Dünyanıgözəlləşdirməkistəyənlərtəbiətlədaimtəmasdaolurlar.

Təbiətingözəlliyinigörməkvəonuöyrənməkətrafaləmidərketməyəköməkedir.

1

1TƏBİƏTİNRƏNGİTəbiətmüxtəlifrəngçalarlarıiləzəngindir.Parlaq,əlvanrənglərəvəburənglərinqarışığınatəbiətinbütünfəsillərindərastgəlinir.Təbiətburənglərləçiçəkləri,gülləri,kəpənəklərinqanadlarını,quşlarınlələklərinidəboyayır.

MÜŞAHİDƏET

Günəbaxanınrəngtərkibihaqqındanədeməkolar?Müşahidəetdiklərininrəngtərkibihaqqındadanış.

Qəhvəyi,narıncırənglər

Çəhrayı,sarı,yaşılvəağrənglər

Yaşıl,qəhvəyivənarıncırənglər

Sarıvəyaşılrənglər

Bənövşəyi,yaşılrənglər

Xatırla

Rənglərəsasvəqarışıqolur.

Qarışıqrənglərvəonlarınrəngtərkibihaqqındadanış.

Quaş,pasteltabaşirlərYayfəslinitəsviret.Təbiətdəqarışıqrənglərdəolanlarıözrəsmindəgöstərməyəçalış.Obyektlərinrəngtərkibihaqqındadanış.

Ətrafdahansırəngidahaçoxgörməkolar?Təbiətdərənginrolunədənibarətdir?

2AĞVƏQARARƏNGLƏRTəbiətdəəlvanrənglərdənfərqlənəndahaikirəngvar:ağvəqara.Səmadakıağbuludu,dağlarınzirvəsindəkiqarı,çobanyastığıçiçəyini,tarladakıpambığıtəbiətağrəngəboyayıb.

Qaranlıqgecəni,qarğanıvəkömürüisətəbiətqararəngəboyayıb.

MÜŞAHİDƏET

Təbiətdəağvəqararənginyanaşıolduğunudagörməkolar.

Bilirsənmi?Ağrəngdənistifadəedilərəkçəkilmiştəsvirlərzərifliyivətəmizliyiiləinsandaxoştəəssüratyaradır.

Sənətkarməsləhəti

Quaş,rənglikarandaşlar,flomasterlər

Ağrəngtəsvirdə“yüngüllük”,incəlikyaradır.

Qararəngiboyayaəlavəetdikdərəsmağır,həyəcanlı,kədərliəhvali-ruhiyyəyaradır.Bozrənginqarışığıolantəsvirdəqəmginlik,sakitlikhissolunur.Ağrəngdəndahaçoxistifadəolunduqdatəsvirzərifvəyüngülgörünür.

Təsvirdəqararəngdəndahaçoxistifadəolunubsa,rəsminrəngitündləşərək“ağırlaşır”.

Təbiətdəağ,qara,yaxudağ-qararəngdəolanvarlıqlarınrəsminiçək.Verilmişnümunələrdənrəsmzamanıistifadəedəbilərsən.

Təsvirzamanıağvəqararənginəhəmiyyətinədir?

3SİLUETSiluetkölgənixatırladır.Siluetağfondaqararənglə,yaxudqarafondaağrəngləçəkilirvəyakağızdankəsilir.

Siluetə,qrafikasənətiiləyanaşı,incəsənətindigərnövlərindədərastgəlməkmümkündür:məsələn,rəngkarlıqda,heykəltəraşlıqda,dekorativtətbiqisənətdəvəhəttateatrda...

İsaakLevitan.“Uzunyol.Günəşlipayızgünü”Bilirsənmi?Siluet-kuklalardanteatrsəhnəsindədəistifadəedilir.Bununüçünsəhnədəekranvəyadivar,xüsusiişıqlandırmalazımdır.Çoxzamankuklalarıinsanəlləridəəvəzedir.

Sənətkarməsləhəti

Əllərinköməyiiləsəndəöz“kölgəteatrı”nıyaradabilərsən.Bununüçünmasaüstülampavəkölgənindüşəcəyisəth—divarkifayətdir.

Busiluetlərhansıheyvanlarıxatırladır?

Siluet-təsvirdəyalnızobyektinformasıçəkilir:məsələn,siluet-portretadətənyandançəkilir.Siluet-təsviribirneçəüsullayerinəyetirməkmümkündür.Ənsadəüsul—qararənglikağızdaobyektinkonturuçəkilir,sonraqayçıiləkəsilərəkağkağızayapışdırılır.Eynizamanda,çəkilmişsiluetlərituşladarəngləməkolar.

Tanışol

Yaddasaxla

A4formatlıağvəqaravərəq

Kitabtərtibatındasiluet-illüstrasiyalardangenişistifadəolunur.

Siluet—əşyalarınvəfiqurlarınfonüzərindəbirrənglitəsvirinədeyilir.

İstədiyinsiluetlərikağızdankəs.Siluetlərağkağızüzərindəqara,qarakağızüzərindəağrəngdəolabilər.

Siluetəharadarastgəlmisən?Siluetvərəsminhansıoxşarvəfərqlicəhətlərivar?

4İSTİVƏSOYUQKOLORİTTəbiətistivəsoyuqrənglərləzəngindir.

MÜŞAHİDƏET

Yaddasaxla

Rəssamlardaözəsərlərinidahaçoxisti,yaxudsoyuqrənglərlə

Təbiətyarpaqlarıistivəsoyuqrəngəboyayıb.Onlarınrəngtərkibihaqqındadanış.

Ağbuludlarmavisəmanısoyuqrənglərləbəzəyir.

Qürubçağıgünəşinşəfəqləribuludlarıistirəngəboyayır.

Fon—fransızsözüdür,dərinlikdeməkdir.Əsastəsvirinarxahissəsidir.Kolor(color)—latınsözüdür,rəng,rənguyğunluğudeməkdir.

yaradırlar.Belərənguyğunluğukoloritadlanır.

Mir-TeymurMəmmədov.“Sübhçağı”

RəssamMir-TeymurMəmmədovunkətanüzərindəyağlıboyailəyaradılanəsərlərinəbaxvəfərqiniizahet.Onlarınkoloritihaqqındanədeməkolar?

“Yaddaşgecəsi”

Quaş,pasteltabaşirlərİstivəyaxudsoyuqkoloritdərəsmçək.

Hansıfəsildəistirənglərdahaçoxolur?Təbiətdəistirənginsoyuqrəngəkeçməsivəbununəksinəzamanbaşverir?

5TƏBİƏTDƏKONTRASTRƏNGLƏRTəbiətdərənglərinbəziləriparlaq,digərləriisəsolğunolur.Onlaryanaşıolarkəntəzadyaranır.Bir-birindənkəskinfərqlənənrənglərkontrastrənglərdir.Onlarrəngdairəsindəqarşıtərəfdəyerləşmişdir.Parlaq,təmizrənglərdigərrənglərənisbətəndahateznəzərəçarpır.Bənövşəyi—sarı,qırmızı—yaşıl,göy—narıncırəngləryanaşıolduqdakəskinfərqyaranır.Bufərqrəngkontrastıadlanır.

Digərrəngfərqidəmövcuddur.Bu,rənginaçıqvəyaxudtündlüyünəgörəolanfərqdir.Bufərqtonkontrastıadlanır.

Yaddasaxla

Xatırla

Rənglərirəngdairəsindəgöstərməkolar.Rəngdairəsindəüçəsasvəüçqarışıqrəngvar.

