Tbilisis kulturisa da turizmis koncefcia

KTbilisis meria

Tbilisis meriis kulturisa da sportis saqalaqo

samsaxuri

kulturis gadarCenis fondi

P

qalaq Tbilisis kulturisa da

turizmis koncefcia.

Tbilisi

2004

2

winasityvaoba

A2002 wels saqarTveloSi imyofeboda evrosabWos eqspertTa jgufi,

romelic muSaobda angariSze qarTuli kulturis politikis Sesaxeb.

eqspertTa mier warmodgenil rekomendaciebSi mwvaved warmoCinda kulturis

politikis araswori marTvis problema.

2003 wlis 26 ivliss Tbilisis meriaSi gamarTul forumze damtkicda

debuleba da Seiqmna q. Tbilisis strategiuli ganviTarebis gegmis

SemmuSavebeli sabWo. (qalaq Tbilisis sakrebulos 2003 wlis 20 ivnisis dadgenileba

# 53 – debulebis proeqtis `q. Tbilisis strategiuli ganviTarebis gegmis SemuSavebis

procesis Sesaxeb~ SeTanxmebaze).

sabWos dadgenilebiT meriis samsaxurebs daevalaT Sesabamisi

strategiuli gegmebis SemuSaveba,Mmagram dedaqalaqs dRemde ara aqvs

SemuSavebuli erTiani strategiuli gegma, Sesabamisad Tbiliss ar gaaCnia

kulturis ganviTarebis grZelvadiani strategia.

am problemis gadasawyvetad pirveli nabiji gadaidga 2004 wels

qalaq Tbilisis meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuris mier,

romelmac daafinansa kulturis gadarCenis fondis programa `q. Tbilisis

ganviTarebis strategiuli gegmisaTvis kulturisa da turizmis politikis

koncefciis Seqmna.~

proeqtis gansaxorcieleblad Seiqmna avtorTa interdisciplinaruli

jgufi. Catarda sociologiuri kvlevebi.

proeqtis mimdinareobas monitorings uwevda evrosabWos kulturis

politikis departamentis S T A G E Project xelmZRvaneli dorina bodea.

winamdebare dokumenti, rogorc saqarTvelos realobaSi urbanuli

kulturis politikis saerTaSoriso standartebis SesabamisiK analizis

pirveli mcdeloba, wardgenilia evrosabWos kulturis politikis

departamentSi.

avtorTa jgufi

proeqtis xelmZRvaneli:

nino gunia-kuznecova _ scenografi, art menejeri

3

eqspertebi:

zaza SaTiriSvili _filologi, filosofosi

nana yifiani _ xelovnebaTmcodne, art kritikosi

koba arabuli _ arqiteqtori, eqsperti turizmis dargSi

sociologiuri kvlevis xelmZRvaneli:

marina baliaSvili – fsiqologi

konsultanti mediis sakiTxebSi:

Teona gegenava (gegelia) _ xelovnebaTmcodne, Jurnalisti

COUNCIL OF EUROPE

S T A G E Project

Strasbourg, January 2004

DGIV/CULT/STAGE(2004)1

[19.01.04]

_______________________________________________________________________

SSTTAAGGEE PPRROOJJEECCTT

DRAFT ACTION PLAN FOR THE REINFORCEMENT OF CULTURAL POLICIES IN

SOUTH CAUCASUS AND THE DEVELOPMENT OF CULTURAL POLICIES FOR

CITIES

(2004-2005)

DRAFT REPORT

"Cultural policies in Europe: a compendium of basic facts and trends"

Meeting of the Compendium authors

Strasbourg, 17-18 January 2002

Tbilisis kulturisa da turizmis koncefcia

4

1. Sesavali 5 2. Tbilisis kulturisa da turizmis koncefciis aqtualoba 5

3. koncefciis amocanebi 8

4. koncefciis meTodologia 8

5. situaciis analizi: Tbilisuri kulturis Sreebi 11

5.1 tf(Tb)ilisuri kulturis uZvelesi Sre (qalaqis daarsebidan XVIII saukunis dasasrulamde)

13

5.2 tf(Tb)ilisuri kulturis imperiuli Sre (1801 _ 1917 ww.) 15

5.3 Tbilisuri modernizmi (XXs-s pirveli meoTxedi) 20

5.4 Tbilisuri kulturis `socialisturi~ Sre (1922 _ 1991ww.) 21

5.5 Tbilisuri kulturis Tanamedrove Sre (1992-2004 ww.) 24

5.6 Tbilisis kulturis politikis monacemebi 26

6. situaciis analizi: TbilisSi turizmis ganviTarebis resursuli potenciali

27

6.1 Sesavali 27

6.2 Tanamedrove turizmi – ganviTarebis ZiriTadi tendenciebi 30

6.3 Tbilisis, rogorc turistuli obieqtis, aRwera 35

7. turistuli industriis SesaZleblobebi da Tbilisis perspeqtiva 39

7.1 saqarTveloSi turizmis ganviTarebis ZiriTadi problemebi 39

7.2 TbilisSi turizmis ganviTarebis damatebiTi specifikuri problemebi

42

7.3 Tanamedrove Tbilisi da turizmis ganviTarebis SesaZleblobebi 45

8. turizmis marTvis sistemis analizi (optimizaciis ZiriTadi aspeqtebi)

55

9. Tbilisis kulturuli da turistuli gare da Sida resursuli potencialis analizi ( SWOT)

57

10. daskvna _ Tbilisis kulturisa da turizmis ganviTarebis ZiriTadi rekomendaciebi da winadadebebi

66

10.1 Tbilisi _ qalaqi-palimfsesti 70

10.2 Zveli Tbilisis kultura: miTosi da karnavali 72

10.3 Tbilisi _ kulturaTa Sexvedris adgili 73

10.4 socrealizmi da araoficialuri kultura 77

10.5 Tbilisuri gareubani XXI saukuneSi 78

10.6 Tbilisis ganaxlebuli kulturuli funqcia 79

10.6.1 kulturuli infrastruqturis ganviTareba 82

10.6.2 Tbilisi _ regionis kulturuli centri 86

10.7 Tbilisi turistuli qalaqi 90

5

10.8 marTvis sistemis optimizaciis ZiriTadi aspeqtebi 93

11. danarTebi 98

11.1 danarTi #1 99

11.2 danarTi #2 141

danarTebi

danarTi #1.

Tbilisis kulturis politikis monacemebi

1. municipaluri kulturuli administraciis istoria 1945 wlis Semdeg.

2. kompetencia, gadawyvetilebebis miReba da administracia

3. qalaqis kulturuli politikis ZiriTadi miznebi da prioritetebi

4. kulturis dafinanseba

5. qalaqis kulturuli infrastruqtura

6. kulturuli partnioroba, industriebi, dasaqmeba da treningebi

7. informacia da ICT

8. qalaqis mokle mimoxilva

danarTi #2. TbilisSi Camosul (an gavliT myof) mogzaurTa, mecnierTa

arasruli sia, romlebmac mravali saintereso masala

datoves saqarTvelosa da Tbilisis Sesaxeb:

Sesavali

Tbilisuri kulturisa da turizmis koncefciis aqtualoba

6

Tbilisi saqarTvelos dedaqalaqia da amitomac is gansakuTrebuli simZafriT da

eqstremalurad gamoxatavs qveynis socialur, politikur, ekonomikur, samarTlebriv,

kulturul, komunalur da sxva ZalauflebaTa mTel kompleqss. Sesabamisad, Tu im

logikiT vixlmZRvanelebT, rom dedaqalaqi Zalauflebisa da kulturis maqsimaluri

koncentraciis adgilia, naTeli xdeba, rom dedaqalaqma Tavad unda gansazRvros Tu ra

kulturas miekuTvneba is tipologiurad, rogori kulturis Seqmnis procesSi imyofeba

da r ogori unda iyos misi, rogorc dedaqalaqis, kulturis strategia, Sesabamisad ki

kulturuli turizmis formebi da meTodebi.

upirveles yovlisa, unda aRiniSnos, rom yvela qalaqs ara aqvs

kulturisa da turizmis koncefcia da ganviTarebis strategiuli gegma.

ufro metic, im qalaqebsac ki, romelTac aseTi koncefcia ukve aqvT, es

ukanaskneli mxolod bolo periodSi SeimuSaves. xSir SemTxvevaSi,

strategiuli ganviTarebisa da Sesabamisi koncefciis SemuSavebis sakiTxi

raime kerZo movlenasTan dakavSirebiT wamoiWreba xolme. magaliTad,

barselonis SemTxvevaSi amgvari movlena 1992 wlis olimpiuri TamaSebi

aRmoCnda, xolo saknt-peterburgisTvis _ qalaqis samasi wlis iubile.

magram CvenSi arsebuli specifikuri situaciis gaTvaliswinebiT –

erTi mxriv uaxloesi sabWouri istoria Tavisi marTvis meTodologiiT,

romelmac daRi daasva Tbilisis urbanul kulturas, am sabWouri

gamocdilebisadmi arakritikuli damokidebuleba da metic _ dRemde

inerciiT misi meTodologiis gamoyeneba, an meore mxriv am gamocdilebis

aramizanmimarTuli uaryofa da Semcvleli meTodologiis ar qona,

procesebis TviTdinebaze miSveba – gansakuTrebiT aqtualuri xdeba

urbanuli kulturis sferoSi mwyobri xedvisa da damokidebulebis

Camoyalibeba, ramac Tavis mxriv unda imuSaos rogorc arsebuli

msoflmxedvelobrivi krizisis gadalaxvaze, ise urbanuli kulturis

marTvis swori taqtikis SemuSavebaze.

aSkaraa, rom ukanasknel aTwleulze met periodSi ver Camoyalibda

koncefcia qalaqis kulturis rogorianobis TvalsazrisiT. 1990-ani

wlebidan TiTqos dgeba e.w. post-sabWouri post-ideologiuri periodi,

magram is raSic es `post~ mdgomareoba jer-jerobiT gamoixata, aris

mougvarebloba yvela sferos politikaSi, iqneba es samarTlebrivi,

7

ekonomikuri, socialuri, ekologiuri da sxva, maT Soris kulturis,

kulturul/urbanuli politikaSi da am yvelaferSi erToblivad, rogorc

sCans msoflmxedvelobrivi krizisi.

amis mizezi unda iyos, rom Cven aqamde:

1. ar gagvicnobierebia ra kulturul-inteleqtualur-samarTlebrivi

memkvidreoba gvergo uaxloesi sabWouri periodidan, ra saxiT, ra

mimarTulebiT aisaxa igi dedaqalaqze;

2. ar gvicdia am memkvidreobis Sefaseba; sabWouri faseulobebi da

damokidebulebebi kvlav mravalwilad saxezea da es metismetad

aSkarad airekleba Cvens urbanul kulturaze da vizualuradac

Sesabamisad mkafiod, mZafrad ikiTxeba.

gasaTvaliswinebelia isic, rom paralelurad logikurad ganadgurda

turizmi rogorc dargi da dRes igi praqtikulad xelaxlaa

Camosayalibebeli, rac Tavis mxriv kidev erTxel adasturebs koncefciisa

da strategiis Seqmnis aucileblobas.

zogadad Tbilisis kulturis mTavari niSan-Tviseba amgvarad SeiZleba aRiweros:

qalaqis kulturis yoveli axali anu momdevno fena winas ar ebrZvis, ar angrevs, ar

anadgurebs, aramed ebmis mas _ sxva kulturaTa warmomadgelebic ki Tbiliss TavianTi

kulturis poziciebidan ki ar gardaqmnidnen, aramed, TviTon qalaqis specifikidan

gamomdinare, avrcobdnen mas da amiT emorCilebodnen, ase vTqvaT, qalaqis nebas~.

yuradsaRebia, rom TviT socialistur kulturasac ki raime Zireuli cvlilebebi

qalaqis istoriul ubnebSi ar gamouwvevia (es realobaa, magram sakmaod specifikuri

mizezebiT gamowveuli). magram, amasTanave, socialisturma periodma mainc principulad

Secvala Tbilisis arqiteqturuli sivrce da Tbilisuri kulturis landSafti:

Tbilisma, iseve rogorc sxva yofili sabWoTa respublikebis dedaqalaqebma, ukanaskneli

saukunis manZilze mZime politikuri, ideologiuri, socialuri da kulturuli ryevebi

ganicada. mraval faqtorTan erTad es imiTac gamoixata, rom XX saukunis 30-iani

wlebidan Tbilisis funqcia mkveTrad da xelovnurad icvleba _ gamoikveTa Tbilisis

industriul qalaqad gardaqmnis aSkara tendencia. Sesabamisad, daiwyo misi masStabis

teritoriuli da demografiuli mimarTulebiT zrda, qalaq-gegmarebiTi da

qalaqmSeneblobis TvalsazrisiT gaCnda gigantizmis aSkara niSnebi, rasac mohyva qalaqis

8

Zveli (istoriuli) da axali ubnebis dezintegracia, socialur-kulturul-

teritoriuli urTierTgamijvna miTumetes transportis qselis araintensiuri muSaobis

pirobebSi; ukve 1940-iani wlebis bolodan urbanul gareubnebTan erTad qalaqis centrSi,

mis SuagulSi moqceuli Zveli e.w. Sua saukuneebis Tbilisis nawilis socialur-

kulturuli, Sesabamisad urbanuli sivrcis socialuri mowyobis TvalsazrisiT

faqtobrivad marginalur ubnad gadaqceva, masSi mosaxleobis simWidrovis arnaxuli

zrda, komunaluri pirobebis mkveTri gauareseba, socialur-yofiTi kulturis

faqtobrivi mospoba da profanireba mohyva.

amgvarma damokidebulebam ganapiroba ukve 1970-aini wlebis

miwurulidan Zveli Tbilisis ubnis (e.w. Sua saukuneebis nawilis)

kulturuli profanireba, misi amortizirebuli Senobebis, arqiteqturis

ara restavraciisa da reabilitaciis procesis dawyeba, mZime mdgomareobaSi

myofi miwisqveSa komunikaciebis qselis ara gajansaReba da ubnis

socialuri mowesrigeba, aramed sivrciT-arqiteqturuli garemos

butaforizacia, masobrivi sabWour-ideologizirebuli dResaswaulebisTvis

egzotikur fonad qceva.

dabolos TiTqmis mTlianad destruqciulia is, rac ukanaskneli

Tormeti weliwadis (1992 _ 2004ww.) ganmavlobaSi xdeba _ es ewinaaRmdegeba

ara oden Tbilisis istorias, aramed qalaqis suls anu genius loci-s nebas.

xdeba qaoturi da damangreveli SeWra rogorc Zvel, ise SedarebiT axal

ubnebsa Tu regionebSi _ iqneba es xarfuxi Tu meidani, vere Tu sololaki,

vake Tu saburTalo. saqme mxolod is ki araa, rom, ZiriTadad, Sendeba cudi

arqiteqtura, aramed is, rom ingreva qalaqis urbanul-arqiteqturuli

sivrce, nadgurdeba qalaquri kulturis reliefi, qreba qalaqis suli.

adeqvaturad ikargeba is RirebulebiTi orientirebi, romelTa gamoc qveynis

dedaqalaqi evraziuri sivrcis uaRresad saintereso (gardamavali,

satranzito) turistuli obieqti garkveulwilad iyo da SeiZleba kvlavac

gaxdes.

koncefciis amocanebi

9

Tbilisi, rogorc nebismieri qalaqi, garkveuli kulturis nayofia,

magram, meore mxriv, Tavad qalaqi ganapirobebs kulturis xasiaTs. qalaqi

qmnadi mTlianobaa, is warmoadgens gaerTianebas, dafuZnebuls

gansxvavebulobasa da interesTa mravalferovnebaze da ara iseT

erTianobas, romelic msgavsebasa da interesTa koleqtiur Tanxvedras

emyareba (risi samwuxaro gamocdilebac Cven sabWoTa periodma ukve mogvca).

Sesabamisad, erTi mxriv, aucilebelia qalaqis kulturuli mexsierebis

rekonstruqcia, xolo, meore mxriv, gadaudebeli amocanaa siaxleTa

danergva. amitomac, Tbilisuri kulturisa da turizmis koncefciam unda

aCvenos, ara oden is, Tu ra mimarTulebiT unda xdebodes qalaquri

kulturis ganviTareba (1), aramed, imavdroulad, Tu risi gadarCena da

aRdgena SeiZleba dRes (2). meore mxriv rogor SeiZleba maTi adeqvaturi

Rirebulebis mqone turistul produqtad (turistul marSrutebad)

Camoyalibeba, raTa aqedan miRebulma Semosavlebma TviTon moaxdinon

istoriul-kulturuli memkvidreobis dacva-aRdgenisa da adaptaciis

programis realizacia (reinvestireba).

koncefciis meTodologia

qalaqis kulturisa da turizmis koncefciis SemuSaveba

interdisciplinarul muSaobas moiTxovs, anu yvela im sferoTa

Tanamonawileobas, romelic ki CarTulia erTiani urbanuli kulturis

Seqmnisa da misi miznobrivi gamoyenebis procesSi.

mocemuli koncefciis meTodologia istoriul-fenomenologiuria,

rac gulisxmobs Tbilisuri kulturis yvela Sris `Sinagan~ (imanentur)

analizs, erTi mxriv, da, meore mxriv, organul CarTvas qalaqis kulturis

ganviTarebis strategiaSi.

amisaTvis mizanSewonili iqneba gamovyoT is sami ZiriTadi kategoria-

fena, risganac yalibdeba urbanuli kultura da am sami mimarTulebiT

gadavxedoT qalaqs:

1. Tanamedrove-Tanadrouli kulturis fena, anu is, rac aq da axla

arsebobs;

10

2. kultura-Canaweris fena, anu is, rac ukve Seqmnilia;

3. kulturis seleqciuri fena

es ukanaskneli Tanamedrove-Tanadroulisa da Canaweris mudmiv

gadarCevas, miRebasa da uaryofas, Zvelisa da axlis urTierTdakavSirebas

axdens da Tanaarsebobas ganapirobebs, ayalibebs ra urbanul konteqsts,

romelic aseve procesTanaa dakavSirebuli da koreqtirebis funqcias iRebs

sakuTar Tavze. es midgoma gansakuTrebiT sainteresoa Cvens SemTxvevaSi,

Tundac Tbilisis qalaqmSeneblobiTi da qalaqgegmarebiTi istoriis

Taviseburebis gamo.

am mxriv saintereso magaliTia Tbilisis qalaqmSeneblobis tradicia

- Zveli, Sua saukuneebis qalaqmSeneblobiTi fena Cven ar SemogvrCa

sakulto nagebobebis garda, radgan igi XVII saukuneSi gadaiwva. magram misi

aRdgena moxda sruliad Taviseburad – sruli sizustiT iyo SenarCunebuli

Zveli gegmareba, quCebis moyvaniloba, ganaSenianebis sixSire da masStabi;

bunebrivia, SenarCunda Zveli dominantebi da ZiriTadi orientaciebi.

Sesabamisad, Sua saukuneebis qalaqze Cven SegviZlia vimsjeloT

SenarCunebuli gegmarebisa da sxvadasxva saxisa da tipis (aRwerilobebi,

mogonebebi, Canaxatebi da sxv.) dokumenturi masalebis safuZvelze.

amdenad urbanulma kulturam, rodesac mas mouxda gadamwvari

qalaqis reabilitacia, seleqciuri procesi Caatara – aiRo Zvelisgan is

rac mas, gamomdinare socialuri moTxovnebidan, jer kidev arsebuli

cxovrebis Sua saukuneebrivi wesidan sasicocxlod esaWiroeboda,

gaiTvaliswina ra bunebrivi pirobebi _ landSaftisa da niadagis

Tavisebureba; xolo Secvala is, rac mas ukve SemoRweulma axali

cxovrebis wesma ukarnaxa.

upirveles yovlisa Seicvala sacxovreblis tipi, gaCnda e.w.

Tbilisuri saxli, romelmac Seanacvla tradiciuli baniani sacxovrebeli

da romelic Tavisi gegmarebiTi da kulturul-komunikaciuri principiT,

Tavisi tipiT, SesaZlebelia safuZvladac ki daedos Tbilisis urbanuli

kulturis tipologiur gansazRvras, rac TavisTavad mniSvnelovani iqneba

Tavad kulturis strategiis swori mimarTulebis SeqmnisTvisac.

11

Tbilisuri saxli, rogorc kulturis gamoxatuleba, aSkarad

metyvelebs qalaqis (rogoc Tavad qveynis) kulturis orientaciis Secvlaze

– faqtia, rom evropul-burJuaziul tips aRar esaWiroeba sacxovrebeli,

romelic imavdroulad sabZolo-TavdacviTi funqciis matarebeli iyo.

Tbilisis e.w. Sua saukuneebis nawilis axali versia banis magier xis aivans

gvTavazobs.

yovel SemTxvevaSi Cvenma qalaqurma kulturam gviCvena, rom

miuxedavad sruli ganadgurebisa, man principulad seleqciasa da

struqturuli rekonstruqciis meTods mimarTa da amiT tradiciis

uwyvetobasa da mis faseulobas gausva xazi. Tumca meore mxriv swored

seleqciurma meTodma ganapiroba struqturuli tradiciis dacvis

farglebSi TanamedroveobisaTvis aqtualuri, axali konstruqciuli tipisa

da funqciis mqone sacxovrebeli saxlis Seqmna.

amasTan erTad isic mniSvnelovania (Tumca meore mxriv logikuric,

radgan arsebuli landSaftisa da reliefis pirobebSi mxolod es gza iyo

SesaZlebeli), rom ukve mogvianebiT (XIX s-Si) aRdgenili qalaqis nawili

(e.w. Sua saukuneebis) TiTqmis xelSeuxeblad iqna datovebuli masSi

yovelgvari arqiteqturuli Carevebis gareSe. qalaqis teritoriuli,

masStaburi da amasaTan erTad Tavad saxlebis sarTulianobis zrda da

axali tipis qalaqis (gegmarebis TvalsazrisiT) mSenebloba galavnis miRma

teritoriebze ganxorcielda (marjvena sanapiro - sololaki, mTawminda,

Semdeg vere; marcxena sanapiro – voroncovis mxare, Semdeg naZaladevi da

didube).

aqedan logikuri xdeba, Tu ratom vuwodebT Cven qalaqs erTi mxriv

qalaq - palimfsests, meore mxriv _ linearuls.

situaciis analizi: Tbilisuri kulturis Sreebi

Tb(tf)ilisuri kultura ramdenime Sred nawevrdeba. es Sreebi dResac

metnaklebad jer kidev cocxal realobas warmoadgens, ris gamoc Tbiliss

SegviZlia vuwodoT qalaqi-palimfsesti.

Tbilisi ar miekuTvneba e.w. regularuli qalaqebis ricxvs, is tipuri

linearuli qalaqia, sadac axali kulturuli fena Zvels ki ar anadgurebs,

aramed uSualod ebmis mas. swored amis gamo, Tbiliss aqvs ramdenime

kulturuli centri (amis Sesaxeb ix.: Tundac xelovnebadmcodne dimitri

TumaniSvilis statiebi).

