen meclis

kararlarnn zetleri yedi gn iinde uygun aralarla halka duyurulur.(5393 sayl Kanun

md.23)

Kanunun 23. maddesinde hkm altna alnan belediye bakannn veto yetkisi

nemli olmakla birlikte braknz hukuk bilgisini ou zaman belediyecilik alannda bilgi

sahibi olmayan belediye bakanlarnn meclisin kararlarnn hukukiliini nasl

deerlendirecei merak konusudur. Bu denetimin hukuki olmaktan ziyade siyasi alana

kaymas kuvvetle muhtemeldir.32

1.2.1.3.1.2. Belediye Meclisinin Grev ve Yetkileri

Belediye meclisinin grev ve yetkileri unlardr:

a) Stratejik pln ile yatrm ve alma programlarn, belediye faaliyetlerinin ve

personelinin performans ltlerini grmek ve kabul etmek.

b) Bte ve kesin hesab kabul etmek, btede kurumsal kodlama yaplan birimler

ile fonksiyonel snflandrmann birinci dzeyleri arasnda aktarma yapmak.

c) Belediyenin imar plnlarn grmek ve onaylamak, bykehir ve ilbelediyelerinde il evre dzeni plnn kabul etmek. Belediye snrlar il snr olan

Bykehir Belediyelerinde il evre dzeni plan ilgili Bykehir Belediyeleri tarafndan

yaplr veya yaptrlr ve dorudan Belediye Meclisi tarafndan onaylanr.

d) Borlanmaya karar vermek.

32

Sedat Azakl, Hseyin zgr, Belediye Organlar ve Organlar Aras likiler, Yerel Ynetimler zerineGncel Yazlar1, Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005, s.312


26/159

18

e) Tanmaz mal almna, satmna, takasna, tahsisine, tahsis eklinin

deitirilmesine veya tahsisli bir tanmazn kamu hizmetinde ihtiya duyulmamas hlinde

tahsisin kaldrlmasna; yldan fazla kiralanmasna ve sresi otuz yl gememek

kaydyla bunlar zerinde snrl ayn hak tesisine karar vermek.

f) Kanunlarda vergi, resim, har ve katlma pay konusu yaplmayan ve ilgililerin

isteine bal hizmetler iin uygulanacak cret tarifesini belirlemek.

g) artl balar kabul etmek..

h) Vergi, resim ve harlar dnda kalan ve miktar be bin YTL'den fazla dava konusu

olan belediye uyumazlklarn sulh ile tasfiyeye, kabul ve feragate karar vermek.

i) Bte ii iletme ile 6762 sayl Trk Ticaret Kanununa tbi ortaklklar

kurulmasna veya bu ortaklklardan ayrlmaya, sermaye artna ve gayrimenkul yatrm

ortakl kurulmasna karar vermek.

j) Belediye adna imtiyaz verilmesine ve belediye yatrmlarnn yap-ilet veya yap-

ilet-devret modeli ile yaplmasna; belediyeye ait irket, iletme ve itiraklerin

zelletirilmesine karar vermek.

k) Meclis bakanlk divann ve encmen yeleri ile ihtisas komisyonlar yelerini

semek.

l) Norm kadro erevesinde belediyenin ve bal kurulularnn kadrolarnn ihdas,

iptal ve deitirilmesine karar vermek.

m) Belediye tarafndan karlacak ynetmelikleri kabul etmek.

n) Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahalle kurulmas,

kaldrlmas, birletirilmesi, adlaryla snrlarnn tespiti ve deitirilmesine karar vermek;

beldeyi tantc amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek.

o) Dier mahall idarelerle birlik kurulmasna, kurulmu birliklere katlmaya veya

ayrlmaya karar vermek.


27/159

19

p) Yurt iindeki ve ileri Bakanlnn izniyle yurt dndaki belediyeler ve

mahall idare birlikleriyle karlkl i birlii yaplmasna; karde kent ilikileri

kurulmasna; ekonomik ve sosyal ilikileri gelitirmek amacyla kltr, sanat ve spor gibi

alanlarda faaliyet ve projeler gerekletirilmesine; bu erevede arsa, bina ve benzeri

tesisleri yapma, yaptrma, kiralama veya tahsis etmeye karar vermek.

r) Fahr hemerilik payesi ve berat vermek.

s) Belediye bakanyla encmen arasndaki anlamazlklar karara balamak.

t) Mcavir alanlara belediye hizmetlerinin gtrlmesine karar vermek.

u) mar plnlarna uygun ekilde hazrlanm belediye imar programlarn grerek

kabul etmek (5393 s. Kanun md. 18)

1.2.1.3.2. Belediye Encmeni

yelerinin yars seilmi meclis yelerinden, yars da atanm st dzey belediye

memurlarndan oluan belediye encmeni, belediyenin ikinci karar organ olmasnnyannda gnlk kentsel ( beledi) hizmetlerin yrtlmesine ynelik ok nemli iler

grmektedir.33 Bir karar ve danma organ olan encmenin, ayn zamanda yrtme organ

niteliine de kavuturulduunu syleyebiliriz. Belediye encmeninin oluumu ve grevleri

asndan 5393 sayl Kanun birok yenilik getirmitir.

1.2.1.3.2.1. Encmenin Oluumu ve Toplantlar

Belediye Encmenini oluumu ve toplantlar 5393 sayl Belediye Kanununun 33.

ve 35. maddelerinde belirtilmitir. Belediye encmeni, belediye bakannn bakanlnda;

a) l belediyelerinde ve nfusu 100.000'in zerindeki belediyelerde, belediye

meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei ye, mal

33 Azakl ve zgr, a.g.m., s.306


28/159

20

hizmetler birim amiri ve belediye bakannn birim amirleri arasndan bir yl iin seecei

iki ye olmak zere yedi kiiden,

b) Dier belediyelerde, belediye meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl

iin gizli oyla seecei iki ye, mal hizmetler birim amiri ve belediye bakannn birim

amirleri arasndan bir yl iin seecei bir ye olmak zere be kiiden,

Oluur.

1580 sayl eski belediye Kanununa baktmzda belediye encmeninde yine

seilmiler ve atanmlar olmak zere iki tr ye bulunmaktayd fakat eski kanunda

antmlar seilmilerden daha fazlayd. Bu durum yerel zerklik ilkesine ve yerel

ynetimlerin temel ilkelerine aykr bir durum idi. Yeni belediye Kanununun 33.

maddesine baktmzda bu saknca ortadan kaldrlm, belediye encmeninde seilmi

yelerin stnl salanmtr.34

Belediye bakannn katlamad toplantlarda, belediye bakannn

grevlendirecei bakan yardmcs veya encmen yesi, encmene bakanlk eder.

