TÜRKİYE'NİN İSLAM ÜLKELERİ KARŞISINDAKi REKABET GÜCÜNÜN ÖLÇÜLMESi

Measuring the Competitiveness of Turkey with Respect to the lslamic Countries

Ras im KUTLU*

Özet

Dünyada bir milyardan fazla Müslüman ya§amaktadır. Türkiye ile İslam· ülkeleri arasındaki ticaretin artıniması önem an etTnektedir. İslam ülkeleri ile ticaretin artırılması ic;in Türkiye· ekonomisinin İslam ülkeleri ~ısındaki rekabet gücünün ölçülmesi önemlidir. Bu çalı§ffia 1996 sonrasında Türkiye eko­nomisinin islam ülkeleri ~ısındaki sektörel rekabet güa1nü değerlendirmektedir. Rekabet gücü tanımının açıklanmasının ardından, rekabet güa1 kriterleri, genel ve sektörel rekabet gücü hakkında yapılan çalışmalar tartışılmıştır. Son olarak Türkiye'nin islam ülkeleri ~ısındaki rekabet güa1 "Açıklanmış Karşıla§lırmalı Üstürılük Endeksi" kriterleri ile ölçülüp değerlen­dirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Re.kabet Güa1, Türkiye ve İslam Ülkeleri, Dış Tıcaret

1. Giriş

Türkiye özellikle 1980'li yılların ardından İslam · ülkeleri ile ticari ilişkilerini geliştirme yoluna girmiş, ancak bu ülkelerle olan ilişkilerini bir türlü istenen dü­zeye çekememiştir. Qysa Türkiye'nin gerek enerji, ge­rekse hammadde bakııiundan ihracalının dışa bağımlı olması İslam ülkeleri ile olan ilişkilerinin geliştirilmesi­ni zorunlu kılmaktadır.

Bu çalışmada Türkiye'nin İslam ülkeleri karşısın­daki rekabet gücü, sektörel analiz yapılarak ölçülecek · ve yorumlanacakbr. Böylelikle Türkiye'nin İslam ül­keleri karşısında hangi sektörlerde rekabet gücünün olduğu ortaya konularak, bu alanlarda tican ilişkilerin geliştirilmesinin uygun olacağı vurgulanacaktır.

Çalışmada öncelikle rekabet gücünün tanımı ya­pılc:ıcakbr. Ardından rekabet gücünün ölçülmesinde kullanılan rekabet kriterleri hakkında bilgi verilecek­tir. Daha sonra Türkiye'nin rekabet gücünü ölçmeye yönelik gerek ulusal, gerekse uluslararası çalışmalar gözden geçirilecektir. Son bölümde ise Türkiye eko­nomisinin İslam ülkeleri karşısındaki rekabet gücü

' Dr. Rasim KliTLU, Gümrük Müsteşarlığı, Gümrükler Genel Müdürlğü.

Abs tract

There are more than one. billion Muslims currently living in the world. lt is important to increase. trade between Turkey and Islamic countries. In order to achieve this goal and iden­tify the right seeters we should invest, it is crudal to measure competitiveness of Turkish economy with respect to the Muslim countries. This study evaluates the sectoral compelitiveness of Turkish economy with Islaıpic countries in the 1996-2004 peri­od. First various definitions of competitiveness are evaluated. Then different criteria for competiliveness, and recent studies on compeliliveness are discussed. Finally competiliveness of Turkish economy with respect to Islamic coı.mtries are measu­red and evaluated by using ."Releaved Comparative Advantage (RCA) Index."

Keywords

Competitiveness, Turkey and the lslamic Coı,ıntries, Foreign Trade.

Açıklanmış Karşılaşbrmalı Üstünlük indeksi yöntemi kullanılarak hesaplanacak ve hesapiann yorumlaması yapılacakbr . . Son bölümde ise yapılan çalışma ile ilgili genel değerlend,irmelerde bulunulacaktır.

Artık ülkelerin kapalı bir ekonomiye sahip olup tek başianna kendi kendilerine yeterli bir politika izleme imkanları kalmamıştır. Her bir ülke karşılaştırmalı üs­tünlüğe sahip olduğu ürünleri ihraç edip, karşılaşm~ı üstünlüğe sahip olmadığı ürünleri ithal ederek refahı­nı arbrma yoluna gitmektedir. Aradan geçen süreçte dış ticarete önem veren ülkelerin büyük bir ekonomik gelişme gösterdikleri, kapaİı bir ekonomik politika iz­leyen ülkelerin ise geri kaldıklan görülmüştür. Aynca ülkeler arasında dış ticaretin artması savaşların azal­masına ve dostluklann artmasına neden olmuştur. Zira dış ticaretin gelişmesi ile birlikte istikrar ortamına duyulan ihtiyaç artmış, karşılaşılan sorunlar savaştan ziyade müzakere edilerek çözümlenıneye çalışılmışbr.

Özellikle son yıllarda uluslararası alanda ticare­tin serbestleştirilmesi ile ilgili DTÖ nezdinde yapılan . Daha Konferansı, Hong Kong Konferansı'nda ticare­tin kolaylaştınlması ile ilgili çalışmalar, dünyanın da bu konuda duyarlılığının arttığına bir işarettir.

ISLAMf ARAŞTIRMALAR DERGISI, ClLT: 18, SAYI: 4, 2005, Sayfa: 429-436, ISSN 1300·0373, TEK-DA V

RASlM KUTLU

2. Rekabet Gücü Tanımı

Uteratürde rekabet gücünün tanımı hakkında tam bir gö~ birliği oluştunilamamışbr. "Genel olarak re­kabet gücü fırma, sektör veya uluslararası bazda ele alınmış ve çalışmalar bu yönde gerçekle§tirümi§tir.

