t/!Upgvsjb-!w/!ypXpmbwb-! o/!nbXbsbTwjmj-!h/!bcftb[f ...bpa.ge/book/book26.pdf · 6...
Transcript of t/!Upgvsjb-!w/!ypXpmbwb-! o/!nbXbsbTwjmj-!h/!bcftb[f ...bpa.ge/book/book26.pdf · 6...
t/!Upgvsjb-!w/!ypXpmbwb-!o/!nbXbsbTwjmj-!h/!bcftb[f-!/!nfusfwfmj
maTematika
p i r v eli n a w ili
(Teoria da amocanaTa krebuli)
rekomendebulia stu-s
saredaqcio-sagamomcemlo sabWos
mier damxmare saxelmZRvanelod
umaRles saswavleblebSi SemsvlelTaTvis
profesor t/!Upgvsjbt redaqciiT
mexuTe gadamuSavebuli gamocema
Tbilisi
2009
wigni gankuTvnilia umaRles saswavleblebSi Semsvle-
lTaTvis, xolo rogorc damxmare saxelmZRvanelo, didad
sasargeblo iqneba saSualo skolebisaTvis.
wignSi mocemuli masalis safuZvliani Seswavla uzrun-
velyofs moswavle axalgazrdobis maTematikur momzadebas
im doneze, romelic moeTxoveba umaRles saswavleblebSi
Semsvlels.
wigni gamoadgeba agreTve yvelas, vinc maTematikis
saskolo kursiTaa dainteresebuli.
recenzentebi: 1. saqarTvelos mecnierebaTa
akademiis akademikosi,
prof. j/!ljSvsb[f 2. profesori w/!qbbubTwjmj
kompiuteruli uzrunvelyofa: d/!dbobwb!! ! ! f/!bsj[f
winamdebare gamocemaze yvela ufleba ekuTvnis avtorebs.
avtorebis werilobiTi Tanxmobis gareSe akrZalulia wignis
gadabeWdva, qseroaslis damzadeba da misi realizacia.
©sagamomcemlo saxli “teqnikuri universiteti”, 2008
ISBN 978-9941-14-170-6 (orive nawili)
ISBN 978-9941-14-171-3 (pirveli nawili)
3
meoTxe gamocemis winasityvaoba
wignis “algebra da analizis sawyisebis” wina sami
gamocema saqarTvelos ganaTlebis saministros mier
damtkicebuli iyo saxelmZRvanelod umaRlesi saswavleb-
lebis mosamzadebeli ganyofilebis msmenelebisa da
abiturientebisaTvis. igi mTlianad moicavs umaRles
saswavleblebSi misaRebi gamocdebis programiT gaTvalis-
winebul masalas. Sedgeba is ori ganyofilebisagan.
pirvel ganyofilebaSi gadmocemulia Teoriuli masala,
romlis agebis dros SeZlebisdagvarad gaTvaliswinebulia
sakiTxebis gadmocemis logikuri Tanmimdevroba. amasTan,
saSualo skolis saxelmZRvaneloebisagan gansxvavebiT,
yoveli konkretuli sakiTxis Sesabamisi masala
Tavmoyrilia erTad. Teoriuli masalis ganmtkicebis
mizniT, iq, sadac saWirod miviCnieT, garCeulia
magaliTebi.
meore ganyofileba amocanaTa krebulia, romelic
Seicavs Teoriuli masalis Sesabamis mraval amocanasa da
savarjiSos. isini dalagebulia Temebis mixedviT, maTi
tipebisa da sirTulis gaTvaliswinebiT. yoveli Temis
bolos mocemulia savarjiSoTa saerTo ganyofileba.
magaliTebisa da amocanebis aseTi dalageba moswavles
gauadvilebs skolaSi Seswavlili masalis gameorebas da
SeZenili codnis gaRrmavebas.
meoTxe gamocema mTlianad gadamuSavebulia da
arsebiTad Sevsebulia, gasworebulia SemCneuli uzusto-
bani.
avtorebi madlobas uxdian yvelas, vinc mogvawoda
SeniSvnebi SemCneul xarvezebze.
avtorebi siamovnebiT miiReben mkiTxvelTa yvela
saqmian SeniSvnas, romlebic gaTvaliswinebuli iqneba
wignis Semdgom gamocemaSi.
wigni rom sasargeblo iyos yvelasaTvis, vinc
maTematikis saskolo kursiTaa dainteresebuli, masSi
Setanili zogierTi amocana da magaliTi saSualoze ufro
maRali sirTulisaa.
4
mexuTe gamocemis winasityvaoba
mexuTe gamocemaSi amoRebulia is sakiTxebi, romlebic
ar aris saSualo skolisa da misaRebi gamocdebis amJamad
moqmed programebSi. damatebulia albaTobis Teoriisa da
maTematikuri statistikis elementebi (Teoria da
amocanebi). gasworebulia SemCneuli uzustobani.
avtorebi madlobas uxdian yvelas, vinc mogvawoda
SeniSvnebi SemCneul xarvezebze.
5
Sesavali
qjswfmbej! dofcfcj/! brtjpnb! eb! Ufpsfnb/ ganvsazRvroT raime
cneba niSnavs_gadmovceT misi Sinaarsi sxva, ufro martivi,
adre SemoRebuli cnebebis saSualebiT. Aaqedan
gamomdinare, Tu raime cneba SemoRebulia adre
gansazRvruli cnebebis saSualebiT, maSin ismis kiTxva:
rogor ganisazRvros pirveli maTgani. amrigad, unda
gamoiyos iseTi cnebebi, romlebsac miviRebT ZiriTad,
pirvelad cnebebad da maTze dayrdnobiT ganisazRvros
yvela sxva cneba. aseTebia simravlis, wertilis, manZilis
da a.S. cnebebi.
davamtkicoT raime winadadeba (debuleba) niSnavs
vaCvenoT rom misi WeSmariteba gamomdinareobs adre
cnobili winadadebebidan (debulebebidan). aqedan
gamomdinare, Tu raime winadadeba damtkicebulia adre
cnobili winadadebebis saSualebiT, maSin ismis kiTxva:
rogor davamtkicoT pirveli maTgani. Aamrigad, unda
gamoiyos iseTi winadadebebi, romlebsac miviRebT
daumtkiceblad da maTze dayrdnobiT damtkicdes yvela
sxva winadadeba.
winadadebas, romelic daumtkiceblad miiReba, aqsioma
ewodeba.
winadadebas, romlis WeSmarireba mtkicdeba, Teorema
ewodeba.
Teoremebis damtkicebis dros gamoiyeneba cnebebi,
aqsiomebi da adre damtkicebuli Teoremebi.
nbUfnbujlvsj! joevrdjjt! qsjodjqj/ maTematikis erT-erT
ZiriTad aqsiomas warmoadgens e.w. maTematikuri induqciis
principi, romelic gamoiyeneba naturalur ricxvebze
damokidebul debulebaTa dasamtkiceblad. es principi
SemdegSi mdgomareobs:
Tu naturalur n ricxvze damokidebuli winadadeba
marTebulia raime 1nn = , sawyisi mniSvnelobisaTvis, da im
daSvebidan, rom igi marTebulia n=k-saTvis (sadac 1nk ≥
nebismieri naturaluri ricxvia) gamomdinareobs, rom
winadadeba marTebulia agreTve n=k+1-saTvis, maSin
winadadeba marTebulia nebismieri 1nn ≥ naturaluri
ricxvisaTvis.
6
nbhbmjUj/!maTematikuri induqciis principis gamoyenebiT
davamtkicoT, rom 14 −n iyofa 3-ze, nebismieri naturaluri
n-isaTvis. bnpytob/ roca n=1, maSin cxadia 3141 =− iyofa 3-ze.
davuSvaT, rom 14 −k iyofa 3-ze, sadac k nebismieri
naturaluri ricxvia, da davamtkicoT, rom 14 1 −+k agreTve
iyofa 3-ze. marTlac
3)14(4344414414 1 +−=+−⋅=−⋅=−+ kkkk,
saidanac daSvebis Tanaxmad cxadia, rom 14 1 −+k iyofa 3-ze.
amrigad, maTematikuri induqciis principis Tanaxmad
winadadeba damtkicebulia.
bvdjmfcfmj!eb!tblnbsjtj!qjspcfcj/ maTematikuri msjeloba
warmoadgens erTimeoridan gamomdinare gamonaTqvamebis
erTobliobas. Tu gvaqvs ori A da B gamonaTqvami da A-dan gamomdinareobs B, am faqts simbolurad ase Caweren: BA⇒ .
TviT ⇒ simbolos logikuri gamomdinareobis simbolos
uwodeben.
Tu BA⇒ , maSin A-s ewodeba B-s sakmarisi piroba, B-s ki_A-s aucilebeli piroba.
magaliTad, piroba “n ricxvi iyofa 10-ze” aris
sakmarisi piroba imisa, rom n ricxvi gaiyos 5-ze, magram ar aris aucilebeli. amave dros piroba “n ricxvi iyofa 5-ze” aris aucilebeli piroba imisa, rom n ricxvi gaiyos 10-ze, magram ar aris sakmarisi.
Tu BA⇒ da AB ⇒ , maSin amboben, rom B aris A-s aucilebeli da sakmarisi piroba (agreTve, A aris B-s aucilebeli da sakmarisi piroba) da am faqts simbolurad
ase Caweren: BA ⇔ . TviT ⇔ simbolos logikuri
tolfasobis simbolos uwodeben.
magaliTad, imisaTvis, rom ricxvi unaSTod gaiyos 10-
ze, aucilebeli da sakmarisia, rom es ricxvi
bolovdebodes nuliT.
tjnsbwmf-!tjnsbwmjt!fmfnfouj/!rwftjnsbwmf-!tjnsbwmfUb!hbfsUjbofcb!eb!UboblwfUb/ simravlis cneba pirveladi cnebaa da amitom igi
ar ganisazRvreba. simravleze warmodgenas gvaZlevs raime
niSnis mixedviT gaerTianebul obieqtTa erToblioba.
magaliTad, SeiZleba vilaparakoT saqarTvelos umaRles
saswavlebelTa simravleze, mzis sistemis planetaTa
simravleze, qarTuli anbanis asoebis simravleze da a. S.
7
obieqtebs, romelTaganac Sedgeba simravle, am
simravlis elementebi ewodeba.
simravleebs aRniSnaven laTinuri anbanis asoebiT: A, B, C, D,K , xolo mis elementebs patara asoebiT: a, b, c, d,K . im faqts, rom a warmoadgens A simravlis elements,
simbolurad ase Caweren: Aa∈ (ikiTxeba “a ekuTvnis A-s”), xolo Tu a ar warmoadgens A-s elements, maSin weren:
Aa∉ (ikiTxeba “a ar ekuTvnis A-s”). simravle mocemulia, Tu nebismier obieqtze SeiZleba
iTqvas warmoadgens Tu ara igi am simravlis elements.
simravle, romlis elementebia a, b, c,K aRiniSneba ase: a, b, c,K , xolo simravlis yvela im x elementTa
simravle, romlebic akmayofileben raime P pirobas ase: Px . magaliTad, yvela im naturalur ricxvTa simravle,
romlebic naklebia 1000-ze ase aRiniSneba: 1000, <∈ xNxx .
simravles, romelic arcerT elements ar Seicavs
carieli simravle ewodeba da Ø simboloTi aRiniSneba.
magaliTad, mzeze mcxovreb adamianTa simravle da 012 =+x
gantolebis namdvil amonaxsnTa simravle carieli
simravleebia.
A simravles ewodeba B simravlis qvesimravle, Tu A simravlis yoveli elementi ekuTvnis B simravles da
weren BA ⊂ (ikiTxeba: ”A qvesimravlea B –si”). Tu A simravle ar aris B simravlis qvesimravle, maSin weren
BA ⊄ .
magaliTad, Tu A warmoadgens paralelogramTa
simravles, xolo B-oTxkuTxedebis simravles, maSin BA⊂ .
miRebulia, rom carieli simravle nebismieri A simravlis qvesimravlea, e. i. Ø A⊂ . cxadia, rom nebismieri A simravle Tavisi Tavis
qvesimravles warmoadgens, e. i. AA⊂ .
Tu A simravle B simravlis qvesimravlea, xolo B-Si arsebobs erTi elementi mainc, romelic A-s ar ekuTvnis, maSin A-s ewodeba B-s sakuTrivi qvesimravle.
magaliTad, Tu 3,2,1=A , xolo 5,3,2,1=B , maSin A aris B-s sakuTrivi qvesimravle.
Tu BA ⊂ da AB ⊂ , maSin A da B simravleebs toli
ewodeba da weren A=B.
8
ori A da B simravlis yvela im elementTa simravles,
romlebic mocemuli simravleebidan erT-erTs mainc
ekuTvnis, A da B simravleebis gaerTianeba ewodeba da
BAU simboloTi aRiniSneba.
ori A da B simravlis yvela im elementTa simravles,
romlebic erTdroulad orive mocemul simravles
ekuTvnian, A da B simravleebis TanakveTa ewodeba da BAI
simboloTi aRiniSneba.
or A da B simravles urTierTaragadamkveTi (Tanaukve-
Ti) ewodeba, Tu maTi TanakveTa carieli simravlea.
A da B simravleTa sxvaoba ewodeba A simravlis yvela
im elementis simravles, romlebic B simravles ar
ekuTvnian da A \ B simboloTi aRiniSneba. magaliTad, Tu 5,4,3,2,1=A , xolo 7,5,3,1=B , maSin
7,5,4,3,2,1=BAU , 5,3,1=BAI , 4,2\ =BA da 7\ =AB .
advilia Cveneba, rom moqmedebebs simravleebze gaaCniaT
Semdegi Tvisebebi:
1. ABBA UU = , ABBA II = (gadanacvlebadoba),
2. ( ) ( ) CBACBA UUUU = , ( ) ( ) CBACBA IIII = (jufdeba-
doba),
3. ( ) ( ) ( )CABACBA IUIUI = (distribuciuloba).
A simravleSi elementebis raodenoba n(A) simboloTi
aRiniSneba. magaliTad A=1;3;5;7 simravlisaTvis n(A)=4. simravleebs Soris damokidebulebis TvalsaCinod
warmodgenis mizniT gamoiyeneba e. w. venis diagramebi _
simravleebs raime wris saSualebiT gamovsaxavT.
vTqvaT A da B aracarieli simravleebia.
Tu BA ⊄ , AB ⊄ da Ø≠BAI , maSin wreebiT
gamosaxuli A da B simravleebis TanakveTa am
wreebis saerTo nawilia, romelic naxazze
daStrixulia.
am simravleTa gaerTianebaa daStrixuli
simravle.
advilia Semowmeba (venis diagramebidan es naTlad
Cans), Tu A da B nebismieri ori sasruli simravlea, maSin
( ) ( ) ( ) ( )BAnBnAnBAn IU −+= .
AUB
BA
A∩B
A B
9
aseve, Tu A, B da C sasruli simravleebia, maSin
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )+−−−++= CBnCAnBAnCnBnAnCBAn IIIUU
+ ( )CBAn II . nbhbmjUj/!klasSi 20 moswavle fexburTiTaa gatacebuli,
15 _ CogburTiT da 8 erTdroulad oriveTi. ramdeni
moswavlea klasSi, Tu yoveli moswavle sportis am
saxeobebidan erTiT mainc aris gatacebuli?
bnpytob/!vTqvaT A aris simravle im moswavleebisa, rom-
lebic fexburTiT arian gatacebuli, xolo B _ romlebic
CogburTiT arian gatacebuli. pirobiT ( ) =BAn I 8. zemoT-
moyvanili formulis ZaliT
( ) =BAn U 20+15-8=27.
amrigad, klasSi aris 27 moswavle.
Tftbcbnjtpcb/!flwjwbmfouvsj!tjnsbwmffcj/ vTqvaT, mocemulia
A da B simravleebi da wesi, romlis saSualebiTac A simravlis yovel a elements Seesabameba B simravlis
erTaderTi b elementi. am SemTxvevaSi amboben, rom
mocemulia Sesabamisoba A simravlisa B simravleSi. b -s
uwodeben a elementis Sesabamiss.
A da B simravleebs Soris Sesabamisobas ewodeba urTi-
erTcalsaxa, Tu A simravlis yovel elements Seesabameba
erTaderTi elementi B simravlidan da B simravlis yove-
li elementi Seesabameba A simravlis erTaderT elements.
e. i. aseTi Sesabamisoba Seqcevadia.
A da B simravleebs ewodeba ekvivalenturi, Tu maT
Soris SeiZleba damyardes urTierTcalsaxa Sesabamisoba
da weren: A~B. magaliTad, naturalur ricxvTa K,3,2,1 da luw natu-
ralur ricxvTa K,6,4,2 simravleebi ekvivalenturia, rad-
gan maT Soris SeiZleba damyardes urTierTcalsaxa Sesa-
bamisoba Semdegnairad: yovel n naturalur ricxvs Sevusa-
bamoT 2n luwi ricxvi.
A simravles ewodeba sasruli, Tu igi aris carieli an
arsebobs iseTi naturaluri ricxvi n, rom A~ n,,3,2,1 K . am SemTxvevaSi vityviT, rom A simravlis elementTa ricxvi
aris n. cariel simravleSi elementTa ricxvi miRebulia
nulis tolad.
10
cxadia, rom ori sasruli simravle erTmaneTis ekviva-
lenturia maSin da mxolod maSin, roca maTi elementebis
ricxvi erTmaneTis tolia.
simravles ewodeba usasrulo, Tu igi sasruli ar aris.
magaliTad, naturalur ricxvTa simravle usasruloa.
rogorc zemoT vnaxeT, is Tavisi sakuTrivi luw ricxvTa
qvesimravlis ekvivalenturia. SevniSnoT, rom am TvisebiT
xasiaTdeba nebismieri usasrulo simravle, xolo sasrul
simravleebs es Tviseba ar gaaCniaT.
§1. obuvsbmvsj!sjdywfcj!eb!Uwmjt!tjtufnfcj!
J/! obuvsbmvsj!sjdywfcj/ naturaluri ricxvis cneba aris
maTematikis umartivesi, pirveladi cneba da ar ganisaz-
Rvreba sxva, ufro martivi cnebebis saSualebiT.
naturaluri ricxvebi Tvlis Sedegad miRebuli ricxve-
bia. naturalur ricxvTa simravle N asoTi aRiniSneba, e.i.
K,3,2,1=N
yoveli naturaluri ricxvi SeiZleba ganvixiloT ro-
gorc garkveuli, aracarieli, sasruli simravlis raode-
nobrivi maxasiaTebeli. magaliTad, sityva “ia”-Si asoebis
simravlis raodenobrivi maxasiaTebelia ricxvi “2”.
iseve rogorc yoveli aracarieli sasruli simravle
xasiaTdeba garkveuli naturaluri ricxviT, carieli
simravlec xasiaTdeba ricxviT “0”.
naturalur ricxvTa N simravlisa da 0-is gaerTi-
anebas arauaryofiT mTel ricxvTa simravle ewodeba da
0Z -iT aRiniSneba:
K,3,2,1,00 =Z .
cxadia, 0ZN ⊂ .
rogorc naturalur, aseve arauaryofiT mTel ricxvTa
simravles gaaCnia umciresi elementi, xolo udidesi_ar
gaaCnia. N simravlis umciresi elementia 1, 0Z simravlisa
ki_0.
zrdis mixedviT dalagebuli naturaluri ricxvebi
qmnian e. w. naturalur ricxvTa rigs.
gavecnoT xuT ZiriTad moqmedebas arauaryofiT mTel
ricxvebze: Sekrebas, gamoklebas, gamravlebas, gayofas da
axarisxebas.
11
1.! Tflsfcb/ m da n naturaluri ricxvebis jami ewodeba
ricxvs, romelic naturalur ricxvTa rigSi m-dan n erTeuliT marjvniv mdebareobs da m+n simboloTi aRiniS-
neba. jamis povnis operacias Sekreba ewodeba. SevniSnoT,
rom m+n=n+m. magaliTad, 2+3 aris ricxvi, romelic naturalur
ricxvTa 1,2,3,4,5,6,7,K rigSi 2-dan 3 erTeuliT marjvniv
mdebareobs, aseTi ki aris ricxvi 5, e. i. 2+3=5.
amave dros vigulisxmoT, rom nebismieri 0Zm∈ ricxvi-
saTvis m+0=0+m=m. cxadia, rom Tu m, n 0Z∈ , maSin 0Znm ∈+ .
imisaTvis, rom SevkriboT ramdenime naturaluri ricxvi,
saWiroa jer SevkriboT pirveli ori ricxvi, miRebul jams
davumatoT Semdegi ricxvi da a. S.
2. hbnplmfcb/ m da n ( nm ≥ ) arauaryofiT mTel ricxvTa
sxvaoba ewodeba iseT x ricxvs, romelic akmayofilebs
pirobas mxn =+ da nm − simboloTi aRiniSneba. m-s ewodeba saklebi, n-s ki maklebi. sxvaobis povnis operacias gamokleba
ewodeba.
3. hbnsbwmfcb/ m da n naturalur ricxvTa namravli ewodeba
iseT n SesakrebTa jams, romelTagan TiToeuli m-is tolia
da nm× , nm ⋅ , mn simboloTi aRiniSneba. e. i.
44 344 21 Ljer−
+++=⋅n
mmmnm .
SevniSnoT, rom mn=nm. SevTanxmdeT, rom nebismieri 0Zm∈ ricxvisaTvis
000 =⋅=⋅ mm .
cxadia, rom Tu 0, Znm ∈ , maSin 0Znm ∈⋅ . amave dros
0=⋅nm tolobidan gamomdinareobs, rom m=0 an n=0. imisaTvis, rom gadavamravloT ramdenime naturaluri
ricxvi, saWiroa jer gadavamravloT pirveli ori ricxvi,
miRebuli namravli gavamravloT Semdeg ricxvze da a. S.
4. hbzpgb/ 0Zm∈ da Nn∈ ricxvebis ganayofi ewodeba
iseT x ricxvs, romelic akmayofilebs pirobas mnx = da
m:n simboloTi aRiniSneba.
0-ze gayofa ar ganisazRvreba.
cxadia, rom naturalur ricxvTa simravleSi nebismieri
m da n ricxvebis ganayofi yovelTvis ar arsebobs.
12
SeiZleba vaCvenoT, rom nebismieri 0Zm∈ da Nn∈ ric-
xvebisaTvis moiZebneba 0, Zkp ∈ ricxvebi, romelTaTvisac
m=np+k, sadac nk <≤0 .
Tu k=0, amboben, rom m iyofa n-ze unaSTod, xolo Tu
0≠k , maSin m iyofa n-ze naSTiT k. 5. bybsjtyfcb/ m ricxvis n-uri xarisxi, sadac 0Zm∈ ,
Nn∈ , 1≠n ewodeba n TanamamravlTa namravls, romelTagan
TiToeuli m-is tolia da nm simboloTi aRiniSneba, e. i.
,43421 Kjer−
⋅=n
n mmmm 2≥n .
m-s xarisxis fuZe ewodeba, n-s ki_xarisxis maCvenebeli.
miRebulia, rom mm =1 da Tu 0≠m , 10 =m .
00 ar ganisazRvreba.
Sekrebas da gamoklebas I safexuris moqmedebebi ewode-
ba, gamravlebas da gayofas II safexurisa, xolo axarisxe-
bas III safexuris moqmedeba. Tu Sesasrulebelia ramdenime
moqmedeba, pirvel rigSi sruldeba ufro maRali safexu-
ris moqmedeba. erTi da imave safexuris moqmedebebi srul-
deba mimdevrobiT marcxnidan marjvniv. magaliTad,
=⋅+−=⋅+− 1653:67453:67 2
858027 =+−= .
imis aRsaniSnavad, rom moqmedebaTa Sesrulebis rigi
darRveulia, gamoiyeneba frCxilebi. am SemTxvevaSi pirvel
rigSi sruldeba frCxilebSi moTavsebuli moqmedebani.
magaliTad:
42:82:)53( ==+ .
JJ/! Uwmjt! tjtufnfcj/!radgan naturalur ricxvTa simravle
usasruloa, amitom SeuZlebelia yoveli maTganisaTvis gan-
sxvavebuli simbolos SerCeva. praqtikulad ufro mosaxer-
xebelia naturalur ricxvTa Caweris egreT wodebuli pozi-
ciuri sistemebi. es sistemebi gulisxmoben sasruli rao-
denobis simboloTa meSveobiT Caiweros nebismieri natura-
luri ricxvi, simboloTa urTierTmdebareobis (poziciis)
gaTvaliswinebiT. imisda mixedviT, Tu ramden ZiriTad
simbolos avirCevT, gveqneba ricxvis Caweris `orobiTi~;
`rvaobiTi~; `aTobiTi~ da a.S. sistemebi yvelaze ufro
gavrcelebulia aTobiTi sistema, sadac gamoiyeneba Z0
simravlis aTi elementi: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9, romelTac cifrebi
ewodeba. magaliTad, ricxvi 7256 Sedgeba oTxi cifrisagan,
13
romlebic Tavisi mdebareobis (poziciis) mixedviT miuTi-
Teben, rom ricxvi Sedgeba 6 erTeulis, 5 aTeulis, 2
aseulis da 7 aTaseulisagan, e.i. ricxvi 7256 gaSlili
formiT ase warmoidgineba
7256 = 7⋅103 + 2⋅102 + 5⋅10 + 6 aTobiTi sistemis garda ZiriTadad xmarebaSia agreTve
`orobiTi~ da `rvaobiTi~ sistemebi. orobiTi sistemis
SemoReba dakavSirebulia eleqtronul-gamomTvleli manqa-
nis elementebis or mdgrad mdgomareobasTan – sadeni an
atarebs dens, an ar atarebs, rac mxolod ori ZiriTadi
simbolos gamoyenebis saSualebas iZleva. am sistemaSi
nebismieri ricxvis Casawerad gamoiyeneba Z0 simravlis
ori elementi: 0 da 1. magaliTad, sistemis fuZe `ori~
gamoisaxeba rogorc `10~. am ricxvisaTvis erTis mimatebiT
miiReba 11. e.i. ricxvi 3-is orobiTi Canaweri; kidev erTi
erTeulis damatebiT miviRebT ricxvs, romlis orobiT
sistemaSi Casawerad saWiroa axali Tanrigis damateba, ris
Sedegadac miviRebT 100-s, ricxvi 4-is orobiT Canawers da
a.S. naturalur ricxvTa pirveli 15 elementis orobiTi
Canawe-ri moyvanilia Semdeg cxrilSi*:
110 = 12 510 = 1012 910 = 10012 1310 = 11012
210 = 102 610 = 1102 1010 = 10102 1410 = 11102
310 = 112 710 = 1112 1110 = 10112 1510 = 11112
410 = 1002 810 = 10002 1210 = 11002
ricxvis aTobiTi sistemidan orobiTSi gadayvanis
algoriTmi sruldeba fuZeze – 2-ze, mimdevrobiT gayofis
gziT. magaliTad 962-sTvis gvaqvs:
* indeqsi miuTiTebs sistemis fuZes.
14
gayofis Sedegad miRebuli 0,1,0,0,0,0,1,1,1,1 naSTebis mimed-
vroba, aRebuli Sebrunebuli rigiT, gvaZlevs orobiT
sistemaSi ricxv 962-is gamosaxulebas, e.i.
96210 = 11110000102.
aRniSnuli ricxvi gaSlili formiT Semdegnairad
Caiwereba:
1·29+1·28+1·27+1·26+0·25+0·24+0·23+0·22+1·21+0·20. rogorc aqedan Cans ricxvis orobiTi Canaweri Seicavs
cifrTa gacilebiT met raodenobas, vidre aTobiTi, rac
ricxvis zrdasTan erTad ufro SesamCnevi xdeba.
magaliTad, advilia Semowmeba, rom
385110 = 1111000010112.
savsebiT analogiurad, ricxvis aTobiT sistemidan
rvaobiTSi gadasayvanad, sadac gamoiyeneba Z0 simravlis 8
elementi: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, mivmarTavT axal fuZeze – 8-ze
mimdevrobiT gayofas:
2
0 0
8 1
8
0
960 120 8
962 8
120 152
7
8
1
1
1
0 0
6 3
14 7
30 15
2
60 30
22
120 60
240 120
2
1
962 481 2
962 2
480 2400
0
0
0
0
2
2
1
2
1 2 1
2
2
15
e. i. 96210 = 17028.
rogorc ukve aRiniSna, eleqtronul-gamomTvlel manqana-
Si ricxvebi Caiwereba orobiTi sistemiT, Tumca manqanaSi
CasaSvebad gamzadebuli sawyisi monacemebi yovelTvis
aTobiT sistemaSia mocemuli. maTi orobiT sistemaSi
gadasayvanad ufro mosaxerxebelia isini jer rvaobiT
sistemaSi CavweroT, Semdeg ki TiToeuli cifri
SevcvaloT zemoT moyvanili cxrilis meSveobiT orobiTi
CanaweriT, amasTan unda vigulisxmoT, rom TiToeul
cifrs sami Tanrigi (triada) Seesabameba, garda
SesaZlebelia ukiduresi marcxena cifrisa, Tu igi oTxze
naklebia.
magaliTad: radgan 210=0102; 010=0002; 710=1112; 110=12, amitom 96210 =17028=1.111.000.0102.
Zveli fuZidan axal fuZeze gadasvlis operacias `kodire-
ba~ ewodeba, xolo Sebrunebul operacias _ `dekodireba~.
dekodirebis operacia sruldeba Semdegnairad:
1111000 0102 = 1⋅29 + 1⋅28 + 1⋅27 + 1⋅26 + 0⋅25 + 0⋅24 + 0⋅23 + 0⋅22 + +1⋅21 + 0⋅20 = 512+256+128+64+0+0+0+0+2+0=96210. an rvaobiTi sistemis gamoyenebiT SeiZleba misi Sesruleba
ufro swrafad:
1⋅111⋅000⋅0102 = 17028 = 1⋅83 + 7⋅82 + 0⋅81 + 2⋅80 = 512+448+2=96210 SemdgomSi visargeblebT mxolod aTobiT sistemaSi Cawerili
ricxvebiT.
§2. hbzpgbepcjt!ojTofcj!
0, 2, 4, 6 da 8 cifrebs luwi ewodeba, xolo cifrebs 1,
3, 5 , 7 da 9_kenti.
3.f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 2-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romelic luwi cifriT bolovdeba.
0Zm∈ ricxvs, romelic 2-ze iyofa, luwi ricxvi
ewodeba. yoveli luwi ricxvi SeiZleba Caiweros m=2k saxiT, sadac 0Zk ∈ .
0Zn∈ ricxvs, romelic 2-ze ar iyofa, kenti ricxvi
ewodeba. yoveli kenti n ricxvi SeiZleba Caiweros n=2k+1 saxiT, sadac 0Zk∈ .
4.f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 3-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romlis cifrTa jami iyofa 3-ze.
16
magaliTad, 1956 iyofa 3-ze, radgan 1+9+5+6=21 iyofa 3-
ze.
5.f!hbzpgbepcjt! ojTboj/ imisaTvis, rom ricxvi, romelic
Seicavs aranakleb sam cifrs, gaiyos 4-ze, saWiroa, rom
bolo ori cifriT Sedgenili orniSna ricxvi iyofodes 4-
ze.
magaliTad, 25436 iyofa 4-ze, radgan 36 iyofa 4-ze,
agreTve 1700 iyofa 4-ze, radgan igi ori nuliT bolovdeba.
6.f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ xuTze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romelic bolovdeba 0-iT an 5-iT.
7.f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 6-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romelic luwia da iyofa 3-ze.
magaliTad, 216 iyofa 6-ze, radgan igi luwia da 2+1+6=9
iyofa 3-ze.
:.f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 9-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romlis cifrTa jami iyofa 9-ze.
magaliTad, 1791 iyofa 9-ze, radgan 1+7+9+1=18 iyofa 9-
ze.
21.f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 10-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romelic 0-iT bolovdeba.
22.f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 11-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romlis kent adgilebze mdgom cifrTa jami udris
luw adgilebze mdgom cifrTa jams, an gansxvavdeba
ricxviT, romelic iyofa 11-ze.
magaliTad, 1562 iyofa 11-ze, radgan 1+6=5+2. agreTve
19272506 iyofa 11-ze, radgan 1+2+2+0=5, 9+7+5+6=27 da 27-5=22
iyofa 11-ze.
§3. nbsujwj!eb!Tfehfojmj!sjdywfcj/!vejeftj!!tbfsUp!hbnzpgj/!vndjsftj!tbfsUp!kfsbej!
hbotbSwsfcb/ n naturaluri ricxvis gamyofi ewodeba
iseT m naturalur ricxvs, romelzedac n iyofa unaSTod.
cxadia, rom nebismieri naturaluri ricxvis gamyofTa
simravle sasrulia. magaliTad, 12-is gamyofTa simravlea
1, 2, 3, 4, 6, 12.
SevniSnoT, rom nebismieri naturaluri ricxvi unaSTod
iyofa 1-ze da Tavis Tavze. amrigad, 1-isagan gansxvavebul
yovel naturalur ricxvs ori gamyofi mainc aqvs.
17
hbotbSwsfcb/ naturalur ricxvs ewodeba martivi, Tu
mas mxolod ori gamyofi aqvs, xolo_Sedgenili, Tu misi
gamyofTa ricxvi orze metia.
magaliTad, 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19_martivi ricxvebia,
xolo 4, 6, 8, 9, 10, 12, 14, 15_Sedgenili. ricxvi 1 arc
martivia da arc Sedgenili. mtkicdeba, rom rogorc
martiv ricxvTa simravle, ise Sedgenil ricxvTa simravle
usasruloa.
vityviT, rom ricxvi daSlilia martiv mamravlebad, Tu
igi warmodgenilia martiv ricxvTa namravlis saxiT.
SeiZleba vaCvenoT, rom nebismieri Sedgenili ricxvi
iSleba martiv mamravlebad da es daSla erTaderTia.
Sedgenili ricxvis martiv mamravlebad dasaSlelad
saWiroa gavyoT es ricxvi umcires martiv gamyofze,
miRebul ganayofs moveqceT analogiurad da a. S., vidre
ganayofSi ar miviRebT 1-s. magaliTad, 420:2=210, 210:2=105,
105:3=35, 35:5=7, 7:7=1. martiv mamravlebad daSlis algoriTmi
mosaxerxebelia Caiweros Semdegnairad:
75322
1735
105210420
sadac vertikaluri xazis marjvniv gvaqvs saZiebeli
martivi mamravlebi. amrigad, daSlas eqneba saxe:
420=2 ⋅2 ⋅3 ⋅5 ⋅7 hbotbSwsfcb/ ramdenime naturaluri ricxvis saerTo
gamyofi ewodeba ricxvs, romelic TiToeuli maTganis
gamyofs warmoadgens.
magaliTad, 18-is, 24-isa da 36-is saerTo gamyofebia: 1, 2,
3 da 6.
hbotbSwsfcb/ knm ,,, K naturaluri ricxvebis udidesi
saerTo gamyofi ewodeba maT saerTo gamyofebs Soris
udidess da D( knm ,,, K ) simboloTi aRiniSneba.
gansaxilveli ricxvebis saerTo gamyofTa simravle
warmoadgens maT gamyofTa simravleebis TanakveTas; es
simravle sasrulia da misi udidesi elementi aris am
ricxvebis udidesi saerTo gamyofi.
magaliTad, D(18, 24, 36)=6.
18
udidesi saerTo gamyofis mosaZebnad saWiroa es
ricxvebi davSaloT martiv mamravlebad, amovweroT maTi
saerTo mamravlebi da gadavamravloT. magaliTad,
3222
136
1224
3322
139
1836
e. i. 24=2 ⋅2 ⋅2 ⋅3 da 36=2 ⋅2 ⋅3 ⋅3, amitom D(24,36)=2 ⋅2 ⋅3=12. radgan 24-isa da 36-is gaSlaSi ricxvi 2 saerTo mamravlad Sedis
2-jer, xolo 3 erTxel.
hbotbSwsfcb/ or naturalur ricxvs ewodeba
urTierTmartivi, Tu maTi udidesi saerTo gamyofi 1-is
tolia.
ase magaliTad, radgan D(18,25)=1, amitom 18 da 25
urTierTmartivi ricxvebia.
hbotbSwsfcb/ n naturaluri ricxvis jeradi ewodeba
iseT m naturalur ricxvs, romelic n-ze iyofa unaSTod.
nebismieri naturaluri ricxvis jeradTa simravle
usasruloa, mis umcires elements warmoadgens TviT es ricxvi,
xolo udidesi elementi ar gaaCnia. magaliTad, 12-is jeradTa
simravlea K,48,36,24,12 .
hbotbSwsfcb/ ramdenime naturaluri ricxvis saerTo
jeradi ewodeba ricxvs, romelic TiToeuli maTganis
jerads warmoadgens.
magaliTad, 18-is, 24-isa da 36-is saerTo jeradebia: 72,
144, 216,K
hbotbSwsfcb/ knm ,,, K naturaluri ricxvebis umcire-
si saerTo jeradi ewodeba maT saerTo jeradTa Soris
umciress da K( knm ,,, K ) simboloTi aRiniSneba.
gansaxilveli ricxvebis saerTo jeradTa simravle
warmoadgens maT jeradTa simravleebis TanakveTas. es
simravle usasruloa, magram arsebobs misi umciresi
elementi da igi am ricxvebis umciresi saerTo jeradis
tolia. magaliTad, K(18, 24, 36)=72. ramdenime ricxvis umciresi saerTo jeradis mosaZebnad
saWiroa es ricxvebi davSaloT martiv mamravlebad,
amovweroT erT-erTi maTganis yvela mamravli da
mivuweroT maT meore ricxvis is mamravlebi, romlebic
aklia amoweril mamravlebs, Semdeg mivuweroT mesame
19
ricxvis is mamravlebi, romlebic aklia ukve amoweril
mamravlebs da a. S. mocemuli ricxvebis umciresi saerTo
jeradi udris yvela amoweril mamravlTa namravls.
magaliTad, 24=2 ⋅2 ⋅2 ⋅3, 36=2 ⋅2 ⋅3 ⋅3, amitom K(24, 36)=2 ⋅2 ⋅2 ⋅3 ⋅3=72, radgan 24-is 2 ⋅2 ⋅2 ⋅3 gaSlas aklia erTi 3-
iani 36-is gaSlidan.
SevniSnoT, rom, Tu Nnm ∈, , maSin
mnnmKnmD =⋅ ),(),(
§4. nUfmj!sjdywfcj
naturalur ricxvTa N simravleSi yovelTvis
SesaZlebelia Sekrebis operaciis Sesruleba, e. i.
nebismieri ori naturaluri ricxvis jami kvlav
naturaluri ricxvia. rac Seexeba gamoklebas, es operacia
naturalur ricxvTa simravleSi yovelTvis ar sruldeba.
magaliTad, ar arsebobs naturaluri ricxvi, romelic
52 − operaciis Sedegia.
gamoklebis operacia rom yovelTvis SesaZlebeli iyos,
SemoviRoT e. w. mTeli uaryofiTi ricxvebi_naturaluri
ricxvebi aRebuli “_” niSniT. amrigad, -1, -2, -3,K mTeli
uaryofiTi ricxvebia. n da – n ricxvebs mopirdapire
ricxvebi ewodeba. e. i. 1 da –1, 2 da –2, 3 da –3 da a. S.
mopirdapire ricxvebia. miRebulia, rom Tu Nm∈ , maSin
( ) mm =−− . hbotbSwsfcb/ naturalur ricxvebs, maT mopirdapire
ricxvebs da nuls mTeli ricxvebi ewodeba.
mTel ricxvTa simravle Z asoTi aRiniSneba. cxadia,
rom ZN ⊂ . CavTvaloT, rom nebismieri arauaryofiTi
mTeli ricxvi metia nebismier mTel uaryofiT ricxvze,
xolo -m>-n ( Nnm ∈, ), Tu m<n. magaliTad, 3>-5, 0>-2, -3>-7.
SemoviRoT ZiriTadi moqmedebebi mTel ricxvebze.
1. Tflsfcb/ Tu orive Sesakrebi arauaryofiTi mTeli
ricxvia, maTi jami gansazRvrulia §1-Si. Tu Sesakrebi
ricxvebidan erTi mainc uaryofiTia, maSin Sekrebis
operacia ganisazRvreba Semdegnairad:
a) )()()( nmnm +−=−+− ;
b) mmm −=−+=+− )(00)( ;
20
g)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=
<−−
>−
=+−=−+
, ,0;),(
; ,)(
nmnmmn
nmnmmnnm
roca
roca
roca
sadac Nnm ∈, .
magaliTad, (-7)+(-3)=-(7+3)=-10; 4+(-9)=-(9-4)=-5.
imisaTvis, rom SevkriboT ramdenime mTeli ricxvi,
saWiroa jer SevkriboT pirveli ori ricxvi, miRebul jams
davumatoT Semdegi ricxvi da a. S.
2. hbnplmfcb/ a da b mTeli ricxvebis sxvaoba ewodeba
iseT x ricxvs, romelic akmayofilebs pirobas axb =+ da
ba − simboloTi aRiniSneba. SeiZleba vaCvenoT, rom
)( baba −+=− ; saidanac cxadia, rom mTel ricxvTa
simravleSi gamoklebis operacia yovelTvis sruldeba.
magaliTad, 2-5=2+(-5)=-(5-2)=-3.
3. hbnsbwmfcb/ arauaryofiT mTel ricxvTa gamravleba
gansazRvrulia §1-Si. Tu gadasamravlebeli ricxvebidan
erTi mainc uaryofiTia, maSin gamravlebis operacia
gansazRvrulia Semdegnairad:
a) )()()( mnnmnm −=−=− ;
b) mnnm =−− ))(( ;
g) ,0)(00)( =−⋅=⋅− mm
sadac Nnm ∈, .
magaliTad, ;6)23(2)3( −=⋅−=⋅− 2054)5)(4( =⋅=−− .
imisaTvis, rom gadavamravloT ramdenime mTeli ricxvi,
saWiroa jer gadavamravloT pirveli ori ricxvi,
miRebuli namravli gavamravloT Semdeg ricxvze da a. S.
4. hbzpgb/ a da 0≠b mTeli ricxvebis ganayofi
(fardoba) ewodeba iseT x ricxvs, romelic akmayofilebs
pirobas axb =⋅ da a:b simboloTi aRiniSneba.
0-ze gayofa ar ganisazRvreba.
SeiZleba vaCvenoT, rom Tu Nnm ∈, , maSin:
a) ):()(::)( nmnmnm −=−=− ;
b) nmnm :)(:)( =−− ;
g) 0)(:0 =−m .
magaliTad, 4)3:12(3:)12( −=−=− ; 5)2:10()2(:10 −=−=− ;
37:21)7(:)21( ==−− .
21
§5. Dwfvmfcsjwj!xjmbefcj/!sbdjpobmvsj!sjdywfcj
naturalur ricxvTa N simarvleSi yovelTvis
SesaZlebelia gamravlebis operaciis Sesruleba. e. i.
nebismieri ori naturaluri ricxvis namravli kvlav
naturaluri ricxvia. rac Seexeba gayofas_es operacia
naturalur ricxvTa simravleSi yovelTvios ar sruldeba.
magaliTad, ar arsebobs naturaluri ricxvi, romelic 3:7
operaciis Sedegia.
gayofis operacia rom yovelTvis SesaZlebeli iyos,
SemoviRoT e. w. wiladi ricxvebi. ricxvi, romelic
warmoadgens ricxvi 1-is n-ur nawils ( 1, ≠∈ nNn )
aRiniSneba n1 simboloTi. Tu aseTi nawili aRebulia m-
jer, maSin miRebuli ricxvi aRiniSneba nm
simboloTi.
miRebulia, rom nebismieri Nm∈ ricxvi SeiZleba Caiweros
1m
saxiTac. nm
saxis ricxvs, sadac Nnm ∈, , wiladi
ricxvi ewodeba. m-s wiladis mricxveli ewodeba, xolo n-s mniSvneli. Tu nm < , wilads wesieri ewodeba, xolo Tu
nm ≥ _arawesieri.
magaliTad, 52 wesieri wiladia, xolo
317
, 5
15 da
66
arawesieri.
Tu arawesieri wiladis mricxveli unaSTod iyofa
mniSvnelze, maSin wiladi naturalur ricxvs warmoadgens.
magaliTad, 5
15=3,
66=1.
Tu arawesieri wiladis mricxveli unaSTod ar iyofa
mniSvnelze, maSin igi SeiZleba warmovadginoT e. w. Sereuli
wiladis saxiT, romelic Sedgeba mTeli da wiladi
nawilisagan. mTeli nawili warmoadgens mricxvelis
mniSvnelze gayofis Sedegad miRebul ganayofs, wiladi
nawilis mricxvelia naSTi, xolo mniSvneli ucvlelia.
magaliTad, 532
513
= .
imisaTvis, rom Sereuli wiladi gadavaqcioT arawesier
wiladad, saWiroa mTeli gavamravloT mniSvnelze,
22
davumatoT mricxveli da davweroT mricxvelad, xolo
mniSvneli ucvlelad davtovoT. magaliTad,
725
7473
743 =
+⋅= .
nm
da mn wiladebs ewodeba urTierTSebrunebuli.
amboben, rom nm
da qp wiladebi tolia, Tu pnmq = .
magaliTad, 96
64= , radgan 6694 ⋅=⋅ . aqedan gamomdinareobs
wiladis ZiriTadi Tviseba: Tu wiladis mricxvelsa da
mniSvnels gavamravlebT an gavyofT nulisagan
gansxvavebul erTsa da imave ricxvze, amiT wiladis
sidide ar Seicvleba. magaliTad,
2418
21229
129
=⋅⋅
= ; 43
3:123:9
129
== .
xjmbefcjt!Tfebsfcb/ tolmniSvnelian wiladebs Soris is
aris meti, romlis mricxvelic metia, xolo
tolmricxvelian wiladebs Soris is, romlis mniSvnelic
naklebia. magaliTad,
97
94< ;
1310
1710
< .
sazogadod, wiladebi rom SevadaroT, saWiroa wiladis
ZiriTad Tvisebaze dayrdnobiT isini jer
gavaerTmniSvnelianoT. gaerTmniSvnelianebisaTvis saWiroa
movZebnoT mniSvnelebis umciresi saerTo jeradi, romelic
miviRoT saerTo mniSvnelad; TiToeuli wiladisaTvis
vipovoT e. w. damatebiTi mamravli, romelic miiReba
saerTo mniSvnelis gayofiT am wiladis mniSvnelze da
mricxvelebi gavamravloT Sesabamis damatebiT
mamravlebze. magaliTad, SevadaroT 154
da 185
; K(15, 18)=90.
pirveli wiladis damatebiTi mamravlia 90:15=6, xolo
meoris_90:18=5, amitom 9024
9064
154
=⋅
= da 9025
9055
185
=⋅
= . radgan
9025
9024
< , amitom 185
154< .
nprnfefcboj! xjmbefcf/ tolmniSvneliani wiladebi rom
SevkriboT, saWiroa SevkriboT maTi mricxvelebi da
23
davweroT mricxvelad, xolo mniSvneli ucvlelad
davtovoT. sxvadasxvamniSvneliani wiladebi rom
SevkriboT, saWiroa isini jer gavaerTmniSvnelianoT da
Semdeg SevkriboT. magaliTad,
1311
1374
137
134
=+
=+ ;
2419
242533
125
83
=⋅+⋅
=+ .
Sereuli wiladebi rom SevkriboT, saWiroa cal-calke
SevkriboT maTi mTeli da wiladi nawilebi. magaliTad,
857
8237
415
832 =
+=+ ;
1255
12174
121074
651
1273 ==
+=+ .
tolmniSvneliani wiladebi rom gamovakloT, saWiroa
gamovakloT maTi mricxvelebi da davweroT mricxvelad,
xolo mniSvneli ucvlelad davtovoT.
sxvadasxvamniSvneliani wiladebi rom gamovakloT, saWiroa
isini jer gavaerTmniSvnelianoT da Semdeg gamovakloT.
magaliTad,
115
1138
113
118
=−
=− ;
3613
364237
92
127
=⋅−⋅
=− .
SevniSnoT, rom wilad ricxvTa simravleSi gamoklebis
operacia yovelTvis ar sruldeba. imisaTvis, rom
gamokleba yovelTvis SesaZlebeli iyos, SemoviRoT e. w.
uaryofiTi wiladi ricxvebi. uaryofiTi wiladi
warmoadgens “_” niSniT aRebul Cveulebriv wilads, e. i.
_nm
saxis ricxvs, sadac Nnm ∈, . miRebulia, rom
nm
nm
nm
−=−
=−
.
magaliTad, 65
41− warmoadgens uaryofiT wilads.
marTlac:
127
127
12103
122531
65
41
−=−
=−
=⋅−⋅
=− .
24
Sereuli wiladebi rom gamovakloT, saWiroa cal-
calke gamovakloT maTi mTeli da wiladi nawilebi. Tu
maklebis wiladi nawili metia saklebis wilad nawilze,
maSin saklebis erTi erTeuli unda vaqcioT arawesier
wiladad. magaliTad,
1411
14671
732
213 =
−=− ;
1072
107142
107
1043
1072
525 =
−=−=− .
wiladebi rom gadavamravloT, saWiroa maTi
mricxvelebis namravli davweroT mricxvelad, xolo
mniSvnelebis namravli mniSvnelad. magaliTad,
3512
5743
54
73
=⋅⋅
=⋅ .
Sereuli wiladebi rom gadavamravloT, saWiroa isini
jer gadavaqcioT arawesier wiladebad da Semdeg
gadavamravloT. magaliTad,
81372826
1328
726
1322
753 =
⋅⋅
=⋅=⋅ .
wiladi rom wiladze gavyoT, saWiroa pirveli wiladi
gavamravloT meoris Sebrunebulze. magaliTad,
5524
56
114
65:
114
=⋅= .
Sereuli wiladebi rom gavyoT, saWiroa isini jer
gadavaqcioT arawesier wiladebad da Semdeg gavyoT.
magaliTad,
85
115
811
511:
811
512:
831 =⋅== .
SevniSnoT, rom wiladebze moqmedebani im SemTxvevaSi,
rodesac erTi wiladi mainc uaryofiTia, SeiZleba
Seicvalos moqmedebebiT dadebiT wiladebze, iseve,
rogorc mTel ricxvebze moqmedebani SeiZleba Seicvalos
moqmedebebiT naturalur ricxvebze. magaliTad,
32
96
92
94
92
94
−=−=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +−=−− ;
74
71
73
71
73
=+=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−− ;
25
73
75
53
75
53
=⋅=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛− ;
65
32:
95
32:
95
−=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛− .
hbotbSwsfcb/ nm
saxis ricxvebs, sadac Zm∈ da Nn∈ ,
racionaluri ricxvebi ewodeba.
racionalur ricxvTa simravle Q asoTi aRiniSneba.
cxadia, rom QZ ⊂ .
§6. bUxjmbefcj!
hbotbSwsfcb/ wilads, romlis mniSvnelia n10 , sadac
Nn∈ , aTwiladi ewodeba.
magaliTad, 100361
, 1000
7,
10105
− aTwiladebia, radgan
210100 = , 3101000 = da
11010 = .
aTwilads Cveulebriv mniSvnelis gareSe gamosaxaven.
weren mxolod mricxvels da marjvnidan mZimiT gamoyofen
imden cifrs, ramdeni nulicaa mniSvnelSi; amasTan, zogjer
saWiro xdeba win nulebis Cawera. magaliTad,
;61,3100361
= 007,01000
7= ; 5,10
10105
−=− .
aTwiladSi mZimis marjvniv mdgom cifrebs aTwiladi
niSnebi ewodeba.
wiladis ZiriTadi Tvisebidan gamomdinareobs, rom
aTwiladis sidide ar Seicvleba, Tu mas marjvniv
mivuwerT erT an ramdenime nuls. magaliTad,
12,7=12,70=12,7000.
Tu aTwiladSi mZimes gadavitanT erTi aTwiladi
niSniT marjvniv, aTwiladi gaizrdeba 10-jer, xolo mZimis
erTi aTwiladi niSniT marcxniv gadataniT aTwiladi 10-
jer Semcirdeba.
nprnfefcboj! bUxjmbefcf/ aTwiladebis Sekreba-gamokleba
sruldeba mTel ricxvebze moqmedebebis msgavsad, e. i.
sruldeba Sesabamisi Tanrigebis Sekreba-gamokleba.
magaliTad,
26
319,540 25,19069,521
+
862,68 308,93 17,162
−
aTwiladi rom aTwiladze gavamravloT, saWiroa
gadavamravloT isini, rogorc mTeli ricxvebi, ise rom
mZimes yuradReba ar mivaqcioT da miRebul namravlSi
marjvnidan mZimiT gamovyoT imdeni cifri, ramdeni
aTwiladi niSanicaa orive TanamamravlSi erTad.
magaliTad,
aTwiladi rom gavyoT mTelze, saWiroa jer aTwiladis
mTeli nawili gavyoT mTelze rac mogvcems ganayofis
mTel nawils (igi SeiZleba nulic aRmoCndes), Semdeg
vwerT mZimes, naSTs mivuwerT pirvel aTwilad niSans,
miRebul ricxvs vyofT gamyofze, rac mogvcems ganayofis
pirvel aTwilad niSans da yoveli Semdegi aTwiladi
niSnis misaRebad viqceviT analogiurad.
magaliTad,
aTwiladi rom gavyoT aTwiladze, saWiroa gamyofSi
mZime ukuvagdoT, xolo gasayofSi igi gadavitanoT
marjvniv imdeni aTwiladi niSniT, ramdeni aTwiladi
niSanic iyo gamyofSi (SesaZlebelia gasayofSi marjvniv
dagvWirdes nulebis miwera) da Semdeg SevasruloT gayofa.
magaliTad,
512,55 46269252
+
6,342,15
×
0 1818
10 63
12,79:08,64 =_
_9
_
1,08:8=0,1358
_
28 _24 40 _ 40
0
27
!!!!bUxjmbejt! hbebrdfwb! Dwfvmfcsjw! xjmbebe/ aTwiladi rom
gadavaqcioT Cveulebriv wiladad, saWiroa mZime
ukuvagdoT da miRebuli ricxvi davweroT mricxvelad,
xolo mniSvnelad aviRoT ricxvi gamosaxuli 1-iT da
marjvniv miwerili imdeni nuliT, ramdeni aTwiladi
niSanic iyo aTwiladSi.
magaliTad,
411
100251
10012525,1 === ;
100019019,0 = .
Dwfvmfcsjwj! xjmbejt! hbebrdfwb! bUxjmbebe/ imisaTvis, rom
Cveulebrivi wiladi gadavaqcioT aTwiladad, saWiroa
mricxveli gavyoT mniSvnelze.
SevniSnoT, rom gayofis procesi zogjer SeiZleba
usasrulod gagrZeldes. magaliTad, K777,097= ,
K545454,31163 = , K4166,4
1254 = .
amrigad, gayofis Sedegad SeiZleba miviRoT aTwiladi,
romlis aTwilad niSanTa raodenoba ragind didia. aseT
aTwilads usasrulo aTwiladi ewodeba. rogorc zemoT
moyvanili magaliTebidan Cans, usasrulo aTwiladSi
SeiZleba meordebodes erTi an ramdenime aTwiladi niSani.
hbotbSwsfcb/ usasrulo aTwilads, romlis erTi an
ramdenime cifri dawyebuli garkveuli adgilidan,
ucvlelad meordeba erTi da imave mimdevrobiT,
perioduli aTwiladi ewodeba, xolo cifrs an cifrTa
erTobliobas, romelic meordeba_periodi.
usasrulo perioduli aTwiladis Cawerisas, xSirad
periods frCxilebSi svamen. magaliTad, 0,777... =0,(7);
3,545454...=3,(54); 4,41666...=4,41(6). Tu periodul aTwiladSi
periodi iwyeba uSualod mZimis Semdeg, maSin aTwilads
0
256
153
_ 8,1432:6,4732,3:36,47 ==32
_128
_256
0
1300
_ 4,6325:208025,3:8,20 ==1950
1300_
28
wminda perioduli ewodeba, xolo winaaRmdeg
SemTxvevaSi_Sereuli perioduli.
vtbtsvmp! qfsjpevmj! bUxjmbejt! hbebrdfwb! Dwfvmfcsjw!xjmbebe/ yoveli usasrulo perioduli aTwiladi SeiZleba
gadavaqcioT Cveulebriv wiladad.
wminda perioduli aTwiladi Cveulebriv wiladad rom
gadavaqcioT, saWiroa periodi davweroT mricxvelad,
xolo mniSvnelad aviRoT imdeni cxrianiT gamosaxuli
ricxvi, ramdeni cifricaa periodSi. magaliTad,
1153
99453)45(,3 == .
Sereuli perioduli aTwiladi rom gadavaqcioT
Cveulebriv wiladad, saWiroa ricxvs mZimidan periodis
bolomde, gamovakloT ricxvi mZimidan periodamde da
miRebuli sxvaoba davweroT mricxvelad, xolo mniSvnelad
aviRoT ricxvi, romelic gamosaxulia imdeni cxrianiT,
ramdeni cifricaa periodSi da marjvniv miwerili imdeni
nuliT, ramdeni cifricaa mZimidan periodamde.
magaliTad,
55146
9902526
99022546)54(2,6 ==
−= .
amrigad, yoveli usasrulo perioduli aTwiladi
SeiZleba gadavaqcioT Cveulebriv wiladad. SeiZleba
vaCvenoT, rom yoveli Cveulebrivi wiladi gadaiqceva an
sasrul aTwiladad an usasrulo periodul aTwiladad.
kerZod:
a) Tu ukveci wiladis mniSvnels ar gaaCnia 2-isa da 5-
isagan gansxvavebuli martivi mamravli, maSin wiladi
gadaiqceva sasrul aTwiladad;
b) Tu ukveci wiladis mniSvnelis martiv mamravlebad
daSla ar Seicavs 2-sa da 5-s, maSin wiladi gadaiqceva
wminda periodul aTwiladad;
g) Tu ukveci wiladis mniSvnelis daSla sxva
mamravlebTan erTad Seicavs Tanamamravlad 2-s an 5-s,
maSin wiladi gadaiqceva Sereul periodul aTwiladad.
Tu gaviTvaliswinebT, rom yoveli sasruli aTwiladi
SeiZleba warmovadginoT, rogorc usasrulo perioduli,
periodiT nuli an periodiT 9, SeiZleba davaskvnaT, rom
nebismieri wiladi gamoisaxeba usasrulo perioduli
aTwiladis saSualebiT.
29
amrigad, racionaluri ricxvi Semdegnairadac SeiZleba
ganisazRvros: usasrulo periodul aTwilads
racionaluri ricxvi ewodeba.
§7. jsbdjpobmvsj!sjdywfcj/!obnewjmj!sjdywfcj!
zogierTi sidideebis gasazomad sakmarisi ar aris
racionaluri ricxvebi. kerZod, arseboben monakveTebi,
romelTa sigrZe racionaluri ricxviT ar gamoisaxeba.
aseTia magaliTad, im kvadratis diagonali, romlis
gverdis sigrZe erTeulis tolia. marTlac, Tu davuSvebT,
rom am kvadratis diagonalis sigrZe racionaluri
ricxviT gamoisaxeba, maSin igi warmoidgineba qp ukveci
wiladis saxiT da marTebulia toloba: 22
=⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛qp
.
aqedan, 22 2qp = , amitom
2p luwi ricxvia da maSasadame,
luwi iqneba p-c (radgan kenti ricxvis kvadrati
yovelTvis kentia). e. i. p=2k, sadac Nk ∈ da 22 2qp =
tolobidan miviRebT 2222 224 kqqk =⇒= ,
e. i. 2q luwi ricxvia da luwi iqneba q-c.
miviReT, rom p da q luwi ricxvebia, es ki
ewinaaRmdegeba daSvebas, rom qp ukveci wiladia.
amrigad, zemoTaRniSnuli kvadratis diagonalis sigr-
Zis gamosaxva racionaluri ricxviT SeuZlebelia. rogorc
vnaxeT racionalur ricxvTa simravleSi ar arsebobs
iseTi ricxvi, romlis kvadrati 2-is tolia. analogiurad
SegviZlia vaCvenoT, rom ar arsebobs racionaluri
ricxvebi, romelTa kvadratebia 3, 5, 6, 7 da a. S. aseTi
ricxvebi ekuTvnian e. w. iracionalur ricxvTa simravles.
radgan aseTi ricxvebi ar arian racionaluri, amitom
maTi warmodgena usasrulo perioduli aTwiladis saxiT
SeuZlebelia.
hbotbSwsfcb/ usasrulo araperiodul aTwilads
iracionaluri ricxvi ewodeba. iracionalur ricxvTa
simravle I asoTi aRiniSneba.
30
magaliTad, iracionaluria usasrulo aTwiladi
0,101001000100001...,
romlis CanawerSi pirveli 1-ianis Semdeg aris erTi nuli,
meore 1-ianis Semdeg_ori nuli da a. S.
hbotbSwsfcb/ racionalur da iracionalur ricxvTa
simravleebis gaerTianebas namdvil ricxvTa simravle
ewodeba da R asoTi aRiniSneba.
cxadia, rom zemoT ganxilul N, 0Z , Z, Q da R ricxvTa
simravleebs Soris arsebobs Semdegi damokidebule-
ba: RQZZN ⊂⊂⊂⊂ 0 .
obnewjm! sjdywUb! Tfebsfcb/ namdvil ricxvTa simravlis
gansazRvrebidan gamomdinareobs, rom yoveli namdvili
ricxvi an racionaluria an iracionaluri. radgan yoveli
racionaluri ricxvi SeiZleba warmovadginoT usasrulo
perioduli aTwiladis saxiT, xolo iracionaluri_
usasrulo araperioduli aTwiladis saxiT, amitom
SeiZleba davaskvnaT, rom yoveli namdvili ricxvi
SeiZleba warmovadginoT usasrulo aTwiladis saxiT
Semdegnairad:
K3210 , aaaaa = ,
sadac Za ∈0 , xolo yoveli ),3,2,1( L=kak warmoadgens erT-
erTs Semdegi cifrebidan 0, 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8 da 9.
or K3210 , aaaaa = da K3210 , bbbbb = namdvil ricxvs toli
ewodeba, Tu kk ba = nebismieri 0Zk ∈ -isaTvis.
vTqvaT, a da b arauaryofiTi namdvili ricxvebia.
amboben, rom a<b, Tu yoveli ki <≤0 -saTvis ii ba = da
kk ba < . Tu 0≥a , xolo b<0, maSin a>b. Tu a<0 da b<0, maSin a>b, roca ba −<− .
nprnfefcboj! obnewjm! sjdywfcf/ arauaryofiTi KK naaaax 210 ,=
ricxvis aTwiladi miaxloeba naklebobiT, sizustiT n101
ewodeba
naaaa K210 ,
ricxvs, xolo aTwiladi miaxloeba metobiT sizustiT n101
nnaaaa10
1 , 210 +K
ricxvs.
31
uaryofiTi KK naaaax 210 ,= ricxvis aTwiladi
miaxloeba naklebobiT (metobiT) sizustiT n101
-mde,
ewodeba naaaa K210 ,− ricxvis n101
sizustiT metobiT
(naklebobiT) miaxloebis mopirdapire ricxvs.
namdvili x ricxvis aTwiladi miaxloeba naklebobiT
sizustiT n101
-mde aRvniSnoT nx -iT, xolo metobiT nx′ -iT.
magaliTad, K24174,3=x ricxvis aTwiladi miaxloeba
sizustiT 4101
naklebobiT aris 2417,34 =x , xolo
metobiT_ 2418,34 =′x ; K7138,5−=x ricxvis aTwiladi
miaxloeba sizustiT 3101
naklebobiT aris 714,53 −=x ,
xolo metobiT_ 713,53 −=′x .
namdvil ricxvTa Sedarebis wesidan gamomdinareobs,
rom yoveli namdvili x ricxvisaTvis nn xxx ′≤≤ .
mtkicdeba, rom nebismieri x da y namdvili
ricxvebisaTvis arsebobs erTaderTi z namdvili ricxvi,
iseTi, rom yoveli 0Zn∈ ricxvisaTvis sruldeba
utoloba:
nnnn yxzyx ′+′≤≤+ .
aseT z ricxvs ewodeba x da y ricxvebis jami da
yx + simboloTi aRiniSneba.
mtkicdeba, rom nebismieri x da y arauaryofiTi
namdvili ricxvebisaTvis arsebobs erTaderTi z namdvili
ricxvi, iseTi, rom yoveli Nn∈ ricxvisaTvis sruldeba
utoloba:
nnnn yxzyx ′′≤≤ .
aseT z ricxvs ewodeba x da y ricxvebis namravli da
xy simboloTi aRiniSneba.
Tu ori namdvili ricxvidan erTi mainc uaryofiTia,
maSin maTi namravli ganimarteba Semdegnairad:
)()( xyyx −=− ,
xyyx =−− ))(( ,
32
sadac 0>x , 0>y .
ramdenime namdvili ricxvis jami da namravli
ganisazRvreba Sesabamisad ori namdvili ricxvis jamisa
da namravlis saSualebiT, iseve rogorc mTeli
ricxvebisaTvis.
namdvili ricxvebis gamokleba da gayofa
ganisazRvreba, rogorc Sesabamisad Sekrebisa da
gamravlebis Sebrunebuli moqmedebebi.
CamovayaliboT namdvil ricxvTa ZiriTadi Tvisebebi:
I. ebmbhfcjt!Uwjtfcfcj 1 . nebismieri ori a da b namdvili ricxvisaTvis
sruldeba erTi da mxolod erTi Semdegi
Tanafardobebidan:
a=b, a>b, a<b. 2. Tu a<b, moiZebneba iseTi c ricxvi, rom a<c<b. II. Tflsfcjt!Uwjtfcfcj! 1 . a+b=b+a (Sekrebis komutaciuroba) ; 2. (a+b)+c=a+(b+c) (Sekrebis asociaciuroba); 3. a+0=a; 4. a+(-a)=0 (a da –a mopirdapire ricxvebia); 5. Tu a=b, maSin a+c=b+c, sadac c nebismieria. III. hbnsbwmfcjt!Uwjtfcfcj/! 1 . ab=ba (gamravlebis komutaciuroba) ;
2. (ab )c=a(bc) (gamravlebis asociaciuroba); 3. aa =⋅1 ; 4. 00 =⋅a ; 5. Tu a=b, maSin ac=bc;
6. 11=⋅
aa , ( )0≠a , ( a da
a1 urTierTSebrunebuli
ricxvebia);
7. (a+b)c=ac+bc (Sekrebis distribuciuloba gamravle-
bis mimarT).
§8. sjdywjUj!xsgf/!sjdywjUj!Tvbmfefcj/!nbsUlvUyb!lppsejobuUb!tjtufnb!
wrfes, romelzedac fiqsirebulia raime O wertili
(saTave), arCeulia dadebiTi mimarTuleba da sigrZis
erTeuli (masStabi), ricxviTi RerZi anu ricxviTi wrfe
ewodeba (nax. 1).
33
ricxviTi RerZis yovel M wertils SeiZleba
SevusabamoT erTaderTi namdvili x ricxvi da piriqiT. es
urTierTcalsaxa Sesabamisoba SeiZleba damyardes Semdegi
wesiT: OMx = (OM monakveTis sigrZes), Tu O-dan M-saken mimarTuleba emTxveva RerZis mimarTulebas da
OMx −= _winaaRmdeg SemTxvevaSi. am x ricxvs M wertilis koordinati ewodeba. is faqti, rom x ricxvi M wertilis koordinatia, ase Caiwereba: )(xM . cxadia, rom O saTavis koordinatia nuli. mocemulia wertili RerZze
niSnavs, rom mocemulia wertilis koordinati.
SemdgomSi namdvil ricxvsa da mis Sesabamis wertils
RerZze gavaigivebT.
ganvixiloT namdvil ricxvTa simravlis zogierTi
qvesimravle, romelTac ricxviTi Sualedebi ewodebaT.
vTqvaT, a da b ori namdvili ricxvia da a<b. hbotbSwsfcb/ yvela im namdvil x ricxvTa simravles,
romlebic akmayofileben utolobas bxa ≤≤ , Caketili
Sualedi (segmenti) ewodeba da [a;b] simboloTi aRiniSneba,
e. i.
bxaRxxba ≤≤∈= ,:];[ .
analogiurad
] [ bxaRxxba <<∈= ,:;
simravles Ria Sualedi (intervali) ewodeba, xolo
[ [ bxaRxxba <≤∈= ,:; ,
] ] bxaRxxba ≤<∈= ,:;
simravleebs naxevrad Ria Sualedebi ewodeba.
a da b ricxvebs ganxiluli Sualedebis sazRvrebi an
boloebi ewodeba, xolo b-a ricxvs_Sualedis sigrZe.
hbotbSwsfcb/ yvela im namdvil x ricxvTa simravles,
romlebic akmayofileben utolobas ax ≥ , usasrulo
Sualedi ewodeba da [ [+∞,a simboloTi aRiniSneba, e. i.
[ [ axRxxa ≥∈=+∞ ,:; .
0 1 )(xM
1
nax. 1
34
usasrulo Sualedebs warmoadgenen agreTve Semdegi
simravleebi:
] [ axRxxa >∈=+∞ ,:; ,
] ] bxRxxb ≤∈=∞− ,:; ,
] [ bxRxxb <∈=∞− ,:; .
namdvil ricxvTa R simravlec usasrulo Sualeds
warmoadgens da igi ase aRiniSneba:
] [+∞∞−= ;R .
saerTo saTavisa da erTnairi masStabis mqone ori
urTierTperpendikularuli RerZi qmnis dekartis
marTkuTxa koordinatTa sistemas sibrtyeze. saerTo O saTaves koordinatTa saTave ewodeba, xolo
RerZebs_sakoordinato RerZebi. maT uwodeben agreTve
abscisTa Ox da ordinatTa Oy RerZebs. ganvixiloT sibrtyis nebismieri M wertili. misi
gegmilebi Ox da Oy RerZebze (nax. 2) Sesabamisad aRvni-SnoT xM -iT da yM -iT.
wertilis dekartis marTkuTxa x da y koordinatebi
ewodeba Sesabamisad xM da yM wertilis koordinatebs
saTanado RerZebze. x koordinats wertilis abscisa
ewodeba, xolo y-s ordinati. is faqti, rom M wertilis
koordinatebia x da y ase Caiwereba: M(x;y). zemoTqmulidan
Cans, rom sibrtyis yovel wertils Seesabameba namdvil
ricxvTa erTaderTi dalagebuli wyvili da piriqiT,
namdvil ricxvTa dalagebul wyvils Seesabameba sibrtyis
erTaderTi wertili. amrigad, sibrtyis wertilTa
simravlesa da namdvil ricxvTa dalagebuli wyvilebis
simravles Soris arsebobs urTierTcalsaxa Sesabamisoba.
sakoordinato RerZebi
sibrtyes oTx nawilad yofs,
am nawilebs meoTxedebs anu
kvadratebs uwodeben.
namdvil ricxvTa yvela
wyvilebis simravles ricxviTi
sibrtye ewodeba da 2R -iT
aRiniSneba. sibrtyes, romelze-
dac arCeulia koordinatTa
sistema, sakoordinato sibr-
tye ewodeba.
0 xM
yM
y
x
M I II
III IV
nax. 2
35
§9. obnewjmj!sjdywjt!npevmj!)bctpmvuvsj!nojTwofmpcb*!eb!njtj!Uwjtfcfcj
hbotbSwsfcb/ namdvili a ricxvis moduli (absoluturi
mniSvneloba) ewodeba TviT am ricxvs, Tu igi arauaryofi-
Tia, mis mopirdapire ricxvs, Tu igi uaryofiTia da
a simboloTi aRiniSneba, e. i.
⎩⎨⎧
<−
≥=
.0 ,;0 ,
aaaa
a Tu
Tu
magaliTad, 12 =12; 3− =3; 0 =0.
geometriulad namdvili ricxvis moduli warmoadgens
manZils ricxviTi wrfis saTavidan am ricxvis Sesabamis
wertilamde.
namdvili ricxvis modulis gansazRvrebidan uSualod
gamomdinareobs, rom aa =− ; aaa ≤≤− .
moviyvanoT modulis zogierTi Tviseba:
Ufpsfnb! 2/ ori ricxvis jamis moduli ar aRemateba am
ricxvebis modulebis jams, e. i.
baba +≤+ .
ebnuljdfcb/ ganvixiloT ori SemTxveva:
a) vTqvaT, 0≥+ ba , maSin bababa +≤+=+ .
b) vTqvaT, 0<+ ba , maSin ( ) =+−=+ baba
bababa +=−+−≤−+−= )()( .
SevniSnoT, rom es Teorema marTebulia SesakrebTa
nebismieri sasruli raodenobisaTvis.
Ufpsfnb!3/ Tu a da b namdvili ricxvebia, maSin:
baba −≤− .
ebnuljdfcb; gvaqvs bbaa +−= )( .
aqedan
bbaa +−≤ ,
anu
baba −≤− . (1)
Tu a -sa da b -s adgilebs SevucvliT, maSin (1)
utolobidan miviRebT:
abab −≤− , (2)
36
xolo, radgan abba −=− , (1) da (2)-dan gveqneba
baba −≤− .
Ufpsfnb! 4/ ori ricxvis namravlis moduli udris am
ricxvebis modulebis namravls, e. i.
baba ⋅=⋅ .
ebnuljdfcb/!!
a) Tu 0≥a da 0≥b , maSin bababa ⋅=⋅=⋅ .
b) Tu 0≥a da 0<b , maSin babababa ⋅=−⋅=⋅−=⋅ )()( .
g) Tu 0<a da 0≥b , maSin babababa ⋅=⋅−=⋅−=⋅ )()( .
d) Tu 0<a da 0<b , maSin babaabab ⋅=−−== ))(( .
SevniSnoT, rom es Teorema marTebulia TanamamravlTa
nebismieri sasruli raodenobisaTvis.
analogiurad mtkicdeba Semdegi Teorema:
Ufpsfnb!5/ a da b ricxvebis ( 0≠b ) fardobis moduli
am ricxvebis modulebis fardobis tolia, e. i. ba
ba= ,
sadac 0≠b .
§10. qspqpsdjfcj/!qspdfoufcj
hbotbSwsfcb/ ori fardobis tolobas dc
ba=
( 0≠b , 0≠d ), proporcia ewodeba. a -sa da d -s proporciis
kidura wevrebi, xolo b -sa da c -s Sua wevrebi ewodeba.
Tu dc
ba= proporciis orive mxares gavamravlebT bd –
ze, miviRebT bcad = . es toloba gamosaxavs proporciis
ZiriTad Tvisebas: proporciis kidura wevrebis namravli
udris Sua wevrebis namravls.
proporciis ZiriTadi Tvisebidan gamomdinareobs, rom
proporciis Sua wevri udris kidura wevrebis namravls
gayofils meore Sua wevrze, xolo kidura wevri ki_Sua
wevrebis namravls gayofils meore kidura wevrze. igive
Tvisebidan gamomdinareobs, rom proporciaSi SesaZlebe-
lia gadavanacvloT misi Sua an kidura wevrebi. magali-
Tad, proporciidan dc
ba= , miiReba Semdegi proporciebi:
37
ab
cd
db
ca
ac
bd
=== ; ; .
yoveli proporciidan, garkveuli gardaqmnebiT, SeiZle-
ba miviRoT e. w. warmoebuli proporciebi. magaliTad, Tu
dc
ba= proporciis orive mxares davumatebT 1-s, miviRebT:
ddc
bba
dc
ba +
=+
⇒+=+ 11 ; (1)
analogiurad, 1-is gamoklebiT miiReba Semdegi proporcia:
ddc
bba −=
−; (2)
Tu (1) tolobas wevr-wevrad gavyofT (2)-ze, gveqneba
dcdc
baba
−+
=−+
.
analogiurad miiReba Semdegi warmoebuli proporciebi:
dcdc
baba
dcc
baa
dcc
baa
+−
=+−
−=
−+=
+ ; ; .
upm!gbsepcbUb!Uwjtfcb/ vTqvaT, mocemulia ramdenime to-
li fardoba:
n
n
ba
ba
ba
=== L2
2
1
1 ,
maSin
n
n
n
n
bbbaaa
ba
ba
ba
++++++
====L
LL
21
21
2
2
1
1 .
ebnuljdfcb/ SemoviRoT aRniSvna kba
=1
1 , miviRebT
kbak
ba
n
n == ,,2
2 K ,
aqedan gvaqvs: kba 11 = , kbakba nn == ,,22 K .
am tolobebis wevr-wevrad SekrebiT miiReba
kbbbaaa nn )( 2121 +++=+++ LL .
aqedan
n
n
bbbaaak
++++++
=L
L
21
21 .
e. i.
38
n
n
n
n
bbbaaa
ba
ba
ba
++++++
====L
LL
21
21
2
2
1
1 .
qspqpsdjvmj!ebzpgb/ davyoT raime a ricxvi kmmm ,,, 21 K
dadebiTi ricxvebis proporciul nawilebad, niSnavs, vipo-
voT iseTi kaaa ,,, 21 K ricxvebi, romelTa jami a –s tolia
da Sesrulebulia piroba:
k
k
ma
ma
ma
=== L2
2
1
1 .
raime ricxvi rom davyoT mocemuli ricxvebis propor-
ciul nawilebad, saWiroa igi gavyoT mocemuli ricxvebis
jamze da ganayofi gavamravloT TiToeulze am ricxvebi-
dan.
nbhbmjUj/ ricxvi 72 davyoT 2-is, 3-isa da 7-is propor-
ciul nawilebad.
bnpytob/ vTqvaT, saZiebeli ricxvebia 21,aa da 3a , maSin
4212
772 ;1812
372 ;12732
272321 =
⋅==
⋅==
++⋅
= aaa .
qspdfoufcj/ ricxvis meased nawils misi procenti
ewodeba. ricxvis erTi procenti 1% simboloTi aRiniSneba,
xolo k procenti_ k % simboloTi.
procentebze ganixileba Semdegi sami tipis amocana:
1. sjdywjt! sbjnf! qspdfoujt! qpwob/ imisaTvis, rom vipovoT
ricxvis k %, saWiroa es ricxvi gavamravloT 100
k–ze.
magaliTad, 150-is 12% udris 18-s, radganac 1810012150 =⋅ .
2. sjdywjt! qpwob! qspdfoujt! tbTvbmfcjU/ imisaTvis, rom
vipovoT romeli ricxvis k %-s warmoadgens mocemuli ric-
xvi, saWiroa igi gavamravloT k
100–ze. magaliTad, ricxvi,
romlis 12% aris 18, udris 150-s, radgan 15012
10018 =⋅ .
3. psj!sjdywjt!qspdfouvmj!gbsepcjt!qpwob/ imisaTvis, rom
davadginoT erTi ricxvi meoris ramden procents Seadgens,
saWiroa maTi fardoba gavamravloT 100-ze. magaliTad 18
warmoadgens 150-is 12%-s, radgan 1210015018
=⋅ .
39
§11. ybsjtyj!nUfmj!nbDwfofcmjU!
ybsjtyj!obuvsbmvsj!nbDwfofcmjU/ Cven gansazRvruli gvaqvs
naturalurmaCvenebliani xarisxi, rodesac fuZe naturalu-
ri ricxvia. ganvazogadoT es cneba.
hbotbSwsfcb/ a ricxvis n –uri xarisxi, sadac Ra∈ ,
Nn∈ , 1≠n ewodeba n TanamamravlTa namravls, romelTa-
gan TiToeuli a –s tolia da na simboloTi aRiniSneba, e.i.
2 ; ≥⋅=−
naaaan
n43421 K
jer
.
a -s xarisxis fuZe ewodeba, n -s ki_xarisxis maCvenebeli.
miRebulia, rom aa =1.
SevniSnoT, rom dadebiTi ricxvis nebismieri natura-
lurmaCvenebliani xarisxi dadebiTia; uaryofiTi ricxvis
luwmaCvenebliani xarisxi dadebiTia, xolo kentmaCvenebli-
ani xarisxi_uaryofiTi.
davamtkicoT naturalurmaCvenebliani xarisxis zogier-
Ti Tviseba.
Ufpsfnb!2/ namravlis xarisxi udris TanamamravlTa xa-
risxebis namravls, e. i. nnn baab ⋅=)( .
ebnuljdfcb/! xarisxis gansazRvrebisa da namravlis Tvi-
sebebis safuZvelze gvaqvs nn
nnn
n babbbaaababababa =⋅⋅⋅=⋅⋅⋅⋅=⋅−−−43421 K43421 K
444 3444 21K
jerjerjer
)()()()(
am Teoremidan gamomdinareobs, rom nnn baba )( ⋅=⋅ .
e. i. tolmaCvenebliani xarisxebi rom gadavamravloT, sak-
marisia gadavamravloT am xarisxebis fuZeebi, xolo maCve-
nebeli ucvlelad davtovoT.
Ufpsfnb!3/ wiladis xarisxi mricxvelisa da mniSvnelis
xarisxebis fardobis tolia, e. i.
0 , ≠=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ b
ba
ba
n
nn
.
ebnuljdfcb/ xarisxis gansazRvrebis Tanaxmad:
40
n
n
n
n
n
n
ba
bbbaaa
ba
ba
ba
ba
=⋅⋅
=⋅=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−
−
−43421 K
48476K
43421L
jer
jer
jer
.
am Teoremidan gamomdinareobs, rom: n
n
n
ba
ba
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛= .
e. i. tolmaCvenebliani xarisxebi rom gavyoT, sakmarisia
gasayofis fuZe gavyoT gamyofis fuZeze, xolo maCvenebeli
ucvlelad davtovoT.
Ufpsfnb! 4/ tolfuZiani xarisxebis namravli udris
imave fuZian xarisxs, romlis maCvenebelic am xarisxebis
maCvenebelTa jamis tolia, e. i. nmnm aaa +=⋅ .
ebnuljdfcb/!xarisxis gansazRvrebis Tanaxmad: nm
nmnm
nm aaaaaaaaaaaa +
−+−−
=⋅=⋅⋅⋅=⋅ 43421 K43421K
43421K
jerjerjer
)()( .
Ufpsfnb!5/ xarisxi rom avaxarisxoT, saWiroa xarisxis
maCveneblebi gadavamravloT, xolo fuZe ucvlelad
davtovoT, e. i. mnnm aa =)( .
ebnuljdfcb/! xarisxis gansazRvrebisa da me-3 Teoremis
Tanaxmad:
mn
n
mmm
n
mmmnm aaaaaa ==⋅=
−
+++
−
4484476L
4434421 K
jer
jer
)( .
Ufpsfnb!6/ tolfuZiani xarisxebis ganayofi, roca fuZe
gansxvavdeba nulisagan da gasayofis maCvenebeli metia
gamyofisaze, udris imave fuZian xarisxs, romlis
maCvenebelic gasayofisa da gamyofis xarisxis
maCvenebelTa sxvaobis tolia, e. i.
) ,0( , nmaaaa nm
n
m>≠= −
.
ebnuljdfcb/ radgan nm > , amitom arsebobs iseTi
naturaluri k ricxvi, rom knm += . maSasadame,
nmkn
kn
n
kn
n
maa
aaa
aa
aa −
+
==⋅
== .
41
ybsjtyj! ovmpwboj!eb!vbszpgjUj! nUfmj! nbDwfofcmjU/ rogorc me-5 Teoremidan Cans, toloba:
nmn
ma
aa −= (1)
marTebulia maSin, roca nm > . im SemTxvevaSi, roca nm =
an nm < , (1) tolobis marjvena mxare gansazRvruli ar
aris, marcxena mxares ki azri aqvs. es garemoeba
gvkarnaxobs ganvsazRvroT xarisxi nulovani da
uaryofiTi mTeli maCvenebliT Semdegnairad:
hbotbSwsfcb/! nebismieri nulisagan gansxvavebuli
namdvili ricxvis nulovani xarisxi 1-is tolia, e. i.
)0( ,10 ≠= aa .
hbotbSwsfcb/!Tu Nn∈ da 0≠a , maSin n
n
aa 1
=−.
am gansazRvrebis Tanaxmad (1) toloba marTebulia maSinac,
roca nm ≤ . marTlac, Tu nm ≤ , maSin moiZebneba iseTi
0Zk ∈ ricxvi, rom kmn += da
nmkkkm
m
km
m
n
maa
aaaa
aa
aa −−
+ ===⋅
==1
.
advili Sesamowmebelia, rom naturalurmaCvenebliani
xarisxebisaTvis zemoT damtkicebuli Teoremebi
marTebulia nebismieri mTeli maCveneblisaTvis. magaliTad,
Tu Nn∈ da 0,0 ≠≠ ba , maSin
nnnnnnn
n bababaab
ab −−− ⋅=⋅===111
)(1)( ;
n
n
n
n
n
nn
n
ba
ab
ba
bab
a−
−−
===
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ 11
da a. S.
§12. sjdywjUj!hbnptbyvmfcboj/!dwmbejt!Tfndwfmj!hbnptbyvmfcboj!
bunebaSi vxvdebiT sxvadasxva tipis sidideebs, zogi
maTgani mocemul pirobebSi inarCunebs erTidaigive
ricxviT mniSvnelobas, zogi ki icvleba.
sidides ewodeba mudmivi, Tu igi mocemul pirobebSi
mxolod erT mniSvnelobas Rebulobs. magaliTad,
42
Tanamedrove kalendariT kviraSi dReebis ricxvi mudmivia
da udris 7-s, mudmivia agreTve samkuTxedis Siga kuTxeebis
jami da a. S.
sidides ewodeba cvladi, Tu igi mocemul pirobebSi
sxvadasxva ricxviT mniSvnelobebs Rebulobs. magaliTad
haeris temperatura, uhaero sivrceSi Tavisufali vardnis
siCqare, da a. S. cvladi sidideebia.
hbotbSwsfcb/ ricxvTa da im niSanTa erTobliobas,
romlebic gviCveneben, Tu ra moqmedebebi da ra
mimdevrobiT unda iqnas Sesrulebuli am ricxvebze,
ricxviTi gamosaxuleba ewodeba.
magaliTad, ricxviTi gamosaxulebebia:
1243417,0 ;2)5,11125(
2
−⋅+
⋅− da a. S.
miTiTebuli moqmedebebis SesrulebiT miviRebT ricxvs,
romelsac ricxviTi gamosaxulebis mniSvneloba ewodeba.
moyvanili ricxviTi gamosaxulebebidan meores azri ara
aqvs, radgan moqmedebaTa Sesrulebis procesSi gvxvdeba
nulze gayofa. sazogadod, yovel ricxviT gamosaxulebas
aqvs erTaderTi ricxviTi mniSvneloba an ara aqvs azri.
hbotbSwsfcb/ gamosaxulebas, romelic cvlads Seicavs,
cvladis Semcveli gamosaxuleba ewodeba.
cvladis Semcveli gamosaxulebis mniSvneloba
damokidebulia masSi Semavali cvladebis ricxviT
mniSvnelobebze.
magaliTad, yxyx
23
−+
gamosaxulebis mniSvneloba, roca
3=x da 1=y , aris 6, xolo roca 4=x da 2=y ,
gamosaxulebas azri ara aqvs. imisda mixedviT, Tu ramden
cvlads Seicavs gamosaxuleba, mas SeiZleba azri hqondes
(gansazRvruli iyos) ricxvTa raime simravleze, ricxvTa
wyvilebis, sameulebis da a. S. simravleze. zemoT
ganxiluli gamosaxuleba gansazRvrulia yvela im ),( yx
wyvilTa simravleze, sadac yx 2≠ .
erTidaimave cvladebis Semcveli gamosaxulebebis
mniSvnelobebs, gamoTvlils am cvladebis erTidaigive
ricxviTi mniSvnelobebisaTvis, Sesabamisi mniSvnelobebi
ewodeba. magaliTad, xy da yx − gamosaxulebaTa
Sesabamisi mniSvnelobebi roca 2 3 == yx aris 6 da 1.
43
hbotbSwsfcb/ or gamosaxulebas igivurad toli
ewodeba raime simravleze, Tu am simravleze orives azri
aqvs da maTi Sesabamisi mniSvnelobebi tolia.
magaliTad, 22 ba − da ( )( )baba +− igivurad toli
gamosaxulebebia, radgan maTi Sesabamisi mniSvnelobebi
tolia. or igivurad tol gamosaxulebas, SeerTebuls
tolobis niSniT, igiveoba ewodeba. amrigad, 22 ba − = ( )( )baba +− igiveobas warmoadgens. igiveobas
warmoadgens agreTve yoveli WeSmariti ricxviTi toloba.
gamosaxulebis Secvlas misi igivurad toli
gamosaxulebiT igivuri gardaqmna ewodeba.
§13. fsUxfwsj!eb!nsbwbmxfwsj
hbotbSwsfcb/ ramdenime Tanamamravlis namravls,
romelTagan TiToeuli aris ricxvi, an cvladis xarisxi
naturaluri maCvenebliT, erTwevri ewodeba.
magaliTad, erTwevrebia: 4232
83 ,75 ,6 caayxcb − .
hbotbSwsfcb/! erTwevrs, romlis pirveli mamravli
warmoadgens ricxvs, xolo yvela sxva Tanamamravli
gansxvavebuli cvladebis xarisxebia, standartuli saxis
erTwevri ewodeba.
zemoT moyvanili erTwevrebidan pirveli Cawerilia
standartuli saxiT, xolo meorisa da mesamis
standartuli saxe iqneba Sesabamisad yx335 da 43
83 ca− .
standartuli saxis erTwevris ricxviT mamravls
erTwevris koeficienti ewodeba. erTwevrebs ewodeba
msgavsi, Tu isini erTidaigivea an mxolod koeficientebiT
gansxvavdebian. magaliTad, yx2, yx28,0 da yx25− msgavsi
erTwevrebia. msgavsi erTwevrebis jami aris mocemul
erTwevrTa msgavsi erTwevri, romlis koeficienti udris
Sesakreb erTwevrTa koeficientebis jams.
erTwevris xarisxi ewodeba masSi Semavali cvladebis
xarisxis maCvenebelTa jams. magaliTad, 329 xab erTwevris
xarisxi aris 1+2+3=6.
hbotbSwsfcb/ ramdenime erTwevris jams mravalwevri ewodeba.
44
magaliTad, abxy 1,07 3 + da aabbaacba 235 22 −+− mraval-
wevrebia.
hbotbSwsfcb/ mravalwevrs, romlis TiToeuli wevri
Cawerilia standartuli saxiT da msgavsi wevrebi
Sekrebilia, standartuli saxis mravalwevri ewodeba.
zemoT moyvanili mravalwevrebidan pirveli
standartuli saxiT aris Cawerili, xolo meoris
standartuli saxea acba 34 2 − .
mravalwevris xarisxi, anu rigi ewodeba masSi Semavali
erTwevrebis xarisxebs Soris udidess. magaliTad,
122 32 ++− xyxxyz mravalwevris rigia 4.
ramdenime mravalwevri rom SevkriboT, saWiroa
SevkriboT maTSi Semavali yvela erTwevri.
mravalwevrs rom mravalwevri gamovakloT, saWiroa
saklebis wevrebs mivumatoT maklebis yvela wevri,
aRebuli mopirdapire niSniT.
mravalwevri rom erTwevrze gavamravloT, saWiroa
mravalwevris yoveli wevri gavamravloT erTwevrze da
miRebuli Sedegebi SevkriboT.
mravalwevri rom mravalwevrze gavamravloT, saWiroa
erT-erTi mravalwevri gavamravloT meoris yvela wevrze
da miRebuli Sedegebi SevkriboT.
mravalwevris mravalwevrze gayofa niSnavs iseTi mesame
mravalwevris (erTwevris) moZebnas, romelic gamravlebuli
gamyofze mogvcems gasayofs. SevniSnoT, rom es yovelTvis
ar aris SesaZlebeli.
imisaTvis, rom mravalwevri gavyoT mravalwevrze,
saWiroa moviqceT Semdegnairad: davalagoT orive
mravalwevri erTidaimave cvladis klebad xarisxebad;
ganayofis pirveli wevris misaRebad gasayofis pirveli
wevri gavyoT gamyofis pirvel wevrze; gasayofs
gamovakloT gamyofis da ganayofis pirveli wevris
namravli, rac mogvcems naSTs; miRebuli naSTi davalagoT
igive cvladis klebad xarisxebad; ganayofis meore wevris
misaRebad naSTis pirveli wevri gavyoT gamyofis pirvel
wevrze, pirvel naSTs gamovakloT gamyofisa da ganayofis
meore wevris namravli, rac mogvcems meore naSTs da a. S.
gayofis procesi SevwyvitoT, rogorc ki naSTis xarisxi
arCeuli cvladis mimarT naklebi gaxdeba gamyofis
xarisxze. kerZod, Tu naSTSi miviRebT nuls, maSin gayofa
sruldeba unaSTod.
45
nbhbmjUj/ 22243523 321284 yxyxyyxxyyx ++−+−
mravalwevri gavyoT yx +4 mravalwevrze.
bnpytob/ zemoT Camoyalibebuli wesis Tanaxmad
miviRebT:
amrigad,
( ) ( ) .234:321284 22422243523 yyxyxyxyxyxyyxxyyx −+=+++−+−
hbotbSwsfcb/ mravalwevrs, romelic mxolod erT
cvlads Seicavs, erTi cvladis Semcveli mravalwevri
ewodeba.
erTi cvladis Semcveli n –uri rigis mravalwevris
zogadi saxea:
nnnn
n axaxaxaxP ++++= −−
11
10)( L ,
sadac nn aaaa ,,,, 110 −K koeficientebi nebismieri namdvili
ricxvebia ( 00 ≠a ). nxa0 –s mravalwevris ufrosi wevri,
xolo na –s Tavisufali wevri ewodeba. Tu
mravalwevris ufrosi wevris koeficienti 1-is tolia,
maSin mas dayvanili saxis mravalwevri ewodeba.
hbotbSwsfcb/! erTi cvladis Semcveli mravalwevris
fesvi ewodeba cvladis im mniSvnelobas, romlisTvisac
mravalwevris mniSvneloba nulis tolia.
amgvarad, 0x aris )(xPn mravalwevris fesvi, Tu
0)( 0 =xPn . SeiZleba Cveneba, rom nebismieri )(xp da )(xt
mravalwevrebisaTvis moiZebneba iseTi )(xq da )(xr
mravalwevrebi, rom
)()()()( xrxtxqxp +⋅= , (1)
sadac )(xr mravalwevris xarisxi naklebia )(xt –is
xarisxze, an 0)( =xr . am SemTxvevaSi amboben, rom )(xp
223
223
44
yxyxyxyx
++
−
0
2828
32
32
yxyyxy
−−−−
−
32 28 yxy −−
245 312 yxyx +−
32223245 284312 yxyyxyxyxyx −−+++224 23
4
yyxyx
yx
−+
+
46
mravalwevri iyofa )(xt –ze naSTiT )(xr da ganayofi aris
)(xq . Tu 0)( =xr , maSin gayofa xdeba unaSTod.
Ufpsfnb! )cfv*/ )(xp mravalwevris ( )ax − orwevrze
gayofiT miRebuli r naSTi tolia )(xp mravalwevris
mniSvnelobisa, roca ax = , e. i. )(apr = .
ebnuljdfcb/ radgan ( )ax − warmoadgens pirveli xaris-
xis mravalwevrs, amitom gayofis Sedegad miRebuli naSTi
iqneba nulovani xarisxis mravalwevri, anu ricxvi da (1)
tolobis Tanaxmad gveqneba:
( ) raxxqxp +−⋅= )()( .
Tu am tolobaSi x –is nacvlad aviRebT a –s, miviRebT:
)())(()( aprraaaqap =⇒+−= .
Tfefhj/! imisaTvis, rom )(xp mravalwevri unaSTod
gaiyos )( ax − -ze aucilebeli da sakmarisia, rom a ricxvi
iyos )(xp –is fesvi.
ebnuljdfcb/ aucilebloba. vTqvaT, )(xp mravalwevri
unaSTod iyofa ( )ax − orwevrze. es imas niSnavs, rom
miRebuli naSTi 0=r . bezus Teoremis Tanaxmad ki )(apr = .
e. i. 0)( =ap .
sakmarisoba. vTqvaT 0)( =ap . bezus Teoremis Tanaxmad
)(apr = , amitom 0=r , e. i. )(xp unaSTod iyofa )( ax − –ze.
nbhbmjUj/ gayofis Seusruleblad vipovoT
1245)( 346 ++−+= xxxxxp mravalwevris ( 1+x ) orwevrze
gayofis Sedegad miRebuli naSTi.
bnpytob/!bezus Teoremis Tanaxmad
91)1(2)1()1(4)1(5)1( 346 =+−+−−−+−=−= pr .
§14. Tfnplmfcvmj!hbnsbwmfcjt!gpsnvmfcj/!nsbwbmxfwsjt!ebTmb!nbnsbwmfcbe
SemdgomSi dagvWirdeba ramdenime tipiuri igiveoba.
davamtkicoT zogierTi maTgani, romelTac Semoklebuli
gamravlebis formulebi ewodeba.
1. ( ) ( )( ) 22222 2 babababababababa ++=+++=++=+ .
e. i.
( ) 222 2 bababa ++=+ .
47
amrigad, ori gamosaxulebis jamis kvadrati udris
pirvelis kvadrats, plius gaorkecebuli namravli
pirvelisa meoreze, plius meore gamosaxulebis kvadrati.
2. ( ) ( )( ) 22222 2 babababababababa +−=+−−=−−=− , e. i.
( ) 222 2 bababa +−=− . amrigad, ori gamosaxulebis sxvaobis kvadrati udris
pirvelis kvadrats, minus gaorkecebuli namravli
pirvelisa meoreze, plius meore gamosaxulebis kvadrati.
3. ( ) ( ) ( ) ))(2( 2223 =+++=++=+ babababababa
=+++++= 322223 22 bababbabaa 3223 33 babbaa +++= ,
e. i.
( ) .33 32233 babbaaba +++=+
amrigad, ori gamosaxulebis jamis kubi udris
pirvelis kubs, plius gasamkecebuli namravli pirvelis
kvadratisa meoreze, plius gasamkecebuli namravli
pirvelisa meoris kvadratze, plius meore gamosaxulebis
kubi.
4. ( ) ( ) ( ) ))(2( 2223 =−+−=−−=− babababababa
=−++−−= 322223 22 bababbabaa 3223 33 babbaa −+−= ,
e. i.
( ) .33 32233 babbaaba −+−=−
amrigad, ori gamosaxulebis sxvaobis kubi udris
pirvelis kubs, minus gasamkecebuli namravli pirvelis
kvadratisa meoreze, plius gasamkecebuli namravli
pirvelisa meoris kvadratze, minus meore gamosaxulebis
kubi.
5. ( )( ) 2222 babababababa −=−+−=−+ ,
e. i.
( )( )bababa −+=− 22.
amrigad, ori gamosaxulebis kvadratebis sxvaoba udris
amave gamosaxulebebis jamis namravls maTsave sxvaobaze.
6. ( )( ) =+−++−=+−+ 32222322 babbaabbaabababa
33 ba += ,
48
e. i.
( ) )( 2233 babababa +−+=+ .
amrigad, ori gamosaxulebis kubebis jami udris maT
jams, gamravlebuls maTi sxvaobis arasrul kvadratze.
7. ( )( ) =−−−++=++− 32222322 babbaabbaabababa
33 ba −= ,
e. i.
( )2233 )( babababa ++−=− .
amrigad, ori gamosaxulebis kubebis sxvaoba udris maT
sxvaobas, gamravlebuls maTi jamis arasrul kvadratze.
mravalwevrze moqmedebebis Catarebisas xSirad
mosaxerxebelia maTi warmodgena ara standartuli saxiT,
aramed namravlis saxiT.
mravalwevris mamravlebad daSla niSnavs, am
mravalwevris warmodgenas misi igivurad toli namravliT.
Semoklebuli gamravlebis formulebi faqtiurad
warmoadgenen mravalwevris daSlas mamravlebad.
Semoklebuli gamravlebis formulebis garda
arseboben mravalwevris mamravlebad daSlis sxva
xerxebic. moviyvanoT zogierTi maTgani:
1. Tu mravalwevris yvela wevri Seicavs saerTo
mamravls, igi SeiZleba frCxilebs gareT gavitanoT.
magaliTad,
)25(36315 22223 xyyxxyyxxyyx −+=−+ .
am xerxs frCxilebs gareT gatanis xerxi ewodeba.
2. SeiZleba aRmoCndes, rom mravalwevris yvela wevrs
ar hqondes saerTo mamravli, magram isini gaaCndes
mravalwevris wevrTa calkeul jgufebs. Tu am mamravle-
bis frCxilebs gareT gatanis Semdeg frCxilebSi darCeba
erTnairi gamosaxuleba da mas frCxilebs gareT gavitanT,
mravalwevri daiSleba mamravlebad. magaliTad,
).32)(5()5(3 )5(2315210 22
babcabcabbcaacbababca
+−=−++−=−+−
am xerxs dajgufebis xerxi ewodeba.
3. zogjer mizanSewonilia mravalwevris zogierTi
wevris ramdenime Sesakrebis jamis saxiT warmodgena, an
mravalwevrisadmi axali wevris mimateba da gamokleba.
magaliTad,
49
),4)(3( )3(4)3(1243127 22
−−==−−−=+−−=+−
xxxxxxxxxx
).22)(22()2()2(
444422222222
22422444
xyyxxyyxxyyx
yxyyxxyx
−+++=−+=
=−++=+
4. erTi cvladis Semcveli mravalwevris mamravlebad
daSlisas, zogjer mosaxerxebelia gamoviyenoT Semdegi
Teorema: Tu erTi cvladis Semcvel mTelkoeficientebian
dayvanili saxis mravalwevrs gaaCnia mTeli fesvi, maSin
igi Tavisufali wevris gamyofs warmoadgens.
gavarCioT magaliTze mravalwevris mamravlebad
daSlis xerxi, romelic am Teoremas eyrdnoba.
nbhbmjUj/! davSaloT mamravlebad 562)( 235 −+−= xxxxp
mravalwevri.
pirvel rigSi SevamowmoT Tavisufali wevris –5, -1, 1, 5
gamyofebidan romeli warmoadgens )(xp mravalwevris
fesvs. e. i. mravalwevris erTaderTi mTeli fesvia 1=x .
bezus Teoremis Tanaxmad )(xp mravalwevri unaSTod
gaiyofa ( )1−x –ze. SevasruloT aRniSnuli gayofa
e. i. )55)(1(562 234235 ++−+−=−+− xxxxxxxx .
55
1234 ++−+
−
xxxx
x
xxx
5555
2
2
−−
−
34
34 2xxxx
−−
−
45
35 2xxxx
−−
−56 2 −+ x
56 2 −+ x
23
23 6xxxx
+−+− 5−
0 5555
−−
−xx
50
§15. n–vsj!ybsjtyjt!gftwj/!n .vsj!ybsjtyjt!bsjUnfujlvmj!gftwj
hbotbSwsfcb/ n –uri xarisxis fesvi a namdvili
ricxvidan, 1 , >∈ nNn , ewodeba iseT x ricxvs, romlis n –
uri xarisxi a –s tolia, e. i.
axn = . (1)
imis mixedviT, Tu rogori ricxvia n , gvaqvs Semdegi
SemTxvevebi.
1. vTqvaT, n kenti ricxvia, maSin (1) tolobas
akmayofilebs x –is erTaderTi namdvili mniSvneloba.
amrigad, kenti xarisxis fesvi arsebobs nebismieri a
namdvili ricxvidan da igi erTaderTia. mis aRsaniSnavad
gvaqvs n a _simbolo. n –s ewodeba fesvis maCvenebeli,
xolo a –s_fesvqveSa gamosaxuleba.
magaliTad, 283 = da 2325 −=− , radgan 823 = da
( ) 322 5 −=− .
2. vTqvaT, n luwi ricxvia.
Tu 0>a , maSin (1) tolobas akmayofilebs x –is mxolod ori namdvili mniSvneloba da isini
urTierTmopirdapire ricxvebs warmoadgenen. maT Soris
dadebiTi n a simboloTi aRiniSneba, xolo misi mopirda-
pire ricxvi Caiwereba - n a saxiT.
Tu 0=a , arsebobs erTaderTi n –uri xarisxis fesvi
a –dan, romelic n a simboloTi aRiniSneba. cxadia, rom
00 =n , radgan 00 =n.
Tu 0<a , maSin ar arsebobs iseTi namdvili x ricxvi, romelic (1) tolobas daakmayofilebs, e. i. luwi xarisxis
fesvi uaryofiTi ricxvidan namdvil ricxvTa simravleSi
ar arsebobs. sxvanairad rom vTqvaT, gamosaxulebas n a ,
roca n luwia da 0<a , azri ara aqvs.
n a gamosaxulebaSi n –s fesvis maCvenebeli, xolo a –s
fesvqveSa gamosaxuleba ewodeba. mesame xarisxis fesvs
kubur fesvs uwodeben, xolo meore xarisxisas_
kvadratuls. kvadratuli fesvis aRmniSvnel simboloSi
51
fesvis maCvenebeli ar iwereba. magaliTad, 552 = . xSirad
“fesvis” nacvlad xmaroben termins “radikali”.
fesvis gansazRvrebidan gamomdinareobs, rom
Nkaak k ∈=+ + ,12 12,
xolo
⎩⎨⎧
∈<−
≥=
. ,0 ,,0 ,2 2
Nkaaaa
ak k
roca
roca
e. i. aak k =2 2, kerZod aa =2
.
cxadia, rom Tu gamosaxulebas n a azri aqvs,
marTebulia toloba ( ) aann = .
amrigad, rodesac 0≥a gamosaxulebas n a yovelTvis
aqvs azri da misi mniSvneloba arauaryofiTia.
hbotbSwsfcb/ n –uri xarisxis ariTmetikuli fesvi
arauaryofiTi a ricxvidan ( )1 , ≠∈ nNn , ewodeba iseT
arauaryofiT ricxvs, romlis n –uri xarisxi a –s tolia.
SevniSnoT, rom kenti xarisxis fesvi uaryofiTi
ricxvidan ariTmetikuli fesvis saSualebiT Semdegnairad
Caiwereba: Nkaaa kk ∈>−=− ++ ,0 ,1212 .
lwbesbuvmj! gftwjt! bnpSfcb! obuvsbmvsj! sjdywjebo/ CamovayaliboT naturaluri ricxvidan kvadratuli fesvis
amoRebis wesi:
1. davyoT mocemuli ricxvi marjvnidan marcxniv ise,
rom TiToeul danayofSi aRmoCndes or-ori cifri, garda
SesaZlebelia marcxnidan pirvelisa (masSi SeiZleba
aRmoCndes erTi cifric).
2. vipovoT udidesi cifri, romlis kvadrati ar
aRemateba marcxnidan pirvel danayofSi mdgom ricxvs.
napovni cifri warmoadgens fesvis pirvel cifrs.
3. vipovoT ricxvi, romelic miiReba Tu sxvaobas
pirvel danayofSi mdgom ricxvsa da fesvis pirveli
cifris kvadrats Soris mivuwerT meore danayofs.
4. fesvis meore cifrs warmoadgens is udidesi cifri,
romelic akmayofilebs pirobas: am cifris namravli
ricxvze, romelic miiReba gaorkecebuli pirveli
cifrisadmi saZiebeli cifris miweriT, ar unda
aRematebodes wina etapze napovn ricxvs. vipovoT sxvaoba
52
aRniSnul ricxvebs Soris, mivuweroT mas Semdegi danayofi
da procesi gavagrZeloT analogiurad.
Tu ukanasknel etapze napovni sxvaoba aRmoCnda nuli,
maSin napovni cifrebisagan Sedgenili ricxvi warmoadgens
kvadratul fesvs mocemuli ricxvidan. winaaRmdeg
SemTxvevaSi kvadratuli fesvi mocemuli ricxvidan ar
aris naturaluri ricxvi.
praqtikulad kvadratuli fesvis amoRebis procesi
mosaxerxebelia Caiweros ise, rogorc naCvenebia Semdeg
magaliTze:
§16. bsjUnfujlvmj!gftwjt!Uwjtfcfcj!
Ufpsfnb!2/ Tu 0≥a da 0≥b , maSin
nnn baab ⋅= .
ebnuljdfcb/ radgan
( ) ( ) ( ) abbabannnnnnn =⋅= ,
amitom ariTmetikuli fesvis gansazRvrebis Tanaxmad
nnn baab ⋅= .
Ufpsfnb!3/ Tu 0≥a da 0>b , maSin
n
nn
ba
ba= .
ebnuljdfcb/ radgan
( )( ) b
a
b
aba
nn
nnn
n
n==⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛,
amitom ariTmetikuli fesvis gansazRvrebis Tanaxmad
n
nn
ba
ba=
27052570317 ,,,, =
293313
747
0
2527025270
5
5405
4−
53
Ufpsfnb!4/ Tu 0≥a da Nk ∈ , maSin
( ) n kkn aa = .
ebnuljdfcb/ xarisxis gansazRvrebidan da 1-li
Teoremidan gvaqvs:
( ) n k
k
n
k
nnnkn aaaaaaaa =⋅=⋅=−−43421 K4434421 K
jerjer
.
Ufpsfnb!5/ Tu 0≥a , maSin
nkn k aa = .
ebnuljdfcb/ radgan
( ) aaaakk
knn k
nkn k ==⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛⎟⎠⎞⎜
⎝⎛=⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛
,
amitom ariTmetikuli fesvis gansazRvrebis Tanaxmad
nkn k aa = .
Ufpsfnb!6/ Tu 0≥a da Nkm ∈, , maSin
n mnk mk aa = .
ebnuljdfcb/ Teorema 4-dan gvaqvs:
( ) n mn k kmn k mknk mk aaaa === .
ariTmetikuli fesvis Tvisebebidan gamomdinareobs, rom Tu
0≥a da 0≥b , maSin
nnn nn n bababa == ,
e. i.
nn n baba = .
n nba saxis gamosaxulebis Secvlas misi igivurad
toli n ba gamosaxulebiT fesvidan mamravlis gamotana
ewodeba.
nbhbmjUfcj!
1 . 44 444 323231648 =⋅=⋅= .
2. )0 ,0( ,2318 243 ≥≥= yxxyxzyzx .
3 . ( ) ( )33 4525252 −−=− .
54
4 . ( )( )⎪⎩
⎪⎨⎧
<−
≥−=−=−
. ,5
; ,55)(5 2
baab
babababa
Tu
Tu
n ba saxis gamosaxulebis Secvlas misi igivurad toli
n n ba ⋅ gamosaxulebiT mamravlis fesvSi Setana ewodeba.
nbhbmjUfcj!
1 . 33 33 542323 =⋅= .
2 . ( ) ( ) 0 ,7373 4 544 ≥⋅−=− aaaa .
3 . ( ) ( )5 55 33 yxyx −=− .
erTnairmaCvenebliani radikalebis gamravleba da
gayofa xdeba pirveli da meore Teoremebis safuZvelze,
xolo sxvadasxvamaCvenebliani radikalebi saWiroa
winaswar daviyvanoT erTnair maCvenebelze mexuTe
Teoremis gamoyenebiT.
nbhbmjUfcj!
1. 5 45 465 45 32 62192448 ababababa ==⋅ .
2. .0 ,224 3
3
3 2≠= aba
abba
3. ,4442 6 56 576 246 333 2 xyxyxyxyxyxxy ==⋅=⋅ 0 ,0 ≥≥ yx .
4. 0 ,0 ,81813 12 25
12 63
12 88
4 2
3 22
≠>== yxyxyx
yx
xy
yx.
radikalebze moqmedebis Catarebisas zogjer
mosaxerxebelia e. w. rTuli radikalebis formulebis
gamoyeneba, romelTac Semdegi saxe aqvT:
22
22 baabaaba −−+
−+=+ ,
22
22 baabaaba −−−
−+=− ,
sadac 0 ,0 >> ba da ba ≥2.
55
§17. sbdjpobmvsnbDwfofcmjboj!ybsjtyj!
ariTmetikuli fesvis gansazRvrebidan da Tvisebebidan
gamomdinareobs, rom n ma , rodesac m unaSTod iyofa n –
ze ( Nnm ∈, ) da knm= , SeiZleba warmovadginoT
ka
naturalurmaCvenebliani xarisxis saxiT, e. i. am
SemTxvevaSi n mn
m
aa = . ganvazogadoT xarisxis cneba
nebismieri racionaluri maCveneblisaTvis.
hbotbSwsfcb/ Tu 0>a da nmr = racionaluri ricxvia
( 1 , , ≠∈∈ nNnZm ), maSin
n mnm
r aaa == .
hbotbSwsfcb/ Tu 0=a da r dadebiTi racionaluri
ricxvia, maSin 0=ra .
cxadia, rom Tu Nnm ∈, , maSin
nm
nm
a
a 1=
−.
marTlac, roca 1=n , es toloba gamomdinareobs
mTelmaCvenebliani xarisxis gansazRvrebidan, xolo roca
1≠n , maSin
nmn m
nm
n mnm
aaaaa 111
==== −−.
racionalurmaCveneblian xarisxs gaaCnia mTelmaCveneb-
liani xarisxis analogiuri Tvisebebi
1. ( ) rrr baba ⋅=⋅ 2. r
rr
ba
ba
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
;
3. 2121 rrrr aaa +=⋅ ; 4. ( ) 2121 rrrr aa ⋅= ,
5. 21
2
1rr
r
ra
aa −= ;
sadac 0>a , 0>b da Qrrr ∈,, 21 .
56
davamtkicoT pirveli Tviseba. vTqvaT, nmr = , maSin Tu
1=n
( ) ( ) rrmmmr babababa =⋅=⋅=⋅ ,
xolo, rodesac 1≠n
( ) ( ) ( ) rrnm
nm
n mn mn mmn mnmr babababaababab ====== .
analogiuri msjelobiT mtkicdeba danarCeni
Tvisebebic.