Tbilisis axal istoriaSi Zvelisa da axlis difuziis yvelaze

mkafio da TvalsaCino gamoxatulebaa e.w. Tbilisuri modernizmi

(xelovnebasa da literaturaSi), sadac Serwymulia warsuli da

Tanamedroveoba, tradicia da novacia _ niko firosmanaSvilis, Zmebi ilia

da kirile zdaneviCebis, daviT kakabaZis da sxvaTa Semoqmedeba.

Tbilisuri kultura gamoirCeva Tavisi `polifoniuri~ xasiaTiT, rac

niSnavs kulturebisa da subkulturebis ara ubralo Tanaarsebobas, aramed

maT difuziasa da dialogs.

Tbilisuri kultura qarTuli kulturisagan, upirveles yovlisa,

Tavisi karnavaluri xasiaTiT gansxvavdeba (aq igulisxmeba ara imdenad

Sesabamisi karnavaluri ritualebi, ramdenadac TviTon Tbilisuri

kulturis teqstebis `karnavaluroba~). karnavaluroba, gansazRvrebis

Tanaxmad, gulisxmobs `maRalisa~ da `mdabiuris~ amoyiravebas, `zeda~ da

`qveda~ sivrceebis adgilSenacvlebas.

rodesac Tbilisuri kulturisa da turizmis koncefciaze vsaubrobT,

unda gaviTvaliswinoT, upirveles yovlisa, swored es niSan-Tvisebebi,

ramdenadac pirveli meores aZlevs swored im sazrdos, razec unda

aRmocendes da ganviTardes dargi; xolo turizmi kulturas ubrunebs

(pirdapiri da gadataniTi mniSvnelobiT) rogorc materialur (finansur)

Rirebulebas, aseve ayalibebs kulturuli memkvidreobis

sicocxlisunarianobis Sesabamis principebs.

13

aucilebeli ganmarteba: Tbilisuri kultura, ra Tqma unda, erTi mxriv,

qarTuli kulturis nawilia, magram, meore mxriv, esaa multikulturuli

fenomeni, sadac mravali sxvadasxva kultura xvdeba da erwymis erTmaneTs.

aqedan gamomdinare, Cven aucileblad migvaCnia winaswar ganvmartoT

Semdegi: qarTuli kultura da Tbilisuri kultura yovelTvis erTmaneTs

ar emTxveva _ ase magaliTad, gabriel sundukianis dramaturgia, ra Tqma

unda, Tbilisur kulturas miekuTvneba, magram is ar aris, pirdapiri azriT,

qarTuli kulturis nawili. meore mxriv, bevri kulturuli institucia,

romelic TbilisSi imyofeba (zaqaria faliaSvilis saxelobis operisa da

baletis Teatri, rusTavelisa Tu marjaniSvilis Teatrebi da a.S.),

sazogadod, qarTul kulturas ekuTvnis da ara _ oden Tbilisurs. igive

iTqmis literaturisa da xelovnebis bevr fenomenze.

amitomac Cven sakuTriv Tbilisuri kulturis nawilad migvaCnia:

1. Tbilisis arqiteqtura da qalaqis kulturuli landSafti;

2. multikulturuli hibridizmis iseTi fenomenebi, rogorebicaa _

Tbilisis aSuRuri poezia da musika, maT Soris _ saiaTnovas poezia,

gabriel sundukianisa Tu mirza faTali axundovis Semoqmedeba,

futuristuli jgufebis moRvaweoba, sergo farajanovis

kinematografi, baSbeuk-meliqovis, lado gudiaSvilis, avTo varazis

da sxvaTa mxatvroba da a.S.

3. literaturisa da xelovnebis iseTi fenomenebi, romlebic

miekuTvneba rogorc Tbilisur, ise qarTul kulturas: e.w.

Tbilisuri skolis portreti, grigol orbelianis poeziis

garkveuli nawili, ioseb griSaSvilis Semoqmedeba, rusTavelisa da

marjaniSvilis Teatrebis kulturul-socialuri dualizmi

`rusTavelisa~ da `plexanovis~ kulturuli diqotomiis WrilSi; e.w.

`Tbilisuri estrada~ da a.S.

A4. Tbilisuri kulturul-socialuri kliSeebi da qcevis

stereotipebi, romlebic sxvasxva subkulturebSi sxvadsxvanairad

mJRavndeba da a.S.

14

aqedan gamomdinare, Tu raime mniSvnelovan kulturul fenomenze Cven

yuradRebas ar vamaxvilebT an saerTod ar vsaubrobT, Cven is

zogadqarTul fenomenad migvaCnia, romelic iseve ekuTvnis Tbiliss,

rogorc mTel `danarCen~ saqarTvelos _ magaliTisaTvis, gansxvavebiT

ioseb griSaSvilis poeziis didi nawilisagan, romelic erTdroulad

Tbilisuric aris da qarTulic, galaktion tabiZis SemoqmedebaSi sakuTriv

`Tbilisuris~ gamoyofa relevanturia oden wminda

literaturaTmcodneobiTi TvalsazrisiT. amitomac, Cven aseT movlenebs

specialurad ar vexebiT.

tf(Tb)ilisuri kulturis uZvelesi Sre

(qalaqis daarsebidan XVIII saukunis dasasrulamde)

Tbilisis uZvelesi kulturis centri, raRa Tqma unda, abanoa,

romelsac ukavSirdeba qalaqis daarsebis miTosi. mogzaurTa Tu qalaqis

stumarTa udidesi nawilisaTvis Tbilisis specifikuri niSani swored

abano iyo uZvelesi droidan dawyebuli da puSkiniT Tu knut hamsuniT

damTavrebuli. grigol robaqiZe (1880 _ 1962) aRniSnavda, rom `Tbilisi

abanoTi iwyeba da abanoTi mTavrdeba~. es, garkveulwilad, asec aris _

qalaqi `iwyeba~ daarsebis cnobili legendiT, romelic samkurnalo Tbil

wylebs ukavSirdeba (aqedanaa, qalaqis saxelwodebac _ xalxuri

etimologiis mixedviT), xolo Zveli periodi mTavrdeba Tbilisis saboloo

katastrofiT, rodesac aRa-mahmad-xanma qalaqi mTlianad gadawva (1795 w.).

sagulixmoa, rom dampyroblis amgvari risxva, ukve sxva legendis Tanaxmad,

aseve abanos ukavSirdeba.

XVIII saukunis dasasrulisaTvis, sityvierebis (`literaturul-

ideologiuri~) istoriis TvalsazrisiT, qarTuli kulturaSi SeiZleba

xuTi kultura gamoiyos:

1. aristokratiis feodaluri kultura, romlis centraluri

teqstebi iyo vefxistyaosani da rostomiani.

15

2. feodaluri soflis anu glexuri kultura _ baris zepiri

(oraluri) kultura (zepiri rostomiani da tarieliani, eTeriani,

arsenas leqsi, amirani da sxv.)

3. mTis zepiri (oraluri) kultura Tavisi miTosuri gadmocemebiTa

(andrezebiT) da folkloriT (`mTis poezia~ da misi Janrebi _

kafia, xmiT natiralebi da a.S.)

4. qalaquri plebsis anu sakuTriv tf(Tb)ilisuri kultura

(avantiuristuli romani _ yaramaniani da sxva; aSuRebis poezia,

centraluri avtori _ saiaTnova)

5. saeklesio kultura (agiografia, himnografia, saeklesio

istoriografia da a.S.)

xelovnebis istoriis TvalsazrisiT, aseTi suraTi gvaqvs:

1. aristokratiuli feodaluri kultura _ feodaluri sasaxle da

cixe-simagre. samwuxarod, pirvelis TvalsaCino magaliTi oden

erekle II cnobili sasaxlea qalaq TelavSi, sxva nimuSebi ar

SemogvrCa (maTze saubari mxolod Zveli periodis sxvadasxva

teqstebSi arsebuli aRwerebiTa da CanaxatebiTaa SesaZlebeli).

2. feodaluri soflis anu glexuri kultura _ e.w. darbazi, baris

soflis e.w. aivniani da baniani saxli, aseve megruli oda.

3. mTis kultura _ xevsuruli da svanuri koSkebi, saxlebi; TuSuri

fardagi da Teqa.

4. qalaquri kultura _ qalaqi siRnaRi, `tfilisuri saxli~

(rekonstruqcia).

5. saeklesio kultura _ saeklesio arqiteqtura, romelic yvelaze

TvalsaCinodaa SemorCenili.

XIX saukuneSi iwyeba qarTuli nacionaluri anu postfeodaluri

(garkveulad _ postmonarqistuli) kulturis Camoyalibeba. XIX saukunis 60-

70-ian wlebSi aristokratiuli, baris oraluri da saeklesio kulturebi

`axali inteleqtualebis~ (`Tergdaleulebis~ da sxv.) TaosnobiT `erwymis~

erTurTs da yalibdeba qarTuli nacionaluri kultura. am ukanasknelis

16

TvalTaxedviT, tf(Tb)ilisuri kultura sulac ar wamoadgens qarTuli

kulturis nawils.

tf(Tb)ilisuri kulturis imperiuli Sre (1801 _ 1917ww.)

XIX saukune, garkveulwilad, esaa `tf(Tb)ilisuri~ anu `mdabio~ da

qarTuli anu `maRali~ kulturebis dapirispirebisa da dualizmis saukune.

vaxtang orbelianis (1812 _ 1890) leqsSi poets qrestomaTiuli saxiTaa

naCvenebi swored es dapirispireba da opozicia: `me ar miyvars kilo

muxambazisa, kintoT kilo, / kilo Sua-bazrisa...~ maSasadame, tf(Tb)ilisur

kulturas _ `muxambazis kilos~ _ upirispirdeba `rusTavelis kilo~,

romelic qarTul kulturas aRniSnavs (`me momeci kilo rusTavelisa, /

gafurCvnili, viT yvavili velisa...~). mocemul teqstSi gamosWvivis ara oden

feodaluri (aristokratiul-glexuri) kulturis warmomadgenlis mware

ironia qalaquri plebsis (burJuaziisa da vaWar-xelosanTa) mimarT, aramed,

rac ufro mniSvnelovania, `maRali~ qarTuli kulturis upiratesoba da

aRmatebuleba `mdabio~ Tbilisur kulturasTan mimarTebaSi.

`rusTavelis kilosa~ da `muxambazis kilos~ _ qarTuli da

tf(Tb)ilisuri kulturebis am dapirispirebis moxsna ieTim-gurjidan mainc

iwyeba (Tu ufro adre haziridan ara), romelic sakuTar Tavs `rusTavelis

Svilobilad da meore saiaTnavad~ miiCnevs da ioseb griSaSvilis poeziasa

da prozaSi sabolood mTavrdeba.

XX saukunis dasawyisiTvis tfilisSi ukve arsebobs minimum oTxi

kultura: imperiuli, evropuli, `tfilisuri~ da qarTuli. rogorc aRiniSna

XIX saukunidan Tbilisi, rogorc dedaqalaqi da zogadad qalaqi ara

marto Tbilisuri, aramed qarTuli nacionaluri kulturis kera xdeba.

aqedan gamomdinare sainteresoa Tu rogor icvleba Tbilisis funqcia da

misdami damokidebuleba droTa ganmavlobaSi: rigi evropuli qalaqebisagan

da rac mTavaria dedaqalaqebisagan gansxvavebiT, Tbilisi didxans rCeba e.w.

Sua saukuneebis tipis qalaqad romelic sabrZolo strategiuli funqciis

qonis garda savaWro da xelosnobis centrs warmoadgens da Sesabamisad,

mdabiuri, `dabali~ kulturis Sris Semqmnelia, romelic realurad ar

17

gansazRvravs zogadad qarTul kulturas. amitomac XIX saukunis pirvel

naxevarSi qalaqis rolis zrdasTan erTad, rac upirveles yovlisa qalaqSi

mTeli qveynis (guberniis) administraciuli mmarTvelobis centralizaciam

ganapiroba, qalaqSi qarTveli aristokratiis rezidenciebis gaCenasTan,

TandaTanobiT e.w. naswavli, sauniversiteto ganaTlebis mqone sazogadoebis

fenis CamoyalibebasTan erTad, bunebrivia, warmoCindeba arsebuli

ganSreveba kulturebs (qalaqur-mdabiursa da aqamde wamyvan feodalur-

aristokratiuls) Soris da aRniSnuli erTgvari distancirebuli da

qedmaRlur-damcinavi damokidebuleba mdabiur-qalaqurisadmi. es imas

mowmobs, rom es ori kultura erTmaneTs gamijnulia da jer ar arsebobs

qalaquri kultura, romelic igive iqneba rac nacionaluri kultura. masSi

jer kidev mdabiuri fenaa wamyvani, Sesabamisad misi TanamedroveebisTvis

qalaquri mdabiurTan igivdeba. XIX saukunis Suaxanebidan swored qalaqi

xdeba nacionalur-evropuli kulturis Semqmnelica da matarebelic; anu

saxezea kulturis koncentracia qalaqad da misi erTgvari centralizacia;

Sesabamisad kulturaTa ganSrevebisa da ierarqizaciis axali formis gaCena

– erTi mxriv qalaquri/provinciulis, meore mxriv Tavad qalaqis

farglebSi maRali/dabali kulturebis saxiT. es niSnavs, rom mdabiuri

kultura ganagrZobs arsebobas, inarCunebs tradiciul formas, magram ukve

ganze dgeba, aRar warmoadgens ra qalaqis kulturis xasiaTisa da arsis,

misi moZraobis cocxal elements. Sesabamisadve, inteleqtualuri da

kulturul-saxelovnebo centri XIX saukunis meore naxevridan ukve

ironiul da garkveulwilad analitikur damokidebulebasac ki avlens

misdami, rogorc socialur-kulturuli fenomenisadmi. qalaquri evropuli

orientaciis ganswavluli kultura xdeba lideri da faqtobrivad

warmoadgens rogorc qalaqis, ise zogadad qarTul kulturas.)

1. sakuTriv `tfilisuri kultura~ aris is, rac ase dawvrilebiT

aRwera ioseb griSaSvilma Tavis Zveli Tbilisis literaturul

bohemaSi da romelic ukve XX saukunis 20-iani wlebisaTvis

`arqaulsa~ da `egzotikur~ fenomens warmoadgenda. aqve unda

aRiniSnos, rom `tfilisuri kultura~, Tavis mxriv, religiuri Tu

eTnikuri niSniT ramdenime subkulturad iyofa. esenia _ somxuri,

18

islamuri, iudaistur-ebrauli, asiriuli, ieziduri da a.S.

subkulturebi.

2. ìmperiuli kultura~ niSnavs, upirveles yovlisa, Cinovnikur-

biurokratiulsa da samxedro elements, erTi mxriv, xolo, meore

mxriv, ganaTlebis Sesabamis infrastruqturas, romelsac, aqve

SevniSnavT, ZiriTadad germanuli modeli udevs safuZvlad.

3. èvropuli kultura~ isaa, rasac dRes `dasavlurs~ vuwodebT,

magram, aqve unda ganvaTavsoT evropul umciresobaTa (germanelebi,

polonelebi da sxv.) subkulturebi.

4. rac Seexeba qarTul kulturas, cxadia, rom am periodisaTvis

`TergdaleulTa~ da, upirveles yovlisa, ilia WavWavaZis

mecadineobiT, ukve arsebobs is, rasac SeiZleba `qarTuli

nacionaluri kultura~ vuwodoT. rogorc ukve aRiniSna, es axali

kultura, garkveuli azriT, aristokratiuli, `xalxuri~ (baris

oraluri) da saeklesio kulturebis sinTezs wamoadgens, romlis

ZiriTadi subiqti aris qarTveli eri. amave dros am nawilTa

Semkvreli ukve dasavluri (evropuli) tipis kulturaa, anu e.w.

qarTuli nacionaluri kultura, mTeli Tavisi struqturiT,

wyobiTa da faqtobrivad Sida sistemiT, evropuli kulturis

models mihyveba. mxolod am modelis farglebSi xdeba

SesaZlebeli „qarTul nacionalur kulturad“ gaformeba da misi

aseTad moxsenieba; metic, es procesi kulturul-istoriulad

cnobier, mizanmimarTul procesad warmosdgeba.

movixmoT magaliTad Tundac mxatvrul-esTetikuri azrovneba da masSi

e.w. èrovnuli formis~, `tradiciis uwyvetobis~ anu identurobis

gamovlenisa da SenarCunebis erT mTavar, rogorc mxatvrul, ise Teoriul

problemad arseboba da misi mniSvnelovneba. es problema dgeba swored

maSin, rodesac saqarTvelo evropul orientaciaze gadadis, anu, rogorc

Cans, maSin, rodesac, rom araferi vTqvaT saxelmwifoebriv-politikur

identurobaze, kulturuli identuroba krizisis mdgomareobaSi aRmoCndeba;

tipologiurad Secvlili kultura, romelsac es problema uwin ar edga,

TviT-refleqsirebis, Tavis Tavis gacnobierebis moTxovnilebis winaSe

19

dgeba. es mTeli siaSkaraviT XIX saukunis dasawyisSive gamovlindeba. erTi

mxriv, es qarTuli kulturis Sida problemad warmosdgeba, meore mxriv igi

evropuli orientaciisadmi ara Tu neitraluri mimarTebis an

dapirispirebis, aramed piriqiT, misi srulad miRebis, Sesabamisad misi

problematikis sruli gaTavisebis Sedegicaa, ramdenadac igi evropul

orientacias misive identurobis krizisTan erTad tipologiurad srulad

iRebs da Tavis kulturul, Sesabamisad, mxatvrul, Teoriul problemadac

aqcevs.

aRsaniSnavia isic, rom XIX saukunis meore naxevridan tfilisi

rogorc qalaqi zogadad da rogorc dedaqalaqi, nel-nela xdeba qarTuli

kulturis centri _ aq arsdeba wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoeba,

saistorio-saeTnografio sazogadoeba da sxv. qarTuli kulturuli

centrebi, rac, sabolood, 1918 wels universitetis daarsebiT gvirgvindeba.

am procesSi ganusazRvrelia profesiuli qarTuli Teatris

mniSvneloba; Camoyalibebis procesSi mravali winaaRmdegobis miuxedavad

(daviT maCablis pirvel qarTuli dasi (1791-1795 w.w.) aRa-mahmad-xanis

Semosevis dros brZolis velze ganadgurda; naxevarsaukunovani pauzis

Semdeg giorgi erisTavis mier Seqmnili profesiuli Teatri (1850-1856ww)

daixura, da mxolod 1879 wels, `dramatuli komitetis~ ZalisxmeviT

aRsdga) man udidesi roli Seasrula qarTuli nacionaluri TviTSegnebis

CamoyalbebaSi, ruseTis carizmis pirobebSi qarTuli enis ganviTarebasa da

mis sajarod gamoyenebis saqmeSi, da Sesabamisad warmoadgenda

zogadnacionalur kulturul fenomens.

TeatrSi gamoikveTa erTiani qarTul-nacionaluri da Tbilisuri

qalaquri kulturisaTvis damaxasiaTebeli tendenciebi. heroikul-

romantiuli stilis speqtaklebi ruseTis imperiis winaaRmdeg mimarTuli

nacionalur-gamanTavisuflebel ideas atarebda, xolo Tbilisuri cxovreba

scenaze komediisa Tu farsis formiT TvalsaCinovdeboda. socialur

dramaSi realisturi mimdinareobis TeatrSi Tavis gamoxatulebas povebda

qalaqur-mdabiuri da qarTul-aristokratiuli kulturebis dapirispireba,

qarTul-somxuri diqotomia.

20

amasTanave qalaquri Teatraluri kulturis ganviTarebaSi did rols

TamaSobdnen sxva subkulturebic, magaliTad Tbilisuri somxuri

Teatraluri kultura (dramaturgi gabriel sundukiani), romelic gadaiqca

Tbilisuri kulturis organul nawilad.

XIX s-is Teatralur cxovrebaSi umniSvnelovanesia evropuli

(italiuri opera) da rusuli sabaleto da dramatuli dasebi (rusuli

Teatri - amJamad al. griboedovis saxelobis saxelmwifo rusuli Teatri

daarsda qarTulze 5 wliT adre - 1845 wels.).

amdenad `evropuli~ kulturis damkvidreba da am procesSi qarTuli

inteleqtualuri Zalebis gaerTianebac gansakuTrebiT swored TeatrTan

mimarTebaSi ikveTeba (sagulisxmoa ilia WavWavaZis Zalisxmeva qarTuli

Teatris ganviTarebis saqmeSi).

aucilebeli ganmarteba: Cven miviCnevT, rom qarTuli kultura da evropuli

kultura ise miemarTeba erTmaneTs, rogorc nawili _ mTels, anu qarTuli

kultura evropuli kulturis nawilia. es kargad Cans rogorc kulturul-

ideologiur mimdinareobaTa Sedarebis dros, ise saliteraturo da

xelovnebis stilTa analizisas. XIX saukunis dasawyisidan dRemde

saqarTveloSi arsebobda da arsebobs yvela is stili da mimarTuleba, rac

zogadevropuli kulturisTvisaa niSandoblivi (klasicizmi, romantizmi,

realizmi, modernizmi, postmodernizmi). amrigad, tipologiurad qarTuli

kultura evropul kulturas miekuTvneba. es, sxva yvelaferTan erTad,

TvalsaCino xdeba imaSic, rom XIX saukunidan qalaqi, rogorc aseTi

(Tbilisi, garkveulwilad sxva qalaqebTan erTad), xdeba nacionaluri

kulturis Semqmneli da ganmsazRvreli. urbanuli kultura TandaTanobiT

iwyebs Tanxvedras nacionalur kulturasTan da ukve sadRac XIX saukunis

meore naxevarSi iqceva mis ganmsazRvreladac; anu qalaqi qmnis da

warmarTavs kulturas.

Sesabamisad, „evropulisa“ da „qarTulis“ gamoyofa Cvens analizSi

saWiroa mxolod meTodologiuri gamartivebis mizniT _ anu im faqtis

saCveneblad, rom qarTuli kulturis garda TbilisSi evropuli kulturis

sxva warmomadgenlebic arseboben _ germanuli, polonuri da a.S.

kulturebi, romlebic iseve arian evropuli kulturis nawili, rogorc

21

qarTuli kultura, magram, gansxvavebiT qarTuli kulturisagan, isini, amave

dros, Tbilisur subkulturebs warmoadgenen.

2.3. Tbilisuri modernizmi (XX saukunis pirveli meoTxedi)

ukve modernistul periodSi damokidebuleba tf(Tb)ilisuri dabali

kulturisadmi kvlav icvleba – igi erTi mxriv iqceva qalaquri, ukve

kvdomis gzaze mdgari egzotikuri kulturis fenad, meore mxriv

garkveulwilad dramatuli niSnis mqonec kia (magaliTad lado

gudiaSvilis xelovneba). yovel SemTxvevaSi, misdami damokidebuleba

istoriul-esTetikur xasiaTs iZens da esTetikurad Sefaseba-dafasebis

obieqti xdeba rac kulturis deierarqizacias, kulturis horizontalurad

ganfenis faqts mowmobs (amitomaa, rom swored modernizmi aRmoaCens da

daafasebs firosmaniSvilis mxatvrobas).

saukunis dasawyisSive Tbilisis kulturul landSaftSi mkveTrad

dominirebs multikulturuli dialogi, ganumeorebeli Tbilisuri

konvivialoba (adamianur urTierTobaTa Riaoba, siTbo). Ddedaqalaqs

stumroben evropeli da rusi arqiteqtorebi, mxatvrebi, artistebi.

magaliTad, sudeikini, kruCionix, burliukebi ; 1904 wels Camodis v.

meerxoldi da dgams Tavis saetapo simbolistur speqtklebs; miuxedavad

amisa, misi novaciebi jer ver poveben gamoZaxils qarTul TeatrSi (is

naturalizmisa da realizmis fazaSi imyofeba).

sainteresoa kulturis politikis decentarilzaciis garkveuli

elementebi. dedaqalaqis TviTmmarTveloba aqtiur demokratiul

kulturul politikas axorcielebs – 1910 wels daarsebuli pirveli

`municipaluri muzeumis~ (dRes i. griSaSvilis sax. Tbilisis istoriis

saxelmwifo muzeumi _ `qarvasla~) Seqmnas moyveba `avWalis muSaTa

Teatris~ daarseba.