Təzad—ərəbsözüdür,ziddiyyət,əksolandeməkdirKontrast—fransızsözüdür,əksmənasınıbildirir.Bir-birindənkəskinfərqlənənrənglərəkontrastrənglərdeyilirRəngkontrastı—parlaqrənglərinbir-birinəgörəkəskinfərqi:qırmızıvəsarı,qırmızıvəyaşıl,göyvəsarı.Tonkontrastı—rənginaçıqvətündlüyününfərqi.Tablo—fransızsözüdür,təsvir,rəsmvəyairişəkildeməkdir.

Şəkildəkirəngfərqiniseyret.Hansırəngindahateznəzərəçarpdığınımüəyyənetvəadınısöylə.

RəssamBöyükağaMirzəzadəninəsərindəsoyuqrənglərlətəsvirolunmuşdənizinrəngitablonunəsashissəsinitutur.Ağləpələrtündfiruzəyi-yaşılrənginfonundaaydıngörünür.

Əsərdəilknəzərəçarpanrənghansıdır?Hansıkoloritmüşahidəolunur?Verilmişrəngləritəsvirdətapvəonlarınxüsusiyyətlərihaqqındadanış.

B.Mirzəzadə.“Zuğulbadadəniz”İstirənglətəsvirolunmuşçimərlikdəqızmaryaygünəşininhərarətihissolunur.Sarı-narıncırəngəboyanmışsahilfiruzəyi-yaşılrənglidənizsuyuilərəngkontrastıyaradır.

Akvarel,quaş,rənglikarandaşlar,pasteltabaşirlərRəngvəyaxudtonkontrastınınəzərəalaraq,istənilənmövzudarəsmçək.

Rəngvətonkontrastınədir?Təbiətdəhansırəngkontrastınımüşahidəetmisən?

6TƏBİƏTDƏRƏNGİNƏHVALİ-RUHİYYƏSİİnsanınovqatıkimi,təbiətindəəhvali-ruhiyyəsimüxtəlifdir.O,şən,kədərli,sakitvəyavahiməliolur.

MÜŞAHİDƏET

Buludlar,dağyamaclarıvəağaclarpayızgünəşininşəfəqləriiləişıqlanıb.Əlvanrənglərdəgümrahlıqvətəravəthissolunur.

Narıncıbuludlarqasırğanınyaxınlaşmasınıxəbərverənqaranlığıdahada“gücləndirir”.Çəmənlikdəkiotlarsankidonaraqbutəbiəthadisəsinihissedir.

Rəssamtəbiətitəsviredərkənonunəhvali-ruhiyyəsinihissetməyibacarır.Birincitablodaçəhrayı,qonurvəyaşılboyalarsarırəngləarışdırılıb.Təbiətbutablodagümrahvəşəndir.İkincitablodaisəgöy,qırmızı,sarı,qonurvədigərboyalarqararəngləqarışdırılıb.Təbiətinəhvali-ruhiyyəsisərtvəzəhmlidir.

Akvarel,quaş,pasteltabaşirlərTəbiətdəmüşahidəetdiyinəhvali-ruhiyyəniçək.

Payızfəslininəhvali-ruhiyyəsihaqqındanədeyəbilərsən?Nəvaxtsasəninvətəbiətinəhvali-ruhiyyəsieyniolubmu?

B.Mirzəzadə.“Kəndimizinsakinləri”

B.Mirzəzadə.“Xəzərneftçiləri”

ÖZÜNÜYOXLA1.Gördüklərininrəngtərkibihaqqındadanış.

2.Siluetimüəyyənet.

3.İstivəsoyuqkoloritimüəyyənetvəfikriniəsaslandır.

4.Əsərlərdərəngvətonkontrastınımüəyyənetvəfikriniəsaslandır.

SəmədHaqverdov.“Doğmadüzənliklər”

MaralRəhmanzadə.“Axşam”

TərlanEyvazov.“Qürub RaufCanıbəyov.

5.Verilmişəsərlərdəistivəsoyuqrənglərimüəyyənet(tapşırıq№3,№4).

çağı” “Səhradankeçərkən”

Yaradıcıinsanolmasaydı,dünyamaraqsızolardı.

O,təbiətdənöyrənərəkətrafımızıyaratdıqlarıiləbəzəyir,bizəsevincvəxoşanlarbəxşedir.

2

7TƏBİƏTDƏRİTMTəbiətənəzəryetirsən,heyvanlarıbəzəyənnaxışları,quşlarınsəmadaardıcıldüzülərəkuçmasını,müxtəlifformalıbitkilərigörəbilərsən.Belərəng,hərəkətvəformalartəkrarlanaraqardıcıllıqyaradır.Bu,ritmadlanır.

MÜŞAHİDƏET

Yaddasaxla

Rənginritmi

Hərəkətinritmi

Formanınritmi

Quşlarınsəmadauçuşundatəntənəlihərəkətvəritmvar.

Quşlarcərgəilə,sakit,düzgünqaydailəuçurlar.

Yemüçünvurnuxanqaranquşunnizamsızhərəkətiqamışlıqdakıqaranquşcərgəsinipozur.

Quşlardanbiriqəflətəncərgədənçıxdı.Ritmpozuldu.

Ritm—yunansözüdür,növbələnmə,ardıcıllıqdeməkdir.

Təbiətdəxəttinritmi.Təbiətdə,ləkəninritmiiləyanaşı,xətlərindəritmimövcuddur.Diqqətlətəbiətiseyretsən,xəttritmininhərəkətinimüşahidəedəbilərsən.Xətlərinritmindənistifadəedərəkmüxtəlifobrazlaryaratmaqolar.

Balıqlaryemigörübyaxınlaşırlar.

Balıqlarürkərəkdağılışırlar.

Ağacgövdəsininyuxarıyadoğruuzananritmi

Otlarınyavaşhərəkətliritmi

Küləyinqumüzərindəyaratdığıdalğavariritm

Flomasterlər,pasteltabaşirlərRəngin,formanın,hərəkətinvəyaxudxəttinritminəaidrəsmçək.

Zürafəninxallarıhansıritməuyğunolabilər?Təsviriincəsənətdəritminrolunədənibarətdir?

Şagirdişi.“Zürafə”.Pasteltabaşirlər

8İNSANINYARATDIĞIBƏZƏKƏŞYALARIQədimzamandaninsanbəzəkəşyalarıdüzəldirdi.Əvvəlcəbubəzəklərovlanmışheyvanlarındişindən,mərcandan,gildənhazırlanırdı.Sonraisəo,qiymətlidaşlardan,metalvəşüşədənistifadəetməyəbaşladı.Bəzəksadəvədəbdəbəliolur.Gördüyünnümunələrdətəbiətinobrazlarıqiymətlimetalvədaşlardanistifadəolunaraqyaradılmışdır.

Sənətkar

məsləhəti

Narbitkisi

Metalhaşiyədəkiqırmızırənglidaşlarnardənəciklərinivəyaşehdamcılarınıxatırladır.

Parabüzən

Cırcırama

Rənglimuncuqvəsaplardanistifadəolunmuşdur.

Buqələmun

Tovuzquşu

BəzəkəşyasınınhazırlanmasıƏvvəlcə,seçilənobyektdiqqətləmüşahidəolunaraqrəsmiçəkilir.Çəkilmişrəsmtəhliledilərək

detallarmüəyyənləşdirilir.Sonrabəzəyinhazırlanmasıüçünüsulvəmaterialseçilir.

