Hedendaagse

beeldhouwkunst uit Zuid-Afrika

Contemporary South African

Sculpture

Hedendaagse beeldhouwkunst uit Zuid-AfrikaThe Rainbow NationContemporary South African Sculpture

Stichting Den Haag onder de Hemelmuseum Beelden aan ZeeDen Haag SculptuurSculptuur Instituut

Den Haag onder de Hemel

Het project The Rainbow Nation

werd georganiseerd onder

auspiciën van de Stuurgroep

Den Haag onder de Hemel,

gevormd uit bestuursleden van

museum Beelden aan Zee en

stichting Den Haag Sculptuur,

te weten: dhr. J. van Bergen,

mw. J. Mahn, dhr. M. Steemers

en mw. M. Zuyderhout.

The project The Rainbow Nation

was organised under the auspices

of the Stuurgroep Den Haag

onder de Hemel, made up from

board members of both museum

Beelden aan Zee and Stichting

Den Haag Sculptuur, namely:

mr. J. van Bergen, ms. J. Mahn,

mr. M. Steemers and

ms. M. Zuyderhout.

museum Beelden aan Zee

Museum Beelden aan Zee is een

particulier museum in de rechts-

vorm van een stichting. De in het

museum werkzame vrijwilligers

zijn bij de uit voering van alle

voor komende museale taken de

onmisbare partners van de staf.

Particu lieren bieden een breed

en motiverend draagvlak met

hun sympathie en hun geldelijke

bijdrage als vriend en soms als

gouden vriend. Fondsen en

bedrijven bieden als participant of

zakenvriend steun ten behoeve

van collectie-uitbreiding, tentoon -

stellingen en andere noodzake-

lijke investeringen.

Museum Beelden aan Zee is a

private foundation. Volunteers

are indispensable partners to

the staff in carrying out all the

museum’s tasks. Private individuals

provide motivation and support

and financial contributions as

Friends or Golden Friends.

Foundations and Corporate

Friends provide support for

expansion of the collec tion,

exhibitions and other necessary

investments.

Den Haag Sculptuur

Den Haag Sculptuur wil een breed

publiek kennis laten maken met

beeldende kunst en de stad Den

Haag hiermee nationaal en inter-

nationaal als cultuurstad presen -

teren. De afgelopen veertien jaar

maakte Den Haag Sculptuur naam

met openlucht tentoonstellingen

op het Lange Voorhout. Er werd

werk getoond van topbeeld -

houwers zoals Jeff Koons, Louise

Bourgeois, Claes Oldenburg, Niki

de Saint-Phalle, Fernando Botero,

Damien Hirst en Manolo Valdés.

The Hague Sculpture wishes to

acquaint the general public with

visual art and in so doing present

The Hague as an international city

of culture. Over the past fourteen

years The Hague Sculpture has

earned a reputation for open-air

sculpture exhibitions on the

Lange Voorhout with work by

top international artists such as

Jeff Koons, Louise Bourgeois,

Claes Oldenburg, Niki de Saint-

Phalle, Fernando Botero, Damien

Hirst and Manolo Valdés.

De publicatie en tentoon stelling

The Rainbow Nation. Heden -

daagse beeldhouwkunst uit

Zuid-Afrikawerden mede mogelijk

gemaakt door:

The publication and exhibition

The Rainbow Nation.

Contemporary South African

Sculpture have been made

possible by:

Vrienden, Zakenvrienden

en/and Sculpture Club

museum Beelden aan Zee,

Vrienden en/and Zakenvrienden

Den Haag Sculptuur

Voorwoord

De geboorte van het Nelson Mandelamonument door Arie Schippers valt op een natuurlijke maniersamen met de tentoonstelling The Rainbow Nationhier in Den Haag. Het monument, getiteld The LongWalk of Freedom, zal worden onthuld op 18 juli, de verjaardag van Mandela, tevens de datum van dewereldwijd gevierde dag voor Nelson Mandela en zijn ideeën.

De sculptuur van Arie Schippers toont Mandela, lopend naar een verre toekomst, misschien lopend naar de vrijheid, naar betere tijden en naar een ver-draagzamere wereld. Mandela had een vrije geest, een onafhankelijkheid die zelfs in de gevangenis tot uiting kwam. Als op Robben Eiland gevangenenmoesten worden gelucht, werden zij naar buiten geleid door twee bewaarders. Elke keer als zij naar buiten gingen moesten zij in marspas meelopen naasthun bewakers. Mandela weigerde zijn stap aan te passen aan die van zijn bewakers. Eerst straften zij hem omdat hij zich niet aanpaste, later lieten ze hembegaan. Mandela liep nooit in de tred van zijn cipiers.

Museum Beelden aan Zee en stichting Den HaagSculptuur presenteren in de zomer van 2012 met trots de tentoonstelling The Rainbow Nation.Hedendaagse Zuid-Afrikaanse beeldhouwkunst. Het is een zeer breed overzicht geworden van de Zuid-Afrikaanse beeldhouwkunst, zichtbaar op veleplekken in de stad. Overigens is in de Kleine Zaal van museum Beelden aan Zee een werk van Zuid-Afrikaanse fotografen te zien. Niet alleen het museum en het Lange Voorhout zijn betrokken in deze tentoonstelling. Satellietlocaties zijn het hoofd-kantoor van de ANWB, de Kloosterkerk en Raadhuis de Paauw te Wassenaar.

De samenwerking van museum Beelden aan Zee enstichting Den Haag Sculptuur gaat haar tweede jaar in onder de paraplu van de samenwerkingsstichtingDen Haag onder de Hemel, inhoudelijk geflankeerddoor het Sculptuur Instituut. Kantoren en organisatiezijn geheel in het museumgebouw terug te vinden. De gehele organisatie heeft een grote erkentelijkheidnaar Annelies Brans-van der Straeten, gastconservatorvan de tentoonstelling en verantwoordelijk voor dekeuze van beelden. Rest mij alle betrokkenen in hetproject te danken: de kunstenaars, de leden van de Stuurgroep, de auteurs van de catalogus, mijn collega's van museum Beelden aan Zee en hetSculptuur Instituut en natuurlijk de fondsen en anderesponsors die dit project mogelijk hebben gemaakt.

Jan Teeuwisse, directeur museum Beelden aan Zee/Sculptuur Instituut

Foreword

The birth of the Nelson Mandelamonument by ArieSchippers naturally coincides with the exhibition The Rainbow Nation, in The Hague. The monument,entitled The Long Walk of Freedom, will be unveiled on the 18th of July, the birthday of Mandela, and the date for the world wide celebration of NelsonMandela and his ideas of freedom.

Arie Schippers's sculpture shows Mandela walkingtowards some distant future, maybe walking to free-dom, to better times, even to a more tolerant world.Mandela had a free mind, an independent spirit, even when in prison. At Robben Island, prisoners wereaired, guarded by two warders. Every time prisonerswere led to the outside, they had to march alongsidethese jailers. Mandela refused to adapt his gait to the pace of his keepers. They punished him for not walking they way they wanted him to, but in the end let him be. Mandela's pace never ever resembledthe walk of his jailers.

Museum Beelden aan Zee and the Den Haag Sculptuurfoundation proudly present their summer exhibition on South African sculpture. It provided to be a verybroad survey of the medium, visible on many locations.In the Kleine Zaal in museum Beelden aan Zee, SouthAfrica photography is shown. The museum and theLange Voorhout are the main venues for the project,but sculptures are also visible at satellite locations: the main offices of ANWB, the Kloosterkerk andRaadhuis de Paauw in Wassenaar.

The cooperation of museum Beelden aan Zee and the foundation Den Haag Sculptuur enters it secondyear, bound together by the cooperative foundationDen Haag Onder de Hemel and flanked, art historically,by Sculptuur Instituut. Offices and organisation arehoused in the museum. The organisation greatly appreciates the guest curator, Annelies Brans-van der Straeten, who is responsible for the choice of sculptures in the exhibition. Remains a warm thanks to all people involved in the project: the artists, themembers of the Stuurgroep, the authors in the catalogue, my colleaugues of museum Beelden aan Zee and Sculptuur Instituut and of course all fundinginstitutions and sponsors who made the whole project possible.

Jan Teeuwisse, director of museum Beelden aan Zee/Sculptuur Instituut

Arie Schippers 1952 Long Walk of Freedom 2012

Pur, blokken en schuim / Pur, blocks and foam

h. 350 cm

Verantwoording

Toen mij eind 2008 de vraag werd gesteld of ik moge-lijkheden zag als gastcurator voor 2012 een ZuidAfrikaanse sculptuurtentoonstelling over de afgelopenzestig jaar samen te stellen, werd ik direct enthousiast.Ik kom al vele jaren met grote regelmaat in Zuid-Afrikaen volg de ontwikkeling van de moderne kunst metgrote belangstelling. Dit komt mede doordat ik alsvoormalig galeriehouder te Amsterdam deze passievoor Afrikaanse kunst met mij draag. De tentoonstel-ling was in eerste instantie alleen voor museumBeelden aan Zee bedoeld. In het voorjaar van 2011werd duidelijk dat de mogelijkheid bestond dat dezewerd uitgebreid met een paralleltentoonstelling Den Haag Sculptuur op het Lange Voorhout.

Uiteraard vereist een tentoonstelling in de openbareruimte een andere inhoud dan in de beslotenheid vanhet museum. Dit werd voor mij een extra uitdaging,omdat het belangrijk is dat zoveel mogelijk kunste-naars op beide locaties vertegenwoordigd zijn. Omdatniet alle kunstenaars met materialen werken die voorbuiten geschikt zijn, zijn een aantal kunstenaars toe-gevoegd. De introductie tot die kunstenaars werd mij mede geboden door de samenwerking met BenjiLiebmann van de Nirox Foundation in the Cradle ofHumankind te Johannesburg.

Een belangrijke overweging voor de keuze van de kunstenaars is voor mij geweest dat de tentoonstel-ling een goede balans heeft en een overzicht geeft van de samenstelling van de bevolking van Zuid-Afrika.Hier mee bedoel ik dat de verschillende bevolkings -groepen als zwart, blank en ‘coloured’ (van gemengdras) ver tegenwoordigd zijn, evenals een zo evenwichtigmogelijke verdeling van vrouwelijke en mannelijkekunstenaars.

Op het moment dat ik dit schrijf is de voorbereiding van de tentoonstelling reeds vergevorderd en zijn veelsculpturen al definitief geselecteerd. Helaas gebeurthet ook dat een geselecteerd beeld uiteindelijk wordtteruggetrokken voor deelname zoals bijvoorbeeld de Firewalker van William Kentridge, houtsculptuurvan Noria Mabasa Large Drum with Figures, waarvan de kunstenares niet wilde dat het buiten Zuid-Afrika zou worden gebracht, en Butcher Boys van JaneAlexander, een zeer iconisch kunstwerk, wat door dejaren heen zo kwetsbaar is geworden dat het niet meerzal reizen naar het buitenland om tentoongesteld teworden, maar op permanente basis is te zien in de Iziko National Gallery van Kaapstad. Dit zijn helaasonvermijdelijke obstakels.

Ik ben verheugd met de zeer coöperatieve houding van de Universiteit van Pretoria, die mij in staat heeft

Acknowledgement

When at the end of 2008 I was asked as a guest curator in 2012, in order to assemble a collection ofSouth African sculpture from the past sixty years for an exhibition, I was immediately enthusiastic. For many years now I have been a regular visitor to SouthAfrica, and follow the development of modern artthere with great interest. To some extent this is because of the passion that, as a former owner of a gallery in Amsterdam, I have developed for African art.Initially, the exhibition was intended to be held only at museum Beelden aan Zee. However, in the spring of 2011 it became clear that there was an opportunityto expand it with a parallel exhibition Den HaagSculptuur on the Lange Voorhout.

Of course an open-air exhibition intended for demands content that is different from that held in the confines of the museum. This was an additionalchallenge for me, as it is important that the largest possible number of artists is represented at both locations. Since not all artists work with materials that are suitable for an outdoor exhibition, a numberof artists were added to those originally proposed. The introduction to these artists was made possiblethrough the collaboration with Benji Liebmann of the Nirox Foundation in the Cradle of Humankind in Johannesburg.

One important consideration has been for me that the exhibition must be well balanced, providing a comprehensive overview of the make-up of the population of South Africa. I intend a representation of the various sections of the population, such as black, white and ‘coloureds’. Equally important is the best possible ratio of female and male artists.

At the moment that I write this, the preparations for the exhibition are at an advanced stage, and a definitive selection has already been made of a largenumber of sculptures. Unfortunately, it is also the case that items that have been selected are ultimatelywithdrawn. These include: Firewalker by WilliamKentridge, the carved wooden sculpture by NoriaMabasa Large Drum with Figures, which the artist did not want to leave South Africa, and Butcher Boysby Jane Alexander. The latter is a very iconic work,which in the course of the years has become so fragilethat it will no longer be taken abroad for exhibition,but which can be seen on a permanent basis in CapeTown’s Iziko National Gallery. These are obstacles that,sadly, are unavoidable.

I am delighted with the very co-operative attitude of the University of Pretoria, which has enabled me to acquire on loan sculptures by, inter alia Anton van

Inhoud Contents

VerantwoordingAcknowledgementAnnelies Brans-van der Straeten

Collage van een land. Een zeer beknopte geschiedenis van Zuid-AfrikaCollage of a country. A very short history of South AfricaRobert Ross

Tijdlijn Zuid-AfrikaTimeline South AfricaDick van Broekhuizen, Nelleke van Zeeland

Beelden en beeldvorming. Bericht uit het anderse AnderlandImages and conceptualization. Message from the Different OtherlandChris Reinewald

A Certain South AfricannessEsther Schreuder

De geschiedenis van de Zuid-Afrikaanse beeldhouwkunstThe History of South African SculptureMusha Neluheni

Kaart van Zuid-AfrikaMap of South Africa

KunstenaarsArtistsAmber-Jade Geldenhuys, Nelleke van Zeeland

Kunstwerken per locatieArtworks by location

7

Annelies Brans-van der Straeten

7

10

12

22

32

42

54

56

170

Ik wens u heel veel kijkgenoegen bij deze tentoon -stelling en hoop dat u er net zo veel van geniet als dat ik heb gedaan bij de samen stelling ervan. Naast de deelnemende kunstenaars en bruik leen gevers zou ik de volgende mensen willen bedanken: Jo Burger, Johannesburg Art Gallery, Johannesburg;Andrew Da Conceicao, Stevenson Gallery, Cape Town/Johannesburg; Amber-Jade Geldenhuys,Johannesburg; Monique Howse, Everard ReadGallery,Johannesburg; Monna Mokoena, GalleryMOMO, Johannesburg; Antoinette Murdoch,Johannesburg Art Gallery, Johannesburg; RiasonNaidoo, Iziko National Gallery Cape Town; Mark Read,Everard Read Gallery, Johannesburg; Jack ShainmanGallery, New York; Charles Shields, Everard ReadGallery, Cape Town en Lena Sulik, Everard Read Gallery,Cape Town.

It has been for me a great pleasure to put this exhibition together, and I hope that you will experiencesimilar enjoyment from your viewing of it. In additionto the artists participating, I should like to express my thanks to the following people: Jo Burger,Johannesburg Art Gallery, Johannesburg; Andrew Da Conceicao, Stevenson Gallery, Cape Town/Johannesburg; Amber-Jade Geldenhuys,Johannesburg; Monique Howse, Everard Read Gallery,Johannesburg; Monna Mokoena, Gallery MOMO,Johannesburg; Antoinette Murdoch, Johannesburg ArtGallery, Johannesburg; Riason Naidoo, Iziko NationalGallery Cape Town; Mark Read, Everard Read Gallery,Johannesburg; Jack Shainman Gallery, New York;Charles Shields, Everard Read Gallery, Cape Town and Lena Sulik, Everard Read Gallery, Cape Town.

gesteld om sculpturen in bruikleen te krijgen van onder anderen Anton van Wouw, Sydney Kumalo en Edoardo Villa. Deze werken zijn van groot belang,maar toegang tot dit werk (met name uitleen naar het buitenland) is niet altijd van zelfsprekend. Het was derhalve een plezierige ervaring dat Angus Taylormij een introductie verschafte bij Gerard de Kamper, de conservator van het museum van de Universiteit van Pretoria. Overigens hecht ik eraan te melden, dat de coöperatieve houding van musea, galerieën,kunstenaars en overige personen positief en onder-steunend is gebleken. De hedendaagse kunst in Zuid-Afrika wordt ondersteund door een culturele infra-structuur van overheid, musea, kunstacademies enbedrijfscollecties. Het aantal commerciële galerieën en kunsttijdschriften is gegroeid. Daarnaast vindenregelmatig goedbezochte veilingen plaats waar toe -nemende belangstelling bestaat voor de Zuid-Afrikaanse moderne kunst.De twee Johannesburg Biënnales in 1995 en 1997 waren de entree voor Zuid-Afrika in de kunstwereld en hebben lokale kunstenaars geïnspireerd.De Johannesburg Art Fair (ter vervanging van de Biënnale), de Biënnale van Venetië en de Documenta in Kassel gaven Zuid-Afrikaanse kunstenaars toegangtot het mondiale kunstpodium. Hier door ontstond een nieuwe generatie van hedendaagse Zuid-Afrikaanse kunstenaars.

De raciale onderdrukking van de apartheid behoort tot het verleden. Kunstenaars ontdoen zich van dezeonderdrukking en ontplooien hun creativiteit. Zij zoeken en hervinden hun identiteit welke van oor-sprong is geworteld in cultuur en tradities. Dit geldtvoor zowel zwarte, blanke en coloured kunstenaars.Aanvankelijk waren Zuid-Afrikaanse sculpturen voornamelijk figuratief. Niet-figuratieve (abstracte)sculpturen zijn relatief nieuw in Zuid-Afrika. Dit komtvoornamelijk door het geografisch isolement waarin de beeldhouwers verkeerden en hun ongeschooldheid.Op het ogenblik zijn – in tegenstelling tot voorheen –veel zwarte kunstenaars opgeleid aan universiteiten en academies. Dit maakt onderlinge contacten en metkunstenaars in andere delen van de wereld mogelijk.Kunst wordt meer universeel. Er ontstaat een duide-lijke relatie tussen veranderingen in de kunst en veranderingen in de samenleving. Zuid-Afrika is noglang geen Utopia. Mogelijk dat de kunst een rol kanspelen in de verdere verbreding van het leefklimaatvoor alle Zuid-Afrikanen. Ik ben museum Beelden aan Zee zeer erkentelijk voor het feit dat zij mij in staat hebben gesteld als gast conservator deze tentoon-stelling te mogen samen stellen.

Wouw, Sydney Kumalo and Edoardo Villa. These works are of great importance in view of the theme of the exhibition South African Sculpture. Access to this work (and in particular items for loan to for exhibition abroad) is not always something that can be taken for granted. I am most grateful to AngusTaylor, who provided me with an introduction toGerard de Kamper, Chief Curator Collections Manage -ment of the Museum of the University of Pretoria.Incidentally, I should add that the co-operative attitude of museums, galleries, artists and others has been positive and supportive. Present-day art inSouth Africa is supported by a cultural infrastructure of government, museums, academies of art and company collections. The number of commercial galleries and art period icals has grown. In additionwell-attended auction sales regularly take place atwhich increasing interest is being shown in SouthAfrican modern art.The two Johannesburg Biennales in 1995 and 1997 are seen as having been South Africa’s entrance intothe art world, and were a source of inspiration for local artists.The Johannesburg Art Fair (which replaced theBiennale), the Venice Biennale and the Documenta inKassel, have not only provided existing South Africanartists with access to the world art scene, they have also encouraged the growth of a new generation.

The racial oppression of apartheid is a thing of the past.Artists are shedding its burden and are developingtheir creativity. They are searching for – and refinding –their identity, which is rooted in culture and traditions.This applies equally to black, white and ‘coloured’artists. Originally, South African sculptures wereprincip ally figurative. Non-figurative (abstract) sculp -tures are relatively new in South Africa. This is mainlybecause of the geographic isolation in which the sculptors existed and their lack of formal education.Currently, – and in contrast to the former situation in South Africa – many black artists are able to enjoyuniversity and academic training. This enables them to make contact among them selves and with artists in other parts of the world. Art is becoming more universal. A clear relation ship is coming into beingbetween changes in the arts and changes in society.South Africa is long way from being Utopia. Perhaps art can play a role in the further development of a good social climate for all South Africans. I am very grateful to museum Beelden aan Zee for giving me the opportunity to assemble the exhibition as guestcurator.

98

De beeldhouwwerken op deze tentoonstelling ver -tegenwoordigen, elk op zijn eigen manier, de visie van een individuele kunstenaar op Zuid-Afrika en deplaats die hij of zij daarbij inneemt. De werken becom-mentariëren dus allemaal de roerige geschiedenis vanhet land en kunnen zonder de historische en maat-schappelijke context waarin ze tot stand kwamen nietten volle worden begrepen. Die geschiedenis is com-plex. Er wordt wel gezegd dat Zuid-Afrika een land ismet teveel geschiedenis. De geschiedenis verschilt somszodanig van plaats tot plaats dat zij ongrijpbaar wordt.Zelfs mensen die dicht bij elkaar wonen, kunnen heelverschillend naar de geschiedenis van hun regio kijkenen zeker naar die van hun land. Toch zijn er wel dege-lijk algemene ontwikkelingen te onderscheiden die het plaatselijke overstijgen en een houvast bieden omvan het land als geheel kennis te nemen.

Om te beginnen kent Zuid-Afrika een enorme culturele diversiteit, die het hoog houdt. Het motto van het land is !ke e:/xarra //ke., wat zich laat vertalenals ‘Verschillende volkeren komen bij elkaar’. De speciale tekens in het motto staan voor de klikgeluidendie in een aantal Zuid-Afrikaanse talen worden ge -bruikt, waaronder het /Xam, de inmiddels uitgestorvenSan-taal van de jager-verzamelaars in het gebied tennoordoosten van Kaapstad. Het motto werd gekozenals symbool omdat de San het oorspronkelijke volk van Zuid-Afrika zouden zijn. Bovendien beschikten zeover een rijke mondelinge literatuur, opgetekend in de negentiende eeuw, en hebben ze rotstekeningennagelaten in het land. Ook het feit dat geen van de nu nog levende volken aanspraak kan maken op eennationaal symbool verklaart deze keuze. Deels is hetmotto vrome hoop, deels is het een feitelijke weer-gave van Zuid-Afrika’s geschiedenis.

Wie waren die verschillende volkeren die zich hebben moeten verenigen? Zo’n tweeduizend jaargeleden werd Zuid-Afrika nog steeds bevolkt doorjager-verzamelaars, die een van de kliktalen van deKhoisan-groep spraken. Het waren deze mensen enhun nazaten die tot aan de negentiende eeuw op derotswanden van Zuid-Afrika hun taferelen schilderdenen voorstellingen kerfden in platte stenen. Rond hetbegin van onze jaartelling begon de economische situatie van het gebied te veranderen en daarmee ookde politieke situatie. Voor het eerst in de geschiedenisvan het land ten zuiden van de Limpopo-rivier, de noor-delijke grens van het tegenwoordige Zuid-Afrika, werden gedomesticeerde schapen, koeien en gewasseningevoerd, waarbij wel moet worden opgemerkt datde gewassen – vooral sorghum en gierst – alleen op die plaatsen op het subcontinent konden groeien waarook in de zomer regen viel. Dit gebied komt ruwwegovereen met de oostelijke helft van het huidige land.Op die plaatsen ontstonden nederzettingen waar land-

Collage van een land. Een zeer beknopte geschiedenis van Zuid-Afrika

Collage of a country. A very short history of South Africa

Robert Ross

The sculptures in this exhibition represent, each in itsown way, an individual artists vision of some aspect ofSouth Africa and of his or her place within it. They arethus all comments on the country’s tortuous history,and cannot be fully understood in abstraction from the history and the society in which they have been created. That history has been complicated; SouthAfrica is sometimes described as a country with toomuch history. It varies from place to place to a degreewhich is sometimes incomprehensible, and even peoplewho live in close physical proximity may well look onthe history of their locality, and certainly of the countryas a whole, in very different ways. Nevertheless, thereare certain trends which override the particularities of locality, and provide a way to grasp the totality ofthe country.

First, South Africa has, and celebrates, an enormous level of cultural diversity. Its national mottois !ke e:/xarra //ke. This translates as ‘Diverse peoplesunite’. The unlikely marks represent the click soundsused in a number of South African languages including/Xam, the extinct San tongue spoken by hunter-gatherers to the north-east of Cape Town. This was chosen for this symbolic role because of San claims tobe the first people in the country, because of the richcorpus of oral literature in the language, collected inthe nineteenth century, because of the art which theSan left on the rocks of the country and also because no one living group could claim the national symbol astheir own. In part, of course, the motto is a pious hope;in part it is a precise statement of the facts of SouthAfrican history.

Who were the diverse peoples who have had tounite? Some two thousand years ago, South Africa was still inhabited solely by hunter-gatherers, speakingone of the click languages of the Khoesan group. It was these people, and their descendants till the nine-teenth century, who painted on South Africa’s rock surfaces and chipped engravings into its flat stones.

From around the beginning of our era, the economics, and with it the politics, of the regionchanged. For the first time domestic sheep, cattle and crops were brought into the country south of theLimpopo river, the northern boundary of the moderncountry. But even here there was a distinction. Thecrops which were grown – sorghum and millets aboveall – could only flourish in those parts of the sub-continent where rains fell in the southern summer. This is very roughly the eastern half of the moderncountry. There settlements of agriculturalists could beestablished. Elsewhere, in the west of the country nocrops were grown, except perhaps marijuana. Thecoastal plains, well grassed, around and to the east ofwhat was to became Cape Town and the hilly regions to the north, were inhabited by groups, calling them-1110

trokken om grote schapenhouderijen op te zetten, kregen echter regelmatig te maken met aanvallen van jager-verzamelaars. Zij duiden hen aan als ‘Bosjes -mans-Hottentotten’, groepen die voor zichzelf ver -schillende namen hadden, waaronder /Xam, en dieongetwijfeld al even beledigende namen voor de boeren verzonnen. Wat volgde was een lange periodevan onrust, waarin steeds weer nieuwe oorlogen werden begonnen en volkeren werden uitgemoord,voordat de Europeanen het zuidwesten, een derde van het tegenwoordige land, volledig beheersten.

Voor het werk op het land had de Nederlandsekolonie niet genoeg aan de soldaten, matrozen enambachtslieden uit de gelederen van de VOC. Er werden wel Khoisan ingezet, maar niet in grotengetale. Daarom werden er slaven geïmporteerd uit het gebied ten oosten van de Kaap en uit Indonesië,India, Madagaskar en Mozambique. Elk land leverdeongeveer evenveel slaven. Het totale aantal slaven dat werd ingevoerd, ligt naar alle waarschijnlijkheidrond de zestigduizend. De slaven werkten op de wijn-en graanvelden, op de boerderijen en in de huizen van Kaapstad en andere opkomende stadjes, zoalsStellenbosch. Sommigen kwamen naar de Kaap alsmoslim, anderen lieten zich ter plekke bekeren, vaakonder invloed van islamitische geleerden die als politieke bannelingen vanuit Indonesië naar de Kaapwaren gestuurd. Deze slaven vormden de kern van wat de ‘Kleurlinge’ van Kaapstad zouden worden. De variant van het Nederlands dat zij spraken, stondaan de basis van het Afrikaans, hoewel die taal nadienvooral door de blanken werd geclaimd. Toen op eengegeven moment in Natal suikerplantages werdenopgezet, kwamen er vrij grote aantallen mensen uitIndia, die hoofdzakelijk als contractarbeider werkten.Deze groep werd een belangrijke factor in het socialeleven en later ook in de politiek.

Aan het einde van de achttiende eeuw legden dekolonisten contacten met de amaXhosa, de meest zuid-westelijke groep van de Bantu-sprekende volkeren, die zich eveneens bezighielden met landbouw. Zoals te verwachten was, rezen er conflicten tussen de beidegroepen over de weidegebieden, die aanvankelijk niet leken te kunnen worden opgelost. Maar vanaf het begin van de negentiende eeuw veranderden demachtsverhoudingen. In 1806 kwam de Kaap definitiefonder controle van de Britten, die zich hadden voor -genomen de Nederlanders van dit strategische punt op de route naar India te verdrijven. Daarmee kwamenBrits kapitaal, zij het in bescheiden hoeveelheden, een aantal Britse bewoners en ook Britse ideeën overbestuur en andere zaken in de kolonie terecht.

Dit had vele consequenties, waarvan er drie heelbelangrijk waren. Ten eerste werd het door de Britseaanwezigheid gemakkelijker voor protestantse zende-

bouw werd bedreven. Op andere plaatsen, met namein het westen, werden geen gewassen verbouwd, metuitzondering wellicht van marihuana. De met grasbedekte heuvels langs de kust, rondom en ten oostenvan het huidige Kaapstad, werden bevolkt door groepen mensen die zichzelf Khoikhoi noemden en die voornamelijk leefden van hun vee. De woestijnenen bergen, zowel in het oosten als in het westen, warende verblijfplaatsen van de jager-verzamelaars van deSan, die vaak werden onderdrukt, maar die vaak ookwisten te profiteren van het wijdverbreide geloof dat zij regen konden opwekken.

Zodoende was Zuid-Afrika omstreeks de zestiendeeeuw nog altijd verdeeld. Het westen was dunbevolktmet jager-verzamelaars en herders met schapen enkoeien. Het noorden en oosten waren veel dichterbevolkt. Hier hoedden de mannen het vee en verbouw-den de vrouwen graan en groentes. Ze spraken in een van de Bantu-talen, de voorlopers van isiZoeloe,isiXhosa, Sesotho, Setswana en Tsivenda. Ze woondenin grotere of kleinere dorpen en waren ondergeschiktaan een stamhoofd, die deze titel erfde maar die welkon worden weggestuurd als hij – het stamhoofd wasbijna altijd een man – onrechtvaardig handelde of oordeelde. Behalve door de stamhoofden werd hetleven ook bepaald door de voorouders en soms doorandere kwaadwillende geesten en krachten, die konden worden opgeroepen door heksen.

Zo zag de wereld eruit die de Europese kolonistenvan het midden van de zeventiende eeuw aantroffentoen ze dit deel van Afrika betraden. De eerste stapnaar kolonisatie begon met het opzetten van een handelspost van de Verenigde Oost-Indische Compag -nie (VOC) in de Tafelbaai, in het uiterste zuidwestenvan het continent, de plek waar later Kaapstad zou verrijzen. Dit was mogelijk omdat daar maar weinigKhoikhoi woonden, die bovendien niet in staat of niet genegen waren de Nederlanders te voorzien vangoederen voor de bevoorrading van de schepen op hun lange reis van Nederland naar Indonesië. Hetgevolg was dat in de heuvels in het zuidwesten eenlandbouwkolonie werd gesticht, waar tarwe, fruit engroentes werden verbouwd, wijn werd gemaakt engrote kuddes koeien en schapen werden gehouden.Naast de Nederlanders, onder wie ook enkele vrouwen,waren de kolonisten vooral van Duitse komaf of FranseHugenoten. De laatsten kregen een vrije passage op de schepen uit Europa, nadat ze Frankrijk hadden moeten ontvluchten vanwege de toenemende onder-drukking door de katholieken.

Voor de nieuwe boerderijen waren uiteraard land en arbeiders nodig. Het was niet moeilijk om deKhoikhoi hun land en vee te ontnemen. Vanaf onge-veer 1700 vormden zij nauwelijks nog een bedreigingvoor de kolonie. Boeren die verder landinwaarts

selves Khoekhoe, who took their main sustenance from their herds and flocks. In the deserts and in themountains of both east and west the San hunter-gatherers remained, often oppressed but often able to profit from what was seen as their ability to makethe rain fall.

Thus, by the sixteenth century, the divisions ofSouth Africa still prevailed. The west was thinly popu-lated by hunter-gatherers and by sheep and cattleherders. In the north and east, population was muchdenser. The men herded cattle and the women grewgrain and vegetables. They spoke one of the Bantu languages, the forerunners of isiZulu, isiXhosa,Sesotho, Setswana or Tsivenda. They lived in villages, of larger or smaller size, and under the control of ahereditary chief, though they might leave him – thechief was nearly always a man – if he was unjust in his actions and decisions. But together with the chiefs, life was under the control of the ancestors, and at times of other more malevolent spirits and powers who could be called up by witches.

It was this world that faced European coloniserswhen from the middle of the seventeenth century they entered the sub-continent. This began in earnestwith the establishment of a post of the Dutch East India Company (VOC) in Table Bay, in the extremesouth-west of the continent, later the site for CapeTown. This was possible because the Khoekhoe of theregion were numerically weak, and also not able, orwilling, to provide the goods the Dutch needed for the supply of their ships, engaged on the long routebetween the Netherlands and Indonesia. As a result an agricultural colony was created in the hills of thesouth-west, growing wheat, fruit and vegetables, making wine and keeping large herds of cattle andsheep. In addition to Dutchmen (and a few women) the settlers were mainly of German and FrenchHuguenot descent, the latter given a free passage from Europe after they had fled France in the wake of increasing Catholic repression.

To farm, of course, they needed land and labour. It was not difficult to dispossess the Khoekhoe of their land and stock, so that after about 1700 the latter formed little threat to the colony. However, asfarmers moved into the interior, to set up very largesheep ranches, they regularly came under attack from the hunter-gatherers whom they designated at ‘Bushmen’ – ‘Bosjesmans-hottentotten’ – but whocalled themselves by many names, including /Xam, and no doubt had as many uncomplimentary names for the farmers. There followed a long, and inter -mittent, war of genocidal extermination before theEuropeans were able to dominate the interior of the south-western third of the modern country.

As a labour force, the Dutch colony needed more

than the soldiers, sailors and artisans of the companyestablishment. Khoesan were used, but not in greatnumbers. Therefore, slaves were imported from east of the Cape, from Indonesia, India, Madagascar andMozambique, in approximately equal numbers. Thebest guess is that the total import was around 60,000.They worked in the wine and wheat fields and on thefarms, in the households of Cape Town and the otheremerging small towns such as Stellenbosch. Some ofthem came to the Cape as Muslims, while others con-verted, often under the influence of Islamic scholarswho were banned to the Cape as political exiles fromIndonesia. These slaves formed the core of what was to become the Cape Coloured population. Further -more the variant of Dutch which they spoke came to lie at the heart of Afrikaans, though that would laterbe primarily claimed by whites. Later, as sugar planta-tions were set up in Natal, a considerable number ofIndians were introduced into the country, largely asindentured labourers, and they became an importantpart of social and, later, political life.

From the last years of the eighteenth century, the colonists came into contact with the amaXhosa, the most south-westerly of the Bantu-speaking agri -culturalists. As might be expected, there were conflictsbetween the two groups over grazing land, which were initially without clear result. However, from the beginnings of the nineteenth century, the terms of engagement changed. In 1806, the Cape came definitely under British control, as they were concernedto oust the Dutch from such a strategic point on theroute to India. British capital, in fairly small amounts, anumber of British settlers and British ideas on govern-ment and other matters arrived in the colony.

The consequences were many, but three were most significant. First, British presence made easier the coming of protestant missionaries. Initially, theirgreatest success came among the Khoesan, some ofwhom found in Christianity a way to give meaning tolives whose basis had disappeared with their land andtheir stock. Among the amaXhosa, and other groups,mission ‘success’ was long limited, but eventually, again as the old certainties disappeared under colonialconquest, the great majority of black South Africanswould adopt some version of Christianity, often onewhich they themselves had developed, and which thus addressed their spiritual and practical needs more precisely.

Secondly, in accord with what was happening elsewhere in the British empire, the British first grantedequal civil liberties to all the colony’s free inhabitants,irrespective of colour or descent. Thereafter in 1834,they freed the colony’s slaves. The agricultural economyof the Cape survived, though new techniques wereevolved to keep the labourers in their place, and the1312

Tijdlijn

Timeline

De etnische, raciale en culturele

verschillen van de vele bevol-

kingsgroepen, stammen,

minderheden en identiteiten

in Zuid-Afrika kunnen in dit

overzicht geen recht worden

gedaan. Een algemeen onder-

scheid tussen wit (blanken) en

zwart (alle niet-witte, onder-

drukte groepen) wordt aan -

gehouden, maar wij zijn ons

bewust van de gevoeligheden

die dit onderscheid kan oproe-

pen. Onze verontschuldigingen

indien wij, hoewel ongewenst,

toch een gevoeligheid over het

hoofd hebben gezien /

In this overview, justice cannot

be done to the ethnic, racial

and cultural differences in

the many population groups,

tribes, minorities and identities

in South Africa. A general

distinction is made between

white (Caucasian) and black

(all non-white, oppressed

groups), but we are fully aware

of the sensitivities that such

distinction can arouse. We

offer our apologies if we

have, however unwittingly or

unintentionally, nonetheless

overlooked a sensitive issue.

1652

De VOC-zeevaarder Jan van

Riebeeck sticht de eerste

Nederlandse nederzetting

aan de Kaap /

The VOC (Dutch East India

Company) navigator Jan van

Riebeeck establishes the first

Dutch outpost on the Cape.

1806

Groot-Brittannië annexeert

zuidelijk Afrika /

Great Britain annexes

southern Africa.

van Lesotho. Ook andere Afrikaanse heersers, metname de Swazi- en Pedi-koningen in het noorden, bleken in staat hun macht te consolideren en uit tebreiden. Al deze groepen kregen op wat voor manierdan ook te maken met mensen van Europese komaf die naar de regio ten noorden van de Gariep-rivier (ook wel Oranjerivier genoemd) vertrokken, deels omaan de negatievere kanten van de Britse bezetting te ontkomen en deels om grond te zoeken waarmee ze hun boerderijen konden voortzetten. Lange tijdwerden zij, mogelijk vanwege hun afkomst en hunchristelijke geloof, door de Britten min of meer getolereerd of zelfs aangemoedigd hun eigen Neder -landstalige republieken te stichten. De Oranje Vrijstaat,in het centrum van het moderne land, was vrij goedgeorganiseerd naar westers model. De Zuid-AfrikaanseRepubliek, beter bekend als Transvaal, kende maar weinig wezenlijke verschillen ten opzichte van deAfrikaanse staten waartussen het land moest opererenen die het probeerde te overheersen.

Er is een uitdrukking die zegt dat een taal een dialect is met een leger. Parallel aan die stelling kanworden gezegd dat de culturen van Zuid-Afrika (endaarmee ook de meeste van de elf officiële talen vanhet land) het product zijn van de staatsformatie in de negentiende eeuw. Iemand is umZoeloe dan welMosotho omdat zijn voorvaderen onderdaan warenvan een Zoeloe- of Sotho-koning. Hetzelfde geldt infeite voor de mensen die werden gerekend tot dekleurlingen, de afstammelingen van de Khoisan en slaven, en voor de mensen die zichzelf beschouwdenals Afrikaners. Hun identiteit, hoe diep gevoeld die ook mocht zijn, kwam voort uit hun politieke toe -behoren.

Vanaf omstreeks 1870 werden de economische en politieke structuren van het land omgekeerd. De ont-dekking van de diamantmijnen van Kimberley en het goud van de Witwatersrand rond Johannesburgmaakten van een voorheen onbeduidend stuk bush-veld ineens het centrum van een bloeiende stedelijkeen industriële revolutie. Dit leidde allereerst tot de voltooiing van de koloniale bezetting, met het eindevan de onafhankelijkheid van het Zoeloe-koninkrijk en de stammen van Transvaal. Maar het gaf de Brittenvervolgens ook een excuus om de Afrikaner republie-ken onder hun gezag te brengen tijdens de zogehetenBoerenoorlog (1899-1902), die op het einde met exces-sief geweld werd uitgevochten en waarbij duizendenvrouwen en kinderen, zowel blank als zwart, werdenopgesloten in concentratiekampen. In 1910, acht jaarna afloop van de oorlog, was de Unie van Zuid-Afrikaeen feit. De Kaap, Natal, Transvaal en Oranje Vrijstaatwaren voortaan provincies van één land. De imperialis-tische en koloniale macht had de verschillende volke-

lingen om naar Zuid-Afrika te gaan. Aanvankelijk hadden zij het meeste succes bij de Khoisan, van wiesommigen na het kwijtraken van hun land en vee in het christendom een nieuwe betekenis in hun levenvonden. Onder de amaXhosa en andere bevolkings-groepen had het zendingswerk lange tijd slechtsbeperkt succes. Maar toen ook hier door toedoen vande koloniale verovering de oude zekerheden weg -vielen, nam langzaam maar zeker het merendeel vande zwarte Afrikanen een vorm van christendom over.Vaak ging het om een vorm van geloof die ze zelf hadden ontwikkeld en die daardoor beter aansloot bij hun eigen spiritualiteit en behoeften.

Ten tweede kenden de Britten, in navolging vanwat er elders gebeurde in het Britse rijk, aan alle vrijeinwoners van de kolonie gelijke burgerrechten toe,ongeacht kleur of afkomst. In 1834 werden vervolgensook alle slaven van de kolonie bevrijd. De landbouw-economie bleef bestaan, hoewel er wel iets moest worden verzonnen om de arbeiders als werkkrachtente behouden, wat vaak neerkwam op alcoholversla-ving. Andere slaven sloten zich aan bij de Khoikhoi inde missiegebieden of gingen in de stad wonen. Uitdeze groep ontstond de ‘Kleurlinge’-elite van de Kaap,die hoog was opgeleid, en ook een grote en goedopgeleide arbeidersklasse, onder wie veel moslims.

Ten derde deed met de Britse overwinning hetBritse leger zijn intrede. Dit betekende dat er voor het eerst in de geschiedenis een macht in Zuid-Afrikaaanwezig was die over de organisatie, de omvang ende wapens beschikte om zelfs de grootste Afrikaansestaat in de regio te verslaan. Daarmee was de kolonialeverovering van het toekomstige Zuid-Afrika veilig -gesteld, al gebeurde dit niet zonder tegenslagen. DeBritten verloren verschillende veldslagen, waarvan die tegen de amaZoeloe bij Isandlwana in 1879 wel de bekendste is. Maar ook tegen de krijgers te paard in Lesotho ging het mis. De guerrillatactiek van deamaXhosa in de Oost-Kaap leverde eveneens moeilijk-heden op, die alleen door onophoudelijke en uiterstwrede campagnes konden worden gepareerd. Maaruiteindelijk zouden ze alle oorlogen in hun voordeelbeslechten. Europese overheersing was in de negen-tiende eeuw onvermijdelijk geworden.

Vooruitlopend op dit lange proces werd de politieke kaart van Zuid-Afrika opnieuw ingetekend.Verschillende nieuwe grootmachten kwamen op. In het noordoosten zorgden eerst Shaka en zijn half-broers Dingane en Mpande voor de expansie van watniet meer dan een kleine stam was geweest, die van de amaZoeloe, tot een groot koninkrijk. In het gebiedvan de Drakensbergen ving Moshoeshoe de mensen op die ontheemd waren geraakt in een serie oorlogenin het binnenland en stichtte, nadat hij kon beschikkenover paarden, wapens en zendelingen, het koninkrijk

result was often alcohol addiction. Other slaves,though, joined the Khoekhoe who had moved to the missions, or went to live in the towns. Out of thisgroup came the Cape Coloured educated elite, and also a large skilled working class, often from among the Muslims.

Thirdly, British conquest introduced the Britisharmy. For the first time there was a force in South Africawith the organisation, the numbers and the arms todefeat even the largest of the African polities in theregion. The colonial conquest of what was to becomeSouth Africa was assured. It did not happen withoutsetbacks. The British lost a numbers of battles, mostnotably against the amaZulu at Isandlwana in 1879, but also against the mounted soldiers of Lesotho. Theyalso found it hard to cope with the Xhosa guerrilla tactics in the Eastern Cape and responded with cam-paigns of unremitting savagery. In the end, though,they were always going to win the wars. Europeandomination in the nineteenth century was unavoid-able.

In advance of this long process, the political map of South Africa was redrawn. A number of major new powers emerged. First, in the north-east, Shakaand his half-brothers Dingane and Mpande led theexpansion of what had been a small chiefdom, that ofthe amaZulu, into a major kingdom. In the mountainsof the Drakensberg, Moshoeshoe provided refuse forthose displaced in a series of wars in the interior until,supplied with horses, guns and missionaries, he wasable to create the kingdom of Lesotho. There wereother African polities, notably the Swazi and Pedi kingdoms in the north which were able to consolidateand expand their power. All of the groups had in various ways to deal with people of European descent,who moved north of the Gariep (Orange) river, in part to escape unwelcome aspects of British control,and in part in search of land to continue their farming.Perhaps because of their descent and their Christianity,these were generally tolerated by the British, for manyyears, and encouraged to establish their own Dutch-speaking republics. The Orange Free State, in the centre of the modern country, was relatively wellorganised along western lines. The South AfricanRepublic, generally known as the Transvaal, differed little in essentials from the African polities amongwhich it operated and which it attempted to dominate.

It has been said that a language is a dialect with an army; analogously, most of South Africa’s cultures(and indeed most of the eleven official languages in the country) are the products of state formation in thenineteenth century. One is an umZulu or a Mosothobecause one’s forebears were subjects of the Zulu orthe Sotho King. Indeed , much the same is the case forthose who came to be classified as ‘coloureds’ – the

descendants of Khoesan and slaves – or came to thinkof themselves as Afrikaners. Identity, though very real,followed political affiliation.

After around 1870, the country’s economic and politicalstructures were turned inside out. The discovery of the diamond mines of Kimberley and the gold of theWitwatersrand, around Johannesburg, turned whathad been irrelevant parts of the bushveld into the hubs of a flourishing urban industrial revolution. Thisdrove first the completion of colonial conquest, withthe ending of the independence of the Zulu kingdomand the chiefdoms of the Transvaal, and then theBritish manufactured an excuse to bring the Afrikanerrepublics under Imperial control, in what becameknown as the Boer war, fought at the end with greatbrutality and the incarceration of many thousands ofwomen and children, both white and black, in concen-tration camps. In 1910, eight years after the end of the war, the Union of South Africa, incorporating what were to become the provinces of the Cape, Natal,the Transvaal and the Orange Free State, was a fact.Imperial and colonial power had achieved the political,if not the emotional, unity of the region’s diverse peoples.

The history of South Africa during the twentiethcentury, however, can be seen as a struggle to affirm orto deny that unity. In the first place, the British soughtto take benefit of the riches of South Africa by allowingthose who were considered to be white into politicalfold. The first three prime ministers of the Union, LouisBotha, Jan Smuts and J.B.M. Hertzog, had all fought on the Republican side in the war. While the rightswhich coloureds and Africans had in the Cape could notbe summarily abrogated, in the other three provincesthe franchise was racially restricted. Throughout thecountry, segregationist measures were imposed, interms of the labour and the land market above all. Thestate was organised to provide for the benefit of thewhites, generally at the expense of Black advancement,within the framework of an industrial revolution basedaround the mineral wealth, which included coal in vast quantities, and, more recently, platinum, as well as gold and diamonds. Both the coastal cities and themining heartland grew quickly, to become the largeston the continent. Men, and in lesser numbers women,from the South African countryside, and beyond thecountry’s borders, flowed into the towns, both on apermanent basis and as migrant labourers. South Africaslowly ceased to be a predominantly rural country

This was not a process which occurred without conflict, though not those of rural rebellion. Rather the clashes came in the cities, and above all around the wages and working conditions of the gold mines,where profitability could only be maintained by cutting1514

1835-1838

De Grote Trek: Afrikaners,

boeren van Nederlandse afkomst

(ook wel: Voortrekkers) trekken

vanaf de Kaap noordwaarts

Zuid-Afrika in om zich aan Brits

bestuur te onttrekken. Onder

hen is Andries Pretorius, wier

zoon in 1855 de naar hem

vernoemde stad Pretoria sticht /

The Great Trek: Afrikaners,

farmers of Dutch descent (also

know as Voortrekkers) migrate

from the Cape northwards into

South Africa in order to get

away from British administra-

tion. Among them is Andries

Pretorius, whose son founded

Pretoria in 1855, the town

named after him.

1880-1881

Eerste Boerenoorlog tussen

Nederlandse en Britse

kolonisten /

First Anglo-Boer War between

Dutch and British colonists.

1883

Paul Kruger wordt president

van de Zuid-Afrikaansche

Republiek. Jan Hofmeyr wordt

hoofd van de Afrikaner Bond

en heeft invloed op de benoe-

mingen van ministers, onder

zijn bewind louter blanken en

voornamelijk Nederlanders /

Paul Kruger becomes president

of the South African Republic.

Jan Hofmeyr becomes head of

the Afrikaner Bond (Afrikaner

Union) and exercises influences

on the appointment of ministers,

only whites and principally

Dutch, under his regime.

ren uit de regio onder één politieke, hoewel nietgevoelsmatige noemer gebracht.

De geschiedenis van Zuid-Afrika in de twintigsteeeuw kan gezien worden als een strijd om die eenheidte bevestigen dan wel te ontkennen. In eerste instantieprobeerden de Britten te profiteren van de rijkdom vanZuid-Afrika door mensen die als blank werden gezieneen politieke rol te geven. De eerste drie premiers vande Unie, Louis Botha, Jan Smuts en J.B.M. Hertzog, hadden tijdens de oorlog allemaal aan de zijde van deAfrikaner republieken gevochten. In de Kaap kondende rechten van kleurlingen en Afrikanen weliswaar niet zomaar worden ingetrokken, maar in de anderedrie provincies kwam het tot een raciaal gescheidenstemrecht. In het hele land werden segregatiemaat -regelen afgekondigd, die vooral van toepassing waren op de arbeidsmarkt en op grond. De staat werdzodanig georganiseerd dat blanken er voordeel vanhadden, meestal ten koste van de ontwikkeling van de zwarte gemeenschap. Dit alles gebeurde in hetkader van een industriële revolutie die gebaseerd was op de minerale bodemschatten, inclusief grotehoeveelheden steenkool, goud en diamant. Zowel de steden aan de kust als rondom de mijnwerkers -gemeenschappen groeiden snel uit tot de grootste van het hele continent. Mannen, en in mindere matevrouwen, van het Zuid-Afrikaanse platteland en vanover de grens stroomden naar de steden met het doelzich er te vestigen of om er tijdelijk te gaan werken.Zuid-Afrika begon langzamerhand zijn status van plattelandssamenleving te verliezen.

Dit proces verliep niet zonder slag of stoot, ook alkwam het verzet niet van het platteland. In de stedenleidde het tot oproer, met als inzet de lonen en werk-omstandigheden in de goudmijnen, die – in slechte tijden tenminste – alleen rendabel konden wordengehouden door kostenbesparing. Lonen vormden veruit het grootste deel van deze kosten en omdat de lonen voor blanken veel hoger waren dan die voorzwarten besloten de mijnbedrijven het aantal blankemijnwerkers dat ze in dienst hadden, zowel Britten alsAfrikaners, te beperken. Uiteindelijk bleek dit politiekonhaalbaar, maar toen waren de bloedige stakings -oorlogen al achter de rug. Een compromis werd bereiktdoor posities waarvoor een opleiding nodig was, in demijnen of elders, te reserveren voor blanken, terwijl het zware werk overbleef voor Afrikanen. Dit paktepositief uit voor de eigenaars van de mijnen en voor de blanke boeren die afhankelijk waren van goedkopezwarte arbeiders. Gedurende een groot deel van detwintigste eeuw bestond er zodoende een oneigenlijkealliantie tussen de kapitalisten, dat wil zeggen de mijn-bedrijven en de boerderijen, en de staat, waarbij dezwarte werknemers die het zware werk deden aan het kortste eind trokken.

costs, at least in hard times. Wages formed by far thelargest component of those costs, and since wages for whites were so much higher than for blacks, minemanagements attempted to reduce the proportion of white miners, both British and Afrikaner, in theiremployment. In the end, though, this proved politicallyimpossible, though not before bloody strikes had beenfought. A compromise was reached whereby skilledpositions, both in the mines and elsewhere, werereserved for whites, and Africans retained in positionsof manual labour. This was to the advantage both ofthe mineowners and of the white farmers who weredependent on cheap black labour. For much of thetwentieth century, then, there was an uneasy alliancebetween the capitalists, whether in the mining sectoror on the farms, and the state, over the heads of blackworkers who were kept as manual labourers.

However, through the 1930s and World War II,South Africa enjoyed the advantages of producing the world’s monetary commodity and of being a haven of peace, so that the industrialisation of thecountry proceeded apace. Despite the best hopes of the segregationists, Africans came to live in the cities in considerable numbers. It was in part a squalid existence, in fetid yards, but increasingly thereemerged a black middle class attempting, often withsurprising success to acquire the attributes of a Westernstyle of life. Many of these were families who hadembraced Christianity, taking on board the message ofsalvation and civilization which the missionaries hadpreached, and taking benefit of the education whichthe mission schools provided. They had not lost all contact with the rural regions from which they hadcome, and where their parents often still lived, but still they created a very specific urban culture, bothwith its urban culture, its possibilities for entertain-ment, its literature, art and above all its music. This was a constant threat to the ideas of white supremacywhich was inherent in the minority rule which had long existed and which was fully established by the victory of the National Party in the 1948 elections.

With National Party rule came the implementationof apartheid. This system had as its goal the mainten -ance of white control and simultaneously the promo-tion of specifically Afrikaner interests. This was to beachieved by ensuring racial hierarchy, above all in theworkplace, and by establishing the coincidence of raceand space. Africans were as far as possible to be keptout of the cities, and those who were there were driven to live in specifically designed townships wellaway from the city centre, of which Soweto was themost famous. Furthermore, Africans were in principledivested of their South African citizenship, and were to become nationals of the states which the apartheidgovernment was attempting to create out of that 16

1899-1902

Tweede Boerenoorlog of

Nationale Oorlog, met Boeren -

leider Paul Kruger. De Britten

winnen, maken een eind aan

de Boerenrepublieken en zetten

hun tegenstanders gevangen

in concentratiekampen /

Second Anglo-Boer War or

National War, with leader of

the Boers Paul Kruger. The

British win, put an end to the

Boer Republics and imprison

their opponents in concentration

camps.

1909

Stichting van Die Suid-

Afrikaanse Akademie vir

Wetenskap en Kuns /

Foundation of Die Suid-

Afrikaanse Akademie vir

Wetenskap en Kuns (South

African Academy of Science

and Art).

1910

Unie van Zuid-Afrika wordt

gevormd van de gezamenlijke

Boerenstaten Oranje Vrijstaat

en Transvaal met de Britse

kolonies Natal en de Kaap.

Afrikaner (Boer) Louis Botha

wordt premier /

Union of South Africa is by

the unification of the Boer

States of Orange Free State

and Transvaal with the British

colonies Natal and the Cape.

Afrikaner (Boer) Louis Botha

becomes prime minister.

1910

Johannesburg Art Gallery

opent, met een collectie

Europese kunst /

Johannesburg Art Gallery

opens, with a collection

of European art.