Bu çerçevede, ömeğin, Tuncay Songör' e göre re­kabet gücü, bir ülkenin verimliliğini ve üretkenliğini, dolayısıyla bir ekonomideki refah seviyesini belirleyen faktörler, politikalar ve kurumlar bütünüdür. Dolayı­sıyla rekabet gücü; verimlilik arbşı sağlayacak sağlıklı bir yenilik (inovasyon) ve dinamik geliŞme sürecine dayanmaktadır1 •

Herhangi bir fırrnanıı1 yerli ya da yabancı piyasa­larda rakiplerine göre düşük maliyetle üretim gerçek­le§tirmesi, ürününün kaliteli olması, ürünle ilgili sunu­lan hizmet ve ürünün cazibesi bakımından rakipleriyle aynı düzeyde ya da daha üstün bir durumda olması, fırma bağlamında yapılan bir başka rekabet gücü ta­nımına ömek olarak verilebiltr2:

Diğer bir tanıma göre rekabet gücü; serbest piyasa koşullannda ülke ekonomisinin, toplumun üretimini koruyup büyütmesi ve ülkenin yabancı piyasaların ta­leplerini" yerine getirebilecek mal ve hizmetleri üretme derecesi olarak tanımlanmaktadır.

Başka bir tanıma _göre uluslararası rekabet gücü; bir endüstrinin rakiplerine eşit ya da daha üst düzey­de bir verimlilik düzeyine ulaşması ve bu verimlilik düzeyini devam ettirmesi ve üretmiş olduğu ürünleri; rakiplerinin maliyetlerine eşit ya da daha düşük mali­yetle üretme ve satabilme yetisine sahip olmasıdır4.

1 A. Kibritçioğlu, bir fırmanın gerek ulusal, gerekse uluslararası piyasalarda rekabet gücüne sahip ola­bilmesini; söz konusu fırmanın rakiplerine göre ürün fıyalı, ve/veya ürün kalitesi, ürünün teslimalının tam zamanında yapılması ve salış sonrası hizmet gibi fi­yat dı§! unsurlar bakımından, gerek şu anda ve ge­rekse gelecekte rakipleriyle aynı düzeyde olması ya da rakiplerinden daha üstün olması biçiminde ifade etmiştir. Firma düzeyinde yapılmış bu tanımın sektör düzeyinde de yapılması mümkün bulunmaktadır5.

1 Songür, Tuncay, "Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası" Rekabet Kong· resi, 8 Kasım 2005, Sunum, http://merııber.e-jetı.com/2486/docu­mentsffuncay_Songor.pps#4, (26.11.2005).

2 Cockbum, John; SiggeJ. Ecldıard; Coulibaly, Massaoly and Vezina, Sylvain, "Measuring Competitiveness and lls Sources: The Case of Ma· il' s Manufacturing Sector," African Economic Policy Paper, Discussion Paper Number 16, October 1998. p.l.

3 Hart. JA. Riva! Capitalists: lntemalional Compelilivenes in the Uni­ted States, Japan and Westem Europe, USA 1992, Comell University Press, p.5. ·

4 J. MMkı.ısen, Productivily, Compe.titiveness, Trade Performance and Reallncome: The Nexus Among Four Conceps, Ottowa 1992, Supply and Services Canada, p.8.

5 Kibıitçioğlu, A, U/uslar~ası Rekabet Gücüne Kouramsa/ Bir Yaklaşım, Uluslararası (Makro-Iktisat· Okumalar (der), Ankara 1996, s.3-4.

430

3. Rekabet Gücünün Ölçülmesi

Rekabet gücünün tanımı ile ilgili nasıl ki üzerinde tam olarak uzlaşma sağlanmış bir tanım yapılama­mış ise; ölçümü konusunda da tek bir tanım yapmak mümkün olmamış, rekabet gücünOn ölçümünde de. tek bir yöntem üzerinde uzlaşma sağlanamamışlır.

Öncelikle, çalışmada kullanılan Açıklanmış Karşı­laşhrmalı Üstünlük (RCA -Releaved Comperative Ad­vantage) yönteminin ilk teorik tarhşmasını başiatm Açıklanmış Karşılaşbrmalı Üstünlük Endeksi olarak Balassa Endeksi hakkında bilgi verilecektir. Bu ·en­deksin orijinal hali;

XRC~ =:(X/Xı.,)/ (X/ XJ*lOO

· biçiminde formüle edilebilir. Formülde yer alan;

~= i sektörünün Türkiye ihracalını,

X=Türkiye'nin toplam ihracatını,

~w= i sektörünün dünya ihracatını,

X"' =Dünyanın toplam ihrat:alını,

göstermektedir.

Açıklanmış Karşılaşhrmalı Üstünlük Endeksi Ba­lassa Endeksinin oranının lOG'den büyük olduğu sek­törlerde açıklanmış karşıla§brmalı üstünlüğün olduğu, düşük olduğu sektörlerde de olmadığı sonucu çıkar.

Bu çalışmada Türkiye ekonomisinin İslam ülkeleri karşısındaki rekabet gücünün ölçülmesinde kullanılan Açıklanmış Karşılaşhrmalı Üstünlük yöntemi; T ogan, Güran, Francis veTharakan tarafından geli§tirümi§tir. Açıklanmış Karşılaşbrmalı Üstünlük yöntemi, "ihracat, ülkenin rekabet gücünün fazlalığına, ithalat ise reka­bet gücünün azlığına işaret eder" manlığından hare­ketle geliştirildiğinden; gerek ithalat, gerekse ihracalın etkilerini içermektedir. Söz konusu yöntem aşağıdaki biçimde formüle edilmektedir:

RC~ =In ((XjX)/(MjM))~lOO

~ = i sektörü tarafından yapılan ihracat.

X= Türkiye'nin toplam ihracatı.

~= i sektörü tarafından yapılan ithalat.

M= Türkiye'nin toplam ithalatı.

Sektörel rekabet gücünü ölçen bu endeksin sı­fırdan büyük olduğu hailerde ilgili sektörün rekabet gücünün olduğu, sıfırdan küçük olduğu haıterde ise rekabet gücünün olmadığı sonucuna ulaşılmaktadır.

4. Rekabet Gücünü Ölçen Çalışmalar

Rekabet gücünün ölçülmesine ilişkin gerek ulusal, gerekse uluslararası alanda birçok çalışma gerçekleşti­rilmiştir. Bu çalışmalann bir kısmı Türkiye ekonomisi­nin bir bütün olarak rekabet gücünü ölçmeye yönelik olmuş; bir kısmı sektörel bağlamda rekabet gücünü · ölçmeye yönelik çalışmalar gerçekleştirmiş; bir kısmı

TÜRKİYE'NIN ISlAM ÜLKELERI KARŞISINDAKI REKABET GÜCÜNÜN ÖLÇÜLMESI

da bir ülke ya da ülke grubu kar§ısındaki rekabet gü-cünün ölçülmesine çalı§mı§br. ··

Uluslararası ·Rekabet Merkezi (IMD) tarafından hazırlanan ve her yıl yayımlanan Dünya Rekabet Ra­poru, uluslararası rekabeti ölçmek için yapılan çalı§­maların ba§ında yer almaktadır. Söz konusu Rapor 1989 yılından beri yayımlanmakta ve rekabet gücü, 60 ulusal ve bölgesel ekonomi için 314 farklı kriter kullanılarak hesaplanmaktadır. Rapora göre Türkiye ·2004 yılında 55. sırada iken, 2005 yıltnda 48. sıraya yerle§mݧtir. Dünya sıralamasında Türkiye'nin ekono­mik performansındaki iyile§me, rekabet gücünün de artmaya ba§ladığının bir ifadesidiı-6:

Türkiye'nin gerek uluslararası, gerekse belli ülke grupları kar§ısındaki rekabet gücünün ölçülmesi için Aktan ve Baysan, Togan, Kotan ve Sayan, Bayrak, İSO ve DPT tarafından da bir takım çalı§malar ger­çekle§tirilmi§; söz.konusu çall§malarda, anket yöntemi, Çe§itli ekonomik göstergelerin kar§ıla§brılması, Açıklan­mı§ Kar§ıla§brmalı Üstünlük endeksleri1 göreceli ihracat performans endeksieri gibi göstergeler kullanılmıştır.

Gerçekle§tirilen çalı§malarda farklı neticeler elde edilmekle birlikte, Türkiye'nin gem!! olarak dokuma, deri, giyim, gıda sektörlerinde rekabet gücünün daha fazla olduğu sonucuna ula§ıİmı§tır. İzleyen bölümde Türkiye'nin İslam ülkeleri kar§ısındaki rekabet gücü irdelenmektedir.

5. Türkiye'nin İsla~ Ülkeleri Karşısında­ki Rekabet Gücünün Olçülinesi

Bu bölümde, Türkiye'nin İslam ülkeleri kar§ısında­ki rekabet gücü, sektörel bazda Açıklan mı§ Kar§ıla§br- · malı Üstünlük Endeksi kullanılarak hesaplanacaktır.

Ricardo'nun geli§tirmi§ olduğu Kar§ıla§brmalı Üs­tünlük Teorisine göre; bir ülke malların hepsinde mut­lak bir üstünlüğe sahip olsa bile, ülkeler arası ticaret yine de avantajlıdır. Her ülke kaT§ıla§tırmalı üstünlüğe sahip ·olduğu ürünü üretirse, bu durum ticarete taraf ülkelerin her birinin refahını artırcı etki yapacaktır. Dolayısıyla bir ülkenin sektörlerinin ihracat ve ithalatı­nın o ülkenin rekabet gücünün açıklanmasını saglayıcı bir yönü bulunmaktadır. '·

Çalı§mada, Türkiye'nin İslam ülkeleri Kar§ısındaki rekabet gücünün ölçülmesinde Açıklanmı§ Kar§ıla§br­malı Üstünlük Endeksi olarak a§ağıdaki endeks kulla­nılmı§tır:

RCA, =In ((XjX15LAM)/(M/MısLAM))*100 ~ = i sektörü tarafından İslam ülkelerine yapılan

ihracat.

XısLAM=Türkiye'nin İslam ülkelerine olan toplam ihracatı.

6 !MD, World Competitiveness Center, http://www02.imd.ch/Wcct, (26.11.2005).

M,= i sektörü tarafından İslam ülkelerinden yapı- · lan ithalat.

MısLAM= Türkiye'nin İslam ülkelerinden yaptığı toplam ithalatı.

Buna göre;

Eğer RCA, >0 ise i sektörü İslam ülkelerinin aynı sektörüne kar§ı bir kar§ıla§brmalı üstünlüğe sahip,

Eğer RCA, <0 ise i sektörü İslam ülkelerinin aynı sektörüne kar§ ı bir Kar§ıla§tırmalı üstünlüğe sahip de- . ğildir.

Togan vd. (1993) RCA Endeksini 1980, 1983 ve 1988 yıllan için 89 mal grubundave STIC sınıflandırma­sı esasına göre; Gürarı (1990) RCA endeksini 1988 yılı için 6'lı ISIC mal grubu sınıflandırmasına göre; Bayrak (1999) ise RCA Endeksini 1973-1997 yıllan için yine STIC mal sınıflandırması esasına göre hesaplamıştır.

Bu çalı§mada 57 İKT ve iSEDAK üyesi ülke ile İKD ve iSEDAK'ın gözternci üye ülkelerinin dı§ ticaret verileri kullanılmı§; dönem olarak 1996-2004 yılları RCA değerleri, üç ana sektör olan tarım, madencilik ve sanayi sektörleri ve bu sektörlere ait alt sektörler göz önüne alınarak hesaplanmı§tır. Ayrıca çalı§mada STIC mal sınıflandırılması esas alınmı§tır. Sektörlere ili§kin yorumlamalarda Türkiye ekonomisi için önemli görülen alt sektörler hakkında bilgi verilecektir. He­saplanan RCA değerleri Tablo l'de yer almaktadır.

Gerek Tablo 1'de, gerekse Grafik 1'de görüldüğü gibi Türkiye'nin İslam ülkeleri kar§ısında ana sektörler itibariyle tarım .. sektöründe rekabet gücünün giderek azaldığı, madencilik ürünlerinde rekabet gücünün olmadığı, sanayi ürünlerinde ise olduğU görülmekte­dir. Tarım ürü!1leri içinde tarımsal hammaddelerde · rekabet gücü bulunmamakla birlikte, canlı hayvanlar ve wda maddelerinde rekabet gücü bulunmaktadır.

· Tarımsal hammaddelerin sanayı' alanında kullanıldığı dü§ünüldüğünde, Türkiye'nin İslam ülkeleri ile reka­bet gücünü artırması sanayisi açısından önemlidir. Madencilik ürünlerinde de özellikle İslam ülkelerinin petrol üretiminin çok olması bu ürünlerde Türkiye'nin rekabet gücünün olmadığı sonucunu çıkarmaktadır. Sanayi ürünlerinde özellikle dokumacılık, hazır giyim, seyahat e§yası, ayakkabı gibi katma değeri dü§ük ürürılerde rekabet gücünün azaldığı; kimya ürünleri, makineler gibi katma değeri yüksek ürünlerde rekabet gücünün arttığı gözlenmektedir. Sonuç olarak Türki­ye'nin sanayisi için gerekli olan hammaddelerin İslam .ülkelerinden temin edilebileceği, katma değeri dü§ük sektörlerden çekilmeye ba§ladığı . ve katma değeri yüksek sektörlerde de faaliyet gösterdiği anla§ılmakta­dır. Bu durum Türkiye'nin İslam ülkeleri ile ticaretinin geli§tirilmesinin ne kadar önemli oluğunu göstermek­tedir.

431

~

~

1- TARIMSAL ORONLER

i-Gıda Maddeleri

(O) Canlı hayvanlar ve gıda maddeleri

(00) Canlı hayvanlar

(04) Hububat ve mamulleri

(05) Meyve, sebze ve mamulleri

(06) Tabii bal, şeker ve mamulleri

(08) Hayvan yemleri

(01, 02, 03, 07, 08, 09) Diğergıda maddeleri

(1) Içkiler, tütün ve mamulleri

(11) Alkollü ve alkolsüz içkiler

(12) Tütün ve mamulleri

(4) Hayvansal ve bitkisel yağlar ve mumlar

(22) Yağlı tohumlar ve meyveler

ii-Tarımsal Hammaddeler

(21) Deri, kösele ve h~m postlar

(23) Tabii, sentetik ve rejenere kauçuk

(24) Tabii mantar ve yuvartak ağaçlar

(25) Odun hamuru ve kağıt dökünlüleri

(26) Doku_maya elverişli lifler ve dökünlüleri . (29) Bitkisel ve hayvansal diğer ham maddeler

2· MADENCILIK ORONLERI

i- (27, 28) Maden Cevherleri ve Dökünlüleri

ii- Mineral Yakıtlar ve Mineral Yağlar (3)

(32) Kömür

(33) Petrol ve ürünleri

(34) Petrol gazları, doğal gaz

(35) Elektrik enerjisi

iii- Demir Dışı Metaller (68)

1996

85,60

180,26

277,42

341,67

234,82

280,22

190,60

264,62

355,98

290,80

1997

57,92

141,07

232,51

430,98

220,99

172,24

267,87

152,16

344,53

572,47

1998

43,84

121,89

216,91

500,27

182,03

180,58

365,03

172,14

322,17

438,13

1999

70,83

140,73

246,09

229,06

218,89

218,80

394,84

66,51

305,63

489,09

2000

83,05

177,27

269,82

408,50

233,03

270,92

407,72

42,18

312,18

515,48

2001

95,11

174,46

282,03

642,21

206,06

302,56

505,24

197,74

290,76

506,32

175,68 618,82 596,51 468,56 426,03 307,57

2002

50,76

111,34

192,86

1027,35

138;27

173,49

215,20

127,27

311,58

410,9.1

2003

39,78

88,33

157,02

659,81

74,97

213,22

198,66

31,57

270,31

383,58

2004

36,40

82,82

183,73

526,52

145,92

210,29

174,47

-58,75

247,91

407,89

216,87 228,22 313,66

427,06 565,25 416,59 492,60 528,97 575,32 526,59 505,90 477,89

11,72 -36,21 -73,83 . -101,04 -90,96 -121,69 -159,86 -168,35 -159,20

-81,22 -151,62 -290,11 -157,44 -136,03 -195,86 -251,90 -153,77 -285,35

-163,78 -193,25 -205,52 -161,97 -161,42 -151,17 -138,95 -110,89 -86,70

-817,31 -617,37 -564,08 -637,81 -839,50 -1045,92 -750,52 -902,79 -791,44

-266,47 -297,17 -297,60 -240,46 -255,23 -353,15 -378,52 -383,08 -390,49

-10,55 14,30

-373,47 -676,02

-98,78 -166,61

-146,78 -132,45

-311,26 -296,03

-112,42 -123,23

-383;46 -396;58

-315,28 -230,80

-386,72 -393,84

-557,43 -583,50

95,24 88,02

-44,57 -39,50

-15,21

-482,20

-203,35

-187,89

-273,35

-156,83

-326,28

-226,13

-309,17

-587,47

51,78

-92,27

-59,13

-816,42

-141,02

-156,38

-278,22

-85,50

-321,73

-195,38

-307,07

-560,88

17,10

-116,81

-21,23

-425,2P

-143,17

-160,56

-300,22

-53,22

-363,77

-148,31

-363,75

-551 ,42

107,20

-97,47

1,82

-675,87

-114,66

-163,55

-293,10

6,17

-344,93

-100,16

-330,55

-557,49

85,81

-88,88

46,66

-445,75

-78,86

-195,13

-261 ,85

-51,18

-291,74

-207,99

-264,46

-571,23

41,01

-133,82

24,23

-330,06

-58,02

-152,26

-238,74

-89,20

-259,47

-301,29

-225,98

-559,66

295,44

-131,89

85,59

-292,85

-34,90

-130,63

-253,19

-125,62

-280,50

-240,71

-248,47

-545,77

-6,34

-153,32

~ ~

~

3-SANAYI 176,84 170,21 129,07 147,92 160,49 165,96 146,08 140,51 130,11,

i-Demir ve Çelik (67) 397,91 251,56 144,17 257,08 223,31 225,80 309,02 379,05 370,91

ii-Kimyasallar 40,66 40,48 15,07 16,71 68,87 50,05 43,03 31,16 8,34

(57, 58) Plastikler 123,75 65,98 39,12 21,54 99,30 36,54 21,74 21,53 -9,21

(54) Eczacılık ürünleri 185,57 264,36 193,59 204,15 208,00 229,91 263,11 204,26 366,25

(51, 52, 53, 55, 56, 59) Diğer kimyasallar 17,40 26,15 2,09 8,10 52,96 47,09 42,11 21,59 3,86

Iii-Diğer Yarı Mamuller 198,36 226,14 197,44 196,02 194,27 243,03 233,42 219,01 218,57

(61) Hazırlanmış deriler, postlar ve mamulleri ~265,15 -194,81 -173,35 . -56,13 -165,57 -230,32 -236,70 -200,18 -172,10 . (62) Kauçuk mamulleri 343,99 329,15 244,13 199,05 193,01 290,60 225,88 218,11 188,41

(63) Mantar ve ağaç mamulleri 179,85 200,94 68,35 94,22 128,90 224,59 217,96 196,40 202,61

(64) Kağıt-karton ve kağıt, karton esaslı mamuller 379,79 317,65 185,69 98,79 113,29 253,92 192,27 155,34 145,44

(66) Metal dışı mineral mamuller 308,83 338,53 . 220,19 251,91 331,52 328,31 278,76 229,20 212,79

(661) Alçı, çimento vb. inşaat malzemeleri 546,17 489,88 495,95 283,04 341,82 359,37 454.44 295,45 229,71 .. ~ a (664, 665) Cam ve cam eşya 242,04 294,45 143,77 218,64 324,01 330,46 250,43 250,81 212,39 [;j (66-(661 +664+665)) Diğerleri 302,06 348,40 305,25 297.46 332,28 293,21 222,16 156,42 191,74 :i z

(69) Metal eşya 216,64 255,70 263.45 294,37 231,05 282,21 325,43 346,70 335,52 ~ .· lv- Makineler ve Ulaşım Araçları 271,57 221,02 164,47 168,29 184,30 236,58 221,97 201,60 173,01

C:• (781, 782, 783,784,7132, 7783) Otomotiv sanayii ürünleri 449,75 280,38 204,44 192,17 336,91 492,61 441,28 452,53 385,23 ~ (75, 76, 776) Büro makineleri ve haberleşme cihaziarı 116,27 3,71 ~11.47

r-9,08 4,54 34,67 -23,63 -52,46 -109,39 rıı

2. Diğer makine ve ulaşım araçları 287,83 279,06 215,92 245,22 257,43 278,60 289,84 257,39 243,78

~ (71-713) Enerji üreten makine .. ...... - .. 397,37 448,31 122,37 314,08 388,24 444,68 343,63 432,16 309,93 üi

(72, 73, 7 4) Diğer elektriksiz makineler 245,00 265,03 245,35 238,00 226,10 213,39 2~6.19 234,17 231,19 z ~ (79, 785,786, 7131,7133,7138, 7139) Diğer ulaşım araçları 168,33 216,60 75,77 23~6 268,68 376,68 357,65 274,68 253,58 :::0

(77· (776+7783)) Elektrikli makine ve cihazlar 354,62 329,96 255,71 255,06 299,26 338,24 326,76 274,81 251,78 rıı

~ v- Dokumacılık Ürünleri (65) 89,76 109,93 64,93 103,48 111,79 87,70 32,18 16,65 10,66 1'11 ·

-ı

vi- Hazır Giyim (84) ,. o 402,63 402,32 398,56 391,30 304,60 216,06 228,45 206,23 128,94 o

(848.1, 848.3) Deri ve kürkten giyim 1Ş1,85 265,58 70,66 259,95 155,19 -130,14 -74,24 -7,61 17,61 g z o

(84-(848.1, 848.3)) Diğer giyim eşyası 426,78 407,02 . 410,17 394,41 311,56 248,90 260,20 216,47 131,42 z 0•

vii- DiğerTüketırıı Malları (81, 82, 83, 85, 87, 88, 89 (-891)) 230,91 204,47 164,39 162,88 228,68 227,98 215,72 195,28 180,,10 .h C•

~ (81) Sıhhi teslsat, ısıtma ve aydınlatma malzemeleri 452,95 433,17 385,39 325,31 431,18 439,66 473,96 . 463,19 436,60 ~ VI rıı VI ~

RASIM KUTLU

N <O en ~ C') en C') cc ıo cc ıo Cl c<) ı-: ıô ci ı-: .,; ~ ..... ..... o .... N .... N . <O cc en ıo ..... C')

C'!. O · cc 0!, C') ~ .... ci ai .... ai .... o <O ..... C'l o ll) C') N .... ~ en ~ ll) ..... ll) C') ..... ..... C') ~ ~-ai c<) ai ci ..; .... o ~ ~ en N Cl (') ..... ..... N ....

en en cc (') cc en <O ~ ll) o N Cl ci c<) ai N ai ı&i cc ~ ..... .... N .... N ..... N .... N ....

(') o ;ı en ıo Cl .... ~ ..... .... - ~ ı-: ı-: ..; c<) "c<) ..... C'l ~ .... .... Cl N N .... N N

(') ..... en en .... ll) ~ en ~ ..... cc U)

ai ai ..; c<) ri ı&i (') ~ cc .... N .... .... .... .....

(') C') (') ~ ..... C') cc U) o q ..... N ıô ai ı-: .... ıô ai (') C') • <O N ıo cc N .... .... .... ıo C'l ll) C'l Cl . ~ .... ..... (') N .... ci ai N N ..; N .... cc en o cc cc (') .... .... .... ....

ıo (') N ..... ~ ., ıo N <O 0!, .... ıo ai ..; ..; .... ı-: c<i <O (") .... ..... C'l C') (') N N ....

iii N ro .c ü :g

~ c: o 'iii .>o: E Ql > E :::ı :; C> ;o .>o: -:a Q) ....

c;; ... en C/) aı cc ro ~ ıcı + >. i5 ~ ... <ho :c ro aı

ii .......

~ ni :si ....... " ro .... w .c .>o: Q) en

:c ro .>o: -u; e ...ı :

>. ro z o aı >. Q) dı o ::E en cı: ::E cc " N' c;) ın ;:::- ai o e e e e e " w

>C)

c .q.

434

·-.. .! .. Ql •ı:n Ql Q <:( u ı:ı::: Ql

]. .. llS

.D :;: ·-.. Ql

"i: :o .... .:ı: Ql

fl)

llS -ı:: < ..... o :ö ~

300,00

200,00

~ 100,00

~ -...____,_ .... - ,.

-+-TARIMSAL ÜRÜNLER < 0,00 u 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 -11-MADENClıJK üRÜNLERİ ~ -100,00 -.-SANAYİ

-200,00

---.JII. ~ __... ---300,00 .. - --400,00

yü

Grafik 1: Ana Sektörlere ait RCA Değerleri (1996-2004)

Her üç sektör ve bazı alt sektörlere ait RCA değerlerine ilişkin yorumlar CJ§ağıda yer' almaktadır: ·

5.1.1 Tanm Sektörü

Tanm sektörüne ait RCA değerlerine bakıldığında, Türkiye ekonomisinin genel olarak İslam ülkeleri karşısında rekabet gücüne sahip olduğu görülmektedir. Alt sektörler itibariyle bakıldığında ise rekabet gücünün gıda maddelerinde olduğu, tarımsal hammaddeler bakımından ise rekabet gücünün olmadığı gözlenmektedir. Bu durum tarım sektörünün rekabet gücünün varlığına ihtiyatJa bakılınasını gerek­mektedir. RCA değerlerinin yıllar itibariyle dağılımına bakıldığında ise dalgalanma­Iann olduğu; 1998 yılına kadar düşüş, 2001 yılına kadar bir artış ve daha sonra tekrar bir düşüş trendine girildiği görülmektedir. Her ne kadar Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizlerinin etkisi olmakla birlikte, tanm sektöründe görülen rekabet gücündeki değişim esas itibariyle sektörün yapısal sorunlarından kaynaklanmaktadır. Bundan dolayı tarım sektörünün alt sektörlerinin rekabet gücü yorumlan bu çerçevede ele alınacaktır.

Yukanda da ifade edildiği gibi tarım sektörü alt gruplanndan "canlı hayvanlar ve gıda maddeleri"nde Türkiye'nin İslam ülkeleri karşısında rekabet gücünün bütün alt sektörlerde olduğu ancak rekabet Sücünün yıllar itibariyle istikrarlı bir yapıda ol­madığı, genel olarak da son yıllarda düşüş trendine girdiği gözlenmektedir. Hayvan yemleri için ise Türkiye'nin 1996-2003 yıllan arası rekabet gücü olmasına rağmen, 2004 yılında rekabet gücünü kaybennesi alt sektörde göze çarpan bir unsurdur.

içkiler, tütün ve mamulleri alt se'rrtöründe rekabet gücü değişimlerinde yine is­tikrarlı bir yapı görülmemekle birlikte, genel olarak Türkiye'nin rekabet gücünün olduğu sonucuna vanlmaktadır. Özellikle alkolüz içkiler ve tütün ve mamullerinde İslam ülkeleri karşısında Türkiye'nin rekabet gücü bulunmaktadır.

Hayvansal ve bitkisel yağlar ve mumlar ile yağlı tohumlar alt sektöründe ise Türkiye'nin rekabet gücü bulunmamaktadır .

Tanmsal hammaddeler bakımından ise Türkiye'nin neredeyse bütün alt sektör­lerde İslarri ülkeleri karşısında rekabet gücü bulunmamaktadır .

· Alt sektörler itib~riyle yukanda varılan en pnemli sonuç, tanm sektöründe reka­bet gücünde istikrarsız bir yapının bulunmasıdır. Bu istikrarsızlığın ana nedeni tanm sektörünün yapısal sorunlarıdır. Bu yapısal sorunlar arasında işlebne büyüklükle­rinin etkinliğinin olmaması, işlebne topraklanmn dağınıklığı, girdi kullanımındaki yanlışlıklar, girdi fiyatlarının yüksek olması sayılabilir7•

7 Kepenek, Yakup ve Yenıork, Nurhan, TOrkiye El<ono.;,isi, lsıanbul2000, Rernzi Kilabevi, s.354.

TÜRKIYE'NIN ISLAM ÜLKELERİ KARŞISINDAKI REKABET GÜCÜNÜN ÖLÇÜLMESI

5 .1.2 . Madencilik Sektörü

' Madencilik sektöründe Türkiye'nin İslam ülkel~ri karşısında rekabet gücünün olmadığı görülmektedir. Bunun en önemli nedeni hiç şüphesiz Türkiye'nin enerjisinin dışa bağımlılığıdır. Bu duruin hesaplanan RCA değerlerinde net bir biçimde görülmektedir. Maden cevherleri ve döküntüleri, mineral yakıtlar.ve mineral yağlar ile demir dışı m~taller bakımından Tür­kiye'nin İslam ülkelerine bağımlılığı söz konusudur. Mineral yakıtlar ve mineral yağlar alt sektöründe ise elektrik enerjisi dışında, kömür, petrol ve ürünle!i, petrol gazlan ve doğal gaz ürünlerinde Türkiye'nin Is­lam ülkeleri karşısında rekabet gücü bulunmamakta­dır. Sektörün kar§ılaşmış olduğu sorunlar; finansman sorunu, kömür, demir cevheri, krom cevheri ve kon­santresi, petrokok. giqi Türkiye'de bulunan maden­Ierin gümrük vergilerinin sıfır olması, vergi yükünün fazla olması, limaniann yetersiz olması ve enerji mali­yetlerinin yüksek olmasıdır8.

5.1.3 . Sanayi Ürünleri

Türkiye'nin İslam ülkeleri karşısında sanayi ütün­lerinde birkaç alt sektör dışında hemen hemen bütün sektörlerde rekabet gücünün olduğu görülmektedir.

Demir çelik sektöründe dalgalanmalar olmakla birlikte son yıllarda hesaplamiı: RCA değerlerinde ar­b§ trendine girmiştir. Söz konusu sektör alt yapısını, sermaye yapısını ve teknolojisini tamamlamış, dünya­da hem fiyat hem de kalite olarak rekabet edecek bir düzeye ulaşmışbr. Bunun yanında.demir-çEj!likten ma­mul ürünlerde de rekabet gücünün artacağı beklen­mektedir. Büyük fırmalann yanı sıra birçok KOBİ'de demir ve çelikten üretim yapmaya başlam I§; dünyada

. marka olmuş büyük firmalar yanında marka olma yo- · lunda birçok küçük firma da bulunmaktadır9.

Kimya alt sektöründe özellikle plastikler ve eczacı­lık ürünlerinde İslam ülkeleri karşısında rekabet gücü olduğu gözlenmektedir. Kimya sektörüne ait hesapla­nan RCA değerlerinde dalgalanmalar olmakla birlikte genel olartık rekabet gücünün olduğu görülmektedir. Ancak özellikle ana kimya sanayinde, son yıllarda ya­bnmların önemli ölçüde ihmal edilmiş olması kaygı verici bir dunimdur10•

Türkiye'nin hazırlanmış deri, post ve mamulleri alt sektörü dışında bütün alt sektörlerde rekabet gücüne sahip olduğu anlaşılmaktadır. Deri sektöründe reka­bet· gücünün olmayl§ı ayakkabı sektörü, hazır giyim sektörü gibi bir takım sektörleri de dalaylı olarak et-

8 DTM, Madencilik Sektörü-25 Haziran 2002-Anl<ara, http://IWIW.d!m. gov.lr/IHR/sektor/madencilik.h!m., (26.11.2005).

9 Dalkılıç, Emre, "TOıkiye'nin Gelece~i Demir Çelikte", 2004, Tıırldshti­me, hıtp://IWIW.turkishtime.oıg/34/lr _ 68.asp, (26.11.2005).

ı o Ertekin, Murat, "Sektörler ibeariyle Üretim-D~ Tıcaret l~kisi ve Rekabet~·. DTM, Mart 2005, s.13.

kilemektedir. Ancak sektörün yeterli yabancı sermaye girişinin olmaması, ham deri üretiminin yetersiz ve sek­törün ithalata bağımlı olması, deri ve deri mamülleri ihracatçısı firmalanmızın büyük bir kısmının sermaye yetersizliği sorunu ile karşı karşıya kalması, AR-GE ve eğitim faaliyetlerine yeterli önemin verilmemesi, nite­likli ve verimli i§gücü temininde sorunlar yaşanması, halen moda olan ve markalı ürün üretimin yaygın­laşbrılamaması, enerji ve işçilik maliyetlerinin yüksek olması. gibi sorunları bulunmaktadır11 •

Makine ve ulaşım araçlannda genel olarak Tür­kiye'nin rekabet gücü bulunmaktadır. Ancak büro makineleri ve haberleşme cihaziarı alt sektöründe Türkiye'nin rekabet gücü bulunmamalda ve sektörün genellikle kapasite kullanım oranlan düşük ve değiş­ken olmaktadır12•

Dokumacılık ·ürünlerinde son yıllarda düşüş ya­şanmasına rağmen rekabet "gücü varlığını sürdürmek­tedir.

1 Hazır giyim sektöründe, deri ve kürkten giyim

alt sektöründe son· yıllarda rekabet düzeyimizde bir düşüş yaşanınakla birlikte rekabet gücümüz devam etmektedir. Ancak sektörün enerji miktanndaki yeter­sizlik, enerji ve işçilik maliyetlerinin, sosyal ödemelerin ve vergi mevzuabnın (KDV, Muhtasar Vergi...) sektör üzerinde oluşturduğu ağır yük)er, kayıt dışı ekono­minin nedeı:ı olduğu sorunlar (kayıtsız işçi, diiiük ya da faturasız sabşlar) gibi bir takım yapısal sorunlan bUlunmaktadır13• Bu sorunlara çözüm bulunmadığı takdirde.rekabet gücündeki düşüş, zaman içinde hazır giyim sektörünü islam ülkeleri karşısında rekabet ede­mez bir hale ·sokabilecektir.

Sıhhi tesisat, :ısıtma ve aydınlatma malzemeleri alt sektörü, mobilya· alt sektörü, seyahat eşyası alt sektö- • rü, ayakka~ı alt sektörü ile mesleki, bilim~el ölçü ve kontrol cihazlan alt sektörlerinde Türkiye'nin rekabet gücü devam etmektedir. Ancak bu sektörler içinde özellikle ayakkabı sektöründe .ciddi bir dü§Ü§ yaşan­maktadır. Bunun en önemli nedeni Çin, Hindistan ve Pakistan üçlüsünün meydan getirdiği Uzak Doğu tehdidi; komşu ülkelerde pazarlarına girişi engelleyen korumacılık, a§ina olunan teknolojiyi başarıyla kulla­namama ve hammaddede dı§a bağımlılıktır14• Zaten dl§a bağımlılığın ölçüsü hazırlanmış deriler, postlar ve mamulleri alt sektöründe açıkça görülmektedir.

ı ı DTM, "Deri ve Deri Mamulleri Sektöıü-27 Hazlıari 2002", lstaiıbul http://WIIoW.dtm.goy.tr/IHR/sektor/deri.h!m., (26.11.2005). 12 Bayar, Gfizin, "Elektrik-Elektronik SEktörü Mevcut Durum, Ge~e­

ler, Imkanlar", http://IWIW.dfm.gov.lr/eadlekonomi/sayil4/elekbik. htm., (26.11.2005).

13 Öztemir, Neanettin, "TOrkiye'nin Ihracat Performansı Tel<stil ve Kon­felGiyon SEktöründe ÖnceükÜretim ve Ihracat", Işveren, h.ıtp://IWIW. tisk.org.trfısveren_sayfa.asp?yazi_id= 1&id= 1, (26.11.2005).

14 Ayal<kabı Yan Sanayicileri Derneği, Ayal<kabı Yan Sanayi Sektörü, http://W~~oW.rdf.com.lr/yansanayü.htm. (26.11.2005). ·

435

RAS!MKUTLU

6. Sonuç ve Değerlendirme

Bu çalışmada, Türkiye'nin İslam ülkeleri ile rekabet edebileceği sektörleri belirlenmekte, hangi alanlarda ticaretin artınlıp artınlamayacağını araştırilmaktadır.

Açıklanmış Kar§ılaşbrmalı Üstünlük Endeksi so­nuçlarına göre Türkiye'nin genel olarak tarım ve sa­nayi ana sektörlerinde rekabet gücünün olduğu, ma­dencilik sektöründe ise rekabet gücünün bulunmadığı sonucu çıkmıştır. Tarım sektöründe genel olarak re­kabet gücünün olduğu görülse bile, alt sektörler açı­sından Türkiye'nin rekabet gücünün olmadığı alanlar tespit edilmi§tir. Sanayi sektöründe ise genel manada sorun görülmemekle birlikte, ayakkabıcılık, seyahat eyalan, hazır giyim, dokumacılık ürünleri gibi beUi alt sektörlerde rekabet gücümüzün azalmaya başladığı görülmektedir. Bu durumun nedeni, artık Türkiye'nin katma değeri yüksek ürünlerde uzmanla§maya ba§la­yıp, katma değeri düşük sektörlerden çekilme5idir.

Madencilik sektöründe rekabet gücünün olmaması· Türkiye'nin girdi ihtiyacının dışa l;ıağımlı olmasından kaynaklanmaktadır. Ancak özellikle petrol ve doğal gaz gibi girdilerin önemli bir kısmının İslam ülkelerin­den karşılanıyar olması Türkiye'nin bu ülkelerle olan ticari ili§kilerini artırmasını kaçınılmaz kılmaktadır.

Bir bütün olarak ele alındığında Türkiye'nin reka­bet gücünün artırılabilmesi için her sektörün ayrı ayrı analiz edilmesi ve bünyesiride yer alan yapısal sorun­ların çözülmesi gerekmektedir. Ayrıca rekabet gücü­nün artınimasında ekonomik istikrarın sağlanmasının da ayrı bir yeri ve öne~i bulunmaktadır.' ' ·

Kaynakça

AKTAN, O. ve BAYSAN, T., "Türk Ekonomisinin Dünya Ekonomisine Entegrasyonu: Uberasyon, Kar­şılaştırmalı Üstünlük ve Optimum Politikalar", ODTÜ Gelişme Dergisi, C. 12, S.1-2, (1985)

Ayakkabı Yan Sanayicileri Derneği, AyaJ?<abı Yan Sanayi Sektörü, http://www.rdf.com.tr/yanSAna­yii.htm. (26.11.2005).

BAYAR, G., "Elektrik-Elektronik Sektörü Mevcut Durum, Geli§meler, imkanlar", http://www.dtrn.gov. tr/ead/ekonomVsayil4/elektrik.htrn., (26.11.2005).

BAYRAK, H., "A Selective Study of Overall and Sectoral of Competitiveness of Turkish Economy, (Ba­sılmamış Master Tezi, METU, İktisat Bölümü,1999).

COCKBURN, John; SİGGEL, Eckhard; COULİ­BAL Y, Massaoly and VEZİNA, Sylvain, "Measuring Competitiveness and Its Sources: The Case of Mail's

436

Manufacturing Sector", African Economic Policy Pa­per, D iscussion Paper Number 16, October 1998.

DALKIUÇ, E., "Türkiye'nin Geleceği Demir Çe­likte", 2004, Turkishtime, http://www.turkishtime. org/34/tr_68.asp, (26.11.2005).

DTM, "Madencilik Sektörü", 2002, http://www. foreigntrade. gov. tr/IHR/sektor/madencilik. htm, (18.11.2003).

DTM, "Deri ve Deri Mamulleri Sektörü-27 Hazi­ran 2002", İstanbul, http://www.dtm.gov.tr/IHR/sek­tor/deri.htrn., (26.11.2005).

ERTEKİN, M., "Sektörler İtibariyle Üretim-Dış Tica­ret İli§kisi ve Rekabet Koşulları", DTM, Mart 2005, s.13.

GÜRAN, N., Dışa Açılma Sürecinde Türk Ekono­misinin Rekabet Gücü, DPT:2231-AETB:24, Ankara-1990.

HART, JA., Riva! Capitalists: International Com­petitivenes in the United States, Japan and Westem Europe, USA-1992, Comeli University Press.

IMD, World Competitiveness Center, http:// www02.imd.ch/wcc/, (26.11.2005).

İSO, Gümrük Birliğinin İmafat Sanayii Sektörü Üzerindeki Etkileri ue Sektörün Rekabet Gücü, İstan­bul-1995.

KEPENEK Y. ve YENTÜRK, N., Türkiye Ekono­misi, İstanbul-2000, Remzi Kitabevi, s.354.

KİBRİTÇİOGLU, A., Uluslararası Rekabet Gücü­ne Kauramsal Bir Yaklaşım, Uluslararası (Makro-İkti­sat- Okumalar (der.), Ankara-1996.

MARKUSEN, J., Productivity, Competitiveness, Trade Performance and Real lncome: The Nexus Among Four Concepts, Ottowa-1992, Supply and Services Canada

ÖZTEMİR N., "Türkiye'nin İhracat Performansı Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründe Öncelik Üretim ve İhracat," İşveren,

http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_ id=1&id=1, (26.11.2005).

·SONGÜR, T., "Rekabet Gücü ve Rekabet Politi­kası" Rekabet Kongresi, 8 Kasım 2005, Sunum, http:// member.e-jett.com/2486/documents/Tuncay Son-gor.pps#4, (26.11.2005). -

TOGAN, S., 1980'li Yıllarda D~ TicaretRejimi ue D~ Tıcaret Liberizasyonu, Ankara-1993, Türk Eximbank