Kimvənəüçünnəzərdətutulmasındanasılıolaraq,bəzəklərinözobrazı,xarakterivar.Qadınlarüçünhazırlanmışbəzəkləronlarıngözəlliyinivəzərifliyinivurğulayır.Kişibəzəkləriisəonungücünü,cəsurluğunuqabardır.Keçmişdəhərbizirehlər,dəbilqə,qılıncvəqalxanzənginnaxışlarlabəzədilirdi.Təntənəlimərasimlərüçünhərbçilibaslarıqiymətlidaşlarla,döyməüsuluiləbəzədilirdi.Hərbmeydanıüçünsadəvəmöhkəm,ciddivəbəzəksizdəbilqələrdənistifadəedirdilər.Qalxanlarınformasıeyniolsada,bəzəklərimüxtəlifolurdu.

Dəbilqəvəqalxanınbəzədilməsindətəbiətinhansıobrazlarındanistifadəolunub?

A4formatlırəsmvərəqi,rəngliqələmlər,flomasterlər,muncuqlar,PVAyapışqanıSevdiyinvarlığınobrazınauyğunbəzəkəşyasıçək,sonraüzərinibəzə.

Bəzəkəşyalarınınhazırlanmasındahansımateriallardanistifadəolunur?Təbiətvəinsanınyaratdığıbəzəklərinfərqinədədir?

9XALÇALARIBƏZƏYƏNNAXIŞLARTəbiətingözəlliyiniözündəəksetdirən,evlərimizinbəzəyiolanxalçaəsasən,yunipliklərdəntoxunur.Toxuculuqsənətindəipliyinhörüləndüyünü—ilmə,builmənisaxlayanəsasiplərisəərişadlanır.

Tanışol

Azərbaycanxalçalarındaistifadəolunannaxışlar

“Buta” “İnsan”

“Сeyran”“Dəvə” “Ulduz”

“Əl-ələ”“Əl-ələ”naxışıtəkrarlananda“Yallı”rəqsinioynayanlarıxatırladır.

Tanışolduğunnaxışvəornamentlərxalçadanecəyerləşdirilib?

“Şəddə”xalçası

İnsanlartəbiətdəgördükləriniilmələrinköməyiiləxalçayaköçürürlər.Rəngliilmələrtəkrarlanaraqnaxış,naxışınritmiisəornamentyaradır.Naxışınforması,ritmivərəngixalçabəzəyininəsaselementləridir.

Xalçanaxışlarınınelementləri

Formaritmi.“Su”ornamenti

Rəngritmi.“Karvan”ornamenti

Rəngkontrastı.“Ulduz”ornamenti

A4formatlırəsmvərəqi,rənglikarandaşlar,flomasterlər,qələmlərFormavərəngritmini,rəngkontrastınınəzərəalaraqyeninaxışvəornamentnümunəsidüşünvəçək.Verilmişnümunədəndəistifadəedəbilərsən.

Naxışvəornamentinçəkilməsı

Xalçadakınaxışlartəbiətdəolanformalardannəiləfərqlənir?

10EVİMİZDƏKİQAB-QACAQHər birimizin evində qab-qacaq var.Onlarmüxtəlifolur.Gündəlikistifadəolunan qablar davamlı və rahatdır.Zəngin naxışlarla bəzədilmiş qabdəstləri isəbayramgünlərisüfrəmizibəzəyir.Belə dəstlərin materialıkövrək, forması daha incə və zərifolur. Onların qədrini bilir vəqoruyurlar

Yonma üsulu ilə ağacdanhazırlanmış əşyalar mətbəxinyaraşığıdır. Onların bəzədilməsindəmüxtəlif üsullardan istifadə edirlər.Bəzən onları rəngarəng naxışlarlabəzəyir, bəzən də ağacın öz təbiibəzəyindənistifadəedirlər.

Şüşə vazaların forma və naxışlarıtəbiətingözəlliyiniözündəəksetdirir.Bu möcüzəni yaradan şüşəüfürənsənətkardır. O, közərən şüşədamcısını üfürərək istədiyi formayasalır. Sonra üzərini cızma üsulu iləbəzəyir.

Qabların üzərindəki ritm vənaxışlar haqqında nə deyəbilərsən?Qablar nə üçün müxtəlifmateriallardanhazırlanır?

Tanışol

Keçmişdəgilvəmisqablardanistifadəedilirdi.İndidəbizevimizionlarlabəzəyirik.Bacarıqlıəllərdulusçarxındafırlanangilparçasınıbardağavəyaküpəyəçevirərəkyapır.Sonraqabınüzərinaxışlanırvəxüsusişirəçəkilərəkonunmöhkəmolmasıüçünüçünbişirilir.

Şüşə,taxta,saxsıvəmetalüzərindənaxışıngörünüşüvəişləməüsulları

A4formatlırəsmvərəqi,quaş,rənglikarandaşlarMüxtəlifmateriallardanhazırlananqablarınrəsmininaturadançəkvənaxışlarlabəzə.Verilmişnümunədəndəistifadəedəbilərsən.

Buqablarisəmisdəndir.Misyumşaqmetalolduğuüçünonulazımolanformayasalmaqasandır.Qabınüzərinidöyməüsuluilənaxışlayırlar.

Müxtəlifmateriallardanhazırlanmışqablarıardıcıllığaəsasənçəkəbilərsən.

I–şüşə

I–şüşə

I–şüşə

I–şüşə

Qabınvəbalığınüzərindəkibəzəkritminhansıformasıdır?

ÖZÜNÜYOXLA1.Rəng,hərəkətvəformaritminimüəyyənet.

2.Bəzəkəşyalarınınhazırlanmasındahansıtəbiətformalarındanistifadəolunmuşdur?

3.Naxışlardaformavərəngritmini,rəngkontrastınıgöstər.

4.Qablarınhansımaterialdanhazırlandığınıizahet.

5.Qablarınişləməüsullarıbarədənədeyəbilərsən?

Dərsliyinbuhissəsindəənvacibsualacavabtapacaqsan.

Rəssamınyaratdığıəsərdəonunnədeməkistədiyinibaşadüşəcək,təsvirinköməyiiləözfikirlərini,hissləriniifadəetməyiöyrənəcəksən.

3

11FORMANINMÜXTƏLİFLİYİSadəvəmürəkkəbformayamalikəşyalarlahərgünqarşılaşırıq.Buəşyalarınquruluşunumüxtəliffiqurlartəşkiledir.

Rənglikarandaşlar,flomasterlərƏsasınımüxtəlifhəcmlihəndəsifiqurlartəşkiledənrəsmçək.

Formavəhəndəsifiqurunköməyiilərəssammüxtəlifəsərləryaradır.

Natürmortunəsasınıhansıhəndəsifiqurlartəşkiledir?Tablonunkoloritihaqqındanədeyəbilərsən?

B.Mirzəzadə.“Mavifondanatürmort”

Həndəsifiqurabənzəyənbuquruluşkonstruksiyaadlanır.Əşyalarınçoxumürəkkəbkonstruksiyayamalikdir,yənionuntərkibibirneçəhəndəsifiqurdanibarətdir.Memarınyaratdığıbina,dizaynerinyaratdığıfənər,dulusçununyaratdığıküpədəbufiqurlarınbirləşməsindənyaranır.

Obyektlərinquruluşundahansıhəndəsifiqurlarıgörməkolar?

İkivəyadahaçoxhəndəsifiqurlardanibarətolanhansıəşyalarısadalayabilərsən?

12YAXINVƏUZAQƏtrafdaolanlarıdiqqətləmüşahidəedərkənonlarınölçülərinindəyişdiyinihissedirik.Bizobyektdənuzaqlaşdıqcaonunölçüsününkiçildiyinigörürük.Şosedəhərəkətedənyükavtomobillərinədiqqətyetirsək,uzaqdakınınölçüsününyaxındakınanisbətənkiçikolduğunugörərik.

