Belediye Gelirlerinin Yapısı ve

Belediyelerin Vergileme KapasitesiAhmet ARSLAN

SM Mali Müşavir, Denetçie-mail:

aarslan10@hotmail.com

Başlıca Konular• Yasal dayanaklarına belediyelerin

gelirleri• Belediye gelirlerinin sınıflandırılması • Belediyelerin vergileme yetkisi• Belediye vergi ve harç çeşitleri• Belediye vergi ve harçların

gerçekleşme rakamları ve gelişme seyri

• Emlak vergisinde sorunlar• Belediye vergi ve harçlarında

sorunlar• Harcamalara katılma paylarında

sorunlar• Sonuç ve değerlendirme

Yasal Dayanaklarına göre Belediye Gelirleri

Gelir Türü Yasal Dayanağı

1- Belediyelerin mal ve hizmet bedeli olarak vatandaşlardan tahsil ettiği gelirler

5393 sayılı Belediye Kanunu, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu

2- Belediyelere özgü vergi ve harçlardan sağlanan gelirler

2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu, 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu, 5957 sayılı (Toptancı Hali) Kanun.

3- Merkezi yönetim bütçesinden belediyelere aktarılan pay ve hazine yardımları

5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun

4- Alınan bağış ve yardımlar 5393 sayılı Belediye Kanunu, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu

Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sisteminde Belediye Gelirleri

• 01 Vergi Gelirleri• 03 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri• 04 Alınan Bağış ve Yardımlar ile

Özel Gelirler• 05 Faizler, Paylar ve Cezalar• 06 Sermaye Gelirleri

5393 sayılı Belediye Kanunu’na Göre Belediyelerin Gelirleri

• Kanunlarla gösterilen belediye vergi, resim, harç ve katılma payları.

• Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan pay ve ödenekler.

• Genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler.

• Taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler.

• Belediye meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karşılığı ücretler.

• Faiz ve ceza gelirleri.• Bağışlar.• Her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı

sağlanacak gelirler.• Diğer gelirler.

Merkezi Yönetim Bütçesinden Belediyeler Aktarılan Pay

Büyükşehir dışındaki belediyeler (il, ilçe, belde)

Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının % 1,5’i (önceki oran % 2,85)

Büyükşehirlerdeki ilçe belediyeleri

Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının % 4,5’i (önceki oran % 2,5)

Büyükşehir belediyeleri

Büyükşehir belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi (ÖTV hariç) gelirleri tahsilâtı toplamının % 6’sı (önceki oran % 5)

Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden büyükşehirlerdeki ilçe belediyelerine ayrılan payların % 30’u.

Payların Tahsisi

Büyükşehir dışındaki belediyeler (il, ilçe, belde)

Payın % 80'lik kısmı belediyelerin nüfusuna ve % 20'lik kısmı gelişmişlik endeksine göre

Büyükşehirlerdeki ilçe belediyeleri

Payın % 90’lık kısmı ilçelerin nüfusuna, % yüzde 10’luk kısmı ise ilçelerin yüzölçümüne göre

Büyükşehir belediyeleri

Payın % 60’ı doğrudan ilgili büyükşehir belediyesi hesabına aktarılır. Kalan yüzde 40’lık kısmının yüzde 70’i nüfusa, yüzde 30’u yüzölçümü esasına göre büyükşehir belediyeleri arasında dağıtılır.

Belediyelerin Vergilendirme Yetkisi

• Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı;• "Yerel makamların mali kaynaklarının en azından bir

bölümü, oranlarını kanuni sınırlar içinde, kendilerinin belirleyebilecekleri vergi ve harçlardan sağlanacaktır"

• Anayasa’nın 127’nci maddesine göre; "Mahalli idarelere görevleriyle orantılı gelir kaynakları sağlanır"

• Söz konusu gelir kaynakları;1) Merkezi yönetimden aktarılan paylar2) Belediyelere özgü vergi, harç ve harcamalara katılma payları.

Anayasa’nın “Vergi Ödevi” Başlıklı 73’üncü Maddesi

• Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır.

• Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir.

Anayasa’ya Göre;• Kanun yapma yetkisi sadece TBMM’ye

verildiğinden belediyelerin vergi ihdas etme yetkileri bulunmamaktadır.

• Kanun Hükmünde Kararname (Sıkıyönetim ve olağanüstü haller hariç), Bakanlar Kurulu kararı, Tüzük, Yönetmelik ve Tebliğ gibi düzenlemelerle mali yükümlülük getirilemez.

• Bakanlar Kurulu’nun yetkisi; kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde malî yükümlülüklerin;

• Muaflık ve istisnaları,• İndirim ve oranlarına ilişkin hükümlerinde değişiklik yapmak olabilir.

