Türkiye'de Balarısı (Apis mellifera L.) Hastalıklarının Dağılımı, Koloniler Üzerindeki...

8/7/2019 Trkiye'de Balars (Apis mellifera L.) Hastalklarnn Dalm, Koloniler zerindeki Etkileri ve Entegre Kontrol Ynteml

1/107

TBITAK

T R K Y E B L M S E L VE

T E K N K A R A T R M A K U R UTHE SCIENTIFIC ANDTECHNICALRESEARCH COUNCIL OF TURKEY

DAGILIlVII, K O L O N L E R Z E R N D E K E T K L E R ENTEGRE KONTROL

Y N T E M L E R N N UYG

PROJE NO: VHAG-925

Veterinerlik veH a y v a n c l k A r a t r m a

Grubu

" " ' , , * 1 V ~ " ~ " " " " l' MedicineandAnimal Husbandry JlesearchOrant

C o n m i t t e e


2/107

T R K Y E ' D E B A L A R s (Apis mellifera L.)

H A S T A L K L A R N

DAGILI1VII, K O L O N L E R Z E R N D E K E T K L EVE ENTEGRE KONTROL

Y N T E M L E R N N U Y G U L A N v l A s

PROJE NO : VHAG-925

PROF. DR. OSMAN KAFTANOGLU

DO. DR. ULV Y E

KUMOVA

H A L L Y E N N A R

DURANZKK

KASIM 1995

ADANA


3/107

i

NSZ

Herc a n l

trndeo l d u u

gibib a l a r l a n n

(Apis mellifera L.) d a etkileyen,

y a a m a gcn, veriminid r e n bir ok h a s t a l k , parazit ve z a r a r l l a r v a r d r . B a l a r s ! enfeksiyz ve paraziter

h a s t a l k l a r n n tm

b u l a c nitelikte olup,nlem

a l n m a d

durumlardaa r l k

ierisinde koloniden koloniye,a r l k l a r a r a s n d a

ve gezgincia r c l k

nedeni ile blgelera r a s n d a y a y l a r a k k s a

bi r sre ierisinde tm lkea r c l n

etkileyecekduruma gelmektedir.lke

a p n d a y a y g n l a a n Amerikan yavru

r k l (Bacillus larvae), kire

h a s t a l (Ascosphaera apis), nosema (Nosema apis) ve varroa (Varroa jacobsoni) gibi

e i t l i enfeksiyz ve paraziter

h a s t a l k l a r g e l i m e k t e olan Trkiye

a r c l n n en nemli

sorununuo l u t u r m a k t a d r . A r h a s t a l k l a r y l a

etkin bir mcadele ile bal verimived i e r

a r c l k gelirleri bugnki dzeyin o k stne

k a r t l a b i l i r . Ancak

h a s t a l k l a r n

t a n n m a m a s , korunma ve kontrol yntemlerinin bilinmemesiveya gerekli nlemlerin

z a m a n n d a a l n m a m a s gibi nedenlerle bu

h a s t a l k l a r lke

a p n d a y a y g n l a m a k t a ,

a r c l k cazip bir meslek olmaktan

k m a k t a ve

a r c l a r a r c l k t a n vazgemek zorunda

k a l m a k t a d r l a r .

A r h a s t a l k l a r n n h z l bir

e k i l d e a r t m a s zerine lkemizdeki

a r

h a s t a l k l a r n n d a l m n ve koloniler zerindeki etkilerini

a r a t r m a k a m a c y l a

h a z r l a n a n bu proje

B a b a k a n l k Devlet Planlama

T e k i l a t n a s u n u l m u t u r . Devlet

Planlama T e k i l a t ve T B T A K a r a s n d a y a p l a n bi r a n l a m a ile projenin tm mali,idari ve bilimsel

s o r u m l u l u u T B T A K ' a d e v r e d i l m i ve proje

T B T A K form ve

standartlannagrey r t l m t r .

Bu projek a p s a m n d a

her ildea r h a s t a l k

ve parazit1eri konusunda deneyimliteknik eleman

y e t i t i r m e k a m a c y l a T a r m ve

K y i l e r i B a k a n l T a r m s a l retim ve

G e l i t i r m e Genel

M d r l ile

g r l e r e k mevcut 76 ilin

T a r m l Mdrlklerinden

birer teknik eleman davete d i l m i

ve Trkiyenintm illerinden gelen Ziraat Mhendisi,Veteriner Hekim ve Ziraat Teknisyenlerine bir hafta sreli"Trkiye'deki nemli

a r

h a s t a l k l a r , t e h i s ve tedavi yntemleri" konuluu y g u l a m a l bir kurs d z e n l e n m i t i r . Kursa

k a t l a n teknik elemanlara 100'er adet anket formu

d a t l a r a k her ildeki

a r c l a r l a

g r l m e s i s a l a n m , a r c l a r n s o r u n l a r s a p t a n m , lkemiz

a r c l n n genel

y a p s

i n c e l e n m i t i r . Yine bu anket

s o n u l a r n a gre anket

a l m a l a r n n y a p l d illerdeki

y a y g n an

h a s t a l k l a r b e l i r l e n m i ve Trkiye

a r h a s t a l k l a r h a r i t a s h a z r l a n m t r .

Varroa mcadelesindek u l l a n l a n e i t l i

ila veb i l e i k l e r i n

bu parazitek a r

etkinlikleri vea r l a r

zerindeki etkileria r a t r l m t r .

Yine ayni e k i l d e

kireh a s t a l n a


4/107

II

k a r e i t l i ila ve

b i l e i k l e r d e n e n m i , b u n l a r n Ascosphaera apis 'e

k a r

bioetkinlikleris a p t a n m t r .

Amerikan yavru r k l h a s t a l n n d a l m n

saptamak

a m a c y l a arazi

a l m a l a r y a p l m , a r c l a r l a g r l m , T a r m l Mdrlkleri ile

g r l e r e k h a s t a l n y a y g n o l d u u yreler karantinaya

a l n m t r . A y r c a no sema

h a s t a l n a k a r koruyucu olarak

k u l l a n l a n i l a l a r n koloni

g e l i m e s i zerine etkileri

i n c e l e n m i t i r .

Bu projeyi destekleyen ve ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi ZootekniBlm'nde bir

a r h a s t a l k l a r l a b o r a t u v a r n n k u r u l m a s n a ve bu konuda gen bilim

a d a m l a r n n ve teknik

e l e m a n l a r n y e t i m e s i n e olanak

s a l a y a n Devlet Planlama

T e k i l a t ' n a ve

T B T A K ' a t e e k k r l e r i m i s u n a r m . Her ilden birer Ziraat Mhendisi,

Veteriner Hekim veya Ziraat Teknisyeni grevlendirereka r h a s t a l k l a r

konusunda

y e t i m e l e r i n i s a l a y a n T a r m ve K y i l e r i B a k a n l T a r m s a l retim ve G e l i t i r m e Genel

M d r l ' n e , kursa

k a t l a r a k anket

f o r m l a r n n a r c l a r a u l a m a s n a , b u n l a r n

d o l d u r u l m a s n d a a r c l a r a y a r d m c olan ve anket

f o r m l a r n .. Ziraat Fakltesine

u l a t r a n tm teknik elemanlara ve anket

f o r m l a r n dolduran tm

a r c l a r a t e e k k r

ederim.

Prof. Dr. OsmanK a f t a n o l u


5/107

II I

i i N D E K L E R

Sayfa No

NSZ .......................................................................................................................... i. . . I N D E K I L E R

............................................................................................................ IIIiZELGE LisTESi .................................................................................................... Vi

E K i L L i s T E S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .VIII

z ................................................................................................................................. iXABSTRACT ................................................................................................................... X

1.G I R I

............................................................................................................................ 1

2. KAYNAKA R A T I R M A S I

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

2.1. Varroa jacobsoni ile ilgili a l m a l a r

............................................................. 6

2.2. KireH a s t a l

ile ilgili a l m a l a r

............................................................... 10

2.3. Amerikan Yavru r k l H a s t a l

ile l g i l i a l m a l a r

....................... 15

2.4. NosemaH a s t a l

ile ilgili a l m a l a r

......................................................... 16

3. MATERYAL VE METOT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

3.1. Anket veE i t i m a l m a l a r

........................................................................... 19

3.2. Varroa Mcadelesi a l m a l a r

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

3.3.KireH a s t a l a l m a l a r

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

3.3.1. Laboratuvar a l m a l a r

.......................................................................... 22

3.3.2. Arazi a l m a l a r

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

3.4. Nosema a l m a l a r

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

3.5. Amerikan Yavru r k l H a s t a l a l m a l a r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

4.A R A T I R M A

BULGULARI VET A R T M A

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

4.1. Anket a l m a l a r

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

4.1.1.A r c l a r n E i t i m

Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

4.1.2.A r c l a r n y a

durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28


6/107

IV

4.1.3.A r c l a r n

Deneyimleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.1.4.KoloniS a y l a r