Yaddasaxla

MÜŞAHİDƏET

Yaxındakıobyektləridahaaydınvəolduğukimigörürük.Uzaqdakılarınisəkiçikölçüdəvəsolğunolduğunumüşahidəedirik.

Məsafədənasılıolaraq,çayqırağındakıağaclarınölçüləribir-birindənfərqlənir.Uzaqdakıağaclaryaxındabitənağacanisbətənkiçikgörünür.Rəsmçəkilərkənbuqaydayariayətolunarsa,deməli,rəsmdüzgünçəkilib.

RəssamK.Xanlarovunəsərindəbuqaydayauyğunolaraq,yaxındakıinsantəsvirləriuzaqdaolanlaranisbətənböyükdür.

Quaş,flomasterlər,pasteltabaşirlərYaxınvəuzağınəzərəalaraqistədiyinitəsviret.

Nəyəgörərəsmzamanıyaxınvəuzağınəzərəalmaqlazımdır?

KamilXanlarov.“Sahədə”

13TƏSVİRİSƏNƏTDƏKOMPOZİSİYATəsviriyaradıcılıqdahərbirrəsmonuvərəqdədüzgünyerləşdirməkdənbaşlayır.Rəsmiçəkərkənelementlərieləyerləşdirməklazımdırki,əsasvəköməkçielementlərinbirgəəlaqəsiəsərinəsasməzmununuaydınifadəetsin.Əsəriseyredənisətəsviringözəlliyinigörəbilsin.Təsvirdəkielementlərinbir-biriiləbeləəlaqəsikompozisiyaadlanır.

Sənətkarməsləhəti

Natürmortdakompozisiyanındüzgünlüyüonunməzmunuvəvərəqdənecəyerləşməsiiləmüəyyənləşir.Təsvirçoxböyükdür.

Təsviraşağıvəsağasürüşüb.

Təsvirçoxkiçikdirvəyuxarıyasürüşüb.

Düzgünyerləşdirilib.

Rəssaməsəryaradarkənəvvəlcəonuneskizini,etüdünüvəyaqaralamarəsminiçəkir.Sonraəsərinnecəyerləşəcəyiniəvvəlcədənmüəyyənləşdirir.

Tanışol

Yaddasaxla

Flomasterlər,rənglikarandaşlarKompozisiyaqaydalarınınəzərəalaraqistənilənmövzununeskiz

Eskiz—əsərinilkinqaralaması

Nəzərdətutulmuşelementlərinetüdlərivəyaeskizləri

Əsaskompozisiyanınkarandaşlarəsmi

Hazırəsər

M.Hüseynov.“Balacarəssam”

Eskiz—təsəvvüredilənəsərinilkinqaralamasıdır.Etüd—naturadançəkilir,təsvirisənətəsərininilkinnümunəsidir.

vəyaxudetüdünüçək.

Kompozisiyanədir?Eskizlərnəüçünlazımdır?Eskizvəetüdçəkərkənkompozisiyaqaydalarınanecəriayətolunur?

14MİSQABLARLANATÜRMORTİnsanhaqqındaonaməxsusəşyalarıntəsviriniseyredərkəndədanışmaqolar.Əşyalarözsahibininyaşadığıdövrhaqqındaçoxşeylərsöyləyəbilər.Natürmortdaəsasənəşyalarəsvirolunur.

Tanışol

M.Orucov.“Samovarlar”

Əsərdəhansıəşyanınnecətəsvirolunmasıçoxvacibdir.Müxtəlifcüryerləşdiriləneyniəşyalarəlvanvəyasakitrəngliboyalarlaçəkilməyindənasılıolaraq,bayramvəyakədər,xoşbəxtlikvəyatənhalığıifadəedəbilər.

Azərbaycanmisgərlərininhazırladığımisqablar

Yaddasaxla

Quaş,akvarel,pasteltabaşirlərMisqablardanibarətnatürmortçək.Verilmişnümunələrdənistifadəedəbilərsən.

Natürmortlardakıəşyalarhaqqındanədeyəbilərsən?Gördüyünnatürmortlarınəhvali-ruhiyyəsi,koloritihaqqındadanış.

Natürmort—fransızca“cansıztəbiət”mənasınıbildirir.

1

3

2

4

15PORTRETRəssamlarözəsərlərindəinsanlarıdatəsviredirlər.İncəsənətmuzeyindəkiportretlərəbaxarkənmüxtəlifdövrlərdəyaşayaninsanlarınnecəgöründüyününşahidiolursan.Portretdəinsanınsurətiəksolunur.Rəssamportretiçəkərkəninsanındaxilialəminibaşadüşməyə,onunxarakterininəsasxüsusiyyətləriniifadəetməyəçalışır.

Yaddasaxla

Quaş,pasteltabaşirlərİstədiyininsanın,peşəsahibininportretiniçək.

Portretdəilkdiqqəticəlbedəndetallarhaqqındadanış.Portretlərdəhansıkoloritmüşahidəolunur?

B.Mirzəzadə.“Heyvandar”

T.Salahov.“Neftçi”

Eləportretlərvarki,insanobrazıonuəhatəedənəşyalarlabirlikdəyaradılır.Portretdəkidetallar—geyim,istifadəolunanəşyalar,insanınduruşutəsadüfideyil.Rəssamındiqqətləseçdiyibuəşyalartəsvirolunmuşinsanınkimliyi,haradayaşadığı,hansıpeşəsahibiolduğundandanışır.

Quaşlaçəkilmişşagirdrəsmləri

Portret—fransızsözüdür,“dəqiqcizgilər”deməkdir.

İndiyədəktanışolduğunhansırəssamlarıntəsviretdiyiportretləryadındaqalıb?

16MƏİŞƏTMÖVZULARIRəssamıəhatəedənmühitbütündövrlərdəonunüçünmaraqlıolub.Bumövzulardainsanınadigünlərdənəetməsi,hansıişləməşğulolmasıvəyaşayıştərzihaqqındasöhbətaçılır.Məişətadlananbusüjetliəsərlərhəyatımızınhərbiranınınnəqədərmaraqlıvəmühümolmasındandanışır.

Quaş,pasteltabaşirlər,flomasterlərİnsanıngündəlikhəyatınıəksetdirənrəsmçək.

Həyatındabaşverənhansıəlamətdarhadisəyadındaqalıb?

QafarSeyfullayev.“Dağlarda”

RasimBabayev.“ÇayçıMəmməd”

Süjetlirəsmləportretinfərqinədədi?

17AZƏRBAYCANSƏNƏTKARLARI

ƏmirSəhliəlioğluHacıyev(1899–1972)Azərbaycanrəssamlıqməktəbiniyaradanlardanbiri,AzərbaycanınƏməkdarincəsənətxadimiƏ.Hacıyevqrafikaüzrərəssamdır.

N.Gəncəvinin“Yeddigözəl”,M.F.Axundovun“MollaİbrahimXəlilkimyagər”,S.S.Axundovun“Qaracaqız”,Y.V.Çəmənzəminlinin“Qızlarbulağı”əsərlərinəyaddaqalanillüstrasiyalarçəkmışdir.“Kirpi”satirikjurnalıiləyaxındanəməkdaşlıqetmişdir.“Azərbaycan”,“Şuşa”,“Şamaxı”,“Bakı”vəs.adlıminiatürəsərləryaratmış,ornamentalvəsüjetlixalçalaraeskizlərvermişdir.