Belediyelerin Vergi Tarifesini Belirleme Yetkisi

• 2464 sayılı Kanunun 96’ncı maddesinde vergi ve harçların maktu tarifelerini Kanunda belirtilen en alt ve en üst içinde mahallin çeşitli semtleri arasındaki sosyal ve ekonomik farklılıklara göre belediye meclislerince tespit edilmesini öngören (ve Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik şartıyla uyumlu) düzenleme Anayasa Mahkemesince Anayasa’nın 73’üncü maddesine aykırılığı nedeniyle iptal edilmiştir (29/12/2011 tarihinde).

• Söz konusu düzenlemeden sonra Bakanlar Kurulu bütün belediye vergi ve harçlarının tarifelerini belirleyecektir.

• Bu yönde ekonomi yönetimince bir çalışmanın yapılmakta olduğu bilinmektedir.

Belediyelere Vergi Tarifesi Yetkisi

• Vergi tarifelerini belediye meclislerine bırakan bir düzenlemenin; mahallin özelliklerine göre daha etkin bir şekilde vergilendirme yapılması ile belediyelerce yerel etkilerin altında kalarak düşük düzeyde vergileme yapılması riski arasındaki dengenin (trade-off) gözetilerek yapılması gerekir.

• Bu yönde optimal çözümlerden biri vergilemede yerel etkilere maruz kalan belediyelerin merkezi yönetimden aldıkları paylarda kısıntıya gidecek bir mali transfer formülünün geliştirilmesi olabilir.

Mahalli İdarelerde Vergileme Yetkisi

• Mahalli idareler arasında sadece belediyelere vergi ve harç toplama yetkisi tanınmıştır.

• Belediyeler sadece kanunlarda ismen yer alan vergi ve harçları toplayabilirler

• Söz konusu belediyeler bazı istisnalar dışında büyükşehir belediyeleri dışındaki (il, ilçe, belde) belediyelerdir.

• Belediyelerce tahsil edilen vergi ve harçlardan büyükşehir belediyesine pay verilmez.

Belediye Vergi ve Harçları Konusunda Bakanlar Kuruluna

Tanınan Yetki• Kanunun çeşitli maddelerinde yer

alan maktu vergi ve harçların alt ve üst limitleri dahilinde belediye grupları itibariyle tarifelerini belirlemek.

• Söz konusu belirleme belediyelerin nüfusları ile ekonomik ve sosyal gelişme durumlarına göre yapılır.

• 2464 sayılı Kanundaki bu yetkiye dayanarak belediyeler son olarak 2011 yılında 5 gruba ayrılmıştır.

Belediye Vergileri Konusunda Diğer Otoritelerin Yetki ve

GörevleriBakanlar Kurulu

2464 sayılı Kanun’a göre belediyeleri gruplara ayırmak,Emlak Vergisinde ise yeniden değerleme oranını belirlemek.

Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı

Binaların emlak vergisine esas metrekare normal inşaat maliyetlerini belirlemek ve ilan etmek.

Arazi ve arsalara ilişkin değer tespit komisyonlarının çalışmalarını koordine etmek.

Çevre temizlik vergisinde yeniden değerleme oranını ilan etmek.

Vergi ve harç uygulamasına yönelik tebliğ, genelge, sirküler ve özelgelerle uygulamaya yön vermek.

Büyükşehir Belediyesine Ait Vergi ve Harçlar

• 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan oran ve esaslara göre büyükşehir belediyesince tahsil olunacak at yarışları dahil müşterek bahislerden elde edilen Eğlence Vergisinin % 50'si,

• Büyükşehir belediyesine bırakılan sosyal ve kültürel tesisler, spor, eğlence ve dinlenme yerleri ile yeşil sahalar içinde tahsil edilecek her türlü belediye vergi, resim ve harçları,

• Meydan, bulvar, cadde ve ana yollar ile bu alanlara cephesi bulunan binalar üzerindeki her türlü ilân ve reklamların vergileri,

• Hizmetlerin büyükşehir belediyesi tarafından yapılması şartıyla harcamalara katılma payları.

2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nda Yer Alan Belediye

Vergileri• 1) İlan ve reklam vergisi• 2) Eğlence vergisi• 3) Haberleşme vergisi• 4) Elektrik ve havagazı tüketim

vergisi• 5) Yangın sigortası vergisi• 6) Çevre temizlik vergisi.

Belediye Gelirleri Kanunu’nda Yer Alan Belediye Harçları

• 1) İşgal harcı• 2) Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı harcı• 3) Kaynak Suları harcı• 4) Tellallık harcı• 5) Havyan Kesimi Muayene ve Denetleme

harcı• 6) Ölçü ve Tartı Aletleri harcı• 7) Bina İnşaat harcı• 8) Kayıt ve Suret harcı• 9) İmarla ilgili harçlar• 10) İşyeri Açma İzni harcı• 11) Muayene, Ruhsat ve Rapor harcı• 12) Sağlık Belgesi harcı.