1922 w. ruseTidan brundeba ukve saxelmoxveWili reJisori k.

marjaniSvili da TeatrSi iwyeba axali epoqa. kote marjaniSvilisa da

sandro axmetelis SemoqmedebiTi paeqroba udides zegavlenas axdens

Tbilisis kulturis Semdgom ganviTarebaze. GrusTavelis Teatris saxiT

22

ikveTeba Teatri-lideri, romelic zogadnacionalur masStabs scdeba da

qarTul Teatralur modernizms evropuli donis movlenad aqcevs.

aRsaniSnavia, rom qarTul TeatrSi modernizmi gacilebiT metxans

grZeldeba, vidre zogadad am stilis droiTi monakveTi (is mTavrdeba

axmetelis daxvretiT 1937 wels).

ociani wlebidan yalibdeba profesiuli scenografia, asparezze

gamodian axalgazrda mxatvrebi: i. gamrekeli, p. ocxeli, d. kakabaZe, e.

axvlediani, l. gudiaSvili.

TbilisSi iwyeba kinowarmoeba (1911 w.) _ pirveli amierkavkasiaSi.

XX saukunis dasawyisSi gavrcelebuli modernis stili Tbiliss

mdidar arqiteqturul memkvidreobas utovebs _ es, zedmiwevniT evropuli

stili gansacvifrebeli silaRiTa da siswrafiT iTvisebs `Tbilisuri

saxlis~ struqturul tradicias (ix. B CanarTi _ bukleti `moderni

TbilisSi~).

poet paolo iaSvilis ocneba, gadaeqcia Tbilisi axal parizad, 1920-

iani wlebis bolos TiTqmis ganxorcielda. Tbilisuri modernizmis

yvelaze dinamikuri periodi emTxveva saqarTvelos saxelmwifoebrivi

damoukideblobis periods (1918-1921 w.w.), maSin rodesac saqarTveloSi

mcxovreb modernistebs revoluciuri ruseTidan Camosuli modernistebi

uerTdebian.

Tbilisuri kulturis `socialisturi~ Sre (1922 _ 1991 w.w.)

Tbilisuri kulturis `socialisturi~ periodis yvelaze

mniSvnelovani produqti, ra Tqma unda, e.w. stalinuri arqiteqtura, kino da

socialisturi realizmis esTetikis termini rom moviSvelioT, e.w.

monumenturi xelovnebaa. amasTan erTad, swored am dros daiwyo

dedaqalaqma `Tavkombalizaciis~ principiT ganviTareba. sagulisxmoa, rom

paralelurad Tbilisma dakarga kavkasiis konteqstSi kulturuli,

socialuri da, garkveulwilad, politikuri centris funqcia.

23

nacionaluri politikis Sedegad Tbilisi wminda qarTul qalaqad

gadaiqca, moispo ra misi rogorc multikulturuli qalaqis tradicia. es,

upirveles yovlisa, aisaxa Tbilisis urbanul kulturaze, ramac daukarga

dedaqalqs kulturuli mravalferovnebisa da kulturuli dinamizmis

TiTqmis yvela niSani _ sxva erovnebebi eTnikur umciresobebad gadaaqcia

da, faqtobrivad, sazogadoebrivi cxovrebidan gariya.

amgvar nacionalur politikas periferizaciis principic daerTo (rac

ruseTis imperiis drosac moqmedebda, magram mas regionis izolaciaSi

moqcevis mizani ar hqonia) _ dedaqalaqi viwro teritoriul da eTnikur

CarCoebSi moeqca da provinciul qalaqad gadaiqca. am process xels

umarTavda da amyarebda `formiT nacionaluris~ programa, romelmac

mTlianad gansazRvra dedaqalaqis vizualur-esTetikuri mxare. Sesabamisad,

qalaqs radikalurad Seecvala konteqsti, man dakarga sakuTar TavTan

identoba, iqca e.w. mono-kulturul qalaqad, ramac kulturul-istoriuli

mexsierebis gaqroba, amnezia an, rac uaresia, kulturuli mexsierebis

deformireba gamoiwvia.

maSasadame, saxezea modernis sabWouri (ideologiuri) varianti.

Sesabamisad, es iyo logikidan gadaxveva, ukve arsebuli mimarTebis

ZaldatanebiTi da xelovnuri damuxruWeba da Secvla, ramac Tavisi Sedegi

dedaqlaqis urbanul kulturaze bunebrivia iqonia.

es yovelive mowmobs imas, rom dedaqalaqis mimarT ganxorcielebuli

politika SemTxveviTi, daugegmavi da stiqiuri ar yofila, rac imas niSnavs,

rom dedaqalaqis `normalur~ da `bunebriv~ mdgomareobaSi dabruneba da

misi winsvla aseve myar da mizandasaxul politikas saWiroebs.

sagulismoa, rom Cven dRemde ar gagvicnobierebia, Tu ra kulturul-

inteleqtualur-samarTlebrivi memkvidreoba gvergo uaxloesi sabWouri

periodidan, ra saxiT, ra mimarTulebiT aisaxa is dedaqalaqze, ar gvicdia

am memkvidreobis Sefaseba. sabWouri faseulobebi isev cocxalia da es

metismetad aSkarad airekleba Cvens urbanul kulturaze da, Sesabamisad,

vizualuradac mkafiod da mZafrad ikiTxeba.

24

gviandeli Tbilisuri socialisturi kulturis erT-erTi mTavari

kulturuli fenomeni `Tbilisobaa~. rogorc tipuri socrealisturi

`performansi~, `Tbilisoba~ Semdgom kvlevas miTxovs. aRniSvnis Rirsia

arqiteqtor SoTa yavlaSvilis mier Tbilisis Zveli ubnebis

`rekonstruqcia~ (gasuli saukunis 70-80-iani wlebi), rac swored

`Tbilisobis~ konteqstSi unda ganvixiloT. Tbilisuri kulturis am

àRorZinebaSi~ aRsaniSnavia giorgi cabaZisa da sxva àSuRuri~ musika.

meore mxriv, XX saukunis 70-ian wlebSi Tbilisuri kulturis

sxvagvari (ZiriTadad, subkulturuli) recepciac xdeboda: sergo

farajanovis `tf(Tb)ilisuri~ kino (saiaTnova, suramis cixe, aSik-qeribi,

firosmani), baSbeuk-meliqovi, avTo varazis da sxvaTa mxatvroba da a.S.

urbanul kulturaSi, da gansakuTrebiT, TeatrSi stratifikaciis

Sedegad ikveTeba mkveTrad dapirispirebuli akademiuri da kameruli

formebi.

rusTavelis Teatris karnavaluri masStaburobisa da marjaniSvilis

Teatris fsiqologiuri akademiurobis diqotomiis fonze Cndeba axali,

mcireformatiani, magram kulturuli TvalsazrisiT umniSvnelovanesi-

kamerul-studiuri kinomsaxiobTa Teatri (daarsda 1978 wels).

is dasabams aZlevs tradiciuli Teatraluri sivrcis uaryofas,

àdamianis masStabis~ Sesabamis, mcire Teatraluri sivrceebis gaCenis

tendencias, romelic gansakuTrebuli simZafriT uaxles periodSi

`sardafebis~ saxiT gvevlineba (ukve gansxvavebuli mxatvrul-ideuri

datvirTviT). mixeil TumaniSvilisEeskizur-impresionistuli Teatraluri

mimdinareoba albaT ufro metad Seesabameba `Tbilisuri kulturis~ cnebas,

vidre `rusTavelisa~ Tu `marjaniSvilis~ Teatrebis akademiuroba.

XX saukunis 60-70-ian wlebSi oficialuri `sabWoTa kulturis~

paralelurad yalibdeba iseTi Tbilisuri kulturuli kliSeebi,

rogorebicaa `WeSmariti Tbiliseli~, `namdvili qalaqeli~, rac

upirispirdeba iseT kategoriebs, rogorebicaa `Camosuli~, `sofleli~ da

a.S. Cndeba `prestiJuli~ da àraprestiJuli~ ubnis cneba. swored am dros

igivdeba `qarTuli~ da `Tbilisuri~.

25

Tuki `stalinuri periodi~ (1924/29?-1953ww.) oficialuri ideologiisa

da oficialuri kulturis upirobo batonobiT xasiaTdeba, ris gamoc am

kulturas `totalitaruli kultura~ ewodeba, gviandeli socializmis

periodSi Tbilisuri kulturis dualizmi Tavs iCens `socialisturi~ da

èrovnuli~ kulturebis, òficialuri~ da `disidenturi~ ideologiebis,

òficialurisa~ da `Crdilovani~ ekonomikis da a.S. dapirispirebis (amave

dros, garkveulwilad, difuziis) saxiT. XX s-is 80-iani wlebis bolos ki

dualizmi aseT saxes iRebs: oficiozi/araformalebi, komunisturi

nomenklatura/erovnuli moZraoba, sabWoTa kultura/qarTuli nacionaluri

kultura, rac, sabolood, `sabWoTa socialisturi kulturisa~ da

Sesabamisi istoriuli periodis dasasruls moaswavebs.LU

Tbilisuri kulturis Tanamedrove Sre (1992-2004 ww.)

radganac Tbilisuri arqiteqturisa da qalaqis kulturuli

landSaftis sivrceSi mimdinare destruqciul movlenebs Cven ukve SevexeT

(ix: Sesavali _ 1.1.), amitomac yuradRebas Tanamdrove Tbilisuri kulturis

sxva Taviseburebebs mivapyrobT.

1991-92 wlebis Tbilisis omma kargad aCvena `Tbilisurisa~ da

`qarTulis~ araigiveoba _ àvangarduli~ da `mowinave~ Tbilisi

daupirispirda àriergardulsa~ da `CamorCenil~ danarCen saqarTvelos.

sayuradReboa, rom TviTon es omi prezidentma z. gamsaxurdiam (1941_1993

w.w.) `vera-vake-saburTalos putCad~ monaTla. cxadia, aq igulisxmeba

sakuTriv Tbilisuri kulturis dualizmi: centraluri/periferiuli,

prestiJuli/araprestiJuli da a.S.

XX saukunis bolos da XXI saukunis daswyisisaTvis Tbilisur (da,

sazogadod, qarTul) kulturaSi sxvagvari dualizmi gamoikveTa: `Zvelebi~

da àxlebi~, `Zveli~ nomenklatura da àxali~ reformatorebi, `Zveli

inteligencia~ da àxali inteleqtualebi~, `Zveli nacionaluri kultura~

da àxali liberaluri faseulobebi~.

SeiZleba iTqvas, rom, politikuri TvalsazrisiT, 2003 wlis `vardebis

revolucia~ swored àxlebis~ sruli triumfiT dagvirgvinda, stagnaciuri

26

gerontokratia revoluciurma neokratiam Caanacvla. magram, sagulisxmoa,

rom `Zveli nacionaluri~ da àxali liberaluri~ kulturebis

dapirispirebis moxsnis (an/da Serbilebis) mizniT àxlebis~ politikurad

yvelze ufro aqtiurma nawilma sakuTar Tavs `nacionaluri moZraoba~

uwoda. cxadia, amiT àxalsa~ da `Zvel~ kulturebs Soris dapirispireba ar

amowurula. `Zveli~ kulturis umTavres sayrdenad saSualo skola da

sauniversiteto infrastruqtura rCeba.

`nacionaluri~ da `liberaluri~ kulturebis dapirispirebasTan

erTad Tbilisuri kulturis sivrceSi sxva winaaRmdegobac warmoiSva, rac

mowmobs qalaqis urbanuli tradiciis srul ignorirebas, iwvevs qalaqis

saxis rRvevas da rac qalaqs ukargavs sakuTar identurobas; rom araferi

vTqvaT urbanul kulturaze, romelic Zveli sabWouri tradiciis nayofad

rCeba, qalaqi ver qmnis mdgradi ganviTarebis gegmas; aSkarad SeiniSneba

ukve aRniSnuli arainstitucionaluri, erTgvari vizionerul-futuristuli

da fragmentul-spontanuri, stiqiuri damokidebuleba qalaqisadmi.

magaliTad: Tbilisis politikuri istebliSmentis erTi nawilis

mxridan gamoiTqva azri, rom qalaqis istoriuli nawili erT ubnad unda

gaerTiandes da rom igi saofise sivrced unda gadaiqces. esaa

sainformacio saSualebebis gziT mopovebuli informacia (sxva saSualeba

informaciis mopovebisa dRes ar arsebobs, rogorc Cans iqidan gamomdinare

rom ar arsebobs Tanamimdevruli muSaobis procesi am mimarTulebiT).

saofise sivrced qceva sruliad obiqturad gamoiwvevs qalaqis radikalur

gardaqmnas _ dRis wesrigSi dadgeba Zveli nagebobebis ngrevisa da maTi

axali SenobebiT Canacvlebis sakiTxi. es ki, sabolood, gulisxmobs

linearuli Tbilisis regularul qalaqad qcevas.

ra Tqma unda, aseTi midgoma savsebiT legitimuria _ amas mxars

umagrebs sxva dedaqalaqTa msgavsi transformaciis istoriuli

magaliTebic: parizis regularul qalaqad gardaqmna ludoviko XIV-is

dros, budapeStis (ufro zustad, peStis) dangreva da, faqtobrivad, Tavidan

aSeneba XIX saukuneSi (rac budapeStisaTvis imperiis meore dedaqalaqis

funqciis miniWebam gamoiwvia), moskovis radikaluri transformacia

stalinur periodSi da a.S.

27

magram, amisaTvis saWiroa gaazrebuli stretegiuli gegmis arseboba

da Sesabamisi resursebis (rogorc inteleqtualuri, ise ekonomikuri Tu

fizikuri da sxv.) amoqmedeba. samwuxarod, mocemuli koncefciis avtorebs

yovelive es, qveynis dRevandeli mdgomareobidan gamomdinare,

ararealisturad da gaumarTleblad gvesaxeba.

amitomac, Tbilisuri kulturis ganviTarebis strategiul

mimarTulebaTa Cveneuli modeli (ix: mocemuli koncefciis me-4 nawili)

Tbilisuri kulturis `palimfsestursa~ da linearul paradigmas emyareba.

strategiis gansazRvrisas gasaTvaliswinebeli iqneba Cvens mier

SemoTavazebuli seleqciuri meTodi dRes arsebuli kulturis seleqciuri

fenis gaTvaliswinebiT, ramdenadac dRes arsebuli seleqciuri fena jer

kidev stalinis periodSi Catarebuli kulturis seleqciis saxiT arsebobs:

ukve stalinis periodidan iwyeba, ase vTqvaT, warsulisken Sebruneba, rac

mTavaria warsuli memkvidreobis gadarCeva, misi ideologiuri

utilitaruli funqciiT datvirTva. xelovnebaSi es gamoixata tradiciuli

ornamentis Warb gamoyenebaSi da mis ideologizirebaSi, saeklesio kedlis

mxatvrobis kompoziciuri sqemebis sesxebaSi da mis kultivirebaSi,

eTnografiuli formebis aslirebis meTodSi da am yovelives

socialisturi realizmis uaRresad mwyobr TematikasTan ekleqtur

SejerebaSi (am meTodma bunebrivia ganapiroba saxelovnebo ganaTlebis

meTodologia)...

Tbilisis kulturis politikis monacemebi

K qvemdebare koncefciis meTodologiisa da Catarebuli sociologiuri

kvlevebis analizis safuZvelze gamoikveTa is ZiriTadi sferoebi,

romlebic Tbilisis, rogorc dedaqalaqis urbanuli kulturis politikas

gansazRvravs. Ues sferoebia: uZrav-moZravi kulturuli memkvidreoba,

tradiciebi da specifikuri cxovrebis wesi; xelovnebis sxvadasxva dargebi:

literatura, musika (klasikuri, folki, Tanamedrove), Teatri, saxviTi da

vizualuri xelovneba, popularuli kultura; kroskulturuli sferoebi -

ganaTleba, masmedia, turizmi.

CamoTvlili sferoebis mokle mimoxilva ixileT danarTSi #1.

28

situaciis analizi:

TbilisSi turizmis ganviTarebis resursuli potenciali

Sesavali

Tbilisis turizmis ganviTarebis koncefcia, romelic dafuZnebulia

zemoT ukve aRweril qalaqis kulturis resursul potencialze, unda

iTvaliswinebdes im sayovelTaod aRiarebul principebs, rac amoZravebs

msoflio turizms. pirvel rigSi unda aRiniSnos, rom turizmi ar aris

ekonomikis lokalurad arsebuli da damoukideblad ganviTarebadi dargi.

is dargTaSorisi dargia, romlis ganviTareba bevr politikur, ekonomikur

da socialur komponentzea damokidebuli. Sesabamisad, turizmis

ganviTarebis koncefciis Camoyalibebisas, vxelmZRvanelobT ra Tanamedrove

evropuli midgomebiT, turizms ganvixilavT, rogorc uaRresad

mravalaspeqtian klasters.

mxedvelobaSi gvaqvs turizmTan dakavSirebuli seqtorebi: dargis

ganviTarebiT dainteresebuli iuridiul-politikuri da garemos dacviTi

moZraobebis monawileebi; kulturis, sportis, jandacvis, ganaTlebis,

finansuri, soflis meurneobisa da gadamamuSavebeli seqtorebis

warmomadgenlebi; resursebis amoReba-amoqmedebiT, teqnikuri da

teqnologiuri siaxleebiT dakavebuli specialistebi; transportis

industriis, infrastruqturis, sanaxaobrivi da gasarTobi industris

warmomadgenlebi da a.S.

ufro konkretuli (strategiis gansazRvrisa da ZiriTadi mimarTulebebis

Camoyalibebisas) midgomisas, magaliTad ise, rogoricaa Tema _ turizmis

industriis moqmedebis seqtori: turistuli momsaxureba, dabinaveba

(gansaxleba), transportireba (Sida saqalaqo da saqalaqTaSoriso),

garToba, kveba (saerTaSoriso da nacionaluri samzareulos mTeli

SesaZleblobebi), mogzaurobebis gayidva (saeqskursio), dResaswaulebi

(saeklesio, saero, regionaluri, nacionaluri, saerTaSoriso),

atraqcionebi, Tavgadasavlebi da sxva gare garTobis saxeobebi da a.S.

29

Tu sakiTxs kidev ufro CavuRrmavdebiT (da es aucilebeli gaxdeba

strategiuli gegmis SemuSavebisas), sakiTxebi gansaxilveli iqneba iseTi

detalobiT, rogorc magaliTad _ atraqciuloba:

kulturuli atraqciuloba: istoriuli da arqeologiuri adgilebi,

arqiteqtura, monumenti, industriuli adgili, muzeumi, eTnikuri kuTxe,

samzareulo, Teatri, koncerti/warmodgena da a.S.

bunebrivi atraqciuloba: peizaJi, landSafti, parki, mTa, flora,

fauna, da a.S.

dResaswaulebi (movlenebi): gansakuTrebuli, sazogadoebrivi

movlenebi, festivalebi, religiuri, sportuli dResaswaulebi (zeimebi), Ria

vaWroba (sazeimo bazroba), korporatiuli movlenebi da a.S.

rekreaciuli resursebi: RirsSesaniSnaobebis monaxuleba, golfi,

curva, CogburTi (tenisi), gaseirneba, velo-seirnoba, sportis zafxulisa da

zamTris saxeobebi da a.S.

samayureblo atraqciuloba: Tematuri parkebi, luna-parkebi, kazino,

kinoTeatri, maRaziebis qseli, xelovnebis saSemsruleblo saxeobebis

centrebi, sportuli kompleqsebi da a.S.

turizmis ganviTarebas, rogorc logikurad Tanamdevi procesebi,

mohyveba iseTi gare egzogenuri movlenebi, rogoricaa: demografiuli da

socialuri cvlilebebi, cvlilebebi politikaSi, sakanonmdeblo da

maregulirebel sferoSi, vaWrobis ganviTareba, ekonomikuri da finansuri

cvlilebebi, satransporto infrastruqturisa da sainformacio

uzrunvelyofis sferos ganviTareba da a.S. Sesabamisad, aucilebeli iqneba

am cvlilebebisadmi rogorc sakanonmdeblo, aseve struqturul-

mmarTvelobiTi da socialur-ekonomikuri mzaoba.

gasaTvaliswinebelia, rom dargis ganviTarebas Tan SeiZleba axldes

rogorc dadebiTi _ axali samuSao adgilebis Seqmna, Semosavlebis zrda,

urbanizaciis procesis daCqareba, bunebrivi kompleqsebis gafarToeba,

regionis atraqciulobis xarisxis, kulturuli cxovrebis donis zrda,

socialuri da kulturuli procesebis daCqareba, adgilobrivi kulturuli

RonisZiebebis, xalxuri Semoqmedebis, rewvis, tradiciebis aRorZineba,

30

adgilobrivi kulturis Zeglebis dacva da aRdgena, sasoflo-sameurneo da

sxva adgilobriv produqciaze moTxovnilebis zrda; aseve uaryofiTi

momentebi _ mosaxleobis sxvadasxva jgufebis interesebis polarizacia da

komercializacia, arakvalificiuri Sromis xvedriTi wilis,

sazogadoebrivi wesrigis darRvevis ricxvis zrda, ojaxuri cxovrebis

wesis `erozia~, kulturis komercializaciis procesSi sazogadoebrivi

gemovnebis mkveTri dacema da totaluri `maskulturizacia~, konkretuli

turistuli mimarTulebis TviTmyofadobis dakargva, SesaZlo konfliqtebi

adgilobriv mosaxleobasa da turistebs Soris da sxva.

momavali strategiuli gegmis damuSavebisas gansakuTrebuli

yuradReba unda mieqces turizmis ganviTarebis politikis ZiriTad

aspeqtebs:

turistuli resursebis maqsimalurad sruli CamonaTvalis

momzadeba;

turizmis ganviTarebis mizniT erovnuli qonebis gamoyenebis sqemis

Camoyalibeba;

ZiriTadi turistuli raionebis/ubnebis da turistuli

daniSnulebis obieqtebis gansazRvra;

RonisZiebaTa kompleqsis gansazRvra-realizacia, romelic

adgilobriv mosaxleobasa da turistebs aswavlis qveynisa da misi

calkeuli istoriul-eTnografiuli mxareebis (am SemTxvevaSi –

Tbilisis calkeuli ubnebis) kulturuli Rirebulebebis

pativiscemas;

adgilobrivi resursuli (bunebrivi, istoriuli, adamianuri da a.S.)

potencialis dacvis RonisZiebebis gansazRvra.

koncefciaSi calke ar SevexebiT, Tumca Semdgom etapze aucilebeli

iqneba kvalificiurad damuSavdes iseTi sakiTxic, rogoricaa turistuli

regionis mimzidvelobaze moqmedi faqtorebi, romlebic moiazreba rogorc:

SeRwevadoba;

damokidebuleba turistebisadmi;

31

infrastruqtura;

bunebrivi silamaze da klimati;

kulturuli da socialuri daxasiaTeba;

sportul-gamajansaRebeli da rekreaciuli resursi;

ganaTlebis centrebi;

komerciis centrebi;

fasebis done da a.S.

ukanaskneli aTwleulis ganmavlobaSi amerikul literaturaSi gaCnda

e.w. `adeqvaturi turizmis~ cneba, romlis ZiriTadi principebia:

konkretuli teritoriis memkvidreobis (kulturuli, istoriuli,

bunebrivi) dacvaSi aqtiuri monawileoba;

sxva regionebTan SedarebiT konkretuli teritoriis memkvidreobis

(kulturuli, istoriuli, bunebrivi) unikalobis xazgasma da

Sesabamisi warmoCena;

adgilobriv mosaxleobaSi unikaluri memkvidreobisadmi

(kulturuli, istoriuli, bunebrivi) siamayisa da pasuxismgeblobis

grZnobis aRzrda;

turizmis ganviTarebis programis SemuSaveba konkretuli

teritoriis unikaluri memkvidreobis (kulturuli, istoriuli,

bunebrivi) gamoyenebis safuZvelze.