“Şuşa”Şəkildəgördüklərinitəhlilet.

“Köhnəməişətsəhnəsi” “Kirpi"satirikjurnalınaillüstrasiya

BöyükağaMəşədioğluMirzəzadə(1921–2007)BöyükağaMirzəzadəAzərbaycanınXalqrəssamıdır.Tarixi,portret,natürmort,mənzərə,məişətjanrlarındaəsərləryaradıb.O,həmdəteatrtamaşalarıüçündekorasiya,kostyumeskizləriçəkmişdir.Bunagörəonuhəmdəteatrrəssamıdaadlandırmaqolar.

MillirəssamlıqsənətimizininkişafındaxüsusixidmətləriolanbuistedadlısənətkarınəsərləriindinəinkiAzərbaycanın,eləcədədünyanınməşhurmuzeylərindəqorunubsaxlanır.

“DirijorNiyazi”“Neftmədənlərində”,“Pambıqyığımı”,“Günortaçağı”,“Xəzərneftçiləri”kimikompozisiyalardaölkəmizinvəinsanlarımızınrəngarəngobrazlarıtəsvirolunub.Mənzərəjanrındayaratdığı“Neftçənləri”,“Bakıdaaxşam”,“Lənkəranmənzərəsi”əsərləriölkəmizitərənnümedənsənətnümunələridir.

“DirijorNiyazi”,“RəqqasəR.Axundova”,“AşıqƏləsgər”portretlərində,tanınmışsənətkarlarınözsənətinəolanvurğunluğunurəssamməharətləgöstərmişdir.

Rəssamlarınyaradıcılığınaaidəlavəməlumattoplavətəqdimet.

Təsvirlərdəəhvali-ruhiyyənimüəyyənet.

“Sağıcı" “Günortaçağı”

ÖZÜNÜYOXLA1.Verilmişəşyalarınəsasınıhansıhəcmlifiqurlarıntəşkiletdiyinimüəyyənet.

2.Ağacların,təpəvədağlarınölçülərinədiqqətləbax.Yaxındavəuzaqdaolanlararasındahansıfərqimüşahidəedirsən?

3.ƏmirHacıyevvəBöyükağaMirzəzadəyəməxsusəsərigöstərvəadınısöylə.Onlarıntəsvirisənətinhansıjanrınaaidolduğunumüəyyənet.

4.Əsərlərdənatürmort,portretjanrlarınıvəməişətmövzularınıardıcıllığaəsasənqeydet.

5.Əsərlərinkompozisiyasıhaqqındanədeməkolar?Rəssamlarkompozisiyanınecəgöstərmişlər?

1 2 3

18RƏNGKARLIQTəbiətdəhərbirvarlığınözrəngivar.Buzənginrəngçalarlarınıboyalarınköməyiiləbizəçatdırantəsvirisənətnövürəngkarlıqadlanır.Rəngkarlıqdaəsasifadəvasitəsi—rəngvələkədir.Rəngkarlıqəsərlərikağızda,kartonda,kətanvədivarüzərindəyaradılabilər.Rəsmzamanıquaşvəakvarelboyalarındanistifadəolunur.

Boyalarınmüxtəlifxüsusiyyətləriolduğuhaqqındadüşünməklazımdır.Suluboya—akvarelvəquaşınfərqiniyadasal.

Sənətkarməsləhəti

Akvarel,quaşAkvarelvəyaquaşdanistifadəedərəkistədiyinrəsmiçək.

Akvarelləişləyərkənağboyadanistifadəolunmur.Ağrəngvərəqinrəngidir.İşzamanısudançoxistifadəetməklazımdır.

Akvarelləçəkilmiştəsvir

Quaşlaişzamanıisəsudanazistifadəolunur.Təsvirquruduqdansonraüzərinəistənilən,çəkməkolar.

Quaşlaçəkilmiştəsvir

Rəsmlərdəkoloritimüəyyənləşdir.Onlarıişləməüsulunagörəmüqayisəet.Təsvirlərdərənghansıəhvali-ruhiyyənibildirir?

19QRAFİKARəssamınkağızvəyakartonüzərindəkarandaş,kömürvəqələmləçəkdiyirəsmlərqrafikaadlanır.Xətt,ştrix,ton—qrafikanınəsastəsvirvasitələridir.

Tanışol

XəttXəttinköməyiiləifadəliobrazlaryaratmaqmümkündür.Əşyalarınhəcmini,işıqvəkölgəniştrixvətonunköməyiiləgöstərməkolar.

ŞtrixŞtrix—qısaxətdir.Ştrixuzunvəgödək,qalınvənazik,düzvəmaili,əyrivəçarpazolur.

Yaddasaxla

Tuşlaçəkilmiştəsvirlər

Qrafikanınəsastəsvirvasitələri:xətt,ştrix,ton

Ştrixinköməyiilərəssamformavəhəcmi,işığı,kölgənivəməkanıçəkir.Bununüçünrəsməvvəlcəzəifştrixlərləçəkilirki,onunüzərindəzəruridüzəlişləretməkmümkünolsun.

TonSadəkarandaşınqrifelinikağızüzərinəmüəyyəntəzyiqləbasmaqlaqaraxəttinlazımolançalarınıalmaqolar.Yənitəzyiqartarsa,tünd,azolarsa,açıqtonalınar.Tonudahadagücləndirməküçünilkştrixinüzərinənövbətiştrixlayıçəkməkolar.

Yaddasaxla

Sənətkarməsləhəti

Ştrixləməzamanıənaçıqtonkağızınağrəngidir.

Karandaşlaişləməkbacarığı—ştrixləmə,tonaçevirmə,yaymaüsulunuöyrəndikdənsonrayaranır.

Ştrixləmə—ştrixlərinsırailəvəyaçarpazçəkilməsidir.

Tonaçevirmə—ştrixlərinüst-üstəbirneçədəfəçəkilməsidir.

Yayma—əntünddənənaçığaqədərolantonkeçididir.

Sadəkarandaş,qaratuşqələm,flomaster,pasteltabaşirXətt,ştrixvətonunköməyiiləistədiyintəsviriçək.

Rəngkarlığınqrafikadanfərqinədir?20DEKORATİV-TƏTBİQİSƏNƏTİnsanınməişətdəistifadəetdiyiəşyalar—qab-qacaq,mebel,parçalar,əməkalətləri,silah,geyim—zinətəşyalarıdır.Onlarınbəzədilməsidekorativ-tətbiqisənətnövünəaiddir.Busənətdəistənilənobyektnaxışaçevriləbilər.Dekorativ-tətbiqisənətinmüxtəlifnövlərimövcuddur:məsələn,mozaika(ala-bəzəksaxsıparçalarındanquraşdırılmıştəsvir),oyma(ağac,daş,sümüküzərindəoyularaqhəkkolunmuşnaxış),vitraj(şüşəüzərindəçəkilmişvəyaşüşədənquraşdırılmıştəsvirvəyanaxış),şəbəkə(ağacdanvəalabəzəkşüşələrdəndüzəldilmiştəsvir).

Tanışol

Fincanınbəzədilməsindəkəhrəbavəgümüşdənistifadə

olunmuşdur.

Şəbəkə Metaldandüzəldilmiş

hasar

Mozaika Vitraj

Ağacoyma

Evimizdəkidivarkağızları,pəncərəpərdələri,çarpayıüzlükləri,süfrələrvəsalfetkağızlarıdadekorativ-tətbiqisənətəaiddir.