§18. xjmbevs!hbnptbyvmfcbUb!hbsebrnob!
cvladebis Semcvel gamosaxulebebs, romlebSic
cvladebis mimarT gamoyenebulia Sekrebis, gamoklebis,
gamravlebisa da naturalur xarisxSi axarisxebis
operaciebi mTeli gamosaxulebebi ewodeba. magaliTad,
52 ,
323
23 yxbca +−
mTeli gamosaxulebebia.
cvladebis Semcvel gamosaxulebebs, romlebSic
cvladebis mimarT gamoyenebulia Sekrebis, gamoklebis,
gamravlebis, gayofisa da mTel xarisxSi axarisxebis
operaciebi, racionaluri gamosaxulebebi ewodeba. Tu
gamosaxulebaSi garda aRniSnuli moqmedebebisa cvladebis
mimarT gamoyenebulia amofesvis an wilad xarisxSi
axarisxebis operaciebi, maSin gamosaxulebas
iracionalurs ewodeben. magaliTad,
yxyxxycba
+−
−+−−
−22
412
32 ,
gamosaxulebebi racionaluria, xolo
( )3
13
1
2 ,1
yx
yyxxba
−
−−+
gamosaxulebebi_iracionaluri.
BA saxis gamosaxulebas, sadac A da B asoebiT
aRniSnulia ricxviTi an cvladis Semcveli
gamosaxulebebi, algebrul wilads uwodeben.
57
A gamosaxulebas wiladis mricxveli ewodeba, xolo
B gamosaxulebas_mniSvneli.
algebrul wiladebze vrceldeba yvela is Tviseba da
moqmedebaTa Sesrulebis wesi, rac Cveulebriv wiladebs
gaaCniaT.
nbhbmjUfcj!
1. SekveceT wiladebi:
a) ( )( ) 222)2(
42
2 −=
−++
=−+
xa
xxxa
xaax
;
b) ( ) ( )
( )( )( )( )
=−
+−=
−
−+−=
+−−+−
2222
2
2 bacaba
babacbaa
bababcacaba
baca
−+
= ;
g) ( )( )
( )( )( ) =
−
++−=
−
−=
−
−
2422
22
2
8 33
21 ab
aaaab
a
bba
aa
baa 42 ++
= .
2. mospeT iracionaloba wiladis mniSvnelSi:
a) aa
aa
a
a
5 2
5 25 3
5 2
5 3
1== ;
b) ( )( ) baba
bababa
ba −−
=−+
−=
+
1;
g)
( )=
⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ +−+
+−=
+ 3 233 233
3 233 2
331
bababa
bababa
ba
baba+
+−=
3 233 2;
d)
( )=
⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ ++−
++=
− 3 233 233
3 233 2
331
bababa
bababa
ba
baba−
++=
3 233 2.
3. SeasruleT moqmedebani:
58
a) ( ) ( ) =+
−−
+−
=+
−−
+− ab
babab
abaa
bab
babab
aaba
b22
( ) ( )baab
baabbaab
−=
−+−+
=22222
;
b) ( )( )
( )( )( ) =−+−
⋅−
−=
−−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−−
aabb
ba
baa
ba
233
32
92:
32
2
2
2
22
( )( )( )ba
ba−+−
=3
32;
g) =⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−⋅⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−−
−−
+ 21
843
21
22
2
2
22 xy
xyy
yxyx
( )( ) =−
⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−+
+−
−+
= 2
22
84
223
21
22
xxy
yxyxy
yxyx
( )( )( )( )
xxxyxy
yxyxyyxyx
41
822
223224
2 −=+−
⋅−++−−−
= ;
d) =−
⋅⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜
⎝
⎛
−−
++−
+2
3
2
3 21
21
21
21
yxyx
yx
yyxx
yx
( ) ( )( ) =−
⋅⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜
⎝
⎛
+−
−+
−
+=
233
2
yxyxyx
yx
yx
yx
( )( ) ( )( )( ) ( ) =
−⋅
+−
−−+++=
233
2
yx
yxyx
yxyxyxyx
( )( ) ( ) =−+
=+−
+−−++++=
yxyx
yxyxyxyxyxyxyxyx
262
23333
yxyx
−+
=3
;
e) ( )( ) ++−
+=
+−
++
− 353535
372
571
351
( )( )( )
( )( ) ++
=−+
−−
−+
−+
235
3737372
575757
( ).3
2375735
4372
257
=+−−++
=−
−−
+
59
§19. gvordjb/!hbotbSwsjt!bsf/!nojTwofmpcbUb!tjnsbwmf/!Tfrdfvmj!gvordjb
vTqvaT mocemulia ori simravle X da Y . maT
elementebs Soris SeiZleba damyardes sxvadasxva saxis
Sesabamisoba, romlebsac aRniSnaven K,,, hgf asoebiT.
hbotbSwsfcb/ X da Y simravleebs Soris Sesabamisobas,
roca X simravlis yovel elements Y simravlis
erTaderTi elementi Seesabameba, funqcia ewodeba.
funqciis Casawerad, romelic amyarebs Sesabamisobas X da Y simravleebs Soris raime f wesiT, miRebulia
aRniSvnebi:
YX f⎯→⎯ , an YXf →: , an )(xfy = , sadac ,Xx∈ Yy∈ .
x -s uwodeben damoukidebel cvlads anu arguments,
xolo )(xf –s funqciis mniSvnelobas, romelic Seesabameba
argumentis x mniSvnelobas. SemdgomSi xSirad
visargeblebT agreTve gamoTqmebiT:
“ f funqcia”, “ )(xf funqcia”, an “ y funqcia”.
X simravles f funqciis gansazRvris are ewodeba da
)( fD simboloTi AaRiniSneba. Y simravlis yvela im
elementTa qvesimravles, romlebic X simravlis erT
elements mainc Seesabamebian, f funqciis mniSvnelobaTa
simravle an cvlilebis are ewodeba da )( fE simboloTi
aRiniSneba.
f funqcias, romlisTvisac XfD =)( , xolo yfE ⊂)(
uwodeben agreTve X simravlis asaxvas Y simravleSi.
kerZod Tu YfE =)( , maSin vityviT, rom f aris X
simravlis asaxva Y –ze.
vTqvaT, mocemulia f funqcia, romelic X simravles
asaxavs Y simravleze. Tu am funqciis Seqceuli g
Sesabamisoba warmoadgens funqcias, maSin f –s ewodeba
Seqcevadi, xolo g –s misi Seqceuli funqcia da igi 1−f
simboloTi aRiniSneba.
1−f funqciis gansazRvris area )( fE , xolo
mniSvnelobaTa simravle )( fD , e. i. )()( 1 fEfD =− da
60
)()( 1 fDfE =−. f –s da
1−f –s urTierTSeqceul funqciebs
uwodeben.
SevniSnoT, rom Seqcevadia mxolod is funqcia,
romelic Tavis yovel mniSvnelobas Rebulobs mxolod
erTxel.
§20. sjdywjUj!gvordjb!eb!njtj!hsbgjlj/!Tfrdfvmj!gvordjjt!hsbgjlj
vTqvaT mocemulia funqciebi YXf →: da ZYg →: . am
funqciaTa kompozicia (rTuli funqcia) ewodeba iseT
ZXF →: funqcias, romelic gansazRvrulia tolobiT:
( )( ) XxxfgxF ∈= ,)( .
analogiurad SeiZleba
ganvixiloT rTuli funqcia,
romelic miiReba ramodenime
funqciis kompoziciiT
( )( )( )KK xfffy n21= .
funqcias, romlis gansazRvris
are da mniSvnelobaTa simravle
ricxviTi simravleebia, ricxviTi
funqcia ewodeba. e. i. ricxviTi funqcia aris R simravlis
raime D qvesimravlis asaxva R simravlis meore E qvesim-
ravleze, sadac D warmoadgens funqciis gansazRvris
ares, xolo E mniSvnelobaTa simravles.
SemdgomSi Cven mxolod ricxviT funqciebs
ganvixilavT, Tu ar iqna specialuri miTiTeba.
hbotbSwsfcb/! f funqciis grafiki ewodeba xOy
sibrtyis yvela im ( )yx; wertilTa A simravles,
romelTaTvisac ),(xfy = sadac )( fDx∈ , e. i.
( ) )(),(:; xfyfDxyxA =∈= .
im kerZo SemTxvevaSi, rodesac )(xfy = funqciis
gansazRvris area Ox RerZis raime Sualedi, funqciis
grafiki sazogadod warmoadgens raRac wirs. (nax. 3)
Tu )(xfy = funqcia Seqcevadia, maSin )(1 yfx −= .
miRebulia, rom f da 1−f funqciebis argumentad erTi da
igive cvladi vigulisxmoT da amitom )(xfy = funqciis
Seqceuli funqcia Caiwereba )(1 xfy −= saxiT. magaliTad,
x0 0x
0y)( 00 xfy =
0M
nax. 3
y
61
12 += xy funqciis Seqceulia 2
1−=
xy funqcia. cxadia, rom
[ ] xxff =− )(1 da [ ] xxff =− )(1
. amasTan, imisaTvis, rom f
funqcia iyos TavisTavis Seqceuli, aucilebelia, rom
)()( fEfD = .
daumtkiceblad moviyvanoT Teorema urTierTSeqceuli
funqciebis grafikebis urTierTmdebareobis Sesaxeb.
Ufpsfnb/ urTierTSeqceuli funqciebis grafikebi
simetriulia im wrfis mimarT, romelsac pirveli da mesame
sakoordinato kuTxis biseqtrisebi Seadgenen.
§21. gvordjjt!npdfnjt!yfsyfcj
gansazRvris Tanaxmad funqcia iTvleba mocemulad, Tu
cnobilia funqciis gansazRvris are da Sesabamisobis wesi.
amasTan, am wesis mocemis xerxi SezRuduli ar aris.
ganvixiloT funqciis mocemis sami yvelaze ufro
gavrcelebuli xerxi: cxriluri, grafikuli da
analizuri.
dysjmvsj! yfsyj/ bunebis movlenaTa Seswavlis dros
xSirad saqme gvaqvs iseT cvladebTan, romelTa Soris
arsebul damokidebulebas adgenen cdis safuZvelze. aseT
SemTxvevaSi cdaTa Sedegebis mixedviT adgenen cxrils,
romelSic mocemulia argumentis sxvadasxva
mniSvnelobebis Sesabamisi funqciis mniSvnelobebi.
funqciis mocemis aseT xerxs cxriluri xerxi ewodeba.
hsbgjlvmj!yfsyj/ vTqvaT sibrtyeze aRebulia marTkuTxa
koordinatTa sistema da am sistemaSi mocemulia iseTi
);( yxM wertilTa simravle, romelTagan arc erTi ori
wertili ar Zevs Oy RerZis paralelur erTsadaimave
wrfeze. wertilTa aseTi simravle gansazRvravs funqcias,
romlis gansazRvris are da mniSvnelobaTa simravlea
Sesabamisad mocemul wertilTa
simravlis abscisTa da ordinatTa
simravleebi. marTlac, nebismier x ricxvs gansazRvris aredan Seesa-
bameba erTaderTi y ricxvi, iseTi,
rom );( yxM wertili mocemul sim-
ravles ekuTvnis (nax. 4).
funqciis mocemis aseT xerxs
x0
);( yxM
x
y
y)(xfy =
nax. 4.
62
grafikuli xerxi ewodeba.
bobmjvsj! yfsyj/ umetes SemTxvevaSi funqcia mocemulia
furmulis saSualebiT, romelic gviCvenebs, Tu ra
moqmedebebi unda CavataroT argumentze, rom miviRoT
funqciis Sesabamisi mniSvneloba. aseT formulas funqciis
analizuri gamosaxuleba ewodeba, xolo xerxs_funqciis
mocemis analizuri xerxi. magaliTad,
13 2 −= xy ; 792
+−
=xxy ;
⎪⎩
⎪⎨⎧
>+
≤=
0 ,1,0 ,
)(2
xxxx
xf roca
roca
funqciebi mocemulia analizurad.
Tu funqcia mocemulia formuliT da ar aris
miTiTebuli gansazRvris are, maSin igulisxmeba, rom am
funqciis gansazRvris area argumentis yvela im
mniSvnelobaTa simravle, romlisTvisac formulas azri
aqvs.
ganvixiloT ramodenime magaliTi.
1. 12 += xy formuliT mocemulia funqcia, romlis
gansazRvris area namdvil ricxvTa simravle, xolo
mniSvnelobaTa simravlea [ [+∞;1 Sualedi.
2. 216 xy −= formula gansazRvravs funqcias, romlis
gansazRvris area [ ]4;4− , xolo mniSvnelobaTa simravle ki
[ ]4;0 Sualedi.
§22. sebej!eb!lmfcbej-!TfnptbSwsvmj!eb!!TfnpvtbSwsfmj!gvordjfcj!
hbotbSwsfcb/ f funqcias ewodeba zrdadi raime sim-
ravleze, Tu am simravlis nebismieri 21 xx < ricxvebisaTvis
marTebulia utoloba ( ) ( )21 xfxf < .
hbotbSwsfcb/! f funqcias ewodeba klebadi raime sim-
ravleze, Tu am simravlis nebismieri 21 xx < ricxvebisaTvis
marTebulia utoloba ( ) ( )21 xfxf > .
magaliTad, 2xy = funqcia klebadia ] ]0;∞− SualedSi
da zrdadia [ [+∞;0 SualedSi.
hbotbSwsfcb/! f funqcias ewodeba araklebadi raime
simravleze, Tu am simravlis nebismieri 21 xx < ricxvebi-
63
sTvis marTebulia utoloba ( ) ( )21 xfxf ≤ , xolo arazrdadi,
Tu ( ) ( )21 xfxf ≥ .
me-5 naxazze gamosaxuli grafikiT mocemuli funqcia
araklebadia [ ]da;
SualedSi, zrdadia
[ ]cb; –Si, arazrdadia
[ ]ba; da [ ]ec; Suale-
debSi da klebadia
[ ]ed; –Si.
funqcias ewodeba monotonuri raime simravleze, Tu is
am simravleze aris arazrdadi an araklebadi. Tu funqcia
zrdadia an klebadi, maSin igi Tavis yovel mniSvnelobas
mxolod erTxel Rebulobs, amitom igi Seqcevadia da misi
Seqceuli funqcia Sesabamisad zrdadia an klebadia.
hbotbSwsfcb/ f funqcias ewodeba zemodan SemosazR-
vruli raime simravleze, Tu arsebobs iseTi M ricxvi,
rom am simravlis nebismieri x ricxvisaTvis Mxf ≤)( .
hbotbSwsfcb/ f funqcias ewodeba qvemodan Semosaz-
Rvruli raime simravleze, Tu arsebobs iseTi m ricxvi,
rom am simravlis nebismieri x ricxvisaTvis mxf ≥)( .
hbotbSwsfcb/ funqcias ewodeba SemosazRvruli raime
simravleze, Tu am simravleze igi SemosazRvrulia
rogorc zemodan, aseve qvemodan.
Tu funqcia ar aris SemosazRvruli raime simravleze,
maSin mas SemousazRvreli funqcia ewodeba am simravleze.
magaliTad, 211x
y+
= SemosazRvrulia mTel RerZze,
radgan 11
10 2 ≤+
<x
, xolo x
y 1= funqcia SemousazRvrelia
gansazRvris areSi, Tumca igi zemodan SemosazRvrulia
] [0;∞− SualedSi da qvemodan SemosazRvrulia ] [+∞;0
SualedSi.
y
x0 edcba
nax. 5
64
%23.!mvxj-!lfouj!eb!qfsjpevmj!gvordjfcj!
vTqvaT, A ricxvTa raime simravlea. am simravles
ewodeba simetriuli nulis mimarT, Tu Ax∈ pirobidan,
gamomdinareobs, rom Ax∈− .
magaliTad, [ ] QZRaa , , , ;− nulis mimarT simetriuli
simravleebia.
hbotbSwsfcb/ f funqcias ewodeba luwi, Tu misi
gansazRvris are simetriulia nulis mimarT da nebismieri
)( fDx∈ –saTvis
)()( xfxf =− .
magaliTad, 2xy = da xy = luwi funqciebia.
hbotbSwsfcb/ f funqcias ewodeba kenti, Tu misi
gansazRvris are simetriulia nulis mimarT da nebismieri
)( fDx∈ –isaTvis
)()( xfxf −=− .
magaliTad, xy = da 3xy = kenti funqciebia.
advili saCvenebelia, rom luwi funqciis grafiki
simetriulia Oy RerZis mimarT, xolo kenti funqciis
grafiki simetriulia koordinatTa saTavis mimarT.
SevniSnoT, rom funqcia SeiZleba arc luwi iyos da arc
kenti. magaliTad, xxy += 2 funqcia arc luwia da arc
kenti.
hbotbSwsfcb/! f funqcias ewodeba perioduli, perio-
diT 0≠l , Tu nebismieri Dx∈ –saTvis ricxvebi lx − da
lx + agreTve ekuTvnian )( fD –s da marTebulia toloba:
)()( xflxf =+ .
gansazRvrebidan gamomdinareobs, rom Tu f funqciis
periodi aris l da )( fDx∈ , maSin
)())(()( lxfllxfxf −=+−= .
aseve SeiZleba vaCvenoT, rom
)()( xfklxf =+ , sadac Zk∈ .
amrigad, yovel periodul funqcias gaaCnia periodTa
usasrulo simravle. SemdgomSi funqciis periodis qveS
65
vigulisxmebT umcires dadebiT periods, Tu igi arsebobs
da mas ZiriTad periods vuwodebT.
nbhbmjUfcj!
1. funqcia [ ]xxy −= , sadac [ ]x warmoadgens udides
mTel ricxvs, romelic ar aRemateba x ricxvs,
periodulia periodiT 1 (nax. 6).
2. dirixles funqcia
⎩⎨⎧
=riairacionalu roca
ia,racionalur roca
,1 ,0
)(xx
xf
periodulia da misi periodia nebismieri racionaluri r ricxvi. marTlac, Tu x racionaluria, maSin rx + agreTve
racionaluria, xolo, Tu x iracionaluria, maSin rx +
ricxvic iracionaluria, amitom dirixles funqciis
gansazRvridan gamomdinareobs, rom )()( xfrxf =+ , e.i. )(xf
periodulia periodiT r . amrigad, dirixles funqcia aris
magaliTi iseTi funqciisa, romelsac umciresi dadebiTi
periodi ar gaaCnia.
$24. gvordjjt!hsbgjljt!phjfsUj!hbsebrnob!
am paragrafSi CamovayalibebT wesebs, romelTa
saSualebiT SeiZleba aigos )( axfy += , axfy += )( , ( )Ra∈ ,
)( xfy −= , )(xfy −= , )(xfy = da ( )xfy = funqciaTa grafikebi,
Tu mocemulia )(xfy = funqciis grafiki.
1. )( axfy += funqciis grafiki miiReba )(xfy = funqciis grafikisagan paraleluri gadataniT a manZilze,
Ox RerZis mimarTulebiT, Tu 0<a da sawinaaRmdego mimarTu-
lebiT, Tu 0>a (nax.7).
x
y
10nax. 6
66
2. axfy += )( funqciis grafiki miiReba )(xfy = funqci-is grafikisagan paraleluri gadataniT a manZilze Oy
RerZis mimarTulebiT, Tu 0>a da sawinaaRmdego mimarTu-
lebiT, Tu 0<a (nax. 8).
3. )( xfy −= funqciis grafiki simetriulia )(xfy = funqciis grafikisa Oy
RerZis mimarT (nax. 9).
)(xfy =
0 x
y
a
0 ),(
>+=
aaxfy
0 ),(
<+=
aaxfy
a−
nax. 7
0 ,)(
<+=
aaxfy
)(xfy =
0 ,)(
>+=
aaxfy
y
x0
nax. 8
y=f(x
)
y=f(-
x)
x
y
0
nax. 9
67
4. )(xfy −= funqciis grafiki simetriulia )(xfy = funqciis grafikisa Ox RerZis mimarT (nax.10).
5. )(xfy = funqciis grafikis asagebad saWiroa )(xfy = funqciis grafikis is nawili, romelic Ox RerZis qvemoT
mdebareobs, simetriulad aisaxos Ox RerZis mimarT, xolo
danarCeni nawili ucvlelad davtovoT (nax.11).
6. ( )xfy = funqciis grafiki argumentis arauaryofiTi
mniSvnelobebisaTvis emTxveva )(xfy = funqciis grafiks.
radgan ( )xfy = funqcia luwia, amitom misi grafiki
simetriulia Oy RerZis mimarT (nax.12).
y=-f(
x)
y=f(x
)
0 x
y
nax. 10
y=)f׀
x) ׀
y=f(x
)
x
y
00 x
y
nax. 11
68
$25. xsgjwj!gvordjb!
bkxy += saxis funqcias, sadac k da b nebismieri
namdvili ricxvebia, wrfivi funqcia ewodeba. am funqciis
gansazRvris area namdvil ricxvTa R simravle.
Tu 0=k , maSin wrfivi funqcia miiRebs saxes by = , e. i.
am SemTxvevaSi is mudmivi funqciaa.
roca 0>k , maSin bkxy += funqcia zrdadia. marTlac,
Tu 1x da 2x argumentis ori nebismieri mniSvnelobaa, amasTan, 21 xx < ,
maSin funqciis Sesabamisi mniSvnelobebisaTvis gvaqvs:
( ) ( ) ( ) 0212121 <−=+−+=− xxkbkxbkxyy , e.i. 21 yy < .
analogiurad mtkicdeba, rom rodesac 0<k , bkxy += funqcia klebadia.
amrigad, bkxy += funqcia monotonuria. vaCvenoT, rom bkxy += funqciis grafiki warmoadgens wrfes.
Tu 0=k , maSin argumentis nebismieri mniSvnelobisaTvis
funqcia Rebulobs erTi da igive b mniSvnelobas. cxadia,
am SemTxvevaSi funqciis grafiki warmoadgens Ox RerZis paralelur wrfes, romelic hkveTs Oy RerZs ( )b;0
wertilSi (nax.13). kerZod, roca 0=b , maSin grafiki
emTxveva Ox RerZs, amitom amboben, rom 0=y warmoadgens
Ox RerZis gantolebas.
y=f(|
x|)
y=f(x
)
0
y
xx
y
0
nax. 12
69
roca 0=b da 0≠k , maSin kxy = . am funqciis grafiki
gadis koordinatTa saTaveze, radgan (0;0) wertilis
koordinatebi akmayofileben kxy = gantolebas.
ganvixiloT saTavisagan gansxvavebuli ( )000 ; yxM
wertili, romelic saZebn grafikze Zevs. )0;0(O da
( )000 ; yxM wertilebze gavataroT wrfe da vaCvenoT, rom
igi warmoadgens mocemuli funqciis grafiks. radgan 0M
wertili grafikze Zevs, amitom 00 kxy = , anu αtgkxy
==0
0 ,
sadac α aris 0OM wrfis mier Ox RerZis dadebiT
mimarTulebasTan Sedgenili kuTxe (nax. 14). grafikis
nebismieri sxva );( yxM
wertilisaTvis αtgkxy
== .
amitom M wertili Zevs
0OM wrfeze. piriqiT,
0OM wrfis nebismieri
);( yxM wertilisaTvis
ktgxy
== α , anu kxy = .
amrigad, kxy =
funqciis grafiki warmoadgens koordinatTa saTaveze
gamaval wrfes, romlis daxris kuTxes gansazRvravs k
koeficienti, romelsac wrfis kuTxuri koeficienti
ewodeba. Tu 1=k , funqcia miiRebs saxes xy = . am funqciis
grafiki aris wrfe, romelic I da III sakoordinato
x
y
b
0
nax. 13
α
kxy =
b
y
x0
),( 000 yxM
bkxy +=
nax. 14
70
kuTxeebis biseqtrisaTa gaerTianebas warmoadgens da mas
xSirad I da III sakoordinato kuTxeebis biseqtrisas
uwodeben.
roca 0≠b da 0≠k , maSin bkxy += funqciis grafiki
miiReba kxy = funqciis grafikisagan b manZilze
paraleluri gadataniT Oy RerZis mimarTulebiT, Tu 0>b
da sawinaaRmdego mimarTulebiT, Tu 0<b (nax.14).
bkxy += funqciis grafikis asagebad sakmarisia avagoT
am grafikis ori wertili (magaliTad, RerZebTan
gadakveTis wertilebi) da maTze gavavloT wrfe.
SevniSnoT, rom Oy RerZis araparaleluri nebismieri
wrfis gantoleba SeiZleba Caiweros bkxy += saxiT, xolo
Oy RerZis paraleluri nebismieri wrfis gantolebas aqvs
saxe ax = , sadac a mocemuli wrfis Ox RerZTan
gadakveTis wertilis abscisaa (nax.15). kerZod, 0=x
warmoadgens Oy RerZis gantolebas.
$26. xky = gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!
ganvixiloT xky = ( )0≠k funqcia. am funqciis gansazRvris area
] [ ] [+∞∞−= ;00;)( UyD . es funqcia kentia, radgan
)()( xfxk
xkxf −=−=−
=− , amitom misi grafiki simetriulia
koordinatTa saTavis mimarT.
x
y
x=a
0a
nax. 15
71
Tu 0>k , funqcia klebadia rogorc ] [0;∞− aseve
] [+∞;0 SualedSi. marTlac, Tu ] [0;, 21 ∞−∈xx da 21 xx < ,
maSin ( ) )()(0)()( 21
21
12
2121 xfxf
xxxxk
xk
xkxfxf >⇒>
−=−=− . amasTan,
am SualedSi funqciis cvlilebis area ] [0;∞− .
aseve, Tu ] [+∞∈ ;0 , 21 xx da 21 xx < , maSin )()( 21 xfxf > da
am SualedSi funqciis cvlilebis area ] [+∞;0 .
analogiurad mtkicdeba, rom Tu 0<k , maSin aRniSnul
SualedebSi funqcia zrdadia, amasTan ] [0;∞− SualedSi
funqciis cvlilebis area ] [+∞;0 , xolo ] [+∞;0 SualedSi
ki_ ] [0;∞− .
SevniSnoT, rom funqcia xky = mTel gansazRvris areSi
monotonuri ar aris.
zemoT moyvanili Tvisebebidan
gamomdinare xky = funqciis grafiki
Sedgeba ori Stosagan, romlebic
moTavsebulia I da III sakoordi-
nato meoTxedebSi, roca 0>k
(nax.16), xolo II da IV
meoTxedebSi, roca 0<k (nax.17).
xky = funqciis grafiks hi-
perbola ewodeba.
imisaTvis, rom k –s konkretuli mniSvnelobisaTvis
hiperbola aigos ufro zustad, mizanSewonilia winaswar
avagoT grafikis zogierTi wertili.
x
y
0
0>k
nax. 16
72
$27. xjmbe.xsgjwj!gvordjb!
dcxbaxy
++
= funqcias, sadac cba , , da d mocemuli
ricxvebia, amasTan 0≠c da bcad ≠ , wilad-wrfivi funqcia
ewodeba. am funqciis gansazRvris area yvela namdvil
ricxvTa simravle, garda ricxvisa cdx −= . martivi
gardaqmnebiT wilad-wrfiv funqcias SeiZleba mieces saxe
dcxc
adb
cay
+
−+= .
aqedan gamomdinareobs, rom wilad-wrfivi funqciis
grafiki aris hiperbola.
nbhbmjUj/!avagoT 372
++
=xxy funqciis grafiki.
bnpytob/ am funqciis gansazRvris area
] [ ] [+∞−−∞−= ;33;)( UyD . CavweroT mocemuli funqcia aseTi
saxiT
312+
+=x
y
Tu gaviTvaliswinebT $24-is pirvel da meore punqtebs,
cxadia, rom am funqciis grafiki miiReba x
y 1= funqciis
y
x0
0<k
nax. 17
73
grafikisagan paraleluri gadataniT Ox RerZis
sawinaaRmdego mimarTulebiT 3 erTeuliT da Oy RerZis
mimarTulebiT 2 erTeuliT (nax. 18).
$28. lwbesbuvmj!gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!
cbxaxy ++= 2 funqcias, sadac 0≠a kvadratuli
funqcia ewodeba. am funqciis gansazRvris area namdvil
ricxvTa simravle.
roca 0== cb , maSin 2axy = . es funqcia luwia, radgan
)()()( 22 xfaxxaxf ==−=− . amitom misi grafiki simetriulia
Oy RerZis mimarT.
Tu 0>a , maSin [ [+∞= ;0)(yE . es funqcia klebadia ] ]0;∞−
SualedSi, xolo [ [+∞;0 SualedSi zrdadia. marTlac, Tu
] ]0;, 21 ∞−∈xx da 21 xx < , maSin
( ) ( )( )).(
)(0)()(
2
1212122
21
22
2121
xfxfxxxxaxxaaxaxxfxf
>>⇒>+−=−=−=−
aseve, Tu [ [+∞∈ ;0, 21 xx da
21 xx < , maSin )()( 21 xfxf < .
Tu 0<a , maSin ] ]0;)( ∞−=yE .
am SemTxvevaSi funqcia zrdadia
] ]0;∞− SualedSi, xolo [ [+∞;0
SualedSi klebadia.
zemoT moyvanili Tvisebebi saSua-
lebas gvaZlevs avagoT 2axy =
2
-3
y
x0
nax. 18
y=ax
2 (a
<0)
y=ax
2 (a
>0) y
x0
nax. 19
74
funqciis grafiki, romelsac parabola ewodeba (nax. 19).
zogad SemTxvevaSi cbxaxy ++= 2 funqciis grafikis asagebad
misi marjvena mxare Semdegnairad gardavqmnaT:
=⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+−++=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ ++=++
ac
ab
abx
abxa
acx
abxacbxax 2
2
2
2222
4422
.4
424
42
22
2
22
abac
abxa
abac
abxa −
+⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +=
⎥⎥⎦
⎤
⎢⎢⎣
⎡ −+⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +=
Catarebul gardaqmnebs kvadratuli samwevridan
sruli kvadratis gamoyofa ewodeba. amrigad
abac
abxay
44
2
22 −+⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ += .
Tu gaviTvaliswinebT $24-is 1-el da me-2 punqtebs,
cxadia, rom kvadratuli funqciis grafiki warmoadgens
parabolas, romelic miiReba 2axy = funqciis grafikis
paraleluri gadataniT a
b2
manZiliT Ox RerZis mimarTulebiT,
Tu 02
<a
b, xolo sawinaaRmdego mimarTulebiT, Tu 0
2>
ab
da a
bac4
4 2− manZiliT Oy RerZis mimarTulebiT, Tu 0
44 2
>−a
bac,
xolo sawinaaRmdego mimarTulebiT, Tu 04
4 2<
−a
bac.
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ −−
abac
ab
44;
2
2 wertils parabolas wvero ewodeba,
xolo a
bx2
−= wrfes, romelic parabolis simetriis RerZs
warmoadgens parabolis RerZi ewodeba.
acb 42 − gamosaxulebas kvadratuli samwevris diskri-
minanti ewodeba da D asoTi aRiniSneba.
abscisTa RerZis mimarT kvadratuli funqciis
grafikis mdebareobis eqvsi SesaZlo SemTxveva
gamosaxulia me-20 naxazze.
rogorc naxazidan Cans, roca 0>a , parabolis Stoebi
mimarTulia zeviT, xolo, roca 0<a _qveviT.
75
0>a 0<a
0>D
0=D
0<D
$29. ybsjtypwboj!gvordjb!obuvsbmvsj!nbDwfofcmjU!
naxy = saxis funqcias, sadac 0≠a , Nn∈ , ewodeba
xarisxovani funqcia naturaluri maCvenebliT. am funqciis
gansazRvris area namdvil ricxvTa R simravle.
a -sa da n –is nebismieri mniSvnelobebisaTvis
xarisxovani funqciis grafiki gadis koordinatTa
saTaveze da ( )a;1 wertilze, radgan am wertilebis
koordinatebi akmayofileben naxy = gantolebas.
Tu kn 2= , Nk ∈ , xarisxovani funqcia luwia, radgan
)()()( 22 xfaxxaxf kk ==−=− ,
xolo, roca 12 −= kn , Nk ∈ , _kentia, radgan
)()()( 1212 xfaxxaxf kk −=−=−=− −−.
1=n da 2=n mniSvnelobebisaTvis xarisxovani funqcia
warmoadgens Sesabamisad wrfiv da kvadratul funqciebs.
roca 3=n , maSin 3axy = . Tu 0>a es funqcia zrdadia,
xolo Tu 0<a _klebadi; misi grafiki warmoadgens e. w.
kubur parabolas (nax. 21).
roca 3>n , maSin naxy = funqciis grafiks n –uri
rigis parabola ewodeba. formiT igi waagavs parabolas an
kubur parabolas Sesabamisad luwi da kenti
maCveneblebisaTvis.
nax. 20
76
$30. n xy = gvordjb!
vTqvaT, mocemulia n xy = ( )1 , ≠∈ nNn funqcia. ganvixi-
loT Semdegi ori SemTxveva.
1. n erTisagan gansxvavebuli kenti ricxvia, e. i.
12 += kn , Nk ∈ , maSin 12 += k xy funqciis gansazRvris are
RyD =)( . es funqcia zrdadia R –ze, rogorc zrdadi
12 += kxy funqciis Seqceuli funqcia. radgan
urTierTSeqceuli funqciebis grafikebi simetriulia xy =
wrfis mimarT, amitom 12 += k xy funqciis grafiks eqneba
Semdegi saxe (nax. 22).
y
a
0
)0(3 <= aaxy)0(3 >= aaxy
0 x
y
a
11 x
nax. 21
12 +=
kxy
12 += kxy
0 x
yxy =
nax. 22
77
2. n luwi ricxvia, e. i. kn 2= , Nk ∈ , maSin k xy 2=
funqciis gansazRvris are [ [+∞= ;0)(yD . es funqcia
zrdadia, rogorc [ [+∞;0 Sualedze zrdadi kxy 2=
funqciis Seqceuli funqcia. radgan urTierTSeqceuli
funqciebis grafikebi simetriulia xy = wrfis mimarT,
amitom k xy 2= funqciis grafiks eqneba Semdegi saxe
(nax.23).
$31. hboupmfcb!
hbotbSwsfcb/ tolobas, romelic cvlads Seicavs
gantoleba ewodeba.
imis mixedviT, Tu ramden cvlads Seicavs gantoleba,
igi SeiZleba iyos erTcvladiani, orcvladiani da a.S.
erTcvladiani gantolebis amonaxsni (fesvi) ewodeba
cvladis mniSvnelobas, romelic gantolebas WeSmarit
tolobad aqcevs. Tu gantoleba Seicavs erTze met
cvlads, maSin misi amonaxsni iqneba Sesabamisad, cvladebis
mniSvnelobaTa dalagebuli wyvili, sameuli da a. S.,
romelic gantolebas WeSmarit tolobad aqcevs.
magaliTad, 5213 +=− xx gantolebis amonaxsnia ricxvi 6,
radgan 562163 +⋅=−⋅ , xolo 53 =− yx gantolebis erT-
erTi amonaxsnia (2;1) wyvili, radgan 5123 =−⋅ .
TfojTwob/ ukanasknel magaliTSi x cvlads vTvliT
pirvel cvladad, y cvlads ki_meored, amitom (2;1)
wyvilisagan gansxvavebiT (1;2) wyvili ar warmoadgens
x0
yxy =
kxy 2=
kxy
2=
nax. 23
78
ganxiluli gantolebis amonaxsns arCeuli dalagebis
mimarT.
gantolebis yvela amonaxsnTa erTobliobas
gantolebis amonaxsnTa simravle ewodeba. gantolebis
amonaxsnTa simravle SeiZleba iyos, rogorc sasruli
(kerZod, carieli), aseve usasrulo. magaliTad, xx 535 =+
gantolebis amonaxsnTa simravle carielia; ( )( ) 03 2 =−+ xx
gantolebis amonaxsnTa simravlea 3;2− , xolo xx =
gantolebis amonaxsnTa simravlea [ [+∞;0 .
gantolebis amoxsna niSnavs, misi amonaxsnTa simravlis
povnas.
erTi da imave cvladebis Semcvel gantolebebs
ewodeba tolfasi, Tu maTi amonaxsnTa simravleebi
erTmaneTis tolia, roca TiToeuli amonaxsni
dalagebulia erTi da imave mimdevrobiT.
gantolebis amoxsnis procesSi mizanSewonilia
SevcvaloT igi misi tolfasi, ufro martivi gantolebiT,
risTvisac sargebloben gantolebaTa Semdegi TvisebebiT:
1. Tu gantolebis orive mxares davumatebT erTsa da
imave ricxvs, miviRebT mocemuli gantolebis tolfas
gantolebas.
2. Tu gantolebis erTi mxaridan meoreSi gadavitanT
romelime Sesakrebs mopirdapire niSniT, miviRebT
mocemuli gantolebis tolfas gantolebas.
3. Tu gantolebis orive mxares gavamravlebT
nulisagan gansxvavebul erTsa da imave ricxvze, miviRebT
mocemuli gantolebis tolfas gantolebas.
TfojTwob! 2/ gantolebis amoxsnis procesSi zogjer
saWiroa iseTi gardaqmnis Catareba, romlis Sedegadac
sazogadod ar miiReba mocemuli gantolebis tolfasi
gantoleba. kerZod, gantolebis orive mxaris axarisxebiT
an cvladis Semcvel mTel gamosaxulebaze gamravlebiT
SeiZleba gaCndes gareSe amonaxsnebi, amitom unda
Semowmdes, akmayofileben Tu ara miRebuli amonaxsnebi
mocemul gantolebas.
magaliTad, Tu xx =+2 gantolebis orive mxares
avaxarisxebT kvadratSi, miviRebT gantolebas 22 xx =+ ,
romlis amonaxsnebia –1 da 2, magram –1 ar warmoadgens
mocemuli gantolebis amonaxsns.
79
TfojTwob! 3/! Tu gantolebis orive mxares gavyofT
cvladis Semcvel mTel gamosaxulebaze, SeiZleba
zogierTi amonaxsni daikargos.
magaliTad, xx =2 gantolebis amonaxsnebia 0 da 1. am
gantolebis orive mxaris x –ze gayofiT 0=x amonaxsni
ikargeba.
Tu gantoleba mocemulia
0)()( =⋅ xxg ϕ (1)
saxiT, maSin misi amonaxsnTa simravle warmoadgens
0)( =xg (2)
da
0)( =xϕ (3)
gantolebebis yvela im amonaxsnebis gaerTianebas,
romlebic erTdroulad ekuTvnian )(xg da )(xϕ funqciebis
gansazRvris areebs.
nbhbmjUj/!amovxsnaT gantoleba
( ) 012 =−− xx . (4)
bnpytob/ 01 =− x gantolebis amonaxsnia 1=x , xolo
02 =−x gantolebisa ki 2=x . ricxvi 1 erTdroulad
ekuTvnis x−1 da 2−x funqciaTa gansazRvris areebs,
xolo 2 ar ekuTvnis x−1 funqciis gansazRvris ares,
amitom (4) gantolebis amonaxsnia 1=x .
im kerZo SemTxvevaSi, roca )(xg da )(xϕ
mravalwevrebia, maSin (1) gantolebis amonaxsnTa simravle
warmoadgens (2) da (3) gantolebebis amonaxsnTa
simravleebis gaerTianebas.
magaliTad, ( ) ( ) 04 3 2 =−− xx gantolebis amonaxsnTa
simravlea 3 ,2 ,2− , radgan 03 =−x gantolebis amonaxsnia
3, xolo 042 =−x gantolebisa ki –2 da 2.
me-2 Tvisebis gamoyenebiT nebismier erTcvladian
gantolebas SeiZleba mivceT saxe
0)( =xf . (5)
(5) gantolebis amonaxsnTa simravle warmoadgens
)(xfy = funqciis grafikis Ox RerZTan gadakveTis
wertilebis abscisTa simravles (nax. 24).
80
Tu )(xfy = ganvixilavT, rogorc orcvladian gantolebas,
maSin mas daakmayofileben 24-e naxazze agebuli grafikis
nebismieri wertilis koordinatebi.
! !hbotbSwsfcb/!orcvladiani gantolebis grafiki ewode-
ba sibrtyis yvela im wertilTa simravles, romelTa koor-
dinatebi akmayofileben mocemul gantolebas.
SevniSnoT, rom orcvladiani gan-
tolebis grafiki sazogadod ar war-
moadgens raime funqciis grafiks. maga-
liTad, 122 =+ yx gantolebis grafikia
wrewiri (nax. 25), romelic ar warmoad-
gens funqciis grafiks, radgan absci-
sis yovel mniSvnelobas ] [1;1− Suale-
didan Seesabameba ordinatis ori mniS-
vneloba.
$32. fsUdwmbejboj!xsgjwj!eb!lwbesbuvmj!!hboupmfcfcj!
0=+ bax saxis gantolebas, sadac x cvladia, xolo
a da b nebismieri namdvili ricxvebia, wrfivi
erTcvladiani gantoleba ewodeba, Tu 0≠a . mas aqvs
erTaderTi amonaxsni
abx −= .
wrfivi gantoleba SeiZleba grafikuladac amoixsnas.
0=+ bax gantolebis amonaxsni warmoadgens baxy +=
wrfis Ox RerZTan gadakveTis wertilis abscisas.
02 =++ cbxax saxis gantolebas, sadac x cvladia,
xolo a , b da c nebismieri namdvili ricxvebia, 0≠a ,
x
y
00x
nax. 25
x
y
5x4x3x2x1x 0
nax. 24
81
kvadratuli gantoleba ewodeba. a –s ewodeba kvadratuli
gantolebis pirveli koeficienti, b -s meore koeficienti,
xolo c –s Tavisufali wevri. Tu 1=a , gantolebas
dayvanili saxis kvadratuli gantoleba ewodeba.
gamoviyvanoT kvadratuli gantolebis amonaxsnTa
formula. amisaTvis gantolebis orive mxare gavamravloT
a4 –ze da SevasruloT martivi igivuri gardaqmnebi.
miviRebT:
⇔=++⇔=++ 04440 222 acabxxacbxax
( ) acbbaxbacbabxxa 42444 222222 −=+⇔=+++⇔ .
Tu diskriminanti 042 <−= acbD , maSin ( ) acbbx 42 22 −=+
toloba ar aris WeSmariti x –is arcerTi namdvili
mniSvnelobisaTvis, amitom kvadratul gantolebas namdvil
ricxvTa simravleSi amonaxsni ar gaaCnia.
Tu 0=D , maSin gantolebas aqvs saxe:
( )a
bxbaxbax2
0202 2 −=⇔=+⇔=+ ,
e. i. am SemTxvevaSi gantolebas aqvs erTaderTi amonaxsni,
romelic a
b2
− –s tolia.
Tu 0>D , gveqneba:
( ) acbbaxacbbax 4242 222 −±=+⇔−=+ .
aqedan
aacbbx
242 −±−
= , (1)
e. i. am SemTxvevaSi gantolebas aqvs ori amonaxsni:
aacbbx
242
1−+−
= , a
acbbx2
42
2−−−
= .
amgvarad, kvadratuli gantolebis amonaxsnTa arseboba
da maTi raodenoba damokidebulia diskriminantze.
Tu davuSvebT, rom kb 2= , maSin (1) formulas SeiZleba
mivceT saxe:
aackkx −±−
=2
.
am formuliT sargebloba mosaxerxebelia, rodesac b
luwi ricxvia.
82
rodesac b da c ricxvebidan erTi mainc nulia, maSin
gantolebas ewodeba arasruli saxis kvadratuli
gantoleba. arasruli kvadratuli gantolebis amoxsna
mizanSewonilia (1) formulis gamoyenebis gareSe.
ganvixiloT Semdegi SemTxvevebi:
1. Tu 0≠b da 0=c , gveqneba
( ) 002 =+⇔=+ baxxbxax ,
saidanac 01 =x , abx −=2 .
2. Tu 0=b da 0≠c , gveqneba
acxcax −=⇔=+ 22 0 .
aqedan Cans, rom gantolebas amonaxsni ar gaaCnia,
rodesac a –sa da c –s aqvT erTnairi niSani, xolo
rodesac maT mopirdapire niSnebi aqvT, maSin gantolebis
amonaxsnebia:
acx −=1 da
acx −−=2 .
3. Tu 0== cb , maSin 02 =ax da misi amonaxsnia 0.
$33. wjfujt!Ufpsfnb!!
Ufpsfnb/! Tu 02 =++ cbxax kvadratuli gantolebis
diskriminanti 0>D , maSin gantolebis amonaxsnTa jami
udris ab
− –s, xolo namravli ac–s.
ebnuljdfcb/ roca 0>D , maSin kvadratul gantolebas
aqvs ori amonaxsni
aacbbx
242
1−+−
= , a
acbbx2
42
2−−−
= .
aqedan
ab
aacbb
aacbbxx −=
−−−+
−+−=+
24
24 22
21 ;
=−−−
⋅−+−
=⋅a
acbba
acbbxx2
42
4 22
21
83
( ) ( )ac
aacbb
a
acbb=
−−=
⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ −−−
= 2
22
2
222
44
4
4.
e. i.
abxx −=+ 21 da
acxx =⋅ 21 .
am Teoremas ewodeba vietis Teorema. igi amyarebs
kavSirs kvadratuli gantolebis amonaxsnebsa da
koeficientebs Soris.
TfojTwob/! vietis Teorema marTebulia im SemTxvevaSic,
rodesac 0=D , Tu CavTvliT, rom a
bxx221 −== .
Tfefhj/ Tu 02 =++ qpxx dayvanili kvadratuli ganto-
lebis amonaxsnebia 1x da 2x , maSin
pxx −=+ 21 , qxx =⋅ 21 .
e. i. dayvanili kvadratuli gantolebis amonaxsnTa jami
udris meore koeficients mopirdapire niSniT, xolo
namravli_Tavisufal wevrs.
im SemTxvevaSi, rodesac saWiroa kvadratuli
gantolebis Sedgena misi amonaxsnebis mixedviT, gamoiyeneba
vietis Teoremis Sebrunebuli Teorema.
Ufpsfnb/ Tu m da n ricxvebis jami tolia ( )p− –si,
xolo namravli q –si, maSin m da n
02 =++ qpxx (1)
gantolebis amonaxsnebia.
ebnuljdfcb/ pirobis Tanaxmad pnm −=+ , xolo qnm =⋅ ,
amitom (1) gantoleba SeiZleba Semdegnairad CavweroT:
( ) 02 =++− mnxnmx . (2)
gardavqmnaT am gantolebis marcxena mxare
( ) ( ) ( ) =−−−=+−−=++− mxnmxxmnnxmxxmnxnmx 22
( )( )nxmx −−= .
cxadia, rom ( ) ( )nxmx −− gantoleba (2) gantolebis
tolfasia da mas, m -isa da n –is garda sxva amonaxsni ara
aqvs.
amrigad, m da n ricxvebi 02 =++ qpxx gantolebis
amonaxsnebia.
84
$34. lwbesbuvmj!tbnxfwsjt!ebTmb!nbnsbwmfcbe!!
vTqvaT, mocemulia kvadratuli samwevri cbxax ++2,
sadac a , b da c namdvili ricxvebia, 0≠a , xolo x cvladia. Tu 1x da 2x kvadratuli samwevris fesvebia,
maSin isini warmoadgenen 02 =++ cbxax gantolebis
amonaxsnebs da vietis Teoremis Tanaxmad
abxx −=+ 21 ,
acxx =21 . (1)
(1) tolobebis safuZvelze kvadratuli samwevri
Semdegnairad gardavqmnaT
( )( )=++−=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ ++=++ 2121
222 xxxxxxaacx
abxacbxax
( ) ( ) ( )( )2112121212 )()( xxxxaxxxxxxaxxxxxxxa −−=−−−=+−−= .
amrigad
( )( )212 xxxxacbxax −−=++ ,
sadac 1x da 2x mocemuli kvadratuli samwevris fesvebia.
miRebul tolobas kvadratuli samwevris mamravlebad
daSlis formula ewodeba.
SevniSnoT, rom Tu 0=D , maSin ( )202 xxacbxax −=++ ,
sadac 0x kvadratuli samwevris fesvia, xolo, Tu 0<D
kvadratuli samwevri wrfiv mamravlebad ar daiSleba.
$35. cjlwbesbuvmj!hboupmfcb!
! 024 =++ cbxax saxis gantolebas, sadac x cvladia,
xolo a , b da c nebismieri namdvili ricxvebia, 0≠a ,
bikvadratuli gantoleba ewodeba.
Tu SemoviRebT aRniSvnas yx =2, miviRebT kvadratul
gantolebas y cvladis mimarT
02 =++ cbyay . (1) ganvixiloT Semdegi SemTxvevebi:
1. Tu 042 <−= acbD , maSin bikvadratul gantolebas
namdvil ricxvTa simravleSi amonaxsni ar gaaCnia.
85
2. Tu 0=D , maSin (1) gantolebis amonaxsnia a
by2
−= ,
amitom aRniSvnis Tanaxmad, bikvadratuli gantolebis
amoxsna daiyvaneba a
bx2
2 −= gantolebis amoxsnaze.
3. Tu 0>D , maSin (1) gantolebis amonaxsnebia
aDby
21+−
= , a
Dby22−−
= da bikvadratuli gantolebis
amoxsna daiyvaneba
aDbx
22 +−= ,
aDbx
22 −−=
gantolebebis amoxsnaze.
TfojTwob/!bikvadratuli gantolebis amoxsnis procesSi
gamoyenebuli axali cvladis Semotanis xerxi gamoiyeneba
zogierTi sxva tipis gantolebebis amoxsnis drosac.
nbhbmjUj/ amovxsnaT gantoleba
5,26
1212
6 2
2 =+
++ x
xx
x. (2)
bnpytob/ Tu SemoviRebT aRniSvnas yx
x=
+1262 , miviRebT
gantolebas
5,21=+
yy . (3)
aqedan 0252015,2 22 =+−⇔=+− yyyy , saidanac
435
416255 ±
=−±
=y ,
e. i. 21 =y , 21
2 =y . Tu gaviTvaliswinebT aRniSvnas, mivi-
RebT Semdeg gantolebebs
212
62 =+x
x da
21
1262 =+x
x.
amovxsnaT TiToeuli maTgani:
86
0132212
6 22 =+−⇔=+
xxx
x ∗
aqedan
21 ,1
413
4893
21 ==⇒±
=−±
= xxx .
0112221
126 22 =+−⇔=+
xxx
x.
aqedan
2346 ,
2346
22366
43−
=+
=⇒−±
= xxx .
amrigad (2) gantolebis amonaxsnTa simravlea
⎪⎭
⎪⎬⎫
⎪⎩
⎪⎨⎧ −+
2346 ,
2346 ,
21 ,1 .
$36.!jsbdjpobmvsj!hboupmfcfcj!
gantolebas, romelic cvlads Seicavs radikalis
niSnis qveS, iracionaluri gantoleba ewodeba. iracionaluri gantolebis amosaxsnelad mosaxerxebe-
lia is Seicvalos sxva gantolebiT, romelSic cvladi
radikalis niSnis qveS aRar imyofeba. es xSirad miiRweva
gantolebis orive mxaris garkveul xarisxSi axarisxebiT.
zogjer saWiroa am operaciis ramdenimejer Catareba. axa-
risxebis Sedegad miRebuli gantoleba sazogadod ar iq-
neba mocemuli gantolebis tolfasi (SeiZleba gaCndes
e. w. gareSe fesvi). amitom miRebuli gantolebis TiToeuli
fesvi unda Semowmdes mocemul gantolebaSi CasmiT.
amovxsnaT gantoleba
45123 +=−++ xxx .
gantolebis orive mxaris kvadratSi axarisxebiT gveqneba:
451212323 +=−+−+++ xxxxx .
aqedan
( )( ) 1352221232 2 +=−+⇔+=−+ xxxxxx .
∗ es ori gantoleba tolfasia, radgan x -is nebismieri mniSvnelobisaTvis
012 2 ≠+x .
87
miRebuli gantolebis kvadratSi axarisxeba gvaZlevs:
04312352 222 =−+⇔++=−+ xxxxxx .
aqedan
11 =x , 42 −=x .
SemowmebiT advilad davrwmundebiT, rom 1 warmoadgens
mocemuli gantolebis fesvs, xolo _4 gareSe fesvia.
$37. hboupmfcbUb!tjtufnfcj!
! hbotbSwsfcb/! erTidaimave cvladebis Semcvel
gantolebaTa sasrul simravles gantolebaTa sistema
ewodeba.
vityviT, rom mocemulia n cvladiani m gantolebis
sistema, Tu igi Seicavs n cvlads da m gantolebas.
magaliTad, 052 ,6322 =−=−+ yxzyx gantolebaTa simravle
warmoadgens 3-cvladian 2 gantolebis sistemas da mas
Semdegi saxiT CavwerT
⎪⎩
⎪⎨⎧
=−=−+
.0526322
yxzyx
gantolebaTa sistemis amonaxsni ewodeba am sistemaSi
Semavali yvela gantolebis saerTo amonaxsns.
sistemis yvela amonaxsnTa erTobliobas gantolebaTa
sistemis amonaxsnTa simravle ewodeba. gantolebaTa
sistemis amonaxsnTa simravle SeiZleba iyos, rogorc
sasruli (kerZod carieli), aseve usasrulo.
magaliTad,
⎩⎨⎧
=+=+
6353
yxyx
sistemis amonaxsnTa simravle carielia,
⎪⎩
⎪⎨⎧
=+
=−
0
02 yx
yx
sistemis amonaxsnTa simravlea )1;1( ),0;0( −− , xolo
⎪⎩
⎪⎨⎧
=−=−0
022
yxyx
sistemis amonaxsnTa simravlea Raaa ∈:);( , romelic
usasruloa.
88
Tu gantolebaTa sistemis amonaxsnTa simravle
carielia, maSin sistemas araTavsebadi ewodeba, winaaRmdeg
SemTxvevaSi ki_Tavsebadi.
gantolebaTa sistemis amoxsna niSnavs, misi amonaxsnTa
simravlis povnas.
erTidaimave cvladebis Semcvel gantolebaTa
sistemebs ewodeba tolfasi, Tu maTi amonaxsnTa
simravleebi erTmaneTis tolia, roca TiToeuli amonaxsni
dalagebulia erTidaimave mimdevrobiT.
sistemis amoxsnis procesSi mizanSewonilia,
SevcvaloT igi misi tolfasi ufro martivi sistemiT,
risTvisac sargebloben gantolebaTa sistemis Semdegi
TvisebebiT:
1. Tu sistemis erT-erT gantolebas SevcvliT misi
tolfasi gantolebiT, miviRebT mocemuli sistemis
tolfas sistemas.
2. Tu sistemis erT-erT gantolebas mivcemT Fx =
saxes ( F sazogadod cvladis Semcveli gamosaxulebaa),
xolo danarCen gantolebebSi x cvlads SevcvliT F
gamosaxulebiT, miviRebT mocemuli sistemis tolfas
sistemas.
3. Tu sistemis nebismier gantolebas SevcvliT
gantolebiT, romelic miiReba misi mimatebiT nebismier
sxva gantolebasTan, miviRebT mocemuli sistemis tolfas
sistemas.
zogjer mosaxerxebelia orcvladian gantolebaTa
sistemis amonaxsni movZebnoT grafikuli xerxiT.
imisaTvis, rom amovxsnaT orcvladiani ori
gantolebis sistema grafikuli xerxiT, saWiroa avagoT
TiToeuli gantolebis grafiki. am grafikebis gadakveTis
yoveli wertilis koordinatTa wyvili warmoadgens
mocemuli sistemis amonaxsns, magaliTad,
⎪⎩
⎪⎨⎧
=−=−02842
yxyx
sistemis amonaxsnTa simravlea )2;4( ),1;2( −− , radgan
sistemis gantolebaTa grafikebi (-2;-1) da (4;2) wertilebSi
ikveTeba (nax.26).
89
$38. xsgjw!hboupmfcbUb!tjtufnb!
! bxaxaxa nn =+++ L2211 saxis gantolebas, sadac
nxxx ,,, 21 K cvladebia, xolo baaa n ,,,, 21 K nebismieri
namdvili ricxvebia, n cvladiani wrfivi gantoleba
ewodeba. naaa ,,, 21 K ricxvebs cvladebis koeficientebi
ewodeba, xolo b –s Tavisufali wevri.
n cvladian m wrfiv gantolebaTa sistemas aqvs saxe
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+++
=+++=+++
.2211
22222121
11212111
mnmnmm
nn
nn
bxaxaxa
bxaxaxabxaxaxa
L
LLLLLLLLLL
L
L
SemdgomSi vigulisxmebT, rom wrfiv gantolebaTa
sistemaSi cvladTa da gantolebaTa raodenoba erTmaneTis
tolia, e. i. nm = .
gavecnoT orcvladian wrfiv gantolebaTa sistemis
amoxsnis zogierT xerxs.
vTqvaT, mocemulia sistema:
⎩⎨⎧
=+=−
.952423
yxyx
(1)
sistemis pirveli gantolebidan gvaqvs
243 −
=xy . (2)
y
x41−
2− 0
842 =− yx02 =− yx
nax. 26
90
CavsvaT sistemis meore gantolebaSi y –is es
gamosaxuleba da amovxsnaT miRebuli gantoleba
23819182015492
4352 =⇔=⇔=−+⇔=−
⋅+ xxxxxx ,
x -is am mniSvnelobis (2) tolobaSi SetaniT miviRebT
12
423=
−⋅=y .
amrigad (2;1) wyvili warmoadgens (1) sistemis amonaxsns.
gantolebaTa sistemis amoxsnis am xerxs Casmis xerxi
ewodeba.
(1) sistema SeiZleba Semdegnairadac amovxsnaT:
gavamravloT sistemis pirveli gantolebis orive mxare
5-ze, meorisa ki 2-ze, miviRebT
⎩⎨⎧
=+=−
.18104201015
yxyx
am sistemis gantolebaTa Sekreba mogvcems
erTcvladian gantolebas
3819 =x ,
romlis amonaxsnia 2=x .
analogiurad SeiZleba moiZebnos y cvladis mniSvne-
lobac.∗
gantolebaTa sistemis amoxsnis aseT xerxs Sekrebis
xerxi ewodeba.
vTqvaT, mocemulia orcvladian gantolebaTa sistema
⎩⎨⎧
=+=+
.222
111
cybxacybxa
(3)
am sistemis pirveli da meore gantolebebis orive
mxareebi gavamravloT Sesabamisad 2b –ze da 1b− –ze.
miviRebT
⎩⎨⎧
−=−−=+
.122112
212121
bcybbxbabcybbxba
am sistemis gantolebaTa SekrebiT gveqneba
( ) 12211221 bcbcxbaba −=− . (4)
analogiurad miviRebT
∗ praqtikulad Sekrebis xerxiT gansazRvruli erT-erTi cvladis mniS-
vneloba SeaqvT sistemis romelime gantolebaSi da pouloben meore
cvlads.
91
( ) 12211221 cacaybaba −=− . (5)
Tu 01221 ≠− baba , (4) da (5) gantolebidan gvaqvs:
1221
1221bababcbcx
−−
= , 1221
1221babacacay
−−
= . (6)
vaCvenoT, rom (6) formulebiT mocemul ricxvTa ( )yx;
wyvili warmoadgens (3) sistemis amonaxsns. marTlac, Tu
x –isa da y –is mniSvnelobebs SevitanT (3) sistemis
pirveli gantolebis marcxena mxareSi, miviRebT:
=−
−+−=
−−
+−−
1221
121211121211
1221
12211
1221
12211 baba
cabcabbcabcababacacab
bababcbca
( )1
1221
12211 cbabababac
=−−
= .
e. i. ganxiluli ( )yx; wyvili akmayofilebs (3) sistemis
pirvel gantolebas. analogiurad Semowmdeba, rom igive
wyvili akmayofilebs (3) sistemis meore gantolebasac.
radgan (4) da (5) gantolebebi (3) sistemidan miRebulia
iseTi gardaqmnebiT, romlis Sedegadac ar SeiZleba
daikargos romelime amonaxsni, SegviZlia davaskvnaT:
1. Tu 01221 ≠− baba , maSin (3) sistemas aqvs erTaderTi
amonaxsni, romelic moicema (6) formulebiT.
2. Tu 01221 =− baba , xolo 1221 bcbc − da 1221 caca −
sxvaobebidan erTi mainc gansxvavdeba nulisagan, maSin (3)
sistema araTavsebadia, vinaidan (4) da (5) gantolebebidan
erT-erTs mainc ara aqvs amonaxsni.
3. Tu
01221 =− baba , 01221 =− bcbc , 01221 =− caca
da cvladebis koeficientebidan erTi mainc gansxvavdeba
nulisagan, magaliTad 01 ≠a , maSin pirveli da mesame
tolobebidan gvaqvs:
1
212 a
abb ⋅= , 1
212 a
acc ⋅= . (7)
SemoviRoT aRniSvna:
kaa
=1
2 , (8)
maSin (7) da (8) tolobebidan gveqneba:
12 kaa = , 12 kbb = , 12 kcc = ,
da (3) sistema miiRebs saxes:
92
⎩⎨⎧
=+=+
,111
111
kcykbxkacybxa
romelic
111 cybxa =+
gantolebis tolfasia. e. i. am SemTxvevaSi sistemis
amonaxsnTa simravle usasruloa.
rogorc viciT, (4) sistemis ( )00; yx amonaxsni
warmoadgens masSi Semaval gantolebaTa grafikebis, e. i.
wrfeebis gadakveTis wertilis koordinatTa wyvils.
Tu sistemas gaaCnia erTaderTi amonaxsni, maSin
aRniSnuli wrfeebi ikveTebian erT wertilSi; Tu sistema
araTavsebadia, maSin wrfeebi ar gadaikveTebian, xolo, Tu
sistemas aqvs uamravi amonaxsni, maSin wrfeebi erTmaneTs
emTxvevian.
SevniSnoT, rom Casmisa da Sekrebis xerxebi agreTve
gamoiyeneba sami da metcvladian wrfiv gantolebaTa
sistemis amosaxsnelad.
$39. vupmpcfcj!
hbotbSwsfcb/ or gamosaxulebas, romlebic SeiZleba
cvladebsac Seicavdnen, SeerTebuls niSniT “>” an “<”
utoloba ewodeba.
utolobebs ewodeba erTnairi azris, Tu yvela
maTganSi gamoyenebulia utolobis erTi da igive niSani.
or utolobas ewodeba mopirdapire azris, Tu erT-erT
maTganSi gamoyenebulia niSani “>”, meoreSi ki misi
mopirdapire — ”<”. magaliTad, 5>2 da 1>-3 erTnairi azris
utolobebia, xolo 3<6 da 4>0 utolobebi ki_mopirdapire
azris.
sjdywjUj! vupmpcjt! Uwjtfcfcj/ rogorc viciT, nebismieri
ori a da b namdvili ricxvisaTvis marTebulia erTi da
mxolod erTi Semdegi Tanafardobebidan:
ba = , ba > , ba < .
es Tanafardobebi marTebulia, Tu Sesabamisad
0=− ba , 0>− ba , 0<− ba .
sawinaaRmdegos daSvebiT SeiZleba vaCvenoT, rom
marTebulia agreTve Sebrunebuli debulebebi:
Tu ba = , maSin 0=− ba ;
93
Tu ba > , maSin 0>− ba ;
Tu ba < , maSin 0<− ba .
utoloba ba > geometriulad niSnavs, rom a ricxvis
Sesabamisi wertili ricxviT wrfeze mdebareobs b –s
Sesabamisi wertilis marjvniv.
davamtkicoT ricxviTi utolobis zogierTi Tviseba:
1. Tu ba > , maSin ab < .
marTlac ababbaba <⇒<−⇒>−⇒> 00 .
2. Tu ba > da cb > , maSin ca > .
pirobis Tanaxmad ba − da cb − ricxvebi dadebiTia,
amitom dadebiTi iqneba maTi jamic, e. i.
( ) ( ) cacacbba >⇒>−⇒>−+− 00 .
am Tvisebas tranzitulobis Tviseba ewodeba.
3. Tu ba > da c nebismieri namdvili ricxvia, maSin
cbca +>+ . radgan ( ) ( ) bacbca −=+−+ , xolo pirobis
Tanaxmad ba − dadebiTia, amitom ( ) ( ) 0>+−+ cbca , e. i.
cbca +>+ .
Tfefhj/ Tu cba >+ , maSin bca −> .
4. Tu ba > da dc > , maSin dbca +>+ .
radgan ( ) ( ) ( ) ( )dcbadbca −+−=+−+ , xolo pirobis
Tanaxmad ba − da dc − dadebiTi ricxvebia, amitom
dadebiTi iqneba maTi jamic da ( ) ( ) 0>+−+ dbca , e. i.
dbca +>+ .
amrigad, erTnairi azris WeSmariti utolobebis
SekrebiT miiReba imave azris WeSmariti utoloba.
5. Tu ba > da dc < , maSin dbca −>− .
radgan ( ) ( ) ( ) ( )cdbadbca −+−=−−− , xolo pirobis
Tanaxmad ba − da cd − dadebiTebia, amitom dadebiTi iqneba maTi
jamic da ( ) ( ) 0>−−− dbca , e. i. dbca −>− .
amrigad, Tu erT WeSmarit utolobas gamovaklebT misi
sawinaaRmdego azris meore WeSmarit utolobas da
SevinarCunebT pirveli utolobis niSans, miviRebT
WeSmarit utolobas.
6. Tu ba > da 0≠c , maSin
bcac > , roca 0>c
da
bcac < , roca 0<c .
94
radgan ( )bacbcac −=− da pirobis Tanaxmad 0>− ba ,
amitom ( )bac − namravls aqvs c –s niSani, e. i. roca 0>c ,
maSin bcacbcac >⇒>− 0 , xolo roca 0<c , maSin
bcacbcac <⇒<− 0 .
amrigad, Tu WeSmariti utolobis orive mxares
gavamravlebT mocemul dadebiT ricxvze da utolobis
niSans ar SevcvliT, miviRebT WeSmarit utolobas.
WeSmarit utolobas miviRebT agreTve, Tu WeSmariti
utolobis orive mxares gavamravlebT mocemul uaryofiT
ricxvze da utolobis niSans SevcvliT misi
mopirdapireTi.
7. Tu ba > da a da b ricxvebs erTnairi niSani aqvT,
maSin
ba11
< .
radgan ab
baab
−=−
11, xolo pirobis Tanaxmad ba − da
ab dadebiTebia, amitom dadebiTi iqneba maTi fardobac da
baabab1111011
<⇒>⇒>− .
8. Tu ba > , dc > da a , b , c , d dadebiTi ricxvebia,
maSin bdac > .
radgan ba > da 0>c , amitom bcac > . radgan dc > da
0>b , amitom bdbc > . tranzitulobis Tvisebis Tanaxmad,
bcac > da bdbc > utolobebidan gamomdinareobs bdac >
utoloba.
amrigad, erTidaimave azris dadebiTwevrebian WeSmarit
utolobaTa gadamravlebiT miiReba imave azris WeSmariti
utoloba.
Tfefhj/ Tu a da b dadebiTi ricxvebia da Nn∈ , maSin
ba > utolobidan gamomdinareobs nn ba > .
9. Tu a da b dadebiTi ricxvebia da Nn∈ , 1≠n maSin
ba > utolobidan gamomdinareobs nn ba > .
davuSvaT sawinaaRmdego. vTqvaT, nn ba ≤ , maSin me-8
Tvisebis Sedegis Tanaxmad gveqneba:
( ) ( ) babannnn ≤⇒≤ ,
rac pirobas ewinaaRmdegeba. maSasadame nn ba > .
95
dwmbejt! Tfndwfmj! vupmpcb/ imis mixedviT, Tu ramden
cvlads Seicavs utoloba, igi SeiZleba iyos erTcvladia-
ni, orcvladiani da a. S.
erTcvladiani utolobis amonaxsni ewodeba cvladis
im mniSvnelobas, romelic utolobas WeSmarit ricxviT
utolobad aqcevs. Tu utoloba Seicavs erTze met
cvlads, maSin misi amonaxsni iqneba Sesabamisad, cvladebis
mniSvnelobaTa wyvili, sameuli da a. S., romelic utolo-
bas WeSmarit ricxviT utolobad aqcevs.
utolobis yvela amonaxsnTa erTobliobas utolobis
amonaxsnTa simravle ewodeba. utolobis amoxsna niSnavs
misi amonaxsnTa simravlis povnas.
erTidaimave cvladebis Semcvel utolobebs ewodeba
tolfasi, Tu maTi amonaxsnTa simravleebi erTmaneTis
tolia, roca TiToeuli amonaxsni dalagebulia erTi da
imave mimdevrobiT.
utolobis amoxsnis procesSi mizanSewonilia SevcvaloT igi
misi tolfasi ufro martivi utolobiT, risTvisac
sargebloben utolobaTa Semdegi TvisebebiT:
1. Tu utolobis orive mxares davumatebT erTsa da
imave ricxvs, miviRebT mocemuli utolobis tolfas
utolobas.
2. Tu utolobis erTi mxaridan meoreSi gadavitanT
romelime Sesakrebs mopirdapire niSniT, miviRebT
mocemuli utolobis tolfas utolobas.
3. Tu utolobis orive mxares gavamravlebT erTsa da
imave dadebiT ricxvze an utolobaSi Semavali cvladebis
Semcvel erTi da imave gamosaxulebaze, romelic
yovelTvis dadebiTia, miviRebT mocemuli utolobis
tolfas utolobas.
4. Tu utolobis orive mxares gavamravlebT erTsa da
imave uaryofiT ricxvze an utolobaSi Semavali
cvladebis Semcvel erTsa da imave gamosaxulebaze,
romelic yovelTvis uaryofiTia da utolobis niSans
SevcvliT mopirdapireTi, miviRebT mocemuli utolobis
tolfas utolobas.
am Tvisebebis gamoyenebiT nebismier erTcvladian
utolobas SeiZleba mivceT
0)( >xf (1)
an
0)( <xf (2)
96
saxe.
(1) utolobis amonaxsnTa simravle warmoadgens Ox RerZis yvela im wertilebis abscisTa simravles,
romelTaTvisac )(xfy = funqciis grafikis wertilebi Ox RerZis zemoT mdebareoben (nax. 27), (2) utolobisaTvis ki
amonaxsnTa simravles warmoadgens yvela im wertilebis
abscisTa simravle, romelTaTvisac )(xfy = funqciis
grafikis wertilebi Ox RerZis qvemoT mdebareoben
(nax. 28).
! TfojTwob/!utolobisa da gantolebis
⎢⎣
⎡=>
0)(0)(
xfxf
da ⎢⎣
⎡=<
0)(0)(
xfxf
gaerTianebebi Sesabamisad 0)( ≥xf da 0)( ≤xf saxiT
Caiwereba da maT aramkacri utolobebi ewodeba. cxadia,
aramkacri utolobis amonaxsnia mkacri utolobis da
Sesabamisi gantolebis amonaxsnTa gaerTianeba.
$40. xsgjwj!fsUdwmbejboj!vupmpcb!!
0>+ bax da 0<+ bax saxis utolobebs, sadac x cvladia, xolo a da b nebismieri namdvili ricxvebia,
wrfivi erTcvladiani utolobebi ewodeba, Tu 0≠a .
0>+ bax utoloba Semdegnairad amoixsneba:
a) roca 0>a , maSin
03x2x1x
y
x
nax. 27
03x2x1x
y
x
nax. 28
97
abxbaxbax −>⇔−>⇔>+ 0 ,
e. i. utolobis amonaxsnTa simravlea ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤ +∞− ;
ab
. geometri-
ulad es simravle warmoadgens ricxviTi wrfis yvela im
wertilTa simravles, romlebic ab
− wertilis marjvniv
mdebareoben (nax. 29).
b) roca 0<a , maSin
abxbaxbax −<⇔−>⇔>+ 0 ,
e. i. utolobis amonaxsnTa simravlea ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤ −∞−
ab; . geometri-
ulad es simravle warmoadgens ricxviTi wrfis yvela im
wertilTa simravles, romlebic ab
− wertilis marcxniv
mdebareoben (nax. 30).
analogiurad amoixsneba 0<+ bax wrfivi utoloba.
$41. lwbesbuvmj!vupmpcb!!!
02 >++ cbxax da 02 <++ cbxax saxis utolobebs, sadac
x cvladia, xolo a , b da c nebismieri namdvili
ricxvebia, 0≠a , kvadratuli utolobebi ewodeba.
amovxsnaT es utolobebi grafikuli xerxiT.
ab
−
nax. 29
ab
−
nax. 30
98
vTqvaT, 0>a , maSin cbxaxy ++= 2 parabolis Stoebi
mimarTulia zemoT da diskriminantis niSnis mixedviT
gveqneba Semdegi SemTxvevebi:
1. Tu 042 <−= acbD , maSin parabola mTlianad
moTavsebulia Ox RerZis zemoT da amitom 02 >++ cbxax utolobis amonaxsnTa simravlea R (nax. 31), xolo
02 <++ cbxax utolobis amonaxsnTa simravle ki_carielia.
2. Tu 042 >−= acbD , maSin cbxaxy ++= 2 parabola Ox RerZs hkveTs or 1x da 2x wertilSi )( 21 xx < , romlebic
cbxax ++2 kvadratuli samwevris fesvebs warmoadgenen.
amitom 02 >++ cbxax utolobis amonaxsnTa simravle
Sedgeba Ox RerZis yvela im wertilebisagan, romlebic
mdebareoben 1x –is marcxniv an 2x –is marjvniv e. i. “fesvebs
gareT” (nax. 32), xolo 02 <++ cbxax utolobis amonaxsnTa
simravle Sedgeba Ox RerZis yvela im wertilebisagan,
romlebic mdebareoben 1x da 2x wertilebs Soris (e. i.
“fesvebs Soris”) (nax. 33).
y
x0
nax. 31
0 ,002
<>>++
Dacbxax
2x1x
0 ,002
>>>++
Dacbxax
0
y
x
nax. 32
2x1x
0 ,002
>><++
Dacbxax
0
y
x
nax. 33
99
amrigad, Tu 0>a da 0>D , maSin 02 >++ cbxax utolobis amonaxsnTa simravlea ] [ ] [+∞∞− ;; 21 xx U , xolo
02 <++ cbxax utolobis amonaxsnTa simravle ki_ ] [21; xx .
3. Tu 042 =−= acbD , maSin cbxaxy ++= 2 parabola Ox
RerZs exeba abx
2−= wertilSi. amitom 02 >++ cbxax
utolobis amonaxsns warmoadgens Ox RerZis nebismieri
wertili garda abx
2−= wertilisa (nax. 34), e. i. amonaxsn-
Ta simravlea ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤ +∞−⎢⎣
⎡⎥⎦⎤ −∞− ;
22;
ab
ab
U , xolo 02 <++ cbxax uto-
lobis amonaxsnTa simravle ki carielia.
im SemTxvevaSi, roca 0<a , utolobis orive mxaris –1-
ze gamravlebiT da utolobis niSnis mopirdapireTi
SecvliT kvadratuli utolobis amoxsna daiyvaneba
ganxilul SemTxvevebze.
$42. vupmpcbUb!tjtufnfcj!!
hbotbSwsfcb/ erTi da imave cvladebis Semcvel uto-
lobaTa sasrul simravles utolobaTa sistema ewodeba.
utolobaTa sistemis amonaxsni ewodeba am sistemaSi
Semavali yvela utolobis saerTo amonaxsns. sistemis
yvela amonaxsnTa erTobliobas utolobaTa sistemis
amonaxsnTa simravle ewodeba. utolobaTa sistemis amoxsna
niSnavs misi amonaxsnTa simravlis povnas.
erTi da imave cvladebis Semcvel utolobaTa siste-
mebs ewodebaT tolfasi, Tu maTi amonaxsnTa simravleebi
ab2
−0
0 ,002
=>>++
Dacbxax
y
x
nax. 34
100
erTmaneTis tolia, roca TiToeuli amonaxsni
dalagebulia erTi da imave mimdevrobiT.
imisaTvis, rom amovxsnaT utolobaTa sistema, saWiroa
amovxsnaT am sistemaSi Semavali TiToeuli utoloba da
vipovoT maTi amonaxsnTa simravleebis TanakveTa.
magaliTad,
⇔⎩⎨⎧
−>+−−−<−
⇔
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
−>−
−−
−<−
6128233465
123
42
1
232
52
2
xxxxxx
xxx
xxx
⎩⎨⎧
<<<−
⇔⎪⎩
⎪⎨⎧
<<−−
⇔.1
321111
062
xx
xxx
amrigad, sistemis amonaxsnTa simravlea ] [3;2− Suale-
dis da ] [1;∞− Sualedis TanakveTa, e. i. ] [1;2− Sualedi (nax.
35).
rogorc cnobilia, namdvil ricxvTa yovel ( )yx;
wyvils sakoordinato sibrtyeze Seesabameba erTaderTi
wertili. es saSualebas gvaZlevs orcvladiani utolobisa
da orcvladian utolobaTa sistemis amonaxsnTa simravle
gamovsaxoT sakoordinato sibrtyis wertilTa simravliT.
ganvixiloT magaliTebi:
1. ⎩⎨⎧
+−>−>
⇔⎩⎨⎧
>+<−
.212
212
xyxy
yxyx
sistemis pirveli utolobis amonaxsnTa simravle
warmoadgens sibrtyis yvela im wertilTa simravles,
romlebic mdebareoben 12 −= xy wrfis zemoT, xolo meore
utolobis amonaxsnTa simravle ki_sibrtyis yvela im
wertilTa simravles, romlebic mdebareoben 2+−= xy
wrfis zemoT. cxadia, sistemis amonaxsnTa simravle iqneba
aRniSnuli simravleebis TanakveTa (nax. 36).
2. ⎩⎨⎧
>
<+2
22 4xyyx
3 -1 -2 nax. 35
101
sistemis pirveli utolobis amonaxsnTa simravle warmoa-
dgens sibrtyis yvela im wertilTa simravles, romlebic
mdebareoben 422 =+ yx wrewiris SigniT, xolo meore uto-
lobis amonaxsnTa simravle ki_sibrtyis yvela im wertil-
Ta simravles, romlebic mdebareoben 2xy = parabolis ze-
moT. amrigad, sistemis amonaxsnTa simravles aqvs saxe
(nax.37).
$43. vupmpcbUb!bnpytob!joufswbmUb!nfUpejU!!
vTqvaT, mocemulia erTcvladiani utoloba 0)( >xf an
0)( <xf , sadac ( ) ( ) ( ) nkn
kk xxxxf α−α−α−= L22
11)( , amasTan
Rn ∈ααα ,,, 21 K , Zkkk n ∈,,, 21 K da ji α≠α , roca ji ≠
( )nji ,,2,1, K= .
magaliTebze ganvixiloT aseTi saxis utolobebis
amoxsnis e. w. intervalTa meTodi jer im SemTxvevisaTvis,
12 −= xy
x
y
2+−= xy
2
2
-1 21
nax. 36
y
x
x2 +y2 =4
y=x2
0
nax. 37
102
rodesac utolobaSi Semavali TiToeuli mamravlis
xarisxis maCvenebeli tolia 1-is da –1-is, Semdeg ki im
SemTxvevisaTvis, rodesac xarisxis maCveneblebi nebismieri
mTeli ricxvebia.
nbhbmjUj!2/!amovxsnaT utoloba
( )( )0
37
2121
>⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ ++−
xx
xxx. (1)
bnpytob/ davalagoT ricxviT wrfeze utolobaSi
Semavali wiladis mricxvelisa da mniSvnelis fesvebi: -2;
21
− ; 0; 1 da 37, romlebic ricxviT wrfes yofen 6
Sualedad (nax. 38).
cxadia, rom ukiduresi marjvena ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤ +∞;
37
Sualedis nebi-
smieri ricxvisaTvis (1) utolobis marcxena mxareSi myofi
gamosaxulebis mricxvelisa da mniSvnelis TiToeuli Tana-
mamravli dadebiTia da amitom dadebiTi iqneba mocemuli
gamosaxulebac, rac ricxviTi wrfis Sesabamis Sualedze
“+” niSniT aRiniSneba. am Sualedis momdevno ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤
37;1 Suale-
dis nebismieri ricxvisaTvis mniSvnelSi Semavali ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
37x
Tanamamravli uaryofiTia, xolo danarCeni Tanamamravlebi
dadebiTi, amitom utolobis marcxena mxare iqneba uaryo-
fiTi, rac ricxviTi wrfis Sesabamis Sualedze “_” niSniT
aRiniSneba. analogiuri msjelobiT yovel Semdeg Sualeds
rigrigobiT miekuTvneba niSani “+” an “_”, romlebic
gansazRvraven (1) utolobis marcxena mxaris niSans Sesaba-
mis SualedSi. amitom (1) utolobis amonaxsnTa simravle
yvela im Sualedis gaerTianebaa, romlebsac aqvT niSani
“+”, e. i.
+ -2
37
21
− 1 _ _ _ + +
0
nax. 38
103
] [ ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤ ∞+⎢⎣
⎡⎥⎦⎤ −− ;
37 1 ;0
21 ;2 UU .
TfojTwob/ ganxilul 1=ik ( )ni ,,2,1 K= SemTxvevaSi
sasurvelia visargebloT Semdegi wesiT: ukidures
marjvena Sualeds (romelSic )(xf yovelTvis dadebiTia)
davusvaT niSani “+”, xolo yovel momdevno Sualeds ki
wina Sualedis mopirdapire niSani.
nbhbmjUj!3/ amovxsnaT utoloba
( )( ) ( )( ) ( ) 0
85132
2
65
<−−
++−xx
xxx. (2)
bnpytob/ pirveli magaliTis msgavsad, aqac, ricxviT
wrfeze davalagoT utolobaSi Semavali mamravlebis
fesvebi: -3, -1, 2, 5, 8 da miRebul Sualedebs davusvaT “+”
an “_” niSnebi marjvnidan marcxniv dawyebuli “+” niSniT,
mxolod im gansxvavebiT, rom luw maCvenebliani mamravlis
fesvze gadasvlis dros SevinarCunoT wina Sualedis
niSani (nax. 39).
cxadia, rom (2) utolobis amonaxsnTa simravle iqneba
yvela im Sualedis gaerTianeba, romlebsac aqvT niSani
“_”, e. i.
] [ ] [ ] [ 8 ;5 5 ;2 3 ; UU−∞− .
imisaTvis, rom erTcvladiani utolobebi 0)( >ϕ x an
0)( <ϕ x daviyvanoTYiseT saxemde, rom SesaZlebeli iyos
intervalTa meTodis gamoyeneba, saWiroa: utolobis
marcxena mxare daiSalos mamravlebad; utolobaTa
Tvisebebis gaTvaliswinebiT is mamravlebi, romlebic mTel
RerZze inarCuneben erTi da imave niSans ukuvagdoT, xolo
danarCeni Tanamamravlebi CavweroT ise, rom cvladis
yoveli koeficienti iyos erTis toli; Tanamamravlebi,
romlebic erTnairfuZian xarisxebs warmoadgenen, CavweroT
erTi xarisxis saxiT.
! nbhbmjUj!4/!
+ -3 8 5 2
_ -1
_ _ _ + +
nax. 39
104
( )( )( )( )( )( ) ⇔≤
−−+−+−+− 04822
12122
33
xxxxxxxx
( )( )( )( )( )( )( )( )( )
⇔≤+−−+−+−+−++−
⇔ 022822
1211112
2
xxxxxxxxxxxx
( )( )
( ) ( ) 022
2111
2
2
≤−+
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −+−
⇔xx
xxxx.
me-40 naxazidan Cans, rom amonaxsnTa simravlea
[ [2 ;121 ;01 UU ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡− .
$44. npevmjt!Tfndwfmj!vupmpcfcj!!
modulis gansazRvrebidan gamomdinareobs, rom rxf <)(
utoloba, sadac 0>r , utolobaTa Semdegi sistemis
tolfasia:
⎩⎨⎧
−><
,)()(
rxfrxf
romelic SeiZleba
rxfr <<− )(
ormagi utolobis saxiT Caiweros. amrigad rxf <)( utolobis amonaxsnTa simravle warmoadgens rxf <)( da
rxf −>)( utolobebis amonaxsnTa simravleebis TanakveTas.
analogiurad, rxf >)( utoloba, sadac 0>r , Semdeg
utolobaTa gaerTianebis tolfasia
⎢⎣
⎡−<
>.)(
)(rxf
rxf
21
+ + +
1 0 -1 _ _ _ + +
nax. 40
-2 2
105
amrigad, rxf >)( utolobis amonaxsnTa simravle war-
moadgens rxf >)( da rxf −<)( utolobebis amonaxsnTa sim-
ravleebis gaerTianebas.
kerZod
raxraraxrrax +<<−⇔<−<−⇔<− ,
e. i. rax <− utolobis amonaxsnTa simravlea ] [rara +− ; .
analogiurad
⎢⎣
⎡−<+>
⇔⎢⎣
⎡−<−
>−⇔>−
,raxrax
raxrax
rax
e. i. rax >− utolobis amonaxsnTa simravlea
] [ ] [+∞+−∞− ;; rara U .
ganvixiloT magaliTebi:
1. amovxsnaT utoloba 3352 ≤+− xx .
bnpytob/!
⇔⎩⎨⎧
−≥+−
≤+−⇔≤+−
335335
3352
22
xxxx
xx
⎩⎨⎧
≥≤≤≤
⇔⎪⎩
⎪⎨⎧
≥+−
≤−⇔
.3,250
065
052
2
xxx
xx
xx
amrigad, miviReT utolobis amonaxsnTa simravle
[ ] [ ]5 ;32 ;0 U .
2. amovxsnaT utoloba: 253≥
−+
xx
.
bnpytob/!
⇔
⎢⎢⎢⎢
⎣
⎡
≤−
−++
≥−
+−+
⇔
⎢⎢⎢⎢
⎣
⎡
−≤−+
≥−+
⇔≥−+
05
1023
05
1023
253
253
253
xxx
xxx
xxxx
xx
⎢⎢⎢
⎣
⎡
<≤
≤<⇔
⎢⎢⎢⎢
⎣
⎡
≤−−
≤−−
⇔.5
37
135
0573
05
13
x
x
xxxx
amrigad, mocemuli utolobis amonaxsnTa simravlea
] ]13 ;5 5 ;37 U⎢⎣
⎡⎢⎣⎡
.
106
3. davamtkicoT, rom Tu 0≥a , 0≥b , maSin
abba≥
+2
.
ganvixiloT WeSmariti utoloba ( ) 02≥− ba , saidanac
gveqneba
( ) ⇒≥+⇒≥+−⇒≥− abbabababa 20202
abba≥
+⇒
2.
SeiZleba vaCvenoT, rom Tu 01 ≥a , 02 ≥a ,K , 0≥na , maSin
2121 n
nn aaa
naaa
KL
≥+++ ∗
n
aaa n+++ L21 ricxvs ewodeba naaa ,,, 21 K ricxvebis
saSualo ariTmetikuli, xolo ricxvs nnaaa K21 amave
ricxvebis saSualo geometriuli.
amrigad, ramdenime arauaryofiTi ricxvis saSualo
ariTmetikuli metia an toli amave ricxvebis saSualo
geometriulze.
$45. sjdywjUj!njnefwspcb
Tu raime wesiT yovel naturalur n ricxvs
Seesabameba nx namdvili ricxvi, maSin vityviT, rom
mocemulia ricxviTi mimdevroba
KK ,,,, 21 nxxx .
1x -s ewodeba mimdevrobis pirveli wevri, 2x -s_
mimdevrobis meore wevri da a. S. nx –s mimdevrobis n –uri
an zogadi wevri ewodeba. Mmimdevrobas, romlis zogadi
wevria nx , mokled nx simboloTi aRniSnaven.∗
SevniSnoT, rom im SemTxvevaSic ki, rodesac mn xx = ,
mn ≠ es ricxvebi iTvlebian mimdevrobis gansxvavebul
wevrebad.
∗ toloba marTebulia maSin da mxolod maSin, roca naaa === L21 . ∗ zogjer gamoviyenebT gamoTqmas “ nx mimdevroba”.
107
Mmimdevrobis mocemis bunebrivi wesia analizuri wesi,
romelic gviCvenebs Tu ra moqmedebebi unda CavataroT n –
ze, rom miviRoT mimdevrobis nx wevri. Mmimdevroba agreTve SeiZleba mocemuli iyos
rekurentuli damokidebulebiT. Ees wesi imaSi
mdgomareobs, rom mimdevrobis yoveli wevri, ramodenime
sawyisi wevris garda, romlebic Tavidanvea mocemuli,
miiReba mis win mdgom wevrebze garkveuli moqmedebebis
CatarebiT. GganvixiloT mimdevrobis ramodenime magaliTi.
1. mimdevroba, romlis zogadi wevria n
xn
1= , aris
Semdegi mimdevroba
KK ,1 ,,31 ,
21 ,1
n.
2. mimdevroba, romlis zogadi wevria 1+
=n
nxn , aris
Semdegi mimdevroba
K,43 ,
32 ,
21
.
3. ( )
nx
n
n
1−= toloba gansazRvravs Semdeg mimdevrobas:
( )KK ,1 ,,
41 ,
31 ,
21 ,1
n
n−−− .
4. davweroT mimdevroba, Tu misi zogadi wevria
1+=
nnxn . cxadia, rom
21
1 =x , 32
2 =x , K,43
3 =x
5. Tu mimdevrobis zogadi wevri mocemulia formuliT 1−= n
n aqx ( )0 ,0 ≠≠ qa , maSin
K, , , 2321 aqxaqxax === .
6. Tu ( )nnx 1−= , maSin gveqneba mimdevroba
( ) KK ,1 ,,1 ,1 ,1 n−−− .
7. vTqvaT 31 =a da 21 +=+ nn aa ; cxadia, rom
K,9 ,7 ,5 432 === aaa .
es mimdevroba mocemulia rekurentuli wesiT.
Tu ,axn = nebismieri Nn∈ , maSin mimdevrobas ewodeba
mudmivi mimdevroba.
geometriulad mimdevroba ricxviT wrfeze gamoisaxeba
wertilTa mimdevrobis saxiT, romelTa koordinatebi
108
tolia mimdevrobis Sesabamisi elementebis. 41-e, 42-e da 43-e
naxazebze gamosaxulia Sesabamisad n
xn
1= , ( )
nx
n
n
1−= da
1+=
nnxn mimdevrobebi.
hbotbSwsfcb/! ricxvTa nx mimdevrobas ewodeba zemodan SemosazRvruli, Tu arsebobs iseTi M ricxvi, romelic
mimdevrobis yvela wevrze metia, xolo qvemodan
SemosazRvruli_Tu moiZebneba iseTi L ricxvi, romelic
naklebia mocemuli mimdevrobis yovel wevrze.
Tu mimdevroba SemosazRvrulia rogorc zemodan, ise
qvemodan, mas SemosazRvruli mimdevroba ewodeba.
Aadvili SesamCnevia, rom zemoT moyvanil magaliTebSi
1, 2, 3, 6 mimdevrobebi SemosazRvrulia. Mme-7 mimdevroba
SemosazRvrulia qvemodan. Mme-5 mimdevroba SemosazRvru-
lia, Tu 1≤q . Mme-5 mimdevroba qvemodan (zemodan) Semosaz-
Rvrulia, Tu 0>a ( )0<a da 1>q . Tu 1−<q , maSin mimdev-
roba ar aris SemosazRvruli.
hbotbSwsfcb/! nx mimdevrobas ewodeba araklebadi, Tu
LL ≤≤≤≤ nxxx 21 da arazrdadi, Tu LL ≥≥≥≥ nxxx 21 .
hbotbSwsfcb/ nx mimdevrobas ewodeba zrdadi, Tu
LL <<<< nxxx 21 da klebadi, Tu LL >>>> nxxx 21 .
cxadia zrdadi (klebadi) mimdevroba araklebadia (ara-
zrdadia).
Tu mimdevroba arazrdadia an araklebadi mas monoto-
nuri ewodeba.
4x 2x
121
31
41
1x3x4x0 2x
-1 21
31
− 41
1x 3x 0
nax. 41 nax. 42
••1
43
32
21
2x1x0 3x
nax. 43
109
cxadia, rom zemoT moyvanil magaliTebSi 1, 2, 4, 5
( )0>q da 7 monotonuri mimdevrobebia, xolo 3, 5 ( )0<q da
6 mimdevrobebi ar arian monotonuri.
$46. bsjUnfujlvmj!qsphsftjb!!!
hbotbSwsfcb/ ricxviT mimdevrobas, romlis yoveli
wevri, dawyebuli meoredan, miiReba wina wevrisaTvis erTi
da imave ricxvis mimatebiT, ariTmetikuli progresia
ewodeba.
rogorc gansazRvrebidan Cans, ariTmetikuli progresi-
is nebismieri wevrisa da misi wina wevris sxvaoba erTi da
imave ricxvis tolia. e. i. Tu
KK ,,,, 21 naaa
ariTmetikuli progresiaa, maSin
LL =−==−=− −12312 nn aaaaaa .
am ricxvs ariTmetikuli progresiis sxvaoba ewodeba da d
asoTi aRiniSneba.
cxadia, rom Tu 0>d , maSin ariTmetikuli progresia
zrdadia, Tu 0<d _klebadi, xolo, Tu 0=d , maSin
progresia mudmiv mimdevrobas warmoadgens.
Tu na ariTmetikuli progresiis sxvaoba aris d , maSin
daa += 12 ,
daa += 23 ,
KKKK
daa nn += −− 21 ,
daa nn += −1 .
miRebuli ( )1−n tolobis SekrebiT gveqneba
( )dnaaaaaaaa nnnn 11221132 −+++++=++++ −−− LL ,
saidanac miviRebT
( )dnaan 11 −+= .
am formulas ariTmetikuli progresiis n –uri anu zogadi
wevris formula ewodeba.
ariTmetikuli progresiis nebismieri wevri, dawyebuli
meoredan, misi wina da momdevno wevrebis saSualo
ariTmetikulis tolia.
110
marTlac, vTqvaT, 1−na , na da 1+na aris ariTmetikuli
progresiis nebismierad aRebuli sami momdevno wevri,
maSin ariTmetikuli progresiis gansazRvrebis Tanaxmad
nnnn aaaa −=− +− 11
e. i.
22 11
11+−
+−
+=⇔+= nn
nnnn
aaaaaa .
marTebulia Sebrunebuli debulebac: Tu ricxviTi
mimdevrobis yoveli wevri, dawyebuli meoredan, misi wina
da momdevno wevrebis saSualo ariTmetikulis tolia,
maSin es mimdevroba ariTmetikul progresias warmoadgens.
marTlac, Tu na mimdevrobis nebismieri sami momdevno
1−na , na da 1+na wevrebisaTvis WeSmaritia
211 +− +
= nnn
aaa
toloba, maSin
nnnnnnn aaaaaaa −=−⇔+= +−+− 11112 .
amrigad na mimdevrobis nebismieri wevrisa da misi wina
wevris sxvaoba erTi da igive ricxvia, rac imas niSnavs,
rom na ariTmetikuli progresiaa.
Tu ganvixilavT ariTmetikuli progresiis naaa ,,, 21 K
pirvel n wevrs, maSin boloebidan Tanabrad daSorebul
wevrTa jami mudmivi sididea da udris pirveli da bolo
wevrebis jams.
marTlac, ka da 1+−kna ( )nk ≤≤1 warmoadgenen
boloebidan Tanabrad daSorebul wevrebs da
( ) ( ) ( ) nknk aadnaadknadkaaa +=−++=−++−+=+ +− 111111 11 .
am Tvisebis gamoyenebiT gamoviyvanoT ariTmetikuli
progresiis pirveli n wevris jamis formula.
aRvniSnoT na ariTmetikuli progresiis pirveli n
wevris jami nS –iT da davweroT es jami orjer, amasTan
meoreSi SesakrebTa mimdevroba SevcvaloT:
nnnn aaaaaaS ++++++= −− 12321 L ,
12321 aaaaaaS nnnn ++++++= −− L .
am tolobebis SekrebiT gveqneba
( ) ( ) ( ) ( )+++++++++= −−− 32231212 aaaaaaaaS nnnnn L
( ) ( )121 aaaa nn ++++ − .
111
miRebuli tolobis marjvena mxareSi ricxvTa TiToeuli
wyvilis jami ( )naa +1 –is tolia da aseT wyvilTa
raodenoba udris n –s, amitom
( )naaS nn += 12
saidanac
naaS nn 2
1 += .
ariTmetikuli progresiis n –uri wevris formulis
gaTvaliswinebiT, pirveli n wevris jamis formula
miiRebs saxes
( ) ndnaSn 2 12 1 −+
= .
$47. hfpnfusjvmj!qsphsftjb!!
hbotbSwsfcb/ ricxviT mimdevrobas, romlis pirveli
wevri gansxvavebulia nulisagan, xolo yoveli wevri,
dawyebuli meoredan, miiReba wina wevris erTsa da imave
nulisagan gansxvavebul ricxvze gamravlebiT, geometriu-
li progresia ewodeba.
rogorc gansazRvrebidan Cans, geometriuli progresiis
nebismieri wevris Sefardeba mis wina wevrTan erTi da
imave ricxvis tolia, e. i. Tu
KK ,,,, 21 nbbb
geometriuli progresiaa, maSin
LL ====−12
3
1
2
n
n
bb
bb
bb
.
am ricxvs geometriuli progresiis mniSvneli ewodeba da
q asoTi aRiniSneba.
Tu 0>q , maSin geometriuli progresia monotonuria,
xolo Tu 0<q _progresia arc zrdadia da arc klebadi.
Tu nb geometriuli progresiis mniSvnelia q , maSin
qbb 12 = ,
qbb 23 = ,
KKKK
qbb nn 21 −− = ,
qbb nn 1−= .
miRebuli ( )1−n tolobis gadamravlebiT gveqneba
112
11221132
−−−− ⋅⋅⋅=⋅⋅ n
nnnn qbbbbbbbb KK ,
saidanac miviRebT 1
1−= n
n qbb .
am formulas geometriuli progresiis n –uri anu zogadi
wevris formula ewodeba.
dadebiTwevrebiani geometriuli progresiis nebismieri
wevri dawyebuli meoredan, misi wina da momdevno wevrebis
saSualo geometriulis tolia.
marTlac, vTqvaT 1−nb , nb da 1+nb aris dadebiTwevrebiani
geometriuli progresiis nebismierad aRebuli sami
momdevno wevri, maSin gansazRvrebis Tanaxmad:
n
n
n
n
bb
bb 1
1
+
−
= .
e. i.
11112
+−+− =⇔= nnnnnn bbbbbb .
marTebulia Sebrunebuli debulebac: Tu
dadebiTwevrebiani ricxviTi mimdevrobis yoveli wevri
dawyebuli meoredan, misi wina da momdevno wevrebis
saSualo geometriulis tolia, maSin es mimdevroba
geometriul progresias warmoadgens.
marTlac, Tu dadebiTwevrebiani nb mimdevrobis
nebismieri sami momdevno 1−nb , nb da 1+nb wevrebisaTvis
WeSmaritia
11 +−= nnn bbb
toloba, maSin
n
n
n
nnnn b
bbbbbb 1
111
2 +
−
+− =⇔= .
amrigad nb mimdevrobis nebismieri wevris Sefardeba
mis wina wevrTan, erTi da igive ricxvia, rac imas niSnavs,
rom nb geometriuli progresiaa.
$48. hfpnfusjvmj!qsphsftjjt!qjswfmj!n xfwsjt!!kbnjt!gpsnvmb!
aRvniSnoT nb geometriuli progresiis pirveli n
wevris jami nS –iT, e. i.
nnn bbbbS ++++= −121 L . (1)
113
cxadia, Tu 1=q , maSin nbbb === L21 da nbSn ⋅= 1 . Tu 1≠q ,
maSin (1) tolobis orive mxare gavamravloT q –ze. gveqneba
qbqbqbqbqS nnn ++++=⋅ −121 L ,
anu
qbbbbqS nnn ++++= L32 . (2)
Tu (2) tolobas gamovaklebT (1)-s, miviRebT
1bqbSqS nnn −=− ,
aqedan
11
−−
=q
bqbS nn . (3)
geometriuli progresiis n –uri wevris formulis
gaTvaliswinebiT, pirveli n –wevris jamis formula
miiRebs saxes
( )1
11
−−
=qqbS
n
n . (4)
roca 1<q , geometriuli progresiis pirveli n wevris
jamis gamosaTvlelad mizanSewonilia (3) da (4)
formulebi ase gadavweroT
qqbbS n
n −−
=11 ,
( )qqbS
n
n −−
=111 .
$49. hfpnfusjvmj!qsphsftjjt!kbnj-!!
spdb! 1<q !
!
vTqvaT q aris nb geometriuli progresiis mniSvneli
da 1<q (q≠0), aseT SemTxvevaSi geometriul progresias
usasrulod klebadi geometriuli progresia ewodeba.
rogorc vnaxeT am progresiis pirveli n wevris jami Sn gamoiTvleba formuliT
( )qqbS
n
n −−
=111 .
aqedan
nn q
qb
qbS
−−
−=
1111 . (1)
am gamosaxulebis pirveli Sesakrebi mudmivia, meore
Sesakrebi Seicavs mamravlad qn-s. qn, roca 1<q xarisxis n
maCveneblis zrdasTan erTad miiswrafvis nulisaken. ami-
114
tom, Tu usasrulod klebadi geometriuli progresiis
jams aRvniSnavT S-iT, (1) tolobidan miiReba
qbS−
=1
1 .
$50. lvUyvsj!tjejeffcjt!sbejbovmj!pnb!!
kuTxeebis gazomvis dros gamoiyeneba zomis sxvadasxva
erTeuli: 1 ,1 ,1 ′′′o da a. S. SemoviRoT kuTxis zomis kidev
erTi erTeuli.
hbotbSwsfcb/ im centraluri kuTxis sidides, romlis
Sesabamisi rkalis sigrZe radiusis tolia, radiani
ewodeba.
radgan naxevarwrewiris sigrZe rπ –is tolia, xolo
misi Sesabamisi centraluri kuTxis sidide 180o-ia, amitom
radiani π –jer naklebia 180o-ze, e. i.
1 rad 547157180 ′′′≈π
= oo
da piriqiT
1180π
=o rad 017,0≈ rad.
SemdgomSi aRniSvnas “radiani” gamovtovebT da davwerT
π= 2360o,
290 π
=o,
360 π
=o,
445 π
=o,
630 π
=o da a. S.
$51. usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj!!
rogorc cnobilia, sibrtyis iseT gadaadgilebas, roca
nebismier OA sxivsa da mis Sesabamis 1OA sxivs Soris
kuTxis sidide α aris mudmivi, ewodeba mobruneba O
wertilis garSemo α kuTxiT da α0R simboloTi aRiniSneba.
Tu mobruneba xdeba saaTis isris moZraobis sawinaaRmdego
mimarTulebiT, maSin miRebulia, rom 0>α , xolo
Tu_saaTis isris moZraobis mimarTulebiT, maSin 0<α ;
0=α Seesabameba sibrtyis igivur asaxvas. aqedan
gamomdinare, π≤α≤π− , magram, Tu mobrunebas ganvixilavT,
rogorc brunvis Sedegs, maSin mobrunebis kuTxe SeiZleba
iyos nebismieri; amasTan cxadia, rom απ+α = 0
20 RR k
, Zk ∈ .
115
ganvixiloT wrewiri, romlis centri koordinatTa
saTaveSia, xolo radiusi 1-is tolia. aseT wrewirs
erTeulovani wrewiri ewodeba.
vTqvaT 0P aris wertili koordinatebiT (1;0). tP –Ti
aRvniSnoT wertili, romelSic
aisaxeba 0P koordinatTa saTavis
garSemo t radianiT mobrunebisas
(nax. 44). tP wertilis ty ordinats
t ricxvis ( t radiani kuTxis)
sinusi ewodeba da tsin simboloTi
aRiniSneba, xolo tx abscisas t ricxvis ( t radiani kuTxis)
kosinusi ewodeba da tcos
simboloTi aRiniSneba, e. i.
tyt sin= , txt cos= .
tsin da tcos warmoadgenen t argumentis funqciebs,
romlebic gansazRvrulia nebismieri t –saTvis, radgan
nebismieri t radianiT mobrunebas Seesabameba erTaderTi
savsebiT gansazRvruli tP wertili.
tsin da tcos funqciebis mniSvnelobaTa simravlea [-1;1],
radgan erTeulovani wrewiris wertilebis TiToeuli
koordinati Rebulobs mxolod [-1;1] segmentis yvela
mniSvnelobas.
t ricxvis (radianis) sinusis Sefardebas kosinusTan t ricxvis (radianis) tangensi ewodeba da tgt simboloTi
aRiniSneba. e. i.
tttgt
cossin
= .
cxadia, rom tgt funqcia gansazRvrulia, roca 0cos ≠t ,
magram 0cos =t mxolod maSin, rodesac tP wertili Oy
RerZze mdebareobs, e. i. roca kt π+π
=2
, Zk ∈ .
amrigad, tgt funqcia gansazRvrulia yvelgan, garda
kt π+π
=2
, Zk ∈ ricxvebisa.
ganvixiloT 1=x wrfe, romelsac tangensebis RerZi
ewodeba. nebismier kt π+π
≠2
, Zk ∈ ricxvs SeiZleba
1
10P
tP
y
x
ty
t
tx
nax. 44
116
SevusabamoT tangensebis RerZis erTaderTi tA wertili,
romelic warmoadgens tOP wrfis tangensebis RerZTan
gadakveTis wertils (nax. 45). t ricxvis tangensi udris
tangensebis RerZze misi Sesabamisi tA wertilis ordinats.
tsin da tcos funqciebisagan gansxvavebiT, tgt funqciis mniSvnelobaTa simravlea R , radgan tangensebis RerZis
nebismieri tA wertilis ordinati warmoadgens tOAP0
kuTxis tangenss (nax. 45).
t ricxvis (radianis) kosinusis Sefardebas sinusTan t ricxvis (radianis) kotangensi ewodeba da ctgt simboloTi
aRiniSneba, e. i.
ttctgt
sincos
= .
cxadia, rom ctgt funqcia gansazRvrulia, roca 0sin ≠t ,
magram 0sin =t mxolod maSin, rodesac tP wertili Ox RerZze mdebareobs, e. i. roca kt π= , Zk ∈ .
amrigad, ctgt funqcia gansazRvrulia yvelgan, garda
kt π= , Zk ∈ , ricxvebisa.
ganvixiloT 1=y wrfe, romelsac kotangensebis RerZi
ewodeba. nebismier kt π≠ , Zk ∈ , ricxvs SeiZleba
SevusabamoT kotangensebis RerZis erTaderTi tA wertili,
romelic warmoadgens tOP wrfis kotangensebis RerZTan
gadakveTis wertils (nax. 46). t ricxvis kotangensi udris kotangensebis RerZze misi Sesabamisi tA wertilis
abscisas.
ctgt funqciis mniSvnelobaTa simravlea R , radgan
kotangensebis RerZis nebismieri tA wertilis abscisa
warmoadgens tOAP0 kuTxis kotangenss (nax. 46).
0P x
tA
0P
tP
y
xt
nax. 45
0
tA
tP
y
t
nax. 46
0
117
tsin , tcos , tgt da ctgt funqciebs trigonometriuli
funqciebi ewodeba.
trigonometriul funqciaTa
gansazRvrebis safuZvelze SeiZ-
leba davadginoT maTi niSnebi im
meoTxedebSi, romlebadac iyofa
sibrtye sakoordinato RerZebiT.
tsin funqcia I da II meoTxedSi
dadebiTia, xolo III da IV
meoTxedSi_uaryofiTi, radgan I
da II meoTxedSi moTavsebuli
nebismieri wertilis ordinati
dadebiTia, xolo III da IV
meoTxedSi moTavsebuli nebismie-
ri wertilis ordinati_uaryofiTi (nax. 47).
analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom tcos funqcia I da
IV meoTxedSi dadebiTia, xolo II da III meoTxedSi _
uaryofiTi (nax. 48).
radgan tsin da tcos funqciebs I da III meoTxedSi
erTnairi niSani aqvT, xolo II da IV meoTxedSi _
mopirdapire, amitom tgt da ctgt funqciebi I da III
meoTxedSi dadebiTia, xolo II da IV meoTxedSi _
uaryofiTi (nax. 49).
y
x
nax. 47
0
+ +
_ _
y
x
nax. 48
0
_ +
_ +
sinusis niSnebi kosinusis niSnebi
y
x
nax. 49
0
_ +
+ _
tangensis da kotangensis
niSnebi
118
$52. usjhpopnfusjvmj!gvordjfcjt!nojTwofmpcbUb!hbnpUwmb!bshvnfoujt!phjfsUj!nojTwofmpcjtbUwjt!!
!!
gamovTvaloT trigonometriul funqciaTa mniSvnelo-
bebi, 0, πππππ ,2
,3
,4
,6
da π23
argumentebisaTvis.
ganvixiloT erTeulovani wrewiris )0;1(0P , )1;0(2πP ,
)0;1(−πP da )1;0(2
3 −πP wertilebi (nax. 50). trigonometriul
funqciaTa gansazRvrebidan gamomdinare gvaqvs: 00sin = ,
10cos = , 010
0cos0sin0 ===tg , 0ctg ar arsebobs; 1
2sin =
π,
02
cos =π
, 2πtg ar arsebobs, 0
10
2sin
2cos
2==
π
π
=πctg ; 0sin =π ,
1cos −=π , 0=πtg , πctg ar arsebobs; 12
3sin −=π
, 02
3cos =π
,
23πtg ar arsebobs, 0
23
=πctg .
trigonometriul funqciaTa gansazRvrebidan gvaqvs:
21
21
6sin ===
π OBAB
marTkuTxa samkuTxedSi 30o-iani kuTxis mopirdapire
kaTetis Tvisebis Tanaxmad (nax. 51);
=−==π 22
6cos ABOBAO
23πP
2πP
πP 0P
y
x
nax. 50
0
y
x
nax. 51
0 A
B
6π
119
23
411 =−=
(piTagoras Teoremis Tanaxmad);
33
31
23
21
6cos
6sin
6===
π
π
=πtg ; 3
2123
6sin
6cos
6==
π
π
=πctg .
4cos
4sin π
===π OAAB , radgan OAB samkuTxedi tolferdaa
(nax. 52). piTagoras Teoremis Tanaxmad
22
2112 22 ==⇒== OAOBAO .
e. i.
22
4cos
4sin =
π=
π;
1
4cos
4sin
4=
π
π
=πtg ; 1
4sin
4cos
4=
π
π
=πctg .
21
21
3cos ===
π OBAO
(marTkuTxa samkuTxedSi 30o-iani kuTxis mopirdapire
kaTetis Tvisebis Tanaxmad (nax. 53));
23
411
3sin 22 =−=−==
π OAOBAB
(piTagoras Teoremis Tanaxmad);
B
0P
y
x
nax. 52
0
y
x
nax. 53
0 A
B
3π
A
4π
120
3
2123
3cos
3sin
3==
π
π
=πtg ;
33
31
23
21
3sin
3cos
3===
π
π
=πctg .
trigonometriul funqciaTa gamoTvlili mniSvnelo-
bebis safuZvelze SevadginoT Semdegi cxrili:
α o00 = o30
6=
π o45
4=
π o60
3=
π o90
2=
π o180=π
o2702
3=
π
αsin
0 21
22
23 1 0 1−
αcos
1 23
22 2
1 0 1− 0
αtg 0 33 1 3 _ 0 _
αctg
_ 3 1 33 0 _ 0
$53. xy sin= gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!!
1. xy sin= funqciis gansazRvris area RyD =)( , xolo
mniSvnelobaTa simravle_ [ ]1;1)( −=yE .
2. xy sin= funqcia kentia, radgan nebismieri x –isaTvis
xx sin)sin( −=− , vinaidan abscisTa Re-
rZis mimarT simetriuli xP da xP−
wertilebis ordinatebi gansxvavde-
bian mxolod niSniT (nax. 54).
3. xy sin= funqcia periodulia
da misi umciresi dadebiTi periodia
π2 . marTlac, radgan, nebismieri x –isaTvis
xx RR 02
0 =π+, amitom π2 warmoa-
dgens erT-erT periods. vaCvenoT,
rom igi umciresi dadebiTi periodia. Tu davuSvebT, rom
] [π2;0∈l aris periodi, maSin nebismieri x –isaTvis
xlx sin)sin( =+ . kerZod, roca 0=x , miviRebT tolobas
0sin =l ,
xP
xP−
y
x
nax. 54
0
121
romelic marTebulia ] [π2;0 Sualedis mxolod erTi π=l
mniSvnelobisaTvis, radgan es ricxvi aris erTaderTi
aRniSnuli Sualedidan, romlis Sesabamisi wertili
erTeulovan wrewirze, abscisTa RerZze Zevs. magram π ar
warmoadgens xsin –is periods, radgan 12
sin =π
, xolo
12
3sin2
sin −=π
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π+π
.
4. xy sin= funqcia zrdadia ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡−
2;
2ππ
SualedSi, radgan
rodesac x izrdeba 2π
− –dan 2π–mde, xP -is ordinati
izrdeba –1-dan 1-mde. analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom
xsin funqcia ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡
23;
2ππ
SualedSi klebulobs 1-dan –1-mde.
radgan xsin periodulia periodiT π2 , amitom cxadia, rom
igi zrdadia nebismier ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ ++− kk ππππ 2
2;2
2, Zk ∈ , saxis
SualedSi, xolo klebadia nebismier ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ ++ kk ππππ 2
23;2
2,
Zk ∈ , saxis SualedSi.
ganxiluli Tvisebebis safuZvelze avagoT xy sin=
funqciis grafiki.
vinaidan ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡
2;0 π
SualedSi xsin
funqcia izrdeba 0-dan 1-mde, xolo
misi mniSvnelobebi 6π,
4π da
3π–ze
Sesabamisad aris 21,
22 da
23,
amitom, am SualedSi xy sin= funqci-
is grafiks aqvs saxe (nax. 55).
xsin funqciis grafiki simetriulia 2π
=x wrfis
mimarT, radgan nebismieri x –isaTvis
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +π
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −π xx
2sin
2sin ;
y
x02π
3π
4π
6π
nax. 55
122
marTlac, x
P−
π2
da x
P+
π2
wertilebi
simetriulia Oy RerZis mimarT (nax.
56), amitom maTi ordinatebi tolia. aqedan
gamomdinare, xy sin= funqciis grafiks
[ ]π;0 SualedSi aqvs saxe (nax. 57).
xsin funqciis grafiki simetriulia
koordinatTa saTavis mimarT, radgan
igi kenti funqciaa. amitom [ ]ππ ;−
SualedSi am funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 58).
xsin funqcia periodulia periodiT π2 , amitom
sabolood mis grafiks eqneba saxe (nax. 59). xy sin=
funqciis grafiks sinusoida ewodeba.
rogorc xsin funqciis grafikis agebis sqemidan Cans,
sinusoidis asagebad sakmarisia vicodeT xy sin= funqciis
grafiki ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡
2;0 π
SualedSi.
xP
+π2
xP
−π2
2πy
x
nax. 56
0
π2π
y
x0
nax. 57
02π
2π
−
y
x
nax. 58
π π2
y
x0π3
2π
25π
23π
2π−
π−23π−π−2
25π−
nax. 59
123
$54. xy arcsin= gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!!
xy sin= funqcia zrdadia ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡−
2;
2ππ
SualedSi, amitom
arsebobs misi Seqceuli funqcia am SualedSi, romelsac
arksinusi ewodeba da xarcsin simboloTi aRiniSneba.
radgan xsin funqcia ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡−
2;
2ππ
SualedSi Rebulobs yvela
mniSvnelobas [-1;1] Sualedidan, amitom xy arcsin= funqciis
gansazRvris are [ ]1;1)(arcsin −=xD , xolo mniSvnelobaTa
simravle_ ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡−=
2;
2)(arcsin ππxE .
cxadia, Tu 11 ≤≤− a , maSin aarcsin warmoadgens im
kuTxis sidides ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡−
2;
2ππ Sualedidan, romlis sinusi
udris a –s, e. i.
aa =)sin(arcsin . SeiZleba vaCvenoT, rom
xx arcsin)arcsin( −=− , amitom xy arcsin= funqcia kentia. xy arcsin= funqcia zrdadia, rogorc zrdadi funqciis Seqceuli funqcia da radgan urTierTSeqceul funqciaTa
grafikebi simetriulia xy = wrfis mimarT, amitom am
funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 60).
y
x
2π
2π
−
1 -1
nax. 60
124
$55. xy cos= gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!!
1. xy cos= funqciis gansazRvris
area RyD =)( , xolo mniSvnelobaTa
simravle_ ]1;1[)( −=yE .
2. xy cos= funqcia luwia, radgan
nebismieri x –isaTvis xx cos)cos( =− ,
vinaidan abscisTa RerZis mimarT
simetriuli xP da xP− wertilebis
abscisebi tolia (nax. 61).
3. xy cos= funqcia periodulia da
misi umciresi dadebiTi periodia π2 . marTlac, radgan
nebismieri x –isaTvis xx RR 0
20 =π+
, amitom π2 warmoadgens
erT-erT periods. vaCvenoT, rom igi umciresi dadebiTi
periodia. Tu davuSvebT, rom ] [π2;0∈l aris periodi, maSin
nebismieri x –isaTvis xlx cos)cos( =+ . kerZod, roca 0=x ,
miviRebT tolobas
1cos =l ,
romelic ar aris marTebuli l –is arcerTi
mniSvnelobisaTvis ] [π2;0 Sualedidan.
4. xy cos= funqcia zrdadia [ ]0;π− SualedSi, radgan
rodesac x izrdeba π− –dan 0-mde, xP -is abscisa izrdeba
-1-dan 1-mde. analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom xcos funqcia [ ]π;0 SualedSi klebulobs 1-dan –1-mde. radgan
xcos periodulia periodiT π2 , amitom cxadia, rom igi
zrdadia nebismier [ ]kk πππ 2;2+− , Zk ∈ , saxis SualedSi,
xolo klebadia nebismier [ ]kk πππ 2;2 + , Zk ∈ , saxis
SualedSi.
ganxiluli Tvisebebis safuZvelze avagoT xy cos= funqciis grafiki.
vinaidan ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡
2;0 π
SualedSi xy cos=
funqcia klebulobs 1-dan 0-mde,
xolo misi mniSvnelobebi 6π,
4π da
3π–ze Sesabamisad aris
23,
22 da
xP
xP−
y
x
nax. 61
0
y
x02π
3π
4π
6π
nax. 62
125
21, amitom am SualedSi xy cos= funqciis grafiks aqvs
saxe (nax. 62).
xcos funqciis grafiki simetriulia 2π
=x wertilis
mimarT, radgan nebismieri x –isaTvis
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +π
−=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −π xx
2cos
2cos ;
marTlac x
P−
π2
da x
P+
π2
wertilebi simetriulia Oy RerZis
mimarT (nax. 56) da amitom maTi abscisebi gansxvavdebian
mxolod niSniT. aqedan gamomdinare, xy cos= funqciis
grafiks [ ]π;0 SualedSi aqvs saxe (nax. 63).
xcos funqciis grafiki simetriulia Oy RerZis mimarT,
radgan igi luwi funqciaa. amitom [ ]ππ ;− SualedSi am
funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 64).
xcos funqcia periodulia periodiT π2 , amitom sabo-
lood mis grafiks eqneba saxe (nax. 65).
xy cos= funqciis grafiks kosinusoida ewodeba.
rogorc funqciis grafikis agebis sqemidan Cans,
π− ππ
0 2π x
y
nax. 63
y
0 2π
−2π x
nax. 64
ππ−
25π−
23π
y
x0π3
2π
25ππ2
2π−
23π−π−2
nax. 65
27ππ−3
126
kosinusoidis asagebad sakmarisia vicodeT xy cos=
funqciis grafiki ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡
2;0 π
SualedSi.
$56. xy arccos= gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!!
xy cos= funqcia klebadia [ ]π;0 SualedSi, amitom
arsebobs misi Seqceuli funqcia am SualedSi, romelsac
arkkosinusi ewodeba da xarccos simboloTi aRiniSneba.
radgan xcos funqcia [ ]π;0 SualedSi Rebulobs yvela
mniSvnelobas [-1;1] Sualedidan, amitom xy arccos= funqciis
gansazRvris are ]1;1[)(arccos −=xD , xolo mniSvnelobaTa
simravle_ [ ]π;0)(arccos =xE . cxadia, Tu 11 ≤≤− a , maSin
aarccos warmoadgens im kuTxis sidides [ ]π;0 Sualedidan,
romlis kosinusi udris a –s, e. i.
aa =)cos(arccos .
SeiZleba vaCvenoT, rom
xx arccos)arccos( −π=− . xy arccos= funqcia klebadia, ro-
gorc klebadi funqciis Seqceuli
funqcia da radgan urTierTSeqceul
funqciaTa grafikebi simetriulia
xy = wrfis mimarT, amitom am fun-
qciis grafiks aqvs saxe (nax. 66).
§57. tgxy = gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!!
1. tgxy = funqciis gansazRvris area yvela namdvil
ricxvTa simravle, garda kπ+π2
, Zk ∈ , saxis ricxvebisa,
xolo mniSvnelobaTa simravlea R .
2. tgxy = funqcia kentia, radgan nebismieri x –isaTvis
gansazRvris aridan
tgxxx
xxxtg −=
−=
−−
=−cossin
)cos()sin()( .
π
0
2π
x
y
1 -1 nax. 66
127
3. tgxy = funqcia periodulia da misi umciresi
dadebiTi periodia π . marTlac, x -is nebismieri
mniSvnelobisaTvis gansazRvris aredan x da π±x
ricxvebi gamoisaxebian erTeulovani wrewiris xP da π±xP
wertilebiT, romlebic simetriulia koordinatTa O
saTavis mimarT (nax. 67), amitom am
ricxvebis Sesabamisi wertilebi tange-
nsebis RerZze erTi da igivea. e. i.
tgxxtg =π± )( .
amrigad π warmoadgens erT-erT peri-
ods. vaCvenoT, rom igi umciresi dade-
biTi periodia. Tu davuSvebT, rom
] [π;0∈l aris periodi, maSin nebismieri
x –isaTvis
tgxlxtg =+ )( .
kerZod, roca 0=x , miviRebT
0=tgl
tolobas, romelic ar aris marTebuli l –is arcerTi
mniSvnelobisaTvis ] [π;0 Sualedidan.
4. tgxy = funqcia zrdadia ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤−
2;
2ππ
SualedSi, radgan,
rodesac x izrdeba 2π
− –dan 2π–mde tangensebis RerZze
misi Sesabamisi wertilis ordinati izrdeba −∞ –dan +∞ –
mde. radgan tgx periodulia periodiT π , amitom, cxadia,
rom igi zrdadia nebismier ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤ ++− kk ππππ
2;
2, Zk ∈ , saxis
SualedSi.
ganxiluli Tvisebebis safuZvelze avagoT tgxy =
funqciis grafiki.
vinaidan ⎢⎣⎡
⎢⎣⎡
2;0 π
SualedSi tgx funqcia izrdeba 0-dan
+∞ –mde, xolo misi mniSvnelobebi 6π,
4π da
3π–ze
Sesabamisad aris 33, 1 da 3 , amitom am SualedSi
funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 68).
xP
π±xP
y
x
nax. 67
0
128
tgx funqciis grafiki simetriulia koordinatTa
saTavis mimarT, radgan igi kenti funqciaa. amitom ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤−
2;
2ππ
SualedSi am funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 69).
tgx funqcia periodulia periodiT π , amitom mis grafiks aqvs saxe (nax. 70).
tgxy = funqciis grafiks tangensoida ewodeba.
§58. arctgxy = gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!!
tgxy = funqcia zrdadia ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤−
2;
2ππ
SualedSi, amitom
arsebobs misi Seqceuli funqcia am SualedSi, romelsac
arktangensi ewodeba da arctgx simboloTi aRiniSneba.
333
x
y
02π
3π
4π
6π
nax. 68
2π
2π
−
y
0 x
nax. 69
y
x02
5π− π2−
23π
−π−
2π
−2
5ππ22
3ππ2π
nax. 70
129
radgan tgx funqcia ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤−
2;
2ππ
SualedSi Rebulobs yvela
mniSvnelobas R –dan, amitom arctgxy = funqciis
gansazRvris are RarctgxD =)( , xolo mniSvnelobaTa
simravle_ ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤−=
2;
2)( ππarctgxE . cxadia, rom nebismieri a
ricxvisaTvis arctga warmoadgens im kuTxis sidides
⎢⎣⎡
⎥⎦⎤−
2;
2ππ
Sualedidan, romlis tangensi udris a –s, e. i.
aarctgatg =)( .
SeiZleba vaCvenoT, rom
arctgxxarctg −=− )( ,
amitom arctgxy = funqcia kentia.
arctgxy = funqcia zrdadia, rogorc zrdadi funqciis
Seqceuli funqcia da radgan urTierTSeqceul funqciaTa
grafikebi simetriulia xy = wrfis mimarT, amitom am
funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 71).
§59. ctgxy = gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!
! 1. ctgxy = funqciis gansazRvris area yvela namdvili
ricxvis simravle, garda kπ , Zk ∈ , saxis ricxvebisa,
xolo mniSvnelobaTa simravlea R .
x
y
0
2π
nax. 71
2π
−
130
2. ctgxy = funqcia kentia, radgan nebismieri x –isaTvis
gansazRvris aridan
ctgxx
xxxxctg −=
−=
−−
=−sin
cos)sin()cos()( .
3. ctgxy = funqcia periodulia da misi umciresi
dadebiTi periodia π . marTlac x –is nebismieri
mniSvnelobisaTvis gansazRvris aridan x da π±x
ricxvebi gamoisaxebian erTeulovani wrewiris xP da π±xP
wertilebiT, romlebic simetriulia koordinatTa O
saTavis mimarT (nax. 72), amitom am ricxvebis Sesabamisi
wertilebi kotangensebis RerZze erTidaigivea. e. i.
ctgxxctg =π± )( .
amrigad, π warmoadgens erT-erT periods. vaCvenoT, rom
igi umciresi dadebiTi periodia. Tu
davuSvebT, rom ] [ ;0 π∈l aris perio-
di, maSin nebismieri x –isaTvis
ctgxlxctg =+ )( .
kerZod, roca 2π
=x , miviRebT tolo-
bas:
02
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +π lctg ,
romelic ar aris marTebuli l –is arcerTi mniSvnelobi-
saTvis ] [ ;0 π Sualedidan.
4. ctgxy = funqcia klebadia ] [ ;0 π SualedSi, radgan,
rodesac x izrdeba 0-dan π –mde, kotangensebis RerZze
misi Sesabamisi wertilis abscisa klebulobs +∞ –dan −∞ –
mde. radgan ctgx periodulia periodiT π , amitom cxadia, rom igi klebadia nebismier ] [ ; kk πππ + , Zk ∈ , saxis
SualedSi.
ganxiluli Tvisebebis safuZvelze avagoT ctgxy =
funqciis grafiki.
vinaidan ⎥⎦⎤
⎥⎦⎤
2 ;0 π
SualedSi ctgx funqcia klebulobs
+∞ –dan 0-mde, xolo misi mniSvnelobebi 6π,
4π da
3π–ze
xP
π±xP
y
x
nax. 72
0
131
Sesabamisad aris 3 , 1 da 33, amitom am SualedSi
funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 73).
ctgx funqciis grafiki simetriulia 2π
=x wertilis
mimarT, radgan nebismieri kx π+π
≠2
, Zk ∈ , ricxvisaTvis
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +π
−=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +π
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +π
−=
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −π
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −π
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −π xctg
x
x
x
xxctg
22
sin
2cos
2sin
2cos
2.
aqedan gamomdinare, ctgxy = funqciis grafiks ] [π;0
SualedSi aqvs saxe (nax. 74).
ctgx funqcia periodulia periodiT π , amitom mis gra-fiks aqvs saxe (nax. 75).
x
y
0 π2π
nax. 74
13
y
x02π
3π
4π
6π
nax. 73
33
132
ctgxy = funqciis grafiks kotangensoida ewodeba.
§60. arcctgxy = gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!!
ctgxy = funqcia klebadia ] [ ;0 π SualedSi, amitom
arsebobs misi Seqceuli funqcia am SualedSi, romelsac
arkkotangensi ewodeba da arcctgx simboloTi aRiniSneba.
radgan ctgx funqcia ] [ ;0 π SualedSi Rebulobs yvela
mniSvnelobas R –dan, amitom arcctgxy = funqciis
gansazRvris are RarcctgD =)( , xolo mniSvnelobaTa
simravle_ ] [ ;0 )( π=arcctgE . cxadia, nebismieri a
ricxvisaTvis arcctga warmoadgens im kuTxis sidides ] [ ;0 π
Sualedidan, romlis kotangensi udris a –s, e. i.
aarcctgactg =)( .
SeiZleba vaCvenoT, rom
arcctgxxarcctg −π=− )( .
arcctgxy = funqcia
klebadia, rogorc kleba-
di funqciis Seqceuli
funqcia da radgan urTi-
erTSeqceul funqciaTa
grafikebi simetriulia
xy = wrfis mimarT, amitom
am funqciis grafiks aqvs
saxe (nax. 76).
π3− π3
y
x02
5π−
π2−2
3π−
π−2π
−2
5ππ22
3ππ2π
nax. 75
x
y
0
2π
nax. 76
133
§61. ebnpljefcvmfcb!fsUj!eb!jhjwf!bshvnfoujt!usjhpopnfusjpvm!gvordjfct!Tpsjt!!
!
1. vinaidan erTeulovani wrewiris nebismieri ( )ααα yxP ,
wertilis koordinatebi akmayofileben pirobas 122 =+ αα yx ,
xolo α=α cosx , α=α siny , amitom gvaqvs:
1sincos 22 =α+α . (1)
2. Tu k2π
≠α , Zk ∈ , maSin
1=α⋅α ctgtg . (2)
marTlac,
1sincos
cossin
=αα
⋅αα
=α⋅α ctgtg .
3. Tu kπ+π≠α
2, Zk ∈ , maSin gvaqvs igiveoba
α=α+
22
cos11 tg . (3)
marTlac
α=
αα+α
=αα
+=α+22
22
2
22
cos1
cossincos
cossin11 tg .
4. Tu kπ≠α , Zk ∈ , maSin gvaqvs igiveoba
α=α+ 2
2
sin11 ctg . (4)
marTlac
α=
αα+α
=αα
+=α+22
22
2
22
sin1
sincossin
sincos11 ctg .
(1)_(4) formulebi saSualebas gvaZlevs erT-erTi
trigonometriuli funqciis mniSvnelobis mixedviT
vipovoT amave argumentis danarCeni trigonometriuli
funqciebi, Tu cnobilia romel meoTxedSia argumenti.
nbhbmjUj/ vipovoT αsin , αcos da αctg , Tu 43
−=αtg ,
⎢⎣⎡
⎥⎦⎤∈ ππα ;
2. (2) formulis Tanaxmad
341
−=α
=αtg
ctg .
134
Tu gaviTvaliswinebT, rom α moTavsebulia meore
meoTxedSi, sadac kosinusi uaryofiTia, (3) formulidan
gveqneba
54
1691
11
1cos2
−=+
−=α+
−=αtg
.
αsin gamoiTvleba Semdegnairad
53
54
43cossin =⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−=α⋅α=α tg .
§62. psj!bshvnfoujt!kbnjtb!eb!tywbpcjt!!usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj!
! mtkicdeba, rom nebismieri α da β –saTvis adgili aqvs
tolobebs:
( ) βα+βα=β+α sincoscossinsin ,
( ) βα−βα=β−α sincoscossinsin ,
( ) βα−βα=β+α sinsincoscoscos ,
( ) βα+βα=β−α sinsincoscoscos .
vaCvenoT, rom Tu kπ+π≠α
2, nπ+π
≠β2
da mπ+π≠β+α
2,
( )Zmnk ∈,, , maSin
( )β⋅α−β+α
=β+αtgtg
tgtgtg1
.
marTlac
=βα−βαβα+βα
=
ββ
⋅αα
−
ββ
+αα
=β⋅α−β+α
sinsincoscossincoscossin
cossin
cossin1
cossin
cossin
1 tgtgtgtg
( )( ) ( )β+α=
β+αβ+α
= tgcossin
.
analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom:
( )β⋅α+β−α
=β−αtgtg
tgtgtg1
, kπ+π≠α
2, nπ+π
≠β2
, mπ+π≠β−α
2,
( )Zmnk ∈,, .
135
jamisa da sxvaobis trigonometriul funqciaTa
gamosaTvlel formulebs Sekrebis formulebi ewodeba.
§63. ebzwbojt!gpsnvmfcj!!
rogorc cnobilia, nebismieri x ricxvi SeiZleba
Caiweros α+π= kx 2 saxiT, sadac π<α≤ 20 , Zk ∈ . aqedan
gamomdinare, radgan sinus da kosinus funqciebis periodia
π2 , am funqciebis mniSvnelobaTa gamoTvla nebismieri x argumentisaTvis daiyvaneba αsin da αcos funqciebis
mniSvnelobebis gamoTvlamde, sadac [ [πα 2;0∈ . ufro metic
xsin da xcos funqciebis mniSvnelobaTa gamoTvla
SeiZleba daviyvanoT αsin –s da αcos –s moZebnamde, sadac
⎥⎦⎤
⎢⎣⎡∈
2;0 πα . amis saSualebas gvaZlevs e. w. dayvanis
formulebi, romelTac aqvT Semdegi saxe:
α=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π cos2
sin , α−=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π sin2
cos ,
α=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π cos2
sin , α=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π sin2
cos ,
( ) α−=α+π sinsin , ( ) α−=α+π coscos ,
( ) α=α−π sinsin , ( ) α−=α−π coscos ,
α−=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π cos
23sin , α=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π sin
23cos ,
α−=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π cos
23sin , α−=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π sin
23cos .
es formulebi marTebulia nebismieri α –saTvis da
maTi damtkiceba SeiZleba Sekrebis formulebis
saSualebiT. magaliTad,
α=α⋅+α⋅=απ
+απ
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π cossin0cos1sin
2coscos
2sin
2sin .
analogiurad, radgan tangensisa da kotangensis
periodia π , xolo nebismieri x ricxvi SeiZleba Caiweros
α+π= kx saxiT, sadac π<α≤0 , Zk ∈ , amitom am
funqciebis mniSvnelobaTa gamoTvla nebismieri x argumentisaTvis daiyvaneba αtg da αctg funqciebis
mniSvnelobebis moZebnamde, sadac [ [πα ;0∈ . iseve rogorc
136
sinusisa da kosinusis SemTxvevaSi tgx da ctgx funqciebis
mniSvnelobaTa gamoTvla SeiZleba daviyvanoT αtg –s da
αctg –s moZebnamde, sadac ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡∈
2;0 πα , dayvanis formulebis
saSualebiT, romelTac aqvT saxe:
α−=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π ctgtg2
, α−=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π tgctg2
,
α=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π ctgtg2
, α=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π tgctg2
.
davamtkicoT erT-erTi maTgani
α−=α−α
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π ctgtg
sincos
2cos
2sin
2.
dayvanis formulebis damaxsovreba advilad SeiZleba
Semdegi wesis mixedviT:
Tu dayvanis formulaSi 2π aRebulia kent ricxvjer
da mas akldeba, an emateba α , maSin dasayvani funqcia
icvleba “kofunqciiT”∗, Tu
2π aRebulia luw ricxvjer,
maSin dasayvani funqciis saxelwodeba ucvleli rCeba.
dayvanili funqciis win iwereba is niSani, ra niSanic aqvs
dasayvan funqcias, Tu CavTvliT, rom ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤∈
2;0 πα .
ganvixiloT magaliTebi
1. ( ) ( ) =+==+⋅= oooooo 4590sin135sin1355360sin1935sin
2245cos == o.
2. =⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
+π
=π=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π+π=π
6232
329
329 ctgctgctgctg
33
6−=
π−= tg .
∗ sinusis, kosinusis, tangensis da kotangensis kofunqciebi ewodeba Sesabamisad kosinuss, sinuss, kotangenss da tangenss.
137
§64. psnbhj!eb!obyfwbsj!bshvnfoujt!!!!usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj!
Tu ( ) β⋅α+β⋅α=β+α sincoscossinsin formulaSi CavsvamT
α=β , miviRebT
α⋅α=α⋅α+α⋅α=α cossin2sincoscossin2sin .
amrigad,
α⋅α=α cossin22sin .
analogiurad
α−α=α⋅α−α⋅α=α 22 sincossinsincoscos2cos ,
α−α
=αα−α+α
=α 212
12
tgtg
tgtgtgtgtg ,
e. i.
α−α=α 22 sincos2cos , (1)
α−α
=α21
22tgtgtg , kπ+π
≠α2
, n24π
+π
≠α ( )Znk ∈, .
Tu (1) formulis marjvena mxares gamovsaxavT mxolod
sinusiT an mxolod kosinusiT, miviRebT
α−=α 2sin212cos ,
1cos22cos 2 −α=α .
aqedan
22cos1sin2 α−
=α , 2
2cos1cos2 α+=α .
Tu miRebul formulebSi α –s SevcvliT 2α–iT,
gveqneba
2cos1
2sin 2 α−
=α
,
2cos1
2cos2 α+
=α
,
saidanac
2cos1
2sin α−
±=α
, (2)
2cos1
2cos α+
±=α
. (3)
Tu ( )12 +π≠α k , ( )Zk ∈ , (2) tolobis (3)-ze gayofiT
miviRebT
138
α+α−
±=α
cos1cos1
2tg . (4)
(2)_(4) formulebSi niSani “+” an “_” unda aviRoT imis
mixedviT, Tu romel meoTxedSia 2α.
naxevari argumentis tangensi mTeli argumentis
sinusiTa da kosinusiT SeiZleba gamoisaxos formuliT
α+α
=α
cos1sin
2tg , ( )12 +π≠α k , ( )Zk ∈
marTlac,
22
cos2
sin
2cos2
2cos
2sin2
cos1sin
2
α=
α
α
=α
αα
=α+
α tg ,
analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom
αα−
=α
sincos1
2tg , kπ≠α , ( )Zk ∈ .
§65. usjhpopnfusjvm!gvordjbUb!hbnptbywb!obyfwbsj!bshvnfoujt!ubohfotjU!
! xSirad mosaxerxebelia trigonometriul funqciaTa
gamosaxva naxevari argumentis tangensiT Semdegi
formulebis saSualebiT:
21
22
sin2 α+
α
=αtg
tg, ( )12 +π≠α k , ( )Zk ∈ (1)
21
21
cos2
2
α+
α−
=αtg
tg, ( )12 +π≠α k , ( )Zk ∈ (2)
21
22
2 α−
α
=αtg
tgtg , kπ+π
≠α2
, ( )12 +π≠α n , ( )Znk ∈, (3)
davamtkicoT es formulebi:
139
α=α
⋅α
=αα
α
=α
+
α
sin2
cos2
sin2
2cos
1:
2cos
2sin
2
21
22
22tg
tg;
=αα
α−
α
=α
+
α−
2cos
1:
2cos
2sin
2cos
21
21
22
22
2
2
tg
tg
α=α
−α
= cos2
sin2
cos 22.
(3) formula miiReba (1) tolobis gayofiT (2)_ze.
§66. usjhpopnfusjvm!gvordjbUb!obnsbwmjt!!hbsebrnob!kbnbe!
!
gamoviyvanoT β⋅α cossin , β⋅α sinsin da β⋅α coscos
namravlebis trigonometriul funqciaTa jamad gardaqmnis
formulebi.
Tu SevkrebT
( ) β⋅α+β⋅α=β+α sincoscossinsin
da
( ) β⋅α−β⋅α=β−α sincoscossinsin
tolobebs, miviRebT:
( ) ( ) β⋅α=β−α+β+α cossin2sinsin , saidanac
( ) ( )[ ]β−α+β+α=β⋅α sinsin21cossin .
analogiurad
( ) β⋅α+β⋅α=β−α sinsincoscoscos (1) da
( ) β⋅α−β⋅α=β+α sinsincoscoscos (2) tolobebis SekrebiT miviRebT:
( ) ( ) β⋅α=β+α+β−α coscos2coscos , saidanac
( ) ( )[ ]β+α+β−α=β⋅α coscos21coscos .
aseve, Tu (1) tolobas gamovaklebT (2)-s, miviRebT
( ) ( ) β⋅α=β+α−β−α sinsin2coscos ,
140
saidanac
( ) ( )[ ]β+α−β−α=βα coscos21sinsin .
§67. usjhpopnfusjvm!gvordjbUb!kbnjt!hbsebrnob!obnsbwmbe!
! rogorc wina paragrafSi vnaxeT, marTebulia Semdegi
formulebi:
( ) ( ) yxyxyx cossin2sinsin ⋅=−++ , (1)
( ) ( ) yxyxyx coscos2coscos ⋅=−++ , (2)
( ) ( ) yxyxyx sinsin2coscos ⋅=+−− , (3)
advili saCvenebelia agreTve, rom
( ) ( ) yxyxyx sincos2sinsin ⋅=−−+ , (4) SemoviRoT aRniSvnebi
α=+ yx , β=− yx , (5)
saidanac
2β+α
=x , 2β−α
=y , (6)
(5) da (6) tolobebis gaTvaliswinebiT (1)_(4)
formulebidan miviRebT:
2cos
2sin2sinsin β−αβ+α
=β+α ,
2cos
2sin2sinsin β+αβ−α
=β−α ,
2cos
2cos2coscos β−αβ+α
=β+α ,
2sin
2sin2coscos β−αβ+α
−=β−α .
ganvixiloT axla tangensebis jami β+α tgtg .
( )β⋅α
β+α=
β⋅αβ⋅α+β⋅α
=ββ
+αα
=β+αcoscos
sincoscos
sincoscossincossin
cossintgtg .
amrigad
( )β⋅α
β+α=β+α
coscossintgtg , kπ+π
≠α2
, π+π
≠β n2
, ( )Znk ∈, .
analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom
( )β⋅α
β−α=β−α
coscossintgtg , kπ+π
≠α2
, π+π
≠β n2
, ( )Znk ∈, ;
141
( )β⋅αβ+α
=β+αsinsin
sinctgctg , kπ≠α , nπ≠β , ( )Znk ∈, ;
( )β⋅α
α−β=β−α
sinsinsinctgctg , kπ≠α , nπ≠β , ( )Znk ∈, .
§68. usjhpopnfusjvmj!hboupmfcfcj!!
1. hbowjyjmpU! axsin = ! hboupmfcb/ radgan nebismieri
x –saTvis 1sin1 ≤≤− x , amitom, roca 1>a , am gantolebas
amonaxsni ara aqvs.
roca 1≤a , maSin ax =sin gantolebis amosaxsnelad
sakmarisia vipovoT misi yvela amonaxsni nebismier π2
sigrZis SualedSi da gamoviyenoT sinusis perioduloba.
aseT Sualedad mosaxerxebelia aviRoT ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡−
23;
2ππ
.
⎥⎦⎤
⎢⎣⎡−
2;
2ππ
da ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡
23;
2ππ
SualedebSi xsin funqcia
monotonuria da TiToeul maTganze Rebulobs yvela
mniSvnelobas –1-dan 1-mde (nax. 77). amitom am Sualedebidan
TiToeulSi gantolebas eqneba erTaderTi amonaxsni.
arksinusis gansazRvris Tanaxmad ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡−
2;
2ππ
SualedSi
moTavsebuli amonaxsni iqneba aarcsin .
radgan aarcsin−π ekuTvnis ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡
23;
2ππ
Sualeds da
( ) ( ) aaa ==−π arcsinsinarcsinsin , amitom aarcsin−π warmoadgens
am SualedSi moTavsebul amonaxsns (nax. 77).
1
-1
π23
y
xaarcsin−πaarcsin2π
2π
−
ay =
a
nax. 77
142
imisaTvis, rom CavweroT ax =sin gantolebis yvela
amonaxsni, visargebloT periodulobiT, e. i. miRebuli ori
amonaxsnidan TiToeuls davumatoT nπ2 , ( )Zn∈ , saxis
ricxvi. miviRebT, rom amonaxsnTa simravle Sedgeba ori
usasrulo qvesimravlisagan, romlebic ganisazRvrebian
formulebiT:
nax π+= 2arcsin , Zn∈ ,
( )12arcsin2arcsin +π+−=π+−π= nanax , Zn∈ .
am simravleTa gaerTianeba mogvcems ax =sin gantolebis
amonaxsnTa simravles, romelic ganisazRvreba formuliT:
( ) kax k π+−= arcsin1 , Zk ∈ .
im SemTxvevaSi, roca a udris 0-s, 1-s an –1-s, ax =sin gantolebis amonaxsnTa simravle SeiZleba ufro martivi
formuliT ganisazRvros, kerZod:
0sin =x gantolebis amonaxsnTa simravlea
Zkkx ∈π= , ;
1sin =x gantolebis amonaxsnTa simravlea
⎭⎬⎫
⎩⎨⎧ ∈π+
π= Zkkx ,2
2;
1sin −=x gantolebis amonaxsnTa simravlea
⎭⎬⎫
⎩⎨⎧ ∈π+
π−= Zkkx ,2
2.
2. hbowjyjmpU! axcos = ! hboupmfcb/! radgan nebismieri
x –isaTvis 1cos1 ≤≤− x , amitom, roca 1>a am gantolebas
amonaxsni ara aqvs.
roca 1≤a , maSin ax =cos gantolebis amosaxsnelad
sakmarisia vipovoT misi yvela amonaxsni nebismieri π2
sigrZis SualedSi da gamoviyenoT kosinusis perioduloba.
aseT Sualedad mosaxerxebelia aviRoT [ ]ππ ;− .
[ ]0;π− da [ ]π;0 SualedebSi xcos funqcia monotonuria
da TiToeul maTganze Rebulobs yvela mniSvnelobas –1-
dan 1-mde (nax. 78). amitom am Sualedebidan TiToeulSi
gantolebas eqneba erTaderTi amonaxsni. arkkosinusis
gansazRvrebis Tanaxmad [ ]π;0 SualedSi moTavsebuli
amonaxsni iqneba aarccos . radgan kosinusi luwi funqciaa,
amitom [ ]0;π− SualedSi moTavsebuli amonaxsni iqneba
aarccos− .
143
imisaTvis, rom CavweroT ax =cos gantolebis yvela
amonaxsni, visargebloT kosinusis periodulobiT, e. i.
miRebuli ori amonaxsnidan TiToeuls davumatoT kπ2 ,
( )Zk ∈ , saxis ricxvi. miviRebT, rom amonaxsnTa simravle
Sedgeba Semdegi ori usasrulo qvesimravlisagan:
Zkkax ∈π+= ,2arccos ,
Zkkax ∈π+−= ,2arccos .
miRebuli simravleebis gaerTianeba mogvcems ax =cos gantolebis amonaxsnTa simravles
Zkkax ∈π+±= ,2arccos .
im SemTxvevaSi, roca a udris 0-s, 1-s an –1-s ax =cos gantolebis amonaxsnTa simravle SeiZleba ufro martivi
formuliT ganisazRvros, kerZod:
0cos =x gantolebis amonaxsnTa simravlea
⎭⎬⎫
⎩⎨⎧ ∈π+
π= Zkkx ,
2;
1cos =x gantolebis amonaxsTa simravlea
Zkkx ∈π= ,2 ;
1cos −=x gantolebis amonaxsTa simravlea
Zkkx ∈π+π= ,2 .
3. hbowjyjmpU! atgx = ! hboupmfcb/ am gantolebis
amosaxnelad sakmarisia vipovoT misi yvela amonaxsni
nebismieri π sigrZis SualedSi da gamoviyenoT tangensis
perioduloba. aseT Sualedad mosaxerxebelia aviRoT
⎢⎣⎡
⎥⎦⎤−
2;
2ππ
. am SualedSi tgx funqcia zrdadia da Rebulobs
yvela mniSvnelobas −∞ –dan +∞ –mde (nax. 79), amitom
aarccos−π−
1
y
xaarccos π
ay =
a
nax. 78
144
⎢⎣⎡
⎥⎦⎤−
2;
2ππ
SualedSi gantolebas eqneba erTaderTi
amonaxsni. arktangensis gansazRvrebis Tanaxmad es
amonaxsni iqneba arctga .
imisaTvis, rom CavweroT atgx = gantolebis yvela
amonaxsni, visrgebloT tangensis periodulobiT, e. i.
miRebul amonaxsns davumatoT kπ , ( )Zk ∈ , saxis ricxvi.
miviRebT, rom atgx = gantolebis amonaxsnTa simravlea
Zkkarctgax ∈π+= , .
4. atgx = gantolebis amoxsnis dros Catarebuli
msjelobis analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom actgx = gantolebis amonaxsnTa simravlea
Zkkarcctgax ∈π+= , .
zemoT ganxiluli gantolebebi warmoadgenen
umartives trigonometriul gantolebebs. sazogadod,
trigonometriuli gantolebis amosaxsnelad saWiroa
igivuri gardaqmnebis saSualebiT igi Seicvalos misi
tolfasi umartivesi trigonometriuli gantolebiT an
aseT gantolebaTa gaerTianebiT.
§69. ybsjtyj!jsbdjpobmvsj!nbDwfofcmjU!!
CvenTvis cnobilia, Tu rogor ganisazRvreba xarisxi
racionaluri maCvenebliT. racionalurmaCvenebliani xari-
sxebis gamoyenebiT ki ganisazRvreba iracionalur maCvene-
bliani xarisxi. Tu α raime iracionaluri ricxvia, maSin
yovelTvis arsebobs β1 da β2 racionaluri ricxvebi iseTi,
rom
2π
2π
− arctga
y
x
ay =
a
nax. 79
145
β1< α< β2 (1)
da amasTan β2 - β1 ragind mcirea. mtkicdeba, rom nebismieri namdvili a (a>0, a≠1) ricxvisaTvis arsebobs erTaderTi γ ricxvi, romlisTvisac utoloba 21 ββ γ aa << sruldeba
nebismieri β1 da β2-saTvis, romlebic akmayofileben (1)
piorobas. aseT γ ricxvs ewodeba a ricxvis α xarisxi, e. i. γ=aα. hbotbSwsfcb/ nebismieri dadebiTi α iracionaluri
ricxvisaTvis
00 =α.
iracionalur maCveneblian xarisxs gaaCnia raciona-
lur maCvenebliani xarisxis analogiuri Tvisebebi. amri-
gad, nebismieri namdvili maCveneblisaTvis:
1. ( ) ααα = baab , 2. α
αα
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
ba
ba
, 3. β+αβα =⋅ aaa ,
4. ( ) αββα = aa , 5. βα
β
α−= a
aa
,
sadac 0>a , 0>b da R∈βα , .
§70. nbDwfofcmjboj!gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!!
xay = saxis funqcias, sadac 0>a , 1≠a , maCvenebliani
funqcia ewodeba. am funqciis gansazRvris area namdvil
ricxvTa R simravle, xolo mniSvnelobaTa simravle
ki_ ] [+∞;0 . xay = funqciis grafiki Oy RerZs kveTs (0;1)
wertilSi, radgan 10 =a .
Tu 10 << a , maSin maCvenebliani funqcia klebadia.
marTlac, roca 21 xx < , gvaqvs
( ) 01 12121 >−=− −xxxxx aaaa ,
vinaidan 01 >xa , xolo 112 <− xxa , radgan 012 >− xx .
analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom Tu 1>a , maSin
maCvenebliani funqcia zrdadia.
zemoT moyvanili Tvisebebi saSualebas gvaZlevs
avagoT xay = funqciis grafiki (nax. 80).
146
§71. mphbsjUnjt!dofcb!!
ganvixiloT
ba x =
gantoleba, sadac x cvladia, xolo a da b namdvili
ricxvebia, amasTan 0>a da 1≠a .
Tu 0≤b , maSin mocemul gantolebas amonaxsni ar
gaaCnia, radgan nebismieri x –isaTvis 0>xa .
Tu 0>b , maSin gantolebas aqvs erTaderTi amonaxsni,
radgan maCvenebliani funqcia monotonuria da misi
mniSvnelobaTa simravlea ] [+∞;0 .
ba x = gantolebis amonaxsns, sadac 0>a , 1≠a , 0>b ,
uwodeben b ricxvis logariTms a fuZiT.
hbotbSwsfcb/! b ricxvis logariTmi a fuZiT
( 0>a , 1≠a ) ewodeba xarisxis maCvenebels, romelSic unda
avaxarisxoT a , rom miviRoT b da balog simboloTi
aRiniSneba.
magaliTad, 225log5 = , radgan 2552 = ; 29log31 −= ,
radgan 931 2
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−
.
logariTmis gansazRvrebidan gamomdinareobs
ba ba =log igiveoba, romelsac ZiriTadi logariTmuli igiveoba
ewodeba.
10 , <<= aay x1 , >= aay x
y
1
0 x
y
1
0 x
nax. 80
147
im SemTxvevaSi, rodesac logariTmis fuZe 10=a an
ea = , b ricxvis logariTmi Sesabamisad blg da bln
simboloTi aRiniSneba. blg –s ricxvis aTobiTi logariTmi,
xolo bln –s naturaluri logariTmi ewodeba. praqtikaSi
ufro xSirad gamoiyeneba swored aseTi saxis
logariTmebi, romelTa mniSvnelobebis gamosaTvlelad
arsebobs specialuri cxrilebi.
moviyvanoT logariTmis ZiriTadi Tvisebebi:
1. balog gamosaxulebas azri aqvs mxolod maSin, roca
0>b .
2. erTis logariTmi nebismieri fuZiT nulis tolia.
marTlac, radgan 10 =a , amitom 01log =a .
3. Tu logariTmis fuZe erTze naklebi dadebiTi
ricxvia, maSin erTze naklebi dadebiTi ricxvis
logariTmi dadebiTia, xolo erTze meti ricxvis
logariTmi ki_uaryofiTi.
4. Tu logariTmis fuZe erTze meti ricxvia, maSin
erTze naklebi dadebiTi ricxvis logariTmi uaryofiTia,
xolo erTze meti ricxvis logariTmi ki_dadebiTi.
5. fuZis logariTmi erTis tolia. marTlac, radgan
aa =1, amitom 1log =aa .
§72. obnsbwmjt-!gbsepcjtb!eb!ybsjtyjt!!mphbsjUnj!
! Ufpsfnb! 2/ dadebiT ricxvTa namravlis logariTmi
TanamamravlTa logariTmebis jamis tolia, e. i.
( ) naaana xxxxxx loglogloglog 2121 +++= LK ,
sadac 01 >x , 02 >x ,K , 0>nx .
ebnuljdfcb/ vTqvaT
11log yxa = , 22log yxa = ,K , nna yx =log ,
maSin logariTmis gansazRvrebis Tanaxmad
11
yax = , 22
yax = ,K , nyn ax = .
am tolobaTa gadamravlebiT miviRebT
nyyyn axxx +++= LK 21
21 ,
saidanac
( ) nna yyyxxx +++= LK 2121log ,
148
e. i.
( ) naaana xxxxxx loglogloglog 2121 +++= LK .
Ufpsfnb!3/!ori dadebiTi ricxvis fardobis logariTmi
udris gasayofisa da gamyofis logariTmebis sxvaobas, e. i.
212
1 logloglog xxxx
aaa −= , sadac 01 >x , 02 >x .
ebnuljdfcb/ vTqvaT
11log yxa = , 22log yxa = .
logariTmis gansazRvrebis Tanaxmad
11
yax = , 22
yax = .
am tolobaTa gayofiT miviRebT
21
2
1 yyaxx −= ,
saidanac
212
1log yyxx
a −= ,
e. i.
212
1 logloglog xxxx
aaa −= .
Ufpsfnb!4/ dadebiTfuZiani xarisxis logariTmi xaris-
xis maCveneblisa da xarisxis fuZis logariTmis namravlis
tolia, e. i.
xkx ak
a loglog = , sadac 0>x .
ebnuljdfcb/ vTqvaT
yxa =log ,
maSin logariTmis gansazRvrebis Tanaxmad yax = .
am tolobis orive mxaris k xarisxSi axarisxebiT
miviRebT: kyk ax = ,
saidanac
kyxka =log ,
e. i.
xkx ak
a loglog = .
Tu raime gamosaxuleba Sedgenilia dadebiTi
ricxvebisagan gamravlebis, gayofisa da axarisxebis
149
operaciebiT, maSin zemoT damtkicebuli Tvisebebis
Tanaxmad SeiZleba am gamosaxulebis logariTmis gamosaxva
masSi Semavali ricxvebis logariTmebis saSualebiT. aseT
gardaqmnas galogariTmeba ewodeba.
nbhbmjUj/ gavalogariTmoT a fuZiT 3
2
37
bxa gamosaxu-
leba, sadac 0>a , 1≠a , 0>b , 0>x .
( ) ( ) ++=−= 2323
2log7log3log7log
37log abxa
bxa
aaaaa
++=−−+ 27loglog3loglog 321
aaaa bx
bx aaa log33loglog21
−−+ .
xSirad saWiroa galogariTmebis Sebrunebuli
gardaqmnis Sesruleba, e. i. gamosaxulebis logariTmis
saSualebiT TviT gamosaxulebis povna. aseT gardaqmnas
potencireba ewodeba.
nbhbmjUj/ vipovoT x , Tu 1log31log2log +−= cbx aaa .
3
23
12 logloglogloglogc
abacbx aaaaa =+−= ,
e. i.
3
2loglog
cabx aa = .
aqedan
3
2
cabx = .
§73. mphbsjUnjt!fsUj!gv[jebo!nfpsff!hbebtwmb!!
gamosaxulebebis gardaqmnis dros xSirad saWiroa
logariTmis erTi fuZidan meoreze gadasvla, rac
SesaZlebelia Semdegi formulis saSualebiT
abb
c
ca log
loglog = , ( )0>b . (1)
davamtkicoT es formula.
150
gavalogariTmoT c fuZiT ZiriTadi logariTmuli
igiveoba
ba ba =log.
gveqneba
( ) ba cb
ca loglog log = .
aqedan
bab cca logloglog =⋅ ,
saidanac
abb
c
ca log
loglog = .
Tu (1) formulaSi c –s SevcvliT b –Ti, miviRebT
ab
ba log
1log = .
Tu miRebul formulaSi a –s SevcvliT ka –Ti,
gveqneba:
bkaka
b ab
kb
a k log1log
1log
1log === .
amrigad
bk
b aa k log1log = , ( )0 ,0 ≠> kb .
§74. mphbsjUnvmj!gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!!
vinaidan xay = funqcia ( )1 ,0 ≠> aa monotonuria,
amitom mas gaaCnia Seqceuli funqcia. xay = tolobidan
gansazRvrebiT yx alog= . Tu am tolobaSi cvladebs
gadavanacvlebT, miviRebT xy alog= , romelic warmoadgens
xay = funqciis Seqceul funqcias.
xy alog= saxis funqcias ( )1 ,0 ≠> aa , logariTmuli
funqcia ewodeba. radgan logariTmuli funqcia
warmoadgens maCvenebliani funqciis Seqceul funqcias,
amitom xy alog= funqciis grafiki simetriulia xay =
funqciis grafikisa xy = wrfis mimarT (nax. 81, 82).
maCvenebliani funqciis Tvisebebidan gamomdinareobs
misi Seqceuli logariTmuli funqciis Tvisebebi:
151
1. logariTmuli funqciis gansazRvris area ] [+∞;0 ,
xolo mniSvnelobaTa simravle ki_ R .
2. logariTmuli funqciis grafiki Ox RerZs kveTs (1;0)
wertilSi.
3. Tu 10 << a , maSin xy alog= funqcia klebadia, xolo
Tu 1>a _zrdadi.
§75. nbDwfofcmjboj!eb!mphbsjUnvmj!hboupmfcfcj!!
1. gantolebas, romelic cvlads Seicavs xarisxis
maCvenebelSi, maCvenebliani gantoleba ewodeba.
ba x = ( )1 ,0 ≠> aa warmoadgens umartives maCveneblian
gantolebas. roca 0>b , am gantolebis amonaxsns
1
xy =
10 ,log <<= axy a
10 , <<= aay x
y
1
0 x
nax. 81
1 ,log >= axy a
1
xy =
1 , >= aay x
y
1
0 x
nax. 82
152
warmoadgens bx alog= , xolo, roca 0≤b gantolebas
amonaxsni ar aqvs.
xSirad maCvenebliani gantoleba daiyvaneba )()( xxf aa ϕ=
( )1 ,0 ≠> aa saxis gantolebaze, romelic )()( xxf ϕ=
gantolebis tolfasia.
nbhbmjUj/ amovxsnaT gantoleba
777 252
=−x
.
423
2577777 222
325
25 22
=⇔=−⇔=⇔=−−
xxxx
.
aqedan
21 −=x , 22 =x .
2. gantolebas, romelic cvlads Seicavs logariTmis
niSnis qveS, logariTmuli gantoleba ewodeba.
bxa =log ( )1 ,0 ≠> aa warmoadgens umartives logariT-
mul gantolebas, romlis amonaxsnia bax = .
xSirad logariTmuli gantoleba daiyvaneba
)(log)(log xxf aa ϕ= ( )1 ,0 ≠> aa saxis gantolebaze. aseT
SemTxvevaSi sakmarisia amoixsnas )()( xxf ϕ= gantoleba da
TiToeuli amonaxsni Semowmdes sawyis gantolebaSi CasmiT.
nbhbmjUj/!amovxsnaT gantoleba
)65lg()3lg()2lg( −=++− xxx .
namravlis logariTmis Tvisebis gamoyenebiT gveqneba
)65lg()3)(2lg( −=+− xxx ,
aqedan
0465665)3)(2( 22 =−⇔−=−+⇔−=+− xxxxxxxx ,
e. i.
01 =x , 42 =x .
sawyis gantolebaSi CasmiT advilad davrwmundebiT,
rom mocemul gantolebas aqvs mxolod erTi amonaxsni
4=x .
§76. nbDwfofcmjboj!eb!mphbsjUnvmj!vupmpcfcj!!
1. utolobas, romelic cvlads Seicavs xarisxis maCve-
nebelSi, maCvenebliani utoloba ewodeba.
153
ba x > da bax < ( )1 ,0 ≠> aa warmoadgenen umartives
maCveneblian utolobebs. ganvixiloT TiToeuli maTgani:
a) ba x > .
Tu 0≤b , maSin am utolobis amonaxsnTa simravlea R .
Tu 0>b , maSin xa funqciis monotonurobis gamo
bx alog< , rodesac 10 << a da bx alog> , rodesac 1>a .
b) ba x < .
Tu 0≤b , maSin am utolobis amonaxsnTa simravle
carielia.
Tu 0>b , maSin xa funqciis monotonurobis gamo
bx alog> , rodesac 10 << a da bx alog< , rodesac 1>a .
)()( xxf aa ϕ< saxis utolobis amoxsna ( )1 ,0 ≠> aa agreTve
damyarebulia maCvenebliani funqciis monotonurobaze.
kerZod, Tu 10 << a , maSin maCvenebliani funqcia klebadia
da
)()()()( xxfaa xxf ϕ>⇔< ϕ,
xolo, Tu 1>a , maSin maCvenebliani funqcia zrdadia da
)()()()( xxfaa xxf ϕ<⇔< ϕ.
nbhbmjUj!2/ amovxsnaT utoloba
2342 222 −+− > xxx
.
065234222 2223422>+−⇔−>+−⇔> −+− xxxxxxxx
.
aqedan
] [ ] [+∞∞−∈ ;32; Ux .
nbhbmjUj!3/ amovxsnaT utoloba
454
73
73
2 −+−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛>⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
xxx
.
08645473
73 22
4542
<+−⇔−<+−⇔⎟⎠⎞
⎜⎝⎛>⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
−+−
xxxxxxxx
.
aqedan
] [4;2∈x .
2. utolobas, romelic cvlads Seicavs logariTmis
niSnis qveS, logariTmuli utoloba ewodeba.
bxa >log da bxa <log ( )1 ,0 ≠> aa warmoadgenen
umartives logariTmul utolobebs. ganvixiloT
TiToeuli maTgani:
154
a) bxa >log .
Tu 10 << a , maSin xalog funqcia klebadia, misi
gansazRvris area ] [+∞;0 , amitom bax <<0 .
Tu 1>a , maSin xalog funqcia zrdadia, amitom bax > .
b) bxa <log .
Tu 10 << a , maSin xalog funqcia klebadia, amitom
bax > .
Tu 1>a , maSin xalog funqcia zrdadia, misi
gansazRvris area ] [+∞;0 , amitom bax <<0 .
)(log)(log xxf aa ϕ> saxis utolobis amoxsna ( )1 ,0 ≠> aa
agreTve damyarebulia logariTmuli funqciis
monotonurobaze. kerZod, Tu 10 << a , maSin logariTmuli
funqcia klebadia da
⎩⎨⎧
>ϕϕ>
⇔⎪⎩
⎪⎨
⎧
>ϕ>ϕ>
⇔ϕ<,0)(
)()(
0)(0)(
)()()(log)(log
xxxf
xxf
xxfxxf aa
xolo, Tu 1>a , logariTmuli funqcia zrdadia da
⎩⎨⎧
>ϕ<
⇔⎪⎩
⎪⎨
⎧
>ϕ>ϕ<
⇔ϕ<.0)(
)()(
0)(0)(
)()()(log)(log
xfxxf
xxf
xxfxxf aa
nbhbmjUj!4/ amovxsnaT utoloba
xxx 3log)2)(6(log 55 <−+ .
( )( )⇔
⎪⎩
⎪⎨⎧
>−+<−+
⇔⎩⎨⎧
>−+<−+
⇔<−+026
0120)2)(6(3)2)(6(
3log)2)(6(log2
55 xxxx
xxxxx
xxx
( )( )( )( ) ] [3;2
2 634
026034
∈⇔⎩⎨⎧
>−<<<−
⇔⎩⎨⎧
>−+<−+
⇔ xxx
xxxxx
an.
§77. lpncjobupsjljt!fmfnfoufcj!!
xSirad saWiroa sasruli simravlis elementebisagan
sxvadasxva kombinaciis Sedgena da raime wesiT Sedgenili
yvela SesaZlo kombinaciis raodenobis gamoangariSeba.
aseT amocanebs kombinatoruls uwodeben, xolo maTemati-
155
kis nawils, romelic dasaxelebuli amocanebis amoxsnas
Seiswavlis_kombinatorikas.
hbebobdwmfcb/! erTidaigive sasruli simravlis
elementebi SeiZleba davalagoT rigiT imis mixedviT, Tu
simravlis romel elements avirCevT pirvel elementad,
romels_meored da a. S. dalagebuli simravlis
aRsaniSnavad mis elementebs movaTavsebT mrgval
frCxilebSi mocemuli rigis mixedviT.
hbotbSwsfcb/ sasrul simravleSi dadgenil rigs misi
elementebis gadanacvleba ewodeba.
n elementiani simravlis yvela SesaZlo gadanacvleba-
Ta ricxvi nP –iT aRiniSneba. cxadia igi damokidebulia
mxolod simravlis elementTa raodenobaze.
Tu simravle Sedgeba erTi elementisagan, maSin
SesaZlebelia erTaderTi gadanacvleba, e. i. 11 =P . Tu
simravle Sedgeba ori elementisagan_ ba, , maSin SesaZle-
belia mxolod ori gadanacvleba: ( )ba, da ( )ab, , e. i.
22 =P . Tu simravle Sedgeba sami elementisagan_ cba ,, ,
maSin SesaZlebelia mxolod eqvsi gadanacvleba: ( )cba ,, ,
( )bca ,, , ( )bac ,, , ( )abc ,, , ( )cab ,, da ( )acb ,, , e. i. 63 =P .
advili SesamCnevia, rom 11 =P , 212 ⋅=P , 3213 ⋅⋅=P .
maTematikuri induqciis principis gamoyenebiT davam-
tkicoT, rom
nPn K321 ⋅⋅= . (1)
rogorc zemoT vnaxeT, rodesac 1=n es formula mar-
Tebulia. davuSvaT, rom igi marTebulia kn = –saTvis, e. i.
kPk K321 ⋅⋅= , axla vaCvenoT, rom formula marTebulia
1+= kn –saTvis, e. i.
( )13211 +⋅⋅=+ kkPk K .
marTlac, imisaTvis, rom miviRoT 1+k elementisagan
Sedgenili yvela SesaZlo gadanacvleba, saWiroa TiToeul
k elementian adrindel gadanacvlebas mivuerToT axali
( 1+k )-e elementi, romelic SeiZleba davayenoT 1-el, me-2,
me-3,K , k -ur da ( 1+k )–e adgilze. amrigad, yoveli k
elementiani gadanacvleba warmoqmnis 1+k axal
gadanacvlebas, amitom 1+k elementiani simravlis yovel
SesaZlo gadanacvlebaTa ricxvi iqneba ( )1+⋅ kPk , e. i.
156
( ) ( )132111 +⋅⋅=+=+ kkkPP kk K .
amrigad, maTematikuri induqciis principis Tanaxmad (1)
formula marTebulia nebismieri n –isaTvis.
nK321 ⋅⋅ namravli n ! simboloTi aRiniSneba (ikiTxeba
“ n -faqtoriali”), miRebulia agreTve, rom 0!=1 da 1!=1.
amitom n elementiani simravlis gadanacvlebaTa ricxvis
gamosaTvleli formula SeiZleba Semdegnairad Caiweros
nPn = !.
xzpcb/ hbotbSwsfcb/! n elementiani simravlis nebismi-
er m elementian dalagebul qvesimravles ( )nm ≤ ewodeba
wyoba n elementisagan m –ad.
n elementiani simravlis yvela SesaZlo m
elementian wyobaTa ricxvi mnA simboloTi aRiniSneba.
cxadia, rom 10 =nA , radgan arsebobs erTaderTi
carieli qvesimravle.
advili misaxvedria, rom nAn =1
. marTlac, n -dan erTi
elementi n xerxiT SeiZleba avirCioT, xolo am erTi
elementisagan miiReba erTaderTi dalagebuli simravle.
davamtkicoT axla, rom, roca nm <≤1
( ) mn
mn AmnA −=+1
.
imisaTvis, rom n elementisagan SevadginoT yvela
SesaZlo 1+m elementiani wyoba, SeiZleba moviqceT
Semdegnairad: jer avarCioT raime m raodenobis elementi
da movaTavsoT isini pirvel m adgilze, amis Sesruleba
SeiZleba mnA xerxiT. ( )1+m -e adgilze SeiZleba
movaTavsoT nebismieri elementi darCenili mn −
elementidan. amrigad, yoveli m elementiani wyoba
warmoqmnis mn − raodenobis 1+m elementian wyobas.
maSasadame, sul gveqneba ( ) mnAmn − xerxi.
Tu gaviTvaliswinebT, rom nAn =1
da visargeblebT
damtkicebuli formuliT, gveqneba:
nAn =1
,
( ) ( )11 12 −=−= nnAnA nn ,
( ) ( )( )212 23 −−=−= nnnAnA nn
...............................................
( ) ( )( ) ( )1211 1 +−−−=+−= − mnnnnAmnA mn
mn K .
157
vinaidan
( )( ) ( ) ( )! ! 121mn
nmnnnn−
=+−−− K .
miviRebT
( )! ! mn
nAmn −= .
SevniSnoT, rom
! nPA nnn == .
kvgUfcb/ hbotbSwsfcb/! n elementiani simravlis nebis-
mier m elementian qvesimravles ( )nm ≤ ewodeba jufTeba
n elementidan m –ad.
cxadia, rom mocemuli simravlis ori m elementiani
jufTeba sxvadasxvaa maSin da mxolod maSin, rodesac
isini ganxvavdebian erTi elementiT mainc, xolo m
elementiani wyobebi rom gansxvavdebodnen, sakmarisia isini
gansxvavdebodnen dalagebiT.
n elementiani simravlis yvela SesaZlo m elemen-
tian jufTebaTa ricxvi mnC simboloTi aRiniSneba.
davamtkicoT, rom
m
mnm
n PAC = .
imisaTvis, rom mocemuli n elementisagan SevadginoT
yvela SesaZlo m elementiani wyoba, SeiZleba moviqceT
Semdegnairad: jer n elementidan gamovyoT raime m
elementi, rac mnC xerxiT SeiZleba Sesruldes,
gamoyofili m elementi davalagoT, rac mP xerxiT
SeiZleba Sesruldes. amgvarad miviRebT mmn PC dalagebul
simravles, e. i.
mmn
mn PCA = ,
saidanac
m
mnm
n PAC = .
Tu gaviTvaliswinebT, rom
( )! ! mn
nAmn −= da ! mPm =
miviRebT
158
( )! ! !
mnmnC m
n −= .
daumtkiceblad moviyvanoT jufTebaTa ricxvis Semdegi
Tvisebebi:
1. mn
nmn CC −= ;
2. 1
11 +
++ =+ m
nmn
mn CCC ;
3. nn
nnnn CCCC 2210 =++++ L .
§78. ojvupojt!cjopnjbmvsj!gpsnvmb!!
maTematikuri induqciis principis gamoyenebiT
davamtkicoT, rom nebismieri naturaluri n –isaTvis
marTebulia niutonis Semdegi formula:
( ) nnn
mmnmn
nn
nn
nn
n bCbaCbaCbaCaCba ++++++=+ −−− LL222110.
roca 1=n , 2=n da 3=n formula marTebulia, radgan:
( ) bCaCbaba 11
01
1 +=+=+ ;
( ) 222
12
202
222 2 bCabCaCbababa ++=++=+ ;
( ) 333
223
213
303
32233 33 bCabCbaCaCbabbaaba +++=+++=+ .
davuSvaT axla, rom niutonis formula marTebulia kn = –
saTvis, e. i.
( ) kkk
kkk
kk
kk
kk
k bCabCbaCbaCaCba +++++=+ −−−− 11222110 L
da vaCvenoT, rom igi marTebulia 1+= kn –saTvisac,
marTlac
( ) ( ) ( ) +++++=++=+ −−−−+ 112221101 ( kkk
kk
kk
kk
kk abCbaCbaCaCbababa L
+++++=++ −−−+ 121212110))( kkk
kk
kk
kk
kkk baCbaCbaCaCbabC L
+++++++ −−− kkk
kk
kk
kk
kkk abCbaCbaCbaCabC 13222110 L
( ) ( ) ++++++=+ −++ L212110101 baCCbaCCaCbC kkk
kkk
kk
kkk
( ) 11 +− +++ kkk
kkk
kk bCabCC .
Tu gaviTvaliswinebT, rom 0
10
+= kk CC , 11++= k
kkk CC da
gamoviyenebT formulas 1
11 +
++ =+ m
kmk
mk CCC
miviRebT:
( ) 1111
2121
11
101
1 ++++
−++
++
+ +++++=+ kkk
kkk
kk
kk
kk
k bCabCbaCbaCaCba L
159
amrigad, maTematikuri induqciis principis Tanaxmad
niutonis formula marTebulia nebismieri naturaluri n –
isaTvis.
niutonis formulis mnC koeficientebs binomur koefi-
cientebs uwodeben.
ganvixiloT niutonis formulidan gamomdinare
ZiriTadi Sedegebi:
1. niutonis formulis mixedviT ( )nba + –is daSlaSi
Sedis 1+n Sesakrebi.
2. niutonis formulaSi a –s xarisxis maCvenebeli
klebulobs n –dan 0-mde, xolo b –s xarisxis maCvenebeli
izrdeba 0-dan n –mde. daSlis nebismier SesakrebSi a –sa
da b –s xarisxis maCvenebelTa jami n –is, e. i. binomis
xarisxis maCveneblis tolia.
3. daSlis boloebidan Tanabrad daSorebuli binomuri
koeficientebi Tanatolia (radgan mn
nmn CC −= ).
4. niutonis formulaSi Sesakrebebis zogadi saxiT
CawerisaTvis mosaxerxebeli iqneba, Tu ( )1+k –e Sesakrebs
aRvniSnavT kT –Ti, maSin:
kknknk baCT −= , nk ,,1 ,0 K= .
%8:/!tubujtujljt!fmfnfoufcj!
!sxvadasxva saxis dakvirvebebis Sedegad miRebul mona-
cemebs, romlebic ricxvebiT aris warmodgenili, statis-
tikuri monacemebi ewodeba.
es monacemebi SeiZleba exebodes TiTqmis yvelafers,
rac dakvirvebis sagani SeiZleba iyos. magaliTad sports,
xelovnebas, bizness, klimats qveynisa da xalxis cxovre-
bas, moswavlis swavlas skolaSi, ... e.i. monacemebi aris
cnobebi, an maxasiaTebeli Tvisebebi, romlebic aucilebe-
lia raime daskvnis gamosatanad.
swored, aseTi monacemebis Segrovebas, damuSavebas
(ganxilvas), xelsayreli formiT warmodgenas da gamoyene-
bas Seiswavlis statistika, e.i. statistikis sagania raime
movlenis (procesis) Sesaxeb informaciis Segroveba, damu-
Saveba da gamoyeneba.
magaliTad samedicino daskvna: `moweva saSiSia jan-
mrTelobisaTvis~ - Tambaqos mweveli adamianebis janmrTe-
160
lobis Sesaxeb saTanado monacemebis Segrovebisa da damu-
Savebis Sedegia, e.i. statistikuri gamokvlevebis Catarebis
Sedegia.
statistikis gamoyenebis TvalsaCino magaliTia sasuqe-
bis gamoyenebis sakiTxis Seswavla soflis meurneobaSi. am
SemTxvevaSi grovdeba monacemebi gamoyenebuli sasuqis
odenobisa da mosavlianobis zrdas Soris damokidebule-
bis Sesaxeb. aq Seiswavleba agreTve sakiTxi, Tu rogor
aisaxeba mosavlianobis am gziT gazrda produqciis xaris-
xze. am monacemebis analizi xels uwyobs sasuqis optima-
luri odenobis dadgenas.
informaciis Segroveba xSirad SerCevis wesiT SeiZle-
ba moxdes. magaliTad, arCevnebis Sedegebis prognozireba
xSirad amomrCevelTa nawilis gamokiTxviT xdeba. es wesi
gamoiyeneba agreTve gamoSvebul produqciaze moTxovnis
gansazRvris mizniT. SerCeviTi gamokiTxviT monacemebis
Segroveba garkveul wesebs unda eqvemdebarebodes.
ricxviT monacemTa raime erTobliobis dasaxasiaTeb-
lad, monacemTa erTobliobis Sesadareblad, gamoiyeneba
Semdegi ricxviTi maxasiaTeblebi:
1) sixSire _ cdaTa mocemul serialSi raRac movle-
nis moxdenaTa raodenoba.
2) fardobiTi sixSire – movlenis sixSiris Sefardeba
cdaTa raodenobasTan.
3) diapazoni (gabnevis diapazoni, gani) – ricxviT mona-
cemTa erTobliobaSi udides da umcires ricxvebs Soris
sxvaoba. e. i. monacemTa gabnevis diapazoni monacemTa gafa-
ntulobis sazomia.
4) monacemTa saSualo – yvela dasaxelebuli ricxvis
jamisa da maTi raodenobis Sefardeba.
5) moda – ricxvi (ricxvebi), romelic am monacemebSi
yvelaze xSirad gvxvdeba. Tu yvela monacemi
gansxvavebulia, maSin am erTobliobas moda ara aqvs.
6) mediana – ricxviT monacemTa mediana aris zrdis
mixedviT dalagebuli (romelsac variaciuli mwkrivi
ewodeba) am monacemebis Sua ricxvi, Tu erTobliobaSi
ricxvebis raodenoba kentia; xolo Tu erTobliobaSi
ricxvebis raodenoba luwia, maSin mediana ori Sua
ricxvis ariTmetikuli saSualoa.
7) ricxviT monacemTa standartuli gadaxra, anu
saSualo kvadratuli gadaxra – monacemTa TiToeuli
161
ricxvisa da am monacemTa saSualos sxvaobis kvadratebis
saSualodan kvadratuli fesvi.
standartuli gadaxra saSualos mimarT monacemTa
gafantulobis sazomia da saSualosTan monacemebis
`Tavmoyras~ axasiaTebs (e.i. monacemTa saSualodan am
monacemebis gadaxras `zomavs~).
vTqvaT raime ori eqsperimentis ricxviTi monacemebia
(romelic dalagebulia zrdis mixedviT):
I. 5; 5; 5; 6; 8; 8; 12; II. 6; 8; 8; 10; 11; 11.
am monacemTa sixSireTa da fardobiTi sixSireTa
cxrilia:
I.
II.
pirvelis diapazonia 7; meoris – 5.
advilia Semowmeba, rom am monacemTa saSualoebia: I _
7; II _ 9.
modaa: I – 5; II – 8 da 11.
mediana: I – 6; II – 9.
axla vipovoT am monacemTa standartuli gadaxra.
monacemTa TiToeuli ricxvisa da saSualos sxvaobebis
sixSireTa cxrilia
I.
II.
sxvaobebis kvadratebis sixSireTa cxrilia
I.
5 6 8 12
sixSire 3 1 2 1
fardobiTi
sixSire 73
71
72
71
sxvaobebi _2 _1 1 5
sixSireebi 3 1 2 1
sxvaobebi _3 _1 1 2
sixSireebi 1 2 1 2
sxvaobebis
kvadrati 4 1 1 25
sixSireebi 3 1 2 1
6 8 10 11
sixSire 1 2 1 2
fardobiTi
sixSire 61
31
61
31
162
II.
kvadratebis saSualoa I _ 740
, II _ 3
10.
amdenad standartuli gadaxrebia: I _ 4,2740
≈ , II _
8,13
10≈ .
statistikuri monacemebis TvalsaCinod (xelsayreli
formiT) warmodgenisaTvis gamoiyeneba sxvadasxva xerxi –
cxriluri, wertilovani, xazovani (poligoni), svetovani
(horizontaluri an vertikaluri) da wriuli diagramebi.
nbhbmjUj/ q. TbilisSi SemTxveviT Semowmebul 12
ojaxSi bavSvTa raodenobebis Sesabamisi monacemebia:
2, 1, 1, 3, 2, 2, 1, 1, 3, 4, 1, 4.
monacemebi warmovadginoT wertilovani, svetovani,
xazovani da wriuli diagramebiT.
bnpytob/ am monacemTa variaciuli mwkrivia
1, 1, 1, 1, 1, 2, 2, 2, 3, 3, 4, 4
xolo sixSireTa cxrilia bavSvTa raodenoba ojaxSi 1 2 3 4
sixSire 5 3 2 2
am monacemTa diagramebia:
1) wertilovani (nax. 83)
sxvaobebis
kvadrati 9 1 1 4
sixSireebi 1 2 1 2
••
•••
•• •
•••
•••••
3
1• •••
1 2 3 4 bavSvTa raodenoba
sixSire
•2
45
nax. 83
163
2) svetovani (nax. 84)
3) xazovani (nax. 85)
4) wriuli (nax. 86)
(1) _ erT bavSviani ojaxebis seqtori
°=°⋅ 150360125
(2) _ or bavSviani ojaxebis seqtori
°=⋅ 903600123
(3) _ sam bavSviani ojaxebis seqtori
°=°⋅ 60360122
(4) – oTx bavSviani ojaxebis seqtori
°=°⋅ 60360122
••
•••3
1••• •
1 2 3 4 bavSvTa raodenoba
sixSire
2
45
nax. 84
••
•••
• •3
1••••
1 2 3 4bavSvTa raodenoba
sixSire
•2
45
nax. 85
)3(122
)4(122
)2(123
)1(125
nax. 86
164
%91/!yepnjmpcjt!bmcbUpcb/!gbsepcjUj!tjyTjsf!
albaTobis Teoria aris mecniereba, romelic Seiswav-
lis masobriv SemTxveviT movlenaTa raodenobrivi xasia-
Tis kanonzomierebebs.
albaTobis Teoriis pirvelad cnebas xdomiloba war-
moadgens.
magaliTad, monetis agdebisas SesaZlo Sedegi oria:
gerbi da safasuri. safasuri SeiZleba movides an SeiZleba
arc movides. aseT SemTxvevaSi amboben safasuris mosvla
SemTxveviTi xdomilobaa. aseve, erTi kamaTlis gagorebisas
SesaZlo Sedegebis raodenoba eqvsia. magram beSi (5)
SeiZleba movides, SeiZleba arc movides, e.i. beSis mosvla
SemTxveviTi xdomilobaa. SemTxveviTi xdomilobaa agreTve
kamaTelze kenti ricxvis mosvla. misi xelSemwyobia mxolod
sami SesaZlo Sedegi: 1-is, 3-isa da 5-is mosvla.
amrigad, xdomiloba SemTxveviTia Tu mas erTsa da
imave pirobebSi SeiZleba hqondes an ar hqondes adgili.
zogi xdomiloba iseTia, rom mas aucileblad eqneba
adgili, Tu cdas CavatarebT. aseT xdomilobas aucilebel
xdomilobas uwodeben.
magaliTad, Tu yuTSi moTavsebulia mxolod wiTeli
feris birTvebi, maSin cxadia, xdomiloba – `yuTidan
amoRebuli birTvi wiTeli ferisaa~ - iqneba aucilebeli
xdomiloba.
xdomilobas, romelsac ar SeiZleba hqondes adgili
raime cdis Catarebis dros, SeuZlebeli xdomiloba
ewodeba.
yuTidan lurji feris birTvis amoReba SeuZlebeli
xdomilobaa, Tu yuTSi mxolod Savi feris birTvebia.
erTi kamaTlis gagorebisas winaswar SeuZlebelia
Tqma, ra ricxvi mova, magram SeiZleba vivaraudoT, rom
TiToeuli ricxvis mosvla Tanabradaa mosalodneli
(savaraudo). aseT SesaZlo Sedegebs Tanabrad
mosalodneli (tolSesaZlebeli, tolalbaTuri) ewodeba.
monetis agdebisas gerbis mosvla, safasuris mosvla-
tolalbaTuri SesaZlo Sedegebia.
vTqvaT yuTSi 30 wiTeli da 3 lurji burTia. Tu
yuTidan SemTxveviT amoviRebT erT burTs, maSin ufro
savaraudoa, ufro mosalodnelia, rom amoRebuli burTi
wiTeli iqneba. amitom aseT SemTxvevaSi amboben, rom
165
wiTeli burTis amoReba metalbaTuri xdomilobaa, lurji
burTis amoReba ki – naklebalbaTuria.
rogorc zemoT aRvniSneT, monetis agdebisas SesaZlo
Sedegi oria: gerbi an safasuri. erT-erTi aucileblad
mova, magram erTdroulad orives mosvla SeuZlebelia.
aseve, erTi kamaTlis gagorebisas SesaZlo Sedegebis
raodenoba eqvsia. yoveli gagorebisas am ricxvebidan mova
mxolod erTi da misi mosvla gamoricxavs danarCenis
mosvlas. aseT SemTxvevaSi amboben, rom es SesaZlo
Sedegebi wyvil-wyvilad araTavsebadia (urTierTgamomric-
xavia).
Cven ganvixilavT mxolod iseT cdebs, romelTa
SesaZlo Sedegebi tolSesaZlebeli (tolalbaTuri) da
wyvil-wyvilad araTavsebadia.
rogorc aRvniSneT xdomiloba cdis raime savaraudo
Sedegia. erTi kamaTlis gagorebisas eqvsi SesaZlo
Sedegia, magram am eqvsi SesaZlo Sedegis mixedviT
sxvadasxva xdomilobis dasaxeleba SeiZleba. magaliTad:
`erTisa da oTxis ar mosvla~ xdomilobaa, romlis
xelSemwyobia oTxi SesaZlo Sedegi. saxeldobr: 2-is, 3-is,
5-isa da 6-is mosvla.
amrigad, raime xdomilobis xelSemwyobi SesaZlo
Sedegia iseTi Sedegi, romliTac mocemuli xdomiloba
xorcieldeba.
raime xdomilobis ganxorcielebis SesaZlebloba
ricxviT gamoisaxeba. am ricxvs xdomilobis albaToba
ewodeba.
vTqvaT, raime eqsperimentis (cdis) SesaZlo Sedegebis
raodenobaa n, xolo raime A xdomilobis xelSemwyobi
SesaZlo Sedegebis raodenobaa m, maSin A xdomilobis
albaToba, romelic aRiniSneba )(Ap simboloTi, gamoiT-
vleba formuliT
nmAP =)( .
aqedan gamomdinareobs, rom Tu m=0, maSin A SeuZlebeli xdomilobaa da 0)( =AP ; xolo Tu nm = ,
maSin A aucilebeli xdomilobaa da 1)( =AP . (P aris
pirveli aso sityvisa Probabilite, romelic frangulad
albaTobas niSnavs).
166
monetis agdebisas gerbis mosvlis albaTobaa 21
(SesaZlo Sedegia ori, maTgan xelSemwyobia erTi).
kamaTlis gagorebisas samisa da xuTis ar mosvlis
albaTobaa 32 (SesaZlo Sedegia eqvsi, maTgan xelSemwyobia
oTxi).
cxadia, nebismieri A xdomilobisaTvis nm ≤≤0 , amitom
1)(0 ≤≤ AP .
amrigad, Tu raime cdis SesaZlo Sedegebis simravle
sasrulia da isini tolSesaZlebelia (tolalbaTuria),
maSin cdis Cautarebladac SeiZleba vipovoT, am Sedegebis
mixedviT, dasaxelebuli raime xdomilobis albaToba. e.i.
albaToba aris ricxvi, romliTac cdis raime Sedegis
ganxorcielebis Sansi warmoidgineba.
cdaTa mocemul serialSi A xdomilobis moxdenaTa
raodenobas A xdomilobis sixSire ewodeba.
A xdomilobis sixSiris Sefardebas cdaTa
raodenobasTan A xdomilobis fardobiTi sixSire ewodeba.
Tu cdaTa raodenobaa n, xolo moxdenaTa sixSirea m,
maSin fardobiTi sixSire )(APn simboloTi aRiniSna, e.i.
nmAPn =)( .
xdomilobis albaTobis ganmsazRvreli formula ar
moiTxovs cdebis realur Catarebas. Tumca, cdebis
CatarebiT SeiZleba SevamowmoT Teoriulad miRebuli
ricxvebis kanonzomiereba.
fardobiTi sixSiriT SeiZleba Sefasdes xdomilobis
albaToba. mas statistikur albaTobas uwodeben. es
meTodi gamoiyeneba maSin, roca SeuZlebelia mocemuli
xdomilobis sasurveli (xelSemwyobi) Sedegebis
raodenobis miTiTeba.
%92/!fmfnfoubsvm!yepnjmpcbUb!tsvmj!tjtufnb!!!!!!!!!!)yepnjmpcbUb!tjwsdf*/!yepnjmpcbUb!Tfebsfcb!
raime cdis yvela im SesaZlo Sedegs, romlebic wyvil-
wyvilad araTavdebadia, am cdis elementaruli xdomilo-
bebi ewodeba. elementeruli xdomilobebis simravles ki
167
elementarul xdomilobaTa sruli sistema (xdomilobaTa
sivrce).
SevniSnoT, rom am gansazRvrebaSi ar moiTxoveba
xdomilobaTa tolSesaZlebloba.
moviyvanoT magaliTebi.
nbhbmjUj! 2/ monetis agdebis cdis Sesabamisi elementa-
rul xdomilobaTa sruli sistemaa simravle g; s, sadac
`g~ aRniSnavs gerbs, xolo `s~- safasurs.
nbhbmjUj! 3/ kamaTlis gagorebisas cdis Sesabamisi ele-
mentarul xdomilobaTa sruli sistemaa simravle 1, 2, 3,
4, 5, 6.
nbhbmjUj!4/ ori monetis agdebisas elementarul xdomi-
lobaTa sruli sistemaa: gg, gs, sg, ss, aq yovel wyvilSi
pirveli aso erT-erTi monetis agdebis SesaZlo Sedegia,
meore aso ki meore monetisa.
nbhbmjUj!5/ vTqvaT, eqsperimentia ori sxvadasxva (wiTe-
li da TeTri) kamaTlis gagoreba da mosul ricxvebze da-
kvirveba. amovweroT am cdasTan dakavSirebuli elementa-
rul xdomilobaTa sruli sistema (sivrce).
T
w
1 2 3 4 5 6
1 (1;1) (1;2) (1;3) (1;4) (1;5) (1;6)
2 (2;1) (2;2) (2;3) (2;4) (2;5) (2;6)
3 (3;1) (3;2) (3;3) (3;4) (3;5) (3;6)
4 (4;1) (4;2) (4;3) (4;4) (4;5) (4;6)
5 (5;1) (5;2) (5;3) (5;4) (5;5) (5;6)
6 (6;1) (6;2) (6;3) (6;4) (6;5) (6;6)
aq, magaliTad, (5;3) wyvili Seesabameba elementarul
xdomilobas: wiTel kamaTelze 5 movida, TeTrze ki 3.
am eqsperimentis xdomilobaTa sruli sistema SeiZleba
CavweroT ase
61 ,61 );;( ≤≤≤≤= yxyxS .
aqedan Cans, rom Sedegebis raodenobaa 6⋅6=36. amitom
yoveli elementaruli xdomilobis albaTobaa 361
.
am eqsperimentTan dakavSirebiT ganvixiloT Semdegi
amocanebi:
1) ras udris `wyvilis~ (kamaTelze erTnairi
ricxvebis) mosvlis albaToba?
168
am xdomilobis Sesabamisi elementarul xdomilobaTa
simravlea:
)6;6( ),5;5( ),4;4( ),3;3( ),2;2( ),1;1(=A .
A aris S-is qvesimravle )( SA⊂ . cxadia, A xdomilobis
albaTobaa 61
366= .
2) ganvixiloT xdomilobebi: A iyos xdomiloba
`mosul );( yx wyvilSi 9=+ yx ~, B – `mosul );( yx
wyvilSi 13<+ yx ~; C – `mosul );( yx wyvilSi 15≥+ yx ~.
maSin
)3;6( ),4;5( ),5;4( ),6;3(=A , ,SB = C= Ø.
91
364)( ==AP , 1)( =BP , 0)( =CP .
3) ras udris albaToba imisa, rom `wiTel~ kamaTelze
mosuli ricxvi 3-iT metia `TeTr~ kamaTelze mosul
ricxvze?
am xdomilobis Sesabamisi elementarul xdomilobaTa
simravlea
)3;6( );2;5( );1;4(=A
am xdomilobis albaTobaa 121
363)( ==AP .
4) A iyos xdomiloba `mosul );( yx wyvilSi 24≥⋅ yx ~.
am xdomilobis Sesamabisi elementarul xdomilobaTa
simravlea
)6;6( );5;6( );4;6( );6;5( );5;5( );6;4(=A ,
amitom 61
366)( ==AP .
nbhbmjUj! 6/ moswavlem programiT gaTvaliswinebuli 25
sakiTxidan moamzada 15. ras udris albaToba imisa, rom
moswavles Sexvdeba bileTi, romlis samive sakiTxi
momzadebuli aqvs?
25 sakiTxidan 3-sakiTxiani bileTebis Sedgena SeiZleba
−325C nairad. e.i. xdomilobaTa sruli sistemis elementarul
xdomilobaTa raodenobaa 325C . momzadebuli 15 sakiTxidan
Sedgenili bileTebis raodenobaa 315C , es aris
moswavlisaTvis sasurveli (xelSemwyobi) bileTebis
169
raodenoba. amitom albaTobis gansazRvrebidan gamomdina-
re, albaToba imisa, rom moswavles Sexvdeba bileTi,
romlis samive sakiTxi momzadebuli aqvs iqneba
46091
321232425:
321131415
325
315 =
⋅⋅⋅⋅
⋅⋅⋅⋅
=CC
.
nbhbmjUj!7/ vTqvaT, raime avadmyofobis mosarCenad eqvsi
tipis wamali gamoiyeneba – I, II,...,VI. eqimma gadawyvita
gamoikvlios am eqvsidan romelime oTxi wamlis moqmedeba.
igi 6-dan alalbedze irCevs 4 wamals. ras udris
albaToba imisa, rom arCevani I wamalze SeCerdeba?
xdomilobaTa sruli sistema dasaxelebuli eqvsi
wamlidan Sedgenili yvela SesaZlo oTxeulis simravlea.
e.i. xdomilobaTa sruli sistema Sedgeba 1521562
646 =
⋅⋅
== CC
elementaruli xdomilobisgan. pirobis Tanaxmad, TiToeu-
li oTxeulis SerCeva, mocemuli 15-dan, tolSesaZlebelia,
amitom TiToeuli elementaruli xdomilobis albaTo-
baaA151
.
ramdeni oTxeuli Seicavs I wamals? anu ramdeni ele-
mentaruli xdomilobaa `xelSemwyobi~ saZebni A xdomilobi-
saTvis? I wamlis garda unda SeirCes kidev 3 wamali darCe-
nili 5-dan, maTi raodenobaa 1021452
535 =
⋅⋅
== CC . maSasadame
32
1510)( 4
6
35 ===
CCAP .
amrigad, Tu S aris mocemuli eqsperimentTan dakavSi-
rebuli xdomilobaTa sruli sistema (sivrce), maSin yove-
li A xdomiloba, romelic am eqsperimentis raime Sedegs
warmoadgens, am S simravlis qvesimravlea da Sedgeba moce-
muli xdomilobis xelSemwyobi elementaruli xdomilobebi-
sagan.
Tu S-is TiToeuli elementaruli xdomilobis alba-
Tobebia nPPP ,,, 21 L , maSin 121 =+++ nPPP L . gamomdinare aqe-
dan, Tu xdomilobaTa sivrce n tolSesaZlebeli Sedegis-
gan Sedgeba, maSin n
PPP n1
21 ==== L .
170
S simravlis yoveli A xdomilobis (romelic S-is qvesimravlea) albaToba A-Si Semaval elementarul xdomi-
lobaTa albaTobebis jamis tolia.
Tu S sistemis A xdomilobis moxdenisas xdeba amave
sistemis raime B xdomilobac, maSin vityviT, rom A iwvevs B-s da amas ase CavwerT: BA ⊂ an AB ⊃ . amasTan, Tu BA ⊂
da AB ⊂ , maSin vityviT, rom es ori xdomiloba tolia
(tolZalovania) da davwerT BA = . e.i. ori xdomiloba
tolia niSnavs imas, rom isini erTi da imave elementa-
ruli xdomilobebisagan Sedgeba.
magaliTad, Tu kamaTlis gagorebisas A aris 3-is an 5-is mosvla, xolo B – kenti ricxvis mosvla, maSin cxadia
BA ⊂ , am SemTxvevaSi 31
62)( ==AP ,
21
63)( ==BP , e.i.
)()( BPAP < . sazogadod, roca ,BA ⊂ maSin )()( BPAP ≤ ; to-
lobas mxolod maSin aqvs adgili, roca BA = .
%93/!pqfsbdjfcj!yepnjmpcfcf!
vTqvaT, S aris mocemuli eqsperimentis Sesabamisi xdo-
milobaTa sruli sistema (sivrce). misi elementebi am
eqsperimentis Sesabamisi elementaruli xdomilobebia –
TiToeuli maTgani mocemuli eqsperimentis garkveul
Sedegs Seesabameba. es Sedegebi ar SeiZleba erTdroulad
moxdes – isini araTavsebadia. S-is yoveli qvesimravle
mocemuli eqsperimentis Sesabamisi xdomilobaa. erT-erTi
qvesimravle carieli simravlea Ø; igi arcerT elementa-
rul xdomilobas ar Seicavs, misi albaToba nulia, p(Ø)=0; qvesimravlea agreTve TviT S simravlec – igi aucilebeli
xdomilobaa; 1)( =SP . operaciebi xdomilobebze ise ganisa-
zRvreba, rogorc simravleze operaciebi.
ori A da B xdomilobis jami (gaerTianeba) ewodeba
iseT xdomilobas, romelic xdeba maSin da mxolod maSin,
rodesac xdeba erTi mainc A da B xdomilobebidan.
aRiniSneba ase BA+ an BAU .
nbhbmjUj! 2/ vTqvaT eqsperimentia kamaTlis gagoreba. A iyos xdomiloba: `4-ze meti ricxvis mosvla~, e.i. A aris simravle 6;5 . B iyos xdomiloba – `3-ze meti da 6-ze
naklebi ricxvis mosvla~, e.i. 5;4=B . amitom 6;5;4=+ BA ,
171
es ki aris xdomiloba: `3-ze meti ricxvis mosvla~. cxadia,
31
62)( ==AP ;
31
62)( ==BP ,
21
63)( ==+ BAP . rogorc aqedan
Cans )()()( BPAPBAP +<+ .
am magaliTSi A da B xdomilobebs saerTo elementaru-
li xdomiloba aqvs – `5-is mosvla~; isini Tavsebadi xdomi-
lobebia.
Tu A da B raime araTavsebadi xdomilobebia, maSin
)()()( BPAPBAP +=+ .
nbhbmjUj!3/ yuTidan, romelSic aris 6 TeTri, 10 Savi da
4 wiTeli birTvi, SemTxveviT iReben erT-erTs. A iyos
xdomiloba amoRebuli birTvi TeTria, B-amoRebuli birTvi
wiTelia. vipovoT A da B xdomilobebis jamis albaToba.
A da B araTavsebadi xdomilobebia, amitom
)()()( BPAPBAP +=+ ; 206)( =AP ,
204)( =BP . e.i.
21
204
206)( =+=+ BAP .
ori A da B xdomilobis namravli (TanakveTa) ewodeba
iseT xdomilobas, romelic xdeba maSin da mxolod maSin,
rodesac xdeba rogorc A, ise B xdomiloba. aRiniSneba ase
AB an BAI .
nbhbmjUj! 4/ vTqvaT, eqsperimenti ori sxvadasxva kamaT-
lis gagorebaa (ix. $83-is magaliTi 4); rogorc viciT
Sesabamisi xdomilobaTa sruli sistemaa
61 ,61 ),;( ≤≤≤≤= yxyxS .
ganvixiloT S sruli sistemis sxvadasxva xdomilo-
bebi.
1) vTqvaT A aris im elementarul xdomilobaTa simra-
vle (S-is qvesimravle), romlebic akmayofileben pirobas
5≥x ; e.i. A Sedgeba 12 elementaruli xdomilobisgan,
amitom 31
3612)( ==AP .
B iyos elementarul xdomilobaTa simravle, romle-
bic akmayofileben pirobas 3≤y . B Sedgeba 18 elementa-
rul xdomilobisgan, 21
3618)( ==BP .
172
BA ⋅ aris elementarul xdomilobaTa simravle, rom-
lisTvisac erTdroulad sruldeba pirobebi 5≥x da
3≤y . e.i.
)3;6( );2;6( );1;6( );3;5( );2;5( );1;5(=⋅BA .
amdenad
61
366)( ==⋅BAP .
maSasadame, am SemTxvevaSi )()()( BPAPBAP ⋅=⋅ .
2) axla ganvixiloT zemoT ganxilul cdasTan dakav-
Sirebuli kidev ori xdomiloba:
A iyos im elementarul xdomilobaTa simravle, rom-
lisTvisac 3≠x . e.i. A Sedgeba 30 elementaruli xdomi-
lobisgan, amitom 65
3630)( ==AP .
B iyos im elementarul xdomilobaTa simravle, rom-
lisTvisac 9=+ yx . cxadia )3;6(),4;5(),5;4(),6;3(=B .
91
364)( ==BP .
BA ⋅ aris im elementarul xdomilobaTa simravle,
romlisTvisac erTdroulad sruldeba ori piroba: 3≠x ,
9=+ yx . es xdomiloba sami elementaruli xdomilobisgan
Sedgeba: )3;6(),4;5(),5;4(
65
91
121
363)( ⋅≠==⋅ BAP .
maSasadame am SemTxvevaSi )()()( BPAPBAP ⋅≠⋅ .
Tu adgili aqvs tolobas )()()( BPAPBAP ⋅=⋅ , maSin A da B xdomilobebs damoukidebeli xdomilobebi ewodeba.
winaaRmdeg SemTxvevaSi am xdomilobebs damokidebuli
xdomilobebi ewodeba.
zemoT ganxiluli magaliTi 1-dan da magaliTi 2-dan
gamomdinareobs, rom )()()( BPAPBAP +≤+ . tolobas adgili
aqvs mxolod maSin, roca A da B araTavsebadi xdomile-
bebia.
mtkicdeba, rom Tu A da B nebismieri xdomilobebia,
maSin
)()()()( BAPBPAPBAP ⋅−+=+ .
173
am tolobis marTebuloba SeiZleba SevamowmoT
zemoTmoyvanil magaliT 1-ze.
ori A da B xdomilobis sxvaoba ewodeba iseT
xdomilobas, romelic xdeba maSin da mxolod maSin,
rodesac xdeba A da ar xdeba B. aRiniSneba ase BA− an
BA \ .
vTqvaT, S xdomilobaTa raime sruli sistemaa da
SA ⊂ . A-s sawinaaRmdego xdomiloba, romelic aRiniSneba
A simboloTi, ewodeba AS \ xdomilobas. e.i. A
xdomiloba xorcieldeba maSin, roca ar xorcieldeba A da A ar xorcieldeba maSin, roca xorcieldeba A. cxadia A da A araTavdebadi xdomilobebia, e.i. SAA =+ ; gamomdi-
nare aqedan 1)()()( =+=+ APAPAAP , saidanac )(1)( APAP −= .
magaliTad, Tu A aris kamaTelze 2-ze meti ricxvis
mosvla, e.i. 6,5,4,3=A ; maSin A aris 2-ze meti ricxvis ar
mosvla, an 2-ze araumetesi ricxvis mosvla, e.i. 2,1=A . am
magaliTSi 32
64)( ==AP ;
31
62)( ==AP .
ramodenime xdomilobis jami da namravli ganisaz-
Rvreba oris analogiurad.
nAAA ,,, 21 L xdomilobebis jami ewodeba iseT xdomilo-
bas, romelic xdeba maSin da mxolod maSin, rodesac xdeba
erTi mainc ),,2,1( nKAK L= xdomilobebidan da aRiniSneba
ase:
nAAA +++ L21 an Un
KKA
1=
.
Tu nAAA ,,, 21 L xdomilobebidan yoveli ori araTavse-
badia, maSin
)()()()( 2121 nn APAPAPAAAP +++=+++ LL .
nAAA ,,, 21 L xdomilobebis namravli ewodeba iseT xdomi-
lobas, romelic xdeba maSin da mxolod maSin, rodesac
xdeba yoveli ),,2,1( nKAK L= da aRiniSneba ase:
nAAA ⋅⋅⋅ 21 L an In
KKA
1=
.
^
174
%94/!hfpnfusjvmj!bmcbUpcb!
albaTobis klasikuri gansazRvreba moiTxovs, rom
elementarul xdomilobaTa sruli sistema Sedgebodes
sasruli raodenobis tolSesaZlebeli xdomilobebisagan.
praqtikaSi ki xSirad vxvdebiT cdebs, romelTa tolSesaZ-
lebel SedegTa simravle usasruloa. aseT SemTxvevaSi sa-
rgebloben albaTobis geometriuli gansazRvrebiT.
vTqvaT mocemuli gvaqvs AB monakveTi, romlis sigrZe
(nax. 87) udris d-s ( )dAB = da am
monakveTze mdebare CD monakveTi
δ=CD . albaToba imisa, rom AB monakveTze SemTxveviT SerCeuli wertili moxvdes am
monakveTze mdebare CD monakveTze gamoiTvleba formuliT
dP δ= . (1)
aq AB monakveTi xdomilobaTa sruli sistemis
(sivrcis) rolSia, dasaxelebul xdomilobas AB monakve-
Tis qvesimravles _ CD monakveTs vuTanabrebT.
analogiurad, vTqvaT moce-
muli gvaqvs S farTobis mqone
raime brtyeli figura (nax. 88)
da am figuris raime nawili,
romlis farTobia s. albaToba
imisa, rom mocemul figuraze
SemTxveviT SerCeuli wertili
moxvdeba am figuris aRebul
nawilSi gamoiTvleba formuliT
SsP = . (2)
(1) da (2) geometriuli albaTobis formulebia.
ganvixiloT magaliTebi, romelTa amoxsna moxerxebu-
lia albaTobis geometriuli gansazRvrebis gamoyenebiT.
nbhbmjUj! 2/ monakveTi sam tol nawiladaa dayofili.
vipovoT albaToba imisa, rom am monakveTze SemTxveviT
SerCeuli wertili Sua nawilSi ar moxvdeba.
• •• •A BC D
nax. 87
S
s
nax. 88)
175
e.i. unda gamovTvaloT albaToba imisa, rom SemTxveviT
SerCeuli wertili moxvdeba pirvel an mesame nawilSi.
Tanaxmad (1) formulisa es albaToba 32
=P .
nbhbmjUj! 3/ vTqvaT MN aris ABC samkuTxedis Suaxazi
)||( ACMN . vipovoT albaToba imisa, rom ABC samkuTxedSi SemTxveviT SerCeuli wertili BMN samkuTxedSi moxvdeba.
(2) formulis gamoyenebiT
41
==ABC
BMN
ASP .
nbhbmjUj! 4! )Tfywfesjt! bnpdbob*/ ori megobari SeTanxmda,
rom isini Sexvdebodnen erTmaneTs 10-dan 11 saaTamde,
amasTan, Sexvedris adgilze TiToeuli mosuli elodeba
meores 20 wuTs da midis. ras udris maTi Sexvedris
albaToba, Tu TiToeuli modis alalbedze daTqmuli
drois (10 saaTidan 11 saaTamde drois SualedSi) ganmav-
lobaSi da maTi mosvlis momentebi ar aris damokidebuli
erTmaneTze?
drois mTeli Sualedi wuTebis gamoyenebiT ase
gamovsaxoT [0;60]. pirvelis mosvlis dro aRvniSnoT x-iT,
meoresi ki y-iT. imisaTvis, rom isini Sexvdnen erTmaneTs,
aucilebelia da sakmarisi, rom 20≤− yx ; amasTan 600 ≤≤ x
da 600 ≤≤ y .
);( yx wyvils SevusabamoT wer-
tili sakoordinato sibrtyeze. yve-
la SesaZlo SemTxvevaTa erTobli-
oba mogvcems kvadrats (nax. 89), ro-
mlis gverdis sigrZea 60, xolo im
);( yx wertilebis simravle, romle-
bic gamoiwveven Sexvedras warmod-
genilia kvadratis daStrixuli na-
wiliT; misi farTobia 22 4060 −=S .
saZiebeli albaToba `geometriul enaze~ SeiZleba ase
CamovayaliboT: ra aris albaToba imisa, rom kvadratSi
SerCeuli );( yx wertili moxvdeba daStrixul nawilSi?
(2) formulis ZaliT
95
6040602
22=
−=P .
0
y
x
60
20
6020
nax. 89
176
b n p d b o b U b ! l s f c v m j !
§1. bsjUnfujlvmj!hbnpUwmfcj
1.1. daSaleT martiv mamravlebad:
88; 96; 124; 144; 460; 588.
1.2. ipoveT mamravlebad daSlis xerxiT Semdegi ricxve-
bis udidesi saerTo gamyofi:
34 da 48; 120 da 150; 14, 20 da 48; 36, 54 da 72.
1.3. ipoveT mamravlebad daSlis xerxiT Semdegi
ricxvebis umciresi saerTo jeradi:
8 da 28; 64 da 96; 240 da 360; 48, 72 da 80.
1.4. 1) mocemuli naturaluri ricxvis 7-ze gayofis dros
naSTi udris 3-s. ras udris naSTi 7-ze gayofis dros,
Tu mocemul ricxvs gavadidebT 2-iT?
2) raime naturaluri ricxvis 11-ze gayofis dros
naSTi udris 5-s. ras miviRebT naSTSi 11-ze gayofis
dros, Tu mocemul ricxvs gavadidebT 4-iT?
3) raime naturaluri ricxvis 4-ze gayofis dros
naSTi udris 3-s. ras miviRebT naSTSi 4-ze gayofis
dros, Tu mocemul ricxvs gavadidebT 2-iT?
4) raime naturaluri ricxvis 3-ze gayofis dros
naSTi udris 1-s. ras miviRebT naSTSi 3-ze gayofis
dros, Tu mocemul ricxvs gavadidebT 7-iT?
1.5. 1) mocemuli naturaluri ricxvis 3-ze gayofis dros
miiReba ganayofi 31 da naSTi 2. ras udris naSTi
igive ricxvis 7-ze gayofis dros?
2) ricxvis 6-ze gayofis dros naSTia 5. ras udris
naSTi amave ricxvis 12-ze gayofis dros?
3) ricxvis 3-ze gayofis dros naSTia 2, xolo 5-ze
gayofis dros ki _ 3. ras udris naSTi amave ricxvis
15-ze gayofis dros?
4) ricxvis 2-ze gayofis dros naSTia 1, xolo 7-ze
gayofis dros ki 6. ras udris naSTi amave ricxvis 14-
ze gayofis dros?
1.6. 1) ra umciresi naturaluri ricxvi unda davumatoT
4766-s, rom miRebuli ricxvi unaSTod gaiyos 3-ze?
2) ra umciresi naturaluri ricxvi unda davumatoT
47831-s, rom miRebuli ricxvi unaSTod gaiyos 9-ze?
3) ra umciresi naturaluri ricxvi unda davumatoT
177
87898-s, rom miRebuli ricxvi unaSTod gaiyos 3-ze?
4) ra umciresi naturaluri ricxvi unda davumatoT
35987-s, rom miRebuli ricxvi unaSTod gaiyos 9-ze?
1.7. 1) 6 erTnair fanqarSi gadaixades 73 TeTrze meti da
81 TeTrze naklebi. ramdeni TeTri Rirda erTi
fanqari?
2) 37 erTnair saSlelSi gadaixades 12 larze meti da
12,5 larze naklebi. ramdeni TeTri Rirda erTi
saSleli?
3) moswavleebma eqskursiisaTvis Seagroves Tanxa,
romelic metia 350 larze da naklebia 370 larze.
TiToeulma moswavlem gadaixada 17 lari. ramdeni
moswavle wasula eqskursiaze?
4) redaqciis TanamSromlebma Seagroves garkveuli
Tanxa, romelic metia 335 larze da naklebia 355
larze. TiToeulma gadaixada 15 lari. ramdeni
TanamSromelia redaqciaSi?
TfbtsvmfU!nprnfefcfcj!)$$2/9.2/29*;!
1.8. 1) 127
85+ ; 2)
121
85
52
++ ; 3) 24174
433 + ; 4)
534
1251
1542 ++ .
1.9. 1) 1253
327 − ; 2)
1675
438 − ; 3)
94
65− ; 4)
20138− .
1.10. 1) 158:
54
433 + ; 2)
813:
416
874 − ;
3) 871
25111:
533 − ; 4)
811:
652
413 ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ − .
1.11. 1) 311
32:
6510
4113 ⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ − ; 2)
4122
922:
313
731 ⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ + ;
3) 1031:
538
541
325 ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ −⋅ ; 4) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +
713
614:
213
312 .
1.12. 1) 76:1220
1076
211
438
53:6 −⋅+⋅−⋅+ ;
2) 1312
32
265
341
412715
154
4103
351
5 ⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−++⋅⎟⎟
⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−+ ;
3) 101431
18135
2472
654
521:
18111
3673
1255 ⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ −+−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ −+ ;
178
4) 1132
512
1675:
109
416
959:
3114
8725 ⋅+⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ ⋅−+ .
1.13. 1) ( )6059:65,303,0:4,2 ⋅− ; 2) ( )( ) 57,0:2,34,04,2 ⋅−− ;
3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
213:2,4
315:1,3 ; 4) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ −⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ ⋅−
2131:6,0
3135,1:5,0 .
1.14. 1) 75,812
176
3258,2:
213
412
213
4,2:533
544
871
−
⋅+−
+
−⋅;
2)
85
524
51375,1
541
432
194
611:
832,8:
321
543
⋅
++
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −⋅
⎥⎦
⎤⎢⎣
⎡−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +
;
3) 04,0
322:
18583
30785 ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ −
; 4) ( ) 5,2:25,121655
1433
536
−
⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
.
1.15. 1) ( ) ( )[ ]11209,024,02,2
3318
9713
2116 +−+⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ − ;
2) )6(1,1)3(,0)3(,0)6(1,0
6518
3617
1852
32:13:
413
513:2
++
⋅⎥⎦
⎤⎢⎣
⎡⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −+⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛+ ;
3) 59,0
)6(41,0431125,1
651
)6(4,0)3(8,0 −+⋅
−;
4) 5,0
851)7(,13
2118
)26(,06533
9813:
151
45382
⋅⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
⋅+⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
.
1.16. 1) 121
65
211:
25 −−−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛+⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ ; 2)
211
32:
32
73 −−−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
;
3) 43
21
53:
61 31
⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−+⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
−−
; 4) ⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−⋅
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅−
−−−
10
21
4135:
2335 .
1.17. 1) ( ) ( )15024321 2222:2222 −−−−−−− ⋅−⋅⋅−⋅ ;
179
2) ( ) ( )423324 3334:3335 −−−−−− ⋅+⋅⋅−⋅ ;
3) 1
11
215
3234
−
−−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅−
; 4) 01
213
8110
21
432
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛+
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛+
−
−−
.
1.18. 1) 101100
132
121
1⋅
++⋅
+⋅
L ; 2)101991
531
311
⋅++
⋅+
⋅L ;
3) 2018
153
142
131
1⋅
++⋅
+⋅
+⋅
L ; 4) 2017
163
152
141
1⋅
++⋅
+⋅
+⋅
L .
1.19. gansazRvreT proporciis ucnobi wevri:
1) 5:1012: =x ;2 ) x:458:15 = ; 3)4,08,1
7,2 x= ; 4) 8,1:
436
322: =x .
!!hbnpUwbmfU!)$$2/31<!2/32*;!
1.20. 1) 9000-is 65 nawili; 2) 169-is
1311
nawili;
3) 89,2-is 2233
nawili; 4) 3133 -is 0,01 nawili.
1.21. 1) 140-is 35%; 2) 215-is 16%; 3) 280-is 0,5%; 4) 280-is 318 %.
jqpwfU!sjdywj-!spnmjt!)$$2/33<!2/34*;!
1.22. 1) 32 nawili aris 50; 2)
154
nawili aris 3185 ;
3) 0,04 nawili aris 88,4. 4) 0,2 nawili aris 24,45.
1.23. 1) 22% aris 33; 2) 30% aris 6;
3) 313 % aris
3133 ; 4) 12,3% aris 135,3.
1.24. 1) 2000-is ra nawils Seadgens 225?
2) 3133 -is ra nawils Seadgens 2?
3) 3199 -is ra nawils Seadgens
9516 ?
4) 510,3-is ra nawils Seadgens 17,01?
1.25. 1) 500-is ramdeni procentia 352?
2) 340-is ramdeni procentia 68?
180
3) 885,6-is ramdeni procentia 239,112?
4) 61231 -is ramdeni procentia 97,09?
1.26. 1) 450 dayaviT 7-isa da 8-is proporciul nawilebad;
2) 960 dayaviT 11-isa da 13-is proporciul nawilebad;
3) 130 dayaviT 32-isa da
23-is proporciul nawilebad;
4) 261 dayaviT 65-isa da
97-is proporciul nawilebad.
1.27. 1) 720 dayaviT Semdegi sami ricxvis proporciul
nawilebad: 5; 4 da 3;
2) 3630 dayaviT Semdegi sami ricxvis proporciul
nawilebad: 0,6; 1 da 0,4;
3) 880 dayaviT Semdegi sami ricxvis proporciul
nawilebad: 35;
611
da 1213
;
4) 432 dayaviT Semdegi oTxi ricxvis proporciul
nawilebad: 0,6; 1; 0,8 da 3.
1.28. 1) mudmivi siCqariT moZravma matarebelma 5 saaTSi
gaiara mTeli gzis 65 nawili. ramden saaTSi gaivlis
is mTel gzas?
2) moswavlem wignis 43 nawili waikiTxa 6 dReSi.
ramden dReSi waikiTxavs is wignis darCenil nawils?
3) fermerma nakveTis 98 nawili moxna 16 saaTSi.
ramden saaTSi moxnavs is mTel farTobs?
4) avtomobilma mTeli gzis 76 nawilis gavlis dros
daxarja 18 litri benzini. ramdeni litri benzini
daixarjeba darCenili gzis gavlisas?
1.29. 1) avtomobilma mTeli gzis 60% gaiara 9 saaTSi.
ramden saaTSi gaivlis is gzis darCenil nawils?
2) avzis 75% wyliT gaivso 12 saaTSi. ramden saaTSi
gaivseba avzi mTlianad?
3) fermerma nakveTis 40%-ze mosavali aiRo 8 saaTSi.
ramden saaTSi aiRebs is mosavals nakveTis darCenil
nawilze?
4) kalaTSi moTavsebuli vaSlebis raodenobis 45%
181
Seadgens 27 vaSls. ramdeni vaSlia kalaTaSi?
1.30. 1) fermerma nakveTis 54 nawili moxna traqtoriT,
xolo darCenili nawili ki daamuSava xeliT,
razedac man daxarja 6-jer meti dro, vidre imuSava
traqtoriT. ramdenjer metia Sromis nayofiereba
traqtoriT muSaobis SemTxvevaSi xeliT muSaobasTan
SedarebiT?
2) gza qalaqidan soflamde Sedgeboda aRmarTisa da
daRmarTisagan. aRmarTis gavlas, romlis sigrZe
Seadgenda mTeli gzis 71 nawils, velosipedistma
moandoma 2-jer meti dro, vidre daRmarTis gavlas.
ramdenjer meti iyo velosipedistis siCqare
daRmarTze aRmarTze siCqaresTan SedarebiT?
3) turistma mTeli gzis 91 nawili gaiara fexiT,
xolo darCenili gza ki imgzavra avtobusiT. fexiT
siarulis dros man daxarja 3-jer meti dro, vidre
avtobusiT. ramdenjer metia avtobusis siCqare fexiT
moZraobis siCqaresTan SedarebiT?
4) mgzavrma mTeli gzis 3266 % ifrina TviTmfrinaviT,
xolo darCenili gza imgzavra avtomobiliT. avtomobiliT
mgzavrobis dros man daxarja 4-jer meti dro, vidre
frenis dros. ramdenjer metia TviTmfrinavis siCqare
avtomobilis siCqaresTan SedarebiT?
1.31. 1) moswavlis mier wignis wakiTxuli gverdebis
raodenoba 3-jer metia wignis waukiTxavi gverdebis
raodenobaze. wignis ramdeni procenti waukiTxavs
moswavles? 2) fermeris mier moxnuli nakveTis farTobi 4-jer
metia darCenil mouxnav farTobze. mTeli nakveTis
ramdeni procenti mouxnavs fermers?
3) avtomobilma daxarja 9-jer meti benzini, vidre
darCa benzinis avzSi. benzinis mTeli raodenobis
ramdeni procenti darCa avzSi?
4) mgzavrma gaiara 8-jer meti manZili, vidre darCa
gasavleli. mTeli gzis ra nawili gaiara mgzavrma?
1.32. 1) miwis nakveTi naxazze 1:10000 masStabiTaa mocemuli.
cnobilia, rom naxazze or wertils Soris manZilia
182
3,7 sm. ipoveT Sesabamisi manZili nakveTze.
2) rukaze qalaqebs Soris manZili 12 sm-ia. ra
manZilia sinamdvileSi am qalaqebs Soris, Tu rukis
masStabia 1:800000?
3) naxazze 125 metrs Seesabameba 5 sm. ra manZilia or
wertils Soris sinamdvileSi, Tu naxazze igi 7 sm-ia?
4) naxazze stadionis zomebia 5 sm da 8 sm.
sinamdvileSi stadionis mcire ganzomilebaa 20 m.
ipoveT stadionis meore ganzomileba.
1.33. 1) suraTis sigrZea 50 sm, sigane 40 sm. suraTis
farTobi gaadides 5-jer. ramdeni kvadratuli metri
gaxda suraTis farTobi?
2) mikroskopi yoveli sagnis farTobs adidebs 106-jer.
ramdeni kvadratuli santimetri farTobiT gamoCndeba
mikroskopSi 0,00001 mm2 farTobis mqone sxeuli?
3) evraziis rukis masStabia 1:7000000, xolo
amierkavkasiis rukisa ki 1:3500000. ramdenjer metia
amierkavkasiis rukaze saqarTvelos farTobi evraziis
rukaze mocemul saqarTvelos farTobze?
4) saqarTvelos farTobia 70000 kvadratuli
kilometri, xolo saqarTvelos rukis masStabia
1:500000. ramdeni kvadratuli santimetri ukavia
saqarTvelos rukaze?
1.34. 1) erTi ricxvi Seadgens meoris 30%-s. meore ricxvis
ra nawils Seadgens pirveli ricxvi?
2) erTi ricxvi Seadgens meore ricxvis 85%-s. meore
ricxvis ra nawils Seadgens pirveli ricxvi?
3) erTi ricxvi Seadgens meore ricxvis 80%-s. pirveli
ricxvis ramden procents Seadgens meore ricxvi?
4) erTi ricxvi Seadgens meoris 72 nawils, pirveli
ricxvis ramden procents Seadgens meore ricxvi?
1.35. 1) qsovilis fasma moimata Tavisi fasis 31-iT. axali
fasis ra nawils Seadgens Zveli fasi?
2) produqciis fasma moimata Tavisi fasis 25%-iT.
axali fasis ramden procents Seadgens Zveli fasi?
3) qsovilis fasma moiklo Tavisi fasis 52-iT. Zveli
fasis ra nawils Seadgens axali fasi?
183
4) produqciis fasma moiklo Tavisi fasis 20%-iT.
axali fasis ramden procents Seadgens Zveli fasi?
1.36. 1) xuTi kombaini dReSi iRebs 300 ha mosavals. ramden
heqtarze aiRebs mosavals erT dReSi Svidi iseTive
kombaini?
2) sami traqtori yanas 8 saaTSi xnavs. ramdeni
traqtori moxnavs igive yanas 6 saaTSi?
3) xuT kalatozs kedeli amohyavs 6 sT-Si. ramdeni
kalatozi aaSenebs igive kedels 10 sT-Si?
4) avtomobili 6 sT-Si gadis 300 km manZils. ramden
saaTSi gaivlis is 750 km-s, Tu igive siCqariT
imoZravebs?
5) sami traqtori 5 dReSi 150 ha miwas xnavs. ramden
heqtar miwas moxnavs 4 traqtori 7 dReSi?
6) xuTi ostati 3 saaTSi 150 detals amzadebs. ramden
detals daamzadebs 7 ostati 4 saaTSi?
1.37. 1) oTxi kombaini 5 saaTSi xorbals iRebs 60 ha
farTobze. ramden saaTSi aiRebs 9 kombaini mosavals
216 ha farTobis mqone nakveTze?
2) Svidi traqtori 3 dReSi 210 ha miwas xnavs. ramdeni
traqtori moxnavs 150 ha miwas 5 dReSi?
3) orma satvirTo manqanam 3 sT-Si 30 km manZilze 450
t tvirTi gadazida. ramden tona tvirTs gadazidavs 7
aseTive manqana 2 sT-Si 25 km manZilze?
4) xuTma satvirTo manqanam 4 sT-Si 20 km manZilze 100
t tvirTi gadazida. ramdeni aseTi manqanaa saWiro
1000 t tvirTis gadasazidad 50 km manZilze 5 sT-is
ganmavlobaSi?
1.38. 1) kalaTidan, romelSic ido 15 wiTeli da 20 yviTeli
vaSli, amoiRes 17 vaSli. darCa Tu ara kalaTSi
erTidaigive feris ori vaSli?
2) kalaTidan, romelSic ido 6 wiTeli da 7 yviTeli
vaSli, amoiRes 5 vaSli. darCa Tu ara kalaTSi
sxvadasxva feris ori vaSli?
3) yuTidan, romelSic 4 TeTri da 3 Savi birTvia,
amoiRes 3. aris Tu ara amoRebul birTvebSi
erTidaigive feris ori birTvi mainc?
4) kalaTidan, romelSic iyo 7 TeTri da 5 yviTeli
vaSli, amoiRes 8 vaSli. aris Tu ara amoRebul
vaSlebSi sxvadasxva feris TiTo vaSli mainc?
1.39. 1) yuTSi 6 TeTri da 4 wiTeli burTulaa.
burTulebis ra udidesi raodenoba SegviZlia
184
amoviRoT yuTidan, rom yuTSi aucileblad darCes: a)
TiToeuli feris TiTo burTula mainc; b) erTi
feris ori burTula da meore feris erTi burTula
mainc; g) TiToeuli feris or-ori burTula mainc; d)
romelime erTi feris ori burTula mainc.
2) yuTSi 20 burTulaa: 8-wiTeli, 7-TeTri da 5-Savi.
burTulebis ra udidesi raodenoba SegviZlia
amoviRoT yuTidan, rom yuTSi darCes: a) oTxi cali
erTi feris burTula da danarCeni ori feris
burTulebidan TiToeuli feris TiTo burTula
mainc; b) oTxi cali erTi feris burTula da
danarCeni ori feris burTulebidan TiToeuli feris
or-ori burTula mainc; g) oTxi cali erTi feris
burTula da danarCeni ori feris burTulebidan
TiToeuli feris sam-sami burTula mainc; d) oTxi
cali erTi feris burTula da danarCeni ori feris
burTulebidan TiToeuli feris oTx-oTxi burTula
mainc.
3) yuTSi aris 3 lurji, 4 wiTeli da 5 Savi burTi. ra
umciresi raodenobis burTi unda amoviRoT yuTidan,
rom amoRebul burTebSi aucileblad iyos: a) 3 mainc
erTi feris burTi; b) samive feris burTebi; g) ori
sxvadasxva feris TiTo burTi mainc; d) TiToeuli
feris sam-sami burTi mainc.
4) kalaTSi 120 burTulaa. aqedan 32 lurji, 26
wiTeli, 14 mwvane, 28 TeTri. danarCeni burTulebi
aris yavisferi, yviTeli da Wreli. ra umciresi
raodenobis burTulebi unda amoviRoT kalaTidan,
rom maT Soris erTi feris 20 burTula mainc iyos?
1.40. 1) saaTi, romelic dRe-RameSi win midis 6 wuTiT,
gaaswores. drois ra umciresi monakveTis Semdeg
aCvenebs saaTi isev swor dros?
2) saaTi, romelic yovel 3 saaTSi 2 wuTiT CamorCeba,
gaaswores. drois ra umciresi monakveTis Semdeg
uCvenebs saaTi isev swor dros?
3) gansazRvreT umciresi kuTxe, romlebsac erTmaneT-
Tan Seadgenen saaTis isrebi: a) 2 sT 40 wT-ze; b) 4 sT
48 wT-ze.
4) gansazRvreT umciresi kuTxe, romlebsac erTmaneT-
Tan Seadgenen saaTis isrebi, Tu saaTis Cvenebaa: a) 3
sT 40 wT; b) 5 sT 48 wT.
1.41. 1) WiqaSi myofi yoveli baqteria erT wamSi iyofa or
185
baqteriad. Tu WiqaSi Tavidan movaTavsebT erT
baqterias, Wiqa gaivseba erT wuTSi. ramden wamSi
gaivseba Wiqa, Tu Tavidan WiqaSi movaTavsebT or
baqterias?
2) WiqaSi myofi yoveli baqteria erT wamSi iyofa or
baqteriad. Tu WiqaSi Tavidan movaTavsebT erT
baqterias, Wiqa gaivseba erT wuTSi. ramden wamSi
gaivseba Wiqis naxevari, Tu Tavidan WiqaSi movaTavsebT oTx
baqterias?
3) WiqaSi myofi yoveli baqteria erT wamSi iyofa sam
baqteriad. Tu WiqaSi Tavidan movaTavsebT erT
baqterias, Wiqa aivseba erT wuTSi. ramden wamSi
aivseba Wiqis mesamedi, Tu Tavidan WiqaSi erTi
baqteriaa?
4) raketam, yovel saaTSi (dawyebuli meoredan)
gadioda ra orjer met manZils imaze, rac mas hqonda
gavlili am dromde, mTeli gza gaiara 10 sT-Si.
moZraobis dawyebidan ramden saaTSi hqonda mas
gavlili mTeli gzis mecxredi?
1.42. CawereT gaSlili formiT mocemuli ricxvi
1) 327; 2) 4029;
3) 5203; 4) 71002
1.43. CawereT gaSlili formiT orobiT sistemaSi mocemu-
li ricxvi
1) 11012 2) 111112
3) 101012 4) 1100102
1.44. CawereT orobiT sistemaSi
1) 7; 2) 9; 3) 16; 4) 60;
5) 110; 6) 129; 7) 502; 8) 813.
1.45. CawereT aTobiT sistemaSi ricxvi
1) 10112 2) 110102
3) 1001112 4) 110001102
1.46. romelia meti
1) 100012 Tu 19 2) 1101012 Tu 51
3) 10010102 Tu 75 4) 1111112 Tu 111
5) 100000002 Tu 100 6) 1010102 Tu 43
1.47. ramden cifrs Seicavs mocemuli ricxvis Canaweri
orobiT sistemaSi?
1) 18; 2) 82;
186
3) 128; 4) 1023.
1.48. ramden cifrs Seicavs mocemuli ricxvis Canaweri
aTobiT sistemaSi
1) 10102 2) 10000002
3) 11100002 4) 11111101012
1.49. gamoTvaleT
1) 11102 + 1012 2) 101112 + 110012
3) 110112 + 111012 4) 11102 _ 10112
5) 1011002 _ 110012 6) 11010012 _ 10111112
1.50. CawereT aTobiT sistemaSi udidesi ricxvi, romelic
orobiT sistemaSi SeiZleba Caiweros:
1) oTxi cifriT; 2) eqvsi cifriT.
1.51. CawereT aTobiT sistemaSi umciresi ricxvi, romelic
orobiT sistemaSi SeiZleba Caiweros:
1) xuTi cifriT; 2) Svidi cifriT.
1.52. ipoveT umciresi samniSna ricxvi, romlis Canaweri
orobiT sistemaSi Seicavs:
1) mxolod erT erTians; 2) mxolod erTianebs.
1.53. ipoveT udidesi samniSna ricxvi, romlis Canaweri
orobiT sistemaSi Seicavs:
1) mxolod erT erTians; 2) mxolod erTianebs.
§2. nprnfefcfcj!fsUxfwsfcf!eb!nsbwbmxfwsfcf!
nsbwbmxfwsjt!nbnsbwmfcbe!ebTmb!!
TfbtsvmfU!nprnfefcboj!)$$3/2.3/44*;!
2.1. 1) aa 25 − ; 2) xx 108 − ; 3) mm 58 −− ; 4) qq 22 +− .
2.2. 1) ababab 10415 −+ ; 2) xyxyxy 86 +−− ;
3) 333 8104 mmm −+− ; 4)
444 483225 kkk +−− .
2.3. 1) 222
213
2112 ddd −− ; 2)
444
216
2115 qqq +− ;
3) 555
85
21
43 aaa −− ; 4)
333
21
65
32 xxx ++ .
2.4. 1) 222 1,02,18,0 ccc −− ; 2)
666 29,05,1 nnn +− ;
3) 232323 423 bababa +− ; 4) yxyxyx 222 574 +− .
187
2.5. 1) xxxx 4411 22 −−+ ; 2) 325 +−−− aa ;
3) 22 232 yyyy −+− ; 4)
2222 2 nmnm −+−− .
2.6. 1) yxyx31
32
31
31 22 ++− ;
2) babaabbabaab 323233
21
2142
321 −−−−+− ;
3) 323 5,01,03,0 ccc −− ;
4) mnmnm 002,011,1197,889,3387,9 −−+−− .
2.7. 1) ( )aba 538 ++ ; 2) ( ) ( )124 −−++ xx ;
3) ( ) ( )baba 34215 −++ ; 4) ( ) ( )2222 234 abbaabba +−+− .
2.8. 1) ( ) ( )2222 22 yxxyyxyx −−+++ ;
2) ( ) ( )354355 22 −−−++− mmmm ; 3) ( ) ( )22 241142 yyyy −+−+−− ;
4) ( ) ( )dcbadcba 242945610 +−−+−+− .
2.9. 1) )2(5 aa +− ; 2) )2(10 xx ++− ;
3) )2(5 22 yxyx −− ; 4) )4(4 abab +− .
2.10. 1) ( ) ( )dcdc 761612 −−+ ; 2) ( ) ( )2323 211 xxxx −−− ;
3) ( ) ( )2323 63133 bbabba +−− ; 4) ( ) ( )2222 5384 xyyxxyyx −−+ .
2.11. 1) ( ) ( )cb 32 −⋅+ ; 2) ( ) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−⋅− qp
326 ;
3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛+⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛+ ba
32
43
; 4) ( ) ( )yx 53,0 −⋅− .
2.12. 1) ( ) ( )aa +⋅+ 2; 2) ( ) ( )32 xx −⋅− ; 3) ( ) ( )42 pp −⋅+ ; 4) ( ) ( )2yyn ⋅+ .
2.13. 1)32 32 xx ⋅ ; 2) ( ) ( )42 26 pp −⋅− ; 3) ( ) ( )328 dd −⋅− ; 4) ( ) ( )22 45 bb +⋅− .
2.14. 1) 21 aan ⋅+; 2)
11 −+ ⋅ nn cc ; 3) 212 ++ ⋅ nn xx ; 4)
3223 +− ⋅ kk aa .
2.15. 1) ( ) ( )3232 5,06,0 yxyx +⋅− ; 2) ( ) ( )342 5,04,2 kbk −⋅+ ;
3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛− 3232
311
211 zxyzyx ; 4) ( ) ( )23223 4,35,2 pqnmpnm −⋅− .
2.16. 1) ( ) mba ⋅+ ; 2) ( ) zyx 245 ⋅+− ; 3) ( )bab 423 −−⋅ ; 4) ( )xyx 256 −− .
2.17. 1) ( ) xyyxyx 252 22 ⋅+− ; 2) ( )pqqpqp 243
211 22 −⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +−− ;
3) ( ) nm aaa ⋅− 22 ; 4) ( ) xxx nn 523 1 ⋅−+.
2.18. 1) ( ) ( )baba 2332 −+− ; 2) ( ) ( )babbaa −−+ ;
188
3) ( ) ( ) ( )qpqpqp −+−⋅−+⋅ 58436 ;
4) ( ) ( ) ( ) ( )babababa 252323 −⋅+−−+⋅−−⋅− .
2.19. 1) ( ) ( )412 +⋅+ xx ; 2) ( ) ( )qpqp −⋅− 435 ;
3) ( ) ( )qpqp −⋅− 435 ; 4) ( ) ( )baba 5232 −⋅+ .
2.20. 1) ( ) ( )2222 387 yxyx +−⋅−− ; 2) ( ) ( )514 22 +⋅− zz ;
3) ( ) ( )abaaba −⋅− 22 338 ; 4) ( ) ( )2333 4345 aabbab −⋅+ .
2.21. 1) ( ) ( )32223 527 xyyxxyyx +−⋅− ; 2) ( ) ( )yxyxyx 3252 222 −⋅−+ ;
3) ( ) ( )abababa 235 222 −⋅+− ; 4) ( ) ( )bababa −⋅++ 22.
2.22. 1) bab 4:8 ; 2) ( )nmn 5:15 − ; 3) ( ) ( )xxy 4:6 −− ; 4) ( ) qpq 6:10− .
2.23. 1) ( )cabc 3:6 − ; 2) ( ) ( )yxyz 8:24 −− ;
3) )5(:15 abab − ; 4) ( ) ( )xzxyz 4:4 −− .
2.24. 1) 35 : aa ; 2)
57 : zz− ; 3) )(:3 yy − ; 4) )(: 810 dd − .
2.25. 1) ( )44 : aa − ; 2) nn bb :2− ; 3)
mm aa :1+; 4)
11 : −+ nn xx .
2.26. 1) yxyx 223 4:16 ; 2) 3234 5:20 nmnm ;
3) ( )abccba 5:4 22 − ; 4) ( )bcacba 223 2:6 −− .
2.27. 1) ( ) aacab :43 + ; 2) ( ) xxzxy 5:1015 − ;
3) ( ) aaa 4:48 2 − ; 4) ( ) nmnmnm 2223 8:2416 + .
2.28. 1) ( ) ( )dcdcdc 2342 4:124 −− ; 2) ( ) ( )2432 3:159 xyyxxy −− ;
3) ( ) 323253 5:2010 nmnmnm + ; 4) ( ) .9:2718 22334 qpqpqp −
2.29. 1) ( )42m ; 2) ( )232x− ; 3) ( )324a− 4) ( )253a− .
2.30. 1) ( )243y− ; 2)
22
21
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ b ; 3) ( )333,0 x− ; 4) ( )257,0 x− .
2.31. 1) ( )232cab ; 2) ( )325 yx ; 3) ( )322 bca− ; 4) ( )4232 bca− .
2.32. 1) 5 ( )323 cba− ; 2) ( )23223 ba− ; 3) ( )33432 yx− ; 4) ( )2243521 cba−− .
2.33. 1) ( )3ka ; 2) ( )21+nx ; 3) ( )2nx− ; 4) ( )3nx− .
2.34. tolia Tu ara:
1) 2x− da ( )2x− ? 2)
3x− da ( )3x− ?
3) ( )42a− da ( )42a− ? 4) ( )52a− da ( )52a− ?
189
TfbtsvmfU! nprnfefcfcj! Tfnplmfcvmj! hbnsbwmfcjt!
gpsnvmfcjt!hbnpzfofcjU!)$$3/46/.3/64*;!
2.35. 1) ( )( )11 −+ xx ; 2) ( )( )aa −+ 11 ;
3) ( )( )baba 33 −+ ; 4) ( )( )mnnm 2332 +− .
2.36. 1) ( )( )3232 −+ aa ; 2) ( )( )1313 −+ pp ;
3) ( )( )yxyx 3535 −+ ; 4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
212
212 dd .
2.37. 1) ( )( )1212 +− xyxy ; 2) ( )( )baba 3535 22 +− ;
3) ( )( )nnnn baba −+ ; 4) ( )( )yxyx kk +− .
2.38. 1) ( )( )utut 5,02,05,02,0 +− ; 2) ( )( )nmnm 3,01,03,01,0 33 +− ;
3) ( )( )xcdxcd 3,22,13,22,1 −+ ; 4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ + nmnm
313,0
313,0 .
2.39. 1) ( )21+c ; 2) ( )22 1+a ; 3) ( )222 yx + ; 4) ( )233 uz − .
2.40. 1) ( )223 nm + ; 2) ( )23 32 nm + ; 3)
2
21⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −a ; 4)
2
31⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +b .
2.41. 1)
2
51⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −x ; 2)
2
32⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
yx; 3)
2
34⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +
ba; 4)
2
211
312 ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ + nm .
2.42. 1)
232 5,0
43
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ − ba ; 2) ( )2222 54 baba + ;
3)
2433
32
53
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ − baba ; 4) ( )21 nn aa ++
.
2.43. 1)
232
53
65
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ − mnnm ; 2)
23324
321
431 ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ + qpqp ;
3) ( )2232 5,02,1 yxyx − ; 4) ( )22332 2,05,2 nmnm −− .
2.44. 1) ( )232 nm yx − ; 2)
221
21
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ ++ ban
;
3)
2121
21
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ + +− nn aba ; 4)
2122
43
32
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ − −− mm xx .
2.45. 1) ( )232 cba ++ ; 2) ( )223 tyx +− ;
3) ( )232 232 cba −− ; 4) ( )232 dcba +−− .
190
2.46. 1) ( ) ( )22 yxyx −−+ ; 2) ( ) ( )22 144 +++ xx ;
3) ( ) ( )22 5423 −+− yy ; 4) ( ) ( )( )73735535 2 +−−− aaa .
2.47. 1) ( ) ( ) ( )( )115131 22 −+−−++ mmmm ;
2) ( ) ( ) ( )( )xxxx +−−−++− 113153 22;
3) ( ) ( )[ ] xyyxyx 233 22 ⋅+−+ ; 4) ( ) ( ) 22222 4522 mmmmm ⋅⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ −++ .
2.48. 1) ( )( )( )2422 aaa −−+ ; 2) ( )( )( )22 yxyxyx +−+ ;
3) ( )( )( )( )3333 +−−+ xxxx ; 4) ( ) ( )22 22 −+ aa .
2.49. 1) ( )( )cbacba −+++ ; 2) ( )( )zyxzyx −−+− ; 3) ( )( )zyxzyx 3232 +−++ ; 4) ( )( )dcbadcba −−++++ .
2.50. 1) ( )3nm + ; 2) ( )3dc − ; 3) ( )32 a+ ; 4) ( )33 b− .
2.51. 1) ( )32−x ; 2) ( )32ba + ; 3) ( )332 ba − ; 4)
3
314 ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ + nm .
2.52. 1)
3
332
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ − yx ; 2)
3
21
31
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ + ba ; 3) ( )322 ba + ; 4) ( )323 32 ba − .
2.53. 1) ( )( )11 2 +−+ aaa ; 2) ( )( )422 2 ++− xxx ;
3) ( )( )22 96432 bababa +−+ ; 4) ( )( )422 11 mmm +−+ .
ebbnuljdfU!Tfnefh!upmpcbUb!nbsUfcvmpcb!)$$3/65<!3/66*;!
2.54. 1) ( )( )( ) 42 1111 aaaa −=+−+ ; 2) ( )( ) 321135 22 +=−+− aaaa ;
3) ( ) ( )( ) 22333427 22 +=−+−− nnnn ; 4) ( ) ( )22 4 baabba +=+− .
2.55. 1) ( ) ( )22 abba −=− ; 2) ( ) ( )22 baba +=−− ;
3) ( ) ( )333 3 babbaaba +=+++ ; 4) ( ) ( )333 3 babbaaba −=−−− .
ebTbmfU! nsbwbmxfwsfcj! nbnsbwmfcbe! tbfsUp! nbnsbwmjt!
gsDyjmfct!hbsfU!hbubojt!yfsyjU!)$$3/67.3/82*;!
2.56. 1) yx 22 + ; 2) nm 55 − ; 3) qp 510 − ; 4) dc 812 + .
2.57. 1) ayax − ; 2) nmn + ; 3) bab + ; 4) mmx − .
2.58. 1) aba 52 −− ; 2) b510 + ; 3) acab 77 + ; 4) mmn 55 − .
2.59. 1) aba −2; 2)
32 xx + ; 3) 24 xx − ; 4)
32 63 xx − .
191
2.60. 1) 3223 baba + ; 2)
322 axxa − ; 3) 32 126 axxa + ; 4) baa 23 69 − .
2.61. 1) 2233 84 yxyx − ; 2)
232 108 mnnm + ; 3) 1++ mm aa ; 4)
mm xx −+1.
2.62. 1) 22 105 xxm ++; 2)
nnnn baba −2;
3) 132 2515 ++ − nn xx ; 4)
312 273 +− + nn aa .
2.63. 1) aaa −− 23 2 ; 2) 234 3 mmm −+ ;
3) axxyx 10155 +− ; 4) adacab 1293 −+ .
2.64. 1) 32323 201015 yxyxyx −+ ; 2) ababab 1863 23 −+ ;
3) 34222 864 yxyxyx −+− ; 4)
423324 963 nmnmnm +−− .
2.65. 1) ( ) ( )yxbyxa +++ ; 2) ( ) ( )33 +−+ ayax ;
3) ( ) ( )44 −+− xbxa ; 4) ( ) ( )11 +−+ anam .
2.66. 1) ( ) ( )abybax −+− ; 2) ( ) ( )mnbnma −−− ;
3) ( ) ( )xyqyxp −−− ; 4) ( ) ( )xnxm −−− 3532 .
2.67. 1) ( ) ( )xyyxa −−−2 ; 2) ( ) ( )pqaqp −+− 2 ;
3) ( ) ( )xxx −−− 113 ; 4) ( ) ( )abbak −−−2 .
2.68. 1) ( ) ( ) ( )11213 −+−−− xcxbxa ; 2) ( ) ( ) ( )apzapyapx −−−−− ;
3) ( ) ( ) ( )222222 barbaqbap +−+++ ; 4) ( ) ( ) ( )111 222 +−+−+ mcmbma .
2.69. 1) ( ) ( ) ( )apzpayapx −−−+− ; 2) ( ) ( ) ( )nnpnm −+−+− 222 ;
3) ( ) ( ) ( )cbazcbaycbax +++++−++ ;
4) ( ) ( ) ( )zyxczyxbzyxa −+−−+−−+ 532 .
2.70. 1) ( ) ( )23 yxyx +++ ; 2) ( ) ( )225 baba −+− ;
3) ( )( ) ( )24 yxyxyx ++−+ ; 4) ( ) ( )( )bababa −+−− 22 .
2.71. 1) ( ) ( )23 baaba +−+ ; 2) ( ) ( )222222 baaba +−+ ;
3) ( ) ( )23 babba −+− ; 4) ( ) ( )2yxyx +−+ .
ebTbmfU! nsbwbmxfwsfcj! nbnsbwmfcbe! ebkhvgfcjt! yfsyjU!
)$$3/83.3/87*;!
2.72. 1) ( ) bybxyxa −+− ; 2) ( )baabcac +++ ;
3) ( ) bxbccxa −+− ; 4) ( ) qnpnqpm −−+ .
2.73. 1) bybxayax +++ ; 2) bybxayax −+− ;
3) bcacaba +++2; 4) ayaxxyx +++2
.
2.74. 1) 933 23 +++ xxx ; 2) yxxyx 222 +−− ;
192
3) nmmnm 552 −−+ ; 4) baaba 332 +−− .
2.75. 1) bxaxbyay −+− 2510 ; 2) zxxzx 3344 2 +−− ;
3) byaybxax 6565 +−− ; 4) ayaxxya 15142110 2 −−+ .
2.76. 1) baaxbxbxax +−+−− 22; 2) baaxbxbxax ++−−+ 22
;
3) cxbxcxaxbxax −+−++ 222; 4) cxcxaxbxbxax −+−−+ 222
.
ebTbmfU! nsbwbmxfwsfcj! nbnsbwmfcbe! Tfnplmfcvmj! hbnsbw.
mfcjt!gpsnvmfcjt!hbnpzfofcjU!)$$3/88.3/:4*;!
2.77. 1) 225 x− ; 2) 362 −c ; 3)
21 m− ; 4) 94 2 −x .
2.78. 1) 2536 2 −q ; 2) 2811 x− ; 3)
22
41 ba − ; 4)
22
41
91 yx − .
2.79. 1) 422 −ba ; 2) 2249 qp− ; 3)
222
41 bxa − ; 4)
201,01 a− .
2.80. 1) 224 zyx − ; 2) 46 −a ; 3)
44 ba − ; 4) 4161 a− .
2.81. 1) ( ) 22 943 pba −− ; 2) ( ) 22 163 cba −− ;
3) ( ) 22 10012 nm −− ; 4) ( ) 222 yxyx −− .
2.82. 1) ( ) 22
411 xx −+ ; 2) ( ) 22
942 cc −− ;
3) ( ) 25,03 2 −+a ; 4) ( ) 22 04,0 bcb −− .
2.83. 1) ( )22 rqp −− ; 2) ( )22 2 cba +− ;
3) ( )2216 yxa −− ; 4) ( )2249 bac −− .
2.84. 1) ( )2224 dcba −− ; 2) ( )2429 dcba −− ;
3) ( )22
41 bax −− ; 4) ( )22
254 yxy −− .
2.85. 1) ( ) ( )221 zyx +−+ ; 2) ( ) ( )22222 1+−+ pnm ;
3) ( ) ( )22 9874 cba −−+ ; 4) ( ) ( )22 54 bnm −−+ .
2.86. 1) ( ) ( )229 nmnm −−+ ; 2) ( ) ( )224 baba +−− ;
3) ( ) ( )22 916 yxba +−+ ; 4) ( ) ( )22 49 yxba −−− .
2.87. 1) 962 ++ aa ; 2) 962 +− aa ;
3) 144 2 ++ aa ; 4) 169 2 +− mm .
2.88. 1) 224 2 bbaa ++ ; 2)
224 2 bbxx +− ;
193
3) 224 1025 nnmm +− ; 4)
224 69 qqpp ++ .
2.89. 1) 224 2 nnxx −−− ; 2)
422 4129 dcdc −+− ;
3) 4224 44 bbaa +− ; 4)
4224 1236 qqpp ++ .
2.90. 1) 3223 8126 nmnnmm +++ ; 2)
3223 8126 babbaa −+− ;
3) 11575125 23 +++ mmm ; 4) 32 8489664 aaa −+− .
2.91. 1) 33 qp + ; 2)
33 qp − ; 3) 83 +a ; 4) 273 +a .
2.92. 1) 127 6 −a ; 2) 33664 dba − ; 3)
63 8xx − ; 4)33 827 yx − .
2.93. 1)36
641 ba − ; 2)
696
271
81 cba − ; 3) 1
278 36 −ba ; 4)
6123
81
12527 cba − .
ebTbmfU!nsbwbmxfwsfcj!nbnsbwmfcbe!)$$3/:5.3/211*;!
2.94. 1) 22 242 yxyx ++ ; 2) 6126 2 +− pp ;
3) xxyxy 363 2 ++ ; 4) yxyxyx 345 122412 ++ .
2.95. 1) ( ) 222 41 aa −+ ; 2) ( )22 681 xx +− ;
3) ( ) 22 64459 npn −− ; 4) ( )22 274100 yxx −− .
2.96. 1) 12 22 −++ yxyx ; 2) 22 29 yxyx −+− ;
3) 3625204 22 −+− baba ; 4) 222 912425 babax −+− .
2.97. 1) baba +−− 22; 2) yxyx ++− 22
;
3) 3223 nmnnmm +−− ; 4)
3223 yxyyxx −−+ .
2.98. 1) bcacbaba −−++ 22 2 ; 2) 22 2 yxyxyzxz −+−− ;
3)2222 22 qpqpnmnm −+−++ ; 4)
2222 22 dcdcbaba −−−++ .
2.99. 1) 1235 −+− xxx ; 2) 1235 −−+ mmm ;
3) 3223 babbaa −−+ ; 4)
3223 yxyyxx +−− .
2.100. 1) 652 +− xx ; 2)22 127 baba +− ; 3) 122 −− xx ; 4)
22 152 baba −+ .
2.101. SeasruleT gayofa:
1) ( ) ( )32:3852 223 +−−+− xxxxx ;
2) ( ) ( )543:591156 2234 −+−+−+ xxxxxx ;
3) ( ) ( )3:7865 23 ++−+ xxxx ;
4) ( ) ( )2:6113342 223456 −+−+−+−− xxxxxxxx .
2.102. daSaleT mamravlebad:
1) 825 23 ++− xxx ; 2) 62 23 −−− xxx ;
194
3) 6823 234 −+−− xxxx ; 4) 2532 234 −−+− xxxx .
2.103. gayofis Seusruleblad ipoveT naSTi:
1) ( ) ( )2:1735 234 −++− xxxx ; 2) ( ) ( )1:1227 346 +++−+ xxxxx ;
3) ( ) ( )1:76533 234 −++−+ xxxxx ; 4) ( ) ( )12:435 23 +−−+ xxxx .
2.104. p -s ra mniSvnelobisaTvis gaiyofa unaSTod pxxx ++− 9163 23
mravalwevri ( )3+x -ze?
2.105. p -s ra mniSvnelobisaTvis mogvcems pxxx ++− 243 34
mravalwevris ( )1−x -ze gayofa naSTs 5=R ?
2.106. p da q ricxvebis ra mniSvnelobisaTvis iyofa
pqxpxxx +++− 234 32 mravalwevri ( )12 −x -ze unaSTod?
2.107. p da q ricxvebis ra mniSvnelobisaTvis iyofa
143723 +−+ xqxpx mravalwevri ( )22 −+ xx -ze unaSTod?
§3. nprnfefcfcj!sbdjpobmvs!hbnptbyvmfcfcf
TflwfdfU!xjmbefcj!)$$4/2.4/21*;!
3.1. 1) a
ba10
55 −; 2)
xyx
633 +
; 3) banm
8844
+−
; 4) yx
qp121266
++
.
3.2. 1) bcacbcac
+−
; 2) aba
a+2
2; 3)
kykxkk
−+2
; 4) 22
2
33abbaaba
++
.
3.3. 1) 22 yxyx
−−
; 2) bxaxba
−− 22
; 3) 4
22
23
−−
aaa
; 4) ( )
22
2
baba−−
.
3.4. 1) 32
2
16943
yyxxyx
−+
; 2) xyyxyx
−−2
2
22
; 3) 4
442
2
−+−
xxx
; 4) 2
3
3331
xxx++
−.
3.5. 1) ( )2
2
333yxxyx
−
−; 2)
( )222
324520ba
ba+
−;
3) 22
22
66363
bababa
−+−
; 4) 22
22
15155105
nmnmnm
−++
.
195
3.6. 1) 22
33
baba
−+
; 2) 22
33
qpqp
−−
; 3) 22
33
5522
yxyx
−−
; 4) 33
22
6633nmnm
+−
.
3.7. 1) 22
44
yxyx
+−
; 2) 22
44
xaxa
−−
; 3) 44
33
baba
−−
; 4) 33
44
yxyx
+−
.
3.8. 1) bybxayaxbybxayax
+−−−−+
; 2) bybxayaxbcbacab
++++++ 2
;
3) ( )
cbacba
++−+ 22
; 4) accbaabcba
22
222
222
++−+−+
.
3.9. 1) xyxzyzyyy
−+−−+− 32331
; 2) 2
3223
555bab
babbaa+
+++;
3) 3223
22
333
yyxxyxxyyx
+−−−
; 4) )(333
22
baabbaabba
++++
.
3.10. 1) 96
1272
2
+−+−
xxxx ; 2)
4465
2
2
++++
xxxx ; 3)
5623
2
2
++++
aaaa ; 4)
7812
2
2
++++
xxxx .
TfbtsvmfU!nprnfefcfcj!xjmbefcf!)$$4/22.4/42*;!
3.11. 1)33aba
++
; 2)a
nma
nm ++
−; 3)
2215 xx−
+; 4)
43
42
41 −
−+
+− xxx
.
3.12. 1)23
24
−+
+−+
ax
ax ; 2)
qpm
qpm
−−
−−− 311 ; 3)
aa
aa
−−
+−+
12
11
;4)xyxy
yxyx
−+
−−+ 2
.
3.13. 1)85yx
− ;2)154
103
3xxx
++ ;3)18
2312
54 baba −−
−;4)
45
532 2222 baab −
−−
.
3.14. 1) ba53
+ ; 2) ax47
− ; 3) xzn
xym
− ; 4) bxq
axp 32+ .
3.15. 1) mp
ymn
x 35− ; 2)
abba
aba 22 5432 −+
−;
3) ax
bxabbx
axb 5232 2 +−
+; 4)
bcacb
acabc 353 22 −
++
.
3.16. 1) xx
a 332 − ; 2) 32
25am
an− ; 3) 4334
21nmnm
+ ; 4) 232 xb
xa− .
3.17. 1) 225432
abba
baba −−
−; 2) 22
2
2
2 2635ba
baba
ba −+
−;
196
3) aba
baaa 14532
2
2 −+
−+; 4)
xyx
yxxx 23125
2
2 −−
−−.
3.18. 1) 44
322
5−
+− xx
; 2) yx
xyx
x8844
3+
−+
;
3) yx
xyx
x33
233
7−
−+
; 4) bmbn
naman
m+
++
23.
3.19. 1) 33
59
72 +
+−
+− x
ax
ax
a; 2)
42
23
24
2 −+
−−
++ x
xxx
;
3) 2111 am
am
am
−+
+−
−; 4)
44
21
21
2 −−
−+
+ aaa.
3.20. 1) 9
356217
22 −−
++−
aa
aaa
; 2) 22
22
55 baba
baba
−+
−+−
;
3) aba
bba
aa
ba−
+−
−+
2
2; 4)
412
23
427
2 −−
+−
− xxx.
3.21. 1) ( )( )231
91
23
2 ++−
−−+
++ aa
aaa
a; 2)
621
92
35
2 +−
+−−
−− x
xxx
x;
3) 363
122
12 ++
−−
+ xxx
x; 4) 22 242
333
4nmnm
nmnm +−
−+
−.
3.22. 1) ( )29
13
213
1aaa
aa
aa
−−
−+−
−−+
; 2) ( )
xx
xx
xxx
−−
++−
−−−
52
53
251
2 ;
3) 1812262
33
12 +−
−+
−− pp
ppp
; 4) 224247
mnnm
nmm −−
−−
− .
3.23. 1) aaa
aa
aa−
+++
−−
−+−
16
121
1534
23
2;
2) 2222225
24
23
bababababa −+
+−−
++;
3)2233
31baba
abba
abba ++
−−
−−
−; 4)
22
2
33
224baba
bababba
baa
+++
−−
+−
.
3.24. 1) axybz
yzab
abxy
34
43
59
⋅⋅ ; 2) xyazb
aybx
yzax
2
2
89:3:2
;
3) 2
4
35
2
328
127:
98
ba
acd
acdb
⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛; 4)
pxycba
yxabc
bamqp
289:
83
23 322
2222
2⋅ .
197
3.25. 1) xy
yxyxyx
3:
6 22
22 +−; 2)
yyxy
xxyx 22
: ++;
3) pq
aqapqp
qp2
32:9422
22 +−; 4)
xyxyyx
xyxxyx 22
2
2 +⋅
+−
.
3.26. 1) ( )2
4
2
22
baa
aba
+⋅
−; 2)
95:
325
2
2
2
2
−+
−−
aaa
aaa
;
3) ( ) ba
bababa
4433
2
22
−+
⋅+
−; 4)
( ) aa
aa
331010:
155 2
2 +−
+
−.
3.27. 1) 2222 222
2 ayaxyaxyx
yxyxayax
+++
⋅+−
+; 2) 33
2
22
2
33:
55 yxxyx
yxxyx
+−
−+
;
3) 22
22
33
44:
xaxa
xaxa
−+
−−
; 4) ( )2
44
22
2
21516
4105
yxyx
yxxyx
−
−⋅
+−
.
3.28. 1) ( ) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
+−
−− 1
11
11 12
xxx ; 2) 2
22
22a
aaxxax
aax
a ++⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
+−
−;
3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
−+
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
+−
− xax
aax
axa
axx : ; 4) ⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
−−+
1:
111
2
mmm
mm .
3.29. 1) 2
2
961106:
132
313
aaaa
aa
aa
+−+
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
++
−; 2) ⎟⎟
⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+−⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+
xyyx
xy
yx 11: 22
2;
3) 33
3
2
211
xax
xa
xa
xa
−⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −⋅⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛++ ; 4) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +⎟⎟
⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−+⎟⎟
⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−
xy
xy
yx
xy
yx 1:2: .
3.30. 1) 22
22
22 baabba
abba
abab
−+
⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−+
−;2)
24:
48
362
22
2 −−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−+
−+
+ aa
aa
aa
aa
;
3) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−−
+⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
++−
+ 22
2
22
32:
2 naa
naa
annaa
naa
;
4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
+−
−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−+
− baba
abb
baab
32321:
23942
22 .
3.31. 1) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−
+−⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
++
−+
− 2102:
21
22
4
2
2 ppp
pppp
;
2) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+
−+
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−
−+
−1
44:
22
46
21
22
22
22 qpqp
qppqq
qp;
198
3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−+
−⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
++−
+ abbaa
babaa
baa
21
42:
444
22
2222
2;
4) ( )( ) ( )( ) ( )( )bcaccabcbbcabaa −−+
−−+
−−111
.
hbbnbsujwfU!eb!hbnpUwbmfU!)$$4/43.4/46*;!
3.32. 1) 22
33
abbaabba
−−
, Tu 762 ,
713 == ba ;
2) yx
xyxy
yx
+⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛− , Tu 1,2 ,
5317 == yx ;
3) 22 :1xy
yxxy
x −⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛− , Tu
52 ,
5317 == ba ;
4) 11:
11
32
2
−+
++−
xx
xxx
, Tu 81=x .
3.33. 1) ( )2
22
33
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−−
++− xy
yxyxyx
, Tu 43 ,
412 −== yx ;
2) ( ) ba
ababba
abba+
⋅−+
+
32
44, Tu
32 ,
217 == ba ;
3)
1
2244
33 155−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−⋅
−+
yxyxxyyx
, Tu 41 ,2,7 == yx .
4) ( )23 22
22 xxx
x+⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
+− , Tu 5,2=x .
3.34. 1) yx
yxyxyx
yyx +
++⋅
−−
−
22
3321 , Tu
435 ,
413 −== yx ;
2) xyyx
xyxyxy
⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
++
−−
22
2, Tu
137 ,
729 == yx ;
3) yxyx
yxyx
++
−−− 3333
, Tu 761 ,
13103 == yx ;
4) 222
22
22111aba
baba
++−
⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ + , Tu
71 ,
17319 == ba .
3.35. 1) abb
abaaba
b+
++
++ 22
2, Tu
51 ,
171
−== ba ;
199
2) 1
11
223
2
+++
−−+
xxx
xxx
, Tu 2111=x ;
3) ( )
yxxyyx
254025 2
−−+
, Tu 217 ,
519 == yx ;
4) ( )
22
223
964543632
yxyxxyyxyx
+−−−+
, Tu 3116 ,
2127 −== yx .
TfbtsvmfU!nprnfefcfcj!xjmbefcf!)$$4/47.4/53*;!
3.36. 1) ( ) a
aaa
aaaa
a−+
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−−
−+−
−−+
−1
1:1
11
3113
1 2
3
2
2 ;
2) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
−−⋅⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−+−−
+−
23223
2
32
2 112ab
ab
abaabba
bbaaba
;
3) 22
33
22 :11211yxyx
yxyxyx+
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+⋅
+++ ;
4) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+
−+
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
+−
−+
−1
44:
22
43
21
22
22
22 baba
baabb
ba.
3.37. 1) ba
baba
bbab
ababa
baa
−⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
++
+⋅
+−
−:2222
2
22
2;
2) p
qpp
qqp
qppqqp −
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−⋅
+−
− :1 2222;
3) 22
22
22
22
222222
22:1111
baba
caca
cacbcbcb +
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ +⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ −⋅
+;
4) x
yxyxxyx
yxx−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −−
+⋅
+− :
32
32
.
3.38. 1) ( ) 3322223 :11
21112
nmnm
nmnmnmnmnm−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +⋅
+++⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +⋅
+;
2) 2222222:
211
baa
bababa −⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
+++
−;
200
3) 22
22
2222224:
211
21
dcccdd
dcdcdcdcdc −−+
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
+−−
−+
++;
4) 3232
3214
3223
912432
2
2
−+
⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−
+++
−++
+xx
xx
xx
xxxx
.
3.39. 1) 6,218,0
3:9
31
625,45,15,0
5,15,0332 +−
⎟⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜⎜
⎝
⎛
+
−−
+−−
aa
a
aaa
a;
2) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−+
−+−
+−
−baba
baba
baab
abba
362
22
3128:
324
22 ;
3) ( )( ) ( ) ( )⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−+
+−−
+−+ yxyxy
yyxxxy
yxyxx
yxxy
2
2
4224
2
22
2
22: ;
4) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
++
+−
+++−+
⋅+
2222
2233
22
22
2266:6
baba
baababbaba
baba
abba
.
3.40. 1) 8
25:2
1020288
122
5322 −
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−−
⋅+−
−+−− xx
aaaxaxaa
;
2) a
xaa
axaaxax
a3
2793
:9
1339
3 3
22−
⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
+−
−−
+−−;
3) 222
222
2
22baba
babab
bab
baaba
aa ++
+⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−
−−
+− ;
4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −−⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
−+−−
+−
2232321
27936
93
aaaaaa
aa
.
3.41. 1) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−+
−⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
++−
+ xyyxx
yxyxy
yx 21
25,05,0:
25,02
5,01
2222 ;
2) nm
nmnmnmnm
nmnm
mnm 48
2:22 22
2233 −+−
⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
+++
−+
+;
3) 22
33222:
baba
babbb
aba
−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+
+;
4) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+
−−−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ + 1
9331
271
22
2
33 mnmnmnn
nm.
201
3.42. 1) ax
axaxxaxa
xaax
−⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−−
⋅+ −
−−
−−
−−
− 1
11
11
11
1:1
;
2) ( )( )
( )( ) 1
1:1
11
1
11
222
21
212
+−
⎥⎥⎦
⎤
⎢⎢⎣
⎡
−−
⋅+
−−
−
−−
−−
−
−
xyyx
yxxyxyxy
yxx
xyy;
3) ( ) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−+
−+−
− −−
−−
−−
−−−−
11
11
11
1111
41
xaxa
xaxaaxxa ;
4)
1
22
1
22
−
−−−−
−−−
−−−−
−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+++
+⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−−
nnnn
nn
nnnn
nn
bbaaba
bbaaba
.
hbbnbsujwfU!eb!hbnpUwbmfU!)$$4/54.4/59*;!
3.43. 1) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛++⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛− 2233
121
41:1
81
yxyxyx, Tu 2 ,
212 == yx ;
2) 32
333:
bbaba
baaab
−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
++ , Tu 9 ,
3117 == ba ;
3) 223223
22:
9922
yxyx
yxyyxxxyyx
++
++++
, Tu 3 ,91
=−= yx ;
4) ( )
yxxyyx
344834 2
++−
, Tu 313 ,
415 −== yx .
3.44. 1) ( )
22
223
52515755
babaabbaba
++−+−
, Tu 2 ,519 == ba ;
2) 22
22
22
33
9241691216:
9162764
yxyxyxyx
yxyx
+−+−
−+
, Tu 312 ,
413 == yx ;
3)axxxa
aaxxa
axa
axa
+−
⋅++
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
+−
− 222 22: , Tu
5111,
535 −== ax ;
4) nmmnnm
mnnmnm3322
2233
233
+++++
, Tu 71 ,
91
−== mn .
3.45. 1) 11
11
11
11−−
−−
−−
−
−−
⋅+
axxaxa
xaax
, Tu 3119 ,191 −== xa ;
2)
122
33
11:
−
−−
−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ ++−−
xyyxyx
xyxy
, Tu 4111 ,8 == yx ;
202
3) ( ) ( )( ) ( ) 30113
312221
−−−−
−−−−−
yxyx
yxyx, Tu
819 ,16 =−= yx ;
4) ( )
( ) ( ) 823373
24235
yyxyx
yxyx−−−
−−−, Tu 18 ,
917 == yx .
3.46. 1)
3
23
242
112
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−
+−−+−xxx
xx, Tu 6=x ;
2)
1
22
1
33
44 155
−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−⋅⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−
yxxyyxyx
, Tu 231 ,
519 == yx ;
3) 21
22
363 ⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−
−− yx
yxyx
, Tu 7 ,9 −== yx ;
4) 2112
11
2 −−−−
−−
+−−
bbaaba
, Tu 41 ,
4111 == ba .
3.47. 1) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−+
−+
−+
⋅−
++aba
bababa
baba
bababba
223
22
2
322 2,Tu 25 ,71 == ba ;
2) ( )2222223223
22149
9922 yx
yxyx
yxyx
yxyyxxxyyx
−⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−
+−+
⋅+++
+,
Tu 141 ,
71
== yx ;
3)
( )2
22
2
224211
2211
c
bac
abba
cbaabc
ba +−++
++⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −+
, Tu 2 ,375 ,4,7 === cba ;
4)416
13
127
14436144362
3
3
23
−⋅⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛⎟⎠⎞
⎜⎝⎛+⋅
++−−
−
−
aa
aaaa
,Tu 3,0=a .
3.48. 1) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
++−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
++
+−+1
323:14156 2
aa
aaaa , Tu 3,1=a ;
2) ,21
232:1
24552
23
2
23
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−
++++
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−+−
+ xx
xxxx
xxxx Tu 3,0=x ;
203
3) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−+−
−⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−+−−+
+2
162:2
784222234
xxxx
xxxxx
,Tu 2,0=x ;
4) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+++
−+⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
+−
−+13
221:132112
22
xxxx
xxxx , Tu
317=x .
hbbnbsujwfU!)$$4/5:.4/63*;!
3.49. 1) ( ) xx
xxxxxx
21
:12
1332
23 −
+−−+−
, Tu 10 << x ;
2) 2
1212
−
+++
xxxx
, Tu 1−<x ; 3) ( )1
112
3
+
++−
xx
xx, Tu 2>x ;
4) 22
1
12
12
22
−
−−
−
−−
xx
x
xx, Tu
210 << x .
3.50. 1) 652
2423
2
−−+
−−−
aaa
aa; 2) ( ) 234
611623
23
−⋅+−−+−xxxx
xxx;
3) xxx
xxx
932
9323
2
−−
−+−; 4)
25103
25522 −+
+−+
aaa
aa.
3.51. 1) ( )mmm
mm
6
32 −−
−; 2)
143
12 +−
++−
xx
xxx;
3) 11
12
12
22
−
−−
−
+−
xx
x
xx; 4) ( )2
112
−
++−
xxxx
.
3.52. 1) 2
312
xx
xxxxx
+
++−−; 2)
xx
xx
+
++−3
3 11;
3) 112 ++− xxx ; 4) 2:4211
211 2 −⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−+
+
+−⋅
−
−xx
xx
xxxx
.
204
$4. nprnfefcfcj!sbejlbmfcf/!bmhfcsvm!hbnptbyvmfcbUb!hbsebrnob!
bnpjSfU!lwbesbuvmj!gftwj!sjdywfcjebo!)$$5/2.5/6*;!
4.1. 1) 841; 2) 784; 3) 7921; 4) 5329.
4.2. 1) 57600; 2) 54756; 3) 17424; 4) 56169.
4.3. 1) 700569; 2) 632025; 3) 3426201; 4) 2934369.
4.4. 1) 324121
; 2) 1849361
; 3) 1615 ; 4)
41552 .
4.5. 1) 0,9801; 2) 0,003969; 3) 2,7889; 4) 19,9809.
jqpwfU!gftwjt!nojTwofmpcb!)$$5/7<!5/8*;!!
4.6. 1) 6 64 ; 3 64 ; 3 125− ; 43 ; 2)
62 ; 3 62 ; 3
6
32⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
; 4 83 ;
3) ( )23− ; ( )4 43− ; ( )45− . 4) 4x ; 6 12y ;
3 6mx ; n na3
.
4.7. 1) 42
41 yx ; 3 93
271 ba ;
4 1248 cba ; 62
42
254
dcba
;
2) 3 96364 zyx− ; 312
936
278
xcba
− ; 363
93
27643
yxbaxy − ;
3) 5 10−m ;
3 6−− a ; 49a ; 4 4816 yx− ;
4) 39
1
278
−
−
ba
; 6
42
25 −
−
xba
; 336
1512
12564
−−
−
dcba
.
hbnpjubofU!nbnsbwmj!gftwjebo!)$$5/9<!5/:*;!
4.8. 1) 98 ; 54 ; 168 ; 280 ; 2) 3 16 ; 3 72 ; 4 243 ; 5 96 ;
3)3a ; a9 ;
22a ; 45a ; 4)
3 28m ; 3 35n ;
3 62x ; 3 516y .
4.9. 1) 3292 bca ; 3 5242732 zyx ; 2)
4 85164
3 bcaa;
4 568132 dcc
;
3) 9
2ba; 3
93
6
bayx
; 4) 4
32
3625
mnm ; 3
39
56
12527
bayx
xa
.
205
TfjubofU!nbnsbwmfcj!sbejlbmjt!rwfT!)$$5/21<!5/22*;!
4.10. 1) 22 ; 35 ; 54 ; 72 ; 2) 3 22 ; 3 23 ; 3 32 ; 3 25 ;
3) a2 ; 3 5a ; 3 10x ; 5 7a ; 4) 621
; 332
; a53
; 3
21 x .
4.11. 1) aa ; 3 2bb ; xa2
; 3 222 xcba ;
2) mnm2 ; bcc 52; 32 2axx ; 32 xb ;
3) abab ;
yxxy
232 ; 4) 3
ab
ba
; 42 x
yyx
.
TflwfdfU! gftwjtb! eb! gftwrwfTb! hbnptbyvmfcjt! nbDwfofcmfcj!
)$$5/23<!5/24*;!
4.12. 1) 4 2a ;
6 3m ; 2) 6 4b ;
20 15x ;
3) 4 2225 yx ; 6 3327 nm ; 4) 4
2
6
94
nm
; 993
126
278
dcba
.
4.13. 1) ( )6 231− ; 2) ( )4 2
21− ; 3) ( )8 252 − ; 4) ( )6 2
62 − .
TfbtsvmfU!nprnfefcboj!)$$5/25<!5/26*;!
4.14. 1) ( ) ( )5032383182 −++ ;
2) ( ) ( )807218345202 −++− ;
3) ( ) ( )100054150403245,0 −+−− ;
4) ( ) ( )4881221832 −−−+ .
4.15. 1) ( ) ( )aaaa 923622535 ++− ;
2) ( ) ( )3333 64278125 xxxx −−− ;
3) ( ) ( )4444 6258116 aaaa −++ ;
4) ( ) ( )xyyx 162789 33 −−− .
TfbtsvmfU!hbnsbwmfcb!)$$5/27.5/31*;!
4.16. 1) 62 ⋅ ; 2010 ⋅ ; 2) 14273 ⋅ ; 63224
43
⋅ ;
3) 343 ⋅ ; 33 42485 ⋅ ; 4) 43 222 ⋅⋅ ; 43 23232 ⋅⋅ .
206
4.17. 1) ( ) 22503182 ⋅+ ; 2) ( ) 333 321654 ⋅− ;
3) ( ) 333 95245812 ⋅+ ; 4) ( ) 333 451282163 ⋅+ .
4.18. 1) 4 34 2 aa ⋅ ; 2) aa 22854 3 ⋅ ;
3) 43 23axa ⋅ ; 4) a
a 212
434,03 ⋅ .
4.19. 1) 6 54 33 2 aaa ⋅⋅ ; 2)
8 824 333 mmmmm ⋅⋅ ;
3) 52
3xy
ab
yx
ba
⋅ ; 4) 1065
24
3
ab
ba
ba
.
4.20. 1) ababb
aabab ⋅⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+−+
12 ;
2) 33 233 2 254 xyxyyxyxyyxx ⋅⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ +− ;
3) ⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ +⋅⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛ − 3 22 323 babababbab ;
4) ( ) ⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ −+ 4 33 26 aaaaaa .
TfbtsvmfU!hbnsbwmfcb!Tfnplmfcvmj!hbnsbwmfcjt!gpsnvmf.
cjt!nfTwfpcjU!)$$5/32<!5/33*;!
4.21. 1) ( )( )3 3 −+ aa ; 2) ( )( )xaxa −+ ;
3) ( )( )35 35 −+ ; 4) ( )( )3425 3425 −+ .
4.22. 1) ( )( )bbabba −+++ ;
2) ( )( )babababa −++−−+ ;
3) ( )( )1 1 −−−+ mmmm ; 4) ( )( )xxxx +−−− 1 1 .
4.23. SeasruleT moqmedebani da gaamartiveT:
1) 3
322
31 −+
+; 2)
612
4235 −−
+;
3) 15
5533225
2353
532 −−−
+−+
−+;
4) 12
155646
25368
15263 −+−
−−−
+−.
207
TfbtsvmfU!hbzpgb!)$$5/35`5/37*;!
4.24. 1) 5,25,0:10 ; 2) 33125
231:
254
;
3) ( ) 33 3:35910 + ; 4) ( ) 443 22:32644122 −+ .
4.25. 1) ( ) 75:126278 − ; 2) ( ) 333 23:5422503 − ;
3) 283:
1435615
−
−; 4)
6508:
20701035 −
−
−.
4.26. 1) 33 4 2:6 aa ; 2) 3 2: aa ;
3) xyxyyx :33 ⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ + ; 4)
335335 : bababa ⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ − .
ebTbmfU!nbnsbwmfcbe!)$$5/38.5/42*;!
4.27. 1) 36 + ; 2) 1015 − ; 3) 1421 + ; 4) 3020 − .
4.28. 1) acab − ; 2) 3 23 2 ybya − ;
3) 3 23 2 abba − ; 4)
22 baba −−+ .
4.29. 1) 55+ ; 2) 22− ; 3) aa + ; 4) aab − .
4.30. 1) baba +++ ; 2) 22 baba −−+ ;
3) baba −+− 33; 4)
2233 baba −++ .
4.31. 1) aybxbyax −+− ; 2) 2233 xyyxyx −+− ;
3) 34 ++ xx ; 4) 45 ++ aa .
TflwfdfU!xjmbefcj!)$$5/43<!5/44*;!
4.32. 1) 1435615
−
−; 2)
1281510
+
+; 3)
abbaba
+
+; 4)
33
3 23 2
ayaxxyyx
−
−.
4.33. 1) 33
3 23 2
3294nmnm
+
−; 2)
33
3 23 2
451625baba
−
−;
3)
2 2 33 3 3
3 3
16 42
x y xy yx y
− +
−; 4)
xyxxxyyx
−
−−
228 2
.
208
4.34. aaxarisxeT fesvebi:
1) 4
3 2 ⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ m ;
43 2 ⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛− m ;
25 3 ⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛ a ;
27 3 ⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛− n ;
2) 3
4 3 ⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ x ;
35 2 ⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛− y ;
53 2 ⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛− a ;
76 5 ⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛− n ;
3) ( )32 a− ; 3
4 33 ⎟⎠⎞⎜
⎝⎛− a ;
23 2
21
⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ m ;
35 2
32
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛− x ;
4)
4
2 ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−
xy
yx
; 5
4 23 ⎟⎠⎞⎜
⎝⎛− yxx .
4.35. romelia meti:
3 3 Tu 2 ? 5 Tu 3 11 ? 7 5 Tu 3 2 ? 3 4 Tu 4 5 ?
TfbtsvmfU!nprnfefcboj!)$$5/47.5/52*;!
4.36. 1) ( )2ba − ; 2)
2
212 ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ − ba ;
3) ( )22352 − ; 4)
2
34221
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ + .
4.37. 1)
22
12
1⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ + ba ; 2)
23
13
1⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ − yx ;
3)
23
23
1⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
−nm ; 4)
23
23
2⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ + ba .
4.38. 1) ( )262 + ; 2) ( )2105153 − ;
3) 2
137137 ⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ −++ ; 4)
2324324 ⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ −−+ .
4.39. 1) a ; 3 2x ;
3 4 3m ; 4 5 4y ;
2) 32 ; 3 52 ;
3 23 ; 4 25 ;
3) xy
yx
; 3mn
nm
; 4) 422
ab
ba
; baba
baba
+−
−+
.
4.40. 1) 63
51652 ⋅ ; 2) 63
257125 ⋅ ;
209
3) 8 2222 ⋅ ; 4) 1233 33333 ⋅⋅ .
4.41. 1) aaa ; 2) 3 3 mmm ;
3) nm
mn
nm
; 4) 32
2 1aa
bba
.
nptqfU!jsbdjpobmpcb!xjmbejt!nojTwofmTj!)$$5/53.5/5:*;!
4.42. 1) 2
8; 2)
3 49
; 3) 3 2525
; 4) 8 816
.
4.43. 1) a
a; 2)
7 4x
a; 3)
6 abb
; 4) n nx
a1−.
4.44. 1) 22
2+
; 2) 33
12−
; 3) 17
18−
; 4) 15
8+
.
4.45. 1) 23
1+
; 2) 37
4−
; 3) 423
6+
; 4) 7253
17−
.
4.46. 1) 1+m
m; 2)
yxyx
+
−; 3)
yxyx
+
−; 4)
yxyx
−
+.
4.47. 1) 753
1++
; 2) 532
1−+
;
3) 21141510
1−+−
; 4) 263222
62−−+
− .
4.48. 1) 33 ba
n+
; 2) 33 ba
n−
; 3) 33 47
6−
; 4) 14
23 +
.
4.49. 1) 3 233 2 baba
n
+−; 2)
3 233 2 baba
n
++;
3) 333 469
1+−
; 4) 333 253549
1++
.
hbbnbsujwfU!eb!hbnpUwbmfU!)$$5/61.5/7:*;!
4.50. 1) 24
24−
+−
−
xx
xx
, Tu 8=x ;
210
2) ( )
abab
ba⋅⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜
⎝
⎛−
+ 12
2
, Tu 24 ,22 −=+= ba ;
3) ( )
aa
a⋅⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜
⎝
⎛−
+ 12
12
, Tu 7=a ;
4) aa
aa ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ −+
44 1
, Tu 4=a .
4.51. 1) ( )
21
2
2
82−
−
−+
xx
xx, Tu 5=x ;
2)4
82
8 4
4 −
−+
+ xxx
x, Tu 9=x ;
3)
2
21
212
32
3
22
2⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛+−
−
− aa
a, Tu 2=a ;
4) 8
2124−
−⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛++
aaa
aa, Tu
52
=a .
4.52. 1) abbabbaa 3−
−
−, Tu 25,2 ,25,6 == ba ;
2) xx
xxx
x−
−
++
−
11:
11
, Tu 13 +=x ;
3)
2
4
44 3 11
−
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛ ++
−
−
xx
xxx
, Tu 4=x ;
4) abba
ba−
−
− 23
23
, Tu 23 ,22 −=+= ba .
4.53. 1) ( )
1
312
3
2
−
+−
a
aa, Tu 25,2=a ;
2) a
aaa−
−−
224
, Tu 25,6=a ;
211
3) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−−
+⋅
−33
9a
aa
aa
, Tu 25,6=a ;
4) ( )
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛−
+⋅
+−1
82
444
2
xx
xxx
, Tu 44,1=x .
4.54. 1) 4
2 babaaabba +
⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+
−+− , Tu 8 ,2 == ba ;
2)
3
33
6 2
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
+
+
axxax
, Tu 2 ,64 == ax ;
3) ( ) abbaba 5436323
−+− , Tu 33 9b ,4 ==a ;
4)
21
44
4 33
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛⋅−
++ xa
xaxa
, Tu 1024 ,18 == xa .
4.55. 1) 41
31
265
43
21 −−−
bababa , Tu 32b ,3 ==a ;
2) 61
34
31
31
−−−⋅ xyxyxx , Tu 2 ,22 == yx ;
3) 4 3 23 4 3 mmmm ⋅⋅ , Tu 144=m ;
4) 3 45 2 aaaa ⋅ , Tu 8=a .
4.56. 1) yx
yx+
+−−
21
21
, Tu 18 ,2 == yx ;
2) xxxxx 2
11
2
−⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+
+−−
, Tu 187=x ;
3)
2
4
2
21
11
−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ ++⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−+
aa
aa
, Tu 13=a ;
4)
2
44
5515
−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ −+
aaa , Tu
45
=a .
4.57. 1) abab
abab
abab
2−
⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−
−, Tu 10 ,5 == ba ;
212
2) yx
xyx
yxy
xy+
⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ −−
+, Tu 27 ,3 == yx ;
3) ( ) 1
121
2
2
2:34−
−−
+
−⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−
−
a
aaa
a, Tu 21=a ;
4) a
aa
aa−
−⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+
−+
77
777
, Tu 13=a .
4.58. 1)
3
333
3 23 2 11:⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛−
−−
xxaxa
, Tu 2 ,16 == xa ;
2) 44
4 3ax
axaaxa
xaxa
++
+−
−
−, Tu 8 ,2 == xa ;
3)
124 34
4 11
−
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
−
−+
+
xxx
xx
, Tu 3 7=x ;
4) 1
412
1++
⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+
−+
cbbc
bccb
, Tu 5 ,1 == cb .
4.59. 1) abbabbaa
bbaa22 +++
−, Tu 2 ,8 == ba ;
2) xaxax
axa
−+
+++
22
22, Tu 3 7 ,4 == xa ;
3) nm
mmmnm
mnmn+
++
− , Tu 31 ,25 == mn ;
4) 44
44
nmm
nmnmn
++
−
−, Tu 5 ,10 == nm .
4.60. 1)
5
421
43
41
39
333
⎥⎥⎥⎥
⎦
⎤
⎢⎢⎢⎢
⎣
⎡
++
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +
yy
yy, Tu ( )25 73+=y ;
2) 3 3
22
32
3 1 aaxx
xa⋅⎟
⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛⋅
−−
, Tu 32
1 ,43
== xa ;
213
3) ( )
2
223
21
31:
1
−
−
−
⎥⎥⎥
⎦
⎤
⎢⎢⎢
⎣
⎡
+−− aa
a
a
a, Tu ( )213 +=a ;
4) ( ) 41
4 34 3
abba
bababaab +⋅
⋅−−
−, Tu 6 ,12 == ba .
4.61. 1) ( )
12
3249
1812
1812
−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−
+⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+
−+
−
+
aaaa
aaa
aaa
, Tu 116=a ;
2) ( ) ( ) ababa
bababa 1631212
2
14
2
2
122
++⋅⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
++
−+
−, Tu
9 ,4 == ba ;
3) ( )12433
234
1−
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
−−+
+−
+−
− xyxxyx
yxxx
x,
Tu 17,0 ,17,0 == yx ;
4)
131:931
27
−
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛−
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛++
− yyyyyy
, Tu 72
=y .
4.62. 1) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−−
+⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−+
−− 2
28:
2424 x
xx
xx
xx
, Tu 144=x ;
2) xx
xxx
⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+−⋅⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−−
++++ 22
3113
3113
, Tu 3=x ;
3)
1
21
1
11
15
−
− ⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
−
+−⋅
+
−−
+ x
xxxx
xxx
, Tu 25,0=x ;
4) ( ) ( ) ( )1
44
1
12
121
1211
−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−
+−
−−
+−
bbb
bbbb , Tu
361
=b .
4.63. 1)
11
279
933
:27
1−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+
−−
+−
−⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+
−
qqq
qqq
qqq
, Tu 25,2=q ;
2) ⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−−⋅
⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜
⎝
⎛
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+
−−⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−
+−−− 111
44
121
11
11
bbbb
bb
,
214
Tu 94
=b ;
3) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+−
−−
+
−
+
−
933
27186:
10843
xxx
xxx
xxx
, Tu 64=x ;
4) ( ) 42
44
4 34
34
xyyx
xyxxyx
+−
−−− , Tu 3 ,27 == yx .
4.64. 1)
( )2
1
2
2
1
212
22
14:
11
11 −
−
− ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+⎟⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜⎜
⎝
⎛
++
−⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ ++
xx
xx
xx, Tu 4 25,2=x ;
2)
3
33
6 26
3 2
1⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜
⎝
⎛
+
++
− yxxxy
xy
, Tu 125,0 ,16,0 == yx ;
3)
244 3
4
21
11121
⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜
⎝
⎛
−
−+
+⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛++
−
ppp
pp
pp, Tu
811
=p ;
4)
3
33 2
33
21
4
22−
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛−
+
xx
x, Tu 2,0=x .
4.65. 1) ( ) ab
babab
bbaababa
+−−
++
++− 332 23
233
,
Tu 2 ,125,0 == ba ;
2) ( )
2
2
2
12
2
2 1:12
11
12 xx
xx
xx
x
x −
⎟⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜⎜
⎝
⎛
⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ −+
−+−
−
−
, Tu 7,0=x ;
3) 33333
33 2
2542
10542 xx
xxx
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−+
−
−, Tu 77=x ;
4) a
aaaaa
aaaa 1:
1111
1111 +
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−++
−−+−
−−+
−++, Tu 9=a .
4.66. 1)
4
24
4 332 ⎟
⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛++−
+
+ xxaaxaxa
, Tu 5 ,234 == xa ;
215
2) ( ) ( )211
3
21
21
2
yx
yx
yx
yx
+
++
+
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ + −−
−−
, Tu 2 ,395
== yx ;
3) ( )
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜
⎝
⎛
−
−−
+−− 2
12
1
22
2
yxyx
yxyyx
x, Tu 14 ,
27
== yx ;
4) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
++
−+
−⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
+
−+−
baabbaa
baabba 12:4
,
Tu 5,0 ,18 == ba .
4.67. 1) 320
20
2010
105 111
1212
ccc
cccc
++
−⋅
+−
+−, Tu
3 421
=c ;
2) ab
baabaabaab
bbab
a −⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−+−+
−:1:
2, Tu 676 ,625 == ba ;
3) ( )
aaa
aa
3323:
3321
42441−+
⎟⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜⎜
⎝
⎛
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
++
−
, Tu ( )238−=a ;
4) ( ) ( )
xyxyx
yx
xyyx+
+⋅
+
−+−
2
1
2
1
4, Tu 16 ,64 == yx .
4.68. 1)
6
3
3 26 11
−
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛ ++
−
−
bb
bbb
, Tu 5,0=b ;
2)
( )( )
( ) ( )11
1123
13 22
3
++−
−⋅
−
+
aaa
aaa
aa
a, Tu 64=a ;
3) ( ) ⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+⋅
−−
−44
2
4 333
273a
aaa
aaa, Tu 5,0=a ;
4) 9
63
1:693
93 −⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−+−+
− aa
aaaaaaa
, Tu 9
100=a .
4.69.1) 12
2
22−
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
−++
−+
+−−
−ax
axaxax
axax
ax, Tu 17=a , 717=x ;
216
2) ( ) ( )( ) 33
3 51
111 abababababab +
+
−−−− , Tu 27 ,8 == ba ;
3) 66
65
61
363
663
2 babab
bababa
baa
−
−⋅⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
++
−−
−
−
, Tu 9 ,25 == ba ;
4) 1
34
4 321
44
4 3
11
11 −
⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ −⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛−
+
+⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛+
−
− aaaaaa
aa
, Tu 38=a .
4.70. gaamartiveT:
1) 29962 +−−+− yyy ; 2) 12 1 −+
++ −x
xxx
;
3) ( ) ( )
xxxxx
21411
2
2
++
+−⋅−; 4)
( ) ( )14
8222
2
−−
−+⋅+
xxxxx.
hbnpUwbmfU!)$$5/82.5/85*;!
4.71. 1) 324323 −+− ; 2) 12
12215
125−
−+−
−;
3) 13
13221
3232
−−
−−−
; 4) 13
45315
755−
−−−
−.
4.72. 1) 26112611 −++ ; 2) 2121721217 −++ ;
3) 28122812 −−+ ; 4) 3305233052 −−+ .
4.73. 1) 63 62523 +− ; 2)
1254925
64549254
4
++−
+−+;
3)
11
1625
11625
1−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+
−+⎟⎟
⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+
+; 4)
11
132
1132
1−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+
−+⎟⎟
⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+
+.
4.74. 1) ( )( )210532
15−+
−;
2) 2
551515
3535
3535 +
+−
+−
−
++
+
−;
3) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
−+
++−
3471
3471
73327 ;
217
4) ( )( ) 154610 154 −⋅−+ .
$5. xsgjwj-!lwbesbuvmj!eb!nbUf!ebzwbobej!hboupmfcfcj!
bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$6/2.6/21*;!
5.1. 1) 25 −=+x ; 2) 37 =+ x ; 3) 5)2( −=−+x ; 4) 0)6( =+− x .
5.2. 1) 1723 −=−x ; 2) 1334 −=+a ; 3) 20334 −=− x ; 4) 735
−=+a
.
5.3. 1) 1272
514
653 −=− x ; 2)
216
835
411 −=−x ;
3) 13,003,124,0 =−x ; 4) 101,01,0 −=− x .
5.4. 1) 8,05,212,0 −=− x ; 2) )5,3(2,45,08,4 −⋅=−x ;
3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−=−
323:
4325
431 x ; 4) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛−=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛−⋅+
41:
324
4164,020x .
5.5. 1) 1742108 =−++− aaa ; 2) 136875 =+−+ xxx ;
3) 22513593 =−++− yy ; 4) 1318826 =+−−+− xxx .
5.6.1) 5775
432 =⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ −+ xxx ; 2) ( ) ( ) 5,65,07,22,0525 =+−+− xxxx ;
3) xxx 4,0526,225,23 ++=++ ; 4) 5,06,09275,0 −+=− xxx .
5.7. 1) 192
53
2=+
xx; 2) 1
125
94
=−xx
;
3) 1392
623
=−+xxx
; 4) 43
3=
−x.
5.8. 1) 7
1162
45 +=
− xx; 2)
12518
85 zz −
=−
;
3) 8
319591 yy +
=−
; 4) 14
1721
334 tt +=
+.
5.9. 1) 8
3537
76 −=−
+ xx; 2)
9412
54 −=
− xx;
3) 11
362
1310 +=
−−
xx; 4) 0
517
4732 =
++
−−
xx.
5.10. 1) 2
65
513
272 +
−=+
−−
+xxx
x ;
218
2) xxxxx−
−−
−=
++
−476
325
42
652
;
3) 73
1210
235
4−
+=
−+
− xxx;
4) 2
54
173173
4 +=
−+−
xxx.
bnpytfojU!hboupmfcfcj! x .jt!njnbsU)$$6/22<!6/23*;!
5.11. 1) ( ) ( )bxax +=− 35 ; 2) ( ) ( )xbxa −=− 76 ;
3) ( ) xnxm −=+1 ; 4) ( ) ( )xnxn +=− 21 .
5.12. 1) ( ) ( ) abxbabxa ++=−+ 1 ; 2) ( ) ( )xnmxnmm −=+−2 ;
3) ( ) ( )dcxabxdc −−=+ ; 4) ( ) ( ) ( )xabxbaxcbcx −−−=−− .
5.13. aCveneT, rom Semdeg magaliTebSi gantolebis mTel
saxeze dayvanas gareSe fesvi Semoaqvs:
1) 2
332
1−−
=+− x
xx
; 2) 4
54
15−−
=−
+x
xx
;
3) 5
665
1−−
=+− x
xx
; 4) 7
187
8−
+=−−
xxx
.
5.14. aCveneT, rom Semdeg magaliTebSi gantolebis mTel
saxeze dayvana ar arRvevs gantolebaTa tolfasobas:
1) 1313
332
+−
=+−
−xx
xx
; 2) 23735
5258
++
−=+−
xx
xx
.
bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$6/26<!6/27*;!
5.15. 1) 1
21
1+
=− xx
; 2) 3
22
3−
=− yy
;
3) 332
1313
+−
−=+−
tt
tt
; 4) 1252
153
=−−
−−−
xx
xx
.
5.16. 1) 185
225
12
338
−−
=−+
−− tt
tt
;
2) 65
283
42
12314
−−
=−+
−− zz
zz
;
3) 2418
1212
1212
xxx
xx
−+
−+
=+−
; 4) 13
313131
9112
2 −+
++−
=− x
xxx
x.
219
Tfnefh! hboupmfcbUb! bnpvytofmbe! hbnpbslwjfU-! spnfm!
nbUhbot! brwt! psj! gftwj-! fsUj! gftwj! bo! bsb! brwt! gftwfcj!
)$$6/28.6/2:*;!
5.17. 1) 0252 =+x ; 2) 0362 =−x ;
3) 0122 =+− xx ; 4) 052 =+ xx .
5.18. 1) 0442 =+− xx ; 2) 0342 =+− xx ;
3) 01572 =++ xx ; 4) 0522 =+− xx .
5.19. 1) 0842 =−− xx ; 2) 0964 2 =++ xx ;
3) 017 2 =−− xx ; 4) 0132 2 =+− xx .
bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$6/31.6/3:*;!
5.20. 1) 0362 =−x ; 2) 0254 2 =−x ;
3) 382021 2 =+x ; 4) 571913 22 +=− xx .
5.21. 1) 032 =+ xx ; 2) xx 52 = ;
3) 072 2 =− xx ; 4) 053 2 =+− xx .
5.22. 1) xxxx 15964 22 −=+ ; 2) xxxx 79512 22 +=− ;
3) 35
946
95 22=
−−
+ xx; 4) 2
459
538 22
=−
+− xx
.
5.23. 1) 0232 =+− xx ; 2) 0652 =++ xx ;
3) 0342 =+− xx ; 4) 0762 =−− xx .
5.24. 1) 2082 =− xx ; 2) xx 11302 =+ ;
3) 202 += xx ; 4) 127 2 += xx .
5.25. 1) 0672 2 =+− xx ; 2) 0385 2 =+− xx ;
3) 0823 2 =−+ xx ; 4) 06113 2 =++ xx .
5.26. 1) 026352 =−− xx ; 2) 05,45,42 =+− xx ;
3) 0212532 =++ xx ; 4) 04,66,52 =+− xx .
5.27. 1) x
xx
x−+
=−
+7
3334
25; 2)
13415
125
+−
=−−
xx
xx
;
3) ( )
34
10111
37 −
−=−− xxxx
; 4) 0118765217
=+++
− xxx
.
220
5.28. 1) ( ) ( )
279
4113
35 222 xxxx −
−=−
−−
;
2) ( ) ( ) ( ) 5
214
189
9612 22
+−
=−
+−− xxxxx
;
3) 125
139
15−+=
−+
− xx
xx;
4) ( ) ( ) ( )( )
462
24
367
22 ++−
+=
−+−
xxxxx .
5.29. 1) 022342 2 =−+ zz ; 2) ( ) 0321322 =+++ zz ;
3) 35
252
5−
=− x
xxx
; 4) 32
353
2−
=− x
xx
x.
5.30. tolfasia Tu ara gantolebebi:
1) ( )( ) ( )4524 −=+− xxx da 52 =+x ?
2) ( )( ) ( )( )1213 −+=−− xxxx da 23 +=− xx ?
3) xx −= 2 da ( ) ( )( )121 −−=− xxxx ?
4) 1
311
−−
=−+
xx
xx
da xx −=+ 31 ?
5.31. amoxseniT asoiTkoeficientebiani kvadratuli
gantolebebi:
1) 06011 22 =−− aaxx ; 2) 222 44 baaxx =+− ;
3) 2
2
ax
babx=
−−
; 4) xx
bxb
1231
2 −=+
.
Tfnefh! hboupmfcbUb! bnpvytofmbe! jqpwfU! nbUj! gftwfcjt!
kbnj!eb!obnsbwmj!)$$6/43<!6/44*;!
5.32. 1) 0862 =+− xx ; 2) 0652 =+− xx ;
3) 0328 2 =−+ xx ; 4) 0273 2 =+− xx .
5.33. 1) 0254 2 =−x ; 2) 035 2 =+ xx ;
3) 0649 2 =−x ; 4) 072 2 =− xx .
TfbehjofU! lwbesbuvmj! hboupmfcb! npdfnvmj! gftwfcjt!
njyfewjU!)$$6/45.6/47*;!
5.34. 1) 2 da 3; 2) 6 da –2; 3) 21 da
41
− ; 4) 0,4 da –0,25.
221
5.35. 1) 32 da 33 ; 2) 53 da 52− ;
3) 32 + da 32 − ; 4) 2
51+ da
251−.
5.36. 1) 0 da 3; 2) 0 da 5 ; 3) –2 da 2; 4) 3 da 3− .
Tfnefh! hboupmfcbUb! bnpvytofmbe! hbotbSwsfU! gftwfcjt! ojTofcj!
)$$6/48<!6/49*;!
5.37. 1) 0562 =+− xx ; 2) 0542 =−+ xx ;
3) 019202 =++ xx ; 4) 0132 =++ xx .
5.38. 1) 02292 =−+ xx ; 2) 0300202 =−− xx ;
3) 252 2 −=+ xx ; 4) 483 2 =+ xx .
5.39. daSaleT mamravlebad Semdegi samwevrebi:
1) 1072 ++ xx ; 2) 4073 2 −− xx ;
3) 9204 2 +− xx ; 4) 252 2 +− xx .
5.40. SekveceT wiladebi:
1) 1058916
2
2
−+−+
aaaa
; 2) 1053639082
2
2
+−−+
aaaa
;
3) 22
22
2149babababa
−−+−
; 4) 22
22
35232
babababa
+−−−
.
5.41. 1) ra mniSvnelobebi unda hqondes x -s, rom
1072 ++= xxy funqcia: a) iqces nulad; b) gaxdes 4-is
toli. SeiZleba Tu ara rom funqcia gaxdes (-5)-is
toli?
2) 672 ++= xxy da 1+= xy funqciebi x -is romeli
mniSvnelobebisaTvis Rebuloben tol mniSvnelobebs,
da saxeldobr rogors?
jqpwfU! a ! qbsbnfusjt! zwfmb! nojTwofmpcb-! spnmjtUwjtbd!
npdfnvm!hboupmfcbt!bsb!brwt!bnpobytoj!)$$6/53<!6/54*;!
5.42. 1) ( ) 51 =− xa ; 2) ( ) 42 2 +=+ axa ;
3) ( ) 73 =− xaa ; 4) ( )2112 −=− axaa .
5.43. 1) ( )( ) 221 +=+− axaa ; 2) ( ) 341 22 +−=− aaxa ;
222
3) ( ) 1342 −=+− axaa ; 4) 1
74
2−
=− axax
.
5.44. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac mocemul gantolebas aqvs uamravi amonaxsni:
1) ( ) 42 2 −=+ axaa ; 2) ( ) 329 22 −−=− aaxa ;
3) aax
ax=
−−−
326
; 4) ( )aaxxxa 324412 +−
=+− .
5.45. rogori mniSvneloba unda hqondes k -s, rom
gantolebas:
1) 0152 =++ kxx hqondes 5-is toli fesvi?
2) 0242 =−+ kxx hqondes –3-is toli fesvi?
3) 07152 =−− xkx hqondes 7-is toli fesvi?
4) 03122 =−+ xkx hqondes 51-is toli fesvi?
jqpwfU! a .t! jt! nojTwofmpcb-! spnmjtUwjtbd! hboupmfcbt! brwt!
fsUj!gftwj!)$$6/57.6/5:*;!
5.46. 1) 0124 2 =+− axx ; 2) 042 =+− axx ;
3) 024025 2 =−− axx ; 4) 042849 2 =++ axx .
5.47. 1) 019 2 =+− axx ; 2) 094 2 =+− axx ;
3) 04823 2 =++ axx ; 4) 01832 2 =+− axx .
5.48. 1) ( ) 09822 =++− xax ;
2) ( ) 015222 =+++− axax ;
3) ( ) 02122 =−+++ axaax ;
4) ( ) ( ) 02121 2 =−++−− axaxa .
5.49. 1) 0432=
−−+
axxx
; 2) 01072=
++−
axxx
;
3) 06
652=
++−
axxx
; 4) 012
22
2=
++−−
axaxx
.
5.50. ipoveT a parametris im mTel mniSvnelobebs Soris
umciresi, romlisTvisac mocemul gantolebas aqvs
mTeli amonaxsni:
1) ( ) 63 =+ xa ; 2) xax =− 8 ;
3) ( ) 626 −=− axa ; 4) ( ) 432 +=+ axa .
223
5.51. 1) moZebneT m -is mniSvneloba, romlisTvisac
( ) 0399122 22 =+−++− mmxmx gantolebis erTi fesvi
orjer metia meoreze.
2) p -s ra mniSvnelobisaTvis iqneba 0162 =−+ pxx
gantolebis fesvebis Sefardeba –4-is toli.
3) k -s ra mniSvnelobisaTvis akmayofileben
045321362 =+
−+
+ xkkx
gantolebis 1x da 2x fesvebi pirobas 21 5xx = .
4) k -s ra mniSvnelobisaTvis akmayofileben
0125
342 =−−−
+ xk
kx
gantolebis 1x da 2x fesvebi pirobas 21 3xx −= .
5.52. 1) ra mniSvneloba unda hqondes q -s, rom 032 =++ qxx
gantolebis fesvebis sxvaoba iyos 6-is toli.
2) 0122 =++ pxx gantolebis 1x da 2x fesvebi
akmayofileben pirobas 121 =− xx . ipoveT p koeficien-ti.
3) ipoveT q , Tu 062 =+− qxx gantolebis 1x da 2x
fesvebi akmayofileben pirobas: 2023 21 =+ xx .
4) ipoveT k , Tu 053 2 =+− kxx gantolebis 1x da 2x
fesvebi akmayofileben pirobas: 06 21 =+ xx .
5.53. SeadgineT kvadratuli gantoleba, romlis: 1) fesvebi orjer meti iqneba 0652 =+− xx gantolebis
fesvebze.
2) meore koeficienti tolia (-15)-is da erTi fesvi
orjer metia meoreze.
3) TiToeuli fesvi 2p-iT metia 02 =++ qpxx
gantolebis fesvebze.
4) fesvebi 02 =++ qpxx gantolebis fesvebis Sebrune-
buli iqneba.
5.54. 1) 02 =++ qpxx gantolebis amouxsnelad gamosaxeT
p da q -s saSualebiT misi fesvebis kvadratebis jami
da kubebis jami.
224
2) SeadgineT kvadratuli gantoleba, romlis
fesvebia 02 =++ qpxx gantolebis fesvebis kubebi.
3) SeadgineT 02 =++ baxx saxis yvela kvadratuli
gantoleba, romlis a koeficienti misi erT-erTi
fesvisa da 3-is namravlia, xolo b _meore fesvisa da
5-is namravli.
4) SeadgineT 02 =++ baxx saxis yvela kvadratuli
gantoleba, romlis a koeficienti erT-erTi fesvis
tolia, xolo b _meore fesvisa da 32-is namravlia.
5.55. 1) c -s ra dadebiTi mniSvnelobisaTvis iqneba
0968 22 =+− cxx gantolebis erTi fesvi meore fesvis
kvadratis toli.
2) 0102 =+− qxx gantolebaSi ipoveT q -s mniSvneloba,
romlisTvisac misi fesvebis kvadratebis jami tolia
68-is.
3) ( ) 717 2 =−− xax gantolebaSi ipoveT a -s mniSvne-
loba, romlisTvisac misi 1x da 2x fesvebi
akmayofileben pirobas 22
2121 xxxx +=+ .
4) 02 =−− qxx gantolebaSi ipoveT q -s mniSvneloba,
romlisTvisac misi 1x da 2x fesvebi akmayofileben
pirobas 1932
31 =+ xx .
5.56. 1) p da q -s ra mniSvnelobisaTvis iqneba
02 =++ qpxx gantolebis amonaxsnebi p da q .
2) p da q -s ra mniSvnelobisaTvis iqneba
02 =++ qpxx gantolebis amonaxsnebi qp +9 da qp +6 .
3) ipoveT m -is mniSvneloba, romlisTvisac
032 =+− mxx ( 0≠m ) gantolebis erT-erTi fesvi
02 =+− mxx gantolebis fesvisa da 2-is namravlia.
4) ipoveT b -s mniSvneloba, romlisTvisac
0852 =+− bxx ( 0≠b ) gantolebis erT-erTi fesvi
022 =+− bxx gantolebis fesvisa da 3-is namravlia.
5.57. 1) a -s ra mniSvnelobisaTvis aqvT saerTo fesvi
082 =++ axx da 02 =++ axx
gantolebebs.
225
2) b -s ra mTeli mniSvnelobisaTvis aqvT saerTo
fesvi gantolebebs:
( ) 03132 2 =−−+ xbx da ( ) 01326 2 =−−− xbx .
3) ra pirobebs unda akmayofilebdnen 0112
1 =++ cxbxa
da 0222
2 =++ cxbxa kvadratuli gantolebebis koefici-
entebi, rom gantolebebs hqondeT saerTo fesvi.
4) vTqvaT 0112 =++ qxpx da 022
2 =++ qxpx gantole-
bebs aqvT mxolod erTi saerTo fesvi. SeadgineT
kvadratuli gantoleba, romlis fesvebic mocemul
gantolebaTa gansxvavebuli fesvebia.
bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$6/69.6/71*;!
5.58. 1) 0910 24 =+− xx ; 2) 03613 24 =+− xx ;
3) 010029 24 =+− xx ; 4) 045 24 =+− xx .
5.59. 1) 01617 24 =+− xx ; 2) 03637 24 =+− xx ;
3) 04950 24 =+− xx ; 4) 014425 24 =+− xx .
5.60. 1) 0154 24 =+− xx ; 2) 09283 24 =+− xx ;
3) 09192 24 =+− xx ; 4) 0273 24 =+− xx .
5.61. amoxseniT gantolebebi damxmare ucnobis Semotanis
xerxiT:
1) ( ) ( ) 0152142 222 =−+−+ xxxx ;
2) ( ) ( ) 0376276 222 =−−−− xxxx ;
3) 04131 2
=−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
xx
xx
;
4) 0515,41 2
=+⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +
xx
xx .
5.62. daSaleT mamravlebad mravalwevrebi:
1) 45 24 +− xx ; 2) 3613 24 +− xx ;
3) 484125 24 +− xx ; 4) 154 24 +− xx .
5.63. SekveceT wiladebi:
1) 3613910
24
24
+−+−
xxxx
; 2) 2410209
24
24
+−+−
xxxx
;
3) 49501617
24
24
+−+−
xxxx
; 4) 271234
24
24
+−+−
xxxx
.
226
5.64. daamtkiceT, rom 024 =++ qpxx bikvadratuli ganto-
lebisaTvis yvela fesvis jami udris nuls, xolo
fesvebis namravli udris q -s.
bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$6/76.6/82*;!
5.65. 1) ( ) ( ) 5613 33 =+−+ xx ; 2) ( ) ( ) 721 33 =−−− xx ;
3) 08648 34 =+++ xxx ; 4) 0393 34 =−+− xxx .
5.66. 1) 20642
2 =+x
x ; 2) 1472
504
4 =−
−x
x ;
3) 25
54
422 =+
++ xx
; 4) 121
31
21
33 =+
−+ xx
.
5.67. 1) 232
1582
2422 =
−+−
−+ xxxx; 2) 64
10421 2
2 =+−+−
xxxx
;
3) 122
1 2
2
2
2=
−−+−
−+−
−xxxx
xxxx
;
4) 67
3222
2212
2
2
2
2=
++++
+++++
xxxx
xxxx
.
5.68. 1) ( ) ( ) 121
11
21
2 =+
−+ xxx
; 2) ( ) ( ) 2
68
31
2 =−
−− xxx
;
3) ( )( ) ( )( ) 141
821
6=
+−+
++ xxxx;
4) ( )( ) ( )( ) 134
423
7=
−++
−+ xxxx.
5.69. 1) ( ) ( ) 81326 222 =−−− xxx ; 2) ( ) ( ) 5512 222 =+−+ xxx ;
3) ( ) ( )( ) 13227522 =−−−+− xxxx ;
4) ( )( )( ) 122016219 2 =−+−+ xxxx .
5.70. 1) 263
22
632
2=
+−+
+−xxx
xxx
;
2) 045
352
2=+
−++
−+xxx
xxx
;
3) 91217 22 =⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +
xx
xx ; 4) 47412124 2
2 =+++xx
xx .
5.71. 1) ( ) ( ) ( ) ( ) 43214 2222 =+++++ xxxx ;
227
2) ( ) ( ) ( ) ( ) 1621323 2222 =+−++− xxxx ;
3) ( ) ( ) ( ) ( ) 4942211222222 =++−+++− xxxxxx ;
4) ( ) ( ) ( ) ( ) 256426422222222 =+−++− xxxx .
$6. jsbdjpobmvsj!hboupmfcfcj!
bytfojU-! sbupn! bs! Tfj[mfcb! irpoeft! gftwfcj! Tfnefh! hboup.
mfcfct!)$$7/2<!7/3*;!
6.1. 1) 021 =+++ xx ; 2) 512 −=−x ;
3) 3112 −=−++ xx ; 4) 121 −=−+− xx .
6.2. 1) 358 =−−− xx ; 2) 511 =−+− xx ;
3) 12 =−−− xx ; 4) 245 2 =++− xx .
bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$7/4.7/34*;!
6.3. 1) 21 =−x ; 2) 423 =−+ x ;
3) 312 =−x ; 4) xx −=− 692 .
6.4. 1) ( ) ( ) 31
31
3372 −=+ xx ; 2) ( ) ( ) 31
31
132 −=+ xx ;
3) ( ) 2425 51
=−+ x ; 4) ( ) 31270 41
=−+ x .
6.5. 1) 76
42
−−
=−−
xx
xx
; 2) ( ) 2332
2312
−−
=+−
xx
xx
;
3) ( ) 9453
2443
−−
=−−
xx
xx
; 4) ( ) 1416619
−=
−+
xx
xx
.
6.6. 1) 2132 −=+− xxx ; 2) 12354 2 +=−+ xxx ;
3) 3542 −=+− xxx ; 4) xxx 21423 2 −=+− .
6.7. 1) 3621 +=+⋅− xxx ; 2) 1223 +=+⋅− xxx ;
3) 53
1334−−
=−xxx ; 4) 323
8327
+=−− x
xx
.
6.8. 1) 33235 22 −+=−+ xxxx ;
228
2) 22 325435 xxxx −−=−+ ;
3) 1063892 22 −−=−− xxxx ;
4) 961192 22 +−=+− xxxx .
6.9. 1) 125 −=− xx ; 2) 2413 −=− xx ;
3) 379 +=+ xx ; 4) 4514 −=− xx .
6.10. 1) 0224
=+++
− xx
x ; 2) xx
x −−
=−9
369 ;
3) xxx
−=+−−
10531015
; 4) xx
x 59363 −=−
+− .
6.11. 1) 8152 =−++ xx ; 2) 22384 =−−+ xx ;
3) 2173 =+−+ xx ; 4) 6315 =−+− xx .
6.12. 1) xxx 2443 =−++ ; 2) xxx 2312 =−++ ;
3) 62020=
−+
+x
xx
x; 4) 2
23
215
=−
−−
xx
xx
.
6.13. 1) 32652 −=−+− xxx ; 2) 1231341 +=+++ xxx ;
3) 25126552 +=+++ xxx ; 4) 12291 −=−−+ xxx .
6.14. 1) 222 =+−−++ xxxx ;
2) 41111 =+−+++ xxxx ;
3) 811 +−=−+ xxx ; 4) xxx =−++ 2411 2.
6.15. 1) 21
1
1
122
−=+−
+++ xxxx
;
2) 222
3
11
1
11
1xxx
=−+
−−−
;
3) 31122
=−+
−−− xxxxxx
.
4) xx
xxx
xx −+
=−−
−11
2.
6.16. 1) ( ) ( ) 2
353355=
−+−−−+−−
xxxxxx
;
229
2) ( ) ( ) 8
251725251717
=−+−
−−+−−xx
xxxx;
3) 32442
23
2 =⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ −+⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛ −− xxxx ;
4) 1113
25
2 =⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ −−⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛ −+ xxxx .
6.17. 1) 28
942
91
36
xxxx
++=+
;
2) 32
27
34
25
++
+=
+−
++−
xx
xxx
xx
;
3) xxxx 2152
152
2=++
+;
4) ( )( ) xxxxx 2431231 −=+−+++− .
6.18. 1) 244 33 =−++ xx ; 2) 333 5255 =−++ xx ;
3) 1334 33 =−−+ xx ; 4) 112575 33 =−−+ xx .
6.19. 1) 124 =+ xx ; 2) 16161 4 =−+− xx ;
3) 4 3563 −=+− xx ; 4) 332232 4 22 =+−+ xx .
6.20. 1) 0323 23 =−+ xx ; 2) 01852 63 =−+ xx ;
3) 0443 23 =+− xxx ; 4) 13 13 253 −− =− xxx .
6.21. 1) 411
1
13
3 2
3 2
3 4=
+−
−−
−xx
x
x; 2) 5655 =− xxxx ;
3) 21922 =−+ xx ; 4) 222022 =++ xx .
6.22. 1) 7533 22 =+−+− xxxx ;
2) ( )( ) 357743 2 =+−+−− xxxx ;
3) ( ) 2122 128264 +−=−− xxxx ;
4) ( ) 2152153 2122 =++++ xxxx .
6.23. 1)
xxxx
−+−=−+
22
1
121 ;
230
2) 2
2
1
121xx
xx++
+=++ ;
3) 25
33
5 77 =−+
++−
xx
xx
; 4) 5,216
11
16 55 =−
+− z
zz
z.
!!
%8/!tjtufnfcj!
bnpytfojU!tjtufnfcj!Dbtnjt!yfsyjU!)$$8/2<!8/3*;!
7.1. 1) ⎩⎨⎧
=−=+
335112
yxyx
2) ⎩⎨⎧
=+=−
232553
yxyx
3) ⎩⎨⎧
=+=+
74382
yxyx
4) ⎩⎨⎧
=−=+
6989897
yxyx
7.2. 1) ⎩⎨⎧
−=+=+
1831552
yxyx
2) ⎩⎨⎧
−=+−=+
765432
yxyx
3) ⎩⎨⎧
=−=−
3541123
yxyx
4) ⎩⎨⎧
−=+=+
11871365
yxyx
bnpytfojU!tjtufnfcj!Tflsfcjt!yfsyjU)$$8/4<!8/5*;!
7.3. 1) ⎩⎨⎧
=−=+
93112
yxyx
2) ⎩⎨⎧
−=−=+
1375
yxyx
3) ⎩⎨⎧
−=+=−
13543
yxyx
4) ⎩⎨⎧
=+=+42634
yxyx
7.4. 1) ⎩⎨⎧
=+=+
15342552
yxyx
2) ⎩⎨⎧
−=+−=+
756434
yxyx
3) ⎩⎨⎧
−=−=−
8254076
xyyx
4) ⎩⎨⎧
−=−=−
557832
yxyx
bnpytfojU!tjtufnfcj!)$$8/6.8/27*;!
7.5. 1) ( )( )⎩
⎨⎧
+=−+=−1151413
xyyx
2) ( )( )⎩
⎨⎧
−=+−=+
xyyx
23235124
231
3) ( ) ( )( ) ( )⎩
⎨⎧
=−−+=−−+
275432
yxyxyxyx
4) ( ) ( )( ) ( )⎩
⎨⎧
=−−−=−−+
5201332202006835
yxyxyxyx
7.6. 1) ⎩⎨⎧
=+−−=+
5,245,0122
yxyx
2)⎩⎨⎧
−=−−=+
5,25,05,113
yxyx
3)⎩⎨⎧
−=−−=−5,765,115,05,0
yxyx
4)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=+
=−
32
31
35,25,0
yx
yx
7.7. 1)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
=−
83
24
132
yx
yx
2)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
=+
19312
5
1149
2
yx
yx
3)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
=−+
022
325
32
2
yx
yyx
4)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=−−
−=++
23
43
32
253
xyx
yyx
7.8. 1) ( ) ( )⎪⎩
⎪⎨
⎧
+=+−−
=−+
123252
12332
xxyyxyx
2)
( )
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
−=−
−−
−=
+−
+
xyyx
yxyx
23
34
35
24
23
1
3) ( )( ) ( )( )( )( ) ( )( )⎩⎨⎧
+−=+−++=++
165275328153
yxyxyxyx
4)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
−−
=−
+−
=+−
14326
151
yy
xx
yy
xx
7.9. 1)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=−
=+
61116511
yx
yx 2)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
=−
5145
881
yx
yx
3)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
=+
3143
3052
yx
yx 4)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
=−
3594
9715
yx
yx
232
7.10. 1)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
−−
=−
++
83118511
yxyx
yxyx 2)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
+−
=+
+−
22
35
25
12
15
10
yx
yx
3)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
−−
=+
+−
1,094
1,162
yxyx
yxyx 4)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
−=+
−−
=+
+−
13
482
45
73
322
27
yxyx
yxyx
7.11. 1)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=−
−−
=−
+−
132
223
27
1323
1832
11
yxyx
yxyx 2)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=−
++
=−
−+
12
32
20
12
12
4
yxyx
yxyx
3)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=−+
++−
=−−
++−
3,01
12
1
1,01
12
1
yxyx
yxyx 4)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+−
+++
−=−−
+++
112
332
3
112
1232
6
yxyx
xyyx
7.12. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−=−
122 2
yxyx
2) ⎩⎨⎧
=−=
7215yx
xy
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−=+4
822
yxyx
4) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=+=+
84022
yxyx
7.13. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−=+7322
xyxyx
2) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−=−−
71922
yxyxyx
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=+=−+
020622
xyyyx
4) ⎪⎩
⎪⎨⎧
−=−=+−
36322
yxyxyx
7.14. 1) ⎪⎩
⎪⎨
⎧
=+
=+
128311
yxyx 2)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=−
−=−
45411
yxyx
3) ( )( )⎩⎨⎧
=+=−−
5211
yxyx
4) ( )( )⎩⎨⎧
=−=+−
3112
yxyx
233
7.15. 1)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
=+
−−
yx
yx2
33
11
51
4
2)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
−=
−
=−
++
61
24
23
25
3
yx
yx
3)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=+
=++++
6
311
2
2
yxyyxx
4)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=−
=++++
123
11
2
2
yxxyyx
7.16. 1) ( )( )
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=−−
=−−
132
132
yx
yx 2)
( )( )
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+−
=−−
+
52
21
333
yxyx
xyyxy
3)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=−
=++−
4
2523
yxxy
yx
4)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=−
=−−
+−−
143
4132
252
yxyy
xx
bnpytfojU! tjtufnfcj! wjfujt! Ufpsfnjt! hbnpzfofcjU! )$$8/28.
8/2:*;!
7.17. 1) ⎩⎨⎧
==+
45
xyyx
2) ⎩⎨⎧
==+
78
xyyx
3) ⎩⎨⎧
−==+15
2xy
yx 4)
⎩⎨⎧
−=−=+
365
xyyx
7.18. 1) ⎩⎨⎧
==−
187
xyyx
2) ⎩⎨⎧
==−
152
xyyx
3) ⎩⎨⎧
−==−4816
xyyx
4) ⎩⎨⎧
−==−23
xyyx
7.19. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
==+
61322
xyyx
2) ⎪⎩
⎪⎨⎧
−=
=+
8
733
33
yx
yx
3) ( )⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
=++
20
9
yxyxyxyx
4) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=++=+
5622
yxxyxyyx
234
bnpytfojU!hboupmfcbUb!tjtufnfcj-!spnfmUb!nbsdyfob!obxjmfcj!
fsUhwbspwbojb! x .jtb!eb! y .jt!njnbsU!)$$8/31<!8/32*;!
7.20. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=+
−=−
173
152
22
yxy
yx 2)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=−−
=−
823
1602322
2
xxyy
xyy
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=+−
−=+−
1333
1322
22
yxyx
yxyx 4)
⎪⎩
⎪⎨⎧
−=−
=+−
16
1724322
22
yx
yxyx
7.21. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=+
=−−
4
222
22
yxy
yxyx 2)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=+
=++
1483
6422
22
yx
yxyx
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=+−
=+−
43787
2956522
22
yxyx
yxyx 4)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=−−
=−+
15395
3845322
22
yxyx
yxyx
bnpytfojU!tjtufnfcj!)$$8/33.8/3:*;!
7.22. 1) ⎩⎨⎧
=−+=++
15
xyyxxyyx
2) ⎩⎨⎧
−=+−=++
22102
yxyxyxyx
3) ⎩⎨⎧
=−+=+−
137
yxxyyxxy
4) ( )⎩⎨⎧
=+−=++
2229
yxxyyxxy
7.23. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−+−
=+++
6
1822
22
yxyx
yxyx 2)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=−=+xyyx
xyyx44
522 22
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−+
=+−
5
1423222
22
yxyx
yxyx 4)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=−+−
=−+−
108725
1023522
2
yxxxy
yxxyx
7.24. 1) ( )( )( )( )⎩⎨⎧
=−+=−+
205108
yyxxyx
2) ( )( )⎪⎩
⎪⎨⎧
=−−=−+−
01205532 2
yxyxyx
3) ( )( )⎪⎩
⎪⎨⎧
+−=−−
=+−−−
2323
022352
22
yyyx
yxyx 4)
( ) ( )( ) ( )⎪⎩
⎪⎨⎧
=−−−
=+−+
32
4542
2
yxyx
yxyx
7.25. 1) ⎪⎩
⎪⎨
⎧
=+
=+
34
1534
22 yx
xy
yx
2)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=−
=−
9
209
22 yx
xy
yx
235
3)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=+
=+
1025
yxxy
yx
4)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=−
=−
565
yxxy
yx
7.26. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=
=+
6
5
xy
yx 2)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=+
=+
25
25
yxxy
yx
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=++
=+++
19
1822
22
yxxy
yxyx 4)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=++
=+++
12
1822
22
yxxy
yxyx
7.27. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=+−
=+
12
7222
33
yxyx
yx 2)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=++
=−
109
21822
33
yxyx
yx
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−=−7
13333
yxyx
4) ⎪⎩
⎪⎨⎧
−=+−=+
721733
yxyx
7.28. 1)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+
=+
4511
2311
22 yx
yx 2)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=+
=+
160
3111
22 yx
yx
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
==+
38244
xyyx
4) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=+=+5
3533
yxyx
7.29. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
−=+−
=−+
222
11
yyx
yx 2)
⎪⎩
⎪⎨⎧
−=+−
=++
6722
213
yyx
yx
3)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=−
=−+−
04
24225
22
yxx
yxyx 4)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=−
+=−+
1134 22
yxxyxyx
7.30. amouxsnelad gansazRvreT, aqvs Tu ara mocemul sistemas:
a) erTi amonaxsni, b) amonaxsnebis usasrulo simravle, g)
ara aqvs amonaxsni:
1) ⎩⎨⎧
=−=+
06101535
yxyx
2) ⎩⎨⎧
=+=+
3220616103
yxyx
3) ⎩⎨⎧
=+=+
183112
yxyx
4) ⎩⎨⎧
=−=−
964496
yxyx
236
7.31. ipoveT a -s mniSvnelobebi, romelTaTvisac sistemebs
ara aqvs amonaxsni:
1) ⎩⎨⎧
=+=+
521234
ayxyx
2) ⎩⎨⎧
=−=+71083
ayxyx
3) ⎩⎨⎧
=−=−
153295
yxyax
4) ( )⎩⎨⎧
=−−=+
113123ayxa
ayx
7.32. ipoveT m -isa da n -is mniSvnelobebi, romelTaTvisac
sistemebs aqvT amonaxsnTa usasrulo simravle:
1) ⎩⎨⎧
=+=+
4358
yxnymx
2) ( )
⎩⎨⎧
−=+=−+
110321
yxynmx
3) ⎩⎨⎧
=+=+nymx
yx 832 4) ( )⎪⎩
⎪⎨⎧
+=++
=+
mnyn
xn
yx
211
106
7.33. ipoveT m -is mniSvnelobebi, romelTaTvisac sistemebs: a)
aqvs amonaxsnebis usasrulo simravle, b) ara aqvs
amonaxsni:
1) ( )
( )⎩⎨⎧
=++−=++
8523543
ymxmyxm 2)
( ) ( )( ) ( )⎩⎨⎧
=+++=+++
16651037325
ymxmymxm
3) ( )⎩⎨⎧
=+=++
42822
ymxmyxm
4) ( )
( )⎩⎨⎧
=−+−=++
mymxyxm
311285
bnpytfojU!tjtufnfcj!)$$8/45<!8/46*;!
7.34. 1) ⎪⎩
⎪⎨
⎧
−=−+−=−+
=+−
434545
232
zyxzyxzyx
2)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=−+=+−
=++
8721353
42
zyxzyx
zyx
3)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=−−=−+=−+
01050163
052
zyzxyx
4)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=+−=+−=−+
3623
82
zyyx
zyx
7.35. 1) ⎪⎩
⎪⎨
⎧
==+=+
621
xzzyyx
2)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=+
=+=−
41
72
22 zx
zyyx
3)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
===
362
xzyzxy
4)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
===
8126
xzyzxy
237
$8. vupmpcfcj!
bnpytfojU!vupmpcfcj!)$$9/2.9/6*;!
8.1. 1) 4247 <−x ; 2) 12518 <− x ;
3) xx 6617 −>− ; 4) 1135,012 −≤+ xx .
8.2. 1) ( ) ( )231715 +−≤+− xx ; 2) ( ) ( ) 121784 <−−+ xx ;
3) ( ) 162,15,14 −>−− xx ; 4) ( ) ( )9,1137,1 −−<−− xx .
8.3. 1) 018
32<
+ x; 2) 4
1012
53
<−
+−
−xxx ;
3) 03
24
3≤
−+
+ xx; 4) 1
23
412
≥+
+− xx
.
8.4. 1) 83
114
1+
+<−
− xx; 2)
8512
421 xx −
<−−
;
3) 04
12
13≥
−−
− xx; 4) 1
212
313
65
≤−
+−
−xxx
.
8.5. 1) 8
14213
35 +
−<−xx
; 2) 6
3485
233 −
−>−xx
;
3) 03
2≥
−−
x; 4) 0
53
2≤
+xx
.
bnpytfojU!vupmpcbUb!tjtufnfcj!)$$9/7.9/21*;!
8.6. 1) ⎩⎨⎧
>>
;12,17
xx
2) ⎩⎨⎧
<≤
;5,1
xx
3) ⎩⎨⎧
<≥
;6,0
xx
4) ⎩⎨⎧
>−<.8
,5,3xx
8.7. 1) ⎩⎨⎧
<+−<−
;1313,921
xx
2) ⎩⎨⎧
+>++≥+
;225,2973
xxxx
3) ⎩⎨⎧
−≤−>+
;6,237,0,835
xx
4) ⎩⎨⎧
−>−<+
.21,24
xxx
8.8. 1) ( )
( )⎩⎨⎧
−<−−>−−
;2131,225
xxx
2) ( )( )⎩
⎨⎧
+−≥<−−
;18123,642
xxxx
3) ( ) ( )
( )⎩⎨⎧
−>−++>+−
;1253,15411110
xxxxx
4) ( ) ( )
⎩⎨⎧
+<−+<+−−
.10111112,421501317
xxxxx
8.9. 1) ⎪⎩
⎪⎨
⎧
>−<+<−
;13,1352
,84
xx
x 2)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
<−−>−+<−
;03,2615
,312
xxx
xx
238
3)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
<−>>
<−
;11,14412
,77,723
xx
xx
4)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
>−<−−>−−<−
.017,5533,4221,2445
xxx
xxxx
8.10. 1) ( ) ( )⎪
⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
−<−+
−+
<−−
;424535
,45433
27
xxx
xx
2)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
<−−
<−
−
;103
14
,103
14
xx
xx
3)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
>−+
<+−
;7175
,75
17
xx
xx
4)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
+−
<−+
−−
<−
−−
.45
7324
65
,14
133
34
12
xxx
xxx
bnpytfojU!vupmpcfcj!)$$9/22.9/4:*;!
8.11. 1) ( ) ;05 >−xx 2) ( )( ) ;042 >−− xx
3) ( ) 0421
>−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ − xx ; 4) ( )( ) 0132 <−+ xx .
8.12. 1) 5321 <−<− x ; 2) 3254 <+≤−− xx ;
3) 1374 −<−< xx ; 4) 51332 +≤−<− xxx .
8.13. 1) ( )( ) 068 2 >+− xx ; 2) ( ) ( ) 032 2 <−− xx ;
3) 02
42<
−+x
x; 4)
( )0
31
2 ≥−+
xx
.
8.14. 1) 04103
<+−
xx
; 2) 023
5≤
−−
xx
; 3) 014
23≥
−−x
x; 4) 0
15
>+ xx
.
8.15. 1) 04
18<
−x
x; 2) 0
143
<+−x
x; 3) 0
4455
≥+−x
x; 4)
( )0
8214
2 >−−
xx
.
8.16. 1) 2342>
−−
xx
; 2) 223>
+−
xx
; 3) 3113
−>−+
xx ; 4) 2
534<
−−
xx
.
8.17. 1) 0342 >+− xx ; 2) 012 ≥+− xx ;
3) 0235 2 >+−− xx ; 4) 01062 ≤+− xx .
8.18. 1) 045142 ≥+− xx ; 2) 01542 >+− xx ;
3) 030112 ≥+− xx ; 4) 0342 >+− xx .
8.19. 1) 0253 2 >−− xx ; 2) 0275 2 ≤+− xx ;
3) 0673 2 <−− xx ; 4) 0523 2 ≥+− xx .
239
8.20. 1) 021102 ≤+− xx ; 2) 04822 <−− xx ;
3) 016 2 <−− xx ; 4) 0165 2 ≥++ xx .
8.21. 1) 043 2 <+ xx ; 2) 092 >−x ; 3) 0102 ≤− xx ; 4) 052 ≥−x .
8.22. 1) ( ) ( ) 0375 2 <−− xx ; 2) ( ) ( ) 0432 2 >−− xx ;
3) ( )( )( ) 032413 2 ≤−−− xxx ; 4) ( )( )( ) 084162 ≥−−− xxx .
8.23. 1) ( )( ) 0523 ≤−− xxx ; 2) ( )( )( ) 015364 ≥−−− xxx ;
3) ( )( )( )( ) 09432725 >−−−− xxxx ;
4) ( )( )( )( ) 01265431 2 <−−−− xxxx .
8.24. 1) ( )( ) 03
21>
−−−
xxx
; 2) ( )( ) 0
253
>−
−−x
xx;
3) 034
12 ≤
++−xx
x; 4) 0
41862
≥−+−
xxx
.
8.25. 1) 08232
2
2≥
+−−+
xxxx
; 2) 06545
2
2<
−−++
xxxx
;
3) 01
1522≤
+−+
xxx
; 4) 0128
1662
2>
−+−−−
xxxx
.
8.26. 1) 015885
2
2≤
+−+−
xxxx
; 2) 067
22 ≥
+−+
xxx
;
3) 12
232
−−
>−−
−xx
xx
; 4) 25
51723
+−
>−−
−xx
xx
.
8.27. 1) 3
32
1−
<+ xx
; 2) 12
52
1≤
++
− xx;
3) xxx 8205 2 ≤≤− ; 4) 21
8731 2
2<
++−
<x
xx.
8.28. 1) 13415
2 >−+ xx
; 2) xx
xx 23
122≥
−−−
;
3) ( )
( )( )( ) 0431
2 2≤
++−−
xxxxx
; 4) 04
51
42
1≤
+−
++
− xxx.
8.29. 1) 21 >−x ; 2) 141 ≥− x ; 3) 1123 −>+x ; 4) 012 ≤+x .
8.30. 1) 2212 >−x ; 2) 1552 ≥++ xx ;
3) 8362 <−x ; 4) 21072 <+− xx .
8.31. 1) 342 −>− xx ; 2) 1243 +<− xx ;
240
3) 374 −<+ xx ; 4) 7243 +>− xx .
8.32. 1) 3256 22 −−<+− xxxx ; 2) 5322 22 −+>−+ xxxx ;
3) 111032 +<−− xxx ;
4) 16839124 22 +−<++ xxxx .
8.33. 1) xx <− 209 ; 2) 232 −>− xx ;
3) 1212 −<+ xx ; 4) 5613 +>+ xx .
8.34. 1) 13 +>+ xx ; 2) 142 +<+ xx ;
3) 464 +<+ xx ; 4) 273 +<− xx .
8.35. 1) 11242 −<−− xxx ; 2) xxx −<− 43 2;
3) xxx >−+ 22; 4) 2452 +>++ xxx .
8.36. 1) ( ) 021 2 >−−− xxx ; 2) ( ) 023 2 <−+− xxx ;
3) ( ) 0322 2 ≥−−+ xxx ; 4) ( ) 061 2 ≤++−− xxx .
8.37. 1) 012194
72
<+−
−
xx
x; 2) 0
321517 2
≥+
−−x
xx;
3) ( ) 0863 ≥−−
+xxx ; 4) ( ) 0
863 ≥−−
+xxx .
8.38. 1) 17
5>
+−
xx
; 2) 1153
<−−
xx
;
3) 2224
<−−−
xx
; 4) 22323
3≥+−
+x
x.
8.39. 1) 11
5<
−+x
x; 2) 1
252 2
<−−xx
;
3) 1224 2<
−−x
xx; 4) 2342
≥−+−
xxx
.
8.40. aCveneT, rom utolobas amonaxsni ara aqvs:
1) 253 −≥−+− xx ; 2) ( ) ( )1
25375 2
22
+−+
>−−−x
xxxx ;
3) ( )2345321 22 <+−+−+ xxx ;
241
4) 21
112
2 <+
++x
x .
8.41. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac gantolebas aqvs dadebiTi amonaxsni:
1) xax 542 −=− ; 2) ( ) ( )xax −=− 423 ;
3) ( ) xaax +−=+ 82 ; 4) ( ) xaax +−=− 543 .
8.42. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac gantolebas aqvs uaryofiTi amonaxsni:
1) ( ) xaxa 422 −+=− ; 2) ( ) 3223 −+=− axax ;
3) ( ) ( )xxa −=− 2745 ; 4) ( ) ( )xxa −=− 32323 .
8.43. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvisac
gantolebis amonaxsni akmayofilebs miTiTebul utolo-
bas:
1) ( ) 2 ,23 >−=+ xxax ; 2) ( ) 1 ,235 <+=− xaxa ;
3) ( ) 3 ,212233 <−=− xaxa ; 4) ( ) 1 ,46325 <+=+ xaxa .
8.44. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac:
1) ( ) xax 2423 +=− gantolebis amonaxsni metia
( ) xxa −=− 622 gantolebis amonaxsnze.
2) ( ) ( )xxa 534325 −=− gantolebis amonaxsni naklebia
( ) ( )xax −=− 52323 gantolebis amonaxsnze.
3) ( ) xax 2523 −=+ gantolebis amonaxsni metia
( ) xax −=− 7232 gantolebis amonaxsnze.
4) ( ) xax 32253 +=+ gantolebis amonaxsni naklebia
( ) xxa −=− 632 gantolebis amonaxsnze.
8.45. a -s ra mniSvnelobisaTvis aqvs gantolebas amonaxsni:
1) ( ) 0610 105 2 =−+−− axxa ; 2) ( ) ( ) 067432 3 2 =−+−−− axaxa ;
3) ( ) 01045 2 =+−+ axxa ; 4) ( ) 012122 =−−++ axaax .
8.46. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac:
1) ( ) 341 22 +−=− aaxa gantolebas ara aqvs amonaxsni;
2) ( ) 329 22 −+=− aaxa gantolebas aqvs uamravi amonaxsni;
3) ( )( ) 221 +=+− axaa gantolebas aqvs uamravi amonaxsni;
4) ( ) 1342 −=+− axaa gantolebas ara aqvs amonaxsni.
242
8.47. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac gantolebas:
1) ( ) 023213 2 =−++− aaxxa aqvs ori amonaxsni;
2) ( ) 02212 2 =++−+ aaxxa aqvs erTi amonaxsni mainc;
3) ( ) 03212 2 =−++− aaxxa aqvs araumetes erTi amonaxsni;
4) ( ) ( ) 0211 2 =−++−+ axaxa aqvs erTi amonaxsni.
8.48. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac gantolebas aqvs mxolod niSniT gansxvavebuli
fesvebi:
1) ( ) 012922 =+−−− axax ; 2) ( ) 05243 22 =−+−+ axax ;
3) ( ) 0322322 22 =−++−+ axaaax ; 4) ( ) 05322 22 =−−−+ xaaax .
8.49. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac mocemul gantolebas aqvs sxvadasxva niSnis
fesvebi:
1) ( ) 0532 2 =++−− aaxxa ; 2) ( ) 051 2 =−+++ aaxxa ;
3) 092 22 =−++ aaxx ; 4) 04522 =++++ aaaxx .
8.50. ipoveT m parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac gantolebas aqvs ori (gansxvavebuli) dadebiTi
amonaxsni:
1) ( ) 0912 22 =−+−− mxmx ; 2) ( ) 0442 22 =−++− mxmx ;
3) ( ) 01362 22 =+++− mxmx ; 4) ( ) 0822 22 =−+−− mxmx .
8.51. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac gantolebas aqvs ori (gansxvavebuli) uaryofiTi
amonaxsni:
1) ( ) 01812 22 =++++ axax ; 2) ( ) 0152 22 =−+−− axax ;
3) ( ) 04122 =+−+ xax ; 4) ( ) 018
122
2 =−+++axax .
a .t!sb! nojTwofmpcjtbUwjt! Tftsvmefcb! ! vupmpcb! ofcjtnjfsj!
x .jtbUwjt!)$$9/63.9/65*;!
8.52. 1) 022 >++ axx ; 2) 1022 >++ axx ;
3) ( )( ) 011562 >−−++ aaxx ; 4) ( ) 01822 >++++ axax .
8.53. 1) 05122 <−+ xax ; 2) ( ) 014142 <−+++ axaax ;
3) ( ) ( ) 01122 2 >+−+−− axaxa ; 4) ( ) 096103 2 <−−− axxa .
243
8.54. 1) 1322
12
2<
+−−+
xxaxx
; 2) 1432
2
2−>
+−−−
xxaxx
;
3) 41426 2
2<
+−−+
<−xxaxx
; 4) 61639 2
2<
+−−+
<−xxaxx
.
8.55. ipoveT a -s yvela mniSvneloba, romlisTvisac mocemul
gamosaxulebas azri ara aqvs x -is arcerTi
mniSvnelobisaTvis:
1) ( ) 22 2 ++−− aaxxa ; 2) ( ) 1122 +−−+− axax .
jqpwfU! m .jt! zwfmb! nojTwofmpcb-! spnmjtUwjtbd! npdfnvm!
hboupmfcbt!brwt!hbotywbwfcvmj!gftwfcj!eb!jtjoj!blnbzpgjmfcfo!
njUjUfcvm!qjspcbt;!)$$9/67<!9/68*;!
8.56. 1) ( ) ( ) 01332 2 =++−+ mxmxm , 021 <+ xx ;
2) ( ) 04122 =++++ mxmmx , 021 >⋅ xx ;
3) ( ) ( ) 03128 22 =−−−++ xmxmm , 021
21<+
+ xx;
4) ( ) 04312 22 =−−+−+ mmxmx , 016
21<+
xx.
8.57. 1) ( ) 06512 22 =+−++− mmxmx , 021
21 >+ xxxx
;
2) ( ) 06512 22 =++++− mmxmx , 011
21<+
xx;
3) ( ) 020769 22 =++−+− mmxmx , 21
2
2
1 −<+xx
xx
;
4) ( ) 0122 =+++− mxmx , 032
31 >+ xx .
! jqpwfU! a .t!zwfmb!nojTwofmpcb-!spnmjtUwjtbd!)9/69.9/72*;!
8.58.1) 02296 22 =+−+− aaaxx gantolebis orive fesvi metia
3–ze;
2) 02 =++ axx gantolebis orive fesvi metia a –ze;
3) 01244 22 =+−++ aaaxx gantolebis orive fesvi nak-
lebia _1-ze.
244
4) ( ) 0232 2 =+−− aaxxa kvadratuli gantolebis orive
fesvi metia 21–ze;
8.59. 1) ( ) 01 22 =++− aaxax gantolebis udidesi fesvi metia
21–ze;
2) ( ) ( ) 05321 22 =−+−+++ axaxaa gantolebis erTi fesvi
naklebia 1–ze, xolo meore metia 1–ze;
3) 022 =+− axx gantolebis fesvebi moTavsebulia ] [3;0
SualedSi;
4) 024 2 =+− axx gantolebis fesvebi moTavsebulia
] [1;1− SualedSi.
8.60. 1) 0622 <+++ aaaxx utoloba sruldeba nebismieri
] [2;1∈x –saTvis;
2) 01342 >++− axax utoloba sruldeba yvela 0>x –
saTvis;
3) 22 +>− axax utolobidan gamomdinareobs 1−<x
utoloba;
4) 0123 >−+ aax utolobidan gamomdinareobs 1>x
utoloba.
8.61. 1) 012 <−+− axax utolobidan gamomdinareobs 10 << x
utoloba;
2) ( ) 01 22 >−−+ axaax utolobidan gamomdinareobs 2<x
utoloba;
3) ( ) 01 422 <++− axaax utolobidan gamomdinareobs
0342 >++ xx utoloba;
4) 0232 <+− xx utolobis yoveli amonaxsni Sedis
( ) 03132 >++− xaax utolobis amonaxsnTa simravleSi.
jqpwfU! a .t! zwfmb! nojTwofmpcb-! spnmjtUwjtbd! tjtufnjt!
bnpobytofcj!blnbzpgjmfcfo!njUjUfcvm!qjspcfct!)$$9/73<!9/74*;!
8.62. 1) ⎩⎨⎧
=+=−
,35,17ayx
yx0 ,0 >< yx ; 2)
⎩⎨⎧
>=+>=+
;0 ,2052,0 ,73
yyxxayx
245
3) ⎩⎨⎧
=−=−
,25,163
ayxyx
0 ,0 << yx ; 4)( )
( )⎩⎨⎧
−=−+−=−−
,1222,142
yaxayxa
0 ,0 <> yx .
8.63. 1) ⎩⎨⎧
=−+=+
,,22
ayxayx
0<+ yx ; 2) ⎩⎨⎧
=−=+
,32,
yxayx
yx > ;
3) ⎩⎨⎧
=−=+
,52,7
yxayx
2−> yx ; 4) ⎩⎨⎧
=+=−
,453,22
yxayx 0>+ yx .
8.64. SeiZleba Tu ara erTdroulad Sesruldes utolobebi:
1) 0 ,0 ,0 >>< acbcab ; 2) 01
,01
,0 <−
<−
<a
bb
aab ;
3) 4 ,16 2244 <+≥+ baba ;
4) ( ) ( ) 0 ,0 ,411 ,
411 >>>−>− baabba .
ebbnuljdfU!vupmpcb!)$$9/76.9/82*;!
8.65. 1) abba≥
+2
22; 2) ( )( )( ) abccacbba 8≥+++ , 0 ,0 ,0 ≥≥≥ cba ;
3) 21
22
2≥
+
+
a
a; 4) 2
1
22
2≥
++
++
aa
aa.
8.66. 1) ( ) aa>
+2
1 2; 2) 0 ,44
>≥+ aa
a ; 3) 212
2 ≥+a
a ; 4) 11
22 ≤
+ aa
.
8.67. 1) ( ) 0 ,0 ,411 >>≥⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ ++ ba
baba ; 2) 0 ,0 ,2 21
1
2
2
1 >>≥+ aaaa
aa
;
3) 222 2bca ≥+ , Tu cbba :: = ;
4) 0 ,0 ,1122 >>+≤+ ba
ba
ab
ba.
8.68. 1) ( )( )( ) ,8111 xyzzyx ≥−−− 1 ,0 ,0 ,0 =++≥≥≥ zyxzyx ;
2) ( )cbacba +≥++ 22 222; 3) acbcabcba ++≥++ 222
;
4) 022 ≥++ baba .
8.69. 1) ,11
nm
nm
>++
nmNnm <∈ ,, ;
2) ,3abcbcacab >++ 10 ,10 ,10 <<<<<< cba ;
3) ( )cbaabccba ++≥++ 444, 0 ,0 ,0 ≥≥≥ cba ;
4) 224334 622 bababbaa ≥+++ .
246
8.70. 1) ,31222 ≥++ zyx Tu 1=++ zyx ;
2) ,2122 ≥+ ba Tu 1=+ ba ;
3) 91111 ≥⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +
yx, Tu 1 ,0 ,0 =+>> yxyx ;
4) 1633 ≥+ ba , Tu 0 ,0 ,4 ≥≥=+ baba .
8.71. 1) ( )( )( ) abbaba 1622 ≥+++ , 0 ,0 ≥≥ ba ;
2) 8111 ≥⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+
xz
zy
yx
, 0 ,0 ,0 >>> zyx ;
3)
333
22⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +
≥+ baba
, 0≥+ ba ;
4) ,bcacabcba ++≥++ 0 ,0 ,0 ≥≥≥ cba .
5) 1,010099
87
65
43
21
<⋅⋅⋅ L ; 6) 125,06463
87
65
43
21
<⋅⋅⋅ L .
lppsejobuUb! tjcsuzff! ebTusjyfU! Tfnefhj! vupmpcjt! bo!
vupmpcbUb!tjtufnjt!bnpobytoUb!tjnsbwmf!)$$9/83.9/97*;!
8.72. 1) 0≥x ; 2) 0≤y ; 3) 4≥x ;
4) 5,3≤y ; 5) 51 << x ; 6) 05 ≤≤− x ;
7) 42 <≤− y ; 8) 50 << y .
8.73. 1) xy ≤ ; 2) xy −≥ ;
3) 32 −≤ xy ; 4) 2−−> xy .
8.74. 1) 1>+ yx ; 2) 1≤− yx ;
2) 013 >−− yx ; 3) 035 ≤−+ yx .
8.75. 1) 2xy ≥ ; 2) 22xy −≤ ;
3) 42 −> xy ; 4) 23 xy −≤ .
8.76. 1) 342 +−≥ xxy ; 2) 252 2 +−≤ xxy ;
3) 522 +−≥ xxy ; 4) 542 −−−≤ xxy .
8.77. 1) x
y 1≤ ; 2)
xy 2
−≥ ;
247
3) 3xy ≥ ; 4) xy ≤ ;
5) 0≥xy ; 6) 2−≤xy ;
7) 422 ≤+ yx ; 8) 922 ≥+ yx .
8.78. 1) ⎩⎨⎧
≤≥
00
yx
2) ⎩⎨⎧
≤≤
00
yx
3) ⎩⎨⎧
−<>
12
yx
4) ⎩⎨⎧
≥−≤
.03
yx
8.79. 1) ⎩⎨⎧
≤−≥4y
xy 2)
⎩⎨⎧
−≥≤
xyxy
3) ⎩⎨⎧
−≤+≤
xyxy1
1 4)
⎩⎨⎧
+≤−≥
15,02xy
xy
8.80. 1) ⎩⎨⎧
≤≤≤≤−30
21y
x 2)
⎩⎨⎧
−≤≤−≤≤
3541
yx
3) ⎩⎨⎧
+≤−≥
6262
xyxy
4) ⎩⎨⎧
≤−+≤−−
062063
xyxy
8.81. 1) ⎩⎨⎧
≤≥
42 2
yxy
2) ⎩⎨⎧
<<≤
103 2
xxy
3)
⎪⎩
⎪⎨⎧
≥
≥
3
2
xx
y 4)
⎪⎩
⎪⎨⎧
≥
−≤
2
1
yx
y
8.82. 1) ⎩⎨⎧
−≤+−≥
3342
xyxxy
2) ⎩⎨⎧
−≥−+−≤
xyxxy
31652
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
−≤
≥2
2
9 xy
xy 4)
⎪⎩
⎪⎨⎧
−+−≤
+−≥
6534
2
2
xxy
xxy
8.83. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
−≤
≥
xyx
y
3
2 2)
⎪⎩
⎪⎨⎧
−≥
−≤
5
3
xyx
y
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
≤
≥
xy
xy 3
4) ⎩⎨⎧
≥≤
xyxy 3
248
8.84. 1) ⎪⎩
⎪⎨
⎧
<<>
42
yxy
xy 2)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
−≥≤+>−
153
yyxyx
3)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
>−>+<−
0442
xxyxy
4)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
≥+−≤
≤
02
yxyxy
8.85. 1) ⎩⎨⎧
+<<
32
xyxy
2) ⎩⎨⎧
+>>+
201
xyxy
3) ⎩⎨⎧
≥+≤+
0922
yxyx
4) ⎩⎨⎧
≤−−≥+
02422
yxyx
5) ⎪⎩
⎪⎨⎧
≥
≤+2
22 9
xy
yx 6)
⎪⎩
⎪⎨⎧
−≤
≥+
.
12
22
xy
yx
8.86. sakoordinato sibrtyeze daStrixeT miTiTebuli sim-
ravle, Tu:
1) ,1|);( +≤= xyyxA ,3|);( xyyxB −≥= =− BA ?
2) ,2|);( ≥+= yxyxA ,2|);( ≥−= yxyxB =− AB ?
3) ,|);( 2xyyxA ≥= ,2|);( +>= xyyxB =− BA ?
4) ,|);( xyyxA ≥= ,1|);(⎭⎬⎫
⎩⎨⎧ ≥=
xyyxB =− AB ?
5) ,2|);( <+= yxyxA ,2|);( −>= xyyxB
,1|);( ≥= xyxC =CBA I)\( ?
6) ,12|);( −>= xyyxA ,3|);( xyyxB −>=
,1|);( −<= xyxC =CBA \)( I ?
7) ,|);( 2xyyxA ≥= ,|);( xyyxB <=
,1|);( >= xyxC =)(\ CBA I ?
8) ,|);( xyyxA ≤= ,21|);( xyyxB −≥=
,2|);( ≤= xyxC CBA \)( I .
249
$9. npevmjt!Tfndwfmj!hboupmfcfcj!eb!vupmpcfcj!
bnpytfojU!hboupmfcb!)$$:/2.:/27*;!
9.1. 1) 5,01 =− x ; 2) 5,23 =− x ; 3) 21 =−x ; 4) 22 =+x .
9.2. 1) 321 −=− xx ; 2) xx 312 −=+ ;
3) 315 +=− xx ; 4) 3416 +=+ xx .
9.3. 1) 45 +=− xx ; 2) 4331 −=− xx ;
3) xx 2553 −=− ; 4) xx 3432 −=− .
9.4. 1) 3323 =−−− xx ; 2) 13425 =−−− xx ;
3) 4634 =+−− xx ; 4) 6347 =−+− xx .
9.5. 1) xxx 32325 −=++− ; 2) 7352 +=−− xxx ;
3) xxx =++− 3222 ; 4) xxx 21312 =−−− .
9.6. 1) 231 +=+−− xxx ; 2) 1104 −=−+− xxx ;
3) 13123 −=+−− xxx ; 4) 122 +=−+++ xxxx .
9.7. 1) 312 =−x ; 2) 452 =−x ;
3) 2542 =++ xx ; 4) 1752 =+− xx .
9.8. 1) 0234 22 =+−+− xxx ; 2) 034293 22 =−−+− xxx ;
3) 0265 22 =−−+++ xxxx ;
4) 0343862 22 =−+++− xxxx .
9.9. 1) 2082 =− xx ; 2) 0823 2 =−+ xx ;
3) 0572 2 =+− xx ; 4) 034 2 =−− xx .
9.10. 1) 05262 =++− xx ; 2) 05422 =++− xx ;
3) 0252 2 =−− xx ; 4) 0713 2 =−+− xx .
9.11. 1) 012242 =+−−− xxx ; 2) 0123462 =−+−+ xxx ;
3) 41272 −=+− xxx ; 4) 3522 −=−− xxx .
9.12. 1) ( ) 252 −=−− xxx ; 2) ( ) 0226 =−+−− xxx ;
3) ( ) 0965 22 =−+− xxx ; 4) ( ) 2282 −=−− xxx .
250
9.13. 1) 122 +=− xxx ; 2) 22 23 xxx −=− ;
3) 22 23 xxx −=+ ; 4)
22 486 xxxx −=+− .
9.14. 1) 01
81 =−
−−x
x ; 2) 121
8+=
−+x
x;
3) 535
4−=
−−x
x; 4) 4
647
+=−+
xx
.
9.15. 1) 22 321 xxxx +−=−− ; 2) 594 22 =−−− xx ;
3) xxxxx −=−−+ 22 22 ;
4) 34153415 +−=−− xxxx .
9.16. 1) 121
4−=
−+x
x; 2) 3
352
−=−−
xx
;
3) 213
3+=
−+x
x; 4) 2
317
+=−−
xx
.
bnpytfojU!tjtufnb!)$$:/28.:/2:*;!
9.17. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−
=+
1243
yxyx
2) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−
=−
3213
yxyx
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−
=+
3252
yxyx
4) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−
=−
54532
yxyx
9.18. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−
=+
1232
yxyx
2) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−+−
=+
22232yx
yx
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−+−
=+
22373yx
yx 4)
⎪⎩
⎪⎨⎧
−−=
=−+−
13
1521
xy
yx
9.19. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=+
=+
532
2
yx
yx 2)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=+
=−
115
423
yx
yx
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−+−
=−−−
4231
1212
yx
yx 4)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=−−+
=−++
3112
5131
yx
yx
bnpytfojU!vupmpcb!)$$:/31.:/3:*;!
251
9.20. 1) 32 ≤−x ; 2) 101 >− x ; 3) 34 ≤+x ; 4) 143 ≥+x .
9.21. 1) 534 −≥− xx ; 2) 2323 +<− xx ;
3) 245 +>− xx ; 4) 5223 +<− xx .
9.22. 1) 232 −>+ xx ; 2) 02314 <+−+ xx ;
3) 1572 <+−− xx ; 4) 3121 >++− xx .
9.23. 1) 362 <−x ; 2) 792 ≤−x ;
3) 652 <− xx ; 4) 1552 <+− xx .
9.24. 1) 342 >−x ; 2) 222 >−x ;
3) 6242 >−− xx ; 4) 322 >− xx .
9.25. 1) 1213<
+−
xx
; 2) 3313<
−+
xx
;
3) 2522
<++
xxx
; 4) 1113
2
2<
+++−
xxxx
.
9.26. 1) 213
1>
+−x
x; 2) 1
43
2 ≥−+
xx
;
3) 2412<
+−
xx
; 4) 14545
2
2≥
+++−
xxxx
.
9.27. 1) 4
14
34+
<−+
xx
; 2) 2
16
52+
<−+
xx
;
3) 3
110
33−
<−−
xx
; 4) 3
13
23+
<−+
xx
.
9.28. 1) 512
8−≥
−−x
x; 2) 1
233
+≥−−
xx
;
3) 132
4−≥
−+x
x; 4) 1
214
+≥−−
xx
.
9.29. 1) 52152
6−−>
−−−x
x; 2) 11
1112
−−>+−−
xx
;
3) 31431
5−+>
−−+x
x; 4) 42
2428
−−>−−−
xx
.
252
%21/!bmhfcsvmj!bnpdbofcj!!
I. bnpdbofcjt!bnpytob!xsgjwj!hboupmfcfcjt!hbnpzfofcjU
10.1. sam klasSi sul 119 moswavlea. pirvel klasSi
moswavleTa ricxvi 4-iT metia, vidre meore klasSi da 3-iT
naklebia, vidre mesame klasSi. ramdeni moswavle yofila
TiToeul klasSi?
10.2. traqtoristTa samma brigadam erTad 720 heqtari
moxna. pirvelma brigadam 60 heqtariT meti moxna, vidre
meorem, da 60 heqtariT naklebi, vidre mesame brigadam.
ramdeni heqtari moxna TiToeulma brigadam?
10.3. moswavleebis 3 jgufma skolis nakveTze dargo 65
xe. meore jgufma dargo 10 xiT meti, vidre mesamem da 2-
jer meti, vidre pirvelma jgufma. ramdeni xe dargo
TiToeulma jgufma?
10.4. skolis nakveTidan Seagroves 1800 kg bostneuli;
kartofili iyo Segrovili 5-jer meti, vidre Warxali,
xolo kombosto 120 kg-iT meti, vidre Warxali. TiToeuli
kulturis ramdeni kilogrami bostneuli iyo Segrovili?
10.5. sami momdevno mTeli ricxvis jamia 180. ipoveT es
ricxvebi.
10.6. ori momdevno mTeli ricxvis namravli 38-iT
naklebia Semdegi ori momdevno mTeli ricxvis namravlze.
ipoveT am ricxvebs Soris umciresi.
10.7. oTx momdevno mTel ricxvebs Soris umciresi
ricxvi warmoadgens udidesi ricxvis 32 nawils. ipoveT es
ricxvebi.
10.8. oTx momdevno mTel ricxvebs Soris umciresi
ricxvi warmoadgens udidesi ricxvis 80%-s. ipoveT am
ricxvebs Soris umciresi.
10.9. marTkuTxedis sigrZe orjer metia mis siganeze.
marTkuTxedis perimetri udris 144 sm-s. ipoveT
marTkuTxedis sigrZe da sigane.
10.10. Tu marTkuTxedis sigrZes SevamcirebT 4sm-iT,
xolo mis siganes gavadidebT 7 sm-iT, maSin miviRebT
kvadrats, romlis farTobi 100 kv. sm-iT meti iqneba
marTkuTxedis farTobze. ipoveT kvadratis gverdi.
253
10.11. marTkuTxedis sigrZe orjer metia mis siganeze. Tu
marTkuTxedis TiToeul gverds gavadidebT 1 metriT, maSin
misi farTobi gadiddeba 16 kv. metriT. ipoveT
marTkuTxedis gverdebi.
10.12. marTkuTxedis sigrZe 3-jer metia mis siganeze. Tu
marTkuTxedis siganes gavadidebT 4 m-iT, xolo mis sigrZes
SevamcirebT 5 m-iT, maSin marTkuTxedis farTobi 15 kv. m-iT
gadiddeba. ipoveT marTkuTxedis gverdebi.
10.13. erT avzSi orjer meti benzinia, vidre meoreSi. Tu
pirveli avzidan meoreSi gadavasxamT 25 l benzins, maSin
orive avzSi benzinis raodenoba gaTanabrdeba. ramdeni
litri benzini iyo TiToeul avzSi Tavdapirvelad?
10.14. erT sawyobSi orjer meti xorbali iyo, vidre
meoreSi. pirveli sawyobidan gaitanes 750 t xorbali,
meore sawyobSi ki miitanes 350 t; amis Semdeg orive
sawyobSi xorblis raodenoba gaTanabrda. ramdeni tona
xorbali iyo Tavdapirvelad TiToeul sawyobSi?
10.15. erT tomaraSi 60 kg Saqari iyo, meoreSi ki 80 kg.
imis Semdeg rac meore tomridan amiRes 3-jer meti Saqari,
vidre pirvelidan, pirvelSi darCa 2-jer meti Saqari,
vidre meore tomaraSi. ramdeni kilogrami Saqari amoiRes
TiToeuli tomridan?
10.16. pirvel ormoSi Caawyves 55 t silosi, meoreSi
ki_63 t. imis Semdeg, rac meore ormodan waiRes orjer
meti silosi, vidre pirveli ormodan, masSi darCa 5 t-iT
naklebi, vidre pirvel ormoSi. ramdeni tona silosi
wauRiaT TiToeuli ormodan?
10.17. erT auzSi 200 m3 wyalia, xolo meoreSi_112 m
3.
aReben onkanebs, romelTa saSualebiT ivseba auzebi.
ramdeni saaTis Semdeg iqneba orive auzSi erTnairi
raodenobis wyali, Tu meore auzSi yovel saaTSi isxmeba
22 m3-iT meti wyali, vidre pirvel auzSi?
10.18. erT auzSi 160 m3 wyalia, xolo meoreSi_117 m
3,
aReben onkanebs, romelTa saSualebiT ivseba auzebi.
ramdeni saaTis Semdeg iqneba meore auzSi 13 m3-iT meti
wyali, vidre pirvelSi, Tu meore auzSi yovel saaTSi
isxmeba 14 m3-iT meti wyali, vidre pirvel auzSi?
10.19. or fardulSi awyvia Tiva. pirvel fardulSi 3-
jer meti Tivaa, vidre meoreSi. imis Semdeg, rac pirveli
fardulidan meoreSi gadaitanes 20 t Tiva, aRmoCnda, rom
254
meore fardulSi Tivis raodenoba udrida im Tivis
raodenobis 75-s, rac darCa pirvel fardulSi. ramdeni
tona Tiva yofila Tavdapirvelad TiToeul fardulSi?
10.20. fermers bostneulis dasargavad aqvs ori
mosazRvre nakveTi: pirveli nakveTis farTobi 4-jer metia
meoris farTobze. Tu pirveli nakveTidan CamovWriT 10
heqtars da SevuerTebT meore nakveTs, maSin meore nakveTi
Seadgens pirveli nakveTis darCenili nawilis 32-s. ipoveT
TiToeuli nakveTis farTobi.
10.21. erT sawyobSi 185 t naxSiria, meoreSi 237 t.
pirveli sawyobidan yoveldRe gahqondaT 15 t naxSiri,
meoredan ki 18 tona. ramdeni dRis Semdeg iqneba meore
sawyobSi 211 -jer meti naxSiri, vidre pirvelSi?
10.22. erT bostneulsacavSi 21 t kartofilia, meoreSi ki
18 t. pirvel bostneulsacavSi yoveldRiurad mihqondaT 9
t kartofili, meoreSi ki 12t. ramdeni dRis Semdeg iqneba
pirvel bostneulsacavSi 1,2-jer naklebi kartofili,
vidre meoreSi?
10.23. erT sawyobSi 200 tona naxSiria, meoreSi ki 60
tona. yoveldRiurad TiToeul sawyobSi SeaqvT 20 tona
naxSiri. ramdeni dRis Semdeg iqneba pirvel sawyobSi 2-jer
meti naxSiri, vidre meoreSi?
10.24. erT sawyobSi 120 t xorbalia, meoreSi ki 150 t.
pirveli sawyobidan yoveldRiurad gahqondaT 8 t
xorbali, meoredan ki 12 t. ramdeni dRis Semdeg iqneba
meore sawyobSi xorblis raodenoba pirvelSi darCenili
xorblis 43 nawili.
10.25. simindiT daTesili ori nakveTis saerTo farTobi
udris 120 heqtars. pirveli nakveTis TiToeuli heqtaridan
aiRes 3 t simindi, meore nakveTidan ki 2 t. ipoveT
TiToeuli nakveTis farTobi, Tu pirveli nakveTidan aiRes
100 toniT meti simindi, vidre meoredan.
10.26. vagoni datvirTulia 300 cali muxis da fiWvis
moriT. cnobilia, rom muxis yvela mori 1 toniT naklebs
iwonis, vidre fiWvis yvela mori. ipoveT ramdeni iyo cal-
255
calke muxisa da fiWvis mori, Tu muxis TiToeuli mori 46
kg-s iwonis, fiWvis TiToeuli mori ki 28 kg-s.
10.27. erTi skolis moswavleebma Seagroves 200 lari da
iyides Teatrisa da kinos 55 bileTi. ramdeni bileTi
uyidiaT cal-calke Teatrisa da kinosi, Tu Teatris erTi
bileTi Rirda 5 lari, xolo kinos erTi bileTi_2 lari?
10.28. 21 larad da 30 TeTrad nayidia ori xarisxis 70
fanqari. pirveli xarisxis erTi fanqari Rirda 35 TeTri,
xolo meore xarisxisa 25 TeTri. TiToeuli xarisxis
ramdeni fanqari iyo nayidi?
10.29. sami yanis saerTo farTobia 16 heqtari. mesame yanis
farTobi udris pirveli ori yanis farTobTa jams. ipoveT
TiToeuli yanis farTobi, Tu meore yanis farTobi ise
Seefardeba pirveli yanis farTobs, rogorc 1:3.
10.30. traqtoristma moxna miwis sami nakveTi. pirveli
nakveTis farTobi mTeli moxnuli farTobis 5
2 nawilia,
xolo meore nakveTis farTobi ise Seefardeba mesame
nakveTis farTobs rogorc 311:
211 . ramdeni heqtari iyo
samive nakveTSi, Tu mesame nakveTSi 16 heqtariT naklebi
iyo, vidre pirvelSi?
10.31. faifuris dasamzadeblad iyeneben Tixas, TabaSirsa
da silas, romelTa masebic proporciulia 25, 1 da 2
ricxvebisa. ramdeni Tixa, TabaSiri da silaa saWiro 350 kg
narevis dasamzadeblad?
10.32. miwis sami nakveTis farTobi ise Seefardeba
erTmaneTs, rogorc 831:
651:
432 . cnobilia, rom pirveli
nakveTidan 72 centneri marcvliT ufro metia aRebuli,
vidre meore nakveTidan. ipoveT samive nakveTis farTobi,
Tu saSualo mosavlianoba Seadgens 18 centners 1 ha
farTobze.
10.33. ori ricxvis jamia 45. erTi ricxvis meSvidedi
udris meore ricxvis merveds. ipoveT am ricxvebis
namravli.
10.34. ori ricxvis sxvaobaa 27. pirveli ricxvis mervedi
udris meore ricxvis mexuTeds. ipoveT es ricxvebi.
10.35. ori ricxvi ise Seefardeba erTmaneTs, rogorc 3:2.
Tu maT Soris umciress gavyofT 4-ze, udidess ki gavyofT
256
9-ze, maSin pirveli ganayofi 4-iT meti iqneba meore
ganayofze. ipoveT es ricxvebi.
10.36. erTi ricxvi 12-iT metia meoreze. Tu umcires
ricxvs gavyofT 7-ze, udidess ki gavyofT 5-ze, maSin
pirveli ganayofi 4-iT naklebi iqneba meore ganayofze.
ipoveT es ricxvebi.
10.37. wiladis mniSvneli 4-iT metia mis mricxvelze. Tu
am wiladis mricxvelsa da mniSvnels erTiT gavadidebT,
maSin wiladi gautoldeba 21-s. ipoveT wiladi.
10.38. wiladis mricxveli 2-iT naklebia mniSvnelze. Tu
wiladis mricxvels SevamcirebT 3-jer, xolo mniSvnels
mivumatebT 3-s, maSin miviRebT 81-s. ipoveT wiladi.
10.39. wiladis mniSvneli 4-iT metia mis mricxvelze. Tu
am wiladis mricxvels mivumatebT 11-s, mniSvnels ki
gamovaklebT 1-s, maSin miviRebT mocemuli wiladis
Sebrunebul wilads. ipoveT wiladi.
10.40. wiladis mniSvneli 5-iT metia mis mricxvelze. Tu
am wiladis mricxvels mivumatebT 14-s, mniSvnels ki
gamovaklebT 1-s, maSin miviRebT mocemuli wiladis
Sebrunebul wilads. ipoveT wiladi.
10.41. gegmiT traqtoristTa brigadas unda daexna yamiri
miwa 14 dReSi. brigada xnavda yoveldRiurad 5 heqtariT
mets, vidre gegmiT iyo gaTvaliswinebuli, amitom moxvna
daamTavra 12 dReSi. ramdeni heqtari yamiri iyo daxnuli
da ramden heqtars xnavda brigada yoveldRiurad?
10.42. dadgenil vadaSi rom gegma Seesrulebina,
brigadas yoveldRiurad unda daemzadebia 48 detali. is
yoveldRiurad amzadebda 56 detals, amitom Seasrula
gegma vadaze 2 dRiT adre. ramdeni detali daamzada
brigadam da ra vadaSi?
10.43. meTevzeTa brigadas yoveldRiurad unda daeWira 6
t Tevzi. is yoveldRiurad iWerda 500kg-s gegmis zeviT,
amitom ara marto Seasrula gegma vadamde 3 dRiT adre,
aramed gegmis zeviT daiWira 12 t Tevzi. ramdeni tona
Tevzi unda daeWira brigadas gegmiT?
10.44. Tu qarxana davalebis Sesasruleblad yoveldRe
gamouSvebs 20 traqtors, maSin daniSnuli vadisaTvis igi
gamouSvebs SekveTilze 100 traqtoriT naklebs. Tu qarxana
yoveldRiurad gamouSvebs 23 traqtors, maSin daniSnuli
257
vadisaTvis igi gamouSvebs 20 traqtoriT imaze mets, vidre
SekveTili iyo. ra vada iyo daniSnuli SekveTis
Sesasruleblad?
10.45. meanabrem bankidan gamoitana mTeli Tanxis 61
nawili, ris Semdeg bankSi darCa 800 lari. ramdeni lari
iyo Setanili bankSi?
10.46. qsovilis fasma daiklo 161
nawiliT, ris Semdeg
qsovilis fasi 45 lari gaxda. ramdeni lari Rirda
qsovili Tavdapirvelad?
10.47. moswavlem meore dRes waikiTxa pirvel dRes
wakiTxuli wignis gverdebis raodenobis 111 nawili.
ramdeni gverdi waukiTxavs moswavles pirvel dRes, Tu
orive dRes wakiTxuli aqvs 180 gverdi?
10.48. fermerma meore dRes moxna ra pirvel dRes
moxnuli farTobis 81 nawili, orive dRes moxnuli
farTobi gaxda 99 heqtari. ramdeni heqtari mouxnavs
fermers pirvel dRes?
10.49. Wvavis puris gamocxobisas vRebulobT namats, rac
Seadgens aRebuli fqvilis 0,3-s. ramdeni fqvili unda
aviRoT, rom 26 kg gamomcxvari Wvavis puri miviRoT?
10.50. vaSli gaSrobis dros kargavs Tavisi wonis 84%-s.
ramdeni kg vaSli unda aviRoT, rom miviRoT 16 kg Ciri?
10.51. moxalvis dros yava kargavs Tavisi wonis 12%-s.
ramdeni kilogrami nedli yava unda aviRoT, rom miviRoT
4,4 kg moxaluli?
10.52. magida skamiT Rirs 240 lari. skamis Rirebuleba
Seadgens magidis Rirebulebis 20%-s. ipoveT magidis
Rirebuleba.
10.53. qsovilis fasma daiklo 30%-iT, ris Semdeg
qsovilis fasi gaxda 42 lari. ramdeni lari Rirda
qsovili Tavdapirvelad?
10.54. ramdeni lari Seitana meanabrem bankSi erTi wlis
win, Tu mas bankSi axla aqvs 327 lari da wliuri
danaricxi Seadgens 9%-s.
258
10.55. meanabrem bankSi Seitana 800 lari. ramdeni lari
eqneba mas sami wlis Semdeg, Tu wliuri danaricxia
rTuli 5%?
10.56. qalaqis mosaxleoba wlis bolos udrida 78000
kacs. vipovoT qalaqis mosaxleobis ricxvi wlis dasawyi-
sisaTvis, Tu mosaxleobis namati am xnis ganmavlobaSi Seadgenda 4%-s.
10.57. qalaqSi amJamad 48400 mcxovrebia. cnobilia, rom am
qalaqis mosaxleoba yovelwliurad izrdeba 10%-iT.
ramdeni mcxovrebi yofila am qalaqSi ori wlis winaT?
10.58. meanabres bankSi axla aqvs 5618 lari. ramdeni
lari Seitana man bankSi ori wlis win, Tu wliuri
danaricxia rTuli 6%?
10.59. meanabrem or sxvadasxva bankSi Seitana 5000 lari
da 4500 lari. pirvel bankSi Setanili Tanxis ramdeni
procenti unda gadaitanos man pirveli bankidan meore
bankSi, rom orive bankSi Tanxebis raodenobebi gaTanabrdes?
10.60. or bidonSi aris 70 litri rZe. Tu pirveli
bidonidan meoreSi gadavasxamT im rZis 12,5%-s, romelic
pirvel bidonSia, maSin orive bidonSi aRmoCndeba rZis
erTi da igive raodenoba. ramdeni litri rZea pirvel
bidonSi?
10.61. muSis xelfasma jer daiklo 20%-iT, Semdeg ki
moimata 50%-iT. ramdeni procentiT gaizarda muSis
xelfasi TavdapirvelTan SedarebiT?
10.62. qsovilis fasma jer daiklo 20%-iT, Semdeg ki isev
daiklo 25%-iT. Tavdapirveli fasis ramden procents
Seadgens qsovilis fasi axla?
10.63. qsovilis fasma jer 40%-iT daiklo, xolo Semdeg
pirvelad daklebuli Tanxis 25%-iT gaiafda, ris Semdegac
qsovilis fasi 60 lari gaxda. ra Rirda qsovili
Tavdapirvelad?
10.64. meanabrem bankidan pirvel dRes gamoitana mTeli
Tanxis 80%, meore dRes ki pirvel dRes gamotanili Tanxis
20%. amis Semdeg bankSi darCa 16 lari. ramdeni lari iyo
Setanili bankSi Tavdapirvelad?
10.65. pirveli mgzavrobisas avtomobilma daxarja im
benzinis 0,375 nawili, rac iyo avzSi da kidev 5 litri.
meore mgzavrobisas ki darCenili benzinis 80% da
ukanaskneli 4 litri. ramdeni litri benzini yofila
avzSi Tavdapirvelad?
259
10.66. meanabrem bankidan pirvel dRes gamoitana mTeli
Tanxis 32 nawili. meore dRes ki darCenili Tanxis 87% da
ukanaskneli 26 lari. ramdeni lari iyo Setanili bankSi
Tavdapirvelad?
10.67. fermerma pirvel dRes aiRo mosavali farTobis
125
nawilze da kidev 3 heqtarze. meore dRes ki darCenili
farTobis 75%-ze da ukanasknel 8 heqtarze. ramden
heqtarze aiRo mosavali fermerma?
10.68. meanabrem bankidan Tavdapirvelad gamoitana Tavisi
Tanxis 41 nawili, Semdeg ki darCenili Tanxis
94 da kidev
64 lari. amis Semdeg mas bankSi darCa mTeli Tavisi
anabris 203
nawili. ramdeni lari iyo Setanili bankSi?
10.69. mTibavTa brigadam pirvel dRes gaTiba mindvris
naxevari da kidev 2 heqtari, meore dRes ki mindvris
darCenili nawilis 25% da ukanaskneli 6 heqtari. ipoveT
mindvris farTobi.
10.70. biblioTekis ucxo enaTa ganyofilebaSi aris
wignebi inglisur, frangul da germanul enebze.
inglisuri wignebi Seadgens wignebis mTeli raodenobis
36%-s, franguli_inglisuri wignebis 75%-s, danarCeni 185
wigni germanulia. ramdeni wignia biblioTekaSi ucxo
enaze?
10.71. avzidan gamouSves masSi arsebuli wylis 52
nawili, Semdeg isev gamouSves darCenili wylis 41 nawili.
ramdeni litri wyali iyo avzSi, Tu amis Semdeg masSi
darCa 450 litri wyali?
10.72. avzSi yovel wuTSi Cadis 180 l wyali. pirvelad
aavses avzis 187
nawili. darCenili nawilis asavsebad
dasWirdaT 200 l-iT meti wyali, vidre pirvelad. ra
droSi aivso avzi?
10.73. or qalaqs Soris manZili turistma gaiara 3
dReSi. pirvel dRes man gaiara mTeli manZilis 51 nawili
260
da kidev 60 km, meore dRes mTeli manZilis 41 da kidev 20
km, xolo mesame dRes mTeli manZilis 8023
da darCenili 25
km. ipoveT manZili qalaqebs Soris.
10.74. erT cvlaSi orma muSam erTad 72 detali
daamzada. mas Semdeg, rac pirvelma muSam Sromis
nayofiereba 15%-iT gaadida, xolo meorem 25%-iT, isini
erT cvlaSi erTad 86 detals amzadebdnen. ramden detals
amzadebda pirveli muSa erT cvlaSi Sromis nayofierebis
gazrdis Semdeg?
10.75. or qarxanas gegmiT TveSi unda gamoeSva 360 Carxi.
pirvelma qarxanam gegma Seasrula 112%-iT, meorem ki 110%-
iT; amitom orive qarxanam TveSi gamouSva 400 Carxi.
ramdeni Carxi gamouSvia gegmis gadametebiT TiToeul
qarxanas?
10.76. fermeri ori nakveTidan 500 tona xorbals
Rebulobda. agroteqnikuri RonisZiebebis gatarebis Semdeg
mosavali pirvel nakveTze gadidda 30%-iT, xolo meoreze
20%-iT, amitom fermerma am nakveTebidan aiRo 630 t
xorbali. ramdeni xorbali aiRo fermerma TiToeuli
nakveTidan agroteqnikis gamoyenebis Semdeg?
10.77. ori velosipedisti erTdroulad gamodis A da B
adgilebidan erTmaneTis Sesaxvedrad da ori saaTis
Semdeg xvdebian erTmaneTs. ipoveT TiToeuli maTganis
moZraobis siCqare, Tu viciT, rom pirveli velosipedisti
gadioda saaTSi 3km-iT mets, vidre meore. manZili A -dan
B -mde udris 42 kilometrs.
10.78. ori qalaqidan, romelTa Soris manZili 339 km-ia,
erTdroulad erTmaneTis Sesaxvedrad ori avtomobili
gaemgzavra da 3 saaTis Semdeg Sexvdnen erTmaneTs. vipovoT
meore avtomobilis siCqare, Tu is saaTSi 5 km-iT mets
gadioda, vidre pirveli avtomobili.
10.79. ori punqtidan, romelTa Soris manZili 160 km-ia,
erTdroulad erTmaneTis Sesaxvedrad ori turisti
gamovida da 5 saaTis Semdeg Sexvdnen erTmaneTs. ipoveT
TiToeuli turistis siCqare, Tu maTi Sefardebaa 3:5.
10.80. kuriers A punqtidan B punqtSi unda Caetana
amanaTi. mTeli gza aqeT da iqiT man gaiara 2114 saaTSi;
A -dan B -mde is gadioda saaTSi 30 km-s, ukan
261
mogzaurobisas B -dan A -mde ki 28 km-s. ipoveT manZili A -
dan B -mde.
10.81. A punqtidan B punqtSi kurierma amanaTi Caitana
35 wuTSi. ukan dabrunebisas man gaadida siCqare 0,6 km-iT
saaTSi da mgzavrobas mounda 30 wuTi. ipoveT manZili A
da B punqtebs Soris.
10.82. matarebeli manZils A qalaqidan B qalaqamde
gadis 10 sT 40 wuTSi. matareblis siCqare rom 10 km/sT-iT
naklebi iyos, maSin is B qalaqSi Cava 2sT 8wuTiT gvian.
ipoveT manZili qalaqebs Soris da matareblis siCqare.
10.83. manZils or sadgurs Soris matarebeli gadis 1
saaTSi da 30 wuTSi. Tu misi siCqare gadiddeba 10 km/sT-iT,
maSin imave manZils matarebeli gaivlis 1 sT 20 wuTSi.
ipoveT manZili sadgurebs Soris.
10.84. A qalaqidan B qalaqisken gaemgzavra velosipedi-
sti 15 km/sT siCqariT. 2 saaTis Semdeg mis kvaldakval
gaemgzavra motociklisti, romelic B qalaqSi velosipe-
distTan erTdroulad Cavida. ipoveT motociklistis siC-
qare, Tu manZili A da B qalaqebs Soris aris 180 km.
10.85. navsadgomidan qalaqisken gaemgzavra navi 12 km/sT
siCqariT, xolo 0,5 saaTis Semdeg imave mimarTulebiT
gavida gemi, romlis siCqare iyo 20 km/sT. ra manZilia
navsadgomidan qalaqamde, Tu gemi qalaqSi 1,5 saaTiT adre
Cavida, vidre navi?
10.86. manZili A da B qalaqebs Soris udris 50 km-s. A
qalaqidan B qalaqSi gaemgzavra velosipedisti, xolo 1
sT 30 wuTis Semdeg mis kvaldakval gaemgzavra
motociklisti, romelmac gaaswro velosipedists da
Cavida B qalaqSi masze erTi saaTiT adre. ipoveT
TiToeulis siCqare, Tu viciT, rom motociklistis siCqare
velosipedistis siCqareze 2,5-jer metia.
10.87. manZili A da B qalaqebs Soris 350 km-ia. A qa-
laqidan B qalaqisaken gaemgzavra turisti, xolo 3 saaT-
is Semdeg mis kvaldakval gaemgzavra meore turisti, rome-
lic B qalaqSi Cavida 1 saaTiT gvian, vidre pirveli. ipo-
veT TiToeuli turistis siCqare, Tu maTi Sefardebaa 5:7.
10.88. A punqtidan B punqtSi, romelTa Soris manZili
160 kilometria, gaemgzavra avtobusi; ori saaTis Semdeg
mis kvaldakval gavida msubuqi avtomobili, romlis
siCqare ise Seefardeboda avtobusis siCqares, rogorc 3:1.
ipoveT avtobusisa da avtomobilis siCqare, Tu
262
avtomobili B punqtSi 40 wuTiT adre Cavida, vidre
avtobusi.
10.89. ori matarebeli gavida erTi da imave qalaqidan
erTimeoris miyolebiT; pirveli matarebeli saaTSi gadis
36 kilometrs, xolo meore_48 km-s. ramdeni saaTis Semdeg
daeweva meore matarebeli pirvels, Tu viciT, rom pirveli
matarebeli gasuli iyo 2 saaTiT adre meoreze?
10.90. gza A qalaqidan B qalaqamde zRviT 16
kilometriT naklebia, vidre SaragziT. gemi manZils A -dan
B -mde gadis 4 saaTSi, avtomobili ki 2 saaTSi. ipoveT
gemis siCqare, Tu is 44 km/sT-iT naklebia avtomobilis
siCqareze.
10.91. manZils A qalaqidan B qalaqamde ganrigiT
avtobusi gadis saSualo siCqariT 40 km/sT. erTxel
gzatkecilis SekeTebis gamo avtobusma gaiara gzis
pirveli naxevari 20 wT-is dagvianebiT. rom misuliyo B -Si
ganrigiT, avtobusma gzis darCenili nawili gaiara 45
km/sT siCqariT. ipoveT manZili A -dan B -mde.
10.92. ori aerodromidan, romelTa Soris manZili 950 km-
ia, erTdroulad erTmaneTis Sesaxvedrad vertmfreni da
TviTmfrinavi gamovida. naxevari saaTis Semdeg manZili maT
Soris udrida 150 km-s. ipoveT TiToeulis siCqare, Tu
TviTmfrinavis siCqare 3-jer metia vertmfrenis siCqareze.
10.93. dilis 8 saaTze soflidan qalaqSi gaemgzavra
velosipedisti. qalaqSi man dahyo 414 saaTi, gaemgzavra
ukan da dRis 3 saaTze sofelSi dabrunda. ipoveT manZili
soflidan qalaqamde, Tu qalaqSi velosipedisti midioda
siCqariT 12 km/sT, ukan ki siCqariT 10 km/sT.
10.94. dRis 12 saaTze A navsadgomidan B
navmisadgomisaken gavida katarRa siCqariT 12 km/sT.
daxarja ra SeCerebaze B navmisadgomTan 2,5 saaTi,
katarRa gamoemgzavra ukan siCqariT 15 km/sT da Cavida A
navmisadgomSi imave dRis 19 saaTze. ipoveT manZili A -dan
B -mde.
10.95. A qalaqidan B qalaqisaken 4 sT 30 wuTze gavida
vertmfreni siCqariT 250 km/sT. B qalaqSi 30 wuTiT daeSva
da dabrunda ukan A qalaqSi 11 sT 45 wuTze; ukan
mgzavrobisas gadioda 200 km-s saaTSi. ipoveT manZili A qalaqidan B qalaqamde.
263
10.96. avtomobilma manZili qalaqidan soflamde gaiara
siCqariT 60 km/sT. ukan dabrunebisas manZilis 75% man
gaiara pirvandeli siCqariT, xolo danarCeni gza siCqariT
40 km/sT, amitom ukan mgzavrobisas mas dasWirda 10 wuTiT
meti dro, vidre mgzavrobisas qalaqidan soflamde. ipoveT
manZili qalaqidan soflamde.
10.97. studentTa jgufma moawyo eqskursia. pirveli 30 km
fexiT gaiares, gzis danarCeni nawilis 20% gacures
mdinareze tiviT, xolo Semdeg isev iares fexiT 1,5-jer
met manZilze, vidre mdinareze icures. mTeli gzis
darCenili nawili studentebma 1 saaTsa da 30 wuTSi
gaiares avtomanqaniT, romelic midioda 40 km/sT siCqariT.
ra sigrZisaa mTeli gza?
10.98. mgzavrma, romelic matarebliT midioda siCqariT
40 km/sT, SeniSna, rom Semxvedrma matarebelma mis gverdiT
gavlas moandoma 3 wami. ipoveT Semxvedri matareblis
siCqare, Tu cnobilia, rom misi sigrZe aris 75 m.
10.99. demonstrantTa kolona quCaSi moZraobs siCqariT 3
km/sT. Semxvedrma velosipedistma, romelic midioda
siCqariT 15 km/sT, 2 wuTi daxarja imisaTvis, rom gaevlo
kolonis Tavidan bolomde. ipoveT demonstrantTa
kolonis sigrZe.
10.100. avtomobilSi mjdomma mgzavrma, romelic
moZraobda 80 km/sT siCqariT, SeniSna, rom avtomobilis
mimarTulebiT moZravi matareblis gverdis avlas moandoma
3 wT. ramden kilometrs gadis matarebeli saaTSi, Tu misi
sigrZea 400 m.
10.101. ipoveT matareblis sigrZe da siCqare, Tu is uZrav
damkvirebels gverds uvlis 7 wm-Si, xolo 306 m sigrZis
platformas 25 wm-Si.
10.102. avtomobili manZils or qalaqs Soris gadis 5
saaTSi. Tu is yovel kilometrs gaivlis 73 wT-iT ufro
Cqara, maSin mTeli manZilis gavlas moandomebs 3 saaTs.
ipoveT avtomobilis siCqare.
10.103. matarebeli gamovida A qalaqidan da
gansazRvrul droSi Cavida B qalaqSi. matarebels rom
yoveli kilometri gaevlo 0,3 wT-iT ufro nela, maSin B
qalaqSi Casvlas moandomebda 4 sT-s. ipoveT matareblis
siCqare, Tu manZili A da B qalaqebs Soris 160 km-ia.
264
10.104. Tbomavalma manZili or navmisadgoms Soris
gaiara mdinaris dinebis mimarTulebiT 4 saaTSi, xolo
mdinaris dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT_5 saaTSi.
ipoveT manZili navmisadgomebs Soris, Tu mdinaris dinebis
siCqarea 2 km/sT.
10.105. TviTmfrinavma manZili or qalaqs Soris zurgis
qaris dros 5 sT 30 wuTSi gaiara, xolo pirqaris dros_6
saaTSi. ipoveT manZili qalaqebs Soris da TviTmfrinavis
sakuTari siCqare, Tu qaris siCqare iyo 10 km/sT.
10.106. katerma mdinaris dinebis mimarTulebiT 5 saaTSi
imdeni kilometri gacura, ramdenic 6 sT 15 wT-Si mdinaris
dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT. ipoveT kateris
siCqare mdgar wyalSi, Tu mdinaris dinebis siCqarea 2,4
km/sT.
10.107. menave dinebis mimarulebiT 3 saaTSi imden
kilometrs micuravda, ramdensac 3 sT 40 wT-Si dinebis
sawinaaRmdegod. ipoveT dinebis siCqare, Tu navis siCqare
mdgar wyalSi 5 km/sT-ia.
10.108. moswavleTa jgufi gaemgzavra navmisadgomidan
naviT mdinaris dinebis mimarTulebiT im pirobiT, rom
ukan dabrunebuliyvnen 4 saaTis Semdeg. mdinaris dinebis
siCqarea 2 km/sT; siCqare, romelsac meniCbeebi aZleven navs,
aris 8 km/sT. ra udidesi manZiliT SeuZliaT moswavleebs
daSordnen navmisadgoms, Tu ukan dabrunebamde isini unda
darCnen napirze 2 saaTi?
10.109. eqskursantebma 3 saaTiT daiqiraves navi da
gaemgzavrnen mdinaris dinebis mimarTulebiT. ramdeni
kilometriT SeuZliaT maT daSordnen navsadgurs, rom 3
saaTis Semdeg moaswron ukan dabruneba, Tu cnobilia, rom
navis siCqare mdgar wyalSi aris 7,5 km saaTSi, xolo
mdinaris dinebis siCqarea 2,5 km saaTSi?
10.110. ramdeni saaTis ganmavlobaSi SeiZleba icuro
mdinaris dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT naviT,
romlis siCqare mdgar wyalSi udris 7 km/sT-s, rom
moaswro gasvlis adgilas dabruneba 7 saaTis Semdeg, Tu
mdinaris dinebis siCqarea 3 km/sT?
10.111. turisti A qalaqidan B qalaqSi unda Cavides
daniSnul vadaze. Tu is saaTSi gaivlis 35 km-s, maSin
daigvianebs 2 saaTiT; Tuki saaTSi gaivlis 50 km-s, maSin is
Cava vadaze 1 saaTiT adre. gaigeT manZili A da B
265
qalaqebs Soris da dro, romelic unda moendomebina
turists A qalaqidan B qalaqSi Casasvlelad.
10.112. saqonlis gasagzavnad Camoyenebuli iyo ramdenime
vagoni. Tu vagonSi CatvirTaven 15,5 t-s, maSin 4 t saqoneli
CautvirTavi darCeba; Tu vagonSi CatvirTaven 16,5 t-s, maSin
vagonebis mTlianad datvirTvisaTvis daakldeba 8 t
saqoneli. ramdeni vagoni iyo Camoyenebuli da ramdeni
tona saqoneli iyo?
10.113. ramdenime kaci eqskursiaze gaemgzavra. Tu
TiToeuli xarjebisaTvis Seitans 12 lars da 50 TeTrs,
maSin xarjebis dasafaravad daakldebaT 100 lari. Tu ki
TiToeuli Seitans 16 lars, maSin zedmeti gadarCebaT 12
lari. ramdeni kaci Rebulobs monawileobas eqskursiaSi?
10.114. skolis darbazSi dadgmulia merxebi; Tu
TiToeul merxze 5 moswavles davsvamT, maSin dagvakldeba
8 merxi; Tu ki TiToeul merxze 6 moswavles davsvamT,
maSin ori merxi darCeba Tavisufali. ramdeni merxi iyo
dadgmuli darbazSi?
10.115. wrewirze, romlis sigrZe 999 m-s udris, ori
sxeuli moZraobs erTi da imave mimarTulebiT da xvdebian
erTmaneTs yoveli 37 wuTis Semdeg. ipoveT TiToeuli
sxeulis siCqare, Tu cnobilia, rom pirvelis siCqare
oTxjer metia meoris siCqareze.
10.116. etlis wina borbalma garkveul manZilze 15
bruniT meti gaakeTa, vidre ukanam. wina borblis wrewiris
sigrZe udris 2,5 metrs, ukanasi ki 4 metrs. ramdeni bruni
gaakeTa TiToeulma borbalma da ra manZili gaiara etlma?
10.117. ori borbali RvediTaa SeerTebuli. pirveli
borblis wrewiris sigrZe udris 60 sm-s, meoresi ki 35 sm-s.
ramden bruns gaakeTebs wuTSi meore borbali, Tu pirveli
wuTSi akeTebs 84 bruns?
10.118. erT brigadas mosavlis aReba SeuZlia 20 saaTSi,
meores ki 30 saaTSi. ramden saaTSi aiRebs mosavals orive
brigada erTad?
10.119. erTi muSa samuSaos asrulebs 14 saaTSi, meore ki
21 saaTSi. ramden saaTSi Seasrulebs am samuSaos 75
nawils orive erTad muSaobiT?
10.120. sxvadasxva simZlavris orma traqtorma erTad
muSaobiT 8 saaTis ganmavlobaSi Seasrula samuSao. ramden
saaTSi Seasrulebs am samuSaos marto pirveli traqtori,
266
Tu igive samuSaos marto meore traqtori asrulebs 12
saaTSi?
10.121. avzSi mierTebulia onkani da mili. gaxsnili
onkaniT carieli avzi ivseba 4 sT-Si, xolo gaxsnili
miliT savse avzi icleba 6 sT-Si. ramden sT-Si aivseba
naxevrad savse avzi, Tu onkans da mils erTdroulad
gavxsniT?
10.122. erT brigadas mTeli mosavlis aReba SeuZlia 12
dReSi, meores ki _ 9 dReSi. mas Semdeg, rac 5 dRes imuSava
marto pirvelma brigadam, mas SeuerTda meore brigada da
orivem erTad daasrula samuSao. ramdeni dRe imuSava
orive brigadam erTad?
10.123. Tovlis aRebaze muSaobs ori Tovlsawmendi
manqana. erT maTgans SeuZlia mTeli quCa gaasufTaos erT
saaTSi, meores ki _ 45 wT-Si. orive manqanam quCis gawmenda
erTdroulad daiwyo da erTad imuSava 20 wuTs, ris
Semdegac pirvelma manqanam Sewyvita muSaoba. ra droa
saWiro, rom marto meore manqanam daasrulos mTeli
samuSao?
10.124. orma eqskavatorma qvabuli amoTxara 12 dReSi.
marto pirvel eqskavators SeeZlo es samuSao Seesrulebia
211 -jer ufro Cqara, vidre marto meores. ramden dReSi
SeeZlo am samuSaos Sesruleba TiToeul eqskavators?
10.125. orma brigadam erTdrouli muSaobiT miwis
nakveTi 12 saaTis ganmavlobaSi daamuSava. ra dros
moandomebda am nakveTis damuSavebas pirveli brigada, Tu
brigadebis mier samuSaos Sesrulebis droebi ise
Seefardeba erTmaneTs, rogorc 2:3?
10.126. maRarodan wylis amosaqaCavad dadgmulia sami
tumbo. pirveli tumbo calke muSaobis dros wyals
amoqaCavs 12 saaTSi, meore 15 saaTSi da mesame 20 saaTSi.
pirveli sami saaTis ganmavlobaSi moqmedebdnen pirveli da
mesame tumboebi, Semdeg ki maT SeuerTes meore tumboc.
ramdeni dro daixarja sul maRarodan wylis amosaqaCavad?
10.127. sami milis erTdrouli moqmedebiT avzis 87
nawili ivseba 1 sT-Si. ramden saaTSi aavsebs avzs marto
pirveli mili, Tu is avzs avsebs 2-jer ufro swrafad,
vidre marto meore da 2-jer ufro nela, vidre marto
mesame mili?
267
10.128. sam kalatozs erTad muSaobiT kedlis aSeneba
SeuZlia 12 sT-Si. ramden saaTSi aaSenebs am kedels
TiToeuli cal-calke, Tu es droebi ise Seefardeba
erTmaneTs, rogorc 2:3:4?
10.129. mocemuli oTxi ricxvis saSualo ariTmetikulia
30. am ricxvebidan erT-erTi udris 60-s. ipoveT danarCeni
sami ricxvis saSualo ariTmetikuli.
10.130. mocemuli aTi ricxvis saSualo ariTmetikulia 7.
am ricxvebidan eqvsis saSualo ariTmetikulia 5. ipoveT
danarCeni oTxi ricxvis saSualo ariTmetikuli.
10.131. ojaxSi (mama, deda da Svili) mamis xelfasi
Seadgens ojaxis Semosavlis 53-s, xolo Svilis
Semosavalia ojaxis Semosavlis 10%. ipoveT ojaxis
wevrebis saSualo Semosavali, Tu dedis xelfasia 360
lari.
10.132. wlis ganmavlobaSi klasis xuTma moswavlem
wonaSi moimata 5-5 kg, xolo danarCenebma 3-3 kg, ris
Sedegadac moswavleTa saSualo wona 30-dan 34 kg-mde
gaizarda. ramdeni moswavlea klasSi?
10.133. moswavleTa mesamedi abarebda Tsu-Si da maTi
saSualo qula aRmoCnda 80, naxevari_stu-Si da maTi
saSualo qula aRmoCnda 72, xolo danarCeni
moswavleebis_62. ipoveT moswavleTa saSualo qula.
10.134. brigadaSi iyo 11 kaci da maTi saSualo xelfasi
Seadgenda 720 lars. mas Semdeg, rac ramodenime wevrma
datova brigada, brigadis darCenili wevrebis saSualo
xelfasi gaxda 670 lari. ramdenma wevrma datova brigada,
Tu maTi (gadasulebis) saSualo xelfasi iyo 780 lari?
10.135. klasis moswavleebidan 18 saSualod iwonis 65
kg–s, 11 saSualod iwonis 63 kg-s, xolo darCenili ori
bavSvis saerTo wonaa 152 kg. ipoveT moswavleTa saSualo
wona.
10.136. fexburTelTa gundis (11 fexburTeli) saSualo
asaki iyo 22 weli. rodesac gundis kapitani sxva gundSi
gadavida da misi adgili 18 wlis axalgazrda
fexburTelma daikava, gundis saSualo asaki gaxda 21
weli. ipoveT kapitnis asaki. 10.137. ramdeni kilogrami wyali unda avaorTqloT 0,5
tona celulozis masidan, romelic 85% wyals Seicavs,
rom miviRoT 75% wylis Semcveli masa?
268
10.138. axali soko wonis mixedviT Seicavs 90% wyals,
xolo gamxmari_12% wyals. ramdeni gamxmari soko miiReba
22 kg axali sokosagan?
10.139. xsnari Seicavs 40 g marils. mas daumates 200 g
mtknari wyali da amis Semdeg marilis koncentraciam
Seadgina 8%. ramdeni grami xsnari iyo Tavdapirvelad?
10.140. ramdeni litri wyali unda daematos 12% Saqris
Semcvel 20 litr sirofs, rom miviRoT 10% Saqris
Semcveli sirofi?
10.141. zRvis wyali masis mixedviT Seicavs 5% marils.
ramdeni kilogrami mtknari wyali unda daematos 30 kg
zRvis wyals, rom marilis koncentraciam Seadginos 1,5%?
10.142. gvaqvs oqrosa da spilenZis ori Senadnobi.
pirvel SenadnobSi am liTonebis Sefardeba Sesabamisad
aris 2:3, xolo meoreSi 3:5. am ori Senadnobidan gvinda
miviRoT 26 gr liToni, romelSic oqrosa da spilenZis
Sefardeba Sesabamisad iqneba 5:8. ramdeni gr TiToeuli
Senadnobis aRebaa saWiro amisaTvis?
10.143. tbis wyalSi marilis koncentraciaa 7%, xolo
zRvis wyalSi 2%. am ori saxis wylis SereviT gvinda
miviRoT 20l wyali, romelSic marilis koncentracia
iqneba 4%. ramdeni litri tbis da ramdeni litri zRvis
wyali unda SevurioT amisaTvis?
II. bnpdbofcjt!bnpytob!lwbesbuvmj!hboupmfcfcjt!!hbnpzfofcjU!
!10.144. marTkuTxedis formis nakveTi, romlis erTi
gverdi 10 m-iT metia meoreze, unda SemoiRobos. ipoveT
Robis sigrZe, Tu cnobilia, rom nakveTis farTobi 1200 m2-
s udris.
10.145. marTkuTxedis simaRle misive fuZis 75%-s
Seadgens. ipoveT am marTkuTxedis perimetri, Tu cnobilia,
rom marTkuTxedis farTobi 48 m2-s udris.
10.146. kvadratis formis Tunuqis furcels CamoWres 10
sm siganis zoli, ris Semdeg furclis darCenili nawilis
farTobi 5600 sm2-is toli gaxda. ipoveT mocemuli
Tunuqis furclis farTobi.
269
10.147. ori avtomobili erTdroulad gaemgzavra erTi
qalaqidan meorisaken. pirvelis siCqare 10 km/sT-iT metia
meoris siCqareze, da amitom pirveli avtomobili 1 saaTiT
adre midis adgilze, vidre meore. ipoveT orive
avtomobilis siCqare, Tu cnobilia, rom manZili qalaqebs
Soris 560 km-ia.
10.148. aerodromidan 1600 km-iT daSorebuli punqtisaken
erTdroulad ori TviTmfrinavi gafrinda. erTis siCqare
meoris siCqareze 80 km/sT-iT meti iyo da amitom igi 1
saaTiT adre mifrinda daniSnulebis adgilze. ipoveT
TiToeuli TviTmfrinavis siCqare.
10.149. turistma gaiara 72 kilometri da SeniSna, rom
Tu igi am mgzavrobas 6 dRiT met dros moandomebda, maSin
mas SeeZlo dReSi 2 km-iT naklebi gaevlo, vidre gadioda.
ramden kilometrs gadioda igi dReSi?
10.150. ori qalaqidan, romelTa Soris manZili 900 km-ia,
erTmaneTis Sesaxvedrad gamodis ori matarebeli da
xvdebian erTmaneTs Sua gzaze. ipoveT TiToeuli
matareblis siCqare, Tu pirveli matarebeli 1 saaTiT gvian
gamovida meoreze da misi siCqare 5 km/sT-iT metia, vidre
meore matareblis siCqare?
10.151. matarebeli 6 wuTiT iqna SeCerebuli gzaSi da es
dagvianeba man aanazRaura 40 km-ian gadasarbenze, romelic
gaiara 20 km/sT-iT meti siCqariT, vidre ganrigiT iyo
dadgenili. ipoveT ganrigis mixedviT matareblis siCqare
am gadasarbenze.
10.152. A da B sadgurebs Soris Sua gzaze matarebeli
SeCerebul iqna 10 wuTiT. B -Si rom ganrigis mixedviT
misuliyo, memanqanem matareblis siCqare gaadida 12 km/sT-
iT. ipoveT matareblis sawyisi siCqare, Tu cnobilia, rom
manZili sadgurebs Soris 120 km-ia.
10.153. matarebels 800 km unda gaevlo. Sua gzaze igi
SeCerebuli iqna 1 saaTiT, da amitom, droze rom misuliyo
daniSnul adgilze siCqare unda gaedidebina 20 km/sT-iT.
ra dro dasWirda matarebels mTeli gzis gasavlelad?
10.154. orTqlmavali 24 km-iani pirveli gadasarbenis
gavlis Semdeg SeCerebul iqna ramdenime xniT, meore
gadasarbeni man gaiara winandelze 4 km/sT-iT meti
siCqariT. miuxedavad imisa, rom meore gadasarbeni
pirvelze 15 km-iT grZeli iyo, orTqlmavalma igi gaiara
270
mxolod 20 wuTiT met droSi, vidre pirveli. ipoveT
orTqlmavlis sawyisi siCqare. 10.155. velosipedisti yovel wuTSi 500 metriT naklebs
gadis, vidre motociklisti, amitom 120 km manZilis
gasavlelad igi xarjavs ori saaTiT met dros, vidre
motociklisti. gamoTvaleT velosipedistis siCqare.
10.156. vertmfreni yovel wamSi 150 m-iT naklebs gadis,
vidre TviTmfrinavi, amitom 900 km-is gasavlelad igi
xarjavs 1 sT da 30 wT-iT met dros, vidre TviTmfrinavi. ipoveT
vertmfrenis da TviTmfrinavis siCqare.
10.157. velosipedistma 100 km gaiara 322 sT-iT adre,
vidre gaTvaliwinebuli hqonda Tavdapirvelad, radgan 12
wT-Si gadioda 2 km-iT mets , vidre hqonda navaraudevi. ra
siCqariT unda emoZrava velosipedists?
10.158. matarebels 300 km-is toli MN manZili
garkveuli siCqariT unda gaevlo. magram dasawyisSi misi
siCqare navaraudevze 8 km/sT-iT naklebi iyo da imisaTvis,
rom N -Si droze Casuliyo, M -dan 180 km-iT daSorebul
sadguridan navaraudevze 16 km/sT-iT meti siCqariT
midioda. ra dro moandoma matarebelma M -dan N -mde
manZilis gavlas?
10.159. turistma avtomanqaniT gaiara mTeli gzis 85
nawili, xolo danarCeni gaiara katarRiT, katarRis
siCqare 20 km/sT-iT naklebia avtomanqanis siCqareze.
avtomanqaniT turisti 15 wuTiT met xans mogzaurobda,
vidre katarRiT. ras udris avtomanqanis siCqare da
katarRis siCqare, Tu turistis mier gasavleli mTeli gza
160 km-ia?
10.160. gemma mdinaris dinebis mimarTulebiT gaiara 48 km
da amdenive dinebis winaaRmdeg, sul am mgzavrobas
dasWirda 5 saaTi. ipoveT gemis siCqare mdgar wyalSi, Tu
mdinaris dinebis siCqarea 4 km/sT.
10.161. manZili or navsadgurs Soris mdinariT 80 km-ia.
gemi am manZilis gavlas iqiT-aqeT 8 sT 20wT-s undeba.
ipoveT gemis siCqare mdgar wyalSi, Tu mdinaris dinebis
siCqarea 4 km/sT.
10.162. A punqtidan mdinaris dinebis mimarTulebiT tivi
gagzavnes. 5 sT 20 wuTis Semdeg imave punqtidan tivs
motoriani navi daedevna, romelmac gaiara 20 km da tivs
271
daewia. ramden kilometrs gadioda saaTSi tivi, Tu
motoriani navi masze 12 km-iT Cqara moZraobda saaTSi?
10.163. manZili erTi navsadguridan meoremde mdinaris
gaswvriv 30 km-ia. motoriani navi am manZils iqiT-aqeT 6
saaTSi gadis, 40 wuTiT gzaSi gaCerebis CaTvliT. ipoveT
motoriani navis sakuTari siCqare, Tu mdinaris dinebis
siCqare 3 km-is tolia saaTSi.
10.164. ori avtomobili gamovida erTmaneTis Sesaxvedrad
A da B qalaqebidan. erTi saaTis Semdeg avtomobilebi
Sexvdnen erTmaneTs da SeuCereblad ganagrZes gza imave
siCqariT. pirveli B qalaqSi 27 wT-iT gvian mivida, vidre
meore A qalaqSi. ipoveT TiToeuli avtomobilis siCqare,
Tu cnobilia, rom manZili qalaqebs Soris 90 km-ia.
10.165. ori velosipedisti erTdroulad gamodis
erTmaneTis Sesaxvedrad A da B ori punqtidan, romelTa
Soris manZili 28 km-ia, da erTi saaTis Semdeg xvdebian
erTmaneTs. isini SeuCereblad ganagrZoben gzas imave
siCqariT da pirveli B punqtSi midis 35 wT-iT ufro
adre, vidre meore A punqtSi. ipoveT TiToeuli
velosipedistis siCqare.
10.166. A da B ori punqtidan, romelTa Soris manZili
24 km-ia erTsa da imave dros erTmaneTis Sesaxvedrad ori
avtomobili gaigzavna. maTi Sexvedris Semdeg A -dan
gamosuli avtomobili B punqtSi midis 16 wT-Si, xolo
meore avtomobili 4 wuTSi midis A -Si. ipoveT TiToeuli
avtomobilis siCqare.
10.167. ori turisti erTdroulad gamovida erTmaneTis
Sesaxvedrad A da B ori adgilidan. Sexvedrisas
aRmoCnda, rom pirvels 4 kilometriT naklebi gauvlia
meoreze. ganagrZes ra moZraoba imave siCqariT, pirveli
mivida B -Si 4 sT da 48 wT-Si Sexvedris Semdeg, xolo
meore mivida A -Si 3 sT da 20 wT-Si Sexvedris Semdeg.
ipoveT manZili A -dan B -mde.
10.168. A da C ori punqtidan B punqtisaken erTdrou-
lad ori velosipedisti gavida, pirveli A-dan meore _ C-dan. manZili C -dan B -mde 12 km-iT metia, vidre manZili
A -dan B -mde. velosipedistebi B punqtSi Cavidnen 3 sT-
Si. meore velosipedisti TiToeul kilometrs gadioda 43
wT-iT ufro Cqara, vidre pirveli. ipoveT manZili A -dan
B -mde da TiToeuli velosipedistis siCqare.
272
10.169. ori gemi erTdroulad gavida navsadguridan:
erTi CrdiloeTiT, meore aRmosavleTiT. ori saaTis
Semdeg maT Soris manZili 60 km aRmoCnda. ipoveT
TiToeuli gemis siCqare, Tu cnobilia, rom erTis siCqare
saaTSi 6 km-iT metia meoris siCqareze.
10.170. A punqtidan gamomaval or gzaze orma
avtomobilma erTdroulad daiwyo moZraoba. gzebs Soris
kuTxe 60o-ia. erTi avtomobilis siCqare orjer metia
meoris siCqareze. drois garkveul momentSi avtomobilebs
Soris manZili 300 km gaxda. ra manZili hqonda gavlili
drois am momentisaTvis TiToeul avtomobils?
10.171. A punqtidan gamomaval or gzaze orma turistma
erTdroulad daiwyo moZraoba erTidaigive siCqariT. gzebs
Soris kuTxe 120o-ia. drois garkveul momentSi turistebs
Soris manZili 60 km gaxda. ra manZili hqonda gavlili
drois am momentisaTvis TiToeul turists?
10.172. or koncentrul wrewirze Tanabrad moZraobs ori
wertili. erT srul bruns erTi maTgani 5 wamiT naklebs
andomebs, vidre meore, ris gamoc igi 1 wuTSi ori bruniT
mets akeTebs. ramden bruns akeTebs wuTSi pirveli
wertili?
10.173. fermers gansazRvruli vadisaTvis unda daeTesa
200 ha, magram igi yoveldRiurad 5 ha-Ti mets Tesavda,
vidre gegmiT iyo gaTvaliswinebuli, da amitom Tesva
vadaze 2 dRiT adre daamTavra. ramden dReSi
damTavrebula Tesva?
10.174. Tivis maragi imdenia, rom SeiZleba yoveldRiurad
gaices yvela cxenisaTvis 96 kg. sinamdvileSi SeZles
TiToeuli cxenis yoveldRiuri ulufis 4 kg-iT gadideba,
radganac ori cxeni gadaiyvanes sxva TavlaSi. ramdeni
cxeni iyo Tavdapirvelad?
10.175. 15 t bostneulis gadasazidad moiTxoves
gansazRvruli tvirTmzidaobis ramdenime manqana. garaJma
gagzavna 0,5 toniT naklebi tvirTmzidaobis manqanebi,
romelTa raodenoba iyo moTxovnilze erTiT meti. ramdeni
tona bostneuli waiRo TiToeulma manqanam?
10.176. pirvelma ostatma 60 detalis damzadebaze 3
saaTiT naklebi dro daxarja vidre meorem. ramden saaTSi
daamzadebs 90 detals meore ostati, Tu erTad muSaobiT
erT saaTSi isini amzadeben 30 detals?
273
10.177. simindiT daTesili erTi nakveTis farTobi 2 ha-
Ti naklebi iyo meore nakveTis farTobze. mosavlis
aRebisas TiToeuli nakveTidan miiRes 60 t simindi.
ramdeni tona simindi iyo aRebuli TiToeuli nakveTis
erTi heqtaridan, Tu pirvel nakveTze 1 t-iT meti simindi
aiRes heqtaridan, vidre meoreze?
10.178. erT nakveTze aRebuli iyo 200 c xorbali, xolo
meore nakveTze, romlis farTobi 2 ha-Ti metia, vidre
pirveli nakveTis farTobi_300 c. amasTanave, TiToeul
heqtarze 5 c-iT meti, vidre pirveli nakveTis TiToeul
heqtarze. ipoveT miwis TiToeuli nakveTis farTobi.
10.179. miwis erT nakveTze aiRes 4,8 t kartofili; meore
nakveTze, romlis farTobic 0,03 ha-Ti naklebia pirvelze,
aiRes 2 t kartofili. amasTanave meore nakveTis 1 m2-ze
aiRes 2 kg-iT naklebi, vidre pirveli nakveTis 1 m2-ze.
ipoveT TiToeuli nakveTis farTobi.
10.180. sakoncerto darbazSi 600 adgilia. imis Semdeg,
rac TiToeul rigSi adgilebis ricxvi 4-iT gaadides da
kidev ori rigi daumates, darbazSi 748 adgili gaxda.
ramdeni rigia axla darbazSi?
10.181. orma brigadam erTad muSaobiT xeebis dargva
nakveTze 4 dReSi daamTavra. ramdeni dRe dasWirdeboda am
samuSaos Sesasruleblad TiToeul brigadas cal-calke,
Tu erT maTgans SeeZlo xeebis dargvis damTavreba 6 dRiT
adre meoreze?
10.182. wyalsadenis avzi ori miliT ivseba 2 sT da 55
wuTSi. pirvel mils SeuZlia misi avseba 2 saaTiT ufro
male, vidre meores. ramden xanSi aavsebs am avzs
TiToeuli mili cal-calke moqmedebiT?
10.183. oTxi dRis erTad muSaobiT sxvadasxva
simZlavris orma traqtorma mTeli farTobis 32 nawili
moxna. ramden dReSi moxnavda mTel farTobs TiToeuli
traqtori cal-calke, Tu pirvel traqtors SeuZlia
mTeli farTobis 5 dRiT Cqara moxvna, vidre meores?
10.184. or kalatozs, romelTaganac meore 211 dRiT
gvian iwyebs muSaobas pirvelze, SeuZlia kedlis amoyvana
7 dReSi. ramden dReSi amoiyvanda am kedels TiToeuli
274
maTgani cal-calke, Tu cnobilia, rom meore kalatozs
SeuZlia kedlis amoyvana 3 dRiT adre pirvelze?
10.185. erTi muSa gegmiT gaTvaliswinebul samuSaos
asrulebs 4 dRiT adre, vidre meore. Tu orive erTad 48
dRes imuSavebs, Sesruldeba 7-jer meti samuSao vidre
gegmiT iyo gaTvaliswinebuli. gegmiT gaTvaliswinebuli
samuSaos ra nawili Sesruldeba, Tu marto pirveli muSa
imuSavebs 3 dRes, xolo marto meore 4 dRes?
10.186. sam kalatozs erTad SeuZlia kedlis aSeneba 12
saaTSi. pirvels, marto muSaobiT, SeuZlia kedlis aSeneba
mesameze 971 -jer ufro swrafad da meoreze 2 saaTiT ufro
swrafad. kedlis ra nawils aaSenebs pirveli kalatozi
marto muSaobiT 5 saaTSi?
10.187. sam brigadas erTad muSaobiT samuSaos
Sesruleba SeuZlia 6 dReSi. marto meore brigadas igive
samuSaos Sesruleba SeuZlia 4-jer ufro Cqara vidre
marto mesames da 4 dRiT Cqara vidre marto pirvels.
samuSaos ra nawilis Sesruleba SeuZlia mesame brigadas 2
dReSi marto muSaobiT?
10.188. pirveli mili avzs avsebs 4 saaTiT gvian, xolo
meore mili 9 saaTiT gvian, vidre orive mili erTad. ra
droSi aavsebs avzs TiToeuli mili cal-calke?
10.189. qsovilis fasma imdeni procentiT daiklo,
ramdeni laric Rirda metri qsovili fasebis daklebamde.
ramdeni procentiT iqna daklebuli qsovilis fasi, Tu
metri qsovili 16 larad gayides?
10.190. qsovilis fasma moimata imaze orjer meti
procentiT, ramdeni laric Rirda metri qsovili fasis
momatebamde. ramdeni procentiT moimata qsovilis fasma,
Tu momatebis Semdeg misi fasi gaxda 28 lari?
10.191. procentebis erTi da imave ricxviT fasebis ori
TanmimdevrobiTi daklebis Semdeg fotoaparatis fasi 150
laridan 96 laramde daeca. ramdeni procentiT
klebulobda fotoaparatis fasi TiToeul SemTxvevaSi?
10.192. qalaqis mcxovrebTa ricxvi ori wlis
ganmavlobaSi 20000 kacidan 22050 kacamde gaizarda. ipoveT
am qalaqis mcxovrebTa zrdis saSualo yovelwliuri
procenti.
10.193. sawvavze fasebis orjer Tanmimdevruli gazrdis
Semdeg fasi sawvavze gaxda 3-jer meti Tavdapirvel fasTan
275
SedarebiT. amasTan fasi pirvelad 2-jer naklebi procen-
tiT gaizarda, vidre meored. ramdeni procentiT gaizarda
fasi pirvelad?
10.194. fotoaparati, romlis fasi iyo 20 lari, jer
gaZvirda da Semdeg gaiafda. amasTan gaiafeba moxda 4-jer
meti procentiT vidre gaZvireba. ramdeni procentiT
gaiafda da ramdeni procentiT gaZvirda fotoaparati, Tu
igi axla 16 lari da 80 TeTri Rirs?
10.195. kursis studentTa saSualo qula maTi raodeno-
bis toli iyo. mas Semdeg, rac 5 studenti, saSualo
quliT 50, sxva fakultetze gadavida, kursis studentTa
saSualo qula gaxda 82. ramdeni studenti iyo Tavidan
kursze?
10.196. brigadis wevrTa saSualo yoveldRiuri Semosava-
li iyo 30 lari. Tu brigadas daemateba erTi muSa, romlis
yoveldRiuri Semosavalia 61 lari, maSin brigadis wevrTa
saSualo yoveldRiuri Semosavali larebSi ricxobrivad
gaxdeba brigadis wevrTa raodenobis toli. ramdeni wevria
brigadaSi?
10.197. pirvel da meore jgufSi studentTa raodenoba
erTi da igivea. sesiebis Sedegad miRebuli maTi saSualo
qula erTi da igive ricxvi_60 aRmoCnda. Tu pirveli
jgufidan meoreSi gadaviyvanT 42 qulis mqone erT
students, maSin pirveli jgufis studentTa saSualo
qula 1,9-iT meti iqneba meore jgufis saSualo qulaze.
ramdeni studentia TiToeul jgufSi?
10.198. Widaobis seqciis erTi wevri iwonida 63 kg-s,
xolo danarCenebis saSualo wona iyo 60 kg. mas Semdeg,
rac seqciaSi movida 57 kg wonis mqone axali moWidave,
seqciis wevrTa saSualo wonam moiklo 100 gramiT. ramdeni
moWidave iyo seqciaSi Tavdapirvelad?
10.199. fexburTSi pirvelobis gaTamaSebis dros Catarda
55 TamaSi: amasTanave, TiToeulma gundma danarCen
gundebTan mxolod TiTo TamaSi Caatara. ramdeni gundi
monawileobda gaTamaSebaSi?
10.200. Tu moWadrakeTa Sejibrebis TiToeuli monawile
danarCen monawileebTan mxolod TiTo partias iTamaSebs,
maSin sul gaTamaSebuli iqneba 231 partia. ramdeni
monawilea moWadrakeTa SejibrebaSi?
276
10.201. moswavleebi erTmaneTs ucvlian Tavis
fotosuraTebs. ramdeni moswavle yofila, Tu gacvla-
gamocvlisaTvis saWiroa 870 fotosuraTi?
10.202. ramdenime wertilze, romelTagan arcerTi sami
wertili erT wrfeze ar mdebareobs, gavlebulia am
wertilebis wyvil-wyvilad SemaerTebeli yvela wrfe.
gansazRvreT, ramdeni wertili iyo aRebuli, Tu
gatarebuli wrfeebis ricxvi aRmoCnda 45?
10.203. amozneqil mravalkuTxedSi gavlebulia yvela
SesaZlo diagonali; maTi ricxvi 14 aRmoCnda. ramdeni
gverdi aqvs am mravalkuTxeds?
10.204. romel mravalkuTxeds aqvs diagonalebis ricxvi
12-iT meti gverdebis ricxvze?
10.205. yuTis saxuravSi, romelsac marTkuTxedis forma
aqvs sigrZiT 30 sm da siganiT 20 sm, unda amoiWras 200 sm2
farTobis marTkuTxa naxvreti ise, rom am naxvretis
napirebi yvelgan erTnair manZilze iyos saxuravis
napirebidan. ra manZiliT unda iyos daSorebuli naxvretis
napiri saxuravis napiridan?
10.206. fotografiul suraTs, zomiT 12 sm× 18 sm,
erTnairi siganis CarCo aqvs. ipoveT CarCos sigane, Tu misi
farTobi udris suraTis farTobs.
10.207. yvavilnari, romelsac marTkuTxedis forma aqvs 2
m da 4 m gverdebiT, erTnairi siganis bilikiT aris
Semovlebuli. ipoveT am bilikis sigane, Tu misi farTobi
9-jer metia yvavilnaris farTobze.
10.208. nakveTs marTkuTxedis forma aqvs, romlis sigrZe
orjer metia siganeze. nakveTs mTel sigrZeze Wris 2 m
siganis biliki, xolo nakveTis danarCen nawilze
xorbalia daTesili. ipoveT nakveTis sigrZe, Tu
xorbliani nawilis farTobi 4600 m2-iT metia bilikis
farTobze.
10.209. marTkuTxedis formis Tunuqis furclisagan Tav-
Ria yuTi daamzades ise, rom am furclis kuTxeebSi
amoWrilia kvadratebi 5 sm gverdiT da darCenili napirebi
gadakecilia. ra zomis iyo Tunuqis furceli, Tu misi
sigrZe orjer meti iyo siganeze da yuTis moculoba
aRmoCnda 1500 sm3-is toli?
10.210. xsnars, romelic 40 g marils Seicavda, daumates
200 g wyali, ris Semdeg misi koncentracia 10%-iT
277
Semcirda. ramden wyals Seicavda xsnari da rogori iyo
misi koncentracia?
10.211. WurWlidan, romelic 20 l-s itevs da spirtiT
aris savse, gadmoasxes spirtis raRac raodenoba da
WurWeli wyliT Seavses; Semdeg gadmoasxes narevis
imdenive raodenoba da isev Seavses wyliT. amis Semdeg
WurWelSi aRmoCnda 5 l sufTa spirti. ramdeni siTxe
gadmousxamT TiToeul jerze?
10.212. WurWelSi iyo 10 l marilmJava. marilmJavas
nawili gadaasxes da WurWelSi Caasxes igive raodenobis
wyali. Semdeg isev gadaasxes narevis igive raodenoba da
Seavses igive raodenobis wyliT. ramden litrs asxamdnen
yovel Casxmaze Tu WurWelSi darCa marilmJavas 64%-iani
xsnari?
III. bnpdbofcjt!bnpytob!hboupmfcbUb!!tjtufnfcjt!hbnpzfofcjU!
!10.213. moswavlem 3 rveulsa da 2 fanqarSi gadaixada 65
TeTri. meore moswavlem imgvarsave 2 rveulsa da 4
fanqarSi gadaixada 70 TeTri. ramdeni TeTri Rirs erTi
rveuli?
10.214. 8 cxenisa da 15 Zroxis gamosakvebad yoveldRi-
urad iZleodnen 162 kg Tivas. ramden Tivas aZlevdnen yove-
ldRiurad TiToeul cxens da TiToeul Zroxas, Tu viciT,
rom 5 cxeni Rebulobda 3 kg-iT met Tivas, vidre 7 Zroxa?
10.215. orma xelosanma samuSaoSi miiRo 1170 lari.
pirvelma imuSava 15 dRe. meorem ki 14 dRe. ramden lars
Rebulobda dReSi meore xelosani, Tu cnobilia, rom
pirvelma xelosanma 4 dReSi miiRo 110 lariT meti, vidre
meorem 3 dReSi?
10.216. ori naturaluri ricxvis namravli 2,4-jer metia
am ricxvebis sxvaobaze, maTi saSualo ariTmetikuli 762 -
iT metia 714 -ze. ipoveT es ricxvebi.
10.217. ori dadebiTi ricxvis jami erTiT metia pirveli
da meore ricxvebis gaorkecebul sxvaobaze. ipoveT es
ricxvebi, Tu pirvelis kvadrati samiT metia meoreze.
278
10.218. bostneulis maRaziaSi kartofili da kombosto
miitanes. pirvel dRes gayides kartofilis naxevari da
kombostos 31, sul 150 kg. meore dRes gayides darCenili
kartofilis 21 da darCenili kombostos
21, sul 100 kg.
ramdeni kartofili da ramdeni kombosto miitanes
maRaziaSi?
10.219. samkervalom miiRo ori xarisxis maudi, metri 6
lariani da 5 lariani, sul 1600 laris. paltoebis
Sesakerad samkervalom daxarja pirveli xarisxis maudis
maragis 25% da meore xarisxis maudis maragis 20%, sul
350 laris Rirebulebisa. TiToeuli xarisxis ramdeni
metri maudi miiRo samkervalom?
10.220. 10 cxenisa da 14 Zroxis gamosakvebad
yoveldRiurad 180 kg Tivas iZleodnen; Tivis normis
gadidebis Semdeg cxenebisaTvis 25%-iT, xolo
ZroxebisaTvis 3133 %-iT, daiwyes dReSi 232 kg Tivis micema,
Tavdapirvelad ramden kilogram Tivas aZlevdnen dReSi
erT cxensa da erT Zroxas?
10.221. ori memanqane erTmaneTisagan damoukideblad
beWdavda 60-gverdian xelnawers. pirveli memanqane 6
gverdis beWdvas andomebda imden dros, rasac meore
memanqane 5 gverdis beWdvas. ramden gverds beWdavda saaTSi
TiToeuli memanqane, Tu pirvelma mTeli samuSao Seasrula
2 saaTiT ufro adre, vidre meorem?
10.222. tvirTis gadasazidad gansazRvruli vadiT
daqiravebulia erTi da imave simZlavris ramdenime sabargo
manqana. manqanebio rom 2-iT naklebi yofiliyo, maSin
tvirTis gadasazidad dasWirdebodaT vadaze 2 saaTiT meti
dro; manqanebi rom 4-iT meti yofiliyo, maSin tvirTis
gadasazidad dasWirdebodaT vadaze 2 saaTiT naklebi dro.
ramdeni manqana iyo daqiravebuli da ramdeni dro
dasWirdaT tvirTis gadasazidad?
10.223. Tu wignis gverdze striqonebis ricxvs
SevamcirebT 4-iT, xolo striqonSi asoebis ricxvs 5-iT,
maSin mTel gverdze asoebis ricxvi 360-iT Semcirdeba. Tu
ki gverdze gavadidebT striqonebis winandel ricxvs 3-iT,
xolo asoebis ricxvs striqonSi 2-iT, maSin gverdze 228
279
asoTi meti daeteva, vidre winaT. ipoveT striqonebis
ricxvi gverdze da asoebis ricxvi striqonSi.
10.224. ramodenime mTibavs garkveul droSi unda gaeTiba
15 ha mindori. Tu mTibavebi iqnebodnen 5-iT meti, maSin
isini samuSaos daamTavrebdnen vadaze 2 sT-iT adre.
ramdeni mTibavi muSaobda mindvris gasaTibad, Tu 3 mTibavi
4 saaTSi Tibavs 3 ha mindors?
10.225. traqtoristTa brigada garkveul vadaSi xnavs 300
ha miwas. Tu brigadaSi iqneboda 3 traqtoriT meti, maSin
brigada xvnas daamTavrebda vadaze 6 dRiT adre. ramdeni
traqtori iyo brigadaSi, Tu sami traqtori 2 dReSi xnavs
90 ha miwas?
10.226. orniSna ricxvis aTeulebis ricxvi samjer metia
misi erTeulebis ricxvze. Tu am ricxvis cifrebs
gadavaadgilebT, maSin miviRebT ricxvs, romelic 36
erTeuliT naklebia saZebn ricxvze. ipoveT orniSna
ricxvi.
10.227. orniSna ricxvis cifrebis jami udris 11-s. Tu am
ricxvs 63-s davumatebT, maSin miiReba imave cifrebiT,
mxolod Sebrunebul rigze dawerili ricxvi. ipoveT
orniSna ricxvi.
10.228. orniSna ricxvis cifrebis jami udris 12-s. Tu am
ricxvis cifrebs gadavaadgilebT, maSin miviRebT ricxvs,
romelic 18-iT metia saZebn ricxvze. ipoveT orniSna
ricxvi.
10.229. orniSna ricxvis cifrTa jami udris 15-s. Tu am
ricxvs 7-ze gavamravlebT da miRebuli namravlidan
gamovaklebT orniSna ricxvs, romelic Cawerilia
mocemuli orniSna ricxvis cifrebiT, magram Sebrunebuli
mimdevrobiT, miviRebT 387-s. ipoveT orniSna ricxvi.
10.230. orniSna ricxvi 4-jer metia Tavisave cifrTa
jamze da 3-jer metia maTsave namravlze. ipoveT orniSna
ricxvi.
10.231. orniSna ricxvis cifrTa jami udris 13-s. Tu am
ricxvs 9-s gamovaklebT, maSin miviRebT ricxvs, romelic
Cawerili iqneba imave cifrebiT, magram Sebrunebuli
mimdevrobiT. ipoveT es ricxvi.
10.232. mocemulia erTi da imave cifrebiT gamosaxuli
ori orniSna ricxvi. pirveli ricxvis ganayofi meoreze
udris 1,75-s. pirveli ricxvis namravli misi aTeulebis
ricxvze 3,5-jer metia meore ricxvze. ipoveT meore ricxvi.
280
10.233. orniSna ricxvis cifrTa namravli samjer
naklebia TviT am ricxvze. Tu saZiebel ricxvs mivumatebT
18-s, maSin miiReba ricxvi dawerili imave cifrebiT, magram
Sebrunebuli mimdevrobiT. ipoveT es ricxvi.
10.234. ipoveT orniSna ricxvi, romlis ganayofi misi
cifrebis namravlze aris 322 , xolo sxvaoba saZiebel
ricxvsa da imave cifrebiT, magram Sebrunebuli
mimdevrobiT, dawerili ricxvs Soris aris 18.
10.235. Tu mocemul orniSna ricxvs gavyofT misi
cifrebis jamze, maSin miiReba ganayofi 3 da naSTi 7. Tu
mocemul orniSna ricxvis cifrTa kvadratebis jams
gamovaklebT mocemuli orniSna ricxvis cifrebis
namravls, miviRebT mocemul orniSna ricxvs. ipoveT es
ricxvi.
10.236. Tu orniSna ricxvs gavyofT ricxvze, romelic
imave cifrebiT aris dawerili mxolod Sebrunebuli
mimdevrobiT, maSin miviRebT ganayofs 4-s da naSTs 3-s; Tu
saZiebel ricxvs gavyofT mis cifrTa jamze, maSin
miviRebT ganayofs 8-s da naSTs 7-s. ipoveT es ricxvi.
10.237. mokriveTa da moWidaveTa seqciis sportsmenTa
saSualo wona erTidaigivea da 60 kg-is tolia. Tu krivis
seqciidan Widaobis seqciaSi gadava sportsmeni, romlis
wona 44 kg-ia, maSin seqciaTa saSualo wonebs Soris
sxvaoba gaxdeba 1,8 kg. Tu Widaobis seqciidan wava
sportsmeni, romlis wona 88 kg-ia (krivis seqcia ucvleli
darCeba), maSin aRniSnul saSualo wonebs Soris sxvaoba 2
kg gaxdeba. ramdeni sportsmenia TiToeul seqciaSi? 10.238. pirveli semestris Semdeg or klass aRmoaCnda
erTidaigive saSualo qula_ 50. Tu erTi klasidan meoreSi
gadava 18 qulis mqone bavSvi, maSin am klasebis saSualo
qulebs Soris sxvaoba gaxdeba 3. Tu meore klasidan
pirvelSi gadava 95 qulis mqone bavSvi, maSin aRniSnuli
sxvaoba gaxdeba 4. ramdeni moswavlea TiToeul klasSi? 10.239. sxvadasxva simZlavris orma traqtorma erTad
muSaobiT 30 wuTis ganmavlobaSi moxna mTeli yanis 61
nawili. marto pirvel traqtors rom 24 wuTi emuSava,
Semdeg ki marto meore traqtors 40 wuTi, maSin isini
moxnavdnen mTeli yanis 20%-s. ra xnis ganmavlobaSi
moxnavs mTel yanas TiToeuli traqtori cal-calke?
281
10.240. or brigadas mosavlis aReba unda daemTavrebia 12
dReSi. 8 dRis erTad muSaobis Semdeg pirvelma brigadam
miiRo sxva davaleba, amitom meorem samuSaos darCenili
nawili 7 dReSi daamTavra. ra xnis ganmavlobaSi SeeZlo
TiToeul brigadas cal-calke mosavlis aReba? 10.241. erTad muSaobiT ori xelosani samuSaos
daamTavrebs 12 dReSi. Tu ki pirveli xelosani 2 dRes
imuSavebs, meore ki 3 dRes, maSin isini Seasruleben mTeli
samuSaos mxolod 20%-s. ramden dReSi daamTavrebs am
samuSaos TiToeuli xelosani cal-calke? 10.242. ori milis erTad muSaobiT avzi 1 sT 20 wuTSi
ivseba; Tu pirvel mils gavxsniT 10 wuTiT, meores ki 12
wuTiT, maSin gaivseba avzis mxolod 152
nawili. ra xnis
ganmavlobaSi aavsebs avzs TiToeuli mili cal-calke? 10.243. ori muSa erTad muSaobiT samuSaos asrulebs 6
dReSi. Tu pirveli imuSavebda orjer nela, xolo meore 3-
jer Cqara, maSin samuSaos Sesrulebas dasWirdeboda 4
dRe. ramden dReSi Seasrulebs samuSaos TiToeuli muSa
cal-calke? 10.244. Tu pirveli muSa 1 sT-s imuSavebs, xolo meore 3
sT-s, maSin mTeli samuSaos 2411
nawili Sesruldeba. Tu
amis Semdeg isini erTad kidev 2 sT-s imuSaveben,
aRmoCndeba, rom maT darCaT Sesasrulebeli mTeli
samuSaos 81 nawili. ramden saaTSi SeZlebs mTeli
samuSaos Sesrulebas marto pirveli muSa? 10.245. ori traqtori xnavs mindors. mas Semdeg, rac
pirvelma imuSava 2 saaTi, xolo meorem 5 saaTi, moxnuli
aRmoCnda mindvris naxevari. amis Semdeg 1,5 saaTis
ganmavlobaSi isini muSaobdnen erTad da moxnes kidev
mindvris meoTxedi. ra dro dasWirdeba marto pirvel
traqors samuSaos dasamTavreblad? 10.246. or muSas erTad muSaobiT SeuZlia gansazRvruli
davaleba 12 dReSi daamTavros. jer Tu marto erTi
maTgani imuSavebs da, rodesac igi mTeli samuSaos
naxevars Seasrulebs, mas meore muSa Secvlis, maSin mTeli
davaleba 25 dReSi damTavrdeba. ramden dReSi SeuZlia
TiToeul muSas cal-calke mTeli davalebis Sesruleba?
282
10.247. ori salewi manqana Segrovil TavTavs 4 dReSi
lewavs. Tu pirveli galewavs mTeli TavTavis 32 nawils,
xolo Semdeg meore darCenil nawils, maSin mTeli samuSao
10 dReSi damTavrdeba. TavTavis ra nawils galewavs marto
meore manqana 5 dReSi, Tu is muSaobs ufro nela, vidre
pirveli? 10.248. ori miliT avzi ivseba 3 saaTSi. Tu jer marto
pirveli mili aavsebs avzis 25%, xolo Semdeg marto meore
darCenil nawils, maSin avzi 10 saaTSi aivseba. ramden
saaTSi aavsebs marto pirveli mili avzis 41 nawils, Tu
is avzs avsebs ufro swrafad, vidre meore? 10.249. gemma gaiara 100 km mdinaris dinebis
mimarTulebiT da 64 km dinebis sawinaaRmdego
mimarTulebiT, rasac sul 9 saaTi moandoma. meored imave
drois ganmavlobaSi gaiara 80 km mdinaris dinebis
sawinaaRmdego mimarTulebiT da 80 km mdinaris dinebis
mimarTulebiT. ipoveT gemis siCqare mdgar wyalSi da
mdinaris dinebis siCqare.
10.250. motorian navs mdinaris dinebis mimarTulebiT 12
km-is gasavlelad da ukan dabrunebisaTvis dasWirda 2 sT
da 30 wT. meored imave motorianma navma 1 sT 20 wuTSi
gaiara 4 km mdinaris dinebis mimarTulebiT da 8 km
sawinaaRmdego mimarTulebiT. ipoveT motoriani navis
siCqare mdgar wyalSi da mdinaris dinebis siCqare.
10.251. ori turisti gamodis erTmaneTis Sesaxvedrad
ori qalaqidan, romelTa Soris manZili 48 km-ia. isini
Sexvdebian erTmaneTs Sua gzaze, Tu meore turisti gamova
2 saaTiT adre pirvelze. Tuki isini erTdroulad
gamovlen qalaqebidan, maSin 4 saaTis Semdeg maT Soris
manZili darCeba 8 km. ipoveT TiToeuli turistis siCqare.
10.252. velosipedisti midioda garkveuli siCqariT da A
punqtidan B punqtSi daniSnul droze Cavida; mas rom es
siCqare gaedidebina 3 km-iT saaTSi, maSin adgilze
Cavidoda vadaze erTi saaTiT adre, xolo mas rom saaTSi
gaevlo 2 km-iT naklebi imaze, rasac is sinamdvileSi
gadioda, maSin daagviandeboda 1 saaTi. ipoveT manZili A
da B punqtebs Soris, velosipedistis siCqare da ramdeni
saaTi iyo is gzaSi.
283
10.253. ori turisti gamovida erTmaneTis Sesaxvedrad
qalaqebidan, romelTa Soris manZili 30 km-s udris. Tu
pirveli gamova ori saaTiT adre meoreze, maSin isini
Sexvdebian erTmaneTs 2,5 saaTis Semdeg meore turistis
gamosvlis momentidan; Tu meore gamova 2 saaTiT adre
pirvelze, maSin Sexvedra moxdeba pirveli turistis
gamosvlidan 3 saaTis Semdeg. ramden kilometrs gadis
saaTSi TiToeuli turisti?
10.254. ori qalaqidan, romelTa Soris manZili 650 km-s
udris, erTmaneTis Sesaxvedrad erTdroulad gagzavnes
ori matarebeli. gamgzavrebidan 5 saaTis Semdeg
matareblebi Sexvdnen erTmaneTs. Tu pirvel matarebels
gagzavnian meoreze 2 sT 10 wuTiT adre, maSin Sexvedra
moxdeba meore matareblis gamosvlidan 4 saaTis Semdeg.
ramden kilometrs gadis saaTSi TiToeuli matarebeli?
10.255. or qalaqs Soris 960 km-is tol manZils
samgzavro matarebeli 4 saaTiT Cqara gadis, vidre
sabargo. Tu samgzavro matareblis siCqares saaTSi 8 km-iT
gavadidebT, xolo sabargo matareblis siCqares 2 km-iT,
maSin samgzavro matarebeli mTel manZils 5 saaTiT Cqara
gaivlis sabargoze. ipoveT TiToeuli matareblis siCqare.
10.256. velosipedisti moZraobs AB gzaze, romelic
Sedgeba gzis horizontaluri nawilis, aRmarTisa da
daRmarTisagan. swor adgilze velosipedistis siCqare
aris 12 km/sT, aRmarTze 8 km/sT, xolo daRmarTze 15 km/sT.
A -dan B -Si misvlas velosipedisti andomebs 5 saaTs,
xolo B -dan A -Si_4 sT 39 wuTs. ipoveT aRmarTisa da
daRmarTis sigrZe A -dan B -sken mimarTulebiT, Tu
cnobilia, rom gzis swori nawilis sigrZea 28 km.
10.257. A da B punqtebs Soris gza Sedgeba aRmarTisa
da daRmarTisagan. velosipedisti, moZraobs ra daRmarTze
6 km-iT meti siCqariT saaTSi, vidre aRmarTze, A -dan B -
mde gzis gavlaze 2 sT 40 wT-s xarjavs, xolo B -dan A -
mde gzis ukan gamovlaze 20 wT-iT naklebs. ipoveT
velosipedistis siCqare aRmarTsa da daRmarTze da
aRmarTis sigrZe A -dan B -sken mimarTulebiT, Tu mTeli
gzis sigrZe 36 km-ia.
10.258. wrewirze, romlis sigrZe udris 100 m-s, moZraobs
ori sxeuli. isini erTmaneTs xvdebian yoveli 20 wamis
Semdeg, rodesac erTi da imave mimarTulebiT moZraoben,
xolo xvdebian yoveli 4 wamis Semdeg, rodesac
284
mopirdapire mimarTulebiT moZraoben. ipoveT TiToeuli
sxeulis siCqare.
10.259. ori sxeuli Tanabrad moZraobs erTsadaimave
wrewirze erTidaigive mimarTulebiT. pirveli sxeuli erT
bruns akeTebs 2 wm-iT Cqara meoreze da eweva meore
sxeuls yovel 12 wm-Si. ra droSi akeTebs erT bruns
TiToeuli sxeuli?
IV. tywbebtywb!bnpdbofcj
!10.260. pirveli ricxvi ise Seefardeba meores, rogorc
2:3, xolo meore mesames, rogorc 4:5. ipoveT pirveli
ricxvis Sefardeba mesamesTan.
10.261. proporciis pirveli sami wevris jami udris 58-s.
mesame wevri Seadgens pirveli wevris 32 , xolo meore
pirvelis 43 nawils. ipoveT proporciis meoTxe wevri.
10.262. klasSi 40 moswavlea. aqedan 25 swavlobs
inglisur enas, 22_germanuls, xolo 10 swavlobs orive am
enas. ramdeni moswavle ar swavlobs arc inglisurs da
arc germanuls? 10.263. klasSi 35 moswavlea. aqedan 20 dadis maTematikis
wreSi, 11_fizikis wreSi, xolo 10 moswavle ar dadis am
wreebidan arc erTSi. ramdeni moswavle dadis
erTdroulad fizikisa da maTematikis wreSi? 10.264. oTaxis iatakze, romlis farTobia 12 m
2,
gaSlilia sami xaliCa. pirveli xaliCis farTobia 5 m2,
meoris_ 4m2, xolo mesamis_ 3 m
2. yoveli ori xaliCa
erTmaneTze gadadebulia 1,5 m2 farTobze, amasTan 0,5 m
2
farTobze erTmaneTze devs samive xaliCa. ipoveT: 1)
iatakis im nawilis farTobi, romelic dafaruli ar aris;
2) mxolod pirveli xaliCiT dafaruli iatakis nawilis
farTobi.
10.265. 100 studentidan inglisuri ena icis 28
studentma, germanuli ena_ 30 studentma, franguli ena_ 42
studentma, inglisuri da germanuli_ 8 studentma,
inglisuri da franguli_ 10 studentma, samive es ena icis
3 studentma, arcerTi am enidan ar icis 20 studentma.
285
daadgineT ramdenma studentma icis: 1) germanuli da
franguli? 2) inglisuri an germanuli? 3) inglisuri an
franguli? 4) germanuli an franguli? 10.266. Saqris fasis 15%-iT gazrdis Semdeg
yoveldRiurad Semosuli Tanxa 8%-iT Semcirda. ramden
kilogram Saqars yidis dReSi gamyidveli axla, Tu adre
igi dReSi yidida 50 kilograms?
10.267. stadionze Sesasvleli bileTis gaiafebis Semdeg
mayurebelTa ricxvma 50%-iT moimata da bileTebis
gayidviT Semosuli Tanxa 20%-iT gaizarda. ramdeni lari
gaxda bileTis fasi, Tu gaiafebamde is Rirda 10 lari?
10.268. saqonlis fasi Tavdapirvelad Seamcires 20%-iT,
xolo Semdeg es axali fasi kvlav 15%-iT Seamcires da
bolos, axali gadaangariSebis Semdeg, saqonlis fasi
kidev 10%-iT Semcirda. sul ramdeni procentiT Seamcires
saqonlis pirvandeli fasi?
10.269. mewarmem Tavisi produqcia jer gaaZvira da
Semdeg gaaiafa. amasTan gaZvireba da gaiafeba moxda
procentebis erTidaigive ricxviT. ramdeni procentiT
gaZvirda da ramdeniT gaiafda produqcia, Tu is
Tavdapirvelad Rirda 500 lari, axla ki Rirs 480 lari?
10.270. karaqi jer gaiafda 20%-iT, xolo Semdeg gaZvirda
imdeni procentiT ramdeni laric Rirda 1 kilogrami
karaqi gaiafebamde. ra Rirda 1 kilogrami karaqi
gaiafebamde, Tu is axla Rirs 4 lari da 20 TeTri?
10.271. samuSao dRe Semcirda 8 saaTidan 7 saaTamde.
ramdeni procentiT unda gadiddes Sromis nayofiereba,
rom imave pirobebSi xelfasi gadiddes 5%-iT?
10.272. fulis ori Tanxa, romelTa jamia 5000 lari
raRac vadiT Setanili iyo bankSi wliur 3%-ian anabarze.
TiToeulma am Tanxam moimata 60 lariT. pirveli Tanxa
bankSi iyo 4 TviT naklebi drois ganmavlobaSi, vidre
meore. ras udris TiToeuli Tanxa da ramdeni xniT iyo
TiToeuli Setanili bankSi?
10.273. fulis ori Tanxa romelTa jamia 8000 lari
Setanil iqna bankSi wliur 3%-ian anabarze. pirveli Tanxa
bankSi iyo 10 TviT naklebi drois ganmavlobaSi vidre
meore. am Tanxebidan pirvelma moimata 80 lari, xolo
meorem 60 lari. ras udris TiToeuli Tanxa da ramdeni
Tve iyo TiToeuli maTgani bankSi?
286
10.274. kompiuteris fasi yovel 5 weliwadSi 90%-iT
mcirdeba. ra droa saWiro, rom 10000 laris Rirebulebis
kompiuteris fasi 100 lari gaxdes?
10.275. erTniSna ricxvi gaadides aTi erTeuliT. Tu
miRebul ricxvs gavadidebT imdenive procentiT,
ramdeniTac pirvel SemTxvevaSi, maSin miiReba 72. ipoveT
sawyisi ricxvi.
10.276. erT wisqvils SeuZlia 19 centneri xorbali
dafqvas 3 saaTSi, meores 32 centneri_5 saaTSi, xolo
mesames 10 centneri 2 saaTSi. rogor unda ganawildes 1330
centneri xorbali wisqvilebs Soris imgvarad, rom maT
erTdroulad daiwyon muSaoba da erTdrouladve
daamTavron dafqva?
10.277. im samuSaosaTvis, romelsac pirveli memanqane 4
sT-Si beWdavs, meores sWirdeba 6 sT, xolo mesames_4 sT 30
wT. rogor gavanawiloT memanqaneebs Soris 460-gverdiani
xelnaweri, raTa samivem erTidaigive droSi daasrulos
misi gadabeWdva?
10.278. ostati 18 detals amzadebs imave droSi,
romelSic moswavle_10 detals. davalebis Sesasruleblad
ostats 32 saaTi dasWirda, ra droSi Seasrulebs amave
davalebas moswavle?
10.279. ramdenime muSa asrulebs samuSaos 20 dReSi. Tu
maTi raodenoba 4-iT meti iqneboda da TiToeuli
imuSavebda dReSi 1 saaTiT mets, maSin igive samuSao
Sesruldeboda 16 dReSi. Tu muSebis raodenoba kidev 12
kaciT gaizrdeba da TiToeuli maTgani dReSi imuSavebs
kidev 2 saaTiT mets, maSin mocemuli samuSao Sesruldeba
10 dReSi. ramdeni muSa iyo da ramden saaTs muSaobdnen
isini dReSi.
10.280. sxvadasxva simZlavris ori tumbos erTdrouli
muSaobiT auzi ivseba 4 sT-Si. auzis naxevris gasavsebad
pirvel tumbos sWirdeba 4 sT-iT meti dro, vidre meores
auzis 43 nawilis gasavsebad. ra droSi gaavsebs auzs
TiToeuli tumbo cal-calke?
10.281. gemis gadmosatvirTad gamoyofilia ori brigada.
im droTa jami, romelic dasWirdeboda gemis dasaclelad
TiToeul brigadas cal-calke 12 sT-ia. ipoveT ra dro
dasWirdeboda TiToeul brigadas gemis dasaclelad, Tu
287
maTi sxvaoba aris im drois 45%, romelic sWirdeba orive
brigadis erTdrouli muSaobiT gemis daclas.
10.282. erT dazgaze detalebis partiis damuSavebas 3
dRiT ufro mets undebian, vidre meoreze. ramden dRes
gagrZeldeboda detalebis am partiis damuSaveba pirvel
dazgaze calke, Tu cnobilia, rom dazgebis erToblivi
muSaobisas 20 dReSi samjer meti raodenobis detali iyo
damuSavebuli?
10.283. samma erTnairma kombainma erTad aiRo pirveli
mindori, xolo Semdeg orma maTganma meore mindori (sxva
farTobis). sul am samuSaos dasWirda 12 sT. Tu sami
kombaini Seasrulebda mTeli samuSaos naxevars, xolo
Semdeg darCenil nawils aiRebda erT-erTi maTgani, maSin
samuSaos Sesrulebas dasWirdeboda 20 sT. ra droSi
SeuZlia or kombains pirveli mindvris aReba?
10.284. miwismTxrelTa orma brigadam erTdrouli
muSaobiT amoTxara pirveli Txrili 2 dReSi. amis Semdeg
maT daiwyes meore Txrilis amoTxra, romlis sigrZe 5-jer
metia pirveli Txrilis sigrZeze. jer muSaobda mxolod
pirveli brigada, xolo Semdeg igi Secvala meore
brigadam da daamTavra samuSao. amasTan meore brigadam
Seasrula 1,5-jer naklebi samuSao, vidre pirvelma. meore
Txrilis amoTxraze daixarja 21 dRe. ramden dReSi
SeZlebda meore brigada pirveli Txrilis amoTxras, Tu
igi ufro nela muSaobs, vidre pirveli?
10.285. ra dros gviCvenebs saaTi (wuTis sizustiT), Tu es
dro moTavsebulia 1200sT-sa da 12
30sT-s Soris da saaTis
isrebi adgenen: 1) 66o-ian kuTxes? 2) 90
o-ian kuTxes? 3) 45
o-
ian kuTxes? 4) α kuTxes (α <165o)?
10.286. ra dros gviCvenebs saaTi (wuTis sizustiT), Tu es
dro moTavsebulia 200sT-sa da 2
40sT-s Soris da saaTis
isrebi adgenen: 1) 132o-ian kuTxes? 2) 90
o-ian kuTxes? 3) 33
o-
ian kuTxes? 4) α kuTxes?
10.287. turistma mTeli gzis 54 gaiara velosipediT,
xolo danarCeni gza fexiT. velosipediT moZraobisas man
daxarja 2-jer naklebi dro vidre fexiT siarulisas.
ramdenjer swrafad moZraobs turisti velosipediT vidre
fexiT?
288
10.288. A da B qalaqebidan erTmaneTis Sesaxvedrad
erTdroulad velosipedisti da motociklisti gamovida.
A qalaqidan gamosuli velosipedisti qalaqebs Soris
manZilis 31-is gavlis Semdeg SeCerda da B qalaqisaken
gza mxolod mas Semdeg gaagrZela, rodesac masTan B
qalaqidan momavali motociklisti movida. motociklistma
SeuCereblad gaagrZela gza A qalaqisaken da Semdeg imave
gziT dabrunda B qalaqSi ise, rom gzaSi ar SeCerebula.
romeli ufro adre Cava B qalaqSi velosipedisti Tu
motociklisti?
10.289. soflidan qalaqisaken erTdroulad gaemgzavra
velosipedisti da avtomobili. mTeli gzis mexuTedis
gavlis Semdeg velosipedisti SeCerda da gaagrZela gza
mxolod maSin, rodesac avtomobils gasavleli darCa
mTeli gzis 53. avtomobili Cavida ra qalaqSi, maSinve
gamobrunda ukan. romeli ufro adre Cava, avtomobili
sofelSi Tu velosipedisti qalaqSi?
10.290. gza Sedgeba sami monakveTisagan. pirveli
monakveTis sigrZe mTeli gzis naxevris tolia, xolo
meore monakveTis _ mTeli gzis mesamedis. avtomobilis
siCqare gzis pirvel monakveTze orjer naklebia vidre
meore monakveTze da samjer naklebia vidre mesameze.
ramdenjer metia mTel gzaze avtomobilis saSualo
siCqare gzis pirvel monakveTze mis siCqareze?
10.291. mgzavri soflidan qalaqSi Cavida da Semdeg ukan
dabrunda. soflidan qalaqisaken moZraobis dros gzis
pirveli naxevari man gaiara avtomobiliT, xolo meore
naxevari fexiT. ukan dabrunebisas daxarjuli mTeli
drois naxevari man imoZrava avtomobiliT, meore naxevari
ki fexiT. rodis ufro naklebi dro daxarja mgzavrma:
soflidan qalaqSi Casvlaze Tu ukan dabrunebaze?
10.292. ori mgzavri soflidan qalaqisken gaemgzavra.
pirvelma mgzavrma gzis mesamedi avtobusiT gaiara, xolo
danarCeni gza fexiT. meore mgzavrma imave gzis gavlisas
daxarjuli drois mesamedi avtobusiT iara, danarCeni
drois ganmavlobaSi ki fexiT midioda. romeli mgzavris
saSualo siCqarea meti?
10.293. M da N punqtebidan, romelTa Soris manZili 33
km-ia, erTmaneTis Sesaxvedrad erTdroulad ori turisti
289
gamovida. 3 sT da 12 wT-is Semdeg maT Soris manZili 1 km-
mde Semcirda, xolo kidev 2 sT 18 wT-is Semdeg pirvels
N -mde gasavleli darCa samjer meti manZili, vidre meores
M -mde. ipoveT turistebis siCqareebi.
10.294. ori velosipedisti erTdroulad gamovida
erTmaneTis Sesaxvedrad ori punqtidan, romelTa Soris
manZili 270 km-ia. meore velosipedisti saaTSi gadioda 211
kilometriT naklebs, vidre pirveli da Sexvda mas imdeni
saaTis Semdeg. ramden kilometrsac gadis pirveli
velosipedisti erT saaTSi. ipoveT pirveli
velosipedistis siCqare.
10.295. velosipedistma A punqtidan B punqtamde gaiara
60 km. ukan dabrunebisas man pirveli saaTi iara winandeli
siCqariT, Semdeg ki Seisvena 20 wuTi. Sesvenebis Semdeg
siCqare gaadida 4 km/sT-iT da amitom B -dan A -Si misasvlelad daxarja imdenive dro, ramdenic mas
dasWirda A -dan B -Si misasvlelad. ipoveT ra siCqariT
midioda velosipedisti A -dan B -mde.
10.296. A da B punqtebs Soris manZili 120 km-ia.
motociklisti gaemgzavra A -dan B -Si. igi ukan
gamoemgzavra imave siCqariT, magram gamosvlis mometidan
erTi saaTis Semdeg iZulebuli gaxda SeCerebuliyo 10
wuTiT, Semdeg kvlav ganagrZo gza A punqtamde, magram
gaadida siCqare 6 km/sT-iT. rogori iyo motociklistis
siCqare Tavdapirvelad, Tu cnobilia, rom ukan
dasabruneblad man imdenive dro daxarja, ramdenic A -dan
B -Si Casvlaze?
10.297. turistma naviT gacura mdinareze 90 km da Semdeg fexiT gaiara 10 km. amasTan, fexiT siaruls 4 saaTiT
naklebi dro moandoma, vidre naviT curvas. turists
fexiT imden xans ro evlo, ramden xansac icura naviT,
xolo naviT imden xans ecura, ramden xansac fexiT iara,
maSin es manZilebi toli iqneboda. ramdeni saaTi icura
turistma naviT?
10.298. ori motociklisti erTdroulad gaeSura
erTmaneTis Sesaxvedrad A da B punqtebidan, romelTa
Soris manZili udris 600 km-s. im droSi, rasac pirveli
andomebs 250 km-is gavlas, meore gadis mxolod 200 km-s.
ipoveT pirveli motociklistis siCqare Tu igi B punqtSi
Cadis 3 saaTiT ufro adre, vidre meore A punqtSi.
290
10.299. rodesac aqilevsi kus gamoekida, maT Soris
manZili 50 metris toli iyo. mas Semdeg, rac maT Soris
manZili 10-jer Semcirda, ku mixvda, rom is mdevars Tavs
ver daaRwevda da gaCerda. ra manZili gaiara kum devnis
dawyebidan, Tu misi siCqare 16-jer naklebia aqilevsis
siCqareze da isini erTi mimarTulebiT moZraoben?
10.300. A da B qalaqebidan, romelTa Soris manZili 150
km-ia, erTidaigive mimarTulebiT ( A -dan B -ken) gavida ori
turisti. pirveli turisti A -dan gaemgzavra avtomanqaniT,
xolo meore B -dan fexiT. mas Semdeg, rac maT Soris
manZili Semcirda 25-jer, turistebi gaCerdnen. ras udris
manZili pirveli turistis gaCerebis adgilidan B
qalaqamde, Tu meore turistis siCqare 17-jer naklebia
pirvelis siCqareze?
10.301. A da B punqtebs Soris manZilia 300 km.
avtomobilma gaiara mTeli es manZili da dabrunda ukan.
B -dan gamosvlis 1 saaTisa da 12 wuTis Semdeg man siCqare
gaadida 16 km/sT-iT, ris Sedegadac ukan dabrunebaze
daxarja 48 wuTiT naklebi, vidre A -dan B -Si Casvlaze.
ipoveT avtomobilis sawyisi siCqare.
10.302. ori matarebeli gamodis A da B punqtebidan
erTmaneTis Sesaxvedrad. isini erTmaneTs Sexvdebian Sua
gzaze im SemTxvevaSi, Tu A -dan matarebeli gamova ori
saaTiT adre, vidre B -dan. Tuki isini A da B punqtebidan
erTdroulad gamovlen, maSin ori saaTis Semdeg
matareblebs Soris darCenili manZili A da B punqtebs
Soris manZilis 41-is toli iqneba. ramden dros
moandomebs TiToeuli matarebeli mTeli gzis gavlas?
10.303. A -dan B punqtisaken, romelTa Soris manZili 120
km-ia, gavida qveiTi. erTdroulad B -dan A -sken gamovida motociklisti, romelic 5 saaTis Semdeg Sexvda qveiTs.
Caisva ra qveiTi motociklSi, motociklisti dabrunda
ukan da Caiyvana qveiTi B -Si, ris Semdeg SeuCerebliv
wavida A -Si. amis gamo motociklistma daxarja 2,5-jer
meti dro, vidre mas dasWirdeboda B -dan A -Si
Casasvlelad. ipoveT TiToeulis siCqare.
10.304. manZili A da B punqtebs Soris 32 km-ia. A
punqtidan B punqtisaken ori velosipedisti gavida.
cnobilia, rom pirveli velosipedisti, romlis siCqare
aris 8 km/sT, A punqtidan naxevari saaTiT adre gamodis.
291
im momentSi, roca mas meore velosipedisti daeweva, ukan
brundeba da A punqtamde misvlas naxevari saaTiT ufro
nakleb dros andomebs, vidre meore velosipedisti B
punqtamde misvlas. ipoveT meore velosipedistis siCqare.
10.305. qalaqidan erTdroulad erTi da igive
mimarTulebiT gaemgzavra velosipedisti da morbenali.
velosipedisti moZraobs 18 km/sT siCqariT, xolo
morbenali 12 km/sT siCqariT. maTi gamgzavrebidan naxevari
saaTis Semdeg imave qalaqidan imave mimarTulebiT
gaemgzavra cxenosani. ipoveT cxenosnis siCqare, Tu
cnobilia, ro igi velosipedists daewia 1 saaTiT ufro
gvian, vidre morbenals.
10.306. A punqtidan B punqtisaken gaemgzavra satvirTo
avtomobili. 1 sT-is Semdeg imave A punqtidan B
punqtisaken gaemgzavra msubuqi avtomobili, romelic B
punqtSi satvirTo avtomobilTan erTad mivida. Tu
satvirTo da msubuqi avtomobilebi erTdroulad
gamovidodnen A da B punqtebidan erTmaneTis Sesaxvedrad, maSin
isini erTmaneTs Sexvdebodnen gamosvlidan 1 sT-isa da 12
wT-is Semdeg. ra dro moandoma satvirTo avtomobilma A da B punqtebs Soris manZilis gavlas.
10.307. wrewirze, romlis sigrZea 400 m erTi da imave
wertilidan erTdroulad erTmaneTis sawinaaRmdego
mimarTulebiT moZraobas iwyebs ori sxeuli. SexvedrisTanave
meore sxeuli mobrunda da daiwyo moZraoba imave
mimarTulebiT ra mimarTulebiTac moZraobda pirveli.
pirveli daewia meores (gaaswro mas erTi wriT) 2 wuTsa
da 5 wm-Si moZraobis dawyebidan. Tu pirvelis siCqare
iqneboda mis Tavdapirvel siCqareze 2 m/wm-iT meti, xolo
meoris mis Tavdapirvel siCqareze 2 m/wm-iT naklebi, maSin
es Sexvedra moxdeboda moZraobis dawyebidan 1 wT-sa da 15
wm-Si. ipoveT TiToeuli sxeulis siCqare.
10.308. ori punqtidan, romelTa Soris manZili 2400 km-ia,
erTmaneTis Sesaxvedrad erTdroulad gamovida samgzavro
da Cqari matarebeli. Tu orive matarebeli imoZravebda
Cqari matareblis siCqariT, maSin maTi Sexvedra moxdeboda
faqtiur Sexvedramde 3 saaTiT adre, xolo Tu orive
matarebeli imoZravebda samgzavro matareblis siCqariT,
maSin maTi Sexvedra moxdeboda faqtiur SexvedrasTan
SedarebiT 5 saaTiT gvian. ipoveT TiToeuli matareblis
siCqare.
292
10.309. A punqtidan gavida pirveli morbenali, ori
wuTis Semdeg mis kvaldakval gavida meore morbenali,
romelic daewia pirvels A -dan 1 km manZilze. A -dan 5 km-
is gavlis Semdeg meore mobrunda ukan da Sexvda pirvels
20 wuTSi pirveli morbenalis moZraobis dawyebidan.
ipoveT meore morbenalis siCqare.
10.310. A punqtidan B -saken, romelTa Soris manZili 70
km-ia, gavida velosipedisti, xolo garkveuli drois
Semdeg mis kvaldakval gavida motociklisti 50 km/sT
siCqariT. igi daewia velosipedists A -dan 20 km manZilze.
motociklisti B -Si Casvlidan 48 wuTis Semdeg dabrunda
ukan da Sexvda velosipedists 2 sT-sa da 40 wuTSi
velosipedistis moZraobis dawyebidan. ipoveT
velosipedistis siCqare.
10.311. soflidan qalaqisaken, romelTa Soris manZili
100 km-ia, gavida velosipedisti, xolo raRac drois Semdeg
mis kvaldakval gaemgzavra avtobusi 50 km/sT siCqariT. igi
daewia velosipedists 36 wT-Si (avtobusis gamosvlidan).
avtobusi qalaqSi CasvlisTanave gamobrunda ukan da
Sexvda velosipedists 5 sT da 20 wT-Si velosipedistis
moZraobis dawyebidan. ipoveT velosipedistis siCqare.
10.312. A qalaqidan B qalaqSi gaemgzavra mgzavri,
xolo erTi saaTis Semdeg meore mgzavri. Tu mgzavrebis
siCqareebi darCeboda ucvleli, maSin isini B qalaqSi
mividodnen erTdroulad. magram mTeli gzis 107 -is gavlis Semdeg
pirvelma mgzavrma gaadida siCqare 23 -jer da amitom B
qalaqSi misi Casvlis momentSi meore mgzavri imyofeboda
2,5 km manZilze B qalaqidan. ipoveT meore mgzavris
siCqare, Tu manZili A da B qalaqebs Soris 20 km-ia.
10.313. A qalaqidan B qalaqSi, romelTa Soris manZili
100 km-ia, gaemgzavra velosipedisti. erTi saaTis Semdeg A -
dan gamovida meore velosipedisti, romelic daewia
pirvels da igive siCqariT gaemgzavra ukan. cnobilia, rom
pirveli velosipedisti B -Si Cavida maSin, roca meore
dabrunda A -Si. ipoveT pirveli velosipedistis siCqare,
Tu meoris siCqarea 30 km/sT.
10.314. A qalaqidan B qalaqSi, romelTa Soris
manZilia 270 km, gaemgzavra turisti. gzis pirveli 120 km
man gaiara avtomobiliT, meore nawili motocikliT, xolo
gzis darCenili nawili man gaiara isev avtomobiliT 1 sT-
293
Si. motociklis siCqare 15 km/sT-iT naklebia avtomobilis
siCqareze. ipoveT avtomobilis siCqare, Tu turistis
moZraobis saSualo siCqarea 54 km/sT.
10.315. tbas uerTdeba ori mdinare. navi pirveli
mdinaris dinebis mimarTulebiT tbamde gadis 36 km-s,
Semdeg 19 km-s tbaze da 24 km-s meore mdinareze dinebis
sawinaaRmdego mimarTulebiT. sul mgzavrobaze navma
daxarja 8 sT, aqedan 2 saaTi imoZrava tbaze. pirveli
mdinaris dinebis siCqare 1 km/sT-iT metia meore mdinaris
dinebis siCqareze. ipoveT TiToeuli mdinaris dinebis
siCqare.
10.316. Tu gemi da katarRa mdinaris dinebis
mimarTulebiT imoZraveben da A punqtidan B punqtSi
Cavlen, maSin gemi Cava 1,5-jer ufro Cqara vidre katarRa,
amasTan katarRa yovel saaTSi gaivlis gemze 8 km-iT
naklebs. Tu isini igive manZils gaivlian dinebis
sawinaaRmdegod, maSin gemi Cava 2-jer ufro Cqara vidre
katarRa. ipoveT gemis da katarRis siCqare mdgar wyalSi.
10.317. or WurWelSi, romelTa tevadobaa 144 litri da
100 litri, wylis garkveuli raodenobaa. Tu mcire
WurWlidan didSi CavasxamT wyals ise, rom ukanaskneli
piramde aivsos mcire WurWelSi wylis pirvandeli
raodenobis 51 darCeba. Tuki dididan mcireSi CavasxamT
wyals da mas piramde avavsebT, maSin did WurWelSi wylis
pirvandeli raodenobis 127
aRmoCndeba. ramdeni litri
wyalia TiToeul WurWelSi?
10.318. gvaqvs spirtis ori xsnari. Tu pirveli xsnaris 2
kg, meoris 5 kg da 1 kg sufTa spirts avurevT, miviRebT xsnars,
romelSic spirtis koncentracia iqneba 83. Tu pirveli
xsnaris 4 kg, meoris 15 kg da 3 kg sufTa spirts avurevT,
miviRebT xsnars, romelSic spirtis koncentracia aris 114.
ipoveT spirtis koncentracia TiToeul xsnarSi.
10.319. gvaqvs spilenZis ori Senadnobi. erTi maTgani
iwonis 5 kg da Seicavs 2 kg spilenZs, meore iwonis 11 kg
da Seicavs 2,75 kg spilenZs. SeiZleba Tu ara am
Senadnobebidan movWraT nawilebi, gadavadnoT da miviRoT
294
8 kg Senadnobi, romlis yoveli kilogrami 207
kg spilenZs
Seicavs?
10.320. gogirdmJavas ori xsnaridan pirveli aris 40%-
iani, meore 60%-iani. es ori xsnari Seuries erTmaneTs da
daumates 5 kg sufTa wyali, ris Sedegad miiRes 20%-iani
xsnari. Tu 5 kg wylis nacvlad daumatebdnen 5 kg 80%-ian
xsnars, maSin miiRebdnen 70%-ian xsnars. ramdeni kilogrami
iyo pirveli da ramdeni kilogrami meore xsnari?
10.321. WurWlidan, romelic savsea sufTa gliceriniT
gadmoasxes ori litri glicerini da WurWeli Seavses
wyliT; amis Semdeg gadmoasxes narevis imdenive raodenoba
da isev Seavses wyliT. bolos WurWlidan isev gadmoasxes
2 litri narevi da kvlav Seavses wyliT. amis Semdeg
WurWelSi darCa 3 litriT meti wyali vidre sufTa
glicerini. ramdeni litri glicerini da wyalia
WurWelSi?
10.322. liTonis ori naWeri erTad iwonis 30 kg-s.
pirveli naWeri Seicavs 5 kg sufTa vercxls, xolo
meore_4 kg-s. rogoria vercxlis procentuli Semcveloba
pirvel naWerSi, Tu igi 15%-iT naklebia, vidre meore
naWerSi?
10.323. gvaqvs spilenZisa da kalis ori Senadnobi. erT
SenadnobSi am metalebis raodenobebi ise Seefardeba,
rogorc 3:2, xolo meoreSi rogorc 2:3. ramdeni grami
TiToeuli Senadnobi unda aviRoT, rom miviRoT 24 grami
axali Senadnobi, romelSic spilenZis raodenobis
Sefardeba kalis raodenobasTan iqneba 5:7?
10.324. oqros procentuli Semadgenloba erT SenadnobSi
2,5-jer metia, vidre meoreSi. Tu orive Senadnobs erTad
gadavadnobT, maSin miiReba Senadnobi, romelSic iqneba
40% oqro. ipoveT ramdenjer mZimea pirveli Senadnobi
meoreze, Tu erTi da imave wonis pirveli da meore
Senadnobebis erTad gadadnobiT miRebuli Senadnobi
Seicavs 35% oqros.
!
295
§11. njnefwspcfcj!eb!qsphsftjfcj!!
J/!njnefwspcfcj!
!11.1. ipoveT! pirveli eqvsi wevri mimdevrobisa, romelic
Semdegi formuliTaa mocemuli:
1) nxn 23+= ; 2) n
nx )1(−= ; 3) 12 −= n
nx ; 4) n
nx −= 2 ;
5) 28 nxn −= ; 6) 32 2 +−= nnxn ; 7)
nnxn
2+= ;
8) n
xn1
= ; 9) ( )2
11 n
nx −+= ; 10)
( )n
xn
n11 −+
= .
11.2. mimdevroba mocemulia formuliT: 52 += nxn . ipoveT:
1) 20x ; 2) 100x ; 3) 1−kx ; 4) kx2 .
11.3. mimdevroba mocemulia 14 −= nxn formuliT. ipoveT
mimdevrobis im wevris nomeri, romelic udris:
1) 95-s; 2) 115-s; 3) 399-s; 4)479-s.
11.4. mimdevroba mocemulia 122 ++= nnxn formuliT.
aris Tu ara am mimdevrobis wevri Semdegi ricxvi:
1) 289; 2) 361; 3) 223; 4) 1000?
Tu aris, ipoveT am wevris nomeri.
11.5. mimdevroba mocemulia nnxn 172 −= formuliT. aris
Tu ara am mimdevrobis wevri Semdegi ricxvi:
1) –30; 2) -100?
Tu aris, ipoveT am wevris nomeri.
11.6. mimdevroba mocemulia 23 += nxn formuliT. ipoveT
n –is im mniSvnelobaTa simravle, romlebisTvisac
WeSmaritia utoloba:
1) 29≥nx ; 2) 47≤nx ; 3) 100>nx ; 4) 18080 ≤≤ nx .
11.7. mimdevroba mocemulia n
nxn1
+= formuliT. ipoveT
n -is im mniSvnelobaTa simravle, romlebisTvisac
WeSmaritia utoloba:
1) 2>nx ; 2) 5>nx ; 3) 6≤nx ; 4) 203 << nx .
296
11.8. mimdevroba mocemulia 2nxn = formuliT. ipoveT im
wevris nomeri, romlidanac dawyebuli mimdevrobis
wevrebi metia:
1) 100-ze; 2) 1000-ze.
11.9. ipoveT mimdevrobis zogadi wevris formula:
1) 1, 3, 5, 7, 9,K 2) 2, 4, 6, 8, 10,K
3) 2, 5, 8, 11, 14,K 4) 1, 4, 9, 16, 25,K
5) 1, 8, 27, 64, 125,K 6) K,51 ,
41 ,
31 ,
21 ,1
7) K,54 ,
43 ,
32 ,
21
8) 3, -3, 3, -3,K
9) K ,81- ,
41 ,
21- ,1 10) 1, 9, 25, 49, 81,K
11.10. ipoveT ( )na mimdevrobis pirveli xuTi wevri, Tu
1) ,11 =a 11 +=+ nn aa ; 2) ,71 =a 31 −=+ nn aa ;
3) ,51 −=a nn aa 21 =+ ; 4) ,751 =a nn aa 1,01 =+ ;
5) ,61
1 =a nn aa −=+1 ; 6) ,31 =a n
n aa 1
1 =+ .
11.11. ( )nx mimdevroba mocemulia rekurentulad. dawereT
am mimdevrobis n -uri wevris formula:
1) 4 ,4 11 −=−= + nn xxx ; 2) nn xxx31 ,4 11 == + ;
3) 121 ,2 11 +== + nn xxx ; 4) 2 ,3 11 +== + nn xxx .
11.12. aris Tu ara monotonuri mimdevroba, romelic
Semdegi formuliTaa mocemuli:
1) nxn −=10 ; 2) 2
3+=
nxn ; 3) nxn −= 3 ;
4) n
xn1
= ; 5) n
xn21+= ; 6)
4
2nxn = ;
7) ( )26−= nxn ; 8) n
xn11−= ; 9)
nnxn
1−= ;
10) ( )
nx
n
n1−
= ; 11) 5273
++
=nnxn ; 12) 23 nxn −= .
11.13. daamtkiceT, rom mimdevroba, romlis zogadi wevria
297
n
n aax ⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ +=
212
,
sadac a aris 1-sagan gansxvavebuli dadebiTi
ricxvi, zrdadia.
11.14. vTqvaT, n
nxn15 −
= . ipoveT n -is im mniSvnelobaTa
simravle, romelTaTvisac:
1) 815 <− nx ; 2) 1,05 <− nx ;
3) 3215 <− nx ; 4) 001,05 <− nx .
11.15. ipoveT ( nx ) mimdevrobis udidesi da umciresi
wevrebi, Tu aseTebi arsebobs:
1) 362 ++−= nnxn ; 2) 182 +−= nnxn ;
3) 5,3
1−
=n
xn ; 4) n
nxn125 −
= .
11.16. arsebobs Tu ara sasruli ricxviTi Sualedi,
romelsac Semdegi mimdevrobis yvela wevri
ekuTvnis?
1) KK ,12,,37 ,
25 ,3
nn +
; 2) KK ,1 ,,,41 ,3 ,
31 ,2 ,
21 ,1
nn ;
11.17. daadgineT, mocemuli mimdevrobebidan romelia
SemosazRvruli da romeli ara:
1) 12 += nxn ; 2) 2nxn = ; 3)
nnxn
12 += ;
4) n
nx )2(−= ; 5)
n
nx ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−=
21
; 6) n
nxn72 +
= ;
7) 12
1−
=n
xn ; 8) nx nn ⋅−= )1( ; 9)
nnxn 2
83 += ;
10) 2)1( n
nx −= .!
!!
298
JJ/!bsjUnfujlvmj!qsphsftjb!!
11.18. ipoveT ( )na ariTmetikuli progresiis pirveli wev-
ri, Tu:
1) 12 ,13110 == da ; 2) 5 ,25052 −=−= da ;
3) 3 ,0100 −== da ; 4) 2,0 ,7,1266 == da .
11.19. ipoveT ( )na ariTmetikuli progresiis sxvaoba, Tu:
1) 92 ,2 101 == aa ; 2) 2 ,7 161 =−= aa ;
11.20. mocemulia ( )na ariTmetikuli progresiis pirveli
wevri da sxvaoba. ipoveT progresiis pirveli 8
wevris jami.
1) 20 ,1001 −== da ; 2) 3 ,231 =−= da ;
3) 7 ,131 =−= da ; 4) 4 ,91 −== da .
11.21. ipoveT ariTmetikuli progresiis pirveli 10 wevris
jami:
1) 2, 5,K ; 2) –17, -11,K ; 3) –2, 0, 2,K ;
4) 14,2; 9,6;K .
11.22. ipoveT ( )na ariTmetikuli progresiis pirveli
wevri da sxvaoba, Tu:
1) 60 ,27 275 == aa ; 2) 47 ,74 7447 == aa ;
3) 92 ,0 6620 −== aa ; 4) 5,9 ,1 258 == aa .
11.23. ipoveT ( )na ariTmetikuli progresiis n -uri wevri
da wevrTa jami, Tu:
1) 15 ,5 ,81 === nda ; 2) 11 ,7,0 ,31 ==−= nda ;
3) 13 ,41 ,41 =−== nda ; 4) 61 ,
31 ,
6511 ==−= nda .
11.24. ipoveT ( )na ariTmetikuli progresiis wevrTa
ricxvi da wevrTa jami, Tu:
1) 5 ,21 ,01 === nada ; 2) 100 ,5,5 ,5,41 ==−= nada ;
3) 2146 ,4 ,
21371 ==−= nada ;
4) 32 ,7,0 ,5,141 === nada .
11.25. ariTmetikul progresiaSi:
1) 105 ,5 261 == aa . ipoveT d da 26S ;
2) 20 ,10 61 −=−= aa . ipoveT d da 6S ;
299
3) 873 ,
43
261 == aa . ipoveT d da 26S ;
4) 89 , 91 βαα +== aa . ipoveT d da 9S .
11.26. ariTmetikul progresiaSi:
1) 459 ,10 45 == ad . ipoveT 1a da 45S ;
2) 10 ,2 15 −== ad . ipoveT 1a da 15S ;
3) 1 ,41
13 =−= ad . ipoveT 1a da 13S .
4) α+=α−= 2728 ,1 28ad . ipoveT 1a da 28S .
11.27. ariTmetikul progresiaSi:
1) 999 ,54 ,5,11 === nn Saa . ipoveT d da n ;
2) 7,137 ,2,5 ,2,01 === nn Saa . ipoveT d da n ;
3) 3400 ,67 ,11 === nn Saa . ipoveT d da n ;
4) 41146 ,
4315 ,61 ==−= nn Saa . ipoveT d da n .
11.28. ariTmetikul progresiaSi:
1) 75 ,21 ,91 −==−= nSda . ipoveT na da n ;
2) 32158 ,
31 ,
65
1 −=−== nSda . ipoveT na da n .
11.29. ariTmetikul progresiaSi:
1) 0 ,28 91 =−= Sa . ipoveT d da 9a ;
2) 108 ,7,0 301 == Sa . ipoveT d da 30a .
11.30. ariTmetikul progresiaSi:
1) 0 ,3 31 == Sd . ipoveT 1a da 31a ;
2) 32209 ,
31
37 == Sd . ipoveT 1a da 37a .
11.31. ariTmetikul progresiaSi:
1) 1050 ,140 1414 == Sa . ipoveT 1a da d ;
2) 55 ,37 1010 −=−= Sa . ipoveT 1a da d .
11.32. ariTmetikul progresiaSi:
1) 155 ,25 ,2 =−=−= nn Sad . ipoveT 1a da n ;
2) 3843 ,123 ,2 === nn Sad . ipoveT 1a da n .
11.33. ariTmetikul progresiaSi:
1) 2 ,5330 == da . ipoveT 17a ;
2) 3 ,7632 == da . ipoveT 15a ;
300
3) 1 ,13 151 −== aa . ipoveT 18S ;
4) 18 ,8 111 == aa . ipoveT 13S .
11.34. 1) 7-sa da 35-s Soris CasviT eqvsi ricxvi ise, rom
maT mocemul ricxvebTan erTad ariTmetikuli
progresia Seadginon.
2) 1-sa da 16-s Soris CasviT 8 ricxvi ise, rom maT
mocemul ricxvebTan erTad ariTmetikuli
progresia Seadginon.
11.35. ariTmetikul progresiaSi: 1) 32 ,12 73 == aa . ipoveT 10a ;
2) 11 ,3 73 == aa . ipoveT d ;
3) 19 ,7 95 == aa . ipoveT 15S ;
4) 34 ,4 84 −=−= aa . ipoveT 7a .
5) )( , mnnama mn ≠== . ipoveT 1a da d ;
6) )( , mnnama mn ≠== . ipoveT mnS + .
jqpwfU! bsjUnfujlvmj! qsphsftjjt! qjswfmj! xfwsj! eb!
tywbpcb-!Uv!)$$22/47<!22/48*;!
11.36. 1) ⎩⎨⎧
=−=+
2142
310
71
aaaa
2) ⎩⎨⎧
=+−=+
6,22,0
105
115
aaaa
3) ⎩⎨⎧
=⋅=+6024
32
51
aaaa
4) ⎩⎨⎧
=⋅=−758
72
37
aaaa
11.37. 1) ⎩⎨⎧
=+=−+
1710
61
352
aaaaa
2) ⎩⎨⎧
=+=+−
178
33
252
aSaSS
3) ⎩⎨⎧
==+
140105
4
51
Saa
4) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=+=+
601170
157
212
24
aaaa
11.38. ipoveT ariTmetikuli progresiis pirveli wevri,
wevrTa ricxvi da sxvaoba, Tu:
1)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
==+
=
5,4125,32
55
15
52
Saa
an
2)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
===
1057530
5
3
nSSS
301
11.39. ariTmetikul progresiaSi:
1) ⎩⎨⎧
=+=+
. .21269
963
75
SaaSS
ipoveT
2) ⎩⎨⎧
−=+−=+
. .10320
1254
84
SaaSS
ipoveT
11.40. ariTmetikul progresiaSi ipoveT pirveli n wevris
jami, Tu:
1) 12 −= nan ; 2) 23 += nan ; 3) nan 214 −= ;
4) 712 +−= nan .
11.41. 1) gamoTvaleT yvela naturaluri ricxvis jami 1-
dan 100-mde;
2) gamoTvaleT yvela naturaluri ricxvis jami 1-
dan n -mde;
3) ipoveT yvela luwi naturaluri ricxvis jami 100-
mde CaTvliT;
4) ipoveT yvela kenti naturaluri ricxvis jami 13-
dan 81-mde CaTvliT;
5) gamoiangariSeT yvela orniSna naturaluri
ricxvis jami.
6) ipoveT yvela kenti samniSna ricxvis jami 112-dan
128-mde.
11.42. ariTmetikul progresiaSi:
1) 15 ,71 == da . ipoveT 201110 aaa +++ L ;
2) 8 ,21 == da . ipoveT 251211 aaa +++ L .
11.43. ariTmetikul progresiaSi:
1) 209 =a . ipoveT 17S ;
2) 216 =a . ipoveT 31S .
11.44. ariTmetikul progresiaSi:
1) 48158 =+ aa . ipoveT 22S ;
2) 98151074 =+++ aaaa . ipoveT 9a ;
3) 1201614117 =+++ aaaa . ipoveT 12a ;
4) 100181282 =+++ aaaa . ipoveT 10a .
11.45. 1) ipoveT K,55,0 ,127
ariTmetikuli progresiis pir-
veli uaryofiTi wevri.
302
2) ipoveT K,923 ,
213 −− ariTmetikuli progresiis
pirveli dadebiTi wevri.
11.46. ipoveT ariTmetikuli progresiis udidesi
uaryofiTi wevri, Tu:
1) 321 ,371 −== da ; 2)
411 ,301 =−= da .
11.47. ipoveT ariTmetikuli progresiis umciresi
dadebiTi wevri, Tu:
1) 54 ,501 −== da ; 2)
311 ,601 =−= da .
11.48. ipoveT ariTmetikuli progresiis yvela dadebiTi
wevris jami, Tu:
1) 43 ,351 −== da ; 2)
52 ,281 −== da .
11.49. ipoveT ariTmetikuli progresiis yvela uaryofiTi
wevris jami, Tu:
1) 31 ,221 =−= da ; 2)
43 ,351 =−= da .
11.50. 1) ipoveT nan 3218 −= mimdevrobis yvela iseTi wev-
ris jami, romlebic metia 6-ze.
2) ipoveT nan 7614 −= mimdevrobis yvela iseTi wev-
ris jami, romlebic metia 2-ze.
11.51. 1) ipoveT 10 da 20-s Soris moTavsebuli yvela im
ukveci wiladebis jami, romelTa mniSvnelia 3.
2) ipoveT 8 da 16-s Soris moTavsebuli yvela im
ukveci wiladebis jami, romelTa mniSvnelia 5.
11.52. ariTmetikul progresiaSi:
1) 900 ,100 3010 == SS . ipoveT 40S ;
2) 1502515 == SS . ipoveT 30S .
11.53. aris Tu ara ( )na mimdevroba ariTmetikuli
progresia, Tu am mimdevrobis pirveli n wevris
jami Semdegi formuliT gamoiTvleba:
1) nnSn 22 −= ; 2) 114 2 +−= nSn ;
3) 17 −= nSn ; 4) 32 +−= nnSn .
303
11.54. ra pirobas unda akmayofilebdes ba , da c ricxvebi, rom mimdevroba, romlis pirveli n
wevris jami gamoiTvleba formuliT cbnanSn ++= 2,
iyos ariTmetikuli progresia?
11.55. amoxseniT gantoleba:
1) 441531 =++++ xL ;
2) 117741 =++++ xL ;
3) ( ) 40010531 =−++++ xL ;
4) ( ) 20921074 =−++++ xL ;
5) ( ) 5153075,42 =+++++ xL ;
6) ( ) ( ) ( ) ( ) 15528741 =++++++++ xxxx L .
11.56. daamtkiceT, rom Tu a1,
b1,
c1 ariTmetikuli
progresiaa, maSin:
acbcab 2=+ .
11.57. daamtkiceT, rom Tu cb +
1,
ca +1
da ba +
1
ariTmetikuli progresiaa, maSin 2a ,
2b , 2c
ariTmetikuli progresia iqneba.
11.58. daamtkiceT, rom ( )na mimdevrobis arcerTi sami
momdevno wevri ar adgens ariTmetikul progresias,
Tu:
1) 2nan = ; 2) nan = ; 3)
nan
1= .
11.59. daamtkiceT, rom Tu a , b , c ariTmetikuli progre-
siaa, maSin
1) ( ) ( ) ( )22222 63 cbabacba +++−=++ ;
2) ( )22 28 cbbca +=+ .
11.60. ramden saaTSi gaivlis velosipedisti 54 km-s, Tu
pirvel saaTSi igi gadis 15 km-s, xolo yovel Semdeg
saaTSi 1 km-iT naklebs, vidre winaSi?
11.61. amfiTeatri Sedgeba 10 rigisagan, amasTanave yovel
Semdeg rigSi 20 adgiliT metia, vidre winaSi, xolo
ukanasknel rigSi 280 adgilia. ramden kacs itevs
amfiTeatri?
11.62. burTulebi samkuTxedis formiT aris dalagebuli.
amasTan zemodan pirvel rigSi 1 burTulaa,
304
meoreSi_2, mesameSi_3 da a. S. ramden rigadaa
dalagebuli burTulebi, Tu maTi saerTo raodenoba
120-ia? ramdeni burTulaa saWiro ocdaaTrigiani
samkuTxedis Sesadgenad?
11.63. turistma, romelic adioda mTis ferdobze, pirveli
saaTis ganmavlobaSi miaRwia 800 m simaRles, xolo
yovel Semdeg saaTSi 25 metriT naklebi simaRle
dafara, vidre winaSi. ramden saaTSi miaRwevs
turisti 5700 m simaRles?
11.64. mama Tavis Svils misi dabadebis dRes, dawyebuli 5
wlidan, saCuqrad aZlevs imden wigns, ramdeni wlisac
aris Svili. xuTi Svilis wlovanebaTa ricxvi
Seadgens ariTmetikul progresias, romlis sxvaobaa
3. ramdeni wlis iyo TiToeuli Svili, rodesac maTi
biblioTeka 325 wignisagan Sedgeboda?
11.65. A punqtidan gamovida velosipedisti, romelmac
pirvel saaTSi gaiara 10 km, xolo yovel Semdeg
saaTSi 1 km-iT mets gadioda, vidre winaSi.
erTdroulad, mis kvaldakval A -dan 7,5 km-is
manZilze mdebare B punqtidan gamovida meore
velosipedisti, romelmac pirvel saaTSi gaiara 12 km,
xolo yovel Semdeg saaTSi gadioda 1,5 km-iT mets,
vidre winaSi. ipoveT ramdeni saaTis Semdeg daeweva
meore velosipedisti pirvels.
11.66. ori sxeuli, romelTa Soris manZili 153 m-ia,
erTmaneTis Sesaxvedrad moZraobs. pirveli sxeuli
wamSi 10 m-s gadis. meore sxeulma ki pirvel wamSi
gaiara 3 m da yovel Semdeg wamSi 5 m-iT meti, vidre
winaSi. ramdeni wamis Semdeg Sexvdebian sxeulebi
erTmaneTs?
11.67. sxeuli pirvel wuTSi 3 m-s gadis, xolo yovel
Semdeg wuTSi 6 m-iT mets, vidre winaSi. pirveli
sxeulis gamosvlidan 5 wuTis Semdeg imave punqtidan
sawinaaRmdego mimarTulebiT gamodis meore sxeuli,
romelic pirvel wuTSi gadis 54 m-s, xolo yovel
Semdeg wuTSi 3 m-iT mets, vidre winaSi. meore
sxeulis gamosvlidan ramdeni wuTis Semdeg iqnebian
sxeulebi mocemuli punqtidan toli manZilebiT
daSorebuli?
11.68. ori punqtidan erTmaneTis Sesaxvedrad erTdroulad
ori sxeuli gamovida; punqtebs Soris manZili 200 m-
305
ia. pirveli sxeuli wamSi gadis 12 m-s; meore sxeulma
pirvel wamSi gaiara 20 m, xolo yovel Semdeg wamSi
gadioda 2 m-iT naklebs, vidre winaSi. ramdeni wamis
Semdeg Sexvdebian sxeulebi erTmaneTs?
11.69. SeiZleba Tu ara, rom marTkuTxa samkuTxedis
gverdebma Seadginon ariTmetikuli progresia?
11.70. SeiZleba Tu ara, rom samkuTxedis gverdebma da
perimetrma Seadginon ariTmetikuli progresia?
11.71. ariTmetikuli progresiis Semadgeneli sami ricxvis
jami udris 2, xolo amave ricxvTa kvadratebis jamia
951 . ipoveT es ricxvebi.
11.72. ipoveT naturalur ricxvTagan Sedgenili iseTi
ariTmetikuli progresia, romlis pirveli sami da
pirveli oTxi wevris namravli Sesabamisad udris 6
da 24.
11.73. mocemulia ori ariTmetikuli progresia. pirveli
progresiis pirveli da mexuTe wevrebi Sesabamisad
tolia 7 da –5, xolo meore progresiis pirveli
wevri udris 0-s da ukanaskneli wevri 213 . ipoveT
meore progresiis wevrebis jami, Tu cnobilia, rom
orive progresiis mesame wevri erTmaneTis tolia.
11.74. mocemulia ori ariTmetikuli progresia 5,9,13,K da
3,9,15,K . TiToeuli Seicavs 50 wevrs. ipoveT yvela im
ricxvebis jami, romlebic erTdroulad warmoadgenen
am ori progresiis wevrebs.
!JJJ/!hfpnfusjvmj!qsphsftjb!
!11.75. ipoveT geometriuli progresiis mniSvneli, Tu:
1) 9 ,12 21 == bb ; 2) 30 ,20 54 −== bb ;
3) 80 ,40 98 −=−= bb ; 4) 2 ,2 43 == bb .
hfpnfusjvm!qsphsftjbTj!)$$22/87.22/98*;!
11.76. 1) 2 ,41
1 == qb . ipoveT 6b ;
2) 21 ,81 == qb . ipoveT 7b ;
306
3) 21 ,41 −=−= qb . ipoveT 6b ;
4) 31 ,41 −=−= qb . ipoveT 4b .
11.77. 1) 4 ,2565 == qb . ipoveT 3b ;
2) 3 ,1625 == qb . ipoveT 3b ;
3) 3 ,4866 −=−= qb . ipoveT 2b ;
4) 2 ,3207 −== qb . ipoveT 3b .
11.78. 1) 486 ,2 61 −=−= bb . ipoveT q ;
2) 512 ,2 51 == bb . ipoveT q ;
3) 384 ,3 81 −== bb . ipoveT q ;
4) 1 68, 256b b= = . ipoveT q .
11.79. 1) 21 ,81 == qb . ipoveT 5S ; 2) 2 ,11 −== qb . ipoveT 9S ;
3) 32 ,41 == qb . ipoveT 6S ; 4)
21 ,31 −== qb .ipoveT 10S .
11.80. 1) 21 ,961 == qb . ipoveT 7b da 7S ;
2) 2 ,125,01 −== qb . ipoveT 6b da 6S .
11.81. 1) 2 ,21 ,2561 === nbqb . ipoveT n da nS ;
2) 1024 ,4 ,41
1 === nbqb . ipoveT n da nS .
11.82. 1) 1458 ,2 71 == bb . ipoveT q da 7S ;
2) 81 ,2 51 == bb . ipoveT q da 5S .
11.83. 1) 3125 ,212 6 == bq . ipoveT 1b da 6S ;
2) 96 ,2 6 == bq . ipoveT 1b da 6S .
11.84. 1) 341 ,512 ,11 −=−== nn Sbb . ipoveT n da q ;
2) 9
1210 ,9
10 ,901 === nn Sbb . ipoveT n da q .
11.85. 1) 765 ,2 8 == Sq . ipoveT 1b da 8b ;
2) 847 ,3 5 == Sq . ipoveT 1b da 5b .
11.86. 1) 254 ,21 ,1281 === nSqb . ipoveT n da nb ;
307
2) 65 ,32 ,271 === nSqb . ipoveT n da nb .
11.87. 1) 75,43 ,4
27 ,43
=== nn Sbq . ipoveT n da 1b ;
2) 7161 ,7 ,21
=== nn Sbq . ipoveT n da 1b .
11.88. ipoveT ( )nb geometriuli progresiis mniSvneli, me-6
da me-7 wevrebi, Tu:
1) 24 ,6 53 == bb ; 2) 10 ,10 85 −== bb ;
3) 18 ,2 53 −=−= bb ; 4) 3 ,24 85 == bb .
11.89. geometriuli progresiis me-8 wevri udris 13-s, xolo
mniSvneli_3-s. ipoveT meaTe da mecamete wevrebi.
11.90. 1) gamosaxeT ( )nb geometriuli progresiis meSvide,
meTxuTmete da meormoce wevrebi 5b -isa da q -s
saSualebiT.
2) ( )nb geometriul progresiaSi ( )0>nb , 21 −− += nnn bbb ,
( 3≥n ). ipoveT progresiis mniSvneli.
11.91. geometriul progresiaSi:
1) 21 ,
23
1 == qb . ipoveT 76543 bbbbb ++++ ;
2) 32 ,181 == qb . ipoveT 6543 bbbb +++ ;
3) 3 ,32
1 −== qb . ipoveT 5432 bbbb +++ ;
4) 2 ,23
1 −=−= qb . ipoveT 6543 bbbb +++ .
11.92. 1) 9-sa da 243-s Soris CasviT ori ricxvi, romlebic
mocemul ricxvebTan erTad geometriul progresias
Seadgenen.
2) 160-sa da 5-s Soris CasviT oTxi ricxvi ise, rom
maT mocemul ricxvebTan erTad Seadginon
geometriuli progresia.
3) 1-sa da 7-s Soris CasviT eqvsi ricxvi ise, rom maT
mocemul ricxvebTan erTad Seadginon geometriuli
progresia.
308
4) 60-sa da 1615
-s Soris CasviT xuTi iseTi ricxvi,
romlebic mocemul ricxvebTan erTad geometriul
progresias adgenen.
11.93. ipoveT geometriuli progresiis pirveli wevri da
mniSvneli, Tu:
1) ⎩⎨⎧
=−−=−8
4
13
12
bbbb
2)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=+−
=+
87
167
123
14
bbb
bb
3) ⎩⎨⎧
=−=−
615
24
15
bbbb
4) ⎩⎨⎧
=−+=−+
2010
563
452
bbbbbb
11.94. ipoveT im geometriuli progresiis pirveli wevri,
mniSvneli da wevrTa ricxvi, romelSic:
1) ,4857 =− bb 2) ,21646 =− bb
4856 =+ bb , 813 =− bb ,
1023=nS ; 40=nS .
11.95. ipoveT 3S , 5S , nS , Tu ( )nb geometriuli progresia n -
uri wevris formuliTaa mocemuli:
1) n
nb 45,1 ⋅= ; 2) 132 +⋅= n
nb .
11.96. ipoveT jami:
1) 102 2221 ++++ L ; 2) 1032 2
121
21
21
−−+− L ;
3) 1032 31
31
31
31
++++ L ; 4) 1232 22221 ++−+− L .
5) 10021 xxx ++++ L ; 6)
1353 xxxx +−+− L .
11.97. amoxseniT gantoleba:
1) 1
111
102
−+
=++++x
xxxxx L ;
2) xxxxxxx
++
=++−+−1
1213
1232 L .
3) 01 992 =++++ xxx L ; 4) 01 1002 =++++ xxx L ;
5) 27
11 1
2 =−
++++++
xxxxx
x
nnL ;
309
6) xxxxxx
xxx
xx
xx
−+−
+++++=++−
+−
+−
12311321 11
102 LL ,
sadac x mTeli ricxvia.
11.98. daamtkiceT, rom Semdegi formuliT mocemuli ( )nb
mimdevroba geometriuli progresiaa:
1) n
nb 2= , 2) nnb53
= ;
3)
n
nb ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅=
314 ; 4)
nnb 3−= .
11.99. daamtkiceT, rom nebismieri a -sa da b -saTvis ( ba ≠ )
( )2ba + , 22 ba − , ( )2ba − geometriuli progresiaa.
11.100.daamtkiceT, rom Tu a , b , c , d geometriuli
progresiaa, maSin ( ) ( ) ( ) ( )2222 accbbdda −+−+−=− .
11.101.cnobilia, rom ( )nb geometriuli progresiaa. iqneba
Tu ara geometriuli progresia Semdegi mimdevroba:
1) 12b , 22b , 32b ,K , nb2 ,K ; 2) KK ,,,,, 12531 −nbbbb ;
3) KK ,1,,1,1,1
321 nbbbb; 4) KK ,,,,, 33
332
31 nbbbb .
11.102. aris Tu ara ( )nb mimdevroba geometriuli progre-
sia, Tu cnobilia, rom am mimdevrobis pirveli n
wevris jami Semdegi formuliT gamoiTvleba:
1) 13 −= nnS ; 2) 12 −= nSn ; 3) 12 −= n
nS ; 4) 13 += nnS .
11.103. ipoveT formula, romelic gamosaxavs geometriuli
progresiis pirveli n wevris namravls pirveli
wevrisa da mniSvnelis saSualebiT.
11.104. Tu geometriuli progresiis yvela wevrs gavamra-
vlebT sxva geometriuli progresiis Sesabamis
(dakavebuli adgilis nomris mixedviT) wevrebze,
maSin iqneba Tu ara miRebuli mimdevroba
geometriuli progresia?
11.105. daamtkiceT, rom Tu )( nb geometriuli progresiaa,
maSin
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛+++⋅=
nnn bbb
bbS 111
211 L .
310
11.106. geometriuli progresiis pirveli oTxi wevris jami
udris 30-s, momdevno oTxi wevris ki 480-s. ipoveT
pirveli Tormeti wevris jami.
11.107. geometriuli progresiis pirveli sami wevris jamia
40, eqvsi wevrisa ki 60; ipoveT 9S .
11.108. ipoveT oTxi ricxvi, romlebic Seadgens klebad
geometriul progresias, Tu viciT, rom am
progresiis kiduri wevrebis jamia 27, xolo Sua
wevrebis jami aris 18.
11.109. ipoveT sami ricxvi, romlebic zrdad geometriul
progresias Seadgenen, Tu viciT, rom maTi jami aris
26, xolo am ricxvebis kvadratebis jamia 364.
11.110. ricxvebi 15, q17 , 215q adgenen ariTmetikul
progresias. ipoveT 2, q2 , K,2 2q geometriuli
progresiis pirveli 4 wevris jami, Tu is klebadia.
11.111. ricxvebi 1 , ,6 dd− adgenen geometriul progresias.
ipoveT K,23 ,3 ,3 dd ++ ariTmetikuli progresiis
pirveli 13 wevris jami, Tu is klebadia.
11.112. ariTmetikuli progresiis 1-li, me-3 da me-13 wevrebi
geometriul progresias adgenen. ipoveT am
ukanasknelis mniSvneli.
11.113. geometriuli progresiis 1-li, me-2 da me-4 wevrebi
ariTmetikul progresias adgenen. ipoveT
geometriuli progresiis mniSvneli.
11.114. ipoveT ariTmetikuli da geometriuli progresiebi,
Tu cnobilia, rom TiToeuli progresiis pirveli
wevri udris 1-s, orive progresiis mesame wevrebi
tolia, xolo ariTmetikuli progresiis 21-e wevri
udris geometriuli progresiis me-5 wevrs.
11.115. sami dadebiTi ricxvi, romelTa jami 21-ia,
ariTmetikul progresias Seadgenen. Tu maT
Sesabamisad 2-iT, 3-iT da 9-iT gavadidebT, miviRebT
geometriul progresias. ipoveT es ricxvebi.
11.116. sami dadebiTi ricxvi, romlebic ariTmetikul
progresias Seadgenen, jamSi 15-s iZleva. Tu pirvelsa
da meores erTiT gavadidebT, xolo mesame ricxvs 4-
iT, maSin miviRebT geometriul progresias. ipoveT es
ricxvebi.
11.117. sami ricxvi, romelTa jami udris 65-s, geometriul
progresias Seadgens. Tu am ricxvebidan umciress 1-s
311
gamovaklebT, xolo udidess 19-s, maSin miRebuli
ricxvebi ariTmetikul progresias Seadgenen. ipoveT
es ricxvebi.
11.118. ipoveT oTxi mTeli ricxvi, romelTagan pirveli
sami ariTmetikul progresias Seadgens, ukanaskneli
sami ki geometriul progresias; cnobilia, rom ori
kiduri ricxvis jami udris 37-s, xolo ori Sua
ricxvis jami 36-s.
11.119. oTxi ricxvi ariTmetikul progresias adgens. Tu
maT Sesabamisad 2-s, 6-s, 7-sa da 2-s davaklebT, maSin
axlad miRebuli ricxvebi geometriul progresias
Seadgenen. ipoveT es ricxvebi.
11.120. oTxi ricxvi geometriul progresias adgens. Tu
maT Sesabamisad 2-s, 1-s, 7-sa da 27-s davaklebT, maSin
axlad miRebuli ricxvebi ariTmetikul progresias
Seadgenen. ipoveT es ricxvebi.
11.121. geometriuli progresiis pirveli wevri aris 1,
mniSvnelia 2, wevrTa ricxvi ki n2 . progresiis
wevrTa jami 3233
-jer metia bolo n -wevris jamze.
ipoveT n .
11.122. ariTmetikul da geometriul progresiebs aqvT 5-is
toli pirveli wevrebi; am progresiebis mesame
wevrebic erTmaneTis tolia, xolo ariTmetikuli
progresiis meore wevri 10-iT metia geometriuli
progresiis meore wevrze. ipoveT es progresiebi.
11.123. ipoveT oTxi iseTi ricxvi, romelTagan pirveli
sami Seadgens geometriul progresias, xolo
ukanaskneli sami_ariTmetikul progresias: kidura
wevrebis jamia 21, xolo Sua wevrebis- 18. 11.124. sami ricxvi Seadgens geometriul progresias. Tu
mesame wevrs gamovaklebT oTxs, maSin es ricxvebi
Seadgenen ariTmetikul progresias. Tu miRebuli
ariTmetikuli progresiis meore da mesame wevrebs
TiTo-TiTos gamovaklebT, maSin isev miviRebT
geometriul progresias. ipoveT es ricxvebi.
11.125. ipoveT oTxi ricxvi, romlebic Seadgenen iseT
geometriul progresias, romlis kidura wevrebis
jami udris –49-s, xolo Sua wevrTa jamia 14.
11.126. ipoveT geometriuli progresiis Semadgeneli oTxi
ricxvi, Tu cnobilia, rom am progresiis mesame wevri
312
9-iT metia pirvelze, xolo meore 18-iT metia
meoTxeze.
!!
JW/!hfpnfusjvmj!qsphsftjb-!spdb! 1<q !
!11.127. ipoveT geometriuli progresiis jami:
1) K,41 ,
21 ,1 ; 2) 16, 4, 1,K ;
3) K,154 ,
311 ,
326 ; 4) K,
83 ,
21 ,
32
.
11.128. 1) ipoveT mniSvneli geometriuli progresiisa,
romelSic pirveli wevri udris 66-s, xolo
progresiis jami 110-s.
2) ipoveT meoTxe wevri geometriuli progresiisa,
romelSic mniSvneli udris 0,4-s, xolo progresiis
jami 3133 -s.
3) ipoveT jami geometriuli progresiisa, romelSic
meore wevri udris 321 -s, xolo progresiis
mniSvneli 32-s.
4) geometriuli progresiis jami udris 12,5-s, xolo
misi pirveli da meore wevrebis jami 12-s. ipoveT es
progresia.
11.129. ipoveT geometriuli progresiis pirveli wevri, Tu:
1) progresiis jami udris 10,8-s, xolo progresiis
mniSvneli 92-ia;
2) progresiis jami udris 729-s, xolo meore wevri
162-s;
3) progresiis jami udris 14,4-s, xolo progresiis
mniSvneli 83-ia;
4) pirveli oTxi wevris jami udris 4333 , xolo
progresiis jami 36-ia.
313
11.130. ipoveT geometriuli progresiis mesame wevri, Tu
cnobilia, rom am progresiis jami udris 531 , xolo
meore wevri tolia 21
− -is.
11.131. ipoveT iseTi geometriuli progresiis mniSvneli,
romlis yoveli wevri 4-jer metia yvela misi
momdevno wevrebisagan Sedgenili progresiis jamze.
11.132. ipoveT iseTi geometriuli progresiis mniSvneli,
romlis yoveli wevri ise Seefardeba Tavis
momdevno wevrTagan Sedgenili progresiis jams,
rogorc 2:3.
11.133. geometriuli progresiis jami tolia 4-is, xolo
misi wevrebis kubebisagan Sedgenili progresiis
jamia 192. ipoveT am progresiis pirveli wevri da
mniSvneli.
11.134. tolgverda samkuTxedSi, romlis gverdi aris a ,
misi gverdebis Suawertilebis SeerTebiT Caxazulia
axali samkuTxedi; am samkuTxedSi imave xerxiT
Caxazulia kidev axali samkuTxedi da a. S.
usasrulod. ipoveT:
1) am samkuTxedebis perimetrebis jami;
2) am samkuTxedebis farTobebis jami.
$12. usjhpopnfusjvm!hbnptbyvmfcbUb!hbnbsujwfcb!!eb!hbnpUwmb!
! hbnpUwbmfU!)$$23/2<!23/3*;!
12.1. 1) oooo 180cos10270sin20cos290sin5 +−+ ;
2) oooo 180cos3270sin390cos203 −++tg ;
3) π−π+π−π tg2sin323cos2sin4 ;
4) π⋅π
+π−π− 2cos2
sin2cos32sin26 ;
5) π−π+π 252cos34
sin2 tg ;
6) π−π+π
−π tgtg 423cos3
2sin224 .
314
12.2. 1) oooo 90cos4524530sin2 ++− ctgtg ;
2) 2
43
36
cos23
sin3 π−
π+
π−
π ctgtg ;
3) 4
33
cos22
sin3 222 π−
π+
π− tg ;
4) ooo
oo
45460cos490sin3604524
22
42
ctgctgtg
+−+−
;
5)
2422
42
6cos2
63
4sin2 ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
+⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π ctgtg ;
6) 2
36
cos44
22
sin3 323
2 π+
π−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−π ctgtg .
12.3. Semdegi funqciebidan romelia luwi? kenti? arc
luwi da arc kenti?
1) 2xtg , x2sin , xsin , xx cos2sin + , x5cos ;
2) x
xcos1
sin2+
, xx cossin ⋅ , xx cos⋅ , 3cos2sin
xxx +;
3) xcos1+ , xx 22 sin+ , xxxx
coscos
2
2
−+
, tgxx2;
4) xx
cos1cos1
+−
, xx cossin21 2 +− , tgx
x 1cos + ,
tgxx +− 2sin21 , 5
2cos1x
x−.
hbnpUwbmfU!)$$23/5<!23/6*;!
12.4. 1) ( )o90sin − , ( )o60−tg , ( )o45cos − , ( )o60−ctg ;
2) ( )o452 −tg , ( )o180cos − , ( )o60sin3 − , ( )o270−ctg ;
3) ( )o180sin − , ( )o180−tg , )90cos( o− , ( )o303 −ctg .
12.5. 1) ( ) ( ) ( ) ( )oooo 9060cos45230sin −−−+−−− ctgtg ;
2)
( )⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π−+−
−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π−−−
3cos4452
16
230sin
2
3
o
o
tg
ctg;
315
3) 066
43
cos2 33 tgctg +⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π−−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ π− ;
4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π−+⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ π−−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ π−+
2cos4
43
6sin205 ctgtg .
usjhpopnfusjvm! gvordjbUb! qfsjpevmpcjt! hbUwbmjtxj.
ofcjU!hbnpUwbmfU!)$$23/7<!23/8*;!
12.6. 1) o780sin ,
o765cos , o390tg ,
o405ctg ;
2) o1500sin ,
o1020cos , o1845tg ,
o1485ctg ;
3) ( )o2205sin − , ( )o1980cos − , o2220tg , ( )o1860−ctg ;
4) o2250sin ,
o2190cos , ( )o1980−tg , o1410ctg .
12.7. 1) ( ) oooo 1170cos1980sin2220cos22190sin −−−+ ;
2) ( )ooo
148521740cos2250sin2
−−
tg;
3) ( )ooooo
2550cos1845sin222014101530cos
2
2
−−⋅ tgtg
;
4) ( ) ( )
oo
oooo
990cos1530sin2318452940420cos2490sin
3
22
−⋅−−⋅− ctgtg
.
jqpwfU!gvordjjt!vndjsftj!ebefcjUj!qfsjpej!)$$23/9.23/22*;!
12.8. 1) xsin2 , 2) 2
sin x, 3) xcos3 ,
4) 12 +tgx , 5) tgx31
, 6) 743
+ctgx .
12.9. 1) x2sin . 2) 2
sin x, 3) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ π
+3
sin x ,
4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−4
2sin x , 5) 3
cos x, 6) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−6
2cos x ,
7) x3sin , 8) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−3
cos3 x .
12.10. 1) xtg2 , 2) 3xtg , 3) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ π
+3
2xtg ,
316
4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−4
321 xtg , 5)
2xctg , 6) xctg4 ,
7) x2cos , 8) xcos
1.
12.11. 1) x2sin , 2) x2cos , 3) ( )24sin +πx ,
4) 3xtg π, 5) xsin , 6) x2sin ,
7) tgx , 8) axsin , 9) axcos ,
10) tgax . 12.12. daadgineT, SesaZlebelia Tu ara erTdroulad
adgili hqondes Semdeg tolobebs:
1) 135cos ,
1312sin =α−=α ;
2) ; 25
8cos ,2524sin −
== αα
3) 43
54cos ,
53sin −=α=α−=α tg da ;
4) 3 21cos ,
23sin −=α−=α−=α tg da ;
5) 2 ,31sin =α=α tg ; 6) 6 ,
41cos =−= αα tg .
hbnpUwbmfU! α ! bshvnfoujt! usjhpopnfusjvmj! gvordjfcjt!
nojTwofmpcfcj-!Uv!)$$23/24<!23/25*;!
12.13. 1) 2
0 54sin π
<α<=α da ; 2) π<α<π−=α 223
419sin da ;
3) π<α<π
−=α2
da 1312cos ;
4) oo 270 8,0cos <α<−=α 180 da .
12.14. 1) π<α<π
−=α2
1 datg ; 2) π<α<π=α23
43
datg ;
3) oo 360 3 <α<−=α 270 dactg ;
4) oo 270 1 <α<=α 180 dactg .
12.15. 1) ipoveT αsin , αcos da αctg , Tu cnobilia, rom
3=αtg da α pirvel meoTxedSi ar Zevs.
317
2) gamoTvaleT αcos , Tu oo 360315 <α< da
0132 2 =+α+α tgtg .
hbbnbsujwfU!hbnptbyvmfcb!)$$23/27.23/29*;!
12.16. 1) ooo 11sin1111cos +tg ; 2)
ooo 42cos4242sin −ctg ;
3) oooo 7676sin7676cos 2222 ctgtg + ; 4) α−αα sincos tg ;
5) αα−α ctgsincos ; 6) 117
1117
122 +
++ oo ctgtg
;
7) βαβα
ctgctgtgtg
++
; 8) ββαβα ctg⋅
⋅coscossinsin
.
12.17. 1) α⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
α2
2 1cos
1 ctg ; 2) 1coscossinsin
+α⋅β⋅β⋅αβ⋅α tgctg ;
3) α−β−β−α 2222 coscossinsin ;
4) ( )1cos1 222 +αα−α+ tgtg ; 5) ( ) α−−αα− 222 1sin1 ctgctg ;
6) β+β
cos1sin2
; 7) α+α
−αcossin
1cos2 2;
8) ( )
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛
αα−
+αα+
2
2
sincos11
sincos1
.
12.18. 1) α+
α+α
sin1costg ; 2)
α+α
−αsin1
cosctg ;
3) β⋅α−β⋅αβ−α 22
22
22
sinsinsincos ctgctg ;
4) ( ) ( ) 11cos1sin 22 −α+α+α+α tgctg ;
5) α⋅α−αα⋅α cos
sincos
2 ctgtg; 6) β+β−β 244 coscossin ;
7) β−β+β 442 sincossin ; 8) β+β⋅β+β 2224 sincossincos .
ebbnuljdfU!jhjwfpcfcj!)$$23/2:<!23/31*;!
12.19. 1) ( ) ( ) 422 =α−α−α+α ctgtgctgtg ;
2) α
=α−α−
22
2 1cos1sin1
tg;
3) αα−=α+α 2244 cossin21cossin ;
318
4) α⋅α−=α+α 2266 cossin31cossin ;
5) βα
=β+αβ+α
tgtg
tgctgctgtg
;
6) ( ) ( )α
=α++α− 222
sin211 ctgctg .
12.20. 1) α=α
α−α− 24
442
coscossin1 tg ;
2) α−α=α⋅α+α−α sincos
cossin1sincos 33
;
3) ( ) ( ) α+α=α+α+α+α cossin1cos1sin 33 tgctg ;
4) ( ) ( ) 1cossin2cossin3 6644 =β+β−β+β ;
5) ( )2cossin21 α+α=α+α
+ctgtg
;
6) 011
22
2
2
2=α−
αα+
⋅α+
α tgctg
ctgtg
tg;
7) α⋅α=α−α 2222 sinsin tgtg ;
8) α⋅α=α−α 2222 coscos ctgctg .
hbnpUwbmfU!)$$23/32<!23/33*;!
12.21. 1) oooo 50sin40cos50cos40sin + ;
2) oooo 40sin70cos40cos70sin − ;
3) 5
sin107sin
5cos
107cos π
π+π
π ;
4) 7
8cos7
sin7
8sin7
cos ππ−
ππ;
5) ooooo 22sin28sin50cos28cos50sin −−⋅ ;
6) ooooo 50cos22sin72sin22cos72cos −⋅+ ;
7) ( ) ( ) ( ) ( )α−⋅α++α−⋅α+ oooo 20sin10cos20cos10sin ;
8) ( ) ( ) ( ) ( )αααα +⋅+++⋅+ oooo 20sin50sin20cos50cos .
12.22. 1) sin 36 cos 6 cos36 sin 6−o o o o;
2) ( )2 3 sin 21 cos39 cos 21 sin 39+o o o o;
3) sin 20 cos10 sin10 cos 20+o o o o;
319
4) sin 21 cos9 sin 9 cos 21+o o o o.
hbnpUwbmfU!)$$23/34<!23/35*;!
12.23. 1) oo
oo
252012520
tgtgtgtg⋅−
+; 2)
125702570+⋅
−oo
oo
tgtgtgtg
;
3) 13327
3327−⋅
+oo
oo
tgtgtgtg
; 4) oo
oo
356513565
tgtgtgtg⋅+
−;
5) oo
oo
802018020
tgtgtgtg
+−
; 6)
92
91
92
9ππ
−
π+
π
tgtg
tgtg.
12.24. 1) o75cos ; 2)
o15tg ;
3) o105sin ; 4)
o75ctg .
12.25. gaamartiveT gamosaxulebebi:
1) oooo
oooo
12sin18cos12cos18sin15sin11cos15cos11sin
⋅+⋅⋅+⋅
;
2) oooo
oooo
12sin37cos12cos37sin40sin65sin40cos65cos
⋅−⋅⋅+⋅
;
3) ( ) ( )( ) ( )β−α−β+α
β−α+β+αsinsinsinsin
; 4) ( ) ( )( ) ( )β−α+β+α
β−α−β+αcoscoscoscos
.
5) α⋅α−α+α241
24tgtg
tgtg; 6)
13737+α⋅αα−α
tgtgtgtg
.
ebbnuljdfU!jhjwfpcfcj!)$$23/37.23/39*;!
12.26. 1) ( )
β+α=βαβ+α tgtg
coscossin
; 2) ( ) 1
sinsincos
−β⋅α=β⋅αβ+α ctgctg ;
3) ( )
( ) ( )α−β=β+α+β⋅αβ⋅α−β+α tg
cossinsin2cossin2sin
;
4) ( )
( ) ( )β+α=β⋅α−β−αβ−α−β⋅α tg
sinsin2cossincossin2
.
12.27. 1) 1cos2
4cos
4cos
=α
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π
+⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π
;
320
2) 22
4sin
4sin
6sin
6sin
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π
+⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π
+⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π
;
3) ( ) ( ) 1
sinsin2coscos 22
22
22+β⋅α=
β⋅αβ−α+β+α ctgctg ;
4) ( ) ( )α+=α+α o30sinsin3cos21
;
5) ( )o60sin2cos3sin −α=α−α ;
6) ( ) ( )2360cos60coscos 222 =α−+α++α oo.
12.28. 1) α−α+
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π
tgtgtg
11
4; 2)
( )( ) 145145
=α−α−α−+α
o
o
tgtgtgtg
;
3) ( ) ( ) βα−=β−αβ−α
−β+αβ+α tgtg
tgtgtg
tgtgtg 2 ;
4) ( ) ( ) 1=β+α⋅β+α+β⋅α ctgtgtgtgtg ;
5) ( )( )β+α
β−α=
β⋅α−β⋅α+
coscos
11
tgtgtgtg
;
6) ( ) ( )β−α⋅β+α=β⋅α−β−α tgtg
tgtgtgtg
22
22
1;
7) ( ) ( ) α⋅α++=α−α+ tgtgtgtg oo 45145 ;
8) ( ) ( ) β⋅α⋅β+α=β−α−β+α tgtgtgtgtgtg .
12.29. 1) ipoveT ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
+α4
cos , Tu 54sin −=α da π<α<π
23
;
2) ipoveT ( )o30sin −α ,Tu 73sin =α da
oo 18090 <α< ;
3) ipoveT ( )β+αcos da ( )β−αcos , Tu 6,0cos =α ,
135cos =β ,
20 π
<α< da π<β<π 223
;
4) ipoveT ( )β±αsin da ( )β±αcos , Tu 53cos −=α ,
1312sin =β , π<α<
π2
da π<β<π2
;
5) ipoveT ( )β+αcos , Tu 4=αtg , 3−=βctg ,
321
2
3π<α<π da π<β<
π 22
3 ;
6) ipoveT ( )β+αsin , Tu 32
−=αtg , 31cos −=β ,
π<α<π2
da π<β<π23
.
12.30. 1) ipoveT ( )β+αtg , Tu 21sin =α ,
31sin =β ,
oo 900 <α< da
oo 18090 <β< ;
2) ipoveT ( )β+αctg , Tu 32sin =α ,
54cos =β ,
π<α<π2
da π<β<π 223
;
3) ipoveT 2β−αtg , Tu
53
2cos −=
α,
31
2cos −=
β,
oo 360180 <α< da
oo 540360 <β< ;
4) ipoveT 2β−αctg , Tu
91
2sin −=
α,
32
2sin −=
β,
oo 540360 <α< da
oo 720540 <β< .
12.31. 1) ipoveT αsin , Tu ( )3245sin −=α−o da
24π
<α<π
;
2) ipoveT βcos , Tu 71cos =α , ( )
1411cos −=β+α ,
2
0 π<α< da
20 π
<β< ;
3) ipoveT ( )α+o61sin , Tu ( )531sin =α+o ,
oo 17090 <α< ;
4) ipoveT ( )α+o87cos , Tu ( )7127cos −=+αo,
oo 15090 <α< .
12.32. 1) daamtkiceT, rom o90=β+α , Tu
178sin =α ,
1715sin =β da
oo 900 <α< da oo 900 <β< ;
2) daamtkiceT, rom 4π
=β+α , Tu 5
1sin =α ,
322
101sin =β da
20 π
<α< ; 2
0 π<β< .
hbnpUwbmfU!ebzwbojt!gpsnvmfcjU!)$$23/44<!23/45*;!
12.33. 1) o120sin ,
o150cos , o135tg ,
o120ctg ;
2) o225sin ,
o210tg , )240sin( o− , o210cos(− ).
12.34. 1) oooo 240()330()225cos()300sin( −+−+−+− ctgtg );
2) oooo 225210150cos120sin 2222 ctgtg −++ ;
3) )330()240()120(cos)330(sin 2222 oooo −+−−−−− ctgtg ;
4) )315(150cos2120)240cos(330sin4 ooooo −⋅−⋅−⋅ tgtg .
12.35. daiyvaneT 45o-ze naklebi dadebiTi kuTxis
funqciebamde:
1) o86sin ,
o55cos , o73tg ,
o47ctg ;
2) o175sin ,
o103cos , o159tg ,
o188ctg ;
3) o560sin ,
o846cos , o758tg ,
o1000ctg ;
4) )310sin( o− , )500cos( o− , )405( o−tg , )820( o−ctg .
12.36. daiyvaneT im kuTxis funqciebamde, romelic
moTavsebulia ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ π
4;0 SualedSi:
1) π7,0sin , π2,3cos , π8,4tg , π9,2ctg ;
2) )1,2sin( π− , π4,3cos , )1,17( π−tg , )2,39( π−ctg .
hbnpUwbmfU!)$$23/48.23/4:*;!
12.37. 1) oo
oo
240sin421063303330cos4
−−
tgtg
; 2) o
oo
510sin2870cos48403 +tg
;
3)
49
617sin5
37cos7
π
π−
π
tg; 4)
625sin
619cos2
320
π
π+
πtg.
12.38. 1) ( ) ( ) ( ) ( )α−+α−−α++α− oooo 27036090cos180sin ctgtg ;
2) ( ) ( ) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π−α−π+α−π−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π
23cos
2sin ctgtg ;
323
3) ( ) ( ) ( ) ( )α−⋅α++α−+α− oooo 36090270sin180sin 22 ctgtg ;
4) ( ) ( )( ) ( )α+⋅α+
α−+α−oo
oo
27090270sin360cos
22
22
ctgtg;
5) )10cos(290)80sin(22003 oooo −++−− ctgtg ;
6) oooooo 340110340cos250sin110cos160sin tgtg ⋅+⋅+⋅ .
12.39. 1) )56(326cos214
)56(214416304cosooo
oooo
−⋅+−⋅−⋅
ctgctgtgtgtg
;
2) ( )( ) oooo
oooo
360cos220sin50cos180270sin320cos130sin270
⋅⋅⋅α−⋅⋅⋅α−
ctgtg
;
3) ( ) ( ) ( ) ( )α−+−α−−α+−α oooo 360270180cos90sin ctgtg ;
4) ( ) ( ) ( ) ( )α−++α+−α⋅−α oooo 270sin180sin360180 222 ctgtg ;
5) ( ) ( )( ) ( )oo
oo
270cos90360cos270sin
33
3
−α⋅−αα−⋅−α
tg;
6) ( ) ( ) ( )( ) ( ) ( )α+α+α+
α−α−α−ooo
ooo
909090sin90180cos180
tgctgtgtg
.
12.40. daamtkiceT igiveobebi:
1) ( ) ( )α−=α+ oo 45cos45sin ; 2) ( ) ( )α−=α+ oo 45sin45cos ;
3) ( ) ( )α−=α+ oo 4545 ctgtg ; 4) ( ) ( )α−=α+ oo 30sin150sin ;
5) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) 1180360cos
27090 360sin=
+⋅+−⋅+−
ααααα
oo
ooo
tgctgtg
;
6)
( )
( )α=
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π⋅α−π
α−⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π
sin
23sin
cos23cos
2
ctg
tg;
7) 1494847434241 =oooooo tgtgtgtgtgtg ;
8) 18070605040302010 =oooooooo tgtgtgtgtgtgtgtg .
hbnpUwbmfU!)$$23/52<!23/53*;!
12.41. 1) 3
270 β+α−otg , Tu 81
3cos −=
α,
32
3cos =
β,
oo 540270 <α< ,
oo 1080810 <β< ;
324
2) 4
360 β−α−otg , Tu 21
4cos =
α,
21
4sin −=
β,
oo 14401080 <α< ,
oo 1080720 <β< .
12.42. 1)
oo 15cos15sin ⋅ ; 2) oo 75sin15sin6 ⋅ ;
3) oo 75cos15cos 22 − ; 4) 1
8cos2 2 −
π;
5) o15sin21 2− ; 6)
o
o
15115
2tgtg−
;
7)
8
81 2
π
π
tg
tg−; 8)
o
o
751751
2
2
tgtg
+−
;
9) 8
cos8
sin41 ππ
; 10) ( )2105cos165cos oo − .
hbbnbsujwfU!)$$23/54.23/56*;!
12.43. 1) α⋅α⋅α 2coscossin ; 2) α−α 44 sincos ;
3) α− 2sin21 ; 4) 1cos2 2 −α ;
5) α+α 2sin24cos 2; 6)
2cos
2sin4cos 222 αα
−α ;
7) α⋅α− 22 cossin81 ; 8) ( )222 sincossin2cos α−αα+α .
12.44. 1) ( )
α+α+α
2sin1cossin 2
; 2) α−α
αcossin2cos
;
3) αα
−αα
cos2cos
sin2sin
; 4)
2cos
2sin
2sin
22
22
2
α−
α
α⋅
αctg;
12.45. 1) α+α−
2
2
11
tgtg
; 2) αα−α
2costgctg
;
3) ( )α−α⋅α⋅α 22 sincoscossin2 ;
4) α+α⋅α−α 4224 sinsincos6cos .
12.46. daamtkiceT igiveobebi:
325
1) α=α+
α 2sin1
22ctg
ctg; 2) α=
α+
α
α−
α
cos
22
22
tgctg
tgctg;
3) α=α
−
α
+α
+
α
tgtg
tg
tg
tg
21
2
21
2 ; 4) α+αα−α
=α+
αsincossincos
2sin12cos
.
12.47. gamoTvaleT:
1) α2sin , α2cos da α2tg , Tu 6,0sin =α , o900 <α< ;
2) α2sin , α2cos da α2tg , Tu 135cos −=α , 0sin >α ;
3) α2tg , Tu 51
=αtg ;
4) ( )β+α2tg , Tu 31
=αtg , 41
=βtg ;
5) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ β
+α2
2cos , Tu 54sin =α ,
53
2cos −=
β,
π<α<π2
, 2
3π<β<π ;
6) ( )β+α2sin , Tu 41sin =α ,
53
2sin =
β,
o900 <α< ,
o1800 <β< .
12.48. 1) α3sin , α3cos da α3tg gamosaxeT Sesabamisad αsin ,
αcos da αtg -Ti;
2) ipoveT α3sin da α3cos , Tu αsin =0,6, o900 <<α .
12.49. gamoTvaleT:
1) o15sin ,
o15cos da o15tg ;
2) 0322sin ′o, 0322cos ′o
da 0322 ′otg ;
3) o75sin ,
o75cos da o75tg ;
4) 0367sin ′o, 0367cos ′o
da 0367 ′otg .
326
hbbnbsujwfU!)$$23/61<!23/62*;!
12.50. 1) α+ 2cos1 ; 2) o40cos1+ ;
3) 1cos −α ; 4) 132cos −o ;
5) o
o
40cos50cos1−
; 6) ( )( )β−α−
β−α+cos1cos1
.
12.51. 1) α+α cos2
sin2 2; 2) α−
αα−α+ 22 cos
2cos1cos1 tg ;
3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α
−π
−α+α−
24sin1sin1 2tg ; 4) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ α
−π
+24
1 2tg .
ebbnuljdfU!jhjwfpcfcj!)$$23/63<!23/64*;!
12.52. 1) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α
−=α+2
45cos2sin1 2 o; 2) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ α
−=α−2
45sin2sin1 2 o;
3) 2sin
cos1 α=
αα− tg ; 4)
2cos1sin α
=α+
α tg ;
5) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π
=αα+
42cos2sin1 tg ; 6) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ α
−π
=α+α−
24sin1sin1 2tg .
12.53. 1) 22sinsin2
2sinsin2 2 α=α+αα−α tg ; 2)
2cos1cos
2cos12sin α
=α+
α⋅
α+α tg ;
3) α−α
=α ctgctgtg 2
22; 4)
2cos
2sin α
⋅α=α
−α tgtg .
12.54. ipoveT 2
sin α,
2cos α da
2αtg , Tu:
1) 1312cos −=α da
23π
<α<π ;
2) 43cos =α da
oo 360270 <α< ;
3) 54sin −=α da
oo 270180 <α< ;
4) 54cos =α da π<α<
π 22
3.
hbnpUwbmfU!)$$23/66.23/69*;!
12.55. 1) αsin , Tu 96,02sin =α da oo 11701125 <α< ;
327
2) 4αtg , Tu 8,0
2sin −=
α da
oo 540360 <α< ;
3) αsin , Tu 352 =αtg da oo 6302540 <α< ;
4) 2αtg , Tu 24=αtg da
oo 990900 <α< .
12.56. 1) ( )β+αcos , Tu 212cos −=α ,
412cos −=β da
oo 135290 <α< ,
oo 2702180 <β< ;
2) ( )β+αsin , Tu 512cos −=α ,
1012cos =β da
oo 2702180 <α< ,
oo 4502360 <β< .
12.57. 1) 8
cos α , Tu 6,02
sin −=α
da oo 720540 <α< ;
2) αsin , Tu 154 =αtg da oo 2242180 <α< .
12.58. 1) αsin , αcos da αtg , Tu 32
2=
αtg ;
2) α−
αcos32
sin, Tu
21
2=
αtg ;
3) α+αα−α
sinsin
tgtg
, Tu 152
2=
αtg ;
4) α+αα−α
cos54sin53
ctgtg
, Tu 21
2=
αctg .
xbsnpbehjofU!obnsbwmj!kbnbe!)$$23/6:<!23/71*;!
12.59. 1) oo 10cos20cos ⋅ ; 2)
5cos
10cos π
⋅π
;
3) oo 4sin40sin ⋅ ; 4)
8sin
5sin π
⋅π
;
5) oo 42cos12sin ⋅ ; 6)
8cos
10sin π
⋅π
.
12.60. 1) α⋅α 3sin5sin ; 2) α⋅α 2cos4sin ;
3) ooo 8cos10cos40sin2 ⋅⋅ ; 4) α⋅α⋅α 4cos3coscos4 .
xbsnpbehjofU!obnsbwmbe!)$$23/72.23/79*;!
328
12.61. 1) oo 20cos50cos + ; 2)
oo 14sin26sin + ;
3) oo 36sin73sin − ; 4)
12cos
8cos π
−π
;
5) oo 3212 tgtg + ; 6)
85
87 π
−π tgtg .
12.62. 1) α+α 2sin4sin ; 2) α−α 6cos2cos ;
3) α+α 3tgtg ; 4) ( ) ( )β−α+β+α coscos ;
5) ( ) ( )α−−α+ oo 40sin40sin ; 6) ( ) ( )β−α−β+α sinsin .
12.63. 1) α+α cossin ; 2) α−α cossin .
12.64. 1) αααα
sin5sinsin5sin
−+
; 2) β−αβ+α
coscoscoscos
;
3) α+αα−α
5sin7sin5sin7sin
; 4) α+αα−α
4cos6cos4cos6cos
.
12.65. 1) oooo 16sin15sin11sin10sin +++ ;
2) α+α+α+α 4sin2sin3sinsin ;
3) oooo 36cos8cos13cos31cos +++ ;
4) α+α+α+α 4cos3cos2coscos .
12.66. 1) α+α+ cossin1 ; 2) α+α− sincos1 ;
3) α+α+α+α−
2coscos212coscos21
; 4) α−α+α−α−
2cossin212cossin21
.
12.67. 1) α+α+α 3sin2sinsin ; 2) ( )β+α+β+α sinsinsin ;
3) ( ) ( ) α+β+α+β+α 2sin3sin5sin ;
4) α−α+α 32 tgtgtg .
12.68. 1) α+ cos21 ; 2) α− cos21 ;
3) β+ 2sin21 ; 4) α+ cos22 ;
5) α+ cos21 ; 6) 1sin2 −α ;
7) α− 2sin41 ; 8) α− 2cos43 .
12.69. 1) mocemulia funqcia xxxf cossin)( += . daamtkiceT, rom
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
+4
xf luwi funqciaa.
2) mocemulia funqcia xxxf cos3sin)( += . daamtkiceT,
rom ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
+6
xf luwi funqciaa.
329
ebbnuljdfU!jhjwfpcfcj!)$$23/81.23/84*;!
12.70. 1) 2coscos
sinsin βαβαβα +
=++ tg ; 2)
2coscossinsin α+β
−=β−αβ−α ctg ;
3)
( )
( )β+α
β−α=
β⋅α+β⋅αβ+α
21cos21cos
sincoscossinsinsin
;
4)
( )
( )βα
βα
βαβαβα
+
−=
+−
21sin21sin
cossinsincossinsin
;
5) α=α+αα+α 2
3coscos3sinsin tg ; 6) ( )α+=
α−αα+α o45
sincossincos tg .
12.71. 1) ( ) ( )( ) ( ) β⋅α=
β−α−β+αβ−α+β+α ctgtg
sinsinsinsin
;
2) ( ) ( )( ) ( ) β⋅α=
β+α−β−αβ−α+β+α ctgctg
coscoscoscos
;
3) ( ) ( )β−αβ+α=β−α sinsinsinsin 22;
4) ( ) ( )β−αβ+α−=β−α sinsincoscos 22;
5) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−α⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
+α=−α3
sin3
sin43sin4 2;
6) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α−π
⋅⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α+π
=−α3
sin3
sin41cos4 2.
12.72. 1) α=α+α−αα+α−α 2
3cos2cos2cos3sin2sin2sin tg ;
2) α=α+α+αα+α+α 3
5cos3coscos5sin3sinsin tg ;
3) α=α+α+α+αα−α+α−α tg
7sin5sin3sinsin7cos5cos3coscos
;
4) 2
2sin44sin
2sin4sin
4
22
22α
=α
+−α
α−α
tg .
12.73. 1) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +=−++
24sin2cos1cos1 απαα , Tu
20 π
<α< ;
330
2) 2
sin2sin1sin1 ααα =−−+ , Tu 2
0 π<α< ;
3) ( ) ( )2
sin4coscossinsin 222 β−α=β−α+β−α ;
4) ( ) ( ) ααααα 222 cos44cos2cos4sin2sin =+++ .
hbnpUwbmfU!)$$23/85.23/8:*;!
12.74. 1) o
oo
10cos50sin40sin
; 2)
94cos
18cos
9sin
ππ
π
;
3) o
oo
80sin20cos40cos +
; 4) oo
o
16sin76sin44sin−
;
5) oo
oo
15sin75sin15sin75sin
−+
; 6) ooo 80sin20sin40sin −+ .
12.75. 1) 88π
−π tgctg ; 2) ( ) o15sin26
1+
;
3) oo 10cos
310sin1
− ; 4)
2
15cos1
15sin1
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
oo;
5) ( )ooo 510110cos tgtg+ ;
6) ( )oooo 40515cos40sin2 ctgtg ⋅+ .
12.76. 1) πππ
65cos
1213cos
12sin8 ; 2)
47cos
811cos
83sin πππ
;
3) ooo 330cos255cos75sin ; 4) ( )227sin36cos9sin2 ooo + .
12.77. 1) oo 36cos18sin ; 2)
ooo 80cos40cos20cos ;
3) 7
4cos7
2cos7
cos πππ;
4) 33
16cos338cos
334cos
332cos
33cos16 πππππ⋅ ;
5) oooo 70cos50cos30cos10cos ⋅⋅⋅ ;
6) oooo 80sin60sin40sin20sin16 ⋅⋅⋅ ;
7) oooo 80604020 tgtgtgtg ⋅⋅⋅ ; 8)
ooo 70sin50sin10sin 222 ⋅⋅ .
331
12.78. 1) ( ) ( )
oo
oooo
12sin2sin4sin2cos4cos
22
ctg+++
;
2) ( ) ( )
oo
oooo
7cos7sin717cos717sin 33
++++ tgctg
;
3) oo
o
10cos10sin20sin34
66
2
+−
; 4) oo
o
10sin20cos10cos34
22 −;
5) ooo 20sin10sin440cos4 242 +− ;
6) oooo 2cos4cos1cos3cos 22 ⋅−+ .
12.79. 1) oooo
ooooo
5cos23sin23cos3023sin28cos23cos28sin51sin
2
33
tg−−
;
2) ( )oo
oo
43sin47sin2
28sin32sin
+
+; 3)
ooo
ooo
110sin50sin20sin55cos25cos10cos
++⋅⋅
;
4) ooo
ooo
150cos140cos70cos175cos70sin35sin
+−−⋅⋅
;
5) 8
7cos8
5sin8
3cos8
sin 2222 π+
π+
π+
π;
6) 8
7cos8
5sin8
3cos8
sin 4444 π+
π+
π+
π.
12.80. daamtkiceT igiveoba:
1) α=α+α−αα+α−α 3
4cos3cos2cos4sin3sin2sin tg ;
2) α+α−
=α+α−
tgtg
11
2sin1sin21 2
;
3) α=α−+αα−α+α sin2
2sin21cos3sin5sin2sin
2 ;
4) 32
1cossin1cossin
66
44=
−α+α−α+α
.
hbbnbsujwfU!eb!hbnpUwbmfU!)$$23/92.23/9:*;!
12.81. 1) α−α−
2
2
cos1sin1
, Tu 2=αtg ; 2) α−α
cos1sin2
, Tu 41cos =α ;
3) ( )2cossin α−α , Tu 312sin −=α ;
332
4) α
α−α−4
44
coscossin1
, Tu 2=αtg .
12.82. 1) ( )
βαβ+α
coscossin
, Tu 2=αtg da 3=βtg ;
2) ( )
βαβ−α
coscoscos
, Tu 3=αtg da 2=βtg ;
3) ( )( ) βα+β−α
βα−β+αsincossincossinsin
, Tu 2=αtg da 3=βtg ;
4) ( )( ) βα+β+α
βα−β−αsinsincoscoscoscos
, Tu 2=αtg da 3=βtg .
12.83. 1) ααα 2coscossin , Tu 414sin =α ;
2) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α
−ααα
2cos
2sin
2cos
2sin2 22
, Tu 312sin =α ;
3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ αα
−α⋅2
cos2
sin4cos3 222, Tu
432cos =α ;
4) ( ) ( )α−α+ oo 45sin45sin , Tu 312cos =α .
12.84. 1) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α−α⋅
α−α+ 22 cos
2cos12cos14 tg , Tu
43sin =α ;
2) α+α−
⋅sin1sin116 , Tu
43
24=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ α
−πtg ;
3) α+α+α+α−
2coscos212coscos21
, Tu 22=
αtg ;
4) ( ) ( )22 coscossinsin β+α+β+α , Tu 23
2cos =
β−α.
12.85. 1) α−αα+α
cossincossin
, Tu ( ) 345 =α+otg ;
2) α+α−αα+α−α
3cos2cos2cos3sin2sin2sin
, Tu 52 =αtg ;
3) α+α+αα+α+α
5sin3sinsin5cos3coscos
, Tu 43 =αtg ;
4) α−αα−α
22
22
cos42sinsin42sin
, Tu 2=αtg .
333
12.86. 1) α+αα−α 4224 sincossin6cos , Tu 314cos =α ;
2) ( )
( )α+ααα−α4cos2sincos
2cos1cos222
2, Tu
32cos =α ;
3) ( )
β−αβ+α
22 sinsinsin
, Tu ( )31sin =β−α ;
4) ( ) ( )
( )α−πα+π−α+π
9cos5,7cos47cos
2
22, Tu 3=αtg .
12.87. 1) α−α+αα− 422 cos2coscossin1 , Tu 51cos =α ;
2) α
α−α−α2sin
5cos3coscos22 , Tu
41cos =α ;
3) ( ) αα−αα−α+α−
sin2coscos3cos2coscos1
, Tu 4=αtg ;
4) α+
α+α+2
2
13103
tgtgtg
, Tu 512sin =α ;
5) α+α−α+α+
4cos2cos434cos2cos43
, Tu 5=αtg ;
6) ( )
( )α+αα+α+α
44
66
cossincos1cossin2, Tu
41cos =α .
12.88. 1) ( )
α+α+2sin1
1 2tg, Tu
63cos =α ;
2) ( )21
2sin1α−α−
tg, Tu
31cos =α ;
3) ( )
α−α−2sin1
1 2ctg, Tu
52sin =α ;
4) ( )( )
( )212sin12cos1
α−α−α+
tg, Tu
4 31cos =α ;
5) ( )( )212cos1
2sin1α−α−
α−tg
, Tu 8
1=αtg ;
6) ( )( )
( )212sin12cos1
α−α−α+
ctg, Tu
722sin =α .
334
12.89. 1) ( ) αα−αα−α+α−
sin2coscos3cos2coscos1
, Tu 5,13=αctg ;
2) α+α+α+αα−α+α−α
7sin5sin3sinsin7cos5cos3coscos
, Tu 54sin =α , ( )o900 <<α ;
3)
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ α
−α
α
−α
2cos
2sincos4
4sin66
2, Tu
31cos =α ;
4) α−α−α+α
αα
7sin4sin6sin5sin2
11sinsin, Tu
841
2sin =
α.
hbnpUwbmfU!)23/:1.23/:4*;!
12.90. 1) α2sin , Tu 51cossin =α+α ;
2) α+α 33 cossin , Tu 45cossin =α+α ;
3) 2
cos2
sin 33 α−
α, Tu
65
2sin
2cos =
α−
α;
4) α+α 44 cossin , Tu 21cossin =α−α .
12.91. 1) α+α 66 cossin , Tu 41sincos =α+α ;
2) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−α
+α
24cos
4cos 44
, Tu 41
4sin
4cos =
α+
α;
3) β−α tgtg2 , Tu ( ) ( )β−α=β+α 2sin52sin da
β−=α tgtg 42 ;
4) β+α tgtg2 , Tu ( ) ( )β+α=β−α 2sin42sin da
β+=α tgtg 62 ;
5) α
+α+α2sin
222 ctgtg , Tu 6=α+α ctgtg ;
6) ( )o904cos222 22
−α−α+α tgctg , Tu 4)2(2 =α−−α ctgtg .
12.92. 1) 1arcsin23arcsin
21arcsin0arcsin +++ ;
335
2) ( )1arcsin23arcsin
21arcsin0arcsin −+⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−−⎟⎟
⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−+ ;
3) 1arccos)1arcsin(0arcsin +−+ ;
4) 23arccos
21arccos
21arccos0arccos +⎟⎟
⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−++ ;
5) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−−−−
21arccos6
23arccos12)1arccos(5 ;
6) 133
10 arctgarctgarctgarctg +++ ;
7) 133
10 arcctgarcctgarcctgarcctg +++ ;
8) ( )33
1)1(0 −−⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−−−+ arcctgarcctgarcctgarcctg .
12.93. 1) ( )6,0arcsinsin ; 2) ( )[ ]23arcsincos − ;
3) ( )[ ]8,0arcsinsin − ; 4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
21arcsincos ;
5) ( )5,0arccoscos ; 6) ( )[ ]22arccossin − ;
7) ( )2,0arccoscos ; 8) ( )[ ]23arccossin − ;
9) ( )6cosarccos ; 10) )2(ctgarcctg ;
11) )1arccos(cos ; 12) ( )2tgarctg .
§13. usjhpopnfusjvmj!hboupmfcfcj!eb!vupmpcfcj!
! bnpytfojU!hboupmfcfcj!)24/2.24/31*;!
13.1. 1) 0sin =x ; 2) 21sin =x ;
3) 22sin =x ; 4)
23sin =x ;
336
5) 22sin −=x ; 6) 1sin −=x ;
7) 2
13sin −=x ; 8) 13
sin =x
;
9) ( )2
1305sin =+ ox ; 10) 23
320sin =⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ −
xo;
11) 23
63sin −=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−x
; 12) 1443sin −=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ − xπ .
13.2. 1) 0cos =x ; 2) 21cos =x ;
3) 23cos =x ; 4)
22cos =x ;
5) 21cos −=x ; 6) 1cos −=x ;
7) 2
15cos −=x ; 8) 21
4cos =
x;
9) 23)520cos( =− xo; 10) 115
23cos −=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ − ox ;
11) 1182
cos =⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−x
; 12) 21
33cos −=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ −π x
.
13.3. 1) 0=tgx ; 2) 3=tgx ;
3) 1=tgx ; 4) 3
1=tgx ;
5) 3−=tgx ; 6) 1−=tgx ;
7) ( ) 1602 −=+ oxtg ; 8) 353
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −π xtg ;
9) ( )33345 −=− xtg o; 10) 3
43−=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−xtg .
13.4. 1) 0sin2sin2 =− xx ; 2) xx coscos2 2 = ;
3) xx sinsin2 2 = ; 4) xx 2cos2cos3 = ;
5) tgxxtg 22 = ; 6) tgxxtg =3;
7) 04 =+ ctgxxctg ; 8) 032 =− ctgxxctg ;
9) xx cos21sin2 =− ; 10) xx 2cos22sin −= .
337
13.5. 1) xx sin23sin2 =− ; 2) 2coscos2 =+ xx ;
3) xx 2sin21sin −= ; 4) 0562 =+− tgxxtg ;
5) ( ) 02sin22sin2 2 =−−+ xx ;
6) ( ) 03132 =−−+ tgxxtg .
13.6. 1) 2sin3cos2 2 += xx ; 2) xx cos3sin2 2 = ;
3) xx 22 cos1sin += ; 4) 532 =+ ctgxtgx .
5) tgxx
82cos
32 =+ ' 6) 043 22 =−+ xctgxtg .
13.7. 1) xx sin2sin = ; 2) xx cos2sin = ;
3) 25,0cossin =xx ; 4) 5,0cossin 22 =− xx ;
5) xx 2sin22cos = ; 6) xx cos2cos = ;
7) tgxxtg 32 = ; 8) xtgtgx 2= .
13.8. 1) 02
cossin =+xx ; 2)
21
2cos
2sin 44 =−
xx;
3) 21sin22cos −= xx ; 4) xxx sincos2cos −= ;
5) xx sin12cos += ; 6) xx 2sin12cos += .
13.9. 1) xx cos12
cos += ; 2) xx cos12
sin2 −= ;
3) xx cos12
sin2 2 += ; 4) xx cos12
cos2 2 −= ;
5) 02coscos1 =++ xx ; 6) xx cos1sin −= ;
7) xx cos1sin3 += ; 8) ( )xx 2cos132sin += .
13.10. 1) xx cossin = ; 2) 0cos3sin =+ xx ;
3) xx 22 cossin3 = ; 4) 0cos3sin 22 =− xx ;
5) xxxx cossin34cos3sin3 22 ⋅=+ ;
6) xxxx 22 cos3cossin2sin =⋅+ ;
7) 1coscossin3sin6 22 =−⋅− xxxx ;
8) xxx cossin2cos41 2 ⋅=− ;
9) xxxx cossin5,0cossin 22 ⋅−=− ;
10) 2cos3cossin3sin4 22 =−⋅+ xxxx ;
11) xxx 22 cos32sin6sin2 −= ;
12) xxx 2sin3sin3cos 22 =+ ;
338
13) xxxx 2cos33cossin42sin =⋅+ ;
14) xxx 2sin3sincos3 22 =+ .
13.11. 1) 04sin6sin =− xx ; 2) 07cos3cos =+ xx ;
3) xx sin5sin = ; 4) xx cos2cos = ;
5) tgxxtg =4 ; 6) 052 =− xtgxtg .
13.12. 1) 05sin3sinsin =++ xxx ; 2) 0cos2cos3cos =++ xxx ;
3) xxx 2cos3coscos =+ ;
4) xxx 3sinsin2sin += ;
5) 07sin5cos3sin =−+ xxx ;
6) 06cos4sin2cos =−+ xxx .
13.13. 1) xxxx 7cos5cos3coscos ⋅=⋅ ;
2) xxxx cos5cos4cos2cos ⋅=⋅ ;
3) xxxx 5sin3sin6sin2sin ⋅=⋅ ;
4) xxxx 7sin5sin3sinsin ⋅=⋅ ;
5) xxxx 5sincos4sin2cos ⋅=⋅ ;
6) xxxx 8sin2cos7sin3cos ⋅=⋅ .
13.14. 1) 2cossin =− xx ; 2) 22cossin =+ xx ;
3) 2cossin3 =+ xx ; 4) 1cos3sin =− xx ;
5) 3cos3sin3 =− xx ; 6) 22cos2sin3 −=+ xx .
13.15. 1) 04sin3sin2sinsin =+++ xxxx ;
2) xxxx 7cos5cos3coscos +=+ ;
3) ( ) 023cos5cos7sinsin =π−+−+ xxxx ;
4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
+=+−2
37cos8sin3sin2sin xxxx .
13.16. 1) 13 =⋅ tgxxtg ; 2) ( ) ( ) 11312 =+⋅− xtgxtg ;
3) ( ) xxx 2cos2sin4cos1 2=⋅+ ;
4) 0sin24cos 2 =+ xx ; 5) 0sin21cos =+− xtgxx ;
6) tgxxxtgx +=+⋅ cos21cos2 .
13.17. 1) 01cos8sin 24 =−− xx ;
2) 03sin7sin2 24 =+− xx ;
3) 85cossin 44 =+ xx ; 4) xxxx 2cos2sin2cos2sin 44 =+ .
13.18. 1) xxx 5sin2cossin =+ ;
339
2) ( )xxx sincos22cos −= ;
3) xxx 5sin23cos3sin3 =+ ;
4) xxx 3sin22cos2sin =+ .
13.19. 1) 235cos4cos3cos 222 =++ xxx ;
2) 25sin4sin3sin2sin 2222 =+++ xxxx ;
3) 04sin2sin23cos
2cos 2222 =−−+ xxxx
;
4) 16cos213sinsin 22 =++ xxx .
13.20. 1) x
xxcos
1sincos =− ; 2) 2
sin21sin2
cos xxx+=+ ;
3) ( )xxxx 3sincos3sin3cos −=− ;
4) 13cos2sin6 =+− tgxxx .
13.21. amoxseniT gantoleba da ipoveT gantolebis
umciresi dadebiTi da udidesi uaryofiTi
amonaxsnebi:
1) xx cos3sin = ; 2) 0sin7cos =− xx ;
3) 1cos3cossinsin4 22 =−⋅+ xxxx ;
4) xxx 5cos310sin35sin 22 −= ;
5) ( )2cossin11 xx
tgxtgx
+=−+
;
6) xxx cossin2sin1 +=+ .
13.22. amoxseniT gantoleba da ipoveT mocemul SualedSi
moTavsebuli amonaxsni:
1) xxx 22 cos32sinsin =+ , 2
3π≤≤π x ;
2) ( )23cos3sin2sin1 xxx −=+ , 02
<<π
− x ;
3) 0sin21cos =+− xtgxx , 22π
<<π
− x ;
4) 6cos62sin35 2 =− xx , oo 420405 << x .
13.23. ipoveT a -s yvela mniSvneloba, romelTaTvisac
gantolebas aqvs amonaxsni:
1) axx =+ cos4sin3 ; 2) axx =+ cos2sin5 ;
340
3) ( ) 022sin3sin2 =+−−− axax ; 4) 72sin2cos −=+ axax ;
5) ( ) ( ) 03cos2cos 24 =+−+− axax ;
6) ( ) 023cos2sin 24 =+−−+ axax .
bnpytfojU!vupmpcfcj!)$$24/35.24/39*;!
13.24. 1) 0sin ≥x ; 2) 0sin <x ;
3) 21sin >x ; 4)
21sin <x ;
5) 21sin −>x ; 6)
23sin −<x ;
7) 22sin >x ; 8)
21sin −≤x .
13.25. 1) 0cos >x ; 2) 0cos ≤x ;
3) 23cos >x ; 4)
23cos <x ;
5) 21cos −≤x ; 6)
23cos −≥x ;
7) 22cos ≥x ; 8)
21cos −<x .
13.26. 1) 0>tgx ; 2) 0≤tgx ;
3) 1<tgx ; 4) 1−≥tgx ;
5) 3−≤ctgx ; 6) 33
>tgx .
13.27. 1) 222sin −<x ; 2)
232cos −>x ;
3) 21
62sin <⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ −
πx ; 4) 2
1122
3sin <⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
+x ;
5) ( ) 02cos 4 ≥+ πx ; 6) 33
−<⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
−xtg .
13.28. 1) xx cossin > ; 2) 2cossin <+ xx ;
3) 21
2sincos
2cossin −>+
xxxx ;
4) 21sin3coscos3sin >− xxxx .
341
§14. mphbsjUnjt!Tfndwfmj!hbnptbyvmfcfcjt!!hbnpUwmb/!nbDwfofcmjboj!eb!mphbsjUnvmj!!
hboupmfcfcj/!hboupmfcbUb!tjtufnfcj!
!! hbnpUwbmfU!)$$25/2<!25/3*;!
14.1. 1) 36log6 ; 2) 81log2 ; 3) 01,0lg ; 4) 4log
21 ;
5) 5log 04,0 ; 6) 271log 33 .
14.2. 1) 32log100lg 2− ; 2) 9log16log312 + ;
3) 81log4log 321 − ; 4) 8log81log
213 + ;
5) 16log3 44log3 − ; 6)
9log3log 54 54 + .
14.3. gaalogariTmeT gamosaxulebebi:
1) abcx = ; 2) cdx 3= ; 3) ( )bax −= 2 ;
4) 5
3mnx = ; 5) ( )( )baa
bax−+
=5
; 6) dcx 23= ;
7) 23413 rldcx = ; 8)
( )43
22
310
dcbax −
= ; 9) bax = ;
10) 3 233 bax = ; 11) 3
bax = ; 12)
mnmnx54
3 2= .
14.4. ipoveT x misi logariTmis mixedviT:
1) cbx logloglog += ; 2) nmx logloglog −= ;
3) ax log5log = ; 4) bax log3log2log += ;
5) nmx log4log3log −= ; 6) ax log21log = ;
7) ( )nmx loglog21log += ; 8) cbax log5log3log2log −+= ;
9) ( ) ( )babax −−+= log2log3log ;
10) ( ) ( )nmnmx +−−= log31log
21log ;
11) ( ) ( ) ababax log32log
52log
21log −+−−= ;
342
12) ( ) ( )cbmcbm
bx ++−−= loglog1loglog .
hbnpUwbmfU!)$$25/6.25/21*;!
14.5. 1) 12log335 +⋅ ; 2)
7log1 33 −; 3)
18log55 +; 4)
10log2 33 −;
5) 3log2 55 ; 6)
2log3 44 ; 7) 2log636 ; 8)
7log5,0 981 .
14.6. 1) 27log5 331log 2,0+ ; 2) 8log3 5,0
16log9 − ;
3) 9log2 33log 2 − ; 4) 81log4
31
3log2 − ;
5) 8log31
5,0
2log 3
−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
; 6) 4log41
2
3log4
−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
;
7) 8log51
21
2log 5
+⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
; 8) 2log81
21
3log 8
−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
.
14.7. 1) 9log5log13log
447 247 −+ +; 2)
34log34log 37 949 +− ⋅ ;
3) 5log2
3log3log
42
3 2415 −⎟⎠⎞
⎜⎝⎛+ ; 4)
( ) ( )32log32log 57 57 +−+ ;
5) ( )23log
3123log
32
32278
−⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ +
⋅ ;
6) ( ) ( ) 5log
132log32log 32
22 2522 ++
+−;
7) 7log
15log
1
86 4925 + ; 8) 9log
46log3log
1
735 32781 ++ ;
9) 3log8log3log
21
41
52716
259256 ⋅⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛+
−;
10) 36log2lg15log 96 31036 −+ −.
14.8. 1) 3log48log212 + ; 2)
25log
58log 5,02 − ;
3) 2log18log313 + ; 4)
3log2log
8log27log
213
312
−
−
;
343
5) 3log2log
243log32lg
21,0
5,0
++
; 6) 25log9log
25log91log
31
21
32
+
−.
14.9. 1) 16loglog 22 ; 2) 243loglog 351 ;
3) 64logloglg 43 ; 4) 125logloglog 592 ;
5) 27logloglog 394 ; 6) 25logloglog 529 .
14.10. 1) 3log2log 29 ⋅ ; 2) 2log7log712 ⋅ ;
3) 36log3log2log 326 ⋅⋅ ; 4) 8log7log6log5log 7654 ⋅⋅⋅ .
14.11. 1) ipoveT 63log a , Tu ba =27log ;
2) ipoveT 8log30 , Tu a=5lg , b=3lg ;
3) ipoveT 56lg , Tu a=2lg , b=7log2 ;
4) ipoveT 60log275 , Tu a=5log12 , b=11log12 ;
5) ipoveT 56log175 , Tu a=7log14 , b=5log14 ;
6) ipoveT ba
ab
3log , Tu 4log =aab ;
7) ipoveT 28log2
1 , Tu a=2log7 ;
8) ipoveT 16log6 , Tu a=27log12 .
14.12. 1) 20log6 gamosaxeT 12log4 da 9log20 ricxvebis
saSualebiT;
2) 15log6 gamosaxeT 6log9 da 15log8 ricxvebis
saSualebiT.
14.13. 1) mocemulia geometriuli progresia 105963 81 ,81 ,81 ,81 ,1 K .
yoveli wevri gaalogariTmeT 9-is fuZiT da
gamoTvaleT miRebuli ricxvebis jami;
2) mocemulia geometriuli progresia 102642 25 ,,25 ,25 ,25 ,1 −−−− K .
yoveli wevri gaalogariTmeT 5-is fuZiT da
gamoTvaleT miRebuli ricxvebis jami.
bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$25/25.25/58*;!
14.14. 1) 6255 =x; 2) 813 =−x
; 3) 328 =x; 4) 15 =x
;
344
5) 5125 =x; 6) 24 =x
; 7) 3 218 =x
; 8) 4 51125 =x
.
14.15. 1) 331
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
x
; 2) ( ) 425,0 =x; 3) ( )
16975,0 =x
;
4) 322 1 =+x; 5)
913 1 =+x; 6) 813 12 =−x
;
7) 3 255 =x; 8) 246 12 =−x
.
14.16. 1) 12 2 =−x; 2) 13 12 =−x
; 3) ( )( ) 13 32 =−− xx
;
4) xx 21711 −= ; 5)
xx 47 74 = ; 6) 5525 43 −− = xx;
7) 13616
21
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅
−x
; 8) 494917
21
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅
−x
.
14.17. 1) 3 24 1 55 −+ = xx
; 2)
2
34
43
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
x
;
3)
3
23
94
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
x
; 4)
61
25
254 −−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
x
.
14.18. 1) 27515 =⋅ −xx; 2) 100
215 =⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅
−xx
;
3) 6427
89
32
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
xx
; 4) 83
89
32 1
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
−xx
;
5) 35
12527
925 32
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
−− xx
; 6) ( )5110101
512 −
−
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅ x
xx
.
14.19. 1)
332
49
278 −
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ x
; 2) 2121
9271
−−
=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
xx
;
3) xx 1001,01000
1=⋅ ; 4)
1212
927 −−
= xxx
;
5) ( ) 22
225625,0 +
− = xx
; 6) ( ) 2475,03443 −− =⋅ xxx
.
14.20. 1) 317
75
12825,032 −+
−+
⋅= xx
xx
; 2) 122 6425,0
2 −+ =⋅ xx;
3)
xx
−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛=⋅
824125,0 32
; 4) ( )x
x ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅=
53
3216,0 ;
345
5) 11 2644 ++ ⋅= xx; 6)
21365
616
+−−+ ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛=
xx
.
14.21. 1) 10833 1 =++ xx; 2) 9622 2 =−+ xx
;
3) 677 1 =− −xx; 4) 322 2 =− −xx
.
14.22. 1) 2833 12 =+ −+ xx; 2) 2455 11 =− −+ xx
;
3) 315333 422212 =−+ −−− xxx; 4) 448222 321 =++ −−− xxx
.
14.23. 1) 140535 2 =⋅+ −xx; 2) 345727 12 =⋅+ −+ xx
;
3) 0625232 11 =+⋅−⋅+ −+ xxx; 4) 884523 12 =⋅+⋅ + xx
.
14.24. 1) 39933 1212 =++ −+ xxx; 2) 042324 2212 =+⋅−− −− xxx
;
3) 9225232 13 =⋅+⋅− −+ xxx; 4) 3525 1917 =− −− xx
;
5) 1633927 112
13 =−+ ++− x
xx
; 6) 675393 2132 =+− −− xxx.
14.25. 1) xxxxxx 57535333 1212 ⋅−⋅−=−− ++++;
2) xxxx −−−− −=− 3523 2277 ; 3)
3421 53537 ++++ −=−⋅ xxxx;
4) 112 95,0469
3143 +++ ⋅−⋅=⋅+⋅ xxxx
.
14.26. 1) 702332 =− xx; 2) 057672 =+⋅− xx
;
3) 063532 =+⋅− xx; 4) 013233532 2 =−⋅−⋅ xx
;
5) 8024 1 =+ +xx; 6) 1622 212 =+ ++ xx
;
7) 081093 12 =−+ ++ xx; 8) 233 252 += ++ xx
.
14.27. 1) 03343 24 =+⋅− xx; 2) 3329
33=⋅− xx
;
3) 122 1 =− − xx; 4) 033369 222 22
=+⋅− −−− xxxx;
5) 625,24 22 22=⋅− −+−+ xxxx
; 6) 025,13333
=−+
−
−
xx
xx.
14.28. 1) xxx 926349 ⋅=⋅−⋅ ; 2)
xxx 222 2512155925 ⋅=⋅+⋅ ;
3) 222 652934 −−− =⋅−⋅ xxx; 4)
5102102 652934 +++ ⋅=⋅−⋅ xxx;
5) xxx 365812163 ⋅=⋅+⋅ ; 6) 042763098
111=⋅+⋅−⋅ xxx .
14.29. 1) 0log5 =x ; 2) 1log8 =x ;
3) 5log2 =x ; 4) 1log10 −=x ;
5) 3log2
1 −=x ; 6) 4log 2 =x ;
346
7) ( ) 132log3 =− x ; 8) ( ) 14log51 −=−x ;
9) 32log 33 −=x ; 10)
43log 3 44 −=x .
14.30. 1) ( ) 0lglg =x ; 2) ( ) 05loglog 24 =−x ;
3) ( ) 0log1log 32 =+ x ; 4) ( ) 1log4log 23 =− x ;
5) 0logloglog 432 =x ; 6) ( ) 02logloglog 423 =− x ;
7) ( ) 05logloglg 49 =−− x ; 8) ( )( ) 0log1log1log 343 =++ x .
14.31. 1) 2log3log2 33 −= xx ; 2) xx 272 log249log3log5 =− ;
3) ( ) ( )13lg2lg313lg +=+− xx ;
4) ( ) ( )6log2log31log 333 +=+− xx ;
5) ( ) ( ) 2log1log3log 444 =−−+ xx ;
6) ( ) ( )xx −=−− 10lg3lg214lg ;
7) ( ) ( )97log15log4log 222 −+=+− xx ;
8) ( ) ( ) ( ) 1log12log3log3log 5555 +−=−++ xxx ;
9) 12logloglog 33
233 =++ xxx ;
10) 36logloglog 62
222 =++ xxx ;
11) 27log6log 255 =+ xx ; 12) 11logloglog 842 =++ xxx .
14.32. 1) ( ) 2217log 23 =+− xx ; 2) ( ) 296log 2
5 =+− xx ;
3) ( ) ( ) 3lg115lg22lg +=++− xx ;
4) ( ) ( )43lg2lg32lg =−+− xx ; 5) ( ) ( ) xxx lg192lg203lg =−−− ;
6) ( ) 002,0lg5lglg =+++ xx ; 7) ( ) 9lg112lg5,0 −−=− xx ;
8) ( ) 195,0lg1lg5,0 =−−+−− xx ;
9) ( ) ( ) 5lg124log13log21
10110 +=+−− xx ;
10) ( ) ( ) 4log5lg
28log412log32
504,03 5−=−+− xx .
14.33. 1) ( ) 02log3log 32
3 =+− xx ; 2) ( ) 02loglog 22
2 =−− xx ;
3) 1lg12
lg51
=+
+− xx
;
347
4) ( ) ( ) 31lg1
41lg45
1=
+++
+− xx.
14.34. 1) ( ) xx =− 36log3 ; 2) ( ) 1224log2 +=− xx;
3) ( ) xx =− 69log3 ; 4) ( ) xx −=− 145log5 ;
5) ( ) 165log6 +=+ − xx; 6) ( ) xx −=− 283log3 .
14.35. 1) ( ) ( )62lg54lg2lg 11 +=−+ +− xx;
2) ( ) ( )1425lg1155lg 11 −+=− −+ xx;
3) ( ) ( )49lg6lg33lg 11 −+=+ −+ xx;
4) ( ) ( )12log3log24log 222
12 ++=+ −− xx
.
14.36. 1) 3logloglog 232 =xx ; 2) 15logloglog 353 =+ xx ;
3) 32loglogloglog 812793 =xxxx ;
4) 59logloglog 3282 =⋅⋅ xxx .
14.37. 1) 65619log =xx ; 2) 10002lg =+xx ;
3) 1lg4
7lg
10 ++
= xx
x ; 4) 3lg100 xx x =⋅ ;
5) 0001,0lg5lg3=− xxx ; 6) ( ) 23lg 10000100 xx x =+
;
7) ( ) 252 5lg =x ; 8) xx 5,125 lg3 = .
14.38. 1) ( ) ( ) 32 lg21lg 25,64,0 xx −+ = ; 2) 1225,0 6lg7lg2=⋅ −+ xx
;
3) ( ) ( ) 160085 82lg82lg =⋅ −− xx
; 4) ( ) ( ) 14443 10lg10lg =++ xx
.
14.39. 1) ( )( )1lg3lg5,02lg2lg −−=−− xx ;
2) ( ) 2lg10lg2lg5,04lg −+=−− xx ;
3) ( )xxx −−=−+ 255 53log22log3 ;
4) ( ) xxxx −=−+ 30lg153lg ; 5) ( ) 5,48 1lg8lg3 3=+ +xx ;
6) ( ) 9log3log12log2 324 =−+− xx.
14.40. 1) ( )( )( )422 1111 aaaaaa x +++=++++ L ;
2) 13log4log 99
3 =− xx ; 3) 02264 27logloglog 333 =+⋅− xx;
4) 08log31093 2loglog 44 =+⋅−⋅ xx
.
348
14.41. 1) 5)(loglog3 22
22 =−− xx ; 2) 1log2)(log4 2
424 −=+− xx ;
3) 4log3)(log2 22
22 −=−− xx ; 4) 9)(lglg3 22 =−− xx .
14.42. 1) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −=+⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ + x
x1
327lg2lg3lg211 ;
2) 6lg5lg)21lg( +=++ xx x;
3) ( )2
4lg16lg41223lg 4 xxx −+=− −
;
4) ( ) 2log2log2 55 525 ++ =− xx
;
5) ( ) ( ) ( ) ( ) 11lg11lg11lg1lg 5335 −+++−++ −=− xxxx
;
6) 211 2222
2332 +−− −=− xxxx.
14.43. 1) ( )[ ] 09lg9lg =+
++x
xxx ;
2) ( ) ( )x
xx 1lg1410lg100lg 22 +=+ ;
3) ( ) 4010000lg100lg 224
2 =+ xx
; 4) xxxx 42
2 log221log +=+ ;
5) 1loglog 32 =+ xx ; 6) ( ) ( ) 6lg12lg15lg −+=− xx .
14.44. 1) ( ) ( )32log44log 122 −+=+ +xx x ;
2) ( ) ( )12log12log41444log 2555 ++=−+ −xx
;
3) ( ) 0loglog2 288 =−− xx ; 4) [ ] 4)lg(lg2 22 =−− xx ;
5) ( ) ( ) 344
22 log16log2log xxx =⋅ ;
6) 13log1log 2,004,0 =+++ xx .
14.45. 1) 40052 32
3 loglog =⋅ xx;
2) ( ) 27log3934log 123
12 xxxx −=−+ ;
3) ( ) 216
1loglog16loglog 231
21
232 =
−−−
xx ;
4) ( ) 06252424
22=−⋅−
−+−−+ xxxx.
14.46. 1) ( ) xxxx =+−+ 2lg75lg ;
2) 270loglogloglog 1643 17171717 =++++ xxxx L ;
3) 2loglogloglog 4224 =+ xx ; 4) 5lglg 505 xx −= ;
349
5) ( ) ( ) 251lg1lg 3224 =−+− xx ; 6) ( )( )( )2log8log1
2log2log42
6
6
12
12+−
=−+
−x
xx
.
14.47. 1) 14487487 =⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ −+⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛ +
zz;
2) 43232 =⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ ++⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛ −
xx;
3) 8154154 =⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ ++⎟
⎠⎞⎜
⎝⎛ −
xx;
4) ( ) ( ) ( )32101013232
1212 22
−=−++
−−+− xxxx.
bnpytfojU!hboupmfcbUb!tjtufnfcj!)$$25/59.25/64*;!
14.48. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=
=++ 273
1233yx
yx
2)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
=⋅
=+
9832
91832
yx
yx
3)
⎪⎪⎩
⎪⎪⎨
⎧
−=−
=⋅+⋅
4332
4113223
yx
yx
4)
⎪⎩
⎪⎨
⎧
=
=−
−−
yxy
yx
2
11
11
93
34349
14.49. 1)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=−
=⋅
29123
xy
yx 2)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=+=⋅ −
120052
yx
xy
3) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=−
=−
0494
0167
y
yx
x
4) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=⋅
=− 243381
927yx
yx
14.50. 1) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=⋅
=⋅
5432
2432xy
yx
2) ⎪⎩
⎪⎨⎧
=⋅
=⋅
4553
7553xy
yx
3)
( )⎪⎩
⎪⎨⎧
=⋅
=⋅
2005125
366431
1
xy
xy 4)
⎪⎩
⎪⎨⎧
=+
=⋅
68925
20025223
3
yx
yx
14.51. 1) ⎩⎨⎧
=−=+
152lglg
yxyx
2) ⎩⎨⎧
=−+=+
169log1loglog 444
yxyx
350
3) ( )⎩⎨⎧
=++=+
2log7log2loglog
4
333
yxyx
4) ⎩⎨⎧
=−++=+
0209log1loglog 444
yxyx
14.52. 1) ⎩⎨⎧
=+=+
5loglog4loglog
24
42
yxyx
2)
( ) ( )
⎪⎩
⎪⎨
⎧
−=−−
+−=−
13lglg4lglg
log5log 22
yx
yxyx
3) ( )( ) ( )⎪⎩
⎪⎨⎧
=−−++=+
3lglglg8lg1lg 22
yxyxyx
4) ( ) ( )( ) ( )⎪⎩
⎪⎨⎧
+=+
+=−
yxyx
yxyx
333
9
322
3
loglog
loglog
14.53. 1) ( )⎪⎩
⎪⎨⎧
=−=⋅
2log97223
3 yx
yx
2) ( )⎪⎩
⎪⎨⎧
=−+=⋅
3lg2lglg28193
xyx
xy
3) ( )⎪⎩
⎪⎨⎧
=+=+
1log422
2 yx
yx 4)
( )⎪⎩
⎪⎨⎧
=−+
=⋅
3lg2lglg
81932 xxy
xy
14.54. ipoveT x -is yvela mniSvneloba, romlisTvisac
mocemuli mimdevroba iqneba ariTmetikuli
progresia:
1) ( )203log21
21 −−− x , ( )x−4log , ( )192log 5,0 −− x ;
2) ( )20log 22 +−− xx , )(log
21
4 x−+ , ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
x41log 5,0 ;
3) x+21
, ( )14log21
2 +x, ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ ⋅+− − x4
27
21log 25,0 ;
4) 3lg , ( )23log 1,0 +− x, ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +
3103log
21
10x
.
14.55. ipoveT x -is yvela mniSvneloba, romlebisTvisac
mocemuli mimdevroba iqneba geometriuli progre-
sia:
1) ( )910lg +x, 2 , ( )9,010lg 1
1,0 +− −x;
2) ( )24log41
21 +− x
, 2 , ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ +−
214log
21 1
2x
;
351
3) ( )73log3 +x, 12 , ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +− −
373log
21 1
31
x;
4) ( )310lg +x, 6 , ( )3010log
21 1
1,0 +− +x.
14.56. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlis-
Tvisac gantolebas aqvs erTi amonaxsni:
1) 0324 =+−⋅− aa xx; 2) ( ) 05325 =−⋅+− aa xx
;
3) ( ) 06339 =−+⋅−− aa xx; 4) ( ) 026326 2 =−⋅+− aa
xx
.
14.57. a parametris ra mniSvnelobebisaTvis aqvs ori
amonaxsni gantolebas:
1) ( ) xax =+ 33 29log ; 2) ( ) xax =−4log2 ;
3) 0414log 3
21 =⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ ++ ax x
; 4) ( ) 029log3
1 =−+ ax x.
14.58. ipoveT a -s yvela mniSvneloba, romelTaTvisac
( ) 022441 =++⋅−⋅− aa xx
gantolebas aqvs erTi mainc amonaxsni.
14.59. rogori unda iyos k , rom
( ) ( ) 42422 11 =⋅+−⋅+ −+ xx kk
gantolebis amonaxsni iyos dadebiTi?
2) rogori unda iyos k , rom
( ) 45335 22 =⋅−⋅− −+ xx kk
gantolebis amonaxsni iyos uaryofiTi?
14.60. ipoveT a -s yvela mniSvneloba, romelTaTvisac
gantolebas aqvs sxvadasxva niSnis fesvebi:
1) ( ) ( ) 0522122 2 =−+⋅−−⋅− − aaa xx;
2) ( ) ( ) 0123231 2 =++⋅+−⋅+ − aaa xx.
§15. nbDwfofcmjboj!eb!mphbsjUnvmj!!vupmpcfcj!
!15.1. daadgineT 1-ze metia Tu naklebi Semdegi gamosaxule-
bis mniSvneloba:
352
1) 2
155log7
1
32
−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
; 2) 3
156log2
23
−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
;
3) 4
137log7
2
54
−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
; 4) 4
127log3
54
−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
.
15.2. WeSmaritia Tu ara utolobebi. pasuxi daasabuTeT:
1) 183 5
126log4
1
<⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−
; 2) 135 11
1815log7
2
>⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−
;
3) 192 3
217log4
5
<⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−
; 4) 125 3
727log5
>⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−
.
15.3. ipoveT a -s yvela mniSvneloba, romlisTvisac uto-
loba iqneba marTebuli:
1) 13,0311log
52
<−
a ; 2) 15,0195log
34
<−
a ;
3) 158 8
134log
>⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
+a
; 4) 132 2
321log
>⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
−a
.
15.4. romelia meti
1) 1,02 5log3 − Tu 2log35 ? 2)
72log7 5,0
3lg + Tu 7lg3 ?
3) ( ) 21,0 3log2 + Tu 310log 33 2 +−?
4) 2lg3
15log 103 2 + Tu 1032log 105 + .
!
! bnpytfojU!vupmpcfcj!)$$26/6.26/28*;!
15.5. 1) 24 <x; 2) 16 ≥x
; 3) 212 >x;
4) 173
≤⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
x
; 5) ( ) 09,03,0 >x; 6) ( )
2512,0 ≤x
.
15.6. 1) 212 1 >+− x; 2)
2515 2 <+− x
; 3) ( ) 09,03,0 1 >−x;
4) ( )2512,0 13 <−x
; 5) 3616 23 >− x
; 6) 152 63
≤⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
− x
.!
353
15.7. 1) 913 32
≤− xx; 2) 15
24 ≥− xx; 3)
56
41
41
2
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛>⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
− xx
;
4)
xxx −+
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛≤⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
162
91
31
2
; 5) 2
25,05,0 xx ≤ ;
15.8. 1) ( ) 0625,05,0 21
<x ; 2)
xx
−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛<⋅
824125,0 32
;
3) 2516
25 3
14
<⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ −−x
x
; 4) 04,05 132
≥−−x
x
; 5) 12551 1
12
>⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
+x
x
;
6) 5,252 1
34
>⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
+xx
; 7) 252,0 12
2
2
>−
+
xx
; 8) ( )xx
81,0310
452
>⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−
.
15.9. 1) 14423 221 >⋅ −− xx; 2)
32
427
92 33
<⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
−− xx
;
3) xxxx 3333 7373 ⋅≤⋅ ++; 4) xxxx 7272 ⋅<⋅ ;
5) 425
8125
52 22
>⎟⎠⎞
⎜⎝⎛⋅⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
−− xx
; 6) 722642 3,03,0 >++++ xL.
15.10. 1) 1604243 1 >⋅−⋅ −xx; 2) 2425232 11 −>⋅−⋅+ −+ xxx
;
3) 57333 31323 <−+ +− xxx; 4)
( ) ( )52824
23212 >+−
−− xxx;
5) 11333 21 <−+ −− xxx; 6) 6655253 21 <+⋅−⋅ −− xxx
.
15.11. 1) 224 ≤− xx; 2) 455 12 +>+ xx
; 3) 55625 −⋅< xx
; 4) 01232 232 >+⋅− −− xx;
5) 013109 1 <+⋅− −xx; 6) 3
312
91
>⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
xx
;
7) 03242111
≤−−−− xx ; 8)
xxx 5555 12 +<+ +.
15.12. 1) 112 51154323 −−+ ⋅−⋅≤⋅− xxxx;
2) 21432 55222 +++++ −>−− xxxxx;
3) 42
72
952 4332 ++++ −≤− xxxx; 4) 2
12221
5395 −−+−≥−
xxxx.
15.13. 1) 0365812163 <⋅−⋅+⋅ xxx; 2) 03674213496 ≤⋅+⋅−⋅ xxx ;
3) 0982411643 ≥⋅+⋅−⋅ xxx; 4) 0257352495 >⋅−⋅−⋅ xxx
;
354
5) xxx111
946549 ⋅≤⋅+⋅ ; 6) xxx111
42103255 ⋅≥⋅+⋅ ;
7) xxx111
6134696 ⋅<⋅+⋅ ; 8) xxx111
49203525 ⋅≥+ .
15.14. 1) 12
112
12 −
>− +xx ; 2)
131
531
1 −≤
+ +xx ;
3) 015
55451
2<
−−⋅−
+x
xx; 4) 0
313329
1 ≥−
−⋅++x
xx.
15.15. 1) 112
34
33 −−
<+ x
x
; 2) 2
22
56
55 −−
<+ x
x
;
3) 222 363 −− ≤− xx; 4) 0105325 44 ≤−⋅− ++ xx
.
15.16. 1) xx
−+
>⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ 3
31 2
; 2)
xx
−+ ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛<
412 3
;
3) xx −− ⋅<+⋅ 22 310393 ; 4) 28339 133 22
⋅<+ −−− xx.
15.17. 1) ( ) 3231
4324324 +
≥− +−x
x
; 2) ( )98
210210 321 +<− +
−xx
;
3) ( ) ( )( )1
2
36363
+−−
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ +≥−
xxx
;
4) ( ) 21
3178
317+
−−≤⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ + xxx
x
.
15.18. 1) amoxseniT utoloba xxx aa 391272 −+− < , Tu
cnobilia, rom igi samarTliania, roca 2=x ;
2) amoxseniT utoloba 8823 2 −−+ < xxx aa , Tu cnobilia,
rom igi samarTliania, roca 9=x ;
3) amoxseniT utoloba 4112 ++ > xx aa , Tu cnobilia,
rom 2=x ar aris misi amonaxsni;
4) amoxseniT utoloba xx aa <+7, Tu cnobilia, rom
4=x ar aris misi amonaxsni.
bnpytfojU!vupmpcfcj!)$$26/2:.26/44*;!
15.19. 1) 2log3 >x ; 2) 1,0log7 <x ; 3) 5log 7,0 >x ;
355
4) 2log 2,0 −<x ; 5) 1log3
1 >x ; 6) 1log4
3 −<x .
15.20. 1) ( ) 032log2
1 >+x ; 2) ( ) 123,2log 3,0 <− x ;
3) ( ) 123log 7,0 >−x ; 4) ( ) 5,02log9 >+ x ;
5) ( ) 13log5 −<− x ; 6) ( ) 252log 3,0 >− x .
15.21. 1) ( ) ( )xx 21lg32lg −>+ ; 2) ( ) ( )xx 21log75log 3,23,2 −>− ;
3) ( ) ( )1log42log 55 +>− xx ; 4) ( ) ( )xx −>+ 5lg1lg ;
5) ( ) xx7
17
1 log62log <− ; 6) ( ) ( )3lg3lg 2 +>− xx .
15.22. 1) ( ) 11log 25 >−+ xx ; 2) ( ) 0114log 2
7 >−− xx ;
3) ( ) 22log 2
21 −>−+ xx ; 4) ( ) 23log 2
2 <+ xx ;
5) ( ) 075log 2
31 >+− xx ; 6) ( ) 1186lg 2 <+− xx .
15.23. 1) ( ) ( )xxx 28lg43lg 2 −>+− ; 2) ( ) ( )10log123log 22
22 +>− xx ;
3) ( ) 34log 22 >−− xx ; 4) ( ) 2212log 2
2 >−− xx ;
5) ( ) 18lg 2 ≥+− xx ; 6) ( ) ( )52log1log 7,02
7,0 −<+ xx .
15.24. 1) ( ) 03loglog 52
1 <−x ; 2) ( ) 07loglog 34 <−x ;
3) 0logloglog 53
12 >x ; 4) ( ) 05logloglog 432 >−x .
15.25. 1) ( ) 034loglog 2
1693 ≤+− xx ; 2) ( ) 06loglog 2
21
38 ≥−− xx ;
3) ( ) 032loglog 25
4127 ≥−− xx ; 4) ( ) 043loglog 2
21
1112 ≤−+ xx .
15.26. 1) 3lg2lg2 >+ xx ; 2) 08lg2lg2 ≤−− xx ;
3) 02loglog 5,02
5,0 ≤−+ xx ; 4) 3loglog 22
25,0 >− xx .
15.27. 1) ( ) ( ) 62log14log 22 <+++ xx ;
2) ( ) ( )22log12loglog 555 +<−+ xxx ;
3) ( ) ( ) ( ) 15log1log1log 333
1 <−++−− xxx ;
4) ( ) ( ) ( )14log22log212log 9
313 +<−−+ xxx ;
5) ( ) ( ) 242log1log4 22 ≤−−− xx .
15.28. 1) 023log2 <
+−
xx
; 2) 0282log 5,1 <
−−
xx
;
356
3) 064log2
7,0 <+−
xxx
; 4) 25lg
43lg
++
>++
xx
xx
.
15.29. 1) 132lg <−x ; 2) 152log3
1 −>−x ;
3) ( ) xx >−⋅ 932log3 ; 4) ( ) xx <−+ 42log 12 .
15.30. 1) ( ) 014log
5
2≥
−−−
xx
; 2) ( )
0541log
22 >
−−
−
xxx
;
3) ( ) 033log
322
2
>+−
−xx
x; 4) ( )( ) 031log4 2
2 <−−⋅− xx ;
5) 01log
1
3≤
−−x
x; 6) ( )( ) 011log42 3 ≤−−− xx .
15.31. 1) 1lg12
lg51
<+
+− xx
; 2) 1lg
6lg2lg2<
−+x
xx;
3) 21
log1log1
2
4 ≤+−
xx
; 4) 2log
1log
1
22 +≤
xx.
15.32. 1) ( ) 30lg2lg15log21
10 +<++ xxx;
2) ( ) 23log12log21
22 <−+− xx;
3) ( ) 524log2 <++ xx ;
4) ( ) 6lg5lg21log21
10 +<++ xx x;
5) ( ) xxxx −>−+ 30lg153log21
10 ;
6) ( ) 20lg22log21
10 xxxx >+−+ .
15.33. 1) ( ) 123log22log 3
23 −<− xx ;
2) ( ) ( )24log213log 2
25,0 −−>− xx ;
3) ( ) ( )36log4log 3,02
3,0 −>− xx ;
4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −<− 3
37log5log2 4
24 xx .
357
15.34. cnobilia, rom mocemuli utoloba samarTliania,
roca 0xx = . ipoveT am utolobis yvela amonaxsni:
1) ( ) ( )xxx aa −<+− 3log385log 2, 20 −=x ;
2) ( ) ( )1log132log 2 −<+− xxx aa , 20 =x ;
3) ( ) ( )25log532log 2 −<−+ xxx aa , 50 =x ;
4) ( ) ( )xxx aa −>+− 14log3011log 2, 70 =x .
$16. gvordjb/!gvordjjt!hsbgjlj!!
16.1 romel sakoordinato meoTxedSi mdebareobs werti-
li:
1) ( )5;2M − ; 2) ( )7;3M −− , 3) ( )2;5M − ; 4) ( )9;2M .
16.2. daadgineT, romel sakoordinato meoTxedebs SeiZle-
ba ekuTvnodes ( )yxM ; wertili, Tu:
1) 0>xy ; 2) 0<xy ; 3) 0=− yx ;
4) 0=+ yx ; 5) 0>+ yx ; 6) 0<− yx .
16.3. ipoveT ( )5;2M , )1;3(−N , )3;5( −−P da )1;7( −Q wertile-
bis simetriuli wertilebis koordinatebi:
1) Ox RerZis mimarT; 2) Oy RerZis mimarT;
3) koordinatTa saTavis mimarT;
4) pirveli da mesame sakoordinato sibrtyeebis
biseqtrisis mimarT;
5) meore da meoTxe sakoordinato sibrtyeebis
biseqtrisis mimarT;
6) 1=x wrfis mimarT; 7) 2−=y wrfis mimarT.
16.4. ipoveT manZili M da N wertilebs Soris, Tu:
1) M (1;0), N (3;0); 2) M (-2;0), N (-5;0);
3) M (-1;0), N (3;0); 4) M (0;2), N (0;5);
5) M (0;-3), N (0;-7); 6) M (0;-4), N (0;3);
7) M (3;2), N (-5;2); 8) M (-3;4), N (-3;-4);
9) M (1;6), N (4;2); 10) M (-7;8), N (5;3).
16.5. gamoTvaleT
1) ))2((gf , Tu 13)( −= xxf , 32)( += xxg ;
2) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
3πgf , Tu 14)( 2 −= xxf , xxg sin)( = ;
358
3) ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
41gf , Tu
xxf 9)( = , xxg 31log)( = ;
4) ))24((gf , Tu xxf3
log)( = , xxg 27)( = .
16.6. ipoveT 1) ))(( xff , Tu 15)( −= xxf ;
2) ))(( xff , Tu xxf 43)( −= ,
3) ))(( xff , Tu 1)( 2 += xxf ,
4) ))(( xgf , Tu 12)( += xxf , xxg −= 5)( .
jqpwfU!gvordjbUb!hbotbSwsjt!bsf!)$$27/8.27/26*;!
16.7. 1) 123
1−
=x
y ; 2) 392
+−
=xxy ;
3) 492 −= xy ; 4) 29144 xy −= .
16.8. 1) 1−+= xxy ; 2) 1316 +−−= xxy ;
3) 1
17−
+−=x
xy ; 4) xx
y −+−
= 5113
7.
16.9. 1) ( )( )xxy 511 +−= ; 2) 6322 −−= xxy ;
3) 422 ++−= xxy ; 4) 1582 ++= xxy .
16.10. 1) 6223
+−
=xxy ; 2)
xxy−−
−=2
4;
3) 11−=
xy ; 4)
xxy−
+=1
2 .
16.11. 1) 802
32 −−
−=
xxxy ; 2)
8025
2 −−−
=xx
xy ;
3) 2
42
2
−−−
=xx
xy ; 4) 2
2
9
6
x
xxy−
−+= .
16.12. 1) ( )5log3 −= xy ; 2) ( )xy −= 7log 3,0 ;
3) ( )23,0 9log xy −= ; 4) ( )26log xxy −+= π ;
5) ⎟⎠⎞⎜
⎝⎛ −−= 322
2log xxy ; 6) ( )27log xxy −= .
359
16.13. 1) 53
2ln+−
=x
xy ; 2) 26 25logxx
xy−+−
= ; 3) xy lg= ;
4) ( ) xxy lg10−= ; 5) xxy
lg2 −
= ; 6) 51log 3,0 +
−=
xxy .
16.14. 1) ( ) 21lg1
++−
= xx
y ; 2) ( )32lg2
13 −−−
+= xx
xy ;
3) ( )xxx
y −+−
= 22 lg
43
; 4) 32 5
24105lg +−+−
−= x
xxxy .
16.15. 1) =y 54log822log −+ xx ; 2)
3loglog8
1
31
29 ++−
=xx
y ;
3)⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛−−= 2log4loglog
91
232 xxy ; 4) ( )( )5,22log2log 2
5,03 −−−= xxy ;
5) ( )( )4234log2lg 2 +⋅−−+= xxxy ; 6) ( )xxy −+= 3log3
4 .
jqpwfU!gvordjjt!nojTwofmpcbUb!tjnsbwmf!)$$27/27.27/33*;!
16.16. 1) 222 ++= xxy ; 2) 142 +−= xxy ;
3) 228 xxy −−= ; 4)
265 xxy −+= .
16.17. 1) 522 ++= xxy ; 2) 228 xxy −−= ;
3) 12
2
+=
xxy ; 4) 2
2 1x
xy += .
16.18. 1) xxy sinsin += ; 2) 5sin2
3−
=x
y ;
3) xy cos21−= ; 4) xxy 44 cossin += .
16.19. 1) 2
10 xy −= ; 2) 5423 ++= xxy ;
3)
222
31 +−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=
xx
y ; 4)
116 2
51 −−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=
xx
y .
16.20. 1) ( )10lg 2 += xy ; 2) ( )27log 23 += xy ;
3) ( )25log 2
51 += xy ; 4) ( )64log 2
41 += xy .
360
16.21. 1) xy sin2= ; 2)
x
ycos
21⎟⎠⎞
⎜⎝⎛= ;
3) xy sinlog 5,0= ; 4) ( )xxy coscoslog2 += .
16.22. 1) ( )1log 222 += xy ; 2)
( )1log 255 −= xy ;
3)
( )94log 2
41
41 −−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=
xx
y ; 4) ( )2
7 48log7 xxy −+= .
jqpwfU! gvordjjt! nojTwofmpcbUb! tjnsbwmf! njUjUfcvm!
Tvbmfef!)$$27/34<!27/35*;!
16.23. 1) 23 −= xy , ∈x [-1;4]; 2) xy 53−= , ∈x [0;3];
3) 742 −−= xxy , ∈x [2;4]; 4) 265 xxy −+= , ∈x [-3;-1].
16.24. 1) 2+= xy , ∈x [-1;1]; 2) 1−= xy , ∈x [0;2];
3) xxy −= 2, ∈x ⎥⎦
⎤⎢⎣⎡
43;0 ; 4)
26 xxy −= , ∈x [-2;1].
jqpwfU!gvordjjt!vejeftj!nojTwofmpcb!)$$27/36<!27/37*;!
16.25. 1) 322 ++−= xxy ; 2) 1282 +−−= xxy ;
3)212 xy −= ; 4)
222
31 −+
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=
xx
y ;
5) ( )186log 2
31 +−= xxy ; 6) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ ++=
4455log 2
51 xxy .
16.26. 1) 3sin5 −= xy ; 2) x
ycos352
−= ;
3) x
ysin34
2+
= ; 4) xxy cossin3 += ;
5) xy sinlog2= ; 6) xy cos2= .
jqpwfU!gvordjjt!vndjsftj!nojTwofmpcb!)$$27/38<!27/39*;!
16.27. 1) 652 +−= xxy ; 2) 132 2 +−= xxy ;
3) 122
7 +−= xxy ; 4)
542
21 −+−
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=
xx
y ;
361
5) ( )25124log 22 +−= xxy ; 6) ( )172log 2
4 ++= xxy .
16.28. 1) xy sin3= ; 2) 12sin3 −= xy ; 3) x
ycos23
−= ;
4) xxy cos3sin −= ; 5) xy coslog6
1= ; 6) xy sin3= .
jqpwfU! gvordjjt! vejeftj! nojTwofmpcb! njUjUfcvm! tfhnfouf!
)$$27/3:<!27/41*;!
16.29. 1) xy 56 −= , [ ]3;1∈x ; 2) 142 +−−= xxy , [ ]3;0∈x ;
3) xy 34 −= , [ ]5;2∈x ; 4) 26 xxy −= , [ ]7;3∈x .
16.30. 1) xy sin3= , ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ ππ
∈3
;4
x ; 2) xy cos6= , ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ ππ−∈
4;
4x ;
3) xy cos21−= , [ ]π∈ ;0x ; 4) xxy 66 cossin += , ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ ππ
∈4
;6
x .
jqpwfU!gvordjjt!vndjsftj!nojTwofmpcb!njUjUfcvm!tfhnfouf!
)$$27/42<!27/43*<!
16.31. 1) xy 38 −= , [ ]4;1∈x ; 2) 123 2 +−−= xxy , [ ]2;4 −−∈x ;
3) 17 += xy , [ ]1;3 −−∈x ; 4) 2082 ++−= xxy , [ ]10;2−∈x .
16.32. 1) xy sin7= , ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ ππ
∈32;
4x ; 2) xy cos5= , ⎥⎦
⎤⎢⎣⎡ ππ−∈
6;
3x ;
3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
++=3
sinsin xxy ; [ ]0;π−∈x ;
4) xxy cossin += ; ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ π
∈4
;0x .
16.33. ipoveT funqciis zrdadobisa da klebadobis
Sualedebi:
1) 12 −= xy ; 2) 1
3+
−=x
y ; 3) x
y−
=2
1;
4) 182 2 +−= xxy ; 5) 2215 xxy −−= ; 6) ( )( ) 232 +−−= xxy .
16.34. ipoveT, ra simravleze asaxavs funqcia mocemul
Sualeds:
1) 15 −= xy , [ ]2;1− ; 2) xy 23−= , [ ]1;4− ;
362
3) 1
3−
=x
y , [ ]4;2 ; 4) xxy 62 −= , [ ]4;1 ;
5) 542 2 +−= xxy , [ [∞;0 ; 6) 342 2 −+−= xxy , [ ]2;1− ;
7) xy 3log= , [ ]3;1 ; 8)
2
31 −
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=
x
y , [ ]2;0 .
16.35. M (9;2), N (-2;4), K (-1;-4), E (1;-1), F (3;3) da G (-2;-40)
wertilebidan romeli mdebareobs:
1) 13 −= xy funqciis grafikze;
2) 2
3−
=x
y funqciis grafikze;
3)
x
y ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=
21
funqciis grafikze;
4) xy 3log= funqciis grafikze.
16.36. a -s ra mniSvnelobisaTvis mdebareobs M ( a ,3) wertili:
1) 52 += xy funqciis grafikze;
2) 1
3−
−=x
y funqciis grafikze;
3) xy 3= funqciis grafikze;
4) xy 2log= funqciis grafikze.
16.37. b -s ra mniSvnelobisaTvis mdebareobs M (2;b ) wertili:
1) 12 −= xy funqciis grafikze;
2) xxy 32 2 +−= funqciis grafikze;
3) xy 4log2= funqciis grafikze;
4) xy 3= funqciis grafikze.
16.38. 1) a -s ra mniSvnelobisaTvis mdebareobs M wertili
funqciis grafikze, Tu:
1) M (1; a ), xy 24 −= ; 2) M ( a ;2), 242 +−= xxy ;
3) M (1;1), axxy +−= 32 2; 4) M (-1;5), 322 +−= xaxy .
16.39. ipoveT funqciis grafikis Ox RerZTan gadakveTis
wertilis koordinatebi:
1) xy 26 −= ; 2) 25 xxy −= ; 3) xy 5log1−= ; 4) 4
21
−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=
x
y .
363
16.40. ipoveT funqciis grafikis Oy RerZTan gadakveTis
wertilis koordinatebi:
1) xy −= 6 ; 2) 1
3−
=x
y ; 3) xy 32 ⋅= ; 4) xy cos3= .
16.41. ipoveT sakoordinato RerZebiTa da mocemuli
wrfeebiT SemosazRvruli figuris farTobi:
1) 3=x , 5=y ; 2) 4−=x , 6−=y ; 3) 6+−= xy ; 4) 623 =− yx .
16.42. ipoveT funqciaTa grafikebis gadakveTis wertilebi:
1) 13 −= xy , xy −= 3 ; 2) 22 xxy −+= , 0=y ;
3) 532 +−= xxy , 2+= xy ; 4) 2xy = ,
22 xxy −= .
16.43. ipoveT parabolis wveros koordinatebi:
1) xxy 42 −= ; 2) 46 2 −−= xxy ;
3) 2483 xxy −−= ; 4) ( ) 363 2 +−= xy .
16.44. SeadgineT im wrfis gantoleba, romelic gadis M
wertilze mocemuli wrfis paralelurad:
1) M (-2;3), 5=y ; 2) M (0;0), 12 +−= xy ;
3) M (1;-2), 132 =− yx ; 4) M (-1;3), 32 −=+ yx .
16.45. 1) ipoveT cxxy ++= 62 parabolis Ox RerZTan
gadakveTis wertilebi, Tu is Oy RerZs kveTs (0;8)
wertilSi.
2) ipoveT cxxy ++= 32 parabolis Oy RerZTan
gadakveTis wertili, Tu misi Ox RerZTan gadakveTis
erT-erTi wertilia (3;0).
3) M da N Sesabamisad 42 +−= xy parabolis Ox da Oy RerZebTan gadakveTis wertilebia. ipoveT manZili
M da N wertilebs Soris.
4) ipoveT b da c , Tu cbxxy ++= 2 funqciis grafiki
Oy RerZs kveTs (0;5) wertilSi, xolo Ox RerZs (1;0) wertilSi.
5) ipoveT b da c , Tu cbxxy ++−= 2 funqciis grafiki
Ox RerZs kveTs (1;0) da (3;0) wertilebSi.
6) ipoveT b da c , Tu cbxxy ++= 22 funqciis grafiki
Ox RerZs exeba (1;0) wertilSi.
7) ipoveT cbxxy ++= 2 parabolis wvero, Tu es
parabola Ox RerZs kveTs wertilebSi (1;0) da (3;0).
364
8) ipoveT a da c , Tu cxaxy +−= 82 funqcia umcires
mniSvnelobas iRebs 2=x wertilSi da es
mniSvneloba 0-is tolia.
9) ipoveT a da c , Tu cxaxy ++= 42 funqcia udides
mniSvnelobas iRebs 1=x wertilSi da es
mniSvneloba 8-is tolia.
10) ipoveT b da c , Tu cbxxy ++−= 2 funqcia nuli
xdeba mxolod 2−=x -sTvis.
11) ipoveT b da c , Tu cbxxy ++= 22 funqcia nuli
xdeba mxolod 3=x -sTvis.
12) ipoveT b da c , Tu cbxxy ++= 2 funqciis
grafikis simetriis RerZia 1=x wrfe da es grafiki
Oy RerZs kveTs (0;3) wertilSi.
13) ipoveT k -s yvela mniSvneloba, romlisTvisac
( ) 2321 2 −++−= kkxxky parabolas Ox RerZTan aqvs
erTaderTi saerTo wertili.
14) ipoveT k -s yvela mniSvneloba, romlisTvisac
6+= kxy wrfes 42202 ++= xxy parabolasTan
erTaderTi saerTo wertili aqvs.
15) ipoveT k -s yvela mniSvneloba, romlisTvisac
12 += kxy wrfes 382 ++= xkxy parabolasTan aqvs
erTaderTi saerTo wertili.
16) cbxaxy ++= 2 funqciis grafiki Ox RerZs kveTs
1−=x da 3=x wertilebSi, xolo Oy RerZs 2−=y
wertilSi. ipoveT a , b da c . 17) ipoveT a , b Dda c , Tu cbxaxy ++= 2
parabolis
wveroa (1;2) wertili da gadis (0;3) wertilze.
18) ipoveT a da b , Tu axy += 2 wrfe da
102 ++−= bxxy parabola erTmaneTs kveTs sakoordi-
nato RerZebze.
19) ipoveT a , b da c , Tu cbxxy ++−= 2 parabola da
axy +−= wrfe erTmaneTs kveTs M (5;7) wertilSi,
xolo meore TanakveTis wertili Oy RerZze
mdebareobs.
365
20) ipoveT a , b Dda c , Tu axy +−= wrfes da
cbxxy ++= 2
41
parabolas aqvs erTaderTi saerTo
wertili M (2;8).
21) a -s ra mniSvnelobebisaTvis axy = wrfes da
922 +−= xxy parabolas aqvT erTaderTi saerTo
wertili. ipoveT am wertilis koordinatebi.
22) a -s ra mniSvnelobebisaTvis axy += wrfes da
1032 +−= xxy parabolas aqvT erTaderTi saerTo
wertili. ipoveT am wertilis koordinatebi.
16.46. aageT Semdegi gantolebiT mocemuli wrfe:
1) 02 =−y ; 2) 032 =+x ; 3) 023 =+ yx ;
4) 032 =− yx ; 5) 0532 =++ yx ; 6) 02153 =−+− yx .
bbhfU!gvordjjt!hsbgjlj!)$$27/58.27/76*;!
16.47. 1) 2=y ; 2) 8,0−=y ; 3) xy 2= ; 4) xy21
−= .
16.48. 1) 23 += xy ; 2) 212 +−= xy ; 3) xy = ;
4) xy −= ; 5) 1+= xy ; 6) 2−−= xy .
16.49. 1) xy −= 2 ; 2) 42 ++= xy ;
3) 31 +−= xy ; 4) 231 +−−= xy .
16.50. 1) x
y 2= ; 2)
xy 3−= ; 3)
12−
=x
y ;
4) 1
1−−
=x
y ; 5) 121+=
xy ; 6) 22
−−
=x
y ;
16.51. 1) 21
2+
−=
xy ; 2) 2
13
−−−
=x
y ; 3) 31
2−
+=
xy ; 4) 4
12
+−
=x
y ;
16.52. 1) x
y 2= ; 2)
xy 3
−= ; 3) 1
2−
=x
y ; 4) 2
3+
=x
y ;
5) 32+−=
xy ; 6) 21
−=x
y ; 7) 41
2+
+−
=x
y ; 8) 22
3−
−=
xy .
16.53. 1) 23
−+
=xxy ; 2)
253
++
=xxy ; 3)
425−−
=x
xy ; 4) 12
45+
−=
xxy .
366
16.54. 1) 22xy = ; 2) 2
21 xy = ; 3)
23xy −= ; 4) 23,0 xy −= ;
5) 13 2 += xy ; 6) 24 2 +−= xy ; 7) 32 2 −= xy ; 8) 35 2 −−= xy .
16.55. 1) ( )22−= xy ; 2) ( )235,0 += xy ; 3) ( )21+−= xy ;
4) ( )22 xy −−= ; 5) ( ) 23 2 +−= xy ; 6) ( ) 322 2 −+= xy ;
7) ( ) 3,05,1 2 −+−= xy ; 8) ( )212 2 +−−= xy .
16.56. 1) xxy 42 += ; 2) xxy 62 +−= ; 3) ( )1−= xxy ; 4) xxy 42 2 +−= .
16.57. 1) 962 ++= xxy ; 2) 169 2 ++= xxy ;
3) 1682 −−−= xxy ; 4) 144 2 −+−= xxy .
16.58. 1) 342 +−= xxy ; 2) 4542 ++−= xxy ; 3) 253 2 +−= xxy ;
4) 543 2 −+−= xxy ; 5) 6720 2 ++−= xxy ; 6) 1742 2 ++= xxy .
16.59. 1) 13 2 −= xy ; 2) 22 +−= xy ; 3) 12 −−= xy ; 4) 32 2 +−= xy .
16.60. 1) ( ) 32 2 −−= xy ; 2) 244 2 −+= xxy ;
3) xxy += 2; 4) 122 −−= xxy .
16.61. 1) 31072 ++−= xxy ; 2) 223
212 −−−= xxy ;
3) 132
112 2 ++−= xxy ; 4) 489
433 2 ++−−= xxy .
16.62. 1) 3
21 xy = ; 2)
3xy −= ; 3) 4
31 xy = ; 4)
42xy −= .
16.63. 1) xy 2sin= ; 2) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ π
+=4
sin xy ; 3) 13cos += xy ; 4) 3
cos2 xy = ;
5)3
sin xy = ; 6) 1cos −= xy ; 7) 2xtgy = ; 8) xtgy 2= ;
9) xxy sinsin += ; 10) xxy coscos −= .
16.64. 1) 13 −= xy ; 2) 352 +⋅= xy ; 3) 42 += −xy ;
4) 231
−⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=
x
y ; 5) xy 2= ; 6)
x
y ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛=
31
.
16.65. 1) 1log2 −= xy ; 2) 2log3
1 += xy ; 3) 1log2 5 +−= xy ;
367
4) 4log32
1 +−= xy ; 5) xy 3log= ; 6) 1log2 +−= xy ;
7) 1log4 −= xy ; 8) 2log3
1 += xy .
%28/!tjnsbwmffcj/!pqfsbdjfcj!tjnsbwmffcf!
17.1. marTebulia Tu ara Semdegi Canaweri?
1) 6 ;2 ;2 ;02 −∈ 2) 0 ;3 ;5 ;63 −∈−
3) N∈3 4) N∉7
5) |127 Nnn ∈−∈ 6) )|29 Znn ∈∉
7) Q∈π 8) Q∈3
17.2. CawereT mocemuli simravle misi elementebis CamoTv-
liT.
1) ,712| ZxxxA ∈−<≤−= ; 2) ,45| NxxxA ∈≤<−= ;
3) ,0)3)(1(| 22 ZxxxxA ∈=−−= ;
4) ,5|| | NxxxA ∈<= ; 5) ,2|1| | ZxxxA ∈<−= ;
6) ,12| NxyxxA ∈=⋅= ;
7) , , ,18),(),(| baNbNababaxxA <∈∈=== usj ;
8) ),(| baxxA == usg 6),( =ba , ,20<a ,20<b ,ba <
, NbNa ∈∈ .
17.3. CamoTvaleT A simravlis yvela qvesimravle, Tu:
1) ; baA = ; 2) ; ; cbaA = .
17.4. CamoTvaleT A=a; b; c; d simravlis:
1) yvela orelementiani qvesimravle;
2) yvela samelementiani qvesimravle.
17.5. CamoTvaleT 6 ;5 ;4 ;3 ;2=A simravlis yvela is qvesim-
ravle, romlisTvisac 3; 5; 6 iqneba erT-erTi qvesim-
ravle.
17.6. WeSmaritia Tu ara Semdegi Canaweri?
1) 4 ;3 ;22 ⊂ ; 2) ; ;2 caa ⊂ .
17.7. vTqvaT 4 ;1;3 ;2;3 ;2=A . WeSmaritia Tu ara Semdegi
Canaweri?
1) A∉2 ; 2) A⊂3 ;2 ;3 ;
3) A⊂4 ;1 ; 4) A∈3 ;2 .
368
17.8. Tu BAx \∈ , maSin marTebulia Tu ara Semdegi
Canaweri?
1) Ax∈ da Bx∈ ; 2) Ax∉ da Bx∉ ;
3) Ax∈ da Bx∉ ; 4) Bx∉ da Bx∈ .
17.9. Tu BAx I∈ , maSin marTebulia Tu ara Semdegi
Canaweri?
1) Ax∈ da Bx∉ ; 2) Ax∈ da Bx∈ ;
3) Ax∉ da Bx∈ ; 4) Ax∉ da Bx∉ .
17.10. ipoveT BAU , Tu
1) 5 ;4 ;2 ;1=A , 6 ;5 ;4 ;3=B ; 2) 4 ;3 ;1=A , 7 ;5 ;3=B ;
3) ]5 ;2[=A , ]7 ;3[=B ; 4) [ )8 ;∞−=A , ( ]10 ;2−=B .
17.11. ipoveT BAI , Tu
1) 6 ;4 3; ;2=A , 6 ;5 ;3=B ; 2) 8 ;6 ;4 ;3=A , 8 ;7 ;4 ;2=B ;
3) ]4 ;2[=A , ]6 ;3[=B ;
4) A aris rombebis simravle, B aris marTkuTxedebis
simravle.
17.12. ipoveT BA \ , Tu
1) 7 ;5 3;=A , 8 ;6 ;5=B ; 2) 6 ;4 ;2 ;1=A , 8 ;7 ;4 ;2=B ;
3) ]5 ;3[=A , ]6 ;4[=B ; 4) ]6 ;2[=A , ]5 ;3]=B .
17.13. vTqvaT 4 ;3 ;1=A da 5 ;3 ;2=B . ipoveT:
1) BAU 2) BAI 3) BA \
4) AB \ 5) )(\ BAA U 6) )(\ BAA I .
17.14. vTqvaT A, B da C nebismieri simravleebia. aris Tu
ara Semdegi Canaweri aucileblad WeSmariti?
1) ACBA ⊂\)( I 2) ACBA ⊂IU )(
3) ACBBA ⊂)(\)( UU 4) ACBBA ⊂)()( IUI
17.15. cnobilia, rom
9 ;7 ;6 ;4 ;2 ;0 ;1 ;2 ;3 −−−=BAU ;
1 ;2 ;3\ −−−=BA ; 9 ;6 ;4\ =AB
ipoveT:
1) A; 2) B; 3) BAI ; 4) )(\ BAA I .
17.16. cnobilia, rom
2 ;1 0; ;1\ −=BA , 8 ;7 ;6 5; ;4 3; ;2 ;1 ;0 ;1−=BAU ;
11 ;10 ;9 ;2\ =BC , 5 ;3=BAI ; 8=CB I .
ipoveT:
369
1) A 2) B 3) C 4) CA \ 5) CAI
17.17. cnobilia, rom
5 ;1 ;0=BAI , 7 ;6 ;1 ;0 ;1 ;2 −−=C ,
ipoveT )()( CBCA UIU .
17.18. cnobilia, rom
6 ;4 2; ;0 ;1 ;2 ;3 −−−=BAU ,
10 ;9 8; 7; 4; 0; ;2−=C .
ipoveT: )()( CBCA IUI .
17.19. Tu 10)( =An , 10)( =Bn , 20)( =BAn U , maSin WeSmaritia,
Tu ara Semdegi Canaweri?
1) BA = 2) ∅=BAI
3) BABA UI = 4) 10)( =BAn I .
17.20. Tu 10)( =An , 10)( =Bn , 10)( =BAn I , maSin WeSmaritia,
Tu ara Semdegi Canaweri?
1) \ 0=BAI 2) 20)( =BAn U
3) BA = 4) ABA =\ .
17.21. cnobilia, rom 60)( =An , 85)( =Bn , 120)( =BAn U .
ipoveT )( BAn I .
17.22. cnobilia, rom 50)( =An , 75)( =Bn , 40)( =BAn I . ipoveT
)( BAn U .
17.23. meaTe klasSi 42 moswavlea. maTgan TiToeuli swav-
lobs inglisuri da germanuli enebidan erTs mainc.
am klasis 32 moswavle swavlobs inglisurs da 24-
germanuls. ramdeni moswavle swavlobs orive am
enas?
17.24. saWidao darbazSi myofi sportsmenebidan 45
varjiSobs ZiudoSi, 24 samboSi, 12 – rogorc samboSi
aseve ZiudoSi, xolo 8 – am saxeobebidan arc erTSi.
ramdeni sportsmenia darbazSi?
17.25. qalaqis yovelma mcxovrebma icis qarTuli da
rusuli enebidan erTi mainc. qarTuli icis
mosaxleobis 85%-ma, xolo rusuli – 65%-ma. qalaqis
mosaxleobis ramdenma procentma icis orive es ena?
17.26. klasis yoveli moswavlidan TiToeuli dadis cekvisa
da simReris wreebidan erTSi mainc. cekvis wreSi
370
dadis moswavleTa 43 nawili, xolo simReris wreSi
_ 54 nawili. klasis moswavleTa ra nawili dadis
orive am wreSi erTdroulad?
§18. lpncjobupsjljt!fmfnfoufcj!!
18.1. gamoTvaleT
1) 4! 2) 5! 3) 6! _ 5! 4) 3! + 4!
5) !6!8 6)
!7!10 7)
!5!6!8− 8)
205!5!7 −
18.2. gaamartiveT gamosaxuleba
1) )!3(
!−nn
2) )!1()!1(
−+
nn
3) )!3(
)13(3nnn −⋅
4) )!2(
1)!1(
1+
−+ nn
gamoTvaleT (##18.3-18.5)
18.3. 1) P3 2) P5 3) 4
6
PP
4) 42 PP ⋅ 5) 5
67
PPP +
6) 1230
!15P⋅
18.4. 1) 36A 2)
25A 3) 3
5
57
AA
4) 25
35
45
AAA +
18.5. 1) 25C 2)
35C 3)
45C
4) 110C 5)
46
35 CC + 6) 2
4
56
27
CCC −
18.6. ramdeni xerxiT SeiZleba davsvaT merxze erTmaneTis
gverdiT sami bavSvi?
18.7. ramdeni xerxiT SeiZleba SevadginoT sia 4 moswavli-
sagan?
18.8. pirveli klasis moswavleebi orSabaTobiT swavloben
sam sagans. cxrilis Sedgenis ramdeni varianti arse-
bobs orSabaTisTvis?!
371
18.9. azartuli TamaSebis mrgval magidasTan 8 adgilia.
ramdeni sxvadasxva xerxiT SeiZleba davsvaT rva
moTamaSisagan Semdgari jgufi am magidasTan?
18.10. mrgvali magidis garSemo 10 adgilia. ramdeni xerxiT
SeiZleba davsvaT am adgilebze 3 bavSvi?
18.11. banks SeuZlia 2 erTmaneTisagan gansxvavebuli
kreditis gacema. msurvelTa ricxvia 8. kreditis
gacemis ramdeni varianti arsebobs?
18.12. ramdeni xerxiT SeiZleba oTxi kacis arCeva oTx
sxvadasxva Tanamdebobaze, Tu am Tanamdebobebis kandidatTa
ricxvia 9?
18.13. moswavlem unda Caabaros 3 gamocda 6 dReSi. ramdeni
xerxiT SeiZleba SevadginoT gamocdebis cxrili?
(erT dRes iniSneba mxolod erTi gamocda).
18.14. moswavlem 6 dReSi unda Caabaros 3 gamocda:
qarTulSi, inglisurSi da maTematikaSi. ramdeni
xerxiT SeiZleba SevadginoT gamocdebis cxrili, Tu
maTematikis gamocda unda dainiSnos bolo dRes?
18.15. moswavlem unda Caabaros 4 gamocda 8 dReSi. ramdeni
xerxiT SeiZleba SevadginoT gamocdebis cxrili, Tu
erT-erTi gamocda unda dainiSnos merve dRes?
18.16. moWadrakeTa gundisaTvis 4 kandidatidan unda
SeirCes 3. ramdeni xerxiT SeiZleba SevadginoT
gundi?
18.17. 7 kandidatidan unda SevadginoT 3 kaciani komisia.
ramdeni xerxiT SeiZleba amis gakeTeba?
18.18. oTaxSi 6 naTuraa. ramdeni xerxiT SeiZleba oTaxis
ganaTeba ise, rom anTebuli iyos zustad 2 naTura.
18.19. ramdeni xerxiT SeiZleba 15 moswavlisagan Sedgenili
klasis or jgufad gayofa ise, rom erT-erT jgufSi
oTxi moswavle iyos?
18.20. wrewirze mocemulia 9 wertili. ramdeni iseTi samku-
Txedi arsebobs, romelTa wveroebi am wertilebs emT-
xveva?
18.21. wrewirze mocemulia A, B, C, D, E da F wertilebi.
ramdeni samkuTxedi arsebobs romelTa erT-erTi
wvero A wertilSia?
18.22. qvedanayofSi 10 jariskaci da 5 oficeria. ramdeni
xerxiT SeiZleba 3 jariskacisa da erTi oficrisagan
Sedgenili razmis gamoyofa?
372
18.23. ipoveT im orniSna ricxvebis raodenoba, romelTa
orive cifri luwia.
18.24. meaTe klasSi iswavleba 10 sagani. orSabaTs am klasis
moswavleebs aqvT 6 gakveTili, amasTan yvela
gakveTili gansxvavebulia. ramdeni xerxiT SeiZleba
orSabaTis gakveTilebis cxrilis Sedgena.
18.25. CempionatSi monawileobs 16 gundi. ramdeni xerxiT
SeiZleba ganawildes pirveli da meore adgilebi?
18.26. ramdeni samniSna ricxvi SeiZleba SevadginoT
cifrebisagan 1, 2, 3, 4, 5?
18.27. ipoveT im xuTniSna ricxvebis raodenoba, romelSiac
yvela cifri kentia.
18.28. ramdeni sxvadasxva oTxniSna ricxvi SeiZleba
SevadginoT 0, 1, 2, 3 cifrebis saSualebiT? (cifrebi
SeiZleba ganmeordes).
18.29. ipoveT yvela im oTxniSna ricxvis cifrebis jami,
romelic Sedgenilia cifrebisagan 1, 2, 3, 4?
(TiToeuli cifri gvxvdeba mxolod erTjer).
18.30. ramdeni oTxniSna ricxvi SeiZleba SevadginoT
cifrebisagan 0, 1, 2, 3, 4, 5, Tu: 1) TiToeuli cifri
gvxvdeba mxolod erTjer; 2) cifrebi SeiZleba
ganmeordes; 3) miRebuli ricxvi unda iyos kenti
(cifrebi SeiZleba ganmeordes).
18.31. jgufSi 10 adamiania: 4 kaci, 4 qali da 2 bavSvi.
ramdeni 3 adamianisagan Sedgenili jgufis Sedgena
SeiZleba am pirovnebebisgan ise, rom TiToeul
jgufSi iyos erTi kaci, erTi qali da erTi bavSvi?
18.32. ramdeni xerxiT SeiZleba davalagoT kedlis gaswvriv
5 skami, romelTagan 3 erTnairia, xolo danarCeni 2
erTmaneTisagan gansxvavebuli?
18.33. gvaqvs 4 TeTri da 3 Savi burTi. ramdeni xerxiT
SeiZleba davalagoT erT rigSi es burTebi?
18.34. CogburTelTa gundi Sedgeba 3 biWisa da 2 gogosagan.
ramdeni xerxiT SeiZleba aseTi gundis Sedgena 10
biWisa da 6 gogosagan?
18.35.zuras daaviwyda nacnobis telefonis 6-cifriani
nomeri, magram mas axsovda rom es nomeri Sedgeba
xuTive kenti cifrisagan da cifri 6-gan, romelic
mosdevs cifr 3-s. ramdeni gansxvavebuli nomeri unda
akrifos zuram, rom aucileblad SeZlos Tavis
nacnobTan dakavSireba?
373
%2:/!npobdfnUb!bobmjj!eb!tubujtujlb!
19.1. ipoveT Semdegi monacemebis saSualo:
1) 5; 7; 7; 10; 11; 2 2) 3; _4; 12; 0; 8; 5; 11
3) 1,5; _1,3; 0,8; 3,8 4) 32;
61
− ; 41
− ; 433 ; 6
19.2. ipoveT x, Tu: 1) _2; 0; 3; x; 4 ricxvebis saSualoa 1.
2) x _1; 2; _4; 3x ricxvebis saSualoa 2.
19.3. ipoveT Semdegi monacemebis mediana:
1) _2; 3; _4; 5; 0; 7; 8 2) _1; 4; _3; 6; 5; _6; 10; 0; 8
3) 2; _7; 0; _1; 8; 4 4) 1; _1; 5; _6; 7; _2; 8; 9
5) 0,75; 1211
; 0,4; 65;
32;
54 6)
75;
3019
; 4231
; 32; 0,3
7) 32 ; 23 ; 3; 52 ; 13
8) 6; 34 ; 55 ; 74 ; 72 ; 36
19.4. ipoveT x, Tu: 1) 3; 0; _0,9; 4; 5; x; 7; _1,2 monacemebis medianaa 2,5.
2) 0; 311 ;
211− ; 0,8; x; _2,5 monacemebis medianaa
31.
19.5. ipoveT Semdegi monacemebis gabnevis diapazoni:
1) 1; _2; 3; _6; _5; 4; 6 2) _2; 7; 0; _3,7; 2,5; 9,3; 7
3) 2,5; _2; 0; 322 ; _3; _3,2;
542
4) 25 ; 192 ; 54 ; 52− ; 23− ; 132
19.6. SeadgineT Semdegi monacemebis sixSireTa da fardo-
biT sixSireTa cxrili:
1) 3; 5; 4; 4; 3; 5; 6; 0; 5; 6; 0; 3
2) _2; 3; 0; 1; 4; 3; 4; 0; _2; 1; 4; 4; 3; 3
19.7. ipoveT Semdegi monacemebis moda:
1) 2; _1; _2; _2; 3; 4; _2; 4; 1; 2; _2
2) 3; 5; 0; 1; _2; 5; 2; 5; 2; 3; 2
3) 2; 0; _3; 1; 5; _2; 4; 7; 8
4) 4; 2; 0; _1; 4; 2; 1; 3; _2
19.8. ipoveT Semdegi monacemebis saSualo kvadratuli
(standartuli) gadaxra:
1) _2; 3; 0; 5 2) _2; _1; 0: 5: 8
3) 3; _2; 2; 1; 3; 5 4) _7; _1; 2; 3; _1; 8; _11
374
19.9. ipoveT Semdegi monacemebis saSualo, mediana, diapazo-
ni, moda da saSualo kvadratuli gadaxra:
1) 1; 3; 5; 11 2) _8; 1; 0; 1; 4; 1; _6
19.10. 10-jer Catarebuli cdis Sedegebi mocemulia sixSire-
Ta cxriliT
ipoveT n-is mniSvneloba, saSualo, moda, mediana, dia-
pazoni da saSualo kvadratuli gadaxra.
19.11. 20-jer Catarebuli cdis Sedegebi mocemulia sixSire-
Ta cxriliT
cnobilia, rom am monacemebis saSualoa 0,7. ipoveT m-
is da n-is mniSvnelobebi, moda, mediana da gabnevis
diapazoni.
19.12. eqsperimentis Catarebis dros miRebuli 6 monacemidan
5-is fardobiTi sixSireebia 201
; 121
; 61;
203
; 21.
ipoveT meeqvse monacemis fardobiTi sixSire.
19.13. eqsperimentis Catarebis dros miRebuli 5 monacemidan
3-is fardobiTi sixSireebia 161
; 163
; 83. ipoveT meoTxe
monacemis fardobiTi sixSire, Tu is 2-jer metia
mexuTe monacemis fardobiT sixSireze.
19.14. saskolo weraze moswavleebis mier maTematikaSi
miRebuli dadebiTi Sefasebebis fardobiT sixSireTa
cxrilia
1) ramdenma moswavlem miiRo dadebiTi Sefaseba, Tu
eqvsianebis sixSire 4-iT naklebia aTianebis sixSi-
reze?
2) ramdenma moswavlem miiRo dadebiTi Sefaseba, Tu
Svidianebis sixSire 2-iT metia cxrianebis sixSi-
reze?
mniSvnelobebi _1 0 1 2 3
sixSire 2 1 n 1 2
mniSvnelobebi _3 _1 0 2 3 4
sixSire n 2 8 m 4 1
qula 6 7 8 9 10
fardobiTi
sixSire 203
81
83
101
41
375
3) ramdenma moswavlem miiRo 9 qula, Tu rvianebisa
da aTianebis sixSireTa jamia 100?
4) ramdenma moswavlem miiRo 8 qula, Tu eqvsianebisa
da Svidianebis sixSireeebis jami 10-iT metia aTia-
nebis sixSireze?
19.15. tyviis msrolelma Sejibrebis dros 10-ianSi moartya
erTxel, 9-ianSi – samjer, 8-ianSi – samjer, 7-ianSi –
erTxel da 6-ianSi – orjer. am monacemebiT SeadgineT
msrolelis mier Sejibrebaze miRebuli qulebis
sixSireTa da fardobiT sixSireTa cxrili. ipoveT am
monacemebis saSualo, diapazoni, moda, mediana da
saSualo kvadratuli gadaxra.
19.16. kamaTlis 12-jer gagorebis dros 1-iani movida orjer,
3-iani – orjer, 4-iani – orjer, 5-iani – oRxjer da 6-
iani – erTxel. am monacemebiT SeadgineT mosuli
ricxvebis sixSireTa da fardobiT sixSireTa cxrili.
ipoveT am monacemebis saSualo, diapazoni, moda,
mediana da saSualo kvadratuli gadaxra.
19.17. moswavlem saswavlo wlis ganmavlobaSi maTematikis
sakontrolo werebze 10 qula miiRo eqvsjer, 9 qula
– oTxjer, 8 qula – samjer da 6 qula – erTxel. am
monacemebiT SeadgineT moswavlis mier miRebuli
qulebis sixSireTa da fardobiT sixSireTa cxrili.
ipoveT am monacemebis saSualo, diapazoni, moda,
mediana da saSualo kvadratuli gadaxra.
19.18. sayofacxovrebo teqnikis maRaziis mier erTi kviris
ganmavlobaSi gayiduli macivrebis, televizorebis,
mtversasrutebis da gazqurebis sixSireTa da
fardobiT sixSireTa cxrilia
dasaxeleba macivari televizori mtversasruti gazqura
sixSire x 81 54 30
fardobiTi
sixSire 121
209
103
y
ipoveT: 1) CamoTvlili teqnikis ra raodenoba gaiyida
mTlianad am kviris ganmavlobaSi; 2) macivris gayid-
vis sixSire; 3) gazquris gayidvis fardobiTi sixSire.
19.19. saqarTvelos satelevizio arsebiT erTi kviris ganma-
vlobaSi gadacemuli sainformacio gamoSvebis sixSi-
re da fardobiTi sixSirea Sesabamisad 200 da 72, spor-
376
tuli gadacemebis _ 40 da 352, xolo gasarTobi ga-
dacemebis _ 60 da 353. ipoveT yvela sxva gadacemebis
sixSire da fardobiTi sixSire.
19.20. arCevnebSi 5 kandidatis mier miRebuli xmebis fardo-
biT sixSireTa cxrilia (igulisxmeba, rom arc erTi
biuleteni ar gafuWebula)
kandidati I II III IV V
fardobiTi
sixSire 51
152
x 61
154
ramdeni xma miiRo III kandidatma, Tu I-ma miiRo 40
xmiT naklebi V-ze?
19.21. avtogasamarTi sadguris mier erTi dRis ganmavloba-
Si gayiduli sawvavis fardobiT sixSireTa cxrilia
dasaxeleba normali regulari superi dizeli
fardobiTi
sixSire 152
52
154
x
ramdeni litri dizelis sawvavi gaiyida am dRes, Tu
superi gaiyida 1600 litriT naklebi, vidre normali
da regulari erTad?
!%31/!yepnjmpcjt!bmcbUpcb!
20.1. yuTSi mxolod wiTeli, TeTri da lurji burTebia.
Semdegi xdomilobebidan romelia aucilebeli, SemTx-
veviTi, SeuZlebeli?
1) amoRebuli burTi Savi ferisaa;
2) amoRebuli burTi lurjia;
3) amoRebuli burTi an TeTria an lurji an wiTeli;
3) amoRebuli burTi aris TeTri an Savi.
20.2. erTi kamaTlis gagorebisas CamoTvlili xdomilobe-
bidan romelia aucilebeli, SemTxveviTi, SeuZlebe-
li?
1) samze naklebi ricxvis mosvla;
2) luwi ricxvis mosvla;
3) Svidis jeradi ricxvis mosvla;
4) 60-is gamyofis mosvla;
5) xuTis jeradi ricxvis mosvla;
377
6) luwi an kenti ricxvis mosvla.
20.3. erTi kamaTlis 13-jer gagorebisas CamoTvlili xdo-
milobebidan romelia aucilebeli, SemTxveviTi, SeuZ-
lebeli?
1) yvela gagorebisas mosuli qula erTidaigivea;
2) yvela gagorebisas mosuli qulebis jami 12-ia;
3) yvela gagorebisas mosuli qulebis jami araumetes
78-ia;
4) romeli qula samjer mainc mova.
20.4. 52 kartiani dastidan iReben 5 karts. CamoTvlili
xdomilobebidan romelia aucilebeli, SemTxveviTi,
SeuZlebeli?
1) amoRebuli kartebidan yvela rviania;
2) amoRebul kartebSi yvela eqvsiania;
3) amoRebul kartebSi sami erTi da imave feris Svidi-
ania;
4) amoRebul kartebSi erTi da imave raodenobis aTiani
da rviani.
20.5. ramdeni xdomilobisagan Sedgeba elementarul xdo-
milobaTa sivrce, Tu eqsperimenti mdgomareobs Sem-
degSi:
1) yuTidan, romelSic mxolod wiTeli, TeTri da Savi
burTulebia, viRebT erT burTulas;
2) kamaTels vagorebT erTxel;
3) kamaTels vagorebT orjer;
4) monetas vagdebT orjer;
5) monetas vagdebT samjer;
6) 36 kartiani dastidan viRebT 2 karts;
7) erTdroulad vagorebT erT kamaTels da vagdebT
erT monetas;
8) yuTSi 5 burTulaa, romlebic gadanomrilia ricx-
vebiT 1; 2; 3; 4; 5. viRebT jer erT burTulas, viniS-
navT nomers da vabrunebT, Semdeg meores – viniSnavT
nomers da vabrunebT;
9) yuTSi 5 burTulaa, romlebic gadanomrilia ric-
xvebiT 1; 2; 3; 4; 5. erTmaneTis miyolebiT viRebT jer
erT burTulas da viniSnavT nomers, Semdeg meores –
viniSnavT nomers;
10) gvaqvs kartis ori dasta: erTi 36 kartiani, xolo
meore 52 kartiani. TiTo dastidan viRebT TiTo
karts.
378
20.6. ipoveT albaToba imisa, rom kamaTlis erTxel gago-
rebisas ganxorcieldeba Semdegi xdomiloba:
1) 3-is mosvla;
2) luwi ricxvis mosvla;
3) kenti ricxvis mosvla;
4) martivi ricxvis mosvla;
5) 4-ze meti ricxvis mosvla;
6) 5-ze aranaklebi ricxvis mosvla;
7) luwi martivi ricxvis mosvla;
8) 2-ze naklebi an 4-ze meti ricxvis mosvla;
9) 2-is ar mosvla;
10) martivi ricxvis ar mosvla;
11) 2-ze meti da 5-ze naklebi ricxvis ar mosvla;
12) 30-is gamyofis mosvla.
20.7. ipoveT albaToba imisa, rom monetis orjer agdebisas
ganxorcieldeba Semdegi xdomiloba:
1) orivejer safasuris movida;
2) safasuri erTxel mainc movida;
3) orivejer erTidaigive mosvla;
4) movida erTxel safasuri da erTxel gerbi;
5) safasuris ar mosvla;
6) pirvelad movida safasuri da meored – gerbi.
20.8. yuTSi 8 TeTri da 12 wiTeli burTulaa. ras udris
albaToba imisa, rom SemTxveviT amoRebuli burTula:
1) iqneba TeTri?
2) ar iqneba TeTri.
20.9. krebas eswreba 80 qali da 30 kaci. maTgan SemTxveviT
irCeven mdivans. ras udris albaToba imisa, rom
krebis mdivani iqneba qali?
20.10. yuTSi 25 wiTeli, 15 Savi da 10 TeTri burTia. ipoveT
albaToba imisa, rom:
1) SemTxveviT amoRebuli burTi Savia;
2) SemTxveviT amoRebuli burTi TeTria;
3) SemTxveviT amoRebuli burTi an wiTelia an Savi;
4) SemTxveviT amoRebuli burTi ar aris wiTeli.
20.11. yuTSi 11 Savi da 5 TeTri birTvia. ras udris alba-
Toba imisa, rom:
1) SemTxveviT amoRebuli 2 birTvidan orive TeTria;
2) SemTxveviT amoRebuli 2 birTvidan orive Savia?
3) SemTxveviT amoRebuli ori birTvi sxvadasxva feri-
saa?
379
4) SemTxveviT amoRebuli ori birTvi erTi da igive
ferisaa?
5) SemTxveviT amoRebuli 3 birTvidan samive TeTria?
6) SemTxveviT amoRebuli 3 birTvidan samive Savia?
7) SemTxveviT amoRebuli 3 birTvidan samive erTi fe-
risaa?
8) SemTxveviT amoRebuli 3 birTvidan samive araa er-
Tnairi feris?
20.12. yuTSi 10 lurji, 6 mwvane da 4 yviTeli burTia. ras
udris albaToba imisa, rom:
1) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan orive iqneba
mwvane?
2) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan orive iqneba
yviTeli?
3) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan orive iqneba
lurji?
4) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan orive iqneba
erTnairi feris?
5) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan erTi iqneba
mwvane da erTi – lurji?
6) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan arc erTi ar
iqneba lurji?
7) SemTxveviT amoRebuli 3 burTidan samive iqneba
mwvane?
8) SemTxveviT amoRebuli 3 burTidan samive iqneba
erTi feris?
20.13. ipoveT albaToba imisa, rom kamaTlis orjer gagore-
bisas ganxorcieldeba Semdegi xdomiloba:
1) ori erTnairi ricxvis mosvla;
2) orive luwi ricxvis mosvla;
3) erTi luwi da erTi kenti ricxvis mosvla;
4) erTi mainc 1-ianis mosvla;
5) erTi mainc kenti ricxvis mosvla;
6) orive martivi ricxvis mosvla;
7) mosuli ricxvebis jami aris 11;
8) mosuli ricxvebis jami aris 8;
9) mosuli ricxvebis jami aris 7;
10) mosuli ricxvebidan pirveli meoreze 3-iT nakle-
bia;
11) mosuli ricxvebis jami aris 5;
12) mosuli ricxvebidan erT-erTi meoris kvadratia;
13) mosuli ricxvebis jami aris 13;
380
14) mosuli ricxvebis jami aris 13-ze naklebi;
15) mosuli ricxvebi erTmaneTisagan 2-iT gansxvavdeba;
16) mosuli ricxvebidan erT-erTi meoris gamyofia;
17) mosuli ricxvebidan pirveli meoris gamyofia;
18) mosuli ricxvebis jami ar udris 9-s;
19) arc erTxel ar movida oriani;
20) ori erTnairi ricxvis ar mosvla;
21) arc erTxel ar movida 4-ze meti ricxvi.
20.14. ipoveT albaToba imisa, rom monetis samjer agdebisas
ganxorcieldeba Semdegi xdomiloba:
1) samivejer mova gerbi;
2) safasuri mova mxolod erTxel;
3) erTxel mainc mova safasuri;
4) orjer mainc mova gerbi;
5) gerbi ufro metjer mova, vidre safasuri;
6) safasuri orjer ar mova.
20.15. ipoveT albaToba imisa, rom 36-kartiani dastidan da-
rigebisas ganxorcieldeba Semdegi xdomiloba:
1) pirveli karti iqneba jvris tuzi;
2) pirveli karti iqneba tuzi;
3) pirveli karti iqneba wiTeli;
4) pirveli karti iqneba jvari;
5) pirveli karti iqneba tuzi an 10-iani;
6) pirveli karti ar iqneba 10-iani;
7) pirveli karti ar iqneba jvari;
8) pirveli karti ar iqneba arc tuzi da arc 6-iani;
9) pirveli ori karti iqneba tuzi;
10) pirveli da mesame karti iqneba jvari;
11) pirveli karti iqneba jvari, xolo meore yvavi;
12) pirveli karti iqneba tuzi, xolo merve – rviani;
13) pirveli iqneba tuzi, xolo meore ar iqneba 10-
iani;
14) arc pirveli da arc meore karti ar iqneba tuzi.
20.16. auzSi aris 5 cali Tevzi: murwa, kalmaxi, kefali, qa-
Sayi da oraguli. SemTxveviT amoyavT sami Tevzi. ras
udris albaToba imisa, rom maT Soris aucileblad
iqneba kalmaxi?
20.17. qisaSi 5 monetaa: 2 cali 10-TeTriani, 3 cali 20-TeTria-
ni. qisidan, masSi Cauxedavad, iReben or monetas. ipo-
veT albaToba imisa, rom amoRebuli monetebis Rire-
bulebebis jami aris 30 TeTri.
381
20.18. maRaziam miiRo axali modelis fexsacmelebi: 40 zoma
20 wyvili, 41 zoma 30 wyvili, 42 zoma 40 wyvili da 43
zona 10 wyvili. ras udris albaToba imisa, rom:
1) SemTxveviT aRebuli erTi wyvili fexsacmeli aR-
moCndeba 41 zoma?
2) SemTxveviT aRebuli erTi wyvili fexsacmeli aR-
moCndeba 42 an 43 zoma?
3) SemTxveviT aRebuli ori wyvili fexsacmelidan
orive aRmoCndeba 40 zoma?
4) SemTxveviT aRebuli ori wyvili fexsacmelidan
erT-erTi aRmoCndeba 40 zoma, meore – 43?
5) SemTxveviT aRebuli ori wyvili fexsacmelidan er-
Ti mainc iqneba 40 zoma?
6) SemTxveviT aRebuli ori wyvili fexsacmelidan
arc erTi ar iqneba 42 zoma?
20.19. nikas daaviwyda megobris telefonis 6-cifriani nome-
ri, magram mas axsovda, rom am nomris pirveli cif-
ria 2, xolo danarCeni gansxvavebuli kenti cifrebia.
nikam akrifa pirveli cifri 2, xolo danarCeni – Sem-
TxveviT aRebuli erTmaneTisagan gansxvavebuli kenti
cifrebi. ras udris albaToba imisa, rom pirvelive
akrefiT nika daukavSirda megobars?
20.20. givis daaviwyda Tavisi seifis xuTniSna kodi, Tumca
mas axsovda, rom am kodis pirveli da bolo cifri
erTidaigivea, xolo danarCeni sami – erTmaneTisagan
gansxvavebuli kenti cifrebia. givim SemTxveviT akri-
fa pirveli da bolo erTidaigive cifri da danarCeni
erTmaneTisagan gansxvavebuli sami kenti cifri. ras
udris albaToba imisa, rom givi pirvelive cdaze
gaaRebs seifs?
20.21. asoebi, romlebic qmnis sityvas `urani~, xuT baraTzea
gamosaxuli. baraTebi yuTSia moTavsebuli. alalbed-
ze iReben erTmaneTis miyolebiT xuTive baraTs. ra
aris albaToba imisa, rom amoRebuli asoebi (amoRe-
bis Tanmimdevrobis gaTvaliswinebiT) qmnis sityvas
`unari~?
20.22. yuTSi moTavsebulia 5 birTvi, romlebic gadanomri-
lia ricxvebiT: 1; 2; 3; 4; 5. yuTidan erTmaneTis mi-
yolebiT viRebT birTvebs. ra aris albaToba imisa,
rom birTvebi amoRebuli iqneba maTi normebis klebis
mixedviT?
382
20.23. samSobiaro saxlSi elodebian 4 bavSvis dabadebas.
ras udris albaToba imisa, rom yoveli bavSvis wona
mis win dabadebuli bavSvis wonaze metia?
20.24. sigrZeze xtomaSi Sejibrebis dros sportsmens aqvs 6
cdis ufleba. ras udris albaToba imisa, rom igi
yovel cdaze gaaumjobesebs wina cdis Sedegs?
20.25. klasSi 10 moswavlea. maT Soris mxolod orma icis
fraguli ena. ra aris albaToba imisa, rom am klasis
SemTxveviT SerCeul 5 moswavles Soris:
1) orma icis franguli ena?
2) mxolod erTma icis franguli ena?
3) erTma mainc icis franguli ena?
4) ar iqneba franguli enis mcodne?
20.26. 10 mgzavridan TiToeulma SemTxveviT SearCia 20-vago-
niani eleqtromatareblis TiTo vagoni. ra aris alba-
Toba imisa, rom yvela mgzavri sxvadasxva vagonSi
moxvdeba?
20.27. yuTSi moTavsebulia 4 birTvi, romlebzec dawerilia
nomrebi: 2; 3; 6; 9. erTmaneTis mimdevrobiT SemTxveviT
viRebT jer erT birTvs da viniSnavT mis nomers,
Semdeg meores da viniSnavT mis nomers. ra aris
albaToba imisa, rom CaniSnuli ricxvebis namravli
aris 18?
20.28. samSobiaro saxlSi elodebian 4 bavSvis dabadebas: 2
gogonas da 2 biWis. ras udris albaToba imisa, rom
pirveli ori dabadebuli bavSvi iqneba erTi da igive
sqesis?
20.29. ganaTlebis saministrom skolebisaTvis SeiZina kompi-
uterebi: 80 cali `pentium-3~ da 20 cali `pentium-4~,
romelTagan SemTxveviT aRebuli 2 kompiuteri gadas-
ca eqsperimentalur skolas. ra aris albaToba imisa,
rom:
1) am skolas Sexvdeba orive `pertium-4~?
2) am skolas Sexvdeba orive `pentium-3~?
3) am skolas Sexvdeba erTi `pentium-3~ da erTi `pen-
tium-4~?
4) am skolas Sexvdeba orive erTnairi kompiuteri?
20.30. studentma programiT gaTvaliswinebuli 50 sakiTxi-
dan moamzada 30. yovel bileTSi sami sakiTxia. stude-
nti alalbedze iRebs bileTs. ras udris albaToba
imisa, rom:
1) studentma samive sakiTxi icis?
383
2) studentma arc erTi sakiTxi ar icis?
3) studentma ori sakiTxi icis da erTi ar icis?
4) studentma erTi sakiTxi icis da ori ara?
20.31. vTqvaT yuTSi 4 burTulaa, romlebic gadanomrilia
ricxvebiT: 1; 2; 3; 4. vixilavT cdas: viRebT erTma-
neTis miyolebiT jer erT burTulas, Semdeg – meores
da viniSnavT amoRebuli burTulebis nomrebs. ipoveT
albaToba imisa, rom am cdis dros amoRebul or
burTulaze:
1) orive luwi nomeria;
2) erTi luwi nomeria da meore – kenti.
20.32. yuTSi aris 4 cali sxvadasxva feris burTi: wiTeli,
mwvane, TeTri da lurji. yuTidan SemTxveviT viRebT
erT burTs, viniSnavT fers da ukan vabrunebT. Semdeg
isev viRebT erT burTs, viniSnavT fers da ukan
vabrunebT. Semdeg igives vimeorebT mesamejer. ra aris
albaToba imisa, rom:
1) samivejer amoRebuli iqneba wiTeli burTi?
2) pirvelad amoRebuli burTi iqneba TeTri, meored
amoRebuli – lurji, xolo mesamed amoRebuli –
mwvane?
3) amoRebul burTebs Soris erTi iqneba TeTri
feris, erTi – lurji feris da erTi – mwvane
feris;
4) amoRebul burTebs Soris ori iqneba wiTeli
feris da erTi – lurji.
20.33. vTqvaT yuTSi 4 burTulaa, romlebic gadanomrilia
ricxvebiT: 1; 2; 3; 4. vixilavT cdas: viRebT jer erT
burTulas, viniSnavT nomers da vabrunebT, Semdeg
meores – viniSnavT nomers da vabrunebT. ipoveT alba-
Toba imisa, rom am cdis dros amoRebul or burTu-
laze gansxvavebuli nomrebia.
20.34. yuTSi aris 5 sxvadasxva feris burTula. yuTidan
SemTxveviT viRebT erT burTulas viniSnavT fers da
burTulas ukan vabrunebT. Semdeg viRebT meores –
viniSnavT fers da vabrunebT, Semdeg mesames –
CaviniSnavT fers da vabrunebT. ra aris albaToba
imisa, rom CaniSnuli ferebi gansxvavebuli iqneba?
20.35. mocemulia cifrebi 0; 1; 2; 3; 4. am cifrebisagan
adgenen samniSna ricxvebs ise, rom masSi cifrebi ar
meordeba. ra aris albaToba imisa, rom miRebul
samniSna ricxvebs Soris SemTxveviT SerCeuli ricxvi:
384
1) iqneba 5-is jeradi?
2) ar aris 3-is jeradi?
3) aris luwi?
4) iyofa 4-ze?
20.36. vTqvaT qalaqSi moZravi avtomobilebis sanomre niSne-
bi samniSnaa: iwyeba 001-iT da mTavrdeba 999-iT. ra
aris albaToba imisa, rom mocemuli seriis pirvelive
Semxvedri avtomobilis sanomre niSanSi:
1) ar iqneba erTnairi cifrebi?
2) aris mxolod ori erTnairi cifri?
3) samive cifri erTnairi iqneba?
4) aris zrdadobiT dalagebuli momdevno cifrebi?
5) nomeri Sedgenilia momdevno cifrebisagan?
6) cifrebis namravli aris 0?
20.37. vTqvaT A da B ori araTavdebadi xdomilobaa. gamoT-
valeT:
1) )( BAP U , Tu 31)( =AP ,
21)( =BP ;
2) )( BAP U , Tu 25,0)( =AP , 15,0)( =BP ;
3) P(A), Tu 51)( =BP ,
43)( =BAP U ;
4) P(B), Tu 32,0)( =AP , 92,0)( =BAP U .
20.38. vTqvaT A da B damoukidebeli xdomilobebia. gamoTva-
leT:
1) )( BAP I , Tu 52)( =AP ,
21)( =BP ;
2) P(A), Tu 81)( =BP ,
561)( =BAP I .
20.39. vTqvaT A da B raime xdomilobebia. gamoTvaleT:
1) )( BAP U , Tu 32)( =AP ,
51)( =BP ,
152)( =BAP I ;
2) )( BAP I , Tu 73)( =AP ,
72)( =BP ,
74)( =BAP U .
20.40. vTqvaT A da B damoukidebeli xdomilobebia. gamoTva-
leT:
1) )( BAP U , Tu 41)( =AP ,
31)( =BP ;
2) )( BAP U , Tu 4,0)( =AP , 5,0)( =BP ;
385
3) )( BAP U , Tu 52)( =AP ,
252)( =BAP I ;
4) )( BAP U , Tu 1,0)( =BP , 04,0)( =BAP I ;
5) P(A), Tu 41)( =BP ,
43)( =BAP U ;
6) P(B), Tu 3,0)( =AP , 44,0)( =BAP U ;
7) )( BAP I , Tu 83)( =AP ,
2419)( =BAP U ;
8) )( BAP I Tu 97)( =BAP U , )(2)( BPAP = .
20.41. erT yuTSi 5 TeTri da 5 lurji burTia, meoreSi ki 3
TeTri da 2 lurji. orive yuTidan erTmaneTisagan
damoukideblad amoiRes TiTo-TiTo burTi. ra aris
albaToba imisa, rom amoRebuli burTebidan erTi
mainc iqneba TeTri?
20.42. maTematikis 5 sagamocdo bileTidan students momza-
debuli aqvs 2, xolo fizikis 6 bileTidan 3 bileTi.
ras udris albaToba imisa, rom students am ori
gamocdidan erTxel mainc Sexvdeba momzadebuli bi-
leTi?
20.43. pirvel samSobiaroSi elodebian 3 biWis da 3 gogonas
dabadebas, xolo meore samSobiaroSi – 2 biWis da 1
gogonas. ra aris albaToba imisa, rom am oridan erT
samSobiaroSi mainc pirvelad dabadebuli bavSvi
iqneba biWi?
20.44. cnobilia, rom A da B xdomilobebidan erTi mainc
aucileblad ganxorcieldeba. albaToba imisa, rom A
xdomiloba ganxorcieldeba aris 72, xolo albaToba
imisa, rom ganxorcieldeba B xdomiloba _ 54. ra
aris albaToba imisa, rom orive A da B xdomilobebi
erTdroulad ganxorcieldeba?
20.45. yuTSi aris mxolod wiTeli da lurji burTulebi.
yuTidan SemTxveviT iReben 2 burTulas. albaToba
imisa, rom am ori burTulidan erTi mainc wiTelia
aris 32, xolo albaToba imisa, rom erT burTula
mainc lurjia aris 43. ras udris albaToba imisa,
386
rom amoRebuli burTulebidan erTi wiTelia da erTi
lurji?
%32/!hfpnfusjvmj!bmcbUpcb!
21.1. monakveTi dayofilia 5 tol nawilad. ipoveT albaTo-
ba imisa, rom am monakveTze SemTxvveviT SerCeuli wer-
tili:
1) Sua nawilSi moxvdeba;
2) Sua nawilSi ar moxvdeba;
3) kidura nawilebSi moxvdeba;
4) ar moxvdeba arc kidura nawilebSi da arc Sua
nawilSi.
21.2. monakveTi dayofilia 4 nawilad romelTa sigrZeebis
Sefardebaa 2:4:5:7. ipoveT albaToba imisa, rom am mona-
kveTze SemTxveviT SerCeuli wertili:
1) moxvedra yvelaze mcire sigrZis nawilze;
2) ar moxvdeba yvelaze didi sigrZis nawilze.
21.3. ricxviT RerZze mocemulia monakveTi [_4; 5]. ra aris
albaToba imisa, rom am monakveTze SemTxveviT aRebu-
li wertilis x koordinati akmayofilebs utolobas:
1) 4≥x ; 2) 3≥x .
21.4. ras udris albaToba imisa, rom tolgverda samkuTxe-
dis simaRleze SemTxveviT aRebuli wertili ekuTvnis
am samkuTxedSi Caxazuli wrewiris diametrs?
21.5. ras udris albaToba imisa, rom kvadratis diagonal-
ze SemTxveviT aRebuli wertili ekuTvnis am kvadrat-
Si Caxazuli wrewiris diametrs?
21.6. rombis maxvili kuTxe 60°-ia. ras udris albaToba imi-
sa, rom rombis did diagonalze SemTxveviT aRebuli
wertili am rombSi Caxazuli wrewiris diametrze
moxvdeba?
21.7. rombis maxvili kuTxe 60°-ia. ras udris albaToba imi-
sa, rom rombis mcire diagonalze SemTxveviT aRebu-
li wertili am rombSi Caxazuli wrewiris diametrze
moxvdeba?
21.8. rombis maxvili kuTxe 60°-ia. ras udris albaToba imi-
sa, rom rombis did diagonalze SemTxveviT aRebuli
wertili blagvi kuTxis wverodan gavlebul simaRle-
ebs Soris moTavsdeba?
387
21.9. ABCD marTkuTxedSi AB =9 sm, BC = 12 sm. ras udris albaToba imisa, rom BC gverdze SemTxveviT aRebuli
K wertilisaTvis Sesruldes piroba °<∠ 45AKB ?
21.10. ABC samkuTxedSi AB =16 sm, AC = 40 sm, ∠A=60°. ras udris albaToba imisa, rom Tu AC gverdze SemTxve-
viT aviRebT M wertils Sesruldeba piroba BMAB < ?
21.11. wrewiris radiusi 5 sm-is tolia. ras udris albaTo-
ba imisa, rom mocemuli diametris paralelurad Sem-
TxveviT gavlebuli qordis sigrZe iqneba 8 sm-ze nak-
lebi?
21.12. monakveTis sigrZe 5 sm-is tolia. ras udris albaTo-
ba imisa, rom am monakveTze SemTxveviT aRebuli wer-
tiliT igi gaiyofa or iseT monakveTad, romelTa
sigrZeebis namravli 6-ze naklebia?
21.13. marTkuTxa samkuTxedis kaTetebia AC = 1sm, BC = 2 sm. ras udris albaToba imisa, rom BC kaTetze SemTxve-
viT aRebuli wertili A wverodan ufro naklebi
manZiliT aRmoCndeba daSorebuli, vidre B wverodan? 21.14. ABC marTkuTxa samkuTxedSi °=∠ 30A . ipoveT albaTo-
ba imisa, rom manZili hipotenuzaze SemTxveviT aRebu-
li wertilidan A wveromde BC kaTetis sigrZeze nak-
lebia?
21.15. ABC samkuTxedSi 5:4: =BCAB . ipoveT albaToba imisa,
rom manZili AC gverdze SemTxveviT aRebuli werti-
lidan AB gverdamde naklebia manZilze am wertili-
dan BC gverdamde? 21.16. O aris ABCD marTkuTxedis diagonalebis gadakveTis
wertili, xolo M da N marTkuTxedis AB da BC gver-debis Suawertilebia. ras udris albaToba imisa, rom
ABCD marTkuTxedSi SemTxveviT aRebuli wertili mo-
xvdeba MBNO marTkuTxedSi?
21.17. O aris ABCD paralelogramis diagonalebis gadakve-
Tis wertili. ras udris albaToba imisa, rom parale-
logramSi SemTxveviT aRebuli wertili moxvdeba AOB samkuTxedSi?
21.18. M aris ABC samkuTxedis AC gverdis Suawertili. ipo-
veT albaToba imisa, rom ABC samkuTxedSi SemTxveviT
aRebuli wertili BMC samkuTxedSi moxvdeba.
21.19. O aris ABC samkuTxedis medianebis gadakveTis wertili.
ras udris albaToba imisa, rom ABC samkuTxedSi SemT-xveviT aRebuli wertili moxvdeba BOC samkuTxedSi?
388
21.20. O aris ABC samkuTxedis medianebis gadakveTis werti-
li, xolo M _ AB gverdis Suawertilia. ras udris
albaToba imisa, rom ABC samkuTxedSi SemTxveviT aRe-
buli wertili moxvdeba AOM samkuTxedSi?
21.21. ori koncentruli wris radiusebia 4 sm da 6 sm. ras
udris albaToba imisa, rom did wreSi SemTxveviT
aRebuli wertili:
1) moxvdeba patara wreSi?
2) ar moxvdeba patara wreSi?
21.22. ABCD trapeciis fuZeebia 10=AD sm da 4=BC sm. ras
udris albaToba imisa, rom ABCD trapeciaSi SemTxve-
viT aRebuli wertili moxvdeba ABC samkuTxedSi? 21.23. ABCD trapeciis fuZeebia AD =14 sm, BC =6 sm, xolo
O diagonalebis gadakveTis wertilia. ipoveT alba-
Toba imisa, rom ABCD trapeciaSi SemTxveviT aRebu-
li wertili:
1) moxvdeba BOC samkuTxedSi;
2) moxvdeba AOD samkuTxedSi;
3) moxvdeba AOB samkuTxedSi.
21.24. ABC samkuTxedSi AC gverdis paraleluri MN wrfe AB gverds yofs SefardebiT 3:7 B wveros mxridan. ra aris albaToba imisa, rom ABC samkuTxedSi SemTxve-
viT aRebuli wertili moxvdeba AMNC oTxkuTxedSi?
21.25. ABC samkuTxedis AC gverdze aRebulia M wertili
ise, rom 9:5: =MCAM . ipoveT albaToba imisa, rom
ABC samkuTxedSi SemTxveviT aRebuli wertili moxv-
deba MBC samkuTxedSi.
21.26. samkuTxedSi, romlis gverdebia AB = 6 sm da AC =14 sm gavlebulia AK biseqtrisa. ipoveT albaToba imi-
sa, rom ABC samkuTxedSi SemTxveviT aRebuli werti-
li moxvdeba ACK samkuTxedSi.
21.27. kvadratSi Caxazulia wre. ras udris albaToba imisa,
rom am kvadratSi SemTxveviT aRebuli wertili ar
moxvdeba wreSi?
21.28. wreSi Caxazulia kvadrati. ras udris albaToba imi-
sa, rom am wreSi SemTxveviT aRebuli wertili moxv-
deba kvadratSi?
21.29. wesier samkuTxedSi Caxazulia wre. ras udris albaTo-
ba imisa, rom am samkuTxedSi SemTxveviT aRebuli wer-
tili moxvdeba wreSi?
389
21.30. wreSi Caxazulia wesieri samkuTxedi. ras udris al-
baToba imisa, rom am wreSi SemTxveviT aRebuli wer-
tili moxvdeba samkuTxedSi?
21.31. wreSi gavlebulia radiusis toli qorda. ras udris
albaToba imisa, rom am wreSi SemTxveviT aRebuli
wertili moxvdeba am qordiT Seqmnil mcire segmen-
tSi.
21.32. mocemulia gantoleba 012 =−− ax , sadac .91 << a ipo-
veT albaToba imisa, rom am gantolebis fesvi 3-ze me-
tia, Tu a SemTxveviT aRebuli ricxvia.
21.33. mocemulia gantoleba bax = , sadac 100 ≤< a , 120 ≤< b .
ipoveT albaToba imisa, rom am gantolebis fesvi 1-ze
metia.
21.34. vTqvaT x da y [0; 1] Sualedidan SemTxveviT aRebuli
ricxvebia. ipoveT albaToba imisa, rom 1>+ yx .
21.35. vTqvaT x da y [0; 2] Sualedidan SemTxveviT aRebuli
ricxvebia. ipoveT albaToba imisa, rom
⎩⎨⎧
<>+
.2
xyyx
390
q b t v y f c j !
!%2!
1.4. 1) 5; 2) 9; 3) 1; 4) 2. 1.5. 1) 4; 2) 5 an 11; 3) 8; 4) 13. 1.6. 1) 1; 2)
4; 3) 2; 4) 4. 1.7. 1) 13; 2) 33; 3) 21; 4) 23. 1.8. 1) 2451 ; 2)
120131 ; 3)
24118 ; 4)
60178 . 1.9. 1)
414 ; 2)
1653 ; 3)
187
; 4) 2077 . 1.10. 1)
415 ; 2)
872 ; 3)
85; 4)
2710
. 1.11. 1) –4; 2) 6; 3) 1331 ; 4)
43305− . 1.12. 1) 7; 2)
215 ; 3) 3; 4) 9. 1.13. 1) 60; 2) 32; 3) 0,75; 4)
32. 1.14. 1)
237
; 2)
2013 ; 3)
3118 ; 4) 2,5. 1.15. 1) 2; 2)
21; 3)
65; 4) 9. 1.16. 1)
1012 ; 2)
321 ; 3) 4; 4)
1521− . 1.17. 1)
21; 2)
10942
; 3) 1251− ; 4)
125
. 1.18. 1)
101100
; 2) 10150
; 3) 760531
; 4) 102605729
. 1.19. 1) 24; 2) 24; 3) 0,6; 4) 10.
1.20. 1) 7500; 2) 143; 3) 1,2; 4) 31. 1.21. 1) 49; 2) 34,4; 3) 1,4; 4)
3123 .
1.22. 1) 75; 2) 320; 3) 2210; 4) 122,25. 1.23. 1) 150; 2) 20; 3) 1000; 4)
1100. 1.24. 1) 809
; 2) 503
; 3) 61; 4)
301
. 1.25. 1) 4,70 ; 2) 20; 3) 27;
4) 42. 1.26. 1) 210; 240. 2) 440; 520. 3) 40; 90. 4) 135; 126. 1.27. 1) 300; 240; 180. 2) 1089; 1815; 726. 3) 320; 352; 208. 4) 48; 80; 64; 240.
1.28. 1) 6; 2) 2; 3) 18; 4) 3. 1.29. 1) 6; 2) 16; 3) 12; 4) 60. 1.30. 1) 24-
jer; 2) 12; 3) 24; 4) 8. 1.31. 1) 75; 2) 80; 3) 10; 4) 98. 1.32. 1) 370m;
2) 96km; 3) 175m; 4) 32m. 1.33. 1) 1; 2) 0,1; 3) 4; 4) 2800. 1.34. 1) 103
;
2) 2017
; 3) 125; 4) 350. 1.35. 1) 43; 2) 80; 3)
53; 4) 125. 1.36. 1) 420;
2) 4; 3) 3; 4) 15; 5) 280; 6) 280. 1.37. 1) 8; 2) 3; 3) 1260; 4) 100. 1.38. 1) ki; 2) ki; 3) ki; 4) ki. 1.39. 1) a) 3; b) 3; g) 2; d) 7; 2) a) 14; b) 12; g) 10; d) 8. 3) a) 7; b) 10; g) 6; d) 12; 4) 92. 1.40. 1) 120 dRe-Rame; 2) 1080 sT; 3) a) 160
o; b) 144
o; 4) a) 130
o; b) 114
o. 1.41. 1)
59; 2) 57; 3) 59; 4) 8. 1.42. 1) 3⋅102 + 2⋅101 + 7; 2) 4⋅103 + 0⋅102 +
391
2⋅10 + 9; 3) 5⋅104 + 2⋅103+ + 0⋅10 + 3; 4) 7⋅104 + 1⋅103 + 0⋅102 + 0⋅10 + 2. 1.43. 1) 1⋅23 + 1⋅22 + +0⋅2 + 1; 2) 1⋅24 + 1⋅23 + 1⋅22 + 1⋅2 + 1; 3) 1⋅24 + 0⋅23 + 1⋅22 + 0⋅2+1; 4) 1⋅25 +1⋅24 + 0⋅23 + 0⋅22 + 1⋅2 + 0⋅1. 1.44. 1) 1112; 2) 10012; 3) 100002; 4) 1111002; 5) 11011102; 6) 100000012;
7) 1111101102: 8) 11001011012. 1.45. 1)11; 2) 26; 3) 39; 4) 198. 1.46. 1)
19; 2) 1101012; 3) 75; 4) 111; 5) 100000002; 6) 43. 1.47. 1) 5; 2) 7;
3) 8; 4) 10. 1.48. 1) 2; 2) 2; 3) 3; 4) 4. 1.49. 1) 100112; 2) 1100002; 3)
1110002; 4) 112; 5) 100112; 6) 10102. 1.50. 1) 15; 2) 63. 1.51. 1) 16; 2)
128. 1.52. 1) 128; 2) 127. 1.53. 1) 512; 2) 511.
$3!!
2.101. 1) 12 −x ; 2) 12 2 +− xx ; 3) 2695 2 +− xx ; 4)
343 234 +−+− xxxx . 2.104. 252. 2.105. 4. 2.106. 1−=p , 3=q . 2.107. 15=p , 8=q .
$4!!
3.1. 1) aba
2−
; 2) xyx
2+
; 3) ba
nm22 +
−; 4)
yxqp22 +
+. 3.2. 1)
baba
+−
, 2)
baa+
; 3) yx
k−+1
; 4) b1. 3.3. 1)
yx +1
; 2) x
ba +; 3)
2
2
+aa
; 4) baba
+−
.
3.4. 1) ( )yxyx
43 −; 2)
yx
− ; 3) 22
+−
xx
; 4) 3
1 x−. 3.5. 1)
yxx−
; 2)
( )baba
32325
+−
; 3) ( )baba+−
2; 4) ( )nm
nm−+
3. 3.6. 1)
bababa
−+− 22
; 2)
qpqpqp
+++ 22
; 3) ( )
( )yxyxyx
+++
52 22
; 4) ( )222 nmnmnm+−
−. 3.7. 1) 22 yx − ;
2) 22 xa + ; 3)
( )( )22
22
babababa++++
; 4) ( )( )
22
22
yxyxyxyx
+−+−
. 3.8. 1) yxyx
−+
; 2)
yxcb
++
; 3) cba −+ ; 4) cbacba
+−−+
. 3.9. 1) ( )zx
y+− 21
; 2) b
ba 22 +; 3)
392
22 yxxy−
; 4) ( )2ba
ab+
. 3.10. 1) 34
−−
xx
; 2) 23
++
xx
; 3) 25
aa++
; 4) 71
++
xx
.
3.11. 1) 3
2 ba +; 2)
am2; 3)
214 +x; 4)
44+x. 3.12. 1)
272
−+
ax
; 2)
qpm−
2; 3)
13−a
; 4) yxyx
−+ 23
. 3.13. 1) 40
58 yx −; 2)
109x
; 3) 36
116 ba −;
4) 20
3713 22 ab −. 3.14. 1)
abba 35 +; 2)
axxa 47 −; 3)
xyznymz −
; 4)
abxaqbp 32 +
. 3.15. 1) mnp
nyxp 35 −; 2)
abbaba 22 824 −+
; 3) ab
ba 22 53 −; 4)
abccaabbc 222 363 −+. 3.16. 1) 2
33x
xa −; 2) 3
25a
man −; 3) 44
2nmmn +
; 4)
2623
xbax −. 3.17. 1) 22
22 347ba
baab −−; 2) 22
22 565ba
baba −+; 3)
baaa
2
2 526 −+; 4)
yxx
2
2 12 −. 3.18. 1) ( )14
13−x
; 2) ( )yxx+8
5; 3)
( )( )223
95yxyxx
−−
;
4) ( )nmabanbm
++ 23
. 3.19. 1) 9
1962 −+
xaax; 2)
446
2 −−
xx
; 3) 212
amma
−+
; 4) 2
2+a
.
3.20. 1) ( )92312
2
2
−+−
aaaa
; 2) ( )22
22
5424
abbaba
−++
; 3) 0; 4) ( )221−x
. 3.21. 1)
( )( )( )3322873 2
+−+−+
aaaaa
; 2) ( )92374
2
2
−++
xxx
; 3) ( )216
5++
xx
; 4) ( )26
1117nm
nm−−
. 3.22.
1) ( )
932
2
2
−+−
aaa
; 2) 25
542
2
−+−
−x
xx; 3)
( ) ( )33245152
2
2
+−+−
−pp
pp; 4)
( )22
22
42894
nmmnmnm
−−−
. 3.23. 1) 3112
aa
−; 2)
( )( ) ( )22
22 3722baba
baba+−−−
; 3)
( )22
2baba
ba++
−; 4)
( )22
2
bababa++
−. 3.24. 1)
ayb
59
; 2) 23
4
2716
zbxya
; 3) 9
128 2a;
4) xycba
qmp233
3
47
. 3.25. 1) xy
yx2−
; 2) 1; 3) ( )
apqqp 322 −
; 4) yx − . 3.26. 1)
( )babaa
+−2
; 2) ( )( )
235
aaa +−
; 3) 43; 4)
( )2123
a+. 3.27. 1)
( )22yx −
; 2)
393
( )( )2
33
53
yxyx
−+
; 3) ( ) ( )
22
2
xaxaxaxa
++−+
; 4) ( )
32yxx +
. 3.28. 1) 23 x− ; 2) axax
−+
;
3) 22 axax−
; 4) m− . 3.29. 1) ( )aa312
31+−
; 2) yx + ; 3) –1; 4) yx
x−
.
3.30. 1) abab
−+
; 2) ( )434−aa
; 3) ( )
anana
+−
; 4) ( )abb
232 −. 3.31. 1)
p−21
;
2) p2
1− ; 3)
( )ababa
222
+−
; 4) abc1
. 3.32. 1) 6; 2) 15,5; 3) 18; 4) 6400.
3.33. 1) 36; 2) 25; 3) 9; 4) 25. 3.34. 1) –0,4; 2) 5; 3) 14; 4) 49. 3.35. 1)
12; 2) 21; 3) 31; 4) 6. 3.36. 1) 1
12 ++ aa
; 2) ab
a 1+; 3) 22 yxyx
yx+−
+; 4)
a41
− . 3.37. 1) ba
a+
; 2) qp
p+
; 3) 22
22
baba −
; 4) yx
x−2
. 3.38. 1)
nmmn−
; 2) ba +
1; 3) 22
1cd −
; 4) 1. 3.39. 1) ( )354
−a ; 2) ab
ba +2; 3)
xy ; 4) ( )baabba++ 22
. 3.40. 1) ( )xaxx−++
5422; 2)
xaxx
−++ 932
; 3) ab
ba +; 4)
21
aa +
− . 3.41. 1) ( )yxyx
222
+−
; 2) ( )nmnm+−
2; 3) b ; 4) 33
3mn
mn +. 3.42. 1)
( )axx − ; 2) xyxy
+−
; 3) –1; 4) ( )nnn
n
abab
22
22−
. 3.43. 1) –0,3; 2) 156; 3)
31
− ; 4) 11. 3.44. 1) 44; 2) 6; 3) –2; 4) 2. 3.45. 1) 191; 2) 90; 3) –146;
4) 128. 3.46. 1) 125; 2) 2; 3) 88; 4) 329
. 3.47. 1) 96; 2) 3; 3) 5; 4) 21.
3.48. 1) 5,6; 2) –0,4; 3) –2,96; 4) 20. 3.49. 1) –2; 2) 1; 3) 1; 4) 21
− .
3.50. 1) 3
1+a
, roca 2>a ; 1
1+a
, roca 2<a ; 2) x1
− , roca
2<x ; x1, roca 2>x ; 3) ( )32
3+
−xx
, roca 3<x ; x1, roca
3>x ; 4) a1
− , roca 5−<a ; ( )535−+aa
a, roca 5−>a ; 0≠a ,
35
≠a . 3.51. 1) 2
1+m
, roca 0<m an 3>m ; 2
1+
−m
, roca
394
30 << m ; 2) x31
1−
, roca 0<x ; ( )( )1311−−
+xx
x, roca 10 << x ;
11−x
, roca 1>x ; 3) 2, roca 1−≤x ; 12
22
2
−xx
, roca 11 <<− x ;
0, roca 1>x . 4) x
x 1+− , roca 1−<x ;
xx−+
21, roca 01 <≤− x ;
21
−+
xx
, roca 0>x . 3.52. 1) xx
x−+
23
, roca 0<x ; xx
xx+++
2
2 32,
roca 10 << x ; x3, roca 1≥x ; 2) –1, roca 1−<x ;
xxxx
+−+
3
32,
roca 11 <≤− x ; 1, roca 1≥x ; 3) 1−−x , roca 1−<x ; 1+x ,
roca 11 <≤− x ; 12 2 −+ xx , roca 1≥x . 4) 2−x , roca 1−<x ;
242
−+
xx
, roca 11 <<− x ; ( )2+− x , roca 21 << x ; 2+x , roca
2>x .
$5/!
4.50. 1) 3; 2) 3; 3) 4; 4) 2 . 4.51. 1) 5 ; 2) 7; 3) –2; 4) 25. 4.52. 1)
1; 2) 3− ; 3) 2; 4) 5. 4.53. 1) 2; 2) –2,5; 3) 3; 4) 0,6. 4.54. 1) 6; 2) 8;
3) –65; 4) 2 . 4.55. 1) 6; 2) 4; 3) 144; 4) 64. 4.56. 1) 61; 2) 188; 3) 1;
4) 2,5. 4.57. 1) –2; 2) 9; 3) 22; 4) 20. 4.58. 1) 4; 2) 4; 3) 7; 4) 52 .
4.59. 1) 31; 2) 2; 3) 31; 4) 1. 4.60. 1) 7; 2) 8; 3) 3; 4) –2. 4.61. 1)
291
;
2) 6; 3) –2; 4) –3,5. 4.62. 1) –0,148; 2) 6; 3) –2,2; 4) 56
− . 4.63. 1) -1,5;
2) –0,2; 3) –0,05; 4) –9. 4.64. 1) 0,4; 2) 0,8; 3) 0,9; 4) 0,08. 4.65. 1)
3,5; 2) 0,35; 3) 7; 4) 236 . 4.66. 1) 245 ; 2) 3,9; 3) 71; 4) –2,5.
4.67. 1) 31; 2) –1; 3) 4; 4) 16. 4.68. 1) 0,25; 2) 4; 3) 0,25; 4) 6. 4.69. 1)
6; 2) 25; 3) 8; 4) 381
. 4.70. 1) 102 −y , roca 93 <≤ y ; 8, roca
9≥y ; -4, roca 3<y . 2) 1
1 2
+−+
xxx
, roca 1−<x , 10 << x ;
395
112
+−+
xxx
, roca 1≥x ; 1
1 2
+−−
xxx
, roca 01 <<− x . 3) 11
−+
−xx
,
roca 1−<x ; 11
−+
xx
, roca 01 <<− x ; 11
+−
xx
, roca 0≥x ; 4)
444
2
2
−+−
xxx
, roca 1<x ; x
x−+
22, roca 21 <≤ x ;
22
−+
xx
, roca
2>x . 4.71. 1) 1; 2) 0,3; 3) 61
− ; 4) 151
. 4.72. 1) 6; 2) 6; 3) 4; 4) 10.
4.73. 1) 1; 2) 5; 3) 1; 4) 1. 4.74. 1) 8; 2) 9; 3) 7; 4) 2.
$6!!
5.1. 1) –7; 2) –4; 3) –3; 4) 6. 5.2. 1) –5; 2) –4; 3) 18; 4) -50. 5.3. 1)
36191 ; 2) –0,9; 3) 30,4; 4) 110. 5.4. 1) 0,368; 2)
24232− ; 3)
21; 4)
12097
− . 5.5. 1) 5; 2) 2; 3) 2127− ; 4) 1. 5.6. 1) 28; 2) 0,5; 3) 4; 4)
37224− . 5.7. 1) 6; 2) 36; 3) 9; 4) 15. 5.8. 1) 10; 2) 3; 3) –1; 4) –3. 5.9.
1) 7; 2) 169; 3) 5; 4) 13. 5.10. 1) 3; 2) 1; 3) 34; 4) 15. 5.11. 1)
235 bax +
= ; 2) abx 67 −= ; 3) roca 2−≠m , maSin 2+
=m
nx ;
roca 2−=m , maSin ∈x ø; roca 2−=m da 0=n , maSin Rx∈ .
4) roca 3≠n , maSin 3
2−
=n
nx ; roca 3=n , maSin ∈x ø. 5.12. 1)
ax −= ; 2) roca 0≠m , maSin 1=x ; roca 0=m , maSin Rx∈ .
3) roca dc −≠ , maSin dc
abx+
= ; roca dc −= da 0≠ab , maSin
∈x ø; roca dc −= da 0=ab , maSin Rx∈ ; 4) roca ca −≠ ,
maSin ca
bcx+
= ; roca ca −= da 0≠bc , maSin ∈x ø; roca
ca −= da 0=bc , maSin Rx∈ . 5.15. 1) 3; 2) 5; 3) –0,6; 4) 3. 5.16. 1) 4; 2) 5; 3) 1; 4) –1. 5.20. 1) ± 6; 2) ± 2,5; 3) ± 6; 4) ± 2. 5.21. 1) 0;
-3; 2) 0; 5; 3) 0; 27; 4) 0;
35. 5.22. 1) 0; 4,2; 2) 0; 4; 3) ø; 4) ± 1.
5.23. 1) 1; 2; 2) –2; -3; 3) 1; 3; 4) 7; -1. 5.24. 1) –2; 10; 2) 5; 6; 3) –4;
396
5; 4) 3; 4. 5.25. 1) 2; 211 ; 2) 1;
53; 3)
311 ; -2; 4) –3;
32
− . 5.26. 1)
313
− ; 6; 2) 3; 211 ; 3)
43
− ; 322− ; 4) 4; 1,6. 5.27. 1)
711
− ; 2; 2) 2;
3) –0,7; 10; 4) 7; 97
− . 5.28. 1) 3; 2,36; 2) 18; 15,8; 3) 745
− ; 2; 4) 0;
60. 5.29. 1) 226 ±− ; 2) 31− ; ( )33+− ; 3) 5 ; 0; 4) 0; 3 .
5.31. 1) a15 ; a4− ; 2) ba +2 ; ba −2 ; 3) a ; ba
ab−
; 4) b ; b43
− .
5.32. 1) 6; 8; 2) 5; 6; 3) 41
− ; 83
− ; 4) 37;
32. 5.33. 1) 0;
425
− ; 2) 0;
35
− ; 3) 0; 649
− ; 4) 27; 0. 5.41. 1) a) –5; -2; b) –6; -1; ara; 2)
51 −=x ; 12 −=x ; 41 −=y ; 02 =y . 5.42. 1) 1=a ; 2) 2−=a ; 3)
0=a ; 3=a ; 4) 0=a . 5.43. 1) 1=a ; 2) 1−=a ; 3) 3=a ; 4) 14; ± 2.
5.44. 1) 2−=a ; 2) 3=a ; 3) 2=a ; 4) 1=a . 5.45. 1) –8; 2) –5; 3)
716
; 4) 15. 5.46. 1) 9; 2) 4; 3) –8; 4) 1. 5.47. 1) ± 6; 2) ± 12; 3) ± 12;
4) ± 4. 5.48. 1) –7; -1; 2) 0; 3; 3) 0; 121
− ; 4) 1; 51. 5.49. 1) –4; 1; 2)
–2; -5; 3) –2; -3; 4) 1; -2 3± . 5.50. 1) –9; 2) –7; 3) 0; 4) –4. 5.51. 1)
7; 10; 2) –6; 6; 3) 7253
; 4) 823
. 5.52. 1) 4
27− ; 2) ± 7; 3) -16; 4) –2.
5.53. 1) 024102 =+− xx ; 2) 050152 =+− xx ; 3) 044 22 =−+ pqx ; 4)
012 =++ pxqx . 5.54. 1) qpxx 2222
21 −=+ ; ( )qppxx 323
231 −−=+ ; 2)
( ) 03 322 =+−+ qxqppx ; 3) 02 =x da 0100152 =−+ xx ; 4) 02 =x
da 0869 2 =−+ xx . 5.55. 1) 31; 2) 16; 3) 7; 14; 4) 6. 5.56. 1)
0== qp an 1=p , 2−=q ; 2) 0=p , 0=q an 4=p , 32−=q ; 3)
2−=m ; 4) 3b = − . 5.57. 1) –6; 2) 2; 3)
( ) ( )( ) 0212121212
2121 =−−−− bccbabbacaac ; 4)
( )( )
02 221
22121
21
1221
2 =−−
+⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−−
ppqqxppqqppx . 5.58. 1) ± 3; ± 1; 2)
± 2; ± 3; 3) ± 5; ± 2; 4) ± 1; ± 2. 5.59. 1) ± 1; ± 4; 2) ± 6; ± 1; 3)
397
± 1; ± 7; 4) ± 4; ± 3. 5.60. 1) ± 1; ±21; 2) ± 3; ±
31
; 3) ± 3;
±2
1; 4) ± 2 ; ±
33. 5.61. 1) 3; -5; -1; 2)
31
− ; 23;
61; 1; 3)
31
− ; 21; 4) 1; 2;
21. 5.65. 1) 1; -5; 2) 0; 3; 3)
81
− ; -2; 4) 31; 3 3− .
5.66. 1) 2; -2; 4; -4; 2) ± 2; ±2244
; 3) 0; 4) 1; 3 6− . 5.67. 1) 0; -2;
2662 ±−
; 2) 1; 3; 3) 0; 1; 4) 0; -2. 5.68. 1) 1; -3; 2) 2; 4; 2
236 ±;
3) 0; -3; 2
733±−; 4) –5; 4;
2371±−
. 5.69. 1) 3; 523± ; 2) 2; -4;
3) 2; 3; 4) 284 ±− ; 234 ±− . 5.70. 1) 2; 3; 2) 1; -5; 61±− ; 3)
2; 21; 4) 2;
21;
410511±−
. 5.71. 1) –4; -1; -2; -3; 2) –3; 2;
2171±−
; 3) 1; 2; 4) –2; 2; 2± .
$7!!
6.3. 1) 5; 2) 3; 3) ± 2; 4) 5. 6.4. 1) 10; 2) 2629
; 3) 53; 4) 61. 6.5. 1) 100;
2) 4; 3) 16; 4) 1. 6.6. 1) 3; 2) 4; 3) ∈x ø; 4) –1. 6.7. 1) 5; 2) 7; 3) 7; 4) 11. 6.8. 1) 2; 2) 0; 3) –4; 4) 1; 2. 6.9. 1) 2; 2) 3; 3) 1; 2; 4) ø. 6.10.
1) 32; 2) 25; 3) 5;
45
− ; 4) –3. 6.11. 1) 10; 2) 2; 34; 3) –1; 3; 4) –1.
6.12. 1) 4; 2) 4; 3) 12; 4) 3. 6.13. 1) 7; 2) –1; 3) 2; 4) 8; 7. 6.14. 1) 2; 2) 5; 3) 8; 4) 7. 6.15. 1) 1; 2) ± 0,5; 3) 4; 4) 1. 6.16. 1) 3; 5; 2) 17; 25; 3) 2; 4) ± 1. 6.17. 1) 1,5; 2) 6; 3) 5; 4) 1. 6.18. 1) ± 4; 2) 0; 3) –61;
30; 4) -3; 4. 6.19. 1) 81; 2) 17; 3) 19; 84; 4) –7; 7. 6.20. 1) 827
− ; 1; 2)
64; 3) ± 22 ; 4) ± 22 . 6.21. 1) 8; 2) 1024; 3) ± 23 ; 4) ± 4. 6.22.
1) –1; 4; 2) –2; 9; 3) –2; 6; 4) –5; 0. 6.23. 1) 0; 2) 1; 3) 1; 4) 5115
− ;
2.
398
$8!!
7.1. 1) (3;4); 2) (3;4); 3) (5;-2); 4) (5;-3). 7.2. 1) (125; -47); 2) (1;-2); 3)
(7;5); 4) (5;-2). 7.3. 1) (4;3); 2) (2;1); 3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
611;
21
; 4) (3;-2). 7.4. 1) (0;5);
2) (0,5;-2); 3) (9;2); 4) (-5;-6). 7.5. 1) (4;2); 2) (-3;1); 3) (-19;-3); 4) (21;1).
7.6. 1) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−
21;1 ; 2) (-1;2); 3) (-1;1); 4) (1;-1). 7.7. 1) (8;9); 2) (36;12); 3)
(4;-3); 4) (2;-5). 7.8. 1) (-1;1); 2) (11;6); 3) (3;1); 4) (9;10). 7.9. 1) (2;3); 2)
(0,1;4); 3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
41;
51
; 4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
31;
21
. 7.10. 1) (5;3); 2) (10;-3); 3) (7;3); 4) (5;1).
7.11. 1) (5;3); 2) (3;2,5); 3) (7;4); 4) (2;-1). 7.12. 1) (1;0); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −−
23;
21
; 2)
(5;3); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −− 10;
23
; 3) (2;-2); 4) (6;2); (2;6). 7.13. 1) (0,25;7,75); (-2;1); 2)
(17;10); (4;-3); 3) (0;0); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−
524;
512
; 4) (6;9); (-9;-6). 7.14. 1) (8;4); (4;8);
2) (5;1); (-1;-5); 3) (2;3); (3;2); 4) (3;0); (1;-2). 7.15. 1) (3;4); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −−
314;10 ;
2) (-2;5); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−
853;
217 ; 3) (4;2); (16;-10); 4) (3;2); (2;1). 7.16. 1) (3;4);
(1;2); 2) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −− 1;
37
; ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
23;
27
; 3) (4;0); (-0,5;-4,5); 4) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
711;
761 . 7.17. 1)
(4;1); (1;4); 2) (7;1); (1;7); 3) (5;-3); (-3;5); 4) (-9;4); (4;-9). 7.18. 1) (9;2); (-2;-9); 2) (5;3); (-3;-5); 3) (12;-4); (4;-12); 4) (2;-1); (1;-2). 7.19. 1)
( )2;3 ±± ; ( )3;2 ±± ; 2) (-1;2); (2;-1); 3) (4;1); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
32;
310
; 4) (1;2); (2;1).
7.20. 1) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛±
21;
21m ; ( )1;2 m± ; 2) ( )8;2 ±± ; ( )5;5,8 m± ; 3) ( )2;1 ±± ;
( )1;2 ±± ; 4) ( )5;3 ±± ; ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ ±±
314;
321 . 7.21. 1) ( )1;3 ±± ; ( )22;2 ±m ; 2)
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ ±±
21;2 ; ⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛±
5102;
510
m ; 3) ( )3;2 ±± ; ( )2;3 ±± ; 4) ( )1;3 ±± . 7.22.
1) (1;2); (2;1); 2) (3;1); (1;3); 3) (5;2); (-2;-5); 4) (5;4); (4;5). 7.23. 1) (3;2); (3;-3); (-4;2); (-4;-3); 2) (0;0); (4;2); (-2;-4); 3) (3;4); (-3;-4);
399
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−
111;
118
; ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛−
111;
118
; 4) (3;1); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
34;
32
. 7.24. 1) (7;3);
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
35;
314
; 2) (2;3); (0;1); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ 1;
23
; 3) ( )5;52 + ; ( )5;52 −− ; (0;2);
(3;2); 4) (6;3); (-1;-4); (4;5); (-3;-2). 7.25. 1) (5;3); (-5;-3); (3;5); (-3;-5); 2) (5;4); (-5;-4); 3) (8;2); (2;8); 4) (9;4). 7.26. 1) (9;4); (4;9); 2) (5;20); (20;5); 3) (2;3); (3;2); ( )72;72 −−+− ; ( )72;72 +−−− ; 4) (2;-4);
(-4;2); ⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ −+2
213;2
213; ⎟
⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ +−2
213;2
213. 7.27. 1) (4;2); (2;4); 2)
(7;5); (-5;-7); 3) (5;-2); (2;-5); 4) (-6;-1); (-1;-6). 7.28. 1) (2;1); (1;2); 2) (12;4); (4;12); ( )555;555 −−+− ; ( )555;555 +−−− ; 3) (1;3); (-1;-3);
(3;1); (-3;-1); 4) (2;3); (3;2). 7.29. 1) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
23;
21
; 2) (0;1); 3) (4;2); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ −
32;
34
;
4) (2;1). 7.30. 1) erTi amonaxsni; 2) uamravi amonaxsni; 3) erTi
amonaxsni; 4) ara aqvs amonaxsni. 7.31. 1) 23; 2)
38
− ; 3) 3
10; 4)
61
− ; 0. 7.32. 1) 10=m ; 6=n ; 2) 6−=m ; 19−=n ; 3) 32
=m ;
38
=n ; 4) 1−=m ; 2=n ; 3
37−=m ; 3−=n . 7.33. 1) a) –1; b) –7; 2)
a) 2; b) 0; 3) a) 2; b)-1; 4) a)-1; b)-3. 7.34. 1) (5;6;10); 2) (1;1;1); 3) (1;3;5); 4) (-2;0;3). 7.35. 1) (2;-1;3); (-3;4;-2); 2) (5;3;4); (4;2;5); 3) (1;2;3); (-1;-2;-3); 4) (2;3;4); (-2;-3;-4).
$9!!
8.1. 1) 4<x ; 2) 2,1>x ; 3) 2,2−>x ; 4) 5,1≥x . 8.2. 1) 87
−≤x ; 2)
9>x ; 3) 1,3−<x ; 4) 8,0<x . 8.3. 1) 32
−<x ; 2) 5,3<x ; 3) 17≥x ;
4) 25,0−≥x . 8.4. 1) 115−>x ; 2) 15<x ; 3) 2,0≥x ; 4) 4,1≤x . 8.5.
1) 4
39−<x ; 2)
49
<x ; 3) 3>x ; 4) 35
−<x ; 0=x . 8.6. 1) 17>x ; 2)
1≤x ; 3) 60 <≤ x ; 4) ø. 8.7. 1) ø; 2) 32 <≤ x ; 3) 1,1≥x ; 4) ø. 8.8.
400
1) 3>x ; 2) 3−≤x ; 3) 4>x ; 4) 111
>x . 8.9. 1) 2<x ; 2) 31 << x ; 3)
12>x ; 4) 21 << x . 8.10. 1) 9>x ; 2) 329 <<− x ; 3) 3911 << x ; 4)
733>x . 8.11. 1) 0<x ; 5>x ; 2) 2<x ; 4>x ; 3) 4
21
<< x ; 4)
123
<<− x . 8.12. 1) 41 << x ; 2) 13 −<≤− x ; 3) ø; 4) 32 ≤<− x .
8.13. 1) 8>x ; 2) 2<x ; 32 << x ; 3) 2>x ; 4) 31 <≤− x ; 3>x .
8.14. 1) 3
104 <<− x ; 2) 523
≤< x ; 3) 23
41
≤< x ; 4) 1−<x ; 0>x .
8.15. 1) 810 << x ; 2) 1−<x ;
43
>x ; 3) 11 ≤<− x ; 4) 7<x . 8.16. 1)
3>x ; 2) 27 −<<− x ; 3) 31
<x ; 1>x ; 4) 56
<x ; 35
>x . 8.17. 1)
1<x ; 3>x ; 2) ∞<<−∞ x ; 3) 521 <<− x ; 4) ø. 8.18. 1) 5≤x ;
9≥x ; 2) ∞<<−∞ x ; 3) 5≤x ; 6≥x ; 4) 1<x ; 3>x . 8.19. 1)
31
−<x ; 2>x ; 2) 152
≤≤ x ; 3) 332
<<− x ; 4) ∞<<−∞ x . 8.20. 1)
73 ≤≤ x ; 2) 86 <<− x ; 3) 21
31
<<− x ; 4) 1−≤x ; 2,0−≥x . 8.21. 1)
034
<<− x ; 2) 3−<x ; 3>x ; 3) 100 ≤≤ x ; 4) 5−≤x ; 5≥x .
8.22. 1) 75
<x ; 375
<< x ; 2) 23
<x ; 423
<< x ; 3) 31
≤x ; 4≥x ;
23
=x . 4) 84 ≤≤− x . 8.23. 1) 0≤x ; 35,2 ≤≤ x ; 2) 23
51
≤≤ x ; 3≥x ;
3) 49
32
<< x ; 527
<< x ; 4) 165
<< x ; 34
>x . 8.24. 1) 21 << x ; 3>x ;
2) 32 << x ; 5>x ; 3) 3−<x ; 11 ≤<− x ; 4) 4>x . 8.25. 1) 3−≤x ;
1≥x ; 2) 14 −<<− x ; 61 <<− x ; 3) 5−≤x ; 31 ≤<− x ; 4)
22 <<− x ; 86 << x . 8.26. 1) 53 << x ; 2) 12 <≤− x ; 6>x ; 3)
5,11 << x ; 2>x ; 4) 232 <<− x ; 5>x . 8.27. 1) 25,4 −<<− x ; 3>x ;
2) 2−<x ; 2>x ; 3) 80 ≤≤ x ; 4) 61 << x . 8.28. 1) 41 <<− x ; 2)
3<x ; 3) 34 −<<− x ; 10 <≤ x ; 2=x ; 4) 14 −<<− x ; 21 <≤ x .
8.29. 1) 5>x ; 2) 0≤x ; 3) 4−≥x ; 4) 21
−=x . 8.30. 1) 5−<x ; 5>x ;
401
2) 4−≤x ; 1−≥x ; 3) 610 −≤<− x ; 106 <≤ x ; 4) 21 ≤< x ; 65 <≤ x .
8.31. 1) 3≥x ; 2) 534
<≤ x ; 3) ø; 4) 32
27
−<≤− x . 8.32. 1) 5≥x ; 2)
253 −≤<− x ; 3) 23 −≤<− x ; 75 <≤ x ; 4)
59
<x ; 15>x . 8.33. 1)
4922 <≤ x ; 5>x ; 2) 1
32
<≤ x ; 3) 23
>x ; 4) 32
>x . 8.34. 1)
13 <≤− x ; 2) 214 <≤− x ; 3) 346 <≤− x ; 4) 927 <≤− x . 8.35. 1) 6≥x ; 2) 30 ≤≤ x ; 3) 2−≤x ; 2>x ; 4) 4−≤x ; 0>x . 8.36. 1) 2>x ; 2) 2−<x ; 31 << x ; 3) 12 −≤≤− x ; 3≥x ; 4) 12 ≤≤− x ;
3=x . 8.37. 1) 43
<x ; 74 << x ; 2) 13 ≤<− x ; 2
17−=x ; 3) 63 ≤≤− x ;
8>x ; 4) 63 ≤≤− x . 8.38. 1) 9>x ; 2) 151 <<− x ; 3) 524 +−<x ;
4) 31
32
−≤<− x . 8.39. 1) 15 −<≤− x ; 1>x ; 2) 4132 −<≤− x ;
1322 ≤< x ; 3) 06 <≤− x ; 43 ≤< x ; 4) 0<x ; 21 ≤≤ x . 8.41. 1)
4−>a ; 2) 322−>a ; 3)
322<a ; 4) 2<a . 8.42. 1) 2>a ; 2)
73
<a ;
3) 7,0>a ; 4) 1<a . 8.43. 1) 2−<a ; 2) 38
<a ; 3) 3
16−>a ; 4)
411
−>a . 8.44. 1) 36−>a ; 2) 12546
>a ; 3) 1715
>a ; 4) 163
>a . 8.45. 1)
115 ≤≤ a ; 2) 2−≤a ; 21
≥a ; 3) 15 ≤≤− a ; 4) ∞<<−∞ a . 8.46. 1) –1;
2) -3; 3) –2; 4) 3. 8.47. 1) 16
17916
179 +<<
− a ; 31
≠a ; 2)
2517
2175 −
≤≤−− a ; 3)
21
=a ; 15
19216 −≤a ;
1519216 +
≥a ; 4)
1−=a ; 3=a . 8.48. 1) 3; 2) 2; 3) 1; 4) 3. 8.49. 1) 25 <<− a ; 2)
51 <<− a ; 3) 33 <<− a ; 4) 14 −<<− a . 8.50. 1) 4193 << m ; 2)
2>m ; 3) 32
>m ; 4) 21422 << m . 8.51. 1)
217
>a ; 2) 1−<a ;
6,21 << a ; 3) 3>a ; 4) 22>a . 8.52. 1) 1>a ; 2) 11>a ; 3)
54
−<a ; 2>a ; 4) 280 << a . 8.53. 1) 5
36−<a ; 2)
121
−<a ; 3)
402
167
<a ; 4) 25 <<− a . 8.54. 1) 26 <<− a ; 2) 17 <<− a ; 3)
42 <<− a ; 4) 63 <<− a . 8.55. 1) 3
34−<a ; 2) 21 << a . 8.56. 1)
123
−<<− m ; 2) 4−<m ; 210 << m ; 3) 3−<m ;
212 <<− m ; 4)
11 <<− m ; 42 << m . 8.57. 1) 22423
<< m ; 3>m ; 2) 3−<m ;
352 −<<− m ; 3) 9−<m ;
349 −<<− m ;
25
>m ; 4) 2−>m ; 0m ≠ .
8.58. 1) 911
>a ; 2) 2−<a ; 3) 1>a ; 4) 21716
<≤ a . 8.59. 1) 3−≤a ;
1≥a ; 2) 112112 +−<<−− a ; 3) 3
1122 <≤ a ; 4) 412 ≤<− a .
8.60. 1) 4322
457−≤≤
−− a ; 2) 1>a ; 3) 21
31
<<− a ; 4)
510 << a . 8.61. 1) 1
21
≤< a ; 2) 5,02 −≤≤− a ; 3) 3−<a ; 1−>a ; 4)
21
<a . 8.62. 1) ø; 2) 3028 << a ; 3) 1210 << a ; 4) 3>a . 8.63. 1)
4−<a ; 2) 6<a ; 3) 70<a ; 4) 3−>a . 8.64. 1) ara; 2) ara; 3) ara; 4) ara.
$:!!
9.1. 1) ± 0,5; 2) ± 0,5; 3) –1; 3; 4) –4; 0. 9.2. 1) 2; 2) 41
− ; 3) 31
− ; 1;
4) 52
− ; 1. 9.3. 1) 21; 2)
65; 3) 0; 2; 4) 1;
57. 9.4. 1) –2; 2; 2) 0;
58;
3) 23
− ; 7; 4) 54;
513 . 9.5. 1) 3−≤x ; 2)
31
− ; 3) ø; 4) –2. 9.6. 1)
34
− ; -6; 2) 7; 13; 3) 21;
43
− ; 4) ø. 9.7. 1) ± 2; 2) ± 3; ± 1; 3) –3; -1;
4) 2; 3. 9.8. 1) 2; 2) 3; 3) –2; 4) 4. 9.9. 1) ± 10; 2) ±34; 3) ± 1; ±
25;
403
4) ± 1. 9.10. 1) –1; 7; 2) –1; 3; 3) 21; 2;
4415 ±−
; 4) –1; 2. 9.11. 1)
–1; 5; 2) –10; 4; 3) 2; 4; 4) –5; 83+ . 9.12. 1) 2; 6; 2) 2; 5; 7; 3) –3;
2; 3; 4) 2; ± 3; ± 7 . 9.13. 1) –1; 2) 21
− ; 32; 3)
32
− ; 21; 4) 1; 4.
9.14. 1) 221± ; 2) –5; 3; 3) 1; 9; 4) –11; 3. 9.15. 1) 34; ( )171
41
±− ;
2) 3−≤x ; 3≥x ; 3) ( )1521
− ; 4) 2890 ≤≤ x . 9.16. 1) 3; 81−− ; 2)
1; 2
3311+; 3) –5; 23 − ; 4) 72 −− ; 5. 9.17. 1) (1;1); ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛
511;
53
; 2)
⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
51;
58
; (2;1); 3) (1;2); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
21;4 ; 4) (1;-1); (2;3). 9.18. 1) (1;1); ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ −−
57;
51
;
2) (1;1); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
31;
37
; 3) (2;1); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
25;
23
; 4) (1;3); ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
37;
31
; ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛
37;
35
. 9.19. 1)
(1;1); (-1;-1); (1;-1); (-1;1); 2) (2;1); (-2;-1); (2;-1); (-2;1); 3) (0;1); (0;3);
(2;1); (2;3); 4) (1;2); (1;0); (-3;2); (-3;0). 9.20. 1) 51 ≤≤− x ; 2) 9−<x ;
11>x ; 3) 17 −≤≤− x ; 4) 321−≤x ; 1−≥x . 9.21. 1)
412≤x ; 2)
51
>x ; 3) 31
<x ; 211>x ; 4) 7
53
<<− x . 9.22. 1) 5−<x ; 31
−>x ; 2)
173
<<− x ; 3) 1331
<< x ; 4) 1−<x ; 1>x . 9.23. 1) 33 −<<− x ;
33 << x ; 2) 24 −≤≤− x ; 42 ≤≤ x ; 3) 21 <<− x ; 63 << x ; 4)
21 << x ; 43 << x . 9.24. 1) 7−<x ; 11 <<− x ; 7>x ; 2) 2−<x ;
2>x ; 3) 322 −<x ; 322 +>x ; 4) 1−<x ; 3>x . 9.25. 1)
23
41
<<− x ; 2) 34
<x ; 3) 1010 <<− x ; 4) 0>x . 9.26. 1)
31
53
−<<− x ; 71
31
−<<− x ; 2) 2
512
291 +−≤≤
− x ;
2291
215 +
≤≤− x ; 2±≠x ; 3) 101101 +<<− x ; 4) 4−<x ;
14 −<<− x ; 01 ≤<− x . 9.27. 1) 48 −<<− x ; 04 <<− x ; 2)
28 −<<− x ; 42 <<− x ; 3) 32 <<− x ; 83 << x ; 4) 36 −<<− x ;
03 <<− x . 9.28. 1) 31 <<− x ; 2) 12 <≤− x ; 1225 +<< x ; 3)
404
5132 −<≤−− x ; 31 ≤< x ; 4) 13 −<≤− x ; 813 +≤< x . 9.29. 1) 412 −<<− x ; 168 << x ; 2) 01 ≤<− x ; 32 <≤ x ; 3) 2029 −<<− x ;
2718 << x ; 4) 618 −<<− x ; 2210 << x .
$21!!!
10.1. 40;36;43. 10.2. 240 ha; 180 ha; 300 ha. 10.3. 15;30;20. 10.4. Warxali 240 kg. kombosto 360 kg. kartofili 1200 kg. 10.5. 59;60;61. 10.6. 8. 10.7. 6;7;8;9. 10.8. 12. 10.9. 48;24. 10.10. 24 sm. 10.11. 10 m; 5 m. 10.12. 5 m; 15 m. 10.13. 100 l; 50 l. 10.14. 2200 t; 1100 t. 10.15. 20 kg; 60 kg. 10.16. 13 t; 26 t. 10.17. 4 sT. 10.18. 4 sT.
10.19. 90 t; 30 t. 10.20. 40 ha; 10 ha. 10.21. 9. 10.22. 6. 10.23. 4. 10.24. 10. 10.25. 68 ha; 52 ha. 10.26. 100 muxis; 200 fiWvis. 10.27. 30. 10.28. 38; 32. 10.29. 6 ha; 2 ha; 8 ha. 10.30. 136. 10.31. 312,5 kg; 12,5 kg; 25 kg. 10.32. 26 ha. 10.33. 504. 10.34. 72;45. 10.35. 72;48. 10.36.
28;40. 10.37. 73. 10.38.
53. 10.39.
73. 10.40.
94. 10.41. 420;35. 10.42.
672; 12 dReSi. 10.43. 378 t. 10.44. 40 dRe. 10.45. 960. 10.46. 48. 10.47. 165. 10.48. 88. 10.49. 20 kg. 10.50. 100. 10.51. 5. 10.52. 200 lari. 10.53. 60. 10.54. 300. 10.55. 926,1. 10.56. 75000. 10.57. 40000. 10.58. 5000. 10.59. 5. 10.60. 40. 10.61. 20. 10.62. 60. 10.63. 120 lari.
10.64. 400. 10.65. 40. 10.66. 600. 10.67. 60. 10.68. 240. 10.69. 20 ha. 10.70. 500. 10.71. 1000. 10.72. 5 wT. 10.73. 400 km. 10.74. 46. 10.75. 24; 16. 10.76. 390 t; 240 t. 10.77. 12 km/sT; 9 km/sT. 10.78. 59 km/sT.
10.79. 12 km/sT; 20 km/sT. 10.80. 210 km. 10.81. 25,2 km/sT. 10.82. 640 km; 60 km/sT. 10.83. 120 km. 10.84. 18 km/sT. 10.85. 60 km. 10.86. 12 km/sT; 30 km/sT. 10.87. 50 km/sT; 70 km/sT. 10.88. 40 km/sT; 120
km/sT. 10.89. 6. 10.90. 36 km/sT. 10.91. 240 km. 10.92. 400 km/sT;
1200km/sT. 10.93. 15 km. 10.94. 30 km. 10.95. 750 km. 10.96. 80 km. 10.97. 150 km. 10.98. 50 km/sT. 10.99. 600 m. 10.100. 72. 10.101. 119 m; 17 m/wm. 10.102. 56 km/sT. 10.103. 50 km/sT. 10.104. 80 km. 10.105. 1320 km; 230 km/sT. 10.106. 21,6 km/sT. 10.107. 0,5 km/sT. 10.108. 7,5 km. 10.109. 10 km. 10.110. 5. 10.111. 350 km; 8 sT. 10.112. 12 vagoni; 190 t. 10.113. 32. 10.114. 52. 10.115. 36 m/wT; 9 m/wT. 10.116. 40; 25; 100 m. 10.117. 144. 10.118. 12. 10.119. 6. 10.120. 24. 10.121. 6. 10.122. 3. 10.123. 10 wT. 10.124. 20; 30. 10.125. 20. 10.126. 6 sT. 10.127. 4. 10.128. 26; 39; 52. 10.129. 20. 10.130. 10. 10.131. 400 lari. 10.132. 10.
405
10.133. 73. 10.134. 5. 10.135. 65 kg. 10.136. 29 weli. 10.137. 200. 10.138. 2,5 kg. 10.139. 300. 10.140. 4. 10.141. 70. 10.142. 10; 16. 10.143. 8 l da 12 l. 10.144. 140 m. 10.145. 28 m. 10.146. 6400 sm 2
. 10.147. 80 km/sT; 70 km/sT. 10.148. 400 km/sT; 320 km/sT. 10.149. 6. 10.150. 50 km/sT; 45 km/sT. 10.151. 80 km/sT. 10.152. 60 km/sT. 10.153. 10 sT. 10.154. 32 km/sT da 9 km/sT. 10.155. 30 km/sT. 10.156. 360 km/sT; 900 km/sT. 10.157. 15 km/sT. 10.158. 3,75 sT. 10.159. 100 km/sT; 80 km/sT an 80 km/sT; 60 km/sT. 10.160. 20 km/sT. 10.161. 20 km/sT. 10.162. 3. 10.163. 12 km/sT. 10.164. 40 km/sT; 50 km/sT.
10.165. 16 km/sT; 12 km/sT. 10.166. 60 km/sT; 120 km/sT. 10.167. 44 km. 10.168. 48 km; 16 km/sT; 20 km/sT. 10.169. 18 km/sT; 24 km/sT.
10.170. 100 3 km; 200 3 km. 10.171. 20 3 km. 10.172. 6. 10.173. 8. 10.174. 8. 10.175. 2,5. 10.176. 9. 10.177. 6 t; 5 t. 10.178. 10 ha; 12 ha an 8 ha; 10 ha. 10.179. 800 m 2
; 500 m2 an 900m
2; 600m
2. 10.180. 22
an 17. 10.181. 12; 6. 10.182. 5 sT; 7 sT. 10.183. 10 dRe; 15 dRe.
10.184. 14; 11. 10.185. 0,5. 10.186. 61. 10.187.
241
. 10.188. 10 sT; 15
sT. 10.189. 20% an 80%. 10.190. 40. 10.191. 20. 10.192. 5. 10.193. 50. 10.194. gaiafda 20%-iT; gaZvirda 5%-iT. 10.195. 80. 10.196. 30. 10.197. 19. 10.198. 30. 10.199. 11. 10.200. 22. 10.201. 30. 10.202. 10. 10.203. 7. 10.204. rvakuTxeds. 10.205. 5 sm. 10.206. 3 sm. 10.207. 3 m. 10.208. 100 m. 10.209. 40 sm; 20 sm. 10.210. 160 g; 20%. 10.211. 10 l.
10.212. 2. 10.213. 15. 10.214. 9 kg; 6 kg. 10.215. 30. 10.216. 12; 2. 10.217. 2; 1. 10.218. 200 kg; 150 kg. 10.219. 100; 200. 10.220. 9,6 kg; 6 kg. 10.221. 6; 5. 10.222. 8 manqana; 6sT. 10.223. 36 striqoni; 50 aso. 10.224. 10. 10.225. 2. 10.226. 62. 10.227. 29. 10.228. 57. 10.229. 69. 10.230. 24. 10.231. 76. 10.232. 12. 10.233. 24. 10.234. 64. 10.235. 37. 10.236. 71. 10.237. mokrive_21; moWidave_15. 10.238. pirvelSi_17;
meoreSi_31. 10.239. 12 sT; 4sT. 10.240. 28 dRe; 21 dRe. 10.241. 20; 30. 10.242. 2 sT; 4 sT. 10.243. 10; 15. 10.244. 12. 10.245. 2,25 sT.
10.246. 30; 20. 10.247. 41. 10.248. 1. 10.249. 18 km/sT; 2 km/sT. 10.250.
10 km/sT; 2km/sT. 10.251. 6 km/sT; 4 km/sT. 10.252. 60 km; 12 km/sT;
5 sT. 10.253. 5 km; 3 km. 10.254. 60 km; 70 km. 10.255. 80 km/sT; 60
km/sT. 10.256. 16 km; 10 km. 10.257. 12 km/sT; 18 km/sT; 24 km.
10.258. 15 m/wm; 10 m/wm. 10.259. 4 wm; 6 wm. 10.260. 8:15. 10.261. 12. 10.262. 3. 10.263. 6. 10.264. 1) 4 m 2
; 2) 2,5 m2. 10.265. 1) 5; 2) 50; 3)
60; 4) 67. 10.266. 40 kg. 10.267. 8 lari. 10.268. 38,8%-iT. 10.269. 20%. 10.270. 5 lari. 10.271. 20. 10.272. 3000 lari; 2000 lari; 8
406
Tve; 1 weli. 10.273. 6400 lari; 1600 lari; 5 Tve; 15 Tve.
10.274. 10 weli. 10.275. 2. 10.276. 475 c; 480 c; 375 c. 10.277. 180; 120; 160. 10.278. 57 sT 36 wT. 10.279. 32 muSa; 9 sT. 10.280. 16 sT;
316
sT. 10.281. 326 sT;
315 sT. 10.282. 15. 10.283. 9 sT. 10.284. 6
dR. 10.285. 1) 12 sT 12 wT; 2) 12 sT 16 wT; 3) 12 sT 8 wT; 4) 12
sT 112α
wT. 10.286. 1) 2 sT 34 wT; 2) 2 sT 36 wT; 3) 2 sT 16
wT an 2 sT 4 wT; 4) 2 sT 11210 α
+ wT ( )o165<α an 2 sT
11210 α
− wT ( )o45<α . 10.287. 8-jer. 10.288. velosipedisti.
10.289. velosipedisti. 10.290. 1318 -jer. 10.291. ukan
dabrunebaze. 10.292. meoresi. 10.293. 4,5 km/sT; 5,5 km/sT. 10.294. 12. 10.295. 20 km/sT. 10.296. 48 km/sT. 10.297. 6. 10.298. 50 km/sT.
10.299. 3 m. 10.300. 3 km. 10.301. 60 km/sT. 10.302. 8 sT; 4 sT.
10.303. 6 km/sT; 18 km/sT. 10.304. 16 km/sT. 10.305. 24 km/sT. 10.306. 3 sT. 10.307. 10 m/wm; 6 m/wm. 10.308. 60 km/sT; 100 km/sT. 10.309. 20 km/sT. 10.310. 25 km/sT. 10.311. 10 km/sT. 10.312. 5 km/sT. 10.313. 20 km/sT. 10.314. 60 km/sT. 10.315. 2,5 km/sT; 1,5 km/sT. 10.316. 20
km/sT; 12 km/sT. 10.317. 96 l; 60 l. 10.318. 21;
51. 10.319. ar
SeiZleba. 10.320. 1 kg; 2 kg. 10.321. 0,5 l. 3,5 l. 10.322. 25%.
10.323. 2 gr; 22 gr. 10.324. 2-jer.
§11
11.2. 1) 405; 2) 10005; 3) 622 +− kk ; 4) 54 +k. 11.3. 1) 24; 2) 29; 3)
100; 4) 120. 11.4. 1) aris, 16=n ; 2) aris, 18=n ; 3) ar aris; 4)
ar aris. 11.5. 1) 30152 −== aa ; 2) ar aris. 11.6. 1) 9≥n ; 2)
151 ≤≤ n ; 3) 33≥n ; 4) 5926 ≤≤ n . 11.7. 1) 1≠n ; 2) 5≥n ; 3)
51 ≤≤ n ; 4) 193 ≤≤ n . 11.8. 1) 11; 2) 32. 11.9. 1) 12 −= nxn ; 2)
nxn 2= ; 3) 13 −= nxn ; 4) 2nxn = ; 5) 3nxn = ; 6)
nxn
1= ; 7)
407
1+=
nnxn ; 8) ( ) 113 +−= n
nx ; 9) ( ) 11
211 −
− ⋅−= nn
nx ; 10) ( )212 −= nxn .
11.10. 1) 1; 2; 3; 4; 5; 2) 7; 4; 1; -2; -5; 3) –5; -10; -20; -40; -80; 4) 75;
7,5; 0,75; 0,075; 0,0075. 5) 61;
61
− ; 61;
61
− ; 61; 6) 3;
31; 3;
31; 3.
11.11. 1) nxn 4−= ; 2) 134−= nnx ; 3) 2=nx ; 4) 12 += nxn . 11.12. 1)
ki; 2) ki; 3) ara; 4) ki; 5) ki; 6) ki; 7) ara; 8) ki; 9) ki; 10) ara;
11) ki; 12) ki. 11.14. 1) 9≥n ; 2) 11≥n ; 3) 33≥n ; 4) 1001≥n .
11.15. 1) 123 =x mimdevrobis udidesi wevria. umciresi wevri
mimdevrobas ara aqvs; 2) 154 −=x mimdevrobis umciresi
wevria, udidesi wevri mimdevrobas ara aqvs; 3) 23 −=x
mimdevrobis umciresi wevria, 24 =x ki udidesi; 4) 71 −=x
mimdevrobis umciresi wevria, udidesi wevri mimdevrobas
ar gaaCnia. 11.16. 1) ki; 2) ara. 11.17. 1) ara; 2) ara; 3) ki; 4) ara; 5) ki; 6) ki; 7) ki; 8) ara; 9) ki; 10) ki. 11.18. 1) 23; 2) 5; 3) 297; 4) –0,3. 11.19. 1) 10; 2) 0,6. 11.20. 1) 240; 2) –100; 3) 92; 4) –40. 11.21. 1) 155; 2) 100; 3) 70; 4) –65. 11.22. 1) 211 =a ; 5,1=d ; 2)
1201 =a ; 1−=d ; 3) 381 =a ; 2−=d ; 4) 5,21 −=a ; 5,0=d . 11.23. 1) 7815 =a ; 64515 =S ; 2) 411 =a ; 5,511 =S ; 3) 113 =a ; 5,3213 =S ; 4)
611861 =a ;
6149861 =S . 11.24. 1) 11=n ; 5,2711 =S ; 2) 20=n ;
95520 =S ; 3) 22=n ; 9922 =S ; 4) 26=n ; 5,60426 =S . 11.25. 1)
4=d ; 143026 =S ; 2) 2−=d ; 906 −=S ; 3) 81
=d ; 816026 =S ; 4)
βα +=d ; βα 36459 +=S . 11.26. 1) 191 =a ; 1075545 =S ; 2)
381 −=a ; 36015 −=S ; 3) 41 =a ; 5,3213 =S ; 4) α5411 +=a ;
α113440628 +=S . 11.27. 1) 5,1=d ; 36=n ; 2) 1,0=d ; 51=n ; 3)
32
=d ; 100=n ; 4) 43
=d ; 30=n . 11.28. 1) 25=n , 3=na , 12=n ,
213−=na ; 2) 34=n ,
661
−=na . 11.29. 1) 7=d ; 289 =a ; 2) 2,0=d ;
5,630 =a . 11.30. 1) 451 −=a ; 4531 =a ; 2) 31
1 −=a ; 321137 =a . 11.31. 1)
101 =a ; 10=d ; 2) 261 =a ; 7−=d . 11.32. 1) 351 =a ; 31=n ; 2)
11 −=a , 63=n , 31 =a , 61=n . 11.33. 1) 2717 =a ; 2) 2515 =a ; 3)
408
8118 =S ; 4) 18213 =S . 11.34. 1) 11; 15; 19; 23; 27; 31; 2) 322 ;
314 ; 6;
327 ;
319 ; 11;
3212 ;
3114 . 11.35. 1) 4710 =a ; 2) 2=d ; 3) 24015 =S ;
4) 5,267 −=a ; 5) 1−=d ; 11 −+= mna ; 6) ( )( )
21 nmnm +−+
. 11.36. 1)
121 =a ; 3=d ; 2) 5,191 =a ; 8,2−=d ; 3) 21 −=a ; 7=d ; 4) 31 =a ,
2=d an 171 −=a , 2=d . 11.37. 1) 11 =a ; 3=d ; 2) 81 =a ; 3−=d ;
3) 81 =a ; 3−=d ; 4) 01 =a ; 3=d an 121 −=a ; 514=d . 11.38. 1)
101 =a , 19=n , 5,2=d ; 2) 51 =a , 6=n , 5=d . 11.39. 1) 909 =S ;
2) 8412 −=S . 11.40. 1) 2nSn = ; 2) 2
73 2 nnSn+
= ; 3) 4
15 2nnSn−
= ;
4) 26nnSn −= . 11.41. 1) 5050; 2)
2
2 nn +; 3) 2550; 4) 1645; 5) 4905;
6) 960. 11.42. 1) 2387; 2) 2070. 11.43. 1) 34017 =S ; 2) 6231 =S . 11.44.
1) 52822 =S ; 2) 5,249 =a ; 3) 3012 =a ; 4) 2510 =a . 11.45. 1) 601
− ;
2) 91. 11.46. 1)
311− ; 2)
411− . 11.47. 1)
52; 2)
311 . 11.48. 1)
41834 ;
2) 994. 11.49. 1) –737; 2) 41834− . 11.50. 1) 204; 2) 104. 11.51. 1) 300;
2) 384. 11.52. 1) 160040 =S ; 2) 12030 =S . 11.53. 1) ki; 2) ara; 3) ara; 4) ara. 11.54. 0=c . 11.55. 1) 41; 2) 25; 3) 49; 4) 36; 5) 19,5; 6) 1. 11.60. 4. 11.61. 1900. 11.62. 15; 465. 11.63. 8. 11.64. 5; 8; 11; 14; 17. 11.65. 3. 11.66. 6. 11.67. 5 an 10. 11.68. 8. 11.69. ki. 11.70. ara. 11.71.
31;
32; 1. 11.72. 1; 2; 3; 4. 11.73. 14. 11.74. 1785. 11.75. 1)
43; 2)
23
− ;
3) 2; 4) 2 . 11.76. 1) 86 =b ; 2) 81
7 =b ; 3) 81
6 =b ; 4) 274
4 =b .
11.77. 1) 163 =b ; 2) 183 =b ; 3) 62 −=b ; 4) 203 =b . 11.78. 1) 3=q ;
2) 4±=q ; 3) 2−=q ; 4) 2=q . 11.79. 1) 231
; 2) 171; 3) 243
2660; 4)
5121023
. 11.80. 1) 23
7 =b , 5,1907 =S ; 2) 46 −=b ; 821
6 −=S . 11.81. 1)
409
8=n ; 510=nS ; 2) 7=n ; 411365=nS . 11.82. 1) 3=q ; 21867 =S ;
2) 21
=q ; 8735 =S . 11.83. 1) 321 =b ; 51876 =S ; 2) 31 =b ; 1896 =S .
11.84. 1) 2−=q ; 10=n ; 2) 31
=q ; 5=n . 11.85. 1) 31 =b ; 3848 =b ;
2) 71 =b ; 5675 =b . 11.86. 1) 7=n ; 2=nb ; 2) 4=n ; 8=nb . 11.87. 1) 161 =b ; 4=n ; 2) 35841 =b ; 10=n . 11.88. 1) 2=q ; 486 =b ;
967 =b an 2−=q ; 486 −=b ; 967 =b ; 2) 1−=q ; 106 −=b ; 107 =b ;
3) 3=q ; 546 −=b ; 1627 −=b an 3−=q ; 546 =b ; 1627 −=b ; 4)
21
=q ; 126 =b ; 67 =b . 11.89. 1) 11710 =b ; 315913 =b . 11.90. 1)
257 qbb = ;
10515 qbb = ;
35540 qbb = ; 2)
215 +. 11.91. 1)
12893
; 2)
27719 ; 3) 40; 4) 30. 11.92. 1) 27; 81; 2) 80; 40; 20; 10; 3) 7 7 ; 7 49 ;
7 343 ; 7 2401 ; 7 57 ;
7 67 ; 4) 30; 15; 2
15;
415
; 8
15 an –30; 15;
215
− ; 4
15;
815
− . 11.93. 1) 11 =b ; 3−=q ; 2) 21
1 =b ; 21
−=q ; 3)
11 =b ; 2=q an 161 −=b ; 21
=q ; 4) 11 =b ; 2=q . 11.94. 1) 11 =b ;
2=q ; 10=n ; 2) 11 =b ; 3=q ; 4=n . 11.95. 1) 1263 =S ; 20465 =S ;
( )142 −= nnS ; 2) 2343 =S ; 21785 =S ; ( )139 −= n
nS . 11.96. 1)
121111 −=S ; 2) 10
10
10 2312
⋅−
=S ; 3) 10
10
10 3213
⋅−
=S ; 4) 3
1213
13+
=S ; 5)
xxS−−
=1
1 101
101 ; 6) 2
15
7 1 xxxS
++
= . 11.97. 1) –1; 2) 1; 3) –1; 4) ø; 5) 31;
32; 6) 7. 11.103. 2
1
2 nnn qb
−
⋅ . 11.106. 2213 − . 11.107. 70. 11.108. 24; 12;
6; 3. 11.109. 2; 6; 18. 11.110. 4,352. 11.111. –195. 11.112. 5. 11.113. 1
an 2
51+− an
251−−. 11.114. 4=d ; 3±=q an 0=d ; 1±=q .
11.115. 3; 7; 11. 11.116. 2; 5; 8. 11.117. 5; 15; 45. 11.118. 12; 16; 20; 25. 11.119. 5; 12; 19; 26. 11.120. 7; 14; 28; 56. 11.121. 5. 11.122. 20=d ;
410
3=q an 0=d ; 1−=q . 11.123. 3; 6; 12; 18 an 4318 ;
4111 ;
436 ;
412 . 11.124. 1; 3; 9 an
91;
97;
949
. 11.125. 7; -14; 28; -56. 11.126. 3; -
6; 12; -24. 11.127. 1) 2; 2) 3121 ; 3)
318 ; 4)
322 . 11.128. 1) 4,0=q ; 2)
1,28; 3) 7,5; 4) 10; 2; 0,4K an 15; -3; 0,6K 11.129. 1) 8,4; 2) 243 an
486; 3) 9; 4) 18 an 54. 11.130. 81. 11.131.
51. 11.132.
53. 11.133.
61 =b ; 21
−=q . 11.134. 1) a6 ; 2) 3
32a.
$12
12.1. 1) –1; 2) 0; 3) 0; 4) 11; 5) 32 + ; 6) –2. 12.2. 1) 2; 2) 2
37; 3)
21
− ; 4) 5419
; 5) -1; 6) –8. 12.3. 1) kenti; kenti; luwi; arc kenti
da arc luwi; luwi. 2) kenti; kenti; kenti; arc kenti da
arc luwi. 3) luwi; luwi; luwi; kenti. 4) luwi; luwi; arc
kenti da arc luwi; arc kenti da arc luwi; kenti. 12.4. 1)
–1; 3− ; 22;
31
− ; 2) 1; -1; 8
33−; 0; 3) 0; 0; 0; 33− . 12.5. 1)
2; 2) 3169+− ; 3) 312
41
+ ; 4) 2. 12.6. 1) 23;
22;
31
; 1; 2)
23;
21; 1; 1; 3)
22−; -1; 3 ;
31
− ; 4) 1; 23; 0; _ 3 . 12.7. 1)
23; 2)
43
− ; 3) -2 2 ; 4) 81
− . 12.8. 1) π2 ; 2) π2 ; 3) π2 ; 4) π ; 5) π ;
6) π . 12.9. 1) π ; 2) π4 ; 3) π2 ; 4) π ; 5) π6 ; 6) π ; 7) π2 ; 8) π2 .
12.10. 1) 2π; 2) π3 ; 3)
2π; 4)
3π; 5) π2 ; 6)
4π; 7) π ; 8) π2 . 12.11.
1) π ; 2) π ; 3) 21; 4) 3; 5) π ; 6)
2π; 7) π ; 8)
aπ2; 9)
aπ2; 10)
aπ.
12.12. 1) ki; 2) ara; 3) ki; 4) ara; 5) ara; 6) ara. 12.13. 1) 53;
34;
411
43; 2)
4140
; 409
− ; 944− ; 3)
135;
125
− ; 5
12− ; 4)
53
− ; 43;
311 .
12.14. 1) 2
1;
21
− ; -1; 2) 53
− ; 54
− ; 34; 3)
21
− ; 23;
31
− ; 4)
21
− ; 2
1− ; 1. 12.15. 1)
103
− ; 101
− ; 31; 2)
552. 12.16. 1)
o11sin2 ; 2) 0; 3) 1; 4) 0; 5) 0; 6) 1; 7) β⋅α tgtg ; 8) αtg . 12.17. 1) 1;
2) α2cos
1; 3) α− 2cos2 ; 4) α2cos ; 5) 1cos2 −α− ; 6) β− cos1 ; 7)
α−α sincos ; 8) αsin
2. 12.18. 1)
αcos1
; 2) α+
αsin1
ctg; 3) –1; 4)
αα cossin2 ; 5) αsin ; 6) β2sin ; 7) β2cos ; 8) 1. 12.21. 1) 1; 2) 0,5;
3) 0; 4) 0; 5) 0; 6) 0; 7) 0,5; 8) 23. 12.22. 1)
21; 2) 3; 3)
21; 4)
21.
12.23. 1) 1; 2) 1; 3) – 3 ; 4) 33; 5) _ 3 ; 6) 3 ; 7) 3 ; 8)
31
.
12.24. 1) ( )1342
− ; 2) ( )
213
2−
; 3) ( )1342
+ ; 4) ( )
213
2−
. 12.25.
1) o26sin2 ; 2)
o25ctg ; 3) β⋅α ctgtg ; 4) βα− tgtg ; 5) α6tg ; 6) α4tg .
12.29. 1) 10
2; 2)
725
; 3) 6563
; 6533
− ; 4) ( )6556sin −=β+α ;
( )6516sin =β−α ; ( )
6533cos −=β+α ; ( )
6563cos =β−α ; 5)
1707
− ; 6)
133262 +−. 12.30. 1)
52433 −; 2)
( )19
525542 −; 3)
2336225 +
; 4)
552
. 12.31. 1) ( )6
252 +; 2) 0,5; 3)
10343−; 4)
1413
− . 12.33. 1)
23;
23−; -1;
31
− . 2) 22
− ; 3
1;
23;
23
− . 12.34. 1)
223 −; 2)
65; 3) 0; 4) 0. 12.35. 1) o4cos ;
o35sin ; o17ctg ;
o43tg ;
2) o5sin ;
o13sin− ; o21tg− ;
o8ctg ; 3) o20sin− ;
o36sin ; o38tg ;
412
o10tg− ; 4) o40cos ;
o40cos− ; -1; o10tg . 12.36. 1)
5cos π ;
5cos π− ;
5π
− tg ; 10π
− ctg ; 2) 10
sin π− ;
10sin π
− ; 10π
− tg ; 5π
− ctg . 12.37. 1) 43;
2) 35− ; 3) 1; 4) 34− . 12.38. 1) αtg2 ; 2) αcos2 ; 3) α2sin
1; 4)
α2cos2 ; 5) oo 10cos3202 +tg ; 6) 0. 12.39. 1)
oo
o
56cos5656sin1
−+
tg; 2)
o502tg− ; 3) α− cos2 ; 4) α+ tg1 ; 5) αcos ; 6) 1. 12.41. 1)
( )119
726427 +− ; 2) ( )32 +− . 12.42. 1)
41; 2)
23; 3)
23; 4)
22;
5) 23; 6)
321
; 7) 2; 8) 23
− ; 9) 16
2; 10)
21. 12.43. 1)
44sin α
;
2) α2cos ; 3) α2cos ; 4) α2cos ; 5) 1; 6) α2cos ; 7) α4cos ; 8)
α+ 4sin1 . 12.44. 1) 1; 2) α−α− sincos ; 3) αcos
1; 4) α−tg . 12.45. 1)
α2cos ; 2) α2sin
2; 3)
24sin α
; 4) α4cos . 12.47. 1) 2524
; 257
; 733 ; 2)
169120
− ; 169119
− ; 119120
; 3) 125
; 4) 1331 ; 5)
125117
; 6) ( )
20015247 +
. 12.48.
1) α−α=α 3sin4sin33sin ; α−α=α cos3cos43cos 3;
α−α−α
=α 2
3
3133
tgtgtgtg ; 2) 0,936; -0,352. 12.49. 1)
232 −;
232 +;
32 − ; 2) 2
22 −;
222 +
; 12 − ; 3) 2
32 +;
232 −;
3232
−+
; 4) 2
22 +;
222 −
; 2222
−
+. 12.50. 1) α2cos2 ; 2)
o20cos2 2; 3)
2sin2 2 α− ; 4)
o16sin2 2− ; 5) o25tg ; 6) ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ β−α
22ctg .
12.51. 1) 1; 2) α2sin ; 3) 0; 4) α+ sin1
2. 12.54. 1)
265
; 261
− ; -5;
2) 42;
414
− ; 77
− ; 3) 5
2;
51
− ; -2; 4) 1,0 ; -3 1,0 ; 31
− .
413
12.55. 1) 0,8; 2) –2; 3) 621
− ; 4) 26
− . 12.56. 1) ( )5186
+− ; 2)
( )33231,0 − . 12.57. 1) 2
9,01−; 2)
41028 +
. 12.58. 1) 1312
; 135;
522 ; 2) 4; 3)
2254
; 4) 34. 12.74. 1)
21; 2) 2; 3) 3 ; 4) 1; 5) 3 ; 6)
0. 12.75. 1) 2; 2) 1; 3) 4; 4) 8; 5) 1; 6) 1. 12.76. 1) 3 ; 2) 41
− ; 3)
83
− ; 4) 21. 12.77. 1)
41; 2)
81; 3)
81
− ; 4) 21; 5)
163
; 6) 3; 7) 3;
8) 641
. 12.78. 1) 2; 2) 1; 3) 4; 4) 8; 5) 2; 6) 1. 12.79. 1) 3; 2) 21; 3)
41; 4)
41; 5) 2; 6)
23. 12.81. 1)
41; 2)
45; 3)
34; 4) 8. 12.82. 1) 5; 2)
7; 3) 23; 4) 6. 12.83. 1)
161
; 2) 61
− ; 3) 412 ; 4)
61. 12.84. 1)
43; 2)
9; 3) –4; 4) 3. 12.85. 1) –3; 2) 5; 3) 41; 4) 4. 12.86. 1)
31; 2)
412 ; 3)
3; 4) –35. 12.87. 1) 251
; 2) 1; 3) 21; 4) 4; 5)
251
; 6) 12. 12.88. 1) 12;
2) 31; 3)
45; 4)
32; 5) 4; 6)
72. 12.89. 1)
1024349
; 2) 512287
; 3) 54; 4)
23; 5) 40; 6) 10. 12.90. 1) 27; 2)
34; 3) 9; 4) 21. 12.91. 1)
2524
− ; 2)
128115
; 3) 432415
− ; 4) 3223
. 12.92. 1) 195 o ; 2) -75 o ; 3) -90 o; 4) 300
o; 5)
-270o; 6) 135
o; 7) 225
o; 8) _45
o. 12.93. 1) 0,6; 2) 462 − ; 3) –0,8;
4) 23; 5) 0,5; 6) 524 − ; 7) 0,2; 8) 462 − ; 9) 62 −π ; 10) 2;
11) 1; 12) π−2 .
414
$13
13.1. 1) kπ ; 2) ( ) kk π+π
−6
1 ; 3) ( ) kk π+π
−4
1 ; 4) ( ) kk ππ+−
31 ; 5)
( ) kk π+π
− +
41 1
; 6) kπ+π
− 22
; 7) ( ) kk
3121 1 π
+π
− +; 8) kπ+π 6
23
; 9)
( )30520
1 π−
π+
π− kk
; 10) ( )3
31 1 π+π−π− + kk
; 11) ( )2
31 1 π+π+π− + kk
; 12)
2165 kππ
− . 13.2. 1) kπ+π2
; 2) kπ+π
± 23
; 3) kπ+π
± 26
; 4) kπ+π
± 24
;
5) kπ+π
± 23
2; 6) kπ+π 2 ; 7) kπ+π±
52
203
; 8) kπ+π± 834
; 9)
52
3045kπ
−π
±π
; 10) kππ34
1813
+ ; 11) kπ+π 49
; 12) kπ−π+π
± 63
2.
13.3. 1) kπ ; 2) kπ+π3
; 3) kπ+π4
; 4) kπ+π6
; 5) kπ+π−
3; 6)
kπ+π−
4; 7) k
2247 π
+π− ; 8) k5π
− ; 9) koo 6025 + ; 10) kπ+π
− 34
.
13.4. 1) kπ ; 2) kπ+π2
; kπ+π
± 23
; 3) kπ ; ( ) kk π+π
−4
1 ; 4) kπ+π2
;
kπ+π
± 26
; 5) kπ ; karctg π+2 ; 6) kπ ; kπ+π±
4; 7) kπ+π
2;
kπ+π4
3; 8) kπ+π
2; kπ+π
6; 9) kπ+π
2; 10) kπ ; ( ) kk π+
π−
61 . 13.5.
1) 2
2 π−πk ; 2) kπ2 ; 3)
22 π
−πk ; ( ) kk π+π
−6
1 ; 4) kπ+π4
;
karctg π+5 ; 5) kπ+π
− 22
; ( ) kk π+π
−4
1 ; 6) kπ+π4
; kππ+−
3. 13.6. 1)
kπ ; 2) 3
2 π±πk ; 3) ( )12
2+
π k ; 4) kπ+π4
; karctg π+23
; 5) kππ+
4;
karctg π+35
; 6) kππ+±
4; kππ
+±3
. 13.7. 1) kπ ; kπ+π
± 23
; 2)
kπ+π2
; ( ) kk π+π
−6
1 ; 3) ( ) kk
2121 π
+π
− ; 4) kππ+±
3; 5) kππ
+±6
; 6)
kπ32
; 7) kπ ; kπ+π±
6; 8) kπ . 13.8. 1) ( )π+12k ; ( ) kk π+
π− + 2
31 1
; 2)
415
kπ+π
± 23
2; 3) ( ) kk π+
π−
61 ; 4) kπ
π+
4; ( ) kk π+
π−
π−
441 ; 5) kπ ;
( ) kk π+π
− +
61 1
; 6) kπ ; kππ+−
4. 13.9. 1) kπ+π 2 ; kπ+
π± 4
32
; 2)
kπ2 ; kπ+π 4 ; 3) kπ+π
± 22
; 4) kπ+π
± 22
; 5) kπ+π2
; kπ+π
± 23
2;
6) kπ2 ; kπ+π 22
; 7) kπ+π 2 ; kπ+π 23
; 8) kπ+π2
; kπ+π3
. 13.10. 1)
kπ+π4
; 2) kπ+π−
3; 3) kπ+π
±6
; 4) kπ+π±
3; 5) kππ
+6
; kππ+
3;
6) kπ+π4
; karctg π+− 3 ; 7) kπ+π4
; karctg π+−52
; 8) 3arctg ;
kππ+−
4; 9) kπ+π
4; karctg π+− 3 ; 10) kππ
+4
; 25arctgk −π ; 11)
karctg π+26
; 12) kππ+
6; 13) kππ
21
6+ ; 14) kπ+π
3. 13.11. 1) kπ ;
k510π
+π
; 2) 24kπ
+π
; 510kπ
+π
; 3) 2kπ;
36kπ
+π
; 4) 3
2 kπ; kπ2 ; 5)
3kπ; 6)
3kπ. 13.12. 1)
3kπ; kπ+π
±3
; 2) 24kπ
+π
; kπ+π
± 23
2; 3)
24kπ
+π
; kπ+π
± 23
; 4) 2kπ; kπ+
π± 2
3; 5)
510kπ
+π
; ( )212
1 kk π+
π− ; 6)
4kπ; ( )
2121 1 kk π
+π
− +. 13.13. 1)
8kπ; 2)
3kπ; 3)
3kπ; 4)
8kπ; 5) kπ ;
36kπ
+π
; 6) kπ ; 510kπ
+π
. 13.14. 1) kπ+π 24
3; 2) ( )
461 π
−π+π
− kk; 3)
kπ+π 2
12; kπ+
π 2127
; 4) kπ+π 22
; kπ+π 26
7; 5) kπ+
π 26
5; kπ+
π 22
;
6) kπ+π−
3. 13.15. 1)
52 kπ
; kπ+π2
; kπ+π 2 ; 2) 4kπ; 3)
4kπ;
283 kπ
+π
; 4) 5kπ. 13.16. 1)
48kπ
+π
; 2) 510kπ
+π
; 3) 24kπ
+π
;
( )212
1 kk π+
π− ; 4)
24kπ
+π
; kπ+π±
6; 5) kπ2 ; 6) kπ+
π± 2
3; kπ+π
4.
13.17. 1) kπ+π2
; 2) kπ+π±
4; 3)
26kπ
+π
± ; 4) 28kπ
+π
. 13.18. 1)
416
216kπ
+π
; 38kπ
+π
; 2) kπ+π4
; 3) koo 455418 +′ ; koo 18015 + ; 4)
kπ+π 24
; 5
2203 kπ
+π
. 13.19. 1) 816kπ
+π
; kπ+π±
3; 2) kππ
+2
;
24kπ
+π
; 714kπ
+π
; 3) 24kπ
+π
; 5
25
kπ+
π;
72
7kπ
+π
; 4) 24kπ
+π
. 13.20.
1) kπ ; kπ+π−
4; 2) ( )
312 π
−−π kk ; kπ4 ; 3) 28kπ
+π
; kπ+π12
; 4)
kπ+π
± 23
2; karctg π+
31
. 13.21. 1) 28kπ
+π
; kπ+π4
; 8π;
83π
− ; 2)
416kπ
−π
; 312kπ
−π
− ; 16π
; 12π
− ; 3) kπ+π4
; karctg π+−34
; 4π;
34arctg− ; 4) k
515π
+π
; 15π
; 152π
− ; 5) kπ+π−
4; kπ ;
43π
; 4π
− ; 6)
kπ+π−
4; ( )
441 π
−π+π
− kk;
2π;
4π
− . 13.22. 1) karctg π+− 3 ; kπ+π4
;
45π
; 2) 4kπ;
4π
− ; 3) kπ2 ; 0; 4) koo 18060 + ; karctg o1803
2+ ;
o3603
2+arctg . 13.23. 1) 55 ≤≤− a ; 2) 2929 ≤≤− a ; 3)
20 ≤≤ a ; 4) 62 ≤≤ a ; 5) 23 −≤≤− a ; 6) 10 ≤≤ a . 13.24. 1)
kxk π+π≤≤π 22 ; 2) kxk πππ 22 <<+− ; 3) kxk π+π
<<π+π 2
652
6;
4) kxk π+π
<<π+π
− 26
26
7; 5) kxk π+
π<<π+
π− 2
672
6; 6)
kxk π+π
<<π+π 2
352
34
; 7) kxk π+π
<<π+π 2
432
4; 8)
⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ ++ kk ππππ 2
47,2
45
. 13.25. 1) ⎢⎣⎡
⎢⎣⎡ ++− kk ππππ 2
2,2
2; 2)
⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ ++ kk ππππ 2
23,2
2; 3) ⎢⎣
⎡⎥⎦⎤ π+
ππ+
π− kk 2
6,2
6; 4) ⎢⎣
⎡⎥⎦⎤ π+
ππ+
π kk 26
11,26
;
5) ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ π+
ππ+
π kk 23
4,23
2; 6) ⎥⎦
⎤⎢⎣⎡ π+
ππ+
π− kk 2
65,2
65
; 7)
⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ π+
ππ+
π− kk 2
4,2
4; 8) ⎢⎣
⎡⎥⎦⎤ π+
π−π+π− kk 2
43,2 ; ⎢⎣
⎡⎥⎦⎤ π+ππ+π kk 2,24
3.
417
13.26. 1) ⎢⎣⎡
⎥⎦⎤ π+
ππ kk
2, ; 2) ⎥⎦
⎤⎥⎦⎤ ππ+
π− kk,
2; 3) ⎢⎣
⎡⎥⎦⎤ π+
ππ+
π− kk
4,
2; 4)
⎢⎣⎡
⎢⎣⎡ ++− kk ππππ
2,
4; 5) ⎢⎣
⎡⎢⎣⎡ π+ππ+π kk,6
5; 6) ⎢⎣
⎡⎥⎦⎤ ++ kk ππππ
2,
6. 13.27. 1)
kxk π+π
−<<π
−π88
3; 2) kxk π+
π<<
π−π
125
125
; 3)
kxk ππππ+<<+−
62; 4) kxk π+π<<π+π
34
913
34
94
; 5)
kxk π+π
≤≤π
−π88
3; 6) kxk π<<
π−π
6. 13.28. 1)
kxk π+π
<<π
+π 24
54
2 ; 2) Rx∈ , kx π+π
≠ 24
; 3)
kxk ππππ34
934
95
+−<<+− ; 4) kxk π+π
<<π
+π125
12.
$14
14.1. 1) 2; 2) –3; 3) –2; 4) –2; 5) 21
− ; 6) –2. 14.2. 1) –3; 2) 2; 3) –6;
4) 1; 5) 2; 6) 12. 14.5. 1) 30; 2) 73; 3) 40; 4) 0,9; 5) 9; 6) 8; 7) 4; 8)
7. 14.6. 1) 6; 2) 7; 3) 5; 4) 13; 5) 413 ; 6)
323− ; 7)
432− ; 8)
311 .
14.7. 1) 26; 2) 13; 3) 81120 ; 4) 14; 5) 7; 6) 23; 7) 10; 8) 890; 9) 16;
10) 24. 14.8. 1) 4; 2) 2; 3) 2; 4) 3; 5) –5; 6) 1. 14.9. 1) 2; 2) –1; 3) 0;
4) –1; 5) 21
− ; 6) 0. 14.10. 1) 21; 2) –2; 3) 2; 4)
23. 14.11. 1)
b1; 2)
( )ba
+−
113
; 3) aab 3+ ; 4) ba
a++
21
; 5) aba
+−
223
; 6) 6
17; 7)
a12 −− ; 8)
( )aa
+−
334
. 14.12. 1) ( ) 9log112log2412log4
204
4
−−
; 2) ( )
6log216log215log3
9
93 −. 14.13.
1) 3780; 2) –5304. 14.14. 1) 4; 2) –4; 3) 35; 4) 0; 5)
21
− ; 6) 41; 7)
418
91
− ; 8) 121
− . 14.15. 1) 21
− ; 2) –1; 3) 2; 4) 4; 5) –3; 6) 25; 7)
34; 8)
2. 14.16. 1) 2; 2) 21; 3) 2; 3; 4) 0; 5) 0; 6) 5; 7) –1; 8) 1. 14.17. 1) 11;
2) –2; 3) 23
− ; 4) 10. 14.18. 1) 3; 2) 2; 3) 3; 4) 3; 5) 4; 6) 211 . 14.19.
1) 31; 2) 2; 3) 0,5; 1; 4) 0,5; 3; 5)
310
; 6) 1. 14.20. 1) 10; 2) –2; 4; 3)
6; 4) 1; 5) 35; 6) 2. 14.21. 1) 3; 2) 5; 3) 1; 4) 2. 14.22. 1) 1; 2) 1; 3) 3; 4) 9. 14.23. 1) 3; 2) 1; 3) 2; 4) 1,5. 14.24. 1) 1; 2) 2; 3) 3; 4) 19; 5) 3; 6) 3. 14.25. 1) 1; 2) 2; 3) –1; 4) –0,5. 14.26. 1) 3; 2) 0; 5log7 ; 3) 1;
2log3 ; 4) 3; 5) 3; 6) 1; 7) 2; 8) –2. 14.27. 1) 0; 41; 2) 1; 3) 1; 4) 2;
0; 21± ; 5) 1,5; 6) 2. 14.28. 1) 1; 2) 21; 3) 6; 4) –3; 5) 0; 0,5; 6) 1;
0,5. 14.29. 1) 1; 2) 8; 3) 32; 4) 0,1; 5) 8; 6) 4; 7) 31
− ; 8) 9; 9) 31; 10)
41. 14.30. 1) 10; 2) 7; 3) 1; 4) 2; 5) 64; 6) –8; 7) 549 −− ; 8) 1. 14.31.
1) 9; 2) 4; 3) 21; 4) 2; 5) 5; 6) 7; 7) 2; 8) 4; 9) 9; 10) 16; 11) 87
5 ; 12)
64. 14.32. 1) 3; 4; 2) –2; 8; 3) –14; 0; 4) 0,5; 5) 10; 6) 5; 7) 13; 8) -26; 9) 2; 10) 13. 14.33. 1) 3; 9; 2) 0,5; 4; 3) 100; 1000; 4) 9; 110 − .
14.34. 1) 1; 2) 3; 3) 1; 4) 1; 5) 0; 6) 2. 14.35. 1) 3; 2) 2; 3) 2; 4) 2.
14.36. 1) 31; 3; 2) 5; 3)
91; 9; 4) 8. 14.37. 1) 81;
811
; 2) 0,001; 10; 3)
410− ; 10; 4) 10; 100; 5) 101
; 10; 100; 100
1; 6) 0,01; 0,1; 7) 50; 8) 10.
14.38. 1) 10; 510 ; 2) 108−; 10; 3) 54; 4) 90. 14.39. 1) 5; 2) 6; 3) 2; 4)
15; 5) 0,1; 6) 2. 14.40. 1) 7; 2) 3; 81; 3) 3; 9; 4) 4; 41. 14.41. 1) –2; -
32; 2) 21
− ; 3) –4; -2; 4) –1000. 14.42. 1) 0,5; 2) 1; 3) 3; 4) 0; 5) 99;
6) 3± . 14.43. 1) –10; 2) 910−; 10; 3)
101 ;10 ±± ; 4)
21; 2; 5)
3log62 ; 6) 1. 14.44. 1) 2; 2) 2; 4; 3) –1; -64; 4) –100; 5) 16; 6) 25. 14.45. 1) 9; 2) 3; 3) ± 5; 4) 2,5. 14.46. 1) 7; 2) 289; 3) 16; 4) 100; 5)
419
11; 1,1; 6) 7. 14.47. 1) ± 2; 2) ± 2; 3) ± 2; 4) 10log11 32++± .
14.48. 1) (1;2); (2;1); 2) (3;-2); ( )8log;9log 32− ; 3) (-2;0); 4) (3;4). 14.49.
1) (-2;0); 2) (-2;3); 3) ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛−
7841;2 ; 4) (2;3). 14.50. 1) (3;1); 2) (1;2); 3)
(3;2); 4) (8;9); ( )5log4;2log27 22
35 . 14.51. 1) (20;5); 2) (18;2); 3) (9;7);
(7;9); 4) (18;2); (2;18). 14.52. 1) (4;16); 2) (6;2); 3) (8;4); 4) (1;0). 14.53.
1) (5;2); 2) (1;2); 3) (1;1); 4) (16;-28); (1;2). 14.54. 1) –10; 2) –3; 3) 21;
4) 2log3 . 14.55. 1) 91lg ; 2) 14log4 ; 3) 74log3 ; 4) 97lg . 14.56. 1)
2=a ; 3>a ; 2) 11 −=a ; 0>a ; 3) 5=a ; 6>a ; 4) 21
−=a ; 0>a .
14.57. 1) 210 << a ; 2) 0
41
<<− a ; 3) 10 << a ; 4) 081
<<− a . 14.58.
22 ≤<− a . 14.59. 1) 2−>k ; 2) 0<<−∞ k . 14.60. 1) 10 << a ; 2)
23 −<<− a .
$15
15.1. 1) naklebia 1-ze; 2) naklebia 1-ze; 3) naklebia 1-ze; 4)
metia 1-ze. 15.2. 1) WeSmaritia; 2) WeSmaritia; 3) mcdaria; 4) mcdaria. 15.3. 1) 1>a ; 2) 10 << a ; 3) 10 << a ; 4) 1>a . 15.4. 1)
2log5log 33 51,02 <− ; 2) 7lg
5,03lg 3
72log7 >+ ; 3)
( ) 310log3log 3321,0 22 +<+ −; 4)
1022 103log2lg
31
5log 5103 +>+ . 15.5. 1)
21
<x ; 2) 0≥x ; 3) 1−>x ; 4) 0≥x ; 5) 2<x ; 6) 2≥x . 15.6. 1)
2<x ; 2) 4>x ; 3) 3<x ; 4) 1>x ; 5) 5,2<x ; 6) 21
≤x . 15.7. 1)
21 ≤≤ x ; 2) 40 ≤≤ x ; 3) 1<x , 5>x ; 4) 8−≤x ; 4≥x ; 5)
5,00 ≤≤ x . 15.8. 1) 810 << x ; 2) 6<x ; 3) 3>x ; 4) 1>x ; 5)
41 << x ; 6) 152
<<− x ; 7) 01 <<− x ; 10 << x ; 8) 9−<x ; 5>x .
15.9. 1) 3>x ; 2) 2<x ; 3) 23
≥x ; 4) 1>x ; 5) 3>x ; 6) 1; 2; 3; 4; 5;
420
6; 7. 15.10. 1) 3>x ; 2) 4<x ; 3) 1<x ; 4) 3>x ; 5) 40 <≤ x ; 6)
40 <≤ x . 15.11. 1) 1≤x ; 2) 0>x ; 3) 10 << x ; 4) 1<x ; 2>x ; 5)
11 <<− x ; 6) 1−<x ; 7) 0<x ; 21
≥x ; 8) 10 << x . 15.12. 1) 3≥x ; 2)
0>x ; 3) 23
−≤x ; 4) 23
≤x . 15.13. 1) 210 << x ; 2) 10 ≤≤ x ; 3) 0≤x ;
1≥x ; 4) 1>x ; 5) 210 ≤< x ; 6) 1−≤x ; 0>x ; 7) 1−<x ; 1>x ; 8)
057log4 <≤− x . 15.14. 1) 2−<x ; 0>x ; 2) 11 ≤<− x ; 3) 11 <<− x ;
4) 01 ≤<− x . 15.15. 1) 10 << x ; 21 << x ; 2) 21 << x ; 32 << x ; 3)
31 ≤≤ x ; 4) 35 −≤≤− x . 15.16. 1) 2>x ; 2) 1>x ; 3) 21 ≤< x ; 4)
37 −≤<− x ; 73 <≤ x . 15.17. 1) 2−<x ; 85
≥x ; 2)
32
23
−<<− x ; 3) 025,0 ≤≤− x ; 2≥x ; 4) 2−<x ; 10 <≤ x . 15.18. 1)
31 << x ; 2) 8≥x ; 3) ⎢⎣⎡
⎢⎣⎡ −− 1,
211
; 4) 2
2917 +<≤− x . 15.19. 1) 9>x ;
2) 10 70 << x ; 3) 57,00 << x ; 4) 25>x ; 5)
310 << x ; 6)
34
>x . 15.20.
1) 123
−<<− x ; 2) 1<x ; 3) 9,032
<< x ; 4) 1>x ; 5) 38,2 << x ; 6)
4,0382,0 << x . 15.21. 1) 21
21
<<− x ; 2) ∈x Ø; 3) 5>x ; 4) 52 << x ;
5) 6>x ; 6) 23 −<<− x ; 3>x . 15.22. 1) 3−<x ; 2>x ; 2) 2−<x ;
6>x ; 3) 23 −<<− x ; 21 << x ; 4) 34 −<<− x ; 10 << x ; 5) 32 << x ;
6) 42 << x . 15.23. 1) 41 << x ; 2) 11−<x ; 11>x ; 3) 3−<x ;
4>x ; 4) 24 <<− x ; 5) 1−≤x ; 2≥x ; 6) 25
>x . 15.24. 1) 8>x ; 2)
108 << x ; 3) 3 51 << x ; 4) 69>x . 15.25. 1) 4322 ≤<− x ;
224
13+<≤ x ; 2) 2
2331
−<≤− x ;
23313 +
≤< x ; 3)
512 −<≤− x ; 451 ≤<+ x ; 4) 2
3332
293 −−<<
−− x ;
2293
2333 +−
<<+− x . 15.26. 1) 001,00 << x ; 10>x ; 2)
421
1000001,0 ≤≤ x ; 3) 45,0 ≤≤ x ; 4) 410 << x ; 64>x . 15.27. 1)
22 <<− x ; 2) 221
<< x ; 3) 52 << x ; 4) 52 << x ; 5) 3=x . 15.28. 1)
3>x ; 2) 64 << x ; 3) 20 << x ; 3>x ; 4) 5−<x . 15.29. 1)
23
27
<<− x ; 2
1323
<< x ; 2) 251 << x ; 4
25
<< x ; 3) 2>x ; 4)
21 << x . 15.30. 1) 6>x ; 2) 5>x ; 3) 2>x ; 4) 27 −<<− x ; 5)
31 <≤ x ; 6) 42 ≤≤ x . 15.31. 1) 1,00 << x ; 1000100 << x ; 510>x ; 2)
001,00 << x ; 1001 << x ; 3) 210 << x ; 2≥x ; 4) 10 << x ; 2≥x .
15.32. 1) 1<x ; 2) 20 << x ; 3) 2<x ; 4) 1<x ; 5) 15>x ; 6) 2>x .
15.33. 1) 22 −<<− x ; 22 << x ; 2) 13 −<<− x ; 31 << x ; 3)
12 −<<− x ; 21 << x ; 4) 53 −<<− x ; 35 << x . 15.34. 1) 0<x ;
357
<< x ; 2) 1>x ; 3) 2
71+>x ; 4) 52 << x ; 86 << x .
§16
16.1. 1) II; 2) III; 3) IV; 4) I. 16.2. 1) I an III; 2) II an IV; 3) I an III; 4) II an IV; 5) I, II an IV; 6) I, II an III. 16.3. 1) (2,-5), (-3,-1), (-5,3), (7,1); 2) (-2,5), (3,1), (5,-3), (-7,-1); 3) (-2,-5), (3,-1), (5,3), (-7,1); 4) (5,2),
(1,-3), (-3,-5), (-1,7); 5) (-5,-2), (-1,3), (3,5), (1,-7); 6) (0,5), (5,1), (6,-3),
(-5,1); 7) (2,-9), (-3,-5), (-5,-1), (7,-3). 16.4. 1) 2; 2) 3; 3) 4; 4) 3; 5) 4; 6) 7; 7) 8; 8) 8; 9) 5; 10) 13. 16.5. 1) 20; 2) 2; 3) 16; 4) 144. 16.6. 1)
625 −x ; 2) 916 −x ; 3) 22 24 ++ xx ; 4) x211− . 16.7. 1) Rx∈ , 4≠x ;
2) Rx∈ , 3−≠x ; 3) 7−≤x ; 7≥x ; 4) 44 ≤≤− x . 16.8. 1) 1≥x ; 2)
1631
≤≤− x ; 3) 71 ≤< x ; 4) 53 ≤< x . 16.9. 1) 151
≤≤− x ; 2) 7−≤x ;
9≥x ; 3) 76 ≤≤− x ; 4) 5−≤x , 3−≥x . 16.10. 1) 3−<x , 32
≥x ; 2)
2<x , 4≥x ; 3) 10 ≤< x ; 4) 1<x , 2≥x . 16.11. 1) 100 <≤ x ,
10>x ; 2) 8−<x , 58 ≤<− x ; 3) 2−≤x , 2>x ; 4) 33 <<− x . 16.12. 1) 5>x ; 2) 7<x ; 3) 33 <<− x ; 4) 32 <<− x ; 5) 1−<x , 3>x ; 6)
422
10 << x . 16.13. 1) 235
<<− x ; 2) 1−<x , 52 << x ; 3) 1≥x ; 4)
10 ≤< x , 10≥x ; 5) 21 ≤< x ; 6) 1>x . 16.14. 1) 02 <≤− x , 10 << x ;
2) 223
<< x ; 2>x ; 3) 2−<x , 02 <<− x , 21 << x , 2>x ; 4)
54 << x , 6>x . 16.15. 1) 3210 ≤< x , 2≥x ; 2) 3
271
<< x ; 3)
2710 ≤< x , 3≥x ; 4) 1−≤x , 3≥x ; 5) 20 ≤≤ x ; 6) 13 ≤≤− x .
16.16. 1) [ [+∞,1 ; 2) [ [+∞− ,3 ; 3) ] ]9,∞− ; 4) ] ]14,∞− . 16.17. 1) [ [+∞,2 ;
2) [ ]3,0 ; 3) [ [1,0 ; 4) [ [+∞,2 . 16.18. 1) [ ]2,0 ; 2) ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ −−
73,1 ; 3) [ ]1,1− ; 4)
⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ 1,
21
. 16.19. 1) ] ]1,0 ; 2) [ [+∞,3 , 3) ⎥⎦⎤
⎥⎦⎤
31,0 ; 4) [ [+∞,25 . 16.20. 1)
[ [+∞,1 ; 2) [ [+∞,3 ; 3) ] ]2,−∞− ; 4) ] ]3,−∞− . 16.21. 1) [ ]2,1 ; 2) ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ 1,
21
;
3) [ [+∞,0 ; 4) ] ]1,∞− . 16.22. 1) [ [+∞,1 ; 2) ] [+∞,0 ; 3) ] [+∞,0 ; 4) ] ]20,0 .
16.23. 1) [ ]10,5− ; 2) [ ]3,12− ; 3) [ ]7,11 −− ; 4) [ ]2,22 −− . 16.24. 1) [ ]3,1 ;
2) [ ]1,0 ; 3) ⎥⎦⎤
⎢⎣⎡
41,0 ; 4) [ ]16,0 . 16.25. 1) 4; 2) 28; 3) 2; 4) 27; 5) –2; 6)
–1. 16.26. 1) 2; 2) 1; 3) 2; 4) 2; 5) 0; 6) 2. 16.27. 1) 41
− ; 2) 81
− ; 3)
1; 4) 2; 5) 4; 6) 2. 16.28. 1) –3; 2) –4; 3) 1; 4) –2; 5) 0; 6) 1. 16.29. 1)
1; 2) 1; 3) 11; 4) 9. 16.30. 1) 2
33; 2) 6; 3) 1; 4)
167
. 16.31. 1) –4; 2)
–39; 3) 6; 4) 0. 16.32. 1) 2
27; 2)
25; 3) 3− ; 4) 1. 16.33. 1)
zrdadia Rx∈ ; 2) zrdadia 1−<<−∞ x ; ∞<<− x1 ; 3) zrdadia
2<<−∞ x ; ∞<< x2 ; 4) zrdadia ∞<< x2 ; klebadia
2<<−∞ x ; 5) zrdadia 45
<<∞− x ; klebadia ∞<< x45
; 6)
zrdadia 25
<<∞− x ; klebadia ∞<< x25
. 16.34. 1) [-6,9]; 2)
[1,11]; 3) [1,3]; 4) [-9,-5]; 5) [ [∞,3 ; 6) [-9,-1]; 7) [0,1]; 8) [1,9]. 16.35. 1) K ; 2) F ; 3) N ; 4) M . 16.36. 1) –1; 2) 0; 3) 1; 4) 8. 16.37. 1) 3; 2) –2; 3) 1; 4) 9. 16.38. 1) 2=a ; 2) 0=a ; 4=a ; 3) 2=a ; 4) 0=a .
423
16.39. 1) (3,0); 2) (0,0); (5,0); 3) (5,0); 4) (-2,0). 16.40. 1) (0,6); 2) (0,-3); 3) (0,2); 4) (0,3). 16.41. 1) 15; 2) 24; 3) 18; 4) 3. 16.42. 1) (1,2); 2) (2,0); (-1,0); 3) (1,3); (3,5); 4) (0,0); (1,1). 16.43. 1) (2,-4); 2) (3,5); 3) (-1,7); 4) (2,3). 16.44. 1) 3=y ; 2) xy 2−= ; 3) 832 =− yx ; 4)
52 =+ yx . 16.45. 1) (-2,0); (-4,0); 2) (0,-18); 3) 52 ; 4) 6−=b ; 5=c ;
5) 4=b ; 3−=c ; 6) 4−=b ; 2=c ; 7) (2,-1); 8) 2=a ; 8=c ; 9)
2−=a ; 6=c ; 10) 4−=b ; 4−=c ; 11) 12−=b ; 18=c ; 12) 2−=b ;
3=c ; 13) 2; 21; 14) 8; 32; 15) 2; 8; 16)
32
=a ; 34
−=b ; 2−=c ; 17)
1=a ; 2−=b ; 3=c ; 18) 10=a ; 3−=b ; 19) 12=a ; 4=b ; 12=c ;
20) 10=a ; 2−=b ; 11=c ; 21) 4=a an 8−=a ; ( )12,3 ; ( )24,3− ; 22)
6=a ; ( )8,2 .
§17
17.1. 1) ki; 2) ara; 3) ki; 4) ara; 5) ki; 6) ki; 7) ara; 8) ara.
17.2. 1) 8 ;9 ;10 ;11- ;12 −−−−=A ; 2) 4 ;3 ;2 ;1=A ; 3) 1; 1−=A ;
4) 4 ;3 ;2 ;1=A ; 5) 2 ;1 ;0=A ; 6) 12 ;6 ;4 ;3 ;2 ;1=A ; 7) )18 ;1(=A ,
)18 ;2( , (3; 18), (6; 9), (2; 9), (6; 18), )18 ;9( ; 8) )12 ;6(=A , (6; 18);
)18 ;12( . 17.3. 1) ∅,a, b, a; b; 2) ∅,a, b, c , a; b, a; c, b; c, a; b; c. 17.4. 1) a; b, a; c, a, d, b; c, b; d, c; d. 2) a; b; c; a; b; d , a; c; d, b; c; d. 17.5. 3; 5; 6; 2; 3; 5; 6, 3: 4: 5: 6, 2; 3; 4; 5; 6. 17.6. 1) WeSmaritia; 2) araa WeSmariti. 17.7.
1) ara; 2)ki; 3) ara; 4) ki. 17.8. 1) ara; 2) ara; 3) ki; 4) ara. 17.9.
1) ara; 2) ki; 3) ara; 4) ara. 17.10. 1) 1; 2; 3; 4; 5; 6; 2) 1; 3;
4; 5; 7; 3) [2; 7]; 4) ( ]10 ;∞− . 17.11. 1) 3; 6, 2) 4; 8, 3) [3; 4], 4)
kvadra-tebis simravle. 17.12. 1) 3; 7, 2) 1; 6, 3) [3; 4[, 4)
]6 ;5]]3 ;2[ U . 17.13. 1) 1; 2; 3; 4; 5, 2) 3, 3) 1; 4, 4) 2; 5, 5) ∅.
6) 1; 4. 17.14. 1) ki, 2) ara, 3) ki, 4) ara. 17.15. 1) _3; _2; _1; 0;
2; 7; 2) 0; 2; 4; 6; 7; 9, 3) 0; 2; 7, 4) _3; _2; _1. 17.16. 1) _1;
0; 1; 2; 3; 4, 2) 3; 4; 5; 6; 7; 8, 3) 2; 8; 9; 10; 11; 4) _1; 0; 1; 3;
4; 5) 2. 17.17. _2; _1; 0; 1; 5; 6; 7. 17.18. _2; 0; 4. 17.19. 1) ara,
2) ki, 3) ara, 4) ara. 17.20. 1) ara, 2)ara, 3) ki, 4) ara. 17.21. 25.
17.22. 85. 17.23. 14. 17.24. 67. 17.25. 50. 17.26. 2011
.
424
§18
18.1. 1) 24; 2) 120; 3) 600; 4) 30; 5) 56; 6) 720; 7) 330; 8) 24. 18.2.
1) )2)(1( −− nnn ; 2) )1( +nn ; 3) )!23(
1−n
; 4) )!2(
1++
nn
. 18.3. 1) 6; 2)
120; 3) 30; 4) 48; 5) 48; 6) 91. 18.4. 1) 120; 2) 20; 3) 42; 4) 9. 18.5.
1) 10; 2) 10; 3) 5; 4) 10; 5) 25; 6) 2,5. 18.6. 6. 18.7. 24. 18.8. 6. 18.9.
40320; 18.10. 720. 18.11. 56. 18.12. 3024. 18.13. 120. 18.14. 20. 18.15. 840.
18.16. 4. 18.17. 35. 18.18. 15. 18.19. 1365. 18.20. 84. 18.21. 10. 18.22.
600. 18.23. 20. 18.24. 610A . 18.25. 240. 18.26. 125. 18.27. 55 . 18.28. 192.
18.29. 240. 18.30. 1) 300; 2) 1080; 3) 540. 18.31. 32. 18.32. 25A =20.
18.33. 3537 =C . 18.34. 1800. 18.35. 120.
§19
19.1. 1) 7; 2) 5; 3) 1,2; 4) 2. 19.2. 1) 0; 2) 2,75. 19.3. 1) 3; 2) 4; 3) 1; 4) 3; 5)
4031 ; 6)
32 ; 7) 13 ; 8) 35 . 19.4. 1) 2; 2)
32 . 19.5. 1) 12; 2) 13; 3) 6; 4)
56 .
19.6. 1)
2)
19.7. 1) _2; 2) 2 da 5; 3) moda ara aqvs; 4) 2; 3; 4. 19.8. 1) 2
23 ;
2) 5370 ; 3)
342 ; 4)
71411 . 19.9. 1) saSualoa 5, medianaa 4,
monacemebi 0 3 4 5 6
sixSire 2 3 2 3 2
fardobiTi
sixSire 61
41
61
21
61
monacemebi _2 0 1 3 4
sixSire 2 2 2 4 4
fardobiTi
sixSire 71
71
71
72
72
425
diapazonia 10, moda ara aqvs, saSualo kvadratuli
gadaxraa 14 ; 2) saSualoa _1, medianaa 4, diapazonia 12,
modaa 1, saSualo kvadratuli gadaxraa 4. 19.10. n=4, saSualoa 1, medianaa – 0, modaa 1, diapazonia 4, saSualo
kvadratuli gadaxraa 5
53. 19.11. m =3, n =2, modaa 0,
medianaa 0, gabnevis diapazonia 7. 19.12. 151
. 19.13. 41. 19.14. 1)
40; 2) 80; 3) 16; 4) 150.
19.15.
saSualoa 8, diapazonia 4, modaa 8 da 9, medianaa 8,
saSualo kvadratuli gadaxraa 5102
.
19.16.
saSualoa 4, diapazonia 5, modaa 5, medianaa 4,5, saSualo
kvadratuli gadaxraa 3
62.
19.17.
saSualoa 9, diapazonia 4, medianaa 9, modaa 10, saSualo
kvadratuli gadaxraa 7
73.
19.18. 1) 180; 2) 45; 3) 61. 19.19. 400 da
74. 19.20. 140. 19.21. 1200.
mniSvneloba 10 9 8 7 6
sixSire 1 3 3 1 2
fardobiTi
sixSire 101
103
103
101
51
monacemebi 1 3 4 5 6
sixSire 2 2 2 4 1
fardobiTi
sixSire 61
61
61
31
121
monacemebi 6 8 9 10
sixSire 1 3 4 6
fardobiTi
sixSire 141
143
72
73
426
§20
20.1. 1) SeuZlebelia; 2) SemTxveviTia; 3) aucilebelia; 4) Sem-
TxveviTia. 20.2. 1) SemTxveviTia; 2) SemTxveviTia; 3) SeuZle-
belia; 4)aucilebelia; 5) SemTxveviTia; 6) aucilebelia. 20.3. 1) SemTxveviTia; 2) SeuZlebelia; 3) aucilebelia; 4) auci-
lebelia. 20.4. 1) SeuZlebelia; 2) SemTxveviTia; 3) SeuZlebe-
lia; 4) SemTxveviTia. 20.5. 1) 3; 2) 6; 3) 36; 4) 4; 5) 8; 6) 236C ; 7)
12; 8) 25; 9) 20; 10) 36⋅52. 20.6. 1) 61; 2)
21; 3)
21; 4)
21; 5)
31; 6)
31; 7)
61; 8)
21; 9)
65; 10)
21; 11)
32; 12)
65. 20.7. 1)
41; 2)
43; 3)
21; 4)
21; 5)
41; 6)
41. 20.8. 1)
52; 2)
53. 20.9.
118. 20.10. 1)
103
; 2)
51; 3)
54; 4)
21. 20.11. 1)
121
; 2) 2411
; 3) 2411
; 4) 2413
; 5) 561
; 6)
11233
; 7) 165
; 8)1611
. 20.12. 1) 383; 2)
953; 3)
389; 4)
9533
; 5) 196
; 6)
389; 7)
571
; 8)9512
. 20.13. 1) 61; 2)
41; 3)
21; 4)
3611
; 5) 43; 6)
41;
7) 181
; 8) 365
; 9) 61; 10)
121
; 11) 91; 12)
121
; 13) 0; 14) 1; 15) 92;
16) 1811
; 17) 187
; 18) 98; 19)
3625
; 20) 65; 21)
94. 20.14. 1)
18; 2)
83; 3)
87; 4)
21; 5)
21; 6)
85. 20.15. 1)
361
; 2) 91; 3)
21; 4)
41;
5) 92; 6)
98; 7)
43; 8)
97; 9)
353
364⋅ ; 10)
352; 11)
1409
; 12) 315
4;
13) 3531
91⋅ ; 14)
3531
98⋅ . 20.16.
53. 20.17.
53. 20.18. 1)
103
; 2) 21; 3)
49519
; 4) 2100
200994
C= ; 5)
495179
; 6) 16559
. 20.19. 120
1. 20.20.
6001
101
35
=⋅ A
. 20.21. 120
1. 20.22.
1201
. 20.23. 241
. 20.24. 7201
. 20.25.
1) 92
510
38 =
CC
; 2) 95
510
48
12 =⋅
CCC
; 3) 97; 4)
92. 20.26. 10
1020
20A
. 20.27. 31.
427
20.28. 31. 20.29. 1)
49519
2100
220 =
CC
; 2) 495316
2100
280 =
CC
; 3)9932
2100
180
120 =⋅
CCC
; 4)
9967
2100
280
220 =+
CCC
. 20.30. 1) 350
330
14029
CC
= ; 2) 98057
350
320 =
CC
; 3) 1968720
350
230 =
⋅C
C;
4) 19657
350
280
130 =⋅
CCC
. 20.31. 1) 61; 2)
32. 20.32. 1)
641
; 2) 641
; 3)
323
4!33 = ; 4)
643
. 20.33. 43
42
24 =
A. 20.34.
2512
53
35 =
A. 20.35. 1)
41; 2)
127
;
3) 85; 4)
165
. 20.36. 1)11180
; 2) 3710
; 3) 111
1; 4)
9998
; 5)33316
; 6) 379
.
20.37. 1) 65; 2) 0,4; 3)
2011
; 4) 0,6. 20.38. 1) 51; 2)
71. 20.39. 1)
1511
;
2) 71. 20.40. 1)
21; 2) 0,7; 3)
2513
; 4) 0,46; 5) 32; 6) 0,2; 7)
41; 8)
92. 20.41.
54. 20.42.
107
. 20.43. 65. 20.44.
353. 20.45.
125
.
§21
21.1. 1) 51; 2)
54; 3)
52; 4)
52. 21.2. 1)
91; 2)
1811
. 21.3. 1) 91; 2)
31.
21.4. 32. 21.5.
22. 21.6.
21. 21.7.
23. 21.8.
31. 21.9.
41. 21.10.
53.
21.11. 52. 21.12.
54. 21.13.
83. 21.14.
21. 21.15.
94. 21.16.
41. 21.17.
41.
21.18. 21. 21.19.
31. 21.20.
61. 21.21. 1)
94; 2)
95. 21.22.
72. 21.23.
1)100
9; 2)
10049
; 10021
. 21.24. 10091
. 21.25. 149
. 21.26. 107
. 21.27. 4
1 π− .
21.28. π2. 21.29.
93π. 21.30.
π433. 21.31.
ππ
12332 −. 21.32.
83. 21.33.
127
.
21.34. 21. 21.35.
41.
428
t!b!d!o!p!c!b!s!p!!!!n!b!t!b!m!b!
Tfnplmfcvmj!hbnsbwmfcjt!gpsnvmfcj!
1. ( ) ( )bababa +−=− 22;
2. ( ) ( )2233 babababa ++−=− ;
3. ( ) ( )2233 babababa +−+=+ ;
4. ( ) 222 2 bababa +±=± ;
5. ( ) 32233 33 babbaaba ±+±=± ;
6. ( ) bcacabcbacba 2222222 +++++=++ ;
!qspqpsdjfcj!
.;
;;;;;,
dcdc
baba
cdc
aba
ddc
bba
ab
cd
db
ca
ac
bdcbda
dc
ba
−+
=−+±
=±
±=
±===⋅=⋅=
maSinTu 1.
2. Tu dc
ba
ba
ba
n
n ==== L2
2
1
1, maSin
dc
bbbaaa
n
n =±±±±±±
L
L
21
21.
!qspdfouj!
1. a ricxvis %k tolia 100ak
-is.
2. ricxvi, romlis %k aris b , tolia k
b 100⋅ -is.
3. a ricxvi aris b ricxvis ba nawili, anu 100⋅
ba
procenti.
4. a ricxvis rTuli n %-iT gadideba, ramodenime etapad,
niSnavs: yovel momdevno etapis dasawyisSi wina etapze
miRebul ricxvs daematos misive n %. Ggamomdinare aqedan kA
ricxvi, romelic warmoadgens a ricxvis misi rTuli n %-iT
Tanmimdevrulad k -etapad gadidebuls, gamoiTvleba
formuliT
429
k
knaA ⎟
⎠⎞
⎜⎝⎛ +=
1001 .
ybsjtyj!
1. ;;... Nnaaaan
n ∈⋅=−
sadac
jer
321 2. 0;10 ≠= aa .
3. .0,1≠∈=− aNn
aa n
n ,
4. .0, >∈∈= aNnZmaa n mnm
da
5. 22
22 baabaaba −−±
−+=± , baba >>> 2 ,0 ,0 .
!nprnfefcfcj!ybsjtyfcf!
1. ( ) ;nnn baab = 2. 0, ≠=⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ b
ba
ba
n
nn
Tu ;
3. nmnm aaa +=⋅ ; 4.
nmn
ma
aa −= ; 5. ( ) mnnm aa = .
ebnpljefcvmfcb!tbTvbmp!bsjUnfujlvmtb!eb!tbTvbmp!hfpnfusjvmt!Tpsjt!
nn
n aaan
aaaL
L21
21 ≥+++
,
sadac .0,,0,0 21 ≥≥≥ naaa K tolobas adgili aqvs maSin da
mxolod maSin, roca naaa === L21 .
lwbesbuvmj!hboupmfcjt!bnpobytoUb!gpsnvmb!
Tu maSin da ,040 22 ≥−==++ acbDcbxax
a) a
acbbx2
42
2,1−±−
= ; b) a
ackkx −±−=
2
2,1 , Tu kb 2= .
!
430
wjfujt!Ufpsfnb!
Tu 0221 =++ cbxaxxx aris da gantolebis amonaxsnebi, maSin
. , 2121 acxx
abxx =⋅−=+ !
!
!lwbesbuvmj!tbnxfwsjt!ebTmb!xsgjw!nbnsbwmfcbe
Tu cbxaxxx ++221 aris da kvadratuli samwevris amonaxsnebi,
maSin
( )( )212 xxxxacbxax −−=++ .
bsjUnfujlvmj!qsphsftjb!
;)1(1 dnaan −+=
;2
)1(2,2
)1(2,2
11 nndaSndnaSnaaS nnn
nn
−−=
−+=
+=
;1121 +−− +==+=+ knknn aaaaaa K
211 +− +
= nnn
aaa .
hfpnfusjvmj!qsphsftjb!
;11
−= nn qbb
( );1,1
,1
)1( 11 ≠−−
=−−
bqbSqqbS n
n
n
n
;1121 +−− ⋅==⋅=⋅ knknn bbbbbb K
.112
+− ⋅= nnn bbb
!!!
431
usjhpopnfusjb!
lvUyjt!hsbevtvmj!pnjt!hbebzwbob!sbejbofcTj!eb!qjsjrjU!
,180
πα°°
=a °=° 180
παa (α - radianuli zomaa, a - gradusi)!
!usjhpopnfusjvm!!gvordjbUb!ojTofcj!
!
!!!!!!!!sinusi kosinusi tangensi
usjhpopnfusjvmj!gvordjfcjt!nojTwofmpcbUb!dysjmj!phjfsUj!bshvnfoujtbUwjt!
α 000 =
o306=
π
o454=
π
o603=
π
o902=
π
0180=π
02702
3=
π
αsin 0 21
22
23 1 0 -1
αcos 1
23
22 2
1 0 -1 0
αtg 0 33 1 3 - 0 -
αctg - 3 1 33 0 - 0
432
ebnpljefcvmfcb!fsUj!eb!jhjwf!bshvnfoujt!usjhpopnfusjvm!gvordjfct!Tpsjt!
1. ;1cossin 22 =+ αα 2. ;cossin
ααα =tg
3. ;sincos
ααα =ctg 4. ;1=αα ctgtg
5. ;cos
11 22
αα =+ tg 6. .
sin11 2
2
αα =+ ctg !
!
psj!bshvnfoujt!kbnjtb!eb!tywbpcjt!usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj!
1. ( ) ;sincoscossinsin βαβαβα +=+
2. ( ) ;sincoscossinsin βαβαβα −=−
3. ( ) ;sinsincoscoscos βαβαβα −=+
4. ( ) ;sinsincoscoscos βαβαβα +=−
5. ( ) ;1 βα
βαβαtgtgtgtgtg −
+=+
6. ( ) .1 βα
βαβαtgtgtgtgtg +
−=−
psnbhj!eb!tbnnbhj!bshvnfoujt!usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj!
1. ;cossin22sin ααα = 2. ;sincos2cos 22 ααα −=
3. ;1
22 2ααα
tgtgtg
−= 4. ;sin4sin33sin 3ααα −=
5. ;cos3cos43cos 3 ααα −= 6. ;31
33 2
3
αααα
tgtgtgtg
−−
=
!
433
obyfwbsj!bshvnfoujt!usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj
1. ;2cos1
2sin2 αα −
= 2. ;2cos1
2cos2 αα +
=
3. ;cos1cos1
22
ααα
+−
=tg 4. ;cos1
sin2 α
αα+
=tg
5. .sin
cos12 α
αα −=tg
!!!!!!!!!!usjhpopnfusjvm! gvordjbUb! hbnptbywb! obyfwbsj!bshvnfoujt!ubohfotjU!
1. ;
21
22
sin2 α
α
αtg
tg
+= 2. ;
21
21
cos2
2
α
α
αtg
tg
+
−= 3. .
21
22
2 α
α
αtg
tgtg
−=
usjhpopnfusjvm! gvordjbUb! obnsbwmjt! hbsebrnob!kbnbe!
1. ( ) ( )[ ]βαβαβα −++= sinsin21cossin ;
2. ( ) ( )[ ]βαβαβα ++−= coscos21coscos ;
3. ( ) ( )[ ]βαβαβα +−−= coscos21sinsin .
!!!!!!!usjhpopnfusjvm! gvordjbUb! kbnjt! hbsebrnob!obnsbwmbe
1. ;2
cos2
sin2sinsin βαβαβα −+=+
2. ;2
cos2
sin2sinsin βαβαβα +−=−
3. ;2
cos2
cos2coscos βαβαβα −+=+
4. ;2
sin2
sin2coscos βαβαβα −+−=−
434
5. ( ) ;
coscossin
βαβαβα +
=+ tgtg 6. ( ) ;coscos
sinβαβαβα −
=− tgtg
7. ( ) ;sinsin
sinβαβαβα +
=+ ctgctg 8. ( ) .sinsin
sinβααββα −
=− ctgctg
usjhpopnfusjvm!gvordjbUb!phjfsUj!kbnjt!hbsebrnob!
1. ;sin22cos1 2αα =− 2. ;cos22cos1 2αα =+
3. ;2cos1cos2sin21 22 ααα =−=−
4. ( ) ( )°−=°+=+ 45cos245sin2cossin αααα ;
5. ( ) ( )°+−=°−=− 45cos245sin2cossin αααα ;
6. αααα 2244 cossin21cossin −=+ ;
7. αααα 2266 cossin31cossin −=+ .
!Tfrdfvmj!usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj
1. ;22
sin,arcsin ππ≤≤−== yyxxy da Tu
2. ;cos,arccos π≤≤== yyxxy 0 da Tu
3. ;22
, ππ<<−== ytgyxarctgxy da Tu
4. ;, π<<== yctgyxarcctgxy 0 da Tu
5. ( ) xx arcsinarcsin −=− ; 6. ( ) xx arccosarccos −=− π ;
7. ( ) arctgxxarctg −=− ; 8. ( ) arcctgxxarcctg −=− π ;
9. 2
arccosarcsin π=+ xx ; 10.
2π
=+ arcctgxarctgx .
vnbsujwft!usjhpopnfusjvm!hboupmfcbUb!bnpobytofcj!!
1. ( ) ;,arcsin1,1sin Zaxaax k ∈+−=≤= κπκ ;
kerZod: a) ;,0sin Zxx ∈== κπκ ,
b) ;22
,1sin Zxx ∈+== κπκπ ,
g) ;22
,1sin Zxx ∈+−=−= κπκπ ,
435
2. ;,2arccos,1cos Zaxaax ∈+±=≤= κπκ ;
kerZod: a) ;2
,0cos Zxx ∈+== κπκπ ,
b) ;2,1cos Zxx ∈== κπκ ,
g) .2,1cos Zxx ∈+=−= κπκπ ,
3. Zarctgaxatgx ∈+== κπκ ,, ;
4. Zarcctgaxactgx ∈+== κπκ ,, .!
!!!!!!!!!!!!!!mphbsjUnfcj
1. ( )0,0,1,log >>≠=⇔= baabaxb xa ;
2. ba ba =log; 3. 01log =a ; 4. 1log =aa ;
5. ( ) 2121 logloglog xxxx aaa +=⋅ ;
6. 212
1 logloglog xxxx
aaa −= ; 7. xkx ak
a loglog = ;
8. xk
x aak log1log = ; 9. bkmb a
mak loglog = ;
10. ab
bc
ca log
loglog = ; 11.
ab
ba log
1log = ;
12. yx
yx
b
b
a
a
loglog
loglog
= ; 13. ab cc ba loglog = .
kombinatorika
1. !nPn = ; 10 =P ; 2. ( ) ( )11 +−−==−
mnnnPPA
mn
nmn K ;
3. nAn =1 ; 10 =nA ; 4. ( ) m
nmn AmnA −=+1 ;
5. ( )( )( ) ( )
!121
! !!
mmnnnn
mnmn
PAC
m
mnm
n+−−−
=−
==K ;
6. mnn
mn CC −= ; nCn =
1 ; 10 =nC .
niutonis binomialuri formula
( ) nnn
mmnmn
nn
nn
n bCbaCbaCaCba +++++=+ −− LL110 .
436
mbUjovsj!bocboj!!
aA , _ a nN , _ en
bB , _ be oO , _ o
cC , _ ce pP , _ pe
dD , _ de qQ , _ qu
eE , _ e rR , _ er
fF , _ ef sS , _ es
gG , _ Je tT , _ te
hH , _ haS uU , _ u
iI , _ i vV , _ v
jJ , _ Ji wW , _ dubl-ve
kK , _ ka xX , _ iqs
lL , _ el yY , _ igrek
mM , _ em zZ , _ zet
cfs[ovmj!bocboj!!
α ,Α _ alfa ,Ν ν _ niu β ,Β _ beta ξ ,Ξ _ qsi
γ ,Γ _ gama ο ,Ο _ omikroni δ ,∆ _ delta π ,Π _ pi ε ,Ε _ efsilon ρ ,Ρ _ ro ς ,Ζ _ Zeta σ ,Σ _ sigma η ,Η _ eta τ ,Τ _ tau ϑ ,Θ _ Teta φ ,Φ _ fi ι ,Ι _ iota χ ,Χ _ xi κ ,Κ _ kapa ϒ, υ _ ifsilon λ ,Λ _ lambda ψ ,Ψ _ fsi
µ ,Μ _ miu ω ,Ω _ omega
437
s a r C e v i
meoTxe gamocemis winasityvaoba ................................................. 3
mexuTe gamocemis winasityvaoba ……………………………… 4
Sesavali …………………………………………………………… 5
$1. naturaluri ricxvebi da Tvlis sistemebi ……………… 10
$2. gayofadobis niSnebi ……………………………………………… 15
$3. martivi da Sedgenili ricxvebi. udidesi saerTo
gamyofi. umciresi saerTo jeradi ……………………………. 16
$4. mTeli ricxvebi ……………………………………………………. 19
$5. Cveulebrivi wiladebi, racionaluri ricxvebi ………….. 21
$6. aTwiladebi ………………………………………………………….. 25
$7. iracionaluri ricxvis cneba. namdvili ricxvebi ………… 29
$8. ricxviTi wrfe. ricxviTi Sualedebi. marTkuTxa
koordinatTa sistema ………………………………………………. 32
$9. namdvili ricxvis moduli (absoluturi sidide) da misi
Tvisebebi ……………………………………………………………….. 35
$10. proporciebi. procentebi …………………………………………. 36
$11. xarisxi mTeli maCvenebliT ………………………………………. 39
$12. ricxviTi gamosaxulebani. cvladis Semcveli gamosaxule-
bani ………………………………………………………………………. 41
$13. erTwevri da mravalwevri …………………………………………. 43
$14. Semoklebuli gamravlebis formulebi. mravalwevris daS-
la mamravlebad ………………………………………………………. 46
$15. n -uri xarisxis fesvi. n -uri xarisxis ariTmetikuli
fesvi ……………………………………………………………………… 50
$16. ariTmetikuli fesvis Tvisebebi …………………………………. 52
$17. racionalur maCvenebliani xarisxi ……………………………. 55
$18. wiladur gamosaxulebaTa gardaqmna …………………………… 56
$19. funqcia. gansazRvris are. mniSvnelobaTa simravle. Seq-
ceuli funqcia ………………………………………………………… 59
$20. ricxviTi funqcia da misi grafiki. Seqceuli
funqciis grafiki …………………………………………………….. 60
$21. funqciis mocemis xerxebi …………………………………………. 61
$22. zrdadi da klebadi, SemosazRvruli da SemousazRvre-
li funqciebi ………………………………………………………….. 62
$23. luwi, kenti da perioduli funqciebi ………………………… 64
$24. funqciis grafikis zogierTi gardaqmna ……………………… 65
$25. wrfivi funqcia ……………………………………………………….. 68
$26. xky = funqciis Tvisebebi da grafiki …………………………. 70
$27. wilad-wrfivi funqcia ……………………………………………… 72
$28. kvadratuli funqciis Tvisebebi da grafiki ………………… 73
$29. xarisxovani funqcia naturaluri maCvenebliT …………….. 75
438
$30. n xy = funqcia ………………………………………………………… 76
$31. gantoleba ………………………………………………………………. 77
$32. erTcvladiani wrfivi da kvadratuli gantolebebi ……… 80
$33. vietis Teorema ………………………………………………………… 82
$34. kvadratuli samwevris daSla mamravlebad …………………. 84
$35. bikvadratuli gantoleba …………………………………………. 84
$36. iracionaluri gantoleba ………………………………………… 86
$37. gantolebaTa sistemebi …………………………………………….. 87
$38. wrfiv gantolebaTa sistema ……………………………………… 89
$39. utolobebi ……………………………………………………………… 92
$40. wrfivi erTcvladiani utoloba ………………………………… 96
$41. kvadratuli utoloba ……………………………………………… 97
$42. utolobaTa sistemebi ………………………………………………. 99
$43. utolobaTa amoxsna intervalTa meTodiT …………………… 101
$44. modulis Semcveli utolobebi ………………………………….. 104
$45. ricxviTi mimdevroba ………………………………………………… 106
$46. ariTmetikuli progresia ………………………………………….. 109
$47. geometriuli progresia ……………………………………………. 111
$48. geometriuli progresiis pirveli n wevris jamis formula ………………………………………………. 112 $49. geometriuli progresiis jami, roca 1<q ………………….. 113
$50. kuTxuri sidideebis radianuli zoma …………………………. 114
$51. trigonometriuli funqciebi ……………………………………… 114
$52. trigonometriuli funqciebis mniSvnelobaTa gamoTvla
argumentis zogierTi mniSvnelobebisaTvis ………………….. 118
$53. xy sin= funqciis Tvisebebi da grafiki ………………………. 120
$54. xy arcsin= funqciis Tvisebebi da grafiki ……………………. 123 $55. xy cos= funqciis Tvisebebi da grafiki ……………………… 124
$56. xy arccos= funqciis Tvisebebi da grafiki …………………… 126
$57. tgxy = funqciis Tvisebebi da grafiki ………………………… 126
$58. arctgxy = funqciis Tvisebebi da grafiki ……………………... 128 $59. ctgxy = funqciis Tvisebebi da grafiki ……………………….. 129 $60. arcctgxy = funqciis Tvisebebi da grafiki ……………………. 132 $61. damokidebuleba erTi da imave argumentis trigonometri-
ul funqciebs Soris ………………………………………………… 133
$62. ori argumentis jamisa da sxvaobis trigonometriu-
li funqciebi …………………………………………………………… 134
$63. dayvanis formulebi …………………………………………………. 135
$64. ormagi da naxevari argumentis trigonometriuli fun-
qciebi ……………………………………………………………………. 137
$65. trigonometriul funqciaTa gamosaxva naxevari argume-
ntis tangensiT ………………………………………………………… 138
$66. trigonometriul funqciaTa namravlis gardaqmna jamad … 139
439
$67. trigonometriul funqciaTa jamis gardaqmna namravlad … 140
$68. trigonometriuli gantolebebi ………………………………….. 141 $69. xarisxi iracionaluri maCvenebliT …………………………… 144
$70. maCvenebliani funqciis Tvisebebi da grafiki ………………. 145
$71. logariTmis cneba ……………………………………………………. 146
$72. namravlis, fardobisa da xarisxis logariTmi …………….. 147
$73. logariTmis erTi fuZidan meoreze gadasvla ………………. 149 $74. logariTmuli funqciis Tvisebebi da grafiki ……………… 150
$75. maCvenebliani da logariTmuli gantolebebi ……………….. 151 $76. maCvenebliani da logariTmuli utolobebi …………………. 152 $77. kombinatorikis elementebi ………………………………………… 154
$78. niutonis binomialuri formula …………………………………. 158 $79. statistikis elementebi ………………………………………… 159 $80. xdomilobis albaToba. fardobiTi sixSire ………………… 164
$81. elementarul xdomilobaTa sruli sistema
(xdomilobaTa sivrce). xdomilobaTa Sedareba ….…….... 166 $82. operaciebi xdomilobebze …………………………………………. 170 $83. geometriuli albaToba …………………………………………...... 174
a m o c a n a T a k r e b u l i $1. ariTmetikuli gamoTvlebi …………………………………………. 176 $2. moqmedebebi erTwevrebze da mravalwevrebze. mravalwe-
vris mamravlebad daSla …………………………………………… 186
$3. moqmedebebi racionalur gamosaxulebebze …………………… 194
$4. moqmedebebi radikalebze. algebrul gamosaxulebaTa gar-
daqmna ……………………………………………………………………. 204
$5. wrfivi, kvadratuli da maTze dayvanadi gantolebebi …… 217
$6. iracionaluri gantolebebi ………………………………………. 227
$7. sistemebi ………………………………………………………………… 230
$8. utolobebi ……………………………………………………………… 237
$9. modulis Semcveli gantolebebi da utolobebi …………… 249
$10. algebruli amocanebi ……………………………………………….. 252 $11. mimdevrobebi da progresiebi …………………………………….. 295
$12. trigonometriul gamosaxulebaTa gamartiveba da gamo-
Tvla ………………………………………………………………………. 313 $13. trigonometriuli gantolebebi da utolobebi ……………. 335 $14. logariTmis Semcveli gamosaxulebebis gamoTvla. maCvene-
bliani da logariTmuli gantolebebi. gantolebaTa sis-
temebi ……………………………………………………………………. 341
$15. maCvenebliani da logariTmuli utolobebi ………………… 351
$16. funqcia. funqciis grafiki ………………………………………… 357
$17. simravleebi. operaciebi simravleebze …………………. 367 $18. kombinatorikis elementebi ………………………………….. 370
440
$19. monacemTa analizi da statistika ……………………………… 373 $20. xdomilobis albaToba …………………………………………....... 376 $21. geometriuli albaToba …………………………………………..... 386 pasuxebi ………………………………………………………………….. 390
sacnobaro masala ……………………………………………………. 428
laTinuri da berZnuli anbani …………………………………… 436
ibeWdeba avtorTa mier warmodgenili saxiT
gadaeca warmoebas 05.11.2008. xelmowerilia dasabeWdad 12.11.2008.
qaRaldis zoma 60×84 1/16. pirobiTi nabeWdi Tabaxi 27,75. saaRricxvo-sagamomcemlo Tabaxi 24. tiraJi 500 egz. SekveTa #
sagamomcemlo saxli “teqnikuri universiteti”, Tbilisi,
kostavas 77