ACvenis azriT, strategiis SemuSavebisas aucilebeli iqneba

aRniSnuli poziciebis gaTvaliswinebac.

Tanamedrove turizmi _ ganviTarebis ZiriTadi tendenciebi

dRevandeli turizmi, romelic kompiuterizaciisa da avtomatizaciis

farTod danergvis safuZvelze saerTaSoriso informaciuli teqnologiebis

da procesebis sferod gadaiqca, uaxlesi satransporto saSualebebiTa da

momsaxurebiT sul sxvagvari warmodgenebi Seqmna drosa da sivrceze, Zalze

32

faqizad reagirebs dedamiwaze mimdinare procesebze. Sesabamisad Cndeba

axali tendenciebi, moZraobebi, mimarTulebebi. swored aqedan gamomdinare

gaCnda msoflio sazogadoebriobisaTvis erTiani maregulirebeli aqtebis

Seqmnis saWiroeba. `turizmis globaluri eTikuri kodeqsi~ (msoflio

turistuli organizaciis generaluri asamblea, santiago, Cili, 1999 wlis 1

oqtomberi) turizms ganixilavs, rogorc:

individualuri da koleqtiuri srulyofis faqtors;

mdgradi ganviTarebis faqtors;

sferos romelic iyenebs kacobriobis kulturul memkvidreobas da

Seaqvs Tavisi wvlili mis gamdidrebaSi;

saqmianobas, romelic erTnairad sasargeblo da momgebiania masSi

monawile qveynebisa da xalxebisaTvis.

aRniSnuli zogadi Sefasebebidan da daskvnebidan Tu gadavinacvlebT

turizmis, rogorc dargis pragmatuli, gamoyenebiTi mxaris analizze,

SegviZlia aRvniSnoT, rom Tanamedrove moTxovnebis Sesabamisad misi

ganviTareba saxelmwifos (qveyanas), konkretul regions, qalaqs, rogorc

dainteresebul (monawile) mxares, uqmnis Sesabamisi stimulebis

nairsaxeobas:E

axali samuSao adgilebi da sawarmoebi;

damatebiTi Semosavlebi;

axali gasaRebis bazrebi adgilobrivi produqciisaTvis;

infrastruqturis, aseve komunaluri momsaxurebis obieqtebisa da

samsaxurebis modernizacia;

axali profesiebi da teqnologiebi;

sazogadoebis mier gare samyarosa da kulturuli memkvidreobis

problemebisa da maTi dacvis aucileblobis safuZvliani gageba;

axali midgomebi miwaTsargeblobaSi, soflis meurneobaSi,

gadamamuSavebel mrewvelobaSi da a.S.

33

amasTan erTad, imisaTvis, rom turizmma ekonomikuri mogeba moutanos

qalaqs, misi ganviTareba unda atarebdes mdgrad xasiaTs da amave dros

Tavisi bunebiT unda iyos damzogavi. turizmis ganviTarebis TvalsazrisiT

gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs gansaxlebis sistemis, dasaxlebaTa

tradiciul arqiteqturas da istoriul-kulturul memkvidreobas.

turizmis ganviTarebis dagegmvis TvalTaxedviT potenciuri

SesaZleblobebis Sefasebis dros (rac aucilebeli iqneba strategiis

damuSavebisas) aucilebelia pasuxi gaeces Semdeg kiTxvas _ ra saWiro

komponentebi unda arsebobdes turizmis ganviTarebisaTvis? es

komponentebia:

RirSesaniSnaobebi da Tavisufali drois gatarebis formebi _ sanaxavi

adgilebi da is, riTac SeiZleba turisti gaerTos adgilze yofnis dros;

miRebisa da momsaxurebis infrastruqtura _ dabinavebisa da kvebis

adgilebi;

satransporto infrastruqtura da momsaxureba _ sabazo adgilamde

Casvlisa da Sida teritoriaze gadaadgilebis saSualeba;

adgilobrivi sainJinro-teqnikuri infrastruqtura _ wyalmomarageba,

eleqtrogayvaniloba, komunikacia, kanalizacia da myari sayofacxovrebo

narCenebis marTva;

mogzaurobebis organizeba _ turoperatorebi, turagentebi da gidebi;

turistuli produqciis bazarze gatana da turistuli informaciis

samsaxuris arseboba _ informacia turistebisaTvis imaze, Tu ra SeuZliaT

naxon da akeTon maT adgilze yofnis dros.

turizmis, rogorc qveynis dedaqalaqis ganviTarebis erT-erTi

prioritetis gansazRvrisaTvis, ukve strategiaze muSaobis dros,

aucilebeli iqneba gaanalizdes Semdegi sakiTxebic:

- arsebobs Tu ara TbilisSi turizmis ganviTarebisaTvis saWiro

resursebi;

- arsebobs Tu ara Sesabamisi turistuli bazari, romelzec

SeiZleba gasvla;

34

- ekonomikuri ganviTarebis miznebis misaRwevad esaWiroeba Tu ara

Tbiliss turizmis ganviTareba;

- aris Tu ara saWiro SromiTi resursebi turizmis

ganviTarebisaTvis, damatebiTi SromiTi resursebis Semoyvanis

gareSe;

- gamarTlebulia Tu ara danaxarjebi satransporto

infrastruqturis ganviTarebisaTvis;

- SesaZlebelia Tu ara konkurentebis gamoCena arsebuli an SesaZlo

turistuli proeqtebidan mezobel regionebSi.

aqve unda aRvniSnoT isic, rom 1992 wlis gaeros cnobili samitis

(rio de Janeiro) Semdeg, nebismieri qveynisa da dargis ganviTarebas

safuZvlad daedo epoqaluri mniSvnelobis dokumenti `dRis wesrigi XXI

saukunisaTvis~, romelSic gacxadebuli iqna mdgradi ganviTarebis ZiriTadi

principebi da moTxovnebi.

aRniSnuli dokumentis Tanaxmad mdgradi turizmi:

- xels uwyobs turizmis zemoqmedebis gzebis gagebas bunebriv,

kulturul da socialur sferoebze;

- xels uwyobs Semosavlebisa da xarjebis samarTlian ganawilebas.

igi qmnis samuSao adgilebs uSualod adgilobriv turizmsa da mis

monaTesave sferoebSi;

- xels uwyobs momgebiani adgilobrivi dargebis ganviTarebas _

sastumroebi da sxva sarekreacio obieqtebi, restornebi da kvebis

sxva obieqtebi, satransporto sistemebi, xalxuri rewva da

saeqskursio-sainformacio saqme;

- xels uwyobs regionSi ucxouri valutis Semosvlas da

adgilobriv ekonomikaSi kapitalis dabandebas. xels uwyobs

adgilobrivi ekonomikis diversifikacias, gansakuTrebiT sasoflo

raionebSi, sadac dasaqmebas SeiZleba hqondes sezonuri an

SemTxveviTi xasiaTi;

35

- moiTxovs sivrciT gegmarebasa da zonirebas, romelic Seesabameba

adgilobrivi ekosistemis gamtarunarianobas; gadawyvetilebis

miRebis procesSi rTavs sazogadoebis yvela fenis warmomadgenels;

- xels uwyobs adgilobrivi infrastruqturis modernizebas;

- qmnis rekreaciul obieqtebs, romlebiTac sargebloba SeuZliaT

rogorc adgilobriv macxovreblebs, aseve turistebs;

- bunebrivi turizmi xels uwyobs im miwebis produqtiul

gamoyenebas, romelTac ara aqvT sasoflo-sameurneo mniSvneloba;

- kulturuli turizmi xels uwyobs adgilobrivi mosaxleobis

TviTSegnebis amaRlebas;

- ekologiurad mdgradi turizmi naTlad gviCvenebs bunebrivi da

kulturuli resursebis did mniSvnelobas social-ekonomikuri

ganviTarebis saqmeSi da xels uwyobs mis dacvas.

turizmis mdgradi ganviTarebis ZiriTadi principebia (bunebis dacvis

msoflio fondis mixedviT):

- resursebis mdgradi moxmareba (bunebrivi, socialuri da

kulturuli resursebis dacva da mdgradi moxmareba xangrZlivi

da warmatebuli saqmianobis sawindaria);

- turistul teritoriebze datvirTvisa da narCenebis Semcireba

(resursebis moxmarebis regulireba da narCenebis Semcireba xels

uwyobs turistuli produqtis xarisxis zrdas da amasTan erTad

amcirebs bunebis konservaciis xarjebs);

- bunebrivi da kulturuli mravalferovnebis SenarCuneba (bunebrivi

da kulturuli mravalferovneba turistuli saqmianobis

warmatebisa da mimzidvelobis ganmsazRvreli faqtoria);

- turizmis integrireba dagegmvis procesSi (turizmis ganviTarebis

integrireba garemosdacviTi da ekonomikuri sakiTxebis dagegmvis

procesSi uzrunvelyofs turistuli saqmianobis warmatebas);

36

- adgilobrivi ekonomikis mxardaWera (ekoturizmi xels uwyobs

adgilobrivi ekonomikis ganviTarebas, iTvaliswinebs garemoze

miyenebuli SesaZlo zianis kompensacias, Tavis mxriv icavs da

amcirebs velur garemoze uaryofiT zemoqmedebas);

- adgilobrivi mosaxleobis Tanamonawileoba (adgilobrivi Temis

Tanamonawileobas ara marto ekonomikuri sargebeli moaqvs, aramed

gacilebiT ufro sainteresosa da mimzidvels xdis turistul

produqts);

- konsultaciebi da TanamSromloba (interesTa konfliqtebis

Tavidan acilebis uzrunvelyofa);

- personalis kvalifikaciis amaRleba;

- marketingi;

- kvleva da Sefaseba.

yvela aRniSnuli sakiTxi, Cvenis azriT, seriozuli yuradRebis sagani

unda gaxdes im jgufebisaTvis, romlebic dedaqalaqis ganviTarebis

strategiul gegmaze, da konkretulad, turizmis blokze imuSaveben.

M

Tbilisis, rogorc turistuli obieqtis aRwera

paragrafi, romelSic, zemoT aRniSnuli rekomendaciebis Tanaxmad,

unda aRiweros qalaqis mTeli resursuli potenciali, SesaZlebelia

sxvadasxvagvarad Camoyalibdes. arsebiTia is, Tu rogor mivudgebiT TviTon

turizms, raSi vxedavT mis SesaZleblobebsa da mimzidvelobas. winamdebare

dokumentSi, romelsac konkretuli mizani da orientacia gaaCnia (igi

dedaqalaqis strategiuli ganviTarebis erTiani gegmis nawili, kulturisa

da turizmis ganviTarebis xelSewyobis saqmeSi xelisuflebis samoqmedo

gegma unda gaxdes), gamoyenebuli iqneba aprobirebuli, standartuli

midgoma da struqtura, Tumca Tbilisis istoria gvaZlevs SesaZleblobas

kidev ufro mravalferovani da mimzidveli (atraqciuli) gavxadoT is

safuZveli, rac unda gaxdes koncefciis RerZi.

37

rogorc erT-erTi magaliTi, rasac SeiZleba daefuZnos Tbilisis

turizmis koncefcia, SesaZlebelia ganxiluli iqnas is informacia, rac

aTeuli wlebis ganmavlobaSi grovdeboda im adamianTa gamonaTqvamebisa da

STabeWdilebebis saxiT, romlebic misi ganviTarebis sxvasaxva periodSi

ewvivnen Tbiliss.

`Tbilisi rom ara, SesaZloa venaSi taZris nacvlad meCeTi mdgariyo,

radgan Tbilisis citadels exeTqebodnen saukuneebis ganmavlobaSi

jalaledinebi, Cingisxanebi da sxva aRmosavleli sulTanebi da Sahebi.

Tbilisi idga rogorc evropis cixe-simagre, saidanac mTeli saqristianos

mtrebi sisxlisagan daclilni da dasustebulni Tu aRwevdnen evropamde~.

avstrieli poetisa da mTargmnelis (Targmna `vefxistyaosani~) hugo

hubertis sityvebi misi nawarmoebidan `Tbilisis apologia~ SesaZlebelia

am nawilis epigrafad gamogveyenebina da Tbilisis turistul potencialze

konceptualuri msjeloba swored am funqciiT dagvewyo. Tumca aqvea

gasaTvaliswinebeli isic, rom avstrieli avtori erTaderTi ar aris da

swored es _ istoriaa, riTac, rogorc varianti, SesaZlebelia daviwyoT

Tbilisis turistul SesaZleblobebze saubari.

koncefciis ZiriTadi argumentia Tbilisis, rogorc kulturaTa

Sexvedris adgilis mravalmxrivi Seswavla, kvleva da ganviTareba. Aamdenad

miznobrivad gamosayenebelia Tbilisis Sesaxeb vrceli masalebi, romelic

ucxoelma mecnierebma, mkvlevarebma da mogzaurebma dagvitoves (ixileT

danarTi# 2).

am masalaTa Seswavla–gamoyeneba aucileblad unda mimdinareobdes

TbilisSi arsebul eTnikur umciresobaTa da maTi subkulturebis analizis

konteqstSi, Tavad umciresobaTa warmomadgenlobebis aqtiuri

TanamonawileobiT. MmiT ufro, rom xangrZlivi urbanul-kulturuli

difuziis procesSi kulturuli umciresobebi mniSvnelovan mxatvrul

saxeebsa da waruSlel kvals tovebdnen qalaqis kulturul landSaftze.

sagulisxmoa is faqti, rom Tbilisis erT-erT ubans, romelic

germanelebiT iyo dasaxlebuli, erqva `aleqsandersdorfi~ - (teritoria

38

rkinigzis magistralis, mtkvris marcxena sanapiros, vanis quCasa da maud-

kamvolis kombinats Soris).

qalaqur toponimikaSi dRemde gvaqvs Semonaxuli `kiriCni~, `zemeli~

(latvieli evgeni ziemelis dRes ararsebuli istoriuli afTiaqis

mixedviT) da sxva.

analogiurad germanelebisa, TbilisSi arsebobda `frangTa ubani~

(patrebis saydris, patrebiaanT, kaTolikeTa ubani) – Sua bazris (k.

leseliZis q.) marjvena mxares;

mxolod zemoTmoyvanili CamonaTvali da Sesabamisad maTTan

dakavSirebuli istoriebi SeiZleba gaxdes turizmis ganviTarebisa da

Tbilisuri kulturis dacva-reabilitaciisa da adaptaciis safuZveli.

amave principiT gansaxilvelia is faqti, rom Tbilisi 1973 wlidan

daZmobilebuli qalaqebis msoflio federaciis wevria.

TbilisTan daZmobilebuli qalaqebia: zaarbriukeni (germania),

liubliana (slovenia), nanti (safrangeTi), insbruki (avstria), atlanta (aSS,

jorjia), palermo (italia), bilbao (espaneTi), bristoli (didi britaneTi),

megobar-partniori qalaqebia: baqo (azerbaijani), moskovi (ruseTi), erevani

(somxeTi), minski (belorusia), sankt-peterburgi (ruseTi), kievi (ukraina),

vladikavkazi (ruseTi), odesa (ukraina), aTeni (saberZneTi), ankara (TurqeTi),

parizi (safrangeTi), romi (italia), ierusalimi (israeli), stamboli

(TurqeTi). Aamdenad TbilisSi turizmis ganviTarebisaTvis am federaciis

wevroba kidev erTi seriozuli mimarTuleba da SesaZleblobaa.

rac Seexeba e.w. `standartul~ damokidebulebas, igi Semdegi saxiT

SeiZleba warmovidginoT:

Tbilisi _ saqarTvelos dedaqalaqi, qveynis politikur-

administraciuli, ekonomikuri, kulturel-saganmanaTleblo da samecniero

centri, umniSvnelovanesi satransporto kvanZia.

Tbilisi aRmosavleT saqarTveloSi, md. mtkvris orive mxares,

Tbilisis qvabulSia moqceuli, zRvis donidan 380-750 m-is simaRleze.

qalaqis farTi Seadgens 366 km2 (aqedan 45%-ze meti ganaSenianebulia).

39

mosaxleoba

1 milionze meti (2002 wlis aRweris monacemebiT).

reliefi

Tbilissa da mis midamoebs sakvanZo adgili uWiravs saqarTvelos

urTierTgansxvavebul msxvil landSaftur regionebs Soris (swored aq

iyrian Tavs didi fizikur-geografiuli erTeulebi). reliefSi naTlad Cans

gansxvaveba marjvena da marcxena sanapiroebs Soris (marjvena gacilebiT

maRalia da garkveul `amfiTeatrs~ qmnis). reliefi ZiriTadad

warmodgenilia TrialeTis qedis antiklinuri ganStoebebiT da maT Soris

moqceuli sinklinuri xev-xeobebiT, ufro cicaboa, Zlier aris daRaruli

mdinareTa xeobebiTa da xramebiT; marcxena sanapiros SedarebiT dabali

mdebareoba aqvs, reliefi ufro nazia, umetesad danawevrebulia mcire

siRrmis xevebiTa da xramebiT.

Tbilisisa da misi Semogarenis rTuli da mravalferovani reliefi

garkveul siZneles qmnis qalaqis ganaSenianebisaTvis; meores mxriv, igive

pirobebi ganumeorebel silamazes aniWebs qalaqs.

hava

`haviTa ars mSveni da mxiaruli… zafxuls cxeli da ara gauZlisi,

zamTari civi, gazafxul-Semodgoma mSveni da satrfo~, ase axasiaTebs

Tbilisis havas vaxuSti batoniSvili (XVIII s.).

Tbilisi da misi midamoebi mdebareobs zomierad mSrali

subtropikuli olqis aRmosavleT periferiaze. subtropikul zonaSi

mdebareoba da mcire Rrublianoba ganapirobebs mzis naTebis mniSvnelovan

xangrZlivobas (2112 saaTi weliwadSi) da intensivobas wlis yvela sezonSi.

yvelaze civi Tvea ianvari (saS. temperatura – 0,90C); yvelaze cxeli

Tvea ivlisi (saS. temperatura – 240C). Rrublianoba zomieria; moRrublul

dReTa raodenoba 100-130-ia weliwadSi. haeris saSualo wliuri SefardebiTi

tenianobaa _ 65-70%.

Tbilisisa da misi midamoebis hava jansaRia, saukeTesoa adamianis

sacxovreblad da sameurneo saqmianobisaTvis. midamoebSi bevri sagareubno

40

kurorti da saagarako adgilia: kikeTi, kojori, tabaxmela, wavkisi,

wodoreTi, wyneTi da sxva.

Sida wylebi

hidrografiuli qselis xasiaTis mixedviT Tbilisis midamoebi or

nawilad SeiZleba daiyos (reliefis xasiaTidan gamomdinare): marjvena

sanapiroze qseli ufro xSiria. mdinareebs viwro xeoba, meti vardna da

daxriloba aqvT. marcxena sanapiroze sustad ganviTarebuli meCxeri

qselia, mdinareebi vakis tipisaa, farTokalapotiani.

zedapiruli Camonadenis mTavari arteriaa md. mtkvari, romelic

Tbilisis teritoriaze daaxlebiT 35 km-ze miedineba. mtkvari tranzituli

mdinarea, misi hidrologiuri reJimi umTavresad Tbilisis farglebs gareT

yalibdeba da adgilobriv mimdinare hidrologiuri procesebis gavlena mis

reJimze mxolod gansakuTrebul SemTxvevaSi aRiniSneba.

tbebs Soris mniSvnelovania lisis tba da kus tba, ufro pataraa

gldanis tbebi, wodoreTis tba, Wilitba, muxaTgverdis tba, wyneTis tba da

sxva. Tbilisis Crdilo-aRmosavleT nawilSi, mlaSe tbebis adgilze, 1951

wels Seiqmna Tbilisis wyalsacavi.

P.S. strategiis damuSavebisas aRniSnuli blokebis gafarToebasTan

erTad, gansaxilveli iqneba iseTi sakiTxebi, rogorebicaa: niadagebi,

flora da fauna, bunebrivi landSaftebi, rogorc turistul-rekreaciuli

orientaciis maformirebeli komponentebi.

turistuli industriis SesaZleblobebi da Tbilisis perspeqtiva

saqarTveloSi turizmis ganviTarebis ZiriTadi problemebi

aRniSnuli sakiTxi sakmaod seriozulia da Sesabamis kvlevasa da

analizs moiTxovs. Kkoncefciis farglebSi aucileblad CavTvaleT

ukanaskneli wlebis ganmavlobaSi Catarebuli msgavsi samuSaoebis

(sxvadasxva saerTaSoriso da adgilobrivi organizaciebis mier) analizis

safuZvelze mxolod davafiqsiroT ZiriTad problemaTa nusxa, ramdenadac

qveynis masStabiT arsebuli problemebi identuria TbilisisTvisac.