Encmen toplantlarna gndemdeki konularla ilgili olarak ilgili birim amirleri, belediye

bakan tarafndan oy hakk olmakszn grleri alnmak zere arlabilir. (5393 saylkanun md. 35)

Madde ile belediye encmeni, kanunda ngrlen belediye tekilat yapsna uygun

olarak yeniden dzenlenmektedir. Belediye encmeni maddede belirtilen saylarda

seilmi meclis yesi ile belediyenin atanm yelerinden olumaktadr. Bu durum kanun

tasarsnn en ok tartlan maddelerinden birisi olmutur. nk anayasann 127.

maddesinde mahalli idareler karar organlar semenler tarafndan seilerek oluturulan

kamu tzel kiileri olarak tanmlanmtr. Bu balamda belediye encmenlerinin karar

organ m yoksa yrtme organ m olduu tartmalar yaanm, ancak zerinde bir gr

birliine varlamamtr.35

Belediye encmeni, haftada birden az olmamak zere nceden belirlenen gn ve

saatte toplanr. Belediye bakan acil durumlarda encmeni toplantya arabilir. Encmen

ye tam saysnn salt ounluuyla toplanr ve katlanlarn salt ounluuyla karar verir.

34 Gke ve Bayrak, Yerel Ynetimler Ders Notlar, s.11535 Dnmez ve zyardmc, a.g.e., s.241


29/159

21

Encmenin 2886 sayl Devlet hale Kanunu uyarnca ihale komisyonu olarak yapaca

toplantlarda da bu hkm geerlidir. Oylarn eitlii durumunda bakann bulunduu taraf

ounluk saylr. ekimser oy kullanlamaz. Encmen gndemi belediye bakan

tarafndan hazrlanr. Encmen yeleri, bakannn uygun gr ile gndem maddesi

teklif edebilir. Belediye bakan tarafndan havale edilmeyen konular encmende

grlemez. Encmene havale edilen konular bir hafta iinde grlerek karara balanr.

Alnan kararlar bakan ve toplantya katlan yeler tarafndan imzalanr. Karara muhalif

kalanlar gerekelerini de aklar. Encmen bakan ve yeleri, mnhasran kendileri, ikinci

derece dhil kan ve kayn hsmlar ve evlatlklar ile ilgili ilerin grld encmen

toplantlarna katlamazlar. (5393 sayl kanun md. 35)

Kendi bana karar alamayan ve gndemi belediye bakan tarafndan belirlenen

encmen, bu haliyle belediye bakannn meclis karsndaki ve genel olarak belediye

ynetimindeki gcne g katmaktadr. Bakan tarafndan greve getirilen ve bazlar ayn

zamanda encmen yesi olan st dzey memurlarn belediye bakan ile ters dme ve

encmen kararlarnda belediye bakannn aksine gr bildirme ve/veya oy kullanma

olasl, doal olarak en azndan Trkiyede olduka dktr. Fakat meclisin kendi

iinden seecei meclis yelerinin bakanla farkl siyasi partiden olma ihtimali de sz

konusu olduunda bu glerin encmende dengelendiini sylemek mmkndr.36

1.2.1.3.2.2. Encmenin Grev ve Yetkileri

Yine ayn Kanunun 34. maddesinde saylan belediye encmeninin grev ve

yetkileri unlardr:

a) Stratejik pln ve yllk alma program ile bte ve kesin hesab inceleyip

belediye meclisine gr bildirmek.

b) Yllk alma programna alnan ilerle ilgili kamulatrma kararlarn almak ve

uygulamak.

c) ngrlmeyen giderler deneinin harcama yerlerini belirlemek.

36 Azakl ve zgr, a.g.m., s.313


30/159

22

d) Btede fonksiyonel snflandrmann ikinci dzeyleri arasnda aktarma yapmak.

e) Kanunlarda ngrlen cezalar vermek.

f) Vergi, resim ve harlar dnda kalan dava konusu olan belediyeuyumazlklarnn anlama ile tasfiyesine karar vermek.

g) Tanmaz mal satmna, trampasna ve tahsisine ilikin meclis kararlarn

uygulamak; sresi yl gememek zere kiralanmasna karar vermek.

h) Umuma ak yerlerin al ve kapan saatlerini belirlemek.

i) Dier kanunlarda belediye encmenine verilen grevleri yerine getirmek.

1.2.1.3.3. Belediye Bakan

Belediye bakan, belediye idaresinin ba ve belediye tzel kiiliinin temsilcisidir.

Belediye ynetiminin yrtme organdr. Belediye bakan belediye snrlar ierisinde

yaayan semenler tarafndan tek dereceli ve ounluk sistemine ile 5 yllna seilir.

Belediye bakannn dorudan doruya halk tarafndan seilmesi ona belediye ynetiminde

gl bir liderlik konumu kazandrmaktadr.37

5393 sayl Belediye Kanununun 38.maddesine greBelediye bakannn grev ve

yetkileri unlardr:

a) Belediye tekiltnn en st amiri olarak belediye tekiltn sevk ve idare etmek,

belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.

b) Belediyeyi stratejik plna uygun olarak ynetmek, belediye idaresinin kurumsal

stratejilerini oluturmak, bu stratejilere uygun olarak bteyi, belediye faaliyetlerinin ve

personelinin performans ltlerini hazrlamak ve uygulamak, izlemek ve deerlendirmek,

bunlarla ilgili raporlar meclise sunmak.

37 Gke ve Bayrak, Yerel Ynetimler Ders Notlar, s.122.


31/159

23

c) Belediyeyi Devlet dairelerinde ve trenlerde, davac veya daval olarak da yarg

yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek.

d) Meclise ve encmene bakanlk etmek.

e) Belediyenin tanr ve tanmaz mallarn idare etmek.

f) Belediyenin gelir ve alacaklarn takip ve tahsil etmek.

g) Yetkili organlarn kararn almak artyla szleme yapmak.

h) Meclis ve encmen kararlarn uygulamak.

i) Bteyi uygulamak, btede meclis ve encmenin yetkisi dndaki aktarmalara

onay vermek.

j) Belediye personelini atamak.

k) Belediye ve bal kurulular ile iletmelerini denetlemek.

l) artsz balar kabul etmek.

m) Belde halknn huzur, esenlik, salk ve mutluluu iin gereken nlemleri almak.

n) Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak, zrllere ynelik

hizmetleri yrtmek ve zrller merkezini oluturmak.

o) Temsil ve arlama giderleri iin ayrlan denei kullanmak.

p) Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encmenikararn gerektirmeyen grevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.


