ΤΑ SOCIAL MEDIA ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΕΠΙΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

Τη διευκόλυνση της οργάνωσης του κινήματος της «επανάστασης»

Τη διάδοση της πληροφόρησης εντός και εκτός της χώρας

Τη διαμόρφωση της συλλογικής ταυτότητας της επανάστασης

Τη δημιουργία αίσθησης κοινότητας αλληλεγγύης

Να εξεταστεί εάν η χρήση των social media στην περιοχή της Αιγύπτου λειτούργησε καταλυτικά ως προς:

Ερευνητικό Ερώτημα

Το Διαδίκτυο ως Μαζικό Πολυμέσο WEB 2.0. και Νέες Κοινωνικές Αξίες

3

Χαρακτηριστικά: - δυνατότητα διάδρασης με το κοινό: αμφίδρομη επικοινωνία, διάλογος - αποκεντρωμένη δομή που ευνοεί την bottom-up οργάνωση - μεταφορά ακατέργαστων πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο και σε παγκόσμια κλίμακα: γεωγραφικά σύνορα ασαφή και ελαστικά - ο χρήστης είναι ταυτόχρονα και πομπός και δέκτης: έχει την δυνατότητα να μεταδώσει ανά πάσα στιγμή τι συμβαίνει, αυτό να καταγραφεί στο διαδίκτυο και ο λήπτης να λάβει την πληροφορία όποτε αυτός επιθυμεί, είτε σε ζωντανή μετάδοση, είτε να ανατρέξει σε αυτήν αργότερα

Η προσωπική μαρτυρία μετράει περισσότερο από μια είδηση: «…υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στο να αναφέρει κάποιος κάτι στο twitter, στο να λέει πως αισθάνεται για αυτό στο Facebook και στο να το μεταδίδει αυτούσιο σε βίντεο»

- Lindsey (2013)

Δυνατότητες: Η δυνατότητα του ρόλου του δημιουργού της είδησης αλλά και τους ακροατή-λήπτη της πληροφορίας αναδιαμορφώνει και την αναλογία εξουσίας: Οι ακτιβιστές μπορούν τώρα να φέρουν στο κέντρο της προσοχής ζητήματα που δεν προβάλλονται από τα ΜΜΕ: Agenda Setting - η νέα πραγματικότητα επιτρέπει την συμμετοχή στη δημόσια μεταφορά και δημιουργία θεματολογίας: αυτοδιάθεση στη πληροφόρηση -συλλογικής ταυτότητας -συμμετοχικής δημοκρατίας -δύναμη επιρροής και κινητοποίησης (ή μη) -διατύπωση και προβολή κοινωνικών αιτημάτων από τη μάζα δυνατότητα μιας συλλογικής διαπραγμάτευσης!

Σε έναν ιδιαίτερα παγκοσμιοποιημενο κόσμο όπου οι δυνατότητες για διάλογο και συζήτηση στα μέσα

ενημέρωσης είναι ζωτικής σημασίας για μια υγιή δημόσια σφαίρα, η δημοσιογραφία θα πρέπει να

ενστερνιστεί τις αρχές του web 2.0 (χρήση νέων λογικών και τάσεων που επικρατούν διαδικτυακά

όπως το crowd-sourcing, το social networking και το micro-blogging κοκ)

Οι πόροι, όπως το χρήμα, ο χρόνος, οι οργανωτικές δυνατότητες και συγκεκριμένες κοινωνικές και

πολιτικές ευκαιρίες, κρίνουν την έκβαση των κοινωνικών κινημάτων. Η θεωρία αναγνώρισε την σημασία των διαμορφωτών γνώμης εκτός του

κινήματος που εξετάζεται.

Social Media: μείγμα τεχνολογίας και κοινωνικής αλληλεπίδρασης με σκοπό την από κοινού δημιουργία και τη διάδοση περιεχομένου

Η απήχηση των Social Media και η σχέση τους με την πολιτική ενασχόληση

5

Προφίλ Χρήστη Οι νέοι είναι οι κατεξοχήν χρήστες των νέων τεχνολογιών, με αποκορύφωση τις ηλικίες 18-29.