1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’nda Yer Alan Vergiler

• Bina Vergisi• Arazi Vergisi• Arsa Vergisi

Belediye Gelirleri Kanunu’nda yer alan

Harcamalara Katılma Payları

• 1) Yol harcamalarına katılma payı• 2) Su tesisleri harcamalarına katılma

payı• 3) Kanalizasyon harcamalarına

katılma payı

Payların Hesaplanması• Harcamalara katılma payları yapılan işlerde, bu

hizmetler dolayısıyla yapılan giderlerin tamamıdır. Şu kadar ki yapılacak giderler peşin ödendiği takdirde bu paylar ilgililerden % 25 noksanı ile alınır.

• Ancak, bu tür hizmet giderleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile İller Bankası tarafından tespit edilen ve yayınlanan rayiç ve birim fiyatlara göre hesaplanan tutarları aşamaz.

• Özel Devlet yardımları, karşılıksız fon tahsisleri, bu işler için yapılacak bağış ve yardımlar ve istimlak bedelleri giderler tutarından indirilir.

• Harcamalara katılma payları; hesaplanan katılma payları toplamının hizmetten faydalanan ilgili gayrimenkullerin vergi değerleri toplamına oranlanarak dağıtılması suretiyle hesaplanıp tahakkuk ettirilir.

• Harcamalara katılma payları bina ve arsalarda vergi değerinin % 2'sini geçemez.

Harcamalara Katılma Payı Neden Önemli?

• 1) Altyapı harcamalarının kısmen finansmanını sağlaması

• 2) İhtiyaç duyulmayan altyapı harcamaları için harcamaların muhatapları tarafından bir kontrol aracı olarak kullanılması

• 3) Gayrimenkullerde meydana gelen değer artışlarının (rantların) sosyal adalet açısından vergilendirilmesi

Harcamalara Katılma Payı Zorunlu mu?

Yasal olarak, Evet• Yol harcamalarına katılma paylarının alınıp

alınmamasını Belediye Meclislerinin takdirine bırakan 6360 sayılı Kanunda (Md. 28) yapılan düzenlemeyle yol harcamalarına katılma payı hariç olmak üzere harcamalara katılma paylarının tahakkuk ve tahsili zorunludur.

• Ayrıca, 6360 sayılı Kanunun geçici 1’inci maddesinin 27’nci fıkrası Anayasa Mahkemesi’nin 12/09/2013 tarih ve 2013/19 esas sayılı kararıyla iptal edildiğinden 06.12.2012 tarihinden önce yapılan yol harcamalarından dolayı yol harcamalarına katılma payı alınması zorunludur.

• Peki, ya uygulama?

Belediyelerin 2012 Yılı Altyapı Giderleri ile Harcamalara Katılma

Payı Tutarları (1000 TL)

  Harcama Tutarı

Katılma Payı Tutarı

Yol Yapım Giderleri 3.470.571 296.348

İçme Suyu Tesisi Yapım Giderleri

317.062 31.736

Kanalizasyon Tesisi Yapım Giderleri

408.626 55.149

Diğer altyapı   238.710

Kaynak: www.muhasebat.gov.tr

Belediye Bağlı İdarelerinin 2012 Yılı Altyapı Giderleri ile

Harcamalara Katılma Payı Tutarları (1000 TL)

  Harcama Tutarı

Katılma Payı

Tutarı Yol Yapım Giderleri 75.259 0

İçme Suyu Tesisi Yapım Giderleri 609.619 52.067

Kanalizasyon Tesisi Yapım Giderleri 998.251 53.452

Kamu Harcamalarına Katılma Paylarının Seyri

 Yıllar 2006  2012%

Değişim

Tutarı (1000 TL) 249.938

621.943

149

Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payı

32.268 55.149 71

Su Tesisleri Harcamalarına Katılma Payı

16.682 31.736 90

Yol Harcamalarına Katılma Payı 121.592 296.348 144Diğer Harcamalara Katılma Payları

79.396 238.710 201

Sonuç

• Yol harcamalarına katılma paylarının belediye meclislerinin takdirine bırakılması ve diğer harcamalara katılma paylarının gerektiği şekilde alınmaması;

• Haksız rekabete,• Popülist politikalara,• Verimsiz altyapı harcamalarına,• Rantların vergilendirilmemesine, yol açacaktır.

Belediye Vergi ve Harçlarında Yeniden

Değerleme Uygulaması

Emlak Vergisinde

• 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’nda bina ve arazilerde vergi değeri olarak belirlenen tutarların Bakanlar Kurulu’nca her yıl yeniden değerleme oranına kadar artırılması öngörülmüştür. Arazi ve arsalarda yeniden değerleme oranı kadar artırılan (güncellenen) vergi değerleri her yılın başlangıcından önce Emlak Vergisi Kanunu Genel Tebliği ile Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından açıklanmaktadır.