32/159


33/159


34/159

26

b) evre dzeni plnna uygun olmak kaydyla, bykehir belediye ve mcavir

alan snrlar iinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasndaki her lekte nazm imar plnn yapmak,

yaptrmak ve onaylayarak uygulamak; bykehir iindeki belediyelerin nazm plna

uygun olarak hazrlayacaklar uygulama imar plnlarn, bu plnlarda yaplacak

deiiklikleri, parselasyon plnlarn ve imar slah plnlarn aynen veya deitirerek

onaylamak ve uygulanmasn denetlemek; nazm imar plnnn yrrle girdii tarihten

itibaren bir yl iinde uygulama imar plnlarn ve parselasyon plnlarn yapmayan ile ve

ilk kademe belediyelerinin uygulama imar plnlarn ve parselasyon plnlarn yapmak

veya yaptrmak.

c) Kanunlarla bykehir belediyesine verilmi grev ve hizmetlerin gerektirdii

proje, yapm, bakm ve onarm ileriyle ilgili her lekteki imar plnlarn, parselasyon

plnlarn ve her trl imar uygulamasn yapmak ve ruhsatlandrmak, 20.7.1966 tarihli ve

775 sayl Gecekondu Kanununda belediyelere verilen yetkileri kullanmak.

d) Bykehir belediyesi tarafndan yaplan veya iletilen alanlardaki iyerlerine

bykehir belediyesinin sorumluluunda bulunan alanlarda iletilecek yerlere ruhsat

vermek ve denetlemek.

e) Belediye Kanununun 69 ve 73 nc maddelerindeki yetkileri kullanmak

f) Bykehir ulam ana plnn yapmak veya yaptrmak ve uygulamak; ulam ve

toplu tama hizmetlerini plnlamak ve koordinasyonu salamak; kara, deniz, su ve

demiryolu zerinde iletilen her trl servis ve toplu tama aralar ile taksi saylarn,

bilet cret ve tarifelerini, zaman ve gzerghlarn belirlemek; durak yerleri ile karayolu,

yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler zerinde ara park yerlerini tespit etmek ve

iletmek, ilettirmek veya kiraya vermek; kanunlarn belediyelere verdii trafikdzenlemesinin gerektirdii btn ileri yrtmek.

g) Bykehir belediyesinin yetki alanndaki meydan, bulvar, cadde ve ana yollar

yapmak, yaptrmak, bakm ve onarmn salamak, kentsel tasarm projelerine uygun

olarak bu yerlere cephesi bulunan yaplara ilikin ykmllkler koymak; iln ve reklam

aslacak yerleri ve bunlarn ekil ve ebadn belirlemek; meydan, bulvar, cadde, yol ve

sokak ad ve numaralar ile bunlar zerindeki binalara numara verilmesi ilerini

gerekletirmek.


35/159

27

h) Coraf ve kent bilgi sistemlerini kurmak.

i) Srdrlebilir kalknma ilkesine uygun olarak evrenin, tarm alanlarnn ve su

havzalarnn korunmasn salamak; aalandrma yapmak; gayrishh iyerlerini, elence

yerlerini, halk salna ve evreye etkisi olan dier iyerlerini kentin belirli yerlerinde

toplamak; inaat malzemeleri, hurda depolama alanlar ve sat yerlerini, hafriyat topra,

moloz, kum ve akl depolama alanlarn, odun ve kmr sat ve depolama sahalarn

belirlemek, bunlarn tanmasnda evre kirliliine meydan vermeyecek tedbirler almak;

bykehir kat atk ynetim plnn yapmak, yaptrmak; kat atklarn kaynakta toplanmas

ve aktarma istasyonuna kadar tanmas hari kat atklarn ve hafriyatn yeniden

deerlendirilmesi, depolanmas ve bertaraf edilmesine ilikin hizmetleri yerine getirmek,

bu amala tesisler kurmak, kurdurmak, iletmek veya ilettirmek; sanayi ve tbb atklara

ilikin hizmetleri yrtmek, bunun iin gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, iletmek veya

ilettirmek; deniz aralarnn atklarn toplamak, toplatmak, artmak ve bununla ilgili

gerekli dzenlemeleri yapmak.

j) Gda ile ilgili olanlar dhil birinci snf gayrishh messeseleri ruhsatlandrmak

ve denetlemek, yiyecek ve iecek maddelerinin tahlillerini yapmak zere laboratuvarlar

kurmak ve iletmek.

k) Bykehir belediyesinin yetkili olduu veya ilettii alanlarda zabta

hizmetlerini yerine getirmek.

l) Yolcu ve yk terminalleri, kapal ve ak otoparklar yapmak, yaptrmak, iletmek,

ilettirmek veya ruhsat vermek.

m) Bykehirin btnlne hizmet eden sosyal donatlar, blge parklar, hayvanat

baheleri, hayvan barnaklar, ktphane, mze, spor, dinlence, elence ve benzeri yerleri

yapmak, yaptrmak, iletmek veya ilettirmek; gerektiinde amatr spor kulplerine

malzeme vermek ve gerekli destei salamak, amatr takmlar arasnda spor msabakalar

dzenlemek, yurt ii ve yurt d msabakalarda stn baar gsteren veya derece alan

sporculara belediye meclis kararyla dl vermek.

n) Gerektiinde salk, eitim ve kltr hizmetleri iin bina ve tesisler yapmak,

kamu kurum ve kurulularna ait bu hizmetlerle ilgili bina ve tesislerin her trl bakmn,onarmn yapmak ve gerekli malzeme desteini salamak.


36/159


37/159

29

z) Afet riski tayan veya can ve mal gvenlii asndan tehlike oluturan binalar

insandan tahliye etmek ve ykmak.

Bykehir belediyeleri birinci fkrann (c) bendinde belirtilen yetkilerini, imar

plnlarna uygun olarak kullanmak ve ilgili belediyeye bildirmek zorundadr. Bykehir

belediyeleri bu grevlerden uygun grdklerini belediye meclisi karar ile ile ve ilk

kademe belediyelerine devredebilir, birlikte yapabilirler.

le ve ilk kademe belediyelerinin grev ve yetkileri unlardr:

a) Kanunlarla mnhasran bykehir belediyesine verilen grevler ile birinci

fkrada saylanlar dnda kalan grevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.

b) Bykehir kat atk ynetim plnna uygun olarak, kat atklar toplamak ve

aktarma istasyonuna tamak.

c) Shh iyerlerini, 2 nci ve 3 nc snf gayrishh messeseleri, umuma ak

istirahat ve elence yerlerini ruhsatlandrmak ve denetlemek.

d) Birinci fkrada belirtilen hizmetlerden; 775 sayl Gecekondu Kanununda

belediyelere verilen yetkileri kullanmak, otopark, spor, dinlenme ve elence yerleri ile

parklar yapmak; yallar, zrller, kadnlar, genler ve ocuklara ynelik sosyal ve

kltrel hizmetler sunmak; mesleki eitim ve beceri kurslar amak; salk, eitim, kltr

tesis ve binalarnn yapm, bakm ve onarm ile kltr ve tabiat varlklar ve tarih dokuyu

korumak; kent tarihi bakmndan nem tayan meknlarn ve ilevlerinin gelitirilmesine

ilikin hizmetler yapmak

e) Defin ile ilgili hizmetleri yrtmek

Yaplan son dzenlemeyle Bykehir belediyeleriyle alt kademe belediyeleri

arasndaki yetki dalm, ile belediyeleri aleyhine ciddi biimde bozulmaktadr. Bata

planlama yetkileri olmak zere, alt kademe belediyelerinin birok yetkisi Bykehir

belediyesine verilmitir.39

39

Evin Torlak, Yasin Sezer, Bykehir Belediye Reformu zerine Bir Deerlendirme, YerelYnetimler zerine Gncel Yazlar1, Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara,2005, s.95


38/159

30

1.2.2.3. Bykehir Belediyesinin Organlar

Bykehir belediyesinin organlar, Bykehir Belediye Meclisi, Bykehir

belediye encmeni ve Bykehir Belediye Bakandr.