Χρόνος Η χρήση κοινωνικών δικτύων αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς καθιστώντας την ενασχόληση με αυτά, πρώτη στην λίστα των πιο δημοφιλών διαδικτυακών ενεργειών. Ο χρόνος που ξοδεύουμε καθημερινά στη χρήση των κοινωνικών δικτύων αυξάνεται ραγδαία .

Πολιτική Ενασχόληση Ο μέσος χρήστης του Facebook είναι περισσότερο πολιτικοποιημένος από τον μέσο πολίτη και τα social media ευνοούν την ενασχόληση με την πολιτική.

(Pew Research Internet Project/ Nielsen Research)

Ποσοστό Διείσδυσης Η χρήση του διαδικτύου έχει διεισδύσει σε ποσοστό 40% του παγκόσμιου πληθυσμού με το 75% αυτού να χρησιμοποιεί εφαρμογές επικοινωνίας και social media.

Διαδικτυακός Ακτιβισμός

Δημοσιογραφία των Πολιτών

Η χρήση της διαδικτυακής τεχνολογίας για τη δημιουργία πυρήνων κοινοτήτων και την οργάνωση δράσης. Η ανάπτυξη των social media δημιούργησε ευκαιρίες για την δημιουργία web-fueled κοινωνικών κινημάτων και άλλαξε το τοπίο της συλλογικής δράσης.

Με την έλευση των νέων τεχνολογιών, καθίσταται πια φτηνό το να διαδοθεί ένα μήνυμα σε ένα μαζικό κοινό άμεσα, να προσφερθεί μια

«θάλασσα» πληροφορίας στους χρήστες, ενώ επιτρέπει την επικοινωνία μεταξύ ατόμων από την μια άκρη του κόσμου στην άλλη. Η χρήση των social media προσδίδει στα κινήματα μια οριζόντια δομή που βρίσκει αναφορά στην ίδια την ουσία του ακτιβισμού, σε

μια γνήσια αίσθηση δημοκρατίας καθώς κάθε ιεραρχική δομή καταργείται ελλείψη επιτροπών, αρχηγών και κεντρικής εξουσίας. Η συγκέντρωση άλλοτε απομονωμένων φωνών, σήμερα γίνεται πραγματικότητα.

Τα social media ευνοούν την τάση της δημιουργίας περιεχομένου (blogs, videos, ηχητικά αποσπάσματα και σχόλια σε fora )από ερασιτέχνες και την έκφραση του σε παγκόσμιο επίπεδο σε ένα διαδραστικό περιβάλλον: ο καθένας μπορεί να ξεκινήσει έναν διάλογο ανά πάσα στιγμή και άλλοι να τροφοδοτήσουν την συζήτηση με επιχειρήματα είτε υπέρ είτε κατά της αρχικής τοποθέτησης ευνοώντας

τον διάλογο και τη διαβούλευση, στοιχεία δομικά για μια υγιή δημόσια σφαίρα.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΦΑΙΡΑ Οι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν το νέο

φαινόμενο των social media βρίσκουν αναφορές στη δημόσια σφαίρα του Habermas:

δημοκρατία, συλλογικότητα, συμμετοχικότητα

Το διαδίκτυο βοηθά στην ύπαρξη μιας εναλλακτικής δημόσιας σφαίρας καθώς παρέχει τη δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας και συμμετοχής σε διάλογο ενός πολύ μεγαλύτερου αριθμού ανθρώπων από οποιοδήποτε άλλο μέσο έως σήμερα

ενώ η αποκεντρωμένη δομή του καθιστά δύσκολο τον έλεγχό του από σφαίρες επιρροής και την κεντρική εξουσία. Η πρόσβαση δε σε πληροφορίες είναι πολύ μεγαλύτερη και σε πλουσιότερο περιεχόμενο σε σχέση με την προ του διαδικτύου πραγματικότητα.