41

dReisaTvis saqarTveloSi turizmisa da kurortebis dargis winaSe

arsebuli problemebi pirobiTad SeiZleba daiyos or jgufad, romelTagan

TiToeulSi gamoiyofa ramodenime qvejgufi (Cven aRvniSnavT mxolod im

poziciebs, romlebic miesadageba Tbilisis sinamdviles):

I. turistul produqtTan dakavSirebuli aspeqtebi

- turistuli produqtis SezRuduli speqtri;

- xarisxTan dakavSirebuli problemebi;

a) transportireba qveynis SigniT (SezRuduli SesaZleblobebi);

b) turistuli RirsSesaniSnaobebisa da sanaxaobebis

mdgomareoba da adaptirebuloba;

c) turistTa ganTavsebis saSualebebis xarisxi;

d) turistuli infrastruqturis sxva obieqtebis dabali

xarisxi;

e) fasi/xarisxis dabali koeficienti;

f) turizmis dargSi kompetenturi personalis nakleboba;

g) enobrivi barieri;

h) usafrTxoebis problemebi

i) kavkasiis regionis arastabiluroba;

- regionebSi turistTa ganTavsebis saSualebebis arasakmarisi da

sezonuri simZlavreebi;

- investiciebis ZiriTadi Semaferxebeli faqtorebi

a) infrastruqturis xarjebi;

b) biznesis prognozirebis sirTule;

c) saWiro investiciebis didi odenoba;

d) turizmSi ganxorcielebuli investiciebis didi moculobis

gamo maTi amogebis xangrZlivi procesi;

e) grZelvadiani da SeRavaTiani kreditebis ararseboba;

42

f) sagadasaxado sistemis sirTule;

g) yoveldRiuri problemebi da korufcia;

h) ucxouri investiciebis arasakmarisi reklama;

- biznesis warmarTvasTan dakavSirebuli problemebi

a) maRali marketinguli xarjebi;

b) sertificirebis arsebuli proceduris formaluroba (is ver

icavs momxmarebels);

c) bazris Sesaxeb arasakmarisi informacia;

d) konkurenciis dabali done;

e) arajansaRi konkurencia;

f) kapitalze maRali amonagebis moTxovna;

II. turistuli bazris moTxovnebi

- transportirebasTan dakavSirebuli problemebi;

a) arsebul da potenciur turistul bazrebTan damakavSirebeli

aviareisebi;

b) manZili saerTaSoriso turistul bazrebamde;

c) reisebis mouxerxebeli ganrigi;

d) arasakmarisi regionaluri sahaero kavSirebi;

- reklamirebis arasaTanado done;

a) turistuli bazris marketinguli kvlevis ararseboba.

b) qveynis dadebiTi imijis popularizebis ararseboba.

c) turoperatorebis mier produqciis SezRuduli marketingi;

d) saerTaSoriso bazarze usistemo da arakoordinirebuli

warmoCena.

e) marketingze da qveynis arakomerciul reklamaze gawuli

xarjebis ararseboba (turizmis dargis totaluri

daufinanseblobis gamo);

43

- konkurencia xarjebsa da fasebze;

- Semomyvani turoperatorebis struqturuli problemebi :

a) mcire simZlavreebi;

b) kapitalis ararseboba;

c) ucxoel partniorebTan kontraqtis dadebasTan

dakavSirebuli sirTuleebi;

d) adgilobrivi da regionaluri turistuli bazrebis ugulve-

belyofa;

Tu zemoT CamoTvlil problemebs gavaanalizebT da movaxdenT maT

ranJirebas prioritetebis Sesabamisad, problemebis Semdegi saxis krebsiT

suraTs miviRebT:

qveynis dadebiTi (turistuli) imijis popularizacia da

marketingi;

turistuli produqtis mravalferovnebis uzrunvelyofa;

usafrTxoebis sakiTxis mogvareba;

kompetenturi personalis momzadeba;

infrastruqturis ganviTareba, sastumro da satransporto

simZlavreebis uzrunvelyofa.

TbilisSi turizmis ganviTarebis damatebiTi specifiuri problemebi

sahaero transporti – umravlesi reisebis mouxerxebeli grafiki

(gvian RamiT, an gamTeniisas, rac damatebiT sirTuleebs uqmnis

sastumroebsac); aeroportSi turistebisaTvis saWiro da aucilebeli

informaciis ar arseboba (ar funqcionirebs servis centri, ar aris

Sesabamisi nabeWdi produqcia, gauTvaliswinebelia e.w. satranzito

mgzavrebisaTvis komfortuli servisi, an aucilebeli pirobebi garkveuli

reisebis Seferxebis SemTxvevaSi); kanonmdeblobiT gansazRvruli

proceduruli da sxva subieqturi sirTuleebi.

44

sarkinigzo transporti _ samive ZiriTadi sarkinigzo sadguris

(centraluri, didube, navTluRi) absoluturi araadaptirebuloba

turistuli momsaxurebisadmi (SeiZleba iTqvas, rom dedaqalaqis is `saxe~,

rasac qmnian rkinigzis sadgurebi antituristulia);

saavtomobilo transporti _ yvela ZiriTadi avtosadguri

(garegnuli saxidan vidre momsaxurebis kulturamde) absoluturad

araadaptirebulia ara marto saerTaSoriso, aramed Sida turizmisTvisac

ki;

sastumroebis qseli _ dedaqalaqs gaaCnia sakmarisi simZlavreebi,

arsebobs misi gazrdis realuri perspeqtivebic, Tumca sastumroTa

erTnairi sistema (mxolod e.w. `gesthausebi~), maTi koncentracia qalaqis

centrSi, Sida turizmis ganviTarebisaTvis miuRebeli maRali fasebi,

qalaqis e.w. periferiul zonebSi arsebuli sastumroebis momsaxurebis

dabali done (saerTod sastumroebis profesionali kadrebiT

dakompleqtebis problema) garkveul sirTuleebs qmnis didi turizmis

ganviTarebisaTvis; aRsaniSnavia isic, rom TbilisSi (da ara mxolod)

saerTod ar aris fiqsirebuli turistebis ganTavsebis iseTi obieqtebi,

rogorebicaa e.w. `B/B~, moteli, sastumro saxli, `apart-oteli~ da a.S.

sakomunikacio sistemebi

Sida da satranzito gzebi _ miuxedavad ukanasknel wlebSi

gatarebuli garkveuli RonisZiebebisa, unda aRiniSnos, rom sagzao

infrastruqtura erT-erTi yvelaze susti adgilia turistul klasterSi;

gansakuTrebiT mZime mdgomareobaSia Sida (aramagistraluri) gzebi. #2

rukaze mocemuli zogadi sqemis Tanaxmad, magaliTisaTvis, leseliZis quCa

mTavari magistralia Zveli Tbilisis saeqskursio marSrutSi, Tumca aqve

unda aRiniSnos, rom igi dReisaTvis saerTod ar aris adaptirebuli

turizmis moTxovnebisadmi (gadatvirTuli moZraoba, transportis

miznobrivi gaCerebis SeuZlebloba, dazianebuli da usufTao trotuarebi,

romlebic aseve gadatvirTulia usistemod da antisanitariul pirobebSi

momuSave garemovaWreebiT da a.S.); rac SeexebaT satranzito gzebs, Zalze

xSirad isini ar arian aRWurvili Sesabamisi informaciis matarebeli

45

farebiT, iseve rogorc satranzito gzebisaTvis saWiro sainJinro

infrastruqturiT da sxva;

kavSirgabmulobis saSualebebi _ q. Tbilisis magaliTze albaT es

aris is erTaderTi kargi gamonaklisi, romelic TiTqmis srulad pasuxobs

Tanamedrove moTxovnebs.

momsaxurebis sfero

turistuli kompaniebi _ q. TbilisSi dReisaTvis 60-ze meti

registrirebuli turistuli kompaniaa, romelTagan oficialurad (q.

Tbilisis mcire biznesis ganviTarebis xelSemwyobi centris mier 2003 wels

Catarebuli kvlevis masalebi): mxolod 3 organizaciaa dakavebuli Sida

turizmiT, 1 _ servisuli momsaxurebiT, mxolod 5 _ ZiriTadad turistebis

qveyanaSi SemoyvaniT, danarCeni orientirebulia ZiriTadad turistebis

gayvanasa da avia bileTebis gayidvaze. ukve es statistika gviCvenebs, Tu

ramdenad arasworad arian orientirebulebi TviTon turkompaniebi.

xazgasasmelia is garemoeba, rom kvlevis grafaSi `ZiriTadi saqmianoba~

arcerTi kompania ar aCvenebs mimarTulebas _ turopereitingi.

turistebis kvebis organizacia _ TbilisSi uamravi kvebis obieqtia

(restorani, bari, kafe da a.S.); erTi SexedviT TiTqos araviTari problema

ar unda iyos, Tumca unda aRiniSnos, rom am obieqtebis udidesi

umravlesoba turizmze araorientirebulia (sezonuroba da Sesabamisi

disqauntebis sistema, kompleqsuri meniuebi, turistuli jgufebis miRebis

organizacia da a.S.); aseve Sesabamisi momzadeba aqvs gasavleli kvebis

sistemaSi momsaxure personals.

satransporto uzrunvelyofa _ Tbiliss, miuxedavad misi istoriisa,

kulturuli memkvidreobisa da a.S. ara aqvs Sida saqalaqo

marSrutebisaTvis gavaliswinebuli e.w. `qalaqis saeqskursio transporti~

(sakiTxis sworad dayenebis SemTxvevaSi erTmaneTis konkurentebi SeiZleba

yofiliyvnen _ adaptirebuli konka, faetoni, tivi da borani _ mtkvarze da

a.S.);

servisuli momsaxureba _ miuxedavad turizmis (rogorc dargis)

ganviTarebis sakmaod xangrZlivi istoriisa, dReisaTvis (ukanaskneli

46

aTwleulis standartuli memkvidreoba) qalaqSi ara gvyavs axalgazrda

profesionali gidi-eqskursiamZRolebi, gidebi (muzeumebsa da sagamofeno

darbazebSi); Zalze mwiria is TvalsaCino masala, rac sxvadasxva

organizaciebis mier am mimarTulebiT keTdeba (gaid-buqebi, rukebi,

prospeqtebi, sxva specialuri sareklamo masala da a.S.); Tbiliss ara aqvs

servis centri, sadac SesaZlebeli iqneboda yvela saWiro informaciis

miReba da aucilebeli SekveTebis gaformeba; Tbilisis 12 sxvadasxva

umaRlesi saswavlebeli TiTqos amzadeben specialistebs am dargisaTvis,

magram saswavlo programebisa da profilebis analizi gviCvenebs, rom

praqtikulad yvela amzadebs e.w. `saerTaSoriso turizmis menejers~, rac

namdvilad ar xsnis kadrebis problemas.

problemaTa CamonaTvali amiT ar amoiwureba. Semdgom etapze,

strategiis SemuSavebisas, aucilebeli iqneba TiToeuli am problemis

gadaWrisaTvis rogorc saerTaSoriso, aseve adgilobrivi gamocdilebis

gaaanalizeba da qalaqis sinamdvilisadmi morgeba.

Tanamedrove Tbilisi da turizmis ganviTarebis SesaZleblobebi

dRevandel TbilisSi turizmis ganviTarebis SesaZleblobebis

(zemoT mocemuli informaciis safuZvelze) perspeqtivebis analizisas,

migvaCnia, rom organizaciuli TvalsazrisiT (formis Sesabamisad),

ganxiluli SeiZleba iyos sami ZiriTadi varianti:

1. Tbilisi – rogorc Sida, aseve sazRvargareTeli turistebis,

uSualod mimRebi obieqti;

2. Tbilisi – rogorc garkveuli aglomeracia (Tavisi SemogareniT)

da aqedan gamomdinare turistebis (rogorc Sida, aseve

sazRvargareTeli) mimRebi obieqti;

3. Tbilisi – rogorc dedaqalaqi, anu centraluri qalaqi, romelic

iRebs saqarTveloSi Camosuli stumrebis udides nawils da,

aqedan gamomdinare, ZiriaTadi satranzito funqciebis matarebeli

obieqti.

47

TiToeul mimarTulebas, gamomdinare zemoTaRniSnuli vrceli

kulturologiuri informaciidan, Sesabamisi ganviTarebis SesaZleblobebi

gaaCnia, Tumca mainc arsebobs garkveuli prioritetebi da aTwleulebis

ganmavlobaSi Camoyalibebuli tradiciebi.

a) Tbilisi (aglomeraciac) – rogorc turistebis mimRebi obieqti

gamomdinare istoriul-kulturuli memkvidreobidan (rac zemoT

vrclad aris aRwerili), geo-politikuri mdebareobidan da misi, rogorc

dedaqalaqis funqciidan, TbilisSi SesaZlebelia da unda ganviTardes

turizmis Semdegi saxeebi:

- kulturul SemecnebiTi turizmi _ am mimarTulebis Sesabamisad,

gamomdinare misi resursuli potencialidan, SesaZlebelia damuSavdes

uaRresad saintereso marSrutebi:

Zveli Tbilisi (ix. ruka #1) _ am marSrutSi unda aisaxos zustad is,

rasac winamdebare koncefciiT Tbilisis istoriis pirveli Sre hqvia.

vfiqrobT seriozulad aris Camosayalibebeli rogorc marSruti

(variantebi: Tbilisis muzeumidan muzeumamde, an abanoTubnidan

metexis platomde da a.S.), aseve Sesaqmnelia Sesabamisi istoriul-

sareklamo teqsti. gasaTvaliswinebelia isic, rom SesaZlebelia

damuSavdes rogorc dRis, aseve Ramis marSruti; aseve calke SeiZleba

gakeTdes marSruti mtkvarze gaseirnebiT Zvel TbilisSi (CogburTis

kortebidan 300 aragvelis obeliskamde) Sesabamisi programiT

(gaseirnebisaTvis SesaZlebelia rogorc arsebuli samdinaro mcire

zomis gemebis gamoyeneba, aseve tivis anda sulac bornis Temis

gacocxleba).

aRniSnuli zona erTnairad saintereso iqneba rogorc sazRvargare-

Teli (e.w. Semomsvleli), iseve adgilobrivi turistisaTvis. adgilob-

rivTan dakavSirebiT seriozulad iqneba Camosayalibebeli teqstebic

da marSrutebic axalgazrdebisaTvis (saskolo asaki da studentoba),

romlebTan mimarTebaSic es eqskursiebi umjobesi iqneba daukavSirdes

saqarTvelos istoriis, literaturis saswavlo programebs (aseTi

midgomis SemTxvevaSi, rac msoflioSi yvelgan aris aprobirebuli,

48

erTnairad mogebuli darCeba rogorc saswavlo institutebi, aseve

turistuli obieqtebi).

Zvel TbilisTan dakavSirebiT xazgasmiT gvinda kidev erTi

garemoebis aRniSvna:

samwuxaroa, magram faqtia, rom XVIII saukunemdeli Tbilisis

realobidan (maSin, rodesac dedaqalaqis 16 saukunovan istoriaze

vsaubrobT) TiTqmis araferi aRar aris SemorCenili TviT Zvel

TbilisSic (krwanisis omis Semdeg qalaqi praqtikulad moispo,

SemorCenilia mxolod sakulto nagebobebis nawili – sioni, anCisxati,

mTawminda, metexi da TviT nariyala). Sesabamisad, sakmaod rTulia

WeSmariti istoriis adeqvaturi turistuli produqtis formireba da

SeTavazeba. amavdroulad vaxuSti batoniSvilis mier 1735 wels

gakeTebul Tbilisis gegmis mixedviT SesaZlebelia sakmarisi sizus-

tiT aRvadginoT iseTi mniSvnelovani obieqtebis adgilmdebareoba,

rogorebicaa: mefisa da dedoflis sasaxleebi, karis eklesia, mefis

moedani, batoniSvilis sasaxle, amilaxvris, muxranbatonis,

ciciSvilis, aragvis erisTavis sasaxleebi da saxlebi, mefis funduki,

Tbilelis, meliqis, beJanas qarvaslebi, mefis sabaziero, meidnis

axali, bebuTas, krwanisis, cixis, seidabadis, Tbilelis, yaibulas,

mamasaxlisis mefisa da dedoflis baRebi, qalaqSi Sesasvleli yvela

kari, xidi, eklesia da mravali sxva saero daniSnulebis nageboba.

imisaTvis, rom Zveli Tbilisi Tanamedrove turistuli obieqti

gaxdes, aucilebelia moiZebnos zemoT aRniSnuli obieqtebis

gegmarebiTi da sivrculi moniSvnis formebi da saSualebebi

(Tanamedrove msoflios sakmaod didi gamocdileba aqvs. mag.: q.

filadelfiaSi ukve ararsebuli j. vaSingtonis saxli `moniSnulia~

da saeqskursio obieqts warmoadgens) da, amasTan erTad, gacocxldes

yvela legenda Tu Tqmuleba, romelic adeqvaturi `SefuTvis~

SemTxvevaSi, turistebis mozidvis saSualeba gaxdeba.

Tbilisis istoriul-kulturuli centri (ix. ruka #2) _ es aris

teritoria, sadac Tavmoyrilia praqtikulad yvelaferi is (Tu ar

CavTvliT ramodenime gamonakliss), rac Seadgens dedaqalaqis

49

istoriul-kulturul memkvidreobas. aqedan gamomdinare am zonaSi

SesaZlebelia ganxorcieldes yvela is Tematuri mimarTuleba, rac

qvemoT aris aRwerili.

evropisa da saqarTvelos urTierTobis istoria Tbilisis quCebSi

_ aRniSnul marSrutze unda logikurad (qronologiurad)

dalagdes yvela is obieqti da zona Tbilisis istoriul-

kulturuli centrisa, romelic aris dakavSirebuli: germanuli,

franguli, britanuli, italiuri, Turquli da sxva (realuri

masalis Sesabamisad) qveynebis warmomadgenelTa Tbilisis gavlis

(mogzaurebi marko polodan dawyebuli), TbilisSi cxovrebisa da

moRvaweobis (rogorc zogadad kulturis, aseve biznesis, religiis

da a.S. warmomadgenlebi) istoriasTan. sakiTxi sakmaod seriozul

Teoriul muSaobas moiTxovs (rom Camoyalibdes kvalificirebuli

da Rirebuli marSrutebis teqstebi), Tumca sxvanairad SeuZlebeli

iqneba msoflio (Tundac evropuli) turistul bazarze gasvla,

sadac dRes yvelafers umaRlesi kvalifikacia, SeTavazebuli

servisebis done da mravalferovneba, egzotikuroba da garkveuli

gagebiT miTologizireba gansazRvravs.

aRniSnul zonaSi marSrutebis Camoyalibebisas gaTvaliswinebuli

unda iqnas Semosuli jgufis xasiaTi (warmomavloba) da unda

SeeTavazoT ara zogadad istoriul-kulturuli centri (rogorc

aseTi), aramed germanelis, frangis anda britanelisaTvis

saintereso (ormxrivi istoriul-kulturuli kavSirebis

damadasturebeli) quCebi (Zveli da axali dasaxelebiT), Senoba-

nagebobebi, ubnebi, saxl-muzeumebi (sadac arsebobs am ormxrivi

kavSirebis damadasturebeli masalebi), muzeumebi da a.S.

igive marSrutebi organulad SeiZleba daukavSirdes Sida

turizmSi axalgazdebis ganaTleba-gaTviTcnobierebis amocanebs

(Sesabamisad Camoyalibdes urTierTobis formebi saswavlo

dawesebulebebsa da turistul kompaniebs, an q. Tbilisis

turistul samsaxurTan, romelTan dakavSirebiTac qvemoT

specialurad SevCerdebiT). marSrutebze garkveuli nostalgiuri

50

interesiT gaivlidnen ufrosi Taobis (pensionerebi) adamianebic,

miTumetes Tu SesaZlebeli iqneboda maTTvis e.w. `socialuri

turebis~ organizeba.

rusuli kulturis gzebi TbilisSi _ ruseT-saqarTvelos

urTierTobis istoria (rogorc xangrZlivobiT, aseve

mravalferovnebiTa da mravalsaxeobiT) sakmaodaa asaxuli

saqarTvelos dedaqalaqis iersaxeze. turizmisaTvis ra Tqma unda

sainteresoa is masala, romelic SeiZleba sainteresod da ormxriv

sasargeblod SeeTavazos rogorc ruseTis turistul bazars, aseve

saqarTveloSi macxovrebel rusul diasporas. migvaCnia, rom

Tanamedrove turistuli bazrisaTvis (da ara mxolod!) erTnairad

miuRebelia rogorc aTwleulebis ganmavlobaSi Camoyalibebuli

(didi Zma), aseve polarulad gansxvavebuli (aucileblad mteri)

stereotipebi. saerTod, samomavlo TvalTaxedviT miTumetes, Zalze

bevri sainteresos naxva SeiZleba Tbilisis qalaqad Camoyalibebis

istoriasa da konkretuli rusi pirovnebebis damsaxurebas Soris

(Tundac voroncovi, romlis saxeli Tbilisis erT-erT ubans,

miuxedavad aTasgzis cvlilebisa, mainc SemorCa). aRniSnulidan

gamomdinare axlidan da axleburad aris gasaazrebeli mTeli im

masalis (marSruti, teqsti, bukleti, gzamkvlevi, ruka da a.S.)

Sinaarsi, romelic rusulenovani turistuli bazrisaTvis

SemuSavdeba.

modernizmi da Tbilisi _ aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT

koncefciaSi Cadebulia specialuri bukleti `moderni TbilisSi~

avtorizebuli teqstiTa da marSrutiT, swored imis

sademonstraciod Tu rogor unda momzaddes istoriul-

analitikuri teqsti da sqema marSrutisa _ rogorc turproduqtis

aucilebeli Semadgeneli nawili.

Tbilisi multikulturuli qalaqi _ am Tematikis marSrutma unda

aCvenos nebismier dainteresebul turistul jgufs is

tolerantoba (rogorc Tbilisuri cxovrebis wesi), romlis

Sedegic aris Tbilisis erovnul-eTnikuri mravalferovneba.

51

marSrutebi unda damuSavdes calkeuli eTno-kulturebis

warmomadgenlebisaTvis (aseTma turproduqtma SeiZleba kargad

imuSaos e.w. `nostalgiuri~ turebis organizebisas), miTumetes Tu

gaviTvaliswinebT imasac, rom msgavsi diasporebi sxvadasxva

qveynebSi Camoyalibebulia da, masobrivi turizmisaTvis adeqvaturi

pirobebis Seqmnis SemTxvevaSi, pirvel rigSi swored Sesabamisi

programebi da im eTnikuri dResaswaulebis (saero, religiuri)

kalendari iqneba SesaTavazebeli, risi organizebac SeeZleba

qalaqs.

Tbilisuri cxovrebis wesi (istoriuli ubnebi, Tbilisuri saxli,

aivnebi da a.S.) _ aRniSnuli Tematuri marSrutebiT, romelic

moicavs rogorc istoriul Zvel Tbiliss, aseve mis axal raionebs,

SesaZlebeli iqneba aseTi tur-produqtiT dainteresebul mnaxvels

aCveno qalaqi-palimfsestis istoriul-urbanuli genezisi; aCveno

ra roli iTamaSa ama Tu im periodma (ama Tu im stilma Tu

mimdinareobam) Tbilisis dRevandeli `saxis~ CamoyalibebaSi.

migvaCnia, rom am marSrutebis e.w. `saSinao~ modelebi, romlebic

miznobrivad mozard Taobaze (gansakuTrebiT e.w. Tineijerebi)

SeiZleba iyos gaTvlili, Zalze faqizad da sainteresod unda

Camoyalibdes, raTa man Tavisi roli iTamaSos momavali

Tbiliselebis formirebaSi. sxva SemTxvevaSi qveynis dedaqalaqi

ara mxolod urbanul-arqiteqturulad dakargavs Tavis sakuTar

saxes.

`usaxuri~ an Tundac e.w. tipiuri qalaqebisaTvis dRevandeli

turistuli bazari dros da saxsrebs aRar xarjavs.