• Örneğin, arazi ve arsalarda vergi değerinin 2011 yılında yeniden değerleme oranının yarısı, 2012 yılında ise yeniden değerleme oranı kadar artırılması (güncellenmesi) kararlaştırılmıştır.

Diğer Belediye Vergi Ve Harçlarında

• 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nda yer alan vergi, harç ve harcamalara katılma paylarında ise sadece söz konusu Kanunun mükerrer 44’üncü maddesinde düzenlenen Çevre Temizlik Vergisinin belediye grupları itibariyle belirlenen tutarlarının her yıl yeniden değerleme oranında artırılması öngörülmüş olup bunun dışında Kanunda yer alan diğer vergi, harç ve harcamalara katılma paylarının vergi tariflerinde yeniden değerleme uygulamasına yer verilmemiştir.

• Bunun yerine, Kanunun 96’ncı maddesi ile Bakanlar Kuruluna Kanundaki alt ve üst limitler dahilinde belediye grupları itibariyle vergi tarifelerini belirleme yetkisi verilmiştir.

Belediye Gelirlerine İlişkin Gerçekleşme

Rakamları

Tüm Belediyelerinin 2012 Yılı Gelirlerinin Ekonomik

Sınıflandırılması Tablosu 1000 TL

Toplam Gelirler İçindeki Payı (%)

BÜTÇE GELİRLERİ 45.131.525 100

Vergi Gelirleri 7.232.437 16,03Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler 3.911.357 8,67Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri 1.385.843 3,07Harçlar 1.918.915 4,25Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 6.505.295 14,41Mal ve Hizmet Satış Gelirleri 3.699.868 8,20Kurumlar Hasılatı 907.365 2,01Kurumlar Karları 562.712 1,25Kira Gelirleri 1.210.159 2,68Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler

645.6621,43

Faizler, Paylar ve Cezalar 27.437.036 60,79

Kişi ve Kurumlardan Alınan Paylar 24.606.167 54,52Para Cezaları 726.751 1,61Diğer Çeşitli Gelirler 1.871.882 4,15Sermaye Gelirleri 2.988.174 6,62Taşınmaz Satış Gelirleri 2.964.311 6,57Taşınır Satış Gelirleri 22.427 0,05Alacaklardan Tahsilat 322.921 0,72

Tespitler• Belediyelerin vergi gelirleri, mülkiyet ve

teşebbüs gelirleri ile sermaye gelirlerinden oluşan öz gelirlerinin toplam gelirleri içindeki payı % 45,5’tir.

• Dolayısıyla, belediyelerin merkezi yönetime bağımlılık oranı % 55,5 düzeyindedir.

• Vergi ve harç gelirlerinin toplam vergiler içindeki payı % 16 düzeyinde olup yıllar itibariyle artış göstermemiştir.

• Düşük düzeydeki yerel vergilemede merkezi yönetimden aktarılan payların mali performans ölçütlerine bağlanmamış olmasının etkisi olabilir.

2006-2012 Yılları Arasında Belediye Toplam Gelirleri ve

Vergi Gelirlerinin Seyri (Milyon TL)

Yıllar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Toplam Belediye Gelirleri

20.372

23.648

25.736

26.844

34.233

40.740 45.131

Vergi Gelirleri

3.347 3.678 4.077 3.631 5.854 6.878 7.232

Vergi/Toplam Gelirler (%)

16,4 15,6 15,8 13,5 17,1 16,9 16,0

Toplam Belediye Gelirlerinde % Değişme (2006-2012) 121,5

Vergi Gelirlerinde % Değişme (2006-2012) 116,1

2006-2012 Yılları Arasında Belediye Vergi Gelirlerinde

Değişim

Belediyelerin Vergi ve Harç Gelirlerinin Dağılımı (2012 yılı)

 Tutarı (1000

TL) Oranı (%)Vergi Gelirleri 7.232.437 100,0Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler 3.911.357 54,1Bina Vergisi 2.509.744 34,7Arsa Vergisi 971.871 13,4Arazi Vergisi 46.413 0,6Çevre Temizlik Vergisi 383.329 5,3Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri 1.385.843 19,2Haberleşme Vergisi 44.345 0,6Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi 918.070 12,7Eğlence Vergisi 135.621 1,9Yangın Sigortası Vergisi 20.819 0,3İlan ve Reklam Vergisi 266.988 3,7Harçlar 1.918.915 26,5Bina İnşaat Harcı 582.604 8,1Hayvan Kesimi Muayene ve Denetleme Harcı 13.982 0,2İşgal Harcı 307.901 4,3İşyeri Açma İzni Harcı 61.900 0,9Kaynak Suları Harcı 6.684 0,1Ölçü ve Tartı Aletleri Muayene Harcı 1.808 0,0Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı 36.076 0,5Tellallık Harcı 54.897 0,8Toptancı Hali Resmi 55.130 0,8Yapı Kullanma İzni Harcı 178.645 2,5Diğer Harçlar 619.288 8,6Başka Yerde Sınıflandırılmayan Vergiler 16.322 0,2

Tespitler

• Belediyelerin vergi ve harç gelirlerinin yarısından fazlası emlak vergisinden oluşmaktadır.