Ve Bal Verimleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.1.5. A r c l a B a l a m a Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

4.1.6.A r c l n

Aile BtesineK a t k s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

4.1.7.A r c l k t a n

Elde Edilen rnlerinD a l m

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

4.1.8.A r c l a r n

AnaA r D e i t i r m e

Durumu... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

4.1.9.A r c l a r n A r H a s t a l k l a r n T a n m a O r a n l a r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33

4.1.10.A r H a s t a l k l a r n n

illere GreD a l m

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

4.1.11.A r c l a r n

V. jacobsoni McadelesindeK u l l a n d k l a r

ilalar veO r a n l a r

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

4.1.12.A r c l a r n

izledikleriY a y n l a r

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

4.1.13.A r c l a r n B a v u r d u k l a r

Kurumlar ....................................................... 46

4.2. Laboratuvar ve KolonilerdeY a p l a n a l m a l a r

............................................ 47

4.2.1. Varroa Mcadelesi a l m a l a r

............................................................... 47

4.2.1.1. ilalama ncesi VarroaB u l a k l k O r a n l a r

(% ) .....................47

4.2.1.2. ilalamaS o n r a s

VarroaB u l a k l k O r a n l a r

(% ) .................... .48

4.2.1.3. l a l a r n

Varroajacobsoni'yeK a r

Etkinlikleri ........................ 49

4.2.1.4.i l a l a r n

ErginA r l a r a

Etkileri. ................................................... 55

4.2.2. KireH a s t a l a l m a l a r

....................................................................... 60

4.2.2.1. Laboratuv ar a l m a l a r

.............................................................. 60

4.2.2.1.1. ila X Konsantrasyon X Uygulama e k l i E t k i l e i m i n i n

Ascosphaera apisG e l i m e s i n e

Olan Etkileri ............................. 60

4.2.2.2.K o l o n a l m a l a r

........................................................................ 63

4.2.3. NosemaH a s t a l a l m a l a r

................................................................... 66

4.2.3.1. l a l u r u p l a

Beslemenin KoloniG e l i m e s i

zerine Etkileri .. 66


7/107

v

4.2.3.2. KolonilerdekiH a f t a l k A r l k D e i i m l e r i

................................ 68

5.T A R T I M A

VE SONULAR ................................................................................. 70

6. KA YNAKLAR ........................................................................................................... 82

A 1 2


8/107

i

ii

i

i

VI

iZELGE LisTESi

Sayfa No

izelge . A r c l a r n e i t i m

durumu veb u n l a r n

toplama r c l a r a o r a n

(%) ................ 27

izelge 2.A n c l a r n y a g r u p l a r , y a

ortalamalan veo r a n l a r

................................... .28

izelge 3.A n c l a n n

deneyimleri ve bunlanng r u p l a n d n l m a s

................................... .28

izelge 4.A n c l a r n

deneyimleriv e r e n i m d u r u m l a r a r a s n d a k i i l i k i l e r . .

................ 29

izelge 5.Y l l a r a

gre kolonis a y s ,

bal retimi ve ortalama bal verimi ..................... 30

izelge 6.A n c l k t a n

elde edilen gelirlerin toplam gelireo r a n

............................... 32

izelge 7.A n c l a r n a r h a s t a l k

ve parazitlerinit a n m a o r a n l a r

................................... 33

izelge 8a.A r c l a r n e i t i m d u r u m l a r

ile Varroajacobsoni'yit a n m a o r a n l a r .

......... 34

izelge 8b.A n c l a r n e i t i m d u r u m l a r

ile Amerikan yavru r k l h a s t a l n

t a n m a o r a n l a r . ..................................................................... ......................... " 35

izelge 8c.A n c l a r n e i t i m d u r u m l a r

ile Avrupa yavru r k l h a s t a l n

t a n m a o r a n l a r . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................................ . . . ....... . . . .. 35

izelge 8d. A n c l a r n e i t i m d u r u m l a r ile Nosema h a s t a l n t a n m a o r a n l a r .......... 36izelge 8e.

A n c l a r n e i t i m d u r u m l a r ile kire

h a s t a l n t a n m a o r a n l a r .............. 37

izelge 8f.A r c l a r n e i t i m d u r u m l a r

ile mum gvesinit a n m a o r a n l a r

.................. 37

izelge 9.Y a y g n a r h a s t a l k l a r n n

illered a l m .

.............................................. 39

izelge 10. V jacobsoni'yek a r k u l l a n l a n

ilalar veo r a n l a r

................................... 45

izelge 11.A n c l a r n

izledikleriy a y n

vep r o r a m l a r

.................................................. 46

izelge 12. A n c l a n n b a v u r d u k l a r kurumlar .............................................................. 47

izelge 13. l a l a m a

ncesi V jacobsonib u l a k l k o r a n l a r

(%) ................................. 47

izelge 14. l a l a m a s o n r a s

V jacobsonib u l a k l k o r a n l a r

(%) ................................ 48

izelge

5.A r a t r m a d a k u l l a n l a n i l a l a r n

etkinlikleri (%) ......................................... 49


9/107

VII

Sayfa No

izelge 16. Kovan dip t a h t a s n a dklen gnlk ortalama Varroa s a y l a r .................... 50

izelge 17. ilalamag r u p l a r n d a k i

ortalama la r s a y l a r

Veg e l i m e m i

la r

o r a n l a r ............ ........... ....... .... ..... ..... ...... . .. . ....... ..... ... ... . ........ ...... .......... . . . . . . . . 56

izelge 18. l a X U y g u l a m a e k l i X K o n s a n t r a s y o n e t k i l e i m i n i n

Ascosphaera apis

g e l i m e s i n e etkileri ve % 95' lik gven

s m r l a r ............................................. 61

izelge 19. ilalama ncesi ve ilalamas o n r a s

sporsuz (beyaz), sporlu (siyah) vetoplam l larva

s a y l a r ................................................................................. 63

izetge 20. Arazi a l m a l a r n d a kullamlan i l a l a r n A.

apis / e k a r etkinlikleri ..........65


10/107

VIII

E K L L s T E S

Sayfa No

e k i l la. Kire

h a s t a l m n illere gre

d a l m . . ................................................. .42

e k i l b . Arnerikan yavru

r k l h a s t a l m n illere gre

d a l m . ....................... 43

e k i l le . Nosema

h a s t a l m n illere gre

d a l m . ...................................................... .44

e k i l 2 a . Formik

a s t uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l Varroa

s a y l a n ....... 51

e k i l 2b. Fluvalinate ubuk uygulanan kolonilerde gnlk ortalama

Varroas a y l a r

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

e k i l 2e. Apistan uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l Varroa

s a y l a r ............. 52

e k i l 2d. Arnitraz ubuk uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l Varroa

s a y l a r .. 53

e k i l 2e. Perizin uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l Varroa

s a y l a r .............. 54

e k i l 2 f . V a m t r a t - V A uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l Varroa

s a y l a n ..... 54

e k i l 2 g . Kekik

y a uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l Varroa

s a y l a n ........ 55

e k i l 3 a . Formik

a s t uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l

a r s a y l a r ............ . 57

e k i l 3 b . Perizin uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l

a r s a y l a n ..................... 57

e k i l 3e. Apistan uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l

a r s a y l a r .................... .58

e k i l 3d. Fluvalinate ubuk uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l

a r s a y l a n ..... 58

e k i l 3e. Arnitraz ubuk uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l an

s a y l a n .......... 59

e k i l 3f. V amitrat-V A uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l

a r s a y l a r ............. 59

e k i l 3g. Kekik

y a uygulanan kolonilerde gnlk ortalama l

a r s a y l a r ................ 60

e k i l 4. Deneme sresince gruplardaki gnlk l larva

s a y l a r ........... .......... ........... . 64

e k i l 5. Deneme grubu kolonilerdeki ortalama

a r l ereve

s a y l a r .......................... 67

e k i l 5. Deneme grubu kolonilerdeki ortalama yavrulu ereve

s a y l a r ........................ 67

e k i l 7. Deneme kolonilerinde

h a f t a l k a r l k d e i i m i (kg) ......................................... 68

1 r


11/107

IX

z

T R K Y E ' D E DALARISI(Apis melli/era L. )

H A S T A L K L A R N I N DAGILIMI,

K O L O N L E R Z E R N D E K E T K L E R VE ENTEGRE KONTROL

Y N T E M L E R N N UYGULANMASI

B a l a n s enfeksiyz ve

p a r z t e r h a s t a l k l a r lke

a p n d a y a y g n l a m a kolonilerin

z a y f l a m a s n a , verimlerinin

d m e s i n e ve kontrol

e d i l m e d i i n d e byk apta

kolonik a y p l a r n a

nedeno l m a k t a d r .