Tbilisi – qarTuli literaturis centri (mwerlebisa da poetebis

saxl-muzeumebi) _ aRniSnuli Temis Sesabamisi marSrutisa da

legendis (teqstis) damuSaveba saSualebas mogvcems `gavacocxloT~

is saxl-muzeumebi, romlebic dRes ganadgurebis pirsaa misuli. am

marSrutis ZiriTadi kontingenti/momxmarebeli mecnierebi

(literatorebi), studenti da moswavle axalgazrdebi SeiZleba

iyvnen. saxl-muzeumebis fexze dayenebisa da maTi Tanamedroved

52

adaptaciis Semdeg maTi mnaxveli nebismieri kontingenti SeiZleba

(da unda) iyos.

saxviTi xelovneba da Tbilisi _ kulturologiuri masalis

safuZvelze SegviZlia davaskvnaT, rom rogorc saxl-muzeumebis,

aseve sagamofeno darbazebis saSualebiT TbilisSi SegviZlia

gavecnoT rogorc qarTuli, aseve e.w. `Tbilisuri~, evropuli da

aziuri skolebis namuSevrebs, romlebic ainteresebT rogorc

dargis specialistebs, aseve nebismieri qveynis ganaTlebul

sazogadoebas.

Teatraluri Tbilisi _ qalaqis Teatraluri kulturis istoria

praqtikulad qveynis analogiuri yofis istoriaa. rusTavelisa da

marjaniSvilis Teatrebs (zemoT ukve aRniSnul dualizmTan da

diqotomiasTan erTad) damatebuli e.w. Zveli Tu ukanaskneli

aTwleulis pirmSo Teatrebi (rogorc Senoba-nagebobebi, aseve

koleqtivebi da repertuari) organulad SeiZleba CaerTon qalaqis

turistul funqciaSi rogorc damoukidebeli marSruti

(specialistebisa da ubralod Teatris TayvanismcemlebisaTvis),

aseve damatebiTi servisuli momsaxureba nebismieri kategoriis

turistuli jgufebisaTvis. aq xazgasasmelia erTi garemoeba _

Tbilisis Teatraluri cxovreba aranairad ar aris adaptirebuli

turistul sezonTan, rac calke fiqris sagania.

Tbilisi –kinematografiuli centri _ qarTuli kinos istoriis

mTeli SesaZlebloba TbilisSia koncentrirebuli, Sesabamisad

did sirTules ar warmoadgens saintereso marSrutisa da kino-

legendis damuSaveba, romelic erTnairad saintereso iqneba

rogorc adgilobrivi, aseve Semomsvleli turistebisaTvis.

gasaTvaliswinebeli iqneba asakobrivi moTxovnilebebi da

interesebi.

musikaluri Tbilisi _ es aris qalaqis is SesaZlebloba

(folkloruli mravalferovnebidan klasikamde), romelic

aqtiurad unda iyos gamoyenebuli rogorc damatebiTi servisi.

53

Tumca aRsaniSnavia, rom musikaluri da turistuli sezonebi

Tanxvdenili ar arian da esec Sesabamisi regulirebis sagania.

Tbilisi, rogorc socrealisturi fenomeni (magaliTad marSruti-

`stalinuri~ arqiteqtura) _ es marSrutic, iseve rogorc

nebismieri sxva Tema, pirvel rigSi saWiroebs zust kartirebas da

Sesabamisi legendis (teqstis) damuSavebas. rac Seexeba istoriul

masalas, is qalaqSi, rogorc zemoT araerTxel aRiniSna,

sakmarisze metia.

da a.S.

amasTan erTad, TiToeul marSrutTan mimarTebaSi (gansakuTrebiT

sazRvargareTeli turistebisaTvis) SesaZlebelia calke elementad

damuSavdes e.w. `Tbilisuri abanos~ (Tavisi meqisiT, CaixaniTa da a.S.) Tema

da SeTavazebuli iqnas rogorc programuli nawili (inkluziv-

turebisaTvis) da rogorc damatebiTi servisuli momsaxureba; amave

aspeqtSi SeiZleba ganxiluli iqnas Tbilisuri dResaswaulebis (is rac

koncefciis Sesabamisad SeiZleba ganxorcieldes) kalendari da masSi

turistebis Tanamonawileobac.

- specializebuli turizmi _ aRniSnuli, turizmis is kompleqsuri

mimarTulebaa, romliSic SegviZlia moviazroT rogorc mecnierebis

sxvadasxva dargi (arqeologia, istoria, lingvistika, eTnografia da a.S.),

aseve biznes-turizmi da e.w. `konferenc-turizmi~. q. Tbiliss, rogorc

saqarTvelos dedaqalaqs, yvela am mimarTulebis Sesabamisad sakmaod

kargi resursi (tradicia da Tanamedroveoba, geo-politika, saerTaSo-

riso proeqtebi _ didi abreSumis gza, traseka, evraziuri koridori da

a.S.) da miTumetes ganviTarebis perspeqtivebi aqvs. saWiro iqneba am

perspeqtivebis gaTvaliswinebiT aucilebeli infrastruqturis Seqmna,

romlis gareSec sakmaod didi potenciali gamouyenebeli darCeba.

- axalgazrduli turizmi _ Tbilisi samxreT kavkasiis erT-erTi mZlavri

sauniversiteto qalaqia; Sesabamisad, misi macxovreblebis soliduri

nawili axalgazrdaa (rogorc adgilobrivi, aseve saqarTvelos

sxvadasxva regionebidan Camosuli). saganmanaTleblo reformis

54

mimdinareobis fonze vvaraudobT, rom es Tanafardoba kidev ufro

gaizrdeba. aqedan gamomdinare aucilebelia damuSavdes Sesabamisi

Tematuri marSrutebi da Seiqmnas miznobrivi turistuli produqti

(romelic formiTa da SinaarsiT gansxvavebuli iqneba). zemoT ukve

aRiniSna, rom qarTuli (Sesabamisad Tbilisuri) turistuli produqti

ar gamoirCeva mravalferovnebiT. es SeniSvna upirvelesad swored

asakobriv kategoriebs exebaT.

Tu gaviTvaliswinebT Tbilisis Semogarenis geografias, infrastruq-

turis arsebul mdgomareobas, istoriul-kulturuli memkvidreobis

resurss, SesaZlebelia gansakuTrebiT axalgazrdebisaTvis SemuSavdes

rogorc fexiT mosiaruleTa, sacxenosno, maunTbaiqingis da Sereuli

konfiguraciis marSrutebi, romlebic, yvelaferTan erTad, xels

Seuwyobs cxovrebis jansaRi wesis danergvas.

- `socialuri turizmi~ _ aRniSnuli mimarTuleba turizmis is rezervia,

romelic CvenTan ganviTarebuli ar aris (saxelmwifos sabiujeto-

fiskaluri mdgomareobis gamo), Tumca droa seriozuli yuradReba

davuTmoT, Tundac im Semomsvlel turistebTan mimarTebaSi, romlebic

aseTi programebiT mogzauroben (maTTvis SeTavazebul servisebs

garkveuli specifika aqvs).

Tbiliss Tavisi Semogarenis CaTvliT aqvs saSualeba ganaviTaros

turizmis iseTi mimarTulebebic, rogorebicaa (ix. ruka #4):

- eko-turizmi _ SesaZlo marSrutebia: Tbilisi – saguramo – zedazeni,

Tbilisi – gldani – mamkoda, Tbilisi – mcxeTa – armazis xeoba,

Tbilisi – mTawminda – kus (qorqis) tba, Tbilisi – kojori – uZo –

mTawmindis qveda plato, Tbilisi – TeleTis qedi – Savnabada.

amave orientaciiT garkveuli interesis sagani SeiZleba iyos TbilisSi

e.w. `patriarqi xeebi~, peplebi (800-mde saxeoba registrirebulia, rac

saqarTveloSi cnobili peplebis 50%-a) da a.S.

- saTavgadasavlo turizmi _ Semogarenis geografiidan gamomdinare,

rogorc zemoT ukve aRvniSneT, savsebiT SesaZleblad migvaCnia

damuSavdes samTo da fexiT mosiaruleTa, sacxenosno, maunTbaiqingisa da

55

Sereuli konfiguraciis marSrutebi turistebis asakobrivi kategoriebis

gaTvaliswinebiT. aqve unda aRvniSnoT, rom es forma aqtiurad SeiZleba

iyos gamoyenebuli e.w. `uiq-endis~ (dasvenebis dRis) programebis

Sedgenisas (amis didi interesi q. TbilisSi momuSave diplomatiuri

korpusisa da sxva saerTaSoriso organizaciebis warmomadgenlebs

yovelTvis hqondaT).

- agro-turizmi (fermeruli/sasoflo) _ Tu gaviTvaliswinebT Tbilisis

garSemo mdebare soflebis meurneobrivi ganviTarebis istorias,

tradicias, gamocdilebasa da yofiTi kulturis dones, SesaZleblad

migvaCnia turizmis TviT aseTi mimarTulebis ganviTarebac ki.

b. Tbilisi – rogorc satranzito qalaqi (ix. ruka #4)

aRniSnuli funqciis Sesabamisad qalaqSi turizmis ganviTarebis

koncefciis SemuSavebisaTvis aucilebelia xedvis Camoyalibeba iseT

poziciebTan mimarTebaSi, rogorebicaa:

- qalaqis (Sesabamisad qveynis) SeRwevadobis xarisxi _ aeroporti,

sarkinigzo da avto sadgurebi, saerTaSoriso marSrutebi, sasazRvro da

sabaJo reJimebi, sazRvargareTeli moqalaqeebis qveynis teritoriaze

Semosvlis, gasvlis, istoriul-kulturuli Rirebulebebis Semotana-

gatanis reJimebi da a.S.

- TbilisSi turistebis sxvadasxva kategoriebis miReba-ganTavsebis

moTxovnaTa adeqvaturi infrastruqturis (sastumroebi kategoriebis

Sesabamisad, motelebi, kempingebi, saerTo sacxovreblebi da a.S.)

arseboba da SeTavazebuli servisebis xarisxi; gansakuTrebiT

fasi/xarisxis, kategoriis miniWebis (aq sruli anarqiaa) da aqedan

gamomdinare momsaxurebis Rirebulebis sakiTxebi;

- dedaqalaqSi turistebis kvebis organizaciis infrastruqtura _ misi

SesaZleblobebi da mravalferovneba, safaso politika, adaptirebuloba

turistul politikaze da a.S.

- dazRvevisa da samaSvelo samsaxurebis SesaZleblobebi;

- dedaqalaqSi turistuli servis-centrebisa da servis samsaxurebis

saqmianobis SesaZleblobebi da praqtika:

56

Sidasaqalaqo, saqalaqTaSoriso da regionTaSorisi satransporto

momsaxureba, sistemis adeqvaturoba turizmis moTxovnilebebisadmi;

sakomunikacio infrastruqturis mdgomareoba;

garToba-dasvenebis, Tavisufali drois gatarebis infrastruqturis

adeqvaturoba;

sportul-gamajansaRebeli infrastruqturis adeqvaturoba SesaZlo

moTxovnilebisadmi da a.S.

turizmis marTvis sistemis analizi (optimizaciis ZiriTadi aspeqtebi)

q. TbilisSi turizmis marTvas xangrZlivi istoria da Sesabamisad

mudmivad cvalebadi xasiaTi aqvs. gasul saukuneSi Tbiliss (garda

centraluri da profesiuli uwyebebisa) hqonda Tavisi turistuli

samsaxuri, romelic aseve Tavis Tavze iRebda yvela servisul (transporti,

gidi, dabinavebisa da kvebis organizacia da a.S.) momsaxurebas. amasTan

erTad poligrafiul-sagamomcemlo kompleqsi uzrunvelyofda sxvadasxva

tipis nabeWd sareklamo produqcias.

qveyanaSi ganxorcielebuli radikaluri politikuri da ekonomikuri

cvlilebebis Semdeg (1990 wlis Semdeg) saxelmwifo marTvis ierarqiaSi

turizmis saxelmwifo departamentma SeinarCuna damoukidebloba (Sesabamisi

sabiujeto finansirebiT); amis mixedviT garkveuli avtonomiuri statusiT

funqcionirebda qalaqis turistuli samsaxuri (praqtikulad 2-3 Stati da

programul-miznobrivi dafinansebis perspeqtiva, rac perspeqtivad rCeboda

wlebis manZilze).

2003 wlis bolos ganxorcielebuli struqturuli reorganizaciis

Semdeg Camoyalibda Tbilisis kulturis, sportis, turizmisa da

axalgazrdobis samsaxuri (pirvelad moxda kulturisa da turizmis

erTianad moazreba, rac Seesabameboda saerTaSoriso praqtikasa da dargis

ganviTarebis logikas), sadac pirvelad daiwyo dedaqalaqis kulturisa da

turizmis ganviTarebis koncefciaze muSaoba; aRsaniSnavia isic, rom

turizmis samsaxurs hqonda garkveuli programuli biujetic. Tumca 2004

wlis bolos es samsaxuri isev daiSala da turizmis samsaxuri SeuerTda

57

meriis ekonomikur samsaxurs (saxelmwifo marTvis axali struqturis

Sesabamisad, sadac gauqmda turizmis departamenti da samsaxuris saxiT, 10

kaciani StatiT(!) SeuerTda ekonomikis saministros) 2 StatiT da

damoukidebeli biujetis gareSe(!). es yvelaferi xdeba im fonze, rodesac

qveynis umaRlesi xelisufleba (prezidenti, premier-ministri) Riad

acxadebs dargis prioritetulobis Sesaxeb. saxeze gvaqvs klasikuri

Seusabamoba.

gare da Sida resursuli potencialis analizi

(Swot)

kultura

Zlieri da susti mxareebi

faqtorebi Zlieri mxareebi susti mxareebi

1. kulturis saxelmwifo politika

kvleviTi, kulturuli memkvidreobis dacvisa da ganviTarebis mTeli rigi samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebis arseboba;

sakanonmdeblo bazis arseboba (met-naklebad).

kulturul faseulobaTa ierarqiis rRveva;

marTvis orientaciis arastabiluroba (centralizacia-decentralizacia) TviTmmarTvelobaSi.

samarTlebrivi struqturebis Seusatyvi-soba evropis qveynebis praqtikasTan;

kanonebi, rogorc wesi ar sruldeba;

kulturuli dawesebulebebi da proeq-tebi metwilad sakuTar interesebze arian orientirebulebi da saerTo pro-cesis gaumjobesebas ar uwyoben xels;

Tanamedrove, efeqturi kulturis menej-mentis SezRuduli codna, rac uaryofi-Tad moqmedebs kulturis ganviTarebaze;

kulturis strategiis Camoyalibebisa da ganviTarebisadmi zerele damokide-buleba;

informaciis hermetizacia da arasaja-rooba;

sabWouri elferis mqone maskulturis propagandireba;

2. mosaxleoba kulturis dacva-gadarCenis saqmeSi sazogadoebrivi jgufebis aqtivoba – samoqalaqo sazogadoebisa da kerZo iniciativebi;

qalaqisaTvis simboluri Senobebis res-tavracia kerZo dafinansebis saSuale-biT;

mosaxleobis propagandirebuli maskul-turaze orientacia;

mosaxleobis kulturuli dezorien-tacia;

sazogadoebriv jgufebs Soris konso-lidaciis ar arseboba;

informaciis gasajaroebasTan dakavSire-buli subieqturi da obieqturi problemebi.

3. sivrciTi organizacia qalaqis reliefis mravalferovneba urbanuli politikis ar arseboba;

qalaqganviTarebis koncefciisa da stra-tegiis ar arseboba;

kulturuli `Tavkombalizacia~ - cent-ris `kultivireba~;

urbanuli kulturuli sivrcis uTanab-roba, qalaqis periferiuli ubnebis kulturuli izolireba, marginalizeba;

vizualuri qaosi sivrciTi gegmis arar-sebobidan gamomdinare;

kulturaze, rogorc urbanizaciis, Tanamedrove dizainisa da arqiteqturis sakiTxebis momcvel farTo sferoze dakvirvebis sirTule;

4. ekologiuri mdgomareoba ekologiuri katastrofis niSnebi (miTu-metes, rom qalaqis samrewvelo simZlav-reebi gaCerebulia); mwvane safaris gaqroba

5. sainJinro infrastruq-tura

miwisqveSa komunikaciebis umZimesi mdgo-mareoba (urbanul-komunaluri katas-

59

trofis perspeqtiva); uxarisxo mSeneb-loba

6. ekonomikuri foni (dargis ganviTarebisaTvis)

finansuri resursebis nakleboba (arar-seboba);

kulturuli industriis ganuviTa-rebloba;

gaazrebuli kulturis ekonomikuri po-litikis ar arseboba (Sesabamisi saka-nonmdeblo bazis ararseboba);

fsevdo-tradiciuli (sabWouri) kul-turis dafinansebis dominireba;

7.socialuri foni (dargis ganviTarebisaTvis)

konvivialuroba-Tanacxovrebis unari

erovnul xasiaTSi arsebuli bunebrivi artistizmi;

privatuli yofis (sivrcis) esTeti-zacia;

sazogadoebrivi sivrceebis ignorireba;

ar xdeba kulturis socializacia;

kultura gaiazreba kvlav viwrod, rogorc esTetikuri Semoqmedebis sfero da rCeba e.w. kulturis moRvaweTa problemad; àvtoritetebis~, `cnobili saxeebis~ institutis Seqmna, romelic qmnis amgvar kulturul ideologias;

8. sazogadoebis sarTo kul-turuli done (istoria, tradicia)

stumarTmoyvareoba;

socialuri urTierTobebis gaxsniloba, gulisxmiereba, samezoblo (saTemo) institutis arseboba;

tradiciis profanireba;

9.subkulturebi 14 saTvistomos arseboba; sxvadasxva kulturaTa materialuri da aramateri-aluri kulturuli Zeglebis arseboba;

multikulturul urTierTobaTa warma-tebuli magaliTebi da tolerantobis xangrZlivi istoria (antisemitizmis ararseboba; warsulSi religiuri Semwynarebloba);

subkulturaTa urTierTmimarTeba erTiani kulturuli lanSaftis Seqmnisas

araintegrirebuloba zogadad sazoga-doebaSi;

Sidainstitucionaluri sisuste;

umciresobaTa problemebis sakiTxebiT dakavebuli specialuri saxelmwifo uwyebebis ararseboba;

qarTuli mosaxleobis mxridan intere-sis simcire da ùcxos~ SiSi;

subkulturebis SidaCaketiloba;

religiuri Seuwynareblobis zrdis tendencia.

10. kulturis Zeglebi (uZravi da moZravi)

uZvelesi kulturuli memkvidreoba mdidaria istoriuli ZeglebiT;

mravalferovani da saintereso Ziri-Tadi kulturuli resursebi;

maTi mZime mdgomareoba;

xuroTmoZRvreba mdidari memkvidreoba – sakulto, saero;


saxviTi xelovneba mdidari istoriuli memkvidreoba – sakulto, saero;

maTi nawilobriv kargi mdgomareoba;


xelnawerebi mdidari memkvidreoba – sakulto, saero;

maTi met-naklebad damakmayofilebeli mdgomareoba;

sacavebis mZime materialur-teqnikuri mdgomareoba da aqedan gamomdinare problemebi;

11. kulturuli landSafti (Sreebi)

arqeologiuri, eTnografiuli, urbanuli Sreebis ignorireba da maTi daRupva;

muzeumebis mZime mdgomareoba;

12. xelovneba Sesabamisi institutebis arseboba;

saganmanaTleblo da sxva institutebSi, galereebSi konkurentunariani garemos SesaZlebloba;

Tbilisi XX saukunis 10-20-iani wle-bidan dRemde Tanamedrove xelovnebis centria kavkasiaSi: xelovnebis muzeu-mis, Teatrisa da kinos muzeumebis saca-vebSi daculia rusuli, somxuri,

òficialuri~ xelovnebis gaCenis tendencia;

fsevdo avtoritetTa institutis Seqmna;

Zalze araTanabari sastarto mdgoma-reoba bazris Sesaqmnelad, Sefasebis kriteriumebis ar arseboba. Semoqmedis socialuri dacvis sakanonmdeblo sivrcis ararseboba;

Tanamedrove xelovnebis marginali-

60

polonuri, qarTuli da a.S. avangardis nimuSebi.

zacia;

instituciaTa Soris saerTaSoriso urTierTobis ararseboba;

izolacionizmi – eqsport-importis ar arseboba;

cudi saganmanaTleblo sistema – kadre-bis raodenobis ulogiko zrda;

materialuri bazis ararseboba.

13. arqiteqtura samSeneblo industriis arseboba; urbanuli politikis ararsebobis fon-ze arsebuli `cudi~ xarisxis arqiteqtura;

14. musika institutebis arseboba, kadrebis kvalifikacia;

profesiuli da folkloruli festi-valebi, koncertebi, `Semodgomis Tbi-lisi~ `axalgazrda pianistTa konkur-si~, `pianistTa saerTaSoriso konkur-si~, Tbilisis jazfestivali, `istern promouSenis~ saerTaSoriso estradis varskvlavTa koncertebi, operaSi gas-troliorTa koncertebi. qarTuli mra-valxmianobis saerTaSoriso simpozi-umis daarseba folkoruli ansamblebi _ rusTavi, erisioni, suxiSvilebi, qar-Tuli xmebis, anCisxatis gundi da a.S.)

kadrebis didi gadineba;

15. qoreografia institutebis arseboba, maTi raodenobis zrda

v. Wabukianisa da j. balanCinis sax. saerTaSoriso sabaleto konkursi.

kadrebis gadineba;

darCenili kadrebis diskvalifikacia

16. Teatri institutebis arseboba, infrastruq-turis ganviTareba; bazris koniu-qturisadmi adeqvaturi moqmedeba;

saerTaSoriso Teatraluri festivalis arseboba (saCuqari)

kadrebis kvalifikaciis dabali done

17. kino saerTaSoriso kinofestivali `promeTe~ erTaderTia amierkavkasiaSi. qarTuli kinos asi wlisTavis iubile (2011w.). didi mxatvrul-SemoqmedebiTi tradicia

infrastruqturis daSla; municipaluri kinoTeatrebis ararseboba

SesaZleblobebi da safrTxeebi

faqtorebi SesaZleblobebi safrTxeebi

1. kulturis saxelmwifo politika

damoukideblobis tradicia, romelmac gaaZliera gamorCeuli kulturuli fenomeni;

mTavroba orientirebulia ZiriTadi problemis gadawyvetaze da saTanado mniSvnelobas ar aniWebs kulturis ganviTarebis potenciur rols;

reforma meryeobs radikaluri cvlilebebis – yovlismomcvel res-truqturizaciasa da saswrafod gadasaWrel socialur moTxovnebs Soris, ris gamoc kulturis sakiTxebi meore planze gadadis;

finansuri wyaroebis Semcireba iwvevs kulturis resursebis SezRudvas, rac gamoiwvevs kulturuli memkvidreobis degradacias da xelovnebisa da kulturis sferoebis dasustebas;

gadawyvetilebis mimRebi piris mentaliteti komunisturi warsulis gavleniT kulturas aRiqvams rogorc propagandis saSualebas;

kanonis upativcemuloba – kanoni

61

arsebobs, magram ar sruldeba. maTi danergvisa da amoqmedebisaTvis arc neba da arc berketebi ar arsebobs. sistema uZluri da statikuria;

administraciuli sistema araprofe-sionalebiT aris dakompleqtebuli, gadawyvetilebis miRebis procesi aragamWvirvalea, biurokratiuli da korufciulia;

2. qalaqis geografiuli mdebareoba, bunebrivi landSafti

qalaqis Zalze kargi (strategiuli) mdebareoba mTlianad regionaluri (amierkavkasia) masStabiT;

qalaqis mdebareoba evropisa da aziis gzajvaredinze maSin, rodesac regioni inter-kulturul dRis wesrigSi moiazreba;

erTiani kavkasiuri masStabiT msgavsi pretenzia SesaZlebelia sxva qalaqebsac hqondes;

Tbilisis kulturuli memkvidreobis Zeglebis daucveloba bunebrivi (stiqia) movlenebisagan.