1.2.2.3.1 Bykehir Belediye Meclisi

Bykehir belediye meclisi, bykehir belediyesinin karar organdr ve ilgili

kanunda gsterilen esas ve usullere gre seilen yelerden oluur. Bykehir belediye

bakan bykehir belediye meclisinin bakan olup, bykehir iindeki dier

belediyelerin bakanlar, bykehir belediye meclisinin doal yesidir.Bykehir ile ve

ilk kademe belediye meclisleri ile bunlarn alma usul ve esaslarna ilikin dier

hususlarda Belediye Kanunu hkmleri uygulanr (5216 Sayl Kanun md.12)

Bykehir belediye Meclisi kararlar, kesinletii tarihten itibaren en ge yedi gn

iinde mahallin en byk mlk idare amirine gnderilir. Kararlarn kesinlemesi iin Vali

tarafndan onaylanmas art deildir.40 Burada snrl bir vesayet yetkisinden sz edebiliriz.

Zira Vali, Bykehir belediye meclisinin ald kararlar iptal etme yetkisi yoktur, sadece

idari yargya bavurma hakk vardr.

Bykehir belediye meclisi, her ayn ikinci haftas nceden meclis tarafndan

belirlenen gnde mutat toplant yerinde toplanr. Bte grmesine rastlayan toplant

sresi en ok yirmi, dier toplantlarn sresi en ok be gndr. Meclis kendi belirleyecei

bir ay tatil yapabilir. Mutat toplant yeri dnda toplanlmasnn zorunlu olduu durumda

yelere nceden bilgi vermek kaydyla belediye hudutlar dahilinde meclis bakannn

belirledii yerde toplant yaplr. Ayrca, toplantnn yeri ve zaman mutat usullerle belde

halkna duyurulur. Bykehir belediye bakan, acil durumlarda lzum grmesi halinde

belediye meclisini bir ylda defadan fazla olmamak ve her toplant bir birleimi

gememek zere toplantya arr. Olaanst toplant ars ve gndem en az gn

nceden meclis yelerine yazl olarak duyurulur ve ayrca mutat usllerle ilan edilir.

Olaanst toplantlarda ary gerektiren konularn dnda hibir konu grlemez.

(5216 Sayl Kanun md.13)

40 Hafize, Zlfl, 5216 sayl Bykehir Belediye Kanunu Hakknda Uygulamada Yaanan Sorunlar,Yerel Ynetim ve Denetim, Yl: 2004, Cilt:9, Say:11, s.20


39/159

31

Eski 3030 sayl Kanunda Kasm, Mart ve Temmuz aylarnda ylda defa yaplan

olaan ve belirli artlarn gereklemesiyle yaplacak olaanst toplant sisteminden

vazgeilerek meclisin her ay olaan olarak toplanmas ngrlmektedir.41 Meclisin her ay

toplanmas durumunun, Bykehir belediye meclisini daha ilevsel bir hale

getirebileceini syleyebiliriz.

1.2.2.3.2. Bykehir Belediye Encmeni

5216 sayl Kanunun 16. maddesine gre Bykehir belediye encmeni, belediye

bakannn bakanlnda, belediye meclisinin kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla

seecei be ye ile biri genel sekreter, biri mal hizmetler birim amiri olmak zere

belediye bakannn her yl birim amirleri arasndan seecei be yeden oluur. Belediye

bakannn katlamad toplantlarda, encmen toplantlarna genel sekreter bakanlk

eder. Bykehir belediye encmeninin bakan ve seilmi yelerine, (12.000) gsterge

rakamnn Devlet memur aylklar iin belirlenen katsay ile arpm sonucu bulunacak

miktarda aylk brt denek verilir. Encmenin memur yelerine bu miktarn yars denir.

5216 sayl yasada 3030 sayl yasadan farkl olarak belediye bakannnkatlmad toplantlarda, encmen toplantlarna genel sekreter bakanlk etmesi imkan

getirilmitir.42

1.2.2.3.3. Bykehir Belediye Bakan

Bykehir belediye bakan, bykehir belediye idaresinin ba ve tzelkiiliinin temsilcisidir. Bykehir belediye bakan, ilgili kanunda gsterilen esas ve

usullere gre bykehir belediyesi snrlar iindeki semenler tarafndan dorudan seilir.

Bykehir belediye bakan vekili, Belediye Kanunundaki usullere gre belirlenir. Ancak,

bykehir kapsamndaki ile ve ilk kademe belediye bakanlar bykehir belediye

bakan vekili olamaz. Bykehir ve bykehir kapsamndaki ile ve ilk kademe belediye

bakanlar grevlerinin devam sresince siyasi partilerin ynetim ve denetim organlarnda

41 Dnmez ve zyardmc, a.g.e. s.78042 Mustafa Dnmez ve M.Cemal zyardmc, a.g.e. s.788


40/159

32

grev alamaz; profesyonel spor kulplerinin bakanln yapamaz ve ynetiminde

bulunamaz.

5216 sayl Kanunun 16. maddesine gre Bykehir belediye bakannn grev ve

yetkileri unlardr:

a) Belediye tekilatnn en st amiri olarak belediye tekiltn sevk ve idare etmek,

beldenin ve belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.

b) Belediyeyi stratejik plna uygun olarak ynetmek, belediye idaresinin kurumsal

stratejilerini oluturmak, bu stratejilere uygun olarak bteyi hazrlamak ve uygulamak,

belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ltlerini belirlemek, izlemek ve

deerlendirmek, bunlarla ilgili raporlar meclise sunmak.

c) Bykehir belediye meclisi ve encmenine bakanlk etmek, bu organlarn

kararlarn uygulamak

d) Bu Kanunla bykehir belediyesine verilen grev ve hizmetlerin etkin ve

verimli bir ekilde uygulanabilmesi iin gerekli nlemleri almak.

e) Bykehir belediyesinin ve bal kurulular ile iletmelerinin etkin ve verimli

ynetilmesini salamak, bykehir belediyesi ve bal kurulular ile iletmelerinin bte

tasarlarn, bte zerindeki deiiklik nerilerini ve bte kesin hesap cetvellerini

hazrlamak.

f) Bykehir belediyesinin hak ve menfaatlerini izlemek, alacak ve gelirlerinin

tahsilini salamak.

g) Yetkili organlarn kararn almak artyla, bykehir belediyesi adna szleme

yapmak, karlksz balar kabul etmek ve gerekli tasarruflarda bulunmak.

h) Mahkemelerde davac veya daval sfatyla ve resm mercilerde bykehir

belediyesini temsil etmek, belediye ve bal kurulu avukatlarna veya zel avukatlara

temsil ettirmek.

i) Belediye personelini atamak, belediye ve bal kurulularn denetlemek.