Toplam 2827a r c

iley a p l a n

anket a l m a s n d a

a r c l a n u % 5,8'nin ilokulu

b i t i r e m e d i i , % 69,2'nin ilkokul, % 8,4'nll ortaokul,

% O , 5 ~ nin lise ve %6,1 'nin yksekokul mezunu

o l d u u , e i t i m dzeyi ykseldike

a r

h a s t a l k ve parazitlerini

t a n m a o r a n n n a r t t s a p t a n m t r . Ankete

k a t l a n a r c l a r n genel

y a o r t a l a m a s n n 46,5

a r c l k deneyiminin 11,1

y l o l d u u ve .

b u n l a r n V.

jacobsoni, Amerikan yavru r k l ,

Avrupa yavru r k , n o s e n a

ve kireh a s t a l m tamma o r a n l a r m n s r a s ile % 98,2; % 75,7; % 66,6; %70,1 ve % 91,0o l d u u g r l m t r . A r c l a r n

% 100' nll kolonilerinde V. jacobsoni, %24,1' indeAmerikan yavru

r k l , % 26,6'

s n d a no sema ve % 73,0'de kire

h a s t a l n n

o l d u u b e l i r l e n m i t i r . V. jacobsoni mcadelesinde

y a y g n olarak

k u l l a n l a n i l a l a r n bu.parazite

k a r etkinlikleri

i n c e l e n m i ve fonnik asitin %96,012.4; fluvalinat

u b u u n % 93,144,0;

A p i s t a n n %92,754,8; amitraz

u b u u n % 87,346,3; Perizinin % 73,31 ve

Vamitrat-VA' mn %70,828,0o r a n n d a

etkilio l d u u s a p t a n m t r .

Fonnika s i t n

Varroa'yak a r

olduka etkilio l d u u ,

ancakd i e r

ilalardan daha fazlaa r

lmlerineneden

o l d u u , fluvalinat ve amitraz ierikli

i l a l a r n ise uzun sre kovanda

t u t u l m a l a r

ve y a n l uygulamalar nedeniylee t k i n l i k l e r i n i n a z a l d , parazitin bu ilalarak a r diren kazanmayab a l a d g z l e n m i t i r .

Kireh a s t a l n a k a r

nystatinin % 98,790,48 ve fonnika s t i n

% 86,125,94

o r a n n d a etkili

o l d u u s a p t a n m t r . Ancak

h a s t a l a k a r koloniler

a r a s n d a byk bir

genetik varyasyonuno l d u u

veh a s t a l a k a r d a y a m k l h a t l a r n g e l i t i r i l e r e k h a s t a l n

kontrola l t n a a l n a b i l e c e i g z l e n m i t i r . Nosema

h a s t a l n n da

y a y g n l a t , h a s t a l k grlen

a r l k l a r d a kolonilerin

ftnnagillinli u r u p l a

beslenmesining e r e k t i i , s a l k l

kolonileri ise ilkbahar vesonbaharda sadece

u r u p l a beslemenin yeterli

o l a c a b e l i r l e n m i t i r . V. jacobsoni mcadelesi

a m a c y l a k u l l a n l a n i l a l a r n balmumu ve baldaki

k a l n t

sorununu azaltmak ve bu ilalarak a r

direnli akar hat1anmno l u m a s n nlemek a m a c y l a a n e l a r a r h a s t a l k l a r konusunda e i t i l m e l i , ilalar sadece ilalama

mevsiminde ved n m l

olarakk u l l a n l m a l d r .

Anahtar kelimeler: Bala r s h a s t a l k l a r ,

Varroa jacobsoni. kireh a s t a l ,

Ascosphaera apis, nosemah a s t a l


12/107

x

ABSTRACT

DISTRIBUTION OF HONEYBEE (Apis mellifera L.) DISEASES IN TURKEY,EFFECTS OF THEM ON THE COLONIES AND THE APPLICATION OF

INTEGRATED CONTROL METHODS

Honeybee diseases and parasites are becoming widespread and a major problemof beekeepers in Turkey, lowering honey yield, causing the weakness and loss ofcolonies i f not controlled properIy. Total of 2827 beekeepers were interviewednationwide to determine the general status ofbeekeeping. it was found that 5.8 % of thebeekeepers were illiterate, 69.2 % elementary school, 8.4 % secondery school, 10.5 %high school and 6.1 % university graduates. The average age and beekeeping experienceof the beekeepers were 46.5 and 11.1 years respectively. An average of 98.2 % of thebeekeepers could diagnose V jacobsoni, 75.7 % AFB, 66.6 % EFB, 70.1 % nosema and91 % chalkbrood diseases. There was a high posHive correlation between theeducation level and knowledge on honeybee diseases. All the interviewed beekeepershad V jacobsoni, 24.1 % had AFB, 26.6 % nosema and 73.0 % chalkbrood diseases in

colonies or apiaries.The effectiveness of formic acid plates, fluvalinate sticks, Apistan strips, amitraz

sticks, Perizin and Vamitrat-VA were found to be 96.01 %, 93.144.0 %,%92.754.8 87.3463 %, 73316.6 % and 70.828.0 % respectively. Formic acidplates were very effective against the mite but it caused higher bee mortality than theother chemicals. The effectiveness of fluvalinate and amitraz were found to bedecreasing and the

m t e is becoming resistant to these chemicals due to prolonged use

and wrong applications.

Nystatine and formic acid were found to be 98.790.48 % and 86.125.94 %e t : ~ ~ c t i ' v - e

respectively against the chalkbrood disease. However, a big variation wasobserved on the hygienic behavior among the A. apis inoculated colonies. Therefore,chalkbrood disease can be controlled by genetic control or breeding for resistanthoneybee lines.

Nosema disease is also becoming widespread. it was found that colonies shouldbe fed with fumagillin i f there is a sign of the disease. Otherwise, it is sufficient to feedhealthy colonies with sugar syrup only in the spring and fall for the development of thecolonies. Addition of fumagillin to the sucrose syrup did not increase the developmentof the healthy colonies (P>0,05).

Most of the new generation compounds used for V jacobsoni control arelipophylic and leave harmful residues in beeswax and honey. The beekeepers should betrained on the diagnosis and control of honeybee diseases. Different chemicals should beused according to the prescriptions and alternatively in order to reduce the residueproblems and to prevent the development of resistant mites against the chemicals.

Key words: Honeybee Diseases, Apis mellifera, epidemiology, Varroa jacobsoni,Ascosphaera apis, chalkbrood, no sema


13/107

. G R

lkemiz her an drt mevsiminy a a n a b i l d i i uygun ekolojisi, z e n g n f l o r a s , koloni

v a r l ve

i g c o l a n a k l a r b a k m n d a n ok byk bir

a r c l k potansiyeline

sahiptir. Birok bitkinin gen merkezi olan vey a k l a k

0.000 bitki trnnd o a l

olaraky e t i t i i

lkemizin tm yreleria r c l k

yapmaya son derece uygun bir

ekolojiky a p y a

sahiptir.A r c l n

Anadolu'daki tarihesi M.. 7000y l l a r n a ,

Hititler

z a m a n n a kadar gitmektedir (erane,

983). Anadolu'da binlerce

y l d a n beri

y a p l m a k t a

olana r c l k

19S0'liy l l a r a

kadar byk apta ilkel kovanlar ierisinde ve sabit

a r l k l a r d a y a p l a n , babadan o u l a geen, geleneksel ve vazgeilemeyen biru r a olarakdevam

e t m i t i r . A r c l k e i t i m i n i n ve bilimsel

a l m a l a r n yetersiz

o l m a s ana

a r

y e t i t i r i c i l i i , a r s l a h , a r h a s t a l k l a r ile mcadele yntemleri,

a r rnlerinin

d e e r l e n d i r i l m e s i gibi bilimsel ve teknolojik

g e l i m e l e r i n lkemize ge girmesine ve

geleneksela r c l k

yntemlerinin 1970'liy l l a r a

kadar devam etmesine nedeno l m u t u r .

Dahas o n r a l a r u l a m o l a n a k l a r n n a r t m a s ,

modem kovank u l l a n m n n t e v i k

edilmesi,a r c l k t e k n i i n d e k i g e l i m e l e r

1970'liy l l a r d a n

itibarena r c l k

y a y g n l a m a y a b a l a m , bal ve balmumu retiminin

a r t m a s n a neden

o l m u t u r .

A r c l k t o p r a a gereksinim duyulmadan, kk sermaye ve az masrafla

y a p l a b i l e n , k s a zamanda gelir getiren bir

t a r m s a l retim koludur.