Tanışol

Bu,maraqlıdır

İkivəyaüçkontrastrənginçalarlarındanistifadəedərəksonsuzsaydacəlbedicinümunələryaratmaqmümkündür.

Dekordakontrastrənglər

Dördrəngdənistifadəetsək,dekorunçeşididahaçoxolar.Dekorutərtibedərkənfiqurlarınkəsişənyerlərinibaşqarəngləboyasan,dahamaraqlıolar.

Belədekorlasalfetkağızını,qovluğu,pərdənivədigərəşyalarıbəzəməkmümkündür

İkirəngdənistifadəedərəkgözəldekorçəkməkmümkündür.

Budekorunçəkilməsindəisəüçkontrastrəngdənistifadəedilib.

Quaş,rəngliqələmlər,flomasterlərDekorativ-tətbiqisənətinnövlərindənbirinəaidnümunəçək.

Dekorativ-tətbiqisənətininsanüçünəhəmiyyətinədir?

21RƏSSAM-İLLÜSTRATORRəssaməliiləyaradılanəşyalardanbiridəhərgünistifadəetdiyinkitablardır.Kitabrəfinənəzərsalsan,oradadərslik,nağıllar,müxtəlifölçülünazikvəqalınkitablargörərsən.

Kitabdamətnləyanaşı,rəssamınçəkdiyişəkilləridəgörürük.Butəsvirlərkitabdayazılanhadisənintəsviridir,o,illüstrasiyaadlanır.İllüstrasiyalarkitabqəhrəmanlarınıvəhadisələrinbaşverdiyiməkanıəksetdirir.

Kitabüzqabığındanbaşlayır.O,qalınvəyumşaqolabilər.Kitababaxarkənnəyəaidolduğunubilməkdərhalolar.

Bilirsənmi?

QədimŞərqdəsarayəyanlarıdəbdəbəlivəbəzəkliəşyalardanistifadəetməyixoşlayırdılar.Onlarınoxuduğukitablardacəlbediciillüstrasiyalarlazənginidi.Bukitablardakıtəsvirlərminiatüradlanır.Kitabınvərəqinəbirbaşaçəkilənbuincərəsmlərrəssamdanböyüksəbirvəustalıqtələbedirdi.Azərbaycanminiatürnümunələribugündədünyadaməşhurdur.

Miniatürfraqmenti

Rəssamkitabınüzqabığınıişləyərkənonunadıüçünxüsusiyerayırır,müxtəlifforma,ölçüvərənglərdəolanhərflərseçir.

Yaddasaxla

İllüstrasiya—latınsözüdür,əyanigörünüşdeməkdir.MətninrəsmvasitəsiiləifadəsidirMiniatür—italyansözüdür,qədiməlyazmalardaçəkilənkiçikölçülürənglitəsvir.

Oxumağıbacarmayankiçikyaşlıuşaqlarüçün“oyuncaq-kitablar”yaradırlar.Onlareləmöcüzəlidirki!..Qalınvərəqlisəhifələraçılanda,qatlanıb-açılantəsvirləreləbilkicanlanaraqhəcmlifiqurlaraçevrilir.Onlarahərtərəfdənbaxmaqmümkündür.

Nağıl, sərgüzəştlər, yaxud dərslik kitabı üzərində işləyən rəssamfikirləşirki,kitabınnədəndanışdığıilkbaxışdanbilinsin.Çünkionlarınillüstrasiyası tam fərqlidir. Nağıl kitabında həm illüstrasiya, həm dənaxışlı hərflər yerinə düşər. Dərslikdəki sadə illüstrasiya isə dərsinyaxşıqavranılmasınaköməkedir.

Quaş,rəngliqələmlər,flomasterlər,rənglikağız,karton,PVAyapışqanıNağılseçvəyafikirləş.Sonraözkitabçanıdüzəlt.Kitabüçünqeyri-adiformafikirləşəbilərsən.Unutmaki,hərbirkitabüzqabığındanbaşlayır.

Evdəkikitablarınanəzərsal.Hansıillüstrasiyalardahaçoxxoşunagəlir?

Həminkitablaraillüstrasiyaçəkənrəssamlarıyadındasaxla.

22AZƏRBAYCANSƏNƏTKARLARI

NəcəfquluƏbdülrəhimoğluİsmayılov(1923–1990)Nəcəfquluİsmayılovrəngkar,karikaturaçıvəillüstrasiyaustasıdır.Uzunmüddət“Kirpi”satirikjurnalınınbaşrəssamıolub.

“Kirpi”,“Krokodil”vəbaşqasatirikjurnallarınsəhifələrindəonunyüzlərləkarikaturasıdərcolunmuşdur.

AzərbaycandaN.İsmayılovunkarikaturalardanibarətbirneçəalbomunəşredilmişdir.Onun“ÜzeyirHacıbəylininportreti”“Realistrəssam”,“Sazçalanaşığınportreti”,“Çaydanilənatürmort”,“Neftmənzərəsi”vəs.əsərləriAzərbaycanDövlətİncəsənətMuzeyindəsaxlanılır.

Karikaturanədir?Nəcəfquluİsmayılovəsərlərinihansıjanrlardayaradıb?Rəssamlarınyaradıcılığındafərqnədədir?Təsvirisənətinjanrlarınıxatırla.

“ÜzeyirHacıbəylininportreti”

“Realistrəssam” “Bəy”

Yaddasaxla

Karikatura–birşəxsivəyahadisəniqəsdəngülüncsurətdəəksetdirəntəsvir.

MirəliMirabdullaoğluMirqasımov(1924–2003)Azərbaycanıngörkəmliheykəltəraşıyaradıcılıqfəaliyyətinətələbəlikillərindənbaşlamışdır.

Respublikasərgilərində“Oğlanınportreti”,“Qızportreti”,“M.Ə.Sabirinportreti”,“Cəbhədənqayıdış”əsərləriuğurlanümayişetdirilmişdir.

AliməktəbibitirdikdənsonraMirqasımovəsasənportretjanrındaişləmişdir.“Qızportreti”əsəriVarşavadagənclərinÜmumdünyafestivalındaüçüncümükafatalayiqgörülmüşdür.

PaytaxtımızınmərkəzindəgörkəmlidramaturqCəfərCabbarlınınabidəsi,CəlilMəmmədquluzadəninNaxçıvandakıheykəlisənətkarınməşhurəsərlərindəndir.

Rəssamlarınyaradıcılığınaaidəlavəməlumattoplavətəqdimet.

M.Mirqasımovyaradıcılığındahansıjanradahaçoxüstünlükverirdi?

“Zabit”(qaralamaiş)

“Qızportreti”

ÖZÜNÜYOXLA1.Rəsmlərinhansıakvarel,hansıisəquaşlaçəkilib?Onlarınfərqiniizahet.

2.Qrafikəsərlərinmüəllifinisöylə.Əsərlərhaqqındafikirlərinişərhet.1.ElturanAvalov.“Şuşa.GövhərAğaməscidininyuxarıminarəsi”.2.XalidəSəfərova.“Mənimdiyarım”.3.AltayHacıyev.“Yaznəğməsi”

3.Dekorativ-tətbiqisənətinnövlərihaqqındabildiklərinidanış.

4.NəcəfquluİsmayılovvəMirəliMirqasımovaməxsusəsərigöstərvəadınısöylə.Onlarıntəsvirisənətinhansınövünəvəjanrınaaidolduğunuşərhet.

A B

1 2 3

1 2 3

Küçəyəçıxsan,binalar,vitrin,bəzəklihasar,fənər,avtomobillərvədiqqəticəlbedənçoxşeylərgörəbilərsən.Bütünbunlarümumilikdəşəhərinsiması,obrazıdır.Onunyaradılmasındarəssamındanılmazroluvardır.