3. samarTlebrivi sivrce sakanonmdeblo bazis arseboba

saerTaSoriso konvenciebis aRiareba

kanonebis daubalansebloba, moZvelebuli realobis gamomsaxveli kanonebi. kanonebis Seusrulebloba

4. regionaluri foni saqarTvelosa da Tbilisis, rogorc kulturuli centris didi rezonansi;

SesaZlebelia, rom araswori politikis safuZvelze STabeWdilebaTa umravlesoba stereotipebad da kliSeebad iqces (uaryofiTi aspeqtiT);

5. regionaluri da internacionaluri kontaqtebi

saerTaSoriso xelSekrulebebis paketis arseboba (mag. romTan, florenciasTan, moskovTan, erevanTan)

saerTaSoriso kulturuli TanamSromlobis intensifikaciis nacvlad, SesamCnevi xdeba saerTaSoriso kulturuli qselebidan izolacia da igrZnoba nostalgia uaxloesi warsulisadmi;

6. saerTo ekonomikuri foni (dargebis ganviTareba)

kulturuli industriis Casaxva

(Camweri studiebi, Soubiznes organiza-ciebis ganviTareba)

siRatakis fonze mosaxleoba ufro metad fizikuri gadarCenis problemebiT aris Sewuxebuli da naklebad awuxebs kulturis problemebi;

turizmi

Zlieri da susti mxareebi

faqtorebi Zlieri mxareebi susti mxareebi

1. turizmis saxelmwifo politika

turizmis – rogorc qveynis ganviTarebis erT-erTi ZiriTadi prioritetis deklarireba;

sakanonmdeblo bazis arseboba (met-naklebad);

dargis ganviTarebis gaazrebuli koncefciisa da strategiis ararseboba;

politikuri deklaraciebisa da fiskaluri politikis araadeqvaturoba;

2. qveynis geopolitikuri mdebareoba

sakvanZo strategiuli mdebareoba amierkavkasiaSi;

sakuTari gasasvleli zRvaze (evropaze); bunebrivad daculi (kavkasionis mTavari wyalgamofi qedi) CrdiloeTisa da samxreTis (mcire kavkasioni) sazRvrebi;

3. qalaqis geografiuli mdebareoba

sakvanZo strategiuli mdebareoba (satransporto, sakomunikacio) qveyanaSi (ZiriTadi magistralebi: aRmosavleT-dasavleTi da CrdiloeTi-samxreTi uSualod qalaqze gadis);

sakvanZo satransporto mdebareobidan gamomdinare gadatvirTva satranzito nakadebiT;

4. mosaxleoba istoriuli tolerantoba da stumris miReba-gastumrebis mdidari tradicia;

turizmisa da turistisadmi pozitiuri damokidebuleba;

turistuli biznesis (rogorc Sida

turizmis – rogorc dargis ganviTa-rebisadmi araadeqvaturi (Zveli, sabWouri) damokidebuleba;

dargis ganviTarebis Tanamedrove formebsa da meTodebSi gauTviTcno-

62

aseve saerTaSoriso) ganviTarebaze mentaluri orientacia;

biereba;

5. sivrciTi organizacia turistebis servisuli momsaxurebi-saTvis aucilebeli infrastruqturis (ganTavsebis, kvebis, satransporto uzrunvelyofis) met-naklebad mTeli qalaqis teritoriaze ganawileba;

Zveli Tbilisis da qalaqis istoriul-kulturuli centris kompaqturi ganlageba;

qalaqis kulturul-administraciul centrze garkveuli orientacia

6. ekologiuri mdgomareoba katastrofis zRvarze myofi mdgomareoba;

7. bunebrivi landSafti mtkvris xeobis bunebrivi saxe (maRali marjvena sanapiro da gaSlili marcxena), romelic qalaqis vizualuri aRqmisaTvis garkveul `amfiTeatrs~ qmnis;

gauazrebeli urbanul-arqiteqturuli `moRvaweobis~ Sedegad dedaqalaqis istoriul-kulturuli memkvidreobis e.w. vizualuri aRqmis wertilebis ararseboba;

8. ekonomikuri foni (dargis ganviTarebisaTvis)

finansuri seqtori kerZo biznesis realuri daintereseba da Sesabamisi sainvesticio politikis warmarTva;

araadeqvaturi saxelmwifo fiskaluri politika;

mouwesrigebeli sagadasaxado sistema, romelic xels ar uwyobs dargis ganviTarebas;

teqnologiuri seqtori sastumroebis qselis ZiriTadi obieqtebis damakmayofilebeli mdgomareoba;

kvebis obieqtebis saqmianobisadmi `tradiciuli~ midgoma, rac naklebad aris adaptirebuli turistul moTxovnilebaze;

transportis seqtori specialurad Sidasaqalaqo turizmi-saTvis gankuTvnili satransporto saSualebebis, Sesabamisi marSrutebis, mosacdeli adgilebis da a.S. ararseboba;

9. socialuri foni (dargis ganviTarebisaTvis)

tradiciuli stumarTmoyvareoba da tolerantoba;

mZime ekonomikuri mdgomareobiT (rigi sxva obieqturi da subieqturi mizezebiT) gamowveuli negatiuri saerTo foni;

momsaxurebis seqtorSi dakavebuli sazogadoebis dabali kvalifikacia da profesiuli ganaTlebis miRebis Zalze mwiri SesaZleblobebi;

jandacvis seqtori komercializaciisa da saTanado ma-terialur-teqnikuri bazis ararsebobis gamo dargis turizmisadmi araa-daptirebuloba;

ganaTlebis seqtori qalaqis umaRles saswavleblebSi turizmis menejerTa momzadebis fakultetebis (ganyofilebebis) arseboba;

Mmomzadebul kadrebis kvalifikaciis dabali done

10. mimzidvelobis ganmsaz-Rvreli faqtorebi

ar xdeba qveynis dadebiTi imijis kvalificiuri popularizacia (zedmetad politizirebulia)

SeRwevadoba aeroporti saerTaSoriso kavSirebiT, sarkinigzo da avtosadgurebi;

pirdapiri marSrutebis arseboba qveynis SigniT praqtikulad yvela raionSi, mezobel saxelmwifoebTan (azerbaijani, TurqeTi, ruseTi, somxeTi) da evropis qveynebTan (saaviacio);

satarifo-saxelSekrulebo da sabaJo sistemebis xSiri da ulogiko cvalebadoba;

sasazRvro-gamSvebi punqtebis (avto da sarkinigzo transporti) moqmedebis reJimis damokidebuleba politikaze;

damokidebuleba turistebisadmi

tradiciulad keTilganwyobili mometebuli kriminogenuri foni

infrastruqtura

63

Sida gzebi mouvleli da TiTqmis mwyobridan gamosuli gzebis infrastruqtura;

katastrofulad gadatvirTuli reJimiT momuSave qalaqis centri, sadac gansazRvruli qronometraJiTa da marSrutiT moZraoba (turistuli momsaxurebis anbani) TiTqmis SeuZlebelia;

komunikacia kavSirgabmulobis yvela sistemis institutis arseboba

komerciuli centrebi komerciuli centrebis arseboba, rogorc qalaqis centrSi, aseve periferiebSi

komerciul centrebSi turistebisaTvis gaTvaliswinebuli praqtikulad aranairi saqonlis (gansakuTrebiT sareklamo-saorientacio xasiaTis) ararseboba (arsebulis sakmaod dabali xarisxi da uaRresad mwiri informatiuloba);

fasebis done adgilobriv naturalur kvebis produqtebze SedarebiT (evropulTan) dabali done;

sastumroebisa da sastumro saxlebis fasebis maRali (fasi/servisi) done;

sportul-rekreaciuli SesaZleblobebi

sportul-rekreaciuli institutebis arseboba

sportul-rekreaciuli institutebis saqmianobis reJimisa da tradiciis araadaptirebuloba turistebis Se-saZlo moTxovnilebebisa da, aqedan gamomdinare, servisuli momsaxurebis paketebis formirebis SesaZleblobaze;

bunebrivi silamaze da klimati

qalaqis bunebrivi atraqciulobisa da klimatis (zomierad rbili) sruli Sesabamisoba turizmis arasezonuri (mTeli wlis ganmavlobaSi) ganviTarebi-sadmi;

kulturuli memkvidreobis obieqtebi

mdidari istoriuli memkvidreoba – rogorc sakulto, aseve saero;

arqeologiuri Zeglebi mdidari da sakmaod Zveli arqeologiuri masala (zonebi), Sesabamisi kvlevis centri da muzeumi;

sakulto da samoqalaqo arqiteqtura

mdidari da mravalferovani memkvidreoba

landSafturi arqiteqturis Zeglebi

muzeumebi, Teatrebi, sagamofeno darbazebi

aRniSnuli institutebis arseboba arsebuli institutebis muSaobisa da turizmis sezonebis SeuTavsebloba (turistuli piki zafxulia);

eTnografiis, xalxuri rewvis obieqtebi da

gamoyenebiTi xelovnebis centrebi

muzeumi `Ria cis qveS~; kulturis centrebi, salonebi da sagamofeno darbazebi; ramodenime specializebuli maRazia da savaWro adgili qalaqis centrSi

socio-kulturuli infrastruqtura

Oorganizaciebisa da obieqtebis arseboba

MaTi moZvelebuli menejmenti da materialur teqnikuri baza.

erovnuli samzareulo mdidari tradiciebi da didi mravalferovneba

turizmis industriis seqtori

ganTavseba seqtoris garkveulad ganviTarebuli qseli (centri-periferia);

fasebis Seusabamoba sistemasTan `fasi-xarisxi~;

obieqtebis sistemuri erTgvarovneba (sastumro naxevar-pansioniT);

kadrebis (gansakuTrebiT momsaxure personali – kontaqt-persona) kvalifikaciis dabali done;

64

transporti satransporto organizaciebis (saxelmwifo, komerciuli) arseboba

Sida bazrisaTvis Zalze maRali fasebi;

satransporto saSualebebis erTgva-rovneba (avtobusi) da jgufebis sididesTan Seusabamoba;

kveba erovnuli samzareulos mravalfe-rovneba;

naturaluri produqciis mravalfe-rovneba;

turizmis specifikisadmi naklebi Sesabamisoba (dafasoeba);

erovnuli samzareulos primati;

e.w. `umciresobebis~ (vegeterianebi da a.S.) interesebis gaTvaliswinebis praqtikis nakleboba;

dasveneba-garToba kafe-barebis, bouling-centris, golf-klubis, sabiliardoebis, kazinoebis da a.S. arseboba;

turistuli momsaxureba

tursaagentoebi tursaagentoebis arseboba da garkveuli konkurentuli garemo;

momsaxurebis formebisa da meTodebis erTgvarovneba;

turistebis `gayvanaze~ orientireba;

kadrebis kvalifikaciis dabali done da profesionalizmi;

turoperatorebi profesiuli kompaniebis ar arseboba, kadrebis nakleboba, dabali kvalifikacia;

saeqskursio momsaxureba qalaqSi aRniSnuli orientaciiT momuSave kompaniis (`samgori-turi~) arseboba;

motivaciuri aspeqtebis SesaZleblobebi

Semecneba (Seswavla) Sesabamisi institutebis arseboba da specialistebis maRali kvalifikacia;

garToba Sesabamisi obieqtebis mravalferovneba da sakmarisi raodenoba;

Tanamedrove teqnikur-teqnologiuri siaxleebis gamoyenebis dabali done;

momsaxureobis xarisxisa da personalis kvalifikaciis dabali done;

mkurnaloba rekreaciuli resursebis (balneolo-giuri, gogirdis abanoebi) arseboba;

samedicino momsaxurebis rigi mimarTulebebis maRali xarisxi da SedarebiT (evropa, wina azia) dabali fasebi;

monaxuloba (nostalgia)

msgavsi motivaciisa da qveynidan gasuli diasporis arseboba (israeli, TurqeTi, irani, ruseTi, safrangeTi da a.S.)

aRniSnuli orientaciis turistuli produqtis ar arseboba da naklebi gamocdileba;

usfrTxoeba usafrTxoebis samsaxurebis arseboba; maRali kriminogenuli foni;

sezonuroba turizmisadmi qalaqis SesaZleblobebis arasezonuri (mTeli weli) damokidebuleba

SesaZleblobebi da safrTxeebi

faqtorebi SesaZleblobebi safrTxeebi

1. turizmis saxelmwifo politika

decentralizaciis procesis Seuqcevadi xasiaTi;

turizmis qveynis ganviTarebis prioritetad aRiareba;

saxelmwifo politikis araTanmimdev-ruloba;

2. samarTlebrivi sivrce samarTlebrivi sivrcis (rogorc speci- kanonmdeblobis `zedmeti gamkacreba~

65

aluri kanonebi, aseve sagadasaxado kodeqsis da a.S.) daxvewis perspeqtiva evrokavSiris moTxovnaTa Sesabamisad;

mTavrobis gadawyvetilebiT;

3. regionaluri foni samxreT kavkasiisa da Sua aziis qveynebisadmi evropasTan mimarTebaSi satranzito funqcia;

Sesabamisi infrastruqturis ganuvi-TareblobiT funqciis dakargva;

4. regionaluri da inter-nacionaluri kontaqtebi

`didi abreSumis gzis~ proeqti;

evrokavSirSi gawevrianeba;

nato-Si gawevrianeba;

finansuri (an sxva) mizezebis gamo aRniSnul organizaciebSi da WTO-s wevrobis dakargva;

5. mravalferovneba qalaqs aqvs kulturuli turizmis ganviTarebisaTvis saWiro potenciali;

warsulSi Seqmnili mniSvnelovani infrastruqtura;

turistuli produqtis SezRuduli speqtri;

ucxoel momxmarebelze orientirebulia praqtikulad mxolod erTi tipis turistuli produqti;

turproduqti gaTvlilia mxolod maRalSemosavlian klienturaze. igi mTliani turistuli moTxovnis mxolod erT segments moicavs da amitomac am tipis Camosul turistTa raodenoba SedarebiT mcirea (an SedarebiT SezRudulia);

6. xarisxi regionebSi turistTa ganTavsebis saSualebebis dabali xarisxi;

turistuli infrastruqturis obieqte-bis dabali xarisxi;

fasi/xarisxis dabali koeficienti;

turizmis dargSi kompetenturi personalis nakleboba;

enobrivi barieri;

7. usafrTxoeba qalaqis sapatrulo samsaxuris arseboba

kavkasiis regionis arastabiluroba;

qveyanasi arsebuli kriminogenuli foni da feTqebadsaSiSi garemo (socialuri foni);

8. simZlavre qalaqSi axali Tanamedrove sastum-roebis mSenebloba, rekonstruqcia (iveria, aWara, afxazeTi da a.S.), kerZo seqtoris ganviTareba;

9. investicia qveyanaSi saerTaSoriso fondebisa da organizaciebis arseboba;

infrastruqturis xarjebi;

biznesis prognozirebis sirTule;

saWiro investiciebis didi odenoba;

xangrZlivi amogebis procesi;

grZelvadiani da SeRavaTiani kreditebis ararseboba;

sagadasaxado sistemis sirTule;

samarTlebrivi sistemis mxridan daucvelobis SiSi.

10. biznesis warmarTva maRali marketinguli xarjebi;

sertificirebis arsebuli sistema ver icavs momxmarebels;

bazris Sesaxeb arasakmarisi informacia;

konkurenciis dabali done;

arajansaRi konkurencia;

turistTa ganTavsebis obieqtebis maRali saoperacio xarjebi;

kapitalze maRali amonagebis moTxovna.

11. transportireba sarkinigzo sistemis amuSavebis perspeqtiva:

- ruseTTan urTierTobis norma-lizacia (afxazeTis problemis moxsna);

saxmeleTo transporti mouxerxebelia da mgzavrobas didi dro miaqvs gzebis cudi xarisxis gamo;

SezRudulia Sidasahaero reisebi;

reisebis mouxerxebeli ganrigi;

66

- TurqeTTan sarkinigzo kavSi-ris damyareba;

arsebul da potenciur turistul bazrebTan damakavSirebeli aviareisebi.

arasakmarisi regionaluri sahaero kavSirebi;

aviakompaniebs Soris arsebuli konfliqtebi.

12. marSrutis aRqma mZlavri da kvalificiuri sareklamo politika;

araTanmimdevruli saxelmwifo politika;

13. marketingi arsebobs stumarTa jgufebi, romlebic kargad icnoben qalqis (qveynis) kulturul da rekreaciul potencials;

turistuli bazris marketinguli kvlevis ararseboba;

turoperatorebis mier produqciis SezRuduli marketingi;

saerTaSoriso bazarze usistemo da arakoordinirebuli warmoCena;

marketingze da qveynis arakomerciul reklamaze gaweuli xarjebis ararseboba.

14. Rirebuleba sagadasaxado sistemis srulyofis SemTxvevaSi fasebis liberalizacia

saxelmwifos fiskaluri politikis meryeoba;

15. turoperatorebi profesiuli kompaniebisa da kadrebis gamoCena turistul bazarze;

mcire simZlavreebi;

kapitalis ar arseboba;

ucxoel partniorebtan kontraqtebis dadebasTan dakavSirebuli siZneleebi;

adgilobrivi da regionaluri turistuli bazrebis ugulvebelyofa.

daskvna

Tbilisis kulturisa da turizmis ganviTarebis ZiriTadi

rekomendaciebi da winadadebebi

zogierTi ganmarteba qalaqis strategiuli ganviTarebis garSemo

rekomendaciebis Sesaxeb

warmodgenili Tbilisis kulturisa da turizmis ganviTarebis

koncefciis mimarTulebidan gamomdinare bunebrivia, rekomendaciebic

qalaqis kulturis Semdgomi strategiuli ganviTarebisaTvis Sesabamisi

xasiaTis iqneba.

Tbilisis, rogorc dedaqalaqis Cveneuli xedva sruliad

gansazRvrulia – dRes igi /Tbilisi/ warmoadgens urbanuli kulturis

TvalsazrisiT umZimes mdgomareobaSi myof qalaqs, romlis mTeli

infrastruqtura moSlilia, magram, meore mxriv Tbilisi kulturul-

istoriuli TvalsazrisiT sakmaod mniSvnelovani gamocdilebis mqone

qalaqia; mas aqvs Taviseburi da sakmaod saintereso istoria, dramatuli

Tu ara tragikuli uaxlesi warsuli da albaT, unda hqondes sakadrisi

momavali, rac mdgomareobis saswrafo gamosworebas moiTxovs.

rekomendaciebis mTavari mizani:

1. Tbilisis kulturis modernizacia-demokratizacia,

2. kulturuli izolaciis daZleva,

3. Tbilisis kulturuli identurobis Seqmna-dabruneba

yvelaze mniSvnelovani problema, romelic gacxadda da romelic

Cvenis azriT dedaqalaqis winaSe dgas: dRes aSkarad Selaxulia misi

moraluri uflebebi, ramac SesaZloa ara Tu gamousworeblad daazianos

misi urbanuli sxeuli, ukvalod waSalos misi istoria, aramed xelyos misi

samomavlo normaluri funqcionireba, rom araferi vTqvaT mis

modernizacia-ganviTarebaze. mizezi mravalia da sxvadasxva saxis (rac am

dokumentis prerogativa ar aris), magram aris erTi wminda konceftualuri

sakiTxi, rasac saswrafo gadaWra esaWiroeba – raimenairad unda gadawydes

68

ra tipis gvinda iyos Cveni dedaqalaqi da Sesabamisad raze unda gakeTdes

orientacia.

amgvari konceftualuri midgoma dagvexmareba daiZlios is erTis

mxriv futuristuli, da rac yvelaze saSiSia, spontanuri xasiaTis

damokidebuleba da midgoma qalaqis sivrciTi mowyobis problemisadmi,

risi niSnebic qalaqis municipalitetis mxridan dRes sagangaSod aSkaraa

da ramac totaluri ngreva-gadakeTebebi SeiZleba moitanos, daazianos ra

Tumca safuZvlianad miviwyebuli, magram jer virtualurad mainc arsebuli

misi istoria; meores mxriv daiZlios kulturis is provincializaciis

procesi, romelic sabWoTa dros daiwyo da dRes kvlav saxezea da rac,

SeiZleba iTqvas, mizezicaa im arsebuli qalaqis mimarT futuristul-

spontanuri damokidebulebisa, romelic umotivacio da araTanmimdevruli

ideebiT aris gajerebuli.

amitom Cven naklebi yuradReba davuTmeT qalaqis yofiTi da

socialuri kulturis problemebs (Tumca vaRiarebT, rom is erT-erTi

umniSvnelovanesi problemaa, romelic saWiroebs mravalmimarTulebian

praqtikul samuSaoebs dawyebuli sakanonmdeblo bazis Camoyalibebidan), da

yuradReba SevaCereT kulturuli identurobis problemebze, mis

konteqstSi ki kulturuli izolaciis daZlevisa da misi demokratizaciis

problemebze.

aman ganapiroba Tavidanve Sesabamisi poziciis arCeva; Cven SevCerdiT

Tbilisis im yvelaze damaxasiaTebel Tvisebaze, romelsac qalaqis

mravalSrianoba hqvia da rac Tbilisis yvelaze mniSvnelovani Tvisebaa misi

istoriis yvela calkeul etapze da mis istoriaSi saerTod, anu rogorc

sinqrobiaSi ise diaqroniaSi. amitom vuwodeT Cven mas qalaqi –

palimfsesti.

rekomendaciebi klasificirebulia Tematurad da bunebrivia, eqvemdebareba

garkveul diferenciacias.

magram erTi cxadia: Tu ramdenime aTwleulis ganmavlobaSi CvenTan

mizandasaxulad kultivirebuli iyo Tbilisuri mdabiuri kulturis Sre

misi erT-erTi sub-kulturis saxiT da igi „erovnul-qalaqur-Tbilisur

69

kulturad“ iyo warmoCenili, amJamad ki kultivirebulia lokalur-

provincialuri xasiaTis e.w. maskultura (Souebi, garkveulwilad sakaso

Teatraluri speqtaklebi da sxv.), rac faqtobrivad wina aTwleulebis

gamocdilebis logikuri gagrZelebaa, Cven vecadeT mogveZia amis

alternatiuli gza, romelic konkretuli mimarTulebebiT aris

warmodgenili, magaliTad:

a) Tbilisis istoriis muzeumis axali funqciiT datvirTva da misTvis

axali multikulturuli koncefciis SemuSaveba,

b) Tbilisuri kulturis kartografireba, kulturuli marSrutebis

SemuSaveba,

g) Tbilisuri mikroklimatis SenarCuneba,

d) `Tbilisobis~ axali koncefciis SemuSaveba,

e) umciresobaTa gaaqtiureba da maTi kulturuli centrebis Cabma

Tbilisuri kulturis strategiuli gegmis SemuSavebisas.

v) sxvadasxva muzeumebSi arsebuli socrealizmis nimuSebis

gamofenaTa cikli; stalinuri arqiteqturis katalogis Seqmna;

stalinuri kulturis marSrutis SemuSaveba,

z) gareubanis da Tineijeruli kulturis warmoCena,

T) qalaqis inteleqtualuri tradiciis aRdgena

i) qalaqis regionalur kulturul centrad gadaqceva da misi

saerTaSoriso kulturul procesSi Cabma da mravali sxva),

am mimarTulebebis SemuSaveba iTvaliswinebs ara marto awmyoSi

kulturuli situaciis qalaqSi Secvlas, aramed sxvadasxva formiT – erTi

mxriv sanaxaobiTi programebiT, meore mxriv konceftualuri muSaobiT,

strategiis Teoriuli damuSavebiT da sxvadasxva xasiaTisa da

mimarTulebis mqone aqtivobiT, qalaqis istoriisa da gamocdilebis

analizs, qalaqisadmi misi mosaxleobis cnobieri damokidebulebis

Camoyalibebas, mis reabilitacias erTi mxriv mexsierebis aRdgenis gziT,

meore mxriv da swored am meTodiT momavlis ufro gaazrebul dagegmvas.