• Diğer vergiler arasında en büyük pay Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisine aittir.

• Emlak vergisi dışındaki belediye vergilerinin payı harçlardan düşüktür.

• Harçlar arasında ise bina inşaat harcı en yüksek paya sahiptir.

2006-2012 Yılları Arasında Belediye Vergi ve Harç Gelirlerinde Değişim

Gelirler (1000 TL) 2006 2012 Değişim (%)Vergi Gelirleri 3.347.58

77.232.437 116

Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler 1.627.645

3.911.357 140

Bina Vergisi 955.739 2.509.744 163Arsa Vergisi 415.533 971.871 134Arazi Vergisi 25.081 46.413 85Çevre Temizlik Vergisi 231.292 383.329 66Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri 659.701 1.385.843 110Haberleşme Vergisi 55.515 44.345 -20Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi 419.513 918.070 119Eğlence Vergisi 61.571 135.621 120Yangın Sigortası Vergisi 18.184 20.819 14İlan ve Reklam Vergisi 104.918 266.988 154Harçlar 1.029.94

91.918.915 86

Bina İnşaat Harcı 309.241 582.604 88Hayvan Kesimi Muayene ve Denetleme Harcı 13.569 13.982 3İşgal Harcı 160.772 307.901 92İşyeri Açma İzni Harcı 34.676 61.900 79Kaynak Suları Harcı 1.706 6.684 292Ölçü ve Tartı Aletleri Muayene Harcı 1.595 1.808 13Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı 18.824 36.076 92Tellallık Harcı 19.882 54.897 176Toptancı Hali Resmi 108.303 55.130 -49Yapı Kullanma İzni Harcı 73.688 178.645 142Diğer Harçlar 287.693 619.288 115Başka Yerde Sınıflandırılmayan Vergiler 30.292 16.322 -46

Dünyada Mahalli Vergilerin Toplam Vergilere Oranı

OECD Ülkelerinde Genel Yönetim Gelirleri İçinde Mahalli Vergilerin Oranı (%)

Vergi Yükü (Vergi Gelirleri/Milli Gelir)

Vergilemede Sorunlar

Tek Tip Vergi ve Harçlar

• 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan vergi ve harç türleri bütün belediyelerce eşit şekilde uygulanabilir nitelikte değildir. Örneğin, eğlence vergisi gelişmiş bölgelerdeki belediyeler için önemli bir gelir kaynağı iken diğer yörelerde verimli bir vergi türü olmayabilir.

• Bu durumda telafi edici yöntem olarak o bölgelerde yerel düzeyde kavranabilecek vergi konularının vergilendirilmesine olanak sağlanmalıdır.

Muafiyet ve İstisnaların Fazla Olması

• Gerek 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu gerekse çeşitli özel kanunlarda bina, arazi ve arsaları emlak vergisinden muaf tutan birçok hüküm bulunmaktadır.

• Örneğin, Bina Vergisinden muaf veya müstesna olan kişi veya binalar 1319 sayılı Kanun’un 4’üncü maddesinde 23 bent halinde sayılmıştır.

• Bunun dışında, özel kanunlarla vergi ve harçlarından muaf tutulan birçok kurum, faaliyet ve işlem bulunmaktadır.

• Bina vergisinde 1319 sayılı Kanunda sayılan muafiyet ve istisnalar dışında tespit edebildiğimiz kadarıyla binaları söz konusu vergiden muaf veya istisna eden 19 özel kanun bulunmaktadır.

Muafiyet ve İstisnaların İyi İncelenmesi Gerekir

• Örneğin, bir işlem veya faaliyetin 492 sayılı Harçlar Kanunu’nda yer alan harçlardan istisna edilmesi aynı faaliyetin 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nda yer alan harçlardan müstesna olduğu anlamına gelmez. Çünkü 492 sayılı Kanun merkezi yönetime ait gelirlere ilişkin bir kanun iken 2464 sayılı Kanun belediyelere ait gelirlere ilişkin bir kanundur.

• Aynı şekilde, bazı idarelerin kendi özel kanunlarında vergi muafiyet ve istisna hükmünün bulunması bu idarelerin bütün vergi ve harçlardan muaf olduğu anlamına gelmemektedir. Söz konusu muafiyet ve istisna maddesinde “Her türlü vergi resim ve harçlardan müstesnadır” hükmü bulunmadığı takdirde bütün vergi ve harçlardan muafiyet söz konusu olmayacaktır.

• Son olarak, vergi kanunlarında veya özel kanunlarda yer alan istisna ve muafiyetler bazı şartlara bağlanmıştır. Söz konusu şartların yokluğu halinde muafiyet ve istisnaların uygulanması mümkün değildir.

Örneğin

Sosyal Güvenlik Kurumu Belediye Vergi ve

Harçlarından Muaf mı?

5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu’nun “Vergi ve fon muafiyeti”

başlıklı 36’ncı maddesinde; • “İlgili kanunlarda yer verilmemiş olsa dahi, Kuruma ait

taşınır ve taşınmazlar, bunların alım ve satım işlemleri ile Kuruma yapılacak bağış ve yardımlar, Kurumun taraf olduğu davalar, icra kovuşturmaları ile ilâmlar, Kurum tarafından satın alınan taşınmazlar ile ilgili tüm tapu işlemleri, Kurum tarafından yapılan bütün işlemler ve bu işlemler için ilgililere verilmesi veya bunlardan alınması gereken yazı ve belgeler ve bunların suretleri; damga vergisi ve harçlar ile belediyelerde yürütülecek her türlü hizmet karşılığı alınan ücret ve katılma payından müstesnadır.” hükmü bulunmaktadır.

• Söz konusu madde hükmünde Kurumun işlemleri ile kurum tarafından satın alınan taşınmazlar her türlü vergiden değil sadece damga vergisi ve harçlar ile belediyelerde yürütülecek her türlü hizmet karşılığı alınan ücret ve katılma payından müstesnadır.

SGK’nın statüsü

• 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’na göre “Özel bütçeli idarelere (mazbut vakıflar dahil), İl Özel İdarelerine, belediyelere, köy tüzel kişiliğine, kanunla kurulan üniversitelere ve Devlete ait bina ve araziler emlak vergisinden muaftır.

• Devlet: Genel bütçeli kuruluşlardır.• Oysa, SGK ne özel bütçeli ne de genel

bütçeli bir kuruluştur.

Sonuç olarak

• Genel veya özel bütçeli bir kamu idaresi olmayan ve özel kanununda belediye vergi ve harçlarından muafiyete ilişkin hüküm bulunmayan SGK emlak vergisi ile diğer belediye vergi ve harçlarına tabidir.

Türk Telekom?

4000 sayılı Kanunun geçici 3. maddesinde;

• “406 sayılı Kanun ile diğer kanunlarda Türkiye Cumhuriyeti Posta, Telgraf ve Telefon İşletmesi Genel Müdürlüğüne yapılan atıflar, hizmet alanları itibariyle Türk Telekomünikasyon Anonim Şirketi veya Türkiye Cumhuriyeti Posta İşletmesi Genel Müdürlüğüne (P.İ.) yapılmış sayılır.”

• 406 sayılı Kanun ile diğer Kanunlarda PTT İşletmesi Genel Müdürlüğüne yapılan atıflar, sadece “hizmet alanları” itibariyle Türk Telekomünikasyon A.Ş.’ye yapılmış sayıldığından tamamen özel bir şirket olan Türk Telekomünikasyon A.Ş’nin ilan ve reklam vergisi ile PTT’ye muafiyet sağlayan kanunlarda yer alan vergi ve harçlara tabi olması gerektiği düşünülmektedir.

Emlak Vergisinde Rayiç Bedel Yerine Vergi Değeri

• Emlak Vergisi Kanunu’na göre emlak vergisinin üzerinden hesaplanacağı vergi matrahı; bina veya arazinin rayiç, piyasa değeri değil takdir edilen vergi değeridir.

• Arazi ve arsaların asgari birim vergi değeri tespitleri, 1319 sayılı Kanunun 31’inci maddesine istinaden yayımlanan Emlak Vergisine Matrah Olacak Vergi Değerlerinin Takdirine İlişkin Tüzük’de belirtilen usul ve esaslara göre takdir komisyonları tarafından yapılmaktadır.

• Binalarda vergi değerinin tespitinde ise Maliye Bakanlığı’nca her yıl tespit edilen metrekare normal inşaat maliyetleri esas alınır.

• Söz konusu tüzük hükümlerine göre; binaların vergi değeri; kullanılış tarzı, inşaatın nevi ve sınıfına göre takdir olunur.

Vergi Değerinin Tespiti• Binalara ilişkin vergi değerinin hesaplanmasında söz konusu

Tüzük hükümleri bu şekilde olmakla birlikte, uygulamada Kanunun 29’uncu maddesine göre sadece normal inşaat maliyetleri dikkate alınarak binaların vergi değeri hesaplanmakta, Tüzükte belirtilen binanın cephesi, konumu, manzarası, iç yapısı gibi özellikler dikkate alınmamaktadır.

• Söz konusu Tüzük’te yer alan bina sınıflamaları (Lüks, 1. Sınıf, 2. Sınıf gibi) pek anlamlı bulunmamaktadır. Belediyeden alınan inşaat ruhsatlarında bina sınıfı belirtilmemektedir. Bu durumda bina sınıfının tespitiyle ilgili adil ve gerçekçi bir kriter bulunmamaktadır. Sözü edilen tüzükte belirtilen bina sınıfları 30 yıldan daha önceki bir döneme aittir. Aradan geçen bunca uzun sürede inşaat teknolojisi ve malzemelerinde çok önemli değişiklikler olmuştur.

• Mevcut sistemde, değerleme cadde veya bölge esasına göre yapılmakta, o caddede yer alan arsa ve araziler ile (arsa değerlerini de bünyesinde barındırdığı için) binalar aynı vergi değerine muhatap olmaktadır. Oysa gerçekte aynı cadde üzerinde bile arsanın ya da binanın konumuna göre çok ciddi değer farklılıkları bulunmaktadır.

Vergi İnceleme Yetkisi Problemi

• 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun “Vergi Usul Kanununun Uygulanması” başlıklı 102’nci maddesinde;

• “213 sayılı Vergi Usul Kanununda belirtilen vergi inceleme yetkisi hariç olmak üzere;

• 1. Belediye Gelir Şube Müdürü, Gelir Şube Müdürü olmayan yerlerde Belediye Hesap İşleri Müdürü, Hesap İşleri Müdürü olmayan yerlerde Muhasebeci, Vergi Dairesi Müdürü sıfat ve yetkisini haizdir.

• 2. Vergi Usul Kanununda mahallin en büyük mal memuruna verilmiş görev ve yetkiler, Belediye Gelirleri Kanunu uygulaması yönünden Belediye Başkanı tarafından kullanılır.”

denilmektedir.

Sonuç olarak,

• Belediyelerde belediyeye ait vergi ve harçlar konusunda vergi incelemesi yapabilecek unvanda herhangi bir görevli bulunmamaktadır.

• Diğer bir deyişle, belediyeler kendi vergi ve harçları konusunda dahi vergi inceleme yetkisine sahip değildir.

• Söz konusu vergi ve harçları belediyeler adına denetleyen bir otorite de bulunmamaktadır.

Gelir Türlerinden Bazılarının Güncelliğini Kaybetmiş Olması

• 2464 sayılı Kanun 1981 yılında yayımlanmış olup aradan geçen yaklaşık 30 yıllık süre içerisinde hem şehirleşme anlamında hem de ekonomik ve sosyal yapıda önemli değişmeler meydana gelmiştir.

• Buna paralel olarak söz konusu kanunda yer alan pek çok gelir kalemi anlamını yitirmiş, bazı vergi kalemlerinin konularıyla ilgili özel kanunlar çıkmış ve belediyelerin yetkisi büyük ölçüde kalmamış (Örneğin hayvan kesimi muayene ve denetleme harcıyla aynı konuda özel kombinalar yasası) bazı vergilerin konularıyla ilgili olarak başka bakanlıklarca daha geniş çaplı düzenlemeler (örneğin çevre temizlik vergisi ile aynı konuda katı atık tarifesi, bitkisel yağların toplanması gibi) yapılmıştır.

Örneğin, Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi

• Günümüzde havagazı tüketimi artık söz konusu olmadığından bu vergi sadece elektrik tüketimi üzerinden alınmaktadır.

• Bu nedenle, vergi konusunun örneğin havagazına nitelik olarak benzeyen doğalgaz olacak şekilde yeniden düzenlenmesi gerekir.

Toptancı Hali Resmiyle (Rüsum) İlgili Tuhaf Bir

Düzenleme

5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin

Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 8’inci Maddesine göre;

• Toptancı halinde satılan mallardan % 1, toptancı hali dışında satılan mallardan % 2 oranında hal rüsumu tahsil edilir.

• Özel toptancı hallerinde resim, işletmeci tarafından tahsil edilir.

• Özel toptancı hali işletmecisi hesabında biriken tutarların yarısı aylık olarak izleyen ayın beşinci gününe kadar ilgili belediyeye ödenir.

• Diğer bir deyişle, kanunla özel sektör işletmelerine amme (kamu) geliri tahsil etme ve yarısını maledinme hakkı verilmiş olmaktadır.

• Bu durum mali anayasa olarak ifade edilen 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu hükümlerine aykırılık oluşturmaktadır.

Amme Alacaklarının Tahsilatında Sorunlar

2012 Yılı İtibariyle Mahalli İdarelerin Alacakları (Milyon) TL)

120 Gelirlerden Alacaklar 2.287,7

121 Gelirlerden Takipli Alacaklar 8.032,6

232 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar

4.410,7

Kaynak: www.muhasebat.gov.tr

Alacakların Seyri

• Mahalli idarelerin takipteki kamu alacakları 2008 yılında yaklaşık 4 Milyar TL iken 2012 yılı sonu itibariyle yaklaşık olarak 8 Milyar TL’ye yükselmiştir.