A r c l k a l m a l a r

sonucunda bal, balmumu,a r

st, polen, propolis,a r

zehiri, anaa r

veo u l

gibi ok

e i t l i rnler elde edilmektedir.

A r c l k a l m a l a r n d a n elde edilen bu rnlerin

y a n s r a a r l a r iekli bitkilerin polinasyonun

g e r e k l e t i r e r e k bitkisel retimin kalite

ve kantite olaraka r t m a s n a

olanaks a l a m a k t a d r . A r l a r n

bitkisel retime olan

k a t k l a r nedeniyle

g e l i m i lkelerde bahe sahipleri ieklenme dnemlerinde

a r

k o l o n l e r i kiralamakta

a r c l a r a koloni

s a y s n a ve gcne gre byk paralar

demektedirler. Bu lkelerdea r c l a r n

bahe sahiplerinden elde ettikleri gelir bal, ana

a r ve paket

a r s a t l a r n d a n elde edilen toplam gelirden daha fazla

o l d u u

bildirilmektedir (Levin, 1984; Robinson ve ark. 989). Bu nedenle bitkisel retimin

d e v a m l l veya

a r t r l m a s a m a c y l a birok lkede,

a r c l n g e l i t i r i l m e s i n e ve

y a y g n l a t r l m a s n a a l l m a k t a , a r c l a r da yasalarla

k o r u n m a k t a d r .

A r c l k t a n

elde edilen rnlerin e i t l i l i i ,

bal, balmumu, anaa r , o u l ,

polen,

propolis,a r

st vea r

zehiri gibi rnlerin yksek fiyatlarlas a t l m a s

sony l l a r d a


14/107

a n c l cazip bir meslek haline

g e t i r m i ve

a r c l k lke

a p n d a h z l a y a y g n l a m a y a

b a l a m t r . Yan gelir

a m a c y l a y a p l a n kk ve sabit aile

i l e t m e l e r i byyerek

gezgincia n c l k i l e t m e l e r i n e d n m e k t e d i r . A y r c a h z l

nfusa r t ,

sanayideki

teknolojikg e l i m e l e r

ve mekanizasyon, byk istihdams o r u n l a r

yaratmakta, bir

istihdamk a y n a

olaraka r c l n

nemidea r t m a k t a d r .

Hery l

binlercek i i a n c l k l a

ilgili kurslarak a t l m a k t a ,

projelerh a z r l a m a k t a , a r c l k

kredilerineb a v u r m a k t a ,

ve

a n c l a b a l a m a k t a d r .

Trkiye koloms a y s b a k m n d a n

dnyada 4.s r a d a ,

bal retimib a k m n d a n

da

6.s r a d a b u l u n m a k t a d r .

Son 10y l

ierisinde kolonis a y s

% 42o r a n n d a

artarak 1993

y l m d a 3.685.447 adete, bal retimi % 78,5

o r a n n d a artarak 59.207 tona

u l a m ve

modem kovan kullanmao r a n

da % 93' e k m t r

(Anonim, 1993).A n c l n h z l a

y a y g n l a m a s n a , kolom

s a y s n n ve

a r c s a y s n n a r t m a s n a r a m e n Trkiye

m c l n n temel

y a p s ile ilgili

a l m a l a r olduka

s n r l d r . A r c l a r m z n e i t i m

dzeyleri,y a o r t a l a m a s , a r c l k

deneyimleri, ortalama bal verimleri,a r h a s t a l k l a r

konusundaki bilgi dzeyleri ve temels o r u n l a r

ile ilgilia r a t r m a l a r

yok denecek kadar

a z d r . A r e l n temel

y a p s n n ve

s o r u n l a r n n zerine gitmeden sadece

a r c s a y s n

veya koloms a y s n a r t r a r a k

bal retiminia r t r m a y a

ynelik a l m a l a r

bal retimini

belirli bir orandaa r t m a s n a ,

fakat kolomb a n a

balv e r i m i n n d k k a l m a s n a

neden

o l m a k t a d r . A n c l k t a k i g e l i m e l e r e , modem kovan kullanma konusundaki btn bu

gayret, aba vet e v i k l e r e r a m e n ,

kovanb a n a

ortalama bal verimi 16-17k i l o g r a m

gememektedir.

A n c l k t a k i bu

p l a n s z g e l i m e l e r b a t a a r h a s t a l k l a r n n y a y g n l a m a s olmak

zere biroks o r u n l a r

da beraberindeg e t i r m i t i r . D i e r c a n l l a r d a o l d u u

gibia r l a r n

da

birokh a s t a l k ,

parazit vez a r a r l l a r v a r d r . A r h a s t a l k l a r ,

ergina r h a s t a l k l a r

ve

yavru l a s t a l k l a r olmak: zere ik i gruba a y r l m a k t a d r . Amerikan yavru r k l , Avrupa yavru

r k l , tulumsu yavru

r k l , kire ve

t a h a s t a l k l a r sadece larva

ve pupalarda grlen yavruh a s t a l k l a r d r .

Nosema, septisemi, kronik ve akuta r

felci

h a s t a l k l a r ise ergin

a r l a r d a grlen

h a s t a l k l a r d r . Bunlar ierisinde lkemizde en

y a y g n olan

h a s t a l k l a r Amerikan yavru

r k l h a s t a l , kire

h a s t a l , no sema

h a s t a l , Varroa jaeobsoni

a d verilen parazit ve bu parazitin neden

o l d u u varroasiz

h a s t a l d r .

2


15/107

Varroa jacobsoni hem ergina r l a r

hem deg e l i m e k t e

olan larva vep u p a l a r n

k a n n emerek beslenen tehlikeli bir parazittir. Esas konukusu Hindistan

a r s (Ap is

cerana) olan Varroa daha s o n r a l a r konuku d e i t i r e r e k Apis mellifera'ya g e m i veburadan tm dnyaya

y a y l a r a k a r c l a r n en byk sorunu haline

g e l m i t i r (Ritter,

1981). lkemizde ilk kez 1977y l n d a

grlen Varroa jacobsonik s a

zamanda tm

blgelere ve kolonilerey a y l m ,

yzbinlerce kolonininz a y f l a r n a s n a ,

bal veriminin

d m e s i n e ve nlem

a l n m a y a n kolonilerin snmesine neden

o l m u t u r . Varroa

jacobsoni'ninh z l a y a y l m a s

ve kolonileriz a y f l a t m a s

zerinea r c l a r

bu parazitek a r

birok kimyasal maddeyi denemek zorundak a l m l a r

ve bu uygulamalar toplua r

lmlerine yol a m t r . Birok a r c konolinerini k a y b e t m i ve a r c l b r a k m a k zorunda

k a l m t r . Daha

s o n r a l a r d i e r lkelerde bu parazite

k a r Folbex VA, Perizin,

Apistan ve formik asit gibi birok ilag e l i t i r i l m i

vea r c l a r t a r a f n d a n k u l l a n l m a y a

b a l a n m t r . Ancak bilinsizce ve uzun sre ila

k u l l a n m V a r r o a ' n n bu ilalara

k a r

direnk a z a n m a s n a

nedeno l m u t u r . l a l a r n e t k i n l i i n i n a z a l m a s

zerinea r c l a r

ila

dozunua r t r m a k

zorundak a l m l a r

ver u h s a t s z i l a l a r

kullanmayab a l a m l a r d r .

Y o u n olarak

k u l l a n l a n bu ilalar ise balda ve balmumunda

k a l n t s o r u n l a r n gndeme

g e t i r m i t i r . V a r r o a ' n n ilalara k a r diren k a z a n m a s ve k u l l a n l a n i l a l a r n balda vebalmumunda

k a l n t b r a k m a l a r bu parazite

k a r mcadele

a l m a l a r n n uzun

y l l a r

d e v a n e d e c e i n i gstermektedir.

Daha nceleri yreselolarak grlen ve kontrola l t n a a l n a b i l e n

Amerikan yavru

r k l h a s t a l da

a r c l a r n bilgi

y e t e r s i z l i i , h a s t a l k l kolonilerin

s a t l m a s ve

gezgincia r c 1 k

nedeniylea r l k l a r

ve blgelera r a s n d a y a y l m a k t a

vea r c l m z

tehdit edecek boyutlarau l a m a k t a d r . h b a r

mecburih a s t a l k l a r d a n

olan Amerikan

yavru r k l h a s t a l

ok tehlikeli veb u l a c

birh a s t a l k t r . H a s t a l n

etmeni

Bacillus larvae ismi verilen gram pozitif bir bakteridir.B. larvaes p o r l a r

kovan

ierisinde, balda, peteklerde, ve toprakta uzuny l l a r c a n l

kalabilmekte vea r l a r

t a r a f n d a n a l n d n d a h a s t a l a neden

o l m a k t a d r . H a s t a l n y a y l m a s n nlemek

a m a c y l a h a s t a l k l kolonilerin imha edilmesi gerekmektedir. Ancak lkemizde

h a s t a l k l koloniler imha edilmemekte, tedavi edilmeye

a l l m a k t a d r . H a s t a l

kolonilerina r l k

ierisindet u t u l m a s h a s t a l n a r l k

ierisindey a y l m a s n a ,

a r c l k u y g u l a m a l a r ile de blgeler

a r a s n d a y a y g n l a m a s n a neden

o l m a k t a d r .