70

es gaxdeba garantia imisa, rom Tbilisi ifunqcionirebs, rogorc

Tanamedrove qalaqi, mas eqneba Tavisi permanentuli da bunebrivia,

cvalebadi awmyo, ar iqneba mudmivad gardamaval periodSi warsulidan

momavlisaken (futuristuli ganwyobebiT). anu igi icxovrebs awmyoSi,

romelmac icis Tavisi istoria, kultura da gegmavs Tavis momavals.

preambula. Tbilisi qalaqi-palimfsesti da, amave dros, linearuli

qalaqia. is sul mcire xuT kulturul Sres moicavs: uZveless,

ìmperiuls~, modernistuls, `socialistursa~ da Tanamedroves. yoveli am

Srisa Tu fenisadmi saWiroa specifikuri midgoma. amave dros, arc is unda

daviviwyoT, rom, magaliTisaTvis, ìmperiuli~ Sre gulisxmobs sxvadasxva

subkulturebis mier Seqmnil qveSreebs _ somxurs, ebrauls, àRmosavlurs~,

germanuls, polonurs da a.S., romelic dResac ganicdis ganviTarebas. aq

aucilebelia multikulturuli midgomis gamoyeneba da am qveSreebis ara

oden SenarCuneba, aramed rekonstruireba da gamokveTa. `socialisturi~

fenisadmi saWiroa gansxvavebuli midgomebis gamomuSaveba: erTi midgoma

unda gamoviyenoT e.w. `stalinuri arqiteqturisadmi~, xolo meore _ e.w.

`sabWoTa interstilisadmi~. gansakuTrebuli mniSvneloba unda mieniWos

Tbilisis landSafts, romelic kulturis mawarmoebel faqtors

warmoadgens.

Tbilisi im qveynis dedaqalaqia, romlis mdgradi socialur-

ekonomikuri ganviTarebis erT-erTi ZiriTadi prioriteti iyo da kvlavac

iqneba turizmi, mTeli misi mravalferovnebiT (zemoT ukve iyo aRwerili

resursuli potenciali), Sesabamisad aucilebelia mudmivad mimdinareobdes

muSaoba am mimarTulebaze (mudmivad, radgan dargi Zalze dinamiuri da

mgrZnobiarea) da dedaqalaqs hqondes dargis ganviTarebis Tanamedrove

strategiuli programa.

imisaTvis, rom gamoikveTos Tbilisis kulturuli ganviTarebis

ZiriTadi strategiuli mimarTulebebi, saWiroa qalaqis funqciis, misi

wamyvani Taviseburebebis, anu saidentifikacio kodisa da samomavlo

perspeqtivis gansazRvra.

71

koncefciis SesamuSaveblad Catarebuli kvlevebis Sedegebis analizis

safuZvelze, daskvnis saxiT, SeiZleba iTqvas, rom Tbilisis kulturuli

iersaxe mniSvnelovania, rogorc:

1) qveynis politikis indikatori;

2) saqarTveloSi turizmis ganviTarebis safuZveli;

3) evropisa da aziis kulturuli memkvidreobebis mediaciuri sivrce;

4) adgilobrivi mosaxleobis kulturisa da ganviTarebis donis

zrdis ganmapirobebeli erT-erTi faqtori;

5) qveynis cnobadobis amaRlebisa da imijis garkveuli kuTxiT

pozicionirebis saSualeba;

Sesabamisad rekomendaciebi iyofa Semdeg Tematur blokebad:

I Tematuri bloki

Tbilisi _ qalaqi-palimfsesti

Tbilisis muzeumebis, rogorc qalaqis Sreebis amsaxveli

umniSvnelovanesi instituciis, axali koncefciis SemuSaveba:

Tbilisuri kulturis muzeumis (i. griSaSvilis saxelobis Tbilisis

istoriis saxelmwifo muzeumis, e.w. `qarvaslis~ bazaze) axali koncefciis

SemuSaveba;

muzeumis saerTaSoriso sameTvalyureo sabWos Seqmna da misi

filialis saxiT ICOMOS-is saqarTvelos erovnuli komitetis mier

SemuSavebuli `Tbilisuri saxlis~ proeqtis ganxorcieleba. (Zvel

ubanSi istoriuli Senobis magaliTze Tbilisuri yofis

rekonsruqcia, rac metad mimzidveli iqneba, rogorc Sida, aseve

saerTaSoriso turizmisaTvis);

Tbilisis subkulturebis muzeumebis ( magaliTad, daviT baazovis sax.

saqarTvelos ebraelTa istoriul-eTnografiuli muzeumi,

`smirnovebis saxli~ - leqsandre puSkinis memoriali) erTiani

koncefciis Seqmna, Sesabamisi RonisZiebebis paketis SemuSaveba;

72

Tbilisis istoriuli nawilis aRdgena-adaptaciis programebis

SemuSaveba da ganxorcieleba:

2003 wels ICOMOS-is saqarTvelos erovnuli komitetis mier

SemuSavebuli proeqtis `Tbilisis istoriuli nawilis menejmentis gegmis

strategiuli mimarTulebani~ ZiriTadi rekomendaciebis Sesabamisad

Tbilisis istoriuli nawilis marTvis sistemis Seqmna, romelic

uzrunvelyos Tbilisis istoriuli nawilis reabilitacias:

mravaldisciplinarul eqspertTa jgufis Seqmna, romelic 1 wlis

manZilze daamuSavebs marTvis sistemis models, misTvis saWiro

reformebis pakets, maT Soris Tbilisis istoriuli nawilis marTvis

organos dafuZnebas.

am organos iuridiuli statusiT dafuZneba (erT-erT alternativad

SeTavazebulia sajaro samarTlis iuridiuli piris statusi.)

Tbilisuri kulturis Sreebis kvleviTi samuSaoebis ganxorcieleba:

kulturis sferoSi dargobrovi kvlevebi;

kulturis sferoSi sociologiuri kvlevebi;

kulturisa da turizmis sferoSi marketinguli kvlevebi;

kvlevebis analizis erT-erTi gamoyenebiTi Sedegi-Tbilisis

kulturuli Sreebis, kulturuli da turistuli zonebis/ubnebis/

kartografireba, rukebze Tbilisis kulturuli marSrutebis Cveneba;

rukebis multimediur-musikaluri gaformeba, Tbilisis istoriasa da

kulturaze, RirsSesaniSnaobebze CD gamocema.

73

urbanuli Sreebis/zonebis zusti dadgena:

zonirebis ruqebis Seqmna, Sreebis/zonebis dacva, maTi popularizacia

da, ekonomikuri TvalsazrisiT, kulturuli memkvidreobis dacvis

momgebianobis damkvidreba; magaliTisaTvis, istoriul SenobaSi

gaxsnili sastumros, restornisa da kafes prestiJulobisa da

sarfianobis damkvidreba-popularizacia, Zeglis pirvandeli saxis

aucilebeli dacvis fonze.

`Tbilisuri saxlisa~ da aivnis, rogorc kulturuli komunikaciis

vizualur-materialuri gamoxatulebis fenomenis Seswavla:

Zveli aivnebisa da axali ubnebis `aivnomaniis~ SedarebiTi analizi,

Sesabamisad analizis Sedegebis gamoyeneba Tbilisis kulturisa da

turizmis strategiaSi.

marketinguli kvlevebis analizis safuZvelze, bazris moTxovnis

Sesabamisi produqciis Seqmna (albomi, kalendari, fotoebi,

suveniruli maketebi).

II Tematuri bloki

Zveli Tbilisis kultura: miTosi da karnavali

`Tbilisobis~ axali koncefciis SemuSaveba:

vaxtang gorgaslis mier Tbilisis daarsebis Sesaxeb legendis

gaTamaSeba;

yeenobis da berikaobis `aRdgena~;

amqrobis anu amqarTa zeimis daarseba _ Teatralizebuli msvleloba

bairaRebiTa da sakarnavalo kostumebiT.

74

abanos istoriasTan dakavSirebuli kulturuli marSrutis

SemuSaveba.

AabanoTubanSi specialuri sainformacio servis-centris Seqmna,

romelic moicavs abanosTan dakavSirebul sxadasxva serviss (meqise,

Caixana da a. S.).

Tbilisuri abanoebis istoriis amsaxveli albomebis, postkartebis,

suvenirebis da sxva saqonlis warmoebis xelSewyoba.

Tbilisis Sesaxeb yvela arsebuli legendis Seswavla-damuSaveba

kulturul-saganmanaTleblo da turistuli daniSnulebisaTvis :

Sesabamisi sareklamo multimediuri da beWdviTi produqciis Seqmna.

saerTaSoriso sabavSvo karnaval - festivalis daarseba:

Tbilisis meriis Sesabamisi saqalaqo samsaxuris axalgazrdobis

saqmeTa da kulturis ganyofilebis mier erToblivi specialuri

programebis SemuSaveba da dafinanseba, romelic xels Seuwyobs

Tbilisel axalgazrdebs, Tineijerebs da bavSvebs sakuTari

kulturuli iniciativebis ganxorcielebaSi. Tbilisis axalgazrda

TaobisaTvis farTo saerTaSoriso urTierTobebisa da kontaqtebis

SesaZleblobis miniWeba, Sesabamisad tolerantobis, Riaobis,

konvivialobis ganviTareba.

III Tematuri jgufi

Tbilisi _ kulturaTa Sexvedris adgili

Tbilisis istoriuli multikulturalizmis ganviTareba:

RonisZiebaTa paketis SemuSaveba, romelic qalaqis dinamiurobis

niSnis, misi polieTnikurobis, rac Tavis mxriv kavSirSia sxvadasxva

erovnuli tradiciebis, wes-Cveulebebis, cxovrebis wesis,

75

urTierTobis kulturisa da a.S. gaziarebasa da

urTierTzegavlenasTan, pozicionirebas popularizacia-propagandas

Seuwyobs xels.

Qqalaqis mier mozardi Taobis eTnikur jgufebs Soris integraciis

xelSemwyobi programebis SemuSaveba.

qalaqis mTavrobis mier multikulturuli programebis dagegmva da

ganxorcieleba, romlebic xels Seuwyobs erovnuli diasporebis

warmomadgenlebs, moaxdinon realuri integrireba sazogadoebaSi da

uzrunvelyofs maT SesaZleblobas Seitanon qmediTi wvlili

Tbilisuri kulturis ganviTarebaSi (amisTvis saWiroa erovnuli

umciresobebis mimarT gansazRvruli politikis SemuSaveba Tundac

municipalur doneze).

qalaqis axali multikulturuli politikis SemuSaveba:

Tbilisis meriis Sesabamis samsaxurebs (ganaTlebisa da kulturis,

sportis, ekonomikis saqalaqo samsaxurebs) daevalos, rogorc qalaqis

mTavari saidentifikacio niSani, kulturis mniSvnelovan indikatorad

Tbilisis sociumis multierovnulobis ganxilva da am faseulobis

SenarCunebis, ganviTarebisa da pozicionirebisaTvis konkretuli

qmedebebis dagegmva.

kulturul umciresobaTa gaaqtiurebis xelSewyoba da maTi

kulturuli centrebis Cabma Tbilisuri kulturis strategiuli

gegmis SemuSavebaSi (Tbilisuri subkulturebis _ qurTebis,

asirielebis, somxebis, ebraelebis, musulmanebis, evropel

umciresobaTa da sxva _ ganviTarebis xelSewyoba Tbilisuri

kulturis konteqstSi).

TiToeuli subkulturis dResaswaulTa Tu sxva samaxsovro dReTa

CarTva Tbilisuri kulturis kalendarSi da maTi saerTo qalaqur

movlenad gadaqceva.

76

TbilisSi kulturul umciresobaTa erTiani centris Seqmna, romelic

koordinacias gauwevs qalaqSi mcxovreb umciresobaTa SemuSavebul

da meriis mier dafinansebul specialur kulturul programebs.

tradiciebis SenarCuneba _ Tbilisuri tolerantroba da Ria qalaqis

konvivialoba.

Tbilisis strategiuli gegmis SemmuSavebel jgufs mieces

rekomendacia, qalaqis ganviTarebis mimarTulebebSi gaTvaliswinebul iqnas

Tbilisuri tradiciebis SenarCunebisa da dacvis meqanizmebi.

Zveli Tbilisi asocirebulia Zvel qalaqur tradiciebTan, dinamiur

adamianur urTierTobebTan, miRwevebTan xelovnebasa da kulturaSi, qcevis

kulturasTan, Zvel arqiteqturasTan, multierovnul urTierTobebsa da

tradiciebTan.

amdenad, Zveli qalaqi unda darCes cocxal, funqcionirebad

organizmad misi arqiteqturuli garemos SenarCunebisa da gafrTxilebis

fonze (sazogadoebis nawilis azriT, saWiroa garkveuli `damcavi zonis”

Seqmnac ki istoriuli Tbilisis dasacavad):

Tbilisis istoriuli nawilis arsebuli dacviTi zonebis Sesaxeb

sazogadoebis informireba da am zonebis reJimebis aucilebeli

Sesruleba (susti administrirebis problemebis gadawyveta).

Zveli Tbilisis identurobis SenarCunebisaTvis arqiteqturis

paralelurad saWiroa `Zveli Tbilisis sociumis~ specifikis SenarCuneba:

Sesabamisad, Tbilisuri ezoebis SenarCuneba-rekonstruqcia, maTi

ganuyofeli niSniT, rasac SeiZleba vuwodoT gverdi-gverd

mcxovreb adamianTa pasuxismgebloba erTmaneTis winaSe, unda

aisaxos Sesabamis proeqtSi da dafinansdes meriis mier. Aam

konteqstSi unda gatardes mtkice politika ukve arsebuli `Senoba-

mkvlelebis~ zemoqmedebis minimumamde dayvanis mizniT.

Tbilisis centris SesanarCuneblad aucilebelia dakmayofildes

rogorc TbiliselTa (gansakuTrebiT axalgazrdebis) aseve vizitorTa

77

(ucxoel turistTa) dedaqalaqis mimarT arsebuli moTxovnebi:

axalgazrdebisaTvis is unda iyos drois sasiamovnod gatarebis,

Tavisufali arCevanis usafrTxo zona, sadac adamianebs eqnebaT

SesaZlebloba maqsimaluri siamovneba miiRon maTTvis sasurveli garTobis

tipis mixedviT; ucxoeli vizitorebis dainteresebisaTvis ki wamyvani

mniSvneloba centris istoriul-kulturul Rirebulebas eniWeba:

Tbilisis istoriuli ubnis restavracia-adaptacia;

gasarTobi industriis servisis administrireba (saerTaSoriso

normebTan miaxloeba)

Tbilisis muzeumebis axali multikulturuli koncefciis Seqmna.

interdisciplinaruli sapiloto jgufis Seqmna, romelic

Tbilisis muzeumebis bazaze, zogadad qalaqis kulturul

memkvidreobaze dayrdnobiT, imuSavebs sazogadoebis sakuTari

istoriuli mexsierebis aqtivizaciaze, kulturis animaciaze.

Tbilisis muzeumebSi arsebuli koleqciebis analizis safuZvelze

erovnuli kulturuli faseulobebis katalogis Sedgena.

Tbilisis muzeumebSi axali koncefciis Sesabamisi eqspoziciebis

seriebis mowyoba.

aSuRebis dRis daarseba:

ioseb griSaSvilis saxelobis Tbilisis istoriis

muzeumSi konkursis Catareba sxvadasxva Tbilisuri subkulturebis

warmomadgenlebis monawileobiT. aSuRebis dajildovebis sazeimo

ceremonialis saxiT axali Tbilisuri dResaswaulis danergva.

specifikuri kulturuli marSrutebis SemuSaveba, orientirebuli

Sesabamis kulturis wamomadgenlebze:

78

`evropuli~ da `rusuli~ marSrutebis SemuSaveba: evropelTaTvis

magaliTad, knut hamsunis, aleqsanrde diumasa Tu andre Jidis

saxelebTan dakavSirebul adgilTa monaxuleba, xolo rusuli

kulturis warmomadgenelebs daainteresebs ara oden puSkinisa da

tolstois `nakvalevi~, aramed XX saukunis rusuli modernizmis

kulturuli Srec _ vgulisxmobT, `poetTa cexs~, 41-s (rusuli

futurizmis yvelaze radikalur frTas) da sxva, romelTa gareSe

XX saukunis 20-iani wlebis Tbilisi da `tf(Tb)ilisuri

modernizmi~ warmoudgenelia.

IV Tematuri jgufi

socrealizmi da araoficialuri kultura

socialisturi istoriis axleburi gadafaseba:

sabWoTa aneqsiis Temaze yovel 25 Tebervals kulturuli

RonisZiebebis paketis SemuSaveba-ganxorcieleba (magaliTad,

kinoCvenebebi, performansebi, foto da saarqivo gamofenebi da a.S.).

8 da 9 maisis axali koncefciis SemuSaveba _ Sesabamisi

gamofenebis, kinoCvenebebis, simpoziumebis mowyoba.

Tbilisobis, rogorc socrealisturi fenomenis kulturologiuri

analizi.

sxvadasxva muzeumebSi arsebuli socrealizmis nimuSebis

gamofenaTa ciklis SemuSaveba-ganxorcieleba;

foto da kino masalebis specialuri Cvenebis mowyoba;

SesaZlebelia Tavad ganaxlebuli `Tbilisobis~ erT-erT CanarTad

did ekranze/ Senobaze/Zveli qalaqis romelime kedelze, magaliTad

nariyalaze/ videoproeqciis ganxorcieleba.

79

stalinuri periodis kulturuli memkvidreobis gadafaseba-adaptacia:

stalinuri arqiteqturis katalogis Seqmna;

stalinuri kulturis marSrutis SemuSaveba.

sabWoTa araoficialuri kulturis amsaxveli katalogis Seqmna.

sabWoTa araoficialuri kulturis gamofenebis mowyoba.

V Tematuri jgufi

Tbilisuri gareubani XXI saukuneSi

Tbilisuri gareubnis kulturis koncefciis Camoyalibeba:

adgilobrivi/raionuli/ saTemo organizaciebis mier gldanis an

vazisubnis kerZo magaliTze gareubnis sazogadoebriobis

socialur-kulturuli aqtivobis xelSemwyobi programebis Seqmna-

dafinanseba.

centri da periferia: prestiJuli ubani da gareubani _ axali

mimarTebebis SemuSaveba.

prestiJuli gareubnis kulturuli ganviTarebis strategiuli

gegmis SemuSaveba (didi diRmis an krwanisis magaliTze, Tbilisis

mosaxleobis interesebis gaTvaliswinebiT).

gareubani da Tineijeruli kultura:

Tineijerul problemaTa sociologiur-fsiqologiuri da

kulturologiuri kvlevebi.

Tineijeruli subkulturis zegavlenis Seswavla qalaqis

kulturul landSaftze: grafitis xelovneba, repi, roki, baikerebi,

`uik-endis~ hipebi.

Tineijeruli kulturis marketinguli kvleva.

sazogadoebrivi moTxovnisa da kulturuli industriis

SemoTavazebaTa safuZvelze gareubnebSi axalgazrduli

klubebis/saRamos institutebis/ qselis Seqmna.

81

gareubani da qalaqis ekokultura:

Tavisufali sazogadoebrivi sivrceebis gamwvanebis proeqtebis

ganxorcieleba-konkursebis Catareba saukeTeso dendrologiur

kompoziciaze /nargavebze/, saukeTeso ezoze, narCenebis efeqturi

gadamuSavebis meTodze.

VI Tematuri jgufi

Tbilisis ganaxlebuli kulturuli funqcia

Tbilisis kulturuli ganviTarebis strategia unda iTvaliswinebdes

im faqts, rom Tbilisis mTavari saimijo maxasiaTebeli aris misi

dinamiuroba, mravalferovneba, sxvadasxva erovnebisadmi tolerantuloba,

cxovrebis cocxali, energiuli stili; rom Tbilisis identurobaSi mis

mcxovrebTa yoveldRiur yofas ufro didi mniSvneloba aqvs, vidre Tavad

am yofiTi xasiaTis problemebs.

Tbilisi, rogorc `brendi~, agebulia qalaqis istoriul warsulze,

mogonebebze, gadmocemebsa da legendebze da masSi Tanamedrove qalaqis

saidentifikacio masala naklebadaa pozicionirebuli.

Tbilisis Zvel tradiciebTan daSoreba da axali orientaciis

ararseboba, qalaqs identurobis, misi specifikis dakargvis safrTxes

uqmnis.

Tbilisis kulturuli saxe brendis ganviTarebis logikur stadiebs

gadis da cvlilebebis dagegmvisa da marTvis gareSe, brendi ver iarsebebs.

amdenad kulturis ganviTarebis programa qalaqis identurobis

SenarCunebasa da pozicionirebaSi dRes gansakuTrebuli mniSvneloba

eniWeba.

Tbilisis `brendi~-s Seqmna:

qalaqis kulturuli iersaxis ganviTarebis mizniT yuradReba unda

mieqces yvela im faqtors, romelic qalaqisa da misi macxovreblebis

urTierTqmedebis Sedegad warmoiSveba.

82

Tuki qalaqi ar iqneba asocirebuli mis ganmasxvavebel niSanTa

kompleqsTan da warmodgenebi mis Sesaxeb Zalian difuzuri iqneba, misadmi

sxva qveynebis yuradRebisa da interesis stimulirebis SesaZlebloba

naklebad savaraudoa:

Tbilisis savizito baraTis, dinamiurobs maqsimaluri gadmocema:

aqtualuri da aqtiuri Teatraluri cxovreba/moRvaweoba;

vizualuri xelovnebis gamofenebi (maT Soris saerTaSