folklor I edebiyat, cilt: 14 say1, 54. 200812

TURK DiNi MOZiGiNDE iLAHi*

Lale Akay Umur· .

~ ile ilgili terimler:

11Uahi ( sozciik anlaiUl) :1-) Allah'a me~up, Tann ile ilgili, Tannsal. 2-) Allah'I.IIl, ey Allah; bu ne hal, ne tuhaf

Ilahiyat: Felsefenin Allan'dan ve Allah ile ilgili mevzualarelan bahseden lasDll. tlaruyye; ilahiyyet: Tannclltk, Yaradanctltk, deizm, her ~eyin Allah'm birliginde miin­

demi<; oldugu manasma gel en bir kelime. ilab.iyyun: 1-) Allah'm varhgma inanan filozoflar 2-) Felsefenin Allan'dan bahseden los­

miyla me~gul olan kimseler. iHihici: Eskiden ilahi okuyana verilen ad. Bir<;ok iinlii miizisyenimiz, Dede Efendi'den

Hact&"ifBey' eve Dr. Suphi Ezgi'ye kadar, musiki hayatlarma <;ocukluklarmda ilk mektebe ilahicilik 11 ve 11 ilahici ba~utk 11 Ia ba~laDll~lardrr. Mektebin en giizel sesli ve musikiye isti­datb r;:ocugu, ilab.ici ba~1 se<;ilirdi. Tekkelerde, ilahi okumakla iin yapDll~ sanatkarlara da ayru ad verilirdi ~~··· . . .

Tiirk dini miiziginin en <;ok repertuara saliip oldugu form, his; ~iiphesiz ki 11 ilahi 11 for­mudur. Zira Tiir~ miiziginde dini eser foll!lundaki eserlerin en geli~mi~ ve tanmnu~ ijeklini ve <;e~idini bu form olu~turur.

Dini ve tas~vvufi duygulan dile getiren ilahilerin giifteleri; . Allah ve Peygamber, aynca baz1 din adamlannm meziyetleri hakkmda yazilDll~ olan tasavvuf ~iirlerinden se<;ilmi~tir. Tiirk<;enin yaru srra Arap<;a ve Fars<;a giifteli ilahiler de mevcuttur. Dini ve daha <;ok dini­tasavvufi giifteli ilahiler, bilhassa iinlii tarikat miintesiplerinin ve tasavvuf sairlerinin ~iirler­inden se<;ilir. B~ta Yunus Em.re olmak iizere Osman $ems, Dervi~ Osman, Nasuhi, Niyazi, Seyfullah, E~refoglu, ibrahim Ha.kki, Hudayi gibi tarikat mensuplannm ~iirleri sadece yiice Allah'm ve Peygamber Efendimiz Hazretleriniil. meziyetlerini dile· getirmekle kahnaz; bu saydtg.DllZ ~airier ve bestekarlar, hangi tarikata mensupsa, o tarikatm iinlii miintesiplerine,

'Bu makale ~u ~ah~maya dayanmaktad1r: Umul, I...ale Akay•'Tiirk Dini Musikisinde Yer Alan lhihiler", Basdma­mt~ yiiksek lisans tezi, Istanbul, Istanbul Teknik Universitesi, 1989. •• ITO Tiirk Musikisi Devlet Konservaruvan, Sanatl)t O~retim Gorevlisi ••• Ferit Devell iogl u,- Osmanhca-Tiirkl)e Ansik!opedik Liigat, S .

. 245

folk/or I edebiyat, ci/t: 14 say1, 54, 200812

iinlii pirleri ve ~eyhlerine de ovgii dolu ~iirlerle ithaf ederler. Bu giifteleri de ilahi ~eklinde bestelerler.

"Tiirk TasavvufMusikisini ve Folklorunu Ara~tmna ve Ya~atma Vakfi Miitevelli He­yeti" tarafindan hazrrlanan ve "Yapt ve.Kredi Bankast"run ne~retmi~ oldugu" iLAHiLER11

adli eserden yaptlgtffilZ ara~tmnaya gore, ilahilerin edebi yonii haklonda genel olarak ~unla­n soyleyebiliriz:

Genellikle hece vezni ile yazilan ko~ma tarzmdaki ~iirlerin bestelenmesinden meydana gelen ilahiler oldugu gibi; arui vezni ile bestelenmi~ pek 90k ilahi de mevcuttllr. Naz1m ~e.kli olarak 11 Gaze! 11 ve " Ko~ma 11 tarzmm slk kullaruldtgt ilahilerde en fazla ~u misra say:tlannt goriiyoruz. iki ousrali Gaze!, dort ousrah Murabba, K.tt'a ve Ko~ma, be~ nusrah klt'alar ve yedi ousrah lot'alar. Bu dort IDlsrali ~iirler iyinde de aruz vezniyle yaztlnu~ dort­liilerde daha 90k" Kit' a" ve" Murabba" tarzma; hece vezniyle yaztliDl~ alan dortliilerde de " Ko~ma " tarzma rastltyo~.

Dort IDlsrah hece vezn.inde ve Ko~ma tarzmda alan ilahile( i9inde de en 90k be~li, yedi­li, sekizli ve onbirli heceli lot'alarla yaztlJDl~ ilahiler biiyiik bir yelaln te~kil etmekte. Yine hece vezninde ve Ko~ma tarzmda alan be~ m~srah lot'alarda ise daha 90k yedi heceli ilabile­ri goriiyoruz. Genellikle Aruz vezniyle yaztl.mt~ alan ilabiler ise Gaze! " ya da " Murabba " nazun ~ekliyle Kar~lmlZa 9Iktyor. Bazen be~ veya yedi IDlsrallk lot'alar ve aruz vezniyle soylenmi~. ilahilerle de kar~ila~tyoruz.

l!ahilerde en fazla gorillen kafiye ye~itleri ise; genelde yarun ve tam kafiye olarak dii­zenlenmi~ aynca rediflerle de zenginle~tirilmi~tir. Bu katiye diizeni daha ziyade balk ede­biyatmda goriilen bir ~ekil oldugu i9in; ilab..i giiftelerinin de daha yak balk edebiyatmm mahsullerinden oldugunu soyleyebiliriz. Az olarak goriile de, ilahilerde zengin kafiye dii­zenine de rastlaruyor.

tlabiler i9erisinde bolca kullarulan mecaz sanatlan i9erisinde ozellikle : " Te~bib "(benzetme), " Telmib" (bilinen bir olayt anlatma) ve Miibalaga(Abartma) sanatlan kul­larulmaktadrr.

ilarulerde soz ve ezginin birbiriyle uyumu yani prozodik tablili konusunda ise genet bir karu olarak ~unlan soyleyebiliriz: Soz unsuru ilahilerde agtr basttgmdan dolayt miizik, sozii gii9lendirme vasttast olarak kabul edilir. <;iinkii toplumu etki altma alan en onemli unsur sozdiir. Bu baktmdan gerek Osmanbca Aruz vezniyle yaztlan ve gerekse Hece vezniyle yaztlan ilahilerde sozler son derece sade kelimelerden seyilir. Ezgi ise; sanattan 90k; miim­kiin oldugu kadar kelimelerin alalda kalmaslDl saglayacak bir bicimde uygulaDmi~trr. Bu sadelik i9erisinde kelimelerin miizikle 90k kolay biitiinle~mesinden ve kayna~masmdan do­layt 11 ~ana prozodisi 11 ·agl!hk kazarur. Y ani; ilabiler, gene! de kolay anl~tlmaya yonelik bir beste anlayt~tna sahiptirler, denilebilir. ·

Dini Tiirk musikisinde en fazla kuUarulmt~ alan ilahi formunu, bazt miizik ara~tmnact­lan yap1 balanundan ilk bala~ta Klasik Tiirk Musikimizin onemli bir formu alan 11 ~arlo" formunu andrrdtgrm soyliiyorlar. Bu yiizden de bu ara~tmnact miizisyenler, asbnda tavrr, iisliip, icra, giiftede t~tdtgt anlam ve diger pek 90k ozellikleri yap1s1 itibariyle ~arlo for­mundan farklt ozelliklere sahip alan bu formu 11 Dini ~arkt 11 gibi bir ifade ile 90k basit ola­rak aytklamayt uygun bulmu~lardrr. Tabii bu aytklarnarun dogal sonucu olarak da ilahi formunun: (A-B-C-B)

246

Zemin Nakarat veya Miyan Nakru:at

folk/or I edebiyat, cilt: 14 sayt, 54, 200812

Zemin

Zaman Meyan

Zaman

~eklinde olabilecegini, veya yukandaki bu yap1111D az-r;:ok, tadiline gore bestelendigini belirtiyorlar. Hatta baztlan da yukanda gordiigiimiiz A-B-C-B ~eklindeki bu yaptyt c;ok daha basite indirgeyerek A-B ~eklinde de ifade edebiliyorlar.

c;::ogu kaynakta ilahilerin form yaptSI ic;in belirtilen bu basit iki yap1 elbette yanll~ de­gildir, ama eksik kalml~ttr. Zira bu iki yaptyt goz oniinde bulundurursak; o zaman 11 ilahile­rin sadece iki mtsrab ya da dort mtsrah ~iirler iizerine bestelenmeleri gerekir 11 gibi bir karu dogar. Oysa iki ve dart mtsrah giiftelerden ba~ka be~, yedi, sekiz mtsrah giifteler iizerine de ilabiler bestelenmi~tir. Boylece murabba tarzmm 11 yarn stra, ilahilerde muhammes, miiseddes ve hatta miisemmen gibi c;e~itli tarzlan gorebiliriz. Tabii bu artan rrusralann sayt­swa gore yukandaki iki yap1111D haricinde yok daha farkh formlar kar~1m1za ytktyor. Aynca " dort mtsrall giifteler iizerine bestelenmi~ olan ilahilerde iUaki yukandaki form yaptslill goriiriiz. " gibi kesin bir kural da yoktur. Ciinkii dort mtSrah giifteler iizerine bestele~ clan ilahilerden baztlanrun da,

Kendine ozgii bir tavtrlan clan ilahileri, ~aria formundan ayrran onemli bir·ozellik ol­dugunu soylemi~tik. Gerr;:ekten de ~arkllarda rastlanan Iavrak ve ne~'e veren makamlardan kaymtldt~ gibi ezgilerde bile buna izin verilmemi~tir. Beste bakmnndan c;ok biiyiik ozellik t~tyan ve derin aJliam ifade eden ilahiler, agrr ba~h ve ciddi karakterlidir. Dini hislerimizi, milletirnizin yiice Q.uygularlill ifade eden ve dini inanr;:lanrruza yakt~acak makamlardan bestelenrni~tir. ic;ten, kalpten gelen dini hisleri ifadede rahat ve lirik bir havast clan ilahile-rinjizerinde birc;ok bestekaruruz onemle durm~tur. .

Her zaman ve her yerde soylenebilen; solo (tek ~i) veya koral(toplu olarak) okunabi­len ilahiler, camilerde, tekkelerde ve benzer ibadet meclislerinde, mevlit strasmda, ramazan aylarwda, TeraVih namazlan araiannda her an rahathkla okunabilir.

Kadiri, Rlfai, N~i, N~bendi, Halveti, Giil~eni gibi tarikatlara mahsus bestelenmi~ ilabiler vardtr ki; bu ilahiler 0 tarikata ait sayilirlar ve yalruzca 0 tarikatm dergiihlannda okunurlar. Ekserisinde o tarikatm inanylan terenniim edilir ve o tarikatm ululan, biiyiik zatlan oviiliir. Bu gibi tarikatlarda ilahiler farkb isimlerle amltr. lyfe.sela Mevlevi tekkele­rinde "Ayin", Halveti tekkelerinde "Durak" Gii~eni tek.kelerinde" Tabug" Bekta~i tekkele­rinde " Nefes 11gibi isimlerle zikredilir. Bazt ilahiler, birbirine yakin, birbirinden r;:Liam~ birkay tarikata birden aittir. Baztlan umumidir. Sadece dinidir. Bu- ilahiler eskiden dergiih­larda okunabildigi gibi mekteblerde ve camilerde de okutulurmu~.

ilahiler biiyiik v~ kiiyiik ye~itli usullerde bestelenmi~tir. Ancak ritmik ahenklerini oyun havalarwa benzetmemek il(in ilahi tavrmdan dt~art t;:lkmamnak geiekir. Biiyiik ve kii<;iik usullerle bestelendigini soyledigimiz pek <;ok iliihi omekleri Tiirk Musikisinin zengin bazi­nesini, geni~ repertuvan tekke ve dergahlarda zikir esnaswda okunan ilahilerin, zikir darpla­nna uygun olanlarwdan ser;:ilmesi adet olmu~tur. Kiiyiik usullerin yarustra biiyiik usuDleri de kullandtgt ir;:in ~aria formundan aynlan ilahilerde (geryi biiyiik usullerle bestelenmi~ birkar;:; ~aria formunda da eser mevcuttur ama sayuan ilahilerde kullarulan biiyiik usuller

247

folk/or I edebiyat, cilt: 14 sayt, 54, 200812

kadar degildir.) Genelde, ~u usuller kullarulnu~ttr: Diiyek, Nim Sofyan, Evfer Alcrak Devr-i Hindi; biiyiik usullerden{\Muhammes, Devi- i Kebir, Hafif, Beref~an, <;ember, v. s ...

$arlo formunda kullarulan "Aksak" usulii yerine ilahi formundaki eserlerde de en fazla "Evfer" usulii kullarul.nu~t:lr. Bu ozellige en fazla zikii ilahilerinin ardmdan okunan ilahi­lerde rastlaruhr. Bir eser iyinde Aksak ve Evfer her iki usul birden kan~Ik olarak kullawla­bilecegi gibi, geryekte Aksak usuliiyle bestelenmi~ ilahi ve Evfer usuliiyle bestelenmi~ ~ar­la.lar kolayhkla saydabilecek olyiide azdrr.

Dini musiki formlan i9erisinde "ilabi" dini. mtisiki eserlerine verilm.i~ olan oyle bi,r isimdir ki; bu eserler tasavvufi ve havi ~iirlerle Ceoab-1 Allah'dan niyaz etmek, onun giizel isimlerini ve kemallerini zikretmek, Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed'in giizel vastfla­rffil soylemek ve ondan ~efaat dilemeye yarayan eserlerdir. Aslmda, "Allah'a ait " veya "Tannsal" demek olan ilahi ismi bile, anlammm ne demek oldugunu anlatmaya yeter de artar bile.

Dini musikide, Besteli evrad-1 ~erif, perdeli tevhid, ism-i Gelal, nefes, durak, tevhid, ayin-i ~erif, savt gibi biryok form mevcut. Aynca kuud, klyam devran, usul, cumhur, zikir v.s. gibi degi~ik ve ye~itli tarzlar gosteren ilahiler bulunmaktadrr. Bu form ve tarz degi~ik­likleri; eserde kullarulan melodi ve usuliin getirdigi ozellik ve degi~ikliklerle meydana gel­mektedir. Ornegin: bir usul ilahisi, bir klyam ilahisi gibi hareketli degildir. Bir devran ilahisi de bir durak kadar uzun siireli sesler kullarularak okunmaz. Aynca agrrba~h bir anla­tlm tarz101 benimseyen bir tasavvuf yolunun ilahisine benzemez. Sayd1g1D11Z biitiin bu dav­r~lar ayn ozelliklerde yapdrr. po!ayts1yla da bu ayn olan ozelliklerden, ayn ve fevkala­de giizellikler ortaya ylkar. Ayru bir ilahi, ta~1d1g1 sanat giicii ve anlam bakumndan, degi~ik anlatlm tarzlar101 benimseyen degi~ik tasavvuf yollan tarafmdan begenilip kullaruld~gmda, kendi ifade tarzma uygun ozellikler ta~1yacak ~ekilde kullarulrr. Yani, bir yerde agrr okunan bu ilahi, ba~ka bir yerde daha yii.riik ve hatta kiiyiik melodi degi~iklikleri ile de okunabilir. Zira asd istenen, bu ilahinin tiirlii tartt~malara konu olan dogru ya da yanlJ~ zannedilen biyimde okunrnas1 degildir. Asd istenen, o okuma ~ekli ile Allah'a ula~abilme yolunda ~inin iizerinde uyandrrabilecegi etkidir.

Evrenin sonsuz ve akllla y6ziilemeyen ahenginden esinlenerek ortaya gelen ilahiler, Al­lah sevgisini dile getirmede bir aray olarak kullarulmaktadrr. Tasavvuf ehlinin kullandtgJ. bir vastta olan ilahiler, anlatilmas1 tam olarak miimkiin olmayan fakat ya~anan ve duyulan bir musikidir.

Bu giin elimizde ~aria. formundan sonra en fazla ilahi formunda eserler vardrr. c;ogu heniiz yaytn]anmanu~ olan bu ilahiler, diger biryok dini eserler gibi kaybolmaya mahkfun gibidir. Cumhuriyet devrinde onceleri ragbetten dii~en bu form, giiniimiizde ~e~itli koleksi­yonlarda bulunrnaktadrr. 0 yiizden hala ilahi besteleyenler ve toplayanlar mevcuttur. Eski devirlerden, Arel'e kadar biryok tarururu~ ya da tarunmamt~ bestekarlar, bu formda pek yok giizel eserler brraknu~lardrr. Eskiden din dt~1 giifte mecmualan gibi, ilahi giiftelerini bir araya getiren mecmualar varnu~. Bu mecmualar, "mecmua-i ilahiyat" adtyla bilinirmi~. i~te bu eserler, musiki tarihimizin en laymetli kaynaklan arasmda yer alrr. Ve bi.ryogunun da sahipleri meyhuldiir. En iinliisii, Mustalaym-zade Silleyman Sadettin Efendi'nin tek niishas1 Sii­leymaniye Kiitiiphanesi' nde mevcut olan" Es' ad Efendi Yazmalan" arasmda bulunan dergisidir. Fakat ne yaztk ki zamanmuzda, saytlacak kadar az ~i hariy, ilahi s6zii ·yazan; besteleyen, ogreten

248

folk/or I edebiyac, cilt:14 say1, 54. 200812

ve dola}'lSiyla ogreoen kalmamJ~ gibidir. Bu giin okunan ilahiler; mevlitlerde okunan bir kas; paryadan ibarettir. Ogut vermek ve dogru yolu gostermek amaciyla yazlian ve yaz:tl.nu~. ata yadigar 1 ilahilerimizin pek s;ok ~idi mevcutrur; ileriki say!larda, ayn koou b~Wdarmda anlatma)'l plan­ladtgmuz bu ilahileri ele al.ma)'lp da biiti.in ilahileri ele aldtgmuzda; ilahilerin evvela iki ana boliime aynldtguu gorm~ oluruz:

a)Cami musikisinde kullamlan ilahiler.

b)Tasavvufmusikisinde kullamlan ilahiler.

Cami musikisinde kullandao ilahiler; bilhassa Ramazan aylannda, Teravih namazlarmm arala­nnda, her dort rekat sonunda okunan lasa ilahiler g1bidir. Yirmi rekathk teravih namaz1 bittikten sonra, vitir namazma b~lamadan once, biraz daha uzun okunan "ilabiler " ve " tespihler " vardtr ki; bunlarm giifteleri hep Rama:z;m ayma ait s~. olan sozlerdir. iste bunlara" Cami ilahileri" diyoruz.

iJahiler, koro balinde okunmak iizere yaptlrru~sa "Cumbur ilabi" adtru alrr. Solo ilahilerin ba­Zl yerleri de cumhur olabilir. Cumhur ilabilerinin pek s:o~da "Ev-sat " usulu kullaru.lmt~trr. Bu ilahiler, " Zikir ilabileri· adt veri! eo dort ve dordiin katlamalanndan basil olan usullerde besteleOIDi§ ilahilerdeo sonra okunurlar. Be~i ilabileri ise ''Nefes " adtyla diger ilabilerden aynltr.

''Naat" ve "Tev~ih" gibi ilabi ye~itleri de Peygarnber Efendimiz Hazretlerinin vasfina yazilip bestele~ ilahilerdir, Giifteleri Araps:a olan ilahilere ise " Ugul" denir. Cami musikisin.in t~bih ve tekbirine ~1.0, tekkelerde okunan ilabiler de " Savt "ismini alrr. i~te bu ve buna benzer ilahi ~itlerine de "Tasavvuf ilahileri" adtru veriyoruz.

Tekkelerde her a)lozel olarak okunmak is;in bestele~ sadece, 'Ramazan aylannda tekkeler­le birlikte camilerde de okunan mubtelif baZI ilabiler vardtr ki bunlara da "Hicri senenin aylanna mabsus ilabiler " denmektedir.

Biitiin bu ilabilerin ~mda, eskiden adet olan her an her yerde soylenebileo, omegin _ Ev top­laob.lanrida, o.ik§h ve siinnet olaylarmda, ceoaze defuinde, mektebe b~layan s;ocuklann; ke~kill dag:Itao goygoyctilann ve dilencilerin yollarda, yemekten soma ~etmek amactyla sofralarda, ~If )'lkayao kadmlann olduklan yerde soyledikleri birs;ok ilabi s;e~idi daha mevcuttur. Bu s;e~it ilabiler " Diger ilahiler " b~llg:I altmda i incelenecektir.

Goriildiigu g1bi s;~iili isimlerle an!lan biitiin bu ilahileri birbirinden aytran en onemli ozellik; ezgi ve melodilerinden ziyade sozleri yani giiftelendir. 4te bu yiizdeo ilahiler, usul ve ritim degi­~ikliklerinin yam Slfa, giiftelerinin Araps:a, Farss;a ve Tiirkye y~lanna, s;~iili tarikat anla~lan­na, konulann farkhWdan, anlam ve onemine gore s;~itlere aynltr.

iLAHiLERKONUSUNDA <;IKAN YAYIMLAR Bu boliimde, Devlet kiitiiphanelerinde yapnu~ oldugumuz ~trrmalarda "ilahiler" b~llg1 adt

altmda incelemi~ oldugumuz ya)'IIDlarm bir listesini vermeyi uygun goruyoruz. istanbul ' un en biiyiik kiitiiphanesi sayud1g:I is;io, her konuda en fazla esere sabip olao "BeyaZit Kiitiiphaoesi "ode, konumuzla alakall olao, ye~ bir eserin oldu~u kaydettik

Bu kiitiiphanede yer alan ''ilahiler" ile alakall olao ye~ bir eserdeo s;tkan sonus; ~udur: Bu ya)'IIDlann hemen hepsi no tall ya)'IIDlardan olup, ilabiler ve ye~itleri haklonda as;Ikla)'ICI berhangi yazili bir kaynaga rastlanmamaktadtr. Verilen omek ilahi notalannda da(Yusuf Omiirlii'niin n~­re~ olduklan baris;) fazla sa)'l ve ~it yoktur. Onsoz ya da sonus; losrmlannda ilahiler hakla.nda

249

folk/or I edebiyat, cilt: 14 say1, 54, 200812

verilen bilgiler ise olduk~a lasa kes~. hatta baztlanrun onsoz bOliimlerinde ilahilerin ne oldugu konusunda hi~ bilgi verilme~tir.

Yapnguruz ~tumaya gore diger kiitiiphanelerde de bu ~rlerin bir lasmma rastiamak miimki.in. Fakat bu konucla, Beyaz~t kiitiip~anesine nazaran daha az sa}'lda esere sahip olan bu kiitiiphanelerde ki ya}'lfOlan aynca vermeyi fuzuli goriiyoruz. Bu yiizden, sadece Beya.ZJ.t ki.itiipha­nesindeki "ilahiler'' b~llkh eserlerin; yazarlanrun ismi ve kitabi tarubct diger malumaili bilgilerin yam su:a, bu ya}'lfOlan burada bulmak ve incelemek isteyenlere kolay olur d~iincesiyle, kitaplann saklandtgJ yerlerin ka}'lt numaralanm da vererek yardunc1 olma)'l amayllyornz.

Beyant Kiitiiphanesindeki ILAHLER le ilgili Yayunlar

-GOK.BULUT, H. Mehmet Said K. 249250 Ho~ sada ilahi-kaside-na'at-mevlid-i ~erifve mehter ma~lan. istanbul1982 Bayrak Yaytmcthk-matbaaclltk.Koll. $ti. Sultan yaymevi 208. s. F:125L. -GOK.BULUT; H. Mebmet Said a.g.e. 1985 K. 277115 -SAC'JLAM, Selahattin K. 217930 Se9me ilahi, kaside ve ma't-1 ~erifler. ist. 1976 Eskin mat. 159. s. F: 12,5 L.. -SAGLAM, Selahattin a.g.e. 1985 K. 278302 - SAGLAM, Selahattin A.G.E. 1985 K 285548 ..:....a6K.BULUT, M. Said K. 211418 Co~kun seslerden ilahi ve kasideler. ist./d.t. 1975/0zdemir bastmevi 62s. F: 51. -SEYYIT, Muhammet Salih Kadiri K. 43570 ilahi Mecmuast. fst. 1942 Burhaneddin Bastmevi 311 s. -TORKMENOGLU, Adnan K. 99175 ilahi Mecmuast.lst. 1962 Tiirkmen Kitabevi T. Tic. Postast mat. 47 s. -$ENOCAK, Kema1eddin K. 149200 ilahi nagmeler. En giizelllahiler ve nefesler mecmuast 1st. 1966 Ahmet Said mat. 144s. (lslam Ne~ri­yatt !st.). 1969 -CAN, Mustafa Mekke ilahisi (llahi ve Kasideler) Konya 1964. Kanaat mat. 80 s.Can Kitabevi. -EREN, SadtkNaci "Bahkesirli" K. 284150 Arifler bah9esi goniil incileri ilahi ve kasideler.lst. 1986 Bayrak YayliDcthk Matbaacthk Koll. $ti. 16 s. - KO<;, Musa a.g.e. 1965 K. 119985 -KO<;, Musa a.g.e. 1966 K. 130332 -BA YDAR, Kemal K. 59728 ilahi ve Kasideler, haytrh 9giit ve nasihatlar.lst. 1953 M. Stralar Bastmevi. 65 s. -=-DEMIR, Siileyman K. 108670 Kaside, ilahi ve Na'at-1 $erifler. D'2 ist. 1963 Ahmet Said Mat. 78+1y (DemirKitabeviYay No:1) -DEMiR, Siileyman a.g.e. 1981 K. 240074 -AKIN, Giilten K. 268287 ilahiler. $iir.lst. 1983 Er-Tu mat. 79 s. F: 175 (Alan Yay. 18- <;agda~ Ed. Diz: 5) -GUREL, $evket K. 272457 En giizel se9me ilahiler !st. 1984. Giinliik Ticaret Tesisleri 47. s. F:100 L. -TORE, Abdiilkadir( Omiirlii, YusufHaz). 0281798 Tiirk Musikisi K.Jasikleri ilahiler 6 ist 1985 Giinliik Ticaret Gazetesi tesisleri 184 s+ ly (Kubbealtt N~riyatl) 6/6 F: 800 L. - TORE, Abdiilkadir llahiler 5 · 1984 K. 273069

250

folk/or I edebiyat, cilt: 14 say1, 54, 200812

-~ENGEL, Ali RIZa 0 247794 Tiirk Mus. Klasikleri ilahiler 4 1st. 1982 Giinli.ik Ticaret gazetesi tesisleri 152 s. (Kubbealtl Nf$riyatJ 10/4) F: 175 L. -~ENGEL, Ali R.Jza llahiler 3 0 286146 ~ENGEL, Ali R.Jza ilahiler -0242595 -SUER, Mete K. 284014 ilahiler 1st. 1986 Urn it Mat. - Kule Kitaplan 50+ 1 y F: 500 L. -REDHOUSE Yaymevi K. 217348 ilahiler. Allah'a ibadette umumi ve hususi cemiyetlerde okunur. 1st. 1976 Oftitex Basunevi By+380 s. -REDHOUSE, Yaymevi K. 214528 Yeni ya~am ilahile. Tanmm1~ yap1tlardan c;:eviriler. ist. 1975 Redhouse yaymevi 3y+ 110+18y -REDHOUSE Yaymevi K. 143167 ilahiler !st. /d+ 1968/ .......... . ... ........... . 60s. -iLAHlLER K. 62023 ist 1954 <;ituri Biraderler bas1mevi 166 s. -ERSOZ, Veyis K. 211236 Yeni tlahiler. Konya/d.t. 1975/ Mustafa Naci Giiciyener Matbaac1hk ve Gazetecilik T.a.~.57s. F: 4L.

. -EBRU Yaymlan K.274894 Goniil bah.yesi. ilahiler 1st. 1984 Acar Matbaac1hk Tesisleri 79 s. F: 150 L.(Yaym No. 1.) -EBRU Yaymlan a.g.e. 1986 K. 282960 -ESER, Yiiksel K. 273611 Hammlara goniil ba~ndan sevilen ilahiler "duah" 1/y.y./1984 ~in Matbaas1-Kamer N~riyat ve Da~t1m1 140 s. F:200L. -ESER, Yiiksel a.g.e. 1985 K. 279123 - ESER, Yiiksel a.g.e. 1986 K. 28462 - TUGLA, Hiiseyin· K. 27957 Kitab'1 Muhtasar. ~1R Hiiseyin Halveti'den llahiler ist. 1985 Zafer Matbaas1 290 s. F:400 - YliKSEL, Murat Tank K.249461 Ho~· sada. llahiler, Kasideler, Na'tJ ~erifler, Mevlid ve M~Jar Esramame ~eyh-i itahi. ist. 1982 Bayrak Yay1mcthk-Matbaacthk Koll. ~ti. 30 1 s. F: 200 L. (!lim Yaymlan No: 8) -V ARLI, Mustafa , . K. 249662 Miibarek Islam hammlara se.yme duah, ilahiler, kasideler ve na't-1 ~erifler/ ist. 1982 Erenler Matbaast 158 s. F: 100 L. - V ARLI, Mustafa a. g. e. 1984 K. 274921 -V ARLI, Mustafa a.g.e K. 274919 Hak erenlerinin dilinden ilahiler, kasideler ve na't-1 ~erifler. ist./d.t 1984/ Alemdar Ofset. $akir Hoca Kitabevi284 s. F: 200 L. - VARLI, Mustafaa.g.e. 1981 K. 243776 -VARLI, Mustafaa.g.e. K. 249661 Sec;:ilmi~ ltahller, Kasideler ve na't-1 ~erifler. fst 1982 Erenler mat. 160 s. F: 100 L. -<;ETiN, Mehmet Cengjz K.279199 Sada se.yme ilahiler-mar~lar-kasideler mecmuas1. /Y.Y/ 1985 Anadolu Mat. Ve Tic. Koll. $ti. Can Kitabevi 255 s. F: 350 L. -AKiN, Giilten a.g.e K. 273608 tlahiler "~iir" 2. bs. ist. 1984 Ozkur Ofset. Alan Yaymclitk Tic. Limt $ti. 80s. F: 200 L. -iSTANBULKONSERVATUARJ 073687 Tiirk Musikisi Klasiklerinden tlahiler C: 1 Mavlut Tev~ibleri fst. 1931 EfkafMatbaast VDI+48 s. -UZ, Hamit Giivener, Mehmet Emin a.g.e. K. 177710 tlahiler. 1st. 1972 Ozi~ mat. 320 s. F: 8L. -V ARV AR, Elmas aie. K. 246197

251'

folk/or I edebiyat, ci/1:14 say1, 54, 200812

ilahiler. ist. ld.t: 1981/ Sef Ofset Bas1mevi 189 s. F: I 00 L. -VAROLN. (Derl). a.g.e. K.149913 En giizel kasideler ve llahiler. !st. 1969 Yaylac1hk Mat. 48 s. (Saadet Yay. Dini Halk Kitaplan Yay. No. 11) · -DiKENCIOCLU A.G.E. K. 76651 ilahiler-Kasideler. lzmir /d. T. 1958/ Ull<ii Mat. 1 y. -CENGiZ, Mehmet ($ahaloglu) a.g.e. K. 204189 ilahiler, Kasideler, Mar~lar, Sada. Biiyiik ilahi Mecmuas1.lst./ d.t. 1974/ Yaylac1k Mat. 254 s. F: 12, SOL. - N. B. (Haz) a.g.e. K. 116951 . ilahiler, Kasideler, Mevlid dualan ve mevlid-i ~erif. ist. 1957 Deniz K.itap Bas1mevi, Basri Matbaas1, 127 s. - TANRIKULU, a. (Derl). a.g.e. K. 187853 En giizel ilahiler-kasideler, na't-1 ~erifler demeti. 1st I d.t. 1973/ Sebat Mat. 80s. F: 350 Kr. - ZORLU, Cemil K. 56535 . llahiler-Kasideler ve dini ogutler. ist. 1952 Ahmet Said Bas1mevi 16 s. -ZORLU, Cemil a.g.e. . 1953 K. 58825 -ZORLU, Cemil a.g.e. 1954 ~ 61465 -ZORLU, Cemil a.g.e. 1956 K. 79486 -ZORLU, Cemil a.g.e. 1957 K. 75935 -ZORLU, Cemil a.g.e. 1960 K. 86816 -GEN<;, Muzaffer a. g. e. K. 70550 ilahiler-Kasideler ve Dualar. 1st. 1957 Mebmet S1ralar Mat. 14+1 s. -SAliLAM, Alaeddin (N~r) K. 132142 ilahiler-Kasideler ve na't-1 ~erifler- ist. 1966 <;mar mat. 80s. -SACLAM, Alaeddin a.g.e. 1968 K. 143092 -SAGLAM, AHieddin a.g.e. 1973 K. 187592 -:-SAGLAM, AHieddin a.g.e. 1976 K. 219268 -EMANET, Orner K. 187741 MuhtelifDivanlardan SC9ilmi~ ilahiler-Kasideler ve Na'tlar. 1st. 1973 Yaylac1k Mat. 360 s.F:20L. -BELViRANLI, Dr. Ali Kemal K. 246809 . Cank. ilahiler ve mevli'd. 2. bs. ist. 1982 Kapak Mat. 110 s+l y. F: 75 L.(Nedve yaymlan: No.13, Musiki Yaymlan: 2) -ZAFER DERGtSI (Yay) K. 277958 ilahilerden bir demet (y.y./1985 Bakoglu Mat. 63 s. Resimli F: 350 L. -TAVASLI, Yusuf (Derl). K. 216280 ilahi mevlid-i ~erif. 1st. 1976 Nurettin Uycan Mat. A.$. 64 s. F: 5 L. -TAVASLI, Yusuf (Derl). K. 212290 Miisliiman han1mlara duah ilahi kitab1. ist. 1975 Eskin Mat. 80s. F: 5 L. -TAVASLI, Yusufa.g.e. 1976 K. 218282 -TAVASLI, Yusufa.g.e 1978 K. 227626 -EREN, S1d1k Naci K. 261599 Goniil incileri. ilahiler ve Kasideler. S1dd1k Naci Eren Divam. ist. 1982 Onur bas1mevi 54 s. F: 125 L.

KAYNAK<;A

ATALAY ( VAKT!DOCLU9 Ali Adil, imam Cafer-i Sad1k Buyrugu, Can Yaymlan, Istanbul, i993 ATALAY (VAKTiDOCLU) Ali Adil, Kumru, Can Yaymlan, lstanbul,1992 BANARLI Nihad Sami, Resimli Tiirk Edebiyatt Tarihi, MEB. Yaymlan, istanbul, 1983 BELvtRANLI Ali Kemal, Musiki rehberi-Dini Musiki, Istanbul, 1975

252

folk/or I edebiyar, cilt: 14 s~yt, 54, 200812

BIRGE John Kingsley, <;:eviren: Reba CAMUROGLU, Bekta~ilik Tarihi, Ant Yaymlan, tstanbul, 1991 Can Halil, "Dini Musiki Antolojisi, "Musiki Mecmuas1, Istanbul, 1966--1967

CAN Halil, Hazrrlayan Ethem Rubi Ungor, Dini Musitd, (Musiki Mecmuas;'ndan ayn basla) DEVELLlOGLU Ferit, Osmanhca-Turk~e Ansiklopedik Lugat, Ankara 1986 ERGUN Sadettin Nushet, Dini Musiki Antolojisi, Cilt: 1, istanbul, 1942 ERGUN Sadettin Nushet, Dini Musiki antolojisi, Cilt: 2, istanbul, 1943 ETiK arif ve Kaz1m, Notalanyla ilahiler, Konya, 1960 · GOLPINARLI Abdiilbaki, Alevi-Bekta~i Edebiyat1, Remzi K.itabevi, Yukselen Matbaas1, istanbul, 1963 istanbul Konservatuan N~riyatt, Turk Musikisi Klasiklerinden ilahiler, Cilt: 1, Mevlut Tev~ibleri, Istanbul, 1931 istanbul Konservatuan Ne~riyat1, Turk Musikisi Klasiklerinden Bekta~i. Nefesleri 1-2, C.4, 1933 ~EN!Z M. Ekrem, Ttirk Musikisinin Nazariye ve Esaslan, Ankara, 1979 KOCA Turgut, ONARAN Zeki, Giildeste, Dogu~ Matbaas1, Ankara, 1987 NOY AN Do~. Dr. Bedri, Bekt~ilik ve Alevilik Nedir, Ankara, 1987 6MDRLD Yusuf, ilahiler, Cilt: 1, istanbul, 1979 OZKAN Ismail Hakk1, Turk Musikisi Nazariyatt ve Usulleri (Kudum Velveleleri), !st.anbul, 1984 OZTUNA Ytlmaz, Turk Musikisi Ansiklopedisi, Cilt: 1-2, istanbul, 1976 OZTURK Ya~arNuri, Tarib Boyunca Bekta~ilik, istanbul, 1990 REVNAKOGLU Cemaleddin Server, Yunus'un Bestelenmi~ llahileri Nerede ve Nastl Okunurdu, Turk Yurdu, (Yunus Emre Ozel Saytst), C.S., SaYJ. 319, Istanbul, 1966 SALCI Vahit Lutfi, Gizli Turk Halk Musikisi ve Turk Musikisinde Armoni, Istanbul, 1940 SALCI Vahit Lutfi, Gizli Turk Dini Oyunlan, istanbul, 1941 SEZGiN Bekir Stdki, Dini Musiki Ders Not! an, iTO. Tt:ADK., 1988 TORUN Mutlu, Form Bilgisi Ders Notlan,lTO. TMDK.,1987 TURA Yal~m. Form Bilgisi Ders Notlan, iTO. TMDK:, 1976 ULUDAG Suleyman, islam A~1smdan Musiki ve Serna, istanbul, 1976 UMUL Lale Akay, Bekta~i Erkanmda Nefesler, Basllmam•~ Sanatta Yeterlik Tezi, istanbul Temmuz 1994 . UMUL Late Akay, Folk! or/, Edebiyat Dergisi "Bekta~i Erkanmdaki Nefesler ve istanbul Konservatua­nnm 1933 Senesinde N~rettigi Nefesler Ozerine Bir Deneme", Cilt:8, Say1: 32, 2002/04 UMUL Lale Akay, Turk Dini Musikisinde Yer A,lan ilahiler, Bas•lmam1~ Yuksek Lisans Tezi, Istan­bul, Haziran 1989 UNGA Y M. Hu~it, Turk Musikisinde Usuller ve Kudum, istanbul, 1981 Yap1 Kredi Bankast.Yaymlan, llahiler, !stanbul, 1986

Ana Britannica, Cilt: 3, istanbul, 1986--1987 Gorse! Genet J<.iiltiir Ansiklopedisi, Cilt: 1-2, istanbul, 1981 islam Ansiklopedisi, Cilt: 2, MEB. Yaymlan, istanbul, 1844 Meydan Larousse, Cilt: 2, istanbul, 1969 Turk Ansiklopedisi, Cilt: I , lstanbul, 1985