4

23MEMARLIQİNCİLƏRİTikililərarasındaelələrivarki,onlarımemarlıqinciləriadlandırırlar.Mədəniirsimizinnişanələriniqoruyanbubinalarşəhərimizinyaraşığıdır.Onlarınhərbirininöztarixçəsi,“əfsanəsi”var.Şirvanşahlarsarayınıseyret.Şəhərimizinfəxriolanbutikiliİçərişəhəradlananərazidəyerləşir.O,nağıllardatəsvirolunansarayıxatırladır.Onudövrəyəalanqaladivarıəslincəsənətəsəridir.

Saraydayaşayanlarıngeyimindəkibəzəklərtikilidəistifadəolunannaxışlarabənzəyir.

Qeyri-adiformasıilədigərtikililərdənfərqlənənəfsanəviQızqalasıpaytaxtımızınrəmzisayılır.Küləklərəsinəgərərək,dənizsahilindəmöhkəmdayananbutikilinindivarındakıxətvariçıxıntılarınritmiəfsanəvicəngavərinzirehinixatırladır.AzərbaycanDövlətFilarmoniyasınıseyret.Qızılırəngəboyanmışqoşaqülləninmillərikrallarıntacınıxatırladır.Binaağvəqızılırəngəboyanıb.Onunaçıqrəngivəmütənasibformasıvar.Ağrəngəboyanmışformavədetallarbinayaxüsusiyaraşıqverir.

Quaş,flomasterlər,pasteltabaşirlər,ağ,rənglikağızlarvəkarton,müxtəlifkağızvə yaplasmasqutular,PVAyapışqanı

Yenimemarlıqnümunəsifikirləşvədüzəlt.Yaradacağınbinanınformasınındüzəldilməsindəmüxtəlifmateriallardanistifadəetməkolar.Yaratdığınbinanınaxışlarlabəzə.

Yaşadığınərazidəhansımemarlıqabidələrivar?Memarlıqabidələrindəhansıformalar·müşahidəolunur?

24RƏSSAMVƏTEATR

Kimteatrdaolubsa,zalınişıqlarısönərkənonubürüyənhissi,yəqinki,xatırlayır.Qaranlıqzaldaişıqşüasıiləmüşayiətolunansəhnəsirli,möcüzəlipərdəsiaçılırvətamaşanınqəhrəmanlarıpeydaolurlar.Səhnədətamamiləyeni,qeyri-adi“həyat”başlayır.Oradabaşverənlərhəmdoğru,həmdəuydurmadır.Onagörəki,teatrfantaziya,oyunaləmidir,möcüzəliteatrdünyasıdır.

Tanışol

Tamaşaqəhrəmanlarınıngeyimi,onlarıəhatəedənsəhnəelementləridekorasiyalardır.Onlarınbuqədərcanlıgörünməsindərəssamındaəməyivar.O,dekorasiyalarıfikirləşir,aktyorun

T.Salahov.“Koroğlu”operasıüçünhazırlanmışeskizlər Koroğlu

“Həsənxanınsarayı”

(dekorasiyanıneskizi)

Saraykeşikçiləri(xaraktervə

libaslarıneskizi)

Koroğlununsilahdaşları(xaraktervə

libaslarıneskizi)

geyinəcəyikostyumuneskiziniçəkir.Dekorasiyanıböyükölçüdəhazırlamaqüçün,əvvəlcəonunkiçikölçüdəilkgörüntüləriniçəkir,yapışdırır,yapır.Yəniteatrınkiçikölçülümaketinihazırlayır.Möcüzələrölkəsindəuşaqlardayaddançıxmayıb.Kuklateatrıadlananbuölkəninaktyorlarıkuklalardır.Onlardagəzməyi,danışmağı,gülməyivəağlamağıbacarırlar.

Yaddasaxla

Maket—fransızsözüdür,əvvəlcədəndüzəldilmişilkinnümunədir.

Səhnədəkuklaiplərin,çubuqlarınvəyaəllərinköməyiiləhərəkətedir.İplərinköməyiiləcanlanankuklamarionetka,ələgeyilənkuklalarisəəlcəkkuklaadlanır.

Tanışol

Kuklayaratmaqüçünrəssamonunüzərindəuzunmüddətişləyir.Əvvəlcə,yaradılacaqkuklanınkağızüzərindərəsmiçəkilir:hərəkəttərzi,xarakteri,necədanışacağıtəsəvvüredilir.Sonraisəo,parçadanvəyataxtadanhazırlanaraqbəzədilir.Bupeşəçoxsirlidir...Kuklarəssamıənsadəmaterialları—kağızı,əsgini,düyməni,lələyiməharətlətəmtəraqlıgeyiməçevirəbilir.

Sənətkarməsləhəti

Quaş,flomasterlər,rənglikağız,karton,PVAyapışqanı

Marionetka

Parçadanhazırlanmışkukladabarmaqlarınvəziyyəti

Əlcəkkuklalar

Kuklalarınobrazıvəmaterialımüxtəlifolsada,onları“canlandırmaq”üsullarıeynidir.

Kağızpaketdənhazırlanmışpersonaj

Kağızvəiplərdənhazırlanmışpersonaj

Əlüzərindəqrimləçəkilmişobrazlar

Teatrgeyiminineskiziniyarat.Bu,nağılvəyasevdiyinqəhrəmanıngeyimidəolabilər.

Dekorasiyanədir?

25KÜÇƏLƏRİMİZİNBƏZƏYİ—FƏNƏRLƏRQaranlıqdüşərkənşəhərimizifənərlərişıqlandırır.Onlar,sadiqkeşikçilərkimi,şəhərinküçəvəmeydanlarınıqaranlıqdanqoruyur.Gündüz,şəhəroyanandaonlardincəlir,axşamlaryenidənişəbaşlayırlar.

Fənərləriseyret.Onlarınhərbirininözforması,bəzəkli“geyimi”var.Təəccüblüdeyil,çünkionlarıdayaradanvəbəzəyənrəssamdır.

Baxgörnecəqeyri-adifənərlərdir!Onlardanbirizınqırova,digəridamcıyaoxşayır.Sıradaüçüncüolan,samovaraoxşayanfənərözoturacağındatəmkinlədayanıb.

Hərfənərinözobrazıvar.Bunufənərintəbiətdəolanformalara—güllərə,ulduza,insana,fiqurlarabənzərliyindənmüəyyənetməkolar.Fənərləriformavəquruluşunagörədivardandaasmaqolar.Onlaryolların,körpülərin,parkvəmeydanlarınbəzəyidir.Fənərhərtərəfəişıqsaçansənətəsəridir.

Rənglikarandaşlar,flomasterlər,pasteltabaşirlərYenifənərformalarıdüşünvəçək.Onlarınformavəquruluşunadiqqətyetir.

Fənərlərinformavəquruluşuhaqqındanədeməkolar?

26KÜÇƏVƏPARKDAKIHEYKƏLLƏRİnsanvəheyvanlarınağacdan,gildən,gipsdən,daşdan,metaldanolanhəcmlitəsviriheykəladlanır.Heykəladətənpyedestal,yənihündürvəbəzədilmişözülüzərindədayanır.Şəklinçərçivəsikimi,pyedestalheykəliətrafdanseçdirir.Tarixişəxsiyyətlərəvəhadisələrəhəsrolunanheykəlləriabidədəadlandırırlar.Abidə,portret,parklarüçündekorativheykəlmonumentalheykəltəraşlıqəsərlərinəaiddir.Heykəl-abidəmöhkəmvəağırmateriallardan—mərmər,qranitvəxüsusimetalqarışığıolantuncdanhazırlanır.

DahiAzərbaycanşairiNizamiGəncəvininabidəsi.BuheykəlinmüəllifiAzərbaycanınXalqrəssamı,heykəltəraşFuadƏbdürrəhmanovdur.

Yaddasaxla

Pyedestal—fransızsözüdür,üzərindəheykəl,sütündikəldilənaltlıqvəyaözül.Abidə—ərəbsözüdür,tarixişəxsəxatirəolaraqucaldılanheykəl.Monumental—latınsözüdür,əzəmətli,

möhtəşəmdeməkdir.Heykələhərtərəfdənbaxmaqlazımdır,həttao,balacaolsabelə.

Sənətkarməsləhəti

Parkheykəltəraşlığıisətamamiləbaşqaaləmdir.Buheykəllərinhazırlanmasındamüxtəlifmateriallardanistifadəolunur.Məsələn,ağacdan.Onuəhatəedənparkınyaşıllığıbumaterialaolduqcayaxındır.

Metaldanhazırlanmışheykəllərisəparıldayaraqparkınyaşıllığınıözündəəksetdirir.

Plastilinvəyagilİstədiyinheykəlidüzəltvəpyedestalınüzərindəyerləşdir.

Pyedestalnümunələrinəbax.Onlardanbirinidüzəlt.

Heykəltəraşlıqqrafikavərəngkarlıqdannəiləfərqlənir?Küçədəkivəparkdakıheykəllərinfərqinədədir?

27PARK,BAĞ,BULVARŞəhəripark,bağvəbulvarsıztəsəvvüretməkmümkündeyil.Onlarşəhərdəyaşıladalarabənzəyir.Bulvarvəparkdameşədəkikimi,yamyaşılotlarbitir,ağaclarboyatır,quşlaroxuyur.

Lakinburatəbiətdənfərqlidir.Parkdaqızılıqumsəpilmişcığırlar,qollubudaqlıağaclar,yaşılotvəəlvançiçəklərlənaxışlanmışqazonvələklərvar.Oradaşar,piramidavəqeyri-adigörünəndigərformalardaqayçılanmışdekorativkollar,fəvvarəvəheykəllərgörəbilərsən.

Dekorativformadaqayçılanmışkolvəağaclar

Fəvvarələrbağı(fraqment)İnsanburadatəbiətiözməqsədinəuyğundəyişdirir,onuistədiyiformayasalır.Hərhansıbirparkyaradılandailknövbədəondannecəistifadəolunacağıhaqqındadüşünülür.ŞəhərimizinənböyükparkıolanDənizkənarıbulvarıseyret.Buradainsanlardincəlir,uşaqlarınəylənməsiüçünmüxtəlifattraksionlarfəaliyyətgöstərir.

Dənizkənarıbulvar(fraqment)Uşaqlarüçünyaradılanparkisətamamiləbaşqadır.Oradahəmişəsevincvəşənlikəhvali-ruhiyyəsivar.Dostlarınınçəkdiyitəsvirlərəbaxarkənsənonuduyacaqsan.

Quaş,pasteltabaşirlərTəsəvvüretdiyinparkınrəsminiçək.Bu,nağılqəhrəmanlarınınparkı,zooparkvəyauşaqlarüçünşən,əyləncəliparkdaolabilər.Rəsmindahadamaraqlıolmasıüçünparkelementləriniçəkməyidəunutma.

Əyləncəparkı.Quaşlaçəkilmişşagirdrəsmləri

Park,bağvəbulvarınəhəmiyyətinədir?Nəüçünqazonlarıbiçirlər?

28MUZEYLƏRBütündövrlərdəsənətkarlarnadirincəsənətəsərləriyaratmışlar.Buəsərlərinənyaxşılarımuzeydəsaxlanılır.Muzeylərmüxtəlifolur.Ölkəmizdəsaycaənçoxolandiyarşünaslıqmuzeyləridir.Oradabizimdövrəqədərinsanlarınnecəyaşadığınıgörəvəöyrənəbilərsən.Digərmuzeylərdəvar:oyuncaqmuzeyi,qab-qacaqmuzeyi,kəlağayımuzeyi,həttafənərmuzeyi.

AzərbaycanDövlətİncəsənətMuzeyi

ÖlkəmizinməşhurmuzeylərindənbiriAzərbaycanDövlətİncəsənətMuzeyidir.Buradasənətəsərləri—xalça,zərgərlikvəkeramikaməmulatları,xalqtikmələri,milligeyimlərvəbaşqaeksponatlarsaxlanılır.Muzeyədaxilolarkənsankimöcüzələraləminədüşürsən.Oradaölkəmizinvədünyanıntanınmışrəssamvəheykəltəraşlarınınyaradıcılığıilətanışolursan.Muzeylərdəsənətəsərlərinümayişolunur,öyrənilir,bərpaedilirvəqorunur.

Muzeyzallarındamüxtəlifekspozisiyalarıntərtibatıilərəssamlarməşğulolurlar.Zallardahərzamansakitlikhökmsürür.

Ekspozisiya(fraqment)

Divarlardaasılan,qızılınaxışlarlaişlənmişçərçivələrdəkiirili-xırdalırəsməsərlərininhərbirindərəssamyaratdığıtəkrarsızobrazlarlaözdüşüncələriniifadəedir.Zaldanzalakeçərkəninsanlarçoxastadandanışır,öztəəssüratlarınıbölüşürlər.Seyretdikləriəsərlərdəsənətkarlarınyaradıcılığınamünasibətbildirir,kompozisiyanı,koloriti,onunəhvali-ruhiyyəsinidəmüzakirəedirlər.

Muzeyzalları(fraqmentlər)

Yaddasaxla

Muzeyiziyarətedənlərinsanınyaratdığıəngözəlnümunələriseyredir,yenivəmaraqlıməlumatlarlatanışolur,daxilənzənginləşirlər.Burayagələnhərbirinsanincəsənətdünyasıilətanışlıqdanməmnunhalda,xoştəəssüratlarlaayrılır.Sənində,yəqinki,evdəbalacamuzeyinvar—açıqcalar,balacamaşınlar,gəlinciklər,əsgərlərvəoyuncaqheyvanlar.Əgəronlaraxüsusiguşə,yarəfayırsanvərahatseyretməküçüncərgəilədüzərəkdostlarınagöstərəbilsən,balacamuzeyalınar.

Muzey—yunandilində“muza”,incəsənətvəelmilahəsideməkdir.Tarixi,maddivəmənəvidəyərlərinsaxlandığı,qorunduğu,öyrənildiyiyerdir.Eksponat—muzeydənümayişetdirilənməmulat.Ekspozisiya—eksponatlarınümayişetdirməküçünonlarınmüəyyənqaydadadüzülüşünədeyilir.

Muzeylərhaqqındaəlavəməlumattopla.

HansıAzərbaycanvədünyamuzeylərinitanıyırsan?Muzeynecəyaranır?Muzeyinyaradılmasındaməqsədnədir?

ÖZÜNÜYOXLA

1.Memarlıqincilərininadınısöylə.Onlarhaqqındabildiklərinidanış.

2.Fənərlərinformasıhaqqındadanış.

3.Monumentalheykəltəraşlıqnümunələrihaqqındabildiklərinişərhet.

4.Park,bağvəbulvararasındafərqnədir?

5.Eksponatvəekspozisiyanınfərqiniizahet.