3


16/107

i

lkemizde daha ncekiy l l a r d a

pek grlmeyen ancak 986

y l n d a ithal edilen

balmumu ile Trkiye'yeg i r d i i

tahmin edilen kireh a s t a l

dak s a

bir sre ierisinde

tm blgelerey a y l a r a k

onbinlerce kolonininz a y f l a m a s n a ,

verimlerinind m e s i n e

ve

kolonilerin snmesine nedeno l m u t u r (Tutkun, 1989). Ascosphaera apis isimli birmantar

t a r a f n d a n o l u a n kire

h a s t a l l a r v a l a r n m u m y a l a a r a k lmesine neden

o l m a k t a d r . H a s t a l k l koloniler

c a n l kalabilmekte ancak

g e l i m e h z ok

z a y f

o l d u u n d a n bu kolonilerden verim

a l n a m a m a k t a d r . Bu

h a s t a l a k a r da ok

e i t l i

ila ve preparatlark u l l a n l m

ancakh a s t a l

kontrol ededilecek bir uygulama henz

g e l i t i r i l e r n e m i t i r (Heath,

982a).

Bir ergin anh a s t a l

olan no sema (nosematosis) ise peky a y g n

olmasa da

zaman zaman an lmlerine ve kolonilerin snmesine nedeno l m a k t a d r . H a s t a l n etmeni Nosema apis ismi verilen bir

p r o t o z o a d r . Nosema

s p o r l a r sindirim yoluyla

a l n m a k t a , orta midedeki epitel hcrelerinde

g e l i m e k t e d i r . H a s t a l a yakalanan

a r l a r n

abdomenleri i m e k t e ,

umay e t e n e i n i

kaybetmekte ve kovan nndeki otlara, plere

tutunarak srnmektedir. Hasta anlann mrk s a l m a k t a

ve kovan nnde kitleselan

lmlerio l m a k t a d r .

Nosemab u l a c

birh a s t a l k

olup nlema l n m a d

taktirdek s a

bir sre ierisindea r l k

ierisinde vea n l k l a r a r a s n d a y a y g n l a m a k t a d r . H a s t a l n

y a y g n o l d u u lkelerde koloniler koruyucu olarak ilalanmakta veh a s t a l n etkileri

a z a 1 t l m a k t a d r . lkemizde son

y l l a r d a no sema

h a s t a l da

y a y g n l a m a y a b a l a m ve

kontrolsz olarakB a m s z

DevletlerT o p l u l u u ' n d a n

ithal edilen anaa r l a r n v e r i l d i i

kolonilerde oks k

grlmeyeb a l a m t r .

Btn bu enfeksiyz ve paraziterh a s t a l k l a r

kolonilering e l i m e h z

ve bal

verimlerini byk oranda etkilemekte,g e l i m e k t e

olan lkea r c l m z n

en byk

sorunu haline gelmektedir.H a s t a l k l a r n

lke a p n d a y a y l m a s

vey a y g n l a m a s

ise

a n c l a n m z n e i t i m ve bilgi dzeyleri ile y a k n d a n ilgili olup birok a n c n n

h a s t a l k l a r t a n y a m a m a l a n , uygun mcadele yntemlerini uygulamamalan,

y a n l veya

geu y g u l a m a l a r , h a s t a l k l

kolonilerin gera n c l k l a

blgelera r a s n d a t a n m a s

ve

d i e r h a t a l uygulamalar bunlann lke

a p n d a y a y g n l a m a s n a neden

o l m a k t a d r .

Devlet PlanlamaT e k i l a t

veT B T A K t a r a f n d a n

desteklenen bu proje lkemiz

a n c l n n temel

y a p s n incelemek, her ilde an

h a s t a l k ve parazitlerini

t a n y a n ,

a n c l a r a bu konularda

y a r d m c olabilecek teknik

e l e m a n l a r y e t i t i r m e k , an

4


17/107

h a s t a l k l a r n n koloniler

z e r n d e k i etkilerini saptamak ve uygun mcadele yntemleri

g e l i t i r m e k a m a c y l a y r t l m t r .

5

" i ? 0 _ " ~ _ _ _ _ _


18/107

2. KAYNAKA R A T I R M A S I

2.1. Varroajacobsooni l e l g i l i a l m a l a r

e i t l i lkelerde Varroa jacobsoni'nin biyolojisi, populasyon

d i n a m i i ,

epidemiolojisi, parazitk o n a k i l i k i l e r i k o n u l a r n d a

biroka r a t r m a l a r

yrtlmekte

ve bu parazitek a r

korunma ve kontrol yntemlerig e l i t i r i l m e k t e d i r .

Ritter (1981) V

jacobsoni'nin ergina r l a r

vek a p a l

yavru gzleri ierisindey a a d n ,

ergina r l a r

ve

g e l i m e k t e olan

y a v r u l a r n hemolenfini emerek

b e s l e n d i i n i , segmentler

a r a s n d a k i

d o k u l a r delerek

s k s k hemolenf

e m d i i n i , a r l a r n hemolenf

k a y b n d a n ve

a l a n bu

yaralardanh a s t a l k

yapanm i k r o o r g a n i z m a l a r n

girmesi nedeniyled i e r h a s t a l k l a r a

y a k a l a n d k l a r n ,

kan ve proteink a y b

nedeniylea r l a r n

mrlerinink s a l d n

b e l i r t m i t i r . A r a t r c d i i V jacobsoni'nin yumurtlamak iin erkek

a r gzlerini

i i a r

gzlerine tercihe t t i i n i ,

enfeksiyonuny o u n o l d u u

durumlarda anaa r

gzlerinde de

b u l u n a b i l e c e i n i b i l d i r m i t i r .

Grabov (1976)d i i

V jacobsoni 'nin 8-10 gnde, erkeklerin ise 6-7 gnde ergin

haleg e l d i i n i ,

Langhe ve Natskii (1977) parazitiny a z n

2 ay,k n

ise 5-8 ay

y a a y a b i l d i i n i b e l i r t m i l e r d i r .

V jacobsoni'yek a r

ilky l l a r d a

Kelthane, Synecar, malathion, thymol, formik

asit, Danikoroper, Varostan, Phenothiazine, Folbex-VA, K-79, Perizin gibi birok ila

g e l i t i r i l m i bu ilalarla koloniler

k u r t a r l m a y a a l l m t r (Ritter, 1981).

Lubinevski ve ark. (1988) s r a i l ' d e

varroa mcadelesinde 180X20X4 mm'lik

tahta ubuklarae m d i r i l m i

fluvalinate aktif maddeli Mavrik isimlii l a c n k u l l a n l d n ,

1 birim Mavrik (240 gram fluvalinate/litre) ile 4 birim suyunk a r t r l a r a k

ila

solusyonununh a z r l a n d n ,

tahta u b u k l a r n

bu solusyonda 3 gnb e k l e t i l d i i

ve 22-

25 o C de kurutularakk u l l a n m a h a z r

haleg e l d i i n i a k l a m l a r d r . A r a

M a v r k u b u k l a r n n k u l l a n m ile V jacobsoni'nin

s r a i l ' d e sorun olmaktan

k t n

v u r g u l a n l a r d r .

Koeniger ve Fuchs (1988) V jacobsoni'yek a r g e l i t i r i l e n i l a l a r

3 grupta

t o p l a m ve Synecar, Phenothiazine, Varostan, malathion, thymol, formik asit, Amitraz

and Folbex-VA, birinci generasyon ilalar, Perizin ve chlordimeform gibi sistemik

i l a l a r ikinci generasyon ilalar, Apistan ve BayvaroI gibi kontak etkili sentetik

6


19/107

piretroidi l a l a r

ise son generasyon ilalar olarakn i t e l e n d i r m i

vei l a l a r n e t k i n l i i

konusunda modellerg e l i t i r m i t i r .

Koeniger ve Fuchs (1988)y a p t k l a r

birb a k a a l m a d a

sentetik piretroitlerin

etkinliklerinin %90,6-% 1 00a r a s n d a d e i t i i n i

ve ortalamae t k i n l i i n i n

%98,9

o l d u u n u v u r g u l a m l a r d r . A r a t r c l a r V jacobsoni'ye

k a r kimyasal mcadelenin

a r c l k t a vazgeilmez bir uygulama

o l d u u n u ancak

y a n l uygulamalarla parazitin

ilalarak a r

direnk a z a n a b i l e c e i n i ,

balda ve balmumundak a l n t b r a k a b i l e c e i n i

b i l d i r m i l e r d i r .

Kohlich ve Moosbeckhofer (1991) aktif maddesi fiuvalinat olanA p i s t a n ' n

V

jacobsoni'yek a r e t k i n l i i n i n

ok ykseko l d u u n u

ve % 94,7-% 99,9a r a s n d a

d e i t i i n i b e l i r t m i l e r d i r . Ayni

a r a t r c l a r Apistan

e r i t l e r i n i n ikinci kez de

k u l l a n l a b i l e c e i n i a k l a m l a r d r . Watkins (1993) de

A p i s t a n ' n V jacobsoni 'ye

k a r

e t k i n l i i n i n ortalama %99,6

o l d u u n u v u r g u l a m t r .

Slabezki ve ark. (1991) s r a i l ' d e

varroa mcadelesia m a c y l a

kolonilere 6 hafta

ve 6-8 ay sre ile t1uvalinate u b u k l a r

verdiklerini, birinci grupta uygulamadan soma V

jacobsoni populasyonunun yenidena r t t n

fakat ikinci uygulamadan soma akar

populasyonununs f r a

y a k l a t n ,

2. gruptaki kolonilerin .

gruba oranla ortalama 7-15

kg daha fazla balv e r d i i n i b i l d i r m i l e r d i r . A r a t r c l a r

1. gruptaki kolonilerdena l n a n

bal rneklerinde t1uvalinatk a l n t s n a r a s t l a n m a d n ,

2. gruptakilerde ise ortalama 0,06

ppmk a l n t o l d u u n u ,

balmumunda ise l.ve 2. grup kolonilerdes r a s

ile ortalama 0,54

ppm ve 0,83 ppmk a l n t b u l u n d u u n u b e l i r t m i l e r d i r .

Kulincevic ve ark. (1991), kolonilere 5 gn ara ile 3 kez t1uvalinat ieren e r i t

(0,0025, 0,0035 veya 0,0075 gr aktif madde)u y g u l a m l a r

ve end k

dozun dahi V

jacobsoni'yek a r

kesin etkilio l d u u n u s a v u n m u l a r d r .

Parazitin byk o u n l u u n u n

ilk 90 dakika ierisinde, gerik a l a n l a r n

ise 24 saat iinde veya daha somaki

uygulamalarda l d n b i l d i r m i l e r d i r . A r a t r c l a r a m t r a z n

da etkilio l d u u n u

ancak

bu ikii l a c n

aerosol e k l i n d e u y g u l a n m a s n n e t k i n l i i a z a l t t n b e l i r t m i l e r d i r .

Colombo ve ark. (1993)t 1 u v a l i n a t n

V jacobsoni'yek a r e t k i n l i i n i

inceledikleri ve 102 koloni zerindey a p t k l a r a l m a d a

anaa r l a r

kafeslerea l m l a r

ve kolonilere 22 gn sre ile Apistan e r i t l e r i u y g u l a m l a r d r .

Bu kolonilere 24. gnde

Perizin (5mllereve)v e r i l m i

ve 26. gn l Varroas a y m y a p l m t r . A r a t r c

7


20/107

A p i s t a n ' n e t k i n l i i n i n ortalama % 44,5

o l d u u n u ve

e t k i n l i i n % 4 ile % 89,5

a r a s n d a

d e i t i i n i b i l d i r m i l e r , V a r r o a ' n n Apistan'a

k a r diren

k a z a n m a s nedeniyle 1992

y l n d a Lombardy blgesinde fazla s a y d a koloni k a y p l a r o l d u u n u v u r g u l a m l a r d r . Faucon ve ark. (1995) Gney Fransa'da ve zellikle

t a l y a s n r n d a bulunan

kolonilerdekiV a r r o a ' l a r n

Apistan'ak a r

direnk a z a n d n b i l d i r m i l e r

ve 994

y l n d a Apistan

u y g u l a d k l a r kolonilerin % 59 unda bu

i l a c n varroaya

k a r e t k i n l i i n i n

normal, % 24'ndee t k i l i i n d k

ve sorunlu, %1 6 ' s n d a

ise etkisizo l d u u n u

v u r g u l a m l a r d r .

Milani (1995) t a l y a ' d a

V jacobsoni'nin Apistan'ak a r

direnk a z a n d n ,

diren kazanan a k a r l a r n g e l i m e l e r i n d e ve fizyolojik y a p l a r n d a k i bozukluklarnedeniy le daha kk

y a p l o l d u u n u b i l d i r m i t i r . Milani ve Ark. (1995a, 1 995b)

Apistan' a diren kazananV a r r o a ' n n d i e r

piretroit1ere( f l u m e t l r i n

vea c r i n a t l r i n ) k a r

dad a y a n k l o l d u k l a r n b e l i r t m i l e r d i r .

Lodesani ve ark. (1992) t a l y a ' d a

3y l

sre iley a p t k l a r

varroa mcadelesi

a l m a l a r n d a sonbaharda uygulanan amitraz, bromopropylate, fluvalinate ve timoln

(thymol) bal, balmumu vea r l a r

zerindekik a l n t l a r n s a p t a m l a r

ve bromopropylate

fluvalinat ve timoln balmumunda s r a s 35 ppm, 7,37 ppm ve 178 ppm k a l n t

b r a k t n , amitraz

k a l n t s n n ise

b u l u n a m a d n a k l a m l a r d r . A r a t r c l a r

k u l u k a l k t a n a l n a n ballarda bromopropy Iate ve timol

k a l n t s n a r a s t l a d k l a r n ancak

b a l l k t a n a l n a n rneklerde ila

k a l n t s n a r a s t l a m a d k l a r n v u r g u l a m l a r d

Moosbeckhofer ve ark. (1995) Avusturya' da

y l d a n beri

y a p l m a k t a olan

Varroa mcadelesi sonucundai l a l a r n

balda ve balmumundak a l n t b r a k t k l a r n

baldaf l u m e t l r i n

ve amitrazk a l n t s n n n

saptanabilecek dzeydeo l m a d ,

fluvalinat,

cumaphos, bromopropylat ve cymiazol k a l n t s n n s r a s ile 3ppb, 12 ppb, 13 ppb, ve 22ppb

o l d u u n u b e l i r t m i l e r d i r . Ayni

a l m a d a balmumunun lipofilik

y a p s nedeniyle

ilak a l n t s n n

daha fazlao l d u u ,

temel peteki l e t m e l e r i n d e n a l n a n

balmumu

rnrklerinde 0, 7-

ppm dzeyinde fluvalinat

k a l n t s s a p t a d l a r n b i l d i r m i l e r d i

s p a n y a ' d a varroa mcadelesinde nceleri "Mavrik" ve "Klartan" daha

s o n r a l a r

"Apistan" isimli sentetik piretroidlerink u l l a n l d , y a p l a n k a l n t

analizlerinde

rneklerin byk bir o u n l u u n d a

ilak a l n t l a r n n s a p t a n a m a d , d i e r l e r i n d e

ise

8


21/107

ppb dzeyinde ilak a l n t s n a r a s t l a n d

veb u n l a r n

da insanlar iinz a r a r l o l m a y a c a

b e l i r t i l m i t i r (Garcia ve Ark. 1995).

