Temë Disertacioni · rekomandohet një model me një variabël (analiza diskriminuese me një...

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI I FINANCËS

Temë Disertacioni

FALIMENTIMI I NJËSISË EKONOMIKE DHE

PARASHIKIMI I TIJ

(Ndërtimi i një modeli për parashikimin e falimentimit të

njësive ekonomike shqiptare me kapital privat)

Në kërkim të gradës shkencore “Doktor”

Doktorant: Udhëheqës Shkencor:

Eni NUMANI Prof. Dr. Halit XHAFA

Tiranë, 2017

FALIMENTIMI I NJËSISË EKONOMIKE

DHE PARASHIKIMI I TIJ ENI NUMANI

i

© Copyright Eni Numani, 2017

Përmbajtja e këtij punimi është totalisht autentike. Të gjitha të drejtat e rezervuara.

DEKLARATË

Unë, i nënshkruari Eni Numani deklaroj që: (1) Ky punim përfaqëson punimin tim

origjinal, përveç rasteve të citimeve dhe referencave dhe (2) Ky punim nuk është

përdorur më parë në këtë Universitet apo në Universitete të tjera.

Eni NUMANI

Tiranë, 2017



ii

FALENDERIME DHE MIRËNJOHJE

Ky punim është finalizimi i përpjekjeve disa vjeçare dhe i një rrugëtimi të gjatë dhe

shumë sfidues, fryt i një pune me shumë përkushtim, i realizuar me përkrahjen e disa

personave, të cilët dëshiroj t'i falenderoj.

Falenderoj udhëheqësin tim shkencor, Prof. Dr. Halit Xhafa për mbështetjen, tolerancën

dhe bashkëpunimin jo vetëm në këtë punim, por edhe në karrierën time si pedagog.

Falenderoj kolegët e mi në Departamentin e Financës, Fakulteti i Ekonomisë,

Universiteti i Tiranës, për idetë dhe mendimet që kanë ndarë gjatë punimit të këtij

disertacioni.

Do të doja të falenderoja gjithashtu të gjithë studentët e mi, të cilët kanë qenë dhe janë

gjithmonë frymëzim dhe motivim në punën time si pedagog.

Së fundmi, falenderimi më i rëndësishëm shkon për familjen time, së cilës i jam shumë

mirënjohës për mirëkuptimin dhe përkrahjen e pakursyer gjatë këtyre viteve.

Eni NUMANI

Shtator, 2017



iii

ABSTRAKTI

Shmangia e dështimit të njësive ekonomike është një nga çështjet më të rëndësishme në

fushën e drejtimit financiar. Studimi i tij ka shfaqur interes gjithnjë e në rritje për shumë

kërkues shkencorë për disa arsye. Së pari dështimi i njësisë ekonomike përfshin shumë

grupe interesi. Së dyti, kostot direkte dhe indirekte të dështimit të njësisë ekonomike

janë shumë të larta. Së treti, disponueshmëria e të dhënave dhe avancimi i teknikave

sasiore ka shtuar mundësitë e kërkuesve shkencorë për ndërtimin e modeleve të

parashikimit të falimentimit. Ky punim fokusohet në parashikimin e falimentimit të

njësive ekonomike, duke studiuar shkaqet që çojnë njësitë ekonomike drejt falimentimit

si dhe faktorët më të rëndësishëm që ndikojnë në falimentim. Gjithashtu, në këtë punim

rekomandohet një model me një variabël (analiza diskriminuese me një variabël) dhe dy

modele me shumë variabla (analiza diskriminuese me shumë variabla dhe analiza logit)

për parashikimin e falimentimit, modele të cilat mund të aplikohen tek njësitë

ekonomike që operojnë në Shqipëri. Rezultatet e modeleve të ndërtuara tregojnë se

variablat që ndihmojnë më shumë në klasifikimin e njësive ekonomike në të

falimentuara dhe jo të falimentuara janë raportet e përfitueshmërisë, raportet e aktivitetit

dhe raportet e strukturës financiare, ndërsa raportet e likuiditetit nuk rezultojnë të

rëndësishëm nga ana statistikore. Ajo që ja vlen të përmendet është se analiza logit arrin

të klasifikojë me saktësi më të lartë njësitë ekonomike në krahasim me analizën

diskriminuese me një variabël dhe me shumë variabla.

Fjalët kyçe: falimentimi, dështimi financiar, shkaqet e falimentimit, parashikimi i

falimentimit, saktësia e klasifikimit.



iv

ABSTRACT

Avoiding business failure is one of the most important issues in financial management.

Research in this field has shown increasing interest to many scholars for several reasons.

First, the enterprise failure has direct impact on the wealfare of many stakeholders.

Second, the direct and indirect costs of the enterprise failure are too high. Third, the

availability of data and the advancement of quantitative techniques has increased the

possibilities of researchers to build bankruptcy forecasting models. The aim of this

disertation is to build a model to forecast the enterprise bankruptcy by studying the

causes that lead enterprises to bankruptcy as well as the most important factors which

signal approaching financial failure. In order to achieve this objective, a forecasting

model with one variable (one variable discriminant analysis) and two other multi

variable models (multiple discriminant analysis and logit analysis) are recommended to

be applied by enterprises operating in Albania to predict bankruptcy. The results of the

models show that profitability ratios, activity ratios and financial structure ratios are the

variables that lead to a better classification of enterprises in bankrupt or non-bankrupt,

while liquidity ratios are not statistically significant. It is worth mentioning that the logit

analysis is more accurate in classification compared to one variable and multi variable

discriminant analysis.

Key words: bankruptcy, business failure, bankruptcy causes, bankruptcy prediction,

classification accuracy.



iv

TABELA E PËRMBAJTJES

Lista e tabelave ........................................................................................................................ vi

Lista e figurave ....................................................................................................................... vii

Lista e grafikëve ..................................................................................................................... vii

Lista e shkurtimeve ................................................................................................................. ix

HYRJE ...................................................................................................................................... 1

I. Fokusi i punimit .................................................................................................................. 2

II. Qëllimi i punimit ............................................................................................................... 3

III. Objektivat e punimit ......................................................................................................... 3

IV. Metodologjia .................................................................................................................... 4

V. Kontributi shkencor ........................................................................................................... 5

VI. Kufizimet e punimit ......................................................................................................... 7

VII. Struktura konceptuale dhe teorike .................................................................................. 8

KAPITULLI 1: KONCEPTET, KOSTOT E FALIMENTIMIT DHE TRAJTIMI

JURIDIK ................................................................................................................................. 11

1.1 Konceptet kryesore ......................................................................................................... 12

1.2 Kostot e falimentimit ...................................................................................................... 20

1.2.1 Kostot e falimentimit në vendet e zhvilluara ........................................................... 22

1.2.2 Kostot e falimentimit në Shqipëri dhe në Rajon ..................................................... 33

1.3 Trajtimi juridik i falimentimit në Shqipëri ..................................................................... 35

1.3.1 Ligji nr. 110 “Për falimentimin” ............................................................................. 37

1.3.2 Ndryshimet që solli ligji i ri nr. 110 “Për falimentimin” ......................................... 42

KAPITULLI 2: FALIMENTIMI I NJËSIVE EKONOMIKE DHE SHKAQET

E TIJ ........................................................................................................................................ 46

2.1. Një vështrim i përgjithshëm i numrit të falimentimeve ................................................ 47

2.1.1. Falimentimi në Europën Perëndimore .................................................................... 47

2.1.2. Falimentimi në Europën Qëndrore dhe Lindore ..................................................... 52

2.1.3. Falimentimi në Shqipëri ......................................................................................... 55

2.1.3.1 Mbyllja e njësive ekonomike në Shqipëri ................................................... 56

2.1.3.2 Kërkesat për hapjen e procedurave të falimentimit ....................................... 57



v

2.2. Shkaqet e falimentimit .................................................................................................. 63

2.2.1 Faktorët e jashtëm.................................................................................................... 65

2.2.2 Faktorët e brendshëm .............................................................................................. 74

KAPITULLI 3: RISHIKIMI I LITERATURËS. MODELET E FALIMENTIMIT TË

NJËSIVE EKONOMIKE ...................................................................................................... 94

3.1 Analiza diskriminuese - modelet me një variabël .......................................................... 95

3.2 Analiza diskriminuese – modelet me shumë variabla .................................................. 102

3.3 Analiza Logit ................................................................................................................ 124

3.4 Modele të tjera për parashikimin e falimentimit .......................................................... 138

KAPITULLI 4: MODELIMI I FALIMENTIMIT PËR NJËSITË EKONOMIKE

SHQIPTARE ........................................................................................................................ 142

4.1 Baza e të dhënave ......................................................................................................... 143

4.2 Variablat e përzgjedhur ................................................................................................ 145

4.3 Statistika përshkruese e bazës së të dhënave ................................................................ 148

4.4 Analiza diskriminuese me një variabël ........................................................................ 153

4.4.1 Modeli i parashikimit të falimentimit një vit përpara ............................................ 154

4.4.2 Modeli i parashikimit të falimentimit dy vite përpara ........................................... 159

4.5 Analiza diskriminuese me shumë variabla ................................................................... 162



4.6 Analiza Logit ................................................................................................................ 172



KONKLUZIONE ................................................................................................................. 183

REKOMANDIME ............................................................................................................... 189

REFERENCA ....................................................................................................................... 194

SHTOJCAT .......................................................................................................................... 205

SHTOJCA A: Përmbledhje e studimeve me një variabël dhe me shumë variabla ........... 205

SHTOJCA B: Variablat e përfshirë në studim .................................................................. 208

SHTOJCA C: Statistika përshkruese ................................................................................. 220

SHTOJCA D: Analiza diskriminuese – Modeli me një variabël (Saktësia një vit përpara

falimentimit) ...................................................................................................................... 224



vi

SHTOJCA E: Analiza diskriminuese – Modeli me një variabël (dy vite përpara) ........... 226

SHTOJCA F: Analiza diskriminuese – Modeli me një variabël (Saktësia dy vite përpara

falimentimit) ...................................................................................................................... 227

SHTOJCA G: Korrelacioni midis variablave .................................................................... 229

SHTOJCA H: Testi i shpërndarjes normale të variablave të pavarur ............................... 238

SHTOJCA I: Analiza diskriminuese – Modeli me shumë variabla (modeli me të gjitha

variablat një vit përpara falimentimit) ............................................................................... 240

SHTOJCA J: Analiza diskriminuese – Modeli me shumë variabla (modeli me të gjitha

variablat dy vite përpara falimentimit) ............................................................................... 242

SHTOJCA K: Analiza logit ............................................................................................... 244

Lista e tabelave

Tabela 1.1: Shkaku i hapjes së procedurës së falimentimit në vende të ndryshme ................ 16

Tabela 1.2: Përmbledhje e studimeve në lidhje me kostot e falimentimit .............................. 31

Tabela 1.3: Falimentimi në Shqipëri dhe në vendet e rajonit ................................................. 34

Tabela 2.1: Numri i njësive ekonomike të falimentuara në disa vende të Europës ................ 48

Tabela 2.2: Numri i njësive ekonomike të falimentuara në Europën Qëndrore dhe Lindore 53

Tabela 2.3: Numri i njësive ekonomike aktive, të reja dhe të mbyllura ................................. 56

Tabela 2.4: Numri i kërkesave për hapjen e procedurave të falimentimit .............................. 58

Tabela 2.5: Fati i kërkesave për hapjen e procedurave të falimentimit .................................. 59

Tabela 2.6: Koha e shqyrtimit të kërkesave për hapjen e procedurave të falimentimit .......... 62

Tabela 3.1: Saktësia e parashikimit të falimentimit sipas modelit të Deakin ....................... 108

Tabela 3.2: Saktësia e klasifikimit të njësive ekonomike sipas katër modeleve .................. 136

Tabela 3.3: Karakteristikat kryesore të modeleve të reja për parashikimin e falimentimit .. 138

Tabela 4.1: Shpërndarja e njësive ekonomike sipas qarqeve ................................................ 144

Tabela 4.2: Shpërndarja e njësive ekonomike sipas sektorit ................................................ 145

Tabela 4.3: Raportet e përdorura në modelim ...................................................................... 145

Tabela 4.4: Statistika përshkruese për njësitë ekonomike të falimentuara ........................... 148

Tabela 4.5: Statistika përshkruese për njësitë ekonomike jo të falimentuara ....................... 149

Tabela 4.6: Rezultatet e analizës diskriminuese me një variabël (një vit përpara falimentimit)

................................................................................................................................................ 154

Tabela 4.7: Saktësia e variablave në klasifikimin e njësive ekonomike ............................... 158

Tabela 4.8: Saktësia e variablave në klasifikimin e njësive ekonomike ............................... 161



vii

Tabela 4.9: Rezultati i testit Fisher ....................................................................................... 163

Tabela 4.10: Testimi i modelit .............................................................................................. 166

Tabela 4.11: Vlera mesatare “Z” për dy klasat e njësive ekonomike ................................... 166

Tabela 4.12: Rezultatet e klasifikimit sipas analizës diskriminuese (një vit përpara

falimentimit) ......................................................................................................................... 167

Tabela 4.13: Rezultati i testit Fisher ..................................................................................... 169

Tabela 4.14: Testimi i modelit .............................................................................................. 170

Tabela 4.15: Vlera mesatare e “Z” për dy klasat e njësive ekonomike ................................ 171

Tabela 4.16: Rezultatet e klasifikimit sipas analizës diskriminuese (dy vite përpara

falimentimit) ......................................................................................................................... 172

Tabela 4.17: Rezultatet e testimit të përshtatshmërisë së modelit (Hosmer - Lemeshow) ... 174

Tabela 4.18: Përzgjedhja e variablave në secilin hap ........................................................... 175

Tabela 4.19: Koeficienti i përcaktueshmërisë ....................................................................... 175

Tabela 4.20: Rezultatet e klasifikimit sipas analizës logit (një vit përpara falimentimit) .... 177

Tabela 4.21: Rezultatet e testimit të përshtatshmërisë së modelit (Hosmer - Lemeshow) ... 178

Tabela 4.22: Përzgjedhja e variablave në secilin hap ........................................................... 179

Tabela 4.23: Koeficienti i përcaktueshmërisë ....................................................................... 180

Tabela 4.24: Rezultatet e klasifikimit sipas analizës logit (dy vite përpara falimentimit) ... 181

Lista e figurave

Figura 2.1: Cikli i jetës së njësisë ekonomike ......................................................................... 71

Figura 2.2: Modeli Miller - Orr ............................................................................................... 81

Lista e grafikëve

Grafiku 2.1: Trendi i njësive ekonomike të falimentuara në Europën Perëndimore dhe

Eurozonë ................................................................................................................................. 49

Grafiku 2.2: Ndryshimi i numrit të njësive ekonomike në paaftësi paguese gjatë periudhës

2010 - 2015 ............................................................................................................................. 50

Grafiku 2.3: Shpërndarja e njësive ekonomike të falimentuara në Europën Perëndimore ..... 51

Grafiku 2.4: Shpërndarja e njësive ekonomike të falimentuara në Europën Perëndimore sipas

sektorëve për periudhën 2011 - 2015 ...................................................................................... 52

Grafiku 2.5: Kontributi i sektorëve kryesorë në falimentimin e njësive ekonomike të Europës

Qëndrore dhe Lindore në vitin 2014 dhe 2015 ....................................................................... 54

Grafiku 2.6: Çështjet e pushuara për hapjen e procedurave të falimentimit ........................... 60



viii

Grafiku 2.7: Çështjet e pranuara për hapjen e procedurave të falimentimit ........................... 61

Grafiku 4.1: Raportet e likuiditetit ........................................................................................ 151

Grafiku 4.2: Raportet e aktivitetit ......................................................................................... 151

Grafiku 4.3: Raportet e strukturës financiare ........................................................................ 152

Grafiku 4.4: Raportet e përfitueshmërisë .............................................................................. 153



ix

Lista e shkurtimeve

AASH_DET Aktive afatshkurtra ndaj totalit të detyrimeve

BEP Fuqia e aktiveve për të gjeneruar fitim

DET_KAP Detyrime ndaj kapitalit të vet

FMB Raporti i fitimit marxhinal bruto

FMN Raporti i fitimit marxhinal neto

FMO Raporti i fitimit marxhinal operativ

ILF Indeksi i levës financiare

INSTAT Instituti i Statistikave

KAPEKON_AKTIVE Kapitali ekonomik ndaj totalit të aktiveve

KAPVET Raporti i kapitalit të vet

KQN_DASH Kapitali punues ndaj detyrimeve afatshkurtra

KQN_DET Kapitali punues ndaj totalit të detyrimeve

LOG_AKT Logaritmi i aktiveve

LOG_SH Logaritmi i shitjeve

PBB Produkti i Brendshëm Bruto

PMA Periudha mesatare e arkëtimit të llogarive të arkëtueshme

QARK_AASH Raporti i qarkullimit të aktiveve afatshkurtra

QARK_AKTIVE Raporti i qarkullimit të aktiveve gjithsej

QARK_KAP Raporti i qarkullimit të kapitalit të vet

QARK_PUNUES Raporti i qarkullimit të kapitalit punues

RB Raporti i borxhit

RK Raporti korrent

RL Raporti likuid

ROA Raporti i kthimit mbi aktivet gjithsej

ROE Raporti i kthimit mbi kapitalin e vet

RSH Raporti i shpejtë



1

HYRJE

Megjithë ndryshimet strukturore që kanë ndodhur në vendin tonë, njësitë ekonomike të

vogla dhe të mesme vazhdojnë të zënë pjesën më të madhe të ofruesve të shërbimeve dhe

të mirave në treg. Sipas Anketës Strukturore të Ndërmarrjeve në vitin 2015, publikuar nga

INSTAT, 99.9% të njësive ekonomike aktive e zënë njësitë ekonomike të vogla dhe të

mesme. Sektori i tregtisë mbizotëron në numrin e njësive ekonomike aktive me 43.1%, i

ndjekur nga sektori i shërbimeve të tjera me 19.3%.1 Gjithashtu, njësitë ekonomike të

vogla dhe të mesme luajnë një rol shumë të rëndësishëm përsa i përket punësimit. Ato

punësojnë rreth 81% të të gjithë të punësuarve, ndërsa pjesa tjetër punësohet nga njësitë

ekonomike të mëdha. Sektori i tregtisë dominon me 24.5% të të punësuarve, i ndjekur nga

ai i shërbimeve me 16%.2

Zhvillimi i njësive ekonomike të vogla dhe të mesme ka qenë i vazhdueshëm dhe

pavarësisht disa luhatjeve, sidomos në vitet e krizës, ka patur një trend rritës. Sipas

INSTAT, numri i njësive ekonomike aktive për vitin 2015 u rrit me 22.7%, krahasuar me

2014 dhe pothuajse të gjithë kontributin në rritje e kanë dhënë njësitë ekonomike të vogla

dhe të mesme, kurse në terma të punësimit, rritja ishte 17.4%.3 Edhe pse statistikisht kanë

tregues pozitivë, këto njësi ekonomike përballen me sfida dhe me një mjedis shumë

konkurrues. Zhvillimet ekonomike në 25 vitet e fundit në vendin tonë, përveç të tjerave,

kanë ndryshuar edhe pamjen e profesioneve të financierit në këto njësi ekonomike.

Njohja dhe aplikimi i standardeve të reja në kontabilitet (standardeve ndërkombëtare të

kontabilitetit), përdorimi i programeve të ndryshme kompjuterike, njohja e legjislacionit,

kryerja e analizave të thelluara financiare etj., janë disa nga përgjegjësitë e reja të

financierit në njësitë ekonomike.

1 Sipas klasifikimit të INSTAT, njësi ekonomike të vogla janë njësitë ekonomike me 10-49 të punësuar dhe

njësi ekonomike të mesme ato me 50-249 të punësuar.

2 Statistika mbi Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme 2015, INSTAT.

3 Statistika mbi Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme 2015, INSTAT.



2

Në paralelizëm me njësitë ekonomike të vogla dhe të mesme, ato të mëdha operojnë në

mjedise shumë komplekse dhe ndodhen në sfida të zgjerimit dhe shtrirjes në tregje

ndërkombëtare. Ky zhvillim ka rritur kërkesën për profesionistë në fushën e analizës

financiare, menaxhimit të riskut dhe konsulencës ad-hoc. Njësitë ekonomike të mëdha,

sidomos në sektorët me zhvillimin më dinamik, kanë një nevojë në rritje për ekspertizë në

çështje të lidhura me financën në nivel lokal dhe ndërkombëtar, legjislacionin tatimor,

vlerësimin e biznesit në tërësi ose të njësive të veçanta etj., në mënyrë që të arrijnë të

depërtojnë në tregje të huaja dhe të kenë sukses.

Në këtë kuadër të zhvillimeve të viteve të fundit, një nga çështjet më të rëndësishme në

fushën e drejtimit financiar është studimi i falimentimit. Studimi i tij ka shfaqur interes

gjithnjë e në rritje për shumë arsye. Së pari, dështimi i njësisë ekonomike ndikon në

nivelin ekonomik të një vendi në tërësi, si rrjedhim i pasojave negative të tij në nivelin

ekonomik të aksionerëve, furnitorëve, kreditorëve si dhe punonjësve. Së dyti, kostot

indirekte dhe direkte të dështimit të njësisë ekonomike janë shumë të larta, si dhe rriten

në mënyrë të ndjeshme me afrimin e momentit të falimentimit. Së treti, kërkuesit

shkencorë në ditët e sotme kanë në dispozicion më shumë të dhëna dhe mund të përdorin

teknika sasiore më të avancuara. Kjo ka shtuar në mënyrë të ndjeshme mundësitë për

ndërtimin e modeleve të parashikimit të falimentimit.

I. Fokusi i punimit

Punimi fokusohet në parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike, duke studiuar

shkaqet që çojnë njësitë ekonomike drejt falimentimit si dhe faktorët më të rëndësishëm

që ndikojnë në falimentim. Theksi kryesor vihet mbi krijimin e një modeli për

parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike me kapital privat që operojnë në

Shqipëri. Në këtë studim janë përfshirë njësi ekonomike me një xhiro vjetore mbi 20

milionë lekë. Kjo është kryer për të siguruar të dhëna sa më të besueshme në lidhje me

pasqyrat financiare. Fillimisht, kërkimi është përqëndruar në sigurimin e të dhënave në

lidhje me njësitë ekonomike të falimentuara. Më pas, siç sugjerohet edhe në shumicën e

punimeve të autorëve të tjerë (sidomos në punimet që është përdorur analiza



3

diskriminuese me një variabël dhe me shumë variabla për parashikimin e falimentimit),

puna është përqëndruar në sigurimin e të dhënave financiare të një numri të njëjtë të

njësive ekonomike jo të falimentuara me ato të falimentuara. Përzgjedhja është kryer në

bazë të procesit të “përputhjes”, sipas të cilit, për çdo njësi ekonomike të falimentuar

përzgjidhet një njësi ekonomike jo e falimentuar, që i përket të njëjtit sektor dhe që ka

pak a shumë të njëjtin vëllim shitjesh ose total aktivesh. Kjo është kryer, në mënyrë që

krahasimi të bëhet ndërmjet njësive ekonomike të ngjashme me njëra – tjetrën.

II. Qëllimi i punimit

Qëllimi i punimit është studimi i falimentimit të njësive ekonomike me kapital privat që

operojnë në Shqipëri. Theksi kryesor vihet në modelet që ekzistojnë për parashikimin e

falimentimit të njësive ekonomike dhe në saktësinë e klasifikimit të njësive ekonomike të

falimentuara dhe jo të falimentuara. Gjithashtu, në këtë punim rekomandohen një model

me një variabël (analiza diskriminuese me një variabël) dhe dy modele me shumë

variabla (analiza diskriminuese me shumë variabla dhe analiza logit) për parashikimin e

falimentimit, modele të cilat mund të aplikohen tek njësitë ekonomike që operojnë në

Shqipëri.

III. Objektivat e punimit

Punimi është realizuar përmes arritjes së objektivave të mëposhtme:

Identifikimi i koncepteve që përdoren për të shprehur falimentimin e njësive

ekonomike;

Identifikimi i kritereve që përdoren për t’i klasifikuar njësitë ekonomike në të

falimentuara dhe jo të falimentuara;

Identifikimi i modeleve me një variabël dhe me shumë variabla për parashikimin

e falimentimit;

Identifikimi i variablit më të rëndësishëm në klasifikimin e njësive ekonomike

nëpërmjet analizës diskriminuese me një variabël dhe vlerësimi i saktësisë së

modelit në klasifikimin e njësive ekonomike një vit dhe dy vite përpara

falimentimit;



4

Identifikimi i variablave më të rëndësishëm në klasifikimin e njësive ekonomike

nëpërmjet analizës diskriminuese me shumë variabla dhe vlerësimi i saktësisë së

modelit në klasifikimin e njësive ekonomike një vit dhe dy vite përpara

falimentimit;

Identifikimi i variablave më të rëndësishëm në klasifikimin e njësive ekonomike

nëpërmjet analizës logit dhe vlerësimi i saktësisë së modelit në klasifikimin e

njësive ekonomike një vit dhe dy vite përpara falimentimit.

IV. Metodologjia

Pas vështrimit të literaturës, puna kërkimore është bazuar fillimisht në një analizë

krahasimore të indikatorëve kryesorë të parashikimit të falimentimit në vendet e tjera, për

të zbuluar ngjashmëritë dhe ndryshimet me vendin tonë. Më pas, është zhvilluar një

analizë krahasimore ndërmjet modeleve me një faktor, me shumë faktorë dhe modeleve

logit të parashikimit të falimentimit të njësive ekonomike që ekzistojnë në vendet e

zhvilluara, në vendet në zhvillim dhe në vendet e rajonit, për të zbuluar ngjashmëritë dhe

ndryshimet ndërmjet këtyre modeleve. Në vijim, është ndërtuar një model empirik për të

përcaktuar ndikimin e faktorëve të brendshëm mbi falimentimin e njësive ekonomike,

duke përdorur të dhëna nga pasqyrat financiare të njësive ekonomike. Së fundi, është

specifikuar një funksion përcaktues i faktorëve që ndihmojnë në parashikimin e

falimentimit të njësive ekonomike private që operojnë në Shqipëri, bazuar në analizën

diskriminuese me një variabël, me shumë variabla dhe në analizën logit.

Filozofia e kërkimit në këtë punim bazohet në krahasimin, interpretimin dhe zbatimin e

modeleve me një dhe me shumë variabla për parashikimin e falimentimit. Gjithashtu,

filozofia e kërkimit është pozitiviste, sipas së cilës realiteti merret si unik dhe statik.

Faktet objektive ekzistojë pavarësisht nga studiuesi dhe mund të zbulohen. Kjo

korrespondon me njohjen absolute. Veç të tjerash, fenomenet janë të parashikueshme dhe

të kontrollueshme. Përpjekjet shkencore kanë për qëllim të vetëm zgjerimin dhe përsosjen

e aftësisë së parashikimit dhe të kontrollit të dukurisë në studim.



5

Studimi ka në përgjithësi karakter induktiv, sepse një punim i tillë (për sektorin privat në

rang kombëtar) nuk ekziston aktualisht në ekonominë shqiptare.

Metoda kryesore e kërkimit në këtë punim është observimi dhe përpunimi financiar i të

dhënave të siguruara nga pasqyrat financiare të njësive ekonomike të përfshira në studim.

Baza e të dhënave është kryesisht sekondare, përveç rasteve kur gjatë punimit ka qenë e

nevojshme mbledhja e të dhënave primare. Në këtë studim, janë shfrytëzuar të dhënat e

pasqyrave financiare të njësive ekonomike, si dhe të dhënat e ofruara nga institucionet

kryesore që prodhojnë statistika në Shqipëri (INSTAT, Banka e Shqipërisë, Ministria e

Financave). Pjesa më e madhe e të dhënave të paraqitura në punim janë të përpunuara

paraprakisht nga vetë doktoranti.

Analiza e të dhënave është matematikore e statistikore nga njëra anë dhe eksploruese,

parashikuese dhe interpretuese nga ana tjetër. Për përpunimin statistikor të të dhënave

është përdorur programi i njohur statistikor SPSS.

V. Kontributi shkencor

Falimentimi i një njësie ekonomike ka ndikim tek të gjithë personat e përfshirë, tek

aksionerët, kreditorët dhe të punësuarit, shpesh edhe te shoqëria dhe ekonomia e një

vendi në tërësi. Kur një njësi ekonomike pushon së funksionuari, aksionerët do të

humbasin një pjesë ose të gjithë kapitalin e investuar në të; kreditorët mund të humbasin

një pjesë të principalit të dhënë dhe të interesave që do të merrnin nëse njësia ekonomike

do të vazhdonte të funksiononte; të punësuarit do të humbasin të ardhurat e tyre të

zakonshme.

Për shkak se falimentimi sjell pasoja të rënda për investitorët dhe kreditorët e një njësie

ekonomike, ka qënë dhe është me interes të madh mundësia e përdorimit të një ose më

shumë raporteve financiare për parashikimin e tij. Nëse do të ishte e mundur të

parashikohej mundësia e një njësie ekonomike për të falimentuar, atëherë drejtuesit e saj

do të ndërmerrnin hapa për shmangien e tij, ndërsa kreditorët, furnitorët dhe palë të tjera



6

të përfshira do të ndërmerrnin hapa për të zvogëluar efektin negativ që falimentimi do të

kishte mbi ta. Për këtë arsye, shumë studiues i kanë kushtuar dhe po i kushtojnë shumë

rëndësi kësaj çështjeje. Në fakt, është mjaft e vështirë që të parashikohet nëse një njësi

ekonomike e caktuar do të falimentojë në të ardhmen apo jo. Më saktë mund të thuhet

nëse një njësi ekonomike ndodhet në të njëjtën situatë me njësitë ekonomike që kanë

falimentuar në të kaluarën apo jo.

Përsa i përket vendit tonë, studimet në lidhje me dështimin dhe falimentimin e njësive

ekonomike kanë qënë të pakta. Pjesa më e madhe e studimeve në këtë fushë janë

përqëndruar në arsyet që i çojnë njësitë ekonomike drejt falimentimit, ndërkohë që për

parashikimin e falimentimit janë kryer vetëm dy studime në vendin tonë. Studimi i parë

në Shqipëri në lidhje me parashikimin e falimentimit është kryer nga Perri (2007). Fokusi

i këtij studimi ishin njësitë ekonomike me kapital shtetëror dhe për ndërtimin e modelit u

përdorën të dhënat e 10 njësive ekonomike të falimentuara dhe 10 njësive ekonomike jo

të falimentuara. Studimi i dytë në vendin tonë është kryer nga Ballkoci (2015). Pjesë e

këtij studimi ishin njësitë ekonomike që ushtronin aktivitetin në sektorin tregtar dhe në

rrethin e Elbasanit. Për ndërtimin e modelit u përdorën të dhënat e 30 njësive ekonomike

të falimentuara dhe 30 njësive ekonomike jo të falimentuara.

Duke qënë se nga hulumtimet e deritanishme na rezulton se në vendin tonë nuk ka asnjë

punim të karakterit kërkimor e shkencor lidhur me falimentimin e njësive ekonomike me

kapital privat në rang kombëtar, ky është një motiv për një studim të mirëfilltë teoriko-

shkencor, por edhe praktik e konkret për falimentimin dhe parashikimin e tij në një

ekonomi të vogël në zhvillim, siç është Shqipëria.

Ky punim doktorature sjell kontribut në disa elementë:

Jep një panoramë të plotë të kostove direkte dhe indirekte të falimentimit të

njësive ekonomike në vendet e zhvilluara dhe në vendet e Rajonit;

Jep një panoramë të plotë të trajtimit juridik të falimentimit dhe të ndryshimeve të

sjella nga ligji i ri për falimentimin (Ligji nr. 110, dt. 27/10/2016);



7

Jep një panoramë të plotë të ecurisë së numrit të njësive ekonomike të

falimentuara në shumicën e vendeve të Europës dhe të sektorëve më të prekur nga

falimentimi;

Jep një panoramë të plotë të ecurisë së numrit të njësive ekonomike të

falimentuara në vendin tonë dhe të problemeve gjyqësore në lidhje me procedurat

e falimentimit;

Jep një panoramë të plotë të shkaqeve të brendshme dhe të jashtme të falimentimit

të njësive ekonomike;

Jep një panoramë të plotë në lidhje me literaturën ekzistuese dhe teoritë mbi

falimentimin e njësive ekonomike me kapital privat;

Jep një panoramë të plotë në lidhje me saktësinë e parashikimit të falimentimit të

njësive ekonomike me kapital privat të modeleve të autorëve më të famshëm të

fushës;

Jep një kontribut praktik duke ndërtuar tre modele për parashikimin e falimentimit

të njësive ekonomike me kapital privat që operojnë në vendin tonë. Për ndërtimin

e tre modeleve janë përdorur të dhënat e 100 njësive ekonomike të falimentuara

dhe 100 njësive ekonomike jo të falimentuara.

VI. Kufizimet e punimit

Megjithë kontributin, studimi ka disa kufizime, të cilat përmblidhen më poshtë:

Mungesa e një baze të dhënash për njësitë ekonomike të falimentuara. Në vendin

tonë nuk ekziston një bazë të dhënash për njësitë ekonomike të falimentuara dhe kjo

e bën shumë të vështirë identifikimin e popullatës së studimit. Informacioni mund të

sigurohet vetëm duke përdorur të dhënat nga gjykatat e rretheve gjyqësore për njësitë

ekonomike që kanë hapur procedurat e falimentimit ose duke u nisur nga njësitë

ekonomike jo aktive sipas Qendrës Kombëtare të Biznesit. Megjithatë, këto burime

mund të mos çojnë në numrin real të falimentimeve që kanë ndodhur në vendin tonë.

Përdorimi i pasqyrave financiare të njësive ekonomike si burim informacioni.

Mungesa e një detyrimi ligjor në vendin tonë për publikimin e pasqyrave financiare e

bën shumë të vështirë gjetjen dhe përdorimin e tyre. Njësitë ekonomike kanë detyrim



8

vetëm depozitimin e pasqyrave pranë organeve tatimore dhe Qendrës Kombëtare të

Biznesit, megjithatë kërkimi i informacionit në këto dy institucione është i vështirë

për shkak të mungesës së një baze të dhënash për njësitë ekonomike që janë të

përfshira dhe kërkimi i informacionit mbetet manual, si dhe kërkon shumë kohë. Nga

ana tjetër, niveli i lartë i informalitetit në vendin tonë ul besueshmërinë e

informacionit financiar, edhe pse në studim janë përdorur vetëm pasqyra financiare

të audituara. Pasqyrat financiare që shfaqnin probleme në hartimin e tyre janë

përjashtuar nga studimi, megjithatë, sërish jemi të kufizuar në llogaritjen e disa

raporteve financiare, si p.sh. raporti i mbulimit të interesave, raporte të lidhura me

zërat në pasqyrën e flukseve të mjeteve monetare etj., të cilat mund të kenë ndikim

në falimentimin e njësive ekonomike.

Marrja në konsideratë vetëm e faktorëve financiarë. Falimentimi është një proces

shumë kompleks dhe mund të rezultojë nga kombinimi i një sërë faktorëve financiarë

dhe jo financiarë, sasiorë dhe cilësorë. Ky studim merr në konsideratë vetëm faktorë

sasiorë financiarë, duke mos përfshirë faktorë të tjerë jo financiarë, si: cilësia e

menaxhimit, ndryshimet teknologjike, ndryshimi i preferencave të konsumatorëve,

faktorë ekonomikë, socialë etj., që mund të kenë efekt negativ në performancën e

njësive ekonomike.

VII. Struktura konceptuale dhe teorike

Pasi është prezantuar fillimisht një informacion i përgjithshëm në lidhje me këtë punim,

si fokusi i punimit, qëllimi dhe objektivat e tij, kontributi shkencor dhe kufizimet e

punimit, si dhe metodologjia e përdorur për të realizuar qëllimin e vendosur, pjesa në

vijim e këtij punimi është e organizuar në katër kapituj, si më poshtë:

Kapitulli 1 – Konceptet, kostot e falimentimit dhe trajtimi juridik.

Në kapitullin e parë jepet një përshkrim i përkufizimeve dhe koncepteve që përdoren për

të shprehur falimentimin e një njësie ekonomike. Më pas, jepet një përshkrim i studimeve

të kryera për vlerësimin e kostove të falimentimit në vendet e zhvilluara dhe në vendet në

zhvillim, duke i grupuar këto kosto në kosto direkte dhe kosto indirekte. Gjithashtu, jepet



9

vlerësimi i kostove të falimentimit të njësive ekonomike në vendet e rajonit tonë dhe në

vendin tonë, vlerësim i cili është kryer nga Banka Botërore. Duke qenë se falimentimi

nuk përmban vetëm elementë financiarë, por edhe elementë juridikë, në këtë kapitull

trajtohet në mënyrë të detajuar edhe kuadri ligjor i falimentimit në Shqipëri.

Kapitulli 2 - Falimentimi i njësive ekonomike dhe shkaqet e tij.

Në këtë kapitull të punimit jepet ecuria e njësive ekonomike të falimentuara (ligjërisht)

në Europën Perëndimore dhe sektorët më të prekur. Më pas, paraqitet situata e

falimentimeve në Europën Qëndrore dhe Lindore, duke treguar të njëjtin informacion të

dhënë për vendet e Europës Perëndimore, pra ecurinë e njësive ekonomike të

falimentuara dhe sektorët më të prekur. Kapitulli paraqet gjithashtu edhe një vështrim të

përgjithshëm të ecurisë së njësive ekonomike në vendin tonë, si dhe trajton në mënyrë të

detajuar shkaqet që mund të çojnë një njësi ekonomike deri në falimentim.

Kapitulli 3 - Rishikimi i literaturës. Modelet e falimentimit të njësive ekonomike.

Në këtë kapitull jepet një përmbledhje e literaturës ekzistuese rreth falimentimit të njësive

ekonomike. Studimet e autorëve të tjerë në këtë fushë dhe konkluzionet e nxjerra prej

tyre përbëjnë një themel mbi të cilin mund të ndërtohet modeli për parashikimin e

falimentimit në Shqipëri. Në tre pjesët e para të këtij kapitulli jepet përkatësisht një

përshkrim i analizës diskriminuese me një variabël, analizës diskriminuese me shumë

variabla dhe analizës logit, cilat janë avantazhet dhe disavantazhet e përdorimit të tyre, si

dhe cilët janë autorët kryesorë që kanë përdorur këto metoda për parashikimin e

falimentimit. Ndërsa në pjesën e katërt jepet vetëm një përshkrim i shkurtër i

karakteristikave të metodave më të reja që janë krijuar për parashikimin e falimentimit të

njësive ekonomike, të cilat përdoren më rrallë nga studiuesit e fushës.

Kapitulli 4 – Modelimi i falimentimit për njësitë ekonomike shqiptare.

Ky është kapitulli më i rëndësishëm i punimit. Fillimisht jepet një përshkrim i të dhënave

të siguruara dhe variablave të përdorur për ndërtimin e modeleve. Për secilin variabël

jepen statistikat përshkruese të njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara.



10

Më pas, nëpërmjet analizës diskriminuese me një variabël janë përcaktuar variablat që

ndihmojnë në klasifikimin e njësive ekonomike në të falimentuara dhe jo të falimentuara

një vit dhe dy vite përpara falimentimit dhe që janë të rëndësishëm nga ana statistikore,

duke vlerësuar edhe saktësinë e variablave në klasifikim. Më tej, për të siguruar saktësi

më të lartë në klasifikimin e njësive ekonomike është përdorur analiza diskriminuese me

shumë variabla. Edhe nëpërmjet kësaj analize janë ndërtuar dy modele, përkatësisht për të

parashikuar falimentimin e njësive ekonomike një vit dhe dy vite përpara falimentimit.

Duke qenë se studimet e shumë autorëve të tjerë kanë arritur në konkluzionin se analiza

logit arrin të klasifikojë me saktësi më të lartë njësitë ekonomike në krahasim me

analizën diskriminuese me shumë variabla, në pjesën e fundit të këtij kapitulli është

përdorur pikërisht analiza logit për klasifikimin e njësive ekonomike një vit dhe dy vite

përpara falimentimit.

Më tej, në mbyllje të punimit jepet një përmbledhje e përfundimeve të arritura dhe

gjetjeve kryesore. Bazuar në këto përfundime, janë hartuar disa rekomandime për të

gjitha grupet e interesit në lidhje me falimentimin e njësive ekonomike.



11

KAPITULLI 1

KONCEPTET, KOSTOT E FALIMENTIMIT DHE TRAJTIMI

JURIDIK

Falimentimi është një dukuri, që megjithëse ka filluar të studiohet vonë krahasuar me

dukuritë e tjera të fushës financiare, ka ekzistuar dhe ka shoqëruar gjithmonë

veprimtarinë e njësive ekonomike. Humbjet dhe kostot që shkaktohen nga falimentimi

janë të konsiderueshme dhe prekin jo vetëm njësinë ekonomike, por edhe gjithë grupet e

interesit (investitorët, kreditorët, klientët, publikun etj.). Disa kosto mund të maten dhe të

shprehen nga ana monetare (kostot direkte të falimentimit), ndërsa disa të tjera janë të

vështira për t'u vlerësuar në aspektin financiar (kostot indirekte të falimentimit). Kostot

direkte mund të arrijnë vlera deri në 5.3% të vlerës së njësisë ekonomike një vit përpara

falimentimit (Warner, 1977) apo 19.4% të vlerës së aktiveve në momentin e falimentimit

(Strӧmberg dhe Thorburn, 1996). Kostot indirekte janë disa herë më të larta bazuar në

studime të ndryshme: 10.5% të vlerës së njësisë ekonomike një vit përpara falimentimit

(Altman, 1984) apo 58% - 79% të vlerës së njësisë ekonomike, në varësi të kohës kur

bëhet vlerësimi i këtyre kostove (tre muaj deri në 4 vite përpara falimentimit). Rëndësia e

falimentimit është rritur sidomos në vitet e fundit për shkak të krizës financiare botërore,

e cila rizgjoi edhe njëherë interesin e gjithë palëve të lidhura për ta studiuar, parashikuar

dhe menaxhuar atë. Kjo ka sjellë gjithashtu nevojën dhe domosdoshmërinë që qeveritë të

bëjnë përmirësime të vazhdueshme në legjislacionin për falimentimin e njësive

ekonomike në vendet e tyre.

Qëllimi i këtij kapitulli është të japë një panoramë të plotë të përkufizimeve dhe

koncepteve që përdoren për të shprehur falimentimin e një njësie ekonomike, si dhe të

paraqesë rëndësinë e studimit duke trajtuar aspektet financiare (kostot që shkaktohen prej

tij) dhe aspektet juridike që lidhen me të. Kapitulli është i strukturuar si vijon: në pjesën e

parë të kapitullit përshkruhen konceptet kryesore që përdoren në literaturë dhe shkaqet

ligjore për hapjen e procedurave të falimentimit në vende të ndryshme; në pjesën e dytë



12

paraqitet një përshkrim i studimeve të kryera për vlerësimin e kostove të falimentimit në

vendet e zhvilluara dhe në vendet në zhvillim, duke i grupuar këto kosto në kosto direkte

dhe kosto indirekte. Më tej jepet vlerësimi i kostove të falimentimit të njësive ekonomike

në vendet e rajonit dhe në vendin tonë, vlerësim i cili është kryer nga Banka Botërore. Në

pjesën e fundit trajtohet në mënyrë të detajuar legjislacioni i lidhur me falimentimin në

vendin tonë.

1.1 KONCEPTET KRYESORE

Mungesa e suksesit tek njësitë ekonomike është përkufizuar në mënyra të ndryshme.

Termat që janë përdorur më shumë nga studiuesit e kësaj fushe janë dështimi, vështirësia

financiare, paaftësia paguese, mosshlyerja e huave dhe falimentimi. Edhe pse këto terma

shpesh janë përdorur si zëvendësues të njëri – tjetrit, midis tyre ekzistojnë ndryshime.

Altman dhe Hotchkiss (2005) e përkufizojnë dështimin sipas kriterit ekonomik, sipas të

cilit “norma e realizuar e kthimit mbi kapitalin e investuar, pas rregullimit me riskun,

është në mënyrë të ndjeshme dhe të vazhdueshme më e ulët se norma aktuale e kthimit

nga investime të ngjashme”. Vendimi nëse njësia ekonomike do të vazhdojë aktivitetin e

saj varet nga norma e pritur e kthimit dhe mundësia e saj për të mbuluar kostot e

ndryshueshme (Gaughan, 2011). Ndërsa, në qoftë se njësia ekonomike nuk është në

gjendje të mbulojë këto kosto të prodhimit dhe koston e kapitalit, sipas Kuhn dhe Morton

(1990), njësia ekonomike mund të vazhdojë aktivitetin vetëm me miratimin e

investitorëve të saj, nëse ata janë të gatshëm të pranojnë norma më të ulta kthimi. Nga

ana tjetër, një njësi ekonomike që ndodhet në situatën e mësipërme, mund të mos ketë

probleme financiare, që do të thotë se ajo mund të jetë në gjendje të shlyejë detyrimet në

momentin e maturimit të tyre.

Sipas kriterit financiar, dështimi mund të përkufizohet si mungesa e aftësisë së njësisë

ekonomike për të shlyer detyrimet afatshkurtra në momentin e maturimit të tyre. Këto

detyrime mund të përfshijnë detyrime të papaguara ndaj furnitorëve, detyrime të



13

papaguara ndaj punonjësve, mospagesë në kohë të principalit dhe të shpenzimeve të

interesit, si dhe humbjet nga proceset gjyqësore (Wruck, 1990).

Sipas përkufizimeve të mësipërme, mund të thuhet se dështimi financiar është një

koncept më pak i qartë sesa dështimi ekonomik. Në këndvështrimin financiar, njësia

ekonomike nuk ka nivelin e duhur të likuiditetit për të përballuar detyrimet afatshkurtra

në momentin e maturimit të tyre dhe kjo është një situatë, e cila mund të ndodhë edhe

nëse vlera neto e njësisë ekonomike është pozitive (kur vlera e aktiveve tejkalon vlerën e

detyrimeve).

Në shumë studime, mungesa e mjeteve monetare është përdorur si një tregues i dështimit

financiar. Whitaker (1999) është një nga studiuesit e kësaj fushe që përdori treguesin e

mjeteve monetare dhe të vlerës së tregut të njësisë ekonomike për të identifikuar kur

njësia ekonomike ndodhet në situatën e vështirësisë financiare. Sipas tij, “vështirësia

financiare” është një situatë ku njësia ekonomike nuk ka mjetet e mjafueshme monetare

për të përballuar detyrimet dhe ajo pëson një rënie në vlerën e saj të tregut. Por, mungesa

e mjeteve monetare të njësisë ekonomike mund të jetë e përkohshme dhe situata mund të

përmirësohet duke përdorur disa alternativa, si reduktimi i nivelit të inventarit, zgjatja e

termave të kredisë tregtare, ristrukturimi i detyrimeve përpara dështimit, shtimi i kapitalit

dhe likuidimi i aktiveve të papërdorshme. Në qoftë se situata financiare e njësisë

ekonomike nuk përmirësohet duke përdorur këto alternativa, atëherë njësia ekonomike

shkon drejt falimentimit (Gaughan, 2011).

Është e rëndësishme të thuhet se dështimi financiar nuk është sinonim i falimentimit apo

likuidimit, por teorikisht të gjitha njësitë ekonomike mund të preken nga dështimi

financiar apo ekonomik. Për më tepër, Andrade dhe Kaplan (1998) theksojnë rëndësinë e

dallimit ndërmjet dështimit financiar dhe dështimit ekonomik. Ata e përcaktojnë

dështimin financiar si paaftësi të njësisë ekonomike për të shlyer detyrimet dhe dështimin

ekonomik si humbje të vazhdueshme operative.



14

Një term tjetër që përshkruan performancën negative të njësisë ekonomike është

“paaftësia paguese”. Një njësi ekonomike mund të klasifikohet në situatën e paaftësisë

paguese, nëse ajo nuk është e aftë të shlyejë detyrimet e saj, duke përfshirë detyrimet ndaj

punonjësve, furnitorëve, kreditorëve, publikut dhe shpenzimet aktuale ose të mundshme

nga çështjet gjyqësore (Shrader dhe Hickman, 1993). Ky përkufizim është i njëjtë me

përkufizimin e Wruck (1990) dhe të Whitaker (1999) për dështimin financiar. Më

përpara, ky term është përdorur nga Walter (1957), sipas të cilit, për të përshkruar

gjendjen e paaftësisë paguese duhet përdorur raporti i fluksit të mjeteve monetare neto

ndaj detyrimeve afatshkurtra.

Wruck (1990) dhe Ross, Westerfield dhe Jaffe (2003) e kategorizojnë paaftësinë paguese

në paaftësi paguese të bazuar në aksione dhe paaftësi paguese të bazuar në mjetet

monetare. Paaftësia paguese e bazuar në aksione ndodh kur vlera e tregut e aktiveve të

njësisë ekonomike është më e vogël se vlera nominale e detyrimeve të saj. Ndërsa

paaftësia paguese e bazuar në mjetet monetare ndodh kur njësia ekonomike nuk ka

likuiditet të mjaftueshëm për të përballuar detyrimet e saj afatshkurtra dhe kjo njihet si

paaftësi paguese teknike. Gjendja e paaftësisë paguese teknike mund të jetë një situatë e

përkohshme, edhe pse shpesh është shkaku i deklarimit të falimentimit të njësisë

ekonomike (Altman dhe Hotchkiss, 2005).

Një koncept tjetër financiar, i cili është i lidhur në mënyrë të pashmangshme me

vështirësinë financiare është “mosshlyerja e huave”. Mosshlyerja e huave mund të

përshkruhet si një situatë në të cilën njësia ekonomike nuk është në gjendje të paguajë në

datën e maturimit principalin dhe/ose interesat ndaj kreditorëve dhe rrjedhimisht, ajo

shkel një kusht të marrëveshjes me kreditorin/kreditorët, që mund të jetë një shkak për

hapjen e procedurave të falimentimit të njësisë ekonomike. Andrade dhe Kaplan (1998)

kanë identifikuar dy forma të vështirësisë financiare: forma e parë është situata e

mosshlyerjes së principalit dhe shpenzimeve të interesit dhe forma e dytë është përpjekja

për të ristrukturuar borxhin, me qëllim parandalimin e situatës së mosshlyerjes së huasë.



15

Falimentimi është një tjetër koncept i lidhur me vështirësinë financiare. Një lloj i

falimentimit i referohet nivelit të vlerës neto të njësisë ekonomike, sipas së cilës një njësi

ekonomike cilësohet e falimentuar nëse vlera neto e saj është negative. Lloji tjetër është

kërkesa formale e falimentimit të njësisë ekonomike drejtuar gjykatës, e shoqëruar me

kërkesën për të likuiduar aktivet ose për të ristrukturuar njësinë ekonomike (Altman dhe

Hotchkiss, 2005). Ristrukturimi është një përpjekje formale e njësisë ekonomike për të

parandaluar mbylljen përfundimtare të njësisë ekonomike, ndërsa likuidimi nënkupton

shitjen e aktiveve të njësisë ekonomike në përputhje me ligjin për falimentimin dhe

shpërndarjen e të ardhurave të realizuara tek kreditorët dhe grupet e tjera të interesit.

Ekonomistët neoklasikë e konsiderojnë dështimin e njësisë ekonomike si një përjashtim

nga industria. Në këtë kuptim, dështimi shihet si një mekanizëm i tregut që bën të

mundur dallimin ndërmjet njësive ekonomike eficiente dhe atyre jo-eficiente. Sipas

mbrojtësve të teorisë neoklasike, arsyeja e mungesës së eficiencës së njësisë ekonomike

dhe shkaku i përjashtimit të saj nga tregu është fitimi i pamjaftueshëm. Sipas tyre, njësitë

ekonomike që kanë marzh kontributi jokonkurrues hasin vështirësi financiare. Në këtë

situatë, përjashtimi nga tregu shihet si një mjet për të rritur mirëqënien dhe si një mundësi

për të rishpërndarë burimet e industrisë. Gjithashtu, njësia ekonomike mund të largohet

nga industria nëpërmjet bashkimit me një njësi tjetër ekonomike. Në këtë situatë,

përjashtimi ndodh prej suksesit dhe jo prej dështimit, ku konkurrentët mund të përfitojnë

nga shfrytëzimi i aktiveve apo i ekspertizës së njësisë ekonomike që blihet (Hunter dhe

Isachenkova, 2004).

Ajo që ja vlen të përmendet është se shumica e studimeve mbi falimentimin janë bazuar

pikërisht në përkufizimin ligjor të tij, falimentimin (Hossari, 2006). Arsyeja për këtë

është se ky përkufizim e bën më të lehtë dhe më të qartë dallimin midis dy grupeve të

njësive ekonomike, të falimentuara dhe jo të falimentuara (aktive) dhe si rrjedhim, bëhet

më i lehtë edhe aplikimi i metodave statistikore. Sipas Hossari (2006), më pak se 20% e

studimeve në fushën e falimentimit janë bazuar në këndvështrimin financiar, pra atë të



16

vështirësive financiare. Një nga arsyet që mund të jepet për këtë çështje është se ky

përkufizim është i paqartë dhe shumë subjektiv.

Duke qënë se përkufizimi ligjor është përdorur në shumicën e studimeve të kryera në

fushën e falimentimit, në tabelën e mëposhtme (Tabela 1.1) jepet në mënyrë të

përmbledhur shkaku i hapjes së procedurës së falimentimit të njësive ekonomike sipas

ligjit për falimentimin në Shqipëri, në Kosovë, në vendet e Rajonit dhe në disa vende

Perëndimore.

Tabela 1.1: Shkaku i hapjes së procedurës së falimentimit në vende të ndryshme

Shqipëria

Gjendja e paaftësisë paguese – Nëse njësia ekonomike nuk

është në gjendje të shlyejë detyrimet e saj në datën e

maturimit.

Paaftësia paguese në një të ardhme të afërt – Kur njësia

ekonomike parashikon se nuk do të jetë në gjendje të shlyejë

detyrimet e saj në datën e maturimit.

Kosova Paaftësia paguese – Paaftësia e njësisë ekonomike për të

përmbushur detyrimet në momentin e maturimit.

SHBA

Paaftësia paguese – Dështimi për të shlyer detyrimet në datën

e maturimit. Sipas Kodit të Falimentimit, "Paaftësia paguese"

është gjendja financiare, ku shuma e detyrimeve të njësisë

ekonomike është më e madhe se vlera e tregut e aktiveve të

saj.

Mbretëria e

Bashkuar

Paaftësia paguese – Detyrimet tejkalojnë aktivet.

Mungesa e likuiditetit – Pamundësia për të shlyer borxhet e

maturuara gjatë aktivitetit të zakonshëm të njësisë ekonomike.

Gjermania

Paaftësia paguese – Mbingarkesa me borxhe.

Mungesa e likuiditetit – Pamundësia për të shlyer borxhet e

maturuara gjatë aktivitetit të zakonshëm të njësisë ekonomike.



17

Franca Paaftësia paguese – Kur njësia ekonomike nuk përballon dot

borxhet nëpërmjet aktiveve që ka në zotërim.

Italia Paaftësia paguese – Kur njësia ekonomike nuk është e aftë të

shlyejë detyrimet e saj në kohën e duhur.

Hollanda Paaftësia paguese – Kur njësia ekonomike ka ndërprerë

shlyerjen e detyrimeve të saj.

Zvicra Paaftësia paguese – Detyrimet tejkalojnë aktivet.

Mungesa e likuiditetit – Dështimi për të shlyer një kreditor.

Belgjika

Paaftësia paguese – Rënia e vlerës së kapitalit aksioner me

50%.

Mungesa e likuiditetit – Pamundësia për të shlyer borxhet në

kohën kur ato maturohen.

Spanja

Paaftësia paguese – Njësia ekonomike nuk arrin të përmbushë

rregullisht detyrimet e saj, edhe nëse zotëron aktive të

mjaftueshme për të mbulur detyrimet e saj.

Suedia

Paaftësia paguese – Rënia e vlerës së kapitalit aksioner me

50%.

Mungesa e likuiditetit – Pamundësia për të shlyer borxhet në

kohën kur ato maturohen dhe kur kjo pamundësi nuk është e

përkohshme.

Çekia

Gjendja e paaftësisë paguese – Nëse njësia ekonomike ka të

paktën dy kreditorë dhe nuk është në gjendje të shlyejë

detyrimet financiare brenda 30 ditëve nga data e maturimit të

tyre.

Mbingarkesa me borxhe – Kur njësia ekonomike ka të paktën

dy kreditorë dhe detyrimet tejkalojnë vlerën e aktiveve të saj.

Sllovakia

Gjendja e paaftësisë paguese – Nëse njësia ekonomike ka të

paktën dy detyrime ndaj të paktën dy kreditorëve dhe nuk

është në gjendje të shlyejë detyrimet e tyre brenda 30 ditëve



18

nga data e maturimit të tyre.

Mbingarkesa me borxhe – Kur njësia ekonomike ka të paktën

dy kreditorë dhe vlera e detyrimeve të tyre tejkalon vlerën e

aktiveve të njësisë ekonomike.

Polonia


është në gjendje të shlyejë detyrimet financiare në datën e

maturimit ndaj të paktën dy kreditorëve.

Mbingarkesa me borxhe – Kur vërtetohet se detyrimet e

njësisë ekonomike tejkalojnë vlerën e aktiveve të saj.

Rusia


është në gjendje të shlyejë detyrimet financiare brenda 3

muajve nga data e maturimit të tyre. Në këtë rast, shuma e

pretenduar duhet të jetë jo më pak se 300’000 rubla dhe

pretendimi duhet të konfirmohet nga gjykata kompetente.



Turqia



maturimit.



Me kërkesë të kreditorit, nëse debitori nuk ka një adresë të

përhershme, është fshehur për të shmangur detyrimet ndaj

kreditorit, është i përfshirë në praktika mashtrimi për të

shkelur të drejtat e kreditorit, ka fshehur aktivet gjatë

procedurave të ekzekutimit ose ka informuar kreditorin që

detyrimi nuk do të shlyhet asnjëherë.

Sllovenia Paaftësia paguese – Paaftësia e zgjatur e njësisë ekonomike

për të paguar borxhet.



19

Greqia

Paaftësia paguese – Situatë në të cilën detyrimet e njësisë

ekonomike tejkalojnë aktivet dhe paaftësia e saj për të shlyer

kreditorët.

Bullgaria



maturimit.

Mbingarkesa me borxhe – Kur vërtetohet se pasuritë e njësisë

ekonomike nuk mbulojnë të gjitha detyrimet ndaj të tretëve.

Rumania


është në gjendje të shlyejë detyrimet e saj brenda 60 ditëve

nga data e maturimit.




Kroacia





ekonomike nuk mbulojnë të gjitha detyrimet ndaj të tretëve

dhe nëse njësia ekonomike parashikon se nuk do të jetë në

gjendje të shlyejë detyrimet e saj në datën e maturimit.

Maqedonia









Serbia Gjendja e paaftësisë paguese – Nëse njësia ekonomike nuk



20








Dështimi në zbatimin e planit të miratuar të riorganizimit.

Mali i Zi






Bosnja dhe

Hercegovina


është në gjendje të shlyejë detyrimet e saj brenda 30 ose 60

ditëve nga data e maturimit.




Kina

Paaftësia paguese – Paaftësia e njësisë ekonomike për të

përmbushur detyrimet në momentin e maturimit.

Burimi: Komisioni Europian dhe Ligjet përkatëse të shteteve të përfshira në studim

1.2 KOSTOT E FALIMENTIMIT

Kostot e falimentimit janë kosto që i lindin njësisë ekonomike nga risku i falimentimit, që

nga momenti kur ajo ndodhet në situatën e vështirësisë financiare deri në momentin e

likuidimit të saj. Këto kosto klasifikohen në dy kategori:

Kosto direkte dhe

Kosto indirekte.



21

Kostot direkte të falimentimit përfshijnë të gjitha kostot që kanë të bëjnë në mënyrë të

drejtpërdrejtë me procedurat e falimentimit, që nga hapja e procedurave të falimentimit

në gjykatë deri në momentin e miratimit të saj dhe mbylljen e njësisë ekonomike. Këtu

përfshihen shpenzimet e kryera nga ana e njësisë ekonomike për ndjekjen e procedurave

të falimentimit, që nga momenti i dorëzimit të dosjes për hapjen e tyre. Njësia ekonomike

duhet të kontraktojë konsulentë financiarë dhe vlerësues të pasurive të paluajtshme, në

mënyrë që të përcaktohet vlera e likuidimit e aktiveve të njësisë ekonomike, e cila

shërben si bazë më pas në likuidimin e të tretëve. Një shpenzim tjetër i kryer nga njësitë

ekonomike përfshin pagesat për avokatët ose konsulentët ligjorë, të nevojshme për të

mbrojtur të drejtat e njësisë ekonomike. Të gjitha këto shpenzime janë të matshme nga

ana monetare. Për këtë arsye, studimet e kryera për të përcaktuar kostot direkte të

falimentimit janë të shumta.

Ndryshe nga kostot direkte të falimentimit, kostot indirekte janë më të vështira për t’u

identifikuar dhe akoma më të vështira për t’u matur nga ana monetare. Këto janë kosto që

lindin si rezultat i hyrjes së njësisë ekonomike në vështirësi financiare dhe janë

shpenzime që ndodhin përpara hapjes së procedurave të falimentimit. Nëse klientët

nuhasin falimentimin e njësisë ekonomike, mund të ndodhë që ata të shkojnë tek

konkurrentët, për shkak se perceptohet rënie e cilësisë së produktit apo shërbimit të

ofruar. Në këtë mënyrë, njësia ekonomike humbet si klientët aktualë, ashtu edhe

mundësinë për të tërhequr klientë potencialë, duke pësuar një reduktim të vëllimit të

shitjeve, rënie e cila shoqërohet me reduktim të përfitueshmërisë. Për të njëjtën arsye, për

shkak të mungesës së besimit, njësia ekonomike mund të humbasë furnitorë, humbje e

cila mund të shoqërohet me vështirësi në gjetjen e furnitorëve të rinj cilësorë dhe me

kushte të përshtatshme kreditimi. Nga ana tjetër, punonjësit aktualë dhe ata potencialë

ndihen më pak të sigurtë për të punuar për një njësi ekonomike në falimentim e sipër. Pra,

aftësia e njësisë ekonomike për të mbajtur dhe tërhequr punonjës të kualifikuar bie

ndjeshëm me përkeqësimin e situatës financiare. Mënyra e vetme është rritja e

përfitimeve monetare për punonjësit e kualifikuar, e cila çon në rritjen e kostove të

njësisë ekonomike, duke reduktuar në këtë mënyrë përfitueshmërinë e saj.



22

Falimentimi, gjithashtu, bën që njësia ekonomike të përqëndrohet në objektivat

afatshkurtër. Gjithashtu, vëmendja e drejtuesve të njësisë ekonomike është e përqëndruar

tek procedurat e falimentimit, duke sjellë rënie të produktivitetit dhe të

konkurrueshmërisë së saj në treg. Si rrjedhim, besueshmëria tek institucionet financiare

bie në mënyrë të ndjeshme, duke reduktuar në këtë mënyrë mundësinë për të siguruar

burime financiare. Ky reduktim ndikon negativisht tek ecuria afatgjatë e njësisë

ekonomike, pasi ajo në këtë situatë heq dorë nga realizimi i investimeve të leverdisshme.

Nga ana tjetër, shumë aksionerë shtojnë kostot për të monitoruar ecurinë e aksioneve dhe

për të mbrojtur investimin e tyre ose do të detyrohen të shesin aksionet e tyre, duke çuar

në uljen e vlerës së tregut të njësisë ekonomike.

1.2.1 KOSTOT E FALIMENTIMIT NË VENDET E ZHVILLUARA

Autori i parë që ka studiuar kostot direkte të falimentimit është Warner (1977), i cili u

përqëndrua në 11 njësi ekonomike hekurudhore të SHBA-ve. Eshtë e kuptueshme që me

afrimin e momentit të mbylljes së njësisë ekonomike për shkak të falimentimit, kostot e

falimentimit do të jenë më të larta. Rezulatet e studimit të Warner (1977) tregojnë se

kostot direkte të falimentimit janë 1% e vlerës së tregut të njësisë ekonomike 84 muaj

përpara falimentimit. Këto kosto arrijnë 1.4%, 2.5% dhe 4% të vlerës së tregut

përkatësisht 60, 36 dhe 12 muaj përpara falimentimit. Ndërkohë në momentin e

falimentimit, kostot arrijnë në 5.3% të vlerës së tregut. Warner (1977) arriti në

përfundimin se raporti i kostove direkte të falimentimit ndaj vlerës së tregut ulej me

rritjen e vlerës së njësisë ekonomike. Nga vëzhgimi i kryer prej tij, rezultoi se dy njësitë

ekonomike me vlerë tregu më të lartë kanë kosto më të lartë në vlerë absolute se dy

njësitë ekonomike me vlerë tregu më të ulët dhe e kundërta rezultoi kur bëhej fjalë për

kostot e falimentimit në vlerë relative ndaj vlerës së tregut. Kjo do të thotë që kostot

direkte lidhur me falimentimin e njësive ekonomike janë të konsiderueshme.

Ang, Chua dhe McConnell (1982) vlerësuan kostot direkte që lidhen me administrimin e

procesit të falimentimit, duke u bazuar në një kampion (përzgjedhja është kryer në

mënyrë rastësore) të përbërë nga 55 njësi ekonomike amerikane të falimentuara në



23

periudhën 1963 – 1978. Përfundimet e tyre treguan se kostot administrative të

falimentimit janë mesatarisht 7.5% e vlerës së likuidimit të njësisë ekonomike.

Një tjetër studiues që ka studiuar gjerësisht kostot e falimentimit është Altman (1984), i

cili u përqëndrua te kostot indirekte. Për këtë ai u bazua në një kampion prej 19 njësish

ekonomike të falimentuara. Për të përcaktuar kostot indirekte të falimentimit, Altman

(1984) krahasoi fitimin e pritshëm për një periudhë tre vjeçare përpara falimentimit me

fitimin e realizuar. Duke u bazuar në këtë metodë, kostot indirekte të falimentimit ishin

8.1% e vlerës së njësisë ekonomike tre vite përpara falimentimit dhe 10.5% në vitin kur

njësia ekonomia shpalli falimentimin.

Chow dhe Pham (1989) kanë studiuar kostot e falimentimit të njësive ekonomike që

operonin në Australi. Përfundimet e këtij studimi tregojnë se kostot e falimentimit,

kryesisht kostot indirekte janë mbi 20% e vlerës së njësisë ekonomike. Rezultatet e këtij

punimi tregojnë se vlera aktuale e kostove të falimentimit është më e madhe se përfitimi

fiskal nga përdorimi i borxhit për 13 nga 14 njësitë ekonomike të marra në shqyrtim,

duke arritur në konkluzionin se kostot e falimentimit ndikojnë në vendimet e strukturës së

kapitalit.

Weiss (1990) studioi falimentimin e 37 njësive ekonomike të bursës së Nju Jorkut

(NYSE) dhe bursës amerikane (AMEX) duke përdorur të dhënat nga viti 1980 deri në

vitin 1986. Për llogaritjen e kostove direkte të falimentimit Weiss e reduktoi kampionin

në 31 njësi ekonomike. Rezultatet e studimit treguan se kostot direkte të falimentimit të

njësive ekonomike ishin mesatarisht 2.8% e vlerës kontabël të aktiveve në fund të vitit

fiskal përpara falimentimit, ndërkohë që kostot luhateshin nga 0.9% deri në 7% të vlerës

kontabël të aktiveve. Nëse vlera kontabël e kapitalit të vet zëvendësohet me vlerën e

tregut, atëherë rezultatet tregojnë se kostot direkte të falimentimit të njësive ekonomike

ishin mesatarisht 3.1% e vlerës totale (vlerë kontabël e borxhit + vlerë tregu e kapitalit të

vet) në fund të vitit fiskal përpara falimentimit, ndërkohë që kostot luhateshin nga 1%

deri në 6.6%.



24

Gilson, John dhe Lang (1990) shqyrtuan 169 njësi ekonomike të tregtuara publikisht, që

kanë hasur vështirësi financiare gjatë periudhës 1978 – 1987 dhe që janë riorganizuar në

mënyrë vullnetare. Njësitë ekonomike të përfshira në studim kanë rregjistruar një raport

mjaft të lartë të detyrimeve gjithsej (94% të vlerës totale të aktiveve), ku pjesa më e

madhe përbëhej nga detyrimet afatgjata (64% e vlerës totale të aktiveve). Investimi në

këto njësi ekonomike nuk ka qënë i leverdisshëm gjatë tre viteve të fundit të vështirësisë

financiare, pasi kthimi ka qënë -36.4%. Nga studimi i kryer, autorët arritën në

përfundimin se kosto direkte e riorganizimit është 0.65% e vlerës kontabël të aktiveve të

njësisë ekonomike dhe riorganizimi kërkon mesatarisht një periudhë 15 mujore.

Opler dhe Titman (1993) kanë vlerësuar kostot indirekte të falimentimit, duke përdorur të

dhënat për periudhën 1972 – 1991 të njësive ekonomike të tregtuara publikisht.

Rezultatet e studimit tregojnë se në industritë me performancë të ulët, njësitë ekonomike

me shkallë më të lartë të levës financiare përjetojnë rënie më të ndjeshme në nivelin e

shitjeve dhe në vlerën e tregut të kapitalit se njësitë ekonomike me shkallë më të ulët të

levës financiare. Një gjetje tjetër e këtij studimi është se njësitë ekonomike me shkallë më

të lartë të levës financiare që merren me kërkim dhe zhvillim vuajnë më shumë gjatë

periudhës së vështirësisë ekonomike.

Kwansa dhe Cho (1995) vlerësuan madhësinë e kostove indirekte të falimentimit, duke

marrë në shqyrtim restorante. Për të përcaktuar madhësinë e këtyre kostove, autorët kanë

parashikuar shitjet dhe fitimet duke u bazuar në performancën e njësive ekonomike

përpara fillimit të rënies së nivelit të shitjeve dhe më pas shitjet dhe fitimet e pritshme

janë krahasuar me vlerat faktike. Duke ndjekur këtë metodë, Kwansa dhe Cho (1995)

arritën në përfundimin se kostot indirekte të falimentimit janë afërsisht 7% e vlerës së

njësisë ekonomike.

Një tjetër studim për vlerësimin e kostove direkte të falimentimit të njësive ekonomike që

operojnë në SHBA është kryer nga Tashjian, Lease dhe McConnell (1996). Në këtë

studim janë përfshirë 39 njësi ekonomike që kanë nisur procedurat ligjore të riorganizimit



25

pasi është rënë dakord për planin e riorganizimit midis grupeve të interesit. Rezultatet e

nxjerra nga autorët tregojnë se kostot direkte të falimentimit arrijnë mesatarisht në 1.85%

të vlerës kontabël të aktiveve në fund të vitit që i paraprin hapjes së procedurës së

falimentimit.

Strӧmberg dhe Thorburn (1996) kanë studiuar kostot direkte të falimentimit të njësive

ekonomike në Suedi. Për këtë ata përdorën të dhënat e 263 njësive ekonomike të

falimentuara gjatë periudhës 1987 – 1991. Të dhënat e tyre tregojnë se këto njësi

ekonomike karakterizohen nga një risk financiar i lartë (raporti i borxhit është mesatarisht

92.4%), eficiencë e ulët e shpenzimeve të prodhimit (raporti i fitimit marxhinal bruto

është mesatarisht -0.2%) dhe përfitueshmëri negative (raporti i kthimit nga aktivet

gjithsej është mesatarisht -1.3%). Rezultatet e këtij studimi tregojnë se kostot direkte të

falimentimit arrijnë në 5.9% të vlerës së aktiveve përpara falimentimit dhe në 19.4% të

vlerës së aktiveve në momentin e falimentimit.

Një tjetër studim për vlerësimin e kostove direkte të falimentimit të njësive ekonomike që

operojnë në SHBA është kryer nga Betker (1997). Në këtë studim janë përfshirë 48 njësi

ekonomike që kanë nisur procedurat ligjore të riorganizimit pasi është rënë dakord për

planin e riorganizimit midis grupeve të interesit dhe 75 njësi ekonomike pa rënë dakord

për këtë plan. Të dhënat e këtij studimi i përkasin periudhës 1986 – 1993. Rezultatet

tregojnë se kostot direkte të falimentimit për grupin e parë të njësive ekonomike arrijnë

mesatarisht në 2.85% të vlerës totale të aktiveve përpara falimentimit, ndërsa për grupin e

dytë të njësive ekonomike kostot direkte të falimentimit janë më të larta, 3.93%.

Lawliss dhe Ferris (1997) në vlerësimin e kostove direkte të falimentimit kanë përfshirë

në studim 98 njësi ekonomike të falimentuara, të shqyrtuara nga 6 gjykata të

falimentimit. Mediana e totalit të aktiveve të njësive ekonomike të përfshira në studim

është 107’603 dollarë. Rezultatet e këtij punimi tregojnë se kostot direkte të falimentimit

janë 6.1% e totalit të aktiveve të njësive ekonomike në momentin e dorëzimit të dosjes në

gjykatë.



26

Andrade dhe Kaplan (1998) studiuan kostot e falimentimit të njësive ekonomike duke

përfshirë në punim 138 transaksione me levë financiare të lartë. Ata trajtuan vetëm njësi

ekonomike që hasën vështirësi financiare, duke përjashtuar nga kampioni njësitë

ekonomike që shfaqën vështirësi ekonomike. Rezultatet e punimit treguan se mesatarisht

kosto e falimentimit të njësive ekonomike ishte 9.7% e vlerës së tyre përpara

falimentimit. Përveç aspektit sasior, Andrade dhe Kaplan (1998) kryen edhe analizë

cilësore në lidhje me kostot e falimentimit. Sipas tyre, njësitë ekonomike të falimentuara

ndeshen me situatën e nën – investimit, që nënkupton se këto njësi ekonomike reduktojnë

në mënyrë të papritur shpenzimet kapitale. Gjithashtu, njësi të tilla ekonomike janë të

detyruara të shesin një pjesë të aktiveve të tyre. Përsa i përket kostove indirekte të

falimentimit, ato luhaten nga 10% deri në 20% të vlerës së njësisë ekonomike.

Një tjetër studim për vlerësimin e kostove direkte të falimentimit për njësitë ekonomike

suedeze është kryer nga Thorburn (2000). Për këtë janë përdorur të dhënat e 263 njësive

ekonomike të falimentuara. Të dhënat tregojnë se 46% e njësive ekonomike të

falimentuara kishin fitim operativ negativ, një nivel të lartë të riskut financiar si rezultat i

nivelit të lartë të financimit me borxh (92%), si dhe gjendje jo të mirë të likuiditetit

(raporti korrent ishte mesatarisht 1.39 herë). Sipas këtij studimi, kostot direkte të

falimentimit të njësive ekonomike të likuiduara arrijnë në 6.4% të vlerës kontabël përpara

nisjes së procedurës së falimentimit, ndërkohë që kostot direkte të falimentimit të njësive

ekonomike të riorganizuara arrijnë në 2.5%.

Lubben (2000) ka kryer një tjetër studim në lidhje me kostot profesionale të njësive

ekonomike në momentin e falimentimit. Në studim u përfshinë 22 njësi ekonomike të

falimentuara me medianë të totalit të aktiveve 50 milionë dollarë. Rezultatet e studimit

tregojnë se kostot profesionale janë mesatarisht 1.8% e vlerës së aktiveve në momentin e

fillimit të procedurave të falimentimit.

Bris, Welch dhe Zhu (2004) studiuan falimentimin e më shumë se 300 njësive ekonomike

të Arizonës dhe të Nju Jorkut, duke përdorur të dhënat për periudhën 1995 – 2001. Vlera



27

totale mesatare e aktiveve për njësitë ekonomike të përfshira në studim, që u riorganizuan

ishte 19.8 milion dollarë, ndërsa vlera totale mesatare e aktiveve për njësitë ekonomike

që pushuan së funksionuari ishte 501’866 dollarë. Ajo që vihet re nga rezultatet e

studimit është se riorganizimi është më i kushtueshëm sesa mbyllja e njësisë ekonomike.

Kostot direkte të falimentimit të njësive ekonomike të riorganizuara rezultojnë 9.5% e

vlerës së njësisë ekonomike, ndërsa kostot direkte të falimentimit të njësive ekonomike

që kanë pushuar së funksionuari janë 8.1%.

LoPucki dhe Doherty (2004) në punimin e tyre vlerësuan vetëm kostot profesionale në

lidhje me falimentimin. Për këtë, ata përfshinë në studim 48 njësi ekonomike të

falimentuara në Delaware dhe në Nju Jork. Vlera mesatare e aktiveve të këtyre njësive

ekonomike në momentin e hapjes së procedurave të falimentimit ishte 480 milionë

dollarë. Rezultatet e studimit tregojnë se kostot profesionale arrijnë në 1.4% të vlerës së

aktiveve në momentin e fillimit të procedurave të falimentimit.

Pindado (2007) ka studiuar kostot e falimentimit të njësive ekonomike, duke përdorur të

dhënat e 2'381 njësive ekonomike nga 3 shtete të ndryshme: Gjermania, Mbretëria e

Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Qëllimi i punimit të tij ishte përcaktimi i

faktorëve që ndikojnë në kostot e falimentimit të njësive ekonomike. Rezultatet e modelit

të ndërtuar nga Pindado treguan se rritja e probabilitetit të vështirësisë financiare

shoqërohet me rritjen e kostove të falimentimit të njësive ekonomike në të tre vendet e

përfshira në studim. Nga ana tjetër, shkalla e levës financiare, mbajtja e aktiveve likuide

dhe ndryshimi i politikave të investimit ndikojnë në reduktimin e kostove të falimentimit

në të tre vendet. Gjithashtu, ndryshimi i politikave të punësimit (reduktimi i numrit të

punonjësve) dhe ekzistenca e mundësive të leverdisshme të investimit ndikojnë në

reduktimin e kostove të falimentimit të njësive ekonomike në Gjermani dhe në

Mbretërinë e Bashkuar, ndërkohë kjo lidhje negative nuk është e rëndësishme nga ana

statistikore në SHBA. Sipas modelit të ndërtuar nga Pindado (2007), përfitueshmëria e

sektorit ku bën pjesë njësia ekonomike ka ndikim të rëndësishëm në reduktimin e kostove

të falimentimit në SHBA, ndërkohë lidhja (pozitive) mes këtyre dy variablave është e



28

parëndësishme kur bëhet fjalë për njësitë ekonomike gjermane dhe britanike. Ndërkohë,

rezultatet janë të ndryshme kur i referohemi madhësisë së njësisë ekonomike. Në SHBA

dhe në Gjermani, madhësia ndikon në rritjen e kostove të falimentimit, ndërkohë që në

Mbretërinë e Bashkuar madhësia ndikon në uljen e kostove të falimentimit.

Korteweg (2007) në punimin e tij ka vlerësuar kostot e falimentimit, duke përdorur të

dhënat e 244 njësive ekonomike nga 22 industri të ndryshme. Rezultatet e këtij punimi

tregojnë se kostot mesatare të falimentimit luhaten nga 0% deri në 11% të vlerës së tregut

të njësive ekonomike. Gjithashtu, Korteweg (2007) ndërtoi një model për të përcaktuar

faktorët që ndikojnë në nivelin e kostove të falimentimit. Rezultatet e këtij modeli

pohojnë se njësitë ekonomike me nivel të lartë të aktiveve të qëndrueshme të

patrupëzuara humbasin vlerë nëse ndodhen në vështirësi financiare dhe si rrjedhim,

kostot e falimentimit janë më të larta. Gjithashtu, shpenzimet e kërkim – zhvillimit (që

janë karakteristikë për njësitë ekonomike me mundësi rritjeje të mëdha) ndikojnë në

rritjen e kostove të falimentimit.

Fisher dhe Martel (2009) kanë studiuar karakteristikat e njësive ekonomike të

organizuara dhe të likuiduara. Në punimin përfundimtar të autorëve janë përfshirë në

total 640 njësi ekonomike kanadeze, nga të cilat 314 njësi ekonomike janë të

riorganizuara dhe 326 njësi ekonomike të likuiduara. Ajo që vihet re nga të dhënat e

siguruara nga pasqyrat financiare është se njësitë ekonomike të likuiduara ndodhen në një

situatë financiare më të vështirë se njësitë ekonomike të riorganizuara. Raporti

aktive/detyrime është 20.9% për njësitë ekonomike të likuiduara, ndërsa për njësitë

ekonomike të riorganizuara është më i lartë, 56.6%. Pjesa më e madhe e detyrimeve për

të dyja llojet e njësive ekonomike përbëhet nga borxhi i zakonshëm. Ajo që vlen të

përmendet është se njësitë ekonomike të riorganizuara kanë më shumë borxh të siguruar

se njësitë ekonomike të likuiduara. Përsa i përket procedurave të falimentimit,

riorganizimi kërkon një periudhë kohore më të gjatë se likuidimi dhe rrjedhimisht kostot

e administrimit të procesit në vlerë absolute janë më të larta në rastin e riorganizimit të

njësive ekonomike (mesatarisht 48’400 $) se në rastin e likuidimit të tyre (6’200 $).



29

Rezultatet e këtij studimi tregojnë se kostot e administrimit të llogaritura në raport ndaj

vlerës totale të aktiveve janë më të larta në rastin e likuidimit të njësive ekonomike

(44.3%) se në rastin e riorganizimit të tyre (22.5%).

Bhabra dhe Yao (2011) studiuan kostot indirekte të falimentimit të 62 njësive ekonomike

amerikane, duke përdorur të dhënat nga viti 1997 deri në vitin 2004. Rezultatet e këtij

punimi tregojnë se kostot indirekte të falimentimit janë 2% e vlerës së njësisë ekonomike

3 vite përpara falimentimit, 6.21% e vlerës së njësisë ekonomike 2 vite përpara

falimentimit dhe janë akoma më të larta një vit përpara falimentimit, duke arritur në

14.95% të vlerës së njësisë ekonomike. Gjithashtu, Bhabra dhe Yao (2011) vlerësuan

kostot indirekte të falimentimit duke i grupuar njësitë ekonomike në 7 sektorë.

Përfundimet e arritura theksojnë se këto kosto janë më të larta për njësitë ekonomike që

operojnë në sektorin e teknologjisë (27.04% e vlerës së njësisë ekonomike një vit përpara

falimentimit), në sektorin e shërbimeve (22.99% e vlerës së njësisë ekonomike një vit

përpara falimentimit) dhe në sektorin e tregtisë me pakicë (22.99% e vlerës së njësisë

ekonomike një vit përpara falimentimit), ndërsa kostot më të ulëta rezultojnë tek njësitë

ekonomike që operojnë në sektorin e prodhimit (8.97% e vlerës së njësisë ekonomike një

vit përpara falimentimit).

Glover (2012) është një tjetër autor që ka vlerësuar kostot e falimentimit të njësive

ekonomike, duke përdorur një kampion prej 2'500 njësish ekonomike amerikane të

tregtuara publikisht. Rezultatet e këtij studimi treguan se kostot e falimentimit ishin

mesatarisht 45% e vlerës së njësisë ekonomike, duke konstatuar një vlerë më të lartë se

kostot e vlerësuara nga autorët e tjerë deri në momentin e publikimit të këtij punimi.

Gjithashtu, në studimin e kryer nga Glover (2012) është vlerësuar kosto e falimentimit

edhe duke i grupuar njësitë ekonomike në 14 industri. Kostot më të larta të falimentimit

rezultojnë për njësitë ekonomike që operojnë në sektorin e farmaceutikës, parfumeve dhe

të duhanit (53.2% e vlerës së njësisë ekonomike), ndërsa kostot më të ulëta i përkasin

njësive ekonomike që operojnë në sektorin e produkteve të fabrikuara (35% e vlerës së

njësisë ekonomike).



30

Reindl, Stoughton dhe Zechner (2013) u bazuan në studimin e tyre në 500 njësitë

ekonomike të bursës Standard & Poor’s, ndërkohë për ndërtimin e modelit kampioni u

reduktua në 221 njësi ekonomike. Sipas studimit të tyre, kostot e falimentimit janë më

pak se 10% në sektorin e gazit dhe të energjisë dhe më shumë se 60% në sektorin e

qymyrgurit, ndërsa në shumë sektorë të tjerë kostot e falimentimit luhaten në intervalin

20% – 30%. Sipas këtyre autorëve, industritë me barriera më të larta hyrjeje kanë kosto

më të ulët të falimentimit, siç janë industria ushqimore, industria e duhanit, minierat,

industria financiare, ndërsa kostot e falimentimit janë më të larta në sektorin e

shërbimeve, të pajisjeve të biznesit dhe në sektorin e transportit. Gjithashtu, sipas tyre

kostot e falimentimit rriten në mënyrë të ndjeshme me rritjen e riskut të aktiveve. Kjo

mund të vijë për shkak të asimetrisë së informacionit, e cila mund të çojë në një treg më

pak likuid për këto aktive. Ndërkohë, rritja e raportit të qarkullimit të aktiveve të

qëndrueshme çon në uljen e kostove të falimentimit. Kjo për arsye se tregu i aktiveve të

qëndrueshme është më likuid, në të ka më pak asimetri informacioni dhe vlera e

likuidimit të tyre është më afër vlerës kontabël. Një përfundim që të bën përshtypje është

se raporti vlerë tregu/vlerë kontabël ndikon në rritjen e kostove të falimentimit të njësisë

ekonomike. Kjo mund të vijë për shkak të humbjes së mundësive të rritjes, të

alternativave të leverdisshme të investimit nga ana e njësisë ekonomike.

Prakt dhe Larsson (2014) kanë vlerësuar kostot direkte dhe indirekte të falimentimit për

23 njësi ekonomike suedeze. Nga llogaritjet e kryera prej tyre, kostot direkte të

falimentimit vlerësohen në masën 0.81% – 5.48% të vlerës së njësisë ekonomike përpara

falimentimit. Ndërkohë që kostot direkte mund të përcaktohen duke u bazuar në dosjet e

falimentimit, llogaritja e kostove indirekte, siç e kemi përmendur edhe më sipër, është më

e ndërlikuar. Për të llogaritur kostot indirekte të falimentimit për çdo njësi ekonomike,

autorët kanë llogaritur vlerën e njësisë ekonomike përpara vështirësisë financiare. Më

pas, ata kanë grumbulluar të dhëna mbi vlerën e likuidimit të aktiveve të njësisë

ekonomike, e cila përfaqëson vlerën e saj pasi kanë përfunduar të gjitha procedurat e

falimentimit. Diferenca midis këtyre dy vlerave përfaqëson humbjen e pësuar (koston

totale të falimentimit) nga njësia ekonomike për shkak të falimentimit. Nga kjo vlerë,



31

duke zbritur kostot direkte të falimentimit është marrë një vlerësim i kostove indirekte të

falimentimit. Duke ndjekur këtë metodologji, Prakt dhe Larsson (2014) arritën në

përfundimin se kostot indirekte janë mesatarisht 58% deri në 79% të vlerës së njësisë

ekonomike, në varësi të kohës kur bëhet vlerësimi i këtyre kostove (tre muaj deri në 4

vite përpara falimentimit). Kostot indirekte janë më të larta se në studimet e autorëve të

tjerë për dy arsye: së pari - në këtë studim janë përfshirë njësi ekonomike që janë në

fazën e rritjes dhe kostot e tyre janë më të larta se në njësitë ekonomike të maturuara, për

shkak të nivelit të lartë të financimit me borxh dhe kostove më të larta të burimeve të

financimit; së dyti - ligji për falimentimin në Suedi pohon, se në momentin e hapjes së

procedurës për falimentim, caktohet një administrator likuidimi, i cili ndoshta nuk ka

iniciativën e duhur dhe aftësitë e nevojshme për drejtimin e njësisë ekonomike dhe

arritjen e objektivit të drejtuesve financiarë, që është maksimizimi i vlerës së njësisë

ekonomike.

Siç vërehet edhe më sipër nga rishikimi i literaturës, vlerësimi i kostove indirekte të

falimentimit është më i vështirë sesa vlerësimi i kostove direkte. Për këtë arsye, studimet

për vlerësimin e kostove indirekte janë më të pakta në krahasim me studimet e kryera për

vlerësimin e kostove direkte. Në tabelën e mëposhtme (Tabela 1.2) jepet një përmbledhje

e studimeve të rishikuara dhe konkluzioneve të nxjerra prej tyre.

Tabela 1.2: Përmbledhje e studimeve në lidhje me kostot e falimentimit

Viti Autori Rezultatet e studimit

1977 Warner Kostot direkte - 5.3%

1982 Ang, Chua dhe McConnell Kostot administrative - 7.5%

1984 Altman Kostot indirekte - 10.5%

1989 Chow dhe Pham Kostot indirekte - mbi 20%

1990 Weiss Kostot direkte - 3.1% në fund të vitit fiskal

përpara falimentimit

1990 Gilson, John dhe Lang Kostot direkte të riorganizimit - 0.65%



32

1993 Opler dhe Titman

Kostot indirekte - janë më të larta në industritë me

performancë të ulët dhe në njësitë ekonomike me

shkallë më të lartë të levës financiare

1995 Kwansa dhe Cho Kostot indirekte - 7%

1996 Tashjian, Lease dhe

McConnell Kostot direkte - 1.85%

1996 Strӧmberg dhe Thorburn

Kostot direkte - 5.9% të vlerës së aktiveve përpara

falimentimit dhe 19.4% të vlerës së aktiveve në

momentin e falimentimit

1997 Betker Kostot direkte – 2.85% dhe 3.93%

1997 Lawliss dhe Ferris Kostot direkte - 6.1%

1998 Andrade dhe Kaplan 9.70% e vlerës së aktiveve përpara falimentimit

2000 Thorburn

Kostot direkte të falimentimit të njësive

ekonomike të riorganizuara - 2.5%


ekonomike të likuiduara – 6.4%

2000 Lubben Kostot profesionale - 1.8%

2004 Bris, Welch dhe Zhu


ekonomike të riorganizuara - 9.5%


ekonomike të likuiduara - 8.1%

2004 LoPucki dhe Doherty Kostot profesionale - 1.4%

2007 Pindado

Shkalla e levës financiare, mbajtja e aktiveve

likuide dhe ndryshimi i politikave të investimit

ndikojnë në reduktimin e kostove të falimentimit.

2007 Korteweg 0 - 11% e vlerës së tregut të njësive ekonomike

2009 Fisher dhe Martel

Kostot administrative për njësitë ekonomike të

riorganizuara - 48'400$

Kostot administrative për njësitë ekonomike të



33

likuiduara - 6'200$

2011 Bhabra dhe Yao Kostot indirekte - 14.95% një vit përpara

falimentimit

2012 Glover 45% e vlerës së njësisë ekonomike

2013 Reindl, Stoughton dhe

Zechner

10% në sektorin e gazit dhe të energjisë;

60% në sektorin e qymyrgurit;

20 - 30% në shumë sektorë të tjerë.

2014 Prakt dhe Larsson Kostot direkte: 0.81 - 5.48%

Kostot indirekte: 58 - 79%

Burimi: Punim i Autorit

1.2.2 KOSTOT E FALIMENTIMIT NË SHQIPËRI DHE NË RAJON

Përsa i përket vlerësimit të kostove të falimentimit të njësive ekonomike në Shqipëri nuk

ka studime shkencore. Në vendin tonë mund të sigurohen të dhëna vetëm për shpenzimet

që bëhen në momentin e hapjes së procedurës së falimentimit. Sipas të dhënave të

siguruara nga vendimet gjyqësore për hapjen e procedurës së falimentimit, shpenzimet që

bëhen janë kryesisht shpenzimet për ekspertim në masën 60’000 lekë, shpenzimet për

rregjistrim 200 lekë dhe shpenzime të tjera, si shpenzimet për njoftim, për kancelari dhe

për akte noteriale. Ndërkohë që, shpenzimet e tjera të drejpërdrejta që kryhen gjatë

procedurave të falimentimit nuk janë të publikuara. Akoma më i vështirë (për të mos

thënë e pamundur) në vendin tonë është sigurimi i të dhënave për vlerësimin e kostove

indirekte të falimentimit. Mungesa e një tregu financiar të mirorganizuar e bën të

pamundur vlerësimin e tyre.

I vetmi vlerësim në lidhje me kostot e falimentimit të njësive ekonomike në Shqipëri dhe

në vendet e rajonit është kryer nga Banka Botërore (2016). Sipas këtij institucioni, kostot

e falimentimit në Shqipëri arrijnë në 10% të vlerës së pasurive të paluajtshme të njësisë

ekonomike. Në vendin tonë, koha nga hapja e procedurës së falimentimit deri në

momentin e likuidimit arrin mesatarisht në 2 vite. Ndërsa kreditorët e siguruar arrijnë

mesatarisht të rikuperojnë vetëm 42.3% të shumës së dhënë hua. Përsa i përket vendeve



34

të rajonit, kostot më të larta të falimentimit janë të njësive ekonomike që operojnë në

Serbi, edhe pse kohëzgjatja e procedurave të falimentimit është 2 vite. Këto njësi

ekonomike, si rezultat i kostove të larta të falimentimit, arrijnë të kompensojnë kreditorët

e siguruar vetëm në masën 32.5%. Nga të dhënat e publikuara nga Banka Botërore vihet

re se kostot më të ulëta të falimentimit janë të njësive ekonomike që operojnë në Slloveni.

Procedurat e falimentimit në këtë vend zgjasin vetëm 0.8 vjet dhe kreditorët e siguruar

janë më të mbrojtur në krahasim me vendet e tjera të rajonit: ata arrijnë të rikuperojnë

89.2% të shumës së dhënë hua. Në tabelën e mëposhtme jepet në mënyrë të përmbledhur

informacion në lidhje me normën e kthimit (rikuperimit), koston dhe kohëzgjatjen e

procedurave të falimentimit për Shqipërinë dhe vendet e rajonit.

Tabela 1.3: Falimentimi në Shqipëri dhe në vendet e rajonit

Shteti Norma e kthimit (%) Kosto (%) Koha (vite)

Shqipëria 42.3 10 2

Kosova 38.8 15 2

Bosnja dhe Hercegovina 37.3 9 3.3

Kroacia 33.7 14.5 3.1

Greqia 35.6 9 3.5

Maqedonia 47.4 10 1.5

Mali i Zi 48.6 8 1.4

Serbia 32.5 20 2

Sllovenia 89.2 4 0.8

Burimi: Doing business 2017, World Bank

Megjithatë, vlerësimi i kryer nga Banka Botërore ka disa kufizime. Ky studim është kryer

duke u bazuar në të dhënat e siguruara nëpërmjet pyetësorëve dhe janë përfshirë vetëm

njësitë ekonomike që plotësojnë kriteret e mëposhtme:

Janë njësi ekonomike me përgjegjësi të kufizuar;

Ushtrojnë aktivitetin në qytetin me aktivitetin më të madh tregtar;

Kanë në total të paktën 201 punonjës dhe 50 furnitorë;



35

Drejtojnë një hotel, që përbën aktivin më të rëndësishëm;

Kanë një marrëveshje 10 – vjeçare huaje me një bankë vendase të garantuar nga

hoteli;

Kanë një vlerë tregu 100 herë më të lartë se të ardhurat për frymë të vendit ku

operojnë ose 200’000$, cilado vlerë të jetë më e lartë. Vlera e tregut e të gjitha

aktiveve të shitura veç e veç është 70% e vlerës së tregut të njësisë ekonomike në

funksionim.

Të gjitha këto kritere, bëjnë që vlerësimi i kryer nga Banka Botërore të mos jetë

përgjithësues për të gjitha njësitë ekonomike. Gjithashtu, në përcaktimin e kostove të

falimentimit janë marrë parasysh vetëm shpenzimet që bëhen nga njësitë ekonomike për

çështjet gjyqësore, për avokatë, konsulentë financiarë dhe vlerësues të pasurive të

paluajtshme, që do të thotë se janë vlerësuar vetëm kostot direkte të falimentimit.

Ndërkohë që, në këtë studim nuk jepet informacion sesa janë kostot indirekte të

falimentimit, pra shpenzimet që lindin si rezultat i hyrjes së njësisë ekonomike në

vështirësi financiare.

1.3 TRAJTIMI JURIDIK I FALIMENTIMIT NË SHQIPËRI

Në vendin tonë, mund të themi se falimentimi i njësive ekonomike përmendet për herë të

parë në Kodin Tregtar të Zogut. “Mund të themi”, sepse në këtë Kod nuk është përdorur

termi “falimentim” apo “likuidim”, por në vend të tyre është përdorur termi “mbyllje”

dhe “shpërbërje”, terma të cilat u referoheshin rasteve të mashtrimeve apo kur lindnin

mosmarrëveshje midis pronarëve. Në këto situata, ishte e nevojshme ndërhyrja e shtetit

për të zgjidhur mosmarrëveshjet.

Gjatë periudhës së komunizmit ekonomia ishte tërësisht e centralizuar dhe falimentimi

konsiderohej i papranueshëm. Rrjedhimisht, gjatë kësaj periudhe nuk ekzistonte asnjë ligj

apo rregullore mbi falimentimin e njësive ekonomike. Të vetmet njësi ekonomike që

mund të mbylleshin ishin ndërmarrjet shtetërore, por edhe në këtë rast mbyllja nuk ka

asgjë të përbashkët me termin e falimentimit. Kjo, për shkak se mbyllja e tyre lidhej me

ndryshimin e planeve afatgjata të hartuara dhe jo nga shkaqe ligjore.



36

Pas kësaj periudhe, falimentimi u përmend në Shqipëri në ligjin nr. 7631, dt. 29.10.1992

“Për falimentimin e ndërmarrjeve shtetërore”. Objekti i këtij ligji ishin vetëm ndërmarrjet

me kapital shtetëror. Sipas tij, ndërmarrja i nënshtrohej procesit të falimentimit kur nuk

kishte aftësi paguese të mjaftueshme dhe kreditorët i kërkonin asaj kryerjen e pagesave të

prapambetura. Kërkesa për falimentim mund të bëhej nga kreditorët që kishin përqindjen

më të lartë të borxhit ose nga institucioni i pushtetit qendror apo lokal që kishte nën

vartësi ndërmarrjen.

Falimentimi i njësive ekonomike jo shtetërore u përmend për herë të parë në ligjin nr.

7638 “Për shoqëritë tregtare”, të miratuar në datë 19.11.1992. Në seksionin V të këtij ligji

trajtoheshin procedurat e likuidimit të njësive ekonomike private. Në këtë seksion ishin të

përcaktuara rregullat e likuidimit, pasojat e prishjes së njësisë ekonomike, përgjegjësitë e

likuiduesit dhe të gjitha procedurat deri në likuidimin përfundimtar të njësisë ekonomike.

Më pas, ligji nr. 8017, datë 25.10.1995, “Për procedurat e falimentimit” kishte për qëllim

t’i jepte zgjidhje ekonomike e financiare debitorit nëpërmjet rrugës gjyqësore. Në këtë

ligj ishin të përcaktuar të gjithë hapat për hapjen e procedurës së falimentimit, për

zhvillimin e tij, hapat për riorganizimin e njësive ekonomike ose sipas rastit, hapat për

likuidimin e tyre.

Rreth 7 vjet më vonë, u hartua dhe u miratua ligji nr. 8901 “Për falimentimin”. Pjesë e

këtij ligji ishin të gjitha njësitë ekonomike, me përjashtim të institucioneve financiare,

shoqërive të sigurimeve, enteve shtetërore, sektorëve të caktuar si strategjikë dhe njësive

të qeverisjes vendore. Objekti i tij ishte caktimi i rregullave të detyrueshme, të njëjta dhe

të barabarta për shlyerjen e detyrimeve të debitorëve gjatë një procedure falimentimi.

Qëllimi kryesor i procedurës së falimentimit ishte të shlyente detyrimet e debitorit

nëpërmjet likuidimit të të gjitha pasurive të tij dhe shpërndarjes së të ardhurave ose në

rastin e një plani riorganizimi, nëpërmjet arritjes së një marrëveshjeje tjetër, me synim

kryesor ruajtjen e veprimtarisë së tij. Gjithashtu, nëpërmjet procedurës së falimentimit,



37

çdo debitori të ndershëm synohej t’i jepej mundësia të shkarkohej nga pjesa e mbetur e

detyrimeve.

1.3.1 LIGJI NR. 110, DT. 27.10.2016 “PËR FALIMENTIMIN”

Sipas ligjit aktual për falimentimin, shkaku i hapjes së procedurës së falimentimit mund

të jetë:

Gjendja e paaftësisë paguese e debitorit. Debitori konsiderohet i paaftë për të

paguar nëse nuk është në gjendje të shlyejë detyrimet e tij në datën e maturimit.

Pra, paaftësia paguese ekziston nëse debitori nuk kryen pagesat.

Paaftësia paguese e debitorit në një të ardhme të afërt, nëse hapja e procedurës së

falimentimit kërkohet nga vetë debitori. Debitori ndodhet në gjendjen e paaftësisë

paguese në një të ardhme të afërt, kur ai parashikon se nuk do të jetë në gjendje të

shlyejë detyrimet e tij në datën e maturimit.

Pas marrjes së kërkesës për hapjen e procedurës së falimentimit, seksioni tregtar i

gjykatës së rrethit (Gjykata e Falimentimit) verifikon nëse ekziston njëri nga shkaqet për

hapjen e procedurës së falimentimit, nëse pasuritë e debitorit mund të mbulojnë

shpenzimet e procedurës së falimentimit dhe nëse ekziston mundësia për vazhdimësinë e

aktivitetit të njësisë ekonomike apo jo. Gjykimi bëhet duke u bazuar në dokumentat që

disponohen dhe kryhet në dhomë këshillimi. Gjykimi në seancë dëgjimore kryhet vetëm

në rastet kur është i nevojshëm sigurimi i të dhënave shtesë. Kërkesa për hapjen e

procedurës së falimentimit pranohet vetëm nëse ekziston njëri nga shkaqet dhe nëse

pasuria e debitorit është e mjaftueshme për të mbuluar shpenzimet e procedurës së

falimentimit. Në rast të kundërt, seksioni tregtar i gjykatës së rrethit është i detyruar ta

rrëzojë kërkesën.

Vendimi për hapjen e procedurës së falimentimit duhet të përmbajë të dhënat e

mëposhtme:

emrin, llojin e veprimtarisë, numrin e identifikimit të personit të tatueshëm dhe

selinë në rastin e personit juridik;



38

përcaktimin e administratorit të falimentimit ose atij mbikëqyrës, ku të jepet emri

dhe mbiemri, data e lindjes, numri i licensës, numri personal i identifikimit dhe të

specifikohet nëse është administrator falimentimi apo administrator mbikëqyrës;

urdhrin që vendimi të publikohet në faqen zyrtare të gjykatës, të Qendrës

Kombëtare të Biznesit dhe të botohet edhe në Fletoren Zyrtare;

afatin kohor për paraqitjen e pretendimeve të kreditorëve tek administratori i

falimentimit ose administratori mbikëqyrës;

datën e zhvillimit të mbledhjes mbi raportimin, e cila duhet të jetë jo më vonë se

120 ditë nga data e vendimit;

nëse lista e kreditorëve është e disponueshme, atëherë gjykata e falimentimit

mund të caktojë një komitet të përkohshëm të kreditorëve.

Sipas ligjit të mëparshëm, hapja e procedurës së falimentimit i hiqte të drejtën debitorit

për të administruar dhe disponuar pasurinë dhe kjo e drejtë i kalonte administratorit të

falimentimit. Ndërsa sipas ligjit të ri, debitori vazhdon të administrojë dhe të disponojë

pasurinë e tij (masën e falimentimit) nën mbikqyrjen e një administratori (që në këtë rast,

sipas ligjit të ri quhet administrator mbikqyrës) nëse kërkesa për hapjen e procedurave të

falimentimit është kryer prej tij. Ndërkohë, nëse kërkesa për hapjen e procedurave të

falimentimit është kryer nga kreditori, atëherë e drejta e administrimit dhe disponimit të

pasurisë i kalon një administratori (që në këtë rast, sipas ligjit të ri quhet administrator

falimentimi). Administratori i falimentimit ka një rol kyç në procedurën e falimentimit të

njësisë ekonomike dhe detyrat e mëposhtme:

Mund të paraqesë padi në Gjykatën e Falimentimit në lidhje me pavlefshmërinë e

veprimeve juridike të debitorit;

Duhet të kryejë të gjitha njoftimet dhe shpalljet e nevojshme nëse një gjë e tillë

kërkohet nga Gjykata e Falimentimit;

Ka të drejtë të marrë hua pas fillimit të procedurave të falimentimit nëse një gjë e

tillë është e nevojshme për të siguruar vazhdimësinë e aktivitetit dhe nëse është

në të mirë të kreditorëve;



39

Komunikon tek Zyra e Rregjistrimit të Pasurive të Paluajtshme vendimin për

fillimin e procedurave të falimentimit;

Duhet të informojë Gjykatën e Falimentimit mbi ecurinë e procedurës së

falimentimit dhe administrimin e masës së falimentimit në çdo kohë që i

kërkohet;

Duhet të paraqesë llogaritë e tij tek komiteti i kreditorëve;

Informon komitetin e kreditorëve në lidhje me vazhdimësinë e procedurave të

falimentimit dhe administrimin e masës së falimentimit;

Mund t’i kërkohet të marrë pjesë në çdo mbledhje të kreditorëve;

Mund të thërrasë mbledhjen e kreditorëve kur e sheh të nevojshme për

mbarëvajtjen e procedurave të falimentimit si dhe për miratimin e vendimeve;

Mund të paraqesë kërkesë për pezullimin e aktivitetit të njësisë ekonomike, nëse

një gjë e tillë është në të mirë të kreditorëve;

Kërkon anullimin e veprimeve të debitorit pas hapjes së procedurave të

falimentimit, nëse këto veprime dëmtojnë masën e falimentimit dhe nuk janë në

interes të kreditorëve;

Mund të padisë ortakët e shoqërisë së thjeshtë ose të shoqërisë me përgjegjësi të

kufizuar për të përballuar detyrimet e njësisë ekonomike edhe me pasurinë

personale;

Mund t’i lejojë debitorit mjetet monetare të nevojshme për të përballuar jetesën e

tij dhe të familjes. Shpenzimet e jetesës së debitorit përcaktohen pas konsultimit

me komitetin e kreditorëve ose me gjykatën e falimentimit;

Të ndërmarrë hapat e nevojshme sipas ligjit lidhur me kontratat e zbatueshme

midis debitorit dhe një personi tjetër;

Mund të këshillojë për përfundimin ose ndryshimin e kontratave të punës;

Brenda 30 ditëve nga data e fillimit të procedurës së falimentimit, duhet të

përgatisë një inventar të të gjithë pasurisë së njësisë ekonomike debitore, që

përbën masën e falimentimit. Lista e plotë e kreditorëve dhe tabela e pasurisë

depozitohen në gjykatën e falimentimit;



40

Mban llogaritë e njësisë ekonomike debitore sipas legjislacionit tregtar dhe atij

fiskal;

Njofton në mbledhjen e raportimit mbi gjendjen financiare të njësisë ekonomike

debitore dhe për shkaqet e paaftësisë paguese;

Mund t’i kërkohet nga mbledhja e raportimit hartimi i një plani për riorganizimin

e njësisë ekonomike debitore ose nga gjykata e falimentimit hartimi i një plani

për likuidimin e masës së falimentimit;

Përgatit listën e kreditorëve që kanë të drejtë të votojnë në mbledhjen e

diskutimit dhe të votimit të planit të riorganizimit;

Kryen shpërndarjen e masës së falimentimit sipas radhës së përparësisë së

parashikuar në ligj, pas marrjes së pëlqimit të gjykatës së falimentimit. Nëse

kreditorët e falimentimit shlyhen në mënyrë të plotë, teprica e mbetur nga masa e

falimentimit transferohet tek debitori;

Përgatit çdo dy muaj një raport për ecurinë e procesit të likudimit të njësisë

ekonomike dhe e vendos në dispozicion të palëve të përfshira në proces;

Pas marrjes së vendimit nga gjykata për përfundimin e procedurës së

falimentimit, administratori e dërgon vendimin në rregjistrat përkatës për fshirjen

e tij nga këta rregjistra.

Përsa i përket pretendimeve, kreditorët duhet t’ia paraqesin administratorit të falimentimit

me shkrim, së bashku me një kopje të dokumenteve që provojnë pretendimin. Kërkesa e

dorëzuar nga kreditorët duhet të përfshijë burimin e lindjes së pretendimit, shumën e

pretendimit dhe nëse kreditori është i siguruar apo i preferuar. Verifikimi i pretendimeve

kryhet nga administratori i falimentimit, i cili kryen vlerësimin e pretendimeve dhe

përcakton se cilat duhet të pranohen dhe cilat duhet të refuzohen. Pas kryerjes së

verifikimit, administratori i falimentimit depoziton listën e kreditorëve në gjykatën e

falimentimit së bashku me dokumentat shtesë për t’u verifikuar nga palët e përfshira.

Pas marrjes së vendimit përfundimtar për vlefshmërinë e çdo pretendimi të paraqitur,

mund të fillojë shpërndarja e masës së falimentimit. Lista e shpërndarjes sipas



41

pretendimeve të paraqitura dhe të verifikuara përgatitet nga administratori i falimentimit

dhe depozitohet në Gjykatën e Falimentimit. Radha e shpërndarjes së pretendimeve duhet

të jetë si më poshtë:

Shlyhen kreditorët e siguruar deri në vlerën e pronës që shërben si kolateral;

Shlyhen kreditorët e preferuar;

Shlyhen kreditorët e pasiguruar;

Shlyhen kreditorët fundorë;

Nëse kreditorët e falimentimit shlyhen në mënyrë të plotë, teprica e mbetur nga

masa e falimentimit transferohet tek debitori.

Shpërndarja e pretendimeve bëhet pasi të përfundojë shitja e masës së falimentimit dhe

vetëm me pëlqimin e seksionit tregtar të gjykatës së rrethit (Gjykatës së Falimentimit).

Pasi të jetë kryer shpërndarja përfundimtare, gjykata vendos mbylljen e procedurës së

falimentimit, duke bërë publike vendimin dhe shkakun e mbylljes.

RIORGANIZIMI I NJËSIVE EKONOMIKE

Përsa i përket riorganizimit të njësisë ekonomike në gjendjen e paaftësisë paguese, plani

në gjykatë mund të paraqitet nga administratori i falimentimit, nga kreditorët që kanë

pretendime të paktën 20% të shumës totale të pretendimeve ose nga debitori. Plani i

riorganizimit, midis të tjerave, përmban informacion në lidhje me:

aktivitetin e njësisë ekonomike debitore dhe të rrethanave që sollën situatën e

vështirë financiare;

parashikimin e ecurisë financiare të njësisë ekonomike, të rezultatit financiar dhe

të pasqyrave financiare gjatë periudhës së zbatimit të planit;

të ardhurat dhe shpenzimet e parashikuara, në qoftë se njësia ekonomike do të

likuidohej në momentin e dorëzimit të këtij plani.

Fillimisht, në planin e organizimit formohen grupet e kreditorëve me të drejta të

ndryshme në një mënyrë të tillë që të bëhet përfshirja e tyre në njërin prej grupeve të

mëposhtme:



42

Kreditorë të siguruar;

Kreditorë të preferuar;

Kreditorë të pasiguruar;

Kreditorë fundorë.

Të gjithë kreditorët brenda të njëjtit grup kanë të drejta të barabarta. Trajtimi i ndryshëm

lejohet vetëm me miratimin e të gjithë pjesëtarëve të tjerë të grupit dhe në këtë situatë,

planit të riorganizimit duhet t’i bashkëngjitet edhe deklarata miratuese e secilës prej

palëve.

Më pas, Gjykata e Falimentimit cakton datën e mbledhjes për diskutimin dhe votimin e

planit. Plani i riorganizimit pranohet nëse votohet nga kreditorët e falimentimit që kanë

pretendime në mbi 50% të vlerës totale të pretendimeve mbi masën e falimentimit. Ai

miratohet automatikisht nga gjykata e falimentimit, nëse në gjykatë nuk është paraqitur

asnjë ankim brenda 10 ditëve nga data e miratimit. Pas miratimit të planit të

riorganizimit, administratori mbikqyrës ka për detyrë mbikqyrjen e zbatimit të tij. Gjatë

periudhës së mbikqyrjes, administratori mbikqyrës duhet të raportojë çdo vit tek gjykata

mbi ecurinë e zbatimit të planit të riorganizimit. Periudha e mbikqyrjes zgjat për aq kohë

sa të përmbushen të gjitha kushtet për të cilat është rënë dakord në planin e riorganizimit.

1.3.2 NDRYSHIMET QË SOLLI LIGJI I RI NR. 110 “PËR FALIMENTIMIN”

Ligji i mëparshëm për falimentimin, edhe pse ishte hartuar dhe miratuar relativisht vonë,

përsëri kishte pengesa dhe vështirësi në praktikë për palët e përfshira, të cilat janë

përmbledhur më poshtë:

Ligji i mëparshëm për falimentimin kishte koncepte dhe terma të paqarta ligjore.

Ligjit për Falimentimin i mungonte një nen me përkufizime dhe kishte nevojë për të

qartësuar termat “paaftësi paguese”, “debitor”, “masa e falimentimit”, etj. Kishte

raste kur ligji për falimentimin dhe ligjet dhe Kodet e tjera në fuqi nuk përdornin të

njëjtat terma. Si për shembull, Ligji për Falimentimin përdorte termin “ripagim”,

ndërsa Kodi Civil përdorte termin “shlyerje”. Po ashtu, kishte konfuzion edhe



43

midis përdorimit të termit dhe të procesit “likuidim” në dy korniza ligjore. Në ligjin

për tregtarët dhe shoqëritë tregtare “likuidimi” shihej si procedurë më vete, ndërsa

tek ligji për falimentimin likuidimi trajtohej si pjesë e procedurës së falimentimit.

Ligji për falimentimin kishte probleme në raport me Ligjin për procedurat

tatimore. Sipas ligjit për procedurat tatimore, nr. 9920, dt. 19.05.2008, administrata

tatimore kërkonte në gjykatë fillimin e procedurës së falimentimit për tatimpaguesit,

shoqëritë tregtare që deklaronin rezultat me humbje të kapitaleve të veta për të

paktën 3 vite rresht. Në këtë mënyrë, u krijua një mungesë logjike në fillimin e

procedurave për falimentimin. Ligji për falimentimin e lidhte falimentimin me

paaftësinë paguese ose me mbingarkesën në borxhe, ndërkohë që ligji për procedurat

tatimore e lidhte falimentimin me një rezultat financiar negativ të njësisë ekonomike

për 3 vite të njëpasnjëshme. Por, në të njëjtën kohë mund të ndodhte që njësia

ekonomike me humbje të mos kishte detyrime të pashlyera.

Lidhur me pamjaftueshmërinë e masës së falimentimit. Një nga arsyet e dështimit

të ligjit të mëparshëm për falimentimin është fakti se masa e falimentimit nuk ishte e

mjaftueshme për mbulimin e shpenzimeve të procedurës së falimentimit, e cila sillte

mbylljen e procedurave të mëtejshme. Sipas ligjit të ri, në këtë situatë informohet

prokuroria për kryerjen e hetimeve përkatëse.

Lidhur me procedurën e falimentimit. Kërkesat për hapjen e procedurave të

falimentimit fillojnë me kërkesë të kreditorit ose të vetë debitorit. Sipas ligjit të

mëparshëm të falimentimit, kur procedura fillonte nga kreditori, kishte problem se

nuk dihej kush do ta caktonte administratorin e falimentimit.

Lidhur me gjykatën. Roli i gjykatës në procedurat e falimentimit ishte mbikqyrës.

Mungesa e shpeshtë e palëve të interesuara në seancat gjyqësore, bënte që shqyrtimi i

kërkesave të zgjaste në kohë dhe kjo sillte vonesa në procesin e falimentimit.



44

Vonesa në përgatitjen dhe verifikimin e listës së kreditorëve. Faza e verifikimit të

pretendimeve të kreditorëve nga mbledhja e kreditorëve zgjaste përtej afateve të

përcaktuara në ligj. Kjo vonesë shkaktohej kryesisht për shkak të numrit të madh të

pretendimeve (kreditorëve) që mund të ishin regjistruar dhe vështirësisë në kryerjen

e verifikimeve, vonesë e cila mund të cënonte edhe masën e falimentimit.

Riorganizimi. Kishte raste të riorganizimit të njësive ekonomike, ku bëhej

transferimi i aktiviteteve nga pjesët me humbje tek ato pa humbje të veprimtarisë së

tyre. Riorganizim në kuadrin e falimentimit nuk kishte në ligjin e mëparshëm të

falimentimit. Thjesht, në të ishte i përfshirë koncepti i ristrukturimit, në drejtim të

afateve, të kësteve, etj.

Probleme lidhur me seancat gjyqësore. Ligji i mëparshëm nuk kishte një procedurë

të specifikuar në lidhje me mbledhjen e kreditorëve. Në këtë mënyrë, kjo sillte

shpeshherë vonesa të pajustifikuara. Gjithashtu, gjykata haste vështirësi edhe pas

mbledhjes së parë të kreditorëve, sepse ligji nuk përcaktonte nëse procedura e

falimentimit do të vazhdonte me seancë gjyqësore apo jo. Kjo paqartësi ka bërë që

shpeshherë kreditori nuk është paraqitur në gjykim.

Probleme lidhur me radhën e shlyerjes së pretendimeve, sepse neni 605 i “Kodit të

Procedurës Civile” është hartuar në një kohë kur nuk kishte filluar të mendohej për

falimentimin.

Lidhur me Administratorët gjatë procedurës së falimentimit. Ligji i mëparshëm për

falimentimin krijonte shpesh vështirësi për gjykatën dhe procesi vonohej, për shkak

të vonesës së administratorëve në përgatitjen e raportit ose sepse administratorët

jepnin dorëheqjen, duke e bërë të pamundur respektimin e afateve të përcaktuara.

Gjithashtu, administratorët në mënyrë të shpeshtë kanë hasur vështirësi për të marrë

dokumentacionin e nevojshëm nga palët e përfshira në procesin e falimentimit.



45

Lidhur me publikimin dhe transparencën. Në ligjin e mëparshëm nuk ishte

përcaktuar në mënyrë të qartë nëse vendimi i marrë nga gjykata do të bëhej publik

plotësisht apo pjesërisht, nëse do të bëhej publik në web site apo do të dërgohej

fizikisht.

Lidhur me përcaktimin e masës së falimentimit apo të aktiveve të debitorit në prag

të falimentimit. Ligji i mëparshëm kishte probleme në këtë drejtim, që vinin

kryesisht nga mungesa e aksesit të administratorëve të falimentimit për të siguruar

informacionin e nevojshëm nga Zyra e Rregjistrimit të Pasurive të Paluajtshme

(ZRPP), nga Qendra Kombëtare e Rregjistrimit (QKR), nga zyrat e tatim - taksave,

nga institucionet bankare, etj.

Penalitetet në rastin e shkeljeve që lidhen me procedurat e falimentimit. Ligji i

mëparshëm për falimentimin nuk kishte penalitete për administratorin, debitorin dhe

nuk parashikonte mënyrën e paraqitjes së denoncimeve që lidhen me këto veprime.

Paqartësi në lidhje me shpërblimin e administratorit të falimentimit. Në ligjin e

mëparshëm për falimentimin kishte paqartësi në lidhje me shumën e shpërblimit,

cilët do të ishin elementët që do të ndikonin në vlerën e tij si edhe cila palë do ta

përcaktonte atë.

Në këtë mënyrë, pengesat dhe vështirësitë e hasura në praktikë nga zbatimi i ligjit të

mëparshëm për falimentimin, e bënë të nevojshëm rishikimin e tij, hartimin dhe

miratimin e një ligji të ri për falimentimin.



46

KAPITULLI 2

FALIMENTIMI I NJËSIVE EKONOMIKE

DHE SHKAQET E TIJ

Ekonomia europiane po përmirësohet me ritme të ngadalta pas përjetimit të krizës

financiare të vitit 2008. Treguesit kryesorë makroekonomikë, si dhe të aktivitetit të

njësive ekonomike shënuan përmirësim në shumicën e vendeve të Europës Perëndimore

(Eurostat). Por, megjithë përmirësimin e situatës ekonomike të këtyre vendeve, numri i

njësive ekonomike të falimentuara në vitin 2015 ishte 33.6% më i lartë se numri i tyre i

rregjistruar përpara fillimit të krizës financiare (Corporate insolvencies in Europe, 2013

– 2015). Sektori që ka pasur rritje të numrit të falimentimeve deri në vitin 2015 është

tregtia, ndërsa 36.6% e njësive ekonomike të falimentuara në Europën Perëndimore në

këtë vit i përket sektorit të shërbimit (Corporate insolvencies in Europe, 2013 – 2015).

Ndërkohë, në vendet e Europës Qendrore dhe Lindore, ku bën pjesë edhe Shqipëria,

situata e falimentimit ka një trend tjetër. Numri i njësive ekonomike të falimentuara

është dyfishuar nga viti 2010 deri në vitin 2014, ndërsa në vitin 2015 është shënuar

përmirësimi i parë i ndjeshëm përsa i përket situatës së paaftësisë paguese të njësive

ekonomike gjatë 6 viteve të fundit. Ndryshe nga statistikat në Europën Perëndimore, në

këto vende shërbimet janë sektori me numrin më të lartë të falimentimeve (Corporate

insolvencies in Europe, 2013 – 2015).

Në këtë kapitull paraqitet ecuria e njësive ekonomike të falimentuara (ligjërisht) në

Europën Perëndimore dhe në Europën Qendrore dhe Lindore, duke treguar tendencat

kryesore të viteve të fundit dhe sektorët më të prekur. Më tej, jepet një vështrim i

përgjithshëm i ecurisë së njësive ekonomike të falimentuara në vendin tonë, duke u

përqëndruar në të dhëna sekondare nga INSTAT dhe Gjykatat e rretheve. Në pjesën e

fundit përshkruhen në mënyrë të detajuar se cilat janë shkaqet që mund të çojnë një njësi

ekonomike deri në falimentim.



47

2.1. NJË VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM I NUMRIT TË FALIMENTIMEVE1

Ekonomia e vendeve anëtare të zonës euro shënoi përmirësim gjatë vitit 2015 (Eurostat).

Ritmi i rritjes ekonomike u përshpejtua (1,7% në vitin 2015 ndaj rritjes prej 1% në vitin

2014), ndërsa treguesit kryesorë të shëndetit ekonomik e financiar patën përgjithësisht

tendenca përmirësimi. Ky përmirësim i situatës ekonomike u shoqërua me reduktimin e

normës së papunësisë (Eurostat), duke arritur në 10.4% në fund të vitit 2015 (nga 11.3%

që ishte në fund të vitit 2014). Ndonëse në rritje, aktiviteti ekonomik në eurozonë

vazhdon ende të mbetet poshtë nivelit të tij potencial. Kërkesa agregate nuk është e

mjaftueshme për të shfrytëzuar në mënyrë të plotë kapacitetet prodhuese, gjë e cila

reflektohet edhe në nivelet ende të ulëta të inflacionit. Në këto kushte, nën nivele të ulëta

të inflacionit, Banka Qendrore Europiane ka ulur në mënyrë të vazhdueshme normën

bazë të interesit, me qëllimin kryesor rritjen e stimulit monetar. Gjithashtu, borxhi publik

i eurozonës u reduktua në vitin 2015 në 90.7%, duke shënuar në këtë mënyrë reduktimin

e parë që nga fillimi i krizës financiare.

Përsa i përket aktivitetit ekonomik të njësive ekonomike, përgjatë vitit 2015 është

vërejtur një rritje e produktivitetit të tyre. Edhe pse situata makroekonomike në eurozonë

është përmirësuar në mënyrë të ndjeshme në vitin 2015, besimi nga ana e njësive

ekonomike dhe prodhimi industrial janë përmirësuar në nivele më të ulëta.

Përsa i përket besimit të konsumatorëve në eurozonë, vihet re një përmirësim i ndjeshëm

gjatë vitit 2014 dhe 2015, por përsëri mbetet në nivele negative (Eurostat). Rritja e

besimit të konsumatorëve është shoqëruar me rritje të nivelit të konsumit (Eurostat),

ndërkohë që norma e kursimeve familjare ka qënë pothuaj në të njëjtat nivele.

2.1.1. FALIMENTIMI NË EUROPËN PERËNDIMORE

Të dhënat e njësive ekonomike të falimentuara në Europën Perëndimore reflektojnë

rimëkëmbjen ekonomike pas viteve të krizës financiare botërore.

1 Në mungesë të të dhënave të përgjithshme për Europën, në këtë pjesë të punimit jepet një përshkrim i

situatës ekonomike për Eurozonën.



48

Tabela 2.1: Numri i njësive ekonomike të falimentuara në disa vende të Europës

Vendi 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Austria 6’657 6’194 6’266 5’626 5’600 5’422

Belgjika 9’570 10’224 10’578 11’739 10’736 9’762

Danimarka 6’461 5’468 5’456 4’993 4’049 4’029

Finlanda 2’864 2’944 2’956 3’131 2’954 2’574

Franca 51’060 49’506 59’556 60’980 60’548 61’379

Gjermania 32’060 30’120 28’720 26’120 24’030 23’180

Greqia 355 445 415 392 330 189

Irlanda 1’525 1’638 1’684 1’365 1’164 1’049

Italia 10’089 10’844 12’311 14’272 16’101 16’015

Luksemburgu 918 961 1,033 1,016 845 873

Hollanda 7’211 6’176 7’373 8’375 6’645 5’271

Norvegjia 4’435 4’355 3’814 4’564 4’803 4’462

Portugalia 5’144 6’077 7’763 8’131 7’200 7’288

Spanja 4’845 5’910 7’799 8’934 6’392 4’916

Suedia 7’546 7’229 7’737 7’701 7’158 6’432

Zvicra 6’255 6’661 6’841 6’495 5’867 6’098

Mbretëria e Bashkuar 17’468 22’175 21’252 18’935 17’660 15’952

Gjithsej 174’463 176’927 191’563 192’769 182’132 174’891

Eurozona2 138’045 135’322 150’665 154’750 147’649

Burimi: Corporate insolvencies in Europe, 2013 – 2015

Sipas të dhënave të mësipërme (Tabela 2.1), njësitë ekonomike të falimentuara gjatë vitit

2015 janë reduktuar me 7’241 ose rreth 4% në krahasim me vitin e mëparshëm. Ky ishte

viti i dytë radhazi i përmirësimit të ndjeshëm përsa i përket situatës së paaftësisë paguese

të njësive ekonomike që prej vitit 2010. Por, megjithë përmirësimin e situatës ekonomike

të vendeve të Europës Perëndimore, numri i njësive ekonomike të falimentuara në vitin

2 Pa përfshirë Maltën dhe Qipron.



49

2015 është ndjeshëm më i lartë se numri i tyre i rregjistruar përpara fillimit të krizës

financiare (në vitin 2007 numri ishte 130’910). Gjithashtu, i njëjti trend vërehet edhe

përsa i përket Eurozonës (Grafiku 2.1).

Grafiku 2.1: Trendi i njësive ekonomike të falimentuara në Europën Perëndimore

dhe Eurozonë

Burimi: Punim i Autorit. Të dhënat nga “Corporate insolvencies in Europe”

Në grafikun e mëposhtëm (Grafiku 2.2) jepet ecuria e numrit të njësive ekonomike të

falimentuara për disa vende të Europës Perëndimore gjatë periudhës 6-vjeçare (nga viti

2010 deri në vitin 2015), të grupuara sipas vijueshmërisë së këtij numri. Siç shikohet,

gjatë kësaj periudhe, nga vendet e Europës Perëndimore vetëm Gjermania, Danimarka

dhe Austria kanë pësuar rënie në numrin e njësive ekonomike që ndodhen në situatën e

paaftësisë paguese, ku Danimarka ka shënuar një rënie më të ndjeshme (37.6%) sesa

Gjermania (27.7%) dhe Austria (18.5%). Spanja, Portugalia, Finlanda dhe Belgjika kanë

njohur një rritje të numrit të njësive ekonomike në paaftësi paguese deri në vitin 2013 dhe

më pas një rënie të ndjeshme të tyre, si rrjedhim i përmirësimit të situatës ekonomike të

këtyre vendeve dhe rritjes së besimit nga ana e bizneseve. Siç shikohet në Grafikun 2.2,

reduktimi i numrit të njësive ekonomike në vështirësi paguese ka filluar më shpejt (që në

vitin 2011) në Mbretërinë e Bashkuar, Greqi dhe Irlandë. Ajo që të bën më shumë

përshtypje është situata në Francë dhe Itali, ku vihet re se numri i njësive ekonomike në

paaftësi paguese vazhdon ende të rritet, ku rritja gjatë periudhës 6 - vjeçare është më e

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

2010 2011 2012 2013 2014

Nu

mri

Europa Perëndimore

Eurozona



50

ndjeshme në Itali (58.7%) se në Francë (20.2%). Kjo rritje mund të shpjegohet nga

mungesa e besimit nga ana e biznesit, paqëndrueshmëria e nivelit të prodhimit industrial,

si dhe nga pasiguria ekonomike e këtyre vendeve.

Grafiku 2.2: Ndryshimi i numrit të njësive ekonomike në paaftësi paguese gjatë

periudhës 2010 - 2015


Por, cila është shpërndarja e njësive ekonomike të falimentuara sipas secilit vend në çdo

vit? Një informacion i detajuar jepet në grafikun e mëposhtëm (Grafiku 2.3). Siç shihet,

kontributi i vendeve të Beneluksit ka mbetur i qëndrueshëm përgjatë 6 viteve të përfshira

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

30,000

35,000

40,000

45,000

50,000

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Austria Danimarka Gjermania

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

30,000

35,000

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Belgjika Finlanda

Portugalia Spanja

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Mbretëria e Bashkuar Greqia Irlanda

0

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

70,000

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Franca Italia



51

në studim. Përsa i përket vendeve skandinave, Gjermanisë, Mbretërisë së Bashkuar,

Austrisë dhe Zvicrës, kontributi i tyre në numrin total të njësive ekonomike që ndodhen

në situatën e paaftësisë paguese ka pësuar rënie, ku rënia më e madhe është rregjistruar në

Gjermani, me 5.1%. Përsa i përket Francës, kontributi i saj në numrin total të njësive

ekonomike të Europës Perëndimore që ndodhen në paaftësi paguese ka ardhur duke u

rritur që nga viti 2011. Në vitin 2015, Franca është “përgjegjëse” për falimentimin e më

shumë se 1/3 e njësive ekonomike të kësaj pjese të Europës (35.1%). Gjithashtu,

kontributi i vendeve që kanë probleme me borxhin publik (Greqia, Irlanda, Italia,

Portugalia dhe Spanja) është rritur në mënyrë të ndjeshme, nga 12.6% në vitin 2010 në

16.8% në vitin 2015.

Grafiku 2.3: Shpërndarja e njësive ekonomike të falimentuara në Europën

Perëndimore


0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2010 2011 2012 2013 2014 2015

7.4% 7.3% 6.8% 6.3% 6.3% 6.6%

10.1% 9.8% 9.9% 11.0% 10.0% 9.1%

12.2% 11.3% 10.4% 10.6% 10.4% 10.0%

29.3% 28.0% 31.1% 31.6% 33.3% 35.1%

18.4% 17.0% 15.0% 13.5% 13.2% 13.3%

12.6% 14.1% 15.6% 17.2% 17.1% 16.8%

10.0% 12.5% 11.1% 9.8% 9.7% 9.1%

Mbretëria e Bashkuar

GIIPS

Gjermania

Franca



52

FALIMENTIMI SIPAS SEKTORËVE

36.6% e njësive ekonomike të falimentuara në Europën Perëndimore në vitin 2015 i

përket sektorit të shërbimit, përqindje e cila ka ardhur në rënie që nga viti 2012. Të

njëjtën ecuri ka rregjistruar edhe sektori i ndërtimit, ku përqindja e njësive ekonomike të

falimentuara është reduktuar nga 21.2% në vitin 2011 në 20.6% në vitin 2015. Sektori që

ka pësuar rritje në kontributin tek njësitë ekonomike të falimentuara është sektori i

tregtisë, nga 31% në vitin 2012 në 32.1% në vitin 2015. Ndërsa sektori i prodhimit, pas

një rritjeje në kontributin e njësive ekonomike të falimentuara deri në vitin 2013, ka

shënuar një përmirësim gjatë dy viteve pasardhëse.

Grafiku 2.4: Shpërndarja e njësive ekonomike të falimentuara në Europën

Perëndimore sipas sektorëve për periudhën 2011 - 2015


2.1.2. FALIMENTIMI NË EUROPËN QENDRORE DHE LINDORE

Situata në Europën Qendrore dhe Lindore, përsa i përket numrit të njësive ekonomike të

falimentuara, paraqitet pak më ndryshe nga situata që pamë më sipër për vendet e

Europës Perëndimore. Numri i tyre ka ardhur në rritje nga viti 2010 deri në vitin 2014,

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2011 2012 2013 2014 2015

10.3% 10.7% 11.1% 11.0% 10.4%

21.2% 21.0% 20.7% 20.8% 20.6%

31.3% 31.0% 31.1% 31.4% 32.1%

37.1% 37.6% 37.0% 37.1% 36.6%

Shërbimi

Tregtia

Ndërtimi

Prodhimi



53

duke arritur në vitin 2014 pothuaj dyfishin e numrit të njësive ekonomike të falimentuara

në vitin 2010. Ndërsa në vitin 2015 është shënuar përmirësimi i parë i ndjeshëm përsa i

përket situatës së paaftësisë paguese të njësive ekonomike gjatë 6 viteve të fundit. Sipas

të dhënave të mëposhtme (Tabela 2.2), Estonia, Çekia, Polonia dhe Rumania kanë pasur

pak a shumë të njëjtën ecuri. Numri i njësive ekonomike në paaftësi paguese në këto

vende ka ardhur në rritje në vitet e para pas periudhës së krizës financiare dhe më pas

situata në këto vende është përmirësuar në mënyrë të ndjeshme. Situata në Bullgari,

Hungari, Letoni dhe Slloveni paraqitet e paqëndrueshme. Ecuria e njësive ekonomike të

falimentuara në këto vende ka pësuar luhatje gjatë 6 viteve të fundit dhe nuk mund të

arrijmë në një parashikim për ecurinë e tyre në vitet në vijim.

Tabela 2.2: Numri i njësive ekonomike të falimentuara në Europën Qendrore dhe

Lindore

Vendi 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Bullgaria 700 685 383 1’232 1’031 1’083

Çekia3 5’559 6’753 8’398 6’021 3,563 3,004

Estonia 504 623 506 469 428 376

Hungaria4 17,487 30,757 50,224 46,397 60,596 47,131

Kroacia5 1,501 4,878 6,922 9,019 7,776 20,531

Letonia 2,407 813 881 818 964 878

Lituania 1,496 1,302 1,354 1,561 1,594 2,012

Polonia 665 762 908 926 864 844

Rumania 21,692 22,650 26,807 27,924 20,696 10,269

Sllovakia 830 870 866 880 831 715

Sllovenia 510 675 595 941 1,302 1,154

3 Që prej vitit 2013, disa nga falimentimet e të vetpunësuarëve nuk përfshihen në falimentimet e njësive

ekonomike.

4 Falimentime dhe likuidime të tjera.

5 Përfshihen edhe çështjet e viteve të kaluara të papërfunduara. Në vitin 2015 është miratuar ligji i ri për

falimentimin, duke e bërë më të vështirë krahasimin me vitet e mëparshme.



54

Gjithsej 53,351 70,768 97,844 96,188 101,707 90,069

Burimi: Corporate insolvencies in Europe, 2013 – 2015

Ajo që të bën më shumë përshtypje është situata në Kroaci dhe Lituani, ku vihet re se

numri i njësive ekonomike në paaftësi paguese vazhdon ende të rritet, ku rritja gjatë

periudhës 6 - vjeçare është më e ndjeshme në Kroaci (1267.8%) se në Lituani (34.5%).

Kjo rritje në Kroaci mund të shpjegohet nga norma negative vjetore e rritjes së PBB-së

përgjatë periudhës 6 - vjeçare, rritja e ndjeshme e borxhit publik (duke arritur në 86.7%

në vitin 2015), mungesa e besimit nga ana e biznesit, paqëndrueshmëria e nivelit të

prodhimit industrial, si dhe nga rritja e ndjeshme e kursimeve familjare. Ndërsa në

Lituani, rritja e numrit të njësive ekonomike në paaftësi paguese i atribuohet mungesës së

besimit të biznesit, i cili përgjatë periudhës 2010 – 2015 ka rregjistruar vlera negative.

Në vijim (Grafiku 2.5) jepet informacion në lidhje me sektorët kryesorë të prekur nga

falimentimi i njësive ekonomike në Europën Qendrore dhe Lindore (në këtë analizë janë

përfshirë 8 vende të Europës Qendrore dhe Lindore).

Grafiku 2.5: Kontributi i sektorëve kryesorë në falimentimin e njësive ekonomike të

Europës Qendrore dhe Lindore në vitin 2014 dhe 2015


0%

20%

40%

60%

80%

100%

2014 2015

10.7% 10.5%

13.7% 13.0%

38.1% 36.0%

37.5% 40.6%

Shërbimi

Tregtia

Ndërtimi

Prodhimi



55

Siç shikohet, përqindjet e të katër sektorëve kanë ndryshuar në vitin 2015 krahasuar me

vitin paraardhës. Tre nga sektorët më kryesorë kanë pësuar rënie në numrin e njësive

ekonomike të falimentuara, ku më e ndjeshme është rënia e numrit të falimentimeve në

sektorin e tregtisë, i cili është ulur nga 38.1% në vitin 2014 në 36% në vitin 2015. Më pak

i ndjeshëm ka qenë reduktimi i kontributit të sektorit të ndërtimit, nga 13.7% në vitin

2014 në 13% në vitin 2015 dhe i sektorit të prodhimit, nga 10.7% në vitin 2014 në 10.5%

në vitin 2015. Nga ana tjetër, ndikimi i sektorit të shërbimit në numrin total të njësive

ekonomike të falimentuara është rritur në mënyrë të ndjeshme, nga 37.5% në vitin 2014

në 40.6% në vitin 2015.

2.1.3. FALIMENTIMI NË SHQIPËRI

Në Shqipëri nuk ka të dhëna zyrtare për të gjitha rrethet mbi normën e falimentimit të

njësive ekonomike. Në vendin tonë nuk ekziston asnjë qendër e mbledhjes dhe e

grumbullimit të një informacioni të tillë. Për më tepër, nuk ka asnjë tregues i cili të masë

shkallën e mbylljes së njësive ekonomike për shkak të vështirësive financiare të tyre. Të

vetmet statistika që disponohen janë ato të mbledhura nga INSTAT, të cilat raportojnë

numrin e njësive ekonomike aktive dhe të njësive ekonomike të reja të krijuara, si dhe të

dhënat që disponohen nga 20 gjykatat e rretheve gjyqësore në lidhje me kërkesat për

hapjen e procedurave të falimentimit të njësive ekonomike. Në këtë mënyrë, ne jemi në

gjendje të llogarisim numrin e njësive ekonomike të mbyllura, por gjithsesi, nuk jemi në

gjendje të marrim një informacion mbi arsyet e mbylljes së tyre. Duke ditur se një njësi

ekonomike mund të mbyllë aktivitetin e saj edhe për shkak të shumë arsyeve të tjera

(shpesh arsye që nuk kanë të bëjnë me vështirësitë financiare, si p.sh, arritja e qëllimit për

të cilën ishte krijuar, vendimi i ortakëve, përfundimi i afatit të funksionimit të parashikuar

në statut dhe në kontratën e themelimit, largimi nga zona gjeografike, shkrirja apo blerja

nga një shoqëri tjetër, etj), mund të themi se këto statistika nuk janë përfaqësuese të

normës së vërtetë të falimentimit të njësive ekonomike në Shqipëri. Megjithatë, në

kushtet kur nuk mund të sigurohen të dhëna të tjera, do të përqëndrohemi në vijim në

statistikat mbi njësitë ekonomike aktive dhe shkallën e lindshmërisë së njësive



56

ekonomike në Shqipëri, si dhe të dhënat në lidhje me kërkesat për hapjen e procedurave

të falimentimit të njësive ekonomike.

2.1.3.1 MBYLLJA E NJËSIVE EKONOMIKE NË SHQIPËRI

Që prej fillimit të periudhës së përfshirë në studim (vitit 2007), numri i njësive

ekonomike aktive ka qenë në rritje të vazhdueshme, me përjashtim të vitit 2012, ku numri

i tyre ka pësuar rënie, duke qenë se në atë vit numri i njësive ekonomike të mbyllura ishte

më i lartë se numri i njësive të reja të krijuara. Ritmi i krijimit të njësive ekonomike të

reja në vite është i ndryshëm dhe karakterizohet në vitin 2008 nga një shkallë rritjeje prej

21% dhe në vitin 2015 nga një shkallë rritjeje prej 37.2%, duke rregjistruar rritjen më të

lartë gjatë kësaj periudhe, të ndikuar kryesisht nga nisma për formalizimin e ekonomisë, e

cila ka sjellë rregjistrimin në Qendrën Kombëtare të Biznesit të fermerëve (19’543

fermerë) dhe të një numri të konsiderueshëm të personave fizikë (17’760 persona fizikë),

të cilët e ushtronin aktivitetitn e tyre në mënyrë informale.

Tabela 2.3: Numri i njësive ekonomike aktive, të reja dhe të mbyllura

Viti

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Njësi

ekonomike

aktive

80’077 94’533 94’953 103’038 109’039 106’837 111’083 112’537 152’288

Njësi

ekonomike

të reja

14’010 19’884 13’081 16’469 12’905 12’828 12'131 17'377 56'787

Shkalla e

lindshmërisë 17.50% 21% 13.80% 16% 11.80% 12% 10.90% 15.40% 37.20%

Njësi

ekonomike

të mbyllura

7'605 5'428 12'661 8'384 6'904 15'030 7'885 15'923 17'036

Burimi: INSTAT



57

Prej vitit 2009 e në vazhdim, kemi një gjendje më pak të qëndrueshme, ku shkalla

mesatare e krijimit të njësive ekonomike të reja vlerësohet në nivelin 10%-16%, herë në

rritje e herë në rënie. Nga analiza e dukurisë së mbylljes së aktivitetit në vite, shohim se

në vitin 2008 dhe në vitin 2011 njësitë ekonomike të mbyllura janë në nivelet më të ulëta

gjatë viteve të fundit, ndërkohë numri më i lartë i tyre është shfaqur në vitin 2012 (viti

kur rritja reale e PBB-së zbriti në nivelin +1.6%), në vitin 2014 (vit kur norma e tatimit

mbi fitimin u rrit nga 10% në 15%) dhe në vitin 2015 (vit kur filloi aksioni kundër

informalitetit të ekonomisë).

Të dhënat e mësipërme flasin për një normë të lartë të mbylljes së njësive ekonomike në

Shqipëri gjatë vitit 2012, 2014 dhe 2015. Megjithëse është një përqindje e lartë, nuk

mund të spekulojmë dhe të arrijmë në përfundimin se shkaku për të gjitha këto mbyllje ka

qenë vështirësia financiare e njësive ekonomike. Siç u tha më sipër, për mbylljen e tyre

mund të ketë patur arsye të tjera përveç vështirësive financiare. Sidoqoftë, në ambientin e

ashpër ekonomik shqiptar, arsyet për falimentim nuk janë të pakta dhe ka mundësi që një

pjesë jo e vogël e këtyre njësive ekonomike të mbyllura, të jenë mbyllur vërtet për shkak

të përjetimit të vështirësive financiare.

2.1.3.2 KËRKESAT PËR HAPJEN E PROCEDURAVE TË FALIMENTIMIT

Siç është evidentuar edhe më sipër, kërkesat për hapjen e procedurave të falimentimit

shqyrtohen nga gjykata e rrethit ku njësia ekonomike ka zyrat qëndrore apo ushtron

aktivitetin e saj. Për të nxjerrë të dhënat e përgjithshme në lidhje me numrin e kërkesave

për hapjen e procedurave të falimentimit është mbledhur informacion nga 20 gjykatat e

rretheve gjyqësore të vendit. Në vijim (Tabela 2.4) jepet numri total i kërkesave të

mbartura dhe kërkesave të reja për hapjen e procedurave të falimentimit të njësive

ekonomike, të paraqitura në gjykatat e rretheve gjyqësore.



58

Tabela 2.4: Numri i kërkesave për hapjen e procedurave të falimentimit

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Të mbartura 50 94 55 52 154 38 38 51

Të reja 80 11 11 19 69 30 69 24

Të ardhura pas prishjes 1 1 0 1 5 1 3 3

Të tjera 24 7 12 3 0 0 0 0

Gjithsej 155 113 78 75 228 69 110 78

Burimi: Punim i Autorit. Të dhënat nga Gjykatat e Rretheve Gjyqësore.

Siç shihet, numri i kërkesave të mbartura është më i lartë se numri i kërkesave të reja në

vitet e shqyrtuara, për shkak të zgjatjes së kohës së shqyrtimit të çështjeve nga gjykatat

përtej afateve të përcaktuara në ligjin “Për falimentimin”. Vetëm në vitin 2009 dhe 2015

numri i kërkesave të reja është më i lartë se numri i kërkesave të mbartura. Në vitin 2009

kjo ka ndodhur kryesisht për shkak të ndryshimeve në vitin paraardhës në ligjin “Për

falimentimin”, ndryshime të cilat e lehtësuan disi procesin e falimentimit, ndërsa në vitin

2015 numri i kërkesave të reja më të larta se ato të mbartura mund t’i atribuohet nismës

së ndërmarrë nga Ministria e Financave kundër informalitetit të ekonomisë. Ajo që ia

vlen të përmendet është fakti që numri më i lartë i kërkesave të paraqitura në gjykatë për

hapjen e procedurave të falimentimit është shënuar në vitin 2013, i cili ishte një vit

elektoral që u shoqërua me ndryshime politike dhe që i parapriu ndryshimeve në sistemin

tatimor të vendit.

Fati i gjykimit të kërkesave për hapjen e procedurave të falimentimit

Fati i kërkesave për hapjen e procedurës së falimentimit është në pjesën më të madhe të

rasteve i dështuar. Kjo ndodh për shkak se gjykata vendos pushimin e çështjes,

inkompetencën e saj gjyqësore ose e kthen çështjen për plotësim aktesh. Në tabelën e

mëposhtme (Tabela 2.5) jepet informacion në lidhje me vendimet e marra nga gjykata në

lidhje me kërkesat e paraqitura për hapjen e procedurave të falimentimit.



59

Tabela 2.5: Fati i kërkesave për hapjen e procedurave të falimentimit

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Gjithsej

Gjithsej 155 113 78 75 228 69 110 78 906

Pranuar 3 1 1 7 8 7 5 3 35

Refuzuar 0 3 3 1 5 9 7 7 35

Pushuar 40 51 8 12 34 17 49 9 220

Të tjera 7 12 6 3 29 1 6 3 67

Përfunduar 50 67 18 23 76 34 67 22 357

Papërfunduar 105 46 60 52 152 35 43 56 549


Pushimi i çështjes. Kur gjykata ka vendosur “pushimin e çështjes” do të thotë se:

1. Kërkuesi nuk është paraqitur në gjykim; ose

2. Kërkuesi ka hequr dorë nga gjykimi, sepse ka rishqyrtuar situatën financiare të


Zakonisht, situata e dytë e pushimit të çështjes lidhet kryesisht me kërkesat e paraqitura

nga organet tatimore, të cilat fillimisht nisen nga ligji për procedurat tatimore se njësia

ekonomike rezulton në tre vite të njëpasnjëshme me humbje, por më vonë, gjatë gjykimit,

kërkuesi, pas rivlerësimit të situatës financiare, konstaton se kjo nuk e bën atë

automatikisht një njësi ekonomike të falimentuar. Si rrjedhim rezulton se njësia

ekonomike ka pasuri dhe aktive në dispozicion dhe është në gjendje të shlyejë detyrimet e

saj, pavarësisht humbjeve në tre vite të njëpasnjëshme. Gjykata ka vendosur pushimin e

gjykimit në 220 raste që nga janari i vitit 2009 deri në dhjetor të vitit 2016.

Siç shihet edhe në grafikun e mëposhtëm (Grafiku 2.6), në vitin 2009, 2010 dhe në vitin

2015, në shumicën e kërkesave të paraqitura për hapjen e procedurave të falimentimit,

gjykata ka vendosur pushimin e çështjes, ndërkohë që në vitet e tjera të përfshira në

studim ky trend nuk është aq i theksuar. Këto rezultate tregojnë se “nismëtari” i

procedurës së falimentimit nuk është paraqitur në gjykim ose është treguar i nxituar në

nismën e ndërmarrë.



60

Grafiku 2.6: Çështjet e pushuara për hapjen e procedurave të falimentimit


Rrëzimi i kërkesës. Kur gjykata vendos rrëzimin e kërkesës për hapjen e procedurës së

falimentimit, duke u bazuar në të dhënat e gjykatës, shohim se shkaqet për rrëzim lidhen

me arsyet e mëposhtme:

1. Mungon shkaku për hapjen e procedurës së falimentimit;

2. Nuk jemi në kushtet kur për një njësi ekonomike duhet të çelet procedura e

falimentimit, pasi ajo ka rritur kapitalet e veta dhe nuk rezulton të ketë asnjë borxh

të pashlyer ndaj pretendentëve të aktiveve.

Rrëzimi i kërkesës është vendosur në 35 raste gjykimi (që nga viti 2009 deri në vitin

2016), në bazë të të dhënave zyrtare të 20 gjykatave të rretheve gjyqësore.

Pranimi i kërkesës. Gjykata ka vendosur pranimin e kërkesës dhe hapjen e procedurës së

falimentimit në 35 raste që prej janarit të vitit 2009. Në grafikun e mëposhtëm (Grafiku

2.7) jepen të dhënat që kanë të bëjnë me pranimin e kërkesave të depozituara në gjykatën

e rretheve gjyqësore në raport me numrin total të çështjeve të përfunduara gjatë viteve të

marra në shqyrtim. Siç shihet, numri i kërkesave të pranuara gjatë pesë viteve të fundit

është rritur krahasuar me vitet e mëparshme. Kjo tregon se gjatë këtyre viteve një numër

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

50

67

18 23

76

34

67

22

40

51

8 12

34

17

49

9

Përfunduar

Pushuar



61

më i madh kërkesash janë në përputhje me ligjin “Për falimentimin” dhe për këto raste

ekziston të paktën një prej shkaqeve të falimentimit.

Grafiku 2.7: Çështjet e pranuara për hapjen e procedurave të falimentimit


Raste të tjera - Inkompetenca ose kthimi i çështjes. Kur gjykata vendos inkompetencën,

kjo ndodh për shkak se kërkuesi ka paraqitur kërkesën në gjykatën e gabuar, që nuk ka

autoritetin për të vendosur për hapjen e procedurës së falimentimit. Por, lind pyetja: A

është seksioni tregtar i gjykatës së rretheve gjyqësore kompetent për shqyrtimin dhe

gjykimin e procedurës së falimentimit? Përgjigjen për këtë pyetje na e jep neni 9/1 (neni

3 sipas ligjit të mëparshëm nr. 8901, dt. 23/05/2002) i ligjit për falimentimin nr. 110, dt.

27/10/2016, ku gjejmë të përcaktuar: “Procedura e falimentimit administrohet nga

Gjykata e Falimentimit. Gjykata e Falimentimit disponon me vendime dhe urdhra”. Pra,

siç shikohet edhe më sipër, edhe pse gjykata e rretheve gjyqësore është kompetente për

shqyrtimin dhe gjykimin e procedurës së falimentimit, ajo në disa raste, në mënyrë të

pakuptueshme, ka vendosur inkompetencën e çështjes.

Kthimi i çështjes. Kur Gjykata vendos kthimin e çështjes për plotësimin e akteve, do të

thotë që mund të ekzistojë një nga situatat e mëposhtme si shkak:

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

50

67

18 23

76

34

67

22

3 1 1

7 8 7 5 3

Përfunduar

Pranuar



62

1. Dokumentet që i bashkëlidhen kërkesës për hapjen e procedurave të falimentimit

nuk janë të plota. Nën këto kushte, gjykata nuk është e qartë dhe e sigurt nëse

ekziston të paktën njëri nga shkaqet për të filluar procedurën e falimentimit të

njësisë ekonomike;

2. Kërkuesi nuk ka mundësi financiare për të përballuar shpenzimet e ekspertit të

falimentimit apo të administratorit të përkohshëm të falimentimit, të cilat

kërkohen nga palët si parapagim.

Edhe pse kërkuesit i jepet një afat në dispozicion për plotësimin e akteve, përsëri ai në

shumë raste nuk e ka kryer këtë gjë.

Afati i përfundimit të gjykimit të kërkesave për hapjen e procedurave të

falimentimit

Një nga problemet kryesore të shqyrtimit të çështjeve në lidhje me procedurat e

falimentimit është kohëzgjatja përtej afateve të përcaktuara në ligjin “Për falimentimin”.

Të dhënat e paraqitura në vijim (Tabela 2.6) tregojnë se shumica e çështjeve kanë kërkuar

një afat më të gjatë se 6 muaj për t’u shqyrtuar, gjatë periudhës së marrë në shqyrtim, me

përjashtim të dy viteve elektorale, të vitit 2009 dhe 2013, vite kur shumica e vendimeve

në lidhje me hapjen e procedurës së falimentimit është marrë brenda 6 muajve.

Tabela 2.6: Koha e shqyrtimit të kërkesave për hapjen e procedurave të

falimentimit

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Gjithsej

0-2 muaj 12 3 2 0 32 3 12 4 68

2-6 muaj 21 15 2 8 21 3 34 5 109

Mbi 6 muaj 18 50 15 15 23 28 21 13 183

Gjithsej 51 68 19 23 76 34 67 22 360


Por, cilat mund të jenë disa nga arsyet/shkaqet e vonesës në marrjen e vendimit në lidhje

me kërkesat e paraqitura në gjykatë për hapjen e procedurave të falimentimit?



63

Një shkaktar mund të jetë vetë gjykata. Roli i gjykatës në procedurat e

falimentimit të njësive ekonomike ishte mbikqyrës deri në momentin e miratimit

të ligjit të ri për falimentimin. Gjykata e Falimentimit duhet të gjykonte mbi

dosjen e falimentimit dhe duhet të kryente verifikimin pa seancë dëgjimore.

Mungesa e shpeshtë e palëve të interesuara në seancat gjyqësore, ka bërë që

shqyrtimi i kërkesave të zgjasë në kohë dhe të vonojë procesin.

Një arsye tjetër është vonesa në përgatitjen e listës së kreditorëve. Faza e

verifikimit të pretendimeve të kreditorëve në mbledhjen e kreditorëve ka zgjatur

shpeshherë përtej afateve të përcaktuara në ligj. Në shumë raste kanë kaluar më

shumë se 6 muaj që të përgatitej lista e kreditorëve, edhe pse neni 28 i ligjit të

mëparshëm përcaktonte se mbledhja për verifikimin e pretendimeve duhet të

bëhej jo më parë se 10 ditë dhe jo më vonë se 60 ditë nga përfundimi i afatit për

depozitimin e pretendimeve të kreditorëve.

Në disa raste, ka ndodhur që administratorët e falimentimit të kenë vonuar

raportin apo kanë dhënë dorëheqjen pasi procedura e falimentimit kishte kohë që

kishte filluar. Kjo ka krijuar vështirësi për Gjykatën e Falimentimit dhe ka ndikuar

në vonimin e procesit, duke e bërë të pamundur respektimin e afateve të

përcaktuara në ligj. Gjithashtu, administratorët shpesh bëjnë kërkesë në gjykatë

për përmbushjen e detyrave që ligji ua jep vetë atyre. Kjo ndodh kryesisht për

shkak të vështirësisë që kanë administratorët për të siguruar dokumentacionin e

nevojshëm nga palët.

2.2. SHKAQET E FALIMENTIMIT

Shkaqet e falimentimit të njësive ekonomike mund të jenë të shumta dhe nga më të

shumëllojshmet, si ndikimi i pafavorshëm i situatës ekonomike, vështirësitë financiare,

mungesa e profesionalizmit dhe neglizhenca e punonjësve, katastrofat natyrore etj.

Marrja e informacionit në kohën e duhur për të gjithë mjedisin e brendshëm dhe të

jashtëm të njësisë ekonomike ndihmon në marrjen e masave parandaluese për të

përmirësuar situatën.



64

Studiuesit që kanë analizuar shkaqet e falimentimit të njësive ekonomike janë të shumtë.

Disa prej tyre theksojnë rëndësinë e faktorëve jo financiarë (Baum dhe Mezias, 1992;

Greening dhe Johnson, 1996), ndërsa autorë të tjerë theksojnë faktorët financiarë (Myers

dhe Majluf, 1984). Charan dhe Useem (2002) kanë përcaktuar drejtimin e njësisë

ekonomike, si përgjegjësin kryesor të falimentimit. Sipas tyre janë gabimet e drejtimit ato

që i kanë çuar më shumë njësitë ekonomike drejt mbylljes së aktivitetit të tyre. Morris

(1997) është një autor tjetër që ka studiuar shkaqet e falimentimit të njësive ekonomike, i

cili arriti në përfundimin se edhe pa analizuar treguesit financiarë mund të merret një

informacion i vlefshëm për ecurinë e njësisë ekonomike. Sipas tij, mosha e njësisë

ekonomike, niveli i diversifikimit dhe investimeve financiare afatgjata, ndryshimet në

emrin tregtar, zonën ku operon njësia ekonomike dhe në nivelin e aktiveve, si edhe numri

i viteve që njësia ekonomike nuk ka deklaruar dividendë, ka rezultuar me humbje dhe

shitjet nuk kanë shënuar rritje janë disa tregues ndaj të cilëve duhet kushtuar rëndësi.

Në bazë të rishikimit të literaturës, mund të themi se suksesi apo dështimi i një njësie

ekonomike është rezultat i ndërveprimit të dy grupeve të mëposhtme të faktorëve:

Së pari, performanca e një njësie ekonomike ndikohet nga faktorë të jashtëm, faktorë

të cilët nuk varen nga drejtimi i njësisë ekonomike. Norma e rritjes ekonomike,

norma e inflacionit, kursi i këmbimit, norma e interesit, preferencat, sjellja

konsumatore janë disa nga faktorët e jashtëm që ndikojnë në performancën e njësisë

ekonomike (Sharma dhe Mahajan, 1980).

Së dyti, performanca e njësisë ekonomike ndikohet nga faktorë të brendshëm, të cilët

janë faktorë që varen nga vendimet e marra nga drejtimi i njësisë ekonomike.

Përdorimi i tepërt i shkallës së levës financiare, përzgjedhja e gabuar e vendndodhjes

së pikave të shitjes, paaftësia në plotësimin e pritshmërive të konsumatorëve,

investimet e tepërta në aktive të qëndrueshme, janë disa nga faktorët e brendshëm që

mund të ndikojnë në performancën e njësisë ekonomike.



65

2.2.1 FAKTORËT E JASHTËM

Njësia ekonomike, njëkohësisht, ndikohet dhe ka ndikim në ambientin në të cilin operon.

Disa nga faktorët e jashtëm (të ambientit ku operon) janë jashtë kontrollit të njësisë

ekonomike. Edhe pse nuk është e mundur për t’i mënjanuar këta faktorë, është e mundur

të merren masa për të reduktuar efektet negative të tyre. Faktorët e jashtëm që mund të

çojnë në dështimin e një njësie ekonomike mund të grupohen si më poshtë:

Faktorët ekonomikë

Njësitë ekonomike janë pjesë e një ambjenti ekonomik dhe janë të prekura nga kushtet

ekonomike të vendit në të cilin ushtrojnë veprimtarinë e tyre. Disa faktorë ekonomikë që

mund të çojnë në falimentimin e njësive ekonomike jepen më poshtë:

Kërkesat e klientëve dhe fuqia blerëse. Sektorë të ndryshëm ndikohen në mënyrë të

ndryshme nga luhatjet që ndodhin në kërkesën e klientëve dhe në fuqinë blerëse. Në

një ekonomi si e vendit tonë, ku dominon sektori i shërbimeve (75% në vitin 2015

sipas INSTAT) dhe ku fuqia blerëse është shumë e ndjeshme ndaj krizave

ekonomike, ky risk mund të ndikojë ndjeshëm në aktivitetin e njësisë ekonomike. Ky

lloj risku është përforcuar ndjeshëm nga kriza ekonomike që ka goditur rajonin dhe

më gjerë. Fuqia blerëse në Shqipëri ka rënë gjatë vitive 2009, 2010 dhe 2012 (Banka

Botërore), kryesisht si ndikim i drejtpërdrejtë i rënies së të ardhurave nga emigrantët.

Nxitja e kërkesës nëpërmjet mjeteve të marketingut dhe kërkimit të tregjeve të reja,

mund të përdoren nga njësitë ekonomike për të ulur efektin e rënies së kërkesës për

produktet e tyre.

Rënia e vlerës së tregut të pasurive të paluajtshme: është një tjetër faktor që ndikon

negativisht në mirë-funksionimin e një njësie ekonomike. Rënia e vlerës së tregut të

pasurive të paluajtshme ka dy efekte negative tek aktiviteti i një biznesi:

o së pari, redukton mundësitë e njësisë ekonomike për të siguruar burime financimi

nëpërmjet institucioneve financiare, si pasojë e rënies së vlerës së aktiveve që

mund të përdoren si kolateral për huanë e kërkuar;



66

o së dyti, rënia e vlerës së tregut të pasurive të paluajtshme çon në reduktimin e

vlerës së tregut të totalit të aktiveve që zotëron njësia ekonomike, rënie e cila

mund të sjellë edhe falimentimin e saj, nëse kjo vlerë bie nën vlerën e detyrimeve

që ka një njësi ekonomike.

Norma e rritjes së ekonomisë është një nga faktorët më të rëndësishëm

makroekonomikë që ndikon në aktivitetin e njësisë ekonomike. Rritjet ekonomike

negative shoqërohen me rënien e nivelit të shitjeve të njësive ekonomike dhe si

rrjedhim me ulje të përfitueshmërisë. Është e qartë që gjatë periudhave të rënies

ekonomike norma e falimentimit të njësive ekonomike do të rritet. Një fakt që është

vënë re gjatë këtyre periudhave është se njësitë ekonomike më të reja kanë më shumë

risk për të falimentuar se njësitë ekonomike më të vjetra. Sipas Altman (1983) mbi

50% e njësive ekonomike që falimentojnë nuk kanë më shumë se 5 vjet që ushtrojnë

aktivitetin e tyre dhe 25% e tyre kanë jo më shumë se 3 vjet.

Rritja e papritur e normave të interesit. Normat e larta të interesit janë një tjetër

faktor që kanë ndikim të ndjeshëm në ekonominë e një vendi. Në mënyrë të veçantë,

normat e larta të interesit janë shoqëruar me rritje të normës së falimentimit të

njësive ekonomike. Nga vëzhgimet e kryera gjatë viteve 70’ të shekullit të kaluar,

raporti i borxhit i njësive ekonomike dhe norma nominale e interesit ishin pothuaj sa

dyfishi i vlerave të tyre në periudhën e pas-luftës (Gordon dhe Malkiel, 1981).

Norma e interesit ndikon në mënyrë të drejtpërdrejtë në koston e burimeve të

financimit. Prej kohësh në vendin tonë normat e interesit të kredive, në përgjithësi,

janë të indeksuara ose me Bonot e Thesarit, ose me norma të tilla si

LIBOR/EURIBOR.

Ndryshimet e paparashikuara të normës së inflacionit. Ndryshimet e ndjeshme dhe të

shpeshta të çmimeve në sektorin ku operon, mund të sjellin veshtirësi financiare ose

ekonomike për njësitë ekonomike. Inflacioni është kryesisht një problem për

ekonomitë e paqëndrueshme dhe sidomos për vendet në zhvillim, siç është edhe



67

Shqipëria. Në rastin e normave fikse të interesit, rritja e normës së inflacionit bën që

borxhi t’i kushtojë më pak njësisë ekonomike, duke i bërë pagesat e principalit dhe të

interesit “më të lira”. Gjithashtu, rritja e normës së inflacionit shoqërohet me rritjen e

nivelit të shitjeve të njësisë ekonomike dhe si rrjedhim edhe të fitimit të saj. Kjo

mund të ndihmojë njësitë ekonomike në vështirësi financiare ose ekonomike të

mbijetojnë për një periudhë më të gjatë kohe se në rastin e një norme inflacioni të

ulët. Nga ana tjetër, inflacioni shkakton shtrembërim në shpërndarjen e të ardhurave,

ul nivelin e kursimeve, rrit praktikat monopolistike, rrit paqëndrueshmërinë e bilancit

të pagesave dhe të kursit të këmbimit, të cilat shkaktojnë paqëndrueshmëri në

ekonominë e një vendi. Si rrjedhim, në një ekonomi të tillë, njësitë ekonomike

përballen me më shumë vështirësi ekonomike dhe financiare (Eren, 1995).

Luhatjet e kurseve të këmbimit. Duke qenë se vendi ynë është një vend i hapur

ekonomikisht dhe kryen shkëmbime tregtare kryesisht me vendet e Bashkimit

Europian, kursi i këmbimit dhe luhatja e tij janë një risk më vete për çdo njësi

ekonomike. Është e kuptueshme se efektet më të mëdha janë në ato sektorë të varur

totalisht nga importi/eksporti. Rritja e vlerës së valutës vendase, nga njëra anë

ndihmon njësitë ekonomike që importojnë, ndërsa nga ana tjetër dëmton njësitë

ekonomike që eksportojnë. Kjo çon në rritjen e aktivitetit të njësive ekonomike që

merren me import dhe dëmton njësitë ekonomike eksportuese, si edhe njësitë

ekonomike që nuk merren me import/eksport.

Shtrëngimi i kredisë. Ky risk është përforcuar ndjeshëm nga kriza financiare e viteve

të fundit, e cila ka ndikuar në uljen e rezultatit ekonomik dhe financiar të

institucioneve bankare. Rritja e nivelit të kredive me probleme i ka bërë institucionet

bankare shumë më të kujdesshme në dhënien e kredive, duke zvogëluar mundësitë

për financim për shumë njësi ekonomike. Shtrëngimi i kredisë përbën një problem

shumë të madh sidomos për ato njësi ekonomike që operojnë në sektorë, ku

financimi për kapital qarkullues është jetik.



68

Faktorët sektorialë

Sektori është një dimension që karakterizohet nga ndryshime dhe luhatje të vazhdueshme.

Kjo rritje e paqëndrueshmërisë së sektorit sjell rritjen e riskut të njësive ekonomike. Për

këtë arsye, njësitë ekonomike duhet të marrin parasysh edhe riskun e sektorit ku operojnë

gjatë ushtrimit të veprimtarisë së tyre. Kushtet e pasigurta të sektorit bëjnë që njësitë

ekonomike të përballen me disa risqe, të cilat janë jashtë kontrollit të tyre, por efekti i

tyre negativ mund të reduktohet nëse drejtimi i njësisë ekonomike ndërmerr veprimet e

nevojshme.

Disa prej risqeve të sektorit me të cilat mund të përballen njësitë ekonomike janë si më

poshtë:

Risku i zinxhirit të vlerës. Zinxhiri i krijimit të vlerës përbëhet nga disa aktivitete,

duke filluar që nga marrja e lëndëve të para nga furnitorët, deri në aktivitetet që kanë

të bëjnë me prodhimin dhe promovimin e produktit apo të shërbimit, duke

përfunduar tek shpërndarja e produktit apo shërbimit deri tek konsumatori

përfundimtar.

Problemet e krijuara nga furnitorët apo shpërndarësit e njësisë ekonomike e dëmtojnë

atë. Për shembull, nëse lëndët e para apo materialet e marra nga furnitorët janë me

defekt apo me cilësi të ulët, atëherë cilësia e produktit përfundimtar do të jetë më e

ulët, cilësi e cila do të çojë në dëmtimin e emrit të njësisë ekonomike dhe në

reduktimin e nivelit të shitjeve dhe si rrjedhim, çon në reduktimin e fitimeve dhe më

pas në vështirësi financiare. Në të njëjtën situatë njësia ekonomike do të ndodhej

edhe nëse furnitorët nuk do të ishin korrektë në lidhje me kohën e furnizimit, edhe

pse pasojat në këtë situatë do të ishin më pak të rënda. Marrëdhëniet me furnitorët

bëhen më problematike në kushtet e krizës së sektorit. Vënia në vështirësi e një

sektori apo industrie të caktuar mund të ndikojë në veprimtarinë e njësive

ekonomike. Në vendin tonë, shembulli më tipik është rasti i energjisë dhe i kostos së

saj në rritje për njësinë ekonomike. Problemet e hasura në sektorin energjitik kanë



69

ndikuar në mënyrë të ndjeshme në rritjen e luhatshmërisë së kostove (dhe për

rrjedhojë edhe të fitimit) të njësive ekonomike në Shqipëri.

Gjithashtu, problemet e krijuara me shpërndarësit mund të jenë fatale për një njësi

ekonomike. Nëse një njësi ekonomike prodhon produkte mjaft cilësore, por nuk është

në gjendje t’i tregtojë ato, atëherë ajo do të ndeshet me humbje. Nëse kjo situatë do

të zgjasë në kohë, atëherë humbjet sa vijnë e rriten dhe falimentimi i njësisë

ekonomike do të ishte i pashmangshëm.

Risku i konkurrencës: është një arsye tjetër, e cila mund ta çojë një njësi ekonomike

deri në falimentim. Shumica e njësive ekonomike e ndërpresin aktivitetin kryesisht

për mungesë të të ardhurave nga aktiviteti operativ. Dy elementët kryesorë që

ndikojnë në rënien e të ardhurave janë rënia e kërkesës së klientëve për produktin

apo shërbimin e njësisë ekonomike dhe konkurrenca që ndeshet në sektor/industri.

Njësitë ekonomike që janë të afta të shesin produktet e tyre kanë më pak të ngjarë të

ndeshen me situatën e paaftësisë paguese. Kjo është në përputhje me pikëpamjen

“Porteriane”, sipas së cilës, njësitë ekonomike që arrijnë të përfitojnë nga ambienti

gjeografik ose industrial dinamik kanë më shumë mundësi për sukses sesa njësitë

ekonomike që nuk janë në gjendje të përfitojnë nga këto ndryshime pozitive. Është e

kuptueshme që dështimi i njësive ekonomike është më i mundshëm nëse ato ndeshin

vështirësi në shitjen e produkteve të tyre, e cila mund të shkaktojë një reduktim të

vazhdueshëm të të ardhurave nga shitja dhe si rrjedhim një reduktim edhe të

përfitueshmërisë. Rëndësia e krijimit dhe mbajtjes së marrëdhënieve të mira me

klientët është theksuar edhe nga Shumway (2001), i cili tregon se raportet e tregut

janë më të rëndësishme sesa raportet financiare në parashikimin e falimentimit të

njësive ekonomike.

Risku i konkurrencës mund të lindë nga disa arsye, si hyrja e konkurrentëve të rinj në

treg, mungesa e diferencimit të produktit/shërbimit të ofruar ose ndryshimi i shijeve



70

të konsumatorëve. Konkurrentët e rinj ose ata ekzistues mund të ofrojnë një

produkt/shërbim më cilësor me të njëjtin çmim ose mund të ofrojnë një çmim më të

ulët për shkak të avantazhit në koston e prodhimit të produktit/shërbimit. Është e

qartë se në këtë situatë klientët do t’u drejtohen konkurrentëve për të blerë

produktet/shërbimet. Gjithashtu, nëse njësia ekonomike nuk është në gjendje të

përshtasë produktin/shërbimin në përputhje me shijet e konsumatorëve, shumë shpejt

ajo do të ndeshet me humbjen e klientëve dhe, si rezultat, shitjet e njësisë ekonomike

do të bien në mënyrë të ndjeshme. Kjo rënie e nivelit të shitjeve mund ta çojë njësinë

ekonomike shumë shpejt në vështirësi financiare, nëse nuk merren masat e

nevojshme.

Në vendin tonë, konkurrenca është një problem shqetësues për shumë njësi

ekonomike, për arsyen e thjeshtë se në mjaft sektorë ajo paraqitet e pandershme. Kjo

konkurrencë e pandershme mund të shfaqet në forma nga më të ndryshmet, por më

problematiket mbeten informaliteti (njësi ekonomike të parregjistruara ose të

parregullta, që ju bëjnë konkurrencë njësive ekonomike të rregjistruara dhe të

rregullta), evazioni fiskal, vendosja e tatimeve dhe taksave në mënyrë arbitrare (pa

marrë parasysh ligjet dhe procedurat tatimore në fuqi), etj.

Cikli i jetës së njësisë ekonomike: është një tjetër element i dështimit të mundshëm të

njësisë ekonomike. Në botën e financës njihen katër faza të ciklit të jetës së një njësie

ekonomike: themelimi, rritja, maturimi dhe falimentimi. Forma e ciklit të jetës së

njësisë ekonomike është e ngjashme me shkronjën “S”, për shkak të ndryshimit të

nivelit të të ardhurave, fitimeve dhe nivelit të prodhimit përgjatë kohës së

funksionimit të saj. Ky cikël, njihet ndryshe me emrin “Modeli S”, i cili paraqitet më

poshtë:



71

Figura 2.1: Cikli i jetës së njësisë ekonomike


Në fazën e parë, njësia ekonomike krijohet dhe bëhet publike për klientët e saj

potencialë. Vëllimi i shitjeve është i ulët, ndërsa rezultati financiar i njësisë

ekonomike është negativ. Në fazën e rritjes, vëllimi i shitjeve rritet në mënyrë të

përshpejtuar, ndërkohë që njësia ekonomike rezulton me fitim, i cili me kalimin e

kohës sa vjen e rritet, duke arritur maksimumin e tij në fund të fazës së dytë. Në

fazën e maturimit, fitimi i njësisë ekonomike bie, për shkak të rritjes së konkurrencës

në industri. Kjo është faza më e gjatë e ciklit të jetës së një njësie ekonomike, gjatë së

cilës vëllimi i shitjeve arrin kulmin e tij, pas cilës, fillon rënia. Në fazën e fundit,

njësia ekonomike humbet efektivitetin e saj, vëllimi i shitjeve dhe fitimet bien, deri

në një moment, kur mbijetesa e saj në treg bëhet e vështirë.

Cikli i jetës së njësisë ekonomike mund të kuptohet se kemi të bëjmë me një

menaxhim efektiv të saj në fazën e rritjes dhe me një menaxhim jo efektiv në fazën e

maturimit. Qëllimi i drejtimit të një njësie ekonomike duhet të jetë zgjatja e

qëndrimit në fazën e rritjes dhe mënjanimi i fazës së falimentimit.



72

Faktorët shoqërorë

Ambienti shoqëror ka ndikim të ndjeshëm në ecurinë e aktivitetit të njësisë ekonomike

dhe përfshin besimet, zakonet, veprimet dhe sjelljet e shoqërisë. Çdo njësi ekonomike

ndërton ambientin e saj social. Disa prej besimeve, zakoneve, veprimeve dhe sjelljeve

janë të ngjashme ndërmjet vendeve, ndërsa disa të tjera janë të ndryshme. Është shumë e

rëndësishme që njësitë ekonomike të jenë të informuara në lidhje me to dhe të përshtaten

me ambientin, përndryshe ato nuk do të jenë në gjendje të mbijetojnë në treg për shumë

kohë. Ato duhet të jenë të vetëdijshme për preferencat sociale të shoqërisë, për dëshirat

dhe nevojat, të cilat mund të ndikohen nga besimet, zakonet dhe sjelljet e individëve.

Sipas Türko (1999) shmangia e praktikave monopolistike, respektimi i të drejtave të

konsumatorit dhe përgjegjshmëria ndaj ambientit janë disa nga pritshmëritë e shoqërisë

prej njësive ekonomike. Pakënaqësitë e shoqërisë, format e ndryshme të shprehjes së tyre

dhe ndryshimet në ambientin shoqëror kanë një ndikim të ndjeshëm në riskun ekonomik

dhe politik të vendit, risqe të cilat ndikojnë në aktivitetin dhe në vendimmarrjen e njësisë

ekonomike.

Kultura e biznesit është një problem tjetër që shpesh neglizhohet, sidomos në vendet e

pazhvilluara dhe në vendet në zhvillim, ku bën pjesë edhe vendi ynë. Vetë fakti që 99.9%

e njësive ekonomike në vendin tonë (INSTAT) janë të vogla dhe të mesme bën që ato të

jenë të orientuara drejt fitimit afatshkurtër, pa një qëllim afatgjatë, gjë që shpesh ndikon

negativisht në fitimin dhe ecurinë afatgjatë të aktivitetit të njësisë ekonomike.

Faktorët natyrorë

Ambienti natyror, burimet natyrore të përdorura në procesin e prodhimit si dhe ngjarjet

natyrore janë faktorë të tjerë të jashtëm që mund të ndikojnë në ecurinë e aktivitetit të

njësisë ekonomike. Zhvillimi dhe evoluimi i ambientit natyror sjell disa mundësi, të cilat

mund të çojnë në suksesin e një njësie ekonomike ose disa vështirësi, të cilat mund të

çojnë në vështirësi financiare dhe deri në falimentimin e një njësie ekonomike.



73

Shterimi i burimeve natyrore dhe ndotja e ambientit ka ndikim të rëndësishëm në

aktivitetin e njësive ekonomike (Türko, 1999). Për më tepër, katastrofat natyrore si

tërmetet, zjarret, përmbytjet, epidemitë etj., kanë pasoja të jashtëzakonshme në aktivitetin

e tyre. Fatkeqësisht, vlerësimi dhe marrja e masave të duhura për t’u mbrojtur ndaj

katastrofave natyrore është shumë e vështirë.

Fakorët teknologjikë

Teknologjia është një tjetër element i rëndësishëm në aktivitetin e njësive ekonomike.

Amortizimi dhe vjetërimi i makinerive dhe pajisjeve të përdorura në procesin e prodhimit

është një arsye tjetër, e cila mund të çojë deri në falimentimin e një njësie ekonomike.

Ndryshimet e shpejta dhe të shpeshta në teknologji dhe në metodat e prodhimit rrisin

konkurrencën dhe pasigurinë e një njësie ekonomike. Për këtë arsye, paaftësia për t’iu

përshtatur ndryshimeve të tilla, mund t’i çojë njësitë ekonomike drejt vështirësive

financiare. Aksidentet, humbjet gjatë procesit të prodhimit, ndotja apo rrezatimi nga

përdorimi i teknologjisë janë disa nga risqet, me të cilat përballen njësitë ekonomike.

Faktorët ligjorë dhe politikë

Njësitë ekonomike janë të detyruara të respektojnë ligjet e vendit ku ushtrojnë aktivitetin

e tyre. Ata që i shkelin ligjet janë subjekt i masave të ndryshme dhe në këtë mënyrë

dëmtojnë emrin/imazhin e tyre. Kjo humbje emri/imazhi mund të jetë fatale për një njësi

ekonomike. Më shumë se mungesa e ligjeve dhe e akteve ligjore dhe nënligjore, problem

më i madh për njësitë ekonomike tona mbetet zbatimi i tyre, efektiviteti i sistemit

gjyqësor në çështjet që lidhen me biznesin, si dhe ndryshimi i shpeshtë i ligjeve, sidomos

atyre tatimore. Këto ndryshime bëjnë që parashikimet e njësive ekonomike për projektet

apo investimet e ndërmarra të jenë shpesh të pasakta, duke ndikuar në rezultatin financiar

dhe ekonomik të njësive ekonomike. Gjithashtu, ndryshimet e shpeshta të ligjeve, çojnë

në rritjen e riskut sistematik dhe rrjedhimisht edhe të normës së kthimit të kërkuar nga

ana e investitorëve, duke ndikuar në vendim-marrjen e njësive ekonomike, përsa i përket

vlerësimit të alternativave të investimit. Në këtë aspekt, menaxhimi i një njësie

ekonomike përballet me dy risqe:



74

riskun e pranimit të projekteve të investimit që nuk janë të leverdisshme për

njësinë ekonomike; dhe

riskun e refuzimit të projekteve të investimit që janë të leverdisshme për njësinë

ekonomike.

Përsa i përket ambientit politik, në Shqipëri ai është i polarizuar dhe kjo reflektohet

ndjeshëm edhe tek aktiviteti i njësive ekonomike. Mënyra se si funksionojnë gjërat në

vendin tonë dhe jo vetëm, favorizon klientelizmin politik. Madje, ka njësi ekonomike për

të cilat mund të flitet për një lloj cikli politik të tyre (rriten ndjeshëm kur forca e tyre

politike është në pushtet dhe pësojnë rënie ose falimentojnë kur në pushtet është forca

kundërshtare). Ambienti politik ndikon ndjeshëm edhe në klimën për investimet e huaja,

në partneritetet e njësive ekonomike vendase me njësitë ekonomike të huaja dhe në

imazhin që krijohet për produktet shqiptare. Një industri, me kontribut të rëndësishëm në

ekonominë e vendit tonë, që dëmtohet rëndë si pasojë e problemeve politike është

turizmi, duke përfshirë atë bregdetar, malor dhe kulturor.

2.2.2 FAKTORËT E BRENDSHËM

Faktorët e brendshëm janë faktorët që varen nga drejtimi i njësisë ekonomike. Disa prej

tyre janë si më poshtë:

Mungesa e drejtuesve efektivë dhe menaxhimi i papërshtatshëm

Studime të shumta tregojnë se një faktor që mund të çojë njësinë ekonomike drejt

falimentimit është mungesa e drejtuesve efektivë dhe menaxhimi i papërshtatshëm, faktor

i cili është subjektiv dhe i vështirë për t’u matur. Ky faktor është konsideruar si shkaku

kryesor i falimentimit të njësive ekonomike letoneze, në një studim të kryer nga A.

Klauss dhe K. Klauss (2004). Karakteristikat personale të drejtuesve të njësisë ekonomike

janë cilësuar në përgjithësi si faktori më i rëndësishëm në dështimin e njësisë ekonomike

(Ooghe dhe Waeyaert, 2004), ku përfshihen motivimi, aftësitë, cilësitë dhe karakteristika

të tjera të tyre. Gjithashtu, vendimet e gabuara të ekipit drejtues janë një nga shkaqet

kryesore të falimentimit të njësive ekonomike në Rumani sipas Transylvania Insolvency

House (2013). Në këtë studim, ku u përfshinë 650 njësi ekonomike, vendimet e gabuara



75

të drejtuesve kanë rezultuar në 43.1% të rasteve si shkaku kryesor i falimentimit. Sipas

Moyer (2005) ekzistojnë dy tipe të menaxherëve “të këqinj”: menaxherët e paaftë dhe

menaxherët konfliktualë. Menaxherët e paaftë marrin vazhdimisht vendime të gabuara

dhe ndikojnë negativisht në ecurinë e njësisë ekonomike. Ndërsa menaxherët

konfliktualë, kanë aftësi të marrin vendimet e duhura, por iniciativat e tyre nuk janë në

përputhje me ato të aksionerëve të njësisë ekonomike. Argenti (1976) në punimin e tij

identifikon disa simptoma të një menaxhimi të paaftë. Lideri autokrat, i cili kontrollon

njësinë ekonomike plotësisht pa asnjë diskutim me kolegët, paaftësia për t’iu përgjigjur

ndryshimeve të caktuara, si p.sh. ndryshimeve konkurruese, shoqërore dhe teknologjike,

janë disa arsye që theksohen në punimin e Argenti (1976).

Mungesa e planit të biznesit dhe e vizionit

Një shkak tjetër mund të jetë mungesa e planit të biznesit të njësisë ekonomike. Sipas

Moyer (2005) një njësi ekonomike mund të falimentojë edhe nëse produkti/shërbimi i saj

ka kërkesë në treg. Në këtë rast falimentimi mund të vijë nga pritshmëritë jorealiste të

rritjes dhe nga planifikimi jo i duhur. Si rrjedhojë, njësia ekonomike mund të gjendet në

situatën e mungesës së mjeteve monetare, duke qenë se niveli aktual i përfitueshmërisë

nuk është në gjendje të mbështesë strukturën e mëparshme të kapitalit, e cila është

ndërtuar duke u bazuar në nivelin e parashikuar të përfitueshmërisë.

Gjithashtu, shumë sipërmarrës nuk janë të ndërgjegjshëm në zotërimin e një njësie

ekonomike, sidomos sipërmarrësit e njësive ekonomike të vogla. Ata mendojnë se do të

realizojnë fitime që në ditën e parë. Në përgjithësi, shumë njësi ekonomike të reja

kërkojnë një vit ose edhe më shumë për të realizuar fitim. Gjithashtu, sipërmarrësit e rinj,

fitimet që realizojnë nuk i riinvestojnë në njësinë ekonomike, edhe pse në vitet e para

është e nevojshme një veprim i tillë për vazhdimësinë e aktivitetit. Në të njëjtën kohë,

shumë prej tyre mendojnë se do të kenë më shumë kohë të lirë duke zotëruar një biznes

të tyrin. Ndërkohë, studimet tregojnë se sipërmarrësit e njësive ekonomike, kryesisht të

vogla, punojnë më shumë se 60 orë në javë.



76

Një element shumë i rëndësishëm për aktivitetin e njësive ekonomike është edhe

zhvillimi i produkteve. Një produkt i pamenduar mirë (jo cilësor, jo konkurrues, i vështirë

për t’u arritur nga konsumatorët) është një dështim i sigurt dhe mund të çojë njësitë

ekonomike drejt vështirësisë financiare dhe falimentimit.

Kapitali njerëzor

Një nga elementët më të rëndësishëm për një sukses afatgjatë, edhe pse nuk pasqyrohet

në bilancin e njësive ekonomike, është kapitali njerëzor (human). Sipas Bontis (1999)

“Kapitali njerëzor përfaqëson faktorin human në një organizatë; kombinimin e

inteligjencës, aftësive dhe ekspertizës që i jep organizatës karakterin e saj të veçantë.

Elementët human të një organizate, janë ata të cilët janë të aftë të mësojnë, ndryshojnë, të

jenë kreativ dhe nëse janë të motivuar në mënyrën e duhur, mund t’i sigurojnë

organizatës jetë të gjatë në treg. Kapitali human duhet konsideruar aktivi kryesor i

organizatës dhe kjo e fundit duhet të investojë në kapitalin human në mënyrë që të

mbijetojë dhe të rritet”. Për fat të keq, në Shqipëri, njësitë ekonomike investojnë shumë

pak për të formuar kapitalin e tyre njerëzor. Njësitë ekonomike që kanë një program

formimi (trajnimi dhe zhvillimi) të punonjësve të tyre janë të pakta dhe mënyra e vetme

për të mbajtur të lidhur punonjësin është paga. Ndërkohë që përfitimet e tjera pothuajse

nuk përdoren.

Likuiditeti

Likuiditeti është një problem shumë i madh dhe në rritje për njësitë ekonomike. Ai mund

të përcaktohet si aftësia e njësisë ekonomike për të përmbushur detyrimet e maturuara

afatshkurtra. Pamundësia e pagimit të detyrimeve e çon njësinë ekonomike fillimisht drejt

vështirësisë financiare dhe më pas në falimentim. Pasojat e mungesës së likuiditetit janë

më të ndjeshme sidomos gjatë periudhave të rënies ekonomike.

Një situatë jo e mirë e likuiditetit mund të rrisë koston financiare të njësisë ekonomike

dhe mund ta çojë atë në pamundësi të pagimit të faturave. Megjithatë, edhe likuiditeti i

lartë nuk është i mirë, sepse shuma të mëdha në mjete monetare nënkuptojnë që njësia



77

ekonomike po fiton një normë të ulët kthimi. Në vendin tonë mund të përmendim

sektorin e ndërtimit si një sektor që aktualisht ka probleme likuiditeti. Si pasojë e rënies

së ndjeshme të shitjes së apartamenteve dhe vonesave në shlyerjen e faturave për punët

publike nga entet dhe agjencitë publike, është shkaktuar një zinxhir borxhesh në fushën e

ndërtimit. Kriza financiare botërore e vitit 2008 e ka theksuar edhe më tej këtë problem,

pasi shumë njësi ekonomike u përballen me rënien e shitjeve dhe të fuqisë blerëse, si

rrjedhojë pjesërisht edhe të reduktimit të transfertave nga emigrantët, të cilët ishin edhe

investitorë të rëndësishëm në këtë sektor në periudhën e para-krizës.

Raportet e likuiditetit janë një nga grupet kryesore të raporteve që përdoren për të

analizuar pasqyrat financiare të njësisë ekonomike. Raporti më i njohur i këtij grupi është

raporti korrent, i cili llogaritet si raport i aktiveve afatshkurtra ndaj detyrimeve

afatshkurtra. Një raport më i madh se një tregon se njësia ekonomike ka më shumë

aktiveve afatshkurtra se detyrime afatshkurtra dhe një raport më i vogël se një tregon se

detyrimet afatshkurtra janë më të mëdha se aktivet afatshkurtra. Ky raport ka edhe

mangësi. Ai është një raport statik, që do të thotë se ai tregon aftësinë e njësisë

ekonomike për të përballuar detyrimet afatshkurtra vetëm në një moment të caktuar kohe,

si dhe merr parasysh edhe aktive jo shumë likuide, siç janë inventarët dhe llogaritë e

arkëtueshme. Gjithsesi, një raport korrent më i vogël se një jep një sinjal të fortë mbi

gjendjen e likuiditetit të njësisë ekonomike dhe drejtuesit e saj duhet të shqyrtojnë me

kujdes arsyet e tij dhe të marrin masa nëse do të jetë e nevojshme.

Menaxhimi i fluksit të mjeteve monetare

Në rastin më të thjeshtë, duke supozuar se njësia ekonomike nuk mund të sigurojë burime

financimi të jashtme, nuk mund të humbasë mjete monetare dhe nuk mund të shesë asnjë

nga aktivet e qëndrueshme, sipas Walter (1957) flukset hyrëse të njësisë ekonomike

realizohen nga shitja e produkteve/shërbimeve, ku shuma e mjeteve monetare të

realizuara varet nga sasia dhe çmimi i produkteve të shitura dhe nga ndryshimi i gjendjes

së llogarive të arkëtueshme. Nga ana tjetër, flukset dalëse të njësisë ekonomike

realizohen nga blerja e produkteve/shërbimeve, ku shuma e mjeteve monetare të paguara



78

varet nga sasia dhe çmimi i produkteve të blera dhe nga ndryshimi i gjendjes së llogarive

të pagueshme. Më poshtë jepet në mënyrë të përmbledhur struktura e aftësisë paguese

sipas Walter (1957):

ICF = + ∗ − ′ (1)

OCF = + j ∗ + − ′ (2)

* = OCF − CF (3)

ku,

ICF = flukset monetare hyrëse të njësisë ekonomike X gjatë periudhës t;

R = llogari të arkëtueshme në fillim të periudhës t;

p = çmimi mesatar me të cilin është shitur produkti ose shërbimi gjatë periudhës t;

q = sasia e produktit ose shërbimit të shitur gjatë periudhës t;

R’ = llogari të arkëtueshme në fund të periudhës t;

OCF = flukse monetare dalëse të njësisë ekonomike X gjatë periudhës t;

P = detyrime afatshkurtra në fillim të periudhës t;

pj = çmimi neto mesatar me të cilin është blerë produkti/shërbimi për përdorim në

procesin e prodhimit dhe të shpërndarjes gjatë periudhës t;

qj = sasia e produktit/shërbimit të blerë gjatë periudhës t;

ak = akumulimi i pritur i inventarit gjatë periudhës t;

P’ = detyrime afatshkurtra në fund të periudhës t;

C* = gjendja minimale e mjeteve monetare që kërkohet në fillim të periudhës për

të ruajtur aftësinë paguese.

Sipas kësaj teorie (Walter, 1957) në qoftë se flukset dalëse të mjeteve monetare tejkalojnë

flukset hyrëse, njësia ekonomike duhet të përballojë këtë mungesë me gjendjen aktuale të

mjeteve monetare ose duhet të sigurojë burime financimi shtesë. Nëse kjo e fundit nuk

ndodh, atëherë njësia ekonomike mund të ndodhet në situatën e paaftësisë paguese.

Në një studim të kryer nga Beaver në vitin 1966, njësia ekonomike shihet si një

“rezervuar i aktiveve likuide”, i cili mbushet nga flukset hyrëse të arkës dhe shterohet nga

flukset dalëse të saj. Paaftësia paguese e njësisë ekonomike mund të përcaktohet si



79

probabiliteti që rezervuari të boshatiset, situatë në të cilën njësia ekonomike nuk do të jetë

në gjendje të shlyejë detyrimet e maturuara. Nga studimi i kryer, Beaver konstatoi 4

situata:

Sa më i madh rezervuari, aq më i ulët është probabiliteti i dështimit të njësisë

ekonomike;

Sa më i madh fluksi neto i aktiveve likuide nga aktiviteti operativ aq më i ulët

është probabiliteti i dështimit;

Sa më i madh raporti i borxhit, aq më i lartë është probabiliteti i dështimit;

Sa më i madh fluksi dalës nga aktiviteti operativ aq më i lartë është probabiliteti i

dështimit.

Për të ndihmuar drejtuesin financiar në shpërndarjen e fondeve të njësisë ekonomike në

mënyrë të tillë që të sjellin kthime më të larta për njësinë ekonomike janë zhvilluar një

sërë modelesh matematikore. Një nga modelet më të njohura është modeli i zhvilluar nga

Baumol (1952), i cili e ndihmon njësinë ekonomike të përcaktojë shumën optimale të

arkës në kushtet e pasigurisë. Objektivi i këtij modeli është minimizimi i kostos fikse të

transaksioneve dhe i kostos oportune të mbajtjes së mjeteve monetare gjendje që nuk

sjellin interes.

Sipas modelit Baumol këto kosto mund të shprehen me formulën e mëposhtme:

∗

∗

Ku:

F = kosto fikse e transaksionit;

T = mjetet monetare gjithsej të nevojshme për periudhën që shqyrtohet;

i = norma e interesit për titujt e tregtueshëm;

C = gjendja e arkës;

C* = niveli optimal i likuiditeteve.

Niveli optimal i arkës, sipas këtij modeli mund të përcaktohet duke përdorur formulën e

mëposhtme:



80

Përparësi e këtij modeli është dobia e përdorimit të tij kur flukset e mjeteve monetare janë

të parashikueshme dhe të shpërndara në mënyrë të njëtrajtshme gjatë kohës si dhe lehtësia

për t’u kuptuar dhe për t’u aplikuar. Mangësi e këtij modeli është se mbështetet në

supozime të thjeshtëzuara, të cilat mund të jenë jorealiste. Gjithashtu, ky model nuk

mund të aplikohet në rast se njësia ekonomike tejkalon kufirin e lejuar të kreditimit dhe

në të njëjtën kohë modeli nuk merr parasysh kostot shtesë që mund të lindin, në situatat

kur njësia ekonomike nuk ka mjete monetare në arkë.

Një model tjetër për manaxhimin e arkës, kur pagesat në mjete monetare janë të

pasigurta, është Modeli Miller-Orr (1966), i cili përcakton kufijtë më të lartë dhe më të

ulët të gjendjes së arkës si dhe një gjendje të synuar të arkës.

Sipas këtij modeli, kur gjendja e arkës arrin kufirin e sipërm, bëhet transfertë e mjeteve

monetare te titujt e tregtueshëm dhe kur gjendja e arkës arrin kufirin e poshtëm, bëhet

transfertë nga titujt e tregtueshëm te mjetet monetare. Nëse gjendja e arkës qëndron

brenda kufijve, atëhere nuk kryhet asnjë transaksion. Në modelin Miller-Orr merren

parasysh disa faktorë:

kosto fikse e transaksionit të titujve të tregtueshëm (F), e cila supozohet e njëjtë si

për blerjet, ashtu edhe për shitjet;

norma ditore e interesit mbi titujt e tregtueshëm (i);

luhatja ditore e flukseve të arkës (σ2).

Objektivi i këtij modeli është të plotësohen kërkesat për mjete monetare me koston më të

ulët të mundshme. Ky model bazohet në supozimin kryesor se flukset e arkës janë të

rastësishëm. Kufijtë e kontrollit në modelin Miller-Orr janë “H lekë” si kufi i sipërm dhe

“L lekë” si kufi i poshtëm.



81

Figura 2.2: Modeli Miller - Orr


Kur gjendja e arkës arrin kufirin e sipërm, blihen H minus Z lekë tituj (gjendja optimale

e arkës) dhe gjendja e re bëhet Z lekë. Kur gjendja e arkës bëhet “L lekë”, shiten Z

minus L lekë tituj dhe gjendja e re arrin sërish Z lekë. Sigurisht, në praktikë gjendja

minimale e arkës përcaktohet në një shumë më të madhe se zero, për shkak të vonesave

në transfertat e mjeteve monetare.

Për të përcaktuar tepricën optimale të arkës Z, përdoret formula e mëposhtme:

ku,

Vlera optimale e arkës është Z

Kufiri i sipërm është H = 3Z – 2L

Gjendja mesatare është:



82

Përparësi e Modelit Miller – Orr është se njeh sjelljen rastësore dhe të paparashikueshme

të mjeteve monetare dhe shërben si bazë për menaxhimin e vazhdueshëm të arkës përmes

kontrollit të kufijve maksimalë dhe minimalë. Mangësi e këtij modeli është se supozon

transferta të menjëhershme të mjeteve monetare nga banka në njësinë ekonomike dhe

kërkon më shumë të dhëna se modeli Baumol për aplikimin e tij.

Leva financiare

Leva financiare është tregues i shkallës së përdorimit të borxhit nga ana e njësisë

ekonomike. Për të matur këtë levë, në fushën e financës përdoret shkalla e levës

financiare (DFL), e cila llogaritet si më poshtë:

∗

ose

ë ë ë

ë ë ë

Siç shikohet edhe nga formula e mësipërme, një njësi ekonomike që financohet vetëm me

kapital aksioner të zakonshëm ka një shkallë të levës financiare të barabartë me një. Me

rritjen e financimit të njësisë ekonomike me borxh dhe me aksione të preferuara, rriten

pagesat e interesit që njësia ekonomike duhet të kryejë ndaj kreditorëve, si dhe pagesat e

dividentëve të preferuar ndaj aksionerëve preferencialë. Si rrjedhim, në të dyja rastet, do

të kemi një rritje të luhatshmërisë së fitimit për aksion dhe gjithashtu të shkallës së levës

financiare. Kjo rritje e shkallës së levës financiare është tregues i rritjes së riskut financiar

të njësisë ekonomike, i cili tregon aftësinë e njësisë ekonomike për të përballuar

shpenzimet financiare fikse, shpenzimet e interesit dhe të dividentëve të preferuar. Në të

njëjtën kohë, rritja e riskut financiar sjell rritjen e riskut të dështimit të njësisë

ekonomike.

Huaja në strukturën e kapitalit të një njësie ekonomike mund të jetë e leverdisshme,

sepse ajo ndikon në uljen e tatimeve prej shpenzimeve të intetesit, meqë shpenzimet e



83

interesit janë shpenzime të zbritshme për efekte fiskale. Në të kundërt të huasë,

përdorimi i aksioneve të zakonshme si burim financimi nuk çon në ulje të tatimit, sepse

dividentët e zakonshëm nuk janë të zbritshme për efekte fiskale. Pra, politika tatimore

është një nxitëse për njësitë ekonomike që të përdorin huanë në strukturën e tyre të

kapitalit.

Pavarësisht se pagesa e interesave çon në ulje të tatimeve, huaja ka dhe kosto. Dihet se

risku financiar i njësisë ekonomike rritet me rritjen e huasë. Me rritjen e riskut financiar,

duke përfshirë dhe atë të falimentimit, njësia ekonomike merr mbi vete edhe koston e

riskut.

Si mund t’i balancojë njësia ekonomike kostot dhe përfitimet e huasë? Në vitin 1958

Modigliani dhe Miller ndërmorën një studim, i cili influencoi diskutimet e mëvonshme

për strukturën e kapitalit. Nëpërmjet studimit të kryer në lidhje me strukturën e kapitalit,

ata dolën në përfundimin se kur pagesat e interesit çonin në uljen e detyrimeve tatimore

të njësisë ekonomike, fitimi nga tatimet vjen duke u rritur me rritjen e borxhit të marrë.

Sipas kësaj hipoteze, struktura optimale e kapitalit është struktura e përbërë 100% nga

huaja.

Në arritjen e këtij përfundimi, Modigliani dhe Miller u mbështetën në disa supozime:

Nuk ka kosto të transaksionit;

Blerjet e letrave me vlerë nuk paguajnë tatim mbi të ardhurat;

Koorporatat dhe investitorët mund të marrin hua me të njëjtën normë interesi;

Investitorët dhe menaxherët kanë të njëjtin informacion mbi njësinë ekonomike;

Huaja e marrë nuk ndikon në të ardhurat operative neto.

Por shumë autorë dhe studiues të tjerë nuk janë të këtij mendimi. Në përgjithësi pranohet

se struktura e kapitalit e njësisë ekonomike ndikon tek vlera e saj dhe është një tregues i

rëndësishëm për të dalluar njësitë ekonomike të falimentuara nga ato jo të falimentuara.



84

Santomero dhe Visno (1977) argumentojnë se ndryshimet pozitive në kapital vijnë nga

ndryshimet pozitive në fluksin operativ të mjeteve monetare, ndërsa humbjet çojnë në

likuidimin e aktiveve. Ky model supozon se njësia ekonomike nuk mund të sigurojë

burime financiare nga tregjet financiare. Sipas tij, një njësi ekonomike falimenton nëse

vlera e tregut e aktiveve të saj është nën vlerën e detyrimeve që ajo ka ndaj kreditorëve të

jashtëm.

Mund të thuhet se raporti i mbulimit të interesave6 dhe raporti vlerë tregu e kapitalit ndaj

totalit të detyrimeve janë të lidhura negativisht me probabilitetin e një njësie ekonomike

për të falimentuar. Gjithashtu, mund të thuhet se mundësia e falimentimit rritet me rritjen

e levës financiare dhe reduktohet me rritjen e nivelit të likuiditetit dhe të mundësive të


Leva operative.

Leva operative është tregues i shkallës së përdorimit të shpenzimeve operative (të

prodhimit) fikse nga ana e njësisë ekonomike. Për të matur këtë levë, në fushën e financës

përdoret shkalla e levës operative (DOL), e cila llogaritet si më poshtë:

∗

∗

ose

ë ë ë

ë ë ë

Siç shikohet edhe nga formula e mësipërme, një njësi ekonomike që nuk ka shpenzime

operative fikse ka një shkallë të levës operative të barabartë me një. Me rritjen e

shpenzimeve operative fikse të njësisë ekonomike do të kemi një rritje të luhatshmërisë së

fitimit përpara interesave dhe tatimit dhe gjithashtu të shkallës së levës operative. Kjo

rritje e shkallës së levës operative është tregues i rritjes së riskut të biznesit (riskut

6



85

operativ) të njësisë ekonomike, i cili tregon aftësinë e njësisë ekonomike për të përballuar

shpenzimet operative fikse. Në të njëjtën kohë, rritja e riskut të biznesit sjell rritjen e

riskut të dështimit të njësisë ekonomike.

Diversifikimi i fluksit të mjeteve monetare

Diversifikimi i fluksit të mjeteve monetare, pra, sigurimi i mjeteve monetare nga disa

linja produkti ose segmente tregu, redukton riskun e njësisë ekonomike në të njëjtën

mënyrë si diversifikimi i portofolit të aksioneve, që redukton riskun e përgjithshëm të

portofolit të investitorit. Në qoftë se njësia ekonomike operon në segmente tregu që nuk

janë të korreluara me njëra – tjetrën, atëhere mundet që performanca negative në një

segment të mbulohet nga performanca pozitive në segmentet e tjera. Gjithashtu,

diversifikimi gjeografik, pra ushtrimi i aktivitetit nga njësia ekonomike në disa rajone që

nuk janë të korreluara me njëra – tjetrën, ndikon pozitivisht në reduktimin e riskut të

përgjithshëm të njësisë ekonomike dhe si rrjedhim edhe në performancën e saj.

Vonimi i pagesës së tatimeve dhe të taksave

Shumë njësi ekonomike e shikojnë vonimin e pagesës së tatimeve dhe të taksave si

mënyrën më të thjeshtë për të kursyer mjete monetare, të cilat mund të jenë thelbësore për

mbijetesën e tyre. Kjo mënyrë shihet si një huamarrje nga qeveria. Për të përfituar, nuk

është e nevojshme të plotësosh formularë, nuk është e nevojshme të bëhen vlerësime të

njësisë ekonomike, nuk paguan komisione dhe nuk kërkon kohë. Dhe në rastin më të

mirë, për shkak të amnistive të shpeshta që aplikohen në vendin tonë, mund të përfitosh

edhe nga mospagesa e interesave.

Në shumicën e rasteve, njësitë ekonomike që nuk paguajnë tatimet dhe taksat, nuk kanë

mundësi të paguajnë. Në këtë situatë, drejtuesit duhet të vlerësojnë dhe të analizojnë

aftësinë paguese të njësisë ekonomike me kujdes në qoftë se ndodhen në një situatë të

tillë.



86

Keqmenaxhimi i kapitalit punues

Në përgjithësi, njësitë ekonomike një pjesë të blerjeve të tyre e realizojnë me pagesë të

mëvonshme, duke siguruar në këtë mënyrë kredi tregtare nga furnitorët. Në të njëjtën

mënyrë, njësitë ekonomike një pjesë të shitjeve e realizojnë me arkëtim të mëvonshëm,

duke ofruar kështu kredi tregtare ndaj klientëve. Diferenca në kohë midis momentit të

blerjes së lëndëve të para dhe prodhimit të produktit përfundimtar dhe momentit kur

njësia ekonomike arkëton mjetet monetare nga klientët e saj krijon një “faktor kohë”

(Platt, 1985).

Faktori kohë mund të ndikohet nga vendimet e menaxhimit në lidhje me politikat tregtare

të blerjeve dhe të shitjeve, me procesin e prodhimit dhe me ofrimin e zbritjeve tregtare.

Rritja e shitjeve me arkëtim të mëvonshëm ose zgjatja e afatit të arkëtimit, shkurtimi i

afatit të pagesës ndaj furnitorëve (shpesh për të përfituar nga zbritjet tregtare) do të çojë

në rritjen e “faktorit kohë”, ndërsa përmirësimi i procesit të prodhimit, që shoqërohet me

rritjen e produktivitetit dhe të eficiencës dhe ofrimi i zbritjeve tregtare ndaj klientëve për

pagesë të menjëhershme ose brenda një afati të përcaktuar do të çojnë në uljen e “faktorit

kohë”. Duhet theksuar se disa njësi ekonomike mund të pranojnë rritjen e faktorit kohë

nëse rritja e përgjithshme në fitim tejkalon kostot shtesë të burimeve të financimit të

përdorura për këtë qëllim.

Në vijim jepen disa nga burimet kryesore që mund të përdoren nga njësitë ekonomike për

financimin e kapitalit punues (qarkullues):

Huaja e pasiguruar – Huaja e pasiguruar mund të përdoret kryesisht nga njësitë

ekonomike që kanë besueshmëri shumë të lartë tek institucionet financiare. Në

përgjithësi, ajo përdoret për të financuar projektet që kanë flukse hyrëse të shpejta të

arkës dhe është e përshtatshme nëse njësia ekonomike ka likuiditet të menjëhershëm

dhe nëse mund ta ripaguajë huanë në një të ardhme të afërt. Mungesat sezonale në

mjete monetare dhe rritja e inventarit në nivele të larta janë dy nga arsyet e

përdorimit të huasë së pasiguruar. Anë negative e përdorimit të kësaj huaje është

norma më e lartë e interesit në krahasim me huanë e siguruar, pasi ajo nuk bazohet



87

në ndonjë garanci apo kolateral dhe kërkohet që kjo hua të paguhet me një shumë të

vetme.

Huaja e siguruar – Nëse njësia ekonomike nuk ka besueshmëri të lartë nga

institucionet financiare, ajo mund të marrë hua vetëm duke vendosur disa aktive si

garanci, si për shembull inventarë, llogari të arkëtueshme, letra me vlerë të

tregtueshme ose aktive të qëndrueshme. Edhe nëse njësia ekonomike mund të jetë

në gjendje të sigurojë hua të pagarantuar, mund të jetë me përfitim për të marrja e

huasë së garantuar, për shkak të normës më të ulët të interesit.

Linja e kredisë – Linja e kredisë i jep njësisë ekonomike të drejtën për të marrë hua

deri në një shumë të caktuar, kur të ketë nevojë për mjete monetare. Në përgjithësi,

banka aplikon normë interesi mbi shumën e përdorur dhe komision mbi shumën e

papërdorur të linjës së kredisë. Linjat e kredisë ofrohen zakonisht për një periudhë

një-vjeçare dhe mund të rinovohen çdo vit.

Përdorimi i linjës së kredisë ofron disa avantazhe për njësitë ekonomike. Zakonisht

linja e kredisë përdoret kur kushtet e tregut të parasë janë të pafavorshme. Ajo i jep

mundësi njësisë ekonomike të përdorë hua vetëm atë shumë për të cilën ajo ka

nevojë dhe ta ripaguajë atë kur të ketë mjetet monetare të mjaftueshme. Anët

negative të përdorimit linjës së kredisë si burim financimi lidhen me nevojën për

kolateral dhe kërkesën për informacion financiar shtesë që duhet t’i paraqitet bankës.

Gjithashtu, banka nga ana e saj mund të vendosë disa kufizime për njësinë

ekonomike, duke e detyruar atë të mos tejkalojë një nivel të caktuar të shpenzimeve

kapitale ose të mbajë një nivel minimal të kapitalit punues.

Letra tregtare – Letra tregtare është një burim financimi afatshkurtër i pasiguruar,

me afat maturimi që luhatet nga 2 ditë deri në 270 ditë. Ajo emetohet nga njësitë

ekonomike dhe blihet nga investitorët që kanë mjete monetare përkohësisht të lira.

Letra tregtare emetohet kryesisht nga njësitë ekonomike me besueshmëri të lartë. Si

rrjedhim, norma e interesit e këtij burimi financimi është më e vogël se ajo e huasë



88

bankare. Letra tregtare shitet me zbritje, pra shitet me vlerë më të vogël se vlera

emërore. Interesi i saj zbritet nga vlera emërore dhe në afatin e maturimit njësia

ekonomike paguan vlerën e plotë emërore.

Përparësi e përdorimit të letrës tregtare si burim financimi është se marrja e huasë

nëpërmjet emetimit të saj nuk kërkon ndonjë garanci nga njësia ekonomike (sepse

besueshmëria e njësisë ekonomike shërben si garanci për investitorët) dhe norma e

interesit të saj është më e vogël se ajo e kërkuar për huatë bankare. Anë negative e

saj është fakti se letrat tregtare mund të emetohen vetëm nga njësi ekonomike të

mëdha, me fuqi të madhe financiare.

Faktoringu – Faktoringu është shitja e llogarive të arkëtueshme një banke ose

institucioni financiar pa ofruar ndihmë në arkëtimin e tyre. Në këtë rast, blerësi merr

përsipër të gjithë riskun e arkëtimit të llogarive të arkëtueshme. Të ardhurat që merr

shitësi i llogarive të arkëtueshme janë të barabarta me vlerën e tyre minus interesin

dhe komisionin, të cilat së bashku janë më të mëdha se norma bazë e interesit.

Kosto e marrëveshjes së faktoringut është komisioni i blerësit të llogarive të

arkëtueshme, interesi i paguar mbi tepricën e fondeve të parapaguara dhe një zbritje

e vlerës së llogarive të arkëtueshme, kur risku i arkëtimit të tyre është i lartë. Në

këtë rast, shlyerja e llogarive nga ana e klientëve bëhet në mënyrë të drejpërdrejtë

tek faktori (blerësi i llogarive të arkëtueshme).

Përparësi e përdorimit të faktoringut si burim financimi është se ai ofron mjete

monetare në mënyrë të menjëhershme, ul koston operative, sepse vlerësimi i

llogarive të arkëtueshme nuk kryhet më nga njësia ekonomike dhe në këtë mënyrë

forcohet gjendja financiare e njësisë ekonomike.

E metë e përdorimit të faktoringut si burim financimi është kosto e lartë e tij dhe

përshtypja negative që krijohet tek klientët si rezultat i ndryshimit të pronësisë mbi

llogaritë e arkëtueshme. Gjithashtu, faktorët mund t’i irritojnë klientët, duke hartuar

metoda të tjera, shpesh edhe “agresive”, të arkëtimit të të drejtave, të cilave u ka

kaluar afati.



89

Pengu – Në marrëveshjen e pengut mbi llogaritë e arkëtueshme, ndryshe nga

faktoringu, njësia ekonomike nuk e transferon pronësinë e llogarive të arkëtueshme.

Në këtë marrëveshje, banka ose institucioni financiar i jep njësisë ekonomike ndihmë

në arkëtimin e llogarive të arkëtueshme.

Përparësi e përdorimi të pengut si burim financimi është sigurimi i menjëhershëm i

mjeteve monetare dhe shmangia e reagimit negativ të klientëve. Ndërkohë, e metë e

përdorimit të tij është kosto e lartë si burim financimi, kosto e vazhdueshme e

administrative dhe njësia ekonomike vazhdon të jetë përgjegjëse për humbjet nga

borxhi i keq.

Financimi i inventarëve – Financimi nëpërmjet inventarit është një tjetër burim

financimi që mund të përdoret nga njësitë ekonomike për financimin e kapitalit

punues (qarkullues). Ky burim mund të përdoret nga njësitë ekonomike që kanë

mallra të tregtueshëm, të standartizuara dhe që nuk prishen shpejt, që nuk vjetërohen

dhe që raporti i qarkullimit të tyre është i lartë.

Financimi me anë të inventarit ka anë negative faktin se norma e interesit është i lartë

dhe llojet e inventarëve që mund shërbejnë si garanci janë të kufizuara.

Llojet kryesore të financimit nëpërmjet inventarit përfshijnë:

o Pengun – i cili i jep institucionit huadhënës të drejtë ndaj të gjithë inventarit të

njësisë ekonomike. Megjithatë, njësia ekonomike është e lirë ta shesë inventarin.

o Dëftesat e besimit – i cili është një mjet që vërteton se njësia ekonomike

(debitori) e ruan inventarin për llogari të institucionit kreditues. Në këtë lloj

financimi, shuma përkatëse që realizohet nga shitja e mallrave i kalon

institucionit kreditues në fund të çdo dite.

o Magazinat pjesërisht të kontrolluara – sipas së cilës, institucioni kreditues merr

interesin mbi inventarin e ruajtur në magazinën publike. Kosto fikse e kësaj

marrëveshje është e lartë. Në këtë lloj financimi mund të ekzistojë një

marrëveshje, sipas të cilës magazina vendoset në një zonë të sigurtë në

vendodhjen e njësisë ekonomike. Në këtë situatë, njësia ekonomike ka të drejtë të

tërheqë mallra, por vazhdimisht duhet të raportojë për to.



90

Mospërputhja e afatit të aktiveve me burimet e financimit

Një nga parimet bazë të njësive ekonomike është që struktura kohore e aktiveve duhet të

jetë e njëjtë me strukturën kohore të burimeve. Në qoftë se midis tyre ekzistojnë

diferenca, ndikimi në ecurinë e mëtejshme të aktivitetit të njësisë ekonomike mund të jetë

negativ. Një njësi ekonomike që burimet afatgjata të financimit i përdor në investime

afatshkurtra tregon se ajo nuk po i përdor në mënyrë eficiente burimet e saj, veprim i cili

mund të çojë në uljen e përfitueshmërisë së njësisë ekonomike. Nga ana tjetër, nëse njësia

ekonomike përdor burimet afatshkurtra për të financuar investimet afatgjata, ajo jo vetëm

që do të rregjistrojë ulje të përfitueshmërisë, por shumë shpejt mund të gjendet në situatën

e paaftësisë paguese, situatë e cila mund të çojë deri në falimentim.

Mungesa e burimeve të veta të financimit

Një çështje shumë e rëndësishme për aktivitetin e mëtejshëm të një njësie ekonomike

është mungesa e burimeve të veta të financimit. Me rënien e fitimit, ulen mundësitë për të

financuar rritjen e njësisë ekonomike dhe projektet e investimit që i paraqiten. Nga ana

tjetër, ulja e rezultatit ekonomik, e bën më të vështirë për një njësi ekonomike të sigurojë

burime financimi nga ndërmjetësit financiarë, situatë e cila mund të çojë deri në mbylljen

e saj.

Humbjet e vazhdueshme jo detyrimisht e çojnë njësinë ekonomike drejt paaftësisë

paguese. Një njësi ekonomike që ndodhet në një situatë të tillë, mund ketë kapital

qarkullues të mjaftueshëm për të përballuar këto humbje dhe si rezultat njësia ekonomike

mund të jetë në gjendje të përballojë detyrimet e saj, duke mënjanuar në këtë mënyrë

paaftësinë paguese. Gjithashtu, një vëmendje e veçantë i duhet kushtuar dhe kohëzgjatjes

së këtyre humbjeve si dhe faktorëve, të brendshëm apo të jashtëm, që mund të kenë çuar

njësinë ekonomike në një situatë të tillë.

Gabimet dhe mashtrimet

Punonjësit janë burimi kryesor i riskut operacional në njësinë ekonomike. Gabimet, rastet

e mashtrimit apo të vjedhjeve nuk janë të pakta. Për mënjanimin apo reduktimin e tyre

është i domosdoshëm jo vetëm një menaxhim i kujdesshëm, por dhe një sistem i mirë i



91

kontrollit të brendshëm. Termi “Gabim” i referohet mangësive të paqëllimshme në

pasqyrat financiare, si për shembull gabimet në mbledhjen ose në përpunimin e të

dhënave, vendosjet e shumave në një llogari në vend të një llogarie tjetër, vlerësimet jo

korrekte, zbatimet e gabuara të parimeve dhe metodave kontabile etj. Ndërsa termi

“Mashtrim” i referohet veprimeve të qëllimshme dhe si të tilla mund të përmendim

falsifikimin e vlerave të pasqyrave financiare, mospërputhjen e aktiveve faktike me

gjendjen kontabile të raportuar në bilancin kontabël etj. Standarti ndërkombëtar i

auditimit SNA 240 e përcakton termin e mashtrimit si “një veprim të qëllimshëm të një,

apo më shumë individëve, që mund të jenë menaxherë, përgjegjës për qeverisjen,

punonjës apo palë të treta, për të marrë avantazhe jo ligjore dhe të padrejta”.

Injorimi i kontabilitetit dhe i kostos së plotë

Rregjistrimi në mënyrë të saktë dhe të detajuar i të ardhurave, shpenzimeve dhe të

detyrimeve është jetike për mbijetesën e një njësie ekonomike. Kjo është sidomos e

vërtetë për njësitë ekonomike të vogla. Mbajtja e kontabilitetit në mënyrë të

papërshtatshme dhe të pasaktë e bën të vështirë për sipërmarrësit njohjen e situatës

financiare dhe për më tepër ndikon në planifikimin e situatës financiare të njësisë

ekonomike dhe mund të çojë në vendime të gabuara. Injorimi i kontabilitetit dhe mos

përdorimi i metodave për vlerësimin e kostos së prodhimit të produktit apo të shërbimit,

mund të bëjë që kostot faktike të tejkalojnë kostot e parashikuara, duke çuar në humbjen

e konkurrueshmërisë së njësisë ekonomike.

Përgjegjësia ndaj të tretëve

Çdo njësi ekonomike ka marrëdhënie me palë të treta. Mund të ndodhë që një njësi

ekonomike, nga pakujdesia apo neglizhenca, të dëmtojë një palë të tretë, si për shembull,

një produkt jocilësor mund të dëmtojë klientët, mungesa e kushteve të sigurisë në

ambientin e punës mund të dëmtojë punonjësit, ndotja e mjedisit apo ndotja akustike i

shkakton dëm shoqërisë në tërësi. Të gjitha këto risqe shoqërohen me kosto të larta për

njësinë ekonomike, duke filluar që nga humbja e klientëve e deri tek përballja me çështje

ligjore të zgjatura dhe të kushtueshme.



92

Zgjedhja e gabuar e vendndodhjes

Për shumë njësi ekonomike, përzgjedhja e vendit të ushtrimit të veprimtarisë ekonomike

është një vendim kritik, i cili ndikon në suksesin apo dështimin e saj. Faktorët që duhet të

merren parasysh në marrjen e një vendimi të tillë janë:

popullsia e zonës;

denduria;

shkalla e qarkullimit të këmbësorëve dhe automjeteve;

numri i konkurrentëve lokalë.

Është e kuptueshme që një njësi ekonomike e ka më të vështirë për të tërhequr klientë,

nëse e ushtron aktivitetin në një zonë me pak banorë, denduri dhe qarkullim të ulët të

këmbësorëve dhe ku numri i konkurrentëve është i lartë. Nën këto kushte, shumë shpejt

kjo njësi ekonomike do të ndeshet me probleme financiare, të cilat mund ta detyrojnë atë

më pas të ndërpresë aktivitetin.

Faktorë të tjerë

Faktorë të tjerë të rëndësishëm që mund të çojnë në falimentim është provuar të jenë edhe

mosha e njësisë ekonomike dhe madhësia e saj.

Një faktor tjetër që mund të çojë në falimentimin e njësisë ekonomike është mosha e saj.

Pastor dhe Veronesi (2003) e bazojnë argumentin e tyre tek risku. Sipas tyre, me kalimin

e viteve, risku i njësisë ekonomike vjen në rënie dhe si rrjedhim edhe norma e kërkuar e

kthimit nga investitorët do të bjerë. Prandaj, përfitueshmëria e njësisë ekonomike mund të

përkeqësohet me rritjen e moshës së saj.

Gjithashtu, sipas Loderer dhe Waelchli (2010), me kalimin e viteve, kosto e mallrave të

shitura dhe shpenzimet e përgjithshme të administratës rriten, rritja e njësisë ekonomike

ngadalësohet, shpenzimet për kërkim dhe zhvillim si dhe shpenzimet kapitale bien nën

mesataren e industrisë. Në të njëjtën kohë, qeverisja e koorporatës përkeqësohet, bordi i

drejtuesve zgjerohet dhe përfitimet personale të drejtuesve të njësisë ekonomike rriten. Të

gjitha këto, së bashku me rritjen e konkurrencës në industri dhe mungesën e eficiencës në



93

menaxhimin e shpenzimeve çojnë në uljen e nivelit të përfitueshmërisë së njësisë

ekonomike.

Së dyti, shumë studiues bien dakort mbi argumentin që njësitë ekonomike më të vogla

kanë probabilitet më të madh për të falimentuar. Njësitë ekonomike të vogla e kanë më të

vështirë për të siguruar burime financimi. Fitimet e ulta, aktivet e pakta që mund të

shërbejnë si kolateral si dhe risku operativ i tyre e bëjnë të vështirë për këto njësi të

fitojnë besueshmërinë e institucioneve kredituese. Gjithashtu, ata hasin vështirësi edhe në

sigurimin e burimeve njerëzore të kualifikuara, meqë mundësia për t’u zhvilluar dhe rritur

profesionalisht është më e vogël se në rastin e njësive ekonomike të mëdha.

Por, lidhja ndërmjet madhësisë së njësisë ekonomike dhe falimentimit të saj duhet

analizuar me kujdes. Coltorti dhe Garofoli (2011) analizuan ndikimin që ka madhësia e

njësisë ekonomike në falimentim, duke përfshirë në studim njësi ekonomike të mesme të

katër vendeve europiane, që operonin në industrinë e prodhimit. Ata arritën në

përfundimin se nuk ekziston një lidhje pozitive ndërmjet madhësisë dhe performancës së




94

KAPITULLI 3

RISHIKIMI I LITERATURËS. MODELET E FALIMENTIMIT

TË NJËSIVE EKONOMIKE

Shmangia e dështimit të njësive ekonomike është një nga çështjet më të rëndësishme në

fushën e drejtimit financiar. Studimi i tij ka shfaqur interes gjithnjë e në rritje për shumë

kërkues shkencorë për disa arsye. Së pari, dështimi i njësisë ekonomike përfshin shumë

grupe interesi. Ai ndikon në të ardhmen e drejtuesve financiarë dhe në pasurinë e

aksionerëve. Nga falimentimi preken në mënyrë të ndjeshme klientët, furnitorët dhe

kreditorët e njësisë ekonomike. Dështimi i një njësie ekonomike çon një numër të lartë

punonjësish në papunësi, duke ndikuar në gjendjen ekonomike të familjeve të tyre në

veçanti dhe në nivelin ekonomik të një vendi në përgjithësi, për shkak të reduktimit të

mundshëm të konsumit. Së dyti, kostot direkte dhe indirekte të dështimit të njësisë

ekonomike janë shumë të larta. Bhabra dhe Yao (2011) kanë vlerësuar kostot indirekte të

falimentimit të njësive ekonomike në SHBA. Sipas studimit të tyre kostot indirekte ishin

2% e vlerës së njësisë ekonomike tre vjet përpara falimentimit. Këto kosto rriteshin me

afrimin e momentit të falimentimit, përkatësisht në 6.2% dhe 14.9% të vlerës së njësisë

ekonomike dy dhe një vit përpara deklarimit të falimentimit. Nga ana tjetër, Altman

(1984) ka vlerësuar kostot direkte të falimentimit. Sipas tij, kostot direkte arrijnë

mesatarisht në 4.3% të vlerës së njësisë ekonomike tre vite përpara deklarimit të

falimentimit. Është e kuptueshme që edhe këto kosto janë më të larta sa më afër momentit

të falimentimit të jemi. Sipas Altman, kostot direkte arijnë në nivelin 4.6% dy dhe një vit

përpara falimentimit dhe në 6.2% në momentin e deklarimit të falimentimit. Së treti,

disponueshmëria e të dhënave dhe avancimi i teknikave sasiore ka shtuar mundësitë e

kërkuesve shkencorë për ndërtimin e modeleve të parashikimit të falimentimit. Në ditët e

sotme, një numër gjithnjë e më i lartë i njësive ekonomike publikojnë pasqyrat financiare,

duke i dhënë mundësi çdo individi të interesuar të informohet mbi aktivitetin financiar të

tyre dhe çdo kërkuesi të përdorë të dhënat për studime shkencore. Gjithashtu, progresi në



95

shkencat egzakte ka shtuar teknikat sasiore qe mund të përdoren për parashikimin e

falimentimit të njësive ekonomike.

Kapitulli i tretë është strukturuar si vijon: në tre pjesët e para jepen përkatësisht një

përshkrim i analizës diskriminuese me një variabël, analizës diskriminuese me shumë

variabla dhe analizës logit, avantazhet dhe disavantazhet e përdorimit të tyre, si edhe

autorët kryesorë që kanë përdorur këto metoda për parashikimin e falimentimit. Ndërsa

në pjesën e katërt jepet një përshkrim i shkurtër vetëm i karakteristikave të metodave më

të reja që janë krijuar për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike, meqë këto

metoda përdoren më rrallë nga studiuesit e fushës.

3.1 ANALIZA DISKRIMINUESE - MODELET ME NJË VARIABËL

Qëllimi i analizës diskriminuese me një variabël është të klasifikojë njësitë ekonomike në

të falimentuara dhe jo të falimentuara duke u bazuar vetëm në një variabël. Synimi

kryesor i tij është të përcaktojë variablin që arrin të kryejë më mirë dallimin midis dy

grupeve të njësive ekonomike dhe të përcaktojë funksionin që arrin të parashikojë të

ardhmen e njësisë ekonomike. Ndërtimi i këtij modeli kërkon që grupet të jenë

reciprokisht të përjashtueshëm dhe madhësia e të dy grupeve të jetë pak a shumë e

ngjashme. Në rastin e parashikimit të falimentimit, njësitë ekonomike ndahen në dy

grupe: në të falimentuara dhe jo të falimentuara. Puna kryesore në këtë situatë

përqëndrohet në përcaktimin e kritereve që do të shërbejnë në klasifikimin e njësive

ekonomike si të falimentuara dhe jo të falimentuara. Gjithashtu, analiza diskriminuese me

një variabël kërkon që numri i njësive ekonomike të jetë i njëjtë midis dy grupeve.

Pas sigurimit të të dhënave për njësitë ekonomike dhe llogaritjes së raporteve financiare,

më pas përcaktohen variablat që arrijnë të kryejnë dallimin midis dy grupeve të njësive

ekonomike, të falimentuara dhe jo të falimentuara. Për këtë, fillimisht testohet rëndësia e

secilit variabël nëpërmjet tabelës ANOVA. Variablat konsiderohen të rëndësishëm nga

ana statistikore nëse vlera e rëndësisë së tyre është më e vogël se 0.05. Pasi përcaktohen



96

variablat që janë të rëndësishëm nga ana statistikore, më pas bëhet renditja e tyre sipas

rëndësisë duke u bazuar në treguesin “Wilks’ Lambda”.

Në hapin tjetër, puna përqëndrohet në llogaritjen e pikës së ndarjes ndërmjet dy grupeve

të njësive ekonomike për çdo variabël të rëndësishëm. Për këtë, për secilin variabël,

fillimisht llogaritet vlera mesatare për njësitë ekonomike të falimentuara dhe vlera

mesatare për njësitë ekonomike jo të falimentuara. Më pas, përcaktohet pika e ndarjes si

mesatare e thjeshtë e dy vlerave mesatare të mësipërme. Në qoftë se për një njësi

ekonomike, vlera e variablit përkatës rezulton më e lartë se pika kritike, atëherë njësia

ekonomike klasifikohet si jo e falimentuar sipas analizës diskriminuese me një variabël

dhe në qoftë se për një njësi ekonomike vlera e variablit përkatës rezulton më e ulët se

pika kritike, atëherë njësia ekonomike klasifikohet si e falimentuar, në rastin kur vlera

mesatare e variablit përkatës është më e lartë për njësitë ekonomike jo të falimentuara. E

kundërta ndodh kur vlera mesatare e variablit është më e lartë për njësitë ekonomike të

falimentuara.

Në hapin e fundit, duke u bazuar në pikën kritike të llogaritur më sipër, për secilin

variabël, përcaktohet se cilit grup i përket çdo njësi ekonomike dhe nëse parashikimi i

kryer nëpërmjet modelit përputhet me gjendjen faktike të njësisë ekonomike. Në këtë

mënyrë llogaritet saktësia e klasifikimit të njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të

falimentuara dhe në të njëjtën kohë vlerësohet edhe saktësia e përgjithshme e modelit.

Modelet me një variabël kanë luajtur një rol të rëndësishëm në parashikimin e

falimentimit të njësive ekonomike. Edhe pse teknikat sasiore kanë avancuar dhe janë

shtuar, këto modele kanë shërbyer si bazë për shumë studiues. Më poshtë janë disa

përparësi të përdorimit të këtyre modeleve në parashikimin e falimentimit:

Modelet me një variabël janë të thjeshta për t’u përdorur. Përdorimi i tyre nuk

kërkon njohuri statistikore ose matematikore. Për çdo raport financiar, bëhet

krahasimi me pikën e prerjes dhe në varësi të vlerës së saj, njësia ekonomike

klasifikohet si e falimentuar ose jo.



97

Këto modele tregojnë se cilat raporte ndikojnë më shumë në dështimin e njësisë

ekonomike. Studime të shumta kanë treguar se raportet që ndikojnë më shumë

janë raportet e përfitueshmërisë dhe jo raportet e likuiditetit.

Këto modele shërbejnë si bazë në përdorimin e modeleve sasiore më të avancuara,

duke dhënë një ndihmesë në përcaktimin e faktorëve që mund të merren në

konsideratë në ndërtimin e modeleve me shumë faktorë.

Modelet me një faktor janë modelet e para të ndërtuara nga studiuesit në fushën e

falimentimit. Këto modele përdoren rrallë në ditët e sotme, për disa arsye:

Numri i njësive ekonomike jo falimentuara është shumë herë më i lartë se i atyre

të falimentuara. Duke qenë se ndërtimi i këtyre modeleve kërkon një shpërndarje

të barabartë të njësive ekonomike tek këto dy grupe, përdorimi i tyre mund të jetë

problematik.

Ka vështirësi në përcaktimin e raporteve që do të merren në konsideratë.

Studiuesit janë subjektivë në këtë aspekt dhe mund të bazohen në literaturën e

shqyrtuar.

Këto modele marrin në konsideratë vetëm një faktor. Dështimi financiar mund të

shkaktohet nga disa shkaqe njëherësh dhe nga një tërësi faktorësh.

Modelet me një variabël supozojnë se lidhja e çdo faktori me dështimin e njësisë

ekonomike është lineare. Por, në praktikë kjo lidhje nuk ekziston për çdo faktor

(Keasey dhe Watson, 1991), duke bërë që këto modele të çojnë shpesh në

rezultate të pasakta.

Pika e prerjes për çdo raport, që bën dallimin e njësive ekonomike të falimentuara

dhe jo të falimentuara mund të ndryshojë me kalimin e kohës dhe nga njëra

industri në tjetrën.

Studimet e para në fushën e parashikimit të falimentimit ishin pikërisht studimet që

përdornin modelet me një variabël. Këto studime përqëndroheshin në raportet individuale

financiare dhe krahasonin vlerat e këtyre raporteve për njësitë ekonomike të falimentuara

me njësitë ekonomike jo të falimentuara. Këto studime kanë luajtur një rol të rëndësishëm



98

për grupet e interesit të kësaj fushe dhe kanë shërbyer si bazë për studimet e mëtejshme,

që përdorin modelet më shumë variabla për parashikimin e falimentimit.

Në vitin 1930, Zyra e Kërkimit në Biznes (Bureau of Business Research) publikoi

rezultatet e një studimi të kryer në lidhje me vlerat e raporteve financiare të njësive

ekonomike industriale të falimentuara. Në këtë studim u analizuan 24 raporte financiare,

duke përdorur të dhënat e 29 njësive ekonomike dhe qëllimi kryesor ishte të përcaktonte

karakteristikat e ngjashme të njësive ekonomike të falimentuara. Rezultatet nxorrën në

pah tetë raporte financiare si tregues të “dobësimit” të situatës financiare të një njësie

ekonomike (Kapitali punues ndaj totalit të aktiveve, Teprica dhe rezervat ndaj totalit të

aktiveve, Vlera neto ndaj aktiveve të qëndrueshme, Aktive të qëndrueshme ndaj totalit të

aktiveve, Raporti korrent, Vlera neto ndaj totalit të aktiveve, Raporti i qarkullimit të

aktiveve gjithsej dhe Raporti i Mjeteve monetare ndaj totalit të aktiveve). Në bazë të këtij

studimi, treguesi më i mirë për të shprehur dobësinë e një njësie ekonomike rezultoi

raporti i kapitalit punues ndaj totalit të aktiveve dhe më pas ishte raporti korrent

(afatshkurtër).

Më pas, FitzPatrick në vitin 1932 krahasoi 13 raporte financiare për 19 njësi ekonomike

të falimentuara dhe 19 njësi ekonomike jo të falimentuara. Ai zbuloi që në shumicën e

rasteve, njësitë ekonomike jo të falimentuara shfaqnin raporte të favorshme kur

krahasoheshin me nivelin standard, ndërsa ato të falimentuara shfaqnin raporte të

pafavorshme. Rezultatet treguan se dy raportet më domethënëse ishin “Vlera neto ndaj

detyrimeve gjithsej” dhe “Fitimi neto ndaj vlerës neto”. Gjithashtu, sipas FitzPatrick

duhet të kushtohet më pak vëmendje tek raporti korrent dhe raporti i shpejtë për njësitë

ekonomike me detyrime afatgjata.

Smith dhe Winakor (1935) analizuan raportet financiare për 183 njësi ekonomike, që

operonin në industri të ndryshme. Nga studimi i kryer, Smith dhe Winakor arritën në

përfundimin se raporti i kapitalit punues ndaj totalit të aktiveve ishte një tregues më i

mirë për parashikimin e problemeve financiare sesa raporti i mjeteve monetare ndaj



99

totalit të aktiveve dhe raporti i shpejtë. Gjithashtu, ata treguan se me afrimin e momentit

të falimentimit, njësitë ekonomike kishin një raport në rënie të aktiveve afatshkurtra ndaj

totalit të aktiveve.

Një studim tjetër i kryer për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike është

studimi i kryer nga Merwin (1942), studim i cili është përqëndruar tek prodhuesit e

vegjël. Sipas Merwin, njësitë ekonomike të falimentuara shfaqnin shenja dobësie 4 ose 5

vite përpara dështimit. Në bazë të studimit, tre ishin raportet që rezultuan të rëndësishme

në falimentimin e një njësie ekonomike: kapitali punues ndaj totalit të aktiveve, raporti

korrent dhe vlera neto ndaj totalit të detyrimeve.

Në vitin 1962, Jackendoff krahasoi raportet financiare të njësive ekonomike me fitim dhe

të atyre me humbje. Ai arriti në përfundimin se raporti i shpejtë dhe raporti i kapitalit

punues ndaj totalit të aktiveve janë më të larta për njësitë ekonomike me fitim sesa për

ato që rezultuan me humbje. Gjithashtu, njësitë ekonomike me fitim kishin një raport më

të ulët të detyrimeve ndaj vlerës sesa njësitë ekonomike me humbje.

Studimi më i rëndësishëm me një variabël për parashikimin e falimentimit është studimi i

kryer nga Beaver në vitin 1966. Në këtë studim njësia ekonomike shihet si një “rezervuar

i aktiveve likuide”, i cili mbushet nga flukset hyrëse të arkës dhe shterohet nga flukset

dalëse të arkës. Në këtë këndvështrim, paaftësia paguese e njësisë ekonomike mund të

përcaktohet si probabiliteti që rezervuari të boshatiset, situatë në të cilën ajo nuk do të

jetë në gjendje të shlyejë detyrimet e maturuara. Nga studimi i kryer, Beaver konstatoi 4

situata:

Sa më i madh të jetë rezervuari, aq më i ulët do të jetë probabiliteti i dështimit të

njësisë ekonomike;

Sa më i madh të jetë fluksi neto i aktiveve likuide nga aktiviteti operativ, aq më i

ulët do të jetë probabiliteti i dështimit;

Sa më i madh të jetë raporti i borxhit, aq më i lartë do të jetë probabiliteti i

dështimit;



100

Sa më i madh të jetë fluksi dalës nga aktiviteti operativ, aq më i lartë do të jetë

probabiliteti i dështimit.

Beaver (1966), i cili është studiuesi më i njohur në përdorimin e analizës me një variabël,

llogariti vlerën mesatare të 29 raporteve financiare për një kampion njësish ekonomike të

falimentuara për 5 vite para falimentimit dhe i krahasoi me vlerat mesatare të po këtyre

raporteve për një kampion njësish ekonomike aktive për të njëjtat vite studimi. Objektivi i

tij ishte që të identifikonte ndërmjet tyre atë raport i cili dallonte më mirë njësitë

ekonomike të falimentuara nga ato aktive, si edhe të kuptonte se sa vite para falimentimit

fillonin të viheshin re dallimet midis njësive ekonomike.

Nga 29 raportet financiare të vëzhguara, ai arriti në përfundimin se gjashtë raportet me

fuqinë më të mirë diskriminuese ishin (sipas aftësisë parashikuese të tyre):

E ardhura neto para amortizimit, zhvlerësimit dhe shterimit / Detyrime totale;

E ardhura neto / Aktive totale;

Borxhi total / Aktive totale;

Kapitali punues neto / Aktive totale;

Aktive afatshkurtra / Detyrime afatshkurtra;

Mjete monetare, investime afatshkurtra dhe llogari të arkëtueshme / Shpenzime

operative pa amortizimin, zhvlerësimin dhe shterimin.

Casey dhe Bartczak (1984) përzgjodhën 60 njësi ekonomike të falimentuara gjatë

periudhës 1971 – 1982 dhe njëkohësisht 230 njësi ekonomike jo të falimentuara. Në

punim u studiuan tre variabla: fluksi operativ i mjeteve monetare, raporti i fluksit operativ

të mjeteve monetare ndaj detyrimeve afatshkurtra dhe raporti i fluksit operativ të mjeteve

monetare ndaj totalit të detyrimeve. Rezultatet e punimit treguan se asnjëri prej këtyre

variablave nuk arrinte të parashikonte me saktësi të lartë falimentimin e njësive

ekonomike. Fluksi operativ i mjeteve monetare arrinte të klasifikonte me saktësi vetëm

60% të njësive ekonomike, ndërsa për dy variablat e tjerë saktësia ishtë më e lartë.

Raporti i fluksit operativ të mjeteve monetare ndaj detyrimeve afatshkurtra arrinte të

klasifikonte me saktësi 75% të njësive ekonomike, ndërsa raporti i fluksit operativ të



101

mjeteve monetare ndaj totalit të detyrimeve arrinte të klasifikonte me saktësi 72% të

njësive ekonomike.

Një tjetër studim për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike nëpërmjet

analizës diskriminuese me një variabël është kryer nga Neophytou, Charitou dhe

Charalambous (2000), të cilët kanë përshirë në punim 51 njësi ekonomike të falimentuara

të tregtuara publikisht dhe 51 njësi ekonomike jo të falimentuara. Rezultatet e analizës

me një variabël treguan se raporti më i rëndësishëm nga ana statistikore në klasifikimin e

saktë të njësive ekonomike është raporti i fitimeve të pashpërndara ndaj totalit të

aktiveve, ku saktësia e klasifikimit ishte rreth 90% një vit përpara falimentimit. Sipas

këtij studimi, raporti i dytë me saktësi më të lartë në klasifikimin e njësive ekonomike

është raporti i fitimit para interesave dhe tatimit ndaj totalit të detyrimeve, ku saktësia e

klasifikimit një vit përpara falimentimit arrinte në 85.42%. Më pas, dy raportet e tjerë në

radhë, raporti i fluksit operativ të mjeteve monetare ndaj totalit të detyrimeve dhe raporti

i fluksit operativ të mjeteve monetare ndaj detyrimeve afatshkurtra, kanë një përqindje

më të ulët në klasifikimin e saktë të njësive ekonomike (përkatësisht 69% dhe 67%).

Një studim tjetër i analizës me një variabël është kryer nga Fernandez (2012). Në këtë

punim saktësia e klasifikimit është shprehur nëpërmjet dy llojeve të gabimit që mund të

bëhen në parashikim: gabimi i llojit të parë dhe gabimi i llojit të dytë. Gabimi i llojit të

parë ndodh kur njësia ekonomike e falimentuar klasifikohet si jo e falimentuar, ndërsa

gabimi i llojit të dytë ndodh kur njësia ekonomike jo e falimentuar klasifikohet si e

falimentuar. Është e kuptueshme se gabimi i llojit të parë është më i kushtueshëm për

njësinë ekonomike dhe për grupet e interesit. Nga studimi i realizuar, nga raportet

financiare saktësi më të lartë në klasifikimin e njësive ekonomike ka shfaqur raporti i

fluksit të mjeteve monetare ndaj totalit të aktiveve. Sipas këtij raporti, një vit përpara

falimentimit gabimi i llojit të parë ishte 15%, ndërsa gabimi i llojit të dytë ishte ndjeshëm

më i lartë, 47%. Raporti i dytë me saktësi më të lartë në klasifikimin e njësive ekonomike

është raporti i fitimit marxhinal neto, sipas të cilit gabimi i llojit të parë ishte 20% dhe

gabimi i llojit të dytë 31% një vit përpara falimentimit. Raporti i kthimit nga aktivet



102

gjithsej ka saktësi të përafërt me raportin e fluksit të mjeteve monetare ndaj totalit të

aktiveve në klasifikimin e njësive ekonomike. Gabimi i llojit të parë sipas këtij raporti

ishte 22%, ndërsa gabimi i llojit të dytë rezulton i barabartë me 52%.

3.2 ANALIZA DISKRIMINUESE – MODELET ME SHUMË VARIABLA

Për shkak të mangësive të modeleve me një variabël në parashikimin e falimentimit të

njësive ekonomike, në fund të viteve ’60 të shekullit të kaluar ato filluan të

zëvendësoheshin nga modelet me shumë variabla dhe konkretisht nga analiza

diskriminuese me shumë variabla. Qëllimi i analizës diskriminuese me shumë variabla

është të klasifikojë njësitë ekonomike në të falimentuara dhe jo të falimentuara duke u

bazuar në më shumë se një variabël. Synimi kryesor i tij është të përcaktojë variablat që

arrijnë të kryejnë më mirë dallimin mids dy grupeve të njësive ekonomike dhe të

përcaktojë funksionin diskriminues që arrin të parashikojë të ardhmen e njësisë

ekonomike. Ndërtimi i këtij modeli bazohet në disa supozime, plotësimi i të cilave

ndikon në rritjen e saktësisë së parashikimit:

Grupet duhet të jenë reciprokisht të përjashtueshëm dhe madhësia e të dy grupeve

duhet të jetë pak a shumë e ngjashme. Në rastin e parashikimit të falimentimit,

njësitë ekonomike ndahen në dy grupe: në të falimentuara dhe jo të falimentuara.

Puna kryesore në këtë situatë përqëndrohet në përcaktimin e kritereve që do të

shërbejnë në klasifikimin e njësive ekonomike si të falimentuara dhe jo të

falimentuara. Gjithashtu, analiza diskriminuese kërkon që numri i njësive

ekonomike të jetë i njëjtë midis dy grupeve.

Mungesa e korrelacionit të shumëfishtë midis variablave të pavarur. Korrelacioni

midis variablave të pavarur mund të krijojë probleme, sepse mund të rrisë

variancën e koeficientëve dhe bën që vlerësimet të jenë shumë të ndjeshme ndaj

ndryshimeve të vogla në modelin e ndërtuar. Si rrjedhim, vlerat e koeficientëve

mund të jenë të paqëndrueshme dhe kjo mund të sjellë vështirësi në ndërtimin e

modelit përfundimtar dhe në interpretimin e tij.

Struktura variancë – kovariancë e variablave të pavarur duhet të jetë e ngjashme

brenda të njëjtit grup të variablit të varur. Analiza diskriminuese është e fortë nga



103

thyerja e këtij supozimi nëse numri i vrojtimeve është i njëjtë midis dy grupeve të

njësive ekonomike dhe numri i vrojtimeve është të paktën katër herë më shumë se

numri i variablave të përfshirë në model. Në rast të kundërt, nëse numri i

vrojtimeve nuk është i njëjtë midis dy grupeve të njësive ekonomike dhe numri i

vrojtimeve është i ulët, atëherë rezultatet e testimit të rëndësisë mund të jenë

çorientuese dhe jo reale. Në këtë situatë, është e nevojshme të kryhet një analizë e

dytë për të parë nëse përdorimi i grupeve të ndara variancë – kovariancë sjell

ndryshime të ndjeshme në rezultatet e saktësisë së modelit.

Variablat e pavarur duhet të kenë shpërndarje normale. Analiza diskriminuese

është e fortë nga thyerja e këtij supozimi nëse ajo vjen nga shpërndarja

probabilitare dhe jo nga vlerat e veçuara. Gjithashtu, siç e përmendëm edhe më

sipër, modeli i ndërtuar është i qëndrueshëm nëse numri i vrojtimeve është i njëjtë

midis dy grupeve të njësive ekonomike dhe numri i vrojtimeve është të paktën

katër herë më shumë se numri i variablave të përfshirë në model.

Pas verifikimit nëse këto supozime plotësohen apo jo, më pas përcaktohen variablat që

arrijnë të kryejnë më mirë dallimin midis dy grupeve të njësive ekonomike, të

falimentuara dhe jo të falimentuara. Për të kryer përzgjedhjen e variablave (raporteve

financiare) më të rëndësishëm mund të përdoren disa metoda, të cilat përshkruhen më

poshtë:

Metoda “forward”. Sipas kësaj metode, fillohet me variablin e pavarur më të

rëndësishëm dhe më pas shtohen në model një e nga një variablat më pak të

rëndësishëm dhe që ndikojnë në rritjen e saktësisë së përgjithshme të modelit

(saktësisë së klasifikimit të njësive ekonomike). Ky proces vazhdon deri në

momentin kur shtimi i variablave të mëtejshëm nuk ndikon në rritjen e saktësisë

së klasifikimit të njësive ekonomike.

Metoda “backward”. Sipas kësaj metode, fillohet me të gjitha variablat e përfshirë

në studim dhe më pas hiqen nga modeli një e nga një variablat më pak të

rëndësishëm, në qoftë se heqja e tyre ndikon në rritjen e saktësisë së përgjithshme

të modelit (saktësisë së klasifikimit të njësive ekonomike). Ky proces vazhdon



104

deri në momentin kur heqja e një variabli nuk ndikon në rritjen e mëtejshme të

saktësisë së klasifikimit të njësive ekonomike.

Metoda “stepwise”. Sipas kësaj metode, përzgjedhja e variablave kryhet duke

parë ndikimin e tyre në rritjen apo në uljen e saktësisë së klasifikimit të njësive

ekonomike. Ndryshe nga dy metodat e para, kjo metodë vazhdon të testojë edhe

variablat që tashmë janë përfshirë në model. Nëse këta variabla kanë një nivel

rëndësie më të ulët se ai i variablave të rinj, atëherë ata mund të hiqen nga modeli.

Pasi përcaktohen faktorët më të rëndësishëm nëpërmjet njërës prej metodave të

mësipërme, ndërtohet modeli përfundimtar, i cili ka formën e mëposhtme:

Ku,

Y – variabli i varur, i cili merr vlera 0 dhe 1;

Xi – variablat e pavarur;

ßi – koeficientët diskriminues.

Funksioni diskriminues i ndërtuar më sipër quhet ndryshe funksion kanonik. Për të

testuar aftësinë e tij statistikore për të kryer dallimin midis dy grupeve të njësive

ekonomike përdoren dy tregues: koeficienti i korrelacionit kanonik dhe vlera Lambda.

Koeficienti i korrelacionit kanonik është ekuivalent me koeficientin e korrelacionit

Pearson dhe tregon fortësinë e lidhjes midis variablit të varur dhe variablave të pavarur.

Sa më i lartë të jetë ky koeficient, aq më shpjegues është modeli i ndërtuar. Përsa i përket

vlerës së Lambda’s, ajo tregon se ç’pjesë e variancës totale nuk shpjegohet nga ndryshimi

midis dy klasave të njësive ekonomike. Kjo vlerë kërkohet të jetë sa më e vogël. Modeli i

ndërtuar më sipër është i rëndësishëm statistikisht nëse vlera e rëndësisë së tij është më e

vogël se 0.05.

Pasi është testuar rëndësia statistikore e modelit të ndërtuar, në hapin tjetër, puna

përqëndrohet në llogaritjen e pikës së ndarjes ndërmjet dy grupeve të njësive ekonomike.



105

Për këtë, fillimisht llogaritet vlera “Y” për çdo njësi ekonomike bazuar në modelin e

ndërtuar dhe më pas vlera mesatare e “Y” për njësitë ekonomike të falimentuara dhe vlera

mesatare për njësitë ekonomike jo të falimentuara. Më tej, llogaritet pika e ndarjes si

mesatare e thjeshtë e dy vlerave mesatare të mësipërme. Në qoftë se për një njësi

ekonomike vlera e funksionit përkatës rezulton më e lartë se pika kritike (pika e ndarjes),

atëherë njësia ekonomike klasifikohet si jo e falimentuar sipas analizës diskriminuese me

shumë variabla dhe në qoftë se për një njësi ekonomike vlera e funksionit përkatës

rezulton më e ulët se pika kritike, atëherë njësia ekonomike klasifikohet si e falimentuar,

në rastin kur vlera mesatare e funksionit të mësipërm diskriminues “Y” është më e lartë

për njësitë ekonomike jo të falimentuara. E kundërta ndodh kur vlera mesatare e

funksionit diskriminues është më e lartë për njësitë ekonomike të falimentuara.

Në hapin e fundit, duke u bazuar në pikën kritike të llogaritur më sipër, përcaktohet se

cilit grup i përket çdo njësi ekonomike dhe nëse parashikimi i kryer nëpërmjet modelit

përputhet me gjendjen faktike të njësisë ekonomike. Në këtë mënyrë llogaritet saktësia e

klasifikimit të njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara dhe në të njëjtën

kohë vlerësohet edhe saktësia e përgjithshme e modelit.

Avantazhi i këtij modeli është i dukshëm në raport me modelin me një variabël. Modeli

me një variabël i shqyrton raportet financiare një e nga një dhe në mënyrë të pavarur nga

njëri – tjetri, ndërsa modeli me shumë variabla merr parasysh ndikimin e shumë raporteve

financiare në të njëjtën kohë. Si rrjedhim, modeli me shumë variabla arrin të gjenerojë

rezultat më të saktë në klasifikimin e njësive ekonomike.

Autori i parë që përdori analizën diskriminuese me shumë variabla është autori amerikan

Altman (1968), i cili edhe sot mbetet autori më i shquar që ka përdorur këtë analizë. Në

këtë studim ai përdori të dhënat e 33 njësive ekonomike jo të falimentuara dhe 33 njësive

ekonomike të falimentuara gjatë periudhës 1946 – 1965. Totali i aktiveve të këtyre

njësive ekonomike varionte nga 0.7 milionë deri në 25.9 milionë dollarë. Modeli i parë i

ndërtuar prej tij në vitin 1968 ishte një model me pesë variabla për parashikimin e



106

falimentimit të njësive ekonomike të sektorit të prodhimit, model i cili kishte një saktësi

parashikimi një vit përpara falimentimit prej 95% në kampionin fillestar. Megjithatë,

aftësia parashikuese e modelit ulej për parashikimin e falimentimit dy, tre, katër dhe pesë

vite përpara falimentimit, përkatësisht në 72%, 48%, 29% dhe 36%. Ndërsa, kur modeli

përdorej për njësitë ekonomike që nuk u përfshinë në kampionin fillestar, saktësia e

parashikimit të modelit ishte 79% një vit përpara falimentimit. Funksioni diskriminues i

ndërtuar nga Altman në vitin 1968 mori formën e mëposhtme:

Në këtë barazim, pesë ndryshoret paraqesin raportet e mëposhtme:

X1 - Kapitali qarkullues / Aktive totale bruto;

X2 - Fitime të pashpërndara / Aktive totale bruto;

X3 - Fitimi përpara taksave dhe interesave / Aktive totale bruto;

X4 - Vlera e tregut e kapitalit / Vlera kontabël e borxhit;

X5 - Shitje / Aktive totale bruto.

Pasi konkludoi në rezultatin e mësipërm, Altman zbuloi se të gjitha njësitë ekonomike me

nivel "Z" më të lartë se 2.99 ishin jo të falimentuara, kurse të gjitha njësitë ekonomike me

një "Z" më të vogël se 1.81 ishin të falimentuara. Ndërsa, për njësitë ekonomike me një

tregues "Z" midis 1.81 dhe 2.99, ishte e pamundur të jepej ndonjë rezultat i sigurtë; kjo

zonë u quajt “zona e indiferencës” ose “zona gri”, sepse kishte një mundësi të lartë për

gabime të mundshme në klasifikimin e njësive ekonomike. Siç shihet më sipër, në

suksesin ose jo të njësisë ekonomike sipas modelit të ndërtuar nga Altman (1968)

ndikojnë raportet e menaxhimit të aktiveve, raportet e strukturës financiare dhe raportet e

përfitueshmërisë (ndikimin më të madh e ka raporti i qarkullimit të aktiveve gjithsej),

ndërkohë që raportet e likuiditetit nuk janë të rëndësishëm.

Në vitin 1983, Altman ndërtoi një model të rishikuar “Z-score” për njësitë ekonomike të

pakuotura në tregjet financiare. Në modelin e këtij viti, në ndryshim nga modeli i parë i



107

ndërtuar në vitin 1968, tek raporti , vlera e tregut e kapitalit është zëvendësuar me

vlerën kontabël të kapitalit. Modeli i rishikuar “Z-score” mori formën e mëposhtme:

Pasi konkludoi në rezultatin e mësipërm, Altman zbuloi se të gjitha njësitë ekonomike me



tregues "Z" midis 1.23 dhe 2.90, ishte e pamundur të jepej një rezultat i sigurtë. Saktësia

e modelit të rishikuar ishte pothuajse në të njëjtat nivele me modelin e parë të ndërtuar në

vitin 1968 (90.9%). Në këtë studim, Altman arriti në konkluzionin se ndikimi i grupeve të

raporteve financiare për njësitë ekonomike të pakuotuara është i njëjtë me ato të kuotuara

në tregjet financiare. Ndryshe nga modeli i parë, ku raporti më ndikues në suksesin ose jo

të njësisë ekonomike ishte raporti i qarkullimit të aktiveve gjithsej, në modelin e dytë

raporti më ndikues është fuqia e aktiveve për të gjeneruar fitim (fitimi përpara taksave

dhe interesave / aktive totale bruto).

Për të reduktuar efektin e industrisë, Altman ndërtoi në vitin 1993 një model të ri, nga i

cili është hequr raporti i qarkullimit të aktiveve ( - shitje totale/aktive totale). Katër

variablat e tjerë janë të njëjtët që janë përfshirë në modelin e rishikuar nga Altman në

vitin 1983. Modeli i vitit 1993 mori formën e mëposhtme:

Sipas këtij modeli, njësitë ekonomike me një vlerë "Z" më të vogël se 1.10 ishin të

falimentuara dhe njësitë ekonomike me një vlerë "Z" më të madhe se 2.60 ishin jo të

falimentuara. Saktësia e modelit të rishikuar me katër variabla ishte në të njëjtat nivele

me modelin e rishikuar të vitit 1983 (90.9%). Siç rezultoi edhe tek modeli i dytë, edhe te

ky model, raporti më ndikues në suksesin ose jo të njësisë ekonomike ishte fuqia e

aktiveve për të gjeneruar fitim.



108

Një tjetër autor që ka përdorur modelin me shumë variabla në parashikimin e

falimentimit të njësive ekonomike është Deakin (1972). Në studimin e tij u përfshinë 14

variabla, të cilat ishin raporte financiare të llogaritura nga pasqyrat financiare të 32

njësive ekonomike të falimentuara dhe 32 njësive ekonomike jo të falimentuara. Modeli i

ndërtuar nga Deakin (1972) arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 97% të njësive

ekonomike një vit përpara falimentimit. Është e kuptueshme se saktësia e parashikimit të

falimentimit ulej nëse merreshin të dhënat e disa viteve përpara falimentimit (5 vite

përpara falimentimit, saktësia e modelit shkonte në 83%). Ndërsa, kur modeli përdorej

për njësitë ekonomike që nuk u përfshinë në kampionin fillestar, saktësia e parashikimit

të modelit ishte më e ulët një vit përpara falimentimit dhe më e lartë në vitin e dytë dhe të

tretë. Saktësia e parashikimit të modelit për njësitë ekonomike jashtë kampionit fillestar

deri në pesë vite përpara falimentimit jepet në tabelën e mëposhtme:

Tabela 3.1: Saktësia e parashikimit të falimentimit sipas modelit të Deakin (1972)

Vite përpara falimentimit 1 2 3 4 5

Njësi ekonomike të falimentuara 77% 96% 94% 91% 87%

Njësi ekonomike jo të falimentuara 82% 92% 82% 67% 78%

Burimi: A Review of Bankruptcy Prediction Studies: 1930 to Present (2007)

Edmister (1972) është autori i parë që ka studiuar vështirësitë financiare të njësive

ekonomike të vogla. Fillimisht, në këtë punim janë përfshirë 19 raportet financiare më të

përdorura të kohës dhe që kanë rezultuar të rëndësishme në studimet empirike të

mëparshme. Për ndërtimin e modelit përfundimtar me shumë variabla u përfshinë në

studim 42 njësi ekonomike. Ndryshe nga modeli i ndërtuar nga Altman, në këtë studim

raportet e likuiditetit rezultojnë të rëndësishme dhe kanë ndikim në suksesin ose jo të

njësisë ekonomike. Funksioni diskriminues Edmister mori formën e mëposhtme:



109

Në këtë barazim, ndryshe nga të gjithë studimet e deritanishme në lidhje me parashikimin

e falimentimit të njësive ekonomike, të gjitha ndryshoret marrin vlera vetëm 0 dhe 1, dhe

paraqesin raportet e mëposhtme:

– është i barabartë me një nëse raporti fluksi i mjeteve monetare / detyrime

afatshkurtra është më i vogël se 0.05;

– është i barabartë me një nëse raporti kapitali i vet / të ardhura nga shitjet

është më i vogël se 0.07;

– është i barabartë me një nëse raporti kapitali punues neto / të ardhura nga

shitjet krahasuar me raportin e sektorit së cilës i përket është më i vogël se -0.02;

– është i barabartë me një nëse raporti detyrime afatshkurtra / kapitali i vet

krahasuar me raportin e sektorit së cilës i përket është më i vogël se 0.48;

– është i barabartë me një nëse raporti inventarë / të ardhura nga shitjet

krahasuar me raportin e sektorit së cilës i përket shënon një trend rritës dhe është

ende më i vogël se 0.04;

– është i barabartë me një nëse raporti i shpejtë krahasuar me raportin e

sektorit së cilës i përket është më i vogël se 0.34 dhe shënon një trend rënës;

– është i barabartë me një nëse raporti i shpejtë krahasuar me raportin e

sektorit së cilës i përket shënon një trend rritës.

Pas ndërtimit të modelit të mësipërm, Edmister zbuloi se të gjitha njësitë ekonomike me



tregues "Z" midis 0.47 dhe 0.53, ishte e pamundur të jepej ndonjë rezultat i sigurtë dhe

ato u përfshinë në “zonën e indiferencës” ose “zonën gri”. Modeli i ndërtuar nga

Edmister arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 95% të njësive ekonomike jo të

falimentuara dhe 90% të njësive ekonomike të falimentuara.

Lis (Taffler, 1984) është autori i parë që studioi në vitin 1972 parashikimin e falimentimit

të njësive ekonomike të Mbretërisë së Bashkuar. Në këtë studim ai përdori të dhënat e 30

njësive ekonomike jo të falimentuara dhe 30 njësive ekonomike të falimentuara gjatë

periudhës 1964 – 1972, që i përkasin sektorit të prodhimit, të ndërtimit dhe të shitjes me



110

pakicë. Modeli i ndërtuar prej tij përfshin katër raporte financiare, duke marrë formën e

mëposhtme:

Në këtë barazim, katër ndryshoret paraqesin raportet e mëposhtme:

– Kapitali punues / Totali i aktiveve;

– Fitimi para interesave dhe tatimit / Totali i aktiveve;

– Fitime të pashpërndara / Totali i aktiveve;

– Vlera neto / Totali i detyrimeve.

Siç shikohet edhe më sipër, raportet e këtij modeli janë të ngjashme me raportet e

përfshira në modelin e ndërtuar nga Altman (1968). Sipas këtij modeli, njësitë ekonomike

me një vlerë "Z" më të vogël se 0.037 ishin të falimentuara dhe njësitë ekonomike me një

vlerë "Z" më të madhe se 0.037 ishin jo të falimentuara. Ky model arrinte të klasifikonte

në mënyrë të saktë 96.6% të njësive ekonomike të falimentuara (29 nga 30) dhe 83.3% të

njësive ekonomike jo të falimentuara (25 nga 30).

Një tjetër studim i kryer për parashikimin e falimentimit nëpërmjet modelit me shumë

variabla është kryer nga Beerman (1976), i cili përfaqëson edhe studimin e parë të

publikuar për njësitë ekonomike të Gjermanisë. Në këtë punim janë përfshirë 21 njësi

ekonomike të falimentuara dhe 21 njësi ekonomike jo të falimentuara. Raportet e

përfshira në modelin e ndërtuar nga Beerman përfaqësojnë përfitueshmërinë e njësive

ekonomike, fluksin e mjeteve monetare, rritjen e aktiveve të qëndrueshme, shkallën e

levës financiare dhe qarkullimin e aktiveve. Rezultatet e modelit të ndërtuar me 10

raporte financiare treguan se 90.5% e njësive ekonomike klasifikoheshin në mënyrë të

saktë një vit përpara falimentimit. Ndërkohë, saktësia e parashikimit të falimentimit të

njësive ekonomike ulej 2, 3 dhe 4 vite përpara falimentimit, përkatësisht në 81%, 71.4%

dhe 61.9%. E meta e modelit të ndërtuar nga Beerman është se ai nuk është aplikuar për

njësi ekonomike jashtë kampionit fillestar dhe nuk dihet sesa është saktësia e këtij modeli



111

për këto njësi. Gjithashtu, e metë tjetër është se kampioni për ndërtimin e modelit të

parashikimit të falimentimit përfshin një numër të vogël të njësive ekonomike.

Autori i parë që studioi parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike në Hollandë

ishte Van Frederikslust (1978), i cili përdori analizën diskriminuese me shumë variabla.

Në studim u përfshinë 20 njësi ekonomike të falimentuara dhe 20 njësi ekonomike jo të

falimentuara nga viti 1954 deri në vitin 1974, të sektorëve të ndryshëm dhe të kuotuara në

Bursën e Hollandës. Modeli i ndërtuar nga Van Frederikslust (1978) kishte formën e

mëposhtme:

Në këtë model, dy ndryshoret paraqesin raportet e mëposhtme:

– Raporti i likuiditetit;

– Raporti i kthimit mbi kapitalin e vet.

Edhe pse në modelin e ndërtuar nga Van Frederikslust (1978) u përfshinë vetëm dy

raporte financiare, saktësia e klasifikimit të tij është e lartë. Rezultatet e këtij studimi

tregojnë se modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 95% të njësive ekonomike të

falimentuara dhe 90% të njësive ekonomike jo të falimentuara një vit përpara

falimentimit. Është e qartë se saktësia e parashikimit të modelit ulej nëse aplikohej dy

vite përpara falimentimit, përkatësisht në 85% dhe 80%. Mangësi e këtij modeli është

numri i pakët i njësive ekonomike të përfshira në studim.

Studimi i parë për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike të shitjes me pakicë

është kryer nga Sharma dhe Mahajan (1980). Në punim janë përfshirë në total 46 njësi

ekonomike, ku numri i njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara është i

njëjtë. Autorët analizuan 11 raporte financiare, që përfaqësojnë përfitueshmërinë e

njësive ekonomike, shkallën e levës financiare, gjendjen e likuiditetit dhe madhësinë e

tyre. Modeli përfundimtar i ndërtuar nga Sharma dhe Mahajan përfshin vetëm dy faktorë:



112

kthimin mbi aktivet gjithsej ( ) dhe raportin korrent ( ), duke marrë formën e

mëposhtme:

Në këtë mënyrë, autorët arritën në përfundimin se në suksesin ose jo të njësisë

ekonomike ndikon gjendja e likuditetit dhe përfitueshmëria e saj, ndërkohë që efektiviteti

i menaxhimit të aktiveve dhe shkalla e përdorimit të levës financiare nuk janë të

rëndësishme. Sipas këtij modeli, njësitë ekonomike me vlerë "Z" më të madhe se 0

klasifikohen si njësi ekonomike jo të falimentuara dhe ato me vlerë "Z" më të vogël se 0

klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara. Rezultatet treguan se ky model arrinte të

klasifikonte në mënyrë të saktë 91.67% të njësive ekonomike një vit përpara falimentimit.

Ndërkohë, saktësia e parashikimit të falimentimit të njësive ekonomike ulej 2 dhe 3 vite

përpara falimentimit, përkatësisht në 78.26% dhe 73.91%. Por, ajo që të bën përshtypje

është se saktësia e parashikimit të falimentimit 4 dhe 5 vite përpara falimentimit ishte më

e lartë se në vitin parardhës, përkatësisht 75% dhe 80.77%.

Një nga studimet e para për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike kanadeze

është kryer nga Altman dhe Lavallee (1981). Në studim janë përfshirë 54 njësi

ekonomike të tregtuara publikisht, ku gjysma e tyre ishin njësi ekonomike të falimentuara

dhe pjesa tjetër jo të falimentuara. Autorët analizuan vetëm 11 raporte financiare,

ndërkohë që në modelin përfundimtar u përfshinë 5 prej tyre. Modeli, i cili u quajt modeli

i Kanadasë, mori formën e mëposhtme:

Në këtë barazim, pesë ndryshoret paraqesin raportet e mëposhtme:

– Të ardhura nga shitjet / Totali i aktiveve;

– Totali i detyrimeve / Totali i aktiveve;

– Aktive afatshkurtra / Detyrime afatshkurtra;



113

– Fitimi neto / Totali i detyrimeve;

– Norma e rritjes së kapitalit – Norma e rritjes së aktiveve.

Sipas modelit të ndërtuar nga Altman dhe Lavallee (1981), njësitë ekonomike me vlerë

“Z” më të madhe se zero klasifikohen si njësi ekonomike jo të falimentuara dhe ato me

vlerë “Z” më të vogël se zero klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara. Rezultatet

treguan se modeli i Kanadasë arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 81.5% të njësive

ekonomike jo të falimentuara dhe 85.2% të njësive ekonomike të falimentuara një vit

përpara falimentimit, duke arritur një rezultat të përgjithshëm klasifikimi prej 83.3%. Siç

shikohet më sipër, ndryshe nga studimet e kryera për njësitë ekonomike amerikane nga

Altman, në këtë studim rezultojnë të rëndësishme edhe raportet e likuiditetit në suksesin e

njësive ekonomike.

Studimi i parë për parashikimin e falimentimit të njësive ekononomike japoneze është

kryer nga Ko (1982). Në këtë punim janë përfshirë 41 njësi ekonomike të falimentuara

dhe 41 njësi ekonomike jo të falimentuara dhe në të u përdorën edhe një sërë faktorësh që

nuk ishin përdorur më parë ( dhe ). Modeli përfundimtar i ndërtuar nga Ko (1982)

mori formën e mëposhtme:

Në këtë model, pesë ndryshoret paraqesin raportet e mëposhtme:

– Fitimi përpara interesit dhe tatimit / Të ardhura nga shitjet;

– Qarkullimi i inventarit përpara dy viteve / Qarkullimi i inventarit përpara tre

viteve;

– Gabimi standard i Fitimit neto (4 vite);

– Kapitali punues / Totali i detyrimeve;

– Vlera e tregut e kapitalit / Totali i detyrimeve.

Sipas këtij modeli, njësitë ekonomike me vlerë “Z” më të madhe se 0 klasifikohen si njësi

ekonomike jo të falimentuara dhe ato me vlerë “Z” më të vogël se 0 klasifikohen si njësi

ekonomike të falimentuara. Ky model arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 90.8% të



114

njësive ekonomike të përfshira në kampionin fillestar, ndërsa kur modeli aplikohej për

njësitë ekonomike jashtë kampionit, saktësia ulej në 82.9%.

Grammatikos dhe Gloubos (1984) janë autorët e parë që kanë studiuar parashikimin e

falimentimit të njësive ekonomike të Greqisë. Në punimin e tyre janë përfshirë 29 njësi

ekonomike të falimentuara gjatë periudhës 1977 – 1981 dhe 29 njësi ekonomike jo të

falimentuara. Modeli përfundimtar me shumë variabla i ndërtuar nga autorët është si më

poshtë:

Në modelin e ndërtuar nga Grammatikos dhe Gloubos (1984), gjashtë ndryshoret


– Aktive afatshkurtra / Totali i aktiveve;

– Kapitali punues neto / Totali i aktiveve;

– Inventarë / Kapitali punues neto;

– Dëftesa të pagueshme / Totali i aktiveve;

– Fitimi neto / Detyrime afatshkurtra;

– Fitimi bruto / Totali i aktiveve.

Në këtë model, njësitë ekonomike me vlerë “Z” më të madhe se 0 klasifikohen si njësi


ekonomike të falimentuara. Rezultatet e këtij studimi tregojnë se modeli arrinte të

klasifikonte në mënyrë të saktë 93% të njësive ekonomike të falimentuara dhe 90% të

njësive ekonomike jo të falimentuara të përfshira në kampionin fillestar një vit përpara

falimentimit. Grammatikos dhe Gloubos (1984) vlerësuan saktësinë e modelit të tyre,

duke e testuar atë me 30 njësi ekonomike të tjera (të ndryshme nga ato të përfshira në

kampionin fillestar), të ndara në mënyrë të barabartë midis dy grupeve të njësive

ekonomike. Rezultatet e këtij testimi treguan se modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë



115

të saktë vetëm 67% të njësive ekonomike të falimentuara dhe 100% të njësive ekonomike

jo të falimentuara një vit përpara falimentimit.

Një nga studimet e para dhe më të rëndësishme për parashikimin e falimentimit të njësive

ekonomike të Spanjës është kryer nga Fernandez (1988). Kampioni për ndërtimin e

modelit përbëhej nga 25 njësi ekonomike të falimentuara dhe 25 njësi ekonomike jo të

falimentuara gjatë periudhës 1978 – 1982, ndërsa kampioni testues përbëhej nga 10 njësi

ekonomike të falimentuara dhe 10 njësi ekonomike jo të falimentuara. Për ndërtimin e

modelit Fernandez përdori 14 raporte financiare, ndërkohë që modeli përfundimtar

përfshiu vetëm 6 raporte financiare, duke marrë formën e mëposhtme:

Në këtë model, gjashtë ndryshoret paraqesin raportet e mëposhtme:

– (Fondet e përhershme / Aktive të qëndrueshme neto) / Vlera e industrisë;

– Raporti i shpejtë / Vlera e industrisë;

– Fluksi i mjeteve monetare / Detyrime afatshkurtra;

– Kthimi nga investimi;

– Fitimi përpara tatimit / Të ardhura nga shitjet;

– Fluksi i mjeteve monetare / Të ardhura nga shitjet.

Siç shihet edhe më sipër, në falimentimin e njësive ekonomike ndikojnë raportet e

likuiditetit dhe raportet e përfitueshmërisë, ndërkohë që ajo që të bie në sy është se

raportet e strukturës financiare nuk janë të rëndësishme. Rezultatet e këtij punimi

tregojnë se modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 84% të njësive ekonomike të

përfshira në kampionin fillestar dhe vetëm 70% të njësive ekonomike të falimentuara, kur

modeli aplikohej për njësitë ekonomike jashtë kampionit fillestar.

Një nga studimet e para për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike në Turqi

është kryer nga Unal (1988). Në këtë studim u përfshinë në total 62 njësi ekonomike që



116

ushtronin aktivitetin në sektorin ushqimor, prej të cilave 33 ishin njësi ekonomike të

falimentuara gjatë periudhës 1979 – 1984. Unal (1988) analizoi në total 50 raporte

financiare, ndërkohë modeli përfundimtar i ndërtuar prej tij mori formën e mëposhtme:

Në modelin e ndërtuar nga Unal (1988) u përfshinë raporte nga të gjitha grupet e

raporteve (raportet e likuiditetit, raportet e menaxhimit të aktiveve, raportet e strukturës

financiare dhe raportet e përfitueshmërisë), të cilat jepen më mëposhtme:

– Fitimi përpara interesit dhe tatimit / Totali i aktiveve;

– Kapitali punues neto / Të ardhura nga shitjet;

– Detyrime afatgjata / Totali i aktiveve;


– Aktive likuide / Inventar;

– Aktive likuide / Detyrime afatshkurtra.

Saktësia e parashikimit të këtij modeli arrin në nivele shumë të larta në krahasim me

modelet e shpjeguara më sipër. Rezultatet e studimit të kryer nga Unal (1988) tregojnë se

modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 97% të njësive ekonomike një vit

përpara falimentimit. Ndërkohë, kur modeli aplikohej dy vite përpara falimentimit, ai

arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 91% të njësive ekonomike të falimentuara dhe

93% të njësive ekonomike jo të falimentuara.

Studimi i parë për ndërtimin e një modeli për parashikimin e falimentimit të njësive

ekonomike polake është kryer nga Maczynska (1994). Në punimin e tij është përfshirë

një numër i barabartë i njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara (40 nga

secili grup) të listuara në Bursën e Varshavës. Modeli përfundimtar i ndërtuar ka formën

e mëposhtme:



117

Në modelin e ndërtuar nga Maczynska (1994), gjashtë ndryshoret paraqesin raportet e

mëposhtme:

– (Fitimi bruto + Zhvlerësimi) / Totali i detyrimeve;

– Totali i aktiveve / Totali i detyrimeve;

– Fitimi bruto / Totali i aktiveve;

– Fitimi bruto / Të ardhura nga shitjet;

– Inventarë / Të ardhura nga shitjet;

– Të ardhura nga shitjet / Totali i aktiveve.

Nga ky studim u arrit në përfundimin se të gjithë grupet e raporteve financiare ndikojnë

në suksesin ose jo të njësisë ekonomike, ku ndikimin më të madh e kanë raportet e

përfitueshmërisë. Në këtë model, njësitë ekonomike me vlerë “Z” më të madhe se 0

klasifikohen si njësi ekonomike jo të falimentuara dhe ato me vlerë “Z” më të vogël se 0

klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara. Rezultatet e këtij studimi tregojnë se

modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 94.11% të njësive ekonomike një vit


Studimi i parë në Hungari për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike është

kryer nga Virag dhe Hajdu (1996). Në këtë punim janë përdorur të dhënat e 77 njësive

ekonomike të falimentuara dhe 77 njësive ekonomike jo të falimentuara. Autorët studiuan

në total 17 raporte financiare dhe nga analiza e kryer arritën të ndërtonin modelin e

mëposhtëm:

Në modelin e ndërtuar nga Virag dhe Hajdu (1996), katër ndryshoret paraqesin raportet e

mëposhtme:

– Raporti i shpejtë;

– Fluksi i mjeteve monetare / Totali i detyrimeve;


– Fluksi i mjeteve monetare / Totali i aktiveve.



118

Siç shihet më sipër, vetëm raportet e likuiditetit dhe raportet e menaxhimit të aktiveve

ndikojnë në ecurinë e njësisë ekonomike, ku ndikimin më të madh e ka raporti “aktive

afatshkurtra/aktive”. Ajo që të bën përshtypje është se raportet e strukturës financiare dhe

raportet e përfitueshmërisë nuk ndikojnë në vazhdimësinë e njësive ekonomike

hungareze. Në këtë model, njësitë ekonomike me vlerë “Z” më të madhe se 2.61612

klasifikohen si njësi ekonomike jo të falimentuara dhe ato me vlerë “Z” më të vogël se

2.61612 klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara. Rezultatet e këtij studimi

tregojnë se modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 81.8% të njësive ekonomike

të falimentuara dhe 74% të njësive ekonomike jo të falimentuara një vit përpara

falimentimit.

Një nga studimet më të njohura për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike në

Kinë është kryer nga Zhang, Chen, Yen dhe Altman (2007). Në punim janë përfshirë 164

njësi ekonomike nga 10 sektorë të ndryshëm të ndara në dy kampionë:

Kampioni për ndërtimin e modelit, ku janë përfshirë 43 njësi ekonomike të

falimentuara dhe 43 njësi ekonomike jo të falimentuara;

Kampioni për testimin e modelit, ku janë përfshirë 40 njësi ekonomike të

falimentuara dhe 38 njësi ekonomike jo të falimentuara.

Në këtë punim janë analizuar 32 raporte financiare, që përfaqësojnë përfitueshmërinë,

aftësinë paguese, gjendjen e likuiditetit, eficiencën e menaxhimit të aktiveve, strukturën

financiare dhe rritjen e njësive ekonomike. Modeli përfundimtar i ndërtuar nga autorët

jepet si më poshtë:

Në modelin e ndërtuar nga Zhang, Chen, Yen dhe Altman (2007) nëpërmjet analizës

diskriminuese me shumë variabla, shtatë ndryshoret paraqesin raportet e mëposhtme:

– Raporti i kthimit nga aktivet gjithsej;

– Fluksi operativ neto i mjeteve monetare / Numri i aksioneve në qarkullim;



119

– Logaritmi i aktiveve të qëndrueshme;

– Rritja e të ardhurave kryesore;

– Fitimi i pashpërndarë / E ardhura neto;

– Vlera e tregut e aksioneve të tregtuara / Totali i detyrimeve;

– Vlera kontabël e kapitalit / Vlera e tregut e kapitalit.

Në këtë model, njësitë ekonomike me vlerë “Z” më të madhe se 0 klasifikohen si njësi


ekonomike të falimentuara. Rezultatet e këtij studimi tregojnë se modeli arrinte të

klasifikonte në mënyrë të saktë 100% të njësive ekonomike të falimentuara dhe 97.7% të

njësive ekonomike jo të falimentuara të përfshira në kampionin fillestar një vit përpara

falimentimit. Ndërsa, kur modeli aplikohej mbi njësitë ekonomike të përfshira në

kampionin testues, saktësia e klasifikimit të njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të

falimentuara ulej përkatësisht në 95% dhe në 92.1%.

Yazdanfar dhe Nilsson (2008) studiuan falimentimin e njësive ekonomike të vogla dhe të

mesme në Suedi. Për ndërtimin e modelit me shumë variabla u përdorën të dhënat e 1'991

njësive ekonomike të falimentuara dhe 1'991 njësive ekonomike jo të falimentuara. Në

punim janë analizuar në total 30 raporte financiare, ndërkohë që në modelin përfundimtar

janë përfshirë vetëm tre raporte financiare, si më poshtë:

Në modelin e ndërtuar nga Yazdanfar dhe Nilsson (2008), tre ndryshoret paraqesin

raportet e mëposhtme:

– Detyrime afatshkurtra / Totali i aktiveve;

– Mjete monetare / Totali i detyrimeve;

– Fitimi marxhinal neto.

Në këtë model, njësitë ekonomike me vlerë “Z” më të madhe se 1.25 klasifikohen si njësi

ekonomike jo të falimentuara dhe ato me vlerë “Z” më të vogël se 1.25 klasifikohen si

njësi ekonomike të falimentuara. Rezultatet e këtij studimi tregojnë se modeli arrinte të



120


njësive ekonomike jo të falimentuara një vit përpara falimentimit.

I. Pervan, M. Pervan dhe Vukoja (2011) ndërtuan një model me shumë variabla për

parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike të Kroacisë. Për këtë, ata përfshinë në

studim 78 njësi ekonomike të falimentuara dhe 78 njësi ekonomike jo të falimentuara.

Autorët studiuan raportet financiare të të gjitha grupeve të raporteve: raportet e

likuiditetit, raportet e aktivitetit, raportet e strukturës financiare, raportet e

përfitueshmërisë dhe raportet e fluksit të mjeteve monetare. Ndërsa modeli përfundimtar

mori formën e mëposhtme:

Në modelin e ndërtuar nga I. Pervan, M. Pervan dhe Vukoja (2011), tre ndryshoret


– Aktive afatshkurtra / Detyrime afatshkurtra;


– Fitimi përpara interesit dhe tatimit / Totali i aktiveve.

Nga ky studim u arrit në përfundimin se në vijimësinë e aktivitetit të njësisë ekonomike

ndikojnë raportet e likuiditetit, raportet e strukturës financiare dhe raportet e

përfitueshmërisë, ndërkohë që raportet e menaxhimit të aktiveve nuk rezultojnë të

rëndësishëm. Sipas këtij modeli, raporti korrent ( ) dhe raporti i fuqisë së aktiveve për

të gjeneruar fitim ( ) ndikojnë në rritjen e vlerës “Z” dhe rrjedhimisht në uljen e

probabilitetit të njësisë ekonomike për të falimentuar. Ndërsa, ndikimi i raportit të borxhit

është negativ, që do të thotë se njësitë ekonomike me raport më të lartë të borxhit janë më

të prekura nga risku i falimentimit. Rezultatet e këtij studimi tregojnë se modeli arrinte të

klasifikonte në mënyrë të saktë 79.5% të njësive ekonomike të falimentuara dhe 80.8% të

njësive ekonomike jo të falimentuara.



121

Armeanu, Vintila, Moscalu, Filipescu dhe Lazar (2012) studiuan falimentimin e njësive

ekonomike të Rumanisë. Në punim u përfshinë 60 njësi ekonomike të listuara në Bursën

e Rumanisë. Modeli përfundimtar i autorëve kishte formën e mëposhtme:

Ndryshe nga modelet e ndërtuara nga autorët e tjerë, në këtë model, shtatë ndryshoret

paraqesin zëra të pasqyrave financiare dhe jo raporte financiare, të cilat janë si më

mëposhtëm:

– Totali i aktiveve;

– Të ardhura nga shitjet;

– Totali i detyrimeve;

– Fitimi neto;

– Fitimi përpara interesit dhe tatimit;

– Vlera e tregut;

– Fluksi i mjeteve monetare.

Pasi konkluduan në rezultatin e mësipërm, Armeanu, Vintila, Moscalu, Filipescu dhe

Lazar (2012) zbuluan se të gjitha njësitë ekonomike me nivel "Z" më të vogël se -2.34

ishin jo të falimentuara, kurse të gjitha njësitë ekonomike me një "Z" më të madhe se -

0.102 ishin të falimentuara. Ndërsa, për njësitë ekonomike me një tregues "Z" midis -2.34

dhe -0.102 (zona gri), ishte e pamundur të jepej ndonjë rezultat afërsisht i sigurtë.

Rezultatet e këtij punimi tregojnë se modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë

98.41% të njësive ekonomike.

Përsa i përket njësive ekonomike shqiptare, studimi i parë për parashikimin e

falimentimit është kryer nga Perri (2007). Në këtë punim, njësi ekonomike të

falimentuara janë konsideruar njësitë ekonomike që kanë nisur procedurat e likuidimit,

njësitë ekonomike që kanë mbyllur aktivitetin për shkak të humbjeve neto në vitet

paraardhëse, njësitë ekonomike që janë shkrirë me njësi të tjera, si dhe ato që kanë



122

raportuar humbje në tre periudha ushtrimore të njëpasnjëshme. Në studim janë përfshirë

10 njësi ekonomike të falimentuara dhe 10 njësi ekonomike jo të falimentuara. Të gjitha

njësitë ekonomike të përfshira janë shoqëri anonime me kapital shtetëror. Perri (2007) ka

analizuar në total 29 raporte financiare, të cilat i grupoi në 6 kategori: raportet e

përfitueshmërisë, raportet e aktivitetit, raportet e likuiditetit, raportet e strukturës

financiare, raporti i madhësisë dhe raporti i mbështetjes së njësisë ekonomike nga ana e

qeverisë. Modeli përfundimtar i ndërtuar për Shqipërinë nga Perri (2007) është si më

poshtë:

Në modelin e ndërtuar nga Perri (2007), gjashtë ndryshoret paraqesin raportet e

mëposhtme:

– Fitimi operativ / Totali i aktiveve;

– Të ardhura nga shitjet / Totali i aktiveve;

– Të ardhura nga shitjet / Llogari të arkëtueshme;

– Totali i aktiveve / Numri i punonjësve;


– Logaritmi i aktiveve afatgjata materiale.

Nga ky studim mund të themi se variablat që kanë rezultuar të rëndësishëm për njësitë

ekonomike shqiptare me kapital shtetëror janë të zakonshëm dhe kanë rezultuar të

rëndësishëm edhe në studime të vendeve të tjera, me përjashtim të raportit të aktiveve për

punonjës. Në këtë model, njësitë ekonomike me vlerë “Z” më të madhe se 1.723

klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara dhe ato me vlerë “Z” më të vogël se -

1.494 klasifikohen si njësi ekonomike jo të falimentuara. Ndërsa, për njësitë ekonomike

me një tregues "Z" midis -1.494 dhe 1.723 (zona gri), ishte e pamundur të jepej ndonjë

rezultat afërsisht i sigurtë. Rezultatet e këtij studimi tregojnë se modeli arrinte të


njësive ekonomike jo të falimentuara një vit përpara falimentimit.



123

Një tjetër studim në vendin tonë për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike

është kryer nga Ballkoci (2015). Pjesë e këtij studimi ishin njësitë ekonomike që

ushtronin aktivitetin në sektorin tregtar dhe në rrethin e Elbasanit. Për ndërtimin e

modelit u përdorën të dhënat e 30 njësive ekonomike të falimentuara dhe 30 njësive

ekonomike jo të falimentuara. Në këtë punim, njësi ekonomike të falimentuara janë

konsideruar njësitë ekonomike që kanë nisur procedurat e likuidimit, njësitë ekonomike

që kanë mbyllur aktivitetin për shkak të humbjeve neto në vitet paraardhëse, si dhe ato që

kanë raportuar humbje në tre periudha ushtrimore të njëpasnjëshme. Për ndërtimin e

modelit u përdorën në total 22 raporte financiare, të ndara në katër grupe: grupi i

raporteve të likuiditetit, grupi i raporteve të qarkullimit, grupi i raporteve të strukturës

financiare dhe grupi i raporteve të përfitueshmërisë. Modeli përfundimtar i ndërtuar për

rrethin e Elbasanit nga Ballkoci (2015) është si më poshtë:

Në modelin e ndërtuar nga Ballkoci (2015), pesë ndryshoret paraqesin raportet e

mëposhtme:

– Raporti korrent;

– Fluksi operativ i mjeteve monetare / Detyrime totale;

– Raporti i qarkullimit të llogarive të arkëtueshme;

− Detyrime totale / Totali i aktiveve afatgjata;

– Raporti i kthimit nga aktivet gjithsej.

Nga ky studim u arrit në përfundimin se në vijimësinë e aktivitetit të njësive ekonomike

tregtare që operojnë në rrethin e Elbasanit ndikojnë raportet e likuiditetit, raportet e

menaxhimit të aktiveve, raportet e strukturës financiare dhe raportet e përfitueshmërisë.

Ajo që të bën përshtypje është se në këtë studim raporti i kthimit nga aktivet gjithsej

ndikon në rritjen e riskut të falimentimit (në studim nuk jepet shpjegim në lidhje me këtë

përfundim), ndryshe nga përfundimet e nxjerra deri më tani nga studimet e kësaj fushe.

Në modelin e ndërtuar nga Ballkoci (2015), njësitë ekonomike me vlerë “Z” më të madhe

se 0.15 klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara dhe ato me vlerë “Z” më të vogël



124

se 0.15 klasifikohen si njësi ekonomike jo të falimentuara. Rezultatet e këtij studimi


të falimentuara dhe 73.3% të njësive ekonomike jo të falimentuara një vit përpara

falimentimit.

3.3 ANALIZA LOGIT

Pas analizës diskriminuese me shumë variabla, analiza logit ishte një nga analizat e para

që u përdor për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike. Kjo analizë llogarit

mundësinë, probabilitetin që një njësi ekonomike të falimentojë gjatë një periudhe kohe

të përcaktuar. Që do të thotë, se rezultati i përftuar nga kjo analizë merr vlera në

segmentin nga zero në një. Analiza logit ka tre avantazhe në raport me analizën

diskriminuese me shumë variabla:

Nuk kërkon që struktura variancë – kovariancë e variablave të pavarur të jetë e

ngjashme brenda të njëjtit grup;

Nuk kërkon që variablat e pavarur të kenë shpërndarje normale;

Nuk është e nevojshme që numri i njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të

falimentuara të jetë i njëjtë.

Qëllimi i analizës logit është të klasifikojë njësitë ekonomike në të falimentuara dhe jo të

falimentuara duke u bazuar në më shumë se një variabël. Modeli i parashikimit të

falimentimit nëpërmjet analizës logit merr formën e mëposhtme:

Ku,

– probabiliteti i vazhdimit të aktivitetit të njësisë ekonomike;

– variablat e pavarur (raportet financiare);

– koeficientët e raporteve financiare.

Duke kryer veprimet në formulën e mësipërme, përcaktojmë probabilitetin e vazhdimit të

aktivitetit të njësisë ekonomike si më poshtë:

)



125

Ku,

Puna kryesore në ndërtimin e modelit nëpërmjet analizës logit përqëndrohet në

përcaktimin e variablave të pavarur (Xi) dhe në llogaritjen e eksponentit “y”. Për të kryer

përzgjedhjen e variablave (raporteve financiare) më të rëndësishëm që arrijnë të bëjnë

dallimin midis njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara mund të

përdoren disa metoda, si më poshtë:

Metoda “forward”. Sipas kësaj metode fillohet me variablin e pavarur më të

rëndësishëm dhe më pas shtohen në model një e nga një variablat më pak të

rëndësishëm dhe që ndikojnë në rritjen e saktësisë së përgjithshme të modelit


momentin kur shtimi i variablave të mëtejshëm nuk ndikon në rritjen e saktësisë


Metoda “backward”. Sipas kësaj metode fillohet me të gjitha variablat e perfshirë

në studim dhe më pas hiqen nga modeli një e nga një variablat e parëndësishëm

dhe që heqja e tyre ndikon në rritjen e saktësisë së përgjithshme të modelit


momentin kur heqja e një variabli nuk ndikon në rritjen e mëtejshme të saktësisë


Metoda “stepwise”. Sipas kësaj metode, përzgjedhja e variablave kryhet duke

parë ndikimin e tyre në rritjen apo në uljen e saktësisë së klasifikimit të njësive

ekonomike. Ndryshe nga dy metodat e para, kjo metodë vazhdon të testojë edhe

variablat që tashmë janë përfshirë në model. Nëse këta variabla kanë një nivel

rëndësie më të ulët se ai i variablave të rinj, atëherë ata mund të hiqen nga modeli.

Në rastin e regresionit linear, për të treguar se ç’pjesë e variablit të varur shpjegohet nga

variablat e pavarur të përfshirë në punim, përdoret koeficienti i përcaktueshmërisë R².

Ndërkohë, përsa i përket analizës logit, nuk mund të përdoret koeficienti i

përcaktueshmërisë R². Në vend të saj, përdoren dy metoda të tjera: R² i Cox dhe Snell dhe



126

R² i Nagelkerke. Për të testuar rëndësinë e tij statistikore për të kryer dallimin midis dy

grupeve të njësive ekonomike përdoret testi Hosmer – Lemeshow. Sipas këtij testi,

modeli i ndërtuar është i përshtatshëm nëse vlera e rëndësisë është më e madhe se 0.05.

Pasi është testuar rëndësia statistikore e modelit të ndërtuar, në hapin tjetër, puna

përqëndrohet në llogaritjen e pikës së ndarjes ndërmjet dy grupeve të njësive ekonomike.

Në modelin e ndërtuar nëpërmjet analizës logit, në përgjithësi njësitë ekonomike me

probabilitet më të lartë se 0.5 klasifikohen si njësi ekonomike jo të falimentuara dhe ato

me probabilitet më të vogël se 0.5 klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara (nëse

me “0” janë shënuar njësitë ekonomike të falimentuara dhe me “1” njësitë ekonomike jo

të falimentuara). Themi në përgjithësi, sepse pika e ndarjes përcaktohet nga studiuesi, në

mënyrë të tillë që të arrihet saktësia më e lartë parashikuese.

Në hapin e fundit, duke u bazuar në pikën kritike të llogaritur më sipër, përcaktohet se

cilit grup i përket çdo njësi ekonomike dhe nëse parashikimi i kryer nëpërmjet modelit

përputhet me gjendjen faktike të njësisë ekonomike. Në këtë mënyrë llogaritet saktësia e

klasifikimit të njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara dhe në të njëjtën

kohë vlerësohet edhe saktësia e përgjithshme e modelit.

Autori i parë që përdori analizën logit për parashikimin e falimentimit të njësive

ekonomike është Ohlson (1980). Në këtë punim janë përfshirë 105 njësi ekonomike të

falimentuara dhe 2’058 njësi ekonomike jo të falimentuara. Modeli përfundimtar

(eksponenti, i cili u quajt O score në këtë studim) i ndërtuar nga Ohlson (1980) është si

më poshtë:

Në modelin e ndërtuar nga Ohlson (1980), nëntë ndryshoret paraqesin raportet e

mëposhtme:



127

– Madhësia e njësisë ekonomike;



– Detyrime afatshkurtra / Aktive afatshkurtra;

– Një nëse totali i detyrimeve është më i madh se totali i aktiveve; në të

kundërt zero;

– Fitimi neto / Totali i aktiveve;

– Fluksi operativ i mjeteve monetare / Totali i detyrimeve;

– Një nëse fitimi neto është negativ për dy vitet e fundit; ne të kundërt zero;

– Diferenca e fitimit neto midis dy viteve / Shuma e vlerave absolute te fitimit

neto midis dy viteve.

Në këtë model, njësitë ekonomike me probabilitet (P) më të lartë se 0.038 klasifikohen si

njësi ekonomike të falimentuara dhe ato me probabilitet (P) më të vogël se 0.038

klasifikohen si njësi ekonomike jo të falimentuara. Rezultatet e këtij studimi tregojnë se

modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 96.4% të njësive ekonomike një vit dhe

dy vite përpara falimentimit, duke arritur saktësi më të lartë parashikuese në krahasim me

modelet e ndërtuara nga Altman nëpërmjet analizës diskriminuese. Këto rezultate bënë që

studimet për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike nëpërmjet analizës logit të

shtoheshin ndjeshëm në vitet në vijim.

Studimi i parë në Hungari për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike

nëpërmjet analizës logit është kryer nga Virag dhe Hajdu (1996). Për ndërtimin e modelit

nëpërmjet kësaj analize janë përdorur të dhënat e 77 njësive ekonomike të falimentuara

dhe 77 njësive ekonomike jo të falimentuara, ashtu siç u veprua edhe për ndërtimin e

modelit nëpërmjet analizës diskriminuese me shumë variabla. Autorët studiuan në total

17 raporte financiare dhe nga analiza e kryer arritën të ndërtonin modelin e mëposhtëm

(eksponenti y):



128

Në modelin e ndërtuar nga Virag dhe Hajdu (1996), pesë ndryshoret paraqesin raportet e

mëposhtme:


– Raporti i kthimit mbi shitjet;

– Fluksi i mjeteve monetare / Totali i detyrimeve;


– Llogari të arkëtueshme / Llogari të pagueshme.

Nga krahasimi i dy modeleve, vihet re që tre raporte financiare (Raporti i shpejtë, Fluksi i

mjeteve monetare / Totali i detyrimeve, Aktive afatshkurtra / Totali i aktiveve) që ishin të

rëndësishme sipas analizës diskriminuese, janë të tilla edhe sipas analizës logit. Nga ana

tjetër, ndryshe nga analiza diskriminuese, sipas analizës logit rezulton që në vijimësinë e

aktivitetit të njësive ekonomike ndikojnë edhe raporti i kthimit mbi shitjet dhe raporti

Llogari të arkëtueshme / Llogari të pagueshme. Në këtë model, njësitë ekonomike me

probabilitet më të lartë se 0.525 klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara dhe ato

me probabilitet më të vogël se 0.525 klasifikohen si njësi ekonomike jo të falimentuara.

Rezultatet e këtij studimi tregojnë se modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë

79.2% të njësive ekonomike të falimentuara (duke arritur saktësi më të ulët krahasuar me

modelin e ndërtuar nëpërmjet analizës diskriminuese) dhe 84.4% të njësive ekonomike jo

të falimentuara një vit përpara falimentimit (duke arritur saktësi më të lartë krahasuar me

modelin e ndërtuar nëpërmjet analizës diskriminuese).

Liang (2003) është një tjetër autor që ka studiuar parashikimin e falimentimit të njësive

ekonomike nëpërmjet analizës logit. Në këtë punim janë përdorur të dhënat e 69 njësive

ekonomike të falimentuara dhe 69 njësive ekonomike jo të falimentuara, të cilat i

përkasin pothuajse të gjithë sektorëve, me përjashtim të sektorit financiar, sektorit

minerar dhe sektorit publik. Autori analizoi në total 25 raporte financiare, ndërkohë që në

modelin përfundimtar të parashikimit të falimentimit një vit përpara falimentimit u

përfshi vetëm një raport financiar (raporti i kthimit nga aktivet gjithsej), ndërsa në

modelin e ndërtuar dy vite përpara falimentimit u përfshinë tre raporte financiare (fuqia e

aktiveve për të gjeneruar fitim, norma e rritjes së totalit të aktiveve dhe raporti i kapitalit



129

të vet në fillim të vitit ndaj kapitalit të vet në fund të vitit). Rezultatet e këtij studimi


një vit përpara falimentimit, ndërsa dy vite përpara falimentimit, modeli arrinte të

klasifikonte në mënyrë të saktë 97.1% të njësive ekonomike të falimentuara dhe 98.55%

të njësive ekonomike jo të falimentuara.

Një nga studimet e para në Poloni për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike

nëpërmjet analizës logit është kryer nga Domeracki (2004). Në këtë punim janë përfshirë

61 njësi ekonomike të falimentuara dhe 61 njësi ekonomike jo të falimentuara.

Domeracki (2004) ndërtoi tre modele për parashikimin e falimentimit nëpërmjet analizës

logit, ndërkohë që më poshtë jepet modeli me saktësinë më të lartë parashikuese:

Në modelin e ndërtuar nga Domeracki (2004) nëpërmjet analizës logit, gjashtë ndryshoret



– Marzhi i borxhit;

– Detyrime dhe rezerva / Kapitali aksioner;

– Shitje neto / Totali i aktiveve;

– Raporti i qarkullimit të inventarit;

– Kthimi mbi aktivet gjithsej.

Nga ky studim mund të themi se variablat që kanë rezultuar të rëndësishëm për njësitë

ekonomike që ushtrojnë aktivitetin në Poloni janë të zakonshëm dhe kanë rezultuar të

rëndësishëm edhe në studime të vendeve të tjera, me përjashtim të marzhit të borxhit.


96% të njësive ekonomike të përfshira në kampionin fillestar dhe 91% të njësive

ekonomike të përfshira në kampionin testues një vit përpara falimentimit.



130

Përveç analizës diskriminuese me shumë variabla, Yazdanfar dhe Nilsson (2008)

studiuan falimentimin e njësive ekonomike të vogla dhe të mesme në Suedi edhe

nëpërmjet analizës logit. Edhe për këtë model, janë analizuar në total 30 raporte

financiare, ndërkohë që në modelin përfundimtar (eksponenti y) janë përfshirë vetëm tre

raporte financiare, si më poshtë:

Në modelin e ndërtuar nga Yazdanfar dhe Nilsson (2008) nëpërmjet analizës logit, tre

ndryshoret paraqesin raportet e mëposhtme:

– Aftësia paguese;


– Kthimi nga aktivet gjithsej.

Nga krahasimi i dy modeleve, vihet re që grupi i raporteve të likuiditetit dhe të

përfitueshmërisë që ishin të rëndësishme sipas analizës diskriminuese, janë të tilla edhe

sipas analizës logit. Në këtë model, njësitë ekonomike me probabilitet më të lartë se 0.5

klasifikohen si njësi ekonomike jo të falimentuara dhe ato me probabilitet më të vogël se

0.5 klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara. Rezultatet e këtij studimi tregojnë se

modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 85.5% të njësive ekonomike të

falimentuara (duke arritur saktësi më të lartë krahasuar me modelin e ndërtuar nëpërmjet

analizës diskriminuese) dhe 81.5% të njësive ekonomike jo të falimentuara (duke arritur

saktësi më të ulët krahasuar me modelin e ndërtuar nëpërmjet analizës diskriminuese) një

vit përpara falimentimit.

Një tjetër studim për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike nëpërmjet

analizës logit është kryer në Turqi nga Aktan (2011). Në studimin e tij Aktan (2011)

përfshiu 180 njësi ekonomike të sektorit të prodhimit të kuotuara në Bursën e Stambollit,

prej të cilave 30 njësi ekonomike ishin të falimentuara dhe pjesa tjetër jo të falimentuara.

Modeli përfundimtar (eksponenti y) i Aktan (2011) mori formën e mëposhtme:



131

Në modelin e ndërtuar nëpërmjet analizës logit nga Aktan (2011), tre ndryshoret


– Inventar / Të ardhura neto nga shitjet;

– Detyrime afatshkurtra / Totali i aktiveve;

– E ardhura operative / Totali i aktiveve.

Në këtë model, njësitë ekonomike me probabilitet më të lartë se 0.5 klasifikohen si njësi

ekonomike të falimentuara dhe ato me probabilitet më të vogël se 0.5 klasifikohen si njësi

ekonomike jo të falimentuara. Ky model arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 76.7%

të njësive ekonomike të falimentuara dhe 98.7% të njësive ekonomike jo të falimentuara

një vit përpara falimentimit. Ajo që të bie në sy është se, ndërkohë që saktësia e

parashikimit të njësive ekonomike të falimentuara ulej dy dhe tre vite përpara

falimentimit (përkatësisht në 46.7% dhe në 6.7%), saktësia e parashikimit të njësive

ekonomike jo të falimentuara rritej (përkatësisht në 99.3% dhe në 100%).

Autorë të tjerë që përdorën analizën logit për parashikimin e falimentimit janë Kosmidis,

Venetaki, Stravopoulos dhe Terzidis (2011). Për ndërtimin e modelit ata përdorën të

dhënat financiare të 27 njësive ekonomike të falimentuara dhe 27 njësive ekonomike jo të

falimentuara, që ushtronin aktivitetin e tyre në Greqi. Autorët analizuan në total 41

raporte financiare të ndara në 5 grupe: raporte të likuiditetit, raporte të aktivitetit, raporte

të përfitueshmërisë, raporte të strukturës së kapitalit dhe raporte të investimit. Modeli

përfundimtar (eksponenti y) i ndërtuar nga autorët mori formën e mëposhtme:

Në modelin e ndërtuar nëpërmjet analizës logit, pesë ndryshoret paraqesin raportet e

mëposhtme:

– (Fitime të pashpërndara – Rezerva – Rimbursimin e shpenzimeve të

drejtuesve + Zhvlerësim) / Totali i detyrimeve;



132

– Norma vjetore e rritjes së nivelit të shitjeve;

– Logaritmi i (Fitimi përpara tatimit / Numri i punonjësve);

– Kapitali i vet / Totali i detyrimeve;

– Dividendë / Kapitali i vet.

Nga ky model mund të themi se në studime të tjera është hasur vetëm raporti i kapitalit të

vet ndaj totalit të detyrimeve, ndërkohë që katër variablat e tjerë që kanë rezultuar të

rëndësishëm në vijimësinë e aktivitetit të njësive ekonomike që ushtrojnë aktivitetin në

Greqi nuk kanë rezultuar të rëndësishëm në studime të vendeve të tjera (të paktën në

studimet e rishikuara), duke sjellë risi në këtë fushë. Rezultatet e këtij studimi tregojnë se

modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 81.5% të njësive ekonomike të

falimentuara dhe 77.8% të njësive ekonomike jo të falimentuara një vit përpara

falimentimit.

Blanco, Irimia dhe Oliver (2012) studiuan falimentimin e njësive ekonomike të vogla dhe

të mesme në Britaninë e Madhe nëpërmjet analizës logit. Studimi është bazuar në të

dhënat e 19’855 njësive ekonomike të falimentuara dhe 19’855 njësive ekonomike jo të

falimentuara, nga të cilat 80% kanë shërbyer për ndërtimin e modelit dhe pjesa tjetër për

testimin e tij. Modeli i ndërtuar nga autorët mori formën e mëposhtme:

Në modelin e ndërtuar nga Blanco, Irimia dhe Oliver (2012) nëpërmjet analizës logit,

pesë ndryshoret paraqesin raportet e mëposhtme:

– (Totali i aktiveve – Detyrime afatshkurtra) / Totali i detyrimeve;

– Mjete monetare / Totali i aktiveve;

– Fitimi i pashpërndarë / Totali i aktiveve;

– Llogari të pagueshme / Totali aktiveve;

– Logaritmi i totalit të aktiveve.

Nga ky model vërehet sesa e rëndësishme është për njësitë ekonomike të vogla dhe të

mesme marrëdhënia me palët e treta dhe gjenerimi i mjeteve monetare nga aktiviteti.



133


68.51% të njësive ekonomike të falimentuara dhe 70.95% të njësive ekonomike jo të

falimentuara të përfshira në kampionin fillestar. Ndërsa kur modeli testohej mbi njësitë

ekonomike të përfshira në kampionin testues, saktësia e klasifikimit të njësive ekonomike

të falimentuara dhe jo të falimentuara arrinte përkatësisht në 69.03% dhe 72.23%.

Studimi i parë për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike në Bosnje dhe

Hercegovinë është kryer nga Memic dhe Rovcanin (2012). Për ndërtimin e modelit janë

përdorur të dhënat financiare të 300 njësive ekonomike, prej të cilave 72 ishin të

falimentuara dhe pjesa tjetër jo të falimentuara. Në studim janë analizuar në total 15

faktorë, ndërkohë që modeli përfundimtar mori formën e mëposhtme:

Në modelin e ndërtuar nga Memic dhe Rovcanin (2012), tre ndryshoret paraqesin raportet

e mëposhtme:

– Fluksi i lirë i mjeteve monetare për pagimin e principalit dhe interesit të

borxhit;

– Periudha mesatare e arkëtimit;

– Raporti i kthimit mbi aktivet gjithsej.

Nga ky model vërehet sesa e rëndësishme është për njësitë ekonomike që ushtrojnë

aktivitetin në Bosnje dhe Hercegovinë marrëdhënia me klientët, përfitueshmëria dhe

aftësia për të shlyer detyrimet ndaj institucioneve financiare huadhënëse. Rezultatet e

këtij studimi tregojnë se modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë të saktë 95.6% të

njësive ekonomike jo të falimentuara dhe vetëm 36.1% të njësive ekonomike të

falimentuara një vit përpara falimentimit.

Një tjetër studim për parashikimin e falimentimit në rajonin e Ballkanit nëpërmjet

analizës logit është kryer nga Stanisiç, Mizdrakovic dhe Knezevich (2013). Në këtë

punim janë përdorur të dhënat e 65 njësive ekonomike të falimentuara dhe 65 njësive

ekonomike jo të falimentuara, që ushtrojnë aktivitetin në Serbi. Autorët kanë studiuar 42



134

raporte financiare në total, ndërkohë që në modelin përfundimtar janë përfshirë vetëm

katër, si më poshtë:

Në modelin e ndërtuar nëpërmjet analizës logit, katër ndryshoret paraqesin raportet ose

zërat e mëposhtëm:

– Fitimi përpara amortizimit, zhvlerësimit, interesit dhe tatimit;

– Numri i punonjësve;

– Raporti i borxhit;

– Të ardhura nga shitjet / Totali i aktiveve.

Nga ky model mund të themi se në studime të tjera janë hasur raporti i borxhit dhe raporti

i qarkullimit të aktiveve gjithsej, ndërkohë që fitimi përpara amortizimit, zhvlerësimit,

interesit dhe tatimit dhe numri i punonjësve, që kanë rezultuar të rëndësishëm në

vijimësinë e aktivitetit të njësive ekonomike që ushtrojnë aktivitetin në Serbi nuk kanë

rezultuar të rëndësishëm në studime të vendeve të tjera (të paktën në studimet e

rishikuara). Rezultatet e këtij studimi tregojnë se modeli arrinte të klasifikonte në mënyrë

të saktë 81.5% të njësive ekonomike të falimentuara dhe 69.2% të njësive ekonomike jo

të falimentuara një vit përpara falimentimit.

Bauweraerts (2016) është një tjetër autor që ka studiuar parashikimin e falimentimit të

njësive ekonomike nëpërmjet analizës logit. Ai përfshiu në studim 4’796 njësi ekonomike

belge, prej të cilave 826 njësi ekonomike kishin shpallur falimentimin gjatë periudhës

2010 – 2014. Të dhënat në lidhje me raportet financiare dhe karakteristikat e njësive

ekonomike të përfshira në studim janë marrë nga “Bureau Van Dijk”. Në studim janë

analizuar në total 31 faktorë, ndërkohë që modeli përfundimtar mori formën e

mëposhtme:



135

Në modelin e ndërtuar nga Bauweraerts (2016), shtatë ndryshoret paraqesin raportet e

mëposhtme:



– (Fitimi neto + Zhvlerësimi) / (Detyrime afatshkurtra + Detyrime afatgjata);

– Vlera e shtuar / Totali i punonjësve;

– Shpenzime dhe të ardhura të llogaritura / Totali i aktiveve;

– Logaritmi i totalit të aktiveve;

– Mosha e njësisë ekonomike.

Rezultatet e këtij studimi tregojnë se probabiliteti i falimentimit të njësive ekonomike

rritet me uljen e nivelit të likuiditetit, të aftësisë paguese dhe të përfitueshmërisë.

Gjithashtu, njësitë ekonomike më të reja dhe më të vogla kanë risk më të lartë për të

falimentuar. Nga rishikimi i literaturës nuk jepet informacion në lidhje me saktësinë e

klasifikimit të njësive ekonomike sipas këtij modeli.

Një nga studimet më të fundit në lidhje me parashikimin e falimentimit të njësive

ekonomike është kryer nga Alaminos, Castillo dhe Fernandez (2016). Në këtë punim janë

përfshirë 440 njësi ekonomike të kuotuara në tre rajone: Azi, Europë dhe Amerikë.

Numri i njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara është i njëjtë, të cilat u

grupuan në dy kampionë: Kampioni fillestar (70% e njësive ekonomike), që shërbeu për

ndërtimin e modelit dhe kampioni testues (30% e njësive ekonomike), që shërbeu për

testimin e modelit. Autorët kanë analizuar në total 10 raporte financiare, që përfaqësojnë

përfitueshmërinë, strukturën financiare, gjendjen e likuiditetit dhe eficiencën e njësisë

ekonomike, si edhe dy variabla cilësore, për të identifikuar industrinë dhe rajonin ku

ushtron aktivitetin njësia ekonomike. Modelet e ndërtuara nga autorët për secilin rajon

dhe modeli i përgjithshëm janë si më poshtë:

Azia:

Europa:



136

Amerika:

Globali:

Në modelet e ndërtuara nga Alaminos, Castillo dhe Fernandez (2016), ndryshoret


– Raporti i kthimit mbi aktivet gjithsej;



– Fitimi i pashpërndarë / Totali i aktiveve;


– Të ardhura nga shitja / Totali i aktiveve;

– (Aktive afatshkurtra + Fluksi i mjeteve monetare) / Detyrime afatshkurtra;


– Aktive afatshkurtra / Totali i aktiveve.

Rezultatet e studimit tregojnë se modeli i Azisë kishte saktësi më të madhe klasifikimi një

vit përpara falimentimit (91.07%) kur modeli aplikohej mbi njësitë ekonomike të

përfshira në kampionin fillestar, ndërsa kur modeli aplikohej mbi njësitë ekonomike të

përfshira në kampionin testues, me saktësi më të lartë rezulton modeli i Europës

(92.57%). Rezultatet e saktësisë së katër modeleve për secilin kampion të njësive

ekonomike jepen në tabelën e mëposhtme:

Tabela 3.2: Saktësia e klasifikimit të njësive ekonomike sipas katër modeleve

Modeli Kampioni fillestar Kampioni testues

Azia 91.07% 89.29%

Europa 85.81% 92.57%

Amerika 87.39% 87.23%

Globali 83.72% 84.86%

Burimi: Alaminos, Castillo dhe Fernandez (2016)



137

Studimi i parë në vendin tonë për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike

nëpërmjet analizës logit është kryer nga Ballkoci (2015). Pjesë e këtij studimi ishin

njësitë ekonomike që ushtronin aktivitetin në sektorin tregtar dhe në rrethin e Elbasanit.

Për ndërtimin e modelit nëpërmjet analizës logit u përdorën të njëjtat të dhëna të

përdorura edhe për ndërtimin e modelit nëpërmjet analizës diskriminuese. Pra, u përdorën

të dhënat e 30 njësive ekonomike të falimentuara dhe 30 njësive ekonomike jo të

falimentuara. Për ndërtimin e modelit u analizuan në total 22 raporte financiare, të ndara

në katër grupe: grupi i raporteve të likuiditetit, grupi i raporteve të qarkullimit, grupi i

raporteve të strukturës financiare dhe grupi i raporteve të përfitueshmërisë. Modeli

përfundimtar (eksponenti y) i ndërtuar për rrethin e Elbasanit nga Ballkoci (2015) është si

më poshtë:

Në modelin e ndërtuar nga Ballkoci (2015), pesë ndryshoret paraqesin raportet e

mëposhtme:


– Raporti i qarkullimit të aktiveve gjithsej;

– Raporti i qarkullimit të llogarive të arkëtueshme;

− Detyrime totale / Kapital aksioner;

– Raporti i kthimit nga aktivet gjithsej.

Nga ky studim u arrit në përfundimin se në vijimësinë e aktivitetit të njësive ekonomike

tregtare që operojnë në rrethin e Elbasanit ndikojnë raportet e likuiditetit, raportet e

menaxhimit të aktiveve, raportet e strukturës financiare dhe raportet e përfitueshmërisë.

Ajo që të bën përshtypje është se në këtë studim, edhe sipas analizës diskriminuese edhe

sipas analizës logit, raporti i kthimit nga aktivet gjithsej ndikon në rritjen e riskut të

falimentimit (në studim nuk jepet shpjegim në lidhje me këtë përfundim), ndryshe nga

përfundimet e nxjerra deri më tani nga studimet e kësaj fushe. Rezultatet e këtij studimi

tregojnë se modeli i ndërtuar nëpërmjet analizës logit arrinte të klasifikonte në mënyrë të

saktë 86.7% të njësive ekonomike të falimentuara dhe 83.3% të njësive ekonomike jo të



138

falimentuara një vit përpara falimentimit, duke arritur saktësi më të lartë krahasuar me

modelin e ndërtuar nëpërmjet analizës diskriminuese.

3.4 MODELE TË TJERA PËR PARASHIKIMIN E FALIMENTIMIT

Me kalimin e kohës u rrit në mënyrë të ndjeshme rëndësia e parashikimit të falimentimit

të njësive ekonomike. Gjithashtu, u bënë të disponueshme më shumë të dhëna dhe

njëkohësisht u shtua edhe numri i njësive ekonomike të falimentuara. Nga ana tjetër,

zhvillimet në fushën e statistikës dhe zhvillimi teknologjik bëri që shumë studiues të

përdorin modele ose teknika të reja për parashikimin e falimentimit. Meqë modelet e reja

janë përdorur ndjeshëm më pak në parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike në

krahasim me modelet e përmendura më sipër, më poshtë po përmendim shkurtimisht

vetëm karakteristikat e tyre.

Tabela 3.3: Karakteristikat kryesore të modeleve të reja për parashikimin e

falimentimit

MODELI KARAKTERISTIKAT KRYESORE

Modeli i probabilitetit

linear

Modeli i probabilitetit linear shpreh probabilitetin e falimentimit

ose jo falimentimit të njësisë ekonomike si një variabël të varur, i

cili është funksion linear i variablave shpjegues. Në këtë model

përcaktohen edhe vlerat kufi, për të bërë dallimin midis dy

grupeve të njësive ekonomike.

Modeli probit

Modeli probit është i ngjashëm me analizën logit. Ndryshimi

kryesor qëndron në faktin se modeli probit supozon shpërndarje

normale në variablat e pavarur. Në mënyrë që koeficientët e të dy

modeleve të jenë të krahasueshëm, duhet që koeficientët e

nxjerrë nga analiza logit të shumëzohen me / (Lehutova,

2011).

Procedura e shumave

kumulative (CUSUM)

Nëpërmjet modelit VAR (vektori autoregresiv) përcaktohen

faktorët shpjegues të njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të

falimentuara. Më pas përcaktohet pika e fillimit të ndryshimit



139

midis dy grupeve të njësive ekonomike. Performanca e

përgjithshme e njësisë ekonomike përcaktohet nëpërmjet

vlerësimit të pikëve kumulative të serive kohore, që quhet

“CUSUM score”. Sipas këtij modeli, pikët negative tregojnë për

një ndryshim në performancën e njësisë ekonomike.

Metoda e pemëve të

klasifikimit dhe të

regresionit (CART)

Ndërtimi i këtij modeli kalon në tre faza:

1. Përdorimi i të dhënave për të ndërtuar pemën, me të gjitha

degëzimet e mundshme;

2. Zvogëlimi i pemës, duke prerë degëzimet e përsëritura dhe ato

me vlerë klasifikimi më të vogël se një nivel minimal i caktuar;

3. Testimi i pemës, nëse arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë

njësitë ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara.

Përdorimi i këtij modeli nuk kërkon supozime në lidhje me

variablat e përfshira në studim dhe mund të aplikohet edhe kur

nuk disponohet informacion i plotë mbi njësitë ekonomike.

Arsyetimi i bazuar në

raste

Kjo metodë bazohet në raste të ngjashme të së kaluarës, për të

gjetur zgjidhje ndaj problemeve. Zgjidhja e problemeve të reja

gjendet duke u bazuar në një “bibliotekë” të rasteve të vjetra. Kjo

metodë realizohet duke ndjekur disa faza:

1. Identifikimi i një problemi të ri;

2. Gjetja e një problemi të zgjidhur të ngjashëm në “bibliotekë”;

3. Përshtatja e problemeve të vjetra të zgjidhura në një mënyrë të

tillë që të ndihmojë në zgjidhjen e problemit të ri të identifikuar;

4. Vlerësimi i zgjidhjes së ofruar dhe magazinimi i tij në

“bibliotekë” për t’u përdorur për probleme të ardhshme.

Rrjetet nervore (Neural

Networks)

Rrjetet nervore është një teknikë jo – lineare, ku mund të

përfshihen edhe të dhëna jo numerike. Ky model mund të

aplikohet edhe kur nuk disponohet informacion i plotë mbi

njësitë ekonomike. E metë e këtij modeli është se nuk na jep

informacion mbi rëndësinë statistikore të variablave të përfshirë



140

në studim.

Ky model përbëhet nga tre panele:

1. paneli i inputeve – që përfaqëson raportet financiare që

studiohen për parashikimin e falimentimit;

2. paneli i outputeve – që përfaqëson rezultatin e falimentimit ose

të jo falimentimit të njësisë ekonomike;

3. paneli i fshehur – që përfaqëson kahun dhe forcën e

marrëdhënieve midis dy paneleve.

Algoritmi gjenetik

Në këtë model kërkuesit vendosin një sërë rregullash ose

kushtesh. Këto kushte janë të shoqëruara me pikën e prerjes

ndërmjet dy grupeve të klasifikimit. Në bazë të këtyre kushteve,

modeli përcakton nëse njësia ekonomike pritet të falimentojë ose

jo. Kjo metodë ka vështirësi në kodimin e sistemit, të cilët janë

shumë të kushtueshëm.

Modeli Tendenca e

Përafërt (Rough Sets)

Qëllimi i kësaj metode është të klasifikojë objektet në kushtet e

informacionit të pasaktë. Në këtë model përcaktohet një strukturë

e rregullave për klasifikimin e njësive ekonomike në dy grupe.

Çështja më e rëndësishme e këtij modeli është krijimi i disa

rregullave, që bëjnë të mundur dallimin ndërmjet dy grupeve të

njësive ekonomike, përcaktojnë faktorët më ndikues në grupimin

e tyre dhe që shfaqin shkallë të ulët gabimi në klasifikimin e

njësive “të reja” ekonomike.

Algoritmi Recursive

Partitioning ose

Klasifikimi Pemë

Kjo metodë kërkon katër inpute në klasifikimin e njësive

ekonomike:

1. raportet financiare të njësive ekonomike;

2. një grup me njësi ekonomike të falimentuara dhe një grup me

njësi ekonomike jo të falimentuara;

3. specifikimin e probabiliteteve paraprake;

4. koston e klasifikimit të gabuar të një njësie ekonomike të

falimentuar.



141

Me këto inpute gjenerohet një pemë, e cila klasifikon njësitë

ekonomike nëse janë të falimentuara apo jo.

Teknika e Rrjeteve

Bayesiane

Kjo teknikë mund të paraqitet nëpërmjet një grafi me

probabilitetet përkatëse. Në graf nyjet përfaqësojnë variablat, që

mund të jenë variabla të matur, të fshehur ose hipoteza, ndërsa

shigjetat përfaqësojnë lidhjen midis variablave. Kjo teknikë ka

disa karakteristika tërheqëse: Është e lehtë për t’u interpretuar,

nuk vendos kufizime nga ana statistikore mbi variablat dhe mund

të përdoret edhe nëse ka mungesë të dhënash.

Burimi: Rishikimi i literaturës



142

KAPITULLI 4

MODELIMI I FALIMENTIMIT PËR NJËSITË EKONOMIKE

SHQIPTARE

Në kapitullin e mëparshëm u përmendën një sërë modelesh të ndërtuara për parashikimin

e falimentimit të njësive ekonomike, duke sqaruar edhe aspektet metodologjike të tyre.

Pjesa dërrmuese e modeleve të ndërtuara i përkasin vendeve të zhvilluara, për shkak të

nevojës që shfaqën njësitë ekonomike në këto vende. Gjithashtu, në kapitullin e tretë,

janë përmendur edhe një sërë modelesh të vendeve të Europës Qendrore dhe Lindore, për

shkak të disa ngjashmërive që ekzistojnë ndërmjet njësive ekonomike të këtyre vendeve

dhe njësive ekonomike të vendit tonë. Siç e kemi përmendur edhe më sipër, në vendin

tonë janë kryer vetëm dy studime në lidhje me parashikimin e falimentimit. Studimi i

parë është kryer nga Perri (2007), fokusi i së cilës ishin njësitë ekonomike me kapital

shtetëror, ndërsa studimi i dytë është kryer nga Ballkoci (2015) me fokus njësitë

ekonomike të sektorit tregtar në rrethin e Elbasanit. Ndryshe nga dy studimet e

mëparshme, ky studim bazohet në njësitë ekonomike me kapital privat që ushtrojnë

aktivitetin në sektorë të ndryshëm dhe në rrethe të ndryshme të Shqipërisë, përfshin një

kampion prej 200 njësish ekonomike dhe paraqet tre modele për parashikimin e

falimentimit një vit dhe dy vite përpara falimentimit, duke përfaqësuar studimin e parë të

këtyre përmasave në vendin tonë.

Kapitulli i katërt është i strukturuar si vijon: në pjesën e parë jepet informacion në lidhje

me kriteret që janë përdorur për të konsideruar njësitë ekonomike si të falimentuara dhe

sesi është kryer përzgjedhja e njësive ekonomike jo të falimentuara. Më pas, në pjesën e

dytë jepet një përshkrim i detajuar i variablave të përfshira në studim. Në pjesën e tretë,

jepet analiza e kryer dhe interpretimi i raporteve financiare të njësive ekonomike të

falimentuara dhe jo të falimentuara, për të parë ndryshimin që ekziston midis tyre një vit

përpara falimentimit. Më tej, në tre pjesët e tjera jepen në mënyrë të detajuar modelet e

ndërtuara nëpërmjet analizës diskriminuese me një variabël, analizës diskriminuese me



143

shumë variabla dhe analizës logit për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike

një vit dhe dy vite përpara falimentimit.

4.1 BAZA E TË DHËNAVE

Në këtë studim janë përfshirë njësi ekonomike me një xhiro vjetore mbi 20 milionë lekë.

Kjo është kryer për të siguruar të dhëna sa më të besueshme në lidhje me pasqyrat

financiare. Fillimisht, kërkimi është përqëndruar në sigurimin e informacionit në lidhje

me njësitë ekonomike të falimentuara. Nga kontrolli i mbi 10 mijë ekstrakteve historike

në Qendrën Kombëtare të Biznesit janë evidentuar 130 njësi ekonomike të falimentuara.

Në këtë studim, njësi ekonomike të falimentuara janë konsideruar:

Njësitë ekonomike, ndaj të cilave është hapur procedura e likuidimit në gjykatën e

rrethit gjyqësor;

Njësitë ekonomike që nuk kanë shlyer ende detyrimet ndaj institucionit bankar,

edhe pse ka kaluar të paktën një vit nga data e maturimit të tyre;

Njësitë ekonomike me vlerë negative të fitimit përpara amortizimit, interesit dhe

tatimit për të paktën dy vite të njëpasnjëshme.

Më pas, siç sugjerohet edhe në shumicën e punimeve të autorëve të tjerë (sidomos në

punimet që është përdorur analiza diskriminuese me shumë variabla për parashikimin e

falimentimit), puna është përqëndruar në sigurimin e të dhënave financiare të një numri të

njëjtë të njësive ekonomike jo të falimentuara me ato të falimentuara. Përzgjedhja është

kryer në bazë të procesit të “përputhjes”. Kjo do të thotë, që për çdo njësi ekonomike të

falimentuar është përzgjedhur një njësi ekonomike jo e falimentuar, që i përket të njëjtit

sektor dhe që ka një nivel të krahasueshëm të vëllimit të shitjeve ose të totalit të aktiveve.

Kjo është kryer, në mënyrë që krahasimi të bëhet ndërmjet njësive ekonomike të

ngjashme me njëra – tjetrën.

Në këtë punim janë përdorur të dhënat financiare nga viti 2008 deri në vitin 2015. Për

shkak të mangësive të disa pasqyrave financiare, për ndërtimin e modelit janë përdorur të

dhënat vetëm të 100 njësive ekonomike të falimentuara dhe 100 njësive ekonomike jo të



144

falimentuara. Në tabelën e mëposhtme (Tabela 4.1) jepet shpërndarja e njësive

ekonomike sipas qarqeve.

Tabela 4.1: Shpërndarja e njësive ekonomike sipas qarqeve

Qyteti Të falimentuara Jo të falimentuara

Berat 2 2

Dibër 0 5

Durrës 8 13

Elbasan 8 6

Fier 5 10

Gjirokastër 2 3

Korçë 5 4

Kukës 0 0

Lezhë 2 4

Shkodër 3 7

Tiranë 57 42

Vlorë 8 4

Total 100 100


Siç shihet, pjesa më e madhe e njësive ekonomike të falimentuara që janë përfshirë në

studim i përkasin qarkut të Tiranës, ndërsa në qarqet e tjera, numri i njësive ekonomike të

falimentuara është në nivele të ulta ose zero (Qarku i Dibrës dhe i Kukësit). Përsa i përket

njësive ekonomike jo të falimentuara, vihet re se pjesa më e madhe i përket qarkut të

Tiranës, Durrësit dhe Fierit.

Nëse do t’i referohemi sektorit ku njësitë ekonomike ushtrojnë aktivitetin e tyre, rezulton

se 50% e tyre i përkasin sektorit të tregtisë dhe 18% sektorit të ndërtimit. Duhet theksuar

se kjo shpërndarje është e njëjtë për të dy grupet e njësive ekonomike, të falimentuara dhe



145

jo të falimentuara. Shpërndarja e plotë e njësive ekonomike sipas sektorit ku ushtrojnë

aktivitetin jepet në tabelën e mëposhtme (Tabela 4.2):

Tabela 4.2: Shpërndarja e njësive ekonomike sipas sektorit

Sektori Frekuenca Përqindja Përqindja

kumulative

Industri 6 6 6

Ndërtim 18 18 24

Prodhim 13 13 37

Shërbime 13 13 50

Tregti 50 50 100

Totali 100 100


4.2 VARIABLAT E PËRZGJEDHUR

Në këtë punim janë përfshirë vetëm raportet financiare, të cilat mund të llogariten në bazë

të të dhënave të siguruara nga pasqyrat financiare të njësive ekonomike që janë pjesë e

kampionit, ndërsa variablat e tregut dhe variablat cilësorë nuk janë përfshirë, për shkak të

vështirësisë ose të pamundësisë së vlerësimit të tyre. Në total, pjesë e punimit janë 48

raporte financiare, të cilat janë ndarë në 4 grupe: grupi i raporteve të likuiditetit, grupi i

raporteve të aktivitetit, grupi i raporteve të strukturës financiare dhe grupi i raporteve të

përfitueshmërisë. Një shpjegim i shkurtër për secilin prej faktorëve të përfshirë në studim

jepet tek shtojcat (Shtojca B).

Nga totali i raporteve të shpjeguara te shtojca B, në këtë studim janë llogaritur vetëm 24

raporte financiare, të cilat jepen në mënyrë të përmbledhur në tabelën e mëposhtme:

Tabela 4.3: Raportet e përdorura në modelim

Raporti Shkurtimi Llogaritja

Raporti korrent RK Aktive afatshkurtra / Detyrime

afatshkurtra

Raporti i shpejtë RSH (Aktive afatshkurtra – Inventar) /



146

Detyrime afatshkurtra

Raporti likuid RL Aktive likuide / Detyrime afatshkurtra

Aktive afatshkurtra

ndaj totalit të

detyrimeve

AASH_DET Aktive afatshkurtra / Detyrime

Kapitali punues ndaj

detyrimeve

afatshkurtra

KQN_DASH Kapitali qarkullues neto / Detyrime

afatshkurtra

Kapitali punues ndaj

totalit të detyrimeve KQN_DET

Kapitali qarkullues neto / Totali i

Detyrimeve

Periudha mesatare e

arkëtimit të llogarive

të arkëtueshme

PMA Llogari të arkëtueshme / Shitje ditore

Raporti i qarkullimit

të aktiveve

afatshkurtra

QARK_AASH Totali i shitjeve / Aktive afatshkurtra


të aktiveve gjithsej QARK_AKTIVE Totali i shitjeve / Totali i aktiveve


të kapitalit punues QARK_PUNUES

Totali i shitjeve / Kapitali qarkullues

neto


të kapitalit të vet QARK_KAP Totali i shitjeve / Kapitali i vet

Raporti i borxhit RB Totali i detyrimeve / Totali i aktiveve

Raporti i kapitalit të

vet KAPVET Kapitali i vet / Totali i aktiveve

Detyrime ndaj

kapitalit të vet DET_KAP Totali i detyrimeve / Kapitali i vet

Kapitali ekonomik

ndaj totalit të

KAPEKON_AKT

IVE Kapitali ekonomik / Totali i aktiveve



147

aktiveve

Raporti i fitimit

marxhinal bruto FMB Fitimi bruto / Totali i shitjeve

Raporti i fitimit

marxhinal operativ FMO Fitimi operativ / Totali i shitjeve

Raporti i fitimit

marxhinal neto FMN Fitimi neto / Totali i shitjeve

Fuqia e aktiveve për

të gjeneruar fitim BEP

Fitimi përpara interesit dhe tatimit /

Totali i aktiveve

Raporti i kthimit

mbi aktivet gjithsej ROA Fitimi neto / Totali i aktiveve

Raporti i kthimit

mbi kapitalin e vet ROE Fitimi neto / Kapitali i vet

Indeksi i levës

financiare ILF ROE / ROA

Madhësia e biznesit LOG_AKT Logaritmi i totalit të aktiveve

Madhësia e biznesit LOG_SH Logaritmi i totalit të shitjeve


Siç shikohet në tabelën 4.3, numri i raporteve financiare të përdorura për ndërtimin e

modeleve me një variabël dhe me shumë variabla është ndjeshëm më i vogël se numri i

raporteve të shpjeguara te shtojca B. Ky reduktim numri ka ardhur për disa arsye, të cilat

jepen më poshtë:

si pasojë e mungesës së pasqyrës së fluksit të mjeteve monetare për disa njësi

ekonomike;

si pasojë e vlerës zero të gjendjes së aktiveve afatgjata për disa njësi ekonomike;

si pasojë e vlerës zero të gjendjes së inventarit për disa njësi ekonomike.



148

4.3 STATISTIKA PËRSHKRUESE E BAZËS SË TË DHËNAVE

Përpara ndërtimit të modeleve për parashikimin e falimentimit, në këtë pjesë të punimit

jepen statistikat përshkruese të bazës së të dhënave. Pasi është përcaktuar lista e raporteve

që do të shërbejnë si bazë për ndërtimin e modeleve për parashikimin e falimentimit, në

tabelën e mëposhtme (Tabela 4.4) jepet përshkrimi i të dhënave për njësitë ekonomike të

falimentuara, ku jepet vlera mesatare, vlera minimale dhe maksimale, si dhe devijimi

standard për çdo raport financiar.

Tabela 4.4: Statistika përshkruese për njësitë ekonomike të falimentuara

Raporti N Min. Max. Mesatare Devijimi standard

RK 100 .04 910.80 13.5198 93.01803

RSH 100 .01 910.80 13.0694 92.95601

RL 100 .00 184.80 2.1094 18.47394

AASH_DET 100 .04 116.30 2.8600 11.89513

KQN_DASH 100 -.96 909.80 12.5198 93.01803

KQN_DET 100 -.96 116.17 2.1110 11.94224

PMA 100 .19 21548.74 1421.3700 3218.52211

QARK_AASH 100 .00 81.27 2.7740 9.32702

QARK_AKTIVE 100 .00 33.72 1.4371 3.86942

QARK_PUNUES 100 -19.62 46.60 1.7217 9.03443

QARK_KAP 100 -41.56 200.79 4.9332 24.86084

RB 100 .01 10.04 1.0165 1.12660

KAPVET 100 -9.04 .99 -.0165 1.12660

DET_KAP 100 -49.83 257.88 8.2235 38.56320

KAPEKON_AKTIVE 100 -9.04 1.00 .2538 1.07495

FMB 100 -.93 1.64 .2018 .38867

FMO 100 -4.37 1.44 -.1700 .64971

FMN 100 -4.37 3.89 -.1269 .85337

BEP 100 -5.45 11.80 .0083 1.34113



149

ROA 100 -5.49 10.64 -.0157 1.24279

ROE 100 -12.55 13.25 .1796 2.62638

ILF 100 -48.83 258.88 9.2229 38.56333

LOG_AKT 100 12.49 24.48 18.5439 2.08901

LOG_SH 100 14.72 23.79 17.6488 1.77304


Në vijim (Tabela 4.5) jepet përshkrimi i të dhënave për njësitë ekonomike jo të

falimentuara, ku jepet i njëjti informacion i dhënë më sipër për njësitë ekonomike të

falimentuara, pra vlera mesatare, vlera minimale dhe maksimale, si dhe devijimi standard

për çdo raport financiar. Edhe në këtë tabelë janë përfshirë vetëm raportet, për të cilat

numri i vëzhgimeve është 100.

Tabela 4.5: Statistika përshkruese për njësitë ekonomike jo të falimentuara


RK 100 0.04 910.8 13.5198 93.018

RSH 100 0.01 910.8 13.0694 92.956

RL 100 0 184.8 2.1094 18.4739

AASH_DET 100 0.04 116.3 2.86 11.8951

KQN_DASH 100 -0.96 909.8 12.5198 93.018

KQN_DET 100 -0.96 116.17 2.111 11.9422

PMA 100 0.19 21548.7 1421.37 3218.52

QARK_AASH 100 0 81.27 2.774 9.32702

QARK_AKTIVE 100 0 33.72 1.4371 3.86942

QARK_PUNUES 100 -19.62 46.6 1.7217 9.03443

QARK_KAP 100 -41.56 200.79 4.9332 24.8608

RB 100 0.01 10.04 1.0165 1.1266

KAPVET 100 -9.04 0.99 -0.0165 1.1266

DET_KAP 100 -49.83 257.88 8.2235 38.5632



150

KAPEKON_AKTIVE 100 -9.04 1 0.2538 1.07495

FMB 100 -0.93 1.64 0.2018 0.38867

FMO 100 -4.37 1.44 -0.17 0.64971

FMN 100 -4.37 3.89 -0.1269 0.85337

BEP 100 -5.45 11.8 0.0083 1.34113

ROA 100 -5.49 10.64 -0.0157 1.24279

ROE 100 -12.55 13.25 0.1796 2.62638

ILF 100 -48.83 258.88 9.2229 38.5633

LOG_AKT 100 12.49 24.48 18.5439 2.08901

LOG_SH 100 14.72 23.79 17.6488 1.77304


Nga analiza krahasuese bazuar në raportet e likuiditetit, vihet re se njësitë ekonomike të

falimentuara kanë përgjithësisht tregues më pozitivë se njësitë ekonomike jo të

falimentuara, gjë që bie në kontradiktë me ecurinë e këtyre njësive. Siç shihet në grafikun

më poshtë (Grafiku 4.1), këto njësi kanë raport korrent dhe raport të shpejtë më të lartë, si

dhe raport likuid të përafërt me njësitë e sukseshme ekonomike. Në fakt, nëse analizën e

thellojmë duke konsideruar edhe raportet e tjera, rezulton se vlerat e larta të treguesve të

likuiditetit nuk vijnë për shkak të menaxhimit të mirë të aktiveve afatshkurtra, por për

shkak të niveleve shumë të larta të llogarive të arkëtueshme që kanë këto njësi (periudha

mesatare e arkëtimit të njësive ekonomike të falimentuara është rreth 7 herë më e lartë se

ato të pafalimentuara).

Nisur nga vlerat e tre raporteve të para, kuptojmë që njësitë ekonomike të falimentuara

karakterizohen nga nivele shumë të ulëta të inventarit (këto njësi ekonomike janë të

prirura ta shesin inventarin edhe me çmime më të ulëta në treg për të mos e mbajtur stok),

ndërsa zëri më kryesor i aktiveve afatshkurtra janë llogaritë e arkëtueshme. Nga ana tjetër,

kompanitë e suksesshme bëjnë një menaxhim më të mirë të kapitalit punues, i cili është

në gjendje të mbulojë edhe detyrimet afatgjata të tyre.



151

Grafiku 4.1: Raportet e likuiditetit


Ndërsa më poshtë (Grafiku 4.2) paraqitet edhe në mënyrë vizuale krahasueshmëria e

njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara të përfshira në studim

(nëpërmjet dy raporteve të madhësisë së biznesit: LOG_AKT dhe LOG_SH).

Grafiku 4.2: Raportet e aktivitetit


0

2

4

6

8

10

12

14

Njësi ekonomike të falimentuara

Njësi ekonomike të pafalimentuara

0 2 4 6 8

10 12 14 16 18 20





152

Në treguesit e menaxhimit të aktivitetit, njësitë ekonomike të falimentuara kanë një raport

të qarkullimit të kapitalit të investuar më të ulët, që nënkupton se ato realizojnë më pak të

ardhura nga shitjet për çdo njësi të kapitalit. Ndërkohë, qarkullimi i aktiveve afatshkurtra

dhe i aktiveve totale nuk pritet të jetë një faktor i rëndësishëm në falimentim, pasi

treguesit janë të përafërt mes dy grupeve të njësive ekonomike. Raporti që përbën më

tepër problem është menaxhimi i llogarive të arkëtueshme, siç u evidentua edhe më lart, i

cili rrit edhe riskun e vazhdimit të aktivitetit për njësitë ekonomike të falimentuara.

Përsa i përket strukturës financiare, njësitë ekonomike të falimentuara financohen më

tepër me borxh, gjë që sjell më shumë shpenzime financiare dhe nënkupton më tepër

detyrime për të shlyer ndaj palëve të treta (Grafiku 4.3).

Grafiku 4.3: Raportet e strukturës financiare


Vonesat në arkëtimin nga klientët përkeqësojnë gjendjen e likuiditetit të njësive

ekonomike, duke rritur paaftësinë e tyre paguese ndaj kreditorëve dhe riskun financiar, i

cili rrjedhimisht ndikon në uljen e përfitueshmërisë së njësive, siç paraqitet edhe në

grafikun më poshtë (Grafiku 4.4).

-1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9





153

Grafiku 4.4: Raportet e përfitueshmërisë


Njësitë ekonomike të falimentuara përjetojnë tregues shumë negativë të përfitueshmërisë.

Ky është një përfundim i pritshëm për shkak të nivelit më të lartë të riskut të biznesit dhe

riskut financiar që kanë këto njësi ekonomike, që ndikon rrjedhimisht në uljen e nivelit të

përfitueshmërisë, duke arritur edhe në vlera negative. Kjo situatë ka ndikuar që njësitë e

falimetuara të përjetojnë një kthim nga aktivet pothuajse zero dhe kthim nga kapitali i vet

rreth 3.2 herë më të ulët se ato të pafalimentuara.

4.4 ANALIZA DISKRIMINUESE ME NJË VARIABËL

Analiza diskriminuese me një variabël synon të identifikojë variablin më të mirë për të

kryer dallimin midis dy grupeve të njësive ekonomike, të falimentuara dhe jo të

falimentuara. Për këtë, fillimisht bëhet krahasimi midis vlerave mesatare të secilit

variabël dhe më pas kryhet testimi nëse ky ndryshim është i rëndësishëm nga ana

statistikore.

-0.2

-0.1

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

FMB FMO FMN BEP ROA ROE





154

4.4.1 MODELI I PARASHIKIMIT TË FALIMENTIMIT NJË VIT PËRPARA

Rezultatet e parashikimit të falimentimit nëpërmjet analizës diskriminuese me një

variabël një vit përpara falimentimit jepen në mënyrë të përmbledhur në tabelën e

mëposhtme (Tabela 4.6):

Tabela 4.6: Rezultatet e analizës diskriminuese me një variabël (një vit përpara

falimentimit)

Variabli Wilks' Lambda F df1 df2 Sig.

RK 1.000 .095 1 198 .758

RSH .997 .623 1 198 .431

RL 1.000 .022 1 198 .881

AASH_DET .994 1.289 1 198 .258

KQN_DASH 1.000 .095 1 198 .758

KQN_DET .994 1.256 1 198 .264

PMA .932 14.367 1 198 .000

QARK_AASH .998 .374 1 198 .541

QARK_AKTIVE 1.000 .006 1 198 .941

QARK_PUNUES .994 1.208 1 198 .273

QARK_KAP .994 1.145 1 198 .286

RB .945 11.560 1 198 .001

KAPVET .944 11.704 1 198 .001

DET_KAP .994 1.098 1 198 .296

KAPEKON_AKTIVE .971 5.827 1 198 .017

FMB .993 1.475 1 198 .226

FMO .919 17.448 1 198 .000

FMN .973 5.449 1 198 .021

BEP .997 .603 1 198 .438

ROA .996 .705 1 198 .402

ROE .996 .828 1 198 .364



155

ILF .994 1.100 1 198 .296

LOG_AKT 1.000 .003 1 198 .954

LOG_SH .958 8.573 1 198 .004

Burimi: Punim i Autorit nëpërmjet programit SPSS

Në tabelën e mësipërme, për secilin variabël jepen rezultatet e tabelës ANOVA. Nëse

vlera e rëndësisë është nën 0.05, do të thotë që variabli përkatës ndihmon në dallimin

ndërmjet dy grupeve të njësive ekonomike. Nga përfundimet rezulton se janë 7 variabla

të rëndësishëm nga ana statistikore në analizën diskriminuese. Një tjetër tregues që

ndihmon në përcaktimin e variablave që arrijnë të bëjnë më mirë dallimin e njësive

ekonomike midis dy grupeve është “Wilks’ Lambda”. Sipas këtij treguesi, sa më e ulët të

jetë vlera e tij, aq më i lartë është kontributi i variablit përkatës në analizën diskriminuese.

Sipas kësaj analize, variablat që arrijnë më mirë të bëjnë klasifikimin e njësive

ekonomike në të falimentuara dhe jo të falimentuara një vit përpara falimentimit janë si

më poshtë (duke filluar nga variabli me kontributin më të madh):

Raporti i fitimit marxhinal operativ - Ky raport tregon sa është fitimi përpara

interesit dhe tatimit që realizon njësia ekonomike për çdo njësi monetare shitje. Sa

më i lartë të jetë ky raport, aq më e lartë është mundësia e njësisë ekonomike për

të mbuluar shpenzimet financiare. Rezultatet e analizës diskriminuese me një

variabël tregojnë se njësitë ekonomike që kanë një raport më të lartë se -3.085%

konsiderohen jo të falimentuara dhe ato me një raport më të vogël se -3.085%

konsiderohen të falimentuara.

Periudha mesatare e arkëtimit - Ky raport tregon kohën mesatare që i duhet

njësisë ekonomike për të arkëtuar nga klientët për shitjet e kryera me arkëtim të

mëvonshëm. Periudha mesatare e arkëtimit duhet të jetë sa më e shkurtër, por pa

ndikuar negativisht në vëllimin e shitjeve dhe në pjesën e tregut. Rezultatet e këtij

studimi tregojnë se njësitë ekonomike që kanë një periudhë më të gjatë se 807.78

ditë konsiderohen të falimentuara dhe ato me një periudhë më të shkurtër se

807.78 ditë konsiderohen jo të falimentuara.



156

Raporti i kapitalit të vet - Ky raport tregon se ç’pjesë e aktiveve të njësisë

ekonomike është financuar me kapital vetjak. Një vlerë e lartë e këtij raporti

nënkupton risk financiar të ulët për njësinë ekonomike nga njëra anë, por nga ana

tjetër mund të sjellë edhe përfitueshmëri më të ulët. Sipas anlizës diskriminuese

me një variabël, njësitë ekonomike që financohen me kapital të vet më pak se

18.155% konsiderohen të falimentuara dhe ato që financohen më shumë se 18.155%

konsiderohen jo të falimentuara.

Raporti i borxhit - Raporti i borxhit është tregues i levës financiare dhe tregon se

ç’pjesë e aktiveve të njësisë ekonomike është financuar me borxh. Një vlerë e

lartë e këtij raporti mund të sjellë përfitueshmëri më të lartë për njësinë

ekonomike nga njëra anë, por nga ana tjetër çon edhe në rritjen e riskut financiar.

Sipas këtij studimi rezulton se njësitë ekonomike me raport borxhi më të lartë se

81.96% klasifikohen të falimentuara dhe ato me raport borxhi më të ulët se 81.96%

klasifikohen jo të falimentuara.

Logaritmi i totalit të shitjeve - Madhësia e njësisë ekonomike, e matur me anë të

këtij treguesi, është një tjetër faktor që mund të ndikojë në vazhdimësinë e

aktivitetit të saj. Në përgjithësi, njësitë ekonomike më të mëdha mund të

përfitojnë nga ekonomitë e shkallës. Kjo do të thotë që ato kanë më shumë

mundësi për të përfituar burime financimi me kosto më të ulët, kanë kosto më të

ulët të prodhimit për shkak të specializimit dhe të shpërndarjes së kostove fikse në

një numër më të madh njësish dhe për shkak të aftësive drejtuese. Rezultatet e

analizës diskriminuese me një variabël tregojnë se njësitë ekonomike më të

mëdha (që gjenerojnë një nivel më të lartë të vëllimit të shitjeve) kanë më pak

mundësi për të falimentuar.

Raporti i kapitali ekonomik ndaj totalit të aktiveve - Ky raport tregon se ç’pjesë e

aktiveve të njësisë ekonomike është financuar me burime afatgjata, ku përfshihen

detyrimet afatgjata dhe kapitali i vet. Për të vlerësuar këtë raport duhet marrë

parasqysh edhe struktura e aktiveve të njësisë ekonomike. Sipas analizës

diskriminuese me një variabël, njësitë ekonomike që financohen me burime



157

afatgjata më pak se 38.78% klasifikohen të falimentuara dhe ato që financohen

me burime afatgjata më shumë se 38.78% klasifikohen jo të falimentuara.

Raporti i fitimit marxhinal neto – Ky raport është një nga raportet më të

rëndësishme të përfitueshmërisë dhe tregon sa është fitimi neto që realizon njësia

ekonomike për çdo njësi monetare shitje. Sa më i lartë të jetë ky raport, aq më e

lartë është aftësia e njësisë ekonomike për të gjeneruar fitim nga shitjet e kryera

dhe aq më e lartë është eficienca e saj. Rezultatet e këtij studimi tregojnë se

njësitë ekonomike që kanë raport të fitimit marxhinal neto më të ulët se -2.63%

konsiderohen të falimentuara dhe ato që kanë një raport më të lartë se -2.63%

konsiderohen jo të falimentuara.

Siç shihet edhe më sipër, raportet më të rëndësishme financiare që bëjnë dallimin

ndërmjet njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara i përkasin grupit të

raporteve të përfitueshmërisë (Raporti i fitimit marxhinal operativ, Raporti i fitimit

marxhinal neto), të strukturës financiare (Raporti i kapitalit të vet, Raporti i borxhit,

Raporti i kapitalit ekonomik ndaj totalit të aktiveve) dhe të aktivitetit (Periudha mesatare

e arkëtimit, Logaritmi i totalit të shitjeve). Ajo që të bën më shumë përshtypje është se

raportet e likuiditetit janë raportet më pak të rëndësishme nga ana statistikore në këtë

analizë diskriminuese.

Përsa i përket saktësisë së variablave në parashikimin e falimentimit të njësive

ekonomike një vit përpara falimentimit, rezultatet jepen në tabelën e mëposhtme (Tabela

4.7). Duke u bazuar në pikën kritike (pikën e ndarjes) të llogaritur më sipër për secilin

variabël, përcaktohet se cilit grup i përket çdo njësi ekonomike dhe nëse parashikimi i

kryer nëpërmjet modelit përputhet me gjendjen faktike të njësisë ekonomike. Në këtë

mënyrë llogaritet saktësia e klasifikimit të njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të

falimentuara dhe në të njëjtën kohë vlerësohet edhe saktësia e përgjithshme e modelit.



158

Tabela 4.7: Saktësia e variablave në klasifikimin e njësive ekonomike

Saktësia e klasifikimit të njësive ekonomike

Variabli Të falimentuara Jo të falimentuara Në total

Raporti i fitimit marxhinal

operativ 42 95 68.5

Periudha mesatare e

arkëtimit 27 95 61

Raporti i kapitali të vet 57 75 66

Raporti i borxhit 57 74 65.5

Logaritmi i totalit të

shitjeve 68 53 60.5

Kapitali ekonomik ndaj

aktiveve 48 68 58

Raporti i fitimit

marxhinal neto 45 95 70


Rezultatet tregojnë se variablat që arrijnë të klasifikojnë në mënyrë më të saktë njësitë

ekonomike janë dy raportet e përfitueshmërisë: raporti i fitimit marxhinal neto, i cili arrin

të klasifikojë në mënyrë të saktë 70% të njësive ekonomike dhe raporti i fitimit marxhinal

operativ, i cili arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë 68.5% të njësive ekonomike.

Gjithashtu, në tabelën e mësipërme jepet saktësia e secilit variabël edhe për secilin grup

të njësive ekonomike. Siç shihet, përsa i përket njësive ekonomike të falimentuara,

variablat më të saktë në klasifikim një vit përpara falimentimit janë logaritmi i totalit të

shitjeve (68%), raporti i borxhit (57%) dhe raporti i kapitalit të vet (57%). Ndërsa përsa i

përket njësive ekonomike jo të falimentuara, variablat më të saktë në klasifikim janë

raporti i fitimit marxhinal neto, raporti i fitimit marxhinal operativ dhe periudha mesatare

e arkëtimit, ku të treja arrijnë të klasifikojnë në mënyrë të saktë 95% të tyre një vit




159

4.4.2 MODELI I PARASHIKIMIT TË FALIMENTIMIT DY VITE PËRPARA

Në të njëjtën mënyrë siç vepruam më sipër për klasifikimin e njësive ekonomike një vit

përpara falimentimit, është vepruar për të përcaktuar variablat që kanë aftësi më të lartë

diskriminuese midis dy grupeve të njësive ekonomike dy vite përpara falimentimit.

Statistikat përshkruese të njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara dy

vite përpara falimentimit, si dhe rezultatet e analizës diskriminuese me një variabël jepen

tek shtojcat (përkatësisht tek Shtojca C dhe Shtojca E). Sipas treguesit “Wilks’ Lambda”,

variablat që arrijnë më mirë të bëjnë klasifikimin e njësive ekonomike në të falimentuara

dhe jo të falimentuara dy vite përpara falimentimit janë si më poshtë (duke filluar nga

variabli me kontributin më të madh):

Raporti BEP (fuqia e aktiveve për të gjeneruar fitim) – Sipas analizës

diskriminuese me një variabël, rritja e këtij raporti ndikon në uljen e mundësisë së

njësisë ekonomike për të falimentuar. Rezultatet e këtij modeli tregojnë se njësitë

ekonomike me raport BEP më të ulët se 5.6% klasifikohen të falimentuara dhe ato

me raport më të lartë se 5.6% klasifikohen jo të falimentuara. Ndërkohë, ky raport

nuk rezultoi i rëndësishëm statistikisht në dallimin midis dy grupeve të njësive

ekonomike një vit përpara falimentimit.

Raporti i kthimit mbi aktivet gjithsej – Sipas analizës diskriminuese me një

variabël, ashtu si rritja e raportit BEP, edhe rritja e raportit të kthimit mbi aktivet

gjithsej ndikon në uljen e mundësisë së njësisë ekonomike për të falimentuar.

Rezultatet e këtij modeli tregojnë se njësitë ekonomike me raport ROA më të ulët

se 3.19% klasifikohen të falimentuara dhe ato me raport më të lartë se 3.19%

klasifikohen jo të falimentuara. Ashtu si raporti BEP, edhe raporti i kthimit mbi

aktivet gjithsej nuk rezultoi i rëndësishëm statistikisht në dallimin midis dy

grupeve të njësive ekonomike një vit përpara falimentimit.

Raporti i fitimit marxhinal operativ – Rezultatet e këtij studimi tregojnë se rritja

e raportit të fitimit marxhinal operativ ndikon në uljen e mundësisë së njësisë

ekonomike për të falimentuar. Sipas këtij modeli, njësitë ekonomike me raport më

të ulët se -1.32% klasifikohen të falimentuara dhe ato me raport më të lartë se -

1.32% klasifikohen jo të falimentuara. Nga krahasimi i këtij raporti një vit dhe dy



160

vite përpara falimentimit vihet re se pika e prerjes një vit përpara falimentimit

është më e ulët. Kjo vjen për shkak të përkeqësimit të situatës financiare të njësive

ekonomike të falimentuara me afrimin e momentit të falimentimit.

Raporti i kapitalit të vet – Ky raport rezulton i rëndësishëm statistikisht në

dallimin midis dy grupeve të njësive ekonomike edhe dy vite përpara falimentimit,

ashtu siç rezultoi edhe një vit përpara falimentimit. Sipas këtij punimi, rritja e

këtij raporti ndikon në uljen e mundësisë së njësisë ekonomike për të falimentuar.

Rezultatet e analizës diskriminuese tregojnë se njësitë ekonomike me raport më të

ulët se 24.2% klasifikohen të falimentuara dhe ato me raport më të lartë se 24.2%


Raporti i borxhit – Sipas analizës diskriminuese me një variabël, rritja e këtij

raporti ndikon në rritjen e mundësisë së njësisë ekonomike për të falimentuar.

Rezultatet e këtij modeli tregojnë se njësitë ekonomike me raport borxhi më të

lartë se 75.8% klasifikohen të falimentuara dhe ato me raport më të ulët se 75.8%


Raporti i kapitali ekonomik ndaj totalit të aktiveve – Ky raport rezulton i

rëndësishëm statistikisht në dallimin midis dy grupeve të njësive ekonomike edhe

dy vite përpara falimentimit, ashtu siç rezultoi edhe një vit përpara falimentimit.

Sipas këtij punimi, rritja e këtij raporti ndikon në uljen e mundësisë së njësisë

ekonomike për të falimentuar. Rezultatet e modelit me një variabël tregojnë se

njësitë ekonomike me raport më të ulët se 42.44% klasifikohen të falimentuara

dhe ato me raport më të lartë se 42.44% klasifikohen jo të falimentuara.

Siç shihet edhe më sipër, raportet e përfitueshmërisë dhe të strukturës financiare janë të

rëndësishme në dallimin ndërmjet njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të

falimentuara edhe dy vite përpara falimentimit, ndërkohë që raportet e likuiditetit

rezultojnë sërish të parëndësishme. Ndryshe nga rezultatet e marra një vit përpara

falimentimit, raportet e aktivitetit rezultojnë të parëndësishme në dallimin midis dy

grupeve të njësive ekonomike dy vite përpara falimentimit.



161

Përsa i përket saktësisë së variablave në parashikimin e falimentimit të njësive

ekonomike dy vite përpara falimentimit, rezultatet jepen në tabelën e mëposhtme (Tabela

4.8):

Tabela 4.8: Saktësia e variablave në klasifikimin e njësive ekonomike

Saktësia e klasifikimit të njësive ekonomike

Variabli Të falimentuara Jo të falimentuara Në total

Raporti BEP 74 56.2 65.1

Raporti i kthimit mbi aktivet 69.8 63.5 66.65

Raporti i fitimit marxhinal

operativ 40.6 93.7 67.15

Raporti i kapitali të vet 63.5 55.2 59.35

Raporti i borxhit 63.5 55.2 59.35

Kapitali ekonomik ndaj

aktiveve 52.1 56.2 54.15


Nga këto rezultate vihet re që variablat që arrijnë të klasifikojnë në mënyrë më të saktë

njësitë ekonomike dy vite përpara falimentimit janë tre raportet e përfitueshmërisë:

raporti i fitimit marxhinal operativ, i cili arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë 67.15% të

njësive ekonomike, raporti i kthimit mbi aktivet gjithsej, i cili arrin të klasifikojë në

mënyrë të saktë 66.65% të njësive ekonomike dhe raporti i fuqisë së aktiveve për të

gjeneruar fitim (BEP), i cili arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë 65.1% të njësive

ekonomike. Gjithashtu, në tabelën e mësipërme jepet saktësia e secilit variabël edhe për

secilin grup të njësive ekonomike. Siç shihet, përsa i përket njësive ekonomike të

falimentuara, variablat më të saktë në klasifikim dy vite përpara falimentimit janë fuqia e

aktiveve për të gjeneruar fitim (74%) dhe raporti i kthimit mbi aktivet gjithsej (69.8%).

Ndërsa përsa i përket njësive ekonomike jo të falimentuara, variabli më i saktë në

klasifikim është raporti i fitimit marxhinal operativ, i cili arrin të klasifikojë në mënyrë të

saktë 93.7% të tyre dy vite përpara falimentimit.



162

4.5 ANALIZA DISKRIMINUESE ME SHUMË VARIABLA

Analiza diskriminuese me shumë variabla është metoda e parë me shumë variabla e

përdorur për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike. Edhe pse kanë kaluar

shumë vite dhe modelet statistikore kanë përparuar me ritme të shpejta, kjo analizë

mbetet teknika më e përdorur deri më sot dhe shërben si bazë krahasimi për saktësinë e

teknikave të reja të përdorura.


Siç e kemi përmendur në kapitullin paraardhës, kjo analizë bazohet në disa supozime,

plotësimi i të cilave ndihmon në rritjen e saktësisë së klasifikimit të njësive ekonomike.

Më poshtë jepet në mënyrë të përmbledhur shpjegimi nëse plotësohen këto supozime në

këtë punim apo jo:

Supozimi i parë kërkon që grupet të jenë reciprokisht të përjashtueshëm dhe madhësia e

të dy grupeve të jetë pak a shumë e ngjashme. Në këtë punim, njësitë ekonomike janë

ndarë në dy grupe: njësi ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara dhe madhësia e

secilit grup është e njëjtë (nga 100 njësi ekonomike secili grup).

Supozimi i dytë kërkon që variablat e pavarur të mos jenë të korreluara me njëra - tjetrën.

Korrelacioni midis variablave të pavarur mund të krijojë probleme, sepse mund të rrisë

variancën e koeficientëve dhe kjo mund të sjellë vështirësi në ndërtimin e modelit

përfundimtar dhe në interpretimin e tij. Në modelin me shumë variabla për parashikimin

e falimentimit të njësive ekonomike një vit përpara falimentimit janë përjashtuar variablat

me korrelacion të lartë midis tyre. Rezultatet e korrelacionit jepen tek shtojcat (Shtojca

G).

Supozimi i tretë kërkon që variablat e pavarur të kenë shpërndarje normale. Rezultatet e

testit Kolmogorov – Smirnov për shpërndarjen normale të variablave të pavarur jepen tek

shtojcat (Shtojca H). Këto rezultate tregojnë se vetëm katër variabla kanë shpërndarje

normale: raporti korrent, raporti i shpejtë, kapitali qarkullues neto ndaj detyrimeve



163

afatshkurtra dhe logaritmi i totalit të aktiveve. Megjithatë, siç e përmendëm edhe në

kapitullin e tretë, edhe pse variablat e tjerë nuk kanë shpërndarje normale, modeli i

ndërtuar nëpërmjet analizës diskriminuese është i qëndrueshëm, meqë numri i vrojtimeve

është i njëjtë midis dy grupeve të njësive ekonomike dhe numri i vrojtimeve është të

paktën katër herë më shumë se numri i variablave të përfshirë në model.

Supozimi i katërt dhe më i rëndësishëm është se struktura variancë – kovariancë e

variablave të pavarur duhet të jetë e ngjashme brenda të njëjtit grup të variablit të varur.

Ky supozim testohet nëpërmjet testit “F” të Fisher, rezultatet e së cilës jepen në tabelën e

mëposhtme (Tabela 4.9):

Tabela 4.9: Rezultati i testit Fisher

Box's M 630.166

F

Afërsisht 61.645

Shkallë lirie 1 10

Shkallë lirie 2 187429.482

Rëndësia .000


Siç shihet, vlera e testit Fisher është e barabartë me 61.645, me shkallë rëndësie

statistikore 0. Duke qenë se kjo vlerë del më e lartë se vlera kritike Fisher, atëherë

struktura variancë – kovariancë e variablave të pavarur nuk është e ngjashme brenda të

njëjtit grup, njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara. Megjithatë, analiza

diskriminuese është e fortë nga thyerja e këtij supozimi nëse numri i vrojtimeve është i

njëjtë midis dy grupeve të njësive ekonomike dhe numri i vrojtimeve është të paktën

katër herë më shumë se numri i variablave të përfshirë në model.

Pasi është kryer shpjegimi i supozimeve të analizës diskriminuese me shumë variabla,

nëpërmjet programit statistikor SPSS, janë përzgjedhur variablat që janë të rëndësishëm



164

nga ana statistikore. Pas kryerjes së një sërë testesh, është bërë i mundur krijimi i një

bashkësie variablash, që janë të rëndësishëm dhe që ndikojnë në rritjen e saktësisë së

modelit. Nga ana tjetër, në model nuk janë përfshirë disa variabla që kanë korrelacion të

lartë me ato të përfshira. Variablat e përzgjedhur nëpërmjet procedurave statistikore kanë

bërë të mundur krijimin e funksionit diskriminues, i cili ka formën e mëposhtme:


Z – Rezultati i marrë nga funksioni diskriminues;



– Raporti i fitimit marxhinal operativ;

– Madhësia e njësisë ekonomike.

Periudha mesatare e arkëtimit është variabli i dytë më i rëndësishëm i identifikuar nga

analiza diskriminuese. Ky raport tregon kohën mesatare që i duhet njësisë ekonomike

për të arkëtuar të drejtat nga klientët për shitjet e kryera me arkëtim të mëvonshëm.

Periudha mesatare e arkëtimit llogaritet duke pjesëtuar llogaritë e arkëtueshme me shitjet

ditore. Sipas analizës diskriminuese me shumë variabla, rritja e periudhës mesatare të

arkëtimit ndikon në rritjen e mundësisë së falimentimit të njësisë ekonomike. Ky është

një rezultat i pritshëm, meqë vonesa në arkëtimin e të drejtave ndaj të tretëve mund të

shkaktojë probleme me gjendjen e likuiditetit të njësisë ekonomike, e cila më pas mund

çojë deri në falimentimin e saj.

Raporti i borxhit është variabli i tretë më i rëndësishëm i identifikuar nga analiza

diskriminuese. Ky raport është tregues i levës financiare dhe tregon se ç’pjesë e aktiveve

të njësisë ekonomike është financuar me borxh. Një vlerë e lartë e këtij raporti mund të

sjellë përfitueshmëri më të lartë për njësinë ekonomike nga njëra anë, por nga ana tjetër

mund të sjellë edhe rritjen e riskut financiar. Raporti i borxhit llogaritet duke pjesëtuar



165

totalin e detyrimeve me totalin e aktiveve. Sipas analizës diskriminuese me shumë

variabla të realizuar më sipër, rritja e raportit të borxhit ndikon në rritjen e mundësisë së

falimentimit të njësisë ekonomike, si rrjedhojë e rritjes së riskut financiar të saj.

Raporti i fitimit marxhinal operativ është variabli më i rëndësishëm i identifikuar nga

analiza diskriminuese. Ky raport llogaritet duke pjesëtuar fitimin operativ me totalin e

shitjeve dhe tregon sa është fitimi operativ (fitimi përpara interesit dhe tatimit) që

realizon njësia ekonomike për çdo njësi monetare shitje. Sipas modelit të ndërtuar më

sipër, sa më i lartë të jetë raporti i fitimit marxhinal operativ, aq më e ulët është

mundësia e njësisë ekonomike për të falimentuar. Kjo mund të shpjegohet me faktin se,

sa më i lartë të jetë ky raport, aq më e lartë është eficienca operative e njësisë ekonomike

dhe aq më e lartë është aftësia e saj për të mbuluar shpenzimet financiare.

Madhësia e njësisë ekonomike është variabli i katërt më i rëndësishëm i identifikuar nga

analiza diskriminuese. Ky variabël matet nëpërmjet logaritmit të totalit të shitjeve. Sipas

modelit të ndërtuar më sipër, sa më i lartë të jetë logaritmi i totalit të shitjeve, aq më e

ulët është mundësia e njësisë ekonomike për të falimentuar. Kjo mund të shpjegohet me

faktin se në përgjithësi, njësitë ekonomike më të mëdha mund të përfitojnë nga

ekonomitë e shkallës. Kjo do të thotë që ato kanë më shumë mundësi për të përfituar

burime financimi me kosto më të ulët, kanë kosto më të ulët të prodhimit për shkak të

specializimit dhe të shpërndarjes së kostove fikse në një numër më të madh njësish dhe

për shkak të aftësive drejtuese.

Funksioni diskriminues i ndërtuar më sipër quhet ndryshe funksion kanonik. Për të

testuar aftësinë e tij statistikore për të kryer dallimin midis dy grupeve të njësive

ekonomike përdoren dy tregues: koeficienti i korrelacionit kanonik dhe vlera Lambda.

Rezultatet e këtyre dy testeve jepen në tabelën e mëposhtme (Tabela 4.10):



166

Tabela 4.10: Testimi i modelit

Function Eigenvalue % of Variance Cumulative % Canonical Correlation

1 .193 100.0 100.0 .402

Test of Function(s) Wilks' Lambda Chi-square Df Sig.

1 .838 34.629 4 .000


Në rastin kur janë dy grupe të dhënash, koeficienti i korrelacionit kanonik është treguesi

më i përdorur dhe është ekuivalent me koeficientin e korrelacionit Pearson. Sa më i lartë

të jetë ky koeficient, aq më shpjegues është modeli i ndërtuar. Përsa i përket vlerës

Lambda, ajo tregon se ç’pjesë e variancës totale nuk shpjegohet nga ndryshimi midis dy

grupeve të njësive ekonomike. Kjo vlerë kërkohet të jetë sa më e vogël, sepse në këtë rast

aftësia diskriminuese e modelit të ndërtuar është më e lartë. Në rastin tonë, edhe pse

koeficienti i korrelacionit kanonik është i ulët dhe vlera Lambda është e lartë, modeli i

ndërtuar një vit përpara falimentimit është i rëndësishëm statistikisht (shkalla e rëndësisë

është më e vogël se 0.05) dhe është i vlefshëm në analizën diskriminuese midis dy

grupeve të njësive ekonomike.

Pas testimit të rëndësisë dhe të vlefshmërisë së modelit, është e nevojshme të përcaktohet

vlera e funksionit diskriminues, që do të shërbejë si pikë ndarje midis njësive ekonomike

të falimentuara dhe atyre jo të falimentuara. Për këtë, fillimisht llogarisim vlerën

mesatare të funksionit diskriminues për secilin grup të njësive ekonomike, rezultatet e së

cilës jepen në tabelën e mëposhtme (Tabela 4.11):

Tabela 4.11: Vlera mesatare “Z” për dy grupet e njësive ekonomike

Njësi ekonomike Vlera mesatare e funksionit diskriminues

Të falimentuara 0.437

Jo të falimentuara - 0.437




167

Pika e ndarjes ndërmjet dy grupeve të njësive ekonomike llogaritet thjesht si mesatare e

dy vlerave Z të gjetura më sipër:

Sipas këtij modeli, njësitë ekonomike me vlerë “Z” më të madhe se zero klasifikohen si

njësi ekonomike të falimentuara dhe ato me vlerë “Z” më të vogël se zero klasifikohen si

njësi ekonomike jo të falimentuara.

Pas përcaktimit të pikës së ndarjes midis dy grupeve të njësive ekonomike, bëhet

vlerësimi i saktësisë së klasifikimit të modelit të ndërtuar, rezultatet e së cilit jepen në

tabelën e mëposhtme:

Tabela 4.12: Rezultatet e klasifikimit sipas analizës diskriminuese (një vit përpara

falimentimit)

Njësi ekonomike Parashikimi sipas modelit

Gjithsej Të falimentuara Jo të falimentuara

Numri Të falimentuara 56 44 100

Jo të falimentuara 13 87 100

Përqindja Të falimentuara 56.0 44.0 100.0

Jo të falimentuara 13.0 87.0 100.0


Rezultatet tregojnë se ky model arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë 71.5% të të gjitha

njësive ekonomike një vit përpara falimentimit. Përsa i përket saktësisë së klasifikimit të

të dy grupeve, ky model arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë 56% të njësive ekonomike

të falimentuara një vit përpara falimentimit dhe 87% të njësive ekonomike jo të

falimentuara.



168


Në të njëjtën mënyrë siç vepruam më sipër për klasifikimin e njësive ekonomike një vit

përpara falimentimit, është vepruar për të përcaktuar variablat që kanë aftësi më të lartë

diskriminuese midis dy grupeve të njësive ekonomike dy vite përpara falimentimit.

Fillimisht, më poshtë jepet në mënyrë të përmbledhur shpjegimi nëse plotësohen

supozimet e analizës diskriminuese apo jo:

Supozimi i parë kërkon që grupet të jenë reciprokisht të përjashtueshëm dhe madhësia e

të dy grupeve të jetë pak a shumë e ngjashme. Në këtë pjesë të punimit, njësitë

ekonomike janë ndarë në dy grupe: njësi ekonomike të falimentuara dhe jo të

falimentuara dhe madhësia e secilit grup është e njëjtë (nga 96 njësi ekonomike secili

grup).

Supozimi i dytë kërkon që variablat e pavarur të mos jenë të korreluara me njëra - tjetrën.

Siç e përmendëm edhe në seksionin paraardhës, korrelacioni midis variablave të pavarur

mund të krijojë probleme, sepse mund të rrisë variancën e koeficientëve dhe kjo mund të

sjellë vështirësi në ndërtimin e modelit përfundimtar dhe në interpretimin e tij. Në

modelin me shumë variabla për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike dy vite

përpara falimentimit janë përjashtuar variablat me korrelacion të lartë midis tyre.

Rezultatet e korrelacionit jepen tek shtojcat (Shtojca G).

Supozimi i tretë kërkon që variablat e pavarur të kenë shpërndarje normale. Rezultatet e

testit Kolmogorov – Smirnov për shpërndarjen normale të variablave të pavarur jepen tek

shtojcat (Shtojca H). Këto rezultate tregojnë se përveç katër variablave që kishin

shpërndarje normale një vit përpara falimentimit, kanë shpërndarje normale dy vite

përpara falimentimit edhe pesë variabla të tjerë: kapitali qarkullues ndaj totalit të

detyrimeve, periudha mesatare e arkëtimit, kapitali ekonomik ndaj totalit të aktiveve,

fitimi marxhinal bruto dhe logaritmi i totalit të shitjeve. Megjithatë, siç e përmendëm

edhe në kapitullin e tretë, edhe pse variablat e tjerë nuk kanë shpërndarje normale, modeli

i ndërtuar nëpërmjet analizës diskriminuese është i qëndrueshëm, meqë numri i



169

vrojtimeve është i njëjtë midis dy grupeve të njësive ekonomike dhe numri i vrojtimeve

është të paktën katër herë më shumë se numri i variablave të përfshirë në model.

Supozimi i katërt, i cili është testuar nëpërmjet testit “F” të Fisher, kërkon që struktura

variancë – kovariancë e variablave të pavarur të jetë e ngjashme brenda të njëjtit grup të

variablit të varur. Rezultatet e këtij testi jepen në tabelën e mëposhtme (Tabela 4.13):

Tabela 4.13: Rezultati i testit Fisher

Box's M 249.577

F

Afërsisht 24.391

Shkallë lirie 1 10

Shkallë lirie 2 172589.641

Rëndësia .000


Nga tabela shikojmë se vlera e testit Fisher është e barabartë me 24.391, me shkallë

rëndësie statistikore 0. Duke qenë se kjo vlerë del më e lartë se vlera kritike Fisher,

atëherë struktura variancë – kovariancë e variablave të pavarur nuk është e ngjashme

brenda të njëjtit grup, njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara.

Megjithatë, siç e përmendëm edhe në seksionin paraardhës, analiza diskriminuese është e

fortë nga thyerja e këtij supozimi nëse numri i vrojtimeve është i njëjtë midis dy grupeve

të njësive ekonomike dhe numri i vrojtimeve është të paktën katër herë më shumë se

numri i variablave të përfshirë në model.

Pasi është kryer shpjegimi i supozimeve të analizës diskriminuese me shumë variabla,

nëpërmjet programit statistikor SPSS, në të njëjtën mënyrë siç vepruam më sipër për

ndërtimin e modelit një vit përpara falimentimit, janë përzgjedhur variablat që janë të

rëndësishëm nga ana statistikore. Pas kryerjes së një sërë testesh, është bërë e mundur

krijimi i një bashkësie variablash, që janë të rëndësishëm dhe që ndikojnë në rritjen e



170

saktësisë së modelit. Ashtu siç vepruam edhe më sipër, në model nuk janë përfshirë disa

variabla që kanë korrelacion të lartë me ato të përfshira. Variablat e përzgjedhur

nëpërmjet procedurave statistikore kanë bërë të mundur krijimin e funksionit

diskriminues, i cili ka formën e mëposhtme:


Z – Rezultati i marrë nga funksioni diskriminues;



– Raporti i kthimit mbi aktivet gjithsej;

– Raporti i qarkullimit të aktiveve gjithsej.

Siç shikohet nga modeli i ndërtuar, rritja e raportit të borxhit ndikon në rritjen e

mundësisë së njësisë ekonomike për të falimentuar. Kjo vjen për shkak të rritjes së riskut

financiar të saj. Ndërkohë, rritja e raportit të fitimit marxhinal operativ, e raportit të

kthimit nga aktivet gjithsej dhe e raportit të qarkullimit të aktiveve gjithsej ndikojnë në

uljen e mundësisë së njësisë ekonomike për të falimentuar. Kjo vjen për shkak të rritjes

së efektivitetit të menaxhimit të aktiveve, të rritjes së eficiencës së menaxhimit të

shpenzimeve dhe rritjes së përfitueshmërisë së përgjithshme të njësisë ekonomike.

Për të testuar aftësinë e tij statistikore për të bërë dallimin midis dy grupeve të njësive

ekonomike, janë përdorur sërish koeficienti i korrelacionit kanonik dhe vlera Lambda.

Rezultatet e këtyre dy testeve jepen në tabelën e mëposhtme (Tabela 4.14):

Tabela 4.14: Testimi i modelit


1 .152 100.0 100.0 .363



171

Test of Function(s) Wilks' Lambda Chi-square df Sig.

1 .868 26.636 4 .000


Në rastin e përdorimit të të dhënave dy vite përpara falimentimit, vlerat e këtyre dy

treguesve janë pak a shumë të ngjashme, por sërish, edhe pse koeficienti i korrelacionit

kanonik është i ulët dhe vlera Lambda është e lartë, modeli është i rëndësishëm

statistikisht (shkalla e rëndësisë është më e vogël se 0.05) dhe është i vlefshëm në

analizën diskriminuese midis dy grupeve të njësive ekonomike dy vite përpara

falimentimit.

Pas testimit të rëndësisë dhe të vlefshmërisë së modelit, është përcaktuar vlera e

funksionit diskriminues, që do të shërbejë si pikë ndarje midis njësive ekonomike të

falimentuara dhe atyre jo të falimentuara. Për këtë, fillimisht llogarisim vlerën mesatare

të funksionit diskriminues për secilin grup të njësive ekonomike, rezultatet e së cilës

jepen në tabelën në vijim (Tabela 4.15):

Tabela 4.15: Vlera mesatare “Z” për dy grupet e njësive ekonomike


Të falimentuara -0.388

Jo të falimentuara 0.388


Pika e ndarjes ndërmjet dy grupeve të njësive ekonomike llogaritet thjesht si mesatare e

vlerave Z të gjetura më sipër:

Ndryshe nga modeli i ndërtuar për klasifikimin e njësive ekonomike një vit përpara

falimentimit, sipas këtij modeli, njësitë ekonomike me vlerë “Z” më të vogël se zero



172

klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara dhe ato me vlerë “Z” më të madhe se

zero klasifikohen si njësi ekonomike jo të falimentuara.

Pas përcaktimit të pikës së ndarjes midis dy grupeve të njësive ekonomike, bëhet

vlerësimi i saktësisë së klasifikimit të modelit të ndërtuar, rezultatet e së cilës jepen në

tabelën e mëposhtme:

Tabela 4.16: Rezultatet e klasifikimit sipas analizës diskriminuese (dy vite përpara

falimentimit)








Rezultatet tregojnë se ky model arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë 69.8% të të gjitha

njësive ekonomike dy vite përpara falimentimit. Përsa i përket saktësisë së klasifikimit të

të dy grupeve, ky model arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë 68.8% të njësive

ekonomike të falimentuara dy vite përpara falimentimit dhe 70.8% të njësive ekonomike

jo të falimentuara.

4.6 ANALIZA LOGIT

Pas analizës diskriminuese me shumë variabla, analiza logit është një nga analizat e para

që u përdor për parashikimin e falimentimit të njësive ekonomike. Kjo analizë llogarit

probabilitetin që një njësi ekonomike të falimentojë gjatë një periudhe kohe të përcaktuar

dhe merr vlera në segmentin nga zero në një. Modeli i parashikimit të falimentimit

nëpërmjet analizës logit merr formën e mëposhtme:



173

Ku,

– probabiliteti i vazhdimit të aktivitetit të njësisë ekonomike;

–variablat e pavarur (raportet financiare);

–koeficientët e raporteve financiare.

Duke kryer veprimet në formulën e mësipërme, përcaktojmë probabilitetin e vazhdimit të

aktivitetit të njësisë ekonomike si më poshtë:

)

Ku,

Nga 24 variablat e llogaritura për çdo njësi ekonomike, edhe nëpërmjet kësaj analize

duhet të përzgjidhen variablat që shpjegojnë më mirë dallimin midis dy grupeve të

njësive ekonomike. Përzgjedhja në këtë punim është realizuar nëpërmjet metodës

“forward”. Sipas kësaj metode, fillohet me variablin e pavarur që ka korrelacion më të

lartë njëvariabël. Më pas, hap pas hapi, shtohen variablat një e nga një, në mënyrë të tillë

që të rritet saktësia e modelit. Kjo procedurë vazhdon deri në momentin kur shtimi i

variablave të mëtejshëm nuk ndikon më në rritjen e saktësisë së klasifikimit të njësive

ekonomike.


Modeli përfundimtar një vit përpara falimentimit, nëpërmjet metodës së përzgjedhjes

“forward” të përmendur më sipër, është ndërtuar në hapin e katërt. Pas përpunimit të të

dhënave nëpërmjet programit SPSS, fillimisht është testuar nëse modeli i ndërtuar në çdo

hap është i përshtatshëm apo jo (Testi Hosmer - Lemeshow). Rezultatet e këtij testi jepen

në tabelën e mëposhtme (Tabela 4.17):



174

Tabela 4.17: Rezultatet e testimit të përshtatshmërisë së modelit (Hosmer -

Lemeshow)

Hapi Chi-square Df Sig.

1 32.654 8 .000

2 33.510 8 .000

3 18.528 8 .018

4 13.795 8 .087


Sipas këtij testi, modeli i ndërtuar është i përshtatshëm nëse vlera e rëndësisë është më e

madhe se 0.05. Siç shikojmë në tabelën e mësipërme, modeli i ndërtuar në tre hapat e

para nuk është i përshtatshëm në klasifikimin e njësive ekonomike. Ndërkohë, ajo që ka

më shumë rëndësi është hapi i katërt dhe përfundimtar. Modeli i ndërtuar në hapin e

fundit nëpërmjet analizës logit rezulton i përshtatshëm, duke qenë se vlera e rëndësisë

është më e lartë se 0.05.

Në këtë studim, përzgjedhja e variablave që ndihmojnë në klasifikimin e njësive

ekonomike në të falimentuara dhe jo të falimentuara është kryer nëpërmjet metodës

“forward”. Në hapin e parë, është përfshirë raporti i fitimit marxhinal operativ, i cili është

edhe variabli më i rëndësishëm (rezultatet e rëndësisë së secilit variabël jepen tek Shtojca

K). Më pas, në dy hapat e tjerë janë shtuar dy variablat e radhës më të rëndësishëm,

periudha mesatare e arkëtimit dhe raporti i kapitalit të vet. Në hapin e katërt, siç shikohet

edhe në tabelën në vijim, është shtuar një variabël që nuk është i rëndësishëm në tre hapat

e para nga ana statistikore (Fuqia e aktiveve për të gjeneruar fitim), por që rezulton i

rëndësishëm në këtë hap. Siç evidentohet edhe tek Shtojca K, përveç katër variablave të

përfshirë në modelin e ndërtuar në hapin e katërt, në hapin zero rezultojnë të rëndësishëm

statistikisht edhe raporti i borxhit, raporti i kapitalit ekonomik ndaj aktiveve dhe raporti i

fitimit marxhinal neto. Por, këto variabla nuk janë përfshirë tek modeli i ndërtuar në

hapin e katërt, për shkak se ato rezultojnë të parëndësishëm në këtë hap.



175

Tabela 4.18: Përzgjedhja e variablave në secilin hap

Hapi Variabli B S. E. Wald df Sig. Exp (B)

1a FMO 3.028 .780 15.086 1 .000 20.662

2b

PMA -.001 .000 11.010 1 .001 .999

FMO 4.618 1.125 16.860 1 .000 101.333

3c

PMA -.001 .000 12.503 1 .000 .999

KAPVET 1.326 .420 9.956 1 .002 3.765

FMO 3.356 1.101 9.287 1 .002 28.676

4d

PMA -.001 .000 13.320 1 .000 .999

KAPVET 1.442 .433 11.107 1 .001 4.228

FMO 3.970 1.216 10.658 1 .001 52.983

BEP -.371 .249 2.208 1 .137 .690


a. Variabli i shtuar në hapin e parë: FMO.

b. Variabli i shtuar në hapin e dytë: PMA.

c. Variabli i shtuar në hapin e tretë: KAPVET.

d. Variabli i shtuar në hapin e katërt: BEP.

Në rastin e regresionit linear, për të treguar se ç’pjesë e variablit të varur shpjegohet nga

variablat e pavarur të përfshirë në punim, përdoret koeficienti i përcaktueshmërisë R².

Ndërkohë, përsa i përket analizës logit, nuk mund të përdoret koeficienti i

përcaktueshmërisë R², por në vend të tij, përdoren dy metoda të tjera: R² i Cox dhe Snell

dhe R² i Nagelkerke. Tabela e mëposhtme (Tabela 4.19) tregon se modeli i ndërtuar në

hapin e katërt është modeli më i mirë në klasifikimin e njësive ekonomike në të

falimentuara dhe jo të falimentuara.

Tabela 4.19: Koeficienti i përcaktueshmërisë

Hapi -2 Log likelihood Cox & Snell R Square Nagelkerke R Square

1 249.711 .129 .172



176

2 224.091 .233 .311

3 212.756 .276 .368

4 209.260 .288 .384


Pasi testuam rëndësinë e modelit të ndërtuar në hapin e katërt nëpërmjet metodës së

përzgjedhjes “forward”, më poshtë jepet formula përkatëse (eksponenti y):

Në modelin e ndërtuar më sipër nëpërmjet analizës logit, katër ndryshoret paraqesin

raportet e mëposhtme:


– Raporti i kapitalit të vet;


– Raporti i fuqisë së aktiveve për të gjeneruar fitim (BEP).


ekonomike jo të falimentuara një vit përpara falimentimit dhe ato me probabilitet më të

vogël se 0.5 klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara. Në modelin e mësipërm

shikojmë që rritja e financimit të njësisë ekonomike me kapitalin e vet ndikon në uljen e

mundësisë së saj për të falimentuar. Kjo vjen për shkak të reduktimit të riskut financiar të

investitorëve të njësisë ekonomike. Gjithashtu, të njëjtin ndikim tek ecuria e aktivitetit të

njësisë ekonomike ka dhe raporti i fitimit marxhinal operativ. Siç e shpjeguam edhe më

sipër te modeli i ndërtuar nëpërmjet analizës diskriminuese me shumë variabla, kjo mund

të shpjegohet me faktin se, sa më i lartë të jetë ky raport, aq më e lartë është eficienca

operative e njësisë ekonomike dhe aq më e lartë është mundësia e saj për të mbuluar

shpenzimet financiare. Edhe nëpërmjet analizës logit, rritja e periudhës mesatare të

arkëtimit ndikon në rritjen e mundësisë së njësisë ekonomike për të falimentuar, për

shkak të problemeve të likuiditetit që mund të sjellë ajo. Ajo që të bën përshtypje është se



177

të njëjtin ndikim me periudhën mesatare të arkëtimit shfaq edhe raporti i fuqisë së

aktiveve për të gjeneruar fitim. Megjithatë, ky variabël nuk është i rëndësishëm nga ana

statistikore, gjë që shpjegon edhe rezultatin e tij.

Pas përcaktimit të pikës së ndarjes midis dy grupeve të njësive ekonomike, është kryer

vlerësimi i saktësisë së klasifikimit të modelit të ndërtuar një vit përpara falimentimit,

rezultatet e së cilit jepen në tabelën e mëposhtme:

Tabela 4.20: Rezultatet e klasifikimit sipas analizës logit (një vit përpara

falimentimit)

Hapi Vrojtimet

Parashikimi sipas modelit

Njësi ekonomike Saktësia e

klasifikimit (%) Të falimentuara Jo të falimentuara

1

Njësi

ekonomike

Të falimentuara 52 48 52.0

Jo të falimentuara 6 94 94.0

Saktësia e përgjithshme 73.0

2

Njësi

ekonomike




3

Njësi

ekonomike




4

Njësi

ekonomike





Rezultatet tregojnë se modeli përfundimtar arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë 79% të

të gjitha njësive ekonomike një vit përpara falimentimit. Përsa i përket saktësisë së

klasifikimit të të dy grupeve, ky model arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë 71% të



178

njësive ekonomike të falimentuara një vit përpara falimentimit dhe 87% të njësive

ekonomike jo të falimentuara. Këto rezultate janë më të larta se rezultatet e marra

nëpërmjet analizës diskriminuese me shumë variabla, që do të thotë se analiza logit arrin

të klasifikojë në mënyrë më të saktë njësitë ekonomike një vit përpara falimentimit në

raport me analizën diskriminuese.


Në vazhdim do të paraqesim analizën për përcaktimin e variablave që kanë aftësi më të

lartë diskriminuese midis dy grupeve të njësive ekonomike dy vite përpara falimentimit.

Modeli është ndërtuar sërish nëpërmjet metodës së përzgjedhjes “forward” të përmendur

më sipër. Siç ndodhi në rastin e parashikimit të falimentimit të njësive ekonomike një vit

përpara falimentimit, edhe në këtë rast modeli përfundimtar është ndërtuar në hapin e

katërt. Pas përpunimit të të dhënave nëpërmjet programit SPSS, fillimisht është testuar

nëse modeli i ndërtuar në çdo hap është i përshtatshëm apo jo nëpërmjet testit Hosmer -

Lemeshow. Rezultatet e këtij testi jepen në tabelën e mëposhtme (Tabela 4.21):

Tabela 4.21: Rezultatet e testimit të përshtatshmërisë së modelit (Hosmer -

Lemeshow)

Hapi Chi-square Df Sig.

1 29.390 8 .000

2 10.312 8 .244

3 9.396 8 .310

4 23.729 8 .003


Nga rezultatet vihet re se modeli i ndërtuar në hapin e parë dhe në hapin e katërt nuk

është i përshtatshëm në klasifikimin e njësive ekonomike. Ndërkohë që modeli i ndërtuar

në hapin e dytë dhe në hapin e tretë rezulton i përshtatshëm nga ana statistikore, meqë

vlera e rëndësisë është më e lartë se 0.05. Në hapin e parë, është përfshirë raporti i fuqisë

së aktiveve për të gjeneruar fitim, i cili është edhe variabli më i rëndësishëm (rezultatet e



179

rëndësisë së secilit variabël të llogaritur dy vite përpara falimentimit jepen tek Shtojca K).

Më pas, në hapin e dytë është shtuar raporti i fitimit marxhinal operativ, i cili është

variabli më i rëndësishëm ndërmjet variablave që nuk u përfshinë në hapin e parë. Më pas,

në hapin e tretë është hequr raporti i fuqisë së aktiveve për të gjeneruar fitim dhe në hapin

e katërt është shtuar raporti i borxhit. Siç shikohet edhe tek Shtojca K, në hapin e katërt,

nuk rezulton variabël tjetër i rëndësishëm. Si rrjedhim, procesi i përzgjedhjes së

variablave është ndërprerë në hapin e katërt dhe në mënyrë të përmbledhur jepet në

tabelën e mëposhtme (Tabela 4.22):

Tabela 4.22: Përzgjedhja e variablave në secilin hap

Hapi Variabli B S. E. Wald Df Sig. Exp (B)

1a

BEP 3.900 1.112 12.310 1 .000 49.406

Constant -.225 .163 1.903 1 .168 .799

2b

FMO 3.558 1.341 7.040 1 .008 35.083

BEP .920 1.348 .466 1 .495 2.510

Constant -.161 .169 .904 1 .342 .852

3b

FMO 4.196 1.038 16.339 1 .000 66.425

Constant -.129 .161 .641 1 .423 .879

4c

RB -1.041 .487 4.577 1 .032 .353

FMO 3.520 1.038 11.495 1 .001 33.781

Constant .677 .405 2.797 1 .094 1.969


a. Variabli i shtuar në hapin e parë: BEP.

b. Variabli i shtuar në hapin e dytë: FMO.

c. Variabli i shtuar në hapin e katërt: RB.



180

Pasi janë përcaktuar variablat që do të përfshihen tek modeli përfundimtar, është

llogaritur koeficienti i përcaktueshmërisë R² i Cox dhe Snell dhe R² i Nagelkerke. Modeli

i ndërtuar në hapin e katërt është modeli më i mirë në klasifikimin e njësive ekonomike

në të falimentuara dhe jo të falimentuara. Rezultatet e marra për njësitë ekonomike dy

vite përpara falimentimit tregojnë se koeficienti i përcaktueshmërisë në këtë rast është

afërsisht dy herë më pak se koeficienti i përcaktueshmërisë së modelit të ndërtuar për

klasifikimin e njësive ekonomike një vit përpara falimentimit, rezultat i cili paralajmëron

për një ulje të saktësisë së klasifikimit.

Tabela 4.23: Koeficienti i përcaktueshmërisë

Hapi -2 Log likelihood Cox & Snell R Square Nagelkerke R Square

1 248.958 .086 .114

2 236.282 .144 .192

3 236.772 .142 .189

4 231.921 .163 .218


Pasi testuam rëndësinë e modelit të ndërtuar në hapin e katërt nëpërmjet metodës së

përzgjedhjes “forward”, më poshtë jepet formula përkatëse (eksponenti y):

Në modelin e ndërtuar më sipër nëpërmjet analizës logit, dy ndryshoret paraqesin raportet

e mëposhtme:


– Raporti i fitimit marxhinal operativ.


ekonomike jo të falimentuara dy vite përpara falimentimit dhe ato me probabilitet më të

vogël se 0.5 klasifikohen si njësi ekonomike të falimentuara. Rezultatet tregojnë se rritja

e raportit të borxhit ndikon në rritjen e mundësisë së njësisë ekonomike për të falimentuar.



181

Ky rezultat është i pritshëm, duke qenë se njësitë ekonomike me një nivel të lartë borxhi

kanë risk financiar të lartë si rezultat i uljes së aftësisë së tyre për të përballuar detyrimet

financiare. Përsa i përket raportit të fitimit marxhinal operativ, shikojmë që ai rezulton i

rëndësishëm në klasifikimin ndërmjet dy grupeve të njësive ekonomike edhe dy vite

përpara falimentimit dhe ndikimi është i njëjtë si tek modeli i ndërtuar nëpërmjet analizës

logit një vit përpara falimentimit (rritja e raportit ndikon në uljen e mundësisë së njësisë

ekonomike për të falimentuar).

Pas përcaktimit të pikës së ndarjes midis dy grupeve të njësive ekonomike, është kryer

vlerësimi i saktësisë së klasifikimit të modelit të ndërtuar dy vite përpara falimentimit,

rezultatet e së cilit jepen në tabelën e mëposhtme:

Tabela 4.24: Rezultatet e klasifikimit sipas analizës logit (dy vite përpara

falimentimit)

Hapi Vrojtimet

Parashikimi sipas modelit

Njësi ekonomike Saktësia e

klasifikimit (%) Të falimentuara Jo të falimentuara

1

Njësi

ekonomike




2

Njësi

ekonomike




3

Njësi

ekonomike




4

Njësi

ekonomike







182

Rezultatet tregojnë se modeli përfundimtar arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë 73.4%

të të gjitha njësive ekonomike dy vite përpara falimentimit. Përsa i përket saktësisë së

klasifikimit të të dy grupeve, ky model arrin të klasifikojë në mënyrë të saktë 69.8% të

njësive ekonomike të falimentuara dy vite përpara falimentimit dhe 77.1% të njësive

ekonomike jo të falimentuara. Këto rezultate janë më të larta se rezultatet e marra

nëpërmjet analizës diskriminuese me shumë variabla, që do të thotë se analiza logit arrin

të klasifikojë në mënyrë më të saktë njësitë ekonomike edhe dy vite përpara falimentimit

në raport me analizën diskriminuese.



183

KONKLUZIONE

Falimentimi i njësive ekonomike është një nga temat më të rëndësishme të drejtimit

financiar dhe një ndër çështjet që shfaq interes të lartë mes akademikëve, studiuesve dhe

ekspertëve. Ndikimi i falimentimit në mirëqenien e aksionerëve, kreditorëve, punonjësve,

shoqërisë dhe gjithë grupeve të tjera të interesit, si dhe implikimet ligjore, administrative

dhe financiare që shkakton ai, kanë rritur nevojën për studime në këtë fushë. Rëndësia e

tij është shtuar sidomos pas krizës financiare të vitit 2008, e cila u shoqërua me dështimin

e një numri të madh të njësive ekonomike. Në vendet e Eurozonës, kjo situatë ka ardhur

drejt përmirësimit në mënyrë graduale, ndërsa në vendet e Europës Qendrore dhe Lindore

vazhdon të mbetet një problem aktual.

Ky disertacion ka si qëllim kryesor të identifikojë modelet bazë të parashikimit të

falimentimit dhe të modelojë falimentimin e njësive ekonomike me kapital privat që

operojnë në Shqipëri. Në funksion të qëllimit kryesor, është bërë një hulumtim i gjerë i

aspekteve juridike dhe financiare të falimentimit, janë identifikuar shkaqet, pasojat dhe

tendencat aktuale të këtij fenomeni dhe janë vlerësuar kostot që shkaktohen prej tij.

Fokusi i punimit është realiteti shqiptar dhe për këtë arsye, gjetjet kanë vlera të

rëndësishme jo vetëm teorike, por edhe praktike.

Konkluzione mbi implikimet teorike

Falimentimi i njësive ekonomike është lidhur shpeshherë me dështimin financiar (Wruck,

1990; Whitaker, 1999) apo dështimin ekonomik (Altman dhe Hotchkiss, 2005; Kuhn dhe

Morton, 1990), mosshlyerjen e huave (Andrade dhe Kaplan, 1998), paaftësinë paguese

(Shrader dhe Hickman, 1993; Wruck, 1990) dhe këto terma janë përdorur në literaturë si

zëvendësues të njëri-tjetrit. Shumica e studimeve mbi falimentimin janë bazuar në

përkufizimin ligjor të tij (Hossari, 2006) dhe arsyeja për këtë është se ky përkufizim e bën

më të lehtë dhe më të qartë dallimin midis dy grupeve të njësive ekonomike, të

falimentuara dhe jo të falimentuara (aktive) dhe si rrjedhim, bëhet më i lehtë edhe

aplikimi i metodave statistikore për studimin dhe parashikimin e tyre.



184

Bazuar në legjislacionin e shumë vendeve perëndimore dhe të rajonit, shkaku i fillimit të

procedurave të falimentimit është paaftësia paguese e njësisë ekonomike për të shlyer

detyrimet në datën e maturimit të tyre. Megjithatë, termi “paaftësi paguese” ka trajtime të

ndryshme në legjislacione të ndryshme, si p.sh. paaftësia e njësisë ekonomike për të

përmbushur detyrimet në momentin e maturimit (SHBA, Francë, Itali, Spanjë, Poloni,

Turqi, Slloveni, Bullgari etj.); tejkalimi i detyrimeve ndaj aktiveve (Angli); mbingarkesa

me borxhe (Gjermani); rënia e vlerës së kapitalit aksioner me 50% (Suedi) etj. Sipas

legjislacionit tonë në fuqi, shkaku i hapjes së procedurës së falimentimit mund të jetë

gjendja e paaftësisë paguese e debitorit, ku debitori konsiderohet i paaftë për të paguar

nëse nuk është në gjendje të shlyejë detyrimet e tij në datën e maturimit ose paaftësia

paguese e debitorit në një të ardhme të afërt, nëse hapja e procedurës së falimentimit

kërkohet nga vetë debitori dhe ai parashikon se nuk do të jetë në gjendje të shlyejë

detyrimet e tij në datën e maturimit (Ligji nr. 110, datë 27.10.2016 “Për falimentimin”).

Legjislacioni shqiptar rreth falimentimit ka pësuar ndryshime të vazhdueshme që nga

koha e Mbretërisë së Zogut, ku është përmendur për herë të parë, deri në ditët e sotme.

Gjatë periudhës së komunizmit nuk ekzistonte asnjë ligj apo rregullore mbi falimentimin

e njësive ekonomike, pasi ekonomia ishte tërësisht e centralizuar dhe falimentimi

konsiderohej i papranueshëm. Në fillimin e viteve ’90, reformimi i legjislacionit mbi

falimentimin kishte si qëllim vetëm ndërmarrjet shtetërore (Ligji Nr. 7631, dt.

29.10.1992). Në vitet në vazhdim, legjislacioni ka pësuar disa herë ndryshime dhe janë

bërë përpjekje për ta afruar me legjislacionin europian, megjithatë procesi është

shoqëruar me problematika në fazën e aplikimit. Ligji i ri për falimentimin (Nr. 110, dt

27.10.2016) ka përmirësuar ndjeshëm ligjet e mëparshme, kryesisht në aspekte që lidhen

me përkufizmin e koncepteve bazë, radhën e shlyerjes së detyrimeve, caktimin e

administratorëve gjatë procedurës së falimentimit dhe përgjegjësitë e tyre, riorganizimin

etj.

Megjithë përmirësimet e vazhdueshme të ligjit për falimentimin, sërish numri i kërkesave

të mbartura në gjykata është më i lartë se numri i kërkesave të reja, për shkak të zgjatjes



185

së kohës së shqyrtimit të çështjeve nga gjykatat përtej afateve të përcaktuara në ligjin

“Për falimentimin”. Kjo zgjatje kohe vjen kryesisht për shkak të mungesës së palëve në

seancat gjyqësore, për shkak të vonesës dhe problemeve të hasura në përgatitjen e listës

së kreditorëve dhe në përcaktimin e masës së falimentimit, si dhe për shkak të

mosushtrimit të detyrave të përcaktuara në ligj nga ana e administratorëve. Në vendin

tonë, koha nga hapja e procedurës së falimentimit deri në momentin e likuidimit arrin

mesatarisht në 2 vjet (Banka Botërore, 2016).

Procesi i falimentimit është një proces dinamik, i cili përveç implikimeve ligjore,

shoqërohet edhe me kosto financiare për njësitë ekonomike që nga momenti kur ato

ndodhen në situatën e vështirësisë financiare deri në momentin e likuidimit të tyre. Kostot

grupohen në kosto direkte dhe kosto indirekte. Kostot direkte të falimentimit përfshijnë të

gjitha kostot që kanë të bëjnë në mënyrë të drejtpërdrejtë me procedurat e falimentimit,

që nga hapja e procedurave të falimentimit në gjykatë deri në momentin e miratimit të saj

dhe mbylljen e njësisë ekonomike, si: pagesat për konsulentë financiarë, konsulentë

ligjorë, vlerësues të pasurive të paluajtshme etj. Këto kosto variojnë nga njëra njësi

ekonomike në tjetrën, si dhe varen nga momenti hapjes së procedurës së falimentimit. Me

afrimin e momentit të mbylljes së njësisë ekonomike, këto kosto janë më të larta (sipas

Warner (1977) kostot direkte janë 4% e vlerës së tregut të njësisë një vit përpara

falimentimit; sipas Ang, Chua dhe McConnell (1982) - 7.5% e vlerës së likuidimit të

njësisë ekonomike, etj.). Kostot indirekte lindin si rezultat i hyrjes së njësisë ekonomike

në vështirësi financiare dhe janë shpenzime që ndodhin përpara hapjes së procedurave të

falimentimit, si: humbja e klientëve, furnitorëve, largimi i punonjësve etj. Kostot

indirekte janë më të vështira për t'u matur dhe shprehur në vlera monetare, por vlerësohen

shumë herë më të larta se kostot direkte (sipas Chow dhe Pham (1989) - 20% e vlerës së

njësisë ekonomike; sipas Altman (1984) - 10.5% në vitin kur njësia ekonomia shpall

falimentimin etj.).

Shkaqet e falimentimit të njësive ekonomike mund të jenë të shumta dhe nga më të

shumëllojshmet. Nga njëra anë, performanca e njësisë ekonomike ndikohet nga faktorë të



186

brendshëm, të cilët janë faktorë që varen nga vendimet e marra nga drejtimi i njësisë

ekonomike. Përdorimi i tepërt i shkallës së levës financiare, përzgjedhja e gabuar e

vendndodhjes së pikave të shitjes, paaftësia në plotësimin e pritshmërive të

konsumatorëve, investimet e tepërta në aktive të qëndrueshme, janë disa nga faktorët e

brendshëm që mund të ndikojnë në performancën e njësisë ekonomike (Klauss, 2004;

Ooghe dhe Waeyaert, 2006; Argenti, 1976; etj.). Nga ana tjetër, performanca e një njësie

ekonomike ndikohet nga faktorë të jashtëm, si faktorë ekonomikë, sektorialë, ligjorë,

teknologjikë e shumë faktorë të tjerë, faktorë të cilët nuk varen nga drejtimi i njësisë

ekonomike (Sharma dhe Mahajan, 1980; Türko, 1999; etj.). Edhe pse nuk është e mundur

për t’i mënjanuar këta faktorë, është e mundur të merren masa për të reduktuar efektet

negative të tyre.

Në vendin tonë është shumë i vështirë identifikimi i shkaqeve të falimentimit, si dhe

matja e kostove që ai shkakton. Kjo për arsye të mungesës së një databaze me njësitë e

falimentuara dhe transparencës së informacionit në rastin e mbylljes së tyre. Sipas një

studimi të realizuar nga Banka Botërore, i cili është edhe i vetmi në këtë aspekt, rezulton

se kostot e falimentimit në Shqipëri arrijnë në 10% të vlerës së pasurive të paluajtshme të

njësisë ekonomike, megjithatë ky përfundim nuk mund të jetë përgjithësues për shkak të

kufizimeve të studimit.

Pjesa më e madhe e studimeve në lidhje me parashikimin e falimentimit të njësive

ekonomike janë bazuar në analizën diskriminuese me shumë variabla (Altman, 1968;

Deakin, 1972; Edmister, 1972; Altman, 1983 etj.). Kjo vjen për shkak të thjeshtësisë së

aplikimit dhe interpretimit të saj. Por përdorimi i saj kërkon një numër të njëjtë të njësive

ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara dhe bazohet në disa supozime, të cilat

janë të nevojshme për aplikimin e duhur të modelit. Këto kufizime të këtij modeli, kanë

sjellë shtimin e teknikave sasiore që mund të përdoren për parashikimin e falimentimit të

njësive ekonomike, ku më e përdorura ndërmjet tyre është analiza logit (Ohlson, 1980;

Virag dhe Hajdu, 1996; Liang, 2003; Domeracki, 2004; etj.).



187

Konkluzione mbi gjetjet empirike

Qëllimi primar i studimit, krijimi i modeleve që bëjnë të mundur parashikimin e

falimentimit për njësitë ekonomike me kapital privat që operojnë në Shqipëri, është

realizur duke marrë në shqyrtim 100 njësi ekonomike private të falimentuara dhe 100

njësi ekonomike private jo të falimentuara, që kanë pak a shumë të njëjtën madhësi dhe

ushtrojnë aktivitetin në të njëjtin sektor në vendin tonë. Të dhënat e përdorura janë

sekondare, bazuar në pasqyrat financiare të kompanive dhe i janë nënshtruar testimeve të

nevojshme për të modeluar falimetimin e njësive ekonomike me anë të tre metodave më

të përdorura në literaturë: analiza diskriminuese me një variabël, analiza diskriminuese

me shumë variabla dhe analiza logit. Nga përpunimi i të dhënave me anë të programit

statistikor SPSS, është konkluduar në këto rezultate:

Njësitë ekonomike të falimentuara karakterizohen nga një strukturë kapitali ku

mbizotëron financimi me borxh, që sjell rrjedhimisht kosto më të larta financiare

për këto kompani. Risku financiar shoqërohet edhe me vonesa në arkëtimin nga

klientët, duke rritur paaftësinë paguese të këtyre njësive ekonomike në dy vitet

përpara shpalljes së falimentimit. Keqmenaxhimi i kostove variabël është një

tjetër tregues që përforcon përkeqësimin e performancës së këtyre njësive. Këto

janë faktorët kryesorë të cilët kanë ndikuar që njësitë e falimentuara të përjetojnë

një kthim nga aktivet pothuajse zero dhe kthim nga kapitali i vet rreth 3.2 herë më

të ulët se ato të pafalimentuara.

Rezultatet e analizës diskriminuese me një variabël për rastin e Shqipërisë

tregojnë se variablat më të saktë në klasifikimin e njësive ekonomike janë raportet

e përfitueshmërisë. Përsa i përket klasifikimit të njësive ekonomike një vit përpara

falimentimit, raportet më të saktë janë raporti i fitimit marxhinal neto (ky raport

ka rezultuar i rëndësishëm edhe në studimin e kryer nga Fernandez, 2012) dhe

raporti i fitimit marxhinal operativ, ndërsa dy vite përpara falimentimit raportet

më të saktë rezultojnë raporti i fitimit marxhinal operativ dhe raporti i kthimit mbi

aktivet.



188

Sipas analizës diskriminuese me shumë variabla, variablat që arrijnë të bëjnë

dallimin midis njësive ekonomike të falimentuara dhe jo të falimentuara një vit

përpara falimentimit janë periudha mesatare e arkëtimit, raporti i borxhit (ky

raport ka rezultuar i rëndësishëm edhe në studimet e kryera nga Altman dhe

Lavallee; Unal; I. Pervan, M. Pervan dhe Vukoja; Perri), raporti i fitimit

marxhinal operativ dhe madhësia e njësisë ekonomike (ky raport ka rezultuar i

rëndësishëm edhe në studimet e kryera nga Zhang, Chen, Yen dhe Altman; Perri).

Nga vështrimi i literaturës shikojmë që periudha mesatare e arkëtimit dhe raporti i

fitimit marxhinal operativ nuk rezultojnë të rëndësishëm në asnjë prej punimeve

të rishikuara për vendet e tjera. Përsa i përket modelit të ndërtuar dy vite përpara

falimentimit, raportet që ndikojnë në klasifikimin e njësive ekonomike janë

raporti i borxhit, raporti i fitimit marxhinal operativ, raporti i kthimit mbi aktivet

gjithsej dhe raporti i qarkullimit të aktiveve gjithsej. Rezultatet e punimit tregojnë

se modeli i ndërtuar një vit përpara falimentimit arrin të klasifikojë me saktësi më

të lartë njësitë ekonomike se modeli i ndërtuar dy vite përpara falimentimit.

Raportet që rezultojnë të rëndësishëm sipas analizës logit një vit përpara

falimentimit janë periudha mesatare e arkëtimit, raporti i kapitalit të vet dhe

raporti i fitimit marxhinal operativ, ndërsa dy vite përpara falimentimit raportet që

rezultojnë të rëndësishme janë vetëm raporti i borxhit dhe raporti i fitimit

marxhinal operativ. Përfundimet e dy modeleve me shumë variabla tregojnë se

analiza logit arrin të klasifikojë me saktësi më të lartë njësitë ekonomike në

krahasim me analizën diskriminuese.



189

REKOMANDIME

Përfundimet e nxjerra nga ky studim janë tërësisht praktike dhe mund t'u shërbejnë

grupeve të ndryshme të interesit. Njohja e faktorëve financiarë që ndikojnë në

falimentimin e biznesit ndihmon investitorët potencialë në shmangien e vendimmarrjeve

të gabuara për të investuar në njësi ekonomike që shfaqin rrezikshmëri dështimi

financiar; menaxherët dhe drejtuesit e njësive ekonomike mund të kuptojnë në kohë

shenjat e përkeqësimit financiar dhe të ndërmarrin veprimet e duhura korrigjuese për të

mënjanuar riskun e falimentimit; kreditorët mund të monitorojnë më mirë ecurinë e

njësisë ekonomike duke u përqëndruar vetëm në treguesit më kyç që mund të çojnë

njësinë në paaftësi paguese; aksionerët mund të kërkojnë më tepër llogari tek menaxherët

lidhur me këto tregues etj.

Duke u bazuar në gjetjet kryesore të këtij studimi, mund të jepen disa rekomandime ose

sugjerime për të gjithë grupet e interesit:

Rekomandime për politikëbërësit:

Sipas ligjit të mëparshëm për falimentimin, nëse masa e falimentimit nuk ishte e

mjaftueshme për mbulimin e shpenzimeve të procedurës së falimentimit, sillte

mbylljen e procedurave të mëtejshme. Gjithashtu, edhe sipas ligjit të ri, ndodhemi

në të njëjtën situatë, me të vetmin ndryshim që mbyllja e procedurave të

falimentimit ndodh pas kryerjes së hetimeve përkatëse nga prokuroria. Kjo do të

thotë që edhe ligji i ri për falimentimin, ashtu si edhe ligji i mëparshëm, nuk japin

garanci për hapjen e procedurave të falimentimit. Ajo që rekomandohet është

parashikimi ligjor për krijimin e një depozite të veçantë nga njësitë ekonomike, që

do të shërbejë si garanci për mbulimin e shpenzimeve të falimentimit dhe që mund

të përdoret vetëm në rastin e likuidimit të tyre.

Administratori i falimentimit mund të mos ketë njohuri në disa fusha të caktuara,

të cilat mund të jenë të nevojshme për sqarimin e fakteve të caktuara gjatë



190

procedurës së falimentimit. Në këtë situatë, Gjykata e Falimentimit cakton një

ekspert të fushës, por ligji për falimentimin nuk përcakton se cilat janë kriteret e

përzgjedhjes së tyre, duke lënë hapësirë për abuzim. Për këtë arsye, kjo procedurë

ka nevojë për rishikim.

Në ligjin për falimentimin është e nevojshme të përcaktohen arsyet kur

administratori i falimentimit mund të japë dorëheqjen, për të shmangur vonesat

gjatë procedurës së falimentimit, si dhe abuzimet me nenin 45/2. Gjithashtu, në

ligj është e nevojshme të përcaktohet edhe periudha kohore e transferimit të

detyrave nga administratori i dorëhequr tek administratori i ri i falimentimit.

Në ligj thuhet se shpërblimi i administratorit të falimentimit, ndërmjet të tjerave,

varet edhe nga koha që ai i ka kushtuar administrimit të pasurisë (neni 48/3). Për

të mënjanuar abuzimet në këtë aspekt, është e nevojshme të përcaktohet se si do të

matet koha për efekt të llogaritjes së shpërblimit. Gjithashtu, ligji për falimentimin

nuk përcakton se cilat janë shpenzimet për të cilat anëtarët e komitetit të

kreditorëve (neni 53) mund të shpërblehen, duke krijuar hapësira për abuzim. Për

të njëjtën arsye, për të shmangur abuzimet është e nevojshme që në ligj të

përcaktohet se si do të bëhet vlerësimi i shpenzimeve të jetesës së debitorit, të cilat

mbulohen nga masa e falimentimit.

Ligji për falimentimin jep një përkufizim të përgjithshëm të masës së

falimentimit, pa specifikuar se cilat janë pasuritë dhe të drejtat që përfshihen në të.

Gjithashtu, në ligj mungon përkufizimi i termit “pasuri dhe të drejta”, çështje që

është e nevojshme të rregullohet.

Roli i Agjencisë Kombëtare të Falimentimit është i kufizuar vetëm në të drejtën e

licensimit të Administratorëve të Falimentimit dhe atyre Mbikëqyrës, të propozojë

dhe të kontrollojë standardet e sjelljes profesionale të tyre, si dhe të kontrollojë

nëse administratorët kryejnë detyrat e përcaktuara nga ligji. Ashtu siç përcaktohet



191

në legjislacionet e vendeve të zhvilluara, është e nevojshme që edhe në vendin

tonë të rritet roli i Agjencisë Kombëtare të Falimentimit, duke e bërë atë palë

aktive gjatë procedurave të falimentimit.

Në disa nene të ligjit për falimentimit përdoret termi “i mjaftueshëm”. Ky term

mund të interpretohet në mënyra të ndryshme nga gjyqtarët, kreditorët,

administratori i falimentimit dhe nga debitori. Në mënyrë që procesi i likuidimit

ose riorganizimit të jetë eficient dhe i shpejtë, është e nevojshme që ky term të

zëvendësohet me një term të mirëpërcaktuar, ose në nenet përkatëse të jepen

detaje më të hollësishme.

Është i nevojshëm krijimi i një baze të dhënash të njësive ekonomike të

falimentuara. Një bazë e tillë të dhënash do të rriste numrin e studimeve në lidhje

me përcaktimin e shkaqeve të falimentimit të njësive ekonomike dhe me

parashikimin e tij, duke ndihmuar drejtuesit financiarë të njësive ekonomike jo të

falimentuara të shmangin gabimet e homologëve të tyre; duke ndihmuar

institucionet bankare të vlerësojnë aftësinë e njësive ekonomike për të shlyer

kreditë e marra; duke ndihmuar institucionet e pushtetit qendror dhe lokal në

hartimin e politikave për krijimin e një politike pozitive për biznesin.

Rekomandime për njësitë ekonomike:

Rezultatet e këtij punimi tregojnë se dy raporte të rëndësishme që ndikojnë në

falimentimin e njësive ekonomike janë periudha mesatare e arkëtimit dhe raporti i

fitimit marxhinal operativ. Të dy këto raporte kanë të bëjnë me aktivitetin operativ

dhe të përditshëm të njësisë ekonomike. Njësitë ekonomike në vendin tonë kanë

probleme me këto raporte kryesisht për shkak të mungesës së vizionit dhe të planit

të biznesit. Për këtë arsye, është e nevojshme që njësitë ekonomike të hartojnë

plane biznesi dhe t’i rishikojnë ato në mënyrë periodike, të përcaktojnë me saktësi

kostot operative të aktivitetit, si dhe të vlerësojnë në mënyrë të vazhdueshme

aftësinë paguese të klientëve të tyre.



192

Parashikimi i falimentimit është një aspekt kyç për ecurinë e njësive ekonomike.

Sigurisht që falimentimi është një fenomen dinamik që inkorporon edhe shkaqe të

tjera përveç atyre financiare, por njohja e modeleve bazë të parashikimit të tij

mund të jetë një formë paralajmërimi për njësitë ekonomike që të ndërmarrin në

kohë veprime rregulluese dhe ta mënjanojnë atë. Në këtë kuadër, modelet e

zhvilluara në këtë studim, por edhe të tjera që mund të zhvillohen nga ekspertë të

brendshëm ose të jashtëm të njësive ekonomike, mund të vihen në përdorim në

praktikë dhe të bëhen pjesë e filozofizë së biznesit.

Rekomandime për investitorët dhe kreditorët:

Përpara se të investosh në një njësi ekonomike ose ta financosh atë është e

nevojshme që të bëhen analiza të detajuara dhe parashikime rreth situatës së

ardhshme financiare. Përpos formave të tjera të analizave që zhvillohen në kushtet

e riskut dhe pasigurisë, rekomandohet që si investitorët, ashtu edhe kreditorët të

aplikojnë modele të parashikimit të falimentimit për të përcaktuar probabilitetin

për falimentimin e njësive ekonomike ku do të investojnë ose financojnë. Kjo

është shumë e rëndësishme për t'i mbrojtur ato nga humbjet e mundshme në

periudhat e ardhshme. Kjo vlen kryesisht për investitorët dhe kreditorët

institucionalë, të cilët kanë burime të mjaftueshme për të investuar në trajnime të

stafit lidhur me çështjet financiare të falimentimit.

Rekomandime për studiuesit dhe kërkime të ardhshme:

Falimentimi i njësive ekonomike është një fushë shumë e gjerë studimi dhe do të

vazhdojë të ketë interes edhe në të ardhmen, përsa kohë që është një fenomen që

ndodh në çdo stad të zhvillimit ekonomik. Meqënëse në vendin tonë nuk ka

studime të shumta në këtë fushë, mbetet shumë hapësirë për t'u eksploruar dhe

vizituar. Disa nga aspektet që mund të përbëjnë interes për studime të ardhshme

janë:

o Aplikimi i modeleve të tjera të trajtuara në literaturë për parashikimin e

falimentimit të njësive ekonomike;



193

o Modelimi i falimentimit të njësive ekonomike duke përfshirë edhe faktorë

të tjerë përveç atyre financiarë;

o Aplikimi i modeleve të parashikimit të falimentimit të njësive ekonomike

duke u përqëndruar në sektorë specifikë dhe jo në gjithë ekonominë;

o Llogaritja e kohës që i duhet një njësie ekonomike që nga krijimi dhe

zhvillimi i aktivitetit të saj deri në falimentim; etj.



194

REFERENCA

Aktan, S. (2011). “Early warning system for bankruptcy: Bankruptcy prediction”,

Dissertation, Fakultät für Wirtschaftswissenschaften des Karlsruher Instituts für

Technologie (KIT).

Alaminos, D.; del Castillo A.; Fernández, MÁ. (2016). “A Global Model for Bankruptcy

Prediction”, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0166693.

Altman, E. I. (1968). “Financial ratios, discriminant analysis and the prediction of

corporate bankruptcy”, Journal of Finance 23 (4), 589 – 609.

Altman, E. I. (1983). “Corporate Financial Distress and Bankruptcy”, 1st Edition, New

York: John Wiley & Sons.

Altman, E. I. (1984). “A further empirical investigation of the bankruptcy cost question”,

Journal of Finance, 39(4), 1067-1089.

Altman, E. I. (1993). “Corporate Financial Distress and Bankruptcy: A Complete Guide

to Predicting and Avoiding Distress and Profiting from Bankruptcy”, 2. Edition, John

Wiley & Sons, Inc.

Altman, E.I.; Hotchkiss, E. (2005). “Corporate Financial Distress and Bankruptcy:

Predict and Avoid Bankruptcy, Analyze and Invest in Distressed Debt”, 3. Edition.

Altman, E. I.; Lavallee, M. (1981). “Business failure classification in Canada”, Journal of

Business Administration, Summer.

Andrade, G.; Kaplan, S. (1998). “How Costly Is Financial (Not Economic) Distress?

Evidence From Highly Leveraged Transactions That Became Distressed”, The Journal of

Finance, 53 (5), 1143-1493.



195

Ang, J. S., Chua, J. H.; McConnell, J. (1982). “The administrative costs of corporate

bankruptcy: a note”, Journal of Finance, 37, 219-226.

Argenti, J. (1976). “Corporate collapse: the causes and symptoms”, London: McGrow -

Hill.

Armeanu, Ş. D.; Vintilă, G.; Moscalu, M.; Filipescu, M. O.; Lazăr, P. (2012). “Using

Quantitative Data Analysis Techniques for Bankruptcy Risk Estimation for

Corporations”, Theoretical and Applied Economics, XIX, 86-102.

Ballkoci, V. (2015). “Falimentimi, modelet që mundësojnë parashikimin e tij. Rasti i

njësive tregtare, rrethi Elbasan”, Dizertacion, Fakulteti i Biznesit, Universiteti

“Aleksandër Moisiu”, Durrës.

Banka Botërore – www.worldbank.org

Baum, J.; Mezias, S. (1992). “Localized competition and organizational failure in the

Manhattan hotel industry, 1898–1990”, Administrative Science Quarterly, 37 (4), 580–

604.

Baumol, W. J. (1952). “The transactions demand for cash: an inventory theoretic

approach”, The Quarterly Journal of Economics, 545–556.

Bauweraerts, J. (2016). “Predicting bankruptcy in private firms: towards a stepwise

regression procedure”, International Journal of Financial Research, Vol. 7, No. 2.

Beaver, W. H. (1966). “Financial Ratios as Predictors of Failure, Empirical Research in

Accounting: Selected Studies”, Journal of Accounting Research, 5, 71-111.

Beerman, K. (1976). “Possible ways to predict capital losses with annual financial

statements”, University of Dusseldorf.



196

Betker, B. (1997). ‘‘The Administrative Cost of Debt Restructuring: Some Recent

Evidence”, Financial Management 26, pp. 56–58.

Bhabra, G. S.; Yao, Y. (2011). “Is Bankruptcy Costly? Recent Evidence on the

Magnitude and Determinants of Indirect Bankruptcy Costs”, Journal of Applied Finance

& Banking, vol. 1, no. 2, 39-68.

Blanco, A.; Irimia, A.; Oliver, M. D. (2012). “The prediction of bankruptcy of small

firms in the UK using logistic regression”, Analisis Financiero, No. 118, 32 – 40.

Bontis, N. (1999). “Managing Organizational Knowledge by Diagnosing Intellectual

Capital: Framing and advancing the state of the field”, International Journal of

Technology Management, Vol. 18 No. 5/6/7/8, 433-462.

Bris, A., Welch, I.; Zhu, N. (2004). “The costs of bankruptcy: Chapter 7 Cash Auctions

vs. Chapter 11 Bargaining”, EFA 2004 Maastricht Meetings Paper No 5155.

Bureau of Business Research. (1930). “A Test Analysis of Unsuccessful Industrial

Companies”, Bulletin No. 31, Urbana: University of Illinois Press.

Casey, C.; Bartczak, N. (1984). "Cash Flow - it's not the bottom line”, Harvard Business

Review, July/August, 61-66.

Charan, R.; Useem, J. (2002). “Why companies fail - CEOs offer every excuse but the

right one: their own errors”, Fortune, 145 (11), 50 – 62.

Chow, D.; Pham, T. (1989). “Some Estimates of Direct and Indirect Bankruptcy Costs in

Australia: September 1978 – May 1983”, Australian Journal of Management, 14.

Coltorti, F.; Garofoli, G. (2011). “Le medie imprese in Europa”, Economia Italiana, 1,

187–223.

Creditreform Economic Research Unit. (2013). “Corporate Insolvencies in Europe”.



197



Deakin, E. B. (1972). “A Discriminant Analysis of Predictors of Business Failure”,

Journal of Accounting Research, 10 (1), 167-179.

Domeracki, M. (2004). “Zastosowanie analizy dyskryminacyjnej oraz modelu logito-

wego/ probitowego do prognozowania upadłości przedsiębiorstw w Polsce”, Master

Thesis, Warsaw School of Economics.

Edminster, R. O. (1972). “An Empirical Test of Financial Ratio Analysis for Small

Business Failure Prediction”, Journal of Financial and Quantitative Analysis, 7 (2),

1477-1493.

Eren, S. (1995). “Para ve Para Politikası”, Beşinci Basım, Gerçek Yayınevi, İstanbul.

Eurostat – ec.europa.eu/eurostat

Fernandez, A. I. (1988). “A spanish model for credit risk classification”, Studies in

Banking and Finance, 7, 115 - 125.

Fernandez, G. (2012). “A comprehensive study of bankruptcy prediction: accounting

ratios, market variables, and microstructure”, Dissertation, Florida International

University.

Fisher, T.; Martel, J. (2009). “An Empirical Analysis of the Firm's Reorganization

Decision”, Finance, 30 (1), 121-149.

FitzPatrick, P. (1932). “A comparison of ratios of successful industrial enterprises with

those of failed companies”, The Certified Public Accountant (October, November,

December): 598-605, 656-662, and 727-731, respectively.



198

Gaughan, P. A. (2011). “Mergers, Acquisitions and Corporate Restructuring”, 3. Edition,

John Wiley and Sons Inc., New York.

Gilson, S.; John, K.; Lang, L. (1990). “Troubled Debt Restructurings: An Empirical

Study of Private Reorganisation of Firms in Default”, Journal of Financial Economics,

27, 315 – 353.

Gissel, J. L.; Giacomino, D.; Akers, M. D. (2007). “A review of bankruptcy prediction

studies: 1930 – present”, Journal of Financial Education, Vol. 33.

Glover, B. (2012). “The Expected Cost of Default,” working paper, Tepper School,

Carnegie Mellon University.

Gordon, R. H.; Malkiel, B. G. (1981). "Corporation Finance", How Taxes Affect

Economic Behavior, in Henry J. Aaron and Joseph A. Pechman, Brookings Institution.

Grammatikos, T.; Gloubos, G. (1984). “Predicting bankruptcy of industrial firms in

Greece”, Spoundai, the University of Piraeus, Journal of Economics, Business, Statistics

and Operations Research, Nos 3-4, 421 – 443.

Greening, D.; Johnson, R. (1996). “Do managers and strategies matter? A study in crisis”,

Journal of Management Studies, 33 (1), 25 – 51.

Gjykatat e Rretheve Gjyqësore.

Hossari, G. (2006). “A Ratio-Based Multi-Level Modelling Approach for Signalling

Corporate Collapse: A Study of Australian Corporations”, Dissertation, Australian

Graduate School of Entrepreneurship Swinburne University of Technology, Australia.

Hunter, J.; Isachenkova, N. (2004). “Aggregate Economy Risk and Company Failure: An

Examination of UK Quoted Firms in the Early 1990s”, BAA 2003 Annual Conference,

Manchester.



199

Instituti i Statistikave – www.instat.gov.al

Jackendoff, N. (1962). “A Study of Published Industry Financial and Operating Ratios”,

Bureau of Economic and Business Research, Philadelphia: Temple University.

Keasey, K.; Watson, R. (1991). “Financial distress prediction models: A review of their

usefulness”, British Journal of Management, 2 (2), 89 – 102.

Klauss, A.; Klauss, K. (2004). “Pārvaldība maksātnespējas procesā”, LU Raksti Vadības

zinātne, Vol. 674, 156 – 164.

Ko, C. J. (1982). “A delineation of corporate appraisal models and classification of

bankruptcy firms in Japan”, Thesis, New York University.

Kodi i Procedurës Civile.

Kodi Tregtar i Zogut.

Komisioni i Europës - https://ec.europa.eu/commission/index_en

Korteweg, A. G. (2007). “The Costs of Financial Distress Across Industries”, Available

at SRN: https://ssrn.com/abstract=945425.

Kosmidis, K.; Venetaki, M.; Stravopoulos, A.; Terzidis, K. (2011). “Predicting financial

distress in Greek business: A viability factors perspective”, Management of International

Business and Economics Systems Conference, Greece.

Kuhn, R. L.; Morton, A. D. (1990). “Bankruptcy and Reorganizations, Capital Raising

and Financial Structure”, Vol. 2, Ed. Robert Lawrence Kuhn, The Library of Investment

Banking, Dow Jones - Irwin Professional Pub.

Kwansa, F.; Cho, M. H. (1995). “Bankruptcy cost and capital structure: the significance

of indirect cost”, International Journal of Hospitality Management, 14 (3/4), 339 - 350.



200

Lawless, R. M.; Ferris, S. P. (1997). “Professional Fees and Other Direct Costs in

Chapter 7 Business Liquidations”. Washington University Law Quarterly, 75, 1207 -

1236.

Lehutova, K. (2011). “Application of Corporate Metrics method to measure risk in

logistics”, Proceedings of the International Scientific Conference Computer systems

aided science industry and transport - TRANSCOMP 2011, Zakopane, Poland, 2209 -

2213.

Liang, Q. (2003). “Corporate financial distress diagnosis in China: Empirical analysis

using credit scoring models”, Hitotsubashi journal of commerce and management, 38 (1),

13 – 28.

Ligji nr. 110 “Për falimentimin”, dt 27.10.2016.

Ligji nr. 7631 “Për falimentimin e ndërmarrjeve shtetërore”, dt 29.10.1992.

Ligji nr. 7638 “Për shoqëritë tregtare”, dt 19.11.1992.

Ligji nr. 8017 “Për procedurat e falimentimit”, dt 25.10.1995.

Ligji nr. 8901 “Për falimentimin", dt 23.05.2002.

Ligji nr. 9920 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”, dt 19.05.2008.

Loderer, C.; Waelchli, U. (2010). “Firm age and performance”, Munich Personal RePEc

Archive MPRA, University of Bern, ECGI European Corporate Governance Institute.

LoPucki, L.; Doherty, J. (2004). “The Determinants of Professional Fees in Large

Bankruptcy Reorganization Cases”, Journal of Empirical Legal Studies, 1 (1), 111 - 141.

Lubben, S. (2000). “The Direct Costs of Corporate Reorganization: An Empirical

Examination of Professional Fees in Large Chapter 11 Cases”, American Bankruptcy Law

Journal, 74, 509 - 522.



201

Mączyńska, E. (1994). “Ocena kondycji przedsiębiorstwa”, Życie Gospodarcze, 38.

Memic, D.; Rovcanin, A. (2012). “On the main financial predictors of credit default:

evidence from the Federation of Bosnia and Hercegovina”, Review of Current Issues in

Economics, Vol. 58, No. 1 – 2.

Merwin, C. (1942). “Financing small corporations in five manufacturing industries, 1926-

1936”, New York: National Bureau of Economic Research.

Miller, M. H.; Orr, D. (1966). “A model of the demand for money by firms”, Quarterly

Journal of Economics, Vol. LXXX, 413 – 435.

Modigliani, F.; Miller, M. H. (1958). “The cost of capital, corporation finance and the

theory of investment”, The American Economic Review, Vol. 48, No. 3.

Morris, R. (1997). “Early Warning Indicators of Corporate Failure”, Ashgate, Aldershot.

Moyer, S. (2005). “Distressed Debt Analysis”, Boca Raton, FL: J. Ross Publishing.

Myers, S.; Majluf, N. (1984). “Corporate financing and investment decisions when firms

have information those investors do not have”, Journal of Financial Economics, 13 (2),

187 – 221.

Neophytou, E.; Charitou, A.; Charalambous, C. (2000). “Predicting corporate failure:

empirical evidence for the UK”, working paper, University of Southampton.

Ohlson, J. A. (1980). “Financial Ratios and the Probabilistic Prediction of Bankruptcy”,

Journal of Accounting Research, 18 (1), 109 - 131.

Ooghe, H.; Waeyaert, N. (2004). “Oorzaken van faling en falingspaden: literatuur

overzicht en conceptueel verklaringsmodel”, Economisch en Sociaal Tijdschrift, 57 (4),

367 – 393.



202

Opler, T.; Titman, S. (1993). ‘‘The indirect costs of financial distress’’, Working Papers,

159.

Pástor, L.; Veronesi, P. (2003). “Stock Valuation and Learning about Profitability”, The

Journal of Finance, Vol. 58, No. 5, 1749 - 1789.

Pervan, I.; Pervan, M.; Vukoja, B. (2011). “Prediction of company bankruptcy using

statistical techniques – case of Croatia”, Croatian Operational Research Review, Vol. 2.

Perri, R. (2007). “Falimentimi si fenomen i pashmangshëm i tregut (nga këndvështrimi i

analizës)”, Dizertacion, Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i Tiranës.

Pindado, J. (2007). “International Evidence on the Financial Distress Costs”,

https://www.researchgate.net/publication/28202460_International_evidence_on_the_fina

ncial_distress_costs

Platt, H. D. (1985). “Why Companies Fail: Strategies for Detecting, Avoiding, and

Profiting from Bankruptcy”, Lexington, MA: Lexington Books.

Prakt, M. J.; Larsson, O. (2014). “Indirect bankruptcy costs. Evidence from Swedish

Bankruptcies”, Master Degree Project in Finance, University of Gothenburg.

Reindl, J.; Stoughton, N.; Zechner, J. (2013). “Market implied costs of bankruptcy”, CFS

Working paper, No. 2013/27, Presented at the University of Hong Kong.

Ross, S. A.; Westerfield, R. W.; Jaffe, J. (2003). “Corporate Finance”, 6. Edition,

McGraw-Hill/Irwin.

Santomero, A.; Visno, J. (1977). “Estimating the probability of failure for firms in the

banking system”, Journal of Banking and Finance, 1, 185 – 205.



203

Smith, R.; Winakor, A. (1935). “Changes in Financial Structure of Unsuccessful

Industrial Corporations”, Bureau of Business Research, Bulletin No. 51. Urbana:

University of Illinois Press.

Standardi Ndërkombëtar i Auditimit 240 “Përgjegjësitë e audituesit në lidhje me

mashtrimin në auditimin e pasqyrave financiare”.

Stanisic, N.; Mizdrakovic, V.; Knezevic, G. (2013). “Corporate bankruptcy prediction in

the Republic of Serbia”, Industrija, Vol. 41, No. 4.

Stromberg, P.; Thorburn, K. S. (1996). “An empirical investigation of Swedish

corporations in liquidation bankruptcy”, EFI Research Report, Stockholm School of

Economics.

Sharma, S.; Mahajan, V. (1980). “Early Warning Indicators of Business Failure”,

Journal of Marketing, 44 (4), 80 - 89.

Shrader, M. J.; Hickman, K. A. (1993). “Economic Issues in Bankruptcy and

reorganization”, Journal of Applied Business Research, 9 (3), 110 - 118.

Shumway, T. (2001). “Forecasting bankruptcy more accurately: a simple hazard model”,

Journal of Business, 74 (1), 101 – 124.

Taffler, R. J. (1984). “Empirical models for the monitoring of UK Corporations”, Journal

of Banking and Finance, 8, 199 – 227.

Tashjian, E.; Lease, R. C.; McConnell, J. J. (1996). “Prepacks as a mechanism for

resolving financial distress: The evidence”, Journal of Applied of Corporate Finance,

Volume 8, Issue 4, Pages 99 - 106.

Transylvania Insolvency House. (2013). “Report on causes of insolvency”, available at:

https://www.romania-insider.com/survey-over-indebtment-main-cause-of-insolvency-in-

romania-management-mistakes-and-lower-consumption-also-among-culprits/.



204

Türko, R. M. (1999). “Finansal Yönetim”, Alfa Yayın, Istanbul.

Thorburn, K. S. (2000). “Bankruptcy auctions: Costs, debt recovery and firm survival”,

Journal of Financial Economics, 58, 337 – 368.

Unal, T. (1988). “An early warning model for predicting firm failure and bankruptcy”,

Studies in Banking and Finance, 7, 141.

Van Frederikslust, R. A. I. (1978). “Predictability of corporate failure”, Leiden, Martinus

Nijhoff Social Science Division.

Virág, M.; Hajdu, O. (1996). “Pénzügyi mutatószámokon alapuló csődmodell-számítások

(Financial Ratio Based Bankruptcy Model Calculations)”, Bankszemle, 15 (5), 42 – 53.

Walter, J. (1957). “Determination of Technical Insolvency”, Journal of Business, 40,

January, 30 - 43.

Warner, J. (1977). “Bankruptcy Costs: Some Evidence”, Journal of Finance, 32, 337 -

348.

Weiss, L. (1990). “Bankruptcy resolution: Direct costs and violation of priority of

claims”, Journal of Financial Economics 27, 285 - 313.

Whitaker, R. B. (1999). “The Early Stages of Financial Distress”, Journal of Economics

and Finance, 23 (2), 123 - 133.

Wruck, K. H. (1990). “Financial Distress, Reorganization and Organizational Efficiency”,

Journal of Financial Economics, 27, 419-444.

Yazdanfar, D.; Nilsson, M. (2008). “The bankruptcy determinants of Swedish SMEs”,

ISBE International Entrepreneurship Conference, Belfast, Ireland.

Zhang, L.; Chen, S.; Yen, J.; Altman, E. (2007). “Corporate Financial distress Diagnosis

in China”, Working Paper Series: New York University.



205

SHTOJCAT

SHTOJCA A: Përmbledhje e studimeve me një variabël dhe me shumë variabla

Tabela A.1: Përmbledhje e studimeve për modelet me një variabël

Viti Autori Raporti më ndikues

1930 Zyra e kërkimit në biznes - Kapitali punues/Totali i aktiveve

- Raporti korrent

1932 FitzPatrick - Vlera neto/Aktive gjithsej

- Fitimi neto/Vlera neto

1935 Smith dhe Winakor Kapitali punues/Totali i aktiveve

1942 Merwin

- Kapitali punues/Totali i aktiveve

- Raporti korrent

- Vlera neto/Totali i detyrimeve

1962 Jackendoff

- Raporti i shpejtë

- Kapitali punues/Totali i aktiveve

- Raporti i borxhit gjithsej

1966 Beaver

- E ardhura neto para amortizimit, zhvlerësimit

dhe shterimit/Detyrime totale

- E ardhura neto/Aktive totale

- Borxhi total/Aktive totale

- Kapitali punues neto/Aktive totale

- Aktive afatshkurtra/Detyrime afatshkurtra

- Aktive likuide/Shpenzime operative pa

amortizimin, zhvlerësimin dhe shterimin.

1984 Casey dhe Bartczak Fluksi operativ i mjeteve monetare/Detyrime

afatshkurtra

2000 Neophytou, Charitou dhe

Charalambous

- Fitimi i pashpërndarë/Totali i aktiveve

- EBIT/Totali i detyrimeve

2012 Fernandez - Fluksi i mjeteve monetare/Totali i aktiveve



206

- Raporti i fitimit marxhinal neto

- Raporti i kthimit nga aktivet gjithsej

Tabela A.2: Përmbledhje e studimeve për modelet me shumë variabla

Viti Autori Shteti Saktësia e klasifikimit

1968 Altman SHBA 95% - kampioni fillestar

79% - kampioni testues

1972 Deakin SHBA 97% - kampioni fillestar

77 - 82% - kampioni testues

1972 Edmister SHBA 95% - njësitë ekonomike jo të falimentuara

90% - njësitë ekonomike të falimentuara

1972 Lis Mbretëria e

Bashkuar

83.3% - njësitë ekonomike jo të falimentuara

96.6% - njësitë ekonomike të falimentuara

1976 Beerman Gjermani 90.50%

1978 Van Frederikslust Hollandë 90% - njësitë ekonomike jo të falimentuara


1980 Sharma dhe Mahajan SHBA 91.67%

1981 Altman dhe Lavallee Kanada 83.30%

1982 Ko Japoni 90.8% - kampioni fillestar

82.9% - kampioni testues

1983 Altman SHBA 90.90%

1984 Grammatikos dhe

Gloubos Greqi

90% - njësitë ekonomike jo të falimentuara


1988 Fernandez Spanjë 84% - kampioni fillestar


1988 Unal Turqi 97%

1993 Altman SHBA 90.90%

1994 Maczynska Poloni 94.11%

1996 Virag dhe Hajdu Hungari 74% - njësitë ekonomike jo të falimentuara



207


2007 Zhang, Chen, Yen dhe

Altman Kinë



2007 Perri Shqipëri 90% - njësitë ekonomike jo të falimentuara


2008 Yazdanfar dhe

Nilsson Suedi

86% - njësitë ekonomike jo të falimentuara


2011 I. Pervan, M. Pervan

dhe Vukoja Kroaci



2012

Armeanu, Vintila,

Moscalu, Filipescu

dhe Lazar

Rumani 98.41%

2015 Ballkoci Shqipëri 73.3% - njësitë ekonomike jo të falimentuara


Tabela A.3: Përmbledhje e studimeve për analizën logit

Viti Autori Shteti Saktësia e klasifikimit

1980 Ohlson SHBA 96%

1996 Virag dhe Hajdu Hungari 84.4% - njësitë ekonomike jo të falimentuara


2003 Liang Kinë 98.55%

2004 Domeracki Poloni 96% - kampioni fillestar


2008 Yazdanfar dhe Nilsson Suedi 81.5% - njësitë ekonomike jo të falimentuara


2011 Aktan Turqi 98.7% - njësitë ekonomike jo të falimentuara


2011 Kosmidis, Venetaki,

Stravopoulos dhe Greqi





208

Terzidis

2012 Blanco, Irimia dhe Oliver Britani e

Madhe 70.50%

2012 Memic dhe Rovcanin Bosnje dhe

Hercegovinë



2013 Stanisiç, Mizdrakovic

dhe Knezevich Serbi



2015 Ballkoci Shqipëri 83.3% - njësitë ekonomike jo të falimentuara


2016 Bauweraerts Belgjikë Nuk është bërë publike

2016 Alaminos, Castillo dhe

Fernandez

Amerikë,

Europë dhe

Azi

87.39% - modeli i Amerikës

85.81% - modeli i Europës

91.07% - modeli i Azisë

83.72% - modeli global

SHTOJCA B: Variablat e përfshirë në studim

Në total, pjesë e punimit janë 48 raporte financiare, të cilat janë ndarë në 4 grupe: raportet

e likuiditetit, raportet e aktivitetit, raportet e strukturës financiare dhe raportet e

përfitueshmërisë. Në vijim, jepet një shpjegim i shkurtër për secilin prej faktorëve të

përfshirë në studim.

RAPORTET E LIKUIDITETIT

Raporti

korrent1

Ky raport përdoret për të vlerësuar gjendjen e likuiditetit të njësisë

ekonomike. Ai tregon aftësinë e njësisë ekonomike për të shlyer detyrimet

afatshkurtra nëpërmjet aktiveve afatshkurtra. Vlera e pranuar për këtë

raport është rreth 2 herë, por gjithsesi ajo varion sipas industrisë. Raporti

korrent nuk duhet të jetë nën 1, sepse tregon mungesë të theksuar të

1 Raporti korrent



209

likuditeteve, por edhe vlerat shumë të larta nuk janë të preferueshme,

sepse nënkupton investim të panevojshëm në aktive më pak fitimprurëse

ose probleme në menaxhimin e inventarëve dhe të klientëve.

Raporti i

shpejtë2

Ky raport është një tjetër raport që përdoret për vlerësimin e gjendjes së

likuiditetit të njësisë ekonomike dhe tregon aftësinë e saj për të shlyer

detyrimet afatshkurtra nëpërmjet aktiveve afatshkurtra më likuide.

Ndryshe nga raporti korrent, tek raporti i shpejtë nuk merren parasysh

inventarët dhe aktivet e tjera afatshkurtra, të cilat janë më të vështira për

t’u konvertuar në mjete monetare. Vlera e pranuar për këtë raport është

rreth 1.5 herë, por gjithsesi edhe ky raport varion sipas industrisë.

Raporti

likuid3

Ky raport tregon aftësinë e njësisë ekonomike për të shlyer detyrimet

afatshkurtra nëpërmjet aktiveve likuide, ku në aktivet likuide përfshihen

mjetet monetare dhe investimet afatshkurtra të tregtueshme. Ky raport

quhet ndryshe edhe likuiditeti i menjëhershëm, meqë bazohet në aktivet

likuide. Vlera e pranuar për këtë raport është rreth 1 herë, por gjithsesi

edhe ky raport varion sipas industrisë.

Aktive

afatshkurtra

ndaj totalit të

detyrimeve

Ky raport është një tjetër raport që përdoret për vlerësimin e gjendjes së

likuiditetit të njësisë ekonomike dhe tregon aftësinë e saj për të shlyer të

gjitha detyrimet nëpërmjet aktiveve afatshkurtra. Një raport i barabartë

me një tregon se njësia ekonomike është në gjendje të shlyejë të gjitha

detyrimet e saj nëse do të jetë e nevojshme të shesë aktivet afatshkurtra.

Por, meqë një pjesë e aktiveve afatshkurtra janë pak likuide, ky raport

kërkohet të jetë më i lartë se një.

Kapitali

punues ndaj

detyrimeve


afatshkurtra nëpërmjet kapitalit punues, ku vetë kapitali punues llogaritet

si diferencë e aktiveve afatshkurtra me detyrimet afatshkurtra. Një vlerë

pozitive e këtij raporti tregon për aftësinë e njësisë ekonomike për të

2 Raporti i shpejtë

ë ë

3 Raporti likuid



210

afatshkurtra përdorur një pjesë të kapitalit punues për të shlyer edhe një pjesë të

detyrimeve afatgjata. Nga ana tjetër, një raport negativ tregon për

mungesën e aftësisë së njësisë ekonomike për të shlyer plotësisht

detyrimet afatshkurtra.

Kapitali

punues ndaj

totalit të

detyrimeve


nëpërmjet kapitalit punues. Një vlerë më e madhe se një e këtij raporti

tregon për aftësinë e njësisë ekonomike për të shlyer si detyrimet

afatshkurtra, ashtu edhe detyrimet afatgjata, ndërsa një raport pozitiv më i

vogël se një tregon aftësinë e njësisë ekonomike për të shlyer detyrimet

afatshkurtra si dhe një pjesë të detyrimeve afatgjata. Nga ana tjetër, një

raport negativ tregon për mungesën e aftësisë së njësisë ekonomike për të

shlyer edhe detyrimet afatshkurtra.

Fluksi i

mjeteve

monetare ndaj

detyrimeve

afatshkurtra


afatshkurtra të grumbulluara deri në datën e hartimit të bilancit kontabël

nëpërmjet fluksit neto të mjeteve monetare. Sa më i lartë të jetë ky raport,

aq më e mirë paraqitet gjendja e likuiditetit e njësisë ekonomike. Ky

raport përdoret rrallë nga drejtuesit financiarë, pasi ata preferojnë më

shumë të vlerësojnë aftësinë e njësisë ekonomike për të shlyer detyrimet

afatshkurtra nëpërmjet fluksit të mjeteve monetare që gjenerohet nga

aktiviteti operativ.

Fluksi operativ

neto ndaj

detyrimeve

afatshkurtra


afatshkurtra të grumbulluara deri në datën e hartimit të bilancit kontabël

nëpërmjet mjeteve monetare të gjeneruara nga aktiviteti operativ. Sa më i

lartë të jetë ky raport, aq më e mirë paraqitet gjendja e likuiditetit e njësisë

ekonomike. Ky raport kërkohet të jetë të paktën një herë.

Fluksi i

mjeteve

monetare ndaj

totalit të

Ky raport tregon aftësinë e njësisë ekonomike për të shlyer si detyrimet

afatshkurtra, ashtu edhe detyrimet afatgjata të grumbulluara deri në datën

e hartimit të bilancit kontabël nëpërmjet fluksit neto të mjeteve monetare.

Sa më i lartë të jetë ky raport, aq më e mirë paraqitet gjendja e likuiditetit

e njësisë ekonomike. Ky raport përdoret rrallë nga drejtuesit financiarë,



211

detyrimeve pasi ata preferojnë më shumë të vlerësojnë aftësinë e njësisë ekonomike

për të shlyer detyrimet nëpërmjet fluksit të mjeteve monetare që

gjenerohet nga aktiviteti operativ.

Fluksi

operativ neto

ndaj totalit të

detyrimeve

Ky raport tregon aftësinë e njësisë ekonomike për të shlyer si detyrimet

afatshkurtra, ashtu edhe detyrimet afatgjata të grumbulluara deri në datën

e hartimit të bilancit kontabël nëpërmjet mjeteve monetare të gjeneruara

nga aktiviteti operativ. Sa më i lartë të jetë ky raport, aq më e mirë

paraqitet gjendja e likuiditetit të njësisë ekonomike. Ky raport kërkohet të

jetë afërsisht një.

Raporti i

mbulimit të

interesave4

Raporti i mbulimit të interesave tregon aftësinë e njësisë ekonomike për të

shlyer shpenzimet e interesit nëpërmjet fitimit përpara interesit dhe

tatimit. Sa më i lartë të jetë ky raport, aq më e lartë është aftësia e njësisë

ekonomike për të shlyer shpenzimet e interesit dhe aq më e lartë është

besueshmëria e saj tek institucionet financiare.

Fluksi i

mjeteve

monetare në

dispozicion të

aksionerëve

Ky tregues llogaritet si diferencë e fluksit operativ të mjeteve monetare

me fluksin investues të mjeteve monetare dhe tregon sa mjete monetare u

ngelen në dispozicion aksionerëve pasi janë kryer investimet e nevojshme

në njësinë ekonomike. Ky tregues është i rëndësishëm pasi tregon nëse

njësia ekonomike është në gjendje apo jo të kryejë investimet nëpërmjet

nëpërmjet mjeteve monetare të gjeneruara nga aktiviteti i saj operativ.

Shumë investitorë e përdorin këtë tregues për të parë nëse njësia

ekonomike është në gjendje të sigurojë dividentë për aksionerët e saj

nëpërmjet burimeve të veta apo duhet të marrë burime të jashtme.

Marzhi i

fluksit

operativ5

Ky raport tregon se ç’pjesë e shitjeve të njësisë ekonomike është

konvertuar në fluks neto mjetesh monetare nga aktiviteti operativ. Pra, ky

raport tregon eficiencën e njësisë ekonomike për të konvertuar

operacionet e përditshme në mjete monetare. Është e qartë se raport

4 Raporti i mbulimit të interesave

ë

ë

5 Marzhi i fluksit operativ



212

kërkohet të jetë sa më i lartë.

Cikli

operativ6

Cikli operativ tregon numrin e ditëve që i duhet njësisë ekonomike për të

shitur inventarin si dhe numrin e ditëve deri në momentin e arkëtimit të

mjeteve monetare nga të tretët për shitjen e kryer. Cikli operativ kërkohet

të jetë sa më i shkurtër, sepse tregon kohën që i duhet njësisë ekonomike

për të gjeneruar mjete monetare nga shitja e inventarit.

Cikli i

mjeteve

monetare7

Cikli i mjeteve monetare është periudha e kohës që nga momenti i pagimit

të furnitorëve për blerjen e lëndëve të para deri në momentin e arkëtimit të

mjeteve monetare nga klientët për shitjet e kryera me arkëtim të

mëvonshëm. Ky cikël preferohet të jetë sa më i shkurtër, sepse njësia

ekonomike do të ketë më shumë mjete monetare në dispozicion dhe do të

ketë më pak nevojë për financim të jashtëm.

RAPORTET E AKTIVITETIT

Raporti i

qarkullimit të

inventarit8

Ky raport tregon efektivitetin e menaxhimit të inventarit nga ana e njësisë

ekonomike. Nga vetë emërtimi, ky raport tregon se sa herë qarkullon

inventari gjatë një periudhe kohe të caktuar, ose më thjeshtë, tregon

numrin e herëve që njësia ekonomike e shet inventarin gjatë një periudhe

kohë të caktuar. Një nivel i ulët i këtij raporti është shenjë për një nivel të

ulët të shitjeve dhe/ose për një nivel të lartë inventari.

Periudha

mesatare e

mbajtjes së

inventarit

Krahas raportit të qarkullimit të inventarit, mund të llogaritet edhe

periudha mesatare e mbajtjes së tij në njësinë ekonomike. Ky tregues

shprehet në ditë dhe paraqet më shumë lehtësi në analizat krahasuese.

Periudha mesatare e mbajtjes së inventarit llogaritet duke pjesëtuar 365

me raportin e qarkullimit të inventarit.

Ky raport tregon efektivitetin e menaxhimit të klientëve nga ana e njësisë

6 Cikli operativ = Periudha mesatare e arkëtimit + Periudha mesatare e mbajtjes së inventarit

7 Cikli i mjeteve monetare = Cikli operativ – Peridudha mesatare e shlyerjes së furnitorëve

8 Raporti i qarkullimit të inventarit

ë

ë



213

Raporti i

qarkullimit të

llogarive të

arkëtueshme9

ekonomike. Nga vetë emërtimi, ky raport tregon se sa herë qarkullojnë

llogaritë e arkëtueshme gjatë një periudhe kohe të caktuar, ose më

thjeshtë, tregon numrin e herëve që njësia ekonomike arkëton nga klientët

gjatë një periudhe kohë të caktuar. Një nivel i ulët i këtij raporti është

shenjë për një politikë të dobët të arkëtimit të llogarive të arkëtueshme

nga ana e njësisë ekonomike, që klientët e saj mund të kenë probleme

likuiditeti ose financiare, ose që njësia ekonomike synon shtimin e

klientëve nëpërmjet një politike më liberale të kreditit.

Periudha

mesatare e

arkëtimit të

llogarive të

arkëtueshme

Krahas raportit të qarkullimit të llogarive të arkëtueshme, mund të

llogaritet edhe periudha mesatare e arkëtimit. Ky raport tregon kohën

mesatare që i duhet njësisë ekonomike për të arkëtuar nga klientët për

shitjet e kryera me arkëtim të mëvonshëm dhe paraqet më shumë lehtësi

në analizat krahasuese. Periudha mesatare e arkëtimit llogaritet duke

pjesëtuar 365 me raportin e qarkullimit të llogarive të arkëtueshme.

Raporti i

qarkullimit të

llogarive të

pagueshme10

Ky raport tregon se sa herë qarkullojnë llogaritë e pagueshme gjatë një

periudhe kohe të caktuar, ose më thjeshtë, tregon numrin e herëve që

njësia ekonomike i paguan furnitorët gjatë një periudhe kohë të caktuar.

Një rënie e këtij raporti mund të jetë tregues i zgjatjes së afatit të pagesë

së vendosur nga furnitorët ose përkeqësim i situatës financiare të njësisë

ekonomike. Ndërsa rritja e këtij raporti mund të jetë tregues i shkurtimit të

afatit të pagesës së vendosur nga furnitorët ose se njësia ekonomike është

duke shfrytëzuar zbritjet e ofruara nga furnitorët.

Periudha

mesatare e

shlyerjes së

Krahas raportit të qarkullimit të llogarive të pagueshme, mund të llogaritet

edhe periudha mesatare e shlyerjes së tyre. Ky raport tregon kohën

mesatare që i duhet njësisë ekonomike për të shlyer detyrimet ndaj

furnitorëve për blerjet e kryera me pagesë të mëvonshme dhe paraqet më

9 Raporti i qarkullimit të llogarive të arkëtueshme

ë ë ë ë

ë ë

10 Raporti i qarkullimit të llogarive të pagueshme

ë ë ë

ë



214

llogarive të

pagueshme

shumë lehtësi në analizat krahasuese. Periudha mesatare e shlyerjes

llogaritet duke pjesëtuar 365 me raportin e qarkullimit të llogarive të

pagueshme.

Raporti i

qarkullimit të

aktiveve

fikse11

Ky raport tregon efektivitetin e menaxhimit të aktiveve fikse nga ana e

njësisë ekonomike dhe shpreh sesa të ardhura realizon njësia ekonomike

nga shitjet për cdo njësi monetare të investuar në aktivet fikse. Sa më i

lartë të jetë ky raport, aq më me efektivitet i ka përdorur njësia ekonomike

investimet në aktive fikse në gjenerimin e të ardhurave nga shitja.

Raporti i

qarkullimit të

aktiveve

afatshkurtra12

Ky raport tregon efektivitetin e menaxhimit të aktiveve afatshkurtra nga

ana e njësisë ekonomike dhe shpreh sesa të ardhura realizon njësia

ekonomike nga shitjet për çdo njësi monetare të investuar në aktivet

afatshkurtra. Sa më i lartë të jetë ky raport, aq më mirë është për njësinë

ekonomike, sepse nënkupton që ajo gjeneron më shumë të ardhura nga

shitjet duke investuar më pak në aktive afatshkurtra.

Raporti i

qarkullimit të

aktiveve

gjithsej13

Ky raport tregon efektivitetin e menaxhimit të të gjitha aktiveve nga ana e

njësisë ekonomike dhe shpreh sesa të ardhura realizon njësia ekonomike

nga shitjet për cdo njësi monetare të investuar në aktive. Sa më i lartë të

jetë ky raport, aq më mirë është për njësinë ekonomike, sepse nënkupton

që ajo gjeneron më shumë të ardhura nga shitjet duke investuar më pak në

aktive.

Raporti i

qarkullimit të

kapitalit

Ky raport tregon efektivitetin e menaxhimit të kapitalit punues nga ana e

njësisë ekonomike dhe shpreh aftësinë e saj për të gjeneruar të ardhura

nga shitjet. Sa më i lartë të jetë ky raport, aq më mirë është për njësinë

ekonomike, sepse nënkupton që ajo gjeneron më shumë të ardhura nga

11

Raporti i qarkullimit të aktiveve fikse

12 Raporti i qarkullimit të aktiveve afatshkurtra

13 Raporti i qarkullimit të aktiveve gjithsej



215

punues14

shitjet duke investuar më pak në llogari të arkëtueshme dhe në inventar.

Raporti i

qarkullimit të

kapitalit të

vet15

Ky raport shpreh efektivitetin e menaxhimit të kapitalit të vet nga ana e

njësisë ekonomike dhe tregon sa janë të ardhurat nga shitja që realizojnë

aksionerët për cdo njësi monetare të investuar prej tyre në njësinë

ekonomike. Sa më i lartë të jetë ky raport, aq më mirë është për

aksionerët, sepse nënkupton që ata realizojnë më shumë të ardhura nga

shitjet duke investuar më pak.

Fluksi

operativ i

mjeteve

monetare

ndaj shitjeve

Ky raport shprehet në përqindje dhe tregon aftësinë e njësisë ekonomike

për të konvertuar shitjet në mjete monetare. Në përgjithësi, duhet që fluksi

operativ i mjeteve monetare të rritet me rritjen e vëllimit të shitjeve. Nëse

një gjë e tillë nuk ndodh, kjo mund të vijë si rrjedhojë e ndryshimit të

termave të kreditit ose si rrjedhojë e mungesës së efektivitetit në

menaxhimin e të tretëve.

Madhësia e

njësisë

ekonomike

Madhësia e njësisë ekonomike është një tjetër faktor që mund të ndikojë

në vazhdimësinë e aktivitetit të saj. Në përgjithësi, njësitë ekonomike më

të mëdha mund të përfitojnë nga ekonomitë e shkallës. Kjo do të thotë që

ato kanë më shumë mundësi për të përfituar burime financimi me kosto

më të ulët, kanë kosto më të ulët të prodhimit për shkak të specializimit

dhe të shpërndarjes së kostove fikse në një numër më të madh njësish dhe

për shkak aftësive drejtuese. Sipas studimeve të ndryshme, madhësia e

njësisë ekonomike mund të matet nga tre tregues: logaritmi i aktiveve

gjithsej, logaritmi i aktiveve të qëndrueshme ose logaritmi i vëllimit të

shitjeve.

14

Raporti i qarkullimit të kapitalit punues

15 Raporti i qarkullimit të kapitalit të vet



216

RAPORTET E STRUKTURËS FINANCIARE

Raporti i

borxhit16

Raporti i borxhit është tregues i levës financiare dhe tregon se ç’pjesë e

aktiveve të njësisë ekonomike është financuar me borxh. Një vlerë e lartë

e këtij raporti mund të sjellë përfitueshmëri më të lartë për njësinë

ekonomike nga njëra anë, por nga ana tjetër con edhe në rritjen e riskut

financiar.

Detyrime

afatgjata ndaj

totalit të

aktiveve

Ky raport tregon se ç’pjesë e aktiveve të njësisë ekonomike është

financuar me detyrime, që kanë afat maturimi më të gjatë se një vit. Një

vlerë e lartë e këtij raporti është tregues i një niveli të lartë të riskut

financiar të njësisë ekonomike. Si rrjedhim, njësia ekonomike do e ketë

më të vështirë për të siguruar financim shtesë nga institucionet financiare.

Gjithashtu, kërkesa për të blerë aksionet e saj do të jetë më e ulët.

Raporti i

kapitalit të

vet17


financuar me kapital vetjak. Një vlerë e lartë e këtij raporti nënkupton risk

financiar të ulët për njësinë ekonomike nga njëra anë, por nga ana tjetër

mund të sjellë edhe përfitueshmëri më të ulët.

Detyrime

ndaj kapitalit

të vet

Raporti “Detyrime ndaj kapitalit të vet” është një tjetër raport që shërben

për të matur levën financiare dhe tregon sa borxh ka siguruar njësia

ekonomike për të financuar aktivet e saj në krahasim me shumën e

siguruar me kapital të vet. Një rritje e këtij raporti nënkupton rritje të

riskut financiar të njësisë ekonomike.

Detyrime

afatgjata ndaj

kapitalit të

vet

Raporti “Detyrime afatgjata ndaj kapitalit të vet” është një tjetër raport që

shërben për të matur levën financiare dhe tregon sa borxh me afat

maturimi më të gjatë se një vit ka siguruar njësia ekonomike për të

financuar aktivet e saj në krahasim me shumën e siguruar me kapital të

vet. Një rritje e këtij raporti nënkupton rritje të riskut financiar të njësisë

ekonomike.

16

Raporti i borxhit

17 Raporti i kapitalit të vet

ë



217

Kapitali

ekonomik18

ndaj totalit të

aktiveve


financuar me burime afatgjata, ku përfshihen detyrimet afatgjata dhe

kapitali i vet. Për të vlerësuar këtë raport duhet marrë parasqysh edhe

struktura e aktiveve të njësisë ekonomike.

Kapitali i vet

ndaj kapitalit

ekonomik

Ky raport tregon se ç’pjesë e burimeve afatgjata të financimit përbëhet

nga kapitali i vet. Një vlerë 50% e këtij raporti nënkupton një sasi të

barabartë të investuar në njësinë ekonomike nga aksionerët dhe kreditorët

afatgjatë.

Kapitali

ekonomik

ndaj aktiveve

afatgjata

Ky raport tregon se ç’pjesë e aktiveve afatgjata të njësisë ekonomike

financohet me burime afatgjata dhe preferohet të jetë e barabartë me një.

Një raport më i lartë se një nënkupton që një pjesë e burimeve afatgjata

është përdorur për investime afatshkurtra, duke sjellë ulje të

përfitueshmërisë së njësisë ekonomike, ndërsa një raport më i ulët se një

nënkupton që njësia ekonomike ka përdorur një pjesë të burimeve

afatshkurtra për të realizuar investimet afatgjata, duke sjellë rritje të riskut

të përgjithshëm të saj.

Kapitali

aksioner ndaj

aktiveve

afatgjata

Ky raport tregon se ç’pjesë e aktiveve afatgjata të njësisë ekonomike

financohet me kapitalin aksioner. Një raport më i lartë se një nënkupton

që një pjesë e kapitalit aksioner është përdorur për investime afatshkurtra,

ndërsa një raport më i ulët se një nënkupton që njësia ekonomike ka

përdorur një pjesë të detyrimeve për të realizuar investimet afatgjata.

Totali i

detyrimeve

ndaj aktiveve

afatgjata

materiale neto

Ky raport, nga njëra anë mund të përdoret për të treguar se ç’pjesë e

aktiveve afatgjata materiale është financuar me detyrime dhe nga ana

tjetër, mund të përdoret për të matur kolateralin që gëzojnë kreditorët mbi

pronat e njësisë ekonomike. Shumë studiues shtojnë në emërues edhe

kapitalin punues, nëse inventari dhe llogaritë e arkëtueshme janë vendosur

si kolateral për kreditë afatshkurtra.

18

Kapitali ekonomik = Kapitali i vet + Detyrime afatgjata



218

RAPORTET E PËRFITUESHMËRISË

Raporti i

fitimit

marxhinal

bruto19

Ky raport tregon se ç’pjesë e të ardhurave nga shitja mbetet pasi

mbulohen kostot e prodhimit të produktit dhe është tregues i suksesit

financiar të produktit/shërbimit që ofron njësia ekonomike. Sa më i lartë

të jetë ky raport, aq më shumë mundësi ka njësia ekonomike për të

mbuluar shpenzimet e tjera operative, administrative dhe financiare.

Raporti i

fitimit

marxhinal

operativ20

Ky raport tregon sa është fitimi operativ (fitimi përpara interesit dhe

tatimit) që realizon njësia ekonomike për cdo njësi monetare shitje. Sa më

i lartë të jetë ky raport, aq më e lartë është mundësia e njësisë ekonomike

për të mbuluar shpenzimet financiare.

Raporti i

fitimit

marxhinal

neto21

Raporti i fitimit marxhinal neto është një nga raportet më të rëndësishme

të përfitueshmërisë dhe tregon sa është fitimi neto që realizon njësia

ekonomike për çdo njësi monetare shitje. Sa më i lartë të jetë ky raport, aq

më e lartë është aftësia e njësisë ekonomike për të gjeneruar fitim nga

shitjet e kryera dhe aq më e lartë është eficienca e saj.

Fuqia e

aktiveve për

të gjeneruar

fitim22

Ky raport shpreh efektivitetin e njësisë ekonomike për të gjeneruar fitim

nga përdorimi i aktiveve dhe tregon sa është fitimi përpara interesit dhe

tatimit për cdo njësi monetare të investuar në aktive. Ai varet nga raporti i

fitimit marxhinal operativ dhe raporti i qarkullimit të aktiveve gjithsej. Sa

më të larta të jenë këto dy raporte, aq më e lartë është fuqia e aktiveve për

të gjeneruar fitim dhe aq më e lartë është përfitueshmëria e njësisë

ekonomike. Ky raport është i dobishëm për të krahasuar njësitë

ekonomike që kanë struktura financiare dhe norma tatimore të ndryshme.

Fitimi i Ky është një tjetër raport që shpreh përfitueshmërinë e njësisë ekonomike.

19

Raporti i fitimit marxhinal bruto

20 Raporti i fitimit marxhinal operativ

21 Raporti i fitimit marxhinal neto

22 Fuqia e aktiveve për të gjeneruar fitim

ë



219

pashpërndarë

ndaj totalit të

aktiveve

Sa më i lartë të jetë ky raport, aq më e ulët është nevoja e njësisë

ekonomike për të siguruar financim nëpërmjet borxhit dhe kapitalit

aksioner. Në përgjithësi, ky raport është më i lartë për njësitë ekonomike

që kanë më shumë kohë që ushtrojnë aktivitetin e tyre.

Raporti i

kthimit mbi

aktivet

gjithsej23

Raporti i kthimit mbi aktivet gjithsej është treguesi kryesor i

përfitueshmërisë nga përdorimi i aktiveve dhe tregon sa është fitimi që

realizon njësia ekonomike për cdo njësi monetare të investuar në aktive.

Ai varet nga raporti i fitimit marxhinal neto dhe raporti i qarkullimit të

aktiveve gjithsej. Sa më të larta të jenë këto dy raporte, aq më i lartë është

kthimi nga aktivet gjithsej dhe aq më e lartë është përfitueshmëria e


Raporti i

kthimit mbi

kapitalin e

vet24

Raporti i kthimit mbi kapitalin e vet është treguesi kryesor i

përfitueshmërisë së aksionerëve dhe tregon sa është fitimi që realizojnë

ata për çdo njësi monetare të investuar prej tyre në njësinë ekonomike. Ai

varet nga kthimi nga aktivet gjithsej dhe nga shumëzuesi i kapitalit25

. Sa

më të larta të jenë këto dy raporte, aq më i lartë është kthimi nga kapitali i

vet dhe aq më e lartë është përfitueshmëria e aksionerëve.

Indeksi i

levës

financiare26

Indeksi i levës financiare tregon efektivitetin e përdorimit të borxhit nga

njësia ekonomike. Një raport më i lartë se një do të thotë që kthimi nga

kapitali i vet është më i lartë se kthimi nga aktivet gjithsej, gjë e cila

nënkupton se përdorimi i levës financiare është i favorshëm për njësinë

ekonomike.

Fluksi

operativ neto

Ky raport tregon efektivitetin e njësisë ekonomike për të gjeneruar mjete

monetare nga aktiviteti i përditshëm i saj. Shumë drejtues financiarë e

23

Raporti i kthimit mbi aktivet gjithsej

24 Raporti i kthimit mbi kapitalin e vet

ë

25 Shumëzuesi i kapitalit

ë

26 Indeksi i levës financiare



220

ndaj totalit të

aktiveve

përdorin këtë raport në vend të kthimit mbi aktivet gjithsej, duke qenë se

ata janë më të interesuar për aftësinë e njësisë ekonomike për të gjeneruar

mjete monetare dhe jo fitime.

SHTOJCA C: Statistika përshkruese

Tabela C.1: Statistika përshkruese për të gjitha njësitë ekonomike (një vit përpara)

Raporti N Mesatare Devijimi standard

RK 200 11.9556 71.51003

RSH 200 9.3310 66.89481

RL 200 2.2670 14.86856

AASH_DET 200 4.7757 23.88149

KQN_DASH 200 10.9556 71.51003

KQN_DET 200 4.0016 23.86813

PMA 200 807.7813 2364.94064

QARK_AASH 200 2.4787 6.81416

QARK_AKTIVE 200 1.4216 2.93773

QARK_PUNUES 200 -14.3538 206.92322

QARK_KAP 200 7.5663 34.81318

RB 200 .8196 .84044

KAPVET 200 .1816 .84042

DET_KAP 200 6.0177 29.77761

KAPEKON_AKTIVE 200 .3878 .79478

FMB 200 .2293 .32115

FMO 200 -.0309 .49019

FMN 200 -.0264 .61594

BEP 200 .0607 .95258

ROA 200 .0367 .88274

ROE 200 .3759 3.04940

ILF 200 7.0147 29.78442



221

LOG_AKT 200 18.5359 1.94522

LOG_SH 200 18.0172 1.81267

Tabela C.2: Statistika përshkruese për njësitë ekonomike të falimentuara (dy vite përpara)


RK 96 .25 68.25 4.0037 10.84883

RSH 96 .04 68.25 3.5342 10.49938

RL 96 .00 40.82 .6914 4.22201

AASH_DET 96 .02 60.88 2.3327 7.26960

KQN_DASH 96 -2.98 .99 -.0260 .82711

KQN_DET 96 -.62 59.99 1.5798 7.24859

PMA 96 .00 196946.77 4236.6366 21389.87495

QARK_AASH 96 .01 11.13 1.7013 2.22946

QARK_AKTIVE 96 .01 8.75 1.1119 1.34308

QARK_PUNUES 96 -112.11 111.28 .1538 24.65889

QARK_KAP 96 -487.53 464.10 3.2045 71.40358

RB 96 .02 2.36 .8601 .45623

KAPVET 96 -1.36 .98 .1399 .45623

DET_KAP 96 -319.52 947.34 7.9940 103.70343

KAPEKON_AKTIVE 96 -.98 .99 .3701 .41645

FMB 96 -.91 1.17 .1932 .31901

FMO 96 -4.82 .75 -.1351 .61137

FMN 96 -19.06 1.41 -.3047 1.97583

BEP 96 -1.31 .59 .0019 .22354

ROA 96 -1.32 .53 -.0199 .21909

ROE 96 -50.55 41.46 .1931 6.81501

ILF 96 -318.52 948.34 8.9940 103.70343

LOG_AKT 96 6.52 10.68 8.1324 .85353

LOG_SH 96 6.65 10.52 7.8674 .73804



222

Tabela C.3: Statistika përshkruese për njësitë ekonomike jo të falimentuara (dy vite

përpara)


RK 96 .21 91.37 4.2432 11.21659

RSH 96 .01 66.59 3.0983 9.04051

RL 96 .00 30.28 .9033 3.48653

AASH_DET 96 .06 91.37 3.5148 11.15374

KQN_DASH 96 -3.78 .99 .1636 .78030

KQN_DET 96 -.79 90.37 2.7100 11.11217

PMA 96 .00 158483.73 3182.7988 17156.04226

QARK_AASH 96 .13 114.66 3.3427 11.75144

QARK_AKTIVE 96 .12 12.92 1.5430 2.12284

QARK_PUNUES 96 -159.62 232.32 5.7682 42.88929

QARK_KAP 96 -70.03 485.52 12.6978 53.82985

RB 96 .01 1.41 .6559 .28367

KAPVET 96 -.41 1.00 .3440 .28372

DET_KAP 96 -67.06 52.56 3.0812 12.27257

KAPEKON_AKTIVE 96 -.41 1.00 .4787 .31485

FMB 96 -.24 1.00 .2540 .25097

FMO 96 -.36 .85 .1086 .16661

FMN 96 -.73 .60 .0690 .14835

BEP 96 -.31 .78 .1101 .15305

ROA 96 -.31 .70 .0838 .13977

ROE 96 -2.81 1.77 .2690 .51165

ILF 96 -66.06 53.56 4.0816 12.27264

LOG_AKT 96 6.61 10.06 8.0071 .77510

LOG_SH 96 6.82 10.68 7.9705 .77065



223

Tabela C.4: Statistika përshkruese për të gjitha njësitë ekonomike (dy vite përpara)

Raporti N Mesatare Devijimi standard

RK 192 4.1235 11.00598

RSH 192 3.3162 9.77390

RL 192 .7974 3.86309

AASH_DET 192 2.9237 9.40817

KQN_DASH 192 .0688 .80755

KQN_DET 192 2.1449 9.37398

PMA 192 3709.7177 19345.26181

QARK_AASH 192 2.5220 8.47561

QARK_AKTIVE 192 1.3274 1.78475

QARK_PUNUES 192 2.9610 35.00415

QARK_KAP 192 7.9511 63.24380

RB 192 .7580 .39246

KAPVET 192 .2419 .39247

DET_KAP 192 5.5376 73.68872

KAPEKON_AKTIVE 192 .4244 .37220

FMB 192 .2236 .28788

FMO 192 -.0133 .46330

FMN 192 -.1178 1.40988

BEP 192 .0560 .19861

ROA 192 .0319 .19051

ROE 192 .2311 4.81998

ILF 192 6.5378 73.68872

LOG_AKT 192 8.0697 .81555

LOG_SH 192 7.9189 .75432



224

SHTOJCA D: Analiza diskriminuese – Modeli me një variabël (Saktësia një vit

përpara falimentimit)

Raporti i fitimit marxhinal operativ







Saktësia e përgjithshme 68.5%

Periudha mesatare e arkëtimit







Saktësia e përgjithshme 61%

Raporti i kapitali të vet










225

Raporti i borxhit








Logaritmi i totalit të shitjeve








Raporti i kapitali ekonomik ndaj totalit të aktiveve








Raporti i fitimit marxhinal neto

Njësi ekonomike Parashikimi sipas modelit Gjithsej



226

Të falimentuara Jo të falimentuara






SHTOJCA E: Analiza diskriminuese – Modeli me një variabël (dy vite përpara)

Raporti Wilks' Lambda F df1 df2 Sig.

RK 1.000 .023 1 190 .881

RSH .999 .095 1 190 .758

RL .999 .144 1 190 .705

AASH_DET .996 .757 1 190 .385

KQN_DASH .986 2.668 1 190 .104

KQN_DET .996 .697 1 190 .405

PMA .999 .142 1 190 .707

QARK_AASH .991 1.808 1 190 .180

QARK_AKTIVE .985 2.828 1 190 .094

QARK_PUNUES .994 1.236 1 190 .268

QARK_KAP .994 1.082 1 190 .300

RB .932 13.864 1 190 .000

KAPVET .932 13.855 1 190 .000

DET_KAP .999 .212 1 190 .645

KAPEKON_AKTIVE .979 4.152 1 190 .043

FMB .989 2.156 1 190 .144

FMO .930 14.204 1 190 .000

FMN .982 3.414 1 190 .066

BEP .926 15.294 1 190 .000



227

ROA .926 15.279 1 190 .000

ROE 1.000 .012 1 190 .913

ILF .999 .212 1 190 .645

LOG_AKT .994 1.134 1 190 .288

LOG_SH .995 .896 1 190 .345

SHTOJCA F: Analiza diskriminuese – Modeli me një variabël (Saktësia dy vite

përpara falimentimit)

Raporti BEP








Raporti i kthimit mbi aktivet gjithsej








Raporti i fitimit marxhinal operativ





228






Raporti i kapitali të vet








Raporti i borxhit








Raporti i kapitali ekonomik ndaj totalit të aktiveve







229




SHTOJCA G: Korrelacioni midis variablave

Tabela G.1: Korrelacioni midis variablave (një vit përpara)

RK RSH RL AASH_DET KQN_DASH

RK 1.000 .966 .278 .592 1.000

RSH .966 1.000 .276 .488 .966

RL .278 .276 1.000 .218 .278

AASH_DET .592 .488 .218 1.000 .592

KQN_DASH 1.000 .966 .278 .592 1.000

KQN_DET .595 .490 .220 1.000 .595

PMA .133 .144 -.038 .048 .133

QARK_AASH -.034 -.036 -.018 -.032 -.034

QARK_AKTIVE -.032 -.036 -.010 -.026 -.032

QARK_PUNUES .010 .006 .012 .019 .010

QARK_KAP -.024 -.020 -.023 -.038 -.024

RB -.122 -.122 -.091 -.145 -.122

KAPVET .122 .122 .091 .144 .122

DET_KAP -.028 -.028 -.025 -.027 -.028

KAPEKON_AKTIVE .122 .110 .110 .112 .122

FMB .062 .085 .061 .038 .062

FMO -.062 -.058 .084 -.013 -.062

FMN .423 .458 .045 .154 .423

BEP .001 .004 .018 .007 .001

ROA .020 .024 .013 .010 .020

ROE -.007 -.004 -.011 -.020 -.007

ILF -.028 -.028 -.025 -.027 -.028



230

LOG_AKT -.050 -.032 -.069 -.071 -.050

LOG_SH -.112 -.105 -.043 -.106 -.112

KQN_DET PMA QARK_AASH QARK_AKTIVE

RK .595 .133 -.034 -.032

RSH .490 .144 -.036 -.036

RL .220 -.038 -.018 -.010

AASH_DET 1.000 .048 -.032 -.026

KQN_DASH .595 .133 -.034 -.032

KQN_DET 1.000 .049 -.033 -.028

PMA .049 1.000 -.129 -.153

QARK_AASH -.033 -.129 1.000 .678

QARK_AKTIVE -.028 -.153 .678 1.000

QARK_PUNUES .019 .004 -.014 -.028

QARK_KAP -.039 -.045 .171 .177

RB -.144 -.098 .232 .218

KAPVET .144 .098 -.233 -.218

DET_KAP -.027 .026 -.022 -.028

KAPEKON_AKTIVE .115 .089 -.280 -.282

FMB .039 -.061 .017 -.067

FMO -.014 -.419 .055 .078

FMN .154 -.250 .023 .043

BEP .006 -.010 .164 .560

ROA .010 .001 .132 .526

ROE -.020 -.036 .137 .281

ILF -.027 .026 -.022 -.028

LOG_AKT -.068 .234 -.321 -.403

LOG_SH -.104 -.223 -.002 .024



231

QARK_PUNUES QARK_KAP RB KAPVET DET_KAP

RK .010 -.024 -.122 .122 -.028

RSH .006 -.020 -.122 .122 -.028

RL .012 -.023 -.091 .091 -.025

AASH_DET .019 -.038 -.145 .144 -.027

KQN_DASH .010 -.024 -.122 .122 -.028

KQN_DET .019 -.039 -.144 .144 -.027

PMA .004 -.045 -.098 .098 .026

QARK_AASH -.014 .171 .232 -.233 -.022

QARK_AKTIVE -.028 .177 .218 -.218 -.028

QARK_PUNUES 1.000 -.087 -.036 .036 -.028

QARK_KAP -.087 1.000 .016 -.017 .597

RB -.036 .016 1.000 -1.000 -.007

KAPVET .036 -.017 -1.000 1.000 .007

DET_KAP -.028 .597 -.007 .007 1.000

KAPEKON_AKTIVE .045 -.045 -.891 .891 -.004

FMB .048 -.059 -.086 .086 -.058

FMO .019 .019 -.143 .143 .016

FMN .010 .014 -.152 .152 .002

BEP .019 .087 -.443 .443 .005

ROA .018 .086 -.476 .476 .009

ROE .003 .730 .028 -.028 .120

ILF -.028 .598 -.007 .007 1.000

LOG_AKT .005 -.201 -.057 .056 -.032

LOG_SH -.042 -.069 .065 -.067 -.090

KAPEKON_AKTIVE FMB FMO FMN BEP

RK .122 .062 -.062 .423 .001

RSH .110 .085 -.058 .458 .004



232

RL .110 .061 .084 .045 .018

AASH_DET .112 .038 -.013 .154 .007

KQN_DASH .122 .062 -.062 .423 .001

KQN_DET .115 .039 -.014 .154 .006

PMA .089 -.061 -.419 -.250 -.010

QARK_AASH -.280 .017 .055 .023 .164

QARK_AKTIVE -.282 -.067 .078 .043 .560

QARK_PUNUES .045 .048 .019 .010 .019

QARK_KAP -.045 -.059 .019 .014 .087

RB -.891 -.086 -.143 -.152 -.443

KAPVET .891 .086 .143 .152 .443

DET_KAP -.004 -.058 .016 .002 .005

KAPEKON_AKTIVE 1.000 .064 .122 .106 .427

FMB .064 1.000 .323 .248 .109

FMO .122 .323 1.000 .685 .164

FMN .106 .248 .685 1.000 .121

BEP .427 .109 .164 .121 1.000

ROA .457 .110 .161 .144 .998

ROE -.042 .046 .061 .084 .317

ILF -.004 -.059 .016 .002 .005

LOG_AKT .149 .183 -.078 -.060 -.130

LOG_SH .004 .032 .112 .028 -.047

ROA ROE ILF LOG_AKT LOG_SH

RK .020 -.007 -.028 -.050 -.112

RSH .024 -.004 -.028 -.032 -.105

RL .013 -.011 -.025 -.069 -.043

AASH_DET .010 -.020 -.027 -.071 -.106

KQN_DASH .020 -.007 -.028 -.050 -.112



233

KQN_DET .010 -.020 -.027 -.068 -.104

PMA .001 -.036 .026 .234 -.223

QARK_AASH .132 .137 -.022 -.321 -.002

QARK_AKTIVE .526 .281 -.028 -.403 .024

QARK_PUNUES .018 .003 -.028 .005 -.042

QARK_KAP .086 .730 .598 -.201 -.069

RB -.476 .028 -.007 -.057 .065

KAPVET .476 -.028 .007 .056 -.067

DET_KAP .009 .120 1.000 -.032 -.090

KAPEKON_AKTIVE .457 -.042 -.004 .149 .004

FMB .110 .046 -.059 .183 .032

FMO .161 .061 .016 -.078 .112

FMN .144 .084 .002 -.060 .028

BEP .998 .317 .005 -.130 -.047

ROA 1.000 .314 .009 -.117 -.051

ROE .314 1.000 .121 -.157 -.046

ILF .009 .121 1.000 -.032 -.090

LOG_AKT -.117 -.157 -.032 1.000 .717

LOG_SH -.051 -.046 -.090 .717 1.000

Tabela G.2: Korrelacioni midis variablave (dy vite përpara)


RK 1.000 .988 .447 .886 .322

RSH .988 1.000 .454 .851 .310

RL .447 .454 1.000 .430 .197

AASH_DET .886 .851 .430 1.000 .252

KQN_DASH .322 .310 .197 .252 1.000

KQN_DET .892 .857 .431 1.000 .258

PMA -.034 -.030 -.030 -.036 .031



234

QARK_AASH -.021 -.031 .022 -.042 .014

QARK_AKTIVE -.020 -.025 .119 -.027 .127

QARK_PUNUES -.003 -.002 .006 -.010 .074

QARK_KAP -.029 -.028 -.014 -.027 -.005

RB -.411 -.413 -.302 -.398 -.430

KAPVET .411 .413 .302 .398 .430

DET_KAP -.017 -.021 -.012 -.013 .027

KAPEKON_AKTIVE .402 .396 .255 .305 .480

FMB .044 .075 .028 .000 -.046

FMO -.004 -.006 .069 .000 .306

FMN .069 .075 .036 .069 .301

BEP .063 .075 .197 .093 .224

ROA .113 .129 .209 .148 .243

ROE -.008 -.007 .003 -.003 -.017

ILF -.017 -.021 -.012 -.013 .027

LOG_AKT -.005 -.006 -.093 -.032 -.120

LOG_SH -.011 -.011 .001 -.055 .041


RK .892 -.034 -.021 -.020

RSH .857 -.030 -.031 -.025

RL .431 -.030 .022 .119

AASH_DET 1.000 -.036 -.042 -.027

KQN_DASH .258 .031 .014 .127

KQN_DET 1.000 -.035 -.036 -.029

PMA -.035 1.000 -.014 .018

QARK_AASH -.036 -.014 1.000 .641

QARK_AKTIVE -.029 .018 .641 1.000

QARK_PUNUES -.010 -.102 .249 .055



235

QARK_KAP -.028 .027 .099 .348

RB -.396 .054 -.054 -.063

KAPVET .396 -.054 .054 .063

DET_KAP -.013 .004 -.005 -.002

KAPEKON_AKTIVE .321 -.021 .120 -.011

FMB .004 .113 -.060 -.180

FMO .001 .032 .022 .060

FMN .069 .018 .019 .060

BEP .094 -.010 .150 .182

ROA .148 -.015 .143 .173

ROE -.003 -.005 .010 .007

ILF -.013 .004 -.005 -.002

LOG_AKT -.024 .402 -.163 -.372

LOG_SH -.049 .475 .042 .095

QARK_PUNUES QARK_KAP RB KAPVET DET_KAP

RK -.003 -.029 -.411 .411 -.017

RSH -.002 -.028 -.413 .413 -.021

RL .006 -.014 -.302 .302 -.012

AASH_DET -.010 -.027 -.398 .398 -.013

KQN_DASH .074 -.005 -.430 .430 .027

KQN_DET -.010 -.028 -.396 .396 -.013

PMA -.102 .027 .054 -.054 .004

QARK_AASH .249 .099 -.054 .054 -.005

QARK_AKTIVE .055 .348 -.063 .063 -.002

QARK_PUNUES 1.000 .020 -.069 .069 .075

QARK_KAP .020 1.000 .045 -.045 .727

RB -.069 .045 1.000 -1.000 .012

KAPVET .069 -.045 -1.000 1.000 -.012



236

DET_KAP .075 .727 .012 -.012 1.000

KAPEKON_AKTIVE .029 -.073 -.781 .782 -.027

FMB -.132 -.025 -.136 .136 .030

FMO -.025 -.006 -.144 .144 .047

FMN -.004 .003 -.092 .092 .038

BEP .058 -.014 -.345 .345 .006

ROA .053 -.011 -.373 .373 .011

ROE .129 .775 .015 -.015 .808

ILF .075 .727 .012 -.012 1.000

LOG_AKT -.043 -.087 .108 -.108 .026

LOG_SH .003 .007 .056 -.056 .020

KAPEKON_AKTIVE FMB FMO FMN BEP

RK .402 .044 -.004 .069 .063

RSH .396 .075 -.006 .075 .075

RL .255 .028 .069 .036 .197

AASH_DET .305 .000 .000 .069 .093

KQN_DASH .480 -.046 .306 .301 .224

KQN_DET .321 .004 .001 .069 .094

PMA -.021 .113 .032 .018 -.010

QARK_AASH .120 -.060 .022 .019 .150

QARK_AKTIVE -.011 -.180 .060 .060 .182

QARK_PUNUES .029 -.132 -.025 -.004 .058

QARK_KAP -.073 -.025 -.006 .003 -.014

RB -.781 -.136 -.144 -.092 -.345

KAPVET .782 .136 .144 .092 .345

DET_KAP -.027 .030 .047 .038 .006

KAPEKON_AKTIVE 1.000 .204 .147 .069 .293

FMB .204 1.000 .098 -.192 .233



237

FMO .147 .098 1.000 .835 .317

FMN .069 -.192 .835 1.000 .109

BEP .293 .233 .317 .109 1.000

ROA .284 .199 .325 .166 .982

ROE -.013 .043 -.039 -.054 .004

ILF -.027 .030 .047 .038 .006

LOG_AKT .090 .209 -.077 -.069 -.071

LOG_SH .082 .082 .150 .128 .061


RK .113 -.008 -.017 -.005 -.011

RSH .129 -.007 -.021 -.006 -.011

RL .209 .003 -.012 -.093 .001

AASH_DET .148 -.003 -.013 -.032 -.055

KQN_DASH .243 -.017 .027 -.120 .041

KQN_DET .148 -.003 -.013 -.024 -.049

PMA -.015 -.005 .004 .402 .475

QARK_AASH .143 .010 -.005 -.163 .042

QARK_AKTIVE .173 .007 -.002 -.372 .095

QARK_PUNUES .053 .129 .075 -.043 .003

QARK_KAP -.011 .775 .727 -.087 .007

RB -.373 .015 .012 .108 .056

KAPVET .373 -.015 -.012 -.108 -.056

DET_KAP .011 .808 1.000 .026 .020

KAPEKON_AKTIVE .284 -.013 -.027 .090 .082

FMB .199 .043 .030 .209 .082

FMO .325 -.039 .047 -.077 .150

FMN .166 -.054 .038 -.069 .128

BEP .982 .004 .006 -.071 .061



238

ROA 1.000 .005 .011 -.074 .045

ROE .005 1.000 .808 .030 .017

ILF .011 .808 1.000 .026 .020

LOG_AKT -.074 .030 .026 1.000 .773

LOG_SH .045 .017 .020 .773 1.000

SHTOJCA H: Testi i shpërndarjes normale të variablave të pavarur

Tabela H.1: Testi i shpërndarjes normale (një vit përpara)


Most Extreme

Differences

Absolute .190 .060 .330 .280 .190

Positive .190 .060 .330 .280 .190

Negative -.010 -.060 -.010 -.020 -.010

Kolmogorov-Smirnov Z 1.344 .424 2.333 1.980 1.344

Asymp. Sig. (2-tailed) .054 .994 .000 .001 .054


Most Extreme

Differences

Absolute .200 .400 .250 .280

Positive .200 .010 .250 .280

Negative -.030 -.400 -.030 -.040

Kolmogorov-Smirnov Z 1.414 2.828 1.768 1.980

Asymp. Sig. (2-tailed) .037 .000 .004 .001

QARK_PUN QARK_KAP RB KAPVET DET_KAP

Most Extreme

Differences

Absolute .290 .390 .360 .370 .310

Positive .290 .390 .040 .370 .310

Negative -.050 -.020 -.360 -.040 -.110

Kolmogorov-Smirnov Z 2.051 2.758 2.546 2.616 2.192

Asymp. Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .000 .000



239

KAPEKON_AKT FMB FMO FMN BEP

Most Extreme

Differences

Absolute .210 .220 .490 .490 .510

Positive .210 .220 .490 .490 .510

Negative -.030 -.070 -.030 -.050 -.010


Asymp. Sig. (2-tailed) .024 .016 .000 .000 .000


Most Extreme

Differences

Absolute .470 .320 .310 .140 .260

Positive .470 .320 .310 .100 .260

Negative -.010 -.070 -.110 -.140 -.010

Kolmogorov-Smirnov Z 3.323 2.263 2.192 .990 1.838

Asymp. Sig. (2-tailed) .000 .000 .000 .281 .002

Tabela H.2: Testi i shpërndarjes normale (dy vite përpara)


Most Extreme

Differences

Absolute .188 .052 .323 .260 .188

Positive .188 .042 .323 .260 .188

Negative -.031 -.052 -.010 -.021 -.031

Kolmogorov-Smirnov Z 1.299 .361 2.237 1.804 1.299

Asymp. Sig. (2-tailed) .068 .999 .000 .003 .068


Most Extreme

Differences

Absolute .188 .135 .219 .208

Positive .188 .010 .219 .208

Negative -.031 -.135 .000 -.042

Kolmogorov-Smirnov Z 1.299 .938 1.516 1.443

Asymp. Sig. (2-tailed) .068 .342 .020 .031



240

QARK_PUN QARK_KAP RB KAPVET DET_KAP

Most Extreme

Differences

Absolute .219 .323 .365 .365 .302

Positive .219 .323 .042 .365 .302

Negative -.021 -.010 -.365 -.042 -.104


Asymp. Sig. (2-tailed) .020 .000 .000 .000 .000

KAPEKON_AKT FMB FMO FMN BEP

Most Extreme

Differences

Absolute .156 .177 .385 .406 .448

Positive .156 .177 .385 .406 .448

Negative -.021 -.042 .000 -.021 .000


Asymp. Sig. (2-tailed) .192 .099 .000 .000 .000


Most Extreme

Differences

Absolute .427 .292 .302 .156 .104

Positive .427 .292 .302 .052 .104

Negative .000 -.094 -.104 -.156 -.042

Kolmogorov-Smirnov Z 2.959 2.021 2.093 1.083 .722

Asymp. Sig. (2-tailed) .000 .001 .000 .192 .675

SHTOJCA I: Analiza diskriminuese – Modeli me shumë variabla (modeli me të

gjitha variablat një vit përpara falimentimit)

Tabela I.1: Rezultati i testit Fisher

Box's M 4437

F

Afërsisht 21

Shkallë lirie 1 190


Rëndësia .000



241

Tabela I.2: Koeficientët e funksionit diskriminues

Raporti Koefiçienti

RK -.013

RSH .013

RL .005

AASH_DET -.003

PMA .000

QARK_AASH .042

QARK_AKTIVE -.181

QARK_PUNUES .001

QARK_KAP -.016

RB 1.175

DET_KAP .015

KAPEKON_AKTIVE .419

FMB -.164

FMO -1.121

FMN .350

BEP 1.901

ROA -1.534

ROE .050

LOG_AKT -.120

(Constant) 1.113

Tabela I.3: Testimi i modelit


1 .262 100.0 100.0 .456


1 .792 43.883 19 .001



242

Tabela I.4: Vlera mesatare e “Z” për dy grupet e njësive ekonomike




Tabela I.5: Rezultatet e klasifikimit sipas analizës diskriminuese (një vit përpara

falimentimit)







SHTOJCA J: Analiza diskriminuese – Modeli me shumë variabla (modeli me të

gjitha variablat dy vite përpara falimentimit)

Tabela J.1: Rezultati i testit Fisher

Box's M 2454

F

Afërsisht 9.4



Rëndësia .000

Tabela J.2: Koeficientët e funksionit diskriminues

Raporti Koefiçienti

RK -.279

RSH .325

RL .011

AASH_DET .008



243

PMA .045

QARK_AASH .000

QARK_AKTIVE -.037

QARK_PUNUES .424

QARK_KAP -.003

RB -.014

DET_KAP 1.825

KAPEKON_AKTIVE .008

FMB 1.015

FMO -.650

FMN -1.041

BEP .229

ROA 3.688

ROE -5.395

LOG_AKT .045

(Constant) .989

Tabela J.3: Testimi i modelit


1 .323 100.0 100.0 .494


1 .756 50.287 21 .000

Tabela J.4: Vlera mesatare e “Z” për dy grupet e njësive ekonomike






244

Tabela J.5: Rezultatet e klasifikimit sipas analizës diskriminuese (një vit përpara

falimentimit)







SHTOJCA K: Analiza logit

Tabela K.1: Rëndësia e variablave (një vit përpara falimentimit)

Score df Sig.

Step 0

RK .094 1 .760

RSH .616 1 .433

RL .022 1 .882

AASH_DET 1.243 1 .265

KQN_DASH .094 1 .759

KQN_DET 1.226 1 .268

PMA 12.111 1 .001

QARK_AASH .333 1 .564

QARK_AKTIVE .005 1 .946

QARK_PUNUES 1.207 1 .272

QARK_KAP 1.098 1 .295

RB 5.641 1 .018

KAPVET 10.663 1 .001

DET_KAP 1.059 1 .303

KAPEKON_AKTIVE 4.614 1 .032

FMB .978 1 .323

FMO 16.133 1 .000



245

FMN 5.347 1 .021

BEP .605 1 .437

ROA .708 1 .400

ROE .821 1 .365

ILF 1.047 1 .306

LOG_AKT .000 1 .995

LOG_SH .083 1 .774

Score df Sig.

Step 1

RK .144 1 .705

RSH .086 1 .769

RL .216 1 .642

AASH_DET 1.637 1 .201

KQN_DASH .148 1 .700

KQN_DET 1.653 1 .199

PMA 18.325 1 .000

QARK_AASH .603 1 .437



QARK_KAP .628 1 .428

RB 2.383 1 .123

KAPVET 3.871 1 .049

DET_KAP .792 1 .373


FMB 1.671 1 .196

FMN .073 1 .787

BEP .541 1 .462

ROA .432 1 .511

ROE .067 1 .796



246

ILF .796 1 .372

LOG_AKT .052 1 .820

LOG_SH .000 1 .991

Score df Sig.

Step 2

RK 1.722 1 .189

RSH .101 1 .750

RL .296 1 .587

AASH_DET 3.450 1 .063

KQN_DASH 1.595 1 .207

KQN_DET 3.219 1 .073

QARK_AASH .536 1 .464



QARK_KAP .708 1 .400

RB .099 1 .753

KAPVET 6.007 1 .014

DET_KAP .055 1 .815


FMB 1.621 1 .203

FMN .029 1 .865

BEP 2.132 1 .144

ROA 1.945 1 .163

ROE .000 1 .992

ILF .028 1 .867

LOG_AKT 5.845 1 .016

LOG_SH 5.636 1 .018



247

Score df Sig.

Step 3

RK .154 1 .695

RSH .426 1 .514

RL 1.219 1 .269

AASH_DET .462 1 .496

KQN_DASH .145 1 .703

KQN_DET .448 1 .503

QARK_AASH 1.836 1 .175

QARK_AKTIVE 2.824 1 .093


QARK_KAP .456 1 .500

RB .407 1 .524

DET_KAP .104 1 .747

KAPEKON_AKTIVE .128 1 .720

FMB .221 1 .638

FMN .038 1 .845

BEP 6.882 1 .009

ROA 6.585 1 .010

ROE .002 1 .960

ILF .095 1 .758

LOG_AKT .828 1 .363

LOG_SH .736 1 .391

Score df Sig.

RK .130 1 .718

RSH .479 1 .489

RL 1.353 1 .245

AASH_DET .434 1 .510

KQN_DASH .122 1 .727



248

Step 4

KQN_DET .419 1 .518

QARK_AASH .661 1 .416



QARK_KAP .674 1 .412

RB .438 1 .508

DET_KAP .089 1 .765


FMB .296 1 .586

FMN .029 1 .865

ROA .387 1 .534

ROE .405 1 .525

ILF .081 1 .776

LOG_AKT .778 1 .378

LOG_SH .747 1 .387

Tabela K.2: Rëndësia e variablave (dy vite përpara falimentimit)

Score df Sig.

Step 0

RK .023 1 .880

RSH .096 1 .757

RL .145 1 .703

AASH_DET .762 1 .383

KQN_DASH 2.659 1 .103

KQN_DET .701 1 .402

PMA .143 1 .705

QARK_AASH 1.810 1 .179



QARK_KAP 1.087 1 .297



249

RB 13.057 1 .000

KAPVET 13.050 1 .000

DET_KAP .214 1 .643


FMB 2.154 1 .142

FMO 13.355 1 .000

FMN 3.390 1 .066

BEP 14.304 1 .000

ROA 14.291 1 .000

ROE .012 1 .913

ILF .214 1 .643

LOG_AKT 1.139 1 .286

LOG_SH .901 1 .342

Score df Sig.

Step 1

RK .009 1 .926

RSH .368 1 .544

RL .414 1 .520

AASH_DET .210 1 .646

KQN_DASH .239 1 .625

KQN_DET .179 1 .672

PMA .076 1 .783

QARK_AASH .407 1 .523


QARK_PUNUES .577 1 .447

QARK_KAP 1.076 1 .300

RB 4.580 1 .032

KAPVET 4.574 1 .032

DET_KAP .192 1 .661



250


FMB .223 1 .637

FMO 5.225 1 .022

FMN 1.541 1 .214

ROA .327 1 .568

ROE .020 1 .888

ILF .192 1 .661

LOG_AKT .243 1 .622

LOG_SH .467 1 .494

Score df Sig.

Step 2

RK .083 1 .773

RSH .040 1 .841

RL .172 1 .678

AASH_DET .658 1 .417

KQN_DASH .026 1 .873

KQN_DET .605 1 .437

PMA .173 1 .678

QARK_AASH 1.019 1 .313



QARK_KAP 1.050 1 .305

RB 4.361 1 .037

KAPVET 4.356 1 .037

DET_KAP .373 1 .541


FMB .643 1 .423

FMN 2.962 1 .085

ROA .896 1 .344



251

ROE .013 1 .909

ILF .373 1 .541

LOG_AKT .554 1 .457

LOG_SH .151 1 .698

Score df Sig.

Step 3

RK .125 1 .724

RSH .015 1 .904

RL .071 1 .789

AASH_DET .755 1 .385

KQN_DASH .070 1 .792

KQN_DET .701 1 .403

PMA .200 1 .655

QARK_AASH 1.331 1 .249



QARK_KAP 1.057 1 .304

RB 4.712 1 .030

KAPVET 4.707 1 .030

DET_KAP .409 1 .522


FMB .720 1 .396

FMN 3.884 1 .049

BEP .466 1 .495

ROA .785 1 .376

ROE .011 1 .916

ILF .409 1 .522

LOG_AKT .741 1 .389

LOG_SH .163 1 .686



252

Score df Sig.

Step 4

RK .446 1 .504

RSH 1.371 1 .242

RL 1.069 1 .301

AASH_DET .001 1 .974

KQN_DASH .364 1 .546

KQN_DET .004 1 .950

PMA .073 1 .787

QARK_AASH .958 1 .328


QARK_PUNUES .996 1 .318

QARK_KAP 1.230 1 .267

KAPVET .726 1 .394

DET_KAP .291 1 .589


FMB .469 1 .493

FMN 1.183 1 .277

BEP .051 1 .822

ROA .106 1 .744

ROE .016 1 .900

ILF .291 1 .589

LOG_AKT .287 1 .592

LOG_SH .358 1 .550

Temë Disertacioni · rekomandohet një model me një variabël (analiza diskriminuese me një...

Documents

Transcript of Temë Disertacioni · rekomandohet një model me një variabël (analiza diskriminuese me një...