Tsagaan Del Text

“Ýðäýñ ïëàçì” ÕÕ

Çîõèîã÷èä: Ä.Ñ¿õáàçàð

Öàãààí äýëèéí òàëáàéí Öàãààí äýëèéí õàéëóóð æîíøíû îðäîä 2006-2007 îíä ÿâóóëñàí õàéãóóëûí

àæëûí ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí(Îðäûí íººö 2007 îíû 9 ñàðûí 01-íèé áàéäëààð)

Óëààíáààòàð õîò2008 îí

1

“Ýðäýñ ïëàçì” ÕÕÊ Áàòëàâ. “Ýðäýñ ïëàçì” ÕÕÊ -èéí

Çàõèðàë Áÿìáàæàâ

Çîõèîã÷èä: Ä.Ñ¿õáàçàð

Öàãààí äýëèéí òàëáàéí Öàãààí äýëèéí õàéëóóð æîíøíû îðäîä 2006-2007 îíä ÿâóóëñàí õàéãóóëûí

àæëûí ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí(Îðäûí íººö 2007 îíû 9 ñàðûí 01-íèé áàéäëààð)

Óëààíáààòàð õîò2008 îí

2

ÃÀÐ×ÈÃ

I.ÎÐØÈË.................................................................................................................6

II. ÒÀËÁÀÉÍ ÎÐ×ÍÛ ÒÓÕÀÉ ÅÐªÍÕÈÉ ÌÝÄÝÝËÝË........................................9

II.1 Ôèçèê-ãàçàðç¿éí áîëîí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí òóõàé òîâ÷

ìýäýýëýë.....................................................................................................9

II.2 Ãåîëîãèéí ñóäàëãààíû òóõàé òîâ÷ òîäîðõîéëîëò..............................11

III. ÒÀËÁÀÉÍ ÃÅÎËÎÃÈÉÍ ÒÎÃÒÎÖ................................................................... 14

III.1 Äàâõàðãà ç¿é.........................................................................................14

III.2 Ã¿íèé ÷óëóóëàã......................................................................................19

III.2.1 Äîîä ïàëåîçîéí ã¿íèé ÷óëóóëàã(PZ1).............................................19

III.2.2 Ïåðìèéí ã¿íèé ÷óëóóëàã (3P).........................................................20

III.2.3 Äýýä òðèàñ-äîîä þðûí ã¿íèé ÷óëóóëàã (T3-J1)...............................21

III.2.4 Ìåçîçîéí äýë ñóäëûí ÷óëóóëàã (π,βμMZ)......................................22

III.3 Òåêòîíèê õºäºëãººí .............................................................................22

III.4 Ãåîìîðôîëîãè......................................................................................24

III.5 Ãèäðîãåîëîãè........................................................................................26

III.6 Àøèãò ìàëòìàë.....................................................................................28

IV ÕÀÉÃÓÓËÛÍ ÀÆËÛÍ ÒªÐªË, ÀÐÃÀ×ËÀË, ÀÆËÛÍ ÕÝÌÆÝÝ....................31

IV.1 Ýðëèéí ìàðøðóò……………………………………………………………32

IV.2 Ñóâàã ìàëòàëò…………………………….………………………………..32

IV.3 Áàãàíàò ºðºìäëºã………………………………………………………….33

IV.4 Äýýæëýëòèéí àæèë………………………………………………………...34

IV.5 Ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýý………………………………………………..34

IV.6 Òîïîãåîäåçèéí àæèë……………………………………………………....35

IV.7 Ãåîôèçèêèéí ñóäàëãàà…………………………………………………….37

IV.8 Ãèäðîãåîëîãèéí ñóäàëãàà………………………………………………....37

V.ÎÐÄÛÍ ÃÅÎËÎÃÈÉÍ ÒÎÃÒÎÖ…………………………………….……………….39

V.1 Ãåîëîãèéí òîãòîö……………………………………………………………39.

V.2 Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí ìîðôîëîãè…………………………………………40

V.3 Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí ýðäñèéí á¿ðýëäýõ¿¿í…………………………….42

VI. ÎÐÄÛÍ ÃÅÎËÎÃÈ, ÃÈÄÐÎÃÅÎËÎÃÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÓÓË ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ

ÍªÕÖªË, Õ¯ÄÐÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆ ×ÀÍÀÐ…………………………...45

3

VII. ÎÐÄÛÍ ÍªªÖÈÉÍ ÒÎÎÖÎÎ............................................................................48

VII.1 Íººöèéí òîîöîîíä õýðýãëýñýí æèøèã ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä…………………..48

VII.2 Íººö òîîöñîí ¿íäñýí çàð÷èì áà ¿íäýñëýë…………………………….50

VIII. ÎÐÄÛÍ ÀØÈÃËÀËÒÀÍÄ ÁÝËÒÃÝÃÄÑÝÍ ÁÀÉÄÀË……………………………..53

IX. ËÈÖÅÍÇÈÉÍ ÒÀËÁÀÉÍ ÅÐªÍÕÈÉ ¯ÍÝËÃÝÝ…………………………………...55

Õ. ÁÀÉÃÀËÜ ÎÐ×ÍÛ ÁÀ ÃÅÎÝÊÎËÎÃÈÉÍ ¯ÍÝËÃÝÝ………………………..……56

ÕI. ÎÐÄÛÃ ÀØÈÃËÀÕÀÄ ÃÀÐÀÕ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ¯Ð Ä¯ÍÃÈÉÍ ÒÀËÀÀÐÕ

ÒªÑªªËªË………………………………………………………………………………….58

XII. Ä¯ÃÍÝËÒ……………………………………………………………………………..….62

4

Õàâñðàëò çóðãèéí æàãñààëò

Õàâñðàëòûí Äóãààð

Õàâñðàëò çóðãèéí íýð ÌàñøòàáÕóóäàñíû

òîî1

2

3

4

5

6

7

Òàëáàéí áàéðøëèéí çóðàã

Ðàéîíû ãåîëîãèéí çóðàã

Öàãààí äýëèéí îðäûí ãåîëîãèéí áà áàðèìò ìàòåðèàëûí çóðàã

Öàãààí äýëèéí îðäûí ìàëòàëòóóäûí äýýæëýëòèéí çóðàã

Öàãààí äýëèéí îðäûí õàéãóóëûí øóãàìûí áîñîî ç¿ñýëò¿¿ä

Öàãààí äýëèéí îðäûí õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí áîñîî òóñãàë

Öàãààí äýëèéí îðäûí áàéðç¿éí çóðàã áà ìàëòàëòóóäûí õîëáîëò

1:100000

1:50000

1:2000

Õýâòýý 1:1000

Áîñîî 1:200

1:500

1:1000

1:2000

1

1

1

1

1

1

1

8 Íýãäñýí òýíèõ òýìäýã 1

9 Óóðõàéí åðºíõèé á¿òöèéí çóðàã 1:1000 110 Óóðõàéí ýöñèéí áàéäëèéí çóðàã 1:1000 111 Æèë á¿ðèéí îëáîðëîëòûí õ¿ðýýíû çóðàã 1:1000 112 Îëáîðëîëòûí òåõíîëîãûí ñõåì 113 Áàÿæóóëàëòûí òåõíîëîãûí ñõåì 114 Áàÿæóóëàëòûí òàëáàéí çóðàã 115 ¯éëäâýðëýëèéí íýãæ¿¿äèéí íýãäñýí ñõåì 116 Îëáîðëîëòûí ïðîöåññóóäûí çóðãóóä 9

5

I. ÎÐØÈË

Ìîíãîë óëñûí ãåîëîãè óóë óóðõàéí ñàëáàðò ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ãàäààä, äîòîîäûí

õóâèéí õýâøëèéí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóä õºðºíãº îðóóëàëò õèéæ, ãåîëîãè

õàéãóóëûí àæëûã òîäîðõîé àøèãò ìàëòìàëûí ÷èãëýëýýð ÿâóóëæ, ýðæ õàéñàí ç¿éëýý

îëæ, öààøèä óóðõàéëàí àøèãëàõ ñîíèðõîë èõ áîëæýý.

¯¿íèé ¿ð ä¿íä òîì æèæèã ÿíç á¿ðèéí îðä ãàçðóóä îëîí àðâààðàà òîãòîîãäîí

àøèãëàãäàæ, àæ àõóéí ýðãýëòýíä îðîõ áîëæýý. ¯¿íèé òîä æèøýý íü Õàð Àéðãèéí ðàéîí

áºãººä, ýíä íººö íü òîãòîîãäñîí, òîãòîîãäîîã¿é õàéëóóð æîíøíû îëîí çóóí òîì æèæèã îðä, òýð

á¿¿ õýë æèæèã õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéã áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿ì¿¿ñ ìàëòàí îëáîðëîæ

áàéíà.

“Ýðäýñ ïëàçì” ÕÕÊ íèéòèéí ýíý õàíäëàãûã íýãýí àäèë ìºðäëºã áîëãîæ, Äîðíîãîâü

àéìãèéí Àéðàã ñóìûí íóòàãò îðøèõ Öàãààí äýëèéí òàëáàéä ¯Õß-íû ÀÌÃÒÕÝÃ-ûí

Ãåîëîãè óóë óóðõàéí êàäàñòðûí àëáàíààñ 2006 îíû 09 ñàðûí 11-íèé õàéãóóëûí òóñãàé

çºâøººðëèéí 12192Õ òîîò ãýð÷èëãýý àâ÷ 2006-2007 îíä õàéëóóð æîíøíû õ¿äýðæèëò

á¿õèé õýñãèéã ñîíãîí ýðýë, õàéãóóëûí ñóäàëãàà ÿâóóëñíààð áèå äààñàí 3 õ¿äðèéí

áèåò, 1 ñàëàà (àïîôèç) òîãòîîí íººöèéí òîîöîî õèéæ, àøèãëàëòàíä áýëòãýí, öààøèä

îëáîðëîõîä áýëýí áîëãîëîî.

Àøèãëàëòûí 13993À òîîò òóñãàé çºâøººðºë á¿õèé Öàãààí äýëèéí òàëáàéí

õýìæýý 116ãà áºãººä äàðààõ ãåîãðàôûí ñîëáèöëîîð õÿçãààðëàãäàíà. ¯¿íä:

Óðòðàã ªðãºðºã

1. 109 06 12.5 45 39 05

2. 109 06 12.5 45 39 38

3. 109 07 05 45 39 38

4. 109 07 05 45 39 05 ýäãýýð áîëíî.

Òóñãàé çºâøººðëèéí òàëáàéí õîéä çàõòàé çàëãàà íººö íü òîãòîîãäñîí Áàðóóí

Öàãààí äýëèéí õàéëóóð æîíøíû îðä áàéäàã áºãººä óã îðäûã îëîí òîîíû àæ àõóéí íýãæ

õóâü õ¿ì¿¿ñ àøèãëàæ áàéíà. Ìºí Öàãààí äýëèéí òàëáàé äîòîð ÷ óðä ìýäýãäýæ áàéñàí

ñóäëûí õýìæýýíä “ Íèíæà” ãýæ íýðëýãääýã õ¿ì¿¿ñ ñîð÷ëîí ýìõ çàìáàðààã¿é àøèãëàëò

ÿâóóëæ áàéíà. Ýäãýýð áàéäëûã ýìõýëæ öýãöëýí, àëáàí ¸ñíû õóóëü ä¿ðìèéí äàãóó

àæèëëàõ óóðõàé áàéãóóëàõ çîðèëãîîð òóõàéí òàëáàéä ãåîëîãè õàéãóóëûí ñóäàëãàà

ÿâóóëæ, ¿éëäâýðëýëèéí à÷ õîëáîãäîëòîé õ¿äðèéí áèåò¿¿ä òîãòîîí, íººöèéã òîîöñîí, ¿ð

ä¿íãèéí òàéëàíã ¿íäýñëýí ÒÝÇ¯-èéã çîõèîâ. 6

Öàãààí äýëèéí òàëáàé íü ÿíç á¿ðèéí ìàñøòàáòàé, ¿å ¿åèéí ãåîëîãè õàéãóóëûí

ñóäàëãààíä õàìðàãäàæ áàéñàí áîëîâ÷ ñîíèðõîë òàòàõóéö îðä èëðýýã¿é áºãººä õàðèí

Ì.Õèøèãäýëãýð, Í.ßãààí íàðûí óäèðäñàí ×îéðûí ÃÕÝ-èéí ñóäàëãààíû àíãè õ¿äðèéí I

áèåòèéã èëð¿¿ëýæ, ãàäàðãóóãààñ 2 ñóâàã, ã¿íä íü 2 öîîíîã (118.5 òì) ºðºìäñºí áîëîâ÷

òóõàéí ¿åä ýäèéí çàñãèéí à÷ õîëáîãäîëã¿é , õ¿äðèéí áèåò æèæèã ãýñýí øàëòãààíààð

îðõèñîí áàéíà. Òýðõ¿¿ ñóäàëãààíû àæëààð II õ¿äðèéí áèåò èëðýýã¿é áàéíà.

Öàãààí äýëèéí òàëáàéí õàéãóóëûí õýýðèéí àæëûã ãåîëîãè÷ Ä.Áîëäáààòàð

óäèðäàí ÿâóóëñàí áà 2007 îíîîñ ãåîëîãè÷ Ä.Ñ¿õáàçàð îðîëöîæ, àæëûã ã¿éöýòãýñýí áà

õýýðèéí ìàòåðèàëûí áîëîâñðóóëàëò, ôîíäûí ìàòåðèàë öóãëóóëàõ, òàéëàí çîõèîõ àæëûã

ãàðäàí ÿâóóëñàí áîëíî. .

Îðäûí íººöèéã 2007 îíû 9 ñàðûí 01-íýýð òàñàëáàð áîëãîí òîîöîæ îðóóëëàà. Ýðýë

õàéãóóëûí ñóäàëãààíû ¿åä äàðààõ ¿íäñýí àæëûã õèéæ ã¿éöýòãýí íèéò 55440.5

ìÿí.òºã-èéí çàðäàë ãàðãàñàí áàéíà. ¯¿íä:

Ä/ä Àæëûí òºðºëÕýìæèõ

íýãæÕýìæýý

Çàðäàë

ìÿí.ìºã

12

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Õýýðèéí áýëòãýë àæèë

Ýðëèéí ìàðøðóò

Ñóâàã ìàëòàëò

Áàãàíàò ºðºìäëºã

Äýýæëýëò

Ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýý

Òîïî õîëáîëò çóðàãëàë 1:2000

Òýýâýð

Òîìèëîëò, áóóäàë

Áóñàä àæèë

Ñóóðèí áîëîâñðóóëàëò, òàéëàí çîõèîõ

%

ò.êì

ì3

ò.ì

äýýæ

äýýæ

ãà

%

-

-

%

100

72.4

546.0

401.0

64

64

80

100

-

-

100

2568.0

362.0

8190.0

34085.0

41.6

1472.0

1200.0

4250.0

320.0

452.0

2500.0

Ä¿í 55440.5

7

II. ÒÀËÁÀÉÍ ÒÓÕÀÉ ÅÐªÍÕÈÉ ÌÝÄÝÝËÝË

II.1 Ôèçèê-ãàçàðç¿é, ýäèéí çàñàã

Õàéãóóëûí òóñãàé çºâøººðºëòýé Öàãààí äýëèéí òàëáàé íü Äîðíîãîâü àéìãèéí

Àéðàã ñóìûí íóòàã äýâñãýðò õàðúÿàëàãääàã, ò¿¿íèé òºâººñ áàðóóí óðàãø 30 êì îð÷èìä

áàéðëàäàã. Ìóæëàëûí õóâüä õýýðèéí á¿ñýä õàìðàõ áîëîâ÷ ãîâèéí á¿ñ ¿ð¿¿ øèëæèõ

õýñýã äýýð áàéðëàäàã. Ãàäàðãóó íü íàìõàí óóë, ã¿âýý òîëãîäîðõîã, õýð÷èãäýë

áàãàòàé, ºðãºí õºíäèé õîîëîé õîñîëñîí îíöëîãòîé. ¯íýìëýõ¿é ºíäºð íü 1040.0ì (Õóó÷èí Õàð-

Àéðàã ñóìûí òºâ)-ýýñ 1205.5ì (Õºõ ºíäºð óóë)-ò õýëáýëçäýã áà ðàéîíû õàðüöàíãóé

ºíäºðøèëò íü 70-165 ì áàéäàã.

Óã îðä íü Áàðóóí Öàãààí äýëèéí õ¿äðèéí çàíãèëààíä îðøèíî.Õàðüöàíãóé

ºíäºðæèëò íü 1210-1230ì-èéí ¿íýìëýõ¿é ºíäºðò áàéðëàäàã. Òàëáàéí óñàí õàãàëáàð

áîëîõ íàì óóëñ, ã¿âýý íü ºðãºðºãèéí äàãóó ÷èãëýëòýé óðò, íàðèéí ñóíàñàí òîãòîöòîé

áºãººä ýíý íü òóõàéí ðàéîíû òåêòîíèê ýâäðýëèéí ÷èãòýé äàâõöäàã. ×óëóóëãèéí èëýðö

ìàø ìóó õàðèí òàëáàéí áàðóóí, õîéä òàëààð ðèôåéí õóâèðìàë ÷óëóóëàã áîëîí ïåðìèéí

ã¿íèé ÷óëóóëãèéí ãàðøóóä ñàéòàð èëýðäýã áºãººä áóñàä ãàçàðò äýýðõ íàñíû

÷óëóóëãààñ òîãòñîí æèæèã òîëãîä, ã¿âýýí¿¿äèéí îðîé õýñãýýð ãàðø ñàéòàé áàéäàã.

Òóõàéí ðàéîíä òîãòìîë óðñãàëòàé ãîë, ãîðõè áàéäàãã¿é, õàðèí öàñ õàéëàõ ¿åýð

áîëîí õ¿÷òýé, ¿ðãýëæèëñýí áîðîîíû ¿åä ò¿ð çóóðûí óðñãàë óñ íü õºíäèé, àìóóäûã äàãàí

óðñäàã áà îëîí òîîíû æèæèã íóóðóóä ¿¿ñäýã áîëîâ÷ òýäãýýð íü ò¿ðãýí õóãàöààíä

òîãòîîä øèðãýäýã.

Òàëáàéí îéðîëöîî 10 ãàðóé õóäàã áàéäàã òýäãýýðèéí íººö íü òóñ á¿ð 2-3 ìÿí.ë

áºãººä øàâõàëòûí äàðàà 4-6 öàãèéí õóãàöààíä íºõºãääºã. Õóäãóóäûí óñíû èõýíõ íü

äàâñàðõàã, óíäíû óñàíä òîõèðîìæã¿é, òýäãýýðýýñ öººí õýñýã íü õ¿í àìûí àõóéí

õýðýãöýýíä àøèãëàãääàã.

Àéðàã ñóìûí òºâä ºðºìäìºë ã¿íèé õóäàã áàéäàã. Óñíû ÷àíàð ñàéí, óíäàðãà

ñàéòàé òóë ýíý ðàéîíû àõóéí õýðýãöýýíèé óñíû ãîë ýõ ¿¿ñâýð áîëäîã.

Ðàéîíû öàã óóð ýõ ãàçðûí ýðñ òýñ óóð àìüñãàëòàé, æèëèéí áîëîí õîíîãèéí

òåìïåðàòóðûí õýëáýëçëýë èõòýé, æèëèéí äóíäàæ õýì íü -20Ñ. Õàìãèéí õ¿éòýí ¿å íü 12-

ð ñàðààñ 2 ñàðûí ýõýí áàéäàã áà -28.50Ñ-ýýñ -32.90Ñ õ¿ðòýë õ¿éòýðäýã áºãººä

õàìãèéí õàëóóí ñàð íü 7-8-ð ñàð, +210Ñ-ýýñ +320Ñ-èéí äóëààíòàé áàéäàã.

8

Æèëèéí õóð òóíäàñíû õýìæýý 121ìì-340 ìì-ò õýëáýëçäýã áà óëèðàë á¿ðä

õàðèëöàí àäèëã¿é óíàäàã. ¯¿íèé 70-85% íü çóíû óëèðàëä óíàäàã, ªâºë õóð òóíàäàñíû

õýìæýý 10-20ìì-ýýñ õýòýðäýãã¿é, öàñàí á¿ðõýâ÷èéí çóçààí 5-8ñì áîëîâ÷ çàðèì æèëä,

öàñ îðîîã¿é òîõèîëäîë öººíã¿é òîõèîëääîã. Àíõíû öàñ 10-11 ñàðûí ¿åä îðäîã áà 3-ð ñàðä

õàéëæ äóóñäàã.

Àãààðûí ÷èéãøèë çóíäàà 46-68%, õàðèí ºâºëäºº 60-85%-ä õýëáýëçäýã. ªâºëäºº

õ¿éòýí, õóð òóíàäàñ áàãàòàé, íàðëàã ºäð¿¿ä çîíõèëäîã áºãººä õàâàðòàà ñàëõè

øóóðãà èõòýé áàéäàã. Õ¿éòíèé óëèðàëä õºðñíèé õºëäºëò ãàäàðãóóãààñ äóíäæààð 2-

3.0 ì, îëîí æèëèéí öýâäýã áàéõã¿é.

Õàâàð öàãò áàðàã òîãòìîë ñàëõè øóóðãàòàé, ñàëõèíû õóðä äóíäæààð 4.9

ì/ñåê, çàðèì ¿åä 15-22 ì/ñåê õ¿ð÷, ¿å ¿å 20-24ì/ñåê õ¿ð÷ õ¿÷òýé öàñàí áîëîí øîðîîí

øóóðãà òàâüäàã. Ñàëõèíû ÷èãëýë ãîëäóó áàðóóí õîéíîîñ ç¿¿í óðàãø ÷èãëýëòýé

áàéäàã.

Çóíû ýõýí ñàðä ààãèì õàëóóí, çóíû ñ¿¿ë ñàðä áàãà çýðýã ñýð¿¿ñ÷, áîðîî õóð

ýëáýãøäýã. Íàìàðòàà ñýð¿¿í, ñàëõèòàé, íàðëàã ºäð¿¿ä áîëæ, øºíºäºº õàñàõ õýìòýé,

ºäºðòºº íýìýõ õýìòýé áàéäàã.

Òóõàéí ðàéîí íü òàë õýýðèéí á¿ñýýñ õàãàñ öºëèéí á¿ñèéí çààãò îðøäîã, èõýíõ

õýñýãòýý áîð õ¿ðýí, õàãàñ öºëèéí õºðñòýé, íàì äîð õýñýã, õºíäèé öàéäàìóóääàà

õóæèðëàã ñààðàë, øàâàðëàã õºðñ, çàðèìäàà ýëñ çîíõèëñîí áàéäàã.

Óðãàìëûí á¿ðõýâ÷ ìóóòàé, òà÷èð ñèéðýã ºâñòýé, ýíä òýíä àëòàí õàðãàíà,

çýðëýã á¿éëñèéí íàìõàí áóòíóóä óðãàñàí áàéäàã. Õºíäèé, õóóðàé íóóðóóäûí çàõààð

äýðñ, öººí òîîãîîð øàãøóóðãà óðãàäàã. Îé ìîä ñººã áàéõã¿é.

Àìüòíû àéìàã îëîí òºðºëòýé, àðààòàí àìüòäààñ ÷îíî, ¿íýã, õÿðñ, ìàíóóë,

ìýðýã÷èäýýñ òóóëàé, öººí òîîãîîð òàðâàãà, íèëýýä õýäýí òºðºë ç¿éëèéí õóëãàíàòàé,

õýâëýýð ÿâàã÷äààñ áàìáàé òîëãîéò ìîãîé, õîíèí áà ìîãîé ã¿ðâýëòýé, æèã¿¿ðòíýýñ

á¿ðãýä, ýëýý, òîãîðóó, õàðöàãà, ñàð, íîãòðóó, òàãòàà, íóóð òîãòñîí ¿åä àíãèð, íóãàñ,

ãàëóó ò¿ð áàéðëàäàã.

Òóõàéí ðàéîíä õ¿í àì ñèéðýã 1 êâ.êì òàëáàéä 0.2-0.6 õ¿í àì íîîãääîã. Õàìãèéí îëîí

õ¿íòýé íü Õàð-Àéðàã ñóì, 1500-2000 õ¿í àìòàé. Õàðèí ºíººãèéí áàéäëààð çóíäàà áóñàä

ãàçðààñ õ¿ì¿¿ñ èðæ õóâèàðàà æîíø îëáîðëîäîã, ýäãýýð õ¿ì¿¿ñèéí òîî 3000-5000-ä

õ¿ðäýã ãýñýí ìýäýý áèé.

Õàéãóóëûí òàëáàé íü Óëààíáààòàð õîòîîñ ç¿¿í óðàãø 360 êì, Õàð Àéðaãèéí

òºìºð çàìûí ºðòººíººñ áàðóóí óðàãø 30 êì çàéä áàéðëàíà. Òàëáàéí îð÷ìîîð öººí òîîíû

9

ìàë÷èí ºðõ¿¿ä çóíäàà í¿¿äýëëýí èðäýã, òýäíèé ºâºëæºº íü õîëã¿é, Õºõ ªíäºð óóëûí

îð÷ìîîð áàéäàã.

Äýä á¿òöèéí õóâüä Õàð Àéðàã ñóì íü ýìíýëýã, øóóäàí õîëáîî, ºíäºð õ¿÷äýëèéí

øóãàìàíä õîëáîãäñîí áºãººä äýëã¿¿ð õîðøîî, çî÷èä áóóäàë, õàëóóí óñ, íèéòèéí

¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä áàéäàã. Õàìãèéí òîì àæ àõóéí íýãæ íü “Ìîíðîñöâåòìåò” íýãäëèéí

ÐÝÏ-èéí ¿éëäâýðëýëèéí áààç, à÷èëòûí òàëáàé, ìåõàíèê çàñâàðûí ãàçàð çýðýã

¿éëäâýðèéí ãàçðóóä áàéäàã. Õ¿í àìûí èõýíõ íü í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóé ýðõýëäýã áºãººä

¿ëäñýí íü òºìºð çàìä àæèëëàäàã.

Òàëáàé íü Óëààíáààòàð õîòîîñ ×îéð õ¿ðòýë õàð çàì. ×îéðîîñ Õàð Àéðàã õ¿ðòýë

åðäèéí øîðîîí çàìòàé, æèëèéí àëü ÷ óëèðàëä òýýâðèéí õýðýãñýë ñààäã¿é çîð÷èõ

áîëîìæòîé.

Õàð Àéðàãèéí õ¿äðèéí çàíãèëààíû õàéëóóð æîíøíû îðäóóäûí õàéãóóë õèéãäýæ

á¿ðòãýãäñýí íººö íü 1981-01-01-íèé áàéäëààð 2988583 òí-îîð õýìæèãäýíý. Àøèãëàëòûí

àæëûã 1963 îíîîñ ÌÎÎÏ, 1973 îíîîñ ÐÝÏ ýõýëñýí áà ýíý õóãàöààíä íèéòäýý 1726542 òí

õ¿äýð àøèãëàñàí áàéíà. Îäîîãîîð Õîíãîð I, II, VII áîëîí Õàéðòûí îðäóóä àøèãëàãäàæ

áàéãàà áºãººä áóñàä õýñýãò õóâèàðàà õ¿ì¿¿ñ áàãà çýðýã îëáîðëîëòûí àæèë õèéãäýæ

áàéíà.

II.2 Ãåîëîãèéí ñóäàëãààíû òóõàé òîâ÷ ò¿¿õ

Ðàéîíû ãåîëîãèéí ñóäàëãàà XIX çóóíû ñ¿¿ë÷ XX çóóíû ýõýí ¿åýñ ýõëýëòýé.

Àíõíû ñóäàëãàà íü ãåîëîãè, ãàçàðç¿éí àÿëàë õèéã÷äèéí ñóäàëãàà øèíæèëãýýãýýð

èëýðäýã.

Ñèñòåìèéí ÷èãëýëòýé ãåîëîãèéí ñóäàëãààíû àæèë 1940-1965 îíû ¿åä õèéãäýæ,

æèæèã, äóíä ìàñøòàáûí ãåîëîãèéí çóðàãëàëûí àæëóóäûã òóõàéí ðàéîíä õèéñýí

áàéäàã.

1940 îíä Æåëóáîâñêèéí óäèðäñàí 17-ð àíãè 1:500000-íû ãåîëîãèéí çóðàãëàëûí

àæëûã ã¿éöýòãýí, Äîðíîä Ìîíãîë íü õàéëóóð æîíøíû èðýýä¿éòýé ãýæ àíõ òîãòîîñîí áàéíà.

Ñóäëàà÷èä ìåçîçîéí íàñíû õóðäñûã õàðüöàíãóé ñàéí ñóäàëæ íåôòü àãóóëæ áîëîõûã

òîãòîîæýý.

1953 îíä À.È.Åôèìîâ, Ç.À.Êóçíåöîâà íàð L-49-À õàâòãàéí õýìæýýíä Õàð Àéðàãèéí

ºðòººíººñ áàðóóí òèéø 1:200000-íû ãåîëîãèéí çóðàãëàëûí àæèë õèéæýý. Ýíý àæëûí ¿ð

ä¿íä äóíä ïàëåîçîé, þðà, öýðä, íåîãåíû õóðäñóóäûã ÿëãàñàí. 1954 îíä Ñ.Ä.Êàïðàíîâ, À.Ñ.

10

Ìàêàðîâ íàð Õàð Àéðàãèéí ðàéîíä 500000-íû ãèäðîãåîëîãèéí çóðàãëàë õèéæ, ¿¿íèé ¿ð

ä¿íä Áîðòîëãîé, ªìíºä Õàð Àéðàãèéí õàéëóóð æîíøíû îðäóóäûã íýýæýý.

1955-1956 îíä À.À.Õðàïîâûí óäèðäñàí 230-ð ãåîëîãèéí àíãè Õàð Àéðàãèéí ðàéîíä

1:50000-íû ýðýë, çóðàãëàëûí àæëûã õèéæ ¿¿íèé ¿ð ä¿íä Õàð Àéðàãèéí õàéëóóð

æîíøíû õ¿äðèéí çàíãèëààã àíõ ÿëãàí Áóæãàð-I, Íàéäâàð, Öàãààí äýëèéí (Çàìûí áóþó

Áàðóóí öàãààí äýë) îðäóóäûã íýýí òîãòîîæýý.

À.À.Õðàïîâ Áàðóóí Öàãààí äýëèéí îðäûí íººöèéã 1.0 ñàÿ òí ãýæ ¿íýëæýý.

Ò¿¿í÷ëýí ýíýõ¿¿ àæëààð, ðàéîíû äàâõàðãàç¿éí ñõåìèéã ãàðãàæ, Õàð Àéðàãèéí

ñâèòèéã ÿëãàí, äýýä äåâîí-äîîä êàðáîíû íàñòàé Ãîâèéí ñòðóêòóð-ôàöèéí á¿ñèéã

ÿëãàñàí íü ºíºº öàã ¿åä áàòëàãäààä áàéíà.

1956-1958 îíóóäàä Õàéðò, Õàð Àéðàã (Áîð òîëãîé), Áóæãàð, Öàãààí äýëèéí

îðäóóäàä õàéãóóëûí ñóäàëãàà ÿâóóëæ íººöèéã íü òîãòîîñîí áàéíà.

1956-1959 îíä Áîáðîâ Â.À, Âàðëàìîâ Â.À, Øåâåëåâà Í.È íàð Äîðíîä Ìîíãîëûí

ãåîëîãèéí ñýäýâ÷èëñýí ñóäàëãààã ÿâóóëñàí áàéíà.

1957 îíä Èõ Æàðãàëàíò, Õàð Àéðàã ñóìóóäûí íóòãààð 1:200000-íû ãåîëîãèéí

çóðàãëàëûí àæèë õèéãäæýý.

1957-1958 îíä Õàð Àéðàãèéí ðàéîíä îëîí òîîíû îðäóóäûí õàéãóóëûí àæèë

õèéãäñýíèé äîòîð Áàðóóí öàãààí äýëèéí îðäûí íººöèéã 395.4 ìÿí.òí õ¿äðýýð òîãòîîæýý.

1964-1965 îíä Ëåâàøåâèéí óäèðäëàãèéí äîîð ýðýë-çóðàãëàë, ýðýë-õàéãóóëûí

ñóäàëãàà ÿâóóëæ Õîíãîðûí ôëþîðèòûí òàëáàéã ÿëãàí, îëîí òîîíû êâàðö-ôëþîðèòûí ñóäëûí

áèåò¿¿äèéã òîãòîîñîí áàéíà.

1972-1973 îíä ÿâóóëñàí ñóäàëãààãààð Õîíãîðûí îðäîîñ õàâèã¿é òîì Õîíãîð II-ûí

îðäûã íýýæ òîãòîîñîí áàéíà.

1972 îíä ×îéðûí ãåîëîãèéí ýêñïåäèöèéí Öàãààí äýëèéí àíãè Õàð Àéðàãèéí ðàéîíä

1:50000-íû ãåîëîãèéí çóðàã çîõèîæ, 30 ãàðóé õ¿äýðæèëòèéí èëýðö òîãòîîñîí áà ¿¿íä

ãåîôèçèêèéí àðãà÷ëàëûã ºðãºí àøèãëàñàí áàéäàã.

1973 îíä Öàãààí äýëèéí àíãè 1:25000-íû ýðëèéí àæëûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí ÿâóóëæ

íýìæ 47 øèíý èëðýë¿¿äèéã îëæ òîãòîîæýý.

1974 îíä ×ÃÕÝ-èéí Õàð Àéðàãèéí àíãè Ãåîôèçèê-òîïîçóðãèéí ýêñïåäèöèéí I

àíãèòàé õàìòðàí Õîíãîð, Áóæãàð, Õàéðò, Àéðàã çýðýã îðäûí çàëãàà òàëáàéä 1:10000,

1:50 000-íû ýðëèéí àæèë ÿâóóëñíû ¿ð ä¿íä øèíýýð 54 èëðýë òîãòîîãäîæ, òóõàéí ðàéîíû

1:50000-íû ãåîëîãèéí çóðàã çîõèîñîí áàéíà.

11

1972-1974 îíä äýýðõ ñóäàëãààòàé çýðýãöýí ýðýë-øàëãàëò, ñóäàëãààíû

àæëóóäûã äàâõàð ã¿éöýòãýæ, õàéãóóëûí àæëûã òºâëºð¿¿ëýí ÿâóóëàõ îáúåêòóóäûã

òîãòîîñîí.

Ãåîôèçèêèéí ñóäàëãààíä ñîðîíçîíìåòð, ÂÝÇ, ñåñìå ïðîôèëèéí àðãà÷ëàë

àæëóóäûã ã¿éöýòãýñýí áàéíà. 1959 îíä Áóòàõèí àãààðûí ìàãíèòîìåòð, àãààðûí

ðàäèîìåòðèéí ñóäàëãàà ÿâóóëñàí íü ñóäàëãààíû òàëáàéä õàìààðäàã.

1972-1976 îíä Õàð Àéðàãèéí ðàéîíä ãåîôèçèêèéí èæ á¿ðýí ñóäàëãààã ÝÃÝ-èéí

àíãèóäûí õ¿÷ýýð õèéæ ýõýëñýíèé äîòîð ÄÝÏ, ÊÝÏ, ðàäèîìåòð, ñîðîíçîíìåòð, ÂÝÇ, íåéòðîí-

èäýâõæèëèéí çóðàãëàë áàãòàæ áàéâ. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä îðäóóäûí õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí

ìîðôîëîãè, ñòðóêòóð, òåêòîíèêèéí õºãæèë çýðãèéã òîäîòãîí ãåîëîãèéí ñóäàëãààíû

àæëóóäûí ÷èãëýëèéã òîãòîîõîä òóñàëñàí áàéíà.

¯¿íýýñ õîéø òóõàéí îðîí íóòàãò õóâèéí õýâøëèéí îëîí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä ãåîëîãè

õàéãóóëûí àæëûí ñóäàëãààã õèéæ áàéíà.

III. ÎÐÄÛÍ ÃÅÎËÎÃÈÉÍ ÑÓÄÀËÃÀÀ

III.I Îðäûí ãåîëîãèéí òîãòîö

Öàãààí äýëèéí òàëáàéí õàéëóóð æîíøíû îðä íü 500 ì õ¿ðòýë óðòòàé æèæèã

òàñðàëòòàé áîëîâ÷ 0.8-4.5 ì çóçààí êâàðö-ôëþîðèòûí ¿íäñýí 3 õ¿äðèéí áèåòýýñ òîãòäîã

áà òàëáàéí õýìæýýíä ÿíç á¿ðèéí ÷èãëýëòýé 5-15 ì óðò 0.4-1.0 ì çóçààí 10-20 ì ã¿í

äýýðõòýé æèæèã õ¿äýðæèëòòýé îëîí òîîíû æèæèã ëèíç¿¿äýýñ òîãòîíî. Õ¿äðèéí

áèåò¿¿ä íü óðä ñóäëàà÷äûí ºìíºä õàãàðàë ãýæ íýðëýñýí ºðãºðºãèéí äàãóó õàãàðëûí

á¿ñýýñ ç¿¿í óðàãø ÷èãëýëýýð ñàëáàðëàí ¿¿ññýí õºíäëºí, ýâäðýë ñóëðàëûí á¿ñ äàãàí

¿¿ñ÷ýý.

Õ¿äðèéí ¿íäñýí 3 áèåò íü ç¿¿í óðàãø 145-160-ûí àçèìóòûí óíàëòàé òîãòîæ,

óíàëûí ºíöºã íü áàðàã áîñîî 76-85 áàéäàã. Õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü äîîä ïàëåîçîéí ãíåéñëýã

ñòðóêòóðòàé áîðæîí, ò¿¿íèé äîòîðõ äîîä-äóíä ðèôåéí õóâèðìàë, øîõîéëîã íàéðëàãàòàé

õóðäàñ äóíä ¿¿ñýí õºãææýý.

Ñóâàã ìàëòàëò, öîîíîãóóäûí ¿ð ä¿íãýýñ ¿çýõýä õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü äýýä

ïàëåîçîé-äîîä ìåçîçîéí ¿åèéí òåêòîíèê ýâäðýëèéí á¿ñ äàãàí ¿¿ññýí êâàðö, ñåðèöèò,

öàõèóðæèëò, áðåê÷èéí ãèäðîòåðìàëü õóâèðëûã äàãàí êâàðö-ôëþîðèòûí ñóäëûí

òºðëèéí áèåò¿¿ä ¿¿ñãýäýã. Ðèôåéí õóâèðìàë õóðäàñ íü äîîä ïàëåîçîéí ãðàíèòîèä äîòîð

¿ëäýãäýë (êñåíîëèò) áèåò õýëáýðýýð îðøäîã áà õèë çààãèéí õóâèðàë ìóóòàé, øîõîéí

12

÷óëóóíû äàâõàðãóóä íü áàãà çýðýã ãàíòèãæñàí, ýëñýí ÷óëóó, àëåâðîëèòûí ¿å¿ä íü

çàíàðæèõ ïðîöåññò ºðòñºí áàéäàã áà àãóóëàã÷ ãðàíèòîèä íü õèë çààã îð÷èìäîî

ãíåéñëýã ñòðóêòóð íü íýìýãäñýí áàéäàã îíöëîãòîé. Ðèôåéí ¿ëäýãäýë õàäãàëàãäàí

¿ëäñýí áàéäàã íü äîîä ïàëåîçîéí õóðäàñ ýëýãäýëä áàðàã îðîîã¿é ãýäãèéã èëòãýæ

áàéãàà áºãººä òàëáàéí õýìæýýíä ºðãºðºãèéí äàãóó ÷èãëýëòýé, Çàìûí, ªìíºä, Ýëãýí

õóäãèéí ãýñýí ñóáïàðàëëåëü õàãàðëóóäûí á¿ñ óäààí õóãàöààãààð èäýâõèòýé áàéæ,

äîîä ïàëåîçîéãîîñ ìåçîçîéí ýðèí õ¿ðòýëõ öàã õóãàöààã òóóëæ, ñóäëûí áîëîí äýëýëæ

ñóíàñàí êâàðöèò, öàõèóðëàã ýðäýñ ÷óëóóëãààð íºõºãäñºí áàéäàã áà äýýä ïàëåîçîéí

¿åèéí õºíäëºí áàéðëàëòàé õàãàðàë ýâäðýë¿¿äýýð íèéëìýëæèëæ, ýäãýýð õºíäëºí

õàãàðëóóä íü õ¿äýð àãóóëàã÷ îðîí çàéã ¿¿ñãýñýí áàéíà.

Õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü ãàäàðãóóä õàäàí ãàðø áàðàã ¿¿ñãýäýãã¿é, äºðºâäºã÷èéí

ñýâñãýð õóðäñààð 1-6 ì ã¿í äàðàãäñàí áàéäàã áà öººí òîõèîëäîëä ýëþâè, äåëþâèéí

¿éðìýã õýìõäñýýð èëýðäýã, õàðèí õóâèàðàà æîíø îëáîðëîã÷èä ìýäýãäýæ áàéñàí

õýñãýýñ íü ýõëýí õ¿äðèéí áèåòèéã 100 ì ãàðóé õ¿ðòýë çàéä äàãóóëàí óõñàí áàéäàã

òóë ìºðäºõºä õ¿íäðýëã¿é áàéëàà. Òàëáàéí õýìæýýíä áîðæèí ïîðôèð, äèîðèò, äèàáàç

ïîðôèðûí äýë ñóäëóóä ãîëäóó ç¿¿í õîéø ÷èãëýëòýé, çàðèìäàà õîéø ÷èãëýëòýé íèëýýä

õºãæñºí áîëîâ÷ õ¿äðèéí áèåò¿¿äòýé õàðüöñàí õýñýã îëäîîã¿é, õ¿äýðæèëòèéí ÷óõàì

àëü ¿åä íü ¿¿ññýí áîëîõ íü òîäîðõîéã¿é þì. Ãýõäýý øóóä áóñ øèíæ òýìäýã¿¿äýýð

õàðüöóóëæ ¿çýõýä òóí îéðîëöîî öàã ¿åä ¿¿ññýí áîëîëòîé, äýýä ïàëåîçîé-ìåçîçîéí ¿åèéí

õºíäëºí õàãàðëóóäûã íºõºí ãàð÷ èðñíýýð íü äýë ñóäëûí ÷óëóóëàã, õ¿äðèéí áèåò¿¿ä

íýãýí öàã ¿åèéí, íýãýí èäýâõæèëèéí ãîëîìòòîé áàéõ ìàãàäëàëòàé áîëîâ÷ ¿¿íèéã áàòëàõ

õîîðîíäûí õàðüöàà òîãòîîãäîîã¿é þì. Õ¿äðèéí áèåò¿¿ä õóâèðëûí á¿ñèéã îãòîëñîí ñóâàã,

öîîíîãóóä, ìºí æèæèã êàðüåðóóä äîòîð äýë ñóäëûí ÷óëóóëãóóäààñ èëðýýã¿é áàéíà. Åð

íü àæèãëàõàä äîîä-äóíä ðèôåéí õóâèðìàë õóðäñûí ãàíòèãæèæ, öàõèóðæñàí øîõîéí

÷óëóóíû ¿åèéã äàãàí õ¿äðèéí áèåò¿¿ä ãîë÷ëîí òàðõñàí áàéäàã ç¿é òîãòîëòîé.

13

III.2 Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí ìîðôîëîãè

Öàãààí äýëèéí îðäûí õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü ãîëäóó äîîä-äóíä ðèôåéí øîõîéëîã

íàéðëàãàòàé õóâèðìàë ÷óëóóëãèéí ¿ëäýãäýë, äîîä ïàëåîçîéí áîðæèí, áîðæèíñèåíèòèéí

áèåò¿¿ä äîòîð õîæóó ¿åèéí çàëóó òåêòîíèê õàãàðàë, ñóëðàëûí á¿ñ¿¿äèéã äàãàí

áàéðëàäàã áîëîâ÷ òàëáàéí îéðîëöîî äýýä êàðáîí-äîîä ïåðìèéí ýôôóçèâ ÷óëóóëàã, ïåðìèéí

íàñòàé áîðæèí äîòîð õàéëóóð æîíøíû õ¿äýðæèëò, õ¿äðèéí æèæèã áèåò¿¿ä

àæèãëàãääàã. Èéìä æîíøíû õ¿äýðæèëòèéã ¿¿ñãýã÷ ãèäðîòåðìàëü óóñìàëûí íýâ÷èõ,

ýðäýñæ¿¿ëýõ òààòàé íºõöëèéã êàðáîíàòëàã íàéðëàãàòàé ýðòíèé õóðäàñ ÷óëóóëàã

äîòîðõ ýâäðýë, áóòðàëûí çîíóóä èë¿¿ ñàéí á¿ðä¿¿ëäýã áîëîëòîé.

Ýäãýýð òåêòîíèê ýâäðýë, ñóëðàëûí á¿ñ¿¿ä íü ìýäýýæ øóãàìàí áàéðëàëòàé,

áîñîî, íàðèéí çóðâàñ ¿¿ñãýäýã òóë õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü õàðüöàíãóé áîñîî óíàëòàé, óðò,

íàðèéõàí êâàðö-õàéëóóð æîíøíû ñóäëûí áèåò õýëáýðýýð ¿¿ññýí áàéäàã îíöëîãòîé.

Òàëáàéí õýìæýýíä áàðóóí õîéíîîñ ç¿¿í óðàãø 135-150-ûí åðºíõèé àçèìóòòàé, õîîðîíäîî

ñóáïàðàëëåëü êâàðö-ôëþîðèòûí 2 ñóäëûí ¿íäñýí 2 áèåò òîãòîîãäñîí áà òýäãýýðèéí îéð

îð÷ìîîð õîéä ñåêòîðò ÷èãëýëòýé, àäèë íàéðëàãàòàé õ¿äðèéí æèæèã ëèíç, ñóäëàíöàð

áèåò¿¿ä îëîí òîîãîîð òîãòîîãääîã. Õàéãóóëûí àæëûã õ¿äðèéí ¿íäñýí 2 áèåò¿¿äýä

òºâëºð¿¿ëýí õèéæ íººöèéã òîîöñîí áîëíî. Ýíýõ¿¿ 2 õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü ñóäëûí

ãàðàëòàé, áàðóóí õîéø-ç¿¿í óðàãø ÷èãëýëòýé, òåêòîíèê ýâäðýë, ñóëðàëûí á¿ñ äàãàí

òóñ á¿ð 500 ì óðòòàé 75-86-ûí óíàëòàé, 0.8-4.6 ì ºðãºí áèåò¿¿ä þì. Õ¿äðèéí 2

áèåòèéã äóãààðëàõäàà áàðóóí ºìíºä ñóäëûã õ¿äðèéí I áèåò, ç¿¿í õîéä ñóäëûã

õ¿äðèéí II áèåò ãýæ íýðëýâ.

Õ¿äðèéí I áèåòèéã 1976 îíä ìàëòàãäñàí 96, 98-ð êàíàâ, 16, 17-ð ºðìèéí öîîíîã

2007 îíä ìàëòàãäñàí 1, 2, 3-ð ñóâàã, 1, 2, 6-ð öîîíîã, õóâèàðàà æîíø îëáîðëîã÷äûí

ìàëòàæ áèé áîëãîñîí 16-170 ì óðò æèæèã êàðüåðóóäûí ñóäàëãààãààð õýëáýð ä¿ðñ,

áàéðøèë, õýìæýýã òîãòîîëîî.

Õ¿äðèéí II áèåòèéã 4, 5, 6-ð ñóâàã, 3, 4, 5, 7-ð öîîíîã 20-90 ìèéí óðò 3 æèæèã

êàðüåðûí òóñëàìæòàéãààð òîãòîîëîî. Õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü áàðàã áîñîî óíàëòàé, I áèåò

íü ç¿¿í õîéø 76-86-ûí óíàëòàé áîë, õ¿äðèéí II áèåò íü áàðóóí óðàãø 76-84-ûí ºíöãèéí

óíàëòàé áàéäàã áºãººä àëü ÷ õ¿äðèéí áèåò äýýð 2 çàõðóóãàà óíàë íü óëàì áîñîî áîëäîã

ç¿é òîãòîë àæèãëàãääàã. Òóõàéëáàë I õ¿äðèéí áèåòèéí óíàë íü Ê-98, Ñ-2-ûí õîîðîíä

76-80 áàéõàä, òýäãýýðýýñ ãàäàãø 2 çàõäàà 85-86 áîëæ áàðàã áîñîî áîëñîí áàéäàã

14

áà II õ¿äðèéí áèåòèéí òºâ õýñýã (Ö-4-ººñ Ö-7, Ñ-6-èéí õîîðîíä) 75-80-ûí óíàëòàé

áàéõàä 2 æèã¿¿ðòýé 82-84-èéí ºíöãººð óíàñàí áàéõ æèøýýòýé.

Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí ãàäàðãóóä èëðýõ ãàðøèéí õýëáýð íü ¿ë ÿëèã

òàõèðàëäñàí, äîëãèîëîã ñòðóêòóðòàé áàéäàã íü óíàëûí ºíöãèéí ººð÷ëºëò,

ãàäàðãóóãèéí õýëáýðýýñ øàëòãààëäàã áîëîâ÷, çàðèì õýñýãòýý äèçúþíêòèâ õàãàðàë

ýâäðýë¿¿äýýð øèëæèëò ¿¿ñãýñýí áàéæ áîëîõ òàëòàé. Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí ºðãºí íü

ñóíàëûí äàãóó ººð÷ëºãäºæ, 0.4-4.5ì çàðèì õýñýãòýý 6-7 ì-ò õ¿ðäýã á¿ä¿¿ðäýã,

õ¿äðèéí áèåòèéí ãàäóóð 0.1-0.6 ì õ¿ðòýë çóçààí êâàðöæèëò, öàõèóðæèëò,

ñåðèöèòæèëò, êàðáîíàòæèëò çýðýã ãèäðîòåðìàëü õóâèðëûí ÷óëóóëãèéí á¿ðõýâ÷òýé,

ººðººð õýëáýë õ¿äðèéí áèåò íü õóâèðëûí çîí äîòîð ¿¿ñ÷ õºãæñºí, òýäãýýðèéí äîòîð

æîíøíû 1-5 ñì õ¿ðòýë çóçààíòàé õÿëãàñàí ñóäàë, ñóäëàíöàðóóä íèëýýä õºãæñºí

áàéäàã áîëîâ÷ CaF2-ûí àãóóëãà 4-15%-èàñ õýòýðäýãã¿é.

Õ¿äðèéí áèåò¿¿ä äîòîð 0.2-0.4 –ì-ýýñ 1.0-1.3 ì õ¿ðòýë ¿çýãäýõ çóçààíòàé, 8 ì-

ýýñ 28 ì õ¿ðòýë óðò àãóóëàã÷ ÷óëóóëãèéí õàâ÷óóðãóóä íèëýýä òîãòîîãääîã áºãººä

ýäãýýð íü ãèäðîòåðìàëü õóâèðàëä îðæ, äîòðîî êâàðö-ôëþîðèò, ôëþîðèòûí

ñóäëàíöàðóóä öººíã¿é àãóóëñàí áàéäàã. Ýäãýýðèéã ìàëòàëòóóäûí çóðàã,

ç¿ñýëò¿¿äýýñ àæèãëàæ áîëíî. Õ¿äðèéí ã¿íäýý òàðõàõ òàðõàëò íü áàãà,

ãàäàðãóóãààñ 50 ì-ýýñ õýòðýëã¿é ñàðíèí øóâòàðäàã áà öààø çºâõºí õóâèðëûí á¿ñ,

ñóëõàí õ¿äýðæèëòòýé ñóäëàíöàðóóä áîëîí õóâèðäàã. Ãýõäýý õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéã

îãòîëñîí çàðèì øóãàìóóäàä ¿éëäâýðëýëèéí àãóóëãàòàé, æèøèã ¿ç¿¿ëýëòèéí

øààðäëàãûí õýìæýýã õàíãàñàí õ¿äðèéí áèåò¿¿ä èëýðñýí áàéäàã. Õ¿äðèéí

áèåò¿¿äýýñ ñàëáàðëàñàí îëîí òîîíû ñóäëàíöàð, ëèíç¿¿ä áàéäàã áîëîâ÷ ýäãýýð íü

¿éëäâýðëýëèéí øààðäëàãà õàíãàõã¿é, æèæèã áèåò¿¿ä ¿¿ñãýäýã ó÷èð íººöèéí

òîîöîîíä îðóóëààã¿é îðõèëîî.

III.3 Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí ýðäñèéí á¿ðýëäýõ¿¿í

Òóõàéí ðàéîí íü Äóíäãîâèéí ºðãºãäëèéí á¿ñä áàãòäàã áà ªìíºä ìîíãîëûí õàéëóóð

æîíøíû õ¿äýðæèëòèéí Õàð Àéðãèéí õ¿äðèéí çàíãèëààíû Áàðóóí Öàãààí äýëèéí

òàëáàéí õýìæýýíä îðøäîã. Ýíä ãåîëîãè÷äûí îëîí æèëèéí ñóäàëãààãààð ãîëëîõ àøèãò

ìàëòìàë íü õàéëóóð æîíø áºãººä áóñàä òºðëèéí àøèãò ìàëòìàëûí îðä ãàçàð, èëðýë

òîãòîîãäîîã¿é áàéíà. Öàãààí äýëèéí îðä ãàçàð íü ãèäðîòåðìàëü õóâèðëûí ãàðàë

¿¿ñýëòýé, ñóäëûí òºðëèéí öýâýð êâàðö-õàéëóóð æîíøíû áèåò¿¿äýýñ á¿ðääýã.

15

Öàãààí äýëèéí òàëáàéã áàãòààñàí ðàéîíä 1:10000-íû ìàñøòàáòàé ãåîëîãèéí ýðëèéí

àæëûí ¿åä ëèòîãåîõèìè, øëèõ, ãåîôèçèêèéí ñóäàëãààãààð òóõàéí ðàéîíä õàéëóóð

æîíøíîîñ ººð òºðëèéí àøèãò ìàëòìàë ýëåìåíò¿¿äèéí àãóóëàìæ êëàðêèéí õýìæýýíýýñ

èõã¿é, çºâõºí âàíàäûí ñóëõàí ãàæèë òîãòîîãäñîí áàéäàã.

Õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü äàí êâàðö-ôëþîðèòûí íàéðëàãàòàé, áîñîî óíàëòàé, ñóäëûí

áèåò¿¿ä áàéäàã áà ãîëäóó äîîä-äóíä ðèôåéí íàñíû øîõîéëîã íàéðëàãàòàé õóâèðìàë

÷óëóóëàã äîòîð àãóóëàãäñàí, òýäãýýðèéí äóíäóóð ºíãºðñºí òåêòîíèê õàãàðëûí àí öàâûã

íºõºí ¿¿ññýí áàéäàã.

Õ¿äýðæèëò 2 ¿å øàòòàé ÿâàãäñàí íü ñóäàëãààãààð òîãòîîãäñîí þì. Ýõíèé ¿å

øàò íü êâàðö-ôëþîðèòûí ãèäðîòåðàëü óóñìàë õàãàðëûí àí öàâóóäààð íýâòýð÷ õ¿äðèéí

áèåò¿¿äèéã ¿¿ñãýæýý. Ýíý ãåíåðàöûí õ¿äýðæèëò íü äîòðîî öººí òîîíû àãóóëàã÷

÷óëóóëãèéí ¿ëäýãäýë àãóóëñàí öóë ñòðóêòóðòàé õ¿äðèéí áèåò¿¿ä ¿¿ñãýæýý.

Õ¿äðèéí áèåò¿¿ä äýõ õàéëóóð æîíøíû òîì òàëñòóóäòàé, öàéâàð íîãîîí, öàéâàð

øàðãàë, çàðèì õýñýãòýý ÷åðíèëýí ÿãààí ºíãºòýé áàéäàã áà çàðèì õýñýãòýý äàëä

òàëñòòàé àìîðô ñòðóêòóðòàé õàãàñ òóíãàëàã áèåòèéã ¿¿ñãýäýã áà ýäãýýð íü ãîëäóó

õ¿äðèéí áèåòèéí çàõ, ãàäàðãóó òàëä ¿¿ññýí áàéäàã. Æîíøíû ýäãýýð ºíãºíèé õîñëîë íü

ñóäàëëàã ñòðóêòóðûã áèé áîëãîäîã áà õ¿äðèéí áèåò¿¿ä äîòîð öººíã¿é ¿¿ðëýã îðîí çàé

àæèãëàãääàã, òýäíèé õýìæýý íü ãîë÷îîðîî 3-5 ñì-ýýñ òîìã¿é áàéäàã áà ýäãýýð õîîñîí îðîí

çàéä ÿíç á¿ðèéí ºíãºòýé õàéëóóð æîíøíû øîî õýëáýðèéí òàëñòóóä óðãàæ òîãòñîí

áàéäàã. Êâàðö íü öýõýð ºíãºòýé, äàëä þìóó æèæèã øèðõýãòýé, çàðèìäàà õàãàñ

òóíãàëàã áàéäàã áà õàéëóóð æîíøíû òàëñòóóäûí õîîðîíäîõ çàéã ä¿¿ðãýí ¿¿ññýí òóë

ÿìàð íýã õýëáýð ä¿ðñã¿é áîëîâ÷, õ¿äðèéí áèåòèéí çàõ õýñýãò àìîðô æîíøòîé

ñàëààâ÷ëàí ñóäëàíöàð ñòðóêòóðèéã ¿¿ñãýäýã. Òýäãýýðèéí äîòîð àí öàâóóäààð íü

õààÿà êàðáîíàòûí ºíãºð, êàëöèéí ìàø æèæèã òàëñòóóä ¿¿ññýí áàéäàã íü

àæèãëàãääàã. Ìºí ¿¿ðëýã òîãòîöòîé îðîí çàéä öººí òîõèîëäîëä êâàðöûí äðóç ç¿¿ëýã,

õàðàíäààëàã õýëáýðòýéãýýð óðãàñàí íü àæèãëàãäàíà. Ýäãýýð äðóçóóä íü ìàø

òóíãàëàã, óñàí áîëîð áàéäàã áà õýìæýýãýýðýý ìàø æèæèã áàéäãààñ ãàäíà õîâîð

òîõèîëääîã.

Õ¿äýðæèëòèéí 2 äàõü ãåíåðàö íü àíõíû õ¿äýðæèëòèéí áèåò¿¿äèéí àí

öàâóóäààð íàðèéí ñóäëàíöàðóóä ¿¿ñãýí õºãææýý. Òýäãýýðèéí ýõíèé ¿¿ññýí õ¿äðèéí

áèåò äîòîð èë¿¿òýé òàðõäàã áîëîâ÷ íèëýýä õýìæýýãýýð õ¿äýð àãóóëàã÷ ÷óëóóëàã

áîëîí õ¿äðèéí áèåò¿¿ä äîòîð õàâ÷óóðãà ÷óëóóëãóóä äîòîð òàðõñàí íü àæèãëàãääàã.

16

Õî¸ðäîã÷ õ¿äýðæèëò íü ÿìàð íýã ñèñòåìã¿é, ÿíç á¿ðèéí ÷èãëýëòýé áàéäàã

áîëîâ÷ õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí åðºíõèé ÷èãëýë äàãóó èë¿¿òýé ¿¿ññýí íü èë¿¿òýé

ìýäðýãääýã. Ýäãýýð íü òîðëîã ñòðóêòóðòàé, ñóäëàíöàð òåêñòóðòàé áàéäàã áà

ñóäëóóäûí ºðãºí íü õýäýí ìì-ýýñ õýäýí ñì õ¿ðòýã áîëîâ÷ 5 ñì-ýýñ ºðãºí ñóäàë õ¿äðèéí

áèåò äîòîð àæèãëàãäààã¿é. Õàðèí õ¿äýð àãóóëàã÷ ÷óëóóëàã äîòîð 10-25 ñì ºðãºíòýé

ëèíç õýëáýðèéí áîëîí ñàðíèìàë ñóäëàíöàðóóä àæèãëàãääàã, ýäãýýðèéí ïàðàìåòð íü ìàø

õóâüñàìòãàé áàéäàã áà æîíøíû àãóóëãà íü ìàññäàà 4-6%-èàñ õýòýðäýãã¿é.

Õî¸ðäîã÷ ãåíåðàöûí õ¿äýðæèëòèéí õàéëóóð æîíø íü ãîëäóó öàéâàð íîãîîí,

øàðãàë çàðèìäàà öàãààí ºíãºòýé áàéäàã, æèæèã äàëä òàëñòòàé, ñîëîíãîðñîí ñóäàëëàã

òåêñòóðòàé, ººð õîîðîíäîî îãòëîëöñîí ÿíç á¿ðèéí óíàëòàé áîëîâ÷ åðºíõèé ñóíàë íü õ¿äðèéí

áèåòèéí äàãóó ãîëëîñîí áàéäàã.

Õî¸ð äàõü õ¿äýðæèëòòýé õàìò êâàðöûí íàðèéí ñóäëàíöàðóóä õàìò ¿¿ññýí

áàéäàã, òýäãýýð íü êâàðö-ôëþîðèòûí ñóäëóóäòàé õýìæýýãýýðýý èæèë áà õàðüöàíãóé

öººí òîîãîîð áèå äààñàí ñóäëàíöàðóóä ¿¿ñãýäýã. Ýäãýýð íü öàéâàð öàãààí, öýõýð

ºíãºòýé, äàëä øèðõýãòýé, óðñãàë òåêñòóðòàé, äîòîð íü öººí òîîíû õàéëóóð æîíøíû

æèæèã òàëñòóóä, ìàø õîâîð òîõèîëäîëä ïèðèòèéí ãàíö íýã æèæèã êóá õýëáýðòýé

òàëñò àæèãëàãäñàí áîëíî.

Õî¸ðäîã÷ ãåíåðàöûí õ¿äýðæèëò ñóë õºãæèëòýé, ýð÷èìæèëò íü 10 ì çàéä 1-3

óäàà òîõèîëääîã. Ìàø íàðèéí ñóäëàíöàðóóä ¿¿ñãýäýã ó÷èð äàíãààð íü äýýæèëæ

øèíæëýõ áîëîëöîîã¿é áàéëàà. Õ¿äðèéí áèåò¿¿ä äîòîð ¿¿ññýí õ¿äýðæèëòèéã äàðààõ

¿åèéí àí öàâóóäààð êàðáîíàòûí ºíãºð õààÿà êàëüöèòûí äðóç ¿¿ññýí áàéäàã áà õ¿äðèéí

áèåò¿¿äèéí àãóóëàã÷ ÷óëóóëàãòàé õèëëýñýí çààã îð÷ìîîð òºìðèéí èñëýýð áóäàãäñàí

áàéäàã íü àæèãëàãääàã. Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí ãàäààä õèë çààãèéí àãóóëàã÷

÷óëóóëàãò 0.1-0.6 ì çóçààí õóâèðëûí çóðâàñ á¿ñ ¿ðãýëæ ¿¿ññýí áàéäàã áºãººä

õóâèðëûã êâàðöæèëò, öàõèóðæèëò, ôëþîðèòæèëò, öººí òîõèîëäîëä ñåðèöèòæèëò,

ëåìîíèòæèëò, êàðáîíàòæèëò á¿ðä¿¿ëäýã. Ýíý õóâèðëûí á¿ñýýñ àâñàí äýýæèíä

ôëþîðèòûí àãóóëãà 0-8.6% áàéäàã. Õ¿äðèéí 2-ð áèåòèéí 4-ð ñóâàãò èëýðñýí

õóâèðëûí á¿ñ äîòîð ìàø ñàðíèìàë, æèæèã õýìæýýòýé, õóóäàñëàã õýëáýðòýé ãðàôèòûí

òàëñòóóä íàðèéí çóðâàñ ¿¿ñãýñýí áàéäàã íü àæèãëàãäëàà.

Öàãààí äýëèéí õàéëóóð æîíøíû õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü äàí ãàíö êâàðö-ôëþîðèòûí

íàéðëàãàòàé ãèäðîòåðìàëü óóñìàëààñ ¿¿ññýí ñóäëûí áèåò¿¿ä þì. Õèìèéí

øèíæèëãýýãýýð õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü CaF2 18-18%, SiO 25-73%, CaCO3 0.1-3.6%

àãóóëäàã áà P2O5 0-0.01%, SO2 0-0.1% ãýæ òîãòîîãäñîí. Ìºí óðä ñóäëàà÷èä

17

òàëáàéãààñ àâñàí ëèòîãåîõèìèéí äýæ¿¿äýä 22 ýëåìåíòèéí àãóóëãûã ãýðëèéí

øèíæèëãýýãýýð òîãòîîëãîñîí áîëîâ÷ òýäãýýð íü îðîí íóòãèéí êëàðêèéí àãóóëãààñ äýýø

àãóóëãà ºãººã¿é áàéíà. Ýäãýýðýýñ ¿çýõýä Öàãààí äýëèéí îðäîä õàéëóóð æîíøíîîñ ººð

òºðëèéí äàãàëäàõ õ¿äýðæèëò, àøèãò ýðäýñ áàéõã¿é, ìºí õ¿äðèéí ÷àíàðò íºëººëºõ

õîðòîé õîëüö ýëåìåíò¿¿ä áàéõã¿é, ¿éëäâýðëýëèéí õóâüä ñàéí ÷àíàðûí õ¿äýðòýé

ñóäëûí òºðëèéí îðä þì.

IY. ÎÐÄÛÍ ÃÅÎËÎÃÈ, ÃÈÄÐÎÃÅÎËÎÃÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÓÓË ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÍªÕÖªË, Õ¯ÄÐÈÉÍ

ÒÅÕÍÎËÎÃÈÉÍ ØÈÍÆ ×ÀÍÀÐ

Öàãààí äýëèéí õàéëóóð æîíøíû îðä íü õ¿äðèéí ¿íäñýí 3 áèåò îëîí òîîíû æèæèã

ëèíç ñóäëàíöàðóóäààñ òîãòîíî. Õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü ç¿¿í óðàãø 135-150-ûí àçèìóòààð

äýýä ïàëåîçîé-ìåçîçîéí öàã ¿åä ¿¿ññýí õàãàðàë äàãàí ãèäðîòåðìàëü õóâèðëûí ¿ð ä¿íä

¿¿ñ÷ýý. Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí õîîðîíä õîéø, ç¿¿í õîéø ÷èãëýëòýé æèæèã ëèíç, 0.2-0.4

ì-èéí ºðãºíòýé áîãèíî ñóäëóóä áèé áîëñíûã õóâèàðàà îëáîðëîã÷èä àøèãëàæ áàéãàà áà

çàðèìûã íü àøèãëàæ äóóññàí áàéíà. Îðäûí ãåîëîãèéí òîãòîöîä äîîä-äóíä ðèôåéí øîõîéëîã

íàéðëàãàòàé õóâèðìàë ÷óëóóëãèéí ¿ëäýãäýë (êñåíîëèò) áèåò¿¿ä òýäãýýðèéí

àãóóëàã÷ äîîä ïàëåîçîéí ãíåéñëýã ñòðóêòóðòàé áîðæèí îðîëöäîã. Õ¿äðèéí áèåò

àãóóëàã÷ ÷óëóóëãóóä íü ýëýãäýëä áàðàã ºðòººã¿éã øîõîéí ÷óëóóíû ¿ëäýãäë¿¿ä

ãýð÷èëíý. Áîðæèí íü ãàäàðãóó îð÷èìäîî öàéâàð, çàðèìäàà ¿íñýí ñààðàë ºíãºòýé, öîîíîãò

20-50 ì õ¿ðòýë ã¿íä ýíý áàéäëàà õàäãàëäàã, äîòðîî æèæèã öàãààí öàéâàð òîëáóóä,

øëèô¿¿ä èõòýé, ýäãýýð íü ðèôåéí øîõîéí ÷óëóóíû õýìõäýñ¿¿äèéí äàõèí õàéëñàí

õýñã¿¿ä þì. Áîðæèí íü ýíý õýñýãòýý æèæèã øèðõýãòýé áàéõ áà ò¿¿íýýñ ã¿íäýý äóíä

òîì òàëñòòàé áîëäîã. Õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü 76-86-ûí áîñîî óíàëòàé, ã¿íð¿¿ãýý 50 ì-ýýñ

öààø áàðàã ìºðäºãääºãã¿é. Èéìýýñ õ¿äýð õóðèìòëàõ òààòàé îð÷èíã øîõîéëîã

íàéðëàãàòàé ÷óëóóëãèéí àí öàâóóä á¿ðä¿¿ëæýý ãýæ ¿çýæ áîëíî.

Õ¿äýðæèëò íü 2 ¿å øàòòàé ÿâàãäñàí áà ýõíèé ãåíåðàö íü õàãàðëóóäûã íºõºõ

òîì òàëñòòàé ôëþîðèòûí áàÿí õ¿äðèéí 0.5-4.5 ì çóçààíòàé íýãýí öóë ñóäëûí áèåòèéã

¿¿ñãýæýý. ¯¿íèé äàðààãààð òåêòîíèê õàãàðàë, ýâäðýëèéí íºëººãººð àí öàâóóä ¿¿ñ÷

òýäãýýðèéí îðîí çàéãààð êâàðö-ôëþîðèòûí íàðèéí ñóäàë, ñóäëàíöàðóóä ¿¿ññýí áà

êâàðö èõòýé ÿäóóâòàð õ¿äýð áèé áîëñîí áàéíà.

Õî¸ð äàõü ãåíåðàöûí õ¿äýðæèëò íü ýõíèéõèéã áîäâîë ºðãºí îðîí çàéä õ¿äýð

àãóóëàã÷ ÷óëóóëãóóäûí àí öàâóóäààð ÷ òàðõñàí áàéäàã. Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéã 2

18

òàëààð íü êâàðöæèëò, êàðáîíàòæèëò, òºìºðæèëòûí õî¸ðäîã÷ õóâèðëûí 0.4-1.2 ì

ºðãºíòýé “õóÿãëàñàí” á¿ñë¿¿ðèéã ¿¿ñãýñýí áàéäàã. Îðäûí îéðîëöîî ãàäàðãóóãèéí óñ

áàéõã¿é. Õàéãóóëûí ºðºìäëºãèéí öîîíîãóóäàä 20-30 ì-èéí ã¿íä ã¿íèé àí öàâûí áîëîí í¿õ

ñ¿âèéí óñíû ò¿âøèí òîãòîîãääîã áà øàâõàëòààð äåáèò íü 0.01-0.05 ë/ìèí ãýæ

òîãòîîãäñîí. Ýíý íü àøèãëàëòûí ¿åèéí óñíû ø¿¿ðýë ìàø áàãà áàéõ, óóë òåõíèêèéí õóâüä

õ¿äðýë ó÷ðóóëàõààðã¿é ãýæ ¿çýæ áîëíî.

Îðäûí îéðîëöîî Ýëãýí õóäàã, Çàìûí õóäàã çýðýã óíäàðãà ñàéòàé õóäãóóä

áàéäàã, ýäãýýðýýñ òåõíèêèéí áîëîí àõóéí õýðýãöýýíèé óñàà õýðýãëýõ áîëîëöîîòîé.

Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéã äàãóóëàí 18-120 ì õ¿ðòýë óðò 5-45 ì ºðãºí 14 ì õ¿ðòýë

ã¿í ãàð êàðüåðóóäûã õóâèàðàà æîíø îëáîðëîã÷èä ìàëòñàí áàéäàã. Ýäãýýðèéí õàíà íü

ýãö áîñîî áà àí öàâ áàãàòàé, õóâèðëûí á¿ñèéí ÷óëóóëàã íýã ¸ñíû áýõýëãýý áîëîí íóðàëò

¿¿ñãýýã¿é òîãòîîæýý. Õ¿äðèéí áèåò¿¿ä íü 50 ì õ¿ðòýë ã¿í, ýãö áîñîî óíàëòàé, õ¿äýð

àãóóëàã÷ ÷óëóóëàã õàðüöàíãóé áàò áýõ òîãòîöòîé, àí öàâ áàãàòàé, êâàðöæèëò,

öàõèóðæèëòûí õóâèðàëòàé òóë îðäûã èë àðãààð êàðüåðëàí àøèãëàõ áîëîëöîî á¿õèé

óóë òåõíèêèéí íºõöºëòýé.

Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí ýçýëõ¿¿í æèíãèéí õóâüä çýðãýëäýý íýãýí òàëáàéä îðøèõ

Áàðóóí Öàãààí äýë, Õîíãîð, Íàðòûí õèéäèéí èæèë òºñòýé îðäóóäûí ñóäàëãààãààð 6.7-

74.28%-èéí õàéëóóð æîíøíû õ¿äðèéí ýçýëõ¿¿í æèíã 8 äýýæèíä òîãòîîñîí áàéäàã áà

2.74-2.82 òí/ì3 ýçýëõ¿¿í æèíòýé äóíäæààð 2.71 òí/ì3 ãýæ òîãòîîæýý. Èéìä Öàãààí

äýëèéí îðäûí õ¿äðèéí ýçýëõ¿¿í æèíã äóíäæààð 2.7 òí/ì3 ãýæ àâ÷ ¿çýæ áîëíî. Õ¿äýð íü

êâàðö-ôëþîðèòîîñ á¿ðäýõ áà CaCO3 0.1-3.6%, P2O5 0.0-0.01%, S îáø 0.0-0.01% áàéãàà

íü áàÿæèãäàõ ÷àíàðòàé ñàéí ÷àíàðûí õ¿äýðò áàãòàíà.

Y. ÎÐÄÛÍ ÍªªÖÈÉÍ ÒÎÎÖÎÎ

19

Òóñ êîìïàíèàñ òºëºâëºí õèéñýí õàéãóóëûí õýýðèéí àæëûí ¿ð ä¿í, ìºí óðä

ñóäëàà÷äûí ã¿éöýòãýñýí ñóäàëãààíû ìàòåðèàëóóä, ä¿ãíýëò, òîîöîîã àøèãëàí Öàãààí

äýëèéí õàéëóóð æîíøíû õ¿äðèéí 1, 2, 3-ð áèåò¿¿äýä îð÷èí ¿åä àøèãòàé õóâèëáàðààð

àøèãëàæ áîëîõ ïàðàìåòð, àãóóëãà áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîîíä àâ÷, õ¿äðèéí

áèåò¿¿äèéã ÿëãàí òýäãýýðèéí àøèãò ýðäñèéí íººö, õ¿äðèéí õýìæýýã îäîî ìºðäºãäºæ

áàéãàà çààâàð æóðàì, òåõíèê, òåõíîëîãèéí îëîëòîíä òóëãóóðëàí íººö òîîöëîî.

V.1 Íººöèéí òîîöîîíä õýðýãëýñýí æèøèã ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Òóõàéí ðàéîíä ºíººãèéí áàéäëààð Áàðóóí Öàãààí äýë, Íàðòûí õèéä, Õîíãîð, Õàð

Àéðãèéí á¿ëýã îðäóóä àøèãëàãäàæ áàéãàà áà õàéëóóð æîíøíû îëîí òîîíû èëðýë¿¿äèéã

õóâèàðàà æîíø îëáîðëîã÷èä àøèãëàæ áàéíà.

Áàðóóí Öàãààí äýë, Õîíãîð, Õàð Àéðãèéí á¿ëýã îðäóóäûí íººöèéã òîîöîõäîî

ÁÍÌÀÓ-ûí Ãåîëîãè,Óóë óóðõàéí ÿàìíû Øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí çºâëºëèéí (á¿ãä õóó÷èí

íýðýýð) 1980 îíû 10 ñàðûí 22-íû ºäðèéí õóðàëäààíû 117-ð ïðîòîêîëîîð áàòàëñàí Õàð

Àéðãèéí ðàéîíä õýðýãëýõ æèøèã ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àâ÷ õýðýãëýæýý. Ýíýõ¿¿ æèøèã

¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü õ¿äðèéã èë àðãààð îëáîðëîõîä äàðààõ øààðäëàãóóäûã áàãòààæýý.

¯¿íä:

1. Õ¿äðèéí áèåòèéã õÿçãààðëàõ õàìãèéí áàãà çàõûí àãóóëãà

-20%

2. Íººöèéí áëîê äàõü ¿éëäâýðëýëèéí õàìãèéí áàãà äóíäàæ àãóóëãà -31.6%

3. Õ¿äðèéí áèåòèéí õàìãèéí áàãà çóçààí -2.0 ì

4. Õ¿äðèéí áèåòýä îðóóëæ áîëîõ õîîñîí áóþó æèøãýýñ äîîãóóð

àãóóëãàòàé õàâ÷óóðãà ÷óëóóëãèéí õàìãèéí èõ çóçààí -4 ì

5. Êàðáîíàòûí àãóóëãûí ìîäóëü -6

¯¿íýýñ ãàäíà çýðãýëäýý îðøèõ Áîð-ªíäºðèéí ðàéîíä õóó÷èí ÇÕÓ-ûí áà ÁÍÌÀÓ-ûí

Óëñûí íººöèéí êîìèññóóäûí õàìòàðñàí õóðàëäààíààð õýëýëöýæ áàòàëñàí òîãòìîë æèøèã

¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä çààõäàà:

1. Õ¿äðèéí áèåòèéí çóçààíûã õÿçãààðëàõ çàõûí àãóóëãà -15%

2. Íººöèéí áëîêèéí ¿éëäâýðëýëèéí äîîä àãóóëãà -27%

3. Õ¿äðèéí áèåòèéã òàëáàéä õÿçãààðëàõ çàõûí ìàëòàëòûí äîîä àãóóëãà -24%


5. Õ¿äðèéí áèåò äîòîðõ õîîñîí ÷óëóóëãèéí õàìãèéí èõ çóçààí -2.0 ì

20

Ýíý æèøãýýð Àäàã, Áàÿí-Óëààí, ªíäºð-Îâîî, Öàãààí-ªíäºð, Áîð õóæèð, Æîíøò

òîëãîé, Èõ áè÷èãò, Ñ¿¿ë-ªíäºð, Çàìûí õàð, Áóìáàò çýðýã îðäóóäûí íººö áîäîãäîí

àìæèëòòàé àøèãëàãäàæ áàéíà. ¯¿íýýñ ãàäíà Õàð Àéðàã çýðýã õýä õýäýí ãàçàð áàãà

îâðûí áàÿæóóëàõ ¿éëäâýð¿¿ä áàðèãäàí àøèãëàëòàíä îðæ áàéíà.

Ýäãýýð æèøèã ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîí àøèãëàëò ÿâàãäàæ áàéãàà îðäóóäûí

¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàðüöóóëàí æèøèæ äàðààõ æèøãèéã ñîíãîí àâ÷ Öàãààí äýëèéí

îðäûí íººöèéí òîîöîîíä õýðýãëýëýý. ¯¿íä:

1. Õ¿äðèéí áèåòèéí çóçààíûã õÿçãààðëàõ õàìãèéí

áàãà çàõûí àãóóëãà -20%

2. Õ¿äðèéí áèåòèéã òàëáàéä õÿçãààðëàõ çàõûí ìàëòàëòûí

õàìãèéí áàãà àãóóëãà -25%


4. Õ¿äðèéí áèåò äîòîðõ õîîñîí áóþó áàãà àãóóëãàòàé õàâ÷óóðãà

÷óëóóëãèéí õàìãèéí èõ çóçààí -2.0 ì

5. Íººöèéí áëîêèéí ¿éëäâýðëýëèéí õàìãèéí äîîä àãóóëãà -30%

6. Íººöèéí áëîêèéí òàëáàéí õèëèéã ¿éëäâýðëýëèéí áà ¿éëäâýðëýëèéí áóñ

àãóóëãàòàé çàõûí ìàëòàëòóóäûí õîîðîí äàõü çàéíû äóíäæààð

7.Õ¿äðèéí áèåòèéã ã¿íä íü õÿçãààðëàõäàà ìàëòàëò õîîðîíäûí çàéíû

äóíæààð, çàðèì òîõèîëäîëä ãóðàâíû õî¸ðîîð

8. ªëã¿¿ õýñãèéã çàõûí îãòëîëîîñ 20 ì-ýýð òóñ òóñ àâ÷ òîîöîîíä îðóóëàõ

(õ¿äýðæèëòèéí çóçààí, àãóóëãà, õóâèðëûã òîîöîí ¿çñíýýð)

9. Õîðòîé õîëüö áîëîõ ýðäñ¿¿äèéí çºâøººðºãäºõ äýýä àãóóëãà: Ð2Î5 -0.5%,

Sîáø -1%, CaCO3 -6%-èàñ èõã¿é áàéõ

Õîðòîé õîëüöûí àãóóëãà òóõàéí îðäîîñ àâñàí äýýæ¿¿äýä áàéõã¿éãýýñ,

çºâøººðºãäºõ õýìæýýíýýñ îëîí äàõèí áàãà òîãòîîãäîæ áàéãàà ÿâäàë õ¿äðèéí ÷àíàð ñàéí

áàéãààã èëòãýíý.

V.2 Íººö òîîöñîí ¿íäñýí çàð÷èì áà ¿íäýñëýë

21

Öàãààí äýëèéí õàéëóóð æîíøíû îðäîä õ¿äðèéí 3 ¿íäñýí ñóäëûí áèåò ÿëãàí

íººöèéã íü òîîöëîî. Áóñàä æèæèã ñóäëóóä, ëèíç¿¿ä, àïîôèç¿¿ä íü õýìæýýãýýðýý

æèæèã, ñàðíèìàë áàéðëàëòàéãààñ ãàäíà èõýíõ íü àøèãëàñàí áàéäàã òóë íººöèéí

òîîöîîã õèéãýýã¿é áîëíî.

Ýíýõ¿¿ õ¿äðèéí 3 áèåò íü ãàäàðãóóãààñ ñóâàã ìàëòàëò êàðüåðèéí

äýýæëýëòýýð 30-50 ì-èéí çàéòàéãààð ñóäëàãäñàí, 14 öîîíîãîîð 30-50 ì-èéí ã¿íä 90-120

ì-èéí çàéòàéãààð ¿íýëýãäñýí áà 520 ì áà 560 ì óðòòàé 0.8-4.6 ì ºðãºíòýé 76-86-ûí

óíàëòàé, øóãàìàí áàéðëàëòàé ñóäëûí áèåò¿¿ä òóë ãåîëîãèéí áëîêèéí àðãààð, áîñîî

òóñãàëûí õàâòãàéä ïðîåêöëîí, òðèãîíîìåòðèéí ôóíêö àøèãëàí òàðõàëòûí òàëáàé,

ýçýëõ¿¿íèéã òîîöîí, ýçýëõ¿¿í æèíã 2.7 òí/ì3-ýýð àâ÷ áëîê òóñ á¿ðýýð õ¿äðèéã æèíä

øèëæ¿¿ëæ CaF2-ûí äóíäàæ àãóóëãààð àøèãò ýðäñèéí õýìæýýã òîäîðõîéëîâ.

Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí æèíõýíý çóçààíûã òîîöîõäîî ìàëòàëò á¿ðèéí äîòîðõ

¿çýãäýõ çóçààíûã õ¿äðèéí áèåòèéí óíàëûí ºíöºãòýé õàðüöóóëæ ãàðãàñàí áà

êàðüåðóóä áîëîí çàðèì ñóâãóóäàä õ¿äðèéí áèåòýä ïåðïåíäèêóëÿð ¿¿ñãýí øóóä

õýìæèæ òîîöëîî.

Íººöèéí áëîê äàõü õ¿äðèéí áèåòèéí äóíäàæ çóçààíûã ãàðãàõäàà á¿õ ìàëòàëò,

öîîíîãóóä äàõü õ¿äðèéí æèíõýíý çóçààíûã àðèôìåòèêèéí äóíäæààð, àøèãò ýðäñèéí

äóíäàæ àãóóëãûã òîîöîõäîî ìàëòàëò öîîíîãóóä äàõü áîñîî íººöèéã òîäîðõîéëîõ çàìààð

ãàðãàëàà.

¯¿íä:

L1xC1+L2xC2+……+LnxCn

Ññð = Ln

L1 - ìàëòàëò äàõü õ¿äðèéí áèåòèéí çóçààí, ì

C1 - ìàëòàëò äàõü àãóóëãà, %

Ln - Á¿õ îãòëîëûí íèéëáýð çóçààí, ì

Ccp - áëîê äàõü äóíäàæ àãóóëãà, %

Áëîêèéí æèíõýíý òàëáàéã òîäîðõîéëîõäîî:

S = Sm x Cos(90-) òîìú¸îã àøèãëàâ. ¯¿íä:

S - õ¿äðèéí áèåòèéí æèíõýíý òàëáàé, ì2

Sm - õ¿äðèéí áèåòèéí áîñîî òóñãàëûí õàâòãàé äàõü òàëáàé, ì2

- Õäðèéí áèåòèéí óíàëûí äóíäàæ ºíöºã, ãðàäóñ

22

Õ¿äðèéí íººöèéã

P = S x hcp x d

Õàéëóóð æîíøíû íººöèéã

Q = P x Ccp òîìú¸îãîîð òóñ òóñ òîîöîâ.

¯¿íä:

P – Õ¿äðèéí íººö, òí

S – Õ¿äðèéí áèåòèéí æèíõýíý òàëáàé, ì2

hcp – Áëîê äàõü õ¿äðèéí áèåòèéí äóíäàæ çóçààí, ì

d – Õ¿äðèéí ýçýëõ¿¿í æèí, òí/ì3

Q – Õàéëóóð æîíøíû íººö, òí

Ññð – Áëîê äàõü CaF2-ûí äóíäàæ àãóóëãà, %

Íººöèéã òîîöîõäîî õ¿äðèéí áèåò òóñ á¿ðýýð ïàðàëëåëü áîñîî õàâòãàéä òóñãàë

¿¿ñãýí òàëáàé òîäîðõîéëæ äýýðõ òîìú¸îãîîð áîäîæ ãàðãàñàí áà I õ¿äðèéí áèåòýä Ñ-1-1,

Ð-1-1, Â-1-1, Â-1-2, Â-1-3, Â-1-4, Ñ-1-2, II áèåòýä Ñ-2-1, Â-2-1, Â-2-2, Â-2-3, Â-2-4, Â-

2-5, Ñ-2-2, III áèåòýä Ñ-3-1, Ñ-3-2, Ñ-3-3, Ñ-3-4 ãýñýí áëîêóóä ¿¿ñãýí òîîöîî õèéëýý.

Õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí òºâ õýñã¿¿ä òóñ á¿ð õàíãàëòòàé öîîíîã, ñóâãààð ñóäëàãäñàí

òóë íººöèéã áîäèòîé-Â, çàõûí õýñã¿¿ä íü 1 öîîíîã, ñóâàã, êàðüåðààð ñóäëàãäñàí òóë

íººöèéã áîëîìæòîé áóþó Ñ-ýýð íººö òîîöîõ áîëîëöîîòîé ãýæ ¿çëýý.

V.3 Íººöèéí òîîöîîíû ¿ð ä¿í

Òóñ òàéëàíä Öàãààí äýëèéí õàéëóóð æîíøíû ãîë ñóäàëä íººö òîîöëîî. Èíãýõäýý

áëîê á¿ðèéí æèíõýíý òàëáàé, õ¿äðèéí áèåòèéí äóíäàæ çóçààí, õàéëóóð æîíøíû

àãóóëãûã òóñä íü õ¿ñíýãòýíä îðóóëàí òîîöîæ àðä õàâñàðãàñàí áà íººöèéã õýñýã òóñ

á¿ðýýð òîîöëîî. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä: Íººöèéí 18 áëîêîîð áîäèò Â áà Ñ íººöèéã õ¿äðýýð áîëîí

CaF2 -îîð òîîöîæ ãàðãàëàà. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä îðäûí õýìæýýãýýð I,II, III áèåò ãýñýí 3-í

õýñýãò íººö òîîöëîî. Óã îðäûí íººö òóõàéí ëèöåíçèéí òàëáàéä äàõèí íýìýãäýõ áîëîëöîîã¿é

þì. Ëèöåíçèéí òàëáàéä

õàéãóóëûí øààðäëàãûí äàãóó òîðûí íÿãòðàëààð õàéãóóë õèéæ ¿çýõýä îëîí òîîíû

õ¿äðèéí áèåò¿¿ä èëýðñýí áîëîâ÷ ¿¿íýýñ ¿éëäâýðëýëèéí ñîíèðõîë òàòàõóéö 3-í áèåò

èëýð÷ ò¿¿íèé íººöèéí òîîöîîã õèéëýý. Íººöèéí òîîöîîíû íàðèé÷èëñàí òîîöîîíû ¿ð ä¿íã

õàâñðàëòàä îðóóëàâ. Õýäèéãýýð òóõàéí îðä íü ýðòíèé øîõîéí ÷óëóóíû íàéðëàãàòàé

23

áèåò äîòîð ¿¿ññýí áîëîâ÷ ãèäðîòåðìàëü ãàðàëòàé òóë ýëäýâ òºðëèéí õîðòîé õîëüö

àãóóëààã¿é áàéíà. Äîð íººöèéí òîîöîîíû íýãäñýí ¿ð ä¿íã õàâñàðãàâ.

Öàãààí äýëèéí õàéëóóð æîíøíû îðäûí ãåîëîãèéí íººöèéí òîîöîîíû íýãäñýí õ¿ñíýãò

2007 îíû 09 ñàðûí 01-íèé áàéäëààð

Ä/ä

Áëîêûí äóãààð

Çóçààí

/ m /

Ýçýëõ¿¿í / V /

Õóâèéí æèí

Õ¿äðèéí õýìæýý Q /òí/

Äóíäàæ àãóóëãà CaF2 %

Ýðäñèéí íººö Ð /òí/

Õ¿äðèéí áèåò - 11 C-1-1 Àïîôèç 3.7 16845.4 2.7 45482.5 58.04 26398.02 P-1-1 3.9 10397.4 2.7 28073.0 53.41 14993.83 B-1-1 3.5 6556.2 2.7 17701.7 46.41 8215.44 B-1-2 3.5 7422.8 2.7 20041.6 39.49 7914.45 B-1-3 3.4 8445.6 2.7 22803.1 37.99 8662.96 B-1-4 2.8 6714.4 2.7 18128.9 36.90 6689.67 C-1-2 2.4 21936.0 2.7 59227.2 36.35 21529.1

B çýðãýýð 78675.3 40.02 31482.3

Ñ çýðãýýð104709.

7 45.77 47927.1Ð çýðãýýð 28073.0 53.41 14993.8

Õ¿äðèéí áèåò - 21 C-2-1 3.7 4128.6 2.7 11147.2 50.77 5659.42 B-2-1 3.6 8964.0 2.7 24202.8 45.50 11012.33 B-2-2 3.6 7646.4 2.7 20645.3 38.54 7956.74 B-2-3 2.9 4848.8 2.7 13091.8 38.47 5036.45 B-2-4 2.5 3355.0 2.7 9058.5 40.91 3705.86 B-2-5 2.3 5796.0 2.7 15649.2 38.88 6084.47 C-2-2 1.7 5817.4 2.7 15707.0 36.11 5671.8

B çýðãýýð 82647.5 40.89 33795.6Ñ çýðãýýð 26854.2 42.20 11331.2

Õ¿äðèéí áèåò - 31 C-3-1 1.6 620.0 2.7 1674.0 35.15 588.42 C-3-2 1.5 3847.5 2.7 10388.3 33.99 3531.03 C-3-3 1.5 3676.5 2.7 9926.6 32.91 3266.84 C-3-4 1.5 525.0 2.7 1417.5 33.06 468.6

Ñ çýðãýýð 23406.3 33.56 7854.8Îðäûí õýìæýýíä

B çýðãýýð161322.

8 40.46 65277.9

Ñ çýðãýýð154970.

1 43.31 67113.2Ð çýðãýýð 28073.0 53.41 14993.8

24

B+C çýðãýýð316293.

0 41.86132391.

0

Ãåîëîãè÷ Ä.Ñ¿õáàçàð

YI.ÎËÁÎÐËÎËÒ

VI.I Ордын ашиглалтанд бэлтгэгдсэн байдал

ªìíºä Õýíòèéí õàéëóóð æîíøíèé õ¿äýðæèëòèéí á¿ñèéí Õàð àéðàã, Áýðõèéí õàéëóóð

æîíøíèé çàíãèëààíû Õàð àéðàãèéí òàëáàéí Öàãààí äýëèéí õайлуур жоншны ордóóä нь

гидротермаль гаралтай, хагарал даган ñóäëûí биетїїд їїсгэн бїрдїїлж гарсан тул хїдрийн

биетїїд маш энгийн, хэлбэртэй агуулгын хувьд ч, хїдрийн биетийн зузааны хувьд ч

õàðüöàíãóé тогтвортой болох нь эрэл хайгуулын судалгааны їед тогтоогдсон бàéíà.

Хїдрийн биетїїд нь хайлуур жоншноос єєр тєрлийн ашигт эрдсийг агуулàагїй

цэвэр кварц–флюоритын хїдрийн формацид хамаардаг áà õýäèéãýýð øîõîéí ÷óëóóíû

íàéðëàãàòàé îð÷èíä ¿¿ññýí зэргээс їндэслэн II бїлгийн орд газарт багтах áîëîìæòîé áîëîâ÷,

ãåîëîãèéí ºâºðìºö òîãòîö, õ¿äðèéí áèåò¿¿äèéí òàðõàëò, ãåîòåêòîíèêèéí áîëîí ãåîìîðôîëîãè,

õ¿äýðæèëòèéí äàðààõ ýêçîãåíèéí õóâèðëûí íºëººãººð õóâèðàëä îðæ ã¿íäýý àìàðõàí

ñàðíèäàã, ýëýãäýëä èõýýõýí îðñîí (20-60ì ã¿íä çºâõºí õóâèðëûí á¿ñ áîëäîã) çýðýã

øàëòãààíààñ Öàãààí äýëèéí îðäûã ãåîëîãè, óóë òåõíèêèéí íºõöëèéí õóâüä III çýðãèéí îðäûí

õýìæýýíä õàìðóóëæ ¿çýí, хайгуулын 20-60м , 40-80м-ийн тороор судалгаа явууëàõ

øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çýæ îðäûí ñóäàëãààíû àæëûã ÿâóóëëàà.

Хїдрийн биетийн морфологийг бїрэн тогтоож, унал, сунал зузааныг зєв гаргаж,

итгэмжлэгдсэн лабораторид хїрэлцээтэй дээжинд шинжилгээ хийлгэж дундаж агуулгыг

тооцсон, хїдрийн хувийн жинг биет бїрд тооцоолсон, хорт хольц байгаа эсэхийг

судалсан зэрэг нь ордыг ашиглалтанд бэлдэж чадсан гэж їзэж байна. Ойролцоо ижил

тєстэй ордууд їїнээс ч сийрэг тороор судлагдсан боловч єнєє їед їр ашигтай ажиллаж

судалгааны їр дїн їйлвэрлэлийн їр дїнтэй нийцэж байгаа нь жишиг їзїїлэлт болж,

цаашдын техник, тоног тєхєєрємжийн тооцоо, ашиглалтын болон уул техник,

олборлолтын технологийг сонгоход ямарч онолын сонголтоос илїї тус дєхєм їзїїлæ

áàéãàà юм.

Гидрогеологийн хувьд тусгайлан судалгаа явуулаагїй боловч єрємдєгдсєн

цооногууд бїгд óñíû ò¿âøèí 27-34ì–í ã¿íýýñ èëýð÷ äåáèò áàãàòàé байсан нь олборлолтын

25

їед ус зайлуулах зэрэг хїндрэл áàãà учрах нь тодорхой юм. Їйлдвэрлэлийн усны хувьд

òàëáàéãààñ 3-3.5êì-ò Ýëãýí õóäãèéí õºíäèéä 1.5-3 ë/ñåê óíäðàãàòàé öîîíîã èëýðñýí ó÷èð

óñíû õàíãàìæèéã ýäãýýðýýñ àâàõ áîëîìæòîé. Õàðèí òàëáàéä ã¿íèé õóäàã áàéõã¿é áîëîâ÷

òàëáàéí ãàäíà îðäîîñ 1êì õ¿ðýõã¿é çàéä 5ë/ñåê óíäðàãàòàé Äýðñòýéí õóäàã áàéðëàäàã.

Хїдрийн биетїїд нь óóëñ õîîðîíäûí õºíäèé äàãàñàí áîëîâ÷ ¿å ¿å èëýðö ãàðãàí, øóãàìàí

áàéðëàëòàé ÿâñàí агуулагч чулуулаг нь цул, бат тогтоцтой, хїдрийн биетийн унал

харьцангуй áîñîî (76-900) зэрэг уулын нєхцєлтэй, тэдгээр нь сайн судлагдсан байна.

Ордын хэмжээнд ой мод, хїн амын нягтрал байхгїй, зам харилцаа сайтай їйлдвэрлэл

явуулахад хїдрийн ба уулын цулын овоолго хийх талбай сайтай зэрэг онцлогтой. Харин

їйлдвэрлэлийн явцад тоосжилт нилээд їїсэх магадлалтай, хуурайшилт ихтэй, єндєр

хїчдэлийн цахилгаан шугам байхгїй, õºðñ íü ýìçýã, çººëºí, óðãàìëûí á¿ðõýâ÷ òà÷èð áàéäàã.

Õàðèí Áýðõ, Àéðàãèéí çýðýã ñóìäóóä 110 ÊÂà –ûí ºíäºð õ¿÷äýëèéí øóãàìä õîëáîãäñîí.

Ийм учир байгаль орчны хохирлын нарийвчилсан їнэлгээг нухацтай хийлгэж

ордыг ашиглах техник эдийн засгийн їндэслэлийг нарийвчлан тооцож хийсний дараа

ашиглалтын ажлыг эхлэх нь зїйтэй юм. Тїїнчлэн судалгааны їед бїрэн гїйцэт хийгдээгїй

гэж їзсэн зїйлийг ТЭЗЇ, уулын ажлын тєлєвлєгєє боловсруулах їед гїйцээн хийх буюу,

тооцон їзэх шаардлага гарч болох юм.

Тухайлбал єрємдлєг тэсэлгээний їед зайлшгїй хэрэгцээтэй байж болох хїдрийн ба

уулын цулын физик шинж чанар, ачилт тээвэрлэлтийн їед їїсэх сийрэгжилтийн

итгэлцїїрийг тодорхойлох зэрэг асуудал байж болох юм. Эцэст нь тэмдэглэхэд Öàãààí

äýëèéí îðä íü ашиглалтанд бэлтгэгдсэн гэж їзлээ.

26

Tsagaan Del Text

Documents

Transcript of Tsagaan Del Text