41/159

33

j) Gerektiinde bizzat nikh kymak.

k) Dier kanunlarn belediye bakanlarna verdii grev ve yetkilerden bykehir

belediyesi grevlerine ilikin olan hizmetleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak.

l) Gerektiinde grev ve yetkilerinden bir veya birkan ile veya ilk kademe

belediye bakanna devretmek

m) Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak, zrllerle ilgili

faaliyetlere destek olmak zere zrl merkezleri oluturmak


42/159

34

KNC BLM

BELEDYELERN MAL YAPISI

Hzl ehirlemenin belediye bteleri zerinde yaratt harcama her geen yl daha

fazla hissedilmektedir. Mevcut harcama yaps ile yatrmc bir kuruluu andran

belediyelerin, karlatklar sorunlar kt mali ynetim ile birletiinde, belediyelerin mali

yapsnda bozulma ve borlardaki art kanlmaz hale gelmektedir. Tezin bu blmnde

belediyelerin mali yaps ayrntl bir ekilde incelenecektir. lk olarak mali tevzin kavram,

belediyelerin gelir ve gider yaplar ve borlanma olgusu ayrntl olarak aklandktan

sonra saysal verilere yer verilecektir.

2.1. MAL TEVZN

Maliye literatrnn en eski kavramlarndan birisi olan mali tevzin, Trk maliye

literatrnde, merkezi ynetim ve yerel ynetim arasndaki gelir ve gider blmn

ifade etmektedir. Tevzin, denkletirme ya da dengeleme anlamna gelmektedir. Ruen

Kele bu terimi akal denkletirme olarak adlandrmaktadr. Mali Tevzin teriminin

ngilizce karl olarak kullanlan "intergovernmental fiscal relations" deyimi aslnda

federal devletler iin geerli olabilecek, iki kademeli mali ilikileri kapsamaktadr. Bu

terim yerine son dnemlerde "fiscal federalism" deyimi kullanlrken, ngiltere'de ise

gelirin blm "Revenue Sharing" deyimi kullanlmaktadr.43

Alaybeke gre mali tevzin, kamu hizmetlerini grmek zere ve kamu hukuku

usulleri dairesinde teekkl etmi ve kamu hkmi ahslar (devlet, vilayet, belediye, gibi

kamu idareleri) arasnda, bir yandan hizmetlerin ve dolaysyla bunlarn gerektirdiklerigiderlerinin, br yandan da bu giderleri karlayan gelirin uygun esaslar dairesinde

sistematik bir tarzda bllmesini ifade eden bir mali sistemdir.44

Mali Tevzin Kavramnn iki boyutu vardr: bunlardan birincisi grevlerin yani

kamu hizmetlerinin ynetimler arasnda bllmesi, ikincisi ise bu grev blmnn

doal sonucu olarak kam gelirlerinin bllmesidir. Grev blm merkezi ynetim

43 Halil Nadarolu, Mahalli dareler, Beta Yaynlar, stanbul, 1989, s.67-6944 Ali Alaybek, Belediye Maliyesi Reformu, Maliye Tetkik Kurulu Neriyat, Ankara, 1961, s.7


43/159


44/159

36

kamu kaynaklarnda devlet ile yerel ynetimler arasnda paylatrlmas gerekir. Kamu

hizmetlerinin bir ksmnn yerel idarelere verilmesi, bu hizmetlerin yaplmas iin gerekli

olan mali aralar hangi kaynaklardan karlayacaklarnn da belirlenmesini getirir. Kamu

gelirlerinin merkezi idare ile yerel ynetimler arasnda mali bir paylama tabi

tutulacann belli kurallara balanmas, zorunluluunu ortaya karr. Aslnda kamu

hizmetlerinin paylam ve datm ile gelir kaynaklarnn paylam ve datm ayn

meselenin idari ve mali iki yann birden dzenlemenin zorunluluunu kendiliinden

ortaya karr.47

Devlet ile yerel ynetimler arasndaki mali ilikilerin tanzimini salayacak olan

esas ve kurallarnn snr ve geniliinin ne olaca yani mali paylamn yalnz mali

sahadaki ilikilerin dzenlenmesini mi, yoksa idari alandaki ilikilerin dzenlenmesini de

iine almasnn gerekip gerekmedii konusu, en fazla incelemi olan Alman yazarlar

arasnda gr ayrlklarna yol amtr. Baz yazarlar, bu paylama kar kma nedeni

olarak yetki paylamna ve snrna atfettii halde, dier bazlar idari yetkileri, yani grev

ve hizmetlerin genilii ve alann da izah etmek zere, geni manada uygulanmas

gerektiini ileri srmlerdir.48

2.2. BELEDYE GELRLER

Genel olarak belediyelerin be farkl gelir kayna sz konusudur. Bunlar,

a) Devlet Vergi Gelirlerinden belediyelere ayrlan paylar,

b) Yerel ynetimlerin z gelirleri,

c) Olaanst gelirler olarak nitelendirilen borlanma gelirlerid) Devletin belediyelere yardmlar ve

e) Dier gelirlerdir.

Belediyelerin saysnda grlen art, genel bte vergi gelirleri tahsilatndan

belediye bana den payn azalmasna neden olmu; Bykehir ve ile belediyesi

47

smail Hakk lkmen, Mahalli dareler Maliyesi, A..S.B.F. Yaynlar, No: 103/85, Ajans TrkMatbaas, Ankara, 1960, s.35-3648 A.g.e., s.37


45/159

37

snrlar iinde yaayan nfusun artmas sonucu olarak da belediyelerde kii bana den

yerel gelir ve gider reel olarak azalmtr. Ayrca baz belediye gelirlerinin verimsiz, fiyat

ve gelir hareketlerine duyarll az matrahlardan olumas, belediyelerin mali yapsn ve

gelirlerini etkileyen faktrlerdir.49

Aadaki tablodan grld gibi belediyelerin vergi gelirleri 1985-1990 yllar

arasnda en yksek dzeye ulamtr. Ayrca genel vergi gelirlerinden ayrlan paylar da

ylda yla srekli dalgalanma gstermitir. Tabloda dikkat eken bir dier husus ise vergi

d gelirlerin srekli olarak azal gsterdiidir. 1975-1980 arasnda vergi d gelirler 33

civarlarndayken bu oran 2000-2005 yllar arasnda %13 lere kadar gerilemitir. te

yandan borlanma gelirleri de 1975-1980 dnemi iinde % 6 iken bu oran 2000-2005

dneminde %20 lere kadar ykselmitir.

Tablo: 5 Belediye Gelirlerinin Yzde Dalm

Yllar: 1975-80 1980-85 1985-90 1990-95 1995-00 2000-05

Borlanma Hari

Vergi Gelirleri 52,2 59,8 73,9 72,4 65,3 66,8

GBVP 0,0 47,8 59,9 62,3 56,1 53,8

Belediye Vergileri 52,2 12,0 14,0 10,1 9,2 13,0Vergi D Gelirler 33,0 29,9 19,4 15,0 17,4 15,9

Faktr Gelirleri 14,7 10,3 6,6 12,6 17,3 17,3

Borlanma Dahil

Vergi Gelirleri 49,0 57,3 62,3 57,1 52,2 53,7

GBVP 0,0 45,7 50,5 49,0 44,9 43,3

Belediye Vergileri 49,0 11,5 11,8 8,1 7,4 10,4

Vergi D Gelirler 31,1 28,6 16,3 11,9 14,0 12,8Faktr Gelirleri 13,9 9,9 5,6 9,9 13,8 13,9

Borlanma 6,0 4,3 15,8 21,1 20,0 19,6

Kaynak: Bar, Kurtulu, Trkiyede Belediyelerin Mali Yaps ve Harcamalarn

Finansman, DPT Yayn No: 2692, Ankara, 2006, s.49-50

49 Nihat Falay, Trkiyede Yerel Ynetimlerin Mali Yapsna likin Eilimler, ada Yerel Ynetimler,Cilt:5, Say:2, Yl:1997, s.3-13


46/159

38

2.2.1. Devlet Vergi Gelirlerinden Belediyelere Ayrlan Paylar

Genel bte vergi gelirleri tahsilat toplamndan ayrlan paylara ilikin olarak 1981

ylnda nemli bir deiiklik olmutur. 1981 ylna kadar geerli olan ve belediyelere eitli

vergi gelirlerinden deiik miktar ve oranlarda gelir salayan finansman yntemine son

verilerek, bu tarihte karlan 2380 sayl yasayla, deiik devlet vergilerinden, deiik

oranlarda salanan paylar kaldrlarak, genel bte vergi gelirleri tahsilat toplamndan

belirli oranda pay verilmesi esas getirilmitir.50

Trkiyede pay sistemi il zel idareleri ve belediyeleri kapsamakta, kyler bu

akta yer almamaktadr. 1981 ylna kadar uygulanan sistemde, yerel ynetimlere pay

verme uygulamasnda ek vergi sistemi baskn olmutur. Gmrk vergisine eklenen % 10

pay belediyelere nfuslarna gre datlm, belediye snrlar ierisinde toplanan kazan

vergisinin % 3 belediyelere braklm, iskele resminin % 3 ila % 5i arasnda deien

ksm iskelesi olan belediyelere verilmi, il zel idarelerince toplanan arazi ve bina

vergisinden belediyelere pay ayrlmtr. 1948 ylnda yaplan dzenleme ile uygulama

sistemletirilmi ve belediye gelirleri, devlet vergi gelirlerinden ayrlan paylar ve

belediyelerce toplanan cret, resim, har ve katlma paylar olarak iki kategoride ele

alnmtr. 1981 ylnda belediyelerin yerel gelirleri 2464, ulusal bteden alacaklar paylar

ise 2380 sayl yasa ile ayr ayr dzenlenmitir. 1981 ylnda 2380 sayl yasa ile balatlan

uygulama, kimi devlet vergilerinden deiik oranlarda almakta olduklar paylar

kaldrlmtr. Bunun yerine her yl genel btenin vergi gelirleri tahsilat toplam

zerinden topluca pay verme uygulamas getirilmitir. Yasa gereince paylar, vergilerin

toplandklar ay izleyen ay sonuna dein, ller Bankasnda ileri Bakanl emrinde ayr

ayr toplanmaya balanmtr.51

2380 sayl Belediyelere ve l zel darelerine Genel Bte Vergi Gelirlerinden Pay

Verilmesi Hakknda Kanunun 1. maddesinde paylarn datmna ilikin u hkmler yer

almaktadr:

50

Halil brahim Aydnl, 1980 Sonras Trk Belediye Sisteminde Yeni Liberal ve Desantralist Eilimler,Kocaeli niv. Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Yl:2003, Say:5, s.78-8651 Birgl, A. Gler ve Tayfun nar, Yerel Maliye Sistemi, TODAE Yayn No: 313, Ankara, 2004, s.69


47/159


48/159

40

Grafik 1: Merkezi Ynetimden Aktarlan Paylar/Toplam Gelirler

46,51

4,27

19,97

34,35

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

35,00

40,00

45,00

50,00

BELEDYELER BELEDYELEREBALI DARELER

L ZEL DARELER TOPLAM MAHALLDARELER

MERKEZ YNETMDEN AKTARILAN PAYLAR / TOPLAMGELRLER(%)

Kaynak: Mahalli dareler Faaliyet Raporu 2006, s.43

Belediyelerin bte gelirlerinin nerede ise yars genel bte vergi gelirlerinden

gelen paylardan olumaktadr. zellikle bu oran kk belediyelerde %90 larn zerine

bile kabilmektedir.52 Mahalli dareler Genel Mdrl 2006 Yl Faaliyet Raporunda

belirtildii gibi belediye gelirlerinin % 46 s merkezi ynetimden aktarlan aylardan

olumaktadr. Bu veriler nda belediyelerin mali adan byk lde merkeze bal

olduunu syleyebiliriz.

Belediyelerde nfus bana pay datm sistemi uygulanmaktadr. Normal statdeki

belediyeler iin pay datmnda esas alnan kii bana datm sistemi baz avantaj ve

dezavantajlara sahiptir:53

a) Sistem olduka basit, anlalabilir ve ynetilebilirdir. Yerel ynetimlerde uzun

dnemli mali planlama yaplabilmesi harcamalarn salkl finansman asndan byk

52

2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu, s.4353 Bar, Kurtulu, Trkiyede Belediyelerin Mali Yaps ve Harcamalarn Finansman, DPT Yayn No:2692, Ankara, 2006, s. 117-118


49/159

41

nem tamaktadr. Kii bana pay datm sisteminde en son nfus saym verilerinin

kullanlmas ve datmn sadece tek bir kritere dayanmas mali planlama asndan nemli

kolaylk salamaktadr. Ayrca, GBVPnn en nemli gelir unsuru olmas ve yerel

ekonomiye baml olmamas kreditrler asndan mevcut sistemi daha avantajl

klmaktadr.

b) Mevcut pay datm sistemi politik mdahalelere imkan tanmamaktadr. Her

yerel ynetim birimine tek ve objektif bir datm gerekletirilmektedir ve tarafszdr.

Afet kararnameleri kanalyla pay datm sistemine mdahale her ne kadar sistemin

tarafszlk zelliine zarar verir gibi grnse de yerinde kullanld takdirde afet

kararnameleri doru bir mdahale aracdr.

c) Mevcut sistemin dier bir nemli avantaj ise yerel ve ulusal lekte vergi

tahsilatnn maliyetini azaltmasdr. Vergi tahsilatnn her bir yerel ynetim tarafndan deil

bu konuda uzmanlam ve lke leinde altyapya sahip merkezi idare tarafndan

gerekletirilmesi, belediyelerin vergi tahsilatna idari maliyeti nemli lde azaltrken

merkezi vergi idaresi asndan da uzlamazlk, koordinasyon, denetim gibi maliyetleri

minimum dzeye indirmektedir.

d) Kii ba datm sistemi, ynetim maliyeti asndan dier sistemlerle kyasla

minimum dzeydedir. rnein pay datmnda ( veya transfer) performans kriterleri veya

bte performans gibi deikenler esas alndnda bu deikenlerin her yl itibaryla

yeniden deerlendirilmesi, tm idare btelerin toplanmas, denetlenmesi ve takibi nemli

maliyetler getirecektir.

e) Mevcut sistemin dier nemli bir zellii ise merkezi idarenin ekonomipolitikalarna yerel dzeyde uyumun salanmasna yardmc olmasdr. GVBPnin bte

gelirlerinin nemli bir blmn oluturmas, yerel vergilerde oranlarn merkezi idare

tarafndan saptanmas, garantili borlanma dzeyinin merkezi bte ile belirlenmesi ve

personel politikalarnda merkeze bamllk bu katky oluturan unsurlardr. Yine merkez

ve yerel arasnda paylama konu olacak vergilerin merkezi idare tarafndan tespiti pay

datm sisteminin makro ekonomik politikalara dier bir katksdr. Nitekim, petrol

rnleri alnan TVnin dlanmas ve bu verginin istikrar programnda en nemli gelirunsurlarndan biri olmas bu duruma iyi bir rnektir. GBVPnn 2002 ve 2003 yllarnda


50/159

42

ekonomik istikrar programnn nemli aralarndan biri olmas bu duruma dier bir

rnektir

f) GBVPnn merkezi idarenin ekonomi politikalar ile uyumu, konjonktrel

dalgalanmann st dzeye kt ve istikrarszlnn artt dnemlerde, yerel bteleriolumsuz etkilemektedir. Belediye btelerinin yapsal ve devresel geliiminin incelendii

blmde de grld gibi kriz dnemlerinde belediye btelerinde dalgalanma en u

noktalarna varmtr.

g)Sistem gelimi ve azgelimi blge ayrm gzetmeksizin tm belediyelere kii

bana eit dzeyde pay datmn salamaktadr. Bu ilk bakta blgesel eitsizlii

artracak bir unsur olarak grlebilir. Ancak, vergi gelirleri paylamnn nfus esasna

gre yaplmas mali kapasite farkllklarnn yani yatay eitsizliklerin giderilmesi

fonksiyonunu sisteme dahil etmektedir. Ayrca, kii ba eit datm sisteminin en nemli

dezavantaj olarak yerel ynetimlerin harcama ihtiyalarndaki farkll dikkate almad

ne srlmektedir.

h) ki nfus saym arasnda belediyelerin katsay yani pay datm havuzundaki

pay deimemektedir. Gelirlerinin nemli bir blmn oluturan genel bte vergi

paylarnn orta vadede sabit bir katsayya sahip olmas bte planlamas asndan nemli

bir avantajdr. Ancak bu durum nfus art ok hzl olan belediyeler ve iller iin kii ba

efektif deerlerin gelecek nfus saymna kadar reel olarak azalmasna yol amaktadr.

2.2.2. Belediyelerin z Gelirleri

Belediyelerin z gelirleri, 26.05.1981 tarih ve 2464 sayl Belediye Gelirleri

Kanununda saylan gelirler ve 1319 sayl Emlak Vergisi Kanununa dayanmaktadr. 2464

sayl Belediye Gelirleri Kanununda ngrlen gelirleri de kendi iinde; vergiler, harlar,

harcamalara katlma paylar, dier paylar ve crete tabi ilerden elde edilen gelirler olarak

ayrabiliriz.


51/159

Tablo 6. Belediye Gelirlerinin Yzde Dalm (Bykehir Belediyeleri ve Normal Stat Ayrm)

Kaynak: Bar Kurtulu, a.g.e. s.53

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 20

Bykehir Belediyeleri

Vergi Gelirleri 57,9 48,2 42,8 49,0 53,7 60,2 52,9 52,3 58,0 6

GBVP 57,1 46,7 41,6 46,3 52,0 58,4 51,3 50,8 56,0 6

Belediye Vergileri 0,7 1,5 1,3 2,7 1,8 1,8 1,6 1,5 2,0

Vergi D Gelirler 9,2 9,4 13,2 11,5 8,3 8,4 12,6 8,7 11,9

Faktr Gelirleri 1,4 2,5 2,4 3,8 7,2 7,8 6,0 8,4 10,2

Borlanma 31,6 39,9 41,5 35,6 30,7 23,6 28,6 30,6 19,9 1

Normal Stat

Vergi Gelirleri 73,4 63,6 56,0 65,7 55,7 48,1 50,9 53,4 47,5 4

GBVP 60,0 53,2 48,1 44,6 41,3 37,8 42,1 39,0 35,7 3

Belediye Vergileri 13,4 10,4 7,9 21,1 14,4 10,3 8,8 14,4 11,8

Vergi D Gelirler 12,5 8,4 10,9 11,9 21,1 19,1 20,1 17,4 12,8 1

Faktr Gelirleri 9,8 10,6 19,4 19,4 17,9 17,6 22,9 17,5 15,2 1

Borlanma 4,4 17,4 13,8 3,0 5,4 15,3 6,1 11,8 24,5 2


52/159

44

Tablo 6da belirtildii gibi belediye vergileri olarak yazlan belediyelerin z

gelirlerinin olduka snrl olduunu grmekteyiz. 1994 ylnda belediye gelirleri iindeki

pay 13,4 olan belediyelerinin z gelirlerinin pay 2004 ylnda ancak 0,7 puan ykselerek

14,1e ykselmitir. zetle belediyelerin kendilerine braklan vergileri toplamada baarl

olduklarn syleyemeyiz.

2.2.2.1. Emlak Vergisi Kanununa Gre Salanan Gelirler

Yerel vergilerin en nemlisi servet vergisi niteliindeki emlak vergisidir. 1319

sayl Kanunla dzenlenen emlak vergisi, tespit olunan vergi deerlerinin meskenlerde

binde 1, dier binalarda binde 2, arsalarda binde 3 ve arazilerde binde 1i orannda

uygulanr. Bakanlar Kurulu bu oranlar yarsna kadar indirmeye veya katna kadar

artrmaya, vergi deerine her yl uygulanacak olan deerleme orann sfra kadar

indirmeye veya yeniden deerleme oranna kadar artrmaya ve belediye gruplar itibaryla

farkl tespit etmeye yetkilidir. Emlak vergisinde beyan sistemi 2002 ylnda 4751 sayl

kanun ile kaldrlarak, bina deerleri iin en az Maliye ve Bayndrlk Bakanlklarnca

mtereken tespit edilen ve uygulanaca yldan drt ay nce ve Resm Gazete ile ilan

edilen bina metrekare normal inaat maliyet bedelleri ile drt ylda bir yerel komisyonlar

tarafndan saptanan arsa ve arazi deerleri zerinden hesaplamaya dayal yeni bir tahakkuk

sistemi benimsenmitir. Emlak vergisinin ilk taksidi Mart, Nisan ve Mays aylarnda ikinci

taksidi ise Kasm aynda tahsil edilmektedir.54

Emlak vergisi, konusu temelde servet olarak kabul edilen bina, arsa ve arazi

zerinden alnan vergilerden oluur. Vergi matrahn lke snrlar iindeki bina, arsa ve

arazilerin vergileri oluturmaktadr. Verginin mkellefi bina, arsa veya arazilerin sahibi,

varsa irtifa hakk sahibi ya da yoksa mutasarrflar olmaktadr. Vergi, ilgili servetin birok

deerleme metotlar sonucu ulalan deeri zerinden alnr. 55

Emlak vergisi belediyelere denen bir vergi olup vergi gelirleri eitli oranlarda

belediyeler, il zel idareleri ve byk ehir belediyeleri arasnda paylalyordu. Ancak

54

Kurtulu, a.g.e.s.49-5055 Ali Rza zdemir, Yerel Ynetimlerin Mali Seenekleri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1,Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005, s.353


53/159


54/159

46

maddesinde belirtilen dier yerel ynetimlere pay verilmesi hkm yrrlkten

kaldrlmtr. Dolaysyla belediyelerin topladklar vergiler kendilerine kalmaktadr.

Emlak vergisi belediyeler iin phesiz ok nemli bir gelir kaynadr. Ancak

Emlak vergisinin belediyelere devrinden btn belediyelerin kazanl kacasylenemez. Bykehir belediyeler bu devirden daha karldr.58 Bu balamda kk

belediyelere zellikle belde belediyelerine emlak vergisi datmnda pozitif ayrmclk

yaplmas tartlabilir.

Emlak vergisi beyana dayal bir vergidir. Ykmller, drt ylda bir defa olmak

zere o yln Mart, Nisan ve Mays aylarnda genel beyanda bulunmaktadrlar. Emlak

vergisi ilgili belediye tarafndan mkellefin beyan zerine yllk olarak tarh ve tahakkuk

ettirilmektedir. Ancak bir il veya ile hududu ierisinde birden fazla ile olmas halinde,

belediye ve mcavir alan snrlar dnda bulunan bina ve araziye ait bina ve arazi

vergisini tarha yetkili olacak belediye, ilgili valiler tarafndan saptanmaktadr.59

Vergi deeri, mkellefiyetin balang yln takip eden yldan itibaren her yl, bir

nceki yl vergi deerinin 213 sayl Vergi Usul Kanunu hkmleri uyarnca ayn yl iin

tespit edilen yeniden deerleme orannn yars nispetinde artrlmas suretiyle bulunur

Bakanlar Kurulu, bu maddede belirtilen art orann sfra kadar indirmeye veya yenidendeerleme oranna kadar artrmaya yetkilidir. Bakanlar Kurulu bu yetkisini, 2464 sayl

Belediye Gelirleri Kanununun 95 inci maddesi uyarnca belirlenen belediye gruplar

itibaryla farkl oranlar tespit etmek suretiyle de kullanabilir. Emlak Vergisi birinci taksidi

Mart, Nisan ve Mays aylarnda, ikinci taksidi Kasm ay iinde olmak zere iki eit

taksitte denir. (1319 sayl kanun md. 29-30)

Gayrimenkullerle ilgili vergiler ngilterede GSMH %2.8, tm vergiler iinde oran

% 3.7; OECD lkelerinde srayla % 2 ve % 5.5; ABde srayla % 1.8 ve % 4.3 tr. Avrupa

lkelerinde de emlak vergileri farkl uygulanmaktadr. Tek evi olan genellikle vergiden

muaf tutulmakta, birden fazla evi olanlarn bina ve arsalarnda vergi oran artrlmaktadr.

Krsal kesimdeki vergi oran ehirden daha dktr. lkemizde emlak vergisini tm

vergiler iindeki pay % 2.8 civarndadr.60

58

Belma stnk, Belediyelerin Mali Yapsnda Dzenlemeler, DPT Yaynlar, Ankara 1987, s.4159 Birgl A. Gler ve Tayfun nar, a.g.e , s.10060 Adem Esen, Belediye ve ehir zerine Dnceler, Nobel Yayn, Konya, 2003, s.32


55/159


56/159


57/159


58/159

50

Madde metninde grld gibi kanun koyucu olduka geni bir kapsam izmitir.

Bilindii gibi ilan, bir olayn veya olayn umuma duyurulmasdr. Duyurmann nerelerde

ve ne ekilde yapld vergi alnmasn etkilemez. Duyuru, belirli yerlere yaptrmak

suretiyle veya yayn organlarnda baslmak suretiyle grsel biimde yaplabilecei gibi,

sesli veya grntl iletiim aralar ile de yaplabilir. Reklmn ilandan fark, ticari veya

sinai bir maln tketicisine braklmasdr. Gnmzde reklm iin daha radyo ve

televizyonlar kullanlmaktadr.63

2464 sayl Belediye Gelirleri Kanununun 14. maddesine gre Aada saylan

ilan ve reklamlardan vergi alnmaz.

a) Trkiye Radyo Televizyon Kurumu tarafndan yaynlanan ve yaplan ilan ve

reklamlar,

b) Her trl gazete, dergi ve kitaplarda yaplan ilan ve reklamlar,

c) Gerek kiilerin ikametgahlarnn i veya d kaplarna konan ve kimliklerini

gsteren levhalar,

d) letmelerin itigal veya imal konusu maddelerinin ambalajlar zerinde bulunan

ve kendi ilerine ait ilan ve reklamlar ile ambalaj muhtevasndan olan prospekts ve

tarifnameler,

e) Gerek veya tzel kiilere ait iyerlerinin iine veya dna aslan i sahibinin

kimlii ile iin mahiyetini gsteren ve alan 1/2 metrekareyi amayan ksz levhalar,

(Alan 1/2 metrekareyi aan levhalar, aan ksm zerinden vergiye tabidir.)

f) Genel ve katma bteli idareler ile il zel idarelerinin, belediyelerin, kylerin ve

bunlarn kuracaklar birliklerin ve Posta - Telgraf - Telefon ve T.C. Devlet Demiryollar

letmelerinin yapacaklar her trl ilan ve reklamlar,

g) Siyasi Partiler Kanununa gre, siyasi partilerin siyasi faaliyet snrlar iinde

yapacaklar ilan ve reklamlar,

63 M.Cengiz nl ve Mehmet Korkusuz, Aklamal Uygulamal Belediye Gelirleri Kanunu, SekinYaynevi, Ankara, 1996, s.33-34


59/159


60/159


61/159

53

Verginin denmesi hususunda kanunun 22.maddesi deiik usul belirlemitir.

Buna gre:

a) Vergi biletle girilen yerlerde bilet bedellerine eklenmek suretiyle hesaplanr

ve belediye tarafndan zel damga konulmas srasnda denir. Bu suretle alnan

biletlerin kullanlmadan iadesi halinde pein olarak denen vergi geri verilir.

Genel ve Katma Bteli idarelerle l zel dareleri ve kyler tarafndan yrtlen spor

msabakalar, at yarlar ve benzeri faaliyetlerde bilet bedeli ile birlikte alnan vergi takip

Turkiye de Belediyelerin Mali Yapisi Ve Denetimi the Fiscal Situation and Ispection of...

Documents

Transcript of Turkiye de Belediyelerin Mali Yapisi Ve Denetimi the Fiscal Situation and Ispection of...