• Nedenleri: • Kayıt sisteminin eksikliği veya kayıt

yanlışlığı nedeniyle borçlulara ulaşmada yaşanan zorluklar,

• Vadesinde ödenmeyen ve takibe alınan alacaklar nedeniyle uygulanması gereken haciz ve satış işlemlerinin yerel baskılardan dolayı tam anlamıyla uygulanamaması.

Özetle…

Başlıca Sorunlar

• Bölgelerin iktisadi, sosyal ve coğrafi yapıları dikkate alınmadan bütün belediyeler için tek tip vergi ve harç türlerinin getirilmesinin bu yönlerden avantajlı bazı bölgelerin vergileme kapasitelerini kullanmalarına imkan vermemesi,

• Emlak vergisinde muafiyet ve istisnaların fazla olması, vergi matrahı olarak belirlenen emlak vergi değerinin vergi konusu arazi, arsa ve binaların tam olarak gerçek piyasa değerini yansıtmaması,

• Belediyelerin vergi ve harçların etkin gözetimini sağlayacak yeterli kurumsal kapasite ve personele sahip olmaması,

Başlıca Sorunlar• Bazı vergi ve harç türlerinin güncelliğini kaybetmiş

olması,• 2464 sayılı Kanunda yer alan belediye vergi ve

harçlarında belediye idaresinin vergi inceleme yetkisinin bulunmamasının söz konusu vergi ve harçların doğru ve tam şekilde alınıp alınmadığını araştırmak, tespit etmek ve sağlamak açısından güçlükler yaratması,

• Aynı kanunda yer alan harcamalara katılma payının yerel endişelerden dolayı tam olarak tahakkuk ve tahsil edilmemesi,

• Vergilerin tahakkukunun yanısıra tahakkuk eden vergilerin tahsilinde de gecikme ve kayıplar bulunması.

Belediyelerin vergileme yetki ve kapasitelerini

tam anlamıyla kullanabilmesini

sağlamak için

Öneriler

• Yerel vergilemede bölgenin iktisadi, sosyal ve coğrafi yapısına göre farklı sektörler için esnek vergileme getirilmesi. (Örneğin, turizm, tarım veya sanayi sektörünün yoğun olduğu bölgelerde bu sektörlere özgü yerel vergiler ihdas edilebilir),

• Güncelliğini kaybeden vergi ve harçlar yerine yenilerinin ihdas edilmesi,

• Vergi oran ve tarifelerinin belirlenmesinde belediyelerin kolektif (Türkiye Belediyeler Birliği gibi meslek kuruluşları) iştirakinin sağlanması,

• Emlak vergisinde objektiflik ilkesinden ayrılmayacak şekilde, vergi matrahının; “vergi değeri” yerine taşınmazın değerini mümkün olduğunca gerçek piyasa fiyatı olarak yansıtan değerleme yöntemlerinin seçilmesi ve söz konusu değerlemede taşınmazın bütün özelliklerinin dikkate alınması,

Öneriler• Gerek Emlak Vergisi Kanunu’nda gerekse diğer

kanunlarda yer alan vergi muafiyet ve istisna hükümlerinin belediye idaresince yargı kararları ve Gelir İdaresi Başkanlığı’nın görüşleri doğrultusunda dikkatle incelenerek diğer vergilerden muaf olmakla birlikte belediye vergi ve harçlarından muaf olmayan kişi (örneğin SGK) ve konuların kavranması,

• 2464 sayılı Kanunda yer alan vergi, harç ve harcamalara katılma paylarına ilişkin olarak belediye yetkililerine (mali hizmetler müdürüne) vergi inceleme yetkisi verilmesi,

• Söz konusu kanunun tümüyle gözden geçirilerek mevcut vergi ve harçların hem daha kesin hem de daha kapsayıcı olması için açık düzenlemelerin yapılması,

• Vergi muafiyet ve istisnalarının sadece vergi kanunlarında yer alması yönünde Anayasal bir kural konulması,

Öneriler• Belediyeler üzerinde yapılan mali denetimde

sistematik ve analitik incelemeler yapılarak tahakkuk etmesi gereken vergi, harç ve harcamalara katılma paylarının tahakkuk edip etmediğinin özellikle incelenmesi,

• Zamanında ödenmeyen vergi ve harçların takip ve tahsilinin tam ve zamanında yapılıp yapılmadığı, zamanaşımına uğrayan vergi alacaklarıyla ilgili personelin sorumluluğunun bulunup bulunmadığının 5018 sayılı Kanuna göre kamu zararı kapsamında araştırılması,

• Çeşitli nedenlerle tahsilinde güçlük yaşanan vergi ve harç alacaklarının tahsili için merkezi yönetime devredilmesi,

• Mali hizmetler biriminin kurumsal kapasitesinin artırılması,

hususları büyük bir önem arz etmektedir.

İlginiz için teşekkürler….

e-mail: aarslan10@hotmail.com