1

Türkiye’de Emek Piyasası Performansı:

Yüksek İşsizlik Oranının Azaltılması

Andrew N. VorkinkTürkiye Ülke Direktörü

7 Mart 2006 - TISK Ankara Toplantısı

2

Neler Oluyor?

3

Büyüme Oranları Yüksek, ancak Genel İstihdam Artışı Oranı Çok Küçük

Emek Talebi(2002 - 2005 yılları arasındaki artış)

3.668.000

1.074.000552.000

0

1.000.000

2.000.000

3.000.000

4.000.000

Kişi

Artışın sadece yüzde 15’ini

çalışma çağındaki nüfus oluşturuyor

İmalat piyasasında Haftada çalışılan saat sayısı, 2004

Türkiye 52.1

Kore 48.0 Slovenya 40.3

Meksika 45.0 Estonya 40.1

EU-10 41.0 Portekiz 39.6

Yunanistan 42.7 Litvanya 39.2

Polonya 41.8 İrlanda 39.1

Çek Cum. 40.3 İspanya 38.9

Macaristan 40.3 EU-15 38.5

Üretimdeki yüksek büyüme oranları istihdam artışına DEĞİL, daha çok, zaten istihdam edilmiş olan kişilerin daha uzun saatler çalışmasına neden olmuştur.

Emeğe olan Talep(2002 - 2005 yılları arasında gerçekleşen artış)

3,668,000

1,074,000 552,0000

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

Çal

ışm

aYa

şınd

aki

nüfu

s 15

+

İş G

ücü

İstih

dam

Kişi

Çalışma çağındaki nüfusta

gerçekleşen artışın sadece

%15’i

4

2005 yılında bazı Sektörlerdeki kayda değer İstihdam Artışına karşın İşsizlik Oranları ısrarlı bir

şekilde yüksekliğini korudu2005 yılında sektörlere göre istihdam artışı

-907.000

293.000142.000

727.000

255.000

-1.000.000

-500.000

0

500.000

1.000.000

Kiş

i

2005 yılında toplam istihdamdaki net artış

Sanayi, inşaat ve hizmet sektörlerindeki istihdam 2005 yılında kayda değer bir artış gösterdi. Ancak tarımdaki istihdam azalması, piyasaya daha fazla genç insanın girmesi ile birlikte, ekonomideki genel büyümeyi sınırlandıracak derecede büyüktü. Sonuç olarak, 2005 yılında işsizlikte hiçbir azalma olmadı.

İşsizlik Oranı

6,5

8,4

10,3 10,5 10,310,3

4

56

7

8

910

11

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Yüzd

e

5

İstihdam Neden önemli?

6

İstihdam neden önemli?

Türk ekonomisindeki iyileşme etkileyici bir şekilde güçlü olmuştur. GSMH’daki büyüme 2002-2005 döneminde ortalama olarak yüzde 7’nin üzerinde gerçekleşmiştir. Enflasyon ve faiz oranları önemli ölçüde düşüş göstermiştir. Mali dengeler iyileşmiş ve borç oranları düşmektedir.

Ancak düşük istihdam artışı nüfusun büyük bir kesiminin ekonomik büyümeden faydalanmasına engel olmaktadır.

7

Hem Büyüme hem de İş Önemli!

Türkiye, yüksek büyüme oranlarını sürdürmek ve AB’ye girişi sürecinden faydalanmak için ekonomide reform yapmaya ve reformların kapsamını genişletmeye devam etmelidir.

Ancak işsizliğin hızla azaltılması için sadece büyüme yeterli değildir – Emek piyasasının, iş ortamının ve beceri koşullarının iyileştirilmesinin yanı sıra ekonomide sürdürülebilir hızlı büyüme ile yeni işler yaratılabilir. İş olmadan büyüme, sürekli yüksek işsizliğin oluşturduğu baskılar arttıkça reformlara verilen sosyal ve politik desteği etkileyebilir.

8

AB15'le karşılaştırıldığında Kişi Başına GSYİH

Yunanistan

İrlanda

Kore Cum.Portekiz

Singapur

İspanya

Türkiye

15%

25%

35%

45%

55%

65%

75%

85%

95%

105%

115%

125%

135%

145%

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

Türkiye AB gelir düzeylerine yaklaşamamaktadır. Düşük istihdam yaratımı ve istihdam oranlarındaki azalma kişi başı GSYİH’daki büyümenin daha yavaş olmasının ana nedenini oluşturmaktadır. 2004 yılında 46,1 olan Türkiye’deki istihdam oranı, AB15’e göre 19, AB10’a göre ise 10 yüzde puanı daha düşüktür.

İstihdam neden bu kadar Önemli?

9

Sorunlar nelerdir?

10

İstihdamın Artırılması

Daha fazla yatırım ve finansman çekilmesi

suretiyle ekonomideki yüksek büyümenin

sürdürülmesi ve aynı zamanda daha fazla ve daha

kaliteli iş imkanları yaratılması

11

Kapsamlı bir Reform Programı

Reform Alanları SonuçYatırım Ortamı

Emek Piyasaları

Mali Piyasalar

Teknoloji, Bilgi, Kalite, İnovasyon ve İş Becerileri

Daha Fazla ve Daha İyi İş İmkanları

Dört geniş kapsamlı reform alanında eş zamanlı olarak gerçekleştirilecek çalışmalarla birlikte

12

Yüksek kayıt masrafları ve icra-iflas reformlarının belirsiz sonuçları

İşe başlama maliyetlerinde kayda değer bir düşüş sağlanmış olmakla birlikte 1.000 ABD $’ı ile kişi başına GSMG’in % 28’ini temsil eden kayıt masrafları hâlâ çok yüksektir. İcra-iflas kanununda yapılan reformlar henüz bu verilere yansımamıştır.

TürkiyeUluslararası

En İyi Uygulama

AB En İyiUygulama

Bir İşin Başlatıl-

ması

Süre (gün) 9 2(Avustralya)

5(Danimarka)

Maliyet (Kişi başına GSMG’in %’si)

28 0(Danimarka)

0(Danimarka)

Bir İşin Kapatıl-

ması

Süre (gün) 5.9 0,4İrlanda

0,4İrlanda

Telafi Oranı (1 $’da cent cinsinden)

7.2 92,6Japonya

91,0Norveç

13

İş yapma kolaylığı konusunda iyileşmeler işsizliği azaltabilir

İş ortamındaki iyileşmeler işsizliğin yüzde 1 ile 4 puan arasında düşmesini sağlayabilir. Örneğin, Türkiye’nin en üst düzeyde performans gösteren ülkelerdeki ortalama iş ortamını benimsemesi halinde, işsizlikte, yüzde 4 puan kadar bir düşüş beklentisi gerçekleşecektir, - kişi başına düşen gelirle uyumlaştırılmış. Başka bir deyişle, işsizlik oranı, yaklaşık yüzde 10’dan yüzde 6’ya düşebilecektir.

İş Yapma Kolaylığı konusunda en üst düzeye ulaşacak şekilde iyileşme gerçekleşmesi sonucunda tahmin edilen İşsizlikte

Düşüş Oranı

0

4

8

12

Least difficult Most difficult

İşsizlik O

rtalam

ası

(yüz

de)

Tahmini

düşüş

DüşüşSonrası TahminiOran

En kolay En Zor

14

DYY, geçtiğimiz son 15 yıl içinde dünya genelinde 12 kat artış göstermekle birlikte Türkiye’de durgun kalmıştır, bu da ülkenin Pazar payını kaybetmiş olduğu anlamına gelmektedir. Artışı engelleyen etkenler arasında zayıf yatırım ortamı ve yasal ve kurumsal sınırlamalar sayılabilir. Son zamanlarda meydana gelen gelişmeler ümit vaat etmektedir. Buna karşılık, Türkiye’nin yılda 9 milyar ABD $’ı seviyesini sürdürmesi halinde bile, GSMH’nın yaklaşık yüzde 2,5’u oranında DYY alacaktır – ki bu ihtiyaç duyulan miktarın ve önemli rakiplerinin elde ettiği oranın çok altındadır.

2005 yılına kadar Türkiye’nin elde ettiği DYY sınırlı düzeydeydi

DYY-Gelir İlişkisi (2003)

Türkiye

İspanya

Slovakya

Singapur

RomanyaPolonya

Macaristan

Estonya

Çin

Bulgaristan10

20

3.2 3.8 4.60

GSYİH’nin %’si cinsinden DYY

Kişi başına GSYİH, SGP denklemi

GSYİH’nın yüzdesi cinsinden Brüt DYY

ChileHungary

Poland

Romania

Turkey0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Chile Hungary Poland Romania Turkey

15

Mali sektör küçük ama kredi verme oranı daha da küçük

Tasarrufların seferber edilmesi iyi olmakla birlikte, sermaye piyasaları da dahil olmak üzere mali sektör, özel sektöre yatırım sermayesi sağlamada gereken performansı gösterememektedir.

Mali sektör altyapısı zayıftır. İyileştirilecek alanlar arasında: kredi büroları, taşınır teminat rejimi, sözleşmelerin uygulanması, vergilendirme rejimi, mikro-finans çerçevesi, konut dışı menkul kıymet ipotekleri, mali rapor verme, şirket yönetimi, banka dışı mali aracı kurumlar, hisse senedi piyasaları, devlet bankalarının özelleştirilmesi.

16

Yüksek ücret dışı emek maliyeti

Özellikle diğer etkenlerle birleştiğinde, bordro vergileri, uluslararası standartlara göre önemli ölçüde daha yüksek.

Bordro Vergileri (brüt kazançların %’si cinsinden)

Toplam Çalışan İşveren

Türkiye

Emeklilik 20 9 11

İşsizlik Sigortası 3 1 2

Hastalık & Doğum 12 5 7

İş Yaralanması 1.5 – 7 - 1.5 – 7

Toplam 36.5 – 42 15 21.5 – 27

OECD Macaristan 50.3 13.5 36.8

Çek Cumhuriyeti 47.5 12.6 35.0

İngiltere Birleşik Krallığı 18.5 8.6 9.9

Kore 15.9 7.1 8.8

İrlanda 15.7 5 10.7

Amerika Birleşik Devletleri 15.3 7.6 7.6

Meksika 14.3 1.5 12.9

Danimarka 11.1 10.6 0.5

OECD Ortalaması 30 10.7 19.4

17

Yüksek tarımsal istihdam ve kayıt dışılık

İşçilerin Dağılımı (yüzde)

Sektördeki Kayıt Dışı İşçi Sayısı (yüzde)

Toplam Kayıt Dışı İşçi Sayısı

(yüzde)Tüm İşçiler 100 53 53Kentsel 54 36 19Kırsal 46 73 34Tarım dışı 66 34 22Tarım 34 90 31Düzenli işçi 43 21 9Geçici işçi 8 91 7İşveren 5 24 1Serbest çalışan 25 65 16Ücretsiz aile işçisi 20 97 19

18

İstihdam mevzuatının katılığı, 2004

0,00,51,01,52,0

2,53,03,54,0

Port

ekiz

Türk

iye

Mek

sika

İspa

nya

Yun

anis

tan

Fran

saİs

veç

Nor

veç

Esto

nya

Bel

çika

Alm

anya

İtal

yaSl

oven

yaH

olla

nda

Avu

stur

yaPo

lony

aFi

nlan

diya

Slov

akya

Kor

e, C

umÇ

ek C

umD

anim

arka

japo

nya

Mac

aris

tan

İsvi

çre

Avu

stra

lya

İrla

nda

Yen

i Zel

anda

Ang

lo-S

aks

Kan

ada

İng.

BK

AB

D

End

eks

Daha katı

Daha esnek

Türkiye, OECD’deki en katı istihdam mevzuatına sahiptir.

19

Yüksek kıdem tazminatı ödemeleri

Hak kazanmak için gereken

istihdam süresi (ay cinsinden)

Ay cinsinden ödenen kıdem tazminatı

miktarı3-4 yıl 20 yıl

Türkiye 12 3-4 20

Orta Gelirin Üst Seviyesi

22 2,3 9,6

Orta Gelirin Alt Seviyesi

22 2,2 10,6

Orta Asya ve Avrupa Bölgesi

18 1,8 4,0

Yüksek Gelirli OECD 36 1,7 7,8

Kıdem tazminatı ödemeleri diğer ülkelere göre çok daha cömert.

20

4,0

4,1

4,2

4,3

4,4

4,5

4,6

4,7

4,8

4,9

5,0

1nci kartil 2nci kartil 3ncü kartil 4ncü kartil 5nci kartil

Öze

l Sek

tör İ

stih

dam

Değ

erle

ndirm

esin

de K

adın

lar

İstihdam endeksinin katılığına göre sıralanmış ülkeler, kartil

Özel Sektör İstihdamında Kadınların Payı

10,0

12,0

14,0

16,0

18,0

20,0

22,0

1nci kartil 2nci kartil 3ncü kartil 4ncü kartil 5nci kartil

Gen

çler

in İş

sizl

iği (

yüzd

e)

İşe alma güçlüğü endeksine göre sıralanmış ülkeler, kartil

Gençlerin İşsizliği

Yüksek koruma sadece kayıtlı sektörde zaten çalışmakta olanlara yarar sağlamaktadır. Kayıtlılığa engel olmakta ve kadınların ve gençlerin emek piyasasının dışında tutulmasına yol açmaktadır. Türkiye’de genç üniversite mezunları arasındaki işsizlik oranı yüzde 38,5’tur. Çalışma yaşındaki kadınların sadece yüzde 24’ünün işi vardır.

İstihdam mevzuatının esnek olmamasıkadınlara ve gençlere daha fazla zarar vermektedir

21

İş yapma kolaylığı konusunda iyileşmeler kayıt dışılığı azaltır

İş ortamı reformları, kayıt dışı faaliyetlerin GSYİH içindeki oranında yüzde 9’luk bir düşüş sağlayabilir.

Kayıt Dışı Sektör (GSYİH'nın %'si)

-

10

20

30

40

50

Countries ranked by ease of doing business, quintiles

(yüz

de)

Most dif f icultLeast dif f icult-

10

20

30

40

Least difficult Most difficult

(yüz

de)

İş Yapma Kolaylığı Konusundaki İyileşme sonucunda Kayıt Dışı Ekonomide beklenen azalma

Beklenen azalma

Azalma Sonra-sında Beklenen pay

En kolay En zorEn kolay En zor

İş Yapma Kolaylığına Göre Sıralanmış Ülkeler, kartil

22

Net gelirle brüt ücret arasında yüksek fark

OECD ülkeleri arasında Türkiye ele geçen kazançla brüt ücret arasındaki en yüksek farka sahip – bu da kayıt dışılığı teşvik ediyor.

Aile Türü: Evli, İki Çocuklu

60

70

80

90

100

110

İrlan

daLü

ksem

burg

Slo

vak

Cum

.P

orte

kiz

Mek

sika

Çek

Cum

.M

acar

ista

nİz

land

aİs

viçr

eA

vust

urya

Kor

eİn

g. B

K.

AB

Dİs

pany

aA

vust

raly

aJa

pony

aK

anad

aFr

ansa

İtaly

aB

elçi

kaY

unan

ista

nA

lman

yaN

orve

çY

eni

Finl

andi

yaİs

veç

Hol

land

aD

anim

arka

Pol

onya

Türk

iye

Yüzd

e

Aile Türü: Bekar, Çocuksuz

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

Mek

sika

Kor

eİrl

anda

Por

teki

zY

unan

ista

nJa

pony

aİs

pany

aY

eni

İsvi

çre

Slo

vak

Lüks

embu

rgÇ

ek C

um.

AB

DA

vust

raly

aİn

g. B

KK

anad

aİz

land

aM

acar

ista

nFr

ansa

İtaly

aN

orve

çA

vuzt

urya

Finl

andi

yaTü

rkiy

eİs

veç

Pol

onya

Hol

land

aA

lman

yaB

elçi

kaD

anim

arka

yüzd

e

Ortalama brüt ücretin yüzdesi olarak ele geçen kazanç

23

Türkiye’deki orta öğretim öğrencilerinin çoğu düşük seviyede öğrenme yeterliliğine sahip

Türk öğrencilerin büyük bir çoğunluğu, temel yetenekler ve matematikte problem çözme, okuma, ve fen konularında en düşük yeterlik düzeyinde performans gösteriyor – bu da AB seviyelerinin çok altında. Bunlar, gelecek yıllardaki üretkenlik kazanımları ve yaşam boyu eğitim için gereken becerileri oluşturuyor.

OECD/PISA 2003 Yeterlik Seviyesine göre 15 Yaşındaki Öğrencilerin Dağılımı(Türkiye, AB ve OECD)

24

Aşılması Gereken Güçlükler

25

Düşük istihdam oranları,özellikle kadınlar arasında

46,1

24,3 33

,1

01020304050607080

Toplam Kadın 55-64 Yaş Arası

Türkiye EU-15 EU-10 Bulgaristan Romanya

% 70 % 67% 55

2010 Lizbon Hedefleri

2004 Yılındaki İstihdam Oranları (15-64 Yaş Arası)

26

İstihdam Yaratılması -

Ne yapılabilir?

27

• AB koşullarına uyumla ilgili olarak Ticaret Kanunun Gözden Geçirilmesi

• Kayıt ücretleri ve lisanslarının azaltılması ve bunların yerine daha iyi rapor verme ve daha sağlam yaptırımlar getirilmesi

• Sosyal güvenlik kurumlarındaki reformlara destek sağlanması amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı çalışma müfettişlerinin sayısının artırılması

• Vergi sisteminin daha da sadeleştirilmesi ve vergi idaresinin fonksiyonel yeniden yapılandırılmasının sonuçlandırılması

Kayıt Dışılığın Azaltılması

28

• Rekabet Kurumunun regüle edilen sektörlerdeki sorumluluklarının açıklığa kavuşturulması; özelleştirmede rekabetin korunması; küçük firmalar için uyum yükünün azaltılması.

• Devlet yardımlarının izlenmesi, haksız rekabetin aşama aşama düzeltilmesi ve bir devlet yardımı izleme kurumu oluşturulması

• DYY’ı desteklemekle görevli devlet kurumlarının kurumsal performanslarının değerlendirilmesi

Rekabetin Artırılması ve DYY’ın Desteklenmesi

29

• Kıdem tazminatı ödemelerinin uluslararası düzeye getirilmesi

• Kıdem tazminatına hak kazanmak için gerekli olan asgari istihdam süresinin artırılması

• Emeğe uygulanan bordro vergilerinin azaltılması

Ücret dışı Emek Maliyetinin Azaltılması

30

• İşlerin değil, İşçilerin Korunması

• İşsizlik Sigortası katkılarının azaltılması

• İşsizlik Sigortasına hak kazanma koşullarının kolaylaştırılması

• İşsizlik yardımlarının asgari ücrete bağlanması yerine daha yüksek bir hedef belirlenmesi

İşsizlere sağlanan Yardımların Artırılması

31

• Ekonomik nedenlerle sabit dönemli sözleşmelere olanak tanınması

• İş bulma kurumlarının firmalara geçici işçi hizmetleri sunmasına izin verilmesi

Emek Piyasasının Esnekliğinin Artırılması

32

Aktif Emek Piyasası Politikalarının (AEPP) Etkinliğinin Artırılması

• AEPPlarının ve hizmetlerin maliyet ve yararlarının değerlendirilmesi için kapsamlı analizler gerçekleştirilmesi

• (a) AEPPları için hedefler belirlenmesi ve (b) hedeflere uygunluğun izlenmesi için bir sistem kurulması

• İş bulma ofisleri ve iş bulma hizmetleri de dahil olmak üzere AEPPlarındaki genel harcamaların artırılması.

33

Mali Sektörün Etkinliği ve Rekabetçiliğinin Artırılması

• Devlet bankalarının özelleştirilmesine devam edilmesi

• Sigortacılık hizmetleri için AB koşullarıyla uyumlu bir çerçeve kanun çıkarılması

• Birincil ‘mortgage’ (konut finansman sistemi) piyasasını desteklemek üzere kanun çıkarılması ve ikincil piyasalara yönelik düzenleme getirilmesi – daha sonra da ticari ipoteklerin kapsama dahil edilmesi

• Tüketiciler ve şirketlerin ticari faaliyetlerine yönelik kredi büroları için yasal ve düzenleyici çerçevenin geliştirilmesi

• Taşınırların teminat gösterilmesi ile ilgili olarak teminat faizleri için yasal çerçeve ve etkili bir başvuru sisteminin oluşturulması

34

Teknoloji Kazanımı ve İnovasyon Kapasitesinin Artırılması

• Ulusal bir inovasyon (yenilik) stratejisi geliştirilmesi ve Ar&Ge çalışmalarının artırılması

• İnovasyon politikası ve düzenleyici çerçevenin AB koşulları ile uyumlu hale getirilmesi

• Teknoparkların sonuçları ve mali etkilerinin değerlendirilmesi; Ar&Ge mali teşvik programları, uygun hibe ve krediler

• AB’nin karşılıklı tanıma anlaşması yaptığı ülkelerin test ve standartlarının benimsenmesi

35

Eğitim Sisteminin İyileştirilmesi

• Hem üniversite öğrenimine hem de istihdama hazırlık olarak, tüm orta öğretim mezunlarına akademik becerilerin yanı sıra uygulamalı yetkinliklerin de kazandırılması amacıyla müfredatta değişiklik yapılması

• Mesleki ve genel orta öğretim öğrencileri arasındaki katı ayrımın ortadan kaldırılması ve bu arada mesleki becerilerin tüm öğrencilere sunulması

• ÖSS’nin öğrencileri tüm akademik disiplinlerde öğrendiklerini göstermek üzere sınayan yüksek standartlara sahip modern bir sınav üretim kaynağı olarak yeniden yapılandırılması

36

Türkiye hem büyüme hem de istihdam sağlayabilir