Για τον Habermas, ο πρωταρχικός στόχος της δημόσιας σφαίρας είναι ο συστηματικός και κριτικός έλεγχος της κυβερνητικής πολιτικής .

Στην σημερινή εποχή, το διαδίκτυο προσφέρει τον μοναδικό «τόπο» συγκέντρωσης διαφορετικών φωνών σε παγκόσμια κλίμακα ενώ όπως στην περίπτωση της Αιγύπτου εκθέτει την κρατική βία σε έλεγχο.

Οι λόγοι της επανάστασης την Αίγυπτο Το διαδίκτυο δεν δημιουργεί από μόνο του πολιτική συνείδηση

8

Το κοινωνικό - πολιτικό κλίμα της ύφεσης, η πολιτική και οικονομική περιθωριοποίηση.

Ύφεση Καταπίεση

Κόστος διαβίωσης Διαφθορά Οι Προεδρικές και κοινοβουλευτικές αδιαφανείς διαδικασίες εκλογής, η καθημερινή διαφθορά σε όλα τα κυβερνητικά σώματα, η μακροχρόνια δομική παρακμή της αποτελεσματικότητας και της νομιμότητας των κρατικών θεσμών.

Η διαρκής καταπάτηση των ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων, η απαγόρευση ελεύθερης έκφρασης, η πολιτική κατά των διαδηλώσεων, η 30ετη παραμονή του καταπιεστή ηγέτη Hosni Mubarak στον "θρόνο" του, το αίσθημα της υπό-αντιπροσώπευσης των πολιτών και η μη αναγνώριση των δικαιωμάτων τους.

Το υψηλό κόστος διαβίωσης με τις τιμές των τροφίμων να είναι τα ύψη και τους Διεθνείς Οργανισμούς να αναφέρουν πως περίπου το 20% των Αιγυπτίων ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας.

Η συνεχής απογοήτευση και συσσωρευμένη δυσαρέσκεια χρόνων οδήγησε τους Αιγύπτιους στο να εξεγερθούν

Η χρήση του διαδικτύου στην περιοχή Το διαδίκτυο ως καταλύτης της εξέγερσης

9

Την περίοδο των αναταραχών στην Αίγυπτο και την Τυνησία, η μεγάλη πλειοψηφία υποστήριξε πως λάμβανε την σχετική πληροφόρηση για τα γεγονότα μέσω των social media, (το 88% στην Αίγυπτο). Οι χρήστες διπλασιαστήκαν στην Αίγυπτο από το 2010 στο 2011. Η Αίγυπτος κρατά το ¼ των χρηστών της ευρύτερης περιοχής. Οι χρήστες του Facebook σε ηλικίες 15-19 φτάνουν το 75% ενώ 8 Αραβικές Χώρες ξεπερνούν τις ΗΠΑ σε χρήστες διαδικτύου. Πηγές: Dubai School of Government , Internet World Stats

Χ2

1/4

75%

8

Αίγυπτος

Χρήστες Facebook 15-29

Αραβικές Χώρες > τις ΗΠΑ σε χρήστες

Χρήστες ‘10->’11

ΑΦΟΡΜΗ: ΟΙ ΝΕΟΙ

Προφίλ διαδηλωτή στην Αίγυπτο: νέος ηλικίας 20-30 ετών, άνεργος, προερχόμενος από μεσαία αστική τάξη, με ελάχιστη εμπειρία στον

ακτιβισμό, διαδικτυακά εγγράμματος και μορφωμένος…

…που επιμένει πως αυτό που έκανε δεν υποκινούνταν από κάποια πολιτική τάση,

κόμμα, συμφέρον αλλά πως αυτό που ένωσε το κίνημα ήταν η καταπίεση του καθεστώτος.

Ο ρόλος των Social Media στην δημιουργία κοινοτήτων και την οργάνωση

κινημάτων στην Αίγυπτο

Οι τρεις διαστάσεις της επανάστασης Κατά τον Morsi (2011)

12

Οι ακτιβιστές και ο κόσμος συγκεντρώθηκαν γύρω από συγκεκριμένες αφορμές, όπως τον θάνατο του Khaled Said, την Μαζική Απεργία και αλλά γεγονότα που διαδόθηκαν μέσω του διαδικτύου.

Κάθετη διάσταση

Στις τάξεις των "αγανακτισμένων" συγκαταλέγονταν γιατροί, δικηγόροι, δικαστές, Χριστιανοί, γυναίκες κ.ο.κ δείχνοντας πως υπήρξε ευθυγράμμιση μιας τάξης ως προς τις κοινές αξίες προς διεκδίκηση.

Οριζόντια Διάσταση

Διάδοση του κλίματος σε όλες τις γύρω χώρες, από την Τυνησία στην Αίγυπτο και την Συρία, το Ιράν, την Αλγερία και την Κίνα μέσω των social media. Οι αναταραχές, αν συνέβαιναν ποτέ, χωρίς την χρήση των νέων μέσων, θα είχαν συμβεί πιθανόν σε πολύ μικρότερη κλίμακα και σίγουρα χρονικά απομονωμένες η μια από την άλλη.

Domino Effect

Συλλογική αφήγηση από την πλευρά του διαδηλωτή

13

Οργάνωση Δράσης

Διάδοση Πληροφορίας

Συλλογική Αφήγηση

Αποτέλεσαν διέξοδο έκφρασης και συνέβαλλαν στη διαμόρφωση της δημόσιας γνώμης και τον πολιτικό ακτιβισμό. Προσέφεραν ένα βήμα προς τα εμπρός, καθώς διευκόλυναν τον διάλογο και σε περιπτώσεις κατάφεραν να κρατούν υπόλογη την κρατική εξουσία για τις πράξεις της. Τα blogs επιτρέπουν την έκθεση απόψεων και

ενθαρρύνουν τον διάλογο ως έναν βαθμό, όμως δεν έχουν την δυνατότητα της άμεσης διάχυσης που προσφέρει το Facebook ή της πυκνότητας νοήματος που προσφέρει το twitter ούτε είναι τόσο συμμετοχικά. Τα blogs ήταν αυτά που δημιούργησαν το κλίμα για να "ανοίξει ο κόσμος τα μάτια του" και να ακουστούν πιο ανοιχτά όσα συζητιόντουσαν άτυπα για δεκαετίες.

Ακτιβισμού

Bridge-blogging

Δημόσιας Σφαίρας

«τι κάνεις;» «τι συμβαίνει;»

Πριν από κάθε σημαντικό γεγονός υπήρχε και η ανάλογη δραστηριότητα στο

διαδίκτυο ενώ τα social media μετέφεραν ιστορίες από το εσωτερικό της χώρας στο

εξωτερικό βοηθώντας να δημιουργηθεί το κατάλληλο κλίμα, αυξάνοντας τις ελπίδες

για την επιτυχία του πολιτικού ξεσηκωμού.

Η συντριπτική πλειονότητα των tweets αφορούν πολιτικά θέματα. Στατιστικά οι περισσότεροι Αιγύπτιοι χρήστες έκαναν χρήση του twitter μέσω smartphones και ο πιο δημοφιλής διαμορφωτής γνώμης στο twitter σχετικά με το θέμα ήταν ο Mohamed ElBaradei.

Με τον χρόνο απόκρισης σχεδόν να εξαλείφεται, οι Αιγύπτιοι διαδηλωτές το

χρησιμοποίησαν και για να εκπέμψουν SOS σε καταστάσεις κινδύνου αποκτώντας ένα ακόμη δυνατό πλεονέκτημα στην μάχη.

Facebook Pages: Συσπείρωση ομοϊδεατών Διαρκής ζωντανή ενημέρωση We are all Khaled Said Γρήγορα η σελίδα που αρχικά είχε μόνο φωτογραφίες του περιστατικού Said, πλημμύρισε με εικόνες κρατικής βίας, βασανιστηρίων και διαφθοράς που δεν θα έβρισκαν ποτέ τον δρόμο για τα παραδοσιακά μέσα.

Facebook Groups: Άτυπες και φτηνές καθημερινές συναντήσεις Κλειστά / Ανοιχτά Οργάνωση ακτιβιστικών δράσεων April 6 Movement (Μαζική Απεργία) Ελευθερία Έκφρασης, Δημιουργία Κοινότητας, Αίσθηση Νομιμότητας, Ζωντανός διάλογος, Συναίσθημα Αλληλεγγύης

Πχ: Εφαρμογή Protest4 που χρησιμοποιήθηκε από πολλούς διαδηλωτές για να οργανώσουν διαδηλώσεις και να επικοινωνήσουν μεταξύ τους (δημιουργία ομάδας προγραμματιστών από την Ευρώπη)

Τα social media χρησιμοποιούνται πλέον ως επί το πλείστον μέσω εφαρμογών για κινητά τηλέφωνα, επιτρέποντας έτσι την άμεση ανταπόκριση και το "ανέβασμα" μιας σκέψης, ενός γεγονότος,

την στιγμή που αυτό συμβαίνει

ΛΟΙΠΑ ΜΕΣΑ

YOUTUBE / FLICKR Διπλός ρόλος: αφενός καταγράφοντας τα γεγονότα και την βία και

αφετέρου κατονομάζοντας τους παραβάτες ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το φωτογραφικό υλικό και τα βίντεο κατηγοριοποιούνταν μέσω hash-

tagging (πχ #18daysinEgypt).

GOOGLE MAPS Μοιράζεται στους διαδηλωτές η πληροφορία του ποιός δρόμος είναι κλειστός, ποια

είναι τα σημεία των συγκεντρώσεων, από που να αποφύγουν την αστυνομία ενώ παράλληλα κυκλοφορούσαν και ιστορίες επιτυχίας ώστε να διατηρείται το ηθικό των

διαδηλωτών.

Η εκμετάλλευσή των Social Media από τις αρχές Η αντεπίθεση

18

Tα αυταρχικά καθεστώτα χρησιμοποίησαν τα νέα εργαλεία προς όφελός τους, προωθώντας καταπιεστικές πρακτικές και προπαγανδίζοντας τις θέσεις τους

ενώ το καθεστώς τα χρησιμοποίησε για να αναγνωριστούν και να εντοπιστούν ευκολότερα ακτιβιστές και διαδηλωτές

που τιμωρούνταν αυστηρά για την απειθαρχία τους .

Internet blackout Εναλλακτικές μορφές αυτο-οργάνωσης : οι Αιγύπτιοι αναγκάστηκαν να βρουν νέους τρόπους διάδοσης, συγκέντρωσης και παραγωγής ειδήσεων

19

1 Φεβ 30 Ιαν 27 Ιαν 28 Ιαν

OFF ON

•Δημιουργία σελίδων/group στο Facebook και λογαριασμούς στο

Twitter •Ζωντανές μαρτυρίες στο YouTube

•Αποστολή email με pdf που εξηγεί τα σχέδια τους

•Μοίραζαν φυλλάδια πόρτα-πόρτα •Αναρτούσαν πανό •Στόμα με στόμα

•Μετέφεραν την "διαδικτυακή παρουσία" τους στους δρόμους ώστε να μην χάσουν επαφή με τις εξελίξεις

•Μικρές Συγκεντρώσεις

•Έστελναν μαζικά μηνύματα •Δορυφορικά κανάλια όπως το Al-

Jazeera μετέδιδαν ειδήσεις που συγκέντρωσαν μέσω σταθερών

τηλεφώνων •Καλούσαν σε τυχαίους αριθμούς τοπικά ώστε να μεταδώσουν την

είδηση.

•Κλείνοντας την "στρόφιγγα" των social media, ο κόσμος στράφηκε στις

παραδοσιακές μορφές αυτό-οργάνωσης και ενδυνάμωσε την συλλογική ταυτότητα των

Αιγυπτίων. •Με την επιστροφή του διαδικτύου, τα

ψηφιακά events συμπαράστασης πήραν φωτιά με αποκορύφωμά τους τo "March of

Millions" της 1ης Φλεβάρη.

ΟΝ OFF

ΜΟΝΤΕΡΝΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ

Λιβύη Αλγερία Υεμένη

Περιφερειακή Επιρροή: Η σπίθα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής εξαπλώθηκε γρήγορα με τις επαναστάσεις να παίρνουν φωτιά σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα η μια πίσω από την άλλη, με τις γειτονικές χώρες που αντιμετώπιζαν παρόμοια προβλήματα να ακολουθούν ένα ντόμινο πολιτικών εξελίξεων.

Ομάν Ιράκ

Ιορδανία Λίβανος Τυνησία

Μοντέρνες Επαναστάσεις Παγκόσμια Επιρροή

21

Όπως ακριβώς η "φλόγα" της επανάστασης μεταφέρθηκε από την Τυνησία στην Αίγυπτο, έτσι και οι τακτικές που ακολουθήθηκαν για την οργάνωση στην Αίγυπτο μεταφερθήκαν στις γύρω περιοχές και είναι πολύ πιθανόν να

αποτελέσουν το σημείο αναφοράς για τις απανταχού λαϊκές εξεγέρσεις.

Occupy Wall Street (NY) Αγανακτισμένοι (Αθήνα)

G8 Protest (Genoa) 2011 Riots (London)

BART Riots (SF)

…στη διαμόρφωση μίας συλλογικής αφήγησης των γεγονότων από την πλευρά των διαδηλωτών και στην ταχύτατη διάδοση των αναταραχών και του γενικότερου κλίματος που επικρατούσε από την μία περιοχή στην άλλη, οδηγώντας άμεσα σε ένα ντόμινο εξελίξεων

…στη διάδοση των εξελίξεων σε διεθνές επίπεδο. Η Αίγυπτος όχι μόνο βρέθηκε στο διεθνές προσκήνιο και απασχόλησε όλον τον Δυτικό κόσμο αλλά ξεσήκωσε την κοινή γνώμη κρατών πολύ μακριά από την εστία της διαμάχης με αποτέλεσμα την εμπλοκή τους στην διένεξη.

…στην οργάνωση των ακτιβιστικών ομάδων που διευκολύνθηκε από τους συγχρόνους όρους επικοινωνίας συνδυάζοντας την δράση με την έκφραση. Χρησιμοποιώντας το hashtag16 σε μια ανάρτηση, "ενώθηκε" η ατομική πρόθεσή του ενός με ένα συλλογικό κάλεσμα δράσης αυξάνοντας το κοινωνικό κεφάλαιο για το κίνημα.

Με τους ανθρώπους πάντα στο προσκήνιο της πολιτικής αλλαγής, και όχι τα ίδια τα μέσα, ο ρόλος τους στην σύγχρονη πολιτική ατζέντα είναι ρόλος ενός "επιταχυντή κοινωνικών εξελίξεων", ενός καταλύτη για την γρήγορη εξάπλωση κινημάτων και μιας πλατφόρμας που ευνοεί τον δημόσιο διάλογο και διευκολύνει πολιτικές και κοινωνικές επαναστάσεις .

Συμπεράσματα

…στην διακίνηση της παρότρυνσης για συμμετοχή μέσω οικογενειακών, φιλικών δικτύων μεταφέροντας σε μεγάλο βαθμό, όπως άλλωστε αποδεδείχθηκε και από την αθρόα προσέλευση στις προαναφερόμενες δράσεις, τον παλμό της συμμετοχής μέσω πραγματικών δεσμών που δεν δημιουργήθηκαν εκείνη την στιγμή.

Τα Social Media συνέβαλαν….

Ευχαριστώ για την προσοχή σας!

ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