Tham Van 1

Kü n¨ng giao tiÕp trong tham vÊn

QuyÓn I M«®un I, Bµi I: §Þnh nghÜa vÒ Tham vÊn

1

Ngµy thø nhÊt

Bµi häc buæi s¸ng



2

Tham vÊn víi trÎ ®−êng phè

1. Xem l¹i tr×nh ®é nhËn thøc cña anh/chÞ vÒ trÎ ®−êng phè vµ ®éng th¸i t©m lý cña trÎ em.

2. N¾m c¸c cÊu tróc gia ®×nh thay thÕ mét c¸ch chÝnh thèng

3. Kh«ng nhÇm lÉn gi÷a sù ®ãi nghÌo vµ bÖnh häc t©m thÇn

4. ChÊp nhËn trÎ em trong nh÷ng vai trß cña ng−êi lín

5. TËp trung vµo trÎ em, kh«ng tËp trung vµo thuèc

6. Tham vÊn víi trÎ em ®−êng phè vµ kh«ng Ðp buéc chóng ph¶i chÊp nhËn

quan ®iÓm ®¹o ®øc cña anh/chÞ

7. H¹n chÕ nh÷ng ®¸nh gi¸ tøc thêi vÒ nh÷ng ng−êi giao tiÕp víi trÎ ®−êng phè víi nh÷ng quan ®iÓm v¨n hãa kh¸c biÖt.

8. ChØ ®−a ra nh÷ng liÖu ph¸p t©m lý phï hîp víi tõng ®èi t−îng; cho nh÷ng

trÎ cßn l¹i thùc hµnh

9. Cè g¾ng hÕt søc ®Ó n©ng cao thu nhËp vµ tù cung cÊp

10. Th«ng tri cho céng ®ång nh÷ng c«ng t¸c khã kh¨n nhÊt, tiÒm n¨ng nhÊt vµ nh÷ng nhiÖm vô cao quý anh/chÞ cã thÓ lµm.



3

Çc vïng cña ý thøc Cã ba vïng kh¸c nhau tån t¹i trong ý thøc. TÊt c¶ chóng hiÖn h÷u trong ý thøc cïng mét lóc. Chóng ta sö dông nh÷ng vïng nµy t¹i çc thêi ®iÓm kh¸c nhau. Tuy nhiªn cã nh÷ng lóc chóng ta kh«ng nhËn thøc ®−îc vïng nµo cña ý thøc ®ang ho¹t ®éng! Ch¼ng h¹n khi chóng ta nãi ng−êi kh¸c nªn lµm g×, chóng ta cã thÓ chØ tay vµo mÆt ng−êi ®ã vµ hµnh ®éng gièng nh− bè mÑ xö sù víi con m×nh. HoÆc thØnh tho¶ng chóng ta cã thÓ rÊt giËn d÷ víi ng−êi kh¸c, chóng ta thÐt lªn, giËm ch©n, hoÆc chóng ta hµnh ®éng nh− mét ®øa trÎ ®ang cã t©m tr¹ng çu kØnh. Chóng ta kh«ng muèn chuyÖn ®ã x¶y ra, nh−ng chóng ta ®· thÓ hiÖn vïng “trÎ con” trong ý thøc cña chóng ta. T×m hiÓu vÒ nh÷ng vïng nµy cña ý thøc cã thÓ cho chóng ta thÊy khi nµo chóng ta nghÜ vÒ mét ®iÒu g× ®ã nh− thÕ nµo. Khi nµo chóng ta xem xÐt ý nghÜ cña chóng ta, hµnh ®éng mét çch l«gic, cã suy nghÜ, vµ ®−a ra çc quyÕt ®Þnh sau khi c©n nh¾c çc biÖn ph¸p thay thÕ kh¶ thi vµ çc hËu qu¶.

Vïng TrÎ Vïng Bè mÑ Vïng Ng−êi lín



4

Vïng bè mÑ

Cã mét vïng bè mÑ trong ý thøc. Nã gièng nh− mét cuèn b¨ng çt sÐt, chøa ®ùng tÊt c¶ nhøng g× chóng ta thu nhËn tõ cha mÑ, x· héi vµ sù gi¸o dôc vÒ nh÷ng ®iÒu ®óng, sai.

“Kh«ng bao giê, lu«n lu«n, kh«ng, ph¶i, nªn, xÊu, tèt”

Sö dông nh÷ng tõ mang tÝnh ®¸nh gi¸, phª ph¸n

Khi trong tr¹ng th¸i bè mÑ anh/chÞ nghÜ, c¶m nhËn, vµ xö sù gièng nh− bè, mÑ cña anh /chÞ.

ChØ ngãn tay vµ ®èi xö bÒ trªn lµ nh÷ng t− t−ëng cña bè mÑ.

Vïng bè mÑ th−êng quyÕt ®Þnh ph¶n øng nh− thÕ nµo tr−íc çc t×nh huèng, çi g× tèt, çi g× xÊu, mäi ng−êi nªn sèng nh− thÕ nµo mµ kh«ng cã lý do. Vïng bè mÑ ®¸nh gi¸ hoÆc ph¶n ®èi vµ cã thÓ ®−îc kiÓm so¸t hoÆc mang l¹i sù hç trî



5

Vïng trÎ con Nh÷ng tõ cña trÎ con §−îc ®Æc tr−ng bëi sù bèc ®ång, b¶n n¨ng, vµ nh÷ng c¶m xóc. Tuú tiÖn, cã thÓ hoµ ®ång, muèn −íc m¬, vui ®ïa. Lu«n tù coi m×nh lµ trung t©m.

“Ao −íc, muèn, kh«ng quan t©m, å kh«ng, lín h¬n c¬, ngµy tåi tÖ nhÊt trong ®êi t«i, c¶m thÊy ”

Cã tÊt c¶ çc c¶m gi¸c, nh÷ng ham muèn giíi tÝnh

Ph¶n øng néi t©m vµ nh÷ng c¶m gi¸c cña chóng ta ®èi víi çc sù kiÖn bªn ngoµi t¹o thµnh vïng trÎ con. §©y lµ viÖc nh×n thÊy, nghe thÊy, c¶m thÊy vµ con ng−êi dÔ xóc ®éng tr−íc çc th«ng tin trong chóng ta. Khi sù giËn d÷ hoÆc tuyÖt väng v−ît tréi lý trÝ, vïng trÎ con bÞ kiÓm so¸t

Tr¹ng th¸i buån b·, sî h·i, xÊu hæ, vui s−íng, tuyÖt väng, çu kØnh, than v·n, khinh th−êng, ch©m chäc, h©n hoan, c−êi ®ïa



6

Vïng ng−êi lín Nh÷ng tõ ng−êi lín Vïng ng−êi lín lµ vïng thÓ hiÖn kh¶ n¨ng suy nghÜ vµ x¸c ®Þnh hµnh vi cho chÝnh chóng ta dùa trªn çc d÷ liÖu vµ l«gic nhËn ®−îc

“T¹i sao, ai, çi g×, ë ®©u, khi nµo, bao nhiªu, theo çch nµo, ®óng, sai, cã kh¶ n¨ng, cã thÓ, t«i nghÜ, t«i nhËn thÊy r»ng, t«i tin r»ng, theo quan ®iÓm riªng cña t«i ”

KiÓm so¸t vïng trÎ con vµ vïng bè mÑ

Mét phÇn quan träng cña vïng ng−êi lín lµ dù ®o¸n hËu qu¶ vµ ph©n tÝch dùa trªn thùc tÕ vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cña hµnh vi con ng−êi trong qu¸ tr×nh theo ®uæi çc môc ®Ých.

Lµ vïng thÓ hiÖn tÝnh tr¸ch nhiÖm , trung thùc, kh«ng ®e doa vµ kh«ng bÞ ®e do¹.



7

ChØ 7% ý nghÜa cña ng«n tõ ®−îc biÓu ®¹t

• 38% ý nghÜa cña ng«n tõ ®−îc thÓ hiÖn d−íi d¹ng hµm Èn

• 55% ý nghÜa lµ sù diÔn ®¹t mang tÝnh bÒ mÆt, ®−îc sö dông khi c¸c tõ ®−îc béc lé



8

M«®un I: Bµi I ®Þnh nghÜa vÒ tham vÊn

môc tiªu:

• §¸nh gi¸ nhËn thøc cña häc viªn vÒ tham vÊn vµ giíi thiÖu ®Þnh nghÜa chuyªn m«n.

• §−a ra quan niÖm râ rµng vÒ nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a tham vÊn vµ cè vÊn.

Thêi gian: Kho¶ng 2 giê

ho¹t ®éng gîi ý:

1. Anh/chÞ ®Þnh nghÜa thÕ nµo vÒ tham vÊn? Ho¹t ®éng ç nh©n (15 phót)

• Yªu cÇu häc viªn tr¶ lêi c©u hái ra giÊy : "Tham vÊn lµ g×?".

• Yªu cÇu tõng häc viªn tr×nh bµy quan ®iÓm, ng−êi ®ång gi¶ng hoÆc mét häc viªn t×nh nguyÖn ghi çc c©u tr¶ lêi lªn b¶ng hoÆc vµo giÊy lín, nhãm çc c©u tr¶ lêi gièng nhau l¹i vµ tãm t¾t nh÷ng c©u tr¶ lêi dµi dßng.

• Sau khi liÖt kª xong, yªu cÇu häc viªn ®−a ra nhËn xÐt vµ ghi l¹i nh÷ng

quan niÖm gièng vµ kh¸c nhau. Tham vÊn ®−îc ®Þnh nghÜa nh− mét mèi quan hÖ vµ mét qu¸ tr×nh nh»m gióp ®ì th©n chñ c¶i thiÖn cuéc sèng cña hä b»ng çch khai th¸c, n¾m b¾t, vµ thÊu hiÓu nh÷ng ý nghÜ, c¶m gi¸c, vµ hµnh vi cña hä.

• Tham kh¶o phÇn “Néi dung gîi ý” ®Ó ®−îc gi¶i thÝch vµ miªu t¶ kü l−ìng vÒ qu¸ tr×nh tham vÊn.

Ph¸t tµi liÖu 1.1: Tham vÊn lµ g×? Gi¶i thÝch ng¾n gän ®Þnh nghÜa vµ tr¶ lêi

çc c©u hái cña häc viªn. Th«ng b¸o víi häc viªn r»ng cuèi bµi häc, häc viªn sÏ ®−îc ph¸t tµi liÖu gi¶i thÝch kü h¬n vÒ tham vÊn vµ môc ®Ých cña tham vÊn.

• Th¶o luËn nh÷ng cë së ®Ó tham vÊn cã thÓ gióp Ých cho trÎ em

2. Ph©n biÖt gi÷a tham vÊn vµ cè vÊn: Ho¹t ®éng nhãm nhá (45 phót)

• Chia häc viªn thµnh çc nhãm ba hoÆc bèn ng−êi. Ph¸t giÊy lín cho mçi nhãm vµ yªu cÇu nghÜ nhanh vÒ nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a tham vÊn vµ cè vÊn.

• Sau kho¶ng 20 phót, yªu cÇu mét ng−êi trong nhãm tr×nh bµy c©u tr¶ lêi cña nhãm hä. Th¶o luËn vµ ph©n tÝch nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau

Ph¸t tµi liÖu 1.2: Sù kh¸c nhau gi÷a Tham vÊn vµ Cè vÊn



9

• Gi¶i thÝch víi häc viªn r»ng môc ®Ých cña bµi tËp nµy lµ nh»m gióp çc häc viªn b−íc ®Çu cã sù ph©n biÖt gi÷a tham vÊn vµ cè vÊn. §©y lµ hai qu¸ tr×nh rÊt kh¸c nhau, vµ viÖc häc viªn n¾m ®−îc sù kh¸c biÖt gi÷a hai qu¸ tr×nh nµy lµ v« cïng quan träng.

• Th¶o luËn nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a tham vÊn vµ cè vÊn, thèng nhÊt sù kh¸c nhau gi÷a nh÷ng th«ng tin ®· tr×nh bµy vµ th«ng tin tõ çc nhãm nhá.

• Gi¶i thÝch kü h¬n vÒ tham vÊn, tham vÊn cã thÓ mang l¹i Ých lîi cho trÎ em nh− thÕ nµo, vµ sù kh¸c biÖt gi÷a tham vÊn víi cè vÊn vµ c«ng t¸c x· héi (xem phÇn KiÕn thøc tham kh¶o).

• Tr×nh bµy bµi häc theo ph−¬ng ph¸p cïng tham gia b»ng çch hái häc viªn

çc c©u hái. H·y ®−a ra çc vÝ dô tõ kinh nghiÖm cña anh/chÞ khi phï hîp ®Ó minh ho¹ cho nh÷ng néi dung chÝnh cña bµi häc.

3. Sù kh¸c nhau gi÷a tham vÊn vµ c«ng t¸c x· héi: Tr×nh bµy vµ Th¶o luËn nhãm (20 phót)

Hái häc viªn: Tham vÊn kh¸c c«ng t¸c x· héi ë nh÷ng ®iÓm nµo?

• Hái tõng häc viªn vÒ quan ®iÓm cña hä.

Ph¸t tµi liÖu 1.3: C«ng t¸c x· héi lµ g×? Gi¶ng gi¶i ng¾n gän ®Þnh nghÜa vµ tr¶ lêi çc c©u hái cña häc viªn. Gi¶i thÝch víi häc viªn r»ng cuèi bµi häc, häc viªn sÏ ®−îc ph¸t tµi liÖu gi¶i thÝch kü h¬n vÒ tham vÊn vµ môc ®Ých cña tham vÊn

• Th¶o luËn kü h¬n vÒ nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a tham vÊn vµ c«ng t¸c x·

héi. (Xem phÇn “KiÕn thøc tham kh¶o”)

4. Minh ho¹ vÒ tham vÊn kh¸c víi cè vÊn: Minh ho¹ vµ Th¶o luËn (20 phót)

• Tr×nh bµy hai vai diÔn minh ho¹: Tr−íc tiªn, tr×nh bµy vai diÔn minh ho¹ vÒ sù cè vÊn (nhµ cè vÊn ®−a ra nh÷ng lêi khuyªn vµ gîi ý tøc thêi cho th©n chñ), sau ®ã tr×nh bµy vai diÔn minh ho¹ cho sù tham vÊn (nhµ tham vÊn sö dông sù th«ng c¶m vµ çc kü n¨ng l¾ng nghe, çc kü n¨ng giao tiÕp ®Ó khai th¸c th«ng tin tõ phÝa th©n chñ, cho phÐp th©n chñ chñ ®éng trong cuéc nãi chuyÖn víi nhµ tham vÊn)

• Yªu cÇu häc viªn nhËn xÐt vÒ nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a hai cuéc giao tiÕp. NhÊn m¹nh nh÷ng nguyªn nh©n t¹i sao tham vÊn l¹i cã Ých cho trÎ h¬n cè vÊn.

5. Tæng kÕt bµi häc: (5 phót)

• Tham vÊn kh«ng gièng víi cè vÊn - qu¸ tr×nh mµ çc gi¶i ph¸p vµ lêi khuyªn lu«n ®−îc gîi ý.

• Tham vÊn lµ mét qu¸ tr×nh t¨ng c−êng kh¶ n¨ng, trong ®ã nhµ tham vÊn hîp t¸c

víi th©n chñ ®Ó gióp hä x¸c ®Þnh vµ lµm s¸ng tá vÊn ®Ò, x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn



10

nh©n chñ yÕu vµ çc çch ®Ó c¶i thiÖn t×nh huèng cu¶ hä. Nhµ tham vÊn khai th¸c nh÷ng ý nghÜ vµ c¶m gi¸c cña th©n chñ víi môc ®Ých khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn vµ sù lµnh m¹nh vÒ t©m lý (ch¼ng h¹n, t¨ng lßng tù träng, gi¶m bít sù c¨ng th¼ng, ch¸n n¶n vµ giËn d÷).

• Nhµ tham vÊn kh«ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cho th©n chñ; hä hç trî th©n chñ trong

viÖc t×m kiÕm çc gi¶i ph¸p vµ sö dông çc thÕ m¹nh cña chÝnh th©n chñ ®Ó ®¹t ®−îc çc môc tiªu th©n chñ ®Ò ra.

• Bµi häc nµy giíi thiÖu vÒ kh¸i niÖm vµ ph¹m vi tham vÊn cho çc th©n chñ nãi

chung. Tuy nhiªn, c¶ kho¸ tËp huÊn sÏ tËp trung chñ yÕu vµo tham vÊn víi trÎ em. ViÖc nhËn thøc ®−îc r»ng cÇn ph¶i cã nh÷ng çn bé ®−îc tËp huÊn ®Ó ®¸p l¹i nh÷ng nhu cÇu t×nh c¶m cña trÎ th¬ lµ rÊt cÇn thiÕt. NhiÒu trÎ em ViÖt nam, nhÊt lµ nh÷ng trÎ cÇn ®−îc ch¨m sãc ®Æc biÖt, th−êng gÆp ph¶i nh÷ng vÊn ®Ò t©m lý vµ t×nh c¶m nghiªm träng. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy th−êng g©y ra hoÆc gãp phÇn g©y ra tr¹ng huèng cña trÎ. ChÝnh nh÷ng vÊn ®Ò nµy buéc mét sè trÎ dÝnh lÝu vµo nh÷ng hµnh vi nguy hiÓm kh«ng chØ cã h¹i cho b¶n th©n trÎ mµ cßn cho toµn x· héi. Gióp trÎ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò t©m lý c¬ b¶n cã thÓ ng¨n chÆn çc em khái viÖc trë thµnh nh÷ng téi ph¹m, kÎ m¹i d©m, vµ nh÷ng kÎ nghiÖn hót trong t−¬ng lai.

4 §Ò nghÞ häc viªn nªu nh÷ng nhËn xÐt vµ c©u hái cña hä vÒ phÇn tr×nh bµy. Häc viªn ®ång ý hay kh«ng ®ång ý víi phÇn tr×nh bµy vÒ sù kh¸c nhau gi÷a tham vÊn vµ cè vÊn? Häc viªn cã hiÓu râ vÒ vÊn ®Ò tham vÊn cã thÓ gióp Ých cho trÎ nh− thÕ nµo kh«ng?

4 NhÊn m¹nh r»ng trong kho¸ tËp huÊn, häc viªn sÏ häc mét sè kü n¨ng quan träng cÇn thiÕt ®Ó tham vÊn cã hiÖu qu¶.



11

KiÕn thøc tham kh¶o: B¹n cã thÓ cho anh ta mét con ç ®Ó sèng qua mét ngµy, nh−ng b¹n cã thÓ d¹y anh ta

çch c©u ç vµ anh ta cã thÓ sèng c¶ phÇn ®êi cßn l¹i. -Ng¹n ng÷ cæ-

Tham vÊn lµ g×? Tham vÊn lµ mét mèi quan hÖ, mét qu¸ tr×nh nh»m gióp gióp ®ì th©n chñ c¶i thiÖn cuéc sèng cña hä b»ng çch khai th¸c, n¾m b¾t, vµ thÊu hiÓu nh÷ng ý nghÜ, c¶m gi¸c, vµ hµnh vi cña hä. Quan hÖ tham vÊn ç nh©n (®èi lËp víi tham vÊn nhãm hoÆc tham vÊn gia ®×nh) gåm hai ng−êi, nhµ tham vÊn vµ “th©n chñ”1. Hä gÆp nhau mét tuÇn mét lÇn (hoÆc nhiÒu h¬n tuú thuéc vµo møc ®é cña vÊn ®Ò mµ th©n chñ ®ang gÆp ph¶i) trong mét kho¶ng thêi gian cè ®Þnh, th−êng lµ 50 phót ®Õn mét tiÕng cho “mét cuéc gÆp gì”. Ban ®Çu khi th©n chñ gÆp gì nhµ tham vÊn, nhµ tham vÊn nªn chØ dÉn cho th©n chñ hiÓu vÒ môc ®Ých vµ çc môc tiªu cña tham vÊn, gi¶i thÝch çc cuéc tham vÊn diÔn ra nh− thÕ nµo. Bëi v× tham vÊn cßn t−¬ng ®èi míi ë ViÖt nam, nh÷ng ng−êi ®ang t×m kiÕm çc dÞch vô tham vÊn cã thÓ cßn ch−a hiÓu nhµ tham vÊn lµm g×. Hä sÏ tr«ng ®îi ë nhµ tham vÊn nh÷ng lêi khuyªn hoÆc “çc gi¶i ph¸p” cho vÊn ®Ò cña hä. Hä cã thÓ ng¹c nhiªn khi biÕt r»ng c«ng viÖc cña nhµ tham vÊn lµ l¾ng nghe vµ hç trî hä trong viÖc t×m ra çc çch míi ®Ó nhËn thøc vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña hä. Vµ bëi v× tham vÊn lµ mét mèi quan hÖ b×nh ®¼ng, nhµ tham vÊn nªn lµm tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ ®Ó gióp th©n chñ c¶m thÊy ®−îc chñ ®éng tham dù vµo qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò, c¶nh huèng cña hä. NÕu th©n chñ kh«ng nhËn thøc ®Çy ®ñ vai trß cña nhµ tham vÊn trong quan hÖ ®ã, th©n chñ sÏ ë vµo thÕ rÊt bÊt lîi. Mét nhµ tham vÊn gÆp th©n chñ lÇn ®Çu tiªn cã thÓ më ®Çu cuéc gÆp gì víi c©u t−¬ng tù nh− sau:

Trong vµi tuÇn tíi, C«/chó sÏ lµ nhµ tham vÊn cña ch¸u. NghÜa lµ c«/chó sÏ l¾ng nghe khi ch¸ukÓ cho c«/chó vÒ nh÷ng vÊn ®Ò vµ nhz÷ng lo l¾ng cña ch¸u. Chóng ta cã thÓ cïng nhau t×m hiÓu xem lµm thÕ nµo ®Ó ch¸u cã thÓtù gi¶i quyÕt tèt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò cña m×nh. Ch¸u cã thÓ ®Æt ra çc môc tiªu cho b¶n th©n nh»m c¶i thiÖn t×nh huèng cña ch¸u, vµ c«/chó ch¸u m×nh cã thÓ lµm viÖc ®Ó gióp ch¸u ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu nµy. BÊt cø lóc nµo ch¸u thÊy kh«ng tho¶i m¸i hoÆc c¶m thÊy tham vÊn kh«ng gióp g× ®−îc ch¸u, ch¸u cã thÓ lùa chän tiÕp tôc hay dõng qu¸ tr×nh tham vÊn. Khi chóng ta lµm viÖc víi nhau, ch¸u cã thÓ chia sÎ nh÷ng th«ng tin ç nh©n víi c«/chó. Mäi ®iÒu ch¸u chia sÎ víi c«/chó trong qu¸ tr×nh tham vÊn sÏ ®−îc gi÷ kÝn gi÷a chóng ta; c«/chó sÏ kh«ng nãi víi bÊt kú ai nh÷ng g× ch¸u ®· chia sÎ. Cã duy nhÊt mét ngo¹i lÖ lµ trong tr−êng hîp ch¸u nãi víi c«/chó r»ng ch¸u ®ang bÞ l¹m dông hoÆc ch¸u sÏ huû ho¹i m×nh hay ng−êi kh¸c, th× tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp cña c«/chó lµ lµm bÊt cø ®iÒu g× ®Ó ng¨n chÆn ch¸u hoÆc ng−êi kh¸c khái ý ®å ®ã, cho dï ®iÒu ®ã nghÜa lµ ph¶i th«ng b¸o víi ng−êi cã thÓ gióp ®ì (vÝ dô: çc nhµ chøc tr¸ch). Sau vµi cuéc gÆp gì tham vÊn, nÕu c¶ hai chóng ta ®Òu c¶m thÊy r»ng ch¸u ®· cã nh÷ng tiÕn triÓn d¸ng kÓ so víi çc môc tiªu ®Æt ra, chóng ta sÏ chia tay. Hy väng r»ng qua thêi gian tinh thÇn cña ch¸u sÏ tèt h¬n vµ

1 Tõ “th©n chñ” ®−îc dïng kh¸ khiªn c−ìng v× nã ngô ý mét mèi quan hÖ d−íi d¹ng nghÒ nghiÖp; ë ViÖt nam, tham vÊn ®ang cßn míi mÎ, çc nhµ tham vÊn kh«ng ®−îc tr¶ phÝ cho dÞch vô tham vÊn cña hä. Tõ “ th©n chñ” sö dông trong tµi liÖu nµy (v× ch−a cã tõ thay thÕ) ®Ó miªu t¶ ng−êi ®ang t×m kiÕm sù hç trî cña nhµ tham vÊn.



12

ch¸u sÏ t¹o nªn nh÷ng thay ®æi tÝch cùc trong cuéc sèng cña m×nh. Ch¸u cã th¾c m¾c g× kh«ng?”

Nhµ tham vÊn:

• L¾ng nghe th©n chñ, ®Ó th©n chñ lµm chñ qu¸ tr×nh nãi chuyÖn trong çc cuéc gÆp gì tham vÊn. • Sö dông çc kü n¨ng giao tiÕp cô thÓ ®Ó “khai th¸c” çc c¶m gi¸c, tr¶i nghiÖm, ý nghÜ vµ quan ®iÓm2 cña th©n chñ, vµ tËp hîp çc th«ng tin gióp th©n chñ hiÓu râ vÒ c¶nh huèng cña hä. • ThÓ hiÖn sù th«ng c¶m vµ thÊu hiÓu víi th©n chñ, lµm viÖc víi hä ®Ó x¸c ®Þnh çc b−íc hä cã thÓ thùc hiÖn ®Ó sèng mét cuéc sèng lµnh m¹nh h¬n, cã Ých h¬n. (chó ý: Nhµ tham vÊn lµm viÖc víi mµ kh«ng ph¶i lµ cho th©n chñ trong mèi quan hÖ hç trî. C¶ hai bªn cïng chÞu tr¸ch nhiÖm trong viÖc thùc hiÖn çc môc tiªu cña tham vÊn). • Gióp th©n chñ hiÓu ®−îc çc sù kiÖn trong qu¸ khø cã thÓ ®· gãp phÇn vµo çc vÊn ®Ò hiÖn t¹i, gióp th©n chñ suy nghÜ vµ xö sù theo çch kh¸c nh»m gi¶m thiÓu nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc cña çc sù kiÖn trong qu¸ khø. • Gióp th©n chñ “ ph©n lo¹i” çc vÊn ®Ò trong cuéc sèng cña hä vµ hiÓu s©u h¬n vÒ b¶n th©n m×nh. • Gióp th©n chñ bµy tá çc c¶m gi¸c cña hä vµ nh×n thÊu ®−îc çc c¶m gi¸c nµy t¸c ®éng ®Õn çch hä suy nghÜ, xö sù, vµ ra çc quyÕt ®Þnh nh− thÕ nµo (tham kh¶o M«®un III, Bµi I-III vÒ mèi quan hÖ gi÷a ý nghÜ, c¶m gi¸c vµ hµnh vi) . Ch¼ng h¹n, nhiÒu trÎ cã vÊn ®Ò vÒ hµnh vi, th−êng dïng çc hµnh vi tiªu cùc nh− lµ mét çch ®Ó ®èi mÆt víi çc c¶m gi¸c giËn d÷ bÞ k×m nÐn; nhµ tham vÊn cã thÓ gióp nh÷ng trÎ nµy sö dông çc çch kh¸c, Ýt tiªu cùc h¬n ®Ó gi¶i to¶ çc c¶m gi¸c ®ã.

Çc khÝa c¹nh kh¸c nhau cña mèi quan hÖ tham vÊn gåm:

• Gióp th©n chñ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò/çc vÊn ®Ò cña hä vµ ®Æt sù −u tiªn cho çc ho¹t ®éng can thiÖp. Hay nãi çch kh¸c, nhµ tham vÊn gióp th©n chñ hiÓu ®−îc “ VÊn ®Ò lµ g×?” “ VÊn ®Ò n»m ë ®©u?” “T«i cã thÓ thùc hiÖn nh÷ng b−íc nµo ®Ó gi¶i quyÕt hoÆc ®Êu tranh víi vÊn ®Ò ®ã?”3. • Gióp th©n chñ hiÓu râ c¨n nguyªn cña vÊn ®Ò hä ®ang gÆp ph¶i vµ gióp hä x¸c ®Þnh çc çch ®Ó c¶i thiÖn t×nh huèng cña hä. VÝ dô, nhµ tham vÊn ®ang tham vÊn víi mét cËu bÐ 15 tuæi nghiÖn ma tuý. Th−êng lµ, ng−êi lín cã xu h−íng m¾ng má cËu bÐ theo çch cña cha mÑ, vÝ nh−, hä nãi r»ng cËu bÐ rÊt “xÊu xa” v× ®· nghiÖn ngËp vµ yªu cÇu cËu “bá” ngay lËp tøc. Çch ®ã sÏ kh«ng gióp Ých g× cho cËu bÐ c¶. CËu bÐ kh«ng muèn nghe mét ng−êi lín kh«ng hÒ thùc sù quan t©m ®Õn cËu vµ còng kh«ng hÒ cè g¾ng ®Ó hiÓu nh÷ng ý nghÜ vµ c¶m gi¸c cña cËu. Tr¸i l¹i, nhµ tham vÊn, sÏ cè g¾ng hiÓu cËu bÐ, quan t©m ®Õn nh÷ng yÕu tè trong cuéc sèng cña cËu ®· ®−a cËu ®Õn viÖc nghiÖn hót (vÝ dô, cã ph¶i

2 Çc kü n¨ng giao tiÕp trong tham vÊn sÏ ®−îc tr×nh bµy kü h¬n ë Bµi II cña M«®un nµy 3 Tham vÊn th−êng ®−îc so s¸nh víi nghÖ thuËt qu©n sù; ®Ó gióp ®ì th©n chñ, ®Æc biÖt lµ ng−êi muèn ®−îc thay ®æi, nhµ tham vÊn ®Çu tiªn lµm viÖc cïng víi hä, vµ sau ®ã sö dông “kh¶ n¨ng” cña chÝnh anh ta ®Ó thay ®æi ®éng c¬ hoÆc ®−êng lèi hµnh ®éng cña anh ta.



13

cËu bÐ sö dông thuèc nh− mét gi¶i ph¸p tinh thÇn tho¸t khái cuéc sèng bÞ l¹m dông ë nhµ kh«ng?, Cã ph¶i cËu bÐ ®ang ch¸n n¶n kh«ng? CËu bÐ cã giao du víi nh÷ng ng−êi ®ang l«i kÐo cËu vµo sù nghiÖn ngËp kh«ng?). Nhµ tham vÊn nªn gÆp gì nãi chuyÖn vµi lÇn ®Ó gióp cËu hiÓu ®−îc “gèc rÔ” cña viÖc cËu nghiÖn ngËp, vµ thay v× ph¶n ®èi cËu bÐ, cho cËu lµ “xÊu xa”, nhµ tham vÊn nªn trë thµnh “®ång minh” cña cËu bÐ, lµm viÖc víi cËu bÐ ®Ó t×m ra çch cã thÓ gióp cËu cai nghiÖn vµ t×m ra nh÷ng çch lµnh m¹nh h¬n ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cËu ®ang gÆp ph¶i tr−íc khi chóng v−ît ra ngoµi sù kiÓm so¸t. • Gióp th©n chñ nhËn ra çc ý nghÜ vµ c¶m gi¸c cña hä ®ãng gãp hoÆc liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cña hä nh− thÕ nµo, tõ ®ã nhËn thøc thÕ giíi theo çch thùc tÕ vµ tÝch cùc h¬n (tham kh¶o M«®un III, Bµi I-III ®Ó cã thªm th«ng tin) • Hç trî th©n chñ trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh b»ng çch gióp hä x¸c ®Þnh çc lùa chän vµ c©n nh¾c “mÆt tr¸i” vµ ”mÆt ph¶i” cña tõng lùa chän (tham kh¶o M«®un II, Bµi III ®Ó cã thªm th«ng tin). Th©n chñ th−êng ®Õn víi nhµ tham vÊn ®Ó t×m sù gióp ®ì khi ph¶i ®−a ra çc quyÕt ®Þnh khã kh¨n. Ch¼ng h¹n, ng−êi vÞ thµnh niªn cã thai cã thÓ cÇn sù gióp ®ì ®Ó ra quyÕt ®Þnh gi÷ l¹i hay ph¸ thai ®i, hoÆc bµ mÑ rÊt nghÌo cã thÓ cÇn gióp ®ì ®Ó quyÕt ®Þnh cã cho con m×nh ra phè lang thang kiÕm thªm tiÒn kh«ng?. H¬n n÷a, nhµ tham vÊn kh«ng chØ ®¬n thuÇn ®−a ra mét “c©u tr¶ lêi” hay “mét gi¶i ph¸p” cho th©n chñ. Nhµ tham vÊn h−íng dÉn th©n chñ çc kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, gióp hä cã thÓ sö dông çc kü n¨ng ®ã ®Ó ®−a ra çc quyÕt ®Þnh cho b¶n th©n hä. Nh÷ng kü n¨ng nµy sÏ gióp th©n chñ ®èi mÆt víi mäi vÊn ®Ò hä gÆp ph¶i trong cuéc sèng (xem lêi trÝch dÉn ë phÇn më ®Çu cña phÇn Néi dung tham kh¶o). • KhuyÕn khÝch th©n chñ ®−a ra nh÷ng lùa chän vµ çc thay ®æi tèt nhÊt cho chÝnh cuéc sèng cña hä. ViÖc nhËn thøc r»ng nhµ tham vÊn kh«ng bao giê ra quyÕt ®Þnh thay cho th©n chñ lµ tuyÖt ®èi quan träng. Nhµ tham vÊn gióp th©n chñ lµm chñ cuéc sèng cña chÝnh hä, vµ tr¸nh ¸p ®Æt çc quan ®iÓm cho th©n chñ, trõ khi cã mèi ®e do¹ nµo ®ã s¾p x¶y ra vµ nhµ tham vÊn cÇn ph¶i ng¨n ngõa. Nh÷ng lùa chän tèt nhÊt víi ng−êi nµy cã thÓ kh«ng hoµn toµn phï hîp víi nh÷ng ng−êi kh¸c. Tham vÊn lµ mét qu¸ tr×nh t¨ng c−êng n¨ng lùc, gióp th©n chñ häc çch tin vµo chÝnh b¶n th©n m×nh vµ ®−a ra çc lùa chän lµnh m¹nh mang l¹i lîi Ých tèt nhÊt cho hä. §ã kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh trong ®ã ng−êi nµy nãi ng−êi kia nªn ®Þnh h−íng cho cuéc sèng cña m×nh nh− thÕ nµo. • NhÊn m¹nh nh÷ng ®Æc ®iÓm tÝch cùc cña th©n chñ vµ gióp hä sö dông nh÷ng thÕ m¹nh nµy ®Ó v−ît qua nh÷ng trë ng¹i vµ th¸ch thøc. Ch¼ng h¹n, mét nhµ tham vÊn tham vÊn víi mét trÎ ®−êng phè, trÎ nµy ®ang cã vÊn ®Ò vÒ viÖc tiÕt kiÖm tiÒn v× em c¶m thÊy th−¬ng nh÷ng trÎ ®−êng phè nhá tuæi h¬n, em ®· cho çc b¹n sè tiÒn em kiÕm ®−îc. KÕt qu¶ lµ em th−êng xuyªn bÞ ®ãi vµ suy dinh d−ìng. Nhµ tham vÊn nªn khen ngîi lßng tèt vµ sù hµo hiÖp cña em (nhÊn m¹nh ®iÓm tÝch cùc cña em), nh−ng còng nªn chØ ra cho em thÊy r»ng em còng cÇn tiÒn ®Ó nu«i sèng b¶n th©n cho khoÎ m¹nh. Sau ®ã, nhµ tham vÊn vµ th©n chñ cã thÓ nªu ra çc çch mµ em cã thÓ thÓ hiÖn lßng tèt vµ thiÖn ý cña m×nh víi ng−êi kh¸c mµ kh«ng nguy h¹i ®Õn b¶n th©n, (vÝ nh−, nãi chuyÖn hoÆc ch¬i víi nh÷ng trÎ ®ã thay v× cho çc em tiÒn).



14

Tham vÊn kh«ng ®−a ra lêi khuyªn, ®Ò nghÞ, hoÆc çc quan ®iÓm riªng Nãi víi mét ai ®ã nh÷ng ®iÒu anh/chÞ nghÜ hä nªn lµm ®Ó “gi¶i quyÕt” mét vÊn ®Ò lµ ®−a ra lêi khuyªn, kh«ng ph¶i lµ tham vÊn. Nhµ tham vÊn sÏ x©y dùng mét mèi quan hÖ (kh¸c víi quan hÖ b¹n bÌ) víi th©n chñ vµ lµm viÖc víi hä ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa cña vÊn ®Ò/ çc vÊn ®Ò th©n chñ ®ang gÆp ph¶i. Tham vÊn lµ l¾ng nghe ch¨m chó c©u chuyÖn cña th©n chñ vµ cïng víi th©n chñ x¸c ®Þnh çc kÕ ho¹ch ®Ó gi¶i quyÕt t×nh huèng khã kh¨n hiÖn t¹i hay xoa dÞu nh÷ng nçi ®au tinh thÇn cña th©n chñ. Tham vÊn tËp trung vµo çc khÝa c¹nh t©m lý cña vÊn ®Ò vµ gióp th©n chñ tù t×m ra çc kh¶ n¨ng lùa chän cho b¶n th©n hä. Cã ®«i khi mäi ng−êi “bÞ t¾c” vµ kh«ng thÓ nhËn ra nh÷ng kh¶ n¨ng tiÒm Èn, vµ nhµ tham vÊn cã thÓ thÓ hiÖn çch nh×n nhËn hoÆc quan ®iÓm riªng cña m×nh, nh−ng kh«ng ®−îc “Ðp buéc” hoÆc cè thuyÕt phôc th©n chñ chÊp nhËn nh÷ng quan ®iÓm nµy. Tham vÊn cã thÓ diÔn ra ë mäi n¬i tõ vµi tuÇn tíi vµi th¸ng Bëi v× nh÷ng vÊn ®Ò cña mçi ng−êi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong mét kho¶ng thêi gian, do ®ã còng cÇn cã thêi gian ®Ó gi¶i quyÕt chóng. Nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p kh«ng thÓ gi¶i quyÕt tËn gèc qua mét cuéc giao tiÕp trong vßng n¨m phót víi nhµ cè vÊn. Tham vÊn kÐo theo rÊt nhiÒu thø mµ kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ gióp th©n chñ gi¶i quyÕt ®−îc tõng vÊn ®Ò nhá mét. VÝ dô, cho mét trÎ ®−êng phè mét Ýt tiÒn ®Ó trÎ ®ã cã thÓ sèng qua b÷a tr−a trong ngµy h«m ®ã lµ mét viÖc lµm tõ thiÖn, kh«ng ph¶i lµ tham vÊn. L¾ng nghe trÎ vµ qua qu¸ tr×nh tham vÊn, cho trÎ thÊy ®−îc r»ng anh/chÞ quan t©m ®Õn phóc lîi vµ quan t©m ®Õn t©m t−, suy nghÜ cña trÎ cã thÓ lµ mét mãn quµ lín lao h¬n c¶ viÖc lµm tõ thiÖn ®ã. NÕu mét trÎ ®−êng phè anh/chÞ ®ang tham vÊn cã sö dông thuèc phiÖn, viÖc chØ ®¬n thuÇn nãi víi em r»ng em kh«ng nªn sö dông thuèc phiÖn n÷a (gièng nh− bÊt cø ng−êi nµo ®ã ®Òu cã thÓ nãi) kh«ng ph¶i lµ tham vÊn vµ sÏ ch¼ng gióp Ých ®−îc cho trÎ l©u dµi. Tham vÊn trong tr−êng hîp ®ã cÇn x©y dùng mét mèi quan hÖ víi cËu bÐ vµ gÆp gì cËu th−êng xuyªn cho ®Õn khi thiÕt lËp ®−îc mét mèi quan hÖ tin cËy. Nã còng liªn quan ®Õn viÖc t×m hiÓu vÒ cËu bÐ, ®ång thêi l¾ng nghe, cè g¾ng t×m hiÓu çc yÕu tè kh¸c nhau cã thÓ ®· gãp phÇn dÉn ®Õn sù nghiÖn ngËp cña cËu bÐ. Cã ph¶i cËu bÐ dïng thuèc phiÖn ®Ó che ®Ëy sù ®au ®ín? ®Ó ph¶n ®èi l¹i bè mÑ? bëi v× cËu ®au khæ? Nh÷ng ho¹t ®éng nµo cã thÓ gióp cËu bÐ chän çc çch kh¸c ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò vµ nh÷ng c¶m gi¸c? NÕu cËu bÐ bÞ b¹n bÌ l«i kÐo th× lµm thÕ nµo ®Ó h−íng em quan t©m ®Õn nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c tÝch cùc h¬n vµ t¨ng c−êng lßng tù träng cña em? Tham vÊn kh«ng gièng nh− mét cuéc trß chuyÖn hoÆc mét quan hÖ b»ng h÷u Nhµ tham vÊn ph¶i lu«n lu«n t«n träng çc ranh giíi chuyªn m«n gi÷a th©n chñ vµ nhµ tham vÊn (chó ý: chñ ®Ò nµy ®−îc tr×nh bµy kü h¬n trong M«®un IV, Bµi I Çc nguyªn t¾c trong tham vÊn). VÝ dô, gièng nh− nh÷ng ng−êi chuyªn nghiÖp hç trî kh¸c (b¸c sÜ, luËt s−), nhµ tham vÊn kh«ng x©y dùng “quan hÖ b»ng h÷u” víi th©n chñ cña m×nh. V× sao vËy? Lý do thø nhÊt lµ mäi ng−êi d−êng nh− khã cã thÓ kh¸ch quan víi nh÷ng ng−êi b¹n cña m×nh. NÕu kh«ng cã tÝnh kh¸ch quan chuyªn nghiÖp, nhµ tham vÊn kh«ng thÓ trë thµnh nh÷ng ng−êi gióp ®ì cã hiÖu qu¶. Mét lý do quan träng kh¸c lµ quan hÖ b»ng h÷u lu«n mang tÝnh t−¬ng hç; mäi ng−êi dùa vµo nh÷ng ng−êi



15

b¹n cña m×nh khi gÆp khã kh¨n vµ ng−îc l¹i. Chóng ta chän nh÷ng ng−êi b¹n cho m×nh v× chóng ta quý mÕn hä vµ/hoÆc chóng ta t×m thÊy sù vui vÎ trong nh÷ng quan hÖ ®ã. Khi nãi chuyÖn hoÆc tham gia vµo çc cuéc ®µm luËn víi b¹n bÌ, mét ng−êi cã thÓ “®éc chiÕm”cuéc ®µm tho¹i víi nh÷ng chuyÖn vÆt v·nh vÒ hä hoÆc cã thÓ chuyÓn sang mét ®Ò tµi kh¸c kh«ng mÊy thó vÞ, vµ chuyÓn sang mét ng−êi nµo ®ã. Ng−îc l¹i, çc nhµ tham vÊn ®Æt çc nhu cÇu cña m×nh sang mét bªn vµ chØ tËp trung vµo (çc) th©n chñ. ViÖc çc nhµ tham vÊn gi÷ ®−îc sù kh¸ch quan vµ kh«ng “tr«ng ®îi” g× tõ phÝa th©n chñ lµ rÊt cÇn thiÕt (gièng nh− viÖc chóng ta cã thÓ tr«ng ®îi tõ nh÷ng b¹n bÌ cña m×nh). Nhµ tham vÊn kh«ng bao giê ¸p ®Æt nh÷ng g× hä cho lµ tèt nhÊt cho th©n chñ (gièng nh− chóng ta th−ênglµm ®èi víi b¹n bÌ hoÆc ng−êi th©n trong gia ®×nh).

Tham vÊn kh«ng ph¶i lµ cè vÊn

ë ViÖt nam vÉn cã nh÷ng sù nhÇm lÉn vÒ ®Þnh nghÜa tham vÊn vµ thuËt ng÷ thÝch hîp nªn sö dông ®Ó ®Þnh danh nghÒ tham vÊn. ThuËt ng÷ "t− vÊn"hay "cè vÊn" ®−îc sö dông réng r·i víi nghÜa tham vÊn, hiÓu theo nghÜa ®en lµ " consultant " ng−êi cung cÊp sù hç trî cho th©n chñ (gièng nh− trong hîp ®ång kinh tÕ ). ThuËt ng÷ "tham vÊn" ®−îc sö dông phæ biÕn h¬n ë miÒn Nam, ngô ý r»ng yÕu tè t©m lý gióp Ých cho viÖc t¨ng c−êng kh¶ n¨ng cho th©n chñ. Do ®ã thuËt ng÷ "tham vÊn" t−¬ng ®èi phï hîp nh»m m« t¶ qu¸ tr×nh hç trî cña tham vÊn v× nã biÓu ®¹t chÝnh x¸c h¬n çc kü n¨ng, kiÕn thøc vµ chuyªn m«n mµ c«ng viÖc ®ßi hái. Nhµ tham vÊn th−êng bÞ hiÓu nhÇm nh− mét ng−êi ®−a ra nh÷ng lêi khuyªn hoÆc çc gîi ý cho th©n chñ ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò cña hä (gièng nh− nhµ cè vÊn). Nh−ng nh÷ng cuéc giao tiÕp gièng kiÓu cè vÊn nµy hµm chøa mét mèi quan hÖ “phô thuéc” trong ®ã mét “chuyªn gia” "®Çy hiÓu biÕt" vµ "n¨ng lùc" sÏ cung cÊp "çch gi¶i quyÕt" vÊn ®Ò cho ng−êi kia, gièng nh− mét b¸c sÜ kª ®¬n thuèc cho bÖnh nh©n. ViÖc ®−a ra lêi khuyªn chuyÓn t¶i tíi th©n chñ mét bøc th«ng ®iÖp r»ng: "T«i hiÓu vÊn ®Ò cña anh chÞ vµ xö lý nã tèt h¬n anh/ chÞ. Anh/ chÞ kh«ng thÓ tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña m×nh". Nãi th©n chñ “nªn”lµm g× kh«ng chØ lµm hä ch¸n n¶n mµ cßn thÓ hiÖn sù thiÕu t«n träng kh¶ n¨ng tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña th©n chñ. NhiÒu vÊn ®Ò th©n chñ tr×nh bµy mang tÝnh chÊt t©m lý, nghÜa lµ çch th©n chñ suy nghÜ vµ c¶m nhËn vÒ b¶n th©n hä vµ cuéc sèng cña hä ®· t¹o nªn nh÷ng khã kh¨n cho hä. V× lý do nµy nªn trong qu¸ tr×nh gióp ®ì, çc ho¹t ®éng c«ng t¸c x· héi nh− kÕt nèi mäi ng−êi víi çc nguån lùc hoÆc gióp ®ì hä t×m viÖc lµm ph¶i ®−îc thùc hiÖn kÌm theo tham vÊn trùc tiÕp, nh»m gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò vÒ t©m lý t×nh c¶m cña th©n chñ. BÊt cø ai còng cã thÓ ®−a ra lêi khuyªn – viÖc ®ã kh«ng ®ßi hái qu¸ tr×nh tËp huÊn ®Æc biÖt còng nh− tÝnh chÊt chuyªn nghiÖp. Tuy nhiªn, tham vÊn lµ mét nghÒ nghiÖp vµ lµ mét qu¸ tr×nh gióp ®ì mäi ng−êi x¸c ®Þnh vµ gi¶i quyÕt çc nguyªn nh©n “gèc rÔ” cña vÊn ®Ò hä ®ang gÆp ph¶i. Tham vÊn ®−îc x©y dùng dùa trªn c¬ së kiÕn thøc vµ çc kü n¨ng cô thÓ. Kho¸ tËp huÊn nµy ®−îc thùc hiÖn ®Ó giíi thiÖu mét sè kü n¨ng c¬ b¶n trong tham vÊn nh»m gióp ®ì th©n chñ t¹o nªn nh÷ng thay ®æi tÝch cùc vµ l©u dµi trong cuéc sèng cña hä.



16

Tham vÊn vµ C«ng t¸c x· héi kh¸c nhau ë nh÷ng ®iÓm g×? Tham vÊn vµ c«ng t¸c x· héi ®Òu lµ nh÷ng nghÒ nghiÖp nh»m gióp ®ì th©n chñ c¶i thiÖn cuéc sèng vµ c¶nh huèng cña hä; chóng kh¸ gièng nhau ë chç chóng ®Òu lµ nh÷ng c«ng viÖc trî gióp. Ph¹m vi cña c«ng t¸c x· héi réng h¬n. C«ng t¸c x· héi ®−a ra sù can thiÖp ë çc lÜnh vùc kh¸c nhau nh»m gióp ®ì çc ç nh©n, gia ®×nh, vµ/hoÆc céng®ång. Ch¼ng h¹n, çc çn bé x· héi gióp th©n chñ tiÕp cËn çc nguån lùc, ñng hé çc quyÒn cña th©n chñ ë cÊp chÝnh quyÒn, vµ lµm viÖc ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh kinh tÕ cña trÎ em, gia ®×nh, vµ céng ®ång. Ph¹m vi cña tham vÊn cô thÓ h¬n ph¹m vi cña c«ng t¸c x· héi, chñ yÕu tËp trung vµo çc vÊn ®Ò t©m lý vµ t×nh c¶m cña çc ç nh©n, nhãm, vµ gia ®×nh. Tham vÊn lµ mét phÇn cña c«ng t¸c x· héi, vµ lµ mét c«ng cô chñ yÕu gióp ®ì mäi ng−êi c¶i thiÖn chÊt l−îng cuéc sèng cña hä. Nhµ tham vÊn th−êng sö dông çc ho¹t ®éng c«ng t¸c x· héi ®Ó gióp ®ì th©n chñ, vÝ dô, ho¹t ®éng nh− mét ng−êi kÕt nèi hoÆc gióp th©n chñ t×m ®Õn çc nguån lùc cã thÓ mang l¹i lîi Ých cho hä trong céng ®ång. Ch¼ng h¹n c«ng viÖc cña nhµ tham vÊn cã thÓ bao gåm, gióp trÎ ®−êng phè trë thµnh thµnh viªn cña çc líp häc c¬ së, t×m c©c m¸i Êm, hoÆc gióp gia ®×nh trÎ tiÕp cËn víi nh÷ng ch−¬ng tr×nh tÝn dông ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh tµi chÝnh cña hä. Nãi çch kh¸c, nhµ tham vÊn tham gia vµo çc ho¹t ®éng c«ng t¸c x· héi vµ ng−îc l¹i. Mét vÝ dô kh¸c, viÖc khuyÕn khÝch mét trÎ lµ n¹n nh©n cña sù lo¹n lu©n ®· bá häc quay trë l¹i tr−êng nh»m t¨ng c−êng lßng tù träng cña em lµ sù hç trî theo mét nghÜa nµo ®ã, nh−ng ®Ó thùc sù thµnh c«ng trong viÖc gióp ®ì em th× sù can thiÖp kh«ng thÓ chØ dõng ë ®ã. C« bÐ cÇn sù gióp ®ì ®Ó hiÓu vµ gi¶i quyÕt cèt lâi cña vÊn ®Ò/khã kh¨n em ®ang gÆp ph¶i. Nh÷ng tr¶i nghiÖm ®au ®ín v× bÞ l¹m dông ®· ¶nh h−ëng ®Õn tr¹ng th¸i tinh thÇn hiÖn t¹i cña em nh− thÕ nµo? Em nghÜ vµ c¶m nhËn vÒ b¶n th©n nh− thÕ nµo? Em cã c¶m gi¸c g× vÒ nh÷ng chuyÖn ®· x¶y ra víi em? (ch¼ng h¹n, em cã tù tr¸ch m×nh kh«ng? Em cã bÞ mÆc c¶m téi lçi ¸m ¶nh kh«ng?). Tham vÊn víi c« bÐ nµy ®ßi hái ph¶i h×nh dung ®−îc sù l¹m dông ®· t¸c ®éng ®Õn ý nghÜ vµ c¶m gi¸c cña em nh− thÕ nµo qua viÖc l¾ng nghe vµ sö dông çc kü n¨ng giao tiÕp. Cã thÓ cÇn thiÕt ph¶i gióp c« bÐ t×m ra mét vµi çch s¾p xÕp l¹i cuéc sèng nÕu em vÉn ®ang bÞ ng−îc ®·i (mét vÝ dô vÒ ho¹t ®éng c«ng t¸c x· héi). NÕu t×nh huèng ®· thay ®æi, (ch¼ng h¹n, thñ ph¹m lóc nµy kh«ng cßn sèng trong nhµ n÷a), nhµ tham vÊn sÏ lµm viÖc víi gia ®×nh c« bÐ, nÕu cã thÓ, ®Ó gióp hä thay ®æi çch xö sù cã nguy c¬ dÉn ®Õn vÊn ®Ò cña c« bÐ trë nªn nghiªm träng (ch¼ng h¹n, b¸c bá sù l¹m dông ®· x¶y ra trong gia ®×nh, bÕu xÊu c« bÐ, kh«ng thõa nhËn nh÷ng tæn th−¬ng ®· g©y ra cho c« bÐ). Tham vÊn sÏ gióp c« bÐ thay ®æi çch nghÜ vµ c¶m nhËn vÒ b¶n th©n em (t¨ng c−êng lßng tù träng vµ c¶i thiÖn tr¹ng th¸i t©m lý cña em) Tham vÊn cã thÓ hç trî nh− thÕ nµo? NhiÒu ng−êi trong lóc cè g¾ng tho¸t khái sù ®au khæ cña m×nh ®· g©y ra nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. Nh÷ng hµnh vi tiªu cùc vµ çc vÊn ®Ò x· héi th−êng b¾t nguån tõ nh÷ng nçi ®au kh«ng ®−îc gi¶i to¶, nghÜa lµ nh÷ng nçi ®au mäi ng−ßi kh«ng thÓ hoÆc kh«ng s½n lßng ®èi mÆt víi chóng mµ ph¶i chÞu ®ùng chóng. Nh÷ng ng−êi kh«ng gi¶i to¶ ®−îc çc nçi ®au th−êng cã c¶m gi¸c muèn uèng r−îu, ®¸nh ®Ëp vî, con; ®¸nh



17

b¹c, tù huû ho¹i b¶n th©n b»ng dao lam, thËm chÝ tù tö ®Ó gi¶i tho¸t khái nh÷ng c¶m gi¸c kh«ng thÓ chÞu ®ùng ®−îc. Tham vÊn bao gåm viÖc h−íng dÉn mäi ng−êi çch kiÒm chÕ vµ gi¶i to¶ nh÷ng nçi ®au cña hä, l¾ng nghe chóng ®Ó cã ®−îc nh÷ng th«ng tin vÒ cuéc sèng, thõa nhËn, vµ m« t¶ thay v× trèn ch¹y chóng. VÝ dô, nhµ tham vÊn h−íng dÉn mäi ng−êi çch viÕt vÒ nçi ®au cña hä, th¶o luËn vÒ chóng, vµ diÔn ®¹t chóng qua mü thuËt, bµi tËp, khiªu vò, hoÆc ©m nh¹c. TrÎ em cÇn nh÷ng çch cã thÓ dù ®o¸n ®Ó trÊn tÜnh vµ kiÒm chÕ çc c¶m gi¸c lÊn ¸t nh− c¶m gi¸c giËn d÷, thÞnh né, ®au buån, thÊt väng, vµ téi lçi. ThiÕu nh÷ng kü n¨ng ®−¬ng ®Çu tich cùc, trÎ em (vµ ng−êi lín) th−êng chän çc çch tiªu cùc hoÆc mang tÝnh huû diÖt ®Ó gi¶i táa nçi ®au cña hä (vÝ dô, uèng r−îu hoÆc sö dông ma tuý). TrÎ em, nhÊt lµ nh÷ng trÎ cÇn hç trî dÆc biÖt, cã thÓ cã lîi rÊt lín tõ viÖc gÆp gì çc nhµ tham vÊn, nh÷ng ng−êi cã thÓ hç trî çc em, hîp lý ho¸ nh÷ng c¶m gi¸c cña çc em, vµ gióp çc em thõa nhËn vµ gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n trong cuéc sèng. Sù tù do hãa nÒn kinh tÕ cña ViÖt nam ®· mang l¹i rÊt nhiÒu lîi Ých cho ®Êt n−íc, nh−ng nã còng t¹o ra kh«ng Ýt çc vÊn ®Ò x· héi (nh−, l¹m dông thuèc, t×nh tr¹ng v« gia c−, vµ b¹o lùc) ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng khu vùc thµnh thÞ. T×nh tr¹ng nµy cßn kh¸ míi ®èi víi ViÖt nam, do ®ã còng ®ßi hái nh÷ng sù can thiÖp míi nh− tham vÊn vµ c«ng t¸c x· héi. Çc nhµ gióp ®ì chuyªn nghiÖp trong lÜnh vùc nµy cã thÓ gióp ®ì nh÷ng ng−êi bÞ ¶nh h−ëng theo h−íng tiªu cùc bëi sù hÖn ®¹i ho¸ ®ang ngµy cµng t¨ng vµ nh÷ng ¶nh h−ëng cña Ph−¬ng T©y, ®Æc biÖt lµ gióp ®ì nh÷ng trÎ em dÔ bÞ t¸c ®éng, nh÷ng ®¹i diÖn cho t−¬ng lai cña ViÖt nam. Tham vÊn lµ mét nghÒ nghiÖp ®Çy th¸ch thøc Nh÷ng ng−êi kh«ng n¾m ®−îc çc kü n¨ng tham vÊn vµ nh÷ng yªu cÇu cña tËp huÊn tham vÊn th−êng cho r»ng ®ã lµ mét nghÒ “dÔ dµng”; xÐt cho cïng th× cã viÖc g× dÔ h¬n lµ chØ nghe ng−êi kh¸c nãi? Nh−ng ®©y lµ mét sù hiÓu nhÇm ®¸ng tiÕc; trªn thùc tÕ tham vÊn lµ mét nghÒ rÊt khã. Hµng ngµy, nhµ tham vÊn ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p vµ ®au ®Çu. Ch¼ng h¹n, khi tham vÊn víi trÎ em, nhµ tham vÊn th−êng ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng t×nh huèng nh− bÞ bá r¬i, vµ/hoÆc l¹m dông t×nh dôc hoÆc th©n thÓ. NhiÒu th©n chñ kh«ng muèn gÆp gì nhµ tham vÊn, hoÆc cã thÓ miÕn c−ìng khi ph¶i thay ®æi nhËn thøc, t×nh c¶m, vµ nh÷ng çch xö sù ®· h×nh thµnh tõ l©u trong cuéc sèng cña hä. Th©n chñ th−êng bµy tá çc vÊn ®Ò thuéc vÒ hµnh vi vµ c¶m gi¸c (th−êng lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng nçi ®au hay çc vÊn ®Ò t©m lý kh¸c). Mét nhµ tham vÊn cÇn hiÓu r»ng nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p trong cuéc sèng cña th©n chñ kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc trong mét kho¶ng thêi gian ng¾n. Qu¸ tr×nh tham vÊn ®ßi hái sù kiªn nhÉn vµ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò trong sù kiÓm so¸t cña th©n chñ. Ch¼ng h¹n, kh«ng thÓ lÊy sù ®au khæ ra khái nh÷ng tr¶i nghiÖm ®au ®ín, hoÆc xo¸ ®i nh÷ng ký øc kh«ng vui tõ ý thøc cña hä. Tuy nhiªn vÉn cã thÓ gióp th©n chñ gi¶i to¶ nh÷ng c¶m gi¸c liªn quan ®Õn nh÷ng sù kiÖn ®ã, ®Æt nh÷ng sù kiÖn nµy vµo bèi c¶nh vµ triÓn khai. MÆc dï viÖc “khoÐt s©u” vµo nh÷ng tr¶i nghiÖm ®au ®ín lµ kh«ng dÔ dµng cho th©n chñ nh−ng còng kh«ng nªn khuyÕn khÝch hä “quªn” chóng. Nhµ tham vÊn cè g¾ng gióp ®ì th©n chñ “lµm râ” nh÷ng ®iÒu sai tr¸i trong cuéc sèng cña hä vµ tiÕp cËn cuéc sèng víi th¸i ®é míi vµ tÝch cùc h¬n. Cho dï tham vÊn kh«ng thÓ lµm



18

cho nh÷ng vÊn ®Ò biÕn mÊt mét çch kú diÖu nh−ng søc m¹nh cña sù l¾ng nghe vµ ®−îc l¾ng nghe lµ mét phÇn quan träng cña qu¸ tr×nh ch÷a lµnh vÕt th−¬ng vµ cã thÓ ng¨n chÆn th©n chñ khái viÖc sö dông nh÷ng hµnh vi mang tÝnh huû ho¹i nh− nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ®èi diÖn víi nh÷ng c¶m gi¸c ¸p chÕ. Mäi ng−êi th−êng muèn trèn tr¸nh hoÆc phít lê nh÷ng vÊn ®Ò t©m lý. VÝ dô, ng−êi lín th−êng nãi víi trÎ em r»ng: “®õng b¨n kho¨n” “nh÷ng ®iÒu phiÒn muén cña ch¸u sÏ qua ®i cïng víi thêi gian” “§õng nghÜ vÒ nh÷ng chuyÖn buån cña ch¸u n÷a”. Tr¸i l¹i, nhµ tham vÊn thõa nhËn r»ng çc c¶m gi¸c lµ nh÷ng khÝa c¹nh tù nhiªn trong hµnh vi cña con ng−êi. Nh÷ng c¶m gi¸c ®ã nªn ®−îc biÓu ®¹t ra ngoµi vµ gi¶i to¶. Nh÷ng c¶m gi¸c kh«ng ®−îc gi¶i to¶ sÏ bÞ” k×m nÐn” vµ nh÷ng ng−êi ch«n giÊu çc c¶m gi¸c cuèi cïng sÏ thÓ hiÖn b¶n th©n theo nh÷ng çch tiªu cùc. Nhµ tham vÊn kh«ng nªn hy väng cã thÓ gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò cña mäi th©n chñ mµ hä lµm tham vÊn. Hä cã thÓ gióp ®ì th©n chñ rÊt nhiÒu b»ng çch l¾ng nghe, ñng hé, th«ng c¶m, vµ hiÓu th©n chñ. Nhµ tham vÊn h−íng dÉn çc kü n¨ng ra quyÕt ®Þnh vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó th©n chñ cã thÓ sö dông trong cuéc sèng cña hä. Lu«n lu«n ghi nhí r»ng thay ®æi nh»m c¶i thiÖn tr¹ng th¸i t©m lý lµ tr¸ch nhiÖm cña th©n chñ; nhµ tham vÊn hç trî vµ h−íng dÉn th©n chñ trong qu¸ tr×nh t¹o ra nh÷ng thay ®æi tÝch cùc cho cuéc sèng, nh−ng sù lùa chän cuèi cïng n»m ë th©n chñ.

Pháng theo J. Mielke. (1999). Counselling and Support for People Living with and affected by

HIV/AIDS. Hanoi, Vietnam: UNAIDS, p. 18, and V. Long. (1996). Communication Skills in Helping Relationships, pp. 7-26.

HANDOUT 1.1


19

Tham vÊn lµ g×?

Tham vÊn lµ: • Mét qu¸ tr×nh trî gióp dùa trªn çc kü n¨ng, trong ®ã mét ng−êi dµnh thêi gian, sù quan

t©m, vµ sö dông çc kü n¨ng cña hä mét çch râ rµng vµ cã môc ®Ých ®Ó gióp ®ì th©n chñ khai th¸c t×nh huèng cña anh/ chÞ ta, x¸c ®Þnh vµ triÓn khai nh÷ng gi¶i ph¸p kh¶ thi trong giíi h¹n cho phÐp.

• Khoa häc thùc tiÔn nh»m gióp ®ì mäi ng−êi v−ît qua nh÷ng khã kh¨n cña hä vµ ®¹t tíi mét

møc ®é thÝch hîp vÒ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng ®éc lËp trong x· héi. • Mét “nghÒ trî gióp” ng−êi kh¸c gióp chÝnh b¶n th©n hä • Thùc hµnh tham vÊn cã thÓ bao gåm: ⇒ Tham vÊn nhãm, ç nh©n, hoÆc gia ®×nh ⇒ Gióp mäi ng−êi tiÕp cËn çc dÞch vô • Thùc hµnh tham vÊn ®ßi hái kiÕn thøc vÒ sù ph¸t triÓn cña con ng−êi vµ hµnh vi, sö dông

çc kü n¨ng l¾ng nghe vµ giao tiÕp, vµ ®Þnh h−íng mang tÝnh lý thuyÕt. Pháng theo P.K. Odhner. (1998). Introduction to Social Work Practice: A Training Manual, Module II, p. 45.

HANDOUT 1.1


20

C«ng t¸c x· héi lµ g×?

C«ng t¸c x· héi lµ:

• Mét ph−¬ng ph¸p chuyªn m«n ®−îc dïng ®Ó lµm gi¶m nhÑ hoÆc xo¸ ®i nh÷ng vÊn ®Ò t©m lý

¶nh h−ëng ®Õn çc ç nh©n. • Th−êng ®−îc ®Þnh nghÜa nh− mét khoa häc thùc tiÔn nh»m gióp ®ì mäi ng−êi v−ît qua

nh÷ng khã kh¨n cña hä vµ ®¹t tíi mét møc thÝch hîp vÒ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng ®éc lËp trong x· héi.

• Mét “nghÒ gióp ®ì” ng−êi kh¸c gióp chÝnh b¶n th©n hä • Thùc hµnh tham vÊn cã thÓ bao gåm: ⇒ Cung cÊp dÞch vô tham vÊn cho ç nh©n, gia ®×nh, hoÆc çc nhãm; ⇒ Gióp mäi ng−êi tiÕp cËn çc dÞch vô; ⇒ Hç trî céng ®ång hoÆc çc nhãm cung cÊp çc dÞch vô x· héi; ⇒ Tham gia vµo viÖc thay ®æi hoÆc c¶i thiÖn ph¸p luËt vµ çc ch−¬ng tr×nh ¶nh h−ëng ®Õn viÖc

cung cÊp çc dÞch vô hoÆc t¸c ®éng ®Õn chÊt l−îng cuéc sèng cña con ng−êi. Pháng theo P.K. Odhner. (1998). Introduction to Social Work Practice: A Training Manual, Volume I, and S. Haydash for Holt-International Vietnam, 1995.

Çc kü n¨ng giao tiÕp trong tham vÊn

QuyÓn II M«®un I, Bµi II: Çc kü n¨ng vµ th¸i ®é tham vÊn

7

Sù kh¸c nhau gi÷a tham vÊn vµ cè vÊn

tham vÊn cè vÊn Lµ mét cuéc nãi chuyÖn mang tÝnh ç nh©n gi÷a nhµ tham vÊn víi mét hoÆc mét vµi ng−êi ®ang cÇn sù hç trî ®Ó ®èi mÆt víi khã kh¨n hoÆc th¸ch thøc trong cuéc sèng. Tham vÊn kh¸c nãi chuyÖn ë chç träng t©m cña cuéc tham vÊn nh»m vµo ng−êi nhËn tham vÊn.

Lµ mét cuéc nãi chuyÖn gi÷a mét “chuyªn gia” vÒ mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh víi mét hoÆc nhiÒu ng−êi ®ang cÇn lêi khuyªn hay chØ dÉn vÒ lÜnh vùc ®ã.

Nhµ tham vÊn hç trî th©n chñ ra quyÕt ®Þnh b»ng çch gióp hä x¸c ®Þnh vµ lµm s¸ng tá vÊn ®Ò, xem xÐt tÊt c¶ çc kh¶ n¨ng, vµ ®−a ra lùa chän tèi −u nhÊt cho chÝnh hä sau khi xem xÐt kü l−ìng tõng gi¶i ph¸p.

Nhµ cè vÊn gióp th©n chñ ra quyÕt ®Þnh b»ng çch ®−a ra nh÷ng lêi khuyªn “mang tÝnh chuyªn m«n” cho th©n chñ.

Mèi quan hÖ tham vÊn quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ ®¹t ®−îc cña qu¸ tr×nh tham vÊn; nhµ tham vÊn ph¶i x©y dùng lßng tin víi th©n chñ vµ thÓ hiÖn th¸i ®é chÊp nhËn, th«ng c¶m vµ kh«ng ph¸n xÐt.

Mèi quan hÖ gi÷a nhµ cè vÊn vµ th©n chñ kh«ng quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ cè vÊn b»ng kiÕn thøc vµ sù hiÓu biÕt cña nhµ cè vÊn vÒ lÜnh vùc mµ th©n chñ ®ang cÇn cè vÊn.

Tham vÊn lµ mét qu¸ tr×nh gåm nhiÒu cuéc nãi chuyÖn hoÆc gÆp gì liªn tiÕp (Bëi v× nh÷ng vÊn ®Ò cña mçi ng−êi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong mét kho¶ng thêi gian, do ®ã còng cÇn cã thêi gian ®Ó gi¶i quyÕt chóng.)

Qua tr×nh cè vÊn cã thÓ chØ diÔn ra trong mét lÇn gÆp gì gi÷a th©n chñ vµ nhµ cè vÊn. KÕt qu¶ cè vÊn kh«ng l©u bÒn; vÊn ®Ò sÏ lÆp l¹i v× çc nguyªn nh©n s©u xa cña vÊn ®Ò ch−a ®−îc gi¶i quyÕt.

Nhµ tham vÊn thÓ hiÖn sù tin t−ëng vµo kh¶ n¨ng tù ra çc quyÕt ®Þnh tèt nhÊt cña th©n chñ; vai trß cña nhµ tham vÊn chØ lµ ®Ó “h−íng” cho th©n chñ tíi nh÷ng h−íng lµnh m¹nh nhÊt.

Nhµ cè vÊn nãi víi th©n chñ vÒ nh÷ng quyÕt ®Þnh hä cho lµ phï hîp nhÊt ®èi víi t×nh huèng cña th©n chñ thay v× t¨ng c−êng kh¶ n¨ng cho th©n chñ.

Nhµ tham vÊn cã kiÕn thøc vÒ hµnh vi vµ sù ph¸t triÓn cña con ng−êi. Hä cã çc kü n¨ng nghe vµ giao tiÕp, cã kh¶ n¨ng khai th¸c nh÷ng vÊn ®Ò vµ c¶m gi¸c cña th©n chñ.

Nhµ cè vÊn cã kiÕn thøc vÒ nh÷ng lÜnh vùc cô thÓ vµ cã kh¶ n¨ng truyÒn ®¹t nh÷ng kiÕn thøc ®ã ®Õn ng−êi cÇn hç trî hay h−íng dÉn trong lÜnh vùc ®ã (ch¼ng h¹n, qu¶n lý tµi chÝnh)

Nhµ tham vÊn gióp th©n chñ nhËn ra vµ sö dông nh÷ng kh¶ n¨ng vµ thÕ m¹nh riªng cña hä.

TËp trung vµo thÕ m¹nh cña th©n chñ kh«ng ph¶i lµ xu h−íng chung cña cè vÊn

Nhµ tham vÊn ph¶i th«ng c¶m vµ chÊp nhËn v« ®iÒu kiÖn víi nh÷ng c¶m gi¸c vµ t×nh c¶m cña th©n chñ .

Nhµ cè vÊn ®−a ra nh÷ng lêi khuyªn, hä kh«ng quan t©m ®Õn viÖc thÓ hiÖn sù th«ng c¶m hay chÊp nhËn th©n chñ

Th©n chñ lµm chñ cuéc nãi chuyÖn; nhµ tham vÊn l¾ng nghe, ph¶n håi, tæng kÕt vµ ®Æt c©u hái.

Sau khi th©n chñ tr×nh bµy vÊn ®Ò , nhµ cè vÊn lµm chñ cuéc nãi chuyÖn vµ ®−a ra nh÷ng lêi khuyªn.

M«®un i: bµi ii

Çc kü n¨ng vµ th¸i ®é tham vÊn



8

Môc tiªu: X¸c ®Þnh vµ hiÓu çc kü n¨ng, th¸i ®é chñ yÕu ®−îc sö dông trong çc ho¹t ®éng tham vÊn cã hiÖu qu¶.

Thêi gian: Kho¶ng 2 giê 45 phót

ho¹t ®éng gîi ý:

1. Çc kü n¨ng chñ yÕu cña nhµ tham vÊn: Ho¹t ®éng nhãm nhá: (kho¶ng 40 phót)

• Yªu cÇu häc viªn chia thµnh çc nhãm nhá 3-4 ng−êi. (§¶m b¶o r»ng çc häc viªn lµm viÖc theo nhãm víi nh÷ng ng−êi mµ hä ch−a tõng

Η Ph¸t tµi liÖu 2.1: Ho¹t ®éng nhãm nhá: Çc kü n¨ng chñ yÕu vµ ph¸t giÊy bót cho tõng nhãm.

• Yªu cÇu çc nhãm lµm viÖc trong 20 phót ®Ó tr¶ lêi c©u hái trong tµi liÖu.

• Sau khi hÕt thêi gian, yªu cÇu çc nhãm d¸n phÇn tr×nh bµy cña hä lªn b¶ng. Yªu cÇu

mét ng−êi trong mçi nhãm tr×nh bµy ng¾n gän c©u tr¶ lêi cña nhãm hä tr−íc líp.

• Tãm l−îc phÇn tr×nh bµy cña çc nhãm vµ lµm râ nh÷ng hiÓu nhÇm

• 2. Çc kü n¨ng tham vÊn: Tr×nh bµy vµ th¶o luËn (20 phót)

Η Ph¸t tµi liÖu 2.2: Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®Ó tham vÊn cã hiÖu qu¶. • Dµnh 10 phót ®Ó th¶o luËn vÒ çc kü n¨ng chñ yÕu ®Ó tham vÊn cã hiÖu qu¶ (xem

phÇn �KiÕn thøc tham kh¶o�). ChØ ra nh÷ng ®iÓm chung gi÷a nh÷ng kiÕn thøc ®−îc tr×nh bµy vµ c©u tr¶ lêi cña çc nhãm. Tù do th¶o luËn, tranh luËn ®èi víi çc c©u hái vµ so s¸nh.

• ChØ ra r»ng çc kü n¨ng tham vÊn phô thuéc rÊt nhiÒu vµo th¸i ®é cña nhµ tham vÊn; nÕu kh«ng cã nh÷ng th¸i ®é cÇn thiÕt, nhµ tham vÊn sÏ kh«ng thÓ gióp ®ì ng−êi kh¸c mét çch cã hiÖu qu¶ ®−îc.

Hái häc viªn: T¹i sao viÖc nhËn ra nh÷ng thÕ m¹nh cña th©n chñ l¹i quan träng? • Lµm næi bËt tÇm quan träng cña viÖc khai th¸c vµ cñng cè nh÷ng thÕ m¹nh cña

th©n chñ trong tham vÊn.

3. Nhµ tham vÊn cÇn ph¶i cã nh÷ng th¸i ®é nµo? Ho¹t ®éng nhãm nhá (20 phót)

• §Ò nghÞ häc viªn chia thµnh çc nhãm nhá 3hoÆc 4 ng−êi (S¾p xÕp l¹i nhãm ®Ó çc häc viªn ch−a lµm viÖc cïng nhau sÏ cïng hîp t¸c).

Η Ph¸t tµi liÖu 2.3: Ho¹t ®éng nhãm nhá: Çc th¸i ®é chñ yÕu trong nghÒ tham vÊn cho tõng häc viªn vµ giÊy, bót mÇu cho çc nhãm.

• Dµnh cho häc viªn 15- 20 phót ®Ó tr¶ lêi c©u hái trong tµi liÖu.



9

• Yªu cÇu mét ng−êi tr×nh bµy c©u tr¶ lêi cña nhãm hä tr−íc líp.

• ChØ ra nh÷ng ®iÓm gièng nhau trong phÇn tr×nh bµy cña çc nhãm.

Η Ph¸t tµi liÖu 2.4: Çc th¸i ®é chñ yÕu cña nghÒ tham vÊn.

4. Çc th¸i ®é chñ yÕu trong quan hÖ tham vÊn: Tr×nh bµy vµ Th¶o luËn, (60 phót)

• Th¶o luËn kü tõng th¸i ®é sau:

4.1. Lßng vÞ tha

4.2. T«n träng

4Hái häc viªn : T«n träng lµ g×?

• T«n träng nghÜa lµ"c¶m thÊy hoÆc thÓ hiÖn sù t«n träng hoÆc sù quý träng; coi träng hoÆc ®èi xö kh¸c biÖt hoÆc kÝnh träng".

Η Ph¸t tµi liÖu2.5: Çc thµnh tè cña sù t«n träng

4 Hái häc viªn : Nhµ tham vÊn cã thÓ thÓ hiÖn sù t«n träng víi th©n chñ nh− thÕ nµo?

• Xem nhËn thøc vÒ sù t«n träng nh− mét khÝa c¹nh c¬ b¶n cña çc mèi quan hÖ tham vÊn. Nh÷ng néi dung quan träng ®−îc tr×nh bµy trong phÇn “KiÕn thøc tham kh¶o”

• Tr×nh bµy hai vai diÔn minh ho¹ cho häc viªn. Trong vai diÔn ®Çu tiªn, “nhµ tham vÊn” (gi¶ng viªn hoÆc ng−êi ®ång gi¶ng ®ãng) nªn thÓ hiÖn sù kh«ng t«n träng “th©n chñ” mét çch c−êng ®iÖu(ch¼ng h¹n, ng¾t lêi th©n chñ, cè t×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña th©n chñ mµ kh«ng cÇn nghe kü l−ìng vÒ vÊn ®Ó, hoÆc ®−a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ th©n chñ b»ng çch nãi th©n chñ ®· “sai”). Trong vai diÔn thø hai, ng−êi ®ãng vai “nhµ tham vÊn” nªn l¾ng nghe th©n chñ mét çch t«n träng thùc sù.

• Sau ®ã, yªu cÇu häc viªn tr×nh bµy sù kh¸c nhau gi÷a hai vai diÔn minh ho¹ vµ nhµ tham vÊn ®· thÓ hiÖn sù t«n träng vµ kh«ng t«n träng th©n chñ khi nµo, nh− thÕ nµo.

Chó ý: Tµi liÖu “Nh÷ng c©u nãi kh«ng phï hîp cña nhµ tham vÊn” (xem Phô lôc trang 234-235) ®−a ra mét sè vÝ dô vÒ nh÷ng c©u nãi thiÕu t«n träng mµ nhµ tham vÊn nªn tr¸nh sö dông trong tham vÊn.

4.3. Cëi më

• Gi¶i thÝch r»ng ®Ó t¹o ra mét bÇu kh«ng khÝ tin t−ëng, nhµ tham vÊn ph¶i thÓ hiÖn sù cëi më vµ t×nh c¶m ®èi víi th©n chñ mµ kh«ng xÐt ®Õn ®é tuæi, giíi tÝnh, tr×nh ®é gi¸o dôc… cña hä.

• Th«ng b¸o víi häc viªn r»ng bµi häc sau sÏ tËp trung vµo sö dông çc kü n¨ng giao tiÕp trong tham vÊn.



10

4 Hái häc viªn : Nhµ tham vÊn cßn thÓ hiÖn sù cëi më nh− thÕ nµo ?

• Cëi më cã thÓ biÓu ®¹t b»ng lêi hoÆc kh«ng b»ng lêi nãi. Ch¼ng h¹n, mØm c−êi vµ ®éng ch¹m phï hîp, nãi giäng b×nh tÜnh vµ th¼ng th¾n (nh−ng kh«ng xoa dÞu hay trÞch th−îng)

4.4. ChÊp nhËn

4Hái häc viªn: T¹i sao th¸i ®é chÊp nhËn quan träng trong tham vÊn?

4.5. Quan t©m ®Õn çc Nhu cÇu cña th©n chñ

4.6. Ch©n thµnh

4Hái häc viªn: Ch©n thµnh lµ g×?

• ChØ ra r»ng mét nhµ tham vÊn ch©n thµn lµ ng−êi ®¸ng tin, ch©n chÝnh vµ thµnh thËt víi th©n chñ.

4.7. Th«ng c¶m

• Yªu cÇu häc viªn lÊy giÊy bót, vµ tr¶ lêi ra giÊy c©u hái: "Th«ng c¶m lµ g×?" • Sau khi häc viªn kÕt thóc, yªu cÇu hä ph¸t biÓu ý kiÕn. Ng−êi ®ång gi¶ng hoÆc

häc viªn t×nh nguyÖn ghi çc ý kiÕn ®ã lªn b¶ng

Chó ý: Th«ng c¶m cã thÓ lµ mét kh¸i niÖm khã n¾m b¾t. NÕu häc viªn ph¶n håi kh«ng phï hîp hoÆc kh«ng chÝnh x¸c, h·y chÊp nhËn c©u tr¶ lêi cña hä vµ chuyÓn sang c©u kh¸c thay v× söa sai tõng c©u mét.

Η Ph¸t tµi liÖu 2.6: NghÖ thuËt th«ng c¶m

• Gi¶i thÝch kü vÒ kh¸i niÖm th«ng c¶m vµ sù kh¸c nhau cña nã víi ®ång c¶m (xem phÇn “KiÕn thøc tham kh¶o”):

Η Ph¸t tµi liÖu 2.7: Ph¶n håi thÓ hiÖn sù th«ng c¶m • Dµnh cho häc viªn 10-15 phót ®Ó hoµn thµnh bµi tËp. Khi häc viªn kÕt thóc, chØ

®Þnh häc viªn tr¶ lêi hä cã thÓ ®¸p l¹i tõng c©u nãi cña th©n chñ víi th¸i ®é th«ng c¶m nh− thÕ nµo

Chó ý: NÕu häc viªn ®−a ra nh÷ng ph¶n håi ch−a thùc sù thÓ hiÖn sù th«ng c¶m, tr−íc tiªn h·y chØ ra ®iÓm tÝch cùc trong c©u tr¶ lêi cña hä, sau ®ã gîi ý mét sè çch hä cã thÓ thÓ hiÖn râ sù th«ng c¶m h¬n.

Η Ph¸t tµi liÖu 2.8: Ph¶n håi thÓ hiÖn sù th«ng c¶m: Nh÷ng mÉu ph¶n håi

• Gi¶i thÝch ng¾n gän nh÷ng mÉu ph¶n håi ®−îc ®−a ra thÓ hiÖn sù th«ng c¶m nh− thÕ nµo.



11

Chó ý: Tµi liÖu “Nh÷ng mÖnh ®Ò/c©u hái mang tÝnh th«ng c¶m” trong phÇn Phô lôc ®−a ra mét sè vÝ dô hay vÒ çc mÖnh ®Ò mang tÝnh th«ng c¶m.

5. X©y dùng lßng tin : Ho¹t ®éng ç nh©n (20 phót)

• Yªu cÇu häc viªn lÊy giÊy ra, trong vßng 5 phót tr¶ lêi c©u hái ra giÊy: Nhµ tham vÊn cã thÓ x©y dùng lßng tin víi th©n chñ b»ng nh÷ng çch nµo?.

• Sau ®ã, yªu cÇu tõng häc viªn tr¶ lêi. ChØ ®Þnh nh÷ng häc viªn Ýt nãi hoÆc ngÇn ng¹i ph¸t biÓu çc c©u tr¶ lêi cña hä víi nhãm. ThÓ hiÖn th¸i ®é khuyÕn khÝch ®Ó häc viªn c¶m thÊy tù tin vµ s½n lßng tham gia.

• VÏ lªn b¶ng minh ho¹ vÒ lßng tin ®ãng vai trß nÒn t¶ng trong çc mèi quan hÖ trî

gióp; (xem h×nh vÏ). Çc th¸i ®é çc kü n¨ng Lßng tin


4 Yªu cÇu häc viªn tãm t¾t ng¾n gän vÒ bµi häc, bæ sung nh÷ng ý cßn thiÕu trong çc tãm t¾t cña hä. Xem phÇn “KiÕn thøc tham kh¶o” kiÕn thøc tham kh¶o: CÇn nh÷ng ng−êi ®Æc biÖt ®Ó lµm tham vÊn v× kh«ng ph¶i ai còng phï hîp víi c«ng viÖc nµy. ë nhiÒu n−íc nghÒ tham vÊn ®· ®−îc h×nh thµnh çch ®©y vµi thËp kû, nh÷ng ng−êi muèn trë thµnh nhµ tham vÊn ®−îc lùa chän rÊt kü cµng tr−íc khi tham gia vµo çc ch−¬ng tr×nh cao häc ë tr−êng. Nh÷ng øng cö viªn t−¬ng lai ph¶i cã mét sè ®Æc ®iÓm nh−: Th«ng minh Ch©n thµnh S½n lßng gióp ®ì Çc kü n¨ng giao tiÕp hoµn h¶o Sù nh¹y c¶m vµ vµ nh©n ¸i víi mäi ng−êi Cã ý thøc tèt víi b¶n th©n Cã tinh thÇn cëi më Cã tinh thÇn khoan dung, ®èi víi quan ®iÓm hay çch nh×n nhËn vÊn ®Ò kh¸c. Tham vÊn vµ c«ng t¸c x· héi kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ho¹t ®éng nghiÖp d−; chóng lµ nh÷ng ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp. Gièng çc nghÒ kh¸c, nh÷ng ng−êi lµm trong çc lÜnh vùc liªn quan chÆt chÏ ®Õn nh÷ng nghÒ nµy ph¶i cã kiÕn thøc chuyªn m«n, çc kü n¨ng vµ th¸i ®é nhÊt ®Þnh. Bµi häc nµy tr×nh bµy çc kü n¨ng vµ th¸i ®é c¬ b¶n nhµ tham vÊn cÇn ph¶i cã ®Ó cã thÓ ho¹t ®éng hiÖu qu¶.

Lßng tin



12

Lßng tin lµ nÒn t¶ng cña bÊt kú mét quan hÖ tham vÊn hay hç trî nµo; tr−íc khi th©n chñ cã thÓ c¶m thÊy tho¶i m¸i ®Ó chia sÎ nh÷ng th«ng tin ç nh©n, c¶m gi¸c vµ ý nghÜ th× viÖc t¹o ra mét bÇu kh«ng khÝ tin t−ëng gi÷a th©n chñ vµ nhµ tham vÊn lµ rÊt cÇn thiÕt. Do vËy, ®Ó c«ng viÖc hiÖu qu¶, nhµ tham vÊn ph¶i cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn çc mèi quan hÖ tÝch cùc vµ ®¸ng tin cËy víi th©n chñ. §è chÝnh lµ sù s½n lßng ®¸p øng çc nhu cÇu cña th©n chñ víi sù chÊp nhËn vµ hç trî v« ®iÒu kiÖn. Mét sè çc kü n¨ng vµ th¸i ®é chñ yÕu ®−îc tr×nh bµy trong bµi häc nµy sÏ gióp häc viªn cã thÓ x©y dùng vµ duy tr× nÒn t¶ng cña lßng tin víi trÎ em vµ çc th©n chñ kh¸c. Çc kü n¨ng tham vÊn Kh¶ n¨ng l¾ng nghe vµ giao tiÕp mét çch râ rµng vµ cëi më, víi sù th«ng c¶m vµ cã môc ®Ých

Mäi mèi quan hÖ hç trî ®Òu chøa ®ùng sù giao tiÕp trung thùc vµ ®−îc c¶ hai bªn thõa nhËn. Mét ph−¬ng ph¸p mµ çc nhµ tham vÊn cã thÓ giao tiÕp trung thùc víi th©n chñ (vµ x©y dùng çc quan hÖ dùa trªn sù tin cËy lÉn nhau) lµ ®¶m b¶o r»ng trong mäi t×nh huèng, th©n chñ cña hä nhËn thøc râ vÒ nh÷ng g× sÏ x¶y ra, cÇn ph¶i x¶y ra trong nh÷ng t×nh huèng ®ã, hoÆc th©n chñ cã thÓ cã nh÷ng quyÒn vµ sù lùa chän g×. Çch nµy®uîc ¸p dông c¶ trong tham vÊn víi trÎ em vµ ng−êi lín. Ch¼ng h¹n, tr−íc khi b¾t ®Çu mét mèi quan hÖ tham vÊn liªn tôc, nhµ tham vÊn nªn nãi chi tiÕt víi th©n chñ vÒ tham vÊn lµ g×, vµ th«ng b¸o víi th©n chñ r»ng hä cã quyÒn dõng qu¸ tr×nh tham vÊn theo ý nguyÖn cña hä. Trong mét vÝ dô kh¸c, gi¶ sö trÎ tiÕt lé víi nhµ tham vÊn cña em r»ng em ®ang bÞ mét b¹n trai lín h¬n cïng khu tËp thÓ l¹m dông t×nh dôc. Nhµ tham vÊn cÇn th«ng b¸o víi em r»ng ®Ó b¶o vÖ em, nhµ tham vÊn ph¶i th«ng b¸o víi mét ng−êi nµo ®ã (vÝ dô, c¶nh s¸t, hoÆc bè mÑ em) cã thÓ gióp ®ì ®Ó b¶o ®¶m sù an toµn cho em. TrÎ em còng cã quyÒn ®−îc th«ng b¸o vÒ nh÷ng g× ®ang x¶y ra hoÆc s¾p x¶y ra vµ t¹i sao. Kh«ng ®Æt trÎ vµo nh÷ng quyÕt ®Þnh ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng cña çc em lµ l¹m quyÒn cña çc em. ViÖc ®ã sÏ khiÕn çc em cã c¶m gi¸c giËn d÷, sî h·i, ph¶n béi hoÆc kh«ng tin t−ëng. Ch¼ng h¹n, mét nhµ tham vÊn ®ang lµm tham vÊn víi mét cËu bÐ cã t©m tr¹ng ch¸n n¶n, tuyÖt väng cã thÓ thÊy nªn nãi chuyÖn víi thµy gi¸o cña em ®Ó hiÓu thªm vÒ hµnh vi cña em ë tr−êng (vÝ dô, cËu bÐ cã bá häc kh«ng, cËu bÐ tiÕn bé nh− thÕ nµo vÒ mÆt lý thuyÕt). §Çu tiªn nhµ tham vÊn cÇn nãi víi cËu bÐ r»ng nhµ tham vÊn c¶m thÊy viÖc trao ®æi víi thµy gi¸o cña em ®Ó v¹ch ra çch gióp ®ì em lµ rÊt cã Ých. Nhµ tham vÊn nªn hái ý kiÕn cËu bÐ, nÕu cËu kh«ng ®ång ý, h·y t«n träng ý muèn ®ã cña em vµ t×m çch kh¸c ®Ó tiÕp cËn víi nh÷ng biÓu hiÖn ë tr−êng cña em hoÆc hái ý kiÕn em vµo lÇn sau. Nhµ tham vÊn cã tr¸ch nhiÖm ph¶i chia sÎ víi th©n chñ nh÷ng th«ng tin cã ¶nh h−ëng ®Õn hä ngay c¶ khi th©n chñ khã cã thÓ chÊp nhËn nh÷ng th«ng tin ®ã. VÝ dô, mét nhµ tham vÊn ®ang tham vÊn víi mét th©n chñ nhiÔm HIV vµ gÇn ®Õn giai ®o¹n ph¸t triÓn m¹nh cña AIDS. Anh ta phñ nhËn t×nh tr¹ng hiÖn t¹i cña m×nh vµ quan hÖ t×nh dôc bõa b·i. §Ó gióp ®ì th©n chñ vµ b¶o vÖ nh÷ng ng−êi kh¸c cã thÓ l©y nhiÔm virut tõ hµnh vi t×nh dôc kh«ng an toµn cña anh ta, nhµ tham vÊn ph¶i nãi thËt (nh−ng t«n träng vµ lÞch sù) víi th©n chñ vÒ sù ph¸t triÓn bÖnh cña anh ta vµ thùc tÕ anh ta ®ang ®Èy mét sè kh«ng ®Õm ®−îc nh÷ng ng−êi kh¸c vµo nguy c¬ l©y nhiÔm b»ng hµnh vi t×nh dôc kh«ng an toµn cu¶ m×nh. MÆc dï nh÷ng vÊn ®Ò nµy kh¸ nh¹y c¶m vµ khã th¶o luËn, nhµ tham vÊn ph¶i ®Æt sù khã chÞu cña m×nh sang mét bªn vµ hµnh ®éng v× lîi Ých cña th©n chñ vµ nh÷ng ng−êi ®ang bÞ ®Æt tr−íc nguy c¬. Mét phÇn vai trß cña nhµ tham vÊn lµ gióp th©n chñ häc çch ®èi mÆt víi nh÷ng th«ng tin khã kh¨n theo çch cã Ých h¬n vµ cã hiÖu qu¶ h¬n; viÖc giÊu th©n chñ nh÷ng thùc tÕ khã chÊp nhËn ®ã lµ hoµn toµn kh«ng phï hîp.



13

Kh¶ n¨ng khai th¸c th«ng tin vµ x©u chuçi çc sù kiÖn trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ vÊn ®Ò ViÖc nhµ tham vÊn tËp hîp ®−îc tÊt c¶ çc sù kiÖn chñ yÕu vµ cã liªn quan khi ®ang t×m hiÓu ph¹m vi cña vÊn ®Ò hay t×nh huèng th©n chñ ®ang gÆp ph¶i lµ rÊt quan träng. NÕu nhµ tham vÊn kh«ng cÈn thËn trong viÖc ®Æt c©u hái thÝch hîp th× th©n chñ cã thÓ sÏ bá qua çc sù kiÖn quan träng mµ nhµ tham vÊn cÇn biÕt ®Ó n¾m ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò quan träng vµ ®Ó ®¶m b¶o nhËn ®−îc sù hç trî mµ hä thùc sù cÇn. Ch¼ng h¹n, gi¶ sö mét trÎ ®−êng phè muèn ë Hµ néi h¬n quay trë vÒ quª mÆc dï gia ®×nh em ®ang Ðp em quay trë vÒ. Nhµ tham vÊn cho r»ng çch tèt nhÊt cho trÎ lµ quay vÒ nhµ do ®ã ®· cè g¾ng hÕt søc ®Ó thuyÕt phôc em quay vÒ. CËu bÐ kh«ng gÆp nhµ tham vÊn n÷a v× em c¶m thÊy r»ng nhµ tham vÊn kh«ng hiÓu em. Cuèi cïng nhµ tham vÊn nghe nãi cËu bÐ ®· tham gia vµo nhãm trÎ em trém c¾p xe m¸y ®Ó kiÕm tiÒn. CËu bÐ ®· bÞ b¾t vµ chuyÓn ®Õn tr¹i giam thanh thiÕu niªn. Nhµ tham vÊn sau ®ã cã nghe chÞ g¸i cña cËu bÐ (còng lµ mét trÎ ®−êng phè) nãi r»ng cËu bÐ kh«ng muèn quay trë vÒ nhµ v× em bÞ cha d−îng ng−îc ®·i nghiªm träng. ¤ng ta ®¸nh em cho ®Õn khi em bÊt tØnh nh©n sù; ®©y chÝnh lµ lý do em sî quay vÒ nhµ. Trong tr−êng hîp nµy nhµ tham vÊn ®· kh«ng hái cËu bÐ t¹i sao em kh«ng muèn quay trë vÒ quª mµ l¹i cho r»ng em ®· ra ®i tõ mét m¸i nhµ an toµn víi bè mÑ th−¬ng yªu em vµ do ®ã em nªn quay vÒ víi hä. Nhµ tham vÊn ®· cã ý tèt lµ muèn b¶o vÖ cËu bÐ khái nh÷ng rñi ro cña cuéc sèng lang thang trªn phè. Tuy nhiªn, nÕu nhµ tham vÊn hái cËu bÐ nh÷ng c©u hái kh¸c hoÆc l¾ng nghe em kü l−ìng h¬n, nhµ tham vÊn ®· cã thÓ can thiÖp theo çch kh¸c cho lîi Ých cña cËu bÐ tr−íc khi cËu bÞ l«i kÐo bëi nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu cña b¹n bÌ (vÝ dô, t×m mét m¸i Êm hay mét nhµ nu«i d−ìng an toµn cho cËu bÐ). Tãm l¹i, viÖc nhµ tham vÊn ®Æt ra nh÷ng c©u hái thÝch hîp, s©u s¾c ®èi víi th©n chñ lµ rÊt quan träng. §iÒu nµy sÏ gióp hä cã thÓ tËp hîp çc th«ng tin quan träng hç trî trùc tiÕp cho çc ho¹t ®éng can thiÖp cña hä. Trong kho¸ tËp huÊn nµy, M«®un I, Bµi IV, Çc kü n¨ng giao tiÕp trong tham vÊn PhÇn I tËp trung vµo çc kü n¨ng ®Æt c©u hái, vµ gióp çc häc viªn ®ang tËp huÊn rót ra nh÷ng th«ng tin høu Ých tõ th©n chñ cña hä. Kh¶ n¨ng t¹o ra vµ duy tr× çc mèi quan hÖ hç trî chuyªn nghiÖp. Nhµ tham vÊn cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng, lµm thay ®æi cuéc sèng cña mäi ng−êi vµ do ®ã ph¶i xö sù theo çch chuyªn nghiÖp vµ cã tr¸ch nhiÖm ë mäi lóc. Trong suèt kho¸ tËp huÊn nµy, häc viªn sÏ häc çch tiÕp xóc víi th©n chñ mét çch chuyªn nghiÖp vµ cã hiÖu qu¶; Mo®un IV, Bµi I tËp trung ®Æc biÖt vµo çc nguyªn t½c ®¹o ®øcc¬ b¶n trong thùc hµnh tham vÊn. Kh¶ n¨ng quan s¸t vµ hiÓu çc hµnh vi b»ng lêi vµ kh«ng b»ng lêi nãi. §©y lµ kü n¨ng tham vÊn tuyÖt ®èi quan trängsÏ ®−îc th¶o luËn kü ë M«®un I Bµi III. Nhµ tham vÊn ph¶i nh¹y c¶m víi nh÷ng “dÊu hiÖu” th©n chñ chuyÓn t¶i kh«ng b»ng lêi nãi. Th©n chñ giao tiÕp rÊt nhiÒu qua ng«n ng÷ cö chØ. HiÓu ®−îc nh÷ng bøc th«ng ®iÖp ngÇm ®−îc chuyÓn t¶i kh«ng b»ng lêi cã thÓ gióp nhµ tham vÊn thÊu hiÓu ®−îc th©n chñ ®ang suy nghÜ vµ c¶m gi¸c nh− thÕ nµo. Chó ý mét çch kü l−ìng ®Õn çc hµnh vi b»ng lêi vµ kh«ng b»ng lêi nãi lµ mét khÝa c¹nh quan träng cña qu¸ tr×nh tham vÊn. Ch¼ng h¹n, mét th©n chñ nãi víi nhµ tham vÊn r»ng mäi chuyÖn gÇn ®©y ®· cã chiÒu h−íng tèt h¬n. Tuy nhiªn, khi c« bÐ ®ang nãi ®«i tay cña em run rÈy, em dÞch chuyÓn mét çch kh«ng tho¶i m¸i trªn ghÕ. Nhµ tham vÊn cã thÓ ®¸p l¹i b»ng çch nãi mét ®iÒu g× ®ã nh−: “Ch¸u nãi víi c« r»ng ®· thùc sù ®−îc c¶i thiÖn, nh−ng d−êng nh− ch¸u cã vÎ h¬i lo l¾ng. Ch¸u cã thÓ nãi víi c« vÒ ®iÒu ®ã kh«ng?”. Th©n chñ ®ét nhiªn bËt khãc vµ nãi víi nhµ tham



14

vÊn r»ng, thùc tÕ em ®ang c¶m thÊy rÊt buån vµ n¶n chÝ. V× nhµ tham vÊn ®· ®o¸n ®−îc çc dÊu hiÖu cña th©n chñ, nhµ tham vÊn cã thÓ “quay trë l¹i” víi nh÷ng g× ®ang diÔn ra trong th©n chñ, vµ gióp ®ì em bµy tá nh÷ng g× ®ang lµm em buån. Kh¶ n¨ng x©y dùng lßng tin víi th©n chñ vµ l«i cuèn hä vµo nh÷ng nç lùc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña chÝnh hä. Nh− ®· th¶o luËn ë phÇn trªn, viÖc nhµ tham vÊn x©y dùng ®−îc lßng tin víi th©n chñ lµ v« cïng quan träng, chØ khi hä thiÕt lËp ®−îc mét mèi quan hÖ tin cËy hä míi cã thÓ g©y ¶nh h−ëng vµ t¹o ®éng c¬ cho th©n chñ t¹o ®−îc nh÷ng thay ®æi tÝch cùc trong cuéc sèng cña hä. MÆt kh¸c, cho dï cã nhÊn m¹nh bao nhiªu còng kh«ng ®ñ r»ng tham vÊn kh«ng chØ nghÜa lµ gióp th©n chñ tiÕp cËn víi çc nguån lùc hoÆc ®−a ra lêi khuyªn, vÝ dô, nãi víi th©n chñ çch hä cã thÓ tù b¶o vÖ m×nh khi lang thang trªn phè. Tham vÊn cßn h¬n thÕ rÊt nhiÒu. Tham vÊn mang l¹i nh÷ng hç trî trùc tiÕp vµ sù khuyÕn khÝch cho th©n chñ, gióp ®ì hä t¨ng c−êng lßng tù träng b»ng çch ®Ò cao nh÷ng thÕ m¹nh cña hä vµ khuyÕn khÝch hä sö dông nh÷ng thÕ m¹nh ®ã ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña chÝnh hä. Tham vÊn liªn quan ®Õn viÖc chØ ra cho th©n chñ/trÎ thÊy r»ng nhµ tham vÊn tin t−ëng hä vµ s½n lßng l¾ng nghe mçi khi hä cÇn mét ai ®ã ®Ó bµy tá. Kh¶ n¨ng th¶o luËn nh÷ng chñ ®Ò nh¹y c¶m mét çch tÝch cùc mµ kh«ng bèi rèi hay sî h·i. Th©n chñ th−êng chia sÎ nh÷ng c©u chuyÖn vµ tr¶i nghiÖm g©y söng sèt cho nhµ tham vÊn. Nh÷ng chuyÖn nµy cã thÓ lµm cho nh÷ng nhµ tham vÊn kh«ng tho¶i m¸i. NÕu th©n chñ ph¸t hiÖn ra r»ng nhµ tham vÊn cña hä c¶m thÊy sî h·i hay bèi rèi bëi nh÷ng c©u chuyÖn cña hä. Hä sÏ miÔn c−ìng kh«ng muèn chia sÎ chót nµo n÷a; tåi tÖ h¬n lµ hä c¶m thÊy cã lçi v× ®· g©y ra sù kh«ng tho¶i m¸i cho nhµ tham vÊn, hoÆc hä ®· lµ “®iÒu g× ®ã sai” khi chia sÎ. Hä thËm chÝ c¶m thÊy hä cÇn ph¶i “b¶o vÖ” nhµ tham vÊn b»ng çch giÊu ®i hoÆc gi¶m thiÓu çc chi tiÕt nhÊt ®Þnh. Trong tr−êng hîp ®ã träng t©m ®−îc chuyÓn tõ th©n chñ sang nhµ tham vÊn. TrÎ em cÇn sù hç trî vµ tÝnh kh¸ch quan. TrÎ cÇn c¶m thÊy r»ng çc em cã thÓ chia sÎ mäi chuyÖn víi nhµ tham vÊn mµ kh«ng thÓ chia sÎ víi ai kh¸c mµ kh«ng bÞ ph¸n xÐt. VÝ dô, nÕu mét trÎ kÓ víi bè mÑ, anh trai, chÞ g¸i, hoÆc b¹n bÌ cña em r»ng em võa thö dïng ma tuý lÇn ®Çu tiªn. Bè mÑ cã thÓ (mét çch dÔ hiÓu) ®¸p l¹i b»ng çch qu¸t vµo mÆt em v× hä lo l¾ng cho em vµ sî r»ng em sÏ lµm h¹i chÝnh b¶n th©n m×nh. Mét nhµ tham vÊn chuyªn nghiÖp sÏ kh«ng bá qua hµnh vi ®ã nh−ng sÏ kh«ng ph¸n xÐt em. Nhµ tham vÊn sÏ gióp trÎ t×m hiÓu t¹i sao em ®· hµnh ®éng nh− vËy. Sau ®ã em suy nghÜ vµ c¶m thÊy g×. Giê ®©y em suy nghÜ vµ c¶m thÊy g×. Cã thÓ lµm g× ®Ó thay ®æi çc c¶m gi¸c ®ã ®Ó em sÏ kh«ng cÇn sö dông thuèc n÷a. Cã c¶m gi¸c ph¸n xÐt hay sî h·i bëi nh÷ng ®iÒu trÎ kÓ, nhµ tham vÊn sÏ kh«ng gióp ®ì ®−îc trÎ; thÓ hiÖn sù söng sèt hoÆc ngay lËp tøc chuyÓn ®Ò tµi,th©n chñ sÏ cho r»ng vÊn ®Ò cña th©n chñ lµ qu¸ søc ®èi víi nhµ tham vÊn. Kh¶ n¨ng sö dông çc nguån lùc mét çch s¸ng t¹o nh»m gióp ®ì th©n chñ x©y dùng çc gi¶i ph¸p s¸ng kiÕn ®Ó ®¸p øng çc nhu cÇu cña hä Nhµ tham vÊn ph¶i cã kh¶ n¨ng gióp th©n chñ sö dông çc nguån lùc cã thÓ hç trî th©n chñ ®Ó c¶i thiÖn t×nh huèng cña hä. Nh−ng lu«n nhí r»ng: nhµ tham vÊn kh«ng ph¶i lµ çn bé x· héi!



15

Nhµ tham vÊn ®Æc biÖt quan t©m trong viÖc hç trî çc vÊn ®Ò t©m lý cña th©n chñ h¬n lµ çc khÝa c¹nh t×nh huèng cña vÊn ®Ò hä ®ang gÆp ph¶i. NhiÒu nhµ tham vÊn ë ViÖt nam chØ tËp trung vµo viÖc c¶i thiÖn t×nh h×nh tµi chÝnh cña th©n chñ – hä kh«ng xem xÐt ®Õn viÖc th©n chñ cña hä suy nghÜ vµ c¶m gi¸c nh− thÕ nµo vÒ mét sè ®iÒu cô thÓ. Nh−ng ®©y l¹i lµ mét vÊn ®Ò tuyÖt ®èi quan träng. Ngµy nay nhiÒu kÎ téi ph¹m, kÎ m¹i d©m, vµ ng−êi sö dông ma tuý ®· tõng cã nh÷ng tr¶i nghiÖm ®au ®ín khi cßn trÎ th¬ mµ hä kh«ng thÓ chia sÎ cïng ai. Sù hiÖn diÖn cña mét ng−êi hç trî trong cuéc sèng thêi trÎ th¬ cã thÓ ®· lµm mäi chuyÖn kh¸c ®i. Kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ s©u s¾c çc nhu cÇu cña th©n chñ vµ ®Æt thø tù −u tiªn cho çc b−íc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Nhµ tham vÊn ph¶i cã kh¶ n¨ng nhËn ra nh÷ng nhu cÇu nµo cña th©n chñ lµ rÊt cÇn thiÕt. PhÇn sau cña kho¸ tËp huÊn nµy, chóng ta sÏ häc çch ®Æt thø tù −u tiªn cho çc nhu cÇu cña th©n chñ, vµ cho mçi giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh thÕ m¹nh cña th©n chñ Trong bÊt cø mèi quan hÖ tham vÊn nµo, viÖc x¸c ®Þnh vµ ®Ò cao thÕ m¹nh cña th©n chñ lµ nh÷ng viÖc rÊt quan träng. Th©n chñ cã thÓ ®−îc khuyÕn khÝch ®Ó sö dông nh÷ng thÕ m¹nh vµ kh¶ n¨ng cña riªng hä ®Ó chÞu ®ùng hoÆc v−ît qua nh÷ng khã kh¨n, khñng ho¶ng, vµ th¸ch thøc. Khi t×nh huèng cña th©n chñ qu¸ tèi t¨m hoÆc hä c¶m thÊy qu¸ ch¸n n¶n, thÊt väng, th× mäi chuyÖn trong cuéc sèng cña hä còng trë nªn tiªu cùc. §iÒu nµy th−êng khiÕn th©n chñ bá qua hoÆc bá lì nh÷ng mÆt tÝch cùc trong cuéc sèng, tÝnh çch cña hä. Trong nh÷ng t×nh huèng ®ã, nhµ tham vÊn cã thÓ l¸i th©n chñ tËp trung vµo nh÷ng ®iÒu tèt hoÆc nh÷ng ç tÝnh tèt ®Ó th©n chñ cã çi nh×n thùc tÕ h¬n vÒ hoµn c¶nh cña hä.

Çc th¸i ®é tham vÊn

Quan t©m ®Õn ng−êi kh¸c vµ s½n lßng gióp ®ì §iÓm nµy kh¸ râ rµng, nh−ng viÖc nhµ tham vÊn quan t©m ®Õn ng−êi kh¸c, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi ®ang bÞ tæn th−¬ng hoÆc yÕu ít lµ v« cïng quan träng. NÕu kh«ng thùc sù quan t©m ®Õn lîi Ých cña th©n chñ, nhµ tham vÊn sÏ rÊt khã th«ng c¶m víi hä vµ gióp ®ì hä ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ®Æt ra vµ sèng cã Ých h¬n. T«n träng T«n träng nghÜa lµ"c¶m thÊy hoÆc thÓ hiÖn sù coi träng hoÆc sù quý mÕn; xem xÐt hoÆc ®èi xö mét çch kh¸c biÖt hoÆc kÝnh träng " (Tõ ®iÓn New Collegiate cña Webster, 1981). VÒ ph−¬ng diÖn lÞch sö, t«n träng ®· ®−îc ç nhµ khoa häc x· héi vµ khoa häc t©m lý xem nh− lµ mét trong nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña con ng−êi (Long, 1996). ChØ khi nµo th©n chñ c¶m thÊy ®−îc t«n träng hä sÏ cëi më víi nhµ tham vÊn, nãi mét çch tù nhiªn vµ tho¶i m¸i vÒ nh÷ng ý nghÜ vµ c¶m gi¸c riªng t− cña hä. • T«n träng lµ cho mäi ng−êi quyÒn lµ chÝnh b¶n th©n hä vµ cã çc quan ®iÓm, ý nghÜ

vµ nh÷ng c¶m gi¸c riªng cña riªng hä. §iÒu nµy nãi lªn r»ng nhµ tham vÊn nªn tr¸nh thóc Ðp th©n chñ ra quyÕt ®Þnh khi hä ch−a s½n sµng. Th©n chñ sÏ kh«ng tin t−ëng mét ng−êi mµ hä c¶m thÊy ng−êi nµy ®ang ph¸n xÐt hoÆc thóc Ðp hä.



16

• T«n träng th©n chñ còng cã nghÜa lµ kh«ng bao giê t¹o ra mét çch cè ý çc t×nh huèng lµm th©n chñ ph¶i phô thuéc vµo nhµ tham vÊn. T«n träng th©n chñ còng cã nghÜa lµ ®Ó th©n chñ cã tr¸ch nhiÖm víi thay ®æi mµ nhµ tham vÊn h−íng dÉn hä trong qu¸ tr×nh t×m kiÕm môc tiªu hä ®Æt ra. T«n träng th©n chñ ®ång nghÜa víi viÖc tin t−ëng vµo kh¶ n¨ng thay ®æi vµ c¶i thiÖn cuéc sèng b»ng chÝnh nh÷ng kh¶ n¨ng vèn cã cña th©n chñ.

• Nhµ tham vÊn cã thÓ thÓ hiÖn sù t«n träng víi th©n chñ b»ng çch l¾ng nghe vµ th«ng c¶m

víi hä. Cëi më §Ó t¹o ra mét bÇu kh«ng khÝ tin t−ëng, nhµ tham vÊn ph¶i thÓ hiÖn th¸i ®é cëi më vµ th©n thiÖn víi th©n chñ, kh«ng kÓ ®Õn ®é tuæi, giíi tÝnh vµ tr×nh ®é gi¸o dôc cña hä... Th¸i ®é cëi më cã thÓ thÓ hiÖn b»ng lêi hoÆc kh«ng b»ng lêi nãi. Cëi më cã thÓ ®−îc thÓ hiªn b»ng viÖc mØm c−êi vµ ®éng ch¹m phï hîp, nãi giäng b×nh tÜnh vµ th¼ng th¾n (nh−ng kh«ng xoa dÞu hay trÞch th−îng) ChÊp nhËn HÇu hÕt th©n chñ cña anh/ chÞ sÏ kh¸c anh/ chÞ - c¶ vÒ ®é tuæi, giíi tÝnh, ®Þa vÞ, t×nh h×nh kinh tÕ, t«n gi¸o hay tr×nh ®é gi¸o dôc. Víi t− çch lµ mét nhµ tham vÊn, nhiÖm vô cña anh/ chÞ lµ chÊp nhËn th©n chñ nh− chÝnh b¶n th©n hä chø kh«ng ph¶i lµ anh/chÞ nghÜ hä nªn lµ thÕ nµo. §iÒu nµy cã nghÜa lµ anh/ chÞ chÊp nhËn quyÕt ®Þnh, niÒm tin, vµ nh÷ng lo l¾ng cña hä cho dï anh/ chÞ cã ®ång ý víi hä hay kh«ng. H·y lu«n nhí r»ng anh/ chÞ cã thÓ kh«ng t¸n thµnh çch c− xö hay hµnh ®éng cña mét ng−êi nµo ®ã nh−ng anh/ chÞ vÉn chÊp nhËn hä nh− mét con ng−êi; "Kh«ng nªn ph¸n xÐt còng nh− bá qua çc hµnh vi cña th©n chñ " (Long, 1996). Mét ph¶n vÝ dô vÒ sù chÊp nhËn lµ xu h−íng tiªu cùc ®èi víi nh÷ng trÎ bÞ gäi lµ "trÎ h−". §iÒu nµy kh«ng chØ lµm tæn th−¬ng ®Õn lßng tù träng cña trÎ mµ cßn cã thÓ trë thµnh mét "lêi b¸o tr−íc vÒ ý nguyÖn". ViÖc anh/ chÞ t¸ch b¹ch hµnh vi khái con ng−êi lµ v« cïng quan träng, nã chuyÓn t¶i tíi th©n chñ mét néi dung r»ng: “Hµnh vi cña ch¸u lµ kh«ng thÓ chÊp nhËn, nh−ng t«i vÉn t«n träng vµ chÊp nhËn b¶n th©n ch¸u” ChÊp nhËn còng cã nghÜa lµ s½n sµng ®¸nh gi¸ cao th©n chñ mµ kh«ng kÓ ®Õn nh÷ng g× xÊu xa, tåi tÖ ®· x¶y ra víi hä trong qu¸ khø, hoÆc nh÷ng ç tÝnh lµm anh/ chÞ c¶m thÊy kh«ng võa lßng (ch¼ng h¹n, nÕu trÎ lµ mét kÎ ph¹m téi, trÎ sö dông thuèc phiÖn hoÆc trÎ b¸n d©m). NÕu anh/ chÞ ph¶i ®èi mÆt víi mét tr−êng hîp mµ anh/ chÞ khã chÊp nhËn th©n chñ hoÆc c¶m thÊy kh«ng thÓ gióp g× ®−îc, th× anh/ chÞ nªn giíi thiÖu th©n chñ ®Õn víi nhµ tham vÊn kh¸c (trªn thùc tÕ ®ã lµ mét tr¸ch nhiÖm mang tÝnh nguyªn lý/®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña nhµ tham vÊn). Quan t©m ®Õn nhu cÇu cña th©n chñ Tham vÊn ®ßi hái mét møc ®é cña lßng vÞ tha; ®Æt nh÷ng nhu cÇu cña anh/ chÞ sang mét bªn vµ chØ tËp trung vµo nhu cÇu cña th©n chñ. ViÖc nµy ®ßi hái anh/ chÞ ph¶i thùc sù ch©n thµnh víi viÖc ®eo ®uæi nh÷ng mèi quan t©m cña th©n chñ vµ ñng hé nh÷ng cè g¾ng ®Ó thay ®æi cña hä. §iÒu nµy sÏ rÊt khã nÕu anh/ chÞ kh«ng t«n träng, tin t−ëng th©n chñ hoÆc anh chÞ bÊt ®ång víi çc hµnh vi cña hä.

VÝ dô: gi¶ sö anh/ chÞ ®ang tham vÊn cho mét trÎ 13 tuæi, ®−îc giíi thiÖu ®Õn chç anh/chÞ v× c« bÐ quan hÖ t×nh dôc kh«ng ®øng ®¾n vµ cã nh÷ng hµnh vi cã nguy c¬. C« bÐ tá ra r¾n rái



17

vµ kh«ng cÇn bÊt cø mét sù gióp ®ì nµo. Lóc ®Çu c« bÐ kh«ng t«n träng anh/ chÞ vµ tuyªn bè mét çch khiÕm nh· r»ng "anh/ chÞ sÏ kh«ng bao giê hiÓu c« bÐ ". Anh/ chÞ th−êng thÊy kh«ng thÝch nh÷ng trÎ nh− thÕ nµy. Nh−ng viÖc "thÝch" hay "kh«ng thÝch" c« bÐ ®éc lËp víi viÖc c« bÐ ®ang cÇn sù gióp ®ì cña anh/ chÞ. Víi t− çch lµ nhµ tham vÊn cña c« bÐ, anh/ chÞ ph¶i ®Æt çc c¶m gi¸c cña anh/ chÞ sang mét bªn (®iÒu nµy cã thÓ lµ mét th¸ch thøc lín) vµ cè g¾ng x©y dùng lßng tin víi c« bÐ. §ã lµ b−íc ®Çu tiªn ®Ó gióp ®ì c« bÐ tho¸t khái nguy hiÓm. Khi anh/ chÞ ®· x©y dùng ®−îc lßng tin víi c« bÐ vµ anh/chÞ thÓ hiÖn sù chÊp nhËn cña m×nh kh«ng kÓ ®Õn hµnh vi cña c« bÐ th× c« bÐ sÏ cã ý thøc h¬n trong viÖc xem xÐt hoÆc chÊp nhËn mét çch nh×n míi . Nhµ tham vÊn th−êng kh«ng nhËn ®−îc nh÷ng sù ghi nhËn hoÆc ®¸nh gi¸ cao cho nh÷ng nç lùc cña hä. Nhµ tham vÊn sÏ hµi lßng khi ®iÒu ®ã x¶y ra, nh−ng nÕu chóng kh«ng x¶y ra, nhµ tham vÊn vÉn ph¶i s½n lßng theo ®uæi çc nhu cÇu cña th©n chñ. Sù ch©n thµnh Mét nhµ tham vÊn ch©n thµnh lµ ng−êi ®¸ng tin cËy, ch©n chÝnh vµ thµnh thËt víi th©n chñ. NÕu nhµ tham vÊn ®èi xö gi¶ dèi hoÆc kh«ng thµnh thËt víi th©n chñ, hä sÏ kh«ng cëi më vµ tiÕt lé víi nhµ tham vÊn nh÷ng ý nghÜ, c¶m gi¸c thËt vµ nh÷ng hy väng vÒ t−¬ng l¹i cña hä. Sù thµnh thËt ë ®©y nghÜa lµ mäi hµnh vi cña chóng ta kh«ng ®−îc che ®Ëy bëi mét thø vá bäc nµo; giao tiÕp cëi më víi th©n chñ mµ kh«ng che dÊu bëi mét sù nguþ biÖn vÒ vai trß cña m×nh (Long, 1996). Th©n chñ hÇu hÕt lµ th−êng rÊt nh¹y c¶m khi nhµ tham vÊn "chØ ®¬n thuÇn lµm c«ng viÖc cña hä", khi nhµ tham vÊn kh«ng ch©n thµnh hoÆc kh«ng høng thó vµ kh«ng quan t©m tíi hä, hoÆc khi nhµ tham vÊn ®ang “gi¶ vê” l¾ng nghe.

Th«ng c¶m Th«ng c¶m lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c giao tiÕp quan träng nhÊt trong tham vÊn. Th«ng c¶m ®−îc ®Þnh nghÜa nh− lµ viÖc nhËn ra vµ hiÓu thÊu quan ®iÓm vµ çc c¶m gi¸c cña ng−êi kh¸c. H·y nhí r»ng anh/ chÞ chØ hiÓu ng−êi kh¸c kh«ng cã nghÜa lµ anh/ chÞ ®ång ý víi hä. Th«ng c¶m cã nghÜa lµ t«n träng quan ®iÓm cña th©n chñ mµ kh«ng bÞ l«i cuèn c¶m xóc vµo quan ®iÓm ®ã. CÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng th«ng c¶m ë ®©y KH¤NG ®ång nghÜa víi ®ång c¶m! §ång c¶m ®−îc ®Þnh nghÜa nh− lµ sù ®ång t×nh víi çch suy nghÜ vµ çch c¶m nhËn cña ng−êi kh¸c. Trong tham vÊn, viÖc nhµ tham vÊn c¶m nhËn gièng th©n chñ lµ kh«ng phï hîp. NÕu nhµ tham vÊn bÞ l«i cuèn c¶m xóc vµo nh÷ng khã kh¨n cña th©n chñ, ®¸nh gi¸ cña nhµ tham vÊn sÏ bÞ ¶nh h−ëng vµ c«ng viÖc cña hä sÏ kÐm hiÖu qu¶ h¬n. §Ó b¾t ®Çu qu¸ tr×nh tham vÊn, tr−íc tiªn nhµ tham vÊn ph¶i hiÓu thÊu th©n chñ hä ®ang gióp ®ì. H·y xem vÝ dô sau: Gi¶ sö r»ng anh/ chÞ ®ang cã vÊn ®Ò vÒ m¾t vµ quyÕt ®Þnh ®Õn mét b¸c sÜ vÒ m¾t ®Ó kh¸m. Sau khi nghe anh/ chÞ kÓ v¾n t¾t vÒ t×nh h×nh, b¸c sÜ liÒn th¸o kÝnh cña «ng ra vµ ®−a cho anh/ chÞ. "§eo cÆp kÝnh nµy vµo," b¸c sÜ nãi. "T«i ®· ®eo cÆp kÝnh nµy m−êi n¨m råi, nã thùc sù gióp ®ì t«i rÊt nhiÒu. T«i cã mét cÆp kh¸c ë nhµ; anh/ chÞ cã thÓ dïng cÆp kÝnh nµy." Anh/ chÞ ®eo kÝnh vµo nh−ng chØ thÊy mäi thø trë nªn tåi tÖ h¬n. "ThËt lµ tÖ" anh/ chÞ kªu lªn. "T«i ch¼ng nh×n thÊy g× c¶!", "å, cã g× kh«ng æn vËy?" b¸c sÜ hái. "CÆp kÝnh ®ã ®· rÊt tèt ®èi víi t«i. Cè lªn nµo." "T«i ®ang cè," anh/ chÞ kh¼ng ®Þnh. "Mäi thø ®Òu mê ¶o." "å cã vÊn ®Ò g× víi anh/ chÞ vËy?. H·y nghÜ mét çch tÝch cùc lªn xem nµo." "V©ng t«i tuyÖt ®èi kh«ng thÓ nh×n thÊy g× ." "Anh/ chÞ cã thÊy m×nh v« ¬n kh«ng?, "Sau tÊt c¶ nh÷ng g× t«i ®· lµm ®Ó gióp ®ì anh/ chÞ !"" b¸c sÜ tr¸ch mãc. Cßn anh/ chÞ liÖu cã khi nµo anh/ chÞ quay l¹i víi vÞ b¸c sÜ ®ã n÷a kh«ng?. T«i cã thÓ h×nh dung nh− thÕ lµ kh«ng tèt. (TrÝch tõ B¶y thãi quen cña nh÷ng ng−êi thµnh ®¹t cña Stephen Covey, trang 236).



18

Th«ng c¶m nghÜa lµ anh/ chÞ nh×n sù viÖc trªn quan ®iÓm cña ng−êi kh¸c; nã kh«ng cã nghÜa lµ anh/ chÞ tr«ng ®îi mäi ng−êi nh×n sù viÖc qua con m¾t cña anh/ chÞ. Th«ng c¶m theo nghÜa ®en lµ hiÓu tr¶i nghiÖm cña ng−êi kh¸c – bao gåm c¶m gi¸c ý nghÜ vµ hµnh vi cña ng−êi ®ã. Ghi nhí: 1. H·y cho ng−êi kh¸c cã nh÷ng quyÒn mµ anh/ chÞ cã theo quan ®iÓm cña riªng anh/ chÞ.

H·y chuyÓn tíi th©n chñ bøc th«ng ®iÖp r»ng:"ViÖc anh/ chÞ nghÜ kh¸c t«i lµ kh«ng sao c¶." ViÖc nµy qu¶ lµ khã ®Æc biÖt khi anh/ chÞ bÊt ®ång quan ®iÓm víi ng−êi kh¸c, nh−ng anh/ chÞ h·y nhí r»ng trong tham vÊn viÖc anh/ chÞ thÓ hiÖn cã cïng quan ®iÓm víi th©n chñ lµ kh«ng quan träng.

2. Kh«ng nªn ®Ó th©n chñ bÞ cuèn vµo thÕ giíi quan cña anh/ chÞ. Thay vµo ®ã nhµ tham vÊn ph¶i hoµ nhËp víi çch nh×n nhËn cña th©n chñ ®Ó gióp hä ®i theo h−íng phï hîp nhÊt víi tÝnh çch vµ t×nh huèng cña hä.

Th«ng c¶m sÏ gióp anh/ chÞ thay ®æi, thuyÕt phôc vµ t¹o ®éng c¬ cho th©n chñ. Th«ng c¶m còng gióp anh/ chÞ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng khoan dung, kiªn nhÉn vµ yªu th−¬ng. Ph¶n håi thÓ hiÖn sù th«ng c¶m nghÜa lµ thÓ hiÖn víi th©n chñ r»ng anh/chÞ ®· l¾ng nghe nh÷ng quan ®iÓm cña hä. Nã ®ång nghÜa víi viÖc ph¶n håi l¹i nh÷ng tõ ng÷/c¶m xóc cña th©n chñ.

H·y lu«n nhí r»ng viÖc thÓ hiÖn sù th«ng c¶m víi tÊt c¶ çc th©n chñ kh«ng kÓ ®Õn viÖc hä xö sù nh− thÕ nµo lµ rÊt quan träng. (Minh ho¹ tr−êng hîp cña Dung). §«i khi, trÎ xö sù mét çch hiÕu chiÕn hoÆc víi mét sù giËn d÷ nh»m kho¶ lÊp nh÷ng c¶m gi¸c ®au ®ín s©u th¼m trong çc em. Çc em quen víi viÖc ®−îc ®èi xö theo kiÓu t−¬ng øng . NÕu nhµ tham vÊn thay ®æi çch ph¶n håi l¹i hµnh vi cña çc em th× çc em còng sÏ thay ®æi çch xö sù cña m×nh. “H«m nay, ch¸u cã vÎ giËn d÷ vµ kh«ng muèn nãi chuyÖn. VËy còng ®−îc vµ c« sÏ ë ®©y nÕu ch¸u cÇn ai ®ã ®Ó chia sÎ ”

Tæng kÕt:

• Lßng tin lµ nÒn t¶ng cña mäi mèi quan hÖ lµnh m¹nh, vµ lµ yÕu tè ®Æc biÖt quan träng trong tham vÊn cã hiÖu qu¶.

• Mét sè th¸i ®é chñ yÕu trong nghÒ tham vÊn, bao gåm t«n träng, cëi më, chÊp nhËn,

quan t©m ®Õn nhu cÇu cña th©n chñ, vµ thµnh thËt. §Æc biÖt quan träng lµ th¸i ®é th«ng c¶m, th¸i ®é nµy gióp anh/chÞ nh×n nhËn t×nh huèng tõ gãc ®é cña th©n chñ chø kh«ng ph¶i cña anh/chÞ. Th¸i ®é nµy kh¸c víi th¸i ®é ®ång c¶m - th¸i ®é thÓ hiÖn sù ®¸ng tiÕc cho th©n chñ. Th©n chñ kh«ng cÇn sù th−¬ng h¹i cña anh/chÞ; hä cÇn sù c¶m th«ng vµ hç trî cña anh/chÞ.

• Çc kü n¨ng tham vÊn quan träng gåm kh¶ n¨ng giao tiÕp râ rµng vµ cëi më víi th©n

chñ, kh¶ n¨ng nhËn ra vµ ®Ò cao thÕ m¹nh cña th©n chñ, ®Æc biÖt h−íng dÉn th©n chñ sö dông çc thÕ m¹nh ®ã ®Ó gióp hä v−ît qua nh÷ng khã kh¨n hä ®ang ph¶i ®èi mÆt.



19

Pháng theo P.K. Odhner. (1998). Introduction to Social Work Practice, Volume I, Module II, and V. Long. (1998). Communication Skills in Helping Relationships, pp. 76-81.

HANDOUT 2.5


20

Ho¹t ®éng nhãm nhá: Çc kü n¨ng tham vÊn ChØ dÉn: H·y tr¶ lêi c©u hái sau ®©y, liÖt kª tÊt c¶ çc c©u tr¶ lêi vµo tê giÊy lín. Mét ng−êi sÏ tr×nh bµy tr−íc líp çc c©u tr¶ lêi nµy. Theo anh/ chÞ nh÷ng kü n¨ng nµo lµ c¬ b¶n nhÊt ®Ó nhµ tham vÊn lµm tèt c«ng viÖc cña m×nh? Pháng theo P.K. Odhner. (1998). Giíi thiÖu vÒ thùc hµnh tham vÊn, TËp I, PhÇn II, t74

HANDOUT 2.5


21

Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®Ó tham vÊn cã hiÖu qu¶

Cã kh¶ n¨ng l¾ng nghe vµ giao tiÕp víi th©n chñ mét çch râ rµng, cëi më, thÊu hiÓu vµ cã môc ®Ých.

Cã kh¶ n¨ng thu thËp th«ng tin vµ x©u chuçi çc sù kiÖn cã liªn quan trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ vÊn ®Ò.

Cã kh¶ n¨ng thiÕt lËp vµ duy tr× mèi quan hÖ hç trî mang tÝnh chuyªn nghiÖp

Cã kh¶ n¨ng quan s¸t vµ hiÓu çc hµnh vi b»ng lêi vµ kh«ng lêi nãi.

Cã kh¶ n¨ng g©y dùng niÒm tin ®èi víi th©n chñ vµ khuyÕn khÝch hä nç lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña chÝnh m×nh

Cã kh¶ n¨ng th¶o luËn nh÷ng chñ ®Ò nh¹y c¶m mét çch tÝch cùc mµ kh«ng bèi rèi hay sî h·i

Cã kh¶ n¨ng sö dông çc nguån lùc mét çch s¸ng t¹o trong viÖc hç trî th©n chñ ®−a ra çc gi¶i ph¸p míi ®¸p øng nhu cÇu cña hä.

Cã kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ toµn diÖn çc nhu cÇu cña th©n chñ vµ x¸c ®Þnh trËt tù −u tiªn cho çc vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt

Cã kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh vµ chØ ra nh÷ng thÕ m¹nh cña th©n chñ vµ khuyÕn khÝch hä sö dông nh÷ng thÕ m¹nh nµy ®Ó v−ît qua çc khã kh¨n.

Pháng theo P.K. Odhner. (1998). Giíi thiÖu vÒ thùc hµnh tham vÊn, TËp I, PhÇn II, t75

HANDOUT 2.5


22

Ho¹t ®éng nhãm nhá: Çc th¸i ®é chñ yÕu trong thùc

hµnh tham vÊn ChØ dÉn: Dµnh ra vµi phót ®Ó nghÜ nhanh çc c©u tr¶ cho c©u c©u hái sau ®©y. LiÖt kª çc c©u tr¶ lêi vµo tê giÊy lín vµ tr×nh bµy tr−íc líp. Nh÷ng th¸i ®é nµo nhµ tham vÊn cÇn ph¶i cã ®Ó tham vÊn cã hiÖu qu¶? Pháng theo P.K. Odhner. (1998). Giíi thiÖu vÒ thùc hµnh tham vÊn, TËp I, PhÇn II, t74

HANDOUT 2.5


23

Nh÷ng th¸i ®é chñ yÕu trong nghÒ tham vÊn

Quan t©m ®Õn nhu cÇu cña th©n chñ T«n träng th©n chñ Cëi më ChÊp nhËn Quan t©m ®Õn nhu cÇu cña th©n chñ Ch©n thµnh Th«ng c¶m

HANDOUT 2.5


24

NghÖ thuËt th«ng c¶m

"Kh«ng nªn ph¸n xÐt ng−êi kh¸c khi b¹n ch−a ®Æt m×nh vµo hoµn c¶nh cña anh ta�

Th«ng c¶m ®−îc ®Þnh nghÜa lµ kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh vµ hiÓu quan ®iÓm vµ c¶m gi¸c cña ng−êi kh¸c. Qua sù th«ng c¶m, nhµ tham vÊn cã thÓ ®¸nh gi¸ c¶m gi¸c cña ng−êi kh¸c mµ kh«ng qu¸ g¾n c¶m xóc cña m×nh vµo viÖc ®ã ®Ó nh÷ng nhËn xÐt cña anh/ chÞ kh¸ch quan h¬n. ______________________________________________________________ Th«ng c¶m kh«ng cã nghÜa lµ..

§ång c¶m. §ång c¶m ®−îc ®Þnh nghÜa lµ "nghÜ vµ c¶m nhËn gièng ng−êi kh¸c; hoÆc cã chung nh÷ng c¶m gi¸c vµ tr¶i nghiÖm." §ång c¶m KH¤NG phï hîp trong tham vÊn. NÕu nhµ tham vÊn c¶m gi¸c gièng th©n chñ, hä sÏ mÊt ®i tÝnh kh¸ch quan. Thªm vµo ®ã, th©n chñ cã thÓ c¶m nhËn sù ¶nh h−ëng vÒ c¶m xóc cña nhµ tham vÊn vµ c¶m thÊy cã lçi hoÆc cã tr¸ch nhiÖm víi ¶nh h−ëng ®ã

H·y lu«n nhí r»ng...

HiÓu c¶m gi¸c vµ quan ®iÓm cña ng−êi kh¸c kh«ng cã nghÜa lµ ®ång ý víi hä!

Th«ng c¶m sÏ t¨ng c−êng sù thÊu hiÓu, lßng khoan dung, yªu

th−¬ng vµ tha thø cña anh/chÞ.

______________________________________________________________ TrÝch tõ P.K. Odhner. (1998). Introduction to Social Work Practice: A Training Manual, Volume I, Module V, p. 125.

HANDOUT 7.2


25

ph¶n håi thÓ hiÖn sù th«ng c¶m

Dµnh vµi phót ®Ó xem qua nh÷ng ®iÒu anh/chÞ cã thÓ nghe tõ phÝa th©n chñ sau ®©y. Anh/chÞ cã thÓ ®¸p l¹i th©n chñ nh− thÕ nµo ®Ó thÓ hiÖn sù th«ng c¶m (chØ dïng mét ®Õn hai c©u). CËu bÐ: "Ch¸u ghÐt bè ch¸u. NhiÒu lóc ch¸u muèn bè ch¸u chÕt ®i." Ng−êi phô n÷ trÎ: "NhiÒu khi t«i cø b¨n kho¨n kh«ng biÕt t«i sÏ lµm g×

trong suèt phÇn cßn l¹i cña cuéc ®êi. T«i c¶m thÊy hÇu nh− kh«ng cã hy väng g× n÷a."

CËu bÐ: "Ch¸u thùc sù muèn bá häc. Ch¸u c¶m thÊy ch¸n n¶n vµ

dï sao th× nã còng ch¼ng gióp Ých g× cho ch¸u. " TrÎ lang thang: "Ch¸u kh«ng thÓ kiÕm tiÒn ®Ó göi vÒ cho gia ®×nh! C« cã

thÓ gióp ch¸u ®−îc kh«ng?"

Pháng theo P.K. Odhner. (1998). Giíi thiÖu vÒ thùc hµnh tham vÊn, TËp I, PhÇn II, t125

HANDOUT 7.2


26

C¸c thµnh tè cña sù t«n träng

QuyÒn ®−îc thõa nhËn Kh¸i niÖm 1: Mçi ng−êi cã mét gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh vµ cã quyÒn ph¸t triÓn gi¸ trÞ ®ã theo c¸ch cña hä, còng nh− viÖc hä kh«ng ®−îc vi ph¹m vµo quyÒn nµy cña ng−êi kh¸c trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh.

T«n träng n¨ng lùc vµ gi¸ trÞ Kh¸i niÖm 2: Mçi ng−êi chóng ta ®Òu cã nh÷ng n¨ng lùc, kh¶ n¨ng riªng, vµ cã gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh ®−îc t«n träng nh− mét con ng−êi.

Cã tr¸ch nhiÖm víi nh÷ng chän lùa cña m×nh Kh¸i niÖm 3: Mçi ng−êi chóng ta ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng sù lùa chän hay quyÕt ®Þnh cña riªng m×nh liªn quan ®Õn viÖcchóng ta lµ ai, chóng ta sÏ sèng nh− thÕ nµo.

HANDOUT 7.2


27

TrÝch tõ Long, V. (1996). C¸c kü n¨ng giao tiÕp trong quan hÖ hç trî. Mét m« h×nh tèt cho sù ph¸t triÓn c¸ nh©n., trang 107.

HANDOUT 7.2


28

ph¶n håi thÓ hiÖn sù th«ng c¶m: nh÷ng ph¶n håi mÉu

CËu bÐ: "Ch¸u ghÐt bè ch¸u. NhiÒu lóc ch¸u muèn bè ch¸u chÕt ®i." ThÓ hiÖn th«ng c¶m: "Ch¸u c¶m thÊy rÊt giËn bè ch¸u vµ ®«i khi ch¸u cßn muèn bè

ch¸u chÕt ®i. NhiÒu khi chóng ta cã nh÷ng c¶m gi¸c lÉn lén vÒ mét ng−êi rÊt quan träng ®èi víi chóng ta. Ch¸u cã thÓ nãi cho c« nghe ch¸u ghÐt bè ch¸u vÒ ®iÓm g× kh«ng?"

ChÞ phô n÷ trÎ: "NhiÒu khi t«i cø b¨n kho¨n kh«ng biÕt t«i sÏ lµm g× trong suèt

phÇn cßn l¹i cña cuéc ®êi. T«i c¶m thÊy hÇu nh− kh«ng cã hy väng g× n÷a."

ThÓ hiÖn th«ng c¶m: "ChÞ cã vÎ lóng tóng vµ h¬i ch¸n n¶n thËm chÝ thÊt väng vÒ nh÷ng

g× chÞ muèn lµm trong cuéc ®êi m×nh. ChÞ cã thÓ nãi cho t«i nghe chÞ b¾t ®Çu cã c¶m gi¸c ®ã khi nµo kh«ng? "

CËu bÐ: "Ch¸u thùc sù muèn bá häc. Ch¸u c¶m thÊy ch¸n n¶n vµ dï

sao th× nã còng ch¼ng gióp Ých g× cho ch¸u. " ThÓ hiÖn th«ng c¶m: "Ch¸u c¶m thÊy ch¸n häc vµ kh«ng muèn häc mét chót nµo n÷a.

RÊt nhiÒu trÎ em cã c¶m gi¸c ®ã. Ch¸u cã thÓ kÓ cho c« nghe mét vµi vÝ dô cô thÓ lµm ch¸u c¶m thÊy ch¸n häc kh«ng? "

TrÎ lang thang: "Ch¸u kh«ng thÓ kiÕm tiÒn ®Ó göi vÒ cho gia ®×nh! C« cã thÓ

gióp ch¸u ®−îc kh«ng?" ThÓ hiÖn th«ng c¶m: "Ch¸u cã vÎ ®ang rÊt lo l¾ng vÒ viÖc ph¶i göi tiÒn vÒ nhµ vµ ch¸u

muèn c« t×m ra cho ch¸u mét gi¶i ph¸p. §©y qu¶ lµ mét g¸nh nÆng thùc sù khã kh¨n ®èi víi ch¸u."

L−u ý: Nh÷ng ph¶n håi trªn ®Òu ph¶n ¸nh c¶m gi¸c cña th©n chñ, thÓ hiÖn râ nhµ tham vÊn ®· l¾ng nghe vµ thÊu hiÓu.

HANDOUT 7.2


29

HÖ thèng thø bËc nhu cÇu cña maslow

Pháng theo A. Hope, & S. Timmel. (1984). Training for Transformation. p. 37.

Sù PH¸T TRIÓN Ç NH¢N Çc c¬ héi ®Ò häc hái vµ ph¸t triÓn b¶n th©n

C¬ héi ®Ó ph¸t triÓn kh¶ n¨ng ç nh©n

Lßng tù träng

C¶m thÊy hµi lßng vÒ b¶n th©n

®−îc c«ng nhËn

Sù yªu th−¬ng vµ chÊp nhËn Gia ®×nh, b¹n bÌ, céng ®ång vµ ®oµn thÓ

An Sinh

Sù an toµn

Nhu cÇu vËt chÊt

Sù sinh tån S lµ h h b¶ thø ¨ í Ç ¸ Ê i t ó È

Khai th¸c çc nhu cÇu cña th©n chñ

QuyÓn I Mo®un II, Bµi III: Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò

103

nÕu trÎ em sèng----nÕu trÎ em häc

NÕu trÎ em sèng víi sù phª ph¸n

TrÎ sÏ häc çch nguyÒn rña

NÕu trÎ em sèng trong sù h»n thï

TrÎ sÏ häc çch ®¸nh nhau

NÕu trÎ em sèng trong sù nh¹o b¸ng

TrÎ sÏ häc ®−îc sù xÊu hæ

NÕu trÎ em sèng trong sù sØ nhôc

TrÎ sÏ lu«n c¶m thÊy cã lçi

NÕu trÎ em sèng trong sù vÞ tha

TrÎ sÏ häc ®−îc tÝnh kiªn nhÉn

NÕu trÎ em sèng trong sù khÝch lÖ

TrÎ sÏ häc ®−îc tÝnh tù tin

NÕu trÎ em sèng trong sù khen ngîi

TrÎ sÏ biÕt çch ®¸nh gi¸

NÕu trÎ em sèng trong sù c«ng b»ng

TrÎ sÏ häc ®−îc c«ng lý

NÕu trÎ em sèng trong sù an toµn

TrÎ sÏ häc ®−îc lßng trung thµnh

NÕu trÎ em sèng trong sù t¸n th−ëng

TrÎ sÏ häc çch thÝch chÝnh b¶n th©n m×nh

NÕu trÎ em sèng trong sù yªu th−¬ng vµ h÷u nghÞ

TrÎ sÏ häc çch t×m lÊy t×nh yªu trªn thÕ giíi

Pháng theo Odhner, P.K. viÕt cho Maryknoll, Hµ néi (1998). §Ò cu¬ng thùc hµnh c«ng t¸c x· héi: A Training Manual, Module IV, p.117 in Jones, H. (B¶n th¶o 1995) cho Quü cøu trî nhi ®ång Anh. p. 52



104

• çch thøc giao tiÕp cña trÎ phô thuéc vµo ®é tuæi vµ møc ®é ph¸t triÓn cña trÎ. • Do vËy, giao tiÕp cã hiÖu qu¶ víi trÎ ®ßi hái chóng ta ®iÒu chØnh hoÆc thay ®æi

çch tiÕp cËn cña m×nh cho phï hîp víi møc ®é ph¸t triÓn cña trÎ.

3. Vai trß cña nhµ tham vÊn khi lµm viÖc víi trÎ em vµ thanh thiÕu niªn: Ho¹t ®éng nhãm nhá (35

phót) • Yªu cÇu häc viªn chia thµnh çc nhãm nhá 4 hoÆc 5 ng−êi • §Þnh nghÜa l¹i l¹i kh¸i niÖm cña tham vÊn vµ ph©n biÖt gi÷a tham vÊn vµ cè vÊn, nhÊn m¹nh r»ng chóng

ta ®ang häc ®Ó trë thµnh nhµ tham vÊn chø kh«ng ph¶i lµ nhµ cè vÊn • Yªu cÇu çc nhãm tr¶ lêi nh÷ng c©u hái sau:

1. Nhµ tham vÊn sÏ lµm nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ nµo ®Ó gióp trÎ? 2. Vai trß cña nhµ tham vÊn khi lµm viÖc víi trÎ lµ g×?

• Dµnh cho mçi nhãm nhá kho¶ng 20 phót vµ mçi ng−êi kho¶ng 15 phót ®Ó tËp hîp l¹i nh÷ng kh¸m ph¸ cña ç nh©n hoÆc cña nhãm ®ã

Ph¸t tµi liÖu 7.1: Vai trß cña nhµ tham vÊn khi lµm viÖc víi trÎ em

• Tr×nh bµy tãm t¾t çc th«ng tin quan träng nh− trong phÇn KiÕn thøc tham kh¶o. • §−a ra tèi thiÓu 1 vÝ dô vÒ çch thøc mµ nhµ tham vÊn cã thÓ gióp trÎ nhËn thøc ®−îc

nh÷ng g× ®· x¶y ra víi çc em trong qu¸ khø cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn th¸i ®é cña çc em hiÖn nay ra sao vµ çc em cã thÓ lµm g× ®Ó thay ®æi.

4 Hái häc viªn : T¹i sao viÖc gióp trÎ x¸c ®Þnh vµ ®èi mÆt víi çc c¶m gi¸c l¹i cã ý nghÜa? Ng−êi lín cã thÓ gióp trÎ lµm viÖc nµy nh− thÕ nµo?

Ph¸t tµi liÖu 7.2: Gióp trÎ ®èi mÆt víi çc c¶m gi¸c

4 Hái häc viªn : Nhµ tham vÊn cã thÓ thÓ hiÖn sù t«n träng trÎ nh− thÕ nµo?

4. Giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn: Tr×nh bµy vµ th¶o luËn (20 phót)

4 Hái häc viªn: Anh/chÞ nªn sö dông ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn nµo ®Ó giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn? Çch tiÕp cËn víi thanh thiÕu niªn kh¸c víi çch tiÕp cËn víi trÎ nhá tuæi nh− thÕ nµo?

• ChØ ra r»ng nh÷ng trÎ lín, ®Æc biÖt lµ thanh thiÕu niªn th−êng cã xu h−íng hßa nhËp víi b¹n cïng trang løa vµ kh«ng thÊy tho¶i m¸i khi giao tiÕp cëi më víi ng−êi lín. Mét çch ®Ó thu phôc lßng tin cña mét thanh thiÕu niªn lµ ®¶m b¶o víi çc em r»ng mäi chuyÖn th¶o luËn víi nhau trong cuéc tham vÊn sÏ "®−îc gi÷ kÝn gi÷a hai ng−êi " (vµ tÊt nhiªn lµ b¹n nªn gi÷ lêi høa!).

• §−a ra cho häc viªn mét sè gîi ý kh¸c vÒ giao tiÕp cã hiÖu qu¶ víi ng−êi vÞ thµnh niªn (xem phÇn KiÕn thøc tham kh¶o)

Ph¸t tµi liÖu 7.3: Çc b−íc trong giao tiÕp thanh thiÕu niªn.

5. Ra quyÕt ®Þnh: Ho¹t ®éng trÝ tuÖ vµ th¶o luËn (45 phót)



105

Chó ý: Ho¹t ®éng nµy cã thÓ ®−îc th¶o luËn theo nhãm hoÆc tõng ç nh©n ®−a ra quan ®iÓm cña m×nh sau ®ã th¶o luËn nhãm lín.

Ph¸t tµi liÖu ph¸t tay 7.4: Çc c©u hái th¶o luËn: Ra quyÕt ®Þnh

• Yªu cÇu häc viªn dµnh kho¶ng 15 phót ph¶n håi çc c©u hái trong tµi liÖu. • T¹o ®iÒu kiÖn th¶o luËn nhãm lín vµ so s¸nh nh÷ng c©u tr¶ lêi cña çc nhãm. • ChØ ra r»ng viÖc mêi trÎ tham gia vµo viÖc ra çc quyÕt ®Þnh cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng

cña çc em bëi v×: 3. §iÒu ®ã t¹o cho nhµ tham vÊn c¬ héi ®Ó t¹o nªn m« h×nh çc kü n¨ng ra

quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶. 2. §iÒu ®ã gióp trÎ c¶m thÊy cã ®ñ kh¶ n¨ng, cã ®ñ phÈm chÊt vµ ®−îc t¨ng c−êng n¨ng lùc.

Ph¸t tµi liÖu ph¸t tay 7.5: Çc b−íc ®Ó ra nh÷ng quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cho çc häc viªn tham kh¶o ChÝnh v× lý do nµy mµ viÖc nhµ tham vÊn cã kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt vÒ çc kü n¨ng sèng – nh÷ng ®iÒu cã thÓ xuÊt ph¸t tõ kinh nghiÖm sèng lµ rÊt thó vÞ lµ rÊt cã ý nghÜa. Chóng ta kh«ng thÓ gióp trÎ, vÝ dô, ®Ó hiÓu nh÷ng thay ®æi diÕn ra trong c¬ thÓ çc em trõ khi chóng ta hiÓu râ nh÷ng thay ®æi nµy trong chóng ta. 5. Gióp trÎ ra çc quyÕt ®Þnh tèt cho b¶n th©n vµ cho cuéc sèng cña çc em D¹y trÎ nh÷ng kü n¨ng ra quyÕt ®Þnh tèt lµ mét çch rÊt quan träng nhµ tham vÊn gióp ®ì th©n chñ. H·y nhí l¹i thµnh ng÷ “Anh/chÞ cã thÓ cho mét ng−êi mét con ç ®Ó anh ta sèng qua ngµy h«m ®ã, nh−ng anh/chÞ cã thÓ d¹y anh ta çch c©u ç ®Ó sèng nèt phÇn ®êi cßn l¹i.” Trong tham vÊn, chóng ta kh«ng ra quyÕt ®Þnh cho th©n chñ (cho hä ç); thay vµo ®ã, chóng ta trang bÞ cho trÎ nh÷ng c«ng cô cÇn thiÕt ®Ó çc em ra quyÕt ®Þnh cho chÝnh b¶n th©n çc em, vµ cho cuéc sèng cña çc em. §©y lµ chñ ®Ò quan träng sÏ ®−îc th¶o luËn ë phÇn sau.

Giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn Mét sè ®iÓm vÒ giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn:

• H·y nh¹y c¶m vµ th«ng c¶m víi nh÷ng tr¶i nghiÖm cña thanh thiÕu niªn. Lu«n nhí r»ng thanh thiÕu niªn lµ nh÷ng ng−êi ®ang cã nh÷ng thay ®æi vÒ t©m lý vµ x· héi; h·y ®Æt m×nh vµo vÞ trÝ cña thanh thiÕu niªn (th«ng c¶m) khi anh/chÞ c¶m thÊy bÊt ®ång hoÆc kh«ng kiªn nhÉn ®−îc n÷a.

• H·y thÓ hiÖn sù quan t©m ®èi víi c¶m gi¸c, ý nghÜ cña thanh thiÕu niªn. • Hái mét çch nhÑ nhµng ®Ó t×m ra nh÷ng lý gi¶i cho hµnh vi cña th©n chñ vÞ

thµnh niªn mµ kh«ng chÊt vÊn hoÆc kÕt thóc ®ét ngét. • Cè g¾ng hiÓu quan ®iÓm cña thanh thiÕu niªn tr−íc khi bµy tá quan ®iÓm cña

b¶n th©n. • Thõa nhËn r»ng thanh thiÕu niªn cã thÓ cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c anh/chÞ, chÊp

nhËn çc ý kiÕn ®ã nh− mét dÊu hiÖu cho sù ph¸t triÓn ç nh©n cña th©n chñ nÕu nã kh«ng tæn h¹i hay nguy hiÓm cho th©n chñ hay ng−êi kh¸c. Tr¸nh bÊt ®ång víi çc th©n chñ thanh thiÕu niªn hay nãi r»ng çc em “sai”

• Mét sè th©n chñ, ®Æc biÖt lµ thanh thiÕu niªn, th−êng chia sÎ nhiÒu h¬n víi nh÷ng nhµ tham



106

vÊn, nh÷ng ng−êi kh«ng nh÷ng chØ hái mµ cßn chia sÎ tr¶i nghiÖm b¶n th©n víi hä. NÕu anh/chÞ chØ nãi vÒ b¶n th©n, h·y tr¸nh lµm chñ cuéc nãi chuyÖn vµ h·y nghÜ r»ng môc tiªu cña anh/chÞ lµ th©n chñ. Lu«n ®ång c¶m vµ liªn hÖ chuyÖn cña anh/chÞ víi t×nh huèng cña th©n chñ. VÝ dô, “C« hoµn toµn hiÓu ch¸u sÏ rÊt buån khi b¹n ch¸u chuyÓn ®i. Khi ng−êi b¹n th©n nhÊt cña c« chuyÓn ®i thµnh phè kh¸c c« nhí lµ c« ®· rÊt buån vµ c« ®¬n. ”

• H·y nhí r»ng mét môc tiªu trong tham vÊn th©n chñ vÞ thµnh niªn lµ gióp hä ph¸t triÓn suy nghÜ tõ quan ®iÓm bao gåm çc lùa chän kh¸c nhau chøa ®ùng hai hay nhiÒu mÆt ®èi lËp. VÝ dô mét em g¸i cã thÓ tin r»ng em chØ cã mét lùa chän duy nhÊt lµ nghØ häc v× em ®· thi tr−ît. Anh/chÞ cã thÓ gióp c« bÐ nhËn ra çc kh¶ n¨ng kh¸c (vÝ dô, em cã thÓ häc ch¨m h¬n trong lÇn thi tíi, nãi chuyÖn víi thÇy, c« gi¸o vÒ çch em cã thÓ tr¶ nî bµi thi…)

• Tr¸nh thÓ hiÖn th¸i ®é söng sèt hay bèi rèi khi trÎ tiÕt lé ®iÒu g× ®ã thùc sù

phiÒn to¸i hay g©y ®au khæ. ThÓ hiÖn sî h·i hay kh«ng tho¶i m¸i sÏ chuyÓn tíi th©n chñ mét bøc th«ng ®iÖp r»ng c©u chuyÖn cña em qu¸ søc cña anh/chÞ. TrÎ ®ã cã thÓ sÏ chän kh«ng “trót g¸nh nÆng” lªn anh/chÞ víi nh÷ng th«ng tin mµ em thùc sù cÇn chia sÎ víi mét ai ®ã n÷a.

• Kh«ng ®èi xö kÎ c¶ víi th©n chñ vÞ thµnh niªn. H·y ®èi xö víi çc em nh− nh÷ng

ng−êi lín trÎ tuæi, nh÷ng ng−êi cã ®ñ n¨ng lùc suy nghÜ cho b¶n th©n. Lµm ®−îc nh− thÕ trÎ sÏ tin cËy vµo anh/chÞ h¬n.

H·y nhí r»ng, nãi víi thanh thiÕu niªn víi th¸i ®é chÊp nhËn, th«ng c¶m, vµ kh«ng chÊt vÊn lµ ®ang gióp ®ì hä. Khi lÇn ®Çu tiªn anh/chÞ gÆp gì mét thanh thiÕu niªn (hoÆc bÊt cø mét th©n chñ nµo), h·y t×m ra mét sè ®iÓm vÒ ng−êi ®ã mµ anh/chÞ cã thÓ t«n träng vµ nh÷ng çch anh/chÞ cã thÓ th«ng c¶m víi t×nh huèng cña th©n chñ. NÕu anh/chÞ kh«ng thÓ kh¸m ph¸ ra nh÷ng®iÒu nµy, anh/chÞ sÏ kh«ng thÓ gióp ®ì th©n chñ. Thanh thiÕu niªn th−êng cã hµng t¸ çc çch ®Ó “kiÓm tra” nhµ tham vÊn. VÝ dô, lóc ®Çu trÎ th−êng tõ chèi nãi chuyÖn víi nhµ tham vÊn. Víi mét sè trÎ, ®©y cã thÓ lµ çch ®Ò çc em b¶o vÖ minh tr−íc nh÷ng nçi ®au cã thÓ x¶y ra; çc em cã thÓ nhgÜ r»ng nhµ tham vÊn còng nh− nh÷ng ng−êi lín kh¸c trong cuéc sèng cña çc em, nh÷ng ng−êi ®· lµm h¹i vµ kh«ng hiÓu t×nh c¶nh cña çc em. Nhµ tham vÊn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi cã quyÒn lùc gièng nh− thµy cè hoÆc bè mÑ, hä lµ nh÷ng “®ång minh” cña trÎ; ng−êi mµ trÎ cã thÓ tin t−ëng. Çch tèt nhÊt ®Ò v−ît qua “nh÷ng kiÓm tra” mµ trÎ sö dông lµ l¾ng nghe trÎ. Sù l¾ng nghe ch©n thµnh, trung thùc vµ kh«ng ph¸n xÐt th−êng hiÕm khi x¶y ra trong cuéc ®êi cña trÎ. Còng vËy hái çc c©u hái më, vÝ dô, “Ch¸u c¶m thÊy thÕ nµo vÒ chuyÖn ®ã?” “Víi ch¸u ®iÒu g× lµ quan träng trong tr¶i nghiÖm nµy?” “Ch¸u rót ra ®iÒu g× tõ tr¶i nghiÖm nµy?” “Ch¸u cã thÓ nãi chi tiÕt h¬n vÒ ®iÒu nµy kh«ng?” Ghi nhí: hç trî trÎ, nh−ng ®õng th−¬ng h¹i chóng Anh/chÞ sÏ th−êng lµm viÖc víi nh÷ng trÎ ®· tr¶i nghiÖm qua nh÷ng nçi ®au khæ, hoÆc gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n tét ®Ønh. §«i khi, xu h−íng tù nhiªn cña con ng−êi lµ c¶m thÊy th−¬ng h¹i cho nh÷ng trÎ v« téi trong nh÷ng t×nh huèng ®au khæ. Tuy nhiªn, sù th−¬ng h¹i cã ý tèt cña chóng ta cã thÓ mang l¹i nh÷ng ¶nh h−ëng nguy h¹i h¬n c¶ sù ®au khæ ®ã. NÕu ng−êi lín thÓ hiÖn th−¬ng h¹i trÎ con, kh«ng cã lý do g× hîp lý h¬n lµ trÎ cã thÓ c¶m thÊy ®−îc biªn minh trong sù th−¬ng h¹i ®ã. TrÎ cã thÓ dÔ dµng sèng mét cuéc



107

sèng mµ lu«n c¶m thÊy ®¸ng tiÕc cho b¶n th©n m×nh; sau ®ã çc em kh«ng thÓ nhËn tr¸ch nhiÖm xö lý çc nghÜa vô trong cuéc sèng vµ t×m kiÕm mét çch v« väng mét ai ®ã hoÆc mét çi g× ®ã ®Ó bï ®¾p cho em nh÷ng mÊt m¸t mµ cuéc sèng ®· chôp lªn em. ChÝnh v× lý do nµy mµ viÖc nhµ tham vÊn cã kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt vÒ çc kü n¨ng sèng – nh÷ng ®iÒu cã thÓ xuÊt ph¸t tõ kinh nghiÖm sèng lµ rÊt thó vÞ lµ rÊt cã ý nghÜa. Chóng ta kh«ng thÓ gióp trÎ, vÝ dô, ®Ó hiÓu nh÷ng thay ®æi diÕn ra trong c¬ thÓ çc em trõ khi chóng ta hiÓu râ nh÷ng thay ®æi nµy trong chóng ta. 5. Gióp trÎ ra çc quyÕt ®Þnh tèt cho b¶n th©n vµ cho cuéc sèng cña çc em D¹y trÎ nh÷ng kü n¨ng ra quyÕt ®Þnh tèt lµ mét çch rÊt quan träng nhµ tham vÊn gióp ®ì th©n chñ. H·y nhí l¹i thµnh ng÷ “Anh/chÞ cã thÓ cho mét ng−êi mét con ç ®Ó anh ta sèng qua ngµy h«m ®ã, nh−ng anh/chÞ cã thÓ d¹y anh ta çch c©u ç ®Ó sèng nèt phÇn ®êi cßn l¹i.” Trong tham vÊn, chóng ta kh«ng ra quyÕt ®Þnh cho th©n chñ (cho hä ç); thay vµo ®ã, chóng ta trang bÞ cho trÎ nh÷ng c«ng cô cÇn thiÕt ®Ó çc em ra quyÕt ®Þnh cho chÝnh b¶n th©n çc em, vµ cho cuéc sèng cña çc em. §©y lµ chñ ®Ò quan träng sÏ ®−îc th¶o luËn ë phÇn sau.

Giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn Mét sè ®iÓm vÒ giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn:

• H·y nh¹y c¶m vµ th«ng c¶m víi nh÷ng tr¶i nghiÖm cña thanh thiÕu niªn. Lu«n nhí r»ng thanh thiÕu niªn lµ nh÷ng ng−êi ®ang cã nh÷ng thay ®æi vÒ t©m lý vµ x· héi; h·y ®Æt m×nh vµo vÞ trÝ cña thanh thiÕu niªn (th«ng c¶m) khi anh/chÞ c¶m thÊy bÊt ®ång hoÆc kh«ng kiªn nhÉn ®−îc n÷a.

• H·y thÓ hiÖn sù quan t©m ®èi víi c¶m gi¸c, ý nghÜ cña thanh thiÕu niªn. • Hái mét çch nhÑ nhµng ®Ó t×m ra nh÷ng lý gi¶i cho hµnh vi cña th©n chñ vÞ

thµnh niªn mµ kh«ng chÊt vÊn hoÆc kÕt thóc ®ét ngét. • Cè g¾ng hiÓu quan ®iÓm cña thanh thiÕu niªn tr−íc khi bµy tá quan ®iÓm cña

b¶n th©n. • Thõa nhËn r»ng thanh thiÕu niªn cã thÓ cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c anh/chÞ, chÊp

nhËn çc ý kiÕn ®ã nh− mét dÊu hiÖu cho sù ph¸t triÓn ç nh©n cña th©n chñ nÕu nã kh«ng tæn h¹i hay nguy hiÓm cho th©n chñ hay ng−êi kh¸c. Tr¸nh bÊt ®ång víi çc th©n chñ thanh thiÕu niªn hay nãi r»ng çc em “sai”

• Mét sè th©n chñ, ®Æc biÖt lµ thanh thiÕu niªn, th−êng chia sÎ nhiÒu h¬n víi nh÷ng nhµ tham

vÊn, nh÷ng ng−êi kh«ng nh÷ng chØ hái mµ cßn chia sÎ tr¶i nghiÖm b¶n th©n víi hä. NÕu anh/chÞ chØ nãi vÒ b¶n th©n, h·y tr¸nh lµm chñ cuéc nãi chuyÖn vµ h·y nghÜ r»ng môc tiªu cña anh/chÞ lµ th©n chñ. Lu«n ®ång c¶m vµ liªn hÖ chuyÖn cña anh/chÞ víi t×nh huèng cña th©n chñ. VÝ dô, “C« hoµn toµn hiÓu ch¸u sÏ rÊt buån khi b¹n ch¸u chuyÓn ®i. Khi ng−êi b¹n th©n nhÊt cña c« chuyÓn ®i thµnh phè kh¸c c« nhí lµ c« ®· rÊt buån vµ c« ®¬n. ”

• H·y nhí r»ng mét môc tiªu trong tham vÊn th©n chñ vÞ thµnh niªn lµ gióp hä ph¸t triÓn suy nghÜ tõ quan ®iÓm bao gåm çc lùa chän kh¸c nhau chøa ®ùng hai hay nhiÒu mÆt ®èi lËp. VÝ dô mét em g¸i cã thÓ tin r»ng em chØ cã mét lùa chän duy nhÊt lµ nghØ häc v× em ®· thi tr−ît. Anh/chÞ cã thÓ gióp c« bÐ nhËn ra çc kh¶ n¨ng kh¸c (vÝ dô, em cã thÓ häc ch¨m h¬n trong lÇn thi tíi, nãi chuyÖn víi thÇy, c« gi¸o vÒ çch em cã thÓ tr¶ nî bµi thi…)



108

• Tr¸nh thÓ hiÖn th¸i ®é söng sèt hay bèi rèi khi trÎ tiÕt lé ®iÒu g× ®ã thùc sù

phiÒn to¸i hay g©y ®au khæ. ThÓ hiÖn sî h·i hay kh«ng tho¶i m¸i sÏ chuyÓn tíi th©n chñ mét bøc th«ng ®iÖp r»ng c©u chuyÖn cña em qu¸ søc cña anh/chÞ. TrÎ ®ã cã thÓ sÏ chän kh«ng “trót g¸nh nÆng” lªn anh/chÞ víi nh÷ng th«ng tin mµ em thùc sù cÇn chia sÎ víi mét ai ®ã n÷a.

• Kh«ng ®èi xö kÎ c¶ víi th©n chñ vÞ thµnh niªn. H·y ®èi xö víi çc em nh− nh÷ng

ng−êi lín trÎ tuæi, nh÷ng ng−êi cã ®ñ n¨ng lùc suy nghÜ cho b¶n th©n. Lµm ®−îc nh− thÕ trÎ sÏ tin cËy vµo anh/chÞ h¬n.

H·y nhí r»ng, nãi víi thanh thiÕu niªn víi th¸i ®é chÊp nhËn, th«ng c¶m, vµ kh«ng chÊt vÊn lµ ®ang gióp ®ì hä. Khi lÇn ®Çu tiªn anh/chÞ gÆp gì mét thanh thiÕu niªn (hoÆc bÊt cø mét th©n chñ nµo), h·y t×m ra mét sè ®iÓm vÒ ng−êi ®ã mµ anh/chÞ cã thÓ t«n träng vµ nh÷ng çch anh/chÞ cã thÓ th«ng c¶m víi t×nh huèng cña th©n chñ. NÕu anh/chÞ kh«ng thÓ kh¸m ph¸ ra nh÷ng®iÒu nµy, anh/chÞ sÏ kh«ng thÓ gióp ®ì th©n chñ. Thanh thiÕu niªn th−êng cã hµng t¸ çc çch ®Ó “kiÓm tra” nhµ tham vÊn. VÝ dô, lóc ®Çu trÎ th−êng tõ chèi nãi chuyÖn víi nhµ tham vÊn. Víi mét sè trÎ, ®©y cã thÓ lµ çch ®Ò çc em b¶o vÖ minh tr−íc nh÷ng nçi ®au cã thÓ x¶y ra; çc em cã thÓ nhgÜ r»ng nhµ tham vÊn còng nh− nh÷ng ng−êi lín kh¸c trong cuéc sèng cña çc em, nh÷ng ng−êi ®· lµm h¹i vµ kh«ng hiÓu t×nh c¶nh cña çc em. Nhµ tham vÊn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi cã quyÒn lùc gièng nh− thµy cè hoÆc bè mÑ, hä lµ nh÷ng “®ång minh” cña trÎ; ng−êi mµ trÎ cã thÓ tin t−ëng. Çch tèt nhÊt ®Ò v−ît qua “nh÷ng kiÓm tra” mµ trÎ sö dông lµ l¾ng nghe trÎ. Sù l¾ng nghe ch©n thµnh, trung thùc vµ kh«ng ph¸n xÐt th−êng hiÕm khi x¶y ra trong cuéc ®êi cña trÎ. Còng vËy hái çc c©u hái më, vÝ dô, “Ch¸u c¶m thÊy thÕ nµo vÒ chuyÖn ®ã?” “Víi ch¸u ®iÒu g× lµ quan träng trong tr¶i nghiÖm nµy?” “Ch¸u rót ra ®iÒu g× tõ tr¶i nghiÖm nµy?” “Ch¸u cã thÓ nãi chi tiÕt h¬n vÒ ®iÒu nµy kh«ng?” Ghi nhí: hç trî trÎ, nh−ng ®õng th−¬ng h¹i chóng Anh/chÞ sÏ th−êng lµm viÖc víi nh÷ng trÎ ®· tr¶i nghiÖm qua nh÷ng nçi ®au khæ, hoÆc gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n tét ®Ønh. §«i khi, xu h−íng tù nhiªn cña con ng−êi lµ c¶m thÊy th−¬ng h¹i cho nh÷ng trÎ v« téi trong nh÷ng t×nh huèng ®au khæ. Tuy nhiªn, sù th−¬ng h¹i cã ý tèt cña chóng ta cã thÓ mang l¹i nh÷ng ¶nh h−ëng nguy h¹i h¬n c¶ sù ®au khæ ®ã. NÕu ng−êi lín thÓ hiÖn th−¬ng h¹i trÎ con, kh«ng cã lý do g× hîp lý h¬n lµ trÎ cã thÓ c¶m thÊy ®−îc biªn minh trong sù th−¬ng h¹i ®ã. TrÎ cã thÓ dÔ dµng sèng mét cuéc sèng mµ lu«n c¶m thÊy ®¸ng tiÕc cho b¶n th©n m×nh; sau ®ã çc em kh«ng thÓ nhËn tr¸ch nhiÖm xö lý çc nghÜa vô trong cuéc sèng vµ t×m kiÕm mét çch v« väng mét ai ®ã hoÆc mét çi g× ®ã ®Ó bï ®¾p cho em nh÷ng mÊt m¸t mµ cuéc sèng ®· chôp lªn em.



109

Çc b−íc trong giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn

• H·y nh¹y c¶m vµ th«ng c¶m víi nh÷ng tr¶i nghiÖm cña thanh

thiÕu niªn. • H·y thÓ hiÖn sù quan t©m ®èi víi c¶m gi¸c, ý nghÜ, nh÷ng bËn

t©m cña thanh thiÕu niªn. • Hái mét çch nhÑ nhµng ®Ó t×m ra nh÷ng lý gi¶i cho hµnh vi cña

th©n chñ vÞ thµnh niªn mµ kh«ng ph¸n xö hoÆc kÕt luËn®ét ngét.

• Cè g¾ng hiÓu quan ®iÓm cña thanh thiÕu niªn tr−íc khi bµy tá

quan ®iÓm cña b¶n th©n. • Thõa nhËn r»ng thanh thiÕu niªn cã thÓ cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c

anh/chÞ. • Mét sè th©n chñ, ®Æc biÖt lµ thanh thiÕu niªn, th−êng chia sÎ

nhiÒu h¬n víi nh÷ng nhµ tham vÊn, nh÷ng ng−êi kh«ng nh÷ng chØ hái mµ cßn chia sÎ tr¶i nghiÖm b¶n th©n víi hä.

• H·y nhí r»ng mét môc tiªu trong tham vÊn th©n chñ vÞ thµnh

niªn lµ gióp hä ph¸t triÓn suy nghÜ tõ quan ®iÓm bao gåm çc lùa chän kh¸c nhau chøa ®ùng hai hay nhiÒu mÆt ®èi lËp.

• Tr¸nh thÓ hiÖn th¸i ®é söng sèt hay bèi rèi khi trÎ tiÕt lé ®iÒu g×

®ã thùc sù phiÒn to¸i hay g©y ®au khæ. • Kh«ng ®èi xö kÎ c¶ víi th©n chñ vÞ thµnh niªn.



110

M«®un II: bµi iiI

Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò

Môc tiªu:

• HiÓu ®−îc qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ tiÕp tôc ph©n biÖt ®−îc víi qu¸ tr×nh cè vÊn • Häc çch x¸c ®Þnh vÊn ®Ò trong tham vÊn vµ x¸c ®Þnh çc nguyªn nh©n s©u xa trong

vÊn ®Ò “næi cém“ cña th©n chñ

Thêi gian: Kho¶ng 3 tiÕng 30 phót

ho¹t ®éng gîi ý Chó ý: Néi dung cña bµi häc nµy kh¸ gièng néi dung bµi häc M« h×nh tham vÊn n¨m b−íc (M«®un I, Bµi V). §Ó tr¸nh nhÇm lÉn, h·y gi¶i thÝch râ rµng sù kh¸c nhau gi÷a M« h×nh tham vÊn n¨m b−íc vµ Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tr−íc, trong vµ sau bµi häc . (Nh×n chung, M« h×nh tham vÊn n¨m b−íc chñ yÕu lµ khung cho qu¸ tr×nh tham vÊn nh− mét chØnh thÓ. Cßn qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ m« h×nh ®Ò gi¶i quyÕt tõng vÊn ®Ò, tõng khã kh¨n riªng lÎ ph¸t sinh trong cuéc tham vÊn hoÆc trong çc b−íc cña cuéc pháng vÊn n¨m b−íc. Gi¶i thÝch r»ng m« h×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®−îc giíi thiÖu trong bµi häc nµy nh»m h−íng dÉn häc viªn qu¸ tr×nh xö lý çc vÊn ®Ò cña th©n chñ trong tham vÊn.

1. Bµi tËp l¾ng nghe: Ho¹t ®éng khëi ®éng (20 phót)

• Tr−íc buæi häc, lÊy ra mét bµi b¸o dµi kho¶ng hai, ba ®o¹n, liªn quan ®Õn vµi sù kiÖn. ChuÈn bÞ 7-8 c©u hái liªn quan ®Õn néi dung bµi b¸o ®ã (vÝ dô: tªn, ngµy th¸ng, ®Þa danh, sù kiÖn...). ChuÈn bÞ phÇn th−ëng 20,000VND (hoÆc phÇn th−ëng kh¸c cã gi¸ trÞ t−¬ng øng ).

• Trong buæi häc, kh«ng giíi thiÖu, bÊt ngê nãi víi häc viªn, "çc anh/ chÞ ch¾c ®· cã

ng−êi gÆp bµi b¸o nµy ë ®©u ®ã", vµ ®äc to néi dung bµi b¸o ®ã lªn. • Häc viªn sÏ cã vÎ ch¸n n¶n, kh«ng høng thó, hoÆc bèi rèi cho ®Õn khi anh chÞ ®äc

xong bµi b¸o. H·y gi¬ tê 20.000VND lªn vµ nãi, "B©y giê t«i cã mét vµi c©u hái vÒ néi dung bµi b¸o anh/ chÞ võa nghe. Anh/ chÞ nµo tr¶ lêi ®óng tÊt c¶ çc c©u hái sÏ lµ ng−êi chiÕn th¾ng vµ nhËn ®−îc 20.000 ®ång nµy"

• §äc to çc c©u hái anh/ chÞ ®· chuÈn bÞ vµ cho häc viªn Ýt phót ®Ó viÕt ra çc c©u tr¶

lêi. Cã vÎ nh− lµ sÏ ch¼ng cã ai tr¶ lêi chÝnh x¸c tÊt c¶ çc c©u hái. Chó ý: Tèt nhÊt lµ anh/ chÞ chuÈn bÞ bµi b¸o cã chñ ®Ò kh«ng quen thuéc víi häc viªn ®Ó mäi häc viªn ®Òu cïng nghe víi mét møc ®é hiÓu biÕt ban ®Çu.



111

4§Ó tãm l−îc ho¹t ®éng , h·y hái häc viªn nh÷ng c©u hái sau:: • TÊt c¶ çc anh/ chÞ ®· nghe bµi b¸o, nh−ng rÊt Ýt ng−êi trong chóng ta cã thÓ nhí toµn

bé c©u chuyÖn. T¹i sao vËy? (Kh«ng høng thó, kh«ng môc ®Ých, kh«ng th«ng b¸o tr−íc vÒ phÇn th−ëng...)

• T¹i sao çc anh/ chÞ l¹i kh«ng nghe? §iÒu ®ã cã ph¶i cã ®Æc tr−ng kh«ng? Chóng ta lµm thÕ nµo ®Ó c¶i thiÖn kü n¨ng nghe cña chóng ta? (H·y linh ho¹t, tr¸nh sù xao l·ng, nghe ch¨m chó, nghe tÊt c¶ çc ý kiÕn, ch−a véi ®¸nh gi¸/ph¸n xÐt, tËp trung chó ý vµo néi dung thay v× ph¶n øng ngay,...)

• NÕu anh/ chÞ ®−îc th«ng b¸o tr−íc r»ng anh/ chÞ sÏ nhËn ®−îc phÇn th−ëng khi anh/ chÞ tr¶ lêi ®óng çc c©u hái, liÖu anh/ chÞ cã nghe mét çch ch¨m chó h¬n kh«ng? T¹i sao?

• Chóng ta lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ nghe ch¨m chó mµ kh«ng quan t©m ®Õn viÖc cã phÇn th−ëng hay kh«ng?

2. §Þnh nghÜa vÊn ®Ò : Ho¹t ®éng ç nh©n (20 phót) • Yªu cÇu häc viªn viÕt ra giÊy ®Þnh nghÜa vÒ mét vÊn ®Ò theo quan ®iÓm ç nh©n.

• Yªu cÇu mét häc viªn lªn b¶ng ghi chÐp çc c©u tr¶ lêi cña çc häc viªn vµ tãm t¾t nh÷ng c©u tr¶ lêi gièng nhau. ChØ ra sù gièng vµ kh¸c nhau, ghi nhËn çc c©u tr¶ lêi kh¸c nhau

Η Ph¸t tµi liÖu 12.1: §Þnh nghÜa mét vÊn ®Ò

• L−ít qua tµi liÖu, lµm râ tõng luËn ®iÓm vµ rót ra nh÷ng ý kÕn nhËn xÐt. §−a ra vÝ dô ®Ó minh ho¹ cho çc luËn ®iÓm cña anh/chÞ, liªn hÖ çc kiÕn thøc trong tµi liÖu víi çc c©u tr¶ lêi cña häc viªn.

Η Ph¸t tµi liÖu 12.2: Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò theo tõng b−íc. L−ít nhanh qua çc b−íc, so s¸nh kiÕn thøc trong tµi liÖu víi ý kiÕn cña häc viªn tõ ho¹t ®éng nhãm nhá.

3. Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò : Tr×nh bµy vµ Th¶o luËn (45 phót)

Chó ý: Khi tr×nh bµy bµi gi¶ng, h·y liªn hÖ gi÷a tµi liÖu vµ çc bµi häc cña ho¹t ®éng khëi ®éng (nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña l¾ng nghe ch¨m chó vµ cÈn thËn). H·y nhí dõng tõng ®o¹n vµ ®Æt çc c©u hái ®Ó t¹o lËp mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a çc ®o¹n. LÊy vÝ dô tõ kinh nghiÖm b¶n th©n anh/chÞ ®Ó minh häa cho nh÷ng luËn ®iÓm chÝnh vµ còng khuyÕn khÝch häc viªn chia sÎ çc kinh nghiÖm cña hä.

• ChØ ra r»ng ho¹t ®éng ®Þnh nghÜa vÊn ®Ò cho thÊy cã rÊt nhiÒu d¹ng vÊn ®Ò kh¸c nhau, tõ nh÷ng vÊn ®Ò t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò v« cïng phøc t¹p.

• Trong tham vÊn, qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®−îc sö dông ®Ó gióp th©n chñ tho¶ m·n çc nhu cÇu hay ®èi mÆt víi nh÷ng lo l¾ng. Nhµ tham vÊn sÏ lµm



112

viÖc víi th©n chñ ®Ó gióp hä gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cho chÝnh b¶n th©n hä.; nhµ tham vÊn kh«ng ®−a ra çc gi¶i ph¸p cho th©n chñ.

• ¸p dông qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, nhµ tham vÊn gióp th©n chñ ®èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p hoÆc mang tÝnh ¸p lùc b»ng çch chia vÊn ®Ò thµnh çc ®¹i l−îng nhá h¬n vµ cã thÓ qu¶n lý. (Gi¶i thÝch r»ng quan ®iÓm nµy sÏ ®−îc nãi chi tiÕt h¬n khi th¶o luËn tõng b−íc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò).

3.1. b−íc 1: X¸c ®Þnh vÊn ®Ò

• Môc tiªu cña giai ®o¹n 1 lµ x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña nhu cÇu cña th©n chñ th«ng qua nãi chuyÖn, ph¶n ¸nh vµ quan s¸t. Çc c©u hái mµ nhµ tham vÊn ®Æt ra ®Ó t×m kiÕm c©u tr¶ lêi trong giai ®o¹n nµy lµ:

"VÊn ®Ò lµ g×" vµ "VÊn ®Ò n»m ë ®©u"?

• Chó ý: H·y sö dông vÝ dô minh ho¹ cho mçi giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Çc vÝ dô cã thÓ trÝch tõ phÇn “KiÕn thøc tham kh¶o” hay tõ kinh ngiÖm b¶n th©n cña çc anh/chÞ hoÆc t−ëng t−îng. §¶m b¶o r»ng phÇn tr×nh bµy cña anh/chÞ tu©n theo ph−¬ng ph¸p cïng tham gia mét çch triÖt ®Ó, h·y hái häc viªn thËt nhiÒu c©u hái.

• ViÖc x¸c ®Þnh vÊn ®Ò vµ çc nguyªn nh©n s©u xa cña chóng chÝnh x¸c ngay tõ ®Çu ®Ó ®¶m b¶o r»ng qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®i ®óng h−íng lµ rÊt quan träng.

VÊn ®Ò næi cém

4 Hái häc viªn xem hä hiÓu thÕ nµo lµ “vÊn ®Ò næi cém”. Cã g× kh¸c nhau gi÷a vÊn ®Ò næi cém vµ vÊn ®Ò tiÒm Èn? Yªu cÇu häc viªn ®−a ra nh÷ng vÝ dô cô thÓ tõ kinh nghiÖm cña hä. • "Çc vÊn ®Ò næi cém" cña th©n chñ, lµ nh÷ng vÊn ®Ò khiÕn hä ®Õn víi tham vÊn

trong lÇn ®Çu. Chóng hÇu hÕt lµ "triÖu chøng" hay dÊu hiÖu cña nh÷ng vÊn ®Ò tiÒm tµng s©u xa h¬n.

• Kh«ng bao giê dõng l¹i ë "vÊn ®Ò næi cém" hay ®Æt gi¶ ®Þnh cho nh÷ng vÊn ®Ò

tiÒm tµng. Thay vµo ®ã h·y kh¸m ph¸ s©u h¬n çc khÝa c¹nh kh¸c nhau trong ®êi sèng cña th©n chñ ®Ó cã ®−îc bøc tranh ®Çy ®ñ vÒ tÊt c¶ çc nh©n tè cÊu thµnh vÊn ®Ò næi cém.

4 Liªn hÖ víi çc quan ®iÓm t−¬ng øng häc viªn nªu ra trong ho¹t ®éng nhãm nhá. Hái häc viªn xem cã th¾c m¾c g× kh«ng?.

3.2. b−íc 2: Ph©n tÝch vÊn ®Ò



113

• Trong giai ®o¹n 2 cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, nhµ tham vÊn vµ th©n chñ cïng ph©n tÝch kü l−ìng vÊn ®Ò vµ çc nguyªn nh©n s©u sa cña chóng. Giai ®o¹n nµy ®−îc gäi lµ kh©u "®¸nh gi¸". Môc tiªu cña nhµ tham vÊn lµ t×m hiÓu b¶n chÊt vÊn ®Ò cña th©n chñ;

"Ai sÏ chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp tõ vÊn ®Ò?" "§©u lµ nguyªn nh©n s©u xa?" "VÊn ®Ò ®· tån t¹i bao l©u?" "Nh÷ng hµnh ®éng ®· thùc hiÖn tr−íc ®©y vµ hËu qu¶ cña

nh÷ng hµnh ®éng ®ã lµ g×"?

• ViÖc x¸c ®Þnh nguån gèc s©u xa cña vÊn ®Ò th©n chñ ®ang gÆp ph¶i cã thÓ lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ phøc t¹p. ( Hái häc viªn trong khi ph©n tÝch vÊn ®Ò, nhµ tham vÊn cÇn khai th¸c nh÷ng th«ng tin g×?). VÝ dô khi ph©n tÝch vÊn ®Ò cÇn:

Khai th¸c chi tiÕt t×nh h×nh hiÖn t¹i; Gia ®×nh vµ nguån gèc cña th©n chñ; Quan hÖ cña th©n chñ víi nh÷ng ng−êi kh¸c; vµ M«i tr−êng kinh tÕ - x· héi cña gia ®×nh th©n chñ trong mèi

quan hÖ víi çc nh©n tè kh¸c.

3.3. b−íc 3: §−a ra çc gi¶i ph¸p kh¶ thi

• Sau khi anh/chÞ vµ (çc) th©n chñ ®· th¶o luËn vµ xem xÐt vÊn ®Ò cña th©n chñ mét çch kü l−ìng, anh/chÞ chuyÓn sang x¸c ®Þnh çc gi¶i ph¸p kh¶ thi, tr−íc tiªn, xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cña th©n chñ. Nh÷ng c©u hái mµ c¶ nhµ tham vÊn vµ th©n chñ ®Òu cè g¾ng ®Ó tr¶ lêi trong giai ®o¹n nµy lµ:

"CÇn ph¶i lµm g× ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh hay gi¶i quyÕt vÊn ®Ò?"

"Ai ph¶i lµm ®iÒu ®ã" vµ "Nh÷ng gi¶i ph¸p kh¶ thi cã thÓ ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ

nµo?"

3.4. b−íc 4: §¸nh gi¸ çc gi¶i ph¸p kh¶ thi

• Trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn vµ th©n chñ sÏ ®¸nh gi¸ kü l−ìng çc gi¶i ph¸p kh¶ thi cho vÊn ®Ò. Nhµ tham vÊn gióp th©n chñ xem xÐt çc yÕu tè thuËn, nghÞch cña tõng gi¶i ph¸p ®· nªu ë giai ®o¹n 3. Th©n chñ vµ nhµ tham vÊn còng x¸c ®Þnh çc nguån lùc cã thÓ hç trî còng nh− g©y ra çc trë ng¹i tiÒm tµng ®èi víi çc gi¶i ph¸p kh¶ thi. TÊt c¶ kÕ ho¹ch hµnh ®éng ®Òu nªn ®−îc ®Æt thø tù −u tiªn. Nãi çch kh¸c lµ, x¸c ®Þnh hµnh ®éng nµo lµ hµnh ®éng quan träng nhÊt cÇn ®−îc thùc hiÖn tr−íc tiªn.

4 Yªu cÇu häc viªn cã ý kiÕn vÒ t×nh huèng anh/chÞ sö dông ®Ó minh ho¹ cho quan ®iÓm cña m×nh. Çc b−íc nµo lµ phï hîp ®Ó ®¸nh gi¸ çc gi¶i ph¸p kh¶ thi? Nh÷ng gi¶i ph¸p nµo cã thÓ ®−a ra cho t×nh huèng nµy?



114

3.5. b−íc 5: Ra quyÕt ®Þnh vµ Thùc hiÖn

• Trong b−íc 5, nhµ tham vÊn gióp th©n chñ ®i ®Õn quyÕt ®Þnh cuèi cïng nh− lµ gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò vµ b¾t ®Çu thùc hiÖn çc thay ®æi. Çc quyÕt ®Þnh cuèi cïng lu«n lu«n ®−îc ®−a ra bëi c¶ th©n chñ vµ nhµ tham vÊn. Nhµ tham vÊn vµ th©n chñ nªn lµm viÖc s¸t çnh bªn nhau ®Ó triÓn khai çc kÕ ho¹ch thiÕt thùc vµ râ rµng cho viÖc thùc hiÖn çc gi¶i ph¸p. Çc c©u hái quan träng cña giai ®o¹n nµy lµ:

"CÇn ph¶i lµm g×?" "Ai ph¶i lµm ®iÒu ®ã" "HËu qu¶ sÏ nh− thÕ nµo?" "Khi nµo th× nã (hay tõng giai ®o¹n) sÏ ®−îc thùc hiÖn" "§iÒu nµy sÏ ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo"; vµ "Khi nµo th× nã kÕt thóc?"

3.6. b−íc 6: §¸nh gi¸ kÕt qu¶

• B−íc cuèi cïng trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ çc kÕt qu¶ cña çc quyÕt ®Þnh ®· ®−îc ®−a ra vµ thùc hiÖn. Trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn lµm viÖc víi th©n chñ ®Ó x¸c ®Þnh xem çc ho¹t ®éng can thiÖp ®−îc tiÕn hµnh cã hiÖu qu¶ hay kh«ng vµ cã cÇn thay ®æi, ®iÒu chØnh g× kh«ng. D−íi ®©y lµ nh÷ng ®iÒu nhµ tham vÊn cÇn khai th¸c:

“KÕt qu¶ cã kh¶ quan kh«ng?” “VÊn ®Ò cã ®−îc söa ch÷a kh«ng?” “Gi¶i ph¸p cã thiÕt thùc kh«ng?”; vµ “Cã hËu qu¶ bÊt ngê nµo x¶y ra kh«ng?”

• B−íc nµy cÇn ®−îc thùc sù tiÕn hµnh ®Þnh kú trong suèt qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng trë ng¹i tiÒm tµng vµ nh÷ng thiÕu sãt tr−íc khi chóng trë thµnh ¸p lùc.

Hái häc viªn: NÕu biÓu hiÖn bÒ ngoµi cho thÊy sù can thiÖp lµ kh«ng cã hiÖu qu¶ th×

cã thÓ sai sãt ë ®iÓm nµo? (ViÕt nh÷ng c©u tr¶ lêi cña häc viªn lªn b¶ng vµ gîi ý nh− sau nÕu cÇn thiÕt):

Çc kh¶ n¨ng : a. Ph−¬ng ph¸p can thiÖp (vÝ dô nhµ tham vÊn ®· lµm viÖc víi th©n chñ nh− thÕ nµo); b. §¸nh gi¸ ban ®Çu t×nh h×nh cña th©n chñ vµ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò; c. Tho¶ thuËn gi÷a nhµ tham vÊn vµ th©n chñ vÒ gi¶i ph¸p vµ nh÷ng ®iÒu cÇn tiÕn hµnh d. KÕ ho¹ch thùc hiÖn.



115

• NÕu sù ®¸nh gi¸ cuèi cïng chØ ra r»ng vÊn ®Ò ®· ®−îc gi¶i quyÕt vµ kh«ng tån t¹i vÊn ®Ò næi cém nµo th× nhµ tham vÊn vµ th©n chñ nªn tháa thuËn kÕt thóc quan hÖ (sau khi nhµ tham vÊn ®· ®¸nh gi¸ cao sù thµnh c«ng cña gia ®×nh th©n chñ!)


4yªu cÇu häc viªn tãm l−îc nh÷ng ®iÓm chÝnh cña bµi häc. Bæ sung nh÷ng ®iÓm chÝnh ®−îc nhÊn m¹nh trong phÇn “KiÕn thøc tham kh¶o”

4 H·y hái xem häc viªn cã th¾c m¾c g× kh«ng. Yªu cÇu mét häc viªn gi¶i thÝch l¹i sù kh¸c nhau gi÷a M« h×nh tham vÊn n¨m b−íc vµ Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Lµm s¸ng tá nh÷ng nhÇm lÉn.

5. Bµi tËp t×nh huèng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò : Ho¹t ®éng nhãm nhá (90 phót)

Η Ph¸t tµi liÖu 12.3: Bµi tËp t×nh huèng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò • Yªu cÇu häc viªn chia thµnh çc nhãm nhá 4-5 ng−êi. Chän mét ng−êi ghi chÐp vµ

mét ng−êi tr×nh bµy (hai ng−êi kh¸c nhau). Giao cho mét nöa sè nhãm t×nh huèng 1, sè nhãm cßn l¹i t×nh huèng 2.

• TiÕp theo, yªu cÇu çc nhãm chuÈn bÞ viÕt vµ nãi mét çch chi tiÕt vÒ çch hä cã thÓ

gióp trÎ vµ gia ®×nh trong çc kÞch b¶n sau ®©y theo m« h×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. NhÊn m¹nh r»ng häc viªn nªn xem xÐt çc vÊn ®Ò t©m lý cña th©n chñ cïng víi çc yÕu tè kinh tÕ x· héi. Yªu cÇu häc viªn v¹ch ra 6 giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lªn giÊy lín.

• Sau 30-40 phót, yªu cÇu mçi nhãm tr×nh bµy phÇn th¶o luËn cña hä vµ mêi çc häc

viªn kh¸c th¶o luËn vµ cho ý kiÕn. Yªu cÇu mçi nhãm gi¶i thÝch t¹i sao hä l¹i ®i ®Õn quyÕt ®Þnh ®ã vµ çc nh÷ng ®¸nh gi¸ nµo dÉn ®Õn ®Þnh h−íng mµ hä lùa chän.

• Khi çc nhãm ®· kÕt thóc, so s¸nh çc t×m tßi cña çc nhãm cã cïng t×nh huèng (1 vµ

2), cuèi cïng tãm l−îc phÇn lµm viÖc cña nhãm mét çch chi tiÕt v× chóng liªn quan ®Õn bµi gi¶ng tr−íc.



116

KiÕn thøc tham kh¶o Giíi thiÖu Nh− chóng ta ®· t×m hiÓu trong ho¹t ®éng ban ®Çu vÒ ®Þnh nghÜa vÊn ®Ò, cã rÊt nhiÒu d¹ng vÊn ®Ò, tõ nh÷ng vÊn ®Ò t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n ®Õn v« cïng phøc t¹p. Mét sè vÊn ®Ò cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh vµ gi¶i quyÕt kh¸ dÔ dµng qua qu¸ tr×nh tham vÊn. Ch¼ng h¹n, nhµ tham vÊn cã thÓ d¹y mét cËu bÐ ®ang cã vÊn ®Ò vÒ viÖc kÕt b¹n mét sè kü n¨ng x· héi c¬ b¶n ®Ó gióp cËu bÐ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng hoµ nhËp víi b¹n cïng trang løa. Tuy nhiªn cã nhiÒu vÊn ®Ò ch¼ng h¹n nh− ®ãi nghÌo, l¹m dông hoÆc ph©n biÖt ®èi xö rÊt khã gi¶i quyÕt. Râ rµng, chóng ta kh«ng mong ®îi nhµ tham vÊn cã thÓ gi¶m ®−îc ®ãi nghÌo, nh−ng cã mét sè biÖn ph¸p nhµ tham vÊn cã thÓ thùc hiÖn ®Ó gióp çc gia ®×nh ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng c¨ng th¼ng ph¸t sinh tõ nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p nµy(vÝ dô, gióp çc gia ®×nh tiÕp cËn çc nguån lùc ®Ó bæ sung thu nhËp vµ gi¶m bít khã kh¨n tµi chÝnh trong cuéc sèng). Cïng víi viÖc gióp çc gia ®×nh t×m ®−îc çc nguån lùc kh¸c nhau ( c«ng viÖc thùc ra cã chøc n¨ng cña c«ng t¸c x· héi nhiÒu h¬n), nhµ tham vÊn cßn gióp th©n chñ gi¶i quyÕt çc mÆt t©m lý vµ t×nh c¶m bÞ ¶nh h−ëng bëi çc vÊn ®Ò x· héi cã quy m« lín h¬n. Nhµ tham vÊn gióp th©n chñ ®èi mÆt víi nh÷ng ¸p lùc phøc t¹p b»ng çch chia chóng thµnh çc ®¹i l−îng hoÆc çc b−íc nhá h¬n vµ cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc. Nhµ tham vÊn sö dông qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó gióp th©n chñ tho¶ m·n çc nhu cÇu hay gi¶m nhÑ nh÷ng lo l¾ng. Quan träng: Mét lÇn n÷a cÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng nhµ tham vÊn lµm viÖc víi th©n chñ ®Ó gióp hä gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cho chÝnh b¶n th©n hä; nhµ tham vÊn kh«ng ®−a ra çc gi¶i ph¸p cho th©n chñ. §iÒu nµy lµm cho tham vÊn trë thµnh qu¸ tr×nh t¨ng c−êng n¨ng lùc, d¹y cho th©n chñ çc kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó hä cã thÓ ¸p dông chóng trong ®êi sèng. ViÖc chØ ®¬n thuÇn ®−a ra çc c©u tr¶ lêi hoÆc çc gi¶i ph¸p cho th©n chñ hiÕm khi cã hiÖu qu¶.Nã phñ nhËn n¨ng lùc tù ®−a ra çc lùa chän ®óng cho b¶n th©n hä vµ,hä c¶m thÊy bÞ ng¨n c¶n trong viÖc lµm chñ cuéc sèng cña m×nh. ViÖc ®−a ra çc “c©u tr¶ lêi” hoÆc nãi ai ®ã nªn lµm g× kh«ng phï hîp trong tham vÊn v×: • Nã thÓ hiÖn r»ng anh/chÞ kh«ng tin t−ëng vµo n¨ng lùc tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña th©n

chñ. • Nã ¸m chØ r»ng anh/chÞ biÕt çi tèt nhÊt cho hä h¬n lµ chÝnh b¶n th©n hä; vµ • Kh«ng bao giê cã c©u "tr¶ lêi" dÔ dµng cho çc vÊn ®Ò cña th©n chñ. Gi¶ sö anh/chÞ ®ang lµm viÖc víi mét cËu bÐ mµ bè mÑ em ®· ®ét ngét qua ®êi. Anh/chÞ kh«ng thÓ lµm cho bè mÑ cËu bÐ sèng l¹i còng nh− kh«ng thÓ lµm trÎ c¶m thÊy tèt h¬n ngay lËp tøc. Nh−ng anh/chÞ cã thÓ hç trî trÎ b»ng çch th«ng c¶m, l¾ng nghe vµ t«n träng c¶m xóc cña trÎ vÒ th¶m kÞch ®ã cña em. Anh/chÞ cã thÓ gióp cËu bÐ nhËn ra vµ sö dông chÝnh søc m¹nh cña em ®Ó v−ît qua giai ®o¹n khñng ho¶ng ban ®Çu. b−íc 1: X¸c ®Þnh vÊn ®Ò

Môc tiªu cña giai ®o¹n 1 lµ x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña nhu cÇu cña th©n chñ th«ng qua nãi chuyÖn, ph¶n ¸nh vµ quan s¸t. Çc c©u hái mµ nhµ tham vÊn ®Æt ra ®Ó t×m kiÕm c©u tr¶ lêi trong giai ®o¹n nµy lµ: • "Cã vÊn ®Ò g×" vµ



117

• "VÊn ®Ò n»m ë ®©u"?

§Ó minh ho¹ cho qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, chóng ta sö dông vÝ dô cña mét gia ®×nh ®ang cã cËu con trai c¶, cËu bÐ Trung, 14 tuæi, b¾t ®Çu nghiÖn hót. VÊn ®Ò næi cém cÇn ®−îc gi¶i quyÕt kh¸ râ rµng: Trung sö dông thuèc phiÖn. Chó ý: Nhµ tham vÊn th−êng tham vÊn víi hai d¹ng th©n chñ; nh÷ng th©n chñ t×m kiÕm sù gióp ®ì, vµ nh÷ng th©n chñ tõ chèi sù gióp ®ì. Trung thuéc lo¹i th©n chñ thø hai: em cã vÎ kh«ng muèn. Khi x¸c ®Þnh vÊn ®Ò Trung nghiÖn ma tuý, anh/chÞ cÇn x¸c ®Þnh cµng chÝnh x¸c cµng tèt b¶n chÊt cña vÊn ®Ò tõ quan ®iÓm cña çc thµnh viªn trong gia ®inh. ( gi¶ ®Þnh r»ng hä s½n lßng nãi chuyÖn víi anh/chÞ). Bè mÑ Trung cã thÓ nh×n vÊn ®Ò gièng Trung: "nã lµ th»ng con h−". Nh−ng khi anh/chÞ lµm viÖc s©u s¸t h¬n víi gia ®×nh (sö dông nhiÒu c©u hái më vµ çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi), anh/chÞ cã thÓ ph¸t hiÖn ra r»ng vÊn ®Ò l¹i ph¸t sinh tõ çc nguyªn nh©n kh¸c. Nãi kh¸c ®i vÊn ®Ò kh«ng ph¶i ë Trung. Çc ý kiÕn: Cã thÓ Trung vµ gia ®×nh kh«ng ®oµn kÕt. Cã thÓ Trung bÞ ng−îc ®·i hay

bá r¬i. Cã thÓ do hoµn c¶nh gia ®×nh qu¸ khã kh¨n, Trung ph¶i ra ®−êng kiÕm sèng vµ b¾t ®Çu giao du víi nh÷ng ®øa trÎ cã ¶nh h−ëng xÊu ®Õn b¶n th©n em.

TÊt nhiªn, cuèi cïng Trung còng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµnh vi cña chÝnh em, vµ mét trong nh÷ng môc tiªu ®Æt ra cho nhµ tham vÊn lµ gióp em cai ®−îc thuèc phiÖn. Nh−ng, nhµ tham vÊn muèn khai th¸c vÊn ®Ò mét çch kü l−ìng ®Ó x¸c ®Þnh nguån gèc s©u xa, vµ gióp Trung hiÓu nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa nµy vµ häc çch xö lý chóng phï hîp h¬n. Chó ý: ViÖc anh/chÞ nhËn d¹ng vÊn ®Ò mét çch ®óng ®¾n ngay tõ ®Çu ®Ó ®¶m b¶o r»ng qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò sÏ ®i theo ®óng h−íng lµ rÊt quan träng. VÝ dô, nÕu nhµ tham vÊn x¸c ®Þnh r»ng nh÷ng cËu bÐ mµ Trung ®ang giao du lµ nguyªn nh©n khiÕn Trung nghiÖn hót, anh/chÞ ta cã thÓ bá qua nguyªn nh©n gia ®×nh.

Çc vÊn ®Ò næi cém "Çc vÊn ®Ò næi cém" cña th©n chñ lµ nh÷ng vÊn ®Ò khiÕn th©n chñ ®Õn tham vÊn lÇn ®Çu tiªn. Chóng hÇu hÕt lµ "triÖu chøng" hay dÊu hiÖu cña nh÷ng vÊn ®Ò tiÒm tµng s©u xa h¬n. C«ng viÖc cña nhµ tham vÊn gÇn gièng nh− c«ng viÖc kh¸m ph¸ (qua viÖc sö dông çc kü n¨ng tham vÊn) nguån gèc c¬ b¶n Èn d−íi vÊn ®Ò næi cém vµ çch chóng tù béc lé nh− thÕ nµo thµnh çc vÊn ®Ò hiÖn t¹i. Trong t×nh huèng cña Trung, nhµ tham vÊn cã thÓ cè g¾ng ng¨n Trung dïng thuèc phiÖn b»ng çch nãi r»ng sö dông thuèc phiÖn lµ “sai”. Nh−ng çch nµy cã vÎ kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ nh− anh/chÞ nghÜ. BÊt cø ng−êi lín nµo còng cã thÓ gi¶ng gi¶i cho em vÒ hµnh vi cña em, bè mÑ vµ ng−êi th©n cña Trung cã thÓ ®· lµm ®iÒu ®ã. Çch tiÕp cËn tèt h¬n cho nhµ tham vÊn lµ dµnh thêi gian ®Ó lµm quen víi Trung, x©y dùng lßng tin víi em, cè g¾ng t×m hiÓu thËt nhiÒu vÒ cuéc sèng cña em. Qua qu¸ tr×nh nµy,, nhµ tham vÊn cã thÓ hiÓu ®−îc nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa vÒ viÖc Trung sö dông thuèc phiÖn. (vÝ dô, hoµn c¶nh gia ®×nh em).



118

Kh«ng bao giê nªn dõng l¹i ë "vÊn ®Ò næi cém" hay ®Æt gi¶ ®Þnh vÒ nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa. Thay vµo ®ã h·y kh¸m ph¸ s©u h¬n çc khÝa c¹nh kh¸c nhau trong ®êi sèng cña th©n chñ ®Ó cã ®−îc bøc tranh ®Çy ®ñ vÒ tÊt c¶ çc nh©n tè cã thÓ cÊu thµnh nªn vÊn ®Ò næi cém. Khi chiÕc lèp xe ®¹p cña anh/chÞ liªn tôc hÕt h¬i, anh/chÞ cã thÓ sÏ tiÕp tôc b¬m nã mçi khi anh/chÞ muèn ®i, nh−ng sÏ cã lý h¬n nhiÒu nÕu anh/chÞ thay s¨m cho nã. T−¬ng tù, vÊn ®Ò næi cém chØ cã thÓ ®−îc gi¶i quyÕt hoµn toµn khi çc nguyªn nh©n s©u xa ®−îc x¸c ®Þnh vµ xö lý H·y nhí r»ng, th©n chñ th−êng kh«ng nhËn ra ®−îc vÊn ®Ò cña hä, hoÆc hä cã thÓ kh«ng thõa nhËn mét sè hµnh vi nhÊt ®Þnh (ch¼ng h¹n nh− sö dông ma tuý) lµ cã vÊn ®Ò. Qua qu¸ tr×nh x©y dùng mèi quan hÖ tin t−ëng, trong ®ã th©n chñ c¶m thÊy ®−îc chÊp nhËn, th× nh÷ng thay ®æi sÏ x¶y ra mÆc dï ®©y cã thÓ lµ giai ®o¹n khã kh¨n vµ l©u dµi, nã ®ßi hái sù kiªn tr× vµ lßng tËn t©m.

B−íc 2: Ph©n tÝch vÊn ®Ò

Trong giai ®o¹n 2 cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, nhµ tham vÊn vµ th©n chñ cïng ph©n tÝch kü l−ìng vÊn ®Ò vµ çc nguyªn nh©n s©u xa cña chóng. Giai ®o¹n nµy ®−îc gäi lµ kh©u "®¸nh gi¸". Môc tiªu cña nhµ tham vÊn lµ t×m hiÓu b¶n chÊt vÊn ®Ò cña th©n chñ;

"Ai sÏ chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp tõ vÊn ®Ò?" "§©u lµ nguyªn nh©n s©u xa?" "VÊn ®Ò ®· tån t¹i bao l©u?" "Nh÷ng hµnh ®éng ®· thùc hiÖn tr−íc ®©y vµ hËu qu¶ cña nh÷ng hµnh ®éng ®ã lµ g×"?

X¸c ®Þnh nguyªn nh©n s©u xa cña vÊn ®Ò cña th©n chñ lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ phøc t¹p. (Hái häc viªn : Trong khi ph©n tÝch vÊn ®Ò nhµ tham vÊn cÇn nh÷ng th«ng tin g×?) Khi ph©n tÝch vÊn ®Ò cÇn:

Khai th¸c chi tiÕt t×nh huèng hiÖn t¹i; Nguån gèc gia ®×nh cña th©n chñ; Quan hÖ cña th©n chñ víi nh÷ng ng−êi kh¸c; vµ M«i tr−êng kinh tÕ - x· héi cña gia ®×nh trÎ trong mèi quan hÖ víi çc nh©n tè kh¸c.

Ch¼ng h¹n, trong tr−êng hîp cña Trung, sau khi ®· tham vÊn vµi lÇn víi gia ®×nh em, anh/chÞ kh¸m ph¸ ra r»ng Trung bÞ ng−îc ®·i vÒ th©n thÓ hÇu hÕt thêi gian ë nhµ. Em còng kh«ng cã kh¶ n¨ng häc hµnh vµ lu«n lu«n cã kÕt qu¶ thÊp ë trªn líp vµ th−êng bÞ çc thµnh viªn trong gia ®×nh gäi lµ "ngu ngèc". Anh/chÞ cã thÓ kh¸m ph¸ ra r»ng bè Trung nghiÖn r−îu vµ ngo¹i t×nh. Gia ®×nh Trung rÊt nghÌo, mÑ Trung suèt ngµy sèng trong buån ®au vµ phiÒn muén. Nh÷ng sù thËt nµy lµm s¸ng tá vÊn ®Ò sö dông ma tuý cña Trung, vÊn ®Ò d−êng nh− lµ sù kÕt hîp cña tÊt c¶ çc yÕu tè nãi trªn. Còng trong b−íc nµy, nhµ tham vÊn cã thÓ t×m hiÓu çch mµ bè mÑ Trung ®· hoÆc ®ang gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nghiÖn hót cña em. Hä cã trõng ph¹t em kh«ng? NÕu cã, b»ng çch nµo? Sau ®Êy chuyÖn g× ®· x¶y ra? Hä cã b¸o cho chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng kh«ng? B¸o cho hä hµng kh«ng? Cho l¸ng giÒng biÕt kh«ng? Quan träng h¬n c¶, ®Ó tr¸nh ®−a ra çc gi¶ ®Þnh, nhµ tham vÊn nªn hái Trung t¹i sao em l¹i dïng thuèc phiÖn (víi th¸i ®é kh«ng ph¸n xÐt, kh«ng buéc téi). Anh/chÞ cã thÓ thÓ



119

hiÖn sù c¶m th«ng cña m×nh víi Trung nh− thÕ nµo trong çch tiÕp cËn cña m×nh? Anh/chÞ sÏ thÓ hiÖn vai trß hç trî, thay v× vai trß quyÒn lùc nh− thÕ nµo? Anh/chÞ sÏ ph¶n øng nh− thÕ nµo nÕu Trung liªn tôc nãi r»ng "ch¸u kh«ng biÕt?" Anh/chÞ sÏ ph¶n øng nh− thÕ nµo nÕu ch¸u nãi r»ng ch¸u dïng thuèc v× chóng lµm ch¸u cã c¶m gi¸c tèt h¬n vµ ch¸u thÝch c¶m gi¸c ®ã? (H·y th«ng c¶m, nh−ng kh«ng bá qua hµnh vi cña em)

b−íc 3: §−a ra çc gi¶i ph¸p kh¶ thi

Sau khi anh/chÞ vµ (çc) th©n chñ ®· th¶o luËn vµ xem xÐt vÊn ®Ò cña th©n chñ mét çch kü l−ìng, chuyÓn sang x¸c ®Þnh çc gi¶i ph¸p kh¶ thi, tr−íc tiªn, xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cña th©n chñ. Trong giai ®o¹n nµy nhµ tham vÊn gióp th©n chñ x¸c ®Þnh tèi ®a çc çch kh¸c nhau ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Anh/chÞ nªn khuyÕn khÝch sù s¸ng t¹o, vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ ¶nh h−ëng bëi vÊn ®Ò cña th©n chñ cã c¬ héi nh− nhau trong viÖc tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy. ViÖc nhµ tham vÊn vµ th©n chñ ®¹t ®−îc sù nhÊt trÝ vµ hiÓu biÕt lÉn nhau vÒ çc quyÕt ®Þnh nµy lµ rÊt cÇn thiÕt. Nh÷ng c©u hái chñ yÕu mµ c¶ nhµ tham vÊn vµ th©n chñ ®Òu cè g¾ng ®Ó tr¶ lêi trong giai ®o¹n nµy lµ:

"CÇn ph¶i lµm g× ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh hay gi¶i quyÕt vÊn ®Ò?"

"Ai ph¶i lµm ®iÒu ®ã" vµ "Nh÷ng gi¶i ph¸p kh¶ thi cã thÓ ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo?"

ë tr−êng hîp cña Trung, nhµ tham vÊn cã thÓ th¨m dß çc ý kiÕn tõ Trung vµ bè mÑ em, hµnh ®éng nh− mét ng−êi trung gian vµ ng−êi hoµ gi¶i gi÷a ba ng−êi khi cÇn thiÕt. Anh/chÞ nªn hy väng r»ng gia ®×nh sÏ cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau cho gi¶i ph¸p cã tÝnh kh¶ thi cao nhÊt. §iÒu nµy còng tèt, bëi nhiÖm vô chÝnh lµ t¹o ra cµng nhiÒu gi¶i ph¸p kh¶ thi cµng tèt. CÇn ®¶m b¶o r»ng Trung vµ gia ®×nh vµ ng−êi tham dù chñ yÕu vµo qu¸ tr×nh. Çc gi¶i ph¸p cña hä lµ "®óng" hay "sai" trong giai ®o¹n nµy lµ kh«ng quan träng. Quan träng h¬n c¶ lµ, nhµ tham vÊn l¾ng nghe, hiÓu tÊt c¶ çc ý kiÕn cña hä mét çch nghiªm tóc Nhµ tham vÊn nªn cè g¾ng liªn kÕt çc ý kiÕn, khuyÕn khÝch Trung vµ bè mÑ em hiÓu ý nhau. TÊt nhiªn lµ bè mÑ/ng−êi gi¸m hé kh«ng ph¶i bao giê còng cã mÆt, ®Æc biÖt lµ víi nh÷ng trÎ lang thang sèng çch ly gia ®×nh, nh−ng hä nªn tham gia ë bÊt cø khi nµo cã thÓ.

B−íc 4: §¸nh gi¸ çc gi¶i ph¸p kh¶ thi Trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn vµ th©n chñ sÏ ®¸nh gi¸ kü l−ìng çc gi¶i ph¸p kh¶ thi cho vÊn ®Ò. Nhµ tham vÊn gióp th©n chñ xem xÐt çc yÕu tè thuËn, nghich cña tõng gi¶i ph¸p kh¶ thi ®· nªu ë giai ®o¹n 3. Th©n chñ vµ nhµ tham vÊn còng cÇn x¸c ®Þnh çc nguån lùc hç trî còng nh− çc trë ng¹i tiÒm tµng cña çc gi¶i ph¸p. TÊt c¶ kÕ ho¹ch hµnh ®éng ®Òu nªn ®−îc ®Æt thø tù −u tiªn. Nãi çch kh¸c lµ, x¸c ®Þnh hµnh ®éng nµo lµ hµnh ®éng quan träng nhÊt cÇn ®−îc thùc hiÖn tr−íc tiªn? Trë l¹i tr−êng hîp cña Trung, gi¶ sö bè em tin r»ng gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò lµ ®¸nh ®Ëp em th−êng xuyªn ®Ó r¨n d¹y em r»ng nghiÖn hót ma tuý lµ mét viÖc lµm sai tr¸i. §iÒu nµy ch¾c ch¾n cã h¹i cho Trung c¶ vÒ thÓ chÊt lÉn t©m lý vµ cã thÓ lµm vÊn ®Ò cµng trë nªn trÇm träng. (vÝ dô, ®iÒu nµy cã thÓ khiÕn Trung chèng l¹i bè em nhiÒu h¬n ). Trung cã thÓ gi¶m hót hÝt, vµ cho r»ng em chØ "thØnh tho¶ng" lµm viÖc ®ã, do ®ã trong t©m trÝ em,



120

"gi¶i ph¸p" lµ hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, nhµ tham vÊn hiÓu r»ng sö dông ma tóy lµ nguy hiÓm vµ mang tÝnh huû ho¹i tiÒm tµng. Nhµ tham vÊn cho r»ng viÖc Trung dÝnh vµo ma tuý lµ ®Ó gi¶i tho¸t çc c¶m gi¸c tiªu cùc vÒ b¶n th©n, vÒ hoµn c¶nh vµ gia ®×nh. Ng−êi mÑ th× c¶m thÊy r»ng cÇn ph¶i ®−îc gi÷ Trung ë nhµ th−êng xuyªn kh«ng cho giao du víi b¹n bÌ vµ nh− vËy bµ cã thÓ "canh chõng" ®−îc con m×nh. MÆc dï lµ ý kiÕn tèt nh−ng ý kiÕn nµy kh«ng thùc tÕ; Trung cÇn ph¶i ®Õn tr−êng vµ giao l−u víi b¹n bÌ ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn vÒ mÆt x· héi vµ vÒ trÝ tuÖ. ViÖc gi÷ em ë nhµ ®ång nghÜa víi sù thÊt b¹i trong viÖc v¹ch râ nguyªn nh©n s©u xa cña vÊn ®Ò vµ cã thÓ kÝch ®éng em trèn ®i. ViÖc nµy cã thÓ sÏ phøc t¹p h¬n vµ cã thÓ lµm t¨ng tÝnh nghiªm träng cña vÊn ®Ò. Sau khi nghe hÕt çc ý kiÕn cña gia ®×nh, nhµ tham vÊn nªn ®Ò xuÊt çc gi¶i ph¸p thay thÕ cho gia ®×nh nh»m mang l¹i lîi Ých lín nhÊt cho Trung. Trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn vµ th©n chñ ph¶i ®Æt thø tù −u tiªn cho çc gi¶i ph¸p (trong vÝ dô cña chóng ta, sù −u tiªn lµ nhu cÇu an toµn cña Trung). §Ó ®¶m bµo r»ng Trung ®−îc an toµn, nhµ tham vÊn cã thÓ ®Ò nghÞ gia ®×nh ®Ó Trung ë l¹i víi hä hµng mét thêi gian. Theo çch nµy nhµ tham vÊn vµ gia ®×nh cã thÓ tiÕp tôc lµm viÖc tõng b−íc vÒ mét sè nguyªn nh©n s©u xa khiÕn Trung sö dông ma tóy. Trung còng cã mét thêi gian ng¬i nghØ t¹m thêi kh«ng bÞ ng−îc ®·i, ®iÒu rÊt cã h¹i cho søc khoÎ thÓ chÊt vµ t©m lý cña em

b−íc 5: Ra quyÕt ®Þnh vµ thùc hiÖn

Trong b−íc 5, nhµ tham vÊn gióp th©n chñ ®i ®Õn quyÕt ®Þnh cuèi cïng nh− lµ gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò vµ b¾t ®Çu thùc hiÖn çc thay ®æi. Çc quyÕt ®Þnh cuèi cïng lu«n lu«n ®−îc ®−a ra bëi c¶ th©n chñ vµ nhµ tham vÊn. Nhµ tham vÊn vµ th©n chñ nªn lµm viÖc cïng nhau ®Ó triÓn khai çc kÕ ho¹ch thiÕt thùc vµ râ rµng cho viÖc thùc hiÖn çc gi¶i ph¸p. C©u hái quan träng cña giai ®o¹n nµy lµ:

"CÇn ph¶i lµm g×?" "Ai ph¶i lµm ®iÒu ®ã" "HËu qu¶ sÏ nh− thÕ nµo?" "Khi nµo th× ®iÒu ®ã (hay tõng giai ®o¹n) sÏ ®−îc thùc hiÖn" "§iÒu nµy sÏ ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo"; vµ "Khi nµo th× kÕt thóc?"

Trë l¹i vÝ dô cña Trung vµ gia ®×nh, trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn (cïng víi gia ®×nh) ®−a ra gi¶i ph¸p cuèi cïng b»ng çch gi¶i quyÕt tÊt c¶ çc nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò. Bëi gi¶i ph¸p do gia ®×nh ®Ò xuÊt trong b−íc 4 cã nh÷ng mÆt h¹n chÕ nhÊt ®Þnh, nªn nhµ tham vÊn cã thÓ sö dông çc kü n¨ng c¶m th«ng vµ g©y ¶nh h−ëng (nghe vµ c¶m th«ng víi quan ®iÓm cña gia ®×nh tr−íc khi ®−a ra quan ®iÓm cña m×nh) víi môc tiªu thuyÕt phôc Trung vµ gia ®×nh ®ång ý çc gi¶i ph¸p thay thÕ ®· ®Ò xuÊt nh»m mang l¹i lîi Ých lín nhÊt cho Trung. NÕu gi¶i ph¸p ®· ®−îc mäi ng−êi ®ång ý, gia ®×nh ph¶i x¸c ®Þnh çc b−íc tiÕp theo ®Ó thùc hiÖn. (Ch¼ng h¹n, hä ph¶i x¸c ®Þnh ng−êi hä hµng thÝch hîp ®Ó Trung cã thÓ ë cïng vµ ®¶m b¶o lµ hä chÊp nhËn.) Nh−ng anh/chÞ lu«n nhí r»ng anh/chÞ kh«ng thÓ “Ðp buéc” gia ®×nh ®−a ra vµ thùc hiÖn çc quyÕt ®Þnh; viÖc nµy ph¶i xuÊt ph¸t tõ ý muèn cña hä.



121

B−íc tiÕp theo, nªn ®Ó Trung tham gia vµo çc ho¹t ®éng ngo¹i kho¸ mµ cã thÓ mang l¹i cho em nh÷ng c¶m gi¸c tÝch cùc kh«ng bÞ ma tuý dÉn d¾t, giíi thiÖu em lµm quen vµ ch¬i víi b¹n bÌ míi vµ ®Ó em xa rêi m«i tr−êng vµ nh÷ng b¹n bÌ ®· sö dông ma tuý víi em. Tæ chøc nh÷ng cuéc gÆp gì th−êng xuyªn gi÷a Trung víi bè mÑ (cã sù hiÖn diÖn cña nhµ tham vÊn) cho ®Õn khi nhµ tham vÊn tin r»ng gia ®×nh cã kh¶ n¨ng xö sù víi nhau m«t çchyªn b×nh (kh«ng b¹o lùc hay ®ay nghiÕn ®èi víi Trung) §Ó khuyÕn khÝch Trung cai nghiÖn, nhµ tham vÊn cÇn ph¶i hÕt søc c¶m th«ng vµ ñng hé em, nÕu kh«ng em cã thÓ cã c¶m thÊy m×nh lµ kÎ thï cña ng−êi lín. Nhµ tham vÊn cÇn ®øng vÒ phÝa quan ®iÓm cña Trung, “C« biÕt ch¸u cã nhiÒu ®iÒu khã kh¨n lµm ch¸u c¶m thÊy trong ng−êi kh«ng ®−îc tèt. Chóng ta th−êng xuyªn muèn tho¸t khái nh÷ng c¶m gi¸c tåi tÖ ®ã. Nh−ng ma tóy lµ thø cã thÓ lµm cho nh÷ng vÊn ®Ò trong ®êi ch¸u cuèi cïng trë nªn tåi tÖ h¬n”. ChØ ®¬n thuÇn “ra lÖnh” Trung ph¶i bá ma tóy sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶, v× cuèi cïng Trung lµ ng−êi cã quyÒn lùa chän. §Ó gióp Trung tõ bá thuèc phiÖn, nhµ tham vÊn cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®−îc nhu cÇu t©m lý cña em. Gi¶ sö sau khi trß chuyÖn thªm víi Trung, em tiÕt lé r»ng em th−êng bÞ gäi lµ “ngu ngèc” vµ “h− ®èn” trong suèt kho¶ng thêi gian sèng víi gia ®×nh nªn em b¾t ®Çu chÊp nhËn nh÷ng ®ã lµ sù thËt. Em dïng ma tuý nh− lµ mét ®èi s¸ch cho nh÷ng c¶m gi¸c tiªu cùc vÒ b¶n th©n m×nh còng nh− sù tøc giËn ph¶i k×m nÐn ®èi víi ng−êi bè ®· ng−îc ®·i em. Môc tiªu cña nhµ tham vÊn lµ c¶i thiÖn lßng tù träng cña Trung, mét phÇn b»ng çch ®Ò cao çc thÕ m¹nh cña em, ñng hé nh÷ng viÖc lµm tèt cña em vµ khuyÕn khÝch em sö dông nh÷ng thÕ m¹nh cña m×nh.. Sù chó ý cña nhµ tham vÊn tËp trung vµo viÖc gi¶i thÝch vµ m« h×nh ho¸ ph−¬ng ph¸p lµm cha mÑ cã hiÖu qu¶ h¬n cho bè mÑ Trung. CÇn gi¶i thÝch cho hä vÒ nh÷ng mÊt m¸t do sù ng−îc ®·i vÒ mÆt th©n thÓ còng nh− ng«n tõ ¸p ®Æt vµo Trung. Nhµ tham vÊn còng ®ång thêi ph¶i lµm viÖc riªng víi Trung ®Ó kh¼ng ®Þnh víi Trung r»ng em kh«ng “ngu ngèc” vµ r»ng hµnh vi b¹o lùc cña bè ®èi víi em kh«ng ph¶i lµ lçi cña em, vµ ®iÒu ®ã còng kh«ng cã nghÜa lµ em “xÊu”. Cuèi cïng, cÇn ph¶i thiÕt lËp mét thêi gian thÝch hîp ®Ó ®−a Trung vÒ nhµ l©u dµi.

B−íc 6: §¸nh gi¸ kÕt qu¶ B−íc cuèi cïng trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ çc kÕt qu¶ cña çc quyÕt ®Þnh ®· ®−îc ®−a ra vµ thùc hiÖn. Trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn lµm viÖc víi th©n chñ ®Ó x¸c ®Þnh xem çc b−íc tiÕn hµnh cã hiÖu qu¶ hay kh«ng vµ cã cÇn thay ®æi, ®iÒu chØnh g× kh«ng. D−íi ®©y lµ nh÷ng ®iÒu anh/chÞ cÇn khai th¸c:

“KÕt qu¶ cã kh¶ quan kh«ng?” “VÊn ®Ò cã ®−îc kh¾c phôc kh«ng?” “Gi¶i ph¸p cã thiÕt thùc kh«ng?”; vµ “Cã hËu qu¶ bÊt ngê nµo x¶y ra kh«ng?”

Chó ý: B−íc nµy cÇn ®−îc thùc sù tiÕn hµnh ®Þnh kú trong suèt qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng trë ng¹i tiÒm tµng vµ nh÷ng thiÕu sãt tr−íc khi chóng trë thµnh ¸p lùc.



122

NÕu sù can thiÖp ®· lùa chän ®−îc x¸c ®Þnh lµ kh«ng hiÖu qu¶, cã thÓ do çc lý do sau:

• Ph−¬ng ph¸p can thiÖp (vÝ dô, nhµ tham vÊn ®· lµm viÖc víi th©n chñ nh− thÕ nµo); • §¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ t×nh h×nh cña th©n chñ vµ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò; • Tho¶ thuËn gi÷a nhµ tham vÊn vµ th©n chñ vÒ gi¶i ph¸p vµ nh÷ng ®iÒu cÇn tiÕn hµnh • KÕ ho¹ch thùc hiÖn.

NÕu sù ®¸nh gi¸ cuèi cïng chØ ra r»ng vÊn ®Ò ®· ®−îc gi¶i quyÕt vµ kh«ng tån t¹i vÊn ®Ò næi cém nµo th× nhµ tham vÊn vµ th©n chñ nªn tháa thuËn kÕt thóc quan hÖ (sau khi nhµ tham vÊn ®· ®¸nh gi¸ cao sù thµnh c«ng cña gia ®×nh th©n chñ !) Tæng kÕt bµi häc

• Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh ®¬n gi¶n vµ su«n sÎ. Nh−ng m« h×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®−îc x©y dùng ®Ó chia nhá çc vÊn ®Ò phøc t¹p thµnh çc ®¹i l−îng nhá h¬n vµ cã thÓ qu¶n lý ®−îc.

• Ghi nhí r»ng qu¸ tr×nh kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i x¶y ra theo tr×nh tù vµ liªn tôc. §«i khi

cÇn quay l¹i çc giai ®o¹n tr−íc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. • Cuèi cïng, h·y nhí r»ng nhµ tham vÊn kh«ng bao giê ®−a ra “gi¶i ph¸p” cho vÊn ®Ò

cña th©n chñ!! Thay vµo ®ã, m« h×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®−îc x©y dùng ®Ó gióp nhµ tham vÊn h−íng dÉn th©n chñ tiÕn tr×nh ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cho b¶n th©n hä.

Pháng theo A. E. Ivey. (1994). Intentional Interviewing and Counselling, pg. 343, unknown author, in

J.W. Newstrom and E.E.Scannell (1980), Games Trainers Play, p. 209, and P.K. Odhner. (1998). Introduction to Social Work Practice: A Training Manual, Module III, pp. 85-88.


QuyÓn I M«®un I, Bµi IV: Çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi, PhÇn I

32

®Þnh nghÜa vÊn ®Ò Mét vÊn ®Ò cã thÓ ®−îc ®Þnh nghÜa lµ: 1. “Nguån gèc cña sù ®au ®ín, sù khñng ho¶ng hay khã kh¨n... lµ mét c©u

hái phøc t¹p vµ ch−a ®−îc gi¶i quyÕt”; 2. “Mét c©u hái khã hoÆc kh«ng râ rµng; mét ®iÒu khã hiÓu hoÆc khã gi¶i

quyÕt” (theo tõ ®iÓn nhá Oxford, Ên b¶n míi 1991)

Khi x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cïng th©n chñ, h·y xem xÐt nh÷ng ®iÓm sau:

• Çc vÊn ®Ò cã thÓ ph¸t sinh khi tån t¹i mét kho¶ng çch gi÷a t×nh h×nh hiÖn t¹i vµ gi¶i ph¸p mong ®îi lý t−ëng.

• Çc vÊn ®Ò cã thÓ ph¸t sinh khi nhu cÇu cña mét ng−êi kh«ng ®−îc ®¸p

øng mét çch ®Çy ®ñ vµ theo ý muèn b»ng çc nguån lùc hay tiÖn Ých s½n cã trong x· héi.

• Çc vÊn ®Ò cã thÓ ph¸t sinh do con ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng t¹o ra sù

thÝch nghi tho¶ ®¸ng, c¶ vÒ mÆt ç nh©n vµ vÒ mÆt x· héi víi çc nhu cÇu vµ ¸p lùc trong ®êi sèng th−êng ngµy.

• Th«ng th−êng th× “çc vÊn ®Ò næi cém” cña th©n chñ lu«n Èn chøa nh÷ng

vÊn ®Ò tiÒm tµng vµ s©u xa h¬n Pháng theo Odhner, P.K. cho Maryknoll Hµ Néi (1998), Giíi thiÖu vÒ thùc hµnh c«ng t¸c x· héi: CÈm nang tËp huÊn, QuyÓn III, trang 89-90



33

ho¹t ®éng nhãm nhá: bµi tËp t×nh huèng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò t×nh huèng 1: Mét bÐ g¸i 14 tuæi ®−îc khuyÕn khÝch ®Õn trung t©m tham vÊn cña anh/ chÞ theo ®Ò nghÞ cña mét t×nh nguyÖn viªn. Ch¸u bÐ tr«ng s¸ng sña, th©n thiÖn vµ cã vÎ nh− ch¸u rÊt thÝch çc b¹n kh¸c cïng ®Õn trung t©m. Ch¸u nãi víi anh/ chÞ r»ng ch¸u “kh«ng cã vÊn ®Ò g×”, ngoµi viÖc kh«ng cã ®ñ tiÒn. Ch¸u thÝch sèng ë Hµ néi h¬n lµ sèng víi gia ®×nh ch¸u ë Hoµ B×nh. Nh−ng t×nh nguyÖn viªn th«ng b¸o cho anh/ chÞ biÕt lµ ch¸u kh«ng cã gia ®×nh, ch¸u lín lªn tõ mét tr¹i trÎ må c«i vµ thêi gian võa qua ch¸u trèn khái nhµ cña bè mÑ nu«i. . Cã b¸o ço nªu râ r»ng c« bÐ ®· bÞ c−ìng hiÕp bëi mét ng−êi ®µn «ng nhiÒu tuæi vµi tuÇn tr−íc ®©y. t×nh huèng 2: Mét ch¸u bÐ tr−íc ®©y lµ trÎ ®−êng phè ®· tham gia ch−¬ng tr×nh phôc håi n¬i anh/ chÞ lµm viÖc, ®· trë vÒ ®oµn tô cïng gia ®×nh vµ ®i häc. Trong mét lÇn tíi th¨m nhµ ch¸u, anh/ chÞ ph¸t hiÖn ra r»ng ch¸u ®i häc kh«ng th−êng xuyªn v× mÑ cña ch¸u b¾t ch¸u ®i b¸n hµng trang søc rÎ tiÒn trªn phè ®Ó kiÕm tiÒn Môc tiªu:

Trong nhãm nhá cña anh/ chÞ, h·y chuÈn bÞ mét bµi viÕt vµ mét bµi tr×nh bµy miÖng vÒ viÖc anh/ chÞ sÏ gióp ®ì nh÷ng ®øa trÎ trªn vµ gia ®×nh chóng nh− thÕ nµo b»ng çch sö dông m« h×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò theo tõng b−íc. Trong phÇn tr×nh bµy, anh/ chÞ h·y cho vÝ dô vµ nªu lý do t¹i sao anh/ chÞ chän çch ®ã.

**H·y xem xÐt c¶ nh÷ng çch thøc anh/ chÞ sÏ sö dông ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò/ nh÷ng lo l¾ng vÒ t©m lý cña trÎ vµ cña gia ®×nh çc em.** Pháng theo Odhner, P.K. cho Maryknoll Hµ Néi (1998), Giíi thiÖu vÒ thùc hµnh c«ng t¸c x· héi: CÈm nang tËp huÊn, QuyÓn III, trang 91.



34

Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tõng b−íc mét

B−íc 1

X¸c ®Þnh vÊn ®Ò

B−íc 6

§¸nh gi¸ kÕt qu¶ (KiÓm tra xem cã cÇn chØnh lý hay söa ®æi g× kh«ng)

KÕt qu¶ cã tho¶ m·n kh«ng? Çc vÊn ®Ò ®· ®−îc chØnh lý ch−a? Çc gi¶i ph¸p cã thùc tÕ kh«ng? Cã hËu qu¶ nµo kh«ng ®−îc l−êng tr−íc kh«ng?

B−íc 2

Ph©n tÝch vÊn ®Ò Ai sÏ bÞ ¶nh h−ëng bëi vÊn ®Ò? Nguyªn nh©n lµ g×? VÊn ®Ò ®· tån t¹i bao

B−íc 3

X©y dùng çc gi¶i ph¸p kh¶ thi (x©y dùng môc ®Ých, nghÜ nhanh çc ý t−ëng vµ sù s¸ng t¹o)

B−íc 4

§¸nh gi¸ çc gi¶i ph¸p kh¶ thi (xem xÐt çc mÆt thuËn vµ nghÞch cña çc gi¶i ph¸p)

Cã s½n nh÷ng nguån lùc nµo? Gi¶i ph¸p cã thÓ bÞ c¶n trë bëi yÕu tè nµo?

B−íc 5

Ra quyÕt ®Þnh (QuyÕt ®Þnh thùc hiÖn gi¶i ph¸p nµo) Nªn lµm g×? Ai ph¶i lµm ? KÕt qu¶ ra sao? Khi nµo nªn thùc hiÖn ? Thùc

hiÖn nh− thÕ nµo ?



35

Pháng theo Odhner, P.K. cho Maryknoll Hµ Néi (1998), Giíi thiÖu vÒ thùc hµnh c«ng t¸c x· héi: CÈm nang tËp huÊn, QuyÓn III, trang 93 in Davis, R.T. & Saur, W.G. (1995) for Holt, Romania, M«®un I, trang 37-38.

M«®un i: bµi iv

Çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi: PhÇn I Môc tiªu:

• Qua ho¹t ®éng khëi ®éng, gi¶i thÝch nh÷ng hiÓu lÇm cã thÓ ph¸t sinh do giao tiÕp mét chiÒu.

• NhËn thøc vµ thùc hµnh çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi nh− ®Æt c©u hái, khuyÕn khÝch, vµ diÔn ®¹t l¹i nh»m ¸p dông trong c«ng t¸c tham vÊn víi th©n chñ nh− çc biÖn ph¸p khuyÕn khÝch th©n chñ th¶o luËn, béc lé c¶m xóc vµ tiÕt lé nh÷ng th«ng tin quan träng.

Thêi gian: Kho¶ng 3 giê 30 phót

Ho¹t ®éng gîi ý:

1. Giao tiÕp mét vµ hai chiÒu: Ho¹t ®éng khëi ®éng (15-20 phót)

• Tr−íc buæi häc: VÏ mét b¶n copy biÓu ®å ®−îc minh ho¹ d−íi ®©y (hoÆc vÏ mét biÓu ®å cña anh/chÞ). §ång thêi, chuÈn bÞ tr−íc cho viÖc vÏ l¹i biÓu ®å víi kÝch cì lín lªn b¶ng khi kÕt thóc ho¹t ®éng.



36

• Yªu cÇu mét häc viªn t×nh nguyÖn lªn b¶ng hç trî cho viÖc m« t¶, çc häc viªn kh¸c

lÊy giÊy bót ra ®Ó viÕt. Gi¶i thÝch víi hä r»ng häc viªn trªn b¶ng sÏ m« t¶ cho hä mét çi g× ®ã. Vµ nhiÖm vô cña hä chØ ®¬n thuÇn lµ theo çc h−íng dÉn vµ vÏ ph¸c ra nh÷ng g× ®−îc m« t¶.

• §−a b¶n copy biÓu ®å cho häc viªn t×nh nguyÖn trªn b¶ng vµ ®Ó ng−êi ®ã quay l−ng vÒ phÝa häc viªn ®Ó kh«ng ai cã thÓ liªn l¹c b»ng m¾t víi ng−êi ®ã ®−îc. Häc viªn nµy chØ ®−îc sö dông giao tiÕp b»ng lêi nãi, kh«ng sö dông ®iÖu bé, ra dÊu b»ng tay, v.v... Ngoµi ra, ng−êi nghe kh«ng ®−îc ®Æt c©u hái; chØ cho phÐp giao tiÕp mét chiÒu.

• §Ó ng−êi nghe ph¸c th¶o h×nh ¶nh ®−îc häc viªn t×nh nguyÖn trªn b¶ng m« t¶ trong

kho¶ng 10 phót. Ng−êi nµy cã thÓ h−íng dÉn b»ng bÊt cø çch nµo anh/ chÞ ta muèn trong khu«n khæ çc quy ®Þnh trªn. Sau khi ho¹t ®éng kÕt thóc, vÏ lªn b¶ng h×nh ¶nh chÝnh x¸c vµ yªu cÇu häc viªn ®¸nh gi¸ møc ®é phï hîp gi÷a b¶n vÏ cña hä so víi h×nh ¶nh nµy.

• NÕu thêi gian cho phÐp, mét häc viªn t×nh nguyÖn kh¸c sÏ tiÕp tôc ho¹t ®éng b»ng

mét minh ho¹ t−¬ng øng, ®−îc phÐp trao ®æi tù do hai chiÒu víi çc häc viªn kh¸c. LÇn nµy b¶n vÏ cña çc häc viªn cã thÓ sÏ chÝnh x¸c h¬n.

• Hái häc viªn çc c©u hái sau:

3

2

4

5

1



37

-Trong sè çc anh/chÞ, nh÷ng ai bÞ nhÇm lÉn vµ kh«ng nghe tiÕp n÷a? T¹i sao?

-T¹i sao kiÓu giao tiÕp mét chiÒu l¹i khã theo dâi? -ThËm chÝ giao tiÕp hai chiÒu còng kh«ng thÓ ®¶m b¶o mét sù thÊu hiÓu trän vÑn. VËy chóng ta lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ giao tiÕp mét çch cã hiÖu qu¶ h¬n?

2. Giao tiÕp b»ng lêi trong tham vÊn: §ãng vai minh ho¹(15-20 phót) • §Ó giíi thiÖu vÒ çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi, h·y tr×nh bµy mét vai diÔn minh ho¹

kho¶ng 10-15 phót. §Ò nghÞ mét häc viªn t×nh nguyÖn ®ãng vai th©n chñ; gi¶ng viªn hoÆc ng−êi ®ång gi¶ng sÏ ®ãng vai nhµ tham vÊn. Tr−íc khi ®ãng vai, yªu cÇu çc häc viªn chó ý nh÷ng çch nhµ tham vÊn giao tiÕp b»ng lêi víi th©n chñ vµ khai th¸c th«ng tin.

• Chó ý: Gi¶ng viªn hoÆc ng−êi ®ång gi¶ng ph¶i sö dông çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi kh¸c nhau trong suèt vë diÔn, bao gåm sö dông çc c©u hái, diÔn ®¹t l¹i, ph¶n ¸nh c¶m gi¸c, vµ tãm l−îc l¹i. Tuy nhiªn, lu«n ®¶m b¶o r»ng ng−êi ®ãng vai “th©n chñ” lµm chñ cuéc nãi chuyÖn nh»m ®−a ra mét minh ho¹ chÝnh x¸c vÒ tham vÊn.

• Hái häc viªn çc c©u hái sau: -Anh/chÞ nhËn thÊy g× vÒ çch nhµ tham vÊn giao tiÕp víi th©n chñ?

-Nhµ tham vÊn ®· lµm g× ®Ó khai th¸c th«ng tin tõ th©n chñ? NÕu cÇn thiÕt, h·y ®−a ra mét vµi vÝ dô cho häc viªn (vÝ dô, sö dông c©u hái, diÔn ®¹t l¹i..). -Víi nh÷ng anh/chÞ ®· tõng lµm viÖc víi t− çch mét nhµ tham vÊn, anh/chÞ ®· sö dông nh÷ng kü n¨ng nµo ®Ó giao tiÕp víi th©n chñ? -Vë diÔn nµy kh¸c víi cè vÊn nh− thÕ nµo?

3. Th¶o luËn vÒ çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi: Tr×nh bµy vµ Th¶o luËn (Kho¶ng 10 phót)

• Giíi thiÖu ng¾n gän vÒ tõng kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi ®−îc tr×nh bµy trong kho¸ häc nµy. (Xem phÇn �KiÕn thøc tham kh¶o�)

4. C©u hái: Tr×nh bµy vµ th¶o luËn nhãm lín (Kho¶ng 20 phót)

Hái häc viªn: C©u hái ®ãng vµ c©u hái më kh¸c nhau ë nh÷ng ®iÓm nµo? §Ò nghÞ häc viªn ®−a ra mét vµi vÝ dô vÒ c©u hái ®ãng vµ c©u hái më.

• Gi¶i thÝch kü vÒ sù kh¸c nhau gi÷a c©u hái ®ãng vµ c©u hái më, nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña viÖc sö dông c©u hái më bÊt cø khi nµo cã thÓ nh»m khuyÕn khÝch th©n chñ tiÕp tôc nãi chuyÖn.

• Tr×nh bµy mét vai diÔn minh häa kü n¨ng sö dông c©u hái cho häc viªn. (Gi¶ng viªn nªn ®ãng vai nhµ tham vÊn vµ mét häc viªn t×nh nguyÖn hoÆc ng−êi ®ång gi¶ng nªn ®ãng vai th©n chñ). Sau vë kÞch, yªu cÇu häc viªn cho ý kiÕn. Hái ng−êi ®ãng vai th©n chñ xem viÖc sö dông c©u hái më ®· ¶nh h−ëng ®Õn sù giao tiÕp cña anh/chÞ ta nh− thÕ nµo.



38

Chó ý: Tµi liÖu: �Çc c©u hái/mÖnh ®Ò thÓ hiÖn c¶m th«ng cã hiÖu qu¶� trong phÇn phô lôc (trang 236-238) bao gåm mét sè vÝ dô hay vÒ c©u hái më. (NÕu anh/chÞ chän tµi liÖu nµy ®Ó ph¸t tay, h·y ph¸t ë cuèi buæi häc).

Η Ph¸t tµi liÖu 4.2: Sö dông çc c©u hái trong tham vÊn 4.1. Sö dông çc c©u hái trong tham vÊn : Ho¹t ®éng nhãm lín (20 phót)

• Yªu cÇu häc viªn lµm viÖc ®éc lËp trong vßng 10 phót ®Ó ®¸p l¹i tõng mÖnh ®Ò cña th©n chñ trong tµi liÖu ph¸t tay. Sau khi häc viªn kÕt thóc, yªu cÇu çc häc viªn kh¸c nhau tr×nh bµy nh÷ng ph¶n håi cña m×nh. KhuyÕn khÝch nh÷ng häc viªn hay do dù tham gia ho¹t ®éng.

• Sau ®ã xem xÐt tõng mÖnh ®Ò cña th©n chñ vµ th¶o luËn çc ph¶n håi kh¶ thi, Ph¸t tµi liÖu 4.3: Sö dông çc c©u hái trong tham vÊn: Çc ph¶n håi mÉu. Gi¶i thÝch víi häc viªn r»ng kh«ng cã çc c©u tr¶ lêi “®óng” hoÆc “sai” nh−ng nhÊn m¹nh r»ng çc c©u ph¶n håi mÉu ®Òu nh»m môc ®Ých khai th¸c th«ng tin tõ th©n chñ.

4.2. Thùc hµnh ®ãng vai: Ho¹t ®éng nhãm lín (30 phót)

• Yªu cÇu mét sè nhãm hai häc viªn minh ho¹ kü n¨ng sö dông c©u hái trong tham vÊn. Tr−íc khi mçi cÆp b¾t ®Çu ®ãng vai minh ho¹, h·y nh¾c “nhµ tham vÊn” chØ sö dông çc c©u hái më trong qu¸ tr×nh giao tiÕp. Nhµ tham vÊn kh«ng cè g¾ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña th©n chñ; môc ®Ých cña ho¹t ®éng lµ nh»m minh ho¹ cho viÖc sö dông çc c©u hái vµ ¶nh h−ëng cña chóng trong tham vÊn.

• Sau mçi lÇn ®ãng vai minh ho¹, h·y hái th©n chñ xem anh/chÞ ta c¶m thÊy nh− thÕ nµo trong suèt cuéc tham vÊn. §Ò nghÞ çc häc viªn kh¸c b×nh luËn vµ ®Æt c©u hái.

5. KhuyÕn khÝch vµ diÔn ®¹t l¹i: Tr×nh bµy vµ th¶o luËn nhãm lín (30 phót)

• Tr×nh bµy mét vai diÔn minh ho¹ /tiÓu phÈm vÒ khuyÕn khÝch/diÔn ®¹t l¹i ®Ó ®−a ra nh÷ng vÝ dô cô thÓ (Gi¶ng viªn nªn ®ãng vai nhµ tham vÊn, vµ mét häc viªn t×nh nguyÖn hoÆc ng−êi ®ång gi¶ng sÏ ®ãng vai th©n chñ.)

• M« t¶ kü vÒ viÖc sö dông çc khuyÕn khÝch vµ diÔn ®¹t l¹i trong tham vÊn. (Xem phÇn �KiÕn thøc tham kh¶o�)

• §Ò nghÞ häc viªn nªu çc c©u hái (nÕu cã) vÒ viÖc sö dông çc khuyÕn khÝch vµ diÔn ®¹t l¹i hay môc ®Ých cña chóng trong tham vÊn.

• Yªu cÇu hai häc viªn tr×nh bµy mét minh ho¹ vÒ khuyÕn khÝch vµ diÔn ®¹t l¹i (mét ng−êi ®ãng vai nhµ tham vÊn, ng−êi kia ®ãng vai th©n chñ).

• §−a ra nhËn xÐt vµ çc gîi ý trong qóa tr×nh ®ãng vai, ®¶m b¶o r»ng sù kh¸c nhau gi÷a hai kü n¨ng ®−îc ph©n biÖt râ rµng. H·y hái ng−êi ®ãng vai th©n chñ xem viÖc sö dông çc khuyÕn khÝch vµ diÔn ®¹t l¹i cña nhµ tham vÊn cã ¶nh h−ëng g× ®Õn sù giao tiÕp cña anh/chÞ ®ã. NÕu thêi gian cho phÐp, yªu cÇu hai häc viªn kh¸c tr×nh bµy vai diÔn minh ho¹ thø hai.



39

Η Ph¸t tµi liÖu 4.4:Sö dông diÔn ®¹t l¹i trong tham vÊn 5.1. Sö dông diÔn ®¹t l¹i trong tham vÊn : Ho¹t ®éng nhãm lín (20 phót)

• Yªu cÇu häc viªn lµm viÖc ®éc lËp trong vßng 10 phót ®Ó ph¶n håi tõng mÖnh ®Ò cña th©n chñ trong tµi liÖu ph¸t tay. Sau khi häc viªn kÕt thóc, yªu cÇu mét sè häc viªn tr×nh bµy nh÷ng ph¶n håi cña m×nh.

• Sau ®ã xem xÐt tõng mÖnh ®Ò cña th©n chñ vµ th¶o luËn çc ph¶n håi kh¶ thi. Ph¸t tµi liÖu 4.5: Sö dông çc diÔn ®¹t l¹i trong tham vÊn: Çc ph¶n håi mÉu. Gi¶i thÝch víi häc viªn r»ng kh«ng cã çc c©u tr¶ lêi “®óng” hoÆc “sai”; môc ®Ých lµ nh»m nhÊn m¹nh l¹i nh÷ng tõ ng÷ mÊu chèt th©n chñ võa nãi ®Ó khai th¸c thªm th«ng tin tõ th©n chñ.

6. Tæng kÕt bµi häc: Tr×nh bµy (5 phót)

§Ò nghÞ häc viªn nªu c©u hái nÕu cã. • Häc çch sö dông chÝnh x¸c çc c©u hái ®Ó khai th¸c th«ng tin tõ th©n chñ lµ mét

trong nh÷ng kü n¨ng quan träng nhÊt mµ nhµ tham vÊn cÇn ph¶i cã. Çc c©u hái më t¹o ®iÒu kiÖn cho th©n chñ bµy tá c¶nh ngé hä ®ang gÆp ph¶i trong khi çc c©u hái ®ãng th−êng qu¸ nhÊn m¹nh néi dung thùc tÕ tr¸i ng−îc víi çc c¶m gi¸c, th−êng thÓ hiÖn sù thiÕu quan t©m tíi nh÷ng g× th©n chñ nãi, vµ cã ¶nh h−ëng nh− mét “sù ¸p chÕ” th©n chñ.

• DiÔn ®¹t l¹i vµ khuyÕn khÝch lµ nh¾c l¹i mét çch c¬ b¶n mét ®o¹n ng¾n hoÆc vµi tõ cho th©n chñ, vµ gÇn nh− kh«ng thÓ thiÕu ®Ó h−íng th©n chñ tËp trung vµo nh÷ng chi tiÕt lín h¬n trong c©u chuyÖn cña hä. DiÔn ®¹t l¹i vµ khuyÕn khÝch gióp th©n chñ tËp trung vµo chÝnh hoµn c¶nh cña hä vµ tiÕp tôc cuéc nãi chuyÖn.

Η Ph¸t tµi liÖu 4.1:Çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi vµ Tµi liÖu 4.6: Çc c©u hái: Giao tiÕp më cho häc viªn tham kh¶o.



40

KiÕn thøc tham kh¶o:

ë bµi häc tr−íc chóng ta ®· häc vÒ çc kü n¨ng giao tiÕp kh«ng b»ng lêi. Chóng ta cã thÓ sö dông nh÷ng hµnh vi kh«ng lêi nhÊt ®Þnh ®Ó khuyÕn khÝch th©n chñ béc b¹ch vµ chia sÎ ý nghÜ cña hä víi chóng ta (vÝ dô: h−íng vÒ phÝa th©n chñ, giao tiÕp b»ng m¾t, t− thÕ cëi më, tho¶i m¸i...). Bµi häc nµy tËp trung vµo çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi, còng nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng môc ®Ých trªn. Khi anh/ chÞ ®· x©y dùng ®−îc lßng tin víi th©n chñ, anh/ chÞ muèn khai th¸c vµ ph©n tÝch b¶n chÊt vÊn ®Ò hiÖn thêi cña th©n chñ d−íi çc gãc ®é kh¸c nhau. Sö dông çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi, anh/ chÞ cã thÓ khai th¸c ®−îc nh÷ng th«ng tin quan träng gióp anh/chÞ vµ th©n chñ lµm râ vÊn ®Ò vµ x¸c ®Þnh çc kÕ ho¹ch kh¸c nhau ®Ó c¶i thiÖn t×nh huèng cña th©n chñ.

C¢U HáI Çc c©u hái rÊt cÇn thiÕt ®Ó b¾t ®Çu cuéc th¶o luËn víi mét ng−êi hoÆc mét nhãm. Trong tham vÊn, viÖc ®Æt ra çc c©u hái ®Ó th©n chñ tr¶ lêi mét çch tù nhiªn, tho¶i m¸i vµ chia sÎ th«ng tin víi anh/ chÞ lµ rÊt quan träng. Sö dông c©u hái ®óng gióp anh/ chÞ tr¸nh ®−îc viÖc hái qu¸ nhiÒu c©u hái vµ cho phÐp anh/chÞ khai th¸c ®−îc nhiÒu th«ng tin h¬n trong thêi gian cho phÐp. NÕu anh/chÞ hái dån dËp çc c©u hái, anh/chÞ sÏ trë thµnh mét "ng−êi chÊt vÊn", ®iÒu nµy cã thÓ khiÕn th©n chñ kh«ng tho¶i m¸i vµ ph¶n øng l¹i b»ng çch im lÆng Sö dông çc c©u hái ®Ó gîi më cho mét ng−êi chia sÎ nh÷ng tr¶i nghiÖm c¶m xóc b»ng lêi. VÝ dô, “Anh/chÞ c¶m thÊy thÕ nµo?”, “Anh/chÞ c¶m thÊy g× khi nãi vÒ chuyÖn ®ã?”, “Anh/chÞ c¶m thÊy thÕ nµo khi chuyÖn ®ã x¶y ra?”

C©u hái më

Çc c©u hái më th−êng lµ nh÷ng c©u hái cã hiÖu qu¶ nhÊt trong tham vÊn bëi v× chóng h−íng cho th©n chñ tr¶ lêi mét çch chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ h¬n. Nh÷ng c©u tr¶ lêi nµy sÏ cung cÊp cho nhµ tham vÊn nhiÒu th«ng tin h¬n ®Ó tõ ®ã tiÕp cËn hoµn c¶nh cña th©n chñ. Çc c©u hái nµy th−êng b¾t ®Çu víi nh÷ng tõ "çi g×", "thÕ nµo", "ë ®©u", "t¹i sao", "cã thÓ", "sÏ". VÝ dô, "T×nh h×nh gia ®×nh ch¸u thÕ nµo sau b·o lò?" “Ch¸u cã thÓ kÓ cho c« nghe viÖc ch¸u ®· ph¶n øng thÕ nµo sau khi mÑ ch¸u ®uæi ch¸u ra khái nhµ kh«ng? ”. Tãm l¹i, çc c©u hái më kh«ng thÓ ®uîc tr¶ lêi mét çch ®¬n gi¶n "cã " hoÆc "kh«ng". Çc c©u hái ®ãng

Çc c©u hái ®ãng nãi chung lµ kÐm hiÖu qu¶ h¬n, nh−ng ®«i khi nã còng cÇn thiÕt ®Ó gióp nhµ tham vÊn thu ®−îc nh÷ng th«ng tin nhanh vµ cô thÓ, ®−a l¹i sù râ rµng, m¹ch l¹c, gióp th©n chñ tËp trung vµo chñ ®Ò cña cuéc nãi chuyÖn, hoÆc kÕt thóc nh÷ng cuéc th¶o luËn dµi dßng hoÆc t¶n m¹n



41

Çc c©u hái ®ãng th−êng b¾t ®Çu víi nh÷ng tõ "cã ph¶i", "cã ... kh«ng" "®·" vµ ®−îc tr¶ lêi "cã" hoÆc "kh«ng". MÆt h¹n chÕ cña lo¹i c©u hái nµy lµ chóng kh«ng cho phÐp th©n chñ gi·i bµy vÒ tiÕn triÓn cña sù viÖc, vµ tr¸ch nhiÖm tiÕp tôc cuéc nãi chuyÖn thuéc vÒ nhµ tham vÊn. Lo¹i c©u hái nµy th−êng x¸c ®Þnh cho th©n chñ biÕt nhµ tham vÊn ®ang muèn nghe th«ng tin g×. VÝ dô, khi nhµ tham vÊn hái th©n chñ, "Anh/ chÞ c¶m thÊy rÊt tåi tÖ cã ph¶i kh«ng?" hoÆc "Anh/ chÞ kh«ng thÊt väng chø" chuyÓn tíi th©n chñ mét th«ng ®iÖp r»ng th©n chñ "nªn" nghÜ, c¶m gi¸c vµ xö sù nh− thÕ nµo (Hái häc viªn xem hä cã thÓ chuyÓn nh÷ng c©u hái ®ãng nµy thµnh c©u hái më nh− thÕ nµo; vÝ dô: “Anh/chÞ c¶m thÊy thÕ nµo?” thay v× hái “Anh/chÞ c¶m thÊy rÊt tåi tÖ cã ph¶i kh«ng?” ). NÕu anh/ chÞ hái mét bµ mÑ, "ChÞ cã ph¹t con m×nh kh«ng?" vµ bµ mÑ tr¶ lêi "cã", anh/ chÞ vÉn kh«ng biÕt ng−êi mÑ ®· ph¹t con cña chÞ ta nh− thÕ nµo, hoÆc chuyÖn g× ®· x¶y ra tr−íc, trong, vµ sau sù trõng ph¹t ®ã. §iÒu nµy cã thÓ lµm anh/ chÞ thÊy ch¸n n¶n, c¶m thÊy ng−êi mÑ nµy kh«ng s½n lßng cung cÊp th«ng tin. Nh−ng tr¸ch nhiÖm giao tiÕp trong nh÷ng t×nh huèng nh− thÕ nµy thuéc vÒ anh/ chÞ, nhµ tham vÊn. Lo¹i c©u hái anh/ chÞ sö dông sÏ quyÕt ®Þnh møc ®é th«ng tin anh/ chÞ thu ®−îc. Th«ng th−êng, çc c©u hái më cã vÎ cã hiÖu qu¶ h¬n trong viÖc x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cña th©n chñ vµ khai th¸c çc gi¶i ph¸p.

KhuyÕn khÝch vµ diÔn ®¹t l¹i

DiÔn ®¹t l¹i

DiÔn ®¹t l¹i lµ tr×nh bµy l¹i mét çch c¬ b¶n sù hiÓu cña anh/ chÞ vÒ nh÷ng g× th©n chñ võa kÓ. DiÔn ®¹t l¹i khuyÕn khÝch th©n chñ tiÕp tôc kÓ v× nã thÓ hiÖn r»ng nhµ tham vÊn ®ang l¾ng nghe vµ hiÓu nh÷ng g× th©n chñ ®ang tr×nh bµy. NÕu viÖc diÔn ®¹t l¹i thÓ hiÖn nhµ tham vÊn hiÓu kh«ng chÝnh x¸c vÒ sù tr×nh bµy cña th©n chñ, th©n chñ cã c¬ héi ®Ó ®Ýnh chÝnh vµ nhµ tham vÊn cã thÓ hiÓu chÝnh x¸c h¬n vÒ vÊn ®Ò. DiÔn ®¹t l¹i cã thÓ rÊt ng¾n gän; vÝ dô, nÕu th©n chñ nãi r»ng, "GÇn ®©y ch¸u c¶m thÊy lo sî bëi v× ch¸u võa bÞ ®uæi häc." nhµ tham vÊn cã thÓ nh¾c l¹i "c¶m thÊy lo sî." HoÆc khi th©n chñ nãi, "Sau khi chång t«i bá ®i víi mét ng−êi ®µn bµ kh¸c, t«i l©m vµo hoµn c¶nh khèn ®èn ph¶i nu«i d¹y çc con mét m×nh", nhµ tham vÊn cã thÓ nhÊn m¹nh "hoµn c¶nh khèn ®èn" hoÆc "mét m×nh". H·y kiÓm tra l¹i ph¶n øng cña th©n chñ tr−íc ph¶n håi cña anh/chÞ: “§iÒu ®ã cã gÇn víi çch ch¸u c¶m nhËn kh«ng?, “Ch¸u nghÜ thÕ nµo?”. BÊt cø lóc nµo tiÖn lîi, anh/ chÞ nªn ®−a nh÷ng c©u thÓ hiÖn c¶m xóc cña th©n chñ vµo c©u diÔn ®¹t l¹i cña m×nh. KhuyÕn khÝch

KhuyÕn khÝch lµ nh÷ng ph¶n håi ng¾n nh− nh÷ng çi gËt ®Çu, "õ h−", "hm", nh÷ng tõ ®¬n lÎ hoÆc nh÷ng côm tõ nh− "t«i hiÓu". Sö dông nh÷ng khuyÕn khÝch sÏ khuyÕn khÝch th©n chñ khai th¸c vÊn ®Ò mét çch s©u h¬n vµ thÓ hiÖn cho hä thÊy r»ng nhµ tham vÊn ®ang l¾ng nghe hä.



42

Pháng theo A.E. Ivey. (1993). Counseling and Psychotherapy: A Multicultural Perspective, Third Edition.

tµi liÖu ph¸t tay 4.4


43

Çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi

Kü n¨ng Néi dung Chøc n¨ng trong pháng vÊn C©u hái më C©u hái ®ãng KhuyÕn khÝch DiÔn ®¹t l¹i Ph¶n ¸nh c¶m gi¸c Tæng kÕt

"Çi g×": sù kiÖn "ThÕ nµo": qu¸ tr×nh hay c¶m gi¸c "T¹i sao": nguyªn nh©n "Cã thÓ": bøc tranh tæng quan Th−êng dïng çc tõ ®Ó hái "cã ph¶i", "®·" vµ ®−îc tr¶ lêi rÊt ng¾n. Nh¾c l¹i mét vµi tõ chÝnh cña th©n chñ. Nh¾c l¹i ý nghÜ cèt lâi vµ tõ ng÷ cña th©n chñ, sö dông nh÷ng tõ ng÷ chÝnh cña th©n chñ. Chó ý ®Õn néi dung c¶m xóc trong cuéc nãi chuyÖn. §iÓm l¹i nh÷ng vÊn ®Ò vµ c¶m xóc mµ th©n chñ ®· béc lé theo tr×nh tù.

§−îc sö dông ®Ó khai th¸c nh÷ng th«ng tin quan träng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho cuéc nãi chuyÖn. §−îc dïng ®Ó thu thËp nh÷ng th«ng tin chi tiÕt, cô thÓ, vµ kÕt thóc nh÷ng c©u tr¶ lêi dµi dßng. KhuyÕn khÝch th©n chñ chi tiÕt ho¸ sù phøc t¹p cña mét sè tõ cô thÓ vµ lµm râ nghÜa cña çc tõ ®ã Cã t¸c dông khuyÕn khÝch th¶o luËn; thÓ hiÖn sù hiÓu; kiÓm tra sù hiÓu cña nhµ tham vÊn vÒ vÊn ®Ò th©n chñ tr×nh bµy Lµm cho nh÷ng c¶m xóc Èn dÊu sau nh÷ng sù kiÖn chÝnh ®−îc béc lé râ rµng; khuyÕn khÝch th¶o luËn vÒ nh÷ng c¶m xóc ®ã Cã Ých cho viÖc më ®Çu cuéc nãi chuyÖn; ®−îc sö dông trong tõng giai ®o¹n cña cuéc nãi chuyÖn nh»m lµm râ çc ý kiÕn ®−îc nªu ra trong suèt qu¸ tr×nh & cho ®Õn hÕt cuéc nãi chuyÖn.

ChuyÓn thÓ tõ Ivey, A.E. (1993). Tham vÊn vµ liÖu ph¸p t©n lý: A Multicultural Perspective, Third Edition. Boston: Allyn & Bacon



44

Sö dông c©u hái trong tham vÊn H·y ®¸p l¹i nh÷ng t©m sù sau ®©y cña th©n chñ b»ng çch dïng çc c©u hái ®Ó khai th¸c th«ng tin cña th©n chñ. (Mét ng−êi phô n÷ 27 tuæi): "Chång t«i võa thó thËt víi t«i r»ng anh Êy cã quan hÖ t×nh dôc víi mét c« g¸i b¸n ' bia «m'. T«i sî r»ng anh Êy ®· m¾c bÖnh tõ c« g¸i ®ã vµ l©y sang t«i." (TrÎ lang thang): "Ch¸u kh«ng muèn vÒ nhµ. Ch¸u thÝch sèng ë Hµ néi vµ ®i lang thang víi çc b¹n." (Mét ng−êi thanh niªn):"T«i muèn kÕt h«n víi b¹n g¸i cña t«i, nh−ng gia ®×nh t«i sÏ kh«ng chÊp nhËn c« Êy. Hä muèn t«i kÕt h«n víi mét ng−êi kh¸c, t«i ch¼ng biÕt ph¶i lµm g×. T«i chØ yªu b¹n g¸i cña t«i mµ kh«ng thÓ yªu ai kh¸c ®−îc." (C« g¸i trÎ): "Ch¸u ghÐt chÞ g¸i cña ch¸u! ChÞ Êy lµm mäi chuyÖn qu¸ hoµn h¶o vµ d−êng nh− ch¼ng bao giê m¾c lçi. Mäi ng−êi muèn ch¸u gièng chÞ Êy, nh−ng ch¸u kh«ng muèn thÕ."



45

Sö dông c©u hái trong tham vÊn

Çc ph¶n håi mÉu (Mét ng−êi phô n÷ 27 tuæi): "Chång t«i võa thó thËt víi t«i r»ng anh Êy cã quan hÖ t×nh dôc víi mét c« g¸i b¸n ' bia «m'. T«i sî r»ng anh Êy ®· m¾c bÖnh tõ c« g¸i ®ã vµ l©y sang t«i."

Çc ph¶n håi cã thÓ:

ChÞ c¶m thÊy nh− thÕ nµo khi chÞ ®· ph¸t hiÖn sù kh«ng chung thuû cña chång chÞ? ChÞ ®· ph¶n øng víi t×nh huèng ®ã nh− thÕ nµo ? ChÞ ®· nãi g× víi chång chÞ khi anh Êy thó thùc vÒ mäi chuyÖn? ChÞ cã thÓ kÓ cho t«i nghe thªm vÒ mèi quan hÖ gi÷a chÞ vµ chång chÞ

kh«ng? (TrÎ lang thang): "Ch¸u kh«ng muèn vÒ nhµ. Ch¸u thÝch sèng ë Hµ néi vµ rong ch¬i víi çc b¹n."


Ch¸u cã thÓ nãi râ h¬n cho c« nghe t¹i sao ch¸u l¹i kh«ng muèn vÒ nhµ kh«ng? §iÒu g× lµm ch¸u c¶m thÊy thÝch Hµ néi mµ ch¸u kh«ng t×m thÊy ë nhµ m×nh? Ch¸u cã thÓ nãi râ h¬n vÒ hoµn c¶nh cña ch¸u cho c« nghe ®−îc kh«ng? Cuéc sèng cña ch¸u sÏ nh− thÕ nµo nÕu ch¸u trë vÒ nhµ?

(Mét ng−êi thanh niªn):"T«i muèn kÕt h«n víi b¹n g¸i cña t«i, nh−ng gia ®×nh t«i sÏ kh«ng chÊp nhËn c« Êy. Hä muèn t«i kÕt h«n víi mét ng−êi kh¸c, t«i ch¼ng biÕt ph¶i lµm g×. T«i chØ yªu b¹n g¸i cña t«i mµ kh«ng thÓ yªu ai kh¸c ®−îc."


Anh cã thÓ nãi cho t«i nghe vÒ nh÷ng ®iÓm gia ®×nh anh kh«ng thÝch ë b¹n g¸i cña anh ®−îc kh«ng? Anh cã thÓ nãi cho t«i nghe thªm mét chót vÒ b¹n g¸i cña anh kh«ng? Anh muèn ®iÒu g× sÏ x¶y ra? Cho ®Õn nay anh ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy nh− thÕ nµo?

(C« g¸i trÎ): "Ch¸u ghÐt chÞ g¸i cña ch¸u! ChÞ Êy lµm mäi chuyÖn qu¸ hoµn h¶o vµ d−êng nh− ch¼ng bao giê m¾c lçi. Mäi ng−êi muèn ch¸u gièng chÞ Êy, nh−ng ch¸u kh«ng muèn thÕ."



46


Ch¸u cã thÓ ®−a ra mét vµi vÝ dô cô thÓ vÒ viÖc mäi ng−êi muèn ch¸u gièng chÞ ch¸u cho c« nghe ®−îc kh«ng? Ch¸u cã thÓ kÓ cho c« nghe vÒ chÞ g¸i cña ch¸u ®−îc kh«ng? Ch¸u kh¸c chÞ ch¸u ë nh÷ng ®iÓm g×? Ch¸u cã thÓ kÓ cho c« nghe mét vµi vÝ dô vÒ viÖc chÞ g¸i ch¸u lµm mäi

chuyÖn ®Òu hoµn h¶o nh− thÕ nµo kh«ng?



47

Sö dông diÔn ®¹t l¹i trong tham vÊn H·y ®¸p l¹i nh÷ng t©m sù sau ®©y cña th©n chñ b»ng c¸ch sö dông kü n¨ng diÔn ®¹t l¹i. (Bµ mÑ trÎ): “T«i kh«ng thÓ b¶o ban ®−îc ch¸u Duy mét tÝ nµo n÷a. Ch¸u lµm nh÷ng

g× ch¸u muèn vµ kh«ng nghe lêi ai c¶” (TrÎ lang thang):“Ch¸u kh«ng hÒ gÆp bè kÓ tõ khi ch¸u lªn ®©y. Ch¸u kh«ng biÕt «ng

Êy ®ang ë ®©u, ch¸u ghÐt bè ch¸u. ¤ng ta ch¼ngthÌm quan t©m tíi ch¸u” (Mét c« g¸i trÎ): “Ch¸u biÕt lµ ch¸u kh«ng nªn gÆp anh Êy v× bè mÑ ch¸u cÊm, nh−ng

ch¸u yªu anh Êy”

(¤ng bè): “T«i kh«ng tµi nµo hiÓu næi t¹i sao con trai t«i kh«ng bao giê thÌm nghe

lêi t«i c¶”



48

Sö dông diÔn ®¹t l¹i trong tham vÊn:

C¸c ph¶n håi mÉu (Bµ mÑ trÎ): “T«i kh«ng thÓ b¶o ban ®−îc ch¸u Duy mét tÝ nµo n÷a. Ch¸u lµm nh÷ng

g× ch¸u muèn vµ kh«ng nghe lêi ai c¶” DiÔn ®¹t l¹i: �ChÞ c¶m thÊy chÞ kh«ng b¶o ban ®−îc con trai m×nh n÷a � ch¸u lµm kh¸ nhiÒu viÖc theo ý ch¸u� �§ã lµ c¶m gi¸c con trai chÞ v−ît khái kh¶ n¨ng b¶o ban cña chÞ� �Ch¸u Duy lµm bÊt cø ®iÒu g× ch¸u muèn vµ kh«ng l¾ng nghe chÞ.� KhuyÕn khÝch:

“Ch¸u lµm nh÷ng ®iÒu ch¸u muèn” “Ch¸u kh«ng nghe ai c¶” “Kh«ng thÓ b¶o ban ch¸u”

(TrÎ lang thang):“Ch¸u kh«ng hÒ gÆp bè kÓ tõ khi ch¸u lªn ®©y. Ch¸u kh«ng biÕt «ng

Êy ®ang ë ®©u, ch¸u ghÐt bè ch¸u. ¤ng ta ch¼ngthÌm quan t©m tíi ch¸u” DiÔn ®¹t l¹i: “Ch¸u kh«ng gÆp bè ch¸u ®· nhiÒu n¨m – ch¸u thËm chÝ kh«ng biÕt bè

ch¸u ë ®©u chÝnh v× thÕ ch¸u c¶m thÊy giËn vµ kh«ng võa lßng.” “Ch¸u c¶m thÊy c¨m ghÐt bè ch¸u v× bè ch¸u ®· bá r¬i ch¸u” “Ch¸u kh«ng biÕt bè ch¸u ë ®©u vµ ch¸u ®· kh«ng gÆp bè tõ khi cßn rÊt

nhá� ®iÒu nµy lµm ch¸u c¶m thÊy r»ng bè ch¸u ch¾c kh«ng quan t©m tíi ch¸u”

KhuyÕn khÝch:

“Ch¸u kh«ng biÕt bè ë ®©u” “ViÖc ®ã lµm ch¸u ghÐt bè” “Ch¸u c¶m thÊy bè ch¸u kh«ng quan t©m ®Õn ch¸u ”

(Mét c« g¸i trÎ): “Ch¸u biÕt lµ ch¸u kh«ng nªn gÆp anh Êyv× bè mÑ ch¸u cÊm nh−ng

ch¸u yªu anh Êy”

DiÔn ®¹t l¹i: “Ch¸u c¶m thÊy ch¸u kh«ng nªn gÆp cËu b¹n trai ®ã v× bè mÑ ch¸u sÏ kh«ng ®ång ý, nh−ng ch¸u muèn bëi v× ch¸u yªu cËu Êy” “Ch¸u bÞ bè mÑ cÊm kh«ng ®−îc gÆp ng−êi m×nh yªu.” “Ch¸u yªu b¹n trai cña ch¸u nh−ng gÆp anh Êy lµ chèng l¹i ý muèn cña bè mÑ ch¸u.”



49

KhuyÕn khÝch:

“Ch¸u yªu b¹n Êy” “Bè mÑ ch¸u cÊm ch¸u”

(¤ng bè): “T«i kh«ngtµi nµo hiÓu ®−îc t¹i sao con trai t«i kh«ng bao giê thÌm nghe

lêi t«i c¶” DiÔn ®¹t l¹i: “Con trai anh kh«ng bao giê nghe lêi anh vµ anh kh«ng biÕt t¹i sao” “Anh ®ang c¶m thÊy con trai anh kh«ng nghe lêi anh” KhuyÕn khÝch:

“Ch¸u kh«ng bao giê nghe lêi anh” “Anh kh«ng hiÓu t¹i sao”

Tham vÊn nhãm vµ gia ®×nh

QuyÓn II M«®un V, BµI III Tham vÊn gia ®×nh, PhÇn I & II.

186

C¢U HáI: Giao tiÕp më

Çc c©u hái cã thÓ hç trî nh− thÕ nµo trong tham vÊn? NÕu anh/chÞ sö dông çc c©u hái më mét çch cã hiÖu qu¶ th× th©n chñ sÏ bµy tá tho¶i m¸i vµ cëi më. Nh÷ng c©u hái ®ãng sÏ gîi ra çc c©u tr¶ lêi ng¾n h¬n vµ th−êng cung cÊp cho anh/chÞ th«ng tin vµ çc chi tiÕt. HiÓu vµ khÐo lÐo trong viÖc ®Æt c©u hái cã thÓ:

• Cung cÊp thªm çc chi tiÕt cô thÓ • ChÈn ®o¸n cã hiÖu qu¶ vÒ nçi lo hay vÊn ®Ò th©n chñ gÆp ph¶i • H−íng cho th©n chñ çch nãi vÒ mét vÊn ®Ò. (VÝ dô c©u hái "çi g×"

th−êng h−íng th©n chñ nãi vÒ sù kiÖn, c©u hái "thÕ nµo" h−íng th©n chñ nãi vÒ c¶m gi¸c vµ diÔn biÕn, c©u hái "t¹i sao" lµ ®Ó th©n chñ nãi vÒ lý do.)

§Æc tr−ng cña çc c©u hái më vµ ®ãng

1. Çc c©u hái më gióp chóng ta b¾t ®Çu cuéc pháng vÊn. Víi nh÷ng th©n chñ cëi më th× c©u hái më t¹o ®iÒu kiÖn cho cuéc th¶o luËn tho¶i m¸i vµ th©n chñ cã nhiÒu thêi gian ®Ó nãi. Mét sè vÝ dô:

• “Anh/ chÞ muèn nãi g× ngµy h«m nay?” • “Anh/ chÞ cã thÓ nãi cho t«i nghe ®iÒu g× khiÕn anh/ chÞ muèn gÆp t«i

kh«ng?” • “Mäi viÖc thÕ nµo sau lÇn gÆp tr−íc chóng ta nãi chuyÖn víi nhau?” • “LÇn tr−íc chóng ta gÆp nhau ®· nãi vÒ viÖc lµm thÕ nµo ®Ó anh/ chÞ

khái sî h·i. Sau ®ã mäi chuyÖn thÕ nµo? ” Ba c©u hái më ®Çu tiªn ®−a ra vÊn ®Ò cÇn xem xÐt, ë ®ã th©n chñ cã thÓ nãi bÊt cø ®iÒu g×. C©u hái cuèi cïng lµ c©u hái më nh−ng ®−a ra mét sè träng t©m cho c©u chuyÖn, träng t©m nµy ®−îc x©y dùng trªn çc t− liÖu ®· th¶o luËn tr−íc ®ã. 2. Çc c©u hái më lµm cho cuéc nãi chuyÖn trë nªn cô thÓ vµ phong phó. §«i khi nhµ tham vÊn th−êng ®Æt ra mét hoÆc hai c©u hái vµ b¨n kho¨n kh«ng biÕt tiÕp theo ph¶i lµm g×, ngay c¶ nh÷ng nhµ tham vÊn dµy d¹n kinh nghiÖm ®«i khi còng kh«ng biÕt sau ®ã ph¶i nãi g×. Mét c©u hái më vÒ chñ ®Ò th©n chñ ®Æt ra tr−íc ®ã sÏ gióp cho cuéc nãi chuyÖn ®−îc tiÕp tôc:

• “Anh/ chÞ cã thÓ nãi thªm cho t«i nghe vÒ chuyÖn ®ã ®−îc kh«ng?” • “Anh/ chÞ c¶m thÊy thÕ nµo khi chuyÖn ®ã x¶y ra?”



187

• “Theo nh÷ng g× anh/ chÞ kÓ, th× anh/ chÞ thÊy biÖn ph¸p tèt nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ g×?”

3. Çc c©u hái nh»m gîi ra çc dÉn chøng cô thÓ vÒ thÕ giíi cña trÎ. D¹ng c©u hái më ®−îc sö dông mét çch cã hiÖu qu¶ trong hÇu hÕt çc t×nh huèng tham vÊn lµ c©u hái nh»m ®¹t ®−îc tÝnh cô thÓ, chi tiÕt vÒ t×nh huèng cña trÎ. C©u hái:”Ch¸u cã thÓ cho c« mét vÝ dô cô thÓ kh«ng?” lµ mét c©u hái më cã hiÖu qu¶ nhÊt vµ dÔ dµng nhÊt.

TrÎ: B¹n Trung lµm ch¸u ph¸t ®iªn lªn mÊt! Nhµ tham vÊn: Ch¸u cã thÓ ®−a ra mét vÝ dô cô thÓ vÒ viÖc Trung lµm

kh«ng? hoÆc Cô thÓ lµ Trung ®· lµm g× khiÕn ch¸u næi giËn? hoÆc

Ch¸u nãi “lµm ch¸u ph¸t ®iªn” nghÜa lµ sao? hoÆc Ch¸u cã thÓ nãi râ ch¸u ®· lµm g× tr−íc vµ sau khi Trung lµm ch¸u giËn?

4.Çc c©u hái rÊt quan träng khi chuÈn ®o¸n vµ ®¸nh gi¸ vÒ mét vÊn ®Ò. Hµng lo¹t çc c©u hái ai?, çi g×?, khi nµo?, ë ®©u?, nh− thÕ nµo?, vµ t¹i sao? cung cÊp cho ng−êi pháng vÊn mét hÖ thèng th«ng tin nh»m gióp th©n chñ hiÓu râ, cô thÓ h¬n vÒ vÊn ®Ò cña chóng bÊt cø lóc nµo trong cuéc tham vÊn. 5.Tõ ®Çu tiªn cña c©u hái më quyÕt ®Þnh mét phÇn çch tr¶ lêi cña trÎ. Nãi chung (nh−ng kh«ng th−êng xuyªn), viÖc sö dông çc tõ më ®Çu trong çc c©u hái sÏ mang l¹i çc kÕt qu¶ cã thÓ dù ®o¸n ®−îc. C©u hái :"Çi g×" th−êng dÉn ®Õn sù kiÖn vÒ :

• §iÒu g× x¶y ra? • Ch¸u sÏ lµm g×?

C©u hái "Nh− thÕ nµo" th−êng dÉn ®Õn mét cuéc tranh luËn vÒ tiÕn tr×nh hay hËu qu¶ hoÆc lµ vÒ c¶m gi¸c

• §iÒu ®ã ph¶i ®−îc gi¶i thÝch nh− thÕ nµo? • Ch¸u c¶m thÊy thÕ nµo vÒ ®iÒu ®ã?

C©u hái “T¹i sao" th−êng xuyªn dÉn ®Õn çc cuéc tranh luËn vÒ lý do • “T¹i sao ch¸u l¹i ®Ó ®iÒu ®ã x¶y ra? • "T¹i sao ch¸u l¹i nghÜ nh− thÕ?

C©u hái "Cã thÓ" th−êng ®−îc xem lµ mét c©u hái më tèi ®a nhÊt vµ chøa ®ùng mét sè lîi thÕ cña çc c©u hái ®ãng mµ trong ®ã trÎ cã thÓ nãi mét çch tù do r»ng “Kh«ng, ch¸u kh«ng muèn nãi vÒ chuyÖn ®ã". C©u hái "Cã thÓ" ph¶n ¸nh mét møc ®é kiÓm so¸t thÊp h¬n çc c©u hái kh¸c.

• Ch¸u cã thÓ nãi vÒ t×nh h×nh cña m×nh cho c« nghe ®−îc kh«ng? • Ch¸u cã thÓ ®−a ra mét vÝ dô cô thÓ ®−îc kh«ng? • Ch¸u cã thÓ nãi cho c« h«m nay ch¸u muèn lµm g× kh«ng?



188

6.Nh÷ng l−u ý khi sö dông c©u hái. Trong khi c©u hái chøa ®ùng nh÷ng gi¸ trÞ to lín th× chóng ta còng ph¶i lu«n c©n nh¾c ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò cña chóng. Mét sè vÊn ®Ò cô thÓ ®ã lµ:

Hái tíi tÊp, tra hái: Qu¸ nhiÒu c©u hái sÏ ®Èy ng−êi ta vµo thÕ cè thñ, ®ång thêi còng t¹o cho ng−êi pháng vÊn qu¸ nhiÒu sù kiÓm so¸t

Nh÷ng c©u hái phøc: Ng−êi pháng vÊn cã thÓ sÏ lµm th©n chñ lÉn lén b»ng çch cïng mét lóc tung ra nhiÒu c©u hái. §©y thùc chÊt còng lµ mét d¹ng cña hái tíi tÊp, mÆc dï cã lóc nã còng cã Ých ®èi víi nh÷ng th©n chñ Ýt nãi.

Çc c©u hái cã chøc n¨ng nh− nh÷ng lêi tuyªn bè: Mét sè ng−êi pháng vÊn cã thÓ sö dông çc c©u hái g¾n víi quan ®iÓm cña chÝnh hä, nh− “Ch¸u kh«ng nghÜ lµ häc hµnh siªng n¨ng h¬n sÏ gióp Ých cho ch¸u rÊt nhiÒu hay sao?". Mét quy t¾c rÊt quan träng lµ, nÕu anh/chÞ ®−a ra mét lêi tuyªn bè th× kh«ng nªn sö dông d¹ng c©u hái.

C©u hái " t¹i sao": HÇu hÕt chóng ta ®· tõng ®Æt c©u hái “T¹i sao ch¸u l¹i lµm nh− thÕ" víi trÎ. §Æc biÖt trong tham vÊn, c©u hái "t¹i sao" th−êng ®Æt ng−êi ta vµo thÕ cè thñ vµ cã thÓ t¹o nªn c¶m gi¸c kh«ng tho¶i m¸i.

Çc c©u hái vµ sù kiÓm so¸t: H·y ghi nhí r»ng ng−êi ®Æt ra çc c©u hái th−êng n¾m quyÒn kiÓm so¸t cuéc pháng vÊn. Ng−êi ®ã sÏ quyÕt ®Þnh ai sÏ nãi vÒ çi g×, bao giê th× b¾t ®Çu nãi vµ sÏ thùc hiÖn nãi chuyÖn d−íi hoµn c¶nh nh− thÕ nµo. Cã nh÷ng lóc c©u hái d¹ng nµy rÊt cã Ých khi cÇn kiÓm so¸t nh÷ng tr−êng hîp khã kiÓm so¸t vµ ®−a ra ®Þnh h−íng. §ång thêi, ng−êi pháng vÊn cã thÓ sö dông çc c©u hái kiÓu nµy mét çch kh«ng c«ng b»ng nh»m phôc vô cho môc ®Ých cña m×nh h¬n lµ cho trÎ.

7.Çc c©u hái cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó ®iÒu chØnh vµ t¹o thuËn lîi cho tiÕn tr×nh cña cuéc pháng vÊn Çc c©u hái ®−îc sö dông mét çch cã hiÖu qu¶ sÏ gióp nhµ tham vÊn ®i ®óng h−íng cña tiÕn tr×nh. NÕu th©n chñ ph¸t hiÖn ra r»ng m×nh ®ang tiÕt lé qu¸ nhiÒu ®iÒu vµ nhµ tham vÊn c¶m nhËn ®−îc sù bÊt an cña th©n chñ , lóc nµy nhµ tham vÊn nªn sö dông çc c©u hái ®ãng ®Ó cã thÓ gióp th©n chñ gi¶m tèc ®é vµ b×nh tÜnh trë l¹i. T−¬ng tù, çc c©u hái më cã thÓ gióp th©n chñ cëi më vµ tiÕt lé çc vÊn ®Ò mét çch cô thÓ vµ s©u s¾c h¬n. ViÖc sö dông çc c©u hái mét çch kh«n khÐo vµ cã dông ý cã thÓ hç trî ®Ó t¹o nªn mét cuéc pháng vÊn ®¸p øng çc nhu cÇu vµ −íc muèn cña th©n chñ. Pháng theo Ivey, A.E. (1993). Counseling and Psychotherapy: A Multicultural Perspective, Third Edition, trang 55-57.



189

M«®un V: bµi III

Tham vÊn gia ®×nh: PhÇn II

môc tiªu :

• Qua ho¹t ®éng khëi ®éng, minh ho¹ tÇm quan träng cña viÖc cã ®−îc mét tÇm nh×n râ rµng ®Ó nç lùc nh»m ®¹t ®−îc sù thµnh c«ng. (Trong tham vÊn gia ®×nh viÖc gióp çc gia ®×nh x©y dùng mét viÔn c¶nh hoÆc çc môc ®Ých cho chÝnh hä lµ ®Æc biÖt quan träng).

• Nh»m «n l¹i néi dung ®· tr×nh bµy trong bµi häc tr−íc. • Nh»m n¾m ®−îc çc kü n¨ng tham vÊn gia ®×nh c¬ b¶n vµ çch b¾t ®Çu mét cuéc

tham vÊn gia ®×nh. • T¹o c¬ héi cho häc viªn thùc hµnh vµ ph¶n håi.

Tæng thêi gian: Kho¶ng 2 tiÕng 35 phót

L−u ý ®èi víi gi¶ng viªn: CÇn cã mét kho¶ng thêi gian (tèi thiÓu lµ mét tuÇn) gi÷a PhÇn nµy vµ PhÇn I (Giíi thiÖu tham vÊn gia ®×nh) ®Ó ®¶m b¶o cho häc viªn cã thêi gian ®Ó suy nghÜ vÒ phÇn giíi thiÖu.

Çc ho¹t ®éng gîi ý:

1. Trß ch¬i ghÐp h×nh: Ho¹t ®éng khëi ®éng (30 phót)

• Tr−íc buæi häc, chuÈn bÞ 4 hoÆc 5 trß ch¬i ghÐp h×nh (tèi ®a lµ 50 h×nh ghÐp) vµ phÇn th−ëng (nÕu cã nhu cÇu)

• Chia häc viªn thµnh çc nhãm nhá, mçi nhãm 4 hoÆc 5 ng−êi.

• Ph¸t cho mçi nhãm mét tói çc h×nh ghÐp vµ ®Ó chóng ngoµi hép. Yªu cÇu çc thµnh viªn cña nhãm kh«ng ®−îc nh×n vµo h×nh ¶nh hoµn chØnh th−êng ®i kÌm theo çc tói h×nh ghÐp.

• Mçi nhãm bÇu ra mét nhãm tr−ëng nhËn tr¸ch nhiÖm h−íng dÉn nhãm l¾p ghÐp çc tÊm h×nh. Gi¶ng viªn ®Æt çc h×nh ¶nh hoµn chØnh tr−íc líp; nhãm tr−ëng cã thÓ ®i lªn khu vùc gi¶ng viªn lóc nµo anh/chÞ ta muèn (mét m×nh) ®Ó xem bøc h×nh hoµn chØnh vµ trë l¹i nhãm ®Ó gióp ®ì çc thµnh viªn kh¸c xÕp h×nh. Nhãm tr−ëng cã thÓ chØ cã thÓ m« t¶ bøc h×nh mµ kh«ng tham gia ghÐp h×nh.

• Gi¶i thÝch víi çc nhãm r»ng hä ®ang c¹nh tranh nhau. Th−êng xuyªn nh¾c nhë mäi ng−êi kÕt thóc c«ng viÖc ®Ó cã ®−îc tÊm h×nh nh− ë tr−íc líp.

• Tãm t¾t trß ch¬i b»ng çch tËp trung vµo viÖc mäi chuyÖn ®· diÕn ra nh− thÕ nµo khi kh«ng cã mét “Bøc h×nh râ rÖt” tr−íc mÆt ®Ó b¾t ch−íc. Th¶o luËn vÒ tÇm quan träng cña viÖc cã ®−îc mét tÇm nh×n râ rµng hoÆc çc môc tiªu cïng víi nh÷ng nç lùc b¶n th©n (ch¼ng h¹n: trong tæ chøc tËp huÊn, tham vÊn)



190

Chó ý: NÕu qua 30 phót mµ häc viªn vÉn ch−a kÕt thóc trß ch¬i, h·y dõng ho¹t ®éng vµ trao phÇn th−ëng cho nhãm nµo ghÐp ®−îc ®óng nhiÒu nhÊt.

2. Giíi thiÖu vµ «n l¹i bµi häc tr−íc: Tr×nh bµy vµ th¶o luËn (15 phót)

• Gi¶i thÝch víi häc viªn r»ng phÇn nµy ®−îc x©y dùng dùa trªn phÇn tr−íc vµ sÏ dµnh cho viÖc «n l¹i bµi tr−íc trong vµi phót tiÕp theo. Hái häc viªn çc c©u hái sau:

Bao nhiªu ng−êi trong sè çc anh/chÞ ®· thùc hµnh tham vÊn gia ®×nh trong kho¶ng thêi gian gi÷a bµi häc nµy vµ bµi häc tr−íc?Anh/chÞ cã thÓ chia sÎ kinh nghiÖm víi líp kh«ng?Anh/chÞ ®· gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n g×?

4 Yªu cÇu häc viªn tæng hîp l¹i nh÷ng g× hä ®· biÕt vÒ tham vÊn gia ®×nh (®Æc biÖt lµ nh÷ng ®Æc tr−ng cña çc gia ®×nh lµnh m¹nh vµ môc tiªu cña tham vÊn gia ®×nh. Hái xem häc viªn cã th¾c m¾c g× kh«ng.

• §−a ra mét tæng kÕt tãm t¾t vÒ bµi häc tr−íc ®ã

3. Çc kü n¨ng tham vÊn gia ®×nh: Tr×nh bµy vµ th¶o luËn (45 phót)

• Chia häc viªn thµnh çc nhãm nhá ba hoÆc bèn ng−êi. Hä sÏ tr¶ lêi çc c©u hái sau, ghi l¹i çc c©u tr¶ lêi cña çc nhãm lªn b¶ng hoÆc giÊy lín:

Theo anh/chÞ nhµ tham vÊn nªn lµm nh÷ng g× khi tham vÊn gia ®×nh? Nhµ tham vÊn nªn tr¸nh lµm g× khi tham vÊn gia ®×nh? Theo anh/chÞ nh÷ng kü n¨ng nµo nhµ tham vÊn gia ®×nh cÇn ph¶i cã?

• Häc viªn nªn lµm viÖc theo nhãm nhá 25 phót tr−íc khi mét ®¹i diÖn mçi

nhãm tr×nh bµy c©u tr¶ lêi cña nhãm m×nh tr−íc líp. D¸n bµi tËp ®· hoµn thµnh cña nhãm lªn t−êng trong phßng häc.

Chó ý: NÕu anh/chÞ kh«ng nhÊt trÝ víi çch tr¶ lêi çc c©u hái cña häc viªn, h·y th«ng c¶m víi nh÷ng b¨n kho¨n cña hä (gièng nh− mét nhµ tham vÊn nªn lµm) vµ mêi çc häc viªn kh¸c ®ãng gãp ý kiÕn.

• Khi häc viªn kÕt thóc phÇn chia sÎ ý kiÕn, tr×nh bµy ng¾n gän vÒ çc kü n¨ng tham vÊn gia ®×nh ( xem phÇn �KiÕn thøc tham kh¶o�)

• Khi th¶o luËn vÒ kü n¨ng gi¶i thÝch çc vÊn ®Ò cho çc gia ®×nh theo nh÷ng çch kh¸c, tÝch cùc h¬n, yªu cÇu häc viªn cho vÝ dô vÒ çc t×nh huèng cã thÓ ®−îc cÊu tróc l¹i (vÝ dô, mÊt viÖc lµm, th©n chñ cã thÓ hiÓu nh− mét sù sôp ®æ; nhµ tham vÊn cã thÓ tr×nh bµy l¹i sù kiÖn ®ã b»ng çch chØ ra r»ng ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ cã kh¶ n¨ng cã çc c¬ héi míi, tèt h¬n). Nh÷ng vÝ dô kh¸c bao gåm viÖc cÊu tróc l¹i t×nh huèng cña mét trÎ bá nhµ ®i. Sù bá nhµ ra ®i cña trÎ lµ



191

mét dÊu hiÖu chøng tá cã ®iÒu g× ®ã kh«ng æn; viÖc nµy ®−îc hiÓu theo h−íng tÝch cùc lµ vÊn ®Ò ®· ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc khi cã mét ®iÒu g× ®ã tÖ h¹i x¶y ra víi trÎ, vµ çc hµnh ®éng cÇn thùc hiÖn b©y giê nh»m vµo viÖc c¶i thiÖn t×nh h×nh cña cËu bÐ ë nhµ.

• Nh»m «n l¹i, yªu cÇu häc viªn ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm th«ng c¶m.

Hái häc viªn: Nhµ tham vÊn cã thÓ thÓ hiÖn sù th«ng c¶m nh− thÕ nµo víi mét thµnh viªn lu«n gi÷ im lÆng trong gia ®×nh?

4. X¸c ®Þnh çc vÊn ®Ò mÊu chèt: (60 phót)

• Gi¶i thÝch r»ng môc ®Ých cña bµi tËp nµy lµ ®Ó häc viªn ph¸t triÓn kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh ph¹m vi/vÊn ®Ò cÇn ®−îcgi¶i quyÕt trong tham vÊn.

• Chia häc viªn thµnh 4 nhãm nhá vµ ph¸t giÊy lín vµ giÊy d¸n cho tõng nhãm.

Η Ph¸t tµi liÖu 21.1: X¸c ®Þnh çc vÊn ®Ò mÊu chèt, yªu cÇu tõng nhãm ®äc vµ tham kh¶o t×nh huèng mÉu kÌm theo.

• §Ó häc viªn th¶o luËn kho¶ng 30 phót vÒ t×nh huèng theo nhãm nhá.

• Mäi ng−êi trong nhãm cã thÓ tr×nh bµy çc c©u tr¶ lêi cïng nhau, hoÆc mét ng−êi trong mçi nhãm tr×nh bµy tr−íc líp phÇn tr¶ lêi cña nhãm m×nh. Mçi nhãm ®−îc tr×nh bµy trong kho¶ng 5-10 phót

• §Ó tæng kÕt ho¹t ®éng, chØ ra r»ng nhµ tham vÊn nªn l−u gi÷ çc tËp hå s¬ cña çc cuéc tham vÊn vµ ghi chÐp c¶m nghÜ cña m×nh vÒ çc vÊn ®Ò mÊu chèt trong çc ®¸nh gi¸ t×nh huèng ®Ó ®¶m b¶o r»ng çc vÊn ®Ò quan träng ®Òu ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong tham vÊn.

5. Tæng kÕt PhÇn I: (5 phót)

4Yªu cÇu häc viªn tæng kÕt nh÷ng néi dung ®· häc trong phÇn nµy. NÕu cÇn thiÕt, bæ sung cho çc c©u tr¶ lêi cña hä víi nh÷ng kiÒn thøc trong phÇn “KiÕn thøc tham kh¶o”.

4 Gi¶i thÝch r»ng, trong phÇn tíi, häc viªn sÏ häc kü h¬n çc kü n¨ng tham vÊn gia ®×nh.



192

KiÕn thøc tham kh¶o: «n tËp

Çc ®éng c¬ hoÆc nh÷ng m©u thuÉn trong gia ®×nh th−êng t¹o ra hoÆc gãp phÇn t¹o ra vÊn ®Ò cña ç nh©n lµ thµnh viªn trong gia ®×nh. Do ®ã, khi gióp ®ì çc th©n chñ mµ gia ®×nh lµ yÕu tè lµm trÇm träng vÊn ®Ò th× viÖc l«i cuèn çc thµnh viªn trong gia ®×nh vµo qu¸ tr×nh tham vÊn lµ rÊt cã ý nghÜa. VÝ dô, cã mét gia ®×nh rÊt nghÌo ë ngo¹i vi Hµ néi, nh−ng vÉn cã kh¶ n¨ng chu cÊp cho con çi çi ¨n, çi mÆc. Bç mÑ gia ®×nh nµy nhËn ra r»ng con çi cña nhiÒu ng−êi hµng xãm cña hä kiÕm ®−¬c kh¸ nhiÒu tiÒn b»ng viÖc b¸n b¸o, ®¸nh giµy, hoÆc lµm ng−êi gióp viÖc ë Hµ néi. Hä quyÕt ®Þnh b¾t cËu con trai lín nghØ häc ra Hµ néi ®Ó kiÕm tiÒn cho hä x©y ng«i nhµ nhá hä ®· mong muèn tõ l©u nh−ng ch−a cã kh¶ n¨ng. Khi ë Hµ néi, cËu bÐ c¶m thÊy rÊt nhí nhµ, ®¬n ®éc, vµ sî h·i. Trong tr−êng hîp nµy, vÊn ®Ò cña cËu bÐ b¾t nguån tõ sù thiÕu n¨ng lùc hiÓu biÕt cña bè mÑ vÒ sù an toµn, vµ phóc lîi cña ng−êi con. Hä ®ang bÞ tho¶ hiÖp v× tiÒn. Thªm vµo ®ã, gia ®×nh em cã vÎ nh− kh«ng nhËn thøc ®−îc nh÷ng rñi ro trÎ em ph¶i ®èi mÆt trªn ®−êng phè. §Ó hç trî tèt nhÊt cho trÎ, nhµ tham vÊn nªn ®Õn nhµ cña gia ®×nh cËu bÐ vµ lµm tham vÊn víi bè mÑ em. Víi th¸i ®é kh«ng ph¸n xÐt, nhµ tham vÊn nªn cè g¾ng gióp hä hiÓu ®−îc nh÷ng rñi ro con trai hä ®ang ph¶i ®èi mÆt trªn ®−êng phè, vµ khuyÕn khÝch hä mang em trë vÒ nhµ, vµ nÕu viÖc x©y nhµ qu¸ quan träng ®èi víi hä th× cã thÓ t×m çch kh¸c. Nhµ tham vÊn trong tr−êng hîp nµy cÇn sö dông nh÷ng kü n¨ng giao tiÕp cô thÓ ®Ó kh«ng gièng nh− sù buéc téi hay ®çi chÊt; nÕu gia ®×nh hiÓu r»ng nhµ tham vÊn ®ang ph¸n xÐt hä hoÆc hä bÞ xem th−êng, hä cã thÓ tõ chèi lµm viÖc víi nhµ tham vÊn hoÆc chèi bá mäi nç lùc cña nhµ tham vÊn ®Ó gióp ®ì con trai hä. Nh− ®· ®−îc th¶o luËn tr−íc ®ã, khi lµm tham vÊn gia ®×nh, ®iÒu quan träng lµ ph¶i hiÓu ®−îc nh÷ng tÝnh chÊt hoÆc çc ®Æc tr−ng nµo khiÕn mét gia ®×nh “lµnh m¹nh”. Víi kiÕn thøc nµy, nhµ tham vÊn cã thÓ gióp çc gia ®×nh lµm viÖc nh»m ®¹t ®−îc çc çch xö sù vµ giao tiÕp tèt h¬n. Çc ®Æc tr−ng cña gia ®×nh lµnh m¹nh bao gåm: • Cã lßng tin thùc sù vµo ng−êi kh¸c; • Vui vÎ víi nhau; • Kh¶ n¨ng t«n träng cuéc sèng riªng t− cña nhau(kh¶ n¨ng quan t©m ®Õn ng−êi kh¸c

bªn c¹nh b¶n th©n); vµ • Duy tr× nh÷ng ranh giíi bÒn v÷ng nh−ng mÒm dÎo. Hay nãi çch kh¸c, çc thµnh viªn

cña çc gia ®×nh lµnh m¹nh gÇn gòi, nh−ng cã thÓ thÝch øng víi nh÷ng thay ®æi vai trß trong gia ®×nh (vÝ dô, bµ mÑ cã thÓ chÊp nhËn cuéc h«n nh©n cña con g¸i mµ kh«ng cã c¶m gi¸c sî sù xuÊt hiÖn cña con rÓ m×nh trong gia ®×nh)

Môc tiªu cña tham vÊn gia ®×nh



193

Çc gia ®×nh th−êng bÞ “t¾c” ë mét sè m« h×nh vµ cÇn ®−îc gióp ®ì ®Ó thay ®æi nh÷ng vÞ trÝ ®−îc x¸c ®Þnh mét çch cøng nh¾c trong “t«n ti trËt tù” gia ®×nh ®ã. Môc tiªu ®Çu tiªn cña tham vÊn gia ®×nh lµ gióp çc gia ®×nh thay ®æi çc kiÓu øng xö ®Ó c¶i thiÖn çch thøc hä th−êng thùc hiÖn. VÝ dô, mét sè gia ®×nh th−êng cã nh÷ng vÊn ®Ò trÇm träng (ch¼ng h¹n, nghiÖn r−îu trong gia ®×nh) mµ hä chèi bá ®èi mÆt víi chóng. §iÒu nµy chØ lµm cho çc vÊn ®Ò nµy trë nªn tåi tÖ h¬n. Nhµ tham vÊn gióp çc gia ®×nh ph¸ vì sù phñ nhËn b»ng çch khuyÕn khÝch çc thµnh viªn trong gia ®×nh bµy tá mét çch th¼ng th¾n víi ng−êi kh¸c trong cuéc tham vÊn, thõa nhËn nh÷ng tån t¹i, vµ cïng nhau gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

Tham vÊn gia ®×nh còng cã thÓ:

• Gióp çc thµnh viªn trong gia ®×nh dÔ dµng giao tiÕp víi nhau h¬n. VÝ dô, nhµ tham vÊn cã thÓ h−íng dÉn gia ®×nh sö dông çc c©u nãi thÓ hiÖn nh÷ng mèi quan t©m/çc quan ®iÓm cña ç nh©n (ch¼ng h¹n, “T«i c¶m thÊy bÞ tæn th−¬ng khi anh lê ®i nh÷ng g× t«i nãi”) h¬n lµ sö dông çc c©u buéc téi nh»m lµm bÏ mÆt hoÆc chÕ giÔu ng−êi kh¸c (ch¼ng h¹n, “T¹i sao anh thËm chÝ ch¼ng thÌm nghe t«i nãi g×? TÊt c¶ nh÷ng g× anh quan t©m chØ lµ b¶n th©n anh.”);

• T¹o c¬ héi cho mçi thµnh viªn trong gia ®×nh bµy tá mét çch trung thùc vÒ c¶m gi¸c cña hä (bao gåm c¶ trÎ em); vµ

• H−íng dÉn çc thµnh viªn trong gia ®×nh cã thÓ sö dông çc kü n¨ng vµ çc nguån lùc ®Ó ®èi mÆt víi sù c¨ng th¼ng vµ m©u thuÉn (vÝ dô, h−íng dÉn çc thµnh viªn trong gia ®×nh çc çch míi ®Ó nãi chuyÖn víi nhau khi cã ®iÒu g× ®ã phiÒn lßng hä thay v× ®Ó çc c¶m gi¸c cña hä “dån nÐn” vµ sau ®ã“bïng næ”)

Çc nhµ tham vÊn lµm viÖc víi gia ®×nh ®Õn khi hä cã thÓ tù t¹o ra nh÷ng thay ®æi tÝch cùc vµ duy tr× nh÷ng çch xö sù míi (kh«ng cã sù hç trî tiÕp theo vµ nh÷ng khuyÕn khÝch cña nhµ tham vÊn).

Sau ®©y lµ vµi gîi ý ®Ó tham vÊn cã hiÖu qu¶ víi çc gia ®×nh:

• Trong cuéc gÆp gì ban ®Çu víi gia ®×nh, h·y lµm s¸ng tá çc môc tiªu tham vÊn vµ vai trß cña nhµ tham vÊn. V¶ l¹i, th©n chñ kh«ng bao giê nªn bÞ “mï mê” vÒ tham vÊn ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo vµ nhµ tham vÊn lµm g× ®Ó hç trî çc gia ®×nh vµ khuyÕn khÝch sù thay ®æi.

• GÆp gì víi tõng thµnh viªn trong gia ®×nh vµ l¾ng nghe mµ kh«ng ph¸n xÐt vÒ sù thËt tr¶i nghiÖm cña mçi ng−êi. Mét sè ng−êi lín cã xu h−íng chi phèi cuéc tham vÊn, nãi hÕt phÇn cña trÎ em. Nhµ tham vÊn ph¶i ®¶m b¶o r»ng trÎ em trong gia ®×nh ®ã còng cã c¬ héi ®Ó nãi lªn quan ®iÓm vµ çc c¶m gi¸c cña chóng. Nhµ tham vÊn nªn tr¸nh tËp trung qu¸ nhiÒu vµo mét thµnh viªn trong gia ®×nh mµ bá qua çc thµnh viªn kh¸c.



194

• Sö dông çc kü n¨ng th«ng c¶m vµ giao tiÕp ®Ó khai th¸c nh÷ng g× mµ mçi thµnh viªn trong gia ®×nh ®ang tr¶i nghiÖm (bao gåm çc ý nghÜ, c¶m gi¸c, vµ hµnh vi)

• N¾m ®−îc nh÷ng g× mµ tõng thµnh viªn trong gia ®×nh muèn thay ®æi vÒ çch gia ®×nh ®ã ®ang thùc hiÖn vµ gióp hä v¹ch ra mét çch ®Ó t¹o ra nh÷ng thay ®æi tháa m·n nhiÒu nhÊt çc nhu cÇu cña tõng thµnh viªn.

• Cã thÓ lµm viÖc víi çc gia ®×nh nh− mét ng−êi ®ång minh vµ ng−êi hoµ gi¶i trong giao tiÕp h¬n lµ mét “chuyªn gia” ®ang lµm nhiÖm vô. V¶ l¹i, nhµ tham vÊn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng “ nhµ cè vÊn” hoÆc nh÷ng chuyªn gia, mµ lµ t¸c nh©n cña sù thay ®æi gióp ®ì çc thµnh viªn trong gia ®×nh cã c¬ héi ®Ó bµy tá trung thùc vÒ çc vÊn ®Ò vµ lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i quyÕt chóng.

• Cho phÐp çc thµnh viªn trong gia ®×nh bµy tá th¸i ®é giËn d÷ trong çc cuéc tham vÊn gia ®×nh. Th¸i ®é giËn d÷ cã thÓ ®¸ng sî hoÆc khã gi¶i quyÕt, nh−ng ®«i khi thÓ hiÖn sù giËn d÷ cã thÓ mang l¹i sù thay ®æi tÝch cùc ®¸ng kÓ trong çc mèi quan hÖ. NÕu mét thµnh viªn trong gia ®×nh trë nªn giËn d÷, nhµ tham vÊn nªn nãi chuyÖn víi ng−êi ®ã cïng víi çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, yªu cÇu çc thµnh viªn kh¸c b×nh luËn vÒ sù giËn d÷ cña ng−êi ®ã. Nhµ tham vÊn gia ®×nh cã n¨ng lùc sö dông sù giËn d÷ nh− mét kinh nghiÖm häc hái cho c¶ gia ®×nh vµ ®¶m b¶o r»ng mçi thµnh viªn ®Òu cã c¬ héi ph¶n øng l¹i sù giËn d÷ ®ã. Nhµ tham vÊn gia ®×nh kh«ng bao giê ®−îc nãi mäi ng−êi nªn c¶m gi¸c nh− thÕ nµo, vÝ dô “§õng giËn d÷” hoÆc “Anh/chÞ kh«ng nªn c¶m thÊy buån”, mµ cho phÐp mäi ng−êi bµy tá c¶m gi¸c cña hä (miÔn lµ hä kh«ng l¹m dông ng«n ng÷ hoÆc th©n thÓ ®èi víi ng−êi kh¸c). H·y lu«n nhí r»ng, mäi ng−êi th−êng sö dông sù giËn d÷ ®Ó che ®Ëy nçi ®au cña hä. (VÝ dô, mét ng−êi chång trót sù giËn d÷ lªn vî cña m×nh v× chÞ ®· ®i ch¬i víi çc b¹n thay v× ë nhµ chuÈn bÞ b÷a tèi. Anh ta cã thÓ thùc sù c¶m thÊy bÞ xem th−êng bëi v× cho r»ng vî m×nh thÝch ®µn ®óm h¬n).

• H·y n¨ng ®éng, khëi x−íng çc cuéc trao ®æi, vµ ®Ò ra çc gîi ý. Nhµ tham vÊn gia ®×nh thØnh tho¶ng ®æi “h−íng” çc cuéc trao ®æi trong suèt cuéc tham vÊn. VÝ dô, nÕu hai thµnh viªn trong gia ®×nh tranh luËn, nhµ tham vÊn cã thÓ yªu cÇu tõng ng−êi nhËn xÐt vÒ nh÷ng g× ®ang x¶y ra gi÷a hä thay v× ngåi im cho ®Õn khi cuéc tranh luËn chÊm døt. Nhµ tham vÊn gia ®×nh cã n¨ng lùc th−êng m¹nh d¹n tham gia mµ kh«ng sî chÞu tr¸ch nhiÖm.

• §Ó mäi ng−êi kÕt thóc nh÷ng g× hä ®ang tr×nh bµy vµ mêi çc thµnh viªn kÝn

tiÕng ®−a ra nhËn xÐt. Kh«ng ng¾t lêi mäi ng−êi khi hä ®ang nãi hoÆc cho phÐp çc thµnh viªn trong gia ®×nh ng¾t lêi lÉn nhau. Cè g¾ng l«i cuèn tÊt c¶ çc thµnh viªn trong gia ®×nh vµo cuéc héi tho¹i.

• Ph¶n ¸nh nh÷ng sù trao ®æi cña gia ®×nh ®Ó bæ sung thªm vµo nhËn thøc cña hä vÒ m« h×nh vµ ®éng c¬ cña gia ®×nh cã vÊn ®Ò. VÝ dô, mét nhµ tham vÊn cã thÓ nhËn xÐt r»ng bµ mÑ cã xu h−íng c¾t lêi con g¸i m×nh. ViÖc nµy nªn ®−îc thùc hiÖn theo çch kh«ng ®¸nh gi¸; nhµ tham vÊn kh«ng nªn nãi: “ChÞ kh«ng nªn c¾t lêi khi con g¸i chÞ ®ang nãi”. Thay vµo ®ã, mét c©u nãi nh− “T«i nhËn thÊy r»ng chÞ lu«n muèn cã ý kiÕn cïng lóc víi ch¸u Lan. Lan, c« kh«ng biÕt ®iÒu nµy



195

cã ¶nh h−ëng g× ®Õn ch¸u kh«ng?” cã thÓ t¹o ra nh÷ng thay ®æi tÝch cùc trong hµnh vi.

• Cã kh¶ n¨ng tham gia vµo nhiÒu “phÝa” ë bÊt cø thêi ®iÓm cô thÓ nµo. Nhµ tham vÊn cã hiÖu qu¶ l¾ng nghe vµ th«ng c¶m víi çc thµnh viªn trong gia ®×nh ®Ó ®¶m b¶o r»ng mçi ng−êi trong sè hä ®Òu c¶m thÊy ®−îc l¾ng nghe mµ kh«ng bÞ ®¸nh gi¸. NÕu mèi thµnh viªn trong gia ®×nh c¶m thÊy ®−îc l¾ng nghe vµ ®−îc t«n träng, hä sÏ gi¶m bít nhu cÇu tù vÖ. Môc ®Ých cña nhµ tham vÊn lµ gióp çc thµnh viªn trong gia ®×nh giao tiÕp cã hiÖu qu¶ h¬n víi nhau.

Nhµ tham vÊn gia ®×nh nªn tr¸nh:

• Nãi ai nªn lµm g× (vÝ dô, ®−a ra çc “gi¶i ph¸p” cho çc vÊn ®Ò, chØ trÝch hoÆc ph¸n xÐt).

• Tù suy diÔn vÒ ®éng c¬ bªn trong cña mäi ng−êi. VÝ dô, viÖc nãi r»ng, “cho dï mÑ ch¸u hay qu¸t m¾ng ch¸u, mÑ ch¸u ®ang cè g¾ng thÓ hiÖn r»ng mÑ ch¸u vÉn yªu quý ch¸u” lµ kh«ng phï hîp bëi v×, 1) nhµ tham vÊn ®ang pháng ®o¸n, 2) nhµ tham vÊn kh«ng cho phÐp thµnh viªn trong gia ®×nh tù hiÓu, 3) nhµ tham vÊn xö sù nh− mét nh©n vËt cã quyÒn lùc – “ng−êi biÕt tuèt”.

• Thiªn vÞ hiÓu biÕt cña m×nh vÒ vÊn ®Ò h¬n hiÓu biÕt cña th©n chñ (vÝ dô, nghÜ r»ng m×nh thùc sù biÕt nh÷ng g× ®ang x¶y ra h¬n gia ®×nh th©n chñ).

• “§øng vÒ mét phÝa” hoÆc “vµo bÌ ph¸i ” víi bÊt cø thµnh viªn nµo trong gia ®×nh nh»m ñng hé hä. ThØnh tho¶ng, çc gia ®×nh ®Õn gÆp nhµ tham vÊn vµ nãi r»ng mét thµnh viªn trong gia ®×nh hä lµ nguyªn nh©n cña mäi vÊn ®Ò vµ m©u thuÉn. Ch¼ng h¹n, mét gia ®×nh cã thÓ ®æ lçi cho c« con g¸i ë ®é tuæi thanh thiÕu niªn hay chèng ®èi vÒ tÊt c¶ mäi chuyÖn sai tr¸i trong gia ®×nh. NÕu nhµ tham vÊn kh«ng kh¸ch quan vµ ®øng vÒ phÝa gia ®×nh chèng l¹i c« con g¸i, nhµ tham vÊn cã thÓ ®Èy c« bÐ ra ngoµi vµ cµng cñng cè h¬n cho niÒm tin cña gia ®×nh r»ng kh«ng ai ngoµi c« con g¸i cña hä ph¶i g¸nh chÞu tr¸ch nhiÖm hay kh«ng ai trong sè hä cÇn ph¶i thay ®æi çch xö sù. NÕu nhµ tham vÊn thiÕt lËp mét liªn kÕt hay quan hÖ kh¸ch quan víi c« bÐ song song víi çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, c« bÐ cã thÓ dÔ chÊp nhËn tham gia vµo cuéc tham vÊn vµ gÇn gòi h¬n víi gia ®×nh. B»ng çch kh«ng a dua, nhµ tham vÊn còng trë thµnh mét vÝ dô cho çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, cho hä thÊy r»ng cã nhiÒu çch kh¸c ®Ó nh×n nhËn çc vÊn ®Ò trong gia ®×nh. Nhµ tham vÊn nªn nghÜ, “§iÒu g× ®· x¶y ra ®èi víi tõng thµnh viªn vµ tÊt c¶ thµnh viªn trong gia ®×nh?” thay v× nghÜ, “Mäi thµnh viªn trong gia ®×nh ®ang lµm g× ®èi víi thµnh viªn nµy?”

• G¸nh qu¸ nhiÒu tr¸ch nhiÖm. Nã sÏ lµm mäi ng−êi lóng tóng, ®Æc biÖt lµ trÎ em nÕu nhµ tham vÊn qu¸ quan t©m ®Õn kÕt qu¶ cô thÓ. Khi nhµ tham vÊn nhËn qu¸ nhiÒu tr¸ch nhiÖm, hä ®ang ®Ó çi t«i cña hä kiÓm so¸t (ch¼ng h¹n, muèn çc gia ®×nh thµnh c«ng tõ ®ã hä cã thÓ tù c¶m thÊy çc kü n¨ng tham vÊn cña hä tèt). Nhµ tham vÊn ph¶i x¸c ®Þnh vµ thõa nhËn nh÷ng h¹n chÕ cña chÝnh m×nh vµ hiÓu r»ng çc gia ®×nh chÞu tr¸ch nhiÖm cho sù thay ®æi cña hä.



196

• Lµm cho gia ®×nh nh÷ng g× hä cã thÓ tù lµm. Môc tiªu cña tham vÊn lµ t¨ng c−êng n¨ng lùc ®Ó mäi ng−êi tù gióp ®ì b¶n th©n; nhµ tham vÊn kh«ng lÊy ®i kh¶ n¨ng tù kiÓm so¸t cña çc gia ®×nh.

Çc kü n¨ng tham vÊn gia ®×nh D−íi ®©y lµ çc kü n¨ng cã thÓ lµm cho tham vÊn gia ®×nh cã hiÖu qu¶ h¬n:

Kh¶ n¨ng gi¶i thÝch çc vÊn ®Ò theo çch kh¸c

Mäi ng−êi th−êng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò bëi v× hä th−êng t¾c ë mét çch nh×n nhËn nh÷ng vÊn ®Ò nµy. Mét çch nhµ tham vÊn cã thÓ gióp hä lµ ®−a ra çc çch nh×n nhËn kh¸c thay ®æi ý nghÜa cña sù kiÖn hoÆc vÊn ®Ò. §iÒu nµy cã nghÜa lµ cÊu tróc l¹i mét t×nh huèng theo çch chuyÓn ®æi nh÷ng hµnh vi cã vÊn ®Ò hoÆc cã dÊu hiÖu thµnh çc hµnh vi thÝch hîp. VÝ dô, “ChÞ vµ chång chÞ rÊt giËn nhau – khi anh chÞ giËn nhau, râ rµng lµ anh chÞ cã quan t©m ®Õn nhau rÊt nhiÒu, kh«ng th× anh chÞ ®· kh«ng thÓ hiÖn c¶m xóc nh− vËy.” HoÆc “Anh ®ang c¶m thÊy kh«ng cã hy väng r»ng t×nh huèng cã thÓ thay ®æi, nh−ng anh ®· thùc hiÖn mét b−íc tÝch cùc ®Çu tiªn lµ quyÕt ®Þnh gÆp nhµ tham vÊn”. ViÖc gi¶i thÝch vÊn ®Ò hoÆc t×nh huèng theo çch kh¸c cã thÓ thay ®æi nhËn thøc cña gia ®×nh vÒ hµnh vi, vµ cã thÓ khuyÕn khÝch çc thµnh viªn suy nghÜ vµ hµnh ®éng theo çch kh¸c. Çch hiÓu míi nµy ®−a ®Õn gi¶i ph¸p thÝch hîp h¬n cho mét vÊn ®Ò. ViÖc thay ®æi çch nh×n cã thÓ ®−îc ¸p dông cho hµnh vi cô thÓ cña ç nh©n, ch¼ng h¹n, " B×nh uèng qu¸ nhiÒu cã thÓ lµ dÊu hiÖu anh Êy cÇn ®Õn sù gióp ®ì cña mäi ng−êi" hay " Sù tøc giËn cña cha b¹n khi b¹n ®i ch¬i vÒ qu¸ muén lµ dÊu hiÖu cña t×nh yªu th−¬ng vµ sù quan t©m". Khi mét gia ®×nh nghe thÊy nh÷ng vÊn ®Ò cña hä ®−îc diÕn ®¹t nh− mét viÖc khã kh¨n nh−ng cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc, th× hä th−êng ®−îc t¨ng c−êng n¨ng lùc ®Ó gi¶i quyÕt hoÆc thay ®æi nh÷ng ®iÒu sai tr¸i.

Giao nhiÖm vô Nhµ tham vÊn ®«i khi giao “nhiÖm vô ë nhµ” cho çc gia ®×nh nh− mét çch ®Ó mäi thµnh viªn thùc hiÖn çc hµnh ®éng cô thÓ. VÝ dô, yªu cÇu mét bµ mÑ kh«ng th−êng xuyªn quan t©m ®Õn con trai m×nh thùc hµnh khen ngîi con trai chÞ ta mçi ngµy mét lÇn. HoÆc, khi lµm viÖc víi mét ng−êi ch¸n n¶n, h·y khuyÕn khÝch hä viÕt ra giÊy nh÷ng sù ch¸n n¶n cña m×nh vµ chia sÎ nh÷ng c¶m gi¸c nµy trong cuéc tham vÊn tíi. Nh÷ng “nhiÖm vô” nh− vËy cã thÓ gióp ®¶m b¶o r»ng çc thµnh viªn trong gia ®×nh ®ang thùc hiÖn hiÖn nh÷ng hµnh ®éng cô thÓ ®Ó c¶i thiÖn cuéc sèng cña hä.

Sö dông çc c©u hái

Çc c©u hái cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó b¾t ®Çu hoÆc kÕt thóc çc cuéc tham vÊn, lµm s¸ng tá çc môc ®Ých, mêi tham gia vµ vµ ®¶m b¶o “nhiÖm vô” cña tham vÊn. VÝ dô, “§iÒu g× khiÕn anh/chÞ ®Õn víi cuéc tham vÊn ngµy h«m nay?”, “§Õn thêi ®iÓm nµy chóng ta lµm nh− thÕ nµo?” “Cã ph¶i chóng ta võa nãi vÒ nh÷ng ®iÒu anh/chÞ muèn nãi



197

kh«ng?” hoÆc “Anh/chÞ muèn ®iÒu g× sÏ x¶y ra?”. Nhµ tham vÊn nªn lu«n lu«n s¸ng t¹o trong çch ®Æt c©u hái, sñ dông nhiÒu c©u hái më theo kh¶ n¨ng cña m×nh ®Ó khai th¸c çc c¶m gi¸c vµ quan ®iÓm cña th©n chñ.

ThÓ hiÖn sù th«ng c¶m

ThÓ hiÖn sù th«ng c¶m vÒ c¬ b¶n lµ viÖc c¶m nhËn vµ tr¶i nghiÖm thÕ gi¬Ý riªng cña th©n chñ nh− thÓ nã lµ cña chÝnh anh/chÞ. Th«ng c¶m nªn ®−îc thÓ hiÖn víi tÊt c¶ mäi thµnh viªn trong gia ®×nh, kh«ng chØ víi nh÷ng ng−êi ®ang nãi chuyÖn. Gi¶ sö anh/chÞ ®ang lµm tham vÊn cho mét «ng bè bµ mÑ mµ lu«n phª b×nh cËu con trai ®ang cßn niªn thiÕu. Trong tr−êng hîp nµy, nhµ tham vÊn nªn hái cËu bÐ vÒ c¶m gi¸c cña em nh÷ng lóc bÞ phª b×nh vµ th«ng c¶m víi ph¶n øng cña em, hay ®o¸n xem cËu bÐ ®ang c¶m thÊy thÕ nµo (vÝ dô, n¶n lßng, c« ®¬n, giËn d÷) dùa vµo nh÷ng hµnh vi kh«ng lêi cña em. Sau ®ã, anh/chÞ ta nªn kiÓm tra l¹i víi cËu bÐ vÒ sù chÝnh x¸c cña gi¶ ®Þnh, “C« c¶m gi¸c r»ng ch¸u c¶m thÊy kh«ng tho¶i m¸i vµ “hçn ®én” lóc nµy cã ®óng kh«ng?. Çch nµy cã thÓ gióp c¶m thÊy ®−îc tham gia h¬n vµo qu¸ tr×nh tham vÊn vµ sÏ nãi vÒ çc c¶m gi¸c cña m×nh. ChØ khi th©n chñ c¶m thÊy ®−îc tham gia, chÊp nhËn, vµ c¶m th«ng, hä sÏ l¾ng nghe ý kiÕn hoÆc ®Ò xuÊt cho sù thay ®æi.

Tæng kÕt:

• §Ó trë thµnh nhµ tham vÊn gia ®×nh cã hiÖu qu¶, nhµ tham vÊn gia ®×nh ph¶i l¾ng nghe quan ®iÓm cña mçi thµnh viªn trong gia ®×nh, cè g¾ng hiÓu vµ th«ng c¶m víi hä. Nhµ tham vÊn dµnh cho çc gia ®×nh quyÒn ®Þnh h−íng cuéc tham vÊn vµ tr¸nh nãi víi hä r»ng hä nªn nghÜ hay hä nªn lµm g× ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

• Nhµ tham vÊn gia ®×nh gióp çc gia ®×nh thay ®æi “çc nguyªn t¾c” vµ çc m« h×nh lµm hä “bÕ t¾c“ ë çc hµnh vi tiªu cùc vµ tù huû ho¹i.

• Tham vÊn gia ®×nh cã hiÖu qu¶ ®ßi hái mét sè kü n¨ng gåm kü n¨ng thÓ hiÖn sù th«ng c¶m vµ kh¶ n¨ng ®øng vÒ phÝa tõng thµnh viªn trong gia ®×nh, l¾ng nghe vµ tÝch cùc khuyÕn khÝch sù tham gia cña tõng thµnh viªn, vµ kh¶ n¨ng ®Ó çc thµnh viªn bµy tá sù giËn d÷ khi cÇn thiÕt. Çc kü n¨ng kh¸c bao gåm kü n¨ng diÔn ®¹t vÊn ®Ò theo çch kh¸c tÝch cùc h¬n, ®−a ra çc ®Þnh h−íng vµ giao nhiÖm vô, sö dông çc c©u hái, vµ th«ng c¶m víi çc thµnh viªn trong gia ®×nh.

Pháng theo A.E. Ivey, M.B. Ivey, & L. Simek-Morgan. (1993). Counseling and Psychotherapy: A Multicultural Perspective (3rd Ed.), pp. 345-346, C. J. O’Leary. (1999). Counselling Couples and Families: A Person-Centred Approach, S. Minuchin & C.H. Fishman. (1981). Family Therapy Techniques.



198

M«®un V: bµi VI

Tham vÊn gia ®×nh: PhÇn III

môc tiªu :

• Giíi thiÖu øng dông cña mÖnh ®Ò �T«i�, mét kü n¨ng nh»m gióp çc gia ®×nh/th©n chñ giao tiÕp cã hiÖu qña h¬n.

• Nh»m ®−a ra nh÷ng gîi ý ®Ó b¾t ®Çu çc cuéc tham vÊn gia ®×nh. • T¹o c¬ héi cho häc viªn thùc hµnh vµ ph¶n håi.

Tæng thêi gian: Kho¶ng 3 giê

1. Çc kü n¨ng tham vÊn gia ®×nh --- øng dông cña çc mÖnh ®Ò “t«i”: (30 phót)

• Dµnh vµi phót ®Ó gi¶i thÝch kh¸i niÖm mÖnh ®Ò “T«i” (xem phÇn “KiÕn thøc tham kh¶o”)

Η Ph¸t tµi liÖu 22.1: C«ng thøc mÖnh ®Ò “T«i” vµ yªu cÇu häc viªn dµnh ra vµi phót ®Ó «n l¹i.

• §Ó ®¶m b¶o r»ng häc viªn hiÓu kh¸i niÖm mÖnh ®Ò “T«i” yªu cÇu hä chuyÓn nh÷ng c©u mÖnh ®Ó “B¹n/Anh/chÞ ” sau ®©y sang mÖnh ®Ò “T«i”:

�B¹n/Anh/chÞ lu«n lµm phiÒn t«i khi t«i ®ang lµm viÖc. T«i thÊy mÖt mái v× chuyÖn ®ã� C©u tr¶ lêi mÉu: “T«i c¶m thÊy n¶n khi anh/chÞ ®Æt c©u hái trong lóc t«i ®ang cè g¾ng lµm viÖc. T«i sÏ nãi chuyÖn víi anh/chÞ khi cã thêi gian. Chóng ta cã thÓ nãi chuyÖn víi nhau khi t«i xong viÖc ®−îc kh«ng? ” “Anh ta lµm t«i ph¸t ®iªn lªn mçi lóc anh ta ng¾t lêi t«i. T«i kh«ng thÓ chÞu ®ùng thªm ®−îc n÷a ” C©u tr¶ lêi mÉu: “Khi anh Êy ng¾t lêi t«i lóc t«i ®ang cè nãi vÒ mét ®iÒu g× ®ã lµm t«i c¶m thÊy côt høng vµ ch¸n n¶n. T«i muèn nãi chuyÖn víi anh ta xem cã çch nµo ®Ó c¶i thiÖn vÊn ®Ò giao tiÕp gi÷a chóng t«i ”

“B¹n/Anh/chÞ thËt th« lç víi mäi ng−êi! T¹i sao B¹n/Anh/chÞ kh«ng thÓ gi÷ im lÆng quan ®iÓm cña m×nh!”



199

C©u tr¶ lêi mÉu: “T«i c¶m thÊykhã chÞu khi b¹n/anh/chÞ nãi víi mäi ng−êi nh÷ng ®iÒu cã thÓ lµm tæn th−¬ng c¶m gi¸c cña hä. T«i mong b¹n/anh/chÞ cã thÓ thö lµm theo çch kh¸c, cã lÏ lµ mét çch bµy tá quan ®iÓm thËn träng h¬n.”

• §−a ra bµi gi¶ng ng¾n gän vÒ çch sö dông mÖnh ®Ò “T«i” cã hiÖu qu¶.

2. MÖnh ®Ò “T«i”: (20 phót)

• Yªu cÇu häc viªn ghÐp thµnh çc cÆp. Mçi ng−êi chuÈn bÞ mét mÖnh ®Ò “T«i” vÒ mét t×nh huèng hiÖn t¹i hay mét khã kh¨n mµ anh/chÞ ta ®ang ph¶i ®èi mÆt. Ng−êi cïng cÆp gióp ng−êi kia lµm cho c©u nãi cña hä râ rµng h¬n.

• Çc cÆp cã 5-10 phót ®Ó thùc hiÖn bµi tËp nµy, sau ®ã tËp hîp nhãm lín vµ mçi ng−êi

sÏ ®äc to MÖnh ®Ò “T«i”cñam×nh tr−íc líp. Çc cÆp kh¸c cã thÓ cho ý kiÕn ®Ó söa cho nh÷ng mÖnh ®Ò nµy ®−îc hoµn chØnh vµ hay h¬n nÕu cÇn thiÕt. Hái xem häc viªn cã th¾c m¾c g× kh«ng.

3. Mét sè b−íc ®Ó b¾t ®Çu tham vÊn gia ®×nh: Tr×nh bµy vµ th¶o luËn (20 phót)

• Yªu cÇu häc viªn lÊy giÊy bót ra vµ viÕt mét sè ®Ò xuÊt ®Ó b¾t ®Çu cuéc tham vÊn gia ®×nh. Yªu cÇu nhiÒu häc viªn kh¸c nhau ph¸t biÓu ý kiÕn.

• Bæ sung ý kiÕn cña häc viªn víi nh÷ng gîi ý ®Ó b¾t ®Çu mét cuéc trao ®æi

tham vÊn gia ®×nh ( xem phÇn � KiÕn thøc tham kh¶o�.) • Khi anh/chÞ b¾t ®Çu th¶o luËn tham vÊn gia ®×nh vµ nh÷ng thanh thiÕu niªn,

h·y yªu cÇu häc viªn ®−a ra çc vÝ dô s¸ng t¹o vÒ çc c©u hái nhµ tham vÊn cã thÓ hái ®Ó lµm quen víi ng−êi vÞ thµnh niªn. Ghi çc c©u tr¶ lêi cña häc viªn lªn b¶ng hay vµo giÊy lín.

4. TiÓu phÈm vÒ tham vÊn gia ®×nh: Ho¹t ®éng nhãm nhá (135 phót)

Η Ph¸t tµi liÖu 22.2: Thùc hµnh ®ãng vai tham vÊn gia ®×nh. Yªu cÇu häc viªn dµnh vµi phót ®Ó ®äc tµi liÖu. • Chia häc viªn thµnh çc nhãm nhá n¨m ng−êi, vµ yªu cÇu hä tu©n thñ çc chØ dÉn

trong tµi liÖu. • H·y theo dâi ®ång hå, hÕt 10 phót, yªu cÇu häc viªn ®æi vai. • §i quanh líp häc ®Ó quan s¸t ho¹t ®éng vµ gîi ý. H·y khuyÕn khÝch häc viªn! yªu

cÇu häc viªn sö dông tÊt c¶ çc kü n¨ng ®· häc. NÕu cÇn thiÕt, gîi ý çc çch häc viªn cã thÓ phèi hîp çc kü n¨ng tham vÊn gia ®×nh cô thÓ ®· häc vµo tiÓu phÈm. Khen ngîi nh÷ng häc viªn ®· sö dông çc kü n¨ng võa th¶o luËn.

• Khi häc viªn kÕt thóc thùc hµnh ®ãng vai, yªu cÇu mét nhãm tr×nh bµy tr−íc líp mét cuéc tham vÊn gia ®×nh ®Çu tiªn. Yªu cÇu nhãm “tr×nh diÔn” trong 10 phót sau ®ã häc viªn vµ nh÷ng ng−êi ®ãng vai çc thµnh viªn trong gia ®×nh nhËn xÐt.

• NÕu thêi gian cho phÐp, gi¶ng viªn vµ ng−êi ®ång gi¶ng nªn ®ãng vai nhµ tham vÊn trong minh ho¹ tham vÊn gia ®×nh, ®¶m b¶o sö dông nhiÒu nhÊt çc kü n¨ng ®· th¶o luËn trong bµi häc.



200

• NhÊn m¹nh r»ng tham vÊn gia ®×nh lµ mét th¸ch thøc. Cã thÓ mÊt nhiÒu thêi gian ®Ó c¶m thÊy tho¶i m¸i vµ tù tin víi t− çch lµ nhµ tham vÊn gia ®×nh.

Hái xem häc viªn cã c©u hái hoÆc nhËn xÐt g× kh«ng.

5. Tæng kÕt PhÇn II: (5 phót)

Mét khÝa c¹nh quan träng cña tham vÊn gia ®×nh lµ gióp çc thµnh viªn trong gia ®×nh cã thÓ giao tiÕp víi nhau. ViÖc h−íng dÉn çc thµnh viªn trong gia ®×nh sö dông çc mÖnh ®Ò “T«i” lµ mét çch ®Ó c¶i thiÖn giao tiÕp vµ gi¶m bít ph¶n øng thñ thÕ.

Khi b¾t ®Çu mét cuéc tham vÊn gia ®×nh, h·y hoan nghªnh vµ chÊp nhËn tÊt c¶ çc thµnh viªn trong gia ®×nh . H·y cè g¾ng hÕt søc ®Ó mäi thµnh viªn ®Òu c¶m thÊy ®−îc tham gia.

Trong khi viÖc tËp trung vµo çc vÊn ®Ò vµ cã thÓ gi¶i quyÕt chóng nh− thÕ nµo trong suèt qu¸ tr×nh tham vÊn lµ cÇn thiÕt th× viÖc ghi nhËn nh÷ng thÕ m¹nh vµ çc ®ãng gãp tÝch cùc cña gia ®×nh còng rÊt quan träng. Khi çc vÊn ®Ò g©y ¸p lùc nÆng nÒ lªn gia ®×nh , hä cã thÓ c¶m thÊy v« väng vµ kh«ng nhËn ra nh÷ng ®iÒu hä lµm rÊt tèt.

H·y s¸ng t¹o trong viÖc ®Æt çc c©u hái. Dµnh thêi gian ®Ó kÕt thóc cuéc tham vÊn, vµ ®¶m b¶o cã tæng kÕt nh÷ng ®iÓm

quan träng ®−îc nªu ra trong suèt cuéc tham vÊn.

KiÕn thøc tham kh¶o:

Çc kü n¨ng tham vÊn gia ®×nh (TiÕp theo)

Sö dông mÖnh ®Ò “T«i”

Mét mÖnh ®Ò "T«i" lµ mét çch diÔn ®¹t râ rµng quan ®iÓm cña anh chÞ tr−íc mét t×nh huèng nhÊt ®Þnh, ch¼ng h¹n: " T«i thÊy... .. . .. khi anh.. . ..bëi . .. ..". Çch nãi nµy bao hµm viÖc biÓu lé r»ng mét ®iÒu g× ®ã t¸c ®éng ®Õn anh chÞ nh− thÕ nµo vµ anh chÞ mong muèn t×nh huèng ®ã thay ®æi ®Õn ®©u. §©y lµ mét ph−¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ ®Ó t¸ch biÖt çc c¶m gi¸c víi çc sù kiÖn thùc tÕ nh»m lµm s¸ng tá vÊn ®Ò. MÖnh ®Ò " T«i" thµnh c«ng nhÊt kh«ng ®−a ra nh÷ng yªu cÇu hay chØ trÝch cô thÓ. Nã më ra t×nh huèng th¶o luËn h÷u Ých, cã thÓ gi¶m bít sù thñ thÕ, vµ khiÕn ng−êi kh¸c tiÕp tôc thÓ hiÖn. Sö dông mÖnh ®Ò “T«i ” trong tham vÊn lµ mét ph−¬ng ph¸p h÷u hiÖu nh»m h−íng dÉn çc thµnh viªn trong gia ®×nh trong çc cuéc tham vÊn. Th«ng th−êng, anh/chÞ hay thÊy mäi ng−êi nãi vÒ ng−êi kh¸c (hoÆc víi ng−êi kh¸c) nh−: “C« Êy lµm t«i ph¸t ®iªn lªn!” hoÆc “Anh/chÞ thËt v« tr¸ch nhiÖm - Anh/chÞ kh«ng bao giê chÞu lµm nh÷ng viÖc lÏ ra anh/chÞ ph¶i lµm”. Nh÷ng c©u nµy mang tÝnh buéc téi, vµ ®Æt ng−êi nghe vµo thÕ phßng thñ. Do ®ã, nã mang l¹i kÕt qu¶ ng−îc l¹i cho viÖc gi¶i quyÕt çc m©u thuÉn.

NÕu anh/chÞ thÊy th©n chñ sö dông mÖnh ®Ó “b¹n/anh/chÞ” hoÆc “hä”, nhÑ nhµng h−íng hä vµo viÖc sö dông mÖnh ®Ò “T«i”, vµ gi¶i thÝch çch nµy cã hiÖu qu¶ h¬n trong giao tiÕp nh− thÕ nµo.



201

Mét sè gîi ý ®Ó sö dông mÖnh ®Ò ”T«i” cã hiÖu qu¶.

- MÖnh ®Ò " T«i" cÇn râ rµng ( thÓ hiÖn ®−îc quan ®iÓm) vµ trong s¸ng ( nghÜa lµ kh«ng ®−a ra nh÷ng chØ trÝch hay nh÷ng ®¸nh gi¸). “T«i c¶m thÊy giËn khi anh m¾ng vµo mÆt c« Êy nh− vËy bëi v× t«i thÊy ®iÒu ®ã cã thÓ lµm c« Êy bÞ tæn th−¬ng”

- Trong tham vÊn, h·y ®Ó ý viÖc sö dông çc mÖnh ®Ò “B¹n/anh/chÞ” cña th©n chñ (®Æc biÖt lµ khi tham vÊn víi gia ®×nh). Nh÷ng c©u ®ã th−êng ®æ lçi lªn ng−êi kh¸c, nh©n danh tr¸ch nhiÖm cña ng−êi kh¸c, yªu cÇu ng−êi kh¸c thay ®æi hoÆc kÌm theo c¶ sù ®e do¹. Nh÷ng c©u nãi kiÓu nµy lµ çc rµo c¶n cña sù giao tiÕp cã hiÖu qu¶.

- Cè g¾ng sö dông nh÷ng mÖnh ®Ò “T«i” trong cuéc sèng hµng ngµy cña anh/chÞ;

anh/chÞ sÏ thÊy ng¹c nhiªn vÒ hiÖu qu¶ tÝch cùc cña chóng. Sö dông mÖnh ®Ò “T«i” lóc ®Çu cã vÎ kh«ng tho¶i m¸i vµ ng−îng nghÞu. Gièng nh− çc kü n¨ng giao tiÕp kh¸c, cÇn cã thêi gian ®Ó phèi hîp viÖc sö dông mÖnh ®Ò “T«i” ®Õn khi chóng trë nªn phï hîp víi kinh nghiÖm cña anh/chÞ mét çch v« thøc.

Çc b−íc ®Ó b¾t ®Çu mét cuéc tham vÊn gia ®×nh

Gi¶i thÝch víi çc thµnh viªn trong gia ®×nh môc tiªu tham vÊn vµ vai trß cña anh/chÞ víi t− çch nhµ tham vÊn vµ hä cã thÓ tr«ng ®îi g× tõ qu¸ tr×nh tham vÊn. KhuyÕn khÝch häc viªn ®Æt c©u hái. Th©n chñ cÇn biÕt hä tr«ng ®îi ®iÒu g× vµ ®−îc tr«ng ®îi ®iÒu g× tr−íc khi qu¸ tr×nh tham vÊn b¾t ®Çu.

Hoan nghªnh mäi ng−êi (c¶ trÎ em!) ®Õn tham vÊn víi sù chÊp nhËn vµ quan t©m. Bµy tá sù quan t©m ®Õn gia ®×nh. VÝ dô, hái xem tõng thµnh viªn lµm nghÒ g×, thãi quen cña tõng thµnh viªn, trÎ em ®i häc ë tr−êng nµo, trÎ bao nhiªu tuæi, trÎ thÝch lµm g×, tõng thµnh viªn trong gia ®×nh hiÓu thÕ nµo vÒ tham vÊn. §¶m b¶o r»ng mäi thµnh viªn trong gia ®×nh ®Òu c¶m thÊy ®−îc hoan nghªnh. Quan träng h¬n c¶ lµ thÓ hiÖn sù qua t©m vµ nhiÖt t×nh víi trÎ em ®Ó trÎ kh«ng thÊy sî tham vÊn nh− mét c«ng viÖc “buån tÎ” cña ng−êi lín. NÕu anh/chÞ thÓ hiÖn chØ quan t©m ®Õn ng−êi lín, trÎ em sÏ cho r»ng anh/chÞ “®øng vÒ phÝa”ng−êi lín vµ kh«ng in t−ëng, høng thó trong qu¸ tr×nh tham vÊn.

Nãi víi gia ®×nh r»ng mäi th«ng tin hä tiÕt lé trong çc cuéc tham vÊn còng nh− çc tµi liÖu viÕt m« t¶ néi dung çc cuéc tham vÊn sÏ ®−îc gi÷ bÝ mËt.

T«n träng thanh thiÕu niªn. §ïa víi çc em, hái çc c©u hái vµ nÕu cÇn thiÕt, h·y ghi nhËn vµ th«ng c¶m víi ý muèn im lÆng cña çc em mµ kh«ng coi ®ã lµ mét vÊn ®Ò. H·y nhí r»ng ®Õn tËn khi çc em ph¸t biÓu, nhµ tham vÊn còng cÇn n¨ng ®éng vµ cÈn träng khi ®Æt c©u hái. §iÓm kh¸c nhau duy nhÊt gi÷a nhµ tham vÊn vµ ng−ßi chÊt vÊn lµ nhµ tham vÊn cã sù quan t©m ch©n thµnh ®Õn çc c©u tr¶ lêi cña th©n chñ vµ sÏ ngõng ®Æt c©u hái khi cuéc nãi chuyÖn trë nªn tr«i ch¶y.

H·y s¸ng t¹o trong çch ®Æt c©u hái. VÝ dô khi hái mét trÎ lín tuæi, “Ch¸u ®· nghÜ ®−îc thÕ nµo vÒ mét phÇn cña vÊn ®Ò nµy (cho dï bè mÑ em ®· tr×nh bµy toµn bé vÊn



202

®Ò)?” thay v× hái “Theo ch¸u vÊn ®Ò lµ g×?” HoÆc hái çc c©u hái nh−, “Ng−êi nµo ch¸u gÆp trong cuéc ®ê× vµ cho lµ hä thµnh c«ng?” ®Ó cã ®−îc ý nghÜa vÒ gi¸ trÞ cña trÎ. HoÆc, “NÕu ch¸u cã ®−îc ba ®iÒu −íc lóc nµy – vÒ bÊt cø ®iÒu g× trªn thÕ gian nµy – ch¸u sÏ −íc g×?” “Ch¸u muèn sèng ë ®©u trong vßng n¨m n¨m tíi ?”

Çc c©u mÉu cho nh÷ng gia ®×nh do dù tham gia tham vÊn gia ®×nh: Nh÷ng gîi ý sau ®©y lµ nh÷ng ®iÒu ®Ó nãi víi nh÷ng gia ®×nh cã vÎ trÇm lÆng, kh«ng tin t−ëng, hoÆc kh«ng s½n lßng tham gia tham vÊn:

• “T«i ph¸t hiÖn ra r»ng mÆc dï nãi vÒ nh÷ng chñ ®Ò nhÊt ®Þnh trong tham vÊn cã thÓ c¶m thÊy kh«ng tho¶i m¸i vµ ng−îng nghÞu, nhiÒu gia ®×nh vÉn vui vÎ ®Õn ®©y ®Ó cã c¬ héi ®ã v× hä nhËn ra nh÷ng ®iÒu mäi thµnh viªn trong gia ®×nh ®Òu ®ang suy nghÜ.” (C©u nãi nµy nh»m b×nh th−êng ho¸ çc tr¶i nghiÖm tham vÊn b»ng viÖc kh¼ng ®Þnh víi çc thµnh viªn trong gia ®×nh r»ng hÇu hÕt mäi ng−êi ®· gÆp r¾c rèi khi b¾t ®Çu çc chñ ®Ò khã kh¨n. Nã còng t¹o cho çc thµnh viªn mét hy väng r»ng tham vÊn cã thÓ gióp hä c¶i thiÖn t×nh huèng.)

• “Mäi ng−êi ë ®©y cã thÓ cã suy nghÜ kh¸c nhau vÒ çc vÊn ®Ò trong gia ®×nh. §«i khi, cã vÎ nh− mäi ng−êi chØ trÝch mét ng−êi hä tin lµ ®· g©y lçi vµ d−êng nh− hä ®ang buéc téi ng−êi ®ã b»ng çch nãi lçi chÝnh lµ t¹i anh. NÕu ai cã c¶m gi¸c ®ã h·y cho t«i biÕt vµ chóng ta sÏ lµm viÖc ®Ó ®¶m b¶o r»ng anh/chÞ cã c¬ héi ®Ó nãi vÒ quan ®iÓm cña m×nh.

Dµnh nhiÒu thêi gian ®Ó kÕt thóc cuéc tham vÊn ®Çu tiªn víi gia ®×nh. Anh/chÞ cã thÓ cÇn kiÓm tra l¹i víi çc thµnh viªn trong gia ®×nh xem hä cã ®iÒu g× muèn nãi tr−íc khi kÕt thóc. Cã thÓ cã mét chñ ®Ò quan träng nµo ®ã ch−a ®−îc th¶o luËn khiÕn mét hoÆc vµi thµnh viªn c¶m thÊy r»ng nhµ tham vÊn ®· bá lì c¬ héi n¾m b¾t quan ®iÓm cña hä . Tr−íc khi kÕt thóc, h·y nhí sö dông kü n¨ng tãm l−îc ®Ó tæng kÕt l¹i nh÷ng g× gia ®×nh kÓ víi anh/chÞ suèt cuéc tham vÊn. ViÖc nµy sÏ gióp cho cuéc tham vÊn trë nªn “x©u chuçi” h¬n vµ gióp çc thµnh viªn håi t−ëng l¹i nh÷ng ®iÓm/ý kiÕn quan träng

Cè g¾ng diÔn ®¹t l¹i vÊn ®Ò cô thÓ theo çch Ýt bi quan h¬n. VÝ dô, “Anh/chÞ ®ang rÊt rÊt chËt vËt lóc nµy, nh−ng t«i nhËn thÊy anh/chÞ cã kh¸ nhiÒu hy väng vµ quyÕt t©m. Anh/chÞ thùc sù muèn thay ®æi, ®ã lµ b−íc ®Çu tiªn” Mang l¹i hy väng r»ng thay ®æi tÝch cùc cã thÓ x¶y ra. H·y nhí r»ng th©n chñ th−êng dÔ dµng vµ s½n lßng ®−a nh÷ng ®ãng gãp cña hä vµo vÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra khi hä cã c¬ héi ®Ó bµy tá ý kiÕn cña m×nh (hoÆc mang tÝnh ®¸nh gi¸ hoÆc ®øng vÒ mét phÝa). Tæng kÕt:

• Sö dông c«ng thøc mÖnh ®Ò “T«i” lµ mét kü n¨ng tuyÖt vêi trong çc cuéc tham vÊn gia ®×nh bëi v× nã h−íng dÉn çc thµnh viªn trong gia ®×nh chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ çc c¶m gi¸c cña hä, gi¶m thiÓu sù buéc téi vµ sù thñ thÕ.

• H·y ®¶m b¶o r»ng anh/chÞ ®èi xö víi mäi thµnh viªn trong gia ®×nh c«ng b»ng vµ t«n träng (c¶ trÎ em). H·y l¹c quan vµ kh«ng ®Ó çc gia ®×nh rêi khá cuéc tham vÊn mµ ch−a chuyÓn t¶i hy väng ®ã ®Õn hä.

• H·y dµnh nhiÒu thêi gian ®Ó kÕt thóc cuéc tham vÊn vµ ®¶m b¶o r»ng anh/chÞ ®· tãm l−îc çc néi dung cña cuéc tham vÊn, ®Ó cho çc thµnh viªn gia ®×nh ®−a ra nh÷ng quan ®iÓm cuèi cïng nÕu cã, vµ ®Þnh h−íng hoÆc giao nhiÖm vô cho hä.



203

Pháng theo A.E. Ivey, M.B. Ivey, & L. Simek-Morgan. (1993). Counseling and Psychotherapy: A

Multicultural Perspective (3rd Ed.), pp. 345-346, C. J. O’Leary. (1999). Counselling Couples and Families: A Person-Centred Approach, S. Minuchin & C.H. Fishman. (1981). Family Therapy Techniques, and A. Welbourn. (1995). Stepping Stones: A Training Package on HIV/AIDS, Communication, and Relationship Skills, pp.159-161.

HANDOUT 14.2 199


X¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò mÊu chèt

Chän mét häc viªn trong nhãm ®Ó th¶o luËn vÒ tr−êng hîp cña trÎ mµ anh/chÞ ta ®ang lµm tham vÊn (theo yªu cÇu cña bµi tËp trong phÇn §¸nh gi¸ t×nh huèng tr−íc). Häc viªn nªn tËp trung chñ yÕu vµo nh÷ng ®éng c¬ gia ®×nh cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn trÎ. (Kh«ng quan träng nÕu thµnh viªn cña nhãm ch−a lµm viÖc víi gia ®×nh trÎ—miÔn lµ anh/chÞ ta nhËn thøc ®−îc gia ®×nh cña trÎ thùc hµnh nh− thÕ nµo). Th¶o luËn nh÷ng vÊn ®Ò sau: Nh÷ng vÊn ®Ò gia ®×nh chñ yÕu trong t×nh huèng nµy lµ g×?

Nh÷ng vÊn ®Ò nµy t¸c ®éng ®Õn trÎ nh− thÕ nµo?

Nhµ tham vÊn nªn gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµy nh− thÕ nµo trong tham vÊn gia ®×nh?

Häc viªn cã 30 phót chuÈn bÞ tr−íc khi tr×nh bµy tr−íc líp

HANDOUT 14.2 199


c«ng thøc mÖnh ®Ò “t«i” - Hµnh ®éng: " Khi..." H·y dïng nh÷ng c©u nãi cô thÓ vµ kh«ng mang

tÝnh ph¸n xÐt, ch¼ng h¹n: " Khi anh chÞ ng¾t lêi t«i.."

- Ph¶n øng cña t«I: " T«i c¶m thÊy..."

H·y dïng c©u "T«i c¶m thÊy" h¬n lµ " T«i nghÜ" vµ ®Ò cËp ®Õn c¶m gi¸c cña m×nh: "T«i c¶m thÊy buån/giËn/bÞ xóc ph¹m/thÊt väng/bÞ coi th−êng.." Kh«ng nãi: "T«i thÊy anh chÞ thËt ®¸ng xÊu hæ". (Bëi lÏ c©u nãi nµy chøa ®ùng mét sù ®¸nh gi¸).

-Lý do: "... bëi lÏ..." NÕu thÊy viÖc gi¶i thich lµ cÇn thiÕt, anh chÞ h·y thªm vµo. Nh−ng cÇn l−u ý kh«ng cã ý quy tr¸ch nhiÖm cho mét ai ®ã, ch¼ng h¹n"... v× t«i muèn anh chÞ l¾ng nghe quan ®iÓm cña t«i".

-Gîi ý: "§iÒu t«i muèn lµ..." §−a ra mét sù thay ®æi mµ anh chÞ mong muèn. Anh chÞ cã thÓ nãi nh÷ng g× m×nh muèn, nh−ng ®õng nãi víi th¸i ®é ra lÖnh cho

ng−êi kh¸c, ch¼ng h¹n: "T«i muèn chóng ta cïng th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò nµy" hoÆc " T«i mong mäi ng−êi h·y nghe t«i tr−íc khi nãi mét ®iÒu g× ®ã." Thay v× nãi "Anh chÞ h·y dõng ngay c¸ch c¾t ngang ®ét ngét kiÓu nh− vËy".

Nh÷ng vÝ dô vÒ MÖnh ®Ò " b¹n/Anh /ChÞ": " C« rÊt l−êi biÕng; c« ch¼ng bao giê lau dän nhµ cöa s¹ch sÏ; c« ch−a bao giê chuÈn bÞ ®−îc b÷a tèi ®óng giê vµ bän trÎ lu«n gµo khãc. T«i kh«ng hiÓu sao l¹i cã thÓ lÊy mét ng−êi nh− vËy. Tõ nay trë ®i, c« ph¶i lµm viÖc ch¨m chØ nÕu muèn cuéc sèng tèt h¬n." "§ªm nµo còng nh− ®ªm nµo, anh lu«n say xØn trë vÒ sau khi nhËu nhÑt víi lò b¹n bÌ ghª tëm. Anh lu«n n−íng tiÒn vµo nh÷ng qu¸n Bia h¬i ngí ngÈn. Anh thËt v« tÝch sù. NÕu anh tiÕp tôc n−íng tiÒn vµo bia, t«i sÏ bá anh". Nh÷ng mÖnh ®Ò kiÓu nµy mang tÝnh ph¸n xÐt vµ khiÕn ng−êi nghe dÌ chõng.

Nh÷ng vÝ dô vÒ MÖnh ®Ò " t«i":

HANDOUT 14.2 199


- "Khi anh trë vÒ nhµ, anh c¶m thÊy thÊt väng nÕu thøc ¨n ch−a chuÈn bÞ xong vµ nhµ cöa ch−a dän dÑp. Anh muèn chóng ta h·y cïng nhau bµn b¹c ®Ó x¾p xÕp mäi viÖc sao cho hîp lý h¬n". - " Mçi tèi anh vÒ nhµ tõ qu¸n Bia h¬i, em c¶m thÊy v« cïng n¶n lßng v× em mong

muèn chóng ta cã nhiÒu thêi gian ë bªn nhau h¬n vµ em lo l¾ng vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña chóng m×nh. Em mong r»ng chóng ta cã thÓ bµn b¹c vÒ c¸ch chóng ta cã thÓ lµm ®Ó t×nh h×nh tèt h¬n."

Nh÷ng c©u nãi kiÓu nµy kh«ng chøa ®ùng ý tr¸ch mãc vµ thÓ hiÖn sù t«n träng ng−êi nghe. Ng−êi nãi h−íng ®Õn hµnh ®éng h¬n lµ chØ trÝch tÝnh c¸ch cña ng−êi nghe. Kh«ng cã c©u nãi " Anh/em ph¶i ..." hay " Gi¸ nh− anh/em..". Nh÷ng c©u nãi nµy nãi lªn mong muèn hay hy väng cña ng−ßi nãi mµ kh«ng cÇn Ðp buéc ng−êi nghe ph¶i ®¸p øng. Pháng theo A. Welbourn. (1995). Stepping Stones: A Training Package on HIV/AIDS, Communication, and Relationship Skills, pp.159-161.

HANDOUT 14.2 199


Tham vÊn gia ®×nh: thùc hµnh ®ãng vai

1. Chia häc viªn thµnh çc nhãm n¨m ng−êi 2. Ph©n çc vai sau: MÑ, Bè, Con g¸i, Con trai, Nhµ tham vÊn 3. Trong çc vë ®ãng vai, gi¶ sö r»ng ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn “gia

®×nh” ®Õn gÆp nhµ tham vÊn. Trong khi ®ãng vai, nhµ tham vÊn nªn giíi thiÖu anh/chÞ ta víi gia ®×nh vµ gi¶i thÝch vai trß cña nhµ tham vÊn víi hä. Sau ®ã gia ®×nh nªn giíi thiÖu vÒ hä víi nhµ tham vÊn.

4. Mçi vai nªn kÐo dµi 10 phót, sau ®ã ®æi vai. Sau mçi vë

kÞch, “çc thµnh viªn trong gia ®×nh” cho ý kiÕn/nhËn xÐt/ ®Ò xuÊt vÒ çc kü n¨ng vµ kh¶ n¨ng t¹o sù tho¶i m¸i cho gia ®×nh cña nhµ tham vÊn. CÇn ®¶m b¶o r»ng mäi ng−êi ®Òu ®−îc ®ãng vai nhµ tham vÊn.

Nh÷ng ®iÒu “nhµ tham vÊn” cÇn l−u ý: Môc tiªu cña anh/chÞ lµ lµm cho gia ®×nh c¶m thÊy tho¶i m¸i

vµ ®¶m b¶o r»ng hä hiÓu qu¸ tr×nh tham vÊn vµ vai trß cña anh/chÞ – nhµ tham vÊn.

CÇn ®¶m b¶o r»ng mäi “thµnh viªn trong gia ®×nh” ®Òu cã c¬ héi ®Ó bµy tá.

KhuyÕn khÝch gia ®×nh ®Æt c©u hái Nh÷ng vai nµy chØ nh»m môc ®Ých giíi thiÖu cho çc cuéc

tham vÊn. Kh«ng nªn ®i qu¸ s©u vµo çc vÊn ®Ò víi “çc thµnh viªn cña gia ®×nh”.

HANDOUT 14.2 199


Ngµy thø 3

Bµi häc buæi chiÒu

HANDOUT 14.2 199


Mét sè rèi lo¹n vÒ trÝ tuÖ trong thêi th¬ Êu vµ thêi niªn thiÕu

• C¸c rèi lo¹n do lo l¾ng (bao gåm c¶ rèi lo¹n ¸m ¶nh c−ìng bøc)

• ThiÕu tËp trung vµ rèi lo¹n do th¸i ®é huû ho¹i

• T©m thÇn vµ c¸c rèi lo¹n ph¸t triÓn toµn diÖn kh¸c kh¸c

• Rèi lo¹n do ¨n uèng

• Rèi lo¹n do bµi tiÕt

• Rèi lo¹n do liªn l¹c vµ rèi lo¹n do nghiªn cøu

• Rèi lo¹n t©m tr¹ng tr¹ng th¸i (®Æc biÖt lµ sù suy sôp)

• T©m thÇn ph©n liÖt

• Rèi lo¹n do c¬ giËt

• Rèi lo¹n do l¹m dông thuèc

HANDOUT 14.2 199


Mét sè t¸c ®éng t©m lý th«ng th−êng cña khñng ho¶ng

• Sèc vµ phñ nhËn

• Nh÷ng c¶m xóc m·nh liÖt vµ kh«ng dù ®o¸n ®−îc

• Håi t−ëng/ nh÷ng ký øc sèng ®éng vÒ tæn th−¬ng

• nh÷ng c¸ch thøc øng xö thay ®æi

• C¨ng th¼ng trong c¸c quan hÖ víi mäi ng−êi

• TriÖu chøng c¬ thÓ kÌm víi c¨ng th¼ng (stress)

• Ph¶n øng c¶m xóc lÆp ®i lÆp l¹i

• Kh«ng cã n¨ng lùc ho¹t ®éng hiÖu qu¶

• Sù phô thuéc

Pháng theo J.J Johnson & J. Farr. (1995) Trung t©m luËt s− Albuquerque - CÈm nang ®µo t¹o vÒ khñng ho¶ng do h·m hiÕp

TËp III

M«®un VI: Giíi thiÖu vÒ tham vÊn khñng ho¶ng

HANDOUT 14.2 199


UNICEF

Sù l¹m dông thuèc

VÊn ®Ò l¹m dông thuèc bao gåm nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau. Chóng cã thÓ ®−îc chia ra thµnh çc kh¸i niÖm lµ l¹m dông thuèc, çc lo¹i thuèc th−êng bÞ l¹m dông, çch phßng vµ ®iÒu trÞ. ViÖc sö dông, l¹m dông vµ phô thuéc vµo çc lo¹i thuèc ®ang lµ vÊn ®Ò ngµy cµng trë nªn nghiªm träng trªn thÕ giíi.

Çc kh¸i niÖm

Sù sö dông thuèc - çc lo¹i thuèc cã thÓ ®−îc sö dông b»ng çc çch thøc ®−îc x· héi chÊp nhËn nh»m söa ®æi hoÆc kiÓm so¸t t©m tr¹ng hoÆc mét tr¹ng th¸i t×nh c¶m. Çc vÝ dô bao gåm viÖc uèng r−îu víi b¹n bÌ hay uèng thuèc an thÇn theo lêi khuyªn cña b¸c sÜ ®iÒu trÞ.

Sù l¹m dông thuèc – hµnh ®éng sö dông mét lo¹i thuèc/ vËt chÊt nh»m söa ®æi hoÆc kiÓm so¸t t©m tr¹ng hoÆc mét tr¹ng th¸i t×nh c¶m víi tÝnh chÊt bÊt hîp ph¸p hoÆc cã h¹i cho b¶n th©n. Çc vÝ dô vÒ hËu qu¶ tiÒm n¨ng cña viÖc sö dông mét çch cã h¹i bao gåm çc tai n¹n hoÆc tæn th−¬ng, bÊt tØnh, çc vÊn ®Ò vÒ luËt ph¸p vµ çc ph¶n øng vÒ t×nh dôc lµm t¨ng nguy c¬ l©y nhiÔm HIV.

Sù NghiÖn ngËp - ®−îc ®Þnh nghÜa lµ viÖc t×m kiÕm mét çch b¾t buéc, lÆp ®i lÆp l¹i mét lo¹i thuèc mµ kh«ng tÝnh ®Õn t¸c h¹i tiªu cùc cña nã. RÊt nhiÒu lo¹i thuèc, kÓ c¶ hîp ph¸p hay bÊt hîp ph¸p, ®Òu cã thÓ bÞ l¹m dông.

Phô thuéc vÒ mÆt vËt chÊt ®−îc ®Þnh nghÜa lµ mét tr¹ng th¸i t©m lý cña sù thÝch nghi ®èi víi mét chÊt liÖu, vµ viÖc kh«ng tån t¹i chÊt nµy cã thÓ dÉn ®Õn sù tõ bá nã.

Héi chøng cai nghiÖn cã nghÜa lµ tËp hîp nh÷ng biÓu hiÖn vµ triÖu chøng ph¸t sinh tõ sù tõ bá bÊt ngê hay sù c¾t gi¶m nhanh chãng trong liÒu l−îng ma tuý sö dông ®Þnh kú.

Kh¶ n¨ng chÞu thuèc lµ t×nh tr¹ng mµ ma tuý s¶n sinh ra mét t¸c dông suy gi¶m, do vËy cÇn liÒu l−îng cao h¬n nh»m cã ®−îc c¶m gi¸c nh− tr−íc ®©y.

Cai nghiÖn lµ qu¸ tr×nh rót ra khái hoÆc chÊm døt sö dông ma tuý vèn lµm ng−êi ta ph¶i lÖ thuéc vµo nã. Trong qu¸ tr×nh nµy, ®iÒu quan träng lµ ph¶i qu¶n lý ®−îc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc trong khi bÖnh nh©n t×m çch sèng mµ kh«ng cã ma tuý.

Sù t¸i nghiÖn lµ sù trë l¹i víi ma tuý sau mét thêi gian bá. Sù t¸i nghiÖn cã thÓ x¶y ra sau nhiÒu n¨m

Çc lo¹i thuèc th−êng ®−îc sö dông

Trang tiÕp theo sÏ gi¶i thÝch nh÷ng lo¹i thuèc th−êng ®−îc sö dông nhÊt trªn thÕ giíi. ViÖc l¹m dông thuèc phô thuéc vµo sù s½n cã, çc nguån lùc tµi chÝnh vµ çc nh©n tè

HANDOUT 14.2 199


kh¸c cña tõng quèc gia trong khi çc nh©n tè nµy ë çc quèc gia vµ khu vùc kh¸c nhau l¹i kh¸c nhau.

Çc lo¹i thuèc th−êng bÞ l¹m dông

Tªn thuèc Çch thøc sö dông T¸c ®éng

Cannabinoids (ma tuý lµm tõ gai dÇu)

Hasit (hashish) Uèng hoÆc hót Phën ph¬, suy nghÜ chËm ch¹p, lÉn lén, mÊt c©n b»ng, ho, trÝ nhí bÞ tæn th−¬ng, lo l¾ng

CÇn sa (marijuana) Uèng hoÆc hót

Thuèc gi¶m ®au

Bartiturate (mét lo¹i Tiªm, uèng Gi¶m ®au vµ lo l¾ng, c¶m gi¸c vui vÎ, gi¶m øc chÕ vµ mÖt mái, gi¶m kh¶ n¨ng phèi hîp, h« hÊp bÞ ®×nh trÖ, g©y nghiÖn

Beenzodiazephine (Ativan, Valium, Xanax)

Tiªm, uèng Nh− trªn, ®ång thêi lµm dÞu m¹nh nh÷ng lo l¾ng vµ gi·n g©n cèt, g©y chãng mÆt, mÊt trÝ nhí

Thuèc g©y mª ph©n ly

Vitamin K Tiªm, hÝt, hót Tª liÖt, ®iªn cuång, mÊt trÝ nhí, buån n«n vµ n«n möa, ho¶ng sî, kÝch ®éng, c¶m gi¸c “tù ng¾m m×nh”

PCP (Phencyclidine) Tiªm, uèng, hót Nh− trªn, nh−ng víi sù kÝch ®éng m·nh liÖt h¬n

Ma tuý g©y ¶o gi¸c (hallucinogens)

LSD (axit) Nuèt Nh÷ng tr¹ng th¸i nhËn thøc vµ c¶m xóc bÞ thay ®æi, nh÷ng vÊn ®Ò vÒ nhËn thøc håi t−ëng, ¶o t−ëng vÒ thÝnh gi¸c vµ thÞ gi¸c, rïng m×nh

Ancal«it g©y ¶o gi¸c– (còng lµ chÊt metcalin)

Nuèt, hót Nh− trªn, ®ång thêi t¨ng huyÕt ¸p, mÊt c¶m gi¸c ngon

Psilocybin (nÊm) Nuèt Nh− trªn, thØnh tho¶ng bån chån vµ hoang t−ëng

Thuèc phiÖn vµ çc chÊt ph¸i sinh tõ mocfin

C«®ªin Tiªm, uèng Gi¶m ®au, phën ph¬, buån n«n,

HANDOUT 14.2 199


lµm dÞu, cã kh¶ n¨ng chÞu ®ùng, g©y nghiÖn, gi¶m c¨ng th¼ng ®¸ng kÓ

Hªr«in Tiªm, hót, hÝt Nh− trªn, nh−ng ®«i khi lµm khã ®i l¹i, nhiÒu vÊn ®Ò h¬n vÒ ®×nh trÖ h« hÊp

Moocfin Tiªm, hót, uèng Nh− trªn, lµ c«ng cô gi¶m ®au m¹nh h¬n nhiÒu

Thuèc phiÖn (opium) Uèng, hót Nh− trªn

ChÊt kÝch thÝch

Thuèc kÝch thÝch amphªtamin

Tiªm, uèng, hót C¶m gi¸c hå hëi, nhiÖt huyÕt, t¨ng kh¶ n¨ng thay ®æi t©m lý, gi¶m c©n, t¨ng huyÕt ¸p, thë nhanh, dÔ bÞ kÝch thÝch, kh¶ n¨ng chÞu thuèc m¹nh, g©y nghiÖn, hiÕu ®éng

C«cain Tiªm, hót, hÝt Nh− trªn, nh−ng ®ång thêi t¨ng nhiÖt ®é c¬ thÓ, buån n«n, ®ét quþ, ®au tim

MDMA (Ecstasy, “E”) Uèng ¶o gi¸c nhÑ, t¨ng c¶m gi¸c vÒ xóc gi¸c, c¶m gi¸c th«ng c¶m, chøng th©n nhiÖt cao, bé nhí bÞ tæn th−¬ng

Methamphetamin Tiªm, uèng, hót, hÝt C− xö theo kiÓu lo¹n thÇn kinh, t©m tr¹ng ®Æc biÖt vui vÎ, g©y nghiÖn

Nic«tin Hót T¨ng møc ®é tËp trung, kh¶ n¨ng chÞu thuèc, hËu qu¶ sinh s¶n cã h¹i, ung th−, bÖnh tim m¹ch, ®ét quþ

Thuèc x«ng (inhalant) (hå, butan)

Nuèt qua mòi hoÆc qua miÖng

KÝch thÝch, mÊt sù kiÒm chÕ, ®au ®Çu, suy c¬,

§å uèng cã cån Nuèt Th− gi·n, c¶m gi¸c tèt, mÊt sù kiÒm chÕ, t¨ng rñi ro tai n¹n, c¬ b¾p kh«ng æn ®Þnh, g©y nghiÖn vµ tö vong

HANDOUT 14.2 199


Phßng ngõa

Çc ch−¬ng tr×nh phßng ngõa cÇn ®−îc thiÕt kÕ nh»m t¨ng c−êng “çc nh©n tè phßng ngõa” vµ tiÕn ®Õn viÖc lo¹i trõ hoÆc gi¶m çc “nh©n tè rñi ro” ®· x¸c ®Þnh

Çc ch−¬ng tr×nh phßng ngõa cÇn h−íng ®Õn tÊt c¶ çc h×nh thøc l¹m dông thuèc, bao gåm c¶ viÖc sö dông thuèc l¸, ®å uèng chøa cån, cÇn sa vµ çc lo¹i thuèc x«ng

Çc ch−¬ng tr×nh phßng ngõa nªn ®−îc thùc hiÖn kÕt hîp víi viÖc h−íng dÉn çc kü n¨ng ®Ó cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc thuèc khi ®−îc ®−a ra sö dông, t¨ng c−êng cam kÕt cña çc ç nh©n ®èi víi viÖc sö dông thuèc vµ t¨ng c−êng niÒm tin trong x· héi

Çc ch−¬ng tr×nh phßng ngõa cho thanh/ thiÕu niªn cÇn bao gåm çc ph−¬ng ph¸p cã ¶nh h−ëng t−¬ng t¸c, ch¼ng h¹n nh− çc nhãm th¶o luËn ®ång løa, h¬n lµ chØ sö dông çc kü n¨ng gi¸o huÊn thuÇn tuý

Çc ch−¬ng tr×nh phßng ngõa cÇn cã sù tham gia cña çc bËc phô huynh nh»m t¨ng c−êng nh÷ng g× trÎ ®−îc häc, ch¼ng h¹n nh− nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ thuèc vµ çc t¸c dông cã h¹i cña chóng

Çc ch−¬ng tr×nh phßng ngõa cÇn ®−îc thiÕt kÕ dµi h¹n, qua giai ®o¹n ë tr−êng víi nh÷ng sù can thiÖp th−êng xuyªn ®Ó t¨ng c−êng çc môc tiªu phßng ngõa ban ®Çu. ViÖc nµy cÇn ®−îc b¾t ®Çu tõ giai ®o¹n ë tr−êng tiÓu häc hoÆc trung häc

Çc nç lùc träng t©m cña gia ®×nh cã t¸c ®éng lín tËp trung vµo bè mÑ, hoÆc chØ tËp trung vµo con çi.

Çc ch−¬ng tr×nh céng ®ång bao gåm çc chiÕn dÞch truyÒn th«ng vµ çc thay ®æi chÝnh s¸ch ch¼ng h¹n nh− çc quy ®Þnh míi h¹n chÕ viÖc tiÕp xóc víi ®å uèng cã cån, thuèc l¸ vµ çc lo¹i thuèc kh¸c lµ cã hiÖu qu¶ h¬n khi chóng ®−îc sù hç trî cña çc can thiÖp ë gia ®×nh vµ tr−êng häc.

Çc ch−¬ng tr×nh céng ®ång cÇn t¨ng c−êng çc tiªu chuÈn cho viÖc sö dông thuèc trong tÊt c¶ çc m«i tr−êng phßng ngõa l¹m dông thuèc, bao gåm m«i tr−êng gia ®×nh, tr−êng häc vµ céng ®ång.

Çc tr−êng häc cÇn t¹o çc c¬ héi mµ mäi ng−êi ®Òu cã thÓ tiÕp cËn ®−îc vµ ®ång thêi ®ãng vai trß lµ m«i tr−êng quan träng cho nh÷ng ng−êi ph¶i chÞu nh÷ng rñi ro vÒ l¹m dông thuèc, ch¼ng h¹n nh− trÎ em víi çc vÊn ®Ò vÒ çch c− xö hay trÎ kh«ng cã kh¶ n¨ng häc hµnh vµ nh÷ng trÎ cã kh¶ n¨ng ph¶i bá häc.

Çc ch−¬ng tr×nh phßng ngõa cÇn ph¶i phï hîp nh»m nªu bËt b¶n chÊt cña çc vÊn ®Ò vÒ l¹m dông thuèc trong céng ®ång ®Þa ph−¬ng.

Møc ®é rñi ro cña nhãm d©n sè ®Ých cµng cao th× çc nç lùc phßng chèng cµng ph¶i m¹nh mÏ vµ cµng ph¶i tiÕn hµnh sím.

Çc ch−¬ng tr×nh phßng ngõa cÇn x¸c ®Þnh râ ®é tuæi, sù thÝch hîp vÒ mÆt ph¸t triÓn vµ nh¹y c¶m vÒ mÆt v¨n hãa.

Çc ch−¬ng tr×nh phßng ngõa hiÖu qu¶ cÇn hiÖu qu¶ vÒ mÆt chi phÝ!! Víi 15.000 ®ång chi tiªu cho çc biÖn ph¸p phßng ngõa l¹m dông thuèc, céng ®ång cÇn tiÕt kiÖm ®−îc tõ 60.000 ®Õn 75.000 ®ång vÒ mÆt chi phÝ ®iÒu trÞ vµ tham vÊn vÒ l¹m dông thuèc.

HANDOUT 14.2 199


IV. §¸nh gi¸ vµ ®iÒu trÞ

BiÓu thÞ vÒ mÆt t©m lý x· héi cña nh÷ng rèi lo¹n do thuèc cÊp ®é nhÑ vµ trung b×nh

VÒ mÆt t©m lý: sù kÝch ®éng, bÞ kÝch thÝch, sù ñ rò, khã kh¨n trong viÖc chÞu ®ùng, thï ®Þch, b¹o lùc, ®au thÇn kinh, thë dèc, lo l¾ng, hèt ho¶ng, suy yÕu, rèi lo¹n t©m thÇn

VÒ mÆt gia ®×nh: Nh÷ng vÊn ®Ò kinh niªn trong gia ®×nh, çc vÊn ®Ò vÒ h«n nh©n, çc vÊn ®Ò vÒ t− çch ®¹o ®øc vµ kÕt qu¶ häc tËp sót gi¶m, lo l¾ng vµ phiÒn muén trong çc thµnh viªn gia ®×nh, ly dÞ, l¹m dông vµ b¹o lùc

VÒ mÆt x· héi: BÊt hoµ vµ mÊt nh÷ng ng−êi b¹n cò, lµm b¹n víi nh÷ng ng−êi cã chung kiÓu sèng ch¼ng h¹n nh− cïng dïng thuèc

VÒ mÆt c«ng viÖc/ tr−êng líp: KÕt qu¶ häc tËp gi¶m, nghÒ nghiÖp th−êng xuyªn thay ®æi, th−êng nghØ lµm (®Æc biÖt lµ vµo thø hai trong tuÇn), yªu cÇu b¸c sÜ viÕt giÊy cho nghØ èm.

VÒ mÆt ph¸p luËt: BÞ b¾t gi÷ v× g©y rèi, ¨n c¾p, bu«n b¸n thuèc, l¸i xe khi ®ang chÞu t¸c ®éng cña thuèc (®«i khi x¶y ra tai n¹n)

VÒ mÆt tµi chÝnh: Vay m−în tiÒn b¹c, b¸n çc vËt dông cña ç nh©n vµ gia ®×nh

§¸nh gi¸ çc vÊn ®Ò vÒ thuèc

Nhµ tham vÊn cã thÓ hái nh÷ng c©u hái sau. NÕu th©n chñ tr¶ lêi lµ “Cã” víi bÊt cø c©u hái nµo, nhµ tham vÊn cÇn kh¸m ph¸ thªm víi mét çch thøc th«ng c¶m, kh«ng ph¸n xÐt vµ kh«ng buéc téi:

1. Cã bao giê b¹n c¶m thÊy lµ b¹n nªn uèng Ýt ®i hoÆc dïng thuèc Ýt ®i kh«ng?

2. ViÖc mäi ng−êi chØ trÝch b¹n uèng r−îu hay dïng thuèc cã lµm b¹n khã chÞu kh«ng?

3. B¹n cã c¶m thÊy tåi tÖ hay cã lçi khi uèng r−îu hay dïng thuèc kh«ng?

4. B¹n cã bao giê coi viÖc uèng r−îu hay sö dông thuèc víi t− çch lµ c«ng viÖc ®Çu tiªn trong ngµy ®Ó nh»m th− gi·n hoÆc xua ®uæi nh÷ng t¸c ®éng xÊu cña viÖc l¹m dông thuèc cña ngµy h«m tr−íc?

Tuy nhiªn, nÕu nhµ tham vÊn tin r»ng nh÷ng c©u hái trªn ®©y lµ qu¸ trùc tiÕp, th× çc c©u hái nh− “®iÒu g× ®ang x¶y ra trong cuéc sèng cña b¹n” hay “h·y nãi víi t«i vÒ çc quan hÖ cña b¹n trong nh÷ng ngµy nµy” v.v� cÇn ®−îc hái tr−íc. Sau ®ã nhµ tham vÊn cã thÓ tiÕn hµnh çc c©u hái trªn nh−ng cÇn cô thÓ h¬n.

HANDOUT 14.2 199


§iÒu trÞ

§iÒu trÞ çc vÊn ®Ò vÒ thuèc lµ rÊt khã kh¨n vµ ®ßi hái ®−îc ®µo t¹o kü cµng. B×nh phôc tõ çc chøng nghiÖn thuèc hay chøng nghiÖn r−îu lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ th−êng ®ßi hái rÊt nhiÒu nç lùc. Nh÷ng ng−êi dõng ®iÒu trÞ cã thÓ bÞ t¸i nghiÖn , dï sau nhiÒu n¨m kiªng sö dông.

Cã 6 ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ kh¸c nhau cho viÖc l¹m dông thuèc

Can thiÖp ng¾n gän

§©y lµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ mµ çc nhµ tham vÊn t¹i mäi cÊp ®é th−êng cã thÓ cung cÊp. §«i khi ph−¬ng ph¸p can thiÖp nµy cã thÓ cã t¸c dông chØ b»ng çch chØ ra cho th©n chñ thÊy r»ng cã thÓ cã vÊn ®Ò. Còng ®«i khi hä cã thÓ chØ ra cho th©n chñ thÊy r»ng cã mét vÊn ®Ò thùc sù nÕu hä kh«ng thÓ dõng sö dông theo sù can thiÖp cña çc nhµ tham vÊn.

Môc tiªu cña ph−¬ng ph¸p lµ nh»m cung cÊp cho bÖnh nh©n nh÷ng th«ng tin vÒ sù rèi lo¹n vµ cung cÊp cho hä nh÷ng gîi ý ®Ó c¶i thiÖn çch øng xö cña hä. Nhµ tham vÊn cÇn nhÊn m¹nh nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc cña viÖc dïng thuèc cña bÖnh nh©n, c¶ ë hiÖn t¹i vµ trong t−¬ng lai. Çc tµi liÖu gi¸o dôc cã thÓ rÊt h÷u Ých. Nhµ tham vÊn cã thÓ ®Ò nghÞ çch thøc ®Ó dõng hoÆc gi¶m liÒu sö dông. Th©n chñ nªn quay l¹i trong vßng 2 tuÇn ®Ó b¸o ço kÕt qu¶. NÕu sau mét th¸ng th©n chñ häc ®−îc çch kiÓm so¸t vÊn ®Ò th× nhµ tham vÊn cã thÓ cung cÊp nh÷ng sù hç trî tÝch cùc h¬n n÷a. NÕu th©n chñ kh«ng thÓ dõng ®−îc th× cÇn ph¶i cã mét ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ chuyªn s©u kh¸c.

Cai nghiÖn

Th©n chñ cÇn ph¶i ®ång ý kh«ng sö dông bÊt cø lo¹i thuèc nµo trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ. Trong nh÷ng ngµy ®Çu, th©n chñ th−êng cÇn sù hç trî tõ gia ®×nh hay b¹n bÌ. CÇn tham kh¶o ý kiÕn cña b¸c sÜ trong nh÷ng tr−êng hîp nghiªm träng, trong nh÷ng tr−êng hîp nµy d−îc phÈm cã thÓ cÇn thiÕt

Thùc hµnh chuyªn s©u lµ mét c«ng viÖc quan träng trong chÕ ®é ®iÒu trÞ, vµ çc ph−¬ng ph¸p nh»m chiÕm hÕt t©m trÝ th©n chñ nh− ®äc s¸ch hay tham gia vµo nh÷ng ho¹t ®éng thó vÞ nh»m thay thÕ cho viÖc dïng thuèc. Ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng nªn sö dông cho nh÷ng th©n chñ bÞ nghiÖn nÆng

§iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn

Trong khi ph−¬ng ph¸p thay thÕ nµy cã thÓ lµ cÇn thiÕt cho viÖc quan s¸t s¸t sao hoÆc ®Ó ®iÒu trÞ nh÷ng triÖu chøng cai nghiÖn m¹nh, nã cã thÓ kh«ng hiÖu qu¶ cho viÖc b×nh phôc dµi h¹n

LiÖu ph¸p ch÷a bÖnh ngo¹i tró cã thÓ h÷u Ých. Th©n chñ th−êng ®Õn bÖnh viÖn mçi ngµy nh»m nhËn ®−îc hç trî cña nhãm vµ ®Ó trÞ liÖu. Anh/ chÞ ta còng cã thÓ nhËn ®−îc çc trÞ liÖu thuèc men ®Ó kiÓm so¸t viÖc cai nghiÖn (ch¼ng h¹n thuèc ngñ metha®«n cho ng−êi nghiÖn thuèc phiÖn).

TrÞ liÖu d−îc lý

§©y lµ nh÷ng viÖc ®iÒu trÞ b»ng thuèc mµ cã thÓ phßng ngõa nh÷ng t¸c ®éng m¹nh cña viÖc cai nghiÖn. §«i khi, víi nh÷ng lo¹i thuèc nhÊt ®Þnh, trÞ liÖu d−îc lý lµ cÇn thiÕt nh»m

HANDOUT 14.2 199


phßng chèng sù lªn c¬n hay nh÷ng vÊn ®Ò nghiªm träng liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh cai nghiÖn.

Nh÷ng nhãm tù lùc

Nh÷ng nhãm nh− nh÷ng nhµ nghiÖn r−îu v« danh, nh÷ng ng−êi nghiÖn ma tuý v« danh vµ nh÷ng nhãm kh¸c cã thÓ cung cÊp nh÷ng hç trî quan träng.

§iÒu trÞ dµi h¹n t¹i nhµ

§©y lµ nh÷ng ch−¬ng tr×nh th−êng cung cÊp c¸c ®ît ®iÒu trÞ trong nhiÒu th¸ng. Nã ®−a ra mét h×nh thøc duy nhÊt vÒ sù æn ®Þnh vµ c¬ héi cho c¸c bÖnh nh©n ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p h¬n vÒ sù b×nh phôc cña hä. Víi nh÷ng th©n chñ tham gia ®ît ®iÒu trÞ t¹i nhµ trong 3 th¸ng, kh¶ n¨ng håi phôc tõ viÖc l¹m dông thuèc lµ rÊt cao. Tuy vËy, ph−¬ng ph¸p nµy rÊt tèn kÐm .

HANDOUT 14.2 199


L¹m dông vµ bãc lét t×nh dôc trÎ em

Dµnh cho th¶o luËn nhãm:

Nh÷ng khã kh¨n trong viÖc ®Ò cËp vµ th¶o luËn vÒ l¹m dông t×nh dôc trÎ em lµ g×:

Khi chóng ta ®Ò cËp ®Õn l¹m dông t×nh dôc trÎ em cã nghÜa lµ chóng ta ®Æc biÖt muèn nãi g×?

Bãc lét t×nh dôc lµ g×?

Nh÷ng ng−êi bÞ l¹m dông t×nh dôc sÏ cã nh÷ng thay ®æi nµo trong c− xö ?

Lµm thÕ nµo ®Ó b¶o vÖ trÎ khái bÞ l¹m dông t×nh dôc?

HANDOUT 14.2 199


L¹m dông t×nh dôc

ViÖc ®Ò cËp ®Õn l¹m dông t×nh dôc lµ rÊt khã kh¨n ®èi víi hÇu hÕt chóng ta. Khã kh¨n h¬n cho c¶ x· héi ®Ó thõa nhËn r»ng l¹m dông t×nh dôc trÎ em ®ang diÔn ra hµng ngµy. RÊt khã dÓ ®Þnh nghÜa, bëi çc kh¸i niÖm cßn phô thuéc vµo çc khÝa c¹nh x· héi vµ v¨n ho¸.

VÒ c¬ b¶n, l¹m dông t×nh dôc ®−îc ®Þnh nghÜa lµ sù tham gia cña nh÷ng ®øa trÎ cßn phô thuéc vµ ch−a tr−ëng thµnh vµo çc ho¹t ®éng t×nh dôc mµ chóng ch−a nhËn thøc ®−îc vµ do ®ã kh«ng thÓ ®−a ra nh÷ng sù chÊp nhËn mét çch cã suy tÝnh, hay nh÷ng ho¹t ®éng vi ph¹m ®Õn nh÷ng ®iÒu cÊm kþ trong x· héi. L¹m dông t×nh dôc lµ viÖc l¹m dông bÊt cø ®øa trÎ nµo cho sù kho¸i l¹c hoÆc tháa m·n. XÐt ®Õn cïng, tÊt nhiªn ®iÒu nµy bao gåm c¶ sù giao hîp thùc tÕ víi mét ®øa trÎ. Tuy nhiªn, nã còng bao gåm c¶ sù ph¬i bµy th©n thÓ, vuèt ve vµ bÊt cø nh÷ng tiÕp xóc nµo vÒ mÆt t×nh dôc víi trÎ em.

Çc kh¸i niÖm

L¹m dông t×nh dôc kh«ng tiÕp xóc th©n thÓ bao gåm:

Sù ph¬i bµy th©n thÓ mét çch sç sµng

Bµy ra, mét çch chñ ý, cho trÎ tranh ¶nh khiªu d©m

Bµy ra, mét çch chñ ý, cho trÎ hµnh vi cña qu¸ tr×nh giao hîp

Thñ d©m tr−íc mÆt trÎ

L¹m dông t×nh dôc cã tiÕp xóc th©n thÓ bao gåm:

Vuèt ve

Buéc trÎ ch¹m vµo bé phËn sinh dôc ng−êi lín

Mäi h×nh thøc x©m nhËp vµo ©m ®¹o hay hËu m«n cña trÎ b»ng mét vËt thÓ mµ kh«ng ph¶i cho môc ®Ých ch÷a bÖnh

Bãc lét t×nh dôc

DÉn d¾t trÎ ®Õn víi m¹i d©m

Sö dông trÎ ®Ó quay phim, chôp ¶nh hay lµm mÉu cho phim vµ tranh ¶nh khiªu d©m

Mét vµi nghiªn cøu ë mét sè n−íc trªn thÕ giíi chØ ra r»ng trong bèn ®øa trÎ th× mét lµ n¹n nh©n cña n¹n l¹m dông t×nh dôc. Nh÷ng ®øa trÎ rÊt cßn trÎ còng nh− nh÷ng thanh thiÕu niªn ®· lín cã thÓ tham dù vµo ®©y. HÇu hÕt trÎ ®Òu bÞ l¹m dông bëi nh÷ng ng−êi chóng biÕt vµ tin t−ëng: mét ng−êi hä hµng, b¹n cña gia ®×nh hay ng−êi tr«ng coi.

L¹m dông t×nh dôc th−êng liªn quan ®Õn viÖc g©y søc Ðp, b¾t buéc hoÆc däa n¹t trÎ. §«i khi trÎ ®−îc th«ng b¸o r»ng chóng sÏ bÞ ®¸nh nÕu chóng nãi víi bÊt cø ai vÒ sù l¹m dông. Mét sè ng−êi l¹m dông sÏ dïng thñ ®o¹n víi trÎ ®Ó b¾t chóng tham gia vµo nh÷ng ho¹t ®éng t×nh dôc kh«ng mong muèn. Nh÷ng ng−êi cã häc thøc h¬n sö dông trÎ cho mét sè d¹ng tho¶ m·n t×nh dôc.

HANDOUT 14.2 199


RÊt nhiÒu ng−êi tin t−ëng r»ng nh÷ng ng−êi l¹m dông ph¶i th−êng xuyªn sö dông nh÷ng ¸p lùc vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng t×nh dôc víi trÎ. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy th−êng lµ kh«ng cÇn thiÕt. TrÎ tin t−ëng vµ phô thuéc vµo ng−êi lín, vµ ng−êi l¹m dông n¾m lÊy lîi thÕ cña sù tin t−ëng nµy. TrÎ ®ång thêi còng th−êng ph¶i phôc tïng mÖnh lÖnh cña ng−êi lín nh»m nhËn ®−îc t×nh yªu vµ sù che chë. Do vËy, trÎ em còng lµ n¹n nh©n cña viÖc l¹m dông quyÒn lùc.

Mét thùc tÕ rÊt quan träng cÇn ghi nhí vÒ nh÷ng n¹n nh©n trÎ em bÞ l¹m dông t×nh dôc lµ trÎ kh«ng nãi vÒ çc sù kiÖn ®ã. Chóng sî h·i, xÊu hæ hay tin r»ng ch¼ng cã ai tin chóng.

Mét nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh ë óc gÇn ®©y cho thÊy xu h−íng tù tö ë nh÷ng ng−êi bÞ l¹m dông t×nh dôc khi cßn lµ trÎ em cao gÊp 10 lÇn ë nh÷ng ng−êi kh¸c. L¹m dông t×nh dôc lµ mét sù sØ nhôc rÊt khèc liÖt ®èi víi mét ®øa trÎ vµ g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i kh«n l−êng cho niÒm tin cña trÎ vµo thÕ giíi con ng−êi.

L¹m dông t×nh dôc, thËt bÊt h¹nh lµ kh«ng hiÕm. Nã còng kh«ng chØ dõng l¹i ë çc bÐ g¸i. Mét nghiªn cøu ë óc −íc tÝnh ®−îc r»ng 28% sè bÐ g¸i vµ 9% sè bÐ trai ë n−íc nµy ®· tõng liªn quan ®Õn mét sè h×nh thøc bãc lét t×nh dôc bëi mét ng−êi lín tuæi h¬n. Çc nghiªn cøu ë B¾c Mü cho thÊy xÊp xØ 38% sè bÐ g¸i vµ 9% sè bÐ trai sÏ bÞ c−ìng hiÕp bëi mét çch thøc nµo ®ã cho ®Õn khi chóng 18 tuæi.

Nghiªm träng h¬n, nh÷ng nghiªn cøu ë çc n−íc kh¸c còng b¸o ço vÒ thùc tÕ nµy. Do tÝnh bÝ mËt cña ®Ò tµi nµy vµ ®Æc biÖt vÒ téi lo¹n lu©n, rÊt khã cã ®−îc bøc tranh x¸c thùc vÒ sù l¹m dông nµy. Çc chuyªn gia ®· −íc tÝnh r»ng sè trÎ em bÞ l¹m dông cã thÓ gÊp ®«i sè ®−îc b¸o ço.

Trong h¬n 85% tr−êng hîp th× ng−êi ph¹m téi lµ mét thµnh viªn gia ®×nh, mét ng−êi b¹n cña gia ®×nh hay mét ng−êi ®−îc trÎ biÕt râ vµ tin cËy. Do vËy phÇn lín çc tr−êng hîp l¹m dông t×nh dôc lµ cã liªn quan ®Õn lo¹n lu©n.

Ph¶n øng cña trÎ

Nh»m ch«n chÆt nh÷ng ký øc ®ín ®au vÒ sù bãc lét vµ l¹m dông t×nh dôc, trÎ cã thÓ sö dông mét sè c¬ chÕ t©m lý kh¸c nhau, bao gåm:

Sù phñ nhËn: trÎ phñ nhËn sù kiÖn ®· x¶y ra ®èi víi b¶n th©n m×nh hoÆc víi ng−êi kh¸c. Sù tæn th−¬ng do vËy ®−îc che dÊu vµ thÓ hiÖn ë çc hµnh vi øng xö, sö dông thuèc hay tù huû ho¹i b¶n th©n

Sù b¶o vÖ: trÎ ®æ lçi lªn nh÷ng ng−êi kh¸c h¬n lµ ®æ lçi cho thñ ph¹m, hoÆc nghÜ r»ng tÊt c¶ mäi ng−êi nh×n vµo hay hµnh ®éng gièng nh− ng−êi l¹m dông còng cã téi

ThÓ hiÖn ra ngoµi b»ng hµnh vi: rÊt phæ biÕn cho trÎ em, do trÎ biÓu lé b»ng th¸i ®é nh÷ng g× kh«ng thÓ biÓu lé b»ng lêi nãi.

GiËn ç chÐm thítThÕ chç: trÎ trë nªn giËn gi÷ nh÷ng ng−êi/ vËt kh¸c h¬n lµ ng−êi l¹m dông

Tho¸i lui: trÎ trë nªn ng©y ng« h¬n so víi tuæi cña chóng.

HËu qu¶ cña sù l¹m dông t×nh dôc

HANDOUT 14.2 199


L¹m dông t×nh dôc cã xu h−íng bãp mÐo sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng t×nh dôc b×nh th−êng. §iÒu nµy cã thÓ biÓu hiÖn bëi çch c− xö rÊt khiªu d©m, tß mß qu¸ møc, nh÷ng ®¸nh gi¸ lÉn lén vÒ t×nh dôc, nh÷ng nhËn thøc lóng tóng vÒ çc gi¸ trÞ t×nh dôc vµ nh÷ng ký øc ®¸ng sî liªn quan ®Õn çc ho¹t ®éng t×nh dôc. TrÎ em nam cã thÓ rÊt hung h·n trong t×nh dôc vµ nh÷ng ®øa trÎ kh¸c cã thÓ rÊt bõa b·i trong t×nh dôc.

§«i khi trÎ em sÏ tr¸nh tÊt c¶ çc h×nh thøc cña çc t¸c ®éng t×nh dôc, hoÆc cã nh÷ng khã kh¨n ®Æc biÖt trong ®êi sèng t×nh dôc. Cµng khã kh¨n h¬n ®Ó h×nh thµnh nªn t×nh yªu, niÒm tin vµ çc quan hÖ t×nh dôc lµnh m¹nh.

TrÎ em nhËn ra r»ng mét sè ng−êi mµ tr−íc ®©y chóng tin t−ëng ®· hoµn toµn coi th−êng h¹nh phóc cña chóng. Chóng còng cã thÓ cã tæn th−¬ng gÊp hai lÇn khi hä nãi víi ai ®ã vÒ sù l¹m dông, vµ ng−êi ®ã kh«ng tin t−ëng chóng.

Çc dÊu hiÖu hËu qu¶ cã thÓ lµ sù phô thuéc cao ®é, niÒm tin vµo ng−êi kh¸c bÞ tæn th−¬ng vµ çc hµnh ®éng huû ho¹i b¶n th©n. Nh÷ng nç lùc tù tö kh«ng ph¶i lµ kh«ng b×nh th−êng. Lßng tù träng cña trÎ ph¶i chÞu ®ùng mét çch d÷ déi. TrÎ cã thÓ c¶m thÊy nh¬ nhíp vµ « nhôc.

§«i khi trÎ cã thÓ ®æ lçi cho b¶n th©n vÒ sù l¹m dông. Sau ®ã møc ®é tù huû ho¹i vµ tù c¨m ghÐt b¶n th©n cã thÓ lªn tíi ®Ønh ®iÓm. Sù tù tr¸ch m×nh lµ th−êng xuyªn vµ lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng cho çc nhµ liÖu ph¸p xem xÐt ®Ó ®−a ra liÖu ph¸p cña m×nh.

Mét trong nh÷ng c¶m xóc m·nh liÖt nhÊt mµ mét ®øa trÎ bÞ l¹m dông cã lµ c¶m gi¸c bÊt lùc. Sù chiÕm ®o¹t c¬ thÓ bëi mét ng−êi kh¸c, dï lµ do vò lùc hay lõa ®¶o còng ®Òu cùc kú x¸o trén. TrÎ c¶m thÊy kh«ng thÓ tù b¶o vÖ b¶n th©n m×nh. Vµ trÎ cã thÓ c¶m thÊy bÊt lùc bëi kh«ng ai cßn tin t−ëng chóng.

Sù ¸m ¶nh trong trÎ cã thÓ còng t¨ng lªn, nh÷ng x¸o ®éng trong giÊc ngñ, ®au ®ín vÒ thÓ x¸c vµ trÎ c¶m thÊy rÊt khã kh¨n trong viÖc thÓ hiÖn c¶m xóc. Çc n¨ng lùc chÞu ®ùng cã thÓ bÞ tæn th−¬ng. Sù tuyÖt väng vµ ch¸n n¶n lµ ®iÒu th−êng thÊy. ViÖc ®ßi hái quyÒn lîi b»ng çch thøc chÝnh ®¸ng cã thÓ bÞ h¹n chÕ.

Çc dÊu hiÖu cña sù l¹m dông t×nh dôc

Nh÷ng dÊu hiÖu râ rµng vÒ c¬ thÓ th−êng rÊt hiÕm. Mét b¸c sÜ chuyªn vÒ lÜnh vùc l¹m dông trÎ em th−êng lµ cÇn thiÕt cho nh÷ng ®øa trÎ bÞ l¹m dông th©n thÓ v× môc ®Ých t×nh dôc. Manh mèi vµ dÊu hiÖu gîi ý quan träng nhÊt cña l¹m dông t×nh dôc lµ çc dÊu hiÖu vÒ th¸i ®é. Sau ®©y lµ mét sè thay ®æi th¸i ®é chung cã thÓ x¶y ra víi nh÷ng ®øa trÎ ®· bÞ l¹m dông t×nh dôc:

• Nh÷ng ®au ®ín vÒ thÓ x¸c mµ kh«ng t×m ra nguyªn nh©n vÒ mÆt y häc, hoÆc kh«ng xÐt ®o¸n ®−îc b¶n chÊt cña ®au ®ín.

• GhÐt mäi ng−êi, c¶m thÊy sî h·i ng−êi kh¸c, ®Æc biÖt ®èi víi mét sè lo¹i ng−êi nhÊt ®Þnh hoÆc mét sè ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh.

• X¸o ®éng trong çc kiÓu ngñ

• Cã vÊn ®Ò ë tr−êng häc

HANDOUT 14.2 199


• Trèn tr¸nh mäi ng−êi,®Æc biÖt lµ trèn tr¸nh gia ®×nh, b¹n bÌ hoÆc nh÷ng ho¹t ®éng th−êng xuyªn

• HoÆc t¾m nhiÒu qu¸, hoÆc rÊt mÊt vÖ sinh

• TrÎ trë nªn ng©y ng« h¬n trong th¸i ®é øng xö

• TrÎ em, ®«i khi vµo kho¶ng 6, 7 tuæi nh−ng th−êng ch¬i víi trÎ trong ®é tuæi thiÕu niªn vµ nãi vÒ nh÷ng nç lùc tù tö.

• Suy nh−îc, biÓu lé kh¸c nhau qua çc ®é tuæi

• Cã nh÷ng ho¹t ®éng t×nh dôc sím, hoÆc cã nh÷ng vÊn ®Ò t×nh dôc tr−íc tuæi thµnh niªn.

• Çc vÊn ®Ò vÒ thuèc vµ r−îu

• Ph¹m ph¸p vÞ thµnh niªn – nh÷ng hµnh vi lín vµ nhá vi ph¹m ph¸p luËt

• Th¸i ®é rÊt thï ®Þch hoÆc hung h·n víi ng−êi kh¸c

• Trèn nhµ

• Çc vÊn ®Ò vÒ kû luËt

• TrÎ rÊt thiÕt tha ®−îc lµm võa lßng ng−êi lín mét çch bÊt th−êng.

• Gi¶m lßng tù träng

• Nh÷ng hµnh vi tù huû ho¹i b¶n th©n (c¾t cøa c¬ thÓ, ®Ëp ®Çu)

Nh÷ng th¸i ®é trªn ®©y cã thÓ t¹o nªn sù lo ng¹i r»ng trÎ cã thÓ ®· bÞ l¹m dông t×nh dôc. TÊt nhiªn tÊt c¶ çc th¸i ®é/ hµnh vi nµy cã thÓ x¶y ra ®èi víi nh÷ng ®øa trÎ kh«ng bÞ l¹m dông t×nh dôc. Do vËy, khi cã cïng mét lóc nhiÒu th¸i ®é xuÊt hiÖn, hay khi chóng trë nªn trÇm träng, ng−êi quan s¸t nªn liªn t−ëng mét çch s©u s¾c h¬n vÒ l¹m dông t×nh dôc.

Mét sè triÖu chøng cô thÓ h¬n vÒ l¹m dông t×nh dôc cã tÝnh chÊt lµ nh÷ng dÊu hiÖu râ nÐt h¬n bao gåm:

TrÎ em b¾t ch−íc hµnh vi t×nh dôc cña ng−êi lín

Ch¬i víi nh÷ng ®øa trÎ kh¸c, ch¬i víi chÝnh b¶n th©n trÎ, nh÷ng ®å ch¬i hoÆc vËt nu«i cã biÓu hiÖn rÊt khiªu d©m mét çch liªn tôc

Nh÷ng quan t©m sím ph¸t triÓn vÒ viÖc häc hái vÒ t×nh dôc

Nh÷ng c¬n ®au kh«ng gi¶i thÝch ®−îc, ch¶y m¸u, s−ng hoÆc tÊy ®á ë miÖng, ë c¬ quan sinh dôc, hËu m«n, nhiÔm trïng ®−êng tiÓu, nh÷ng bÖnh l©y qua ®−êng sinh dôc

§«i khi trÎ sÏ tù nªu ra mét sè “manh mèi” vÒ sù l¹m dông – nh÷ng dÊu vÕt cã thÓ t¹o nªn cho nh÷ng ng−êi lín cã quan t©m ®Ó ®Æt c©u hái. TrÎ th−êng rÊt lo l¾ng khi nãi vÒ ®iÒu ®· x¶y ra.

NhiÒu ®øa trÎ sÏ kh«ng nãi mét chót g× vÒ sù l¹m dông. §iÒu nµy lµ rÊt khã kh¨n.

HANDOUT 14.2 199


TrÎ cßn qu¸ Ýt tuæi ®Ó nãi ra

TrÎ sî h·i hoÆc ®· bÞ ng−êi l¹m dông mua chuéc ®Ó gi÷ bÝ mËt vÒ sù l¹m dông

TrÎ rÊt lÉn lén bëi nh÷ng sù ®Ó t©m vµ c¶m xóc chóng cã ®−îc vÒ sù l¹m dông

TrÎ tin r»ng sÏ kh«ng ai tin chóng

TrÎ tù tr¸ch m×nh, hoÆc chóng tin lµ chóng sÏ nhËn ®−îc h×nh ph¹t ®Ých ®¸ng cho viÖc chóng ®· trë nªn “h− háng”.

Nh÷ng c¶m xóc s©u s¾c vÒ sù hæ thÑn hoÆc bèi rèi lµ rÊt th−êng t×nh, do vËy trÎ sÏ c¶m thÊy qu¸ ®au ®ín ®Õn møc kh«ng thÓ nãi ra

Mét sè trÎ em tin r»ng ng−êi l¹m dông, hoÆc c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh sÏ “gÆp r¾c rèi” nÕu chóng nãi ra.

TrÎ c¶m thÊy lo sî, lÉn lén, hæ thÑn, téi lçi, buån b·, xa l¸nh, giËn gi÷ vµ sî h·i. Mét trong nh÷ng c¶m xóc ®ã lµ trÎ cã thÓ yªu ng−êi l¹m dông. Nh÷ng c¶m xóc nµy lµm thùc sù lÉn lén, vµ th−êng xuyªn t¹o nªn nh÷ng ¶nh h−ëng t©m lý tiªu cùc cho trÎ. Th−êng th× sù thiÖt h¹i lµ rÊt ®¸ng kÓ vµ hËu qu¶ dai d¼ngtrong suèt cuéc ®êi.

HANDOUT 14.2 199


Tham vÊn ®èi víi trÎ em bÞ l¹m dông t×nh dôc

Çc nguyªn lý:

1. ViÖc nhËn thøc ®−îc hÇu hÕt trÎ em sÏ kh«ng ®Õn vµ nãi víi nhµ tham vÊn hoÆc nh÷ng ng−êi chuyªn nghiÖp kh¸c r»ng chóng bÞ l¹m dông t×nh dôc lµ rÊt quan träng. Thay vµo ®ã, trÎ sÏ cã xu h−íng lµ phµn nµn vÒ sù suy nh−îc, th¸i ®é tù hñy ho¹i vµ nh÷ng khã kh¨n trong çc mèi quan hÖ. Nh÷ng ®øa trÎ kh¸c chØ ®Õn víi nhµ tham vÊn cïng víi bè hoÆc mÑ hoÆc mét gi¸o viªn, víi mét lêi than phiÒn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nghiªm träng trong çch øng xö hoÆc çc biÓu hiÖn cña sù gi¶m sót lßng tù träng

2. Mét ®øa trÎ cã thÓ mong muèn kÓ vÒ sù l¹m dông t×nh dôc sau khi mét mèi quan hÖ tin t−ëng vµ kh«ng ph¸n xÐt ®−îc thiÕt lËp víi nhµ tham vÊn

3. Khi trÎ phµn nµn vÒ nh÷ng suy sôp, thiÕu lßng tù träng, cè g¾ng tù vÉn, çc vÊn ®Ò vÒ t×nh dôc hoÆc sù thiÕu kh¶ n¨ng b¶o vÖ b¶n th©n, nhµ tham vÊn cÇn nghÜ ngay ®Õn vÊn ®Ò l¹m dông t×nh dôc.

4. X©y dùng lßng tù träng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô khã kh¨n nhÊt cho nhµ t− vÊn. §iÒu nµy ®−îc thùc hiÖn b»ng çch nh¾c ®i nh¾c l¹i, trung thùc vµ râ rµng, r»ng trÎ lµ ng−êi h÷u Ých. Nhµ tham vÊn gióp trÎ nhËn thøc ®−îc r»ng hä cã thÓ t×m ®−îc søc m¹nh ®Ó cïng ngåi lµm viÖc víi nhau vµ v−ît qua tæn th−¬ng. Nhµ tham vÊn cã thÓ nãi víi trÎ r»ng sau nh÷ng sù kiÖn kinh khñng nh− vËy, trÎ vÉn tån t¹i vµ ®iÒu nµy thËt quan träng vµ rÊt cã ý nghÜa. Nã thay ®æi viÔn c¶nh cña trÎ tõ mét n¹n nh©n trë thµnh ng−êi sèng sãt. §iÒu nµy còng gióp lo¹i bá nh÷ng hæ thÑn cña trÎ vµ chÊp nhËn c¶m xóc liªn quan ®Õn sù l¹m dông trong ®ã bao gåm c¶ giËn gi÷ vµ sî h·i.

5. TrÎ ®· chÞu ®ùng mét mÊt m¸t lín lao, lµ kÕt qu¶ cña sù l¹m dông. TrÎ ®· mÊt ®i niÒm tin, ®«i khi mÊt ®i mét ng−êi yªu th−¬ng vµ ®«i khi mÊt ®i c¶m gi¸c an toµn. ý nghÜa s©u s¾c cña sù an toµn cÇn ph¶i ®−îc tr¶i nghiÖm trong mét m«i tr−êng Êm cóng vµ c¶m th«ng. N−íc m¾t vµ “®Ó cho ®iÒu ®ã ®i qua” ®−îc chÊp nhËn mét çch nhÑ nhµng vµ chËm r·i. ViÖc kh«ng ®Èy trÎ ®Õn møc ®é ph¶i biÓu lé t×nh c¶m lµ rÊt cÇn thiÕt. TrÎ sÏ khãc, c¶m t−ëng vµ thÓ hiÖn sù giËn gi÷ nhanh hay chËm tuú theo ý muèn cña chóng.

6. Khi th¸i ®é tù huû ho¹i hoÆc nh÷ng nç lùc tù tö thÓ hiÖn râ rµng, nhµ tham vÊn cÇn ph¶i ®Æt mét giíi h¹n ch¾c ch¾n vµ hç trî cho trÎ, lóc nµy ®ang ra ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña b¶n th©n.

7. §«i khi trÎ cã thÓ h−íng sù giËn gi÷ tíi ng−êi kh¸c, ®«i khi thËm chÝ chóng trë nªn ng−êi tù l¹m dông m×nh. ViÖc thÓ hiÖn sù giËn gi÷ ®au khæ nµy lµ th¸i ®é thùc sù chèng l¹i thñ ph¹m, vµ trÎ cÇn ph¶i tËp trung l¹i vµo sù giËn gi÷ ®ã. Nhµ tham vÊn cã thÓ trë nªn ®èi t−îng cña sù giËn gi÷ vµ cã thÓ ph¶i chÊp nhËn ®iÒu nµy nh− lµ çch thøc mµ trÎ cã thÓ v−ît qua ®−îc tæn th−¬ng.

8. ViÖc nhµ tham vÊn kh¼ng ®Þnh l¹i vµ gi¸o dôc th©n chñ r»ng nh÷ng c¶m xóc trÎ ®ang tr¶i nghiÖm, m¹nh mÏ vµ ®«i khi lÉn lén, lµ mét ph¶n øng hoµn toµn b×nh th−êng ®èi víi sù tr¶i nghiÖm tæn th−¬ng lµ rÊt quan träng. C−êng ®é cña nh÷ng tr¶i nghiÖm nµy sÏ qua ®i.

9. NÕu nhµ tham vÊn cã mét sè trÎ em trong ®é tuæi thiÕu niªn bÞ l¹m dông hay bãc lét, trÞ liÖu nhãm cã thÓ trë nªn h÷u Ých. §iÒu nµy ®Æc biÖt x¶y ra khi nh÷ng trÎ em ë tuæi

HANDOUT 14.2 199


thanh thiÕu niªn nµy ®ang ë trong nh÷ng giai ®o¹n phôc håi kh¸c nhau vµ chóng cã thÓ hç trî lÉn nhau.

Tham vÊn cho trÎ em vµ nh÷ng ng−êi trÎ tuæi, nh÷ng ng−êi ®· tr¶i nghiÖm qua sù l¹m dông t×nh dôc lµ mét c«ng viÖc hÕt søc khã kh¨n. Nhµ tham vÊn cÇn c¶m thÊy tho¶i m¸i vµ kh«ng chÞu ¸p lùc bëi nh÷ng chi tiÕt kh«ng tho¶i m¸i, ®«i khi lµ døt kho¸t, vÒ nh÷ng ho¹t ®éng t×nh dôc kh«ng ®óng ®¾n. §iÒu nµy cã thÓ lµ ®au ®ín vµ ho¶ng lo¹n . Tuy nhiªn, víi sù khuyÕn khÝch vµ nhÉn n¹i, nhµ tham vÊn cã thÓ mang l¹i nh÷ng hç trî ®¾c lùc cho phÐp sù l¹m dông hßa nhËp vµo nh÷ng tr¶i nghiÖm kh¸c trong ®êi vµ ®Ó cho mét tiÕn tr×nh ph¸t triÓn vµ hy väng vµo t−¬ng lai

B¶o vÖ trÎ em khái sù l¹m dông

Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn tèt nhÊt cho vÊn ®Ò l¹m dông t×nh dôc lµ phßng ngõa nã. Mét sè gîi ý d−íi ®©y cã thÓ h÷u Ých cho nhµ tham vÊn nh»m cung cÊp cho çc bËc phô huynh:

KhuyÕn khÝch trÎ kÓ thªm víi ai ®ã nÕu cã ng−êi lín tuæi h¬n ®éng ch¹m vµo chóng d−íi s¾c th¸i t×nh dôc.

Nãi víi trÎ r»ng chóng ®−îc yªu th−¬ng, chóng rÊt h÷u Ých vµ chóng xøng ®¸ng ®−îc an toµn

D¹y trÎ tªn cña çc bé phËn trªn c¬ thÓ ®Ó chóng cã thÓ nãi chuyÖn ®−îc mét çch râ rµng

C¬ thÓ cña chóng lµ cña chóng vµ kh«ng ai cã quyÒn ®éng ch¹m hay lµm tæn th−¬ng

TrÎ cã thÓ nãi “kh«ng” víi mét yªu cÇu cña ng−êi lín – dï lµ hä hµng hay ng−êi l¹ mµ lµm trÎ c¶m thÊy khã chÞu

TrÎ em nªn nãi víi bè mÑ chóng nÕu cã ng−êi lín nµo yªu cÇu chóng gi÷ mét ®iÒu g× ®ã bÝ mËt.

Cã thÓ nãi víi trÎ r»ng chóng cã thÓ tin t−ëng dùa vµo b¹n nÕu chóng nãi víi b¹n vÒ bÊt cø sù l¹m dông nµo.

Nhµ tham vÊn vµ çc bËc phô huynh cÇn ghi nhí çc quy t¾c sau khi lÇn ®Çu tiªn nghe vÒ mét sù l¹m dông t×nh dôc víi trÎ em:

1. TrÎ em th−êng Ýt khi nãi dèi vÒ l¹m dông t×nh dôc

2. §õng ho¶ng sî khi b¹n nghe vÒ sù l¹m dông t×nh dôc. H·y b×nh tÜnh vµ c¶m th«ng

3. §õng g©y ¸p lùc buéc trÎ ph¶i nãi vÒ sù l¹m dông. H·y ®Ó trÎ tù kÓ b»ng nhÞp ®é cña b¶n th©n chóng.

4. §õng ®èi chÊt ng−êi ph¹m téi tr−íc mÆt trÎ.

5. Kh«ng bao giê ®æ lçi cho trÎ. L¹m dông t×nh dôc kh«ng bao giê lµ lçi cña trÎ em

6. Nãi víi trÎ lµ b¹n c¶m thÊy vui mõng vµ thËm chÝ tù hµo v× chóng ®· dòng c¶m nãi ra sù thËt

7. L¾ng nghe mét çch hÕt søc tËn t©m vµ tr¶ lêi nh÷ng c©u hái cña trÎ mét çch ch©n thùc vµ nhÑ nhµng.

HANDOUT 14.2 199


8. T«n träng sù riªng t− cña trÎ. §õng nãi víi bÊt cø ai, nh÷ng ng−êi kh«ng cÇn biÕt vµ sau ®ã thËm chÝ b¹n còng nªn th¶o luËn tr−íc víi trÎ khi ®Þnh nãi cho ai ®ã biÕt (C¶nh s¸t, c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn b¶o vÖ trÎ em, v.v..)

Tham Van 1

Education

Transcript of Tham Van 1