Toneel in de Renaissance

Rond 1485

beginnen Italiaanse machthebbers de productie van Antieke Romeinse en moderne imitaties te financieren

Gevolg er ontstond een groeiende vraag naar toneel stukken in het Italiaans

Giangiorgio Trissino

Schreef één van de eerste belangrijkste stukken in de volkstaal

Toneeltype: tragedie Verschenen: 1524

Titel: Sophonisba

Het neoklassieke ideaal voor toneel

ontstond in Italië

verspreidde zich over heel Europa

maakt vooral in Frankrijk in de 17de eeuw een grote ontwikkeling door

Drie typen van spelen

Tragedie

Komedie

Pastorale

Tragedie

Hooggeplaatste personen gaan ten onder door menselijke misser of door toedoen van goden

Eenheid van plaats, handeling en tijd

Handelingen geloofwaardig

Zuiverende werking op toeschouwers (catharsis)

Komedie

Laat mensen uit het gewone volk zien en hun belevenissen

Pastorale

Speelt zich af tussen herders

Thema is de liefde

Het klassiek drama moest aan wetten voldoen: Wetten van Aristoteles

Eenheid van plaats: één plaats

Eenheid van tijd: binnen 24 uur

Eenheid van handeling: één centrale gebeurtenis

Verdeling in vijf bedrijven

Vijf bedrijven hield in:

Expositie: vaak een lange monoloog die uiteenzet wat er eerder en elders gebeurd is

Intrige: probleem wordt duidelijk Climax: spanning wordt opgevoerd Catastrofe: hoogtepunt binnen het verhaal Peripetie: ontknoping (goed of kwaad), vaak

gepaard met een deus ex machina

Toneel aan de Italiaanse hoven

Er werden prachtige reconstructies van Romeinse theaters gebouwd

Tijdens de voorstellingen werden zogenaamde intermedii (tussenspelen) opgevoerd (muziek, kort komisch stuk, dans)

Teatro Olimpico (Vicenza, 1584)

Commedia Dell’Arte

Naast het hoftoneel ontstond de Commedia dell’arte (16de eeuw)

Vaste typen: Pantalone, Arlecchino, Colombine, Brighella

Volkshumor in scène gezet

Ontstaan uit het lagere volk

Pantalone, Arlecchino, Colmbine, Brighella

Commedia Dell’Arte

Beroepsspelers

Hoofdinhoud was vastgelegd

Op dit scenario werd geïmproviseerd

Vaak toespelingen op actuele gebeurtenissen

De uitvoeringen

Werden sterk verbeterd doordat men op het podium gebruik maakte van technieken om diepte te suggereren.

Zowel in de architectuur als in de beschildering werd van nieuwe technieken gebruik gemaakt

In Italië verschenen verschillende handboeken over het gebruik van perspectief e.d. verspreiding over Europa

Vaste schouwburgen

De stukken van o.a. Shakespeare, Marlowe en Jonsons werden opgevoerd in vaste schouwburgen

Spelers werden naar hun belangrijkheid betaald

De groep spelers genoot bescherming van een vorst of edelman

Engeland

Shakespeare zet de heersende traditie van het middeleeuwse wagenspel voort

Natuurlijkheid is bij hem het sleutelwoord: het oproepen van een wereld door een juist gebruik van attributen, handgebaren, stem en bewegingen. De toeschouwer moet die wereld met zijn fantasie scheppen

Elders in Europa

Begin 17de eeuw waren vooral het Engelse theater en het Spaanse theater van belang

In de loop van de eeuw werd het accent verlegd naar Frankrijk: Corneille, Molière, Racine

In Nederland

Duurt het vrij lang voordat de nieuwe toneelontwikkelingen doordringen

Hier worden in de 16de eeuw voornamelijk al dan niet religieus getinte toneelstukken gespeeld, afgewisseld met kluchten

Veel stukken worden geproduceerd door de Rederijkerskamers

De eerste vormen van klassiek drama in Nederland

Pas in de 17de eeuw

Joost van den Vondel: Gijsbrecht van Aemstel, Lucifer, Jephta

P.C. Hooft: Gerard van Velzen

Schouwburgen

In de loop der eeuwen zijn veel schouwburgen gebaseerd op het ontwerp van Teatro Farnese (vgl. de Leidse Schouwburg)

De eerste Nederduytsche Academie nam het initiatief tot de oprichting van een openbare schouwburg in Leiden (1704)

Teatro Farnese (1618 te Parma)