K a f t a n o l u ve Ark. (1992) formik asit p l a k a l a r n n V jacobsoni ve kire

h a s t a l n a k a r etkilerini

i n c e l e n m i l e r ve bunun in vitro

k o u l l a r d a A. apis'e

k a r

b i o e t k i n l i i n i s a p t a m l a r d L Kolonilere

f o r n i k asit

u y g u l a m a s 1990

i l k b a h a r n d a 4

gna r a l k l a

4 kezy a p l m

ve V jacobsoni'yek a r e t k i n l i i

ortalama % 93.3 olarak

b u l u n n u t u L F o r n i k asitin kolonilere uygulanan

d o z l a r n n ana

a r l a r a , i i a r l a r a ve

kolonig e l i n e s i n e

olumsuz bir etkisinino l m a d b i l d i r i l m i t i L

Imdorf ve Ark. (199S), Varroa mcadelesia m a c y l a k u l l a n l a n

sentetiki l a l a r n

balda ve balmumunda k a l n t b r a k t n , b u n l a r n d a y a n k l akar h a t l a r n n g e l i m e s i n e neden

o l d u u n u b i l d i r n i l e r , 6

y l l k bir

a l m a sonunda

k a l n t b r a k a n bu

i l a l a r

kullanmadan entegre kontrol ynteminig e l i t i r d i k l e r i n i a k l a m l a r d L A r a t r c l a r ,

entegre kontrol ynteminin 3a a m a d a n o l u t u u n u ,

birincia a m a d a

biyoteknik

uygulamalarla (erkeka r

gzlerinin ve peteklerini m h a s )

paraziting e l i m e h z n n

a z a l t l d , ikinci

a a m a d a A u s t o s ve Eyll

a y l a r n d a formik asit

k u l l a n l d , Ekim

a y n d a IS gn sreyle V jacobsoni lmlerinin kontrol

e d i l d i i ve gnlk len parazit

s a y s I'den fazla ise nc

a a m a olarak formik asitle

k mcadelesinin

y a p l d n

b e l i r t n i l e r d i L Formik asit

k u l l a n m n n nemli

a r lmlerine neden

o l m a d ve

k

mcadelesine gereksinimd u y u l m a d v u r g u l a n m t L

Kopernicky (199S), 1992-1994y l l a r a r a s n d a e i t l i

formik asit

u y g u l a m a l a r n n Varroa 'ya

k a r etkinliklerini

i n c e l e m i , cam

i e ierisinde

b a l l a

y e r l e t i r i l e n ve bir

f t i l y a r d m ile

b u h a r l a a n % 8S'lik formik asitle, 24SX170X2 mm

b o y u t l a r n d a k i a h a p a e m d i r i l m i formik asitin etkinlikleri

k a r l a t r n ve formik asit

e t k i n l i i n i n %78,2 ile % 88,0

a r a s n d a d e i t i i n i , u y g u l a m a n n t e k r a r l a n m a s y l a

e t k i n l i i n % 90'a

u l a t n b i l d i r m i t i r .

R a d e n a c h e r ve Ark. (199S) kovan ierisinde

f o r n i k asitin kontroll bir

e k i l d e

b u h a r l a m a s n s a l a y a n bir yntem

g e l i t i r m i l e r , %

6 0 ' l k formik asitin Varroa 'ya

k a r e t k i n l i i n i n ortalama % 96,

k a p a l gzler ierisindeki parazitlere

k a r ise % 90

etkilio l d u u n u s a v u n m u l a r d L k i k a t l

kuvvetli kolonilerdey a p l a n a l m a l a r d a

her

kolonide toplam 170 gram % 60'hk formik asitk u l l a n l m ,

gnlkb u h a r l a m a

m i k t a r n n 17,S gram ve ortalama

e t l k i n l i i n ise % 94,3

o l d u u b u l u n m u t u L Uygulama

9


22/107

s r a s n d a a r l a r n h r n l a m a d , ana

a r lmlerine

r a s t l a n m a d ve

a r lmlerinin

nemsizo l d u u

(% 0,02)b e l i r t i l m i t i r .

Gal ve ark. (1992) timol ve kekik y a n n l m a n iklim k u a n d a yavrulu

kolonilerde varroa mcadelesindek u l l a n l a b i l e c e i n i ,

Mart ve Nisana y l a r n d a

% 20 ve

% 33 lk kekiky a n n

V jacobsoni'yek a r s r a s

ile % 85 ve % 91o r a n n d a

etkili

o l d u u n u s a v u n m u l a r d r .

2.2 KireH a s t a l l e l g i l i a l m a l a r

Kireh a s t a l

konusunda da birok a l m a y a p l m , h a s t a l n d a

koloniler zerindeki etkileri i n c e l e n m i korunma ve kontrol yntemleri g e l i t i r i l m e y e

a l l m t r . Heath (1985) kire

h a s t a l n n ok

y a y g n bir

h a s t a l k o l d u u n u , hemen

hemen tmk t a

ve lkelerde etkilio l d u u n u b e l i r t m i

veh a s t a l n

Avrupa'da ilk kez

1878y l n d a g r l d n ,

1910-1 945y l l a r a r a s n d a y a y g n o l m a d n ,

ancak 1950

y l n d a ok

y a y g n l a t n ve hemen her gn

a r h a s t a l k l a r l a b o r a t u v a r n a h a s t a l k l

petek rneklerining n d e r i l d i i n i b i l d i r m i t i r .

Zamanla tmk t a l a r a y a y l a n

kire

h a s t a l Yeni Zelanda (Seal,1957; Andersen, 1988), in (Oschman,1961), Kore

(Camazine, 1989), Kuzey Amerika (Baker ve Torchio,1968; Hanlin ve Saunders, 1986)ve Avustralya (White, 1993), Japonya (Furuya ve ark., 1981) gibi Amerika ve

U z a k d o u

lkelerinde dey a y g n

olarakb u l u n m a k t a d r

(Nixon, 1992).

Menapace ve Wilson (1976) kireh a s t a l n n

ABD'nin Georgiya eyaletinde ilk

kez 1920y l n d a g r l d n

bildirmesiner a m e n

Thomas ve Luce (1972) bala r s

kolonilerinde Ascosphaera apis'e ilk kez 1972y l n d a r a s t l a d k l a r n

bildirilmektedirler.

K a n a d a ' n n 5 eyaletinde 5374 koloni zerinde

y a p l a n a l m a l a r sonucu

kolonilerin % 32'sindem u m y a l a m l a r v a l a r n b u l u n d u u , h a s t a l k

grlen kolonilerin

% 75'inin petek gzlerinde 10 adetten daha azm u m y a l a m

larvayar a s l a n d

ve bu

nedenle Kanada ve ABD'de kireh a s t a l n n

uzuny l l a r f a r k n a v a r l m a d

belirtilmektedir (Nelson ve Ark, 1 976).

Tutkun (1988) kireh a s t a l n n

Trkiye'de ilk kez 1988y l M a y s a y

ierisindeK a h r a m a n m a r a

ilinden TrkiyeK a l k n m a V a k f

(TKV)a r h a s t a l k l a r

l a b o r a t u v a r n a gnderilen bir petek zerinde s a p t a n d n ve h a s t a l n n b u l a balmumu ile lkeye

g i r d i i n i a k l a m t r .

10


23/107

Kireh a s t a l n o l u t u r a n

A. apis 2.5-6.0 IJ. a p n d a

heterotallik misellere sahip

bir mantar olup, + ve - misellerinb i r l e t i i

yerde ortalama 80.2(45-119) IJ. a p n d a

spor

keseleri o l u m a k t a d r . Spor keseleri ierisinde ortalama 16 (12-26) IJ. a p n d a spor

t o p l a r ve spor

t o p l a r ierisinde 3.5x1.9 IJ.

b y k l n d e askosporlar

o l u m a k t a d r

(Heath, 1982a ve 1982b).

H a s t a l k askosporlarla

b u l a k besinlerin

a z yolu ile sindirim sistemine

a l n m a s ve

a s k o s p o r l a r n orta

b a r s a n arka

k s m n d a anaerobik

k o u l l a r a l t n d a

imlenmesi ile ortaya k m a k t a

ve misellerin o a l m a s y l a

larvam u m y a l a a r a k

lmektedir.H a s t a l a

yakalanan larvalar tek cins (+ veya -) askospor ileb u l a k

ise A.

apis'ing e l i m e s i e s n a s n d a

sadece vejetatif o a l m a

meydana gelmekte ve larva, kire

b e y a z bir renkte petek gzler ierisinde kuruyarak

m u m y a l a m a k t a d r . Larva her iki

cins askosporlab u l a k

ise + ve - hitlerinb i r l e m e s i

sonucu generatif o a l m a

meydana

gelmekte, spor sistlerindeki sport o p l a r

ierisinde askosporlaro l u m a k t a , m u m y a l a a n

l a r v a n n rengi

b a l a n g t a zeytin

y e i l i n e daha

s o n r a l a r k o y u l a a r a k siyaha

d n m e k t e d i r (Gilliam, 1978; Heath, 1982). Generatif reme sonucu fungus

t a r a f n d a n bir larva zerinde 10 8 ile 109 adet askospor

r e t i l d i i bildirilmektedir

(Heath, 1982).

Bailey (1966) 22Cc i v a r n d a

4-5 gnlky a t a k i y e n l a r v a l a r n h a s t a l a

k a r ok

d u y a r l o l d u k l a r n bildirmekle birlikte Gilliam ve Ark.(l978) 3-4 gnlk (54

mg) ve 4.5-5.5 gnlk (134 mg)y a t a k i l a r v a l a r n

kireh a s t a l n a k a r d u y a r l l k l a r n

k a r l a t r m ve her iki

y a t a k i l a r v a l a r n h a s t a l k t a n e i t e k i l d e etkilendiklerini, sadece

larva vep r e p u p a l a r n

A. apis'ek a r d u y a r l o l d u u n u ,

yumurta ve pupalarda ise A. apis

g e l i m e s i n i n g r l m e d i i n i b i l d i r m i l e r d i r .

Gilliam ve Ark. (1978)a r

stnden A. apis' i izole edemediklerini vea r

stnn

bilinen antibiyotik etkilerindend o l a y

A. apisg e l i m e s i n i

inhibee d e b i l e c e i n i ,

Carrera

ve Ark., (1987) genl a r v a l a r n a r

st ile beslendiklerini ve sindirimo r g a n l a r n n

anaerobikk o u l l a r k o r u m a s

nedeni ileh a s t a l a k a r y a l

larvalardan dahad a y a n k l

o l d u u n u b i l d i r m i l e r d i r .

De Jong (1976) kolonilerde A. apisy o u n l u u n u n

% 12'den daha azo l m a s

durumunda i i a r l a r n m u m y a l a m l a r v a l a r kovandan d a r k a r a r a k uzaklara


24/107

t a d k l a r n , koloni kontrollerinde kovan nlerinde

n u n y a l a m l a r v a l a r n

g r l e m e y e c e i n i ve

m u m y a l a r n ancak kovan nne

t a k l a c a k l

a r k a p a n y a r d m

ile g r l e b i l e c e i n i bildirilmektedir.

Toumanoff (1951)a s k o s p o r l a r n

evre a r t l a r n a k a r

okd a y a n k l o l d u u n u

ve 12- 15y l c a n l l n k o r u y a b i l e c e i

ve askospord u v a r l a r n n d e r i i k

slfirik asite

k a r d a y a n d n , Albisetti ve Brizard (1979)

a s k o s p o r l a r n % 20 formaldehite

k a r

d a y a n k l o l d u u n u , Thorstensen (1976) ise

a s k o s p o r l a r n k a l n bir

d kabuk ile evrili

o l m a s nedeniyle bir ok inorganik ve organik maddelere

k a r diren

g s t e r d i i n i ve

d k m e t a b o l i z m a s sayesinde de

d etkenlere

k a r uzun sre

d a y a n a b i l d i i n i

v u r g u l a m a k t a d r .

Heath (1982b) A. apis'in okf a r k l

besi yerlerindeg e l i e b i l d i k l e r i n i ,

Pederson

(1974) ise fungusun optimumg e l i m e s i n i n

pH:5 seviyesinde ve 30 oCs c a k l k t a

o l d u u n u ortaya

k o y m u t u r .

D i e r lkelerde

y a p l a n a l m a l a r d a A. apis'in 22-45 oC

a r a s n d a k i

s c a k l k l a r d a g e l i e b i l d i i n i ve en iyi

g e l i m e n i n 30-32 oC de

o l d u u b e l i r t i l m i t i r

(Maassen, 1913, Betts, 1932, Gochnaurer ve Margetts 1979). Eble ve Weide (1961) A.

api5/in 45 oCs c a k l k t a

30 C'dekig e l i m e s i n d e n

dahah z l o l d u u n u , s o u k a r t l a r a

k a r da ok

d a y a n k l o l d u u n u -16 oC de 5 gn tutulan A. apis'in optimum

a r t l a r

tekrars a l a n d n d a g e l i m e s i n e

normalolarak devame t t i i n i

bildirirken Bailey(1966)

A. apis' in optimalg e l i m e s c a k l n

30 oC olarakb e l i r t m i

ve 35 C'de de 30 C'deki

gibih z l g e l i t i i n i , v u r g u l a m t r .

Hale ve Menapace (1980) A. apis'i -12 oC de biry l

tuttuktan sonra uygun

k o u l l a r d a normal g e l i m e s i n e devam e t t i i n i ve m a n t a r n s o u k ile kolayca

l d r l e m e y e c e i n i b i l d i r m i l e r d i r .

De Jong (1976) A. apisa s k o s p o r l a r n i i a r l a r n

bal midesinden izolee t t i i n i

veh a s t a l k

etmenia s k o s p o r l a r n

koloni ierisinde yiyecekp a y l a m m e k a n i z m a s

y a r d m ile

a r d a n a r y a b u l a t n , Moeller ve Williams (1976) A. apis ile

b u l a k

kolonilerdeki anaa r l a r n s a l k l

kolonilere verilmesi ile anaa r s d e i t i r i l e n s a l k l

kolonilerin 3 hafta iindeh a s t a l k s e m p t o m l a r n

gstermeyeb a l a d n , h a s t a l n

ana

anlar ile d i e r kolonilere t a n a b i l d i i n i b i l d i r m i l e r d i r .

12


25/107

Gilliam ve Ark.(1978)h a s t a l n

blgedeki iekleri ziyaret eden bala r l a r

ve

yabania r l a r t a r a f n d a n y a y l a b i l e c e i n i ,

Mooller ve Williams (1976) A. ap is

a s k o s p o r l a r n n t a r l a c a r l a r t a r a f n d a n nektar, polen ve su

k a y n a k l a r n d a n toplanarak

koloniyet a n a b i l e c e i n i ,

Heath (1982) kireh a s t a l n n a r c l a r t a r a f n d a n h a s t a l k l

kolonilerdens a l k l

kolonilerea r l ,

yavrulu veb a l l

erevelerina k t a r l m a s

ile

b u l a t r l a b i l e c e i n i b e l i r t m i l e r d i r .

De Jong ve Morse (1976) yaza y l a r n d a k i t a r l a c a r l a r n n

% 2-100'nn

h a s t a l k etmeni

a s k o s p o r l a r bal midelerinde

t a d k l a r n ve

a s k o s p o r l a r h a s t a l

t a m a y a n a r iara

b u l a t r d k l a r n , Barthel (197

) , Matus ve Sarbak

( 974)

a s k o s p o r l a r n larvalara

b u l a k besinler

v a s t a s ile

g e e b i l e c e i gibi petek ve petek

d u v a r l a r n d a k i a s k o s p o r l a r n kitin ile

t e m a s sonucu

l a r v a l a r n enfekte olabileceklerini,

Toumanoff(

951) iseh a s t a l n , h a s t a l k l

kolonilerden elde edilen balla beslenen

s a l k l kolonilere

b u l a t n g s t e r m i t i r .

Kireh a s t a l n o l u t u r a n a s k o s p o r l a r n a r l k

ierisinda vea r l k l a r a r a s n d a

t a r l a c a r l a r t a r a f n d a n kovana

t a n d , a y r c a y a m a c l k , a r l a r n k o v a n l a r n

a r m a s , h a s t a l k l kolonilerin

b i r l e t i r i l m e s i , ve

a r c l k alet ve

e k i p m a n l a r ile

s a l k l

kolonilere b u l a t bildirilmektedir (Mehr ve ark., 1976; Koenig ve ark., 1986a, 1986b,1987).

Herbert ve Ark.(1977) kireh a s t a l n k s a

sredeg e n i

alanlaray a y l m a s n a

gezgincia n c l n y a r d m e t t i i n i

vea s k o s p o r l a r n

hastaa r l a r , b u l a k

polen,

y a m a c l k ve koloniler

a r a s n d a petek

d e i i m i y l e s a l k l kolonilere

t a n d n

b i l d i r m i t i r . Thorstensen (1976) ise

h a s t a l n k u l a r , a r l a r , rzgar,

y a m u r ve

a r c l a r

a r a c l ile de

y a y l a b i l e c e i n i b e l i r t m i t i r .

Kireh a s t a l n a k a r

birok lkede ok e i t l i

ilalard e n e n m i

ve etkinlikleri

saptanmaya a l l m t r .

Eble ve Weide (1961) kltro r t a m n d a

% 0.7 timoln A. apis

g e l i m e s i n i d u r d u r d u u n u , ancak bal

a r l a r n n % O.7'lik timolu

u r u p ile

a l m a d k l a r n

ve timol solsyonun sprey e k l i n d e

peteklere pskrtlmesiyleh a s t a l k

belirtilerinin

kolonilerdeg r m e d i i n i

bildirmektedirler. Dalmann (1966) ise formaldehit ieren

fesia-form'un erevea r a l a r n a ,

kovan dipt a h t a s n a ,

kovan kenart a h t a l a r

veu u

t a h t a s n a sprey

e k l i n d e u y g u l a n m a s sonucu ergin

a r l a r n 1 hafta ierisinde

13

8/7/2019 Trkiye'de Balars (Apis mellifera L.) Hastalklarnn Dalm, Kolon

Türkiye'de Balarısı (Apis mellifera L.) Hastalıklarının Dağılımı, Koloniler Üzerindeki...

Documents

Transcript of Türkiye'de Balarısı (Apis mellifera L.) Hastalıklarının Dağılımı, Koloniler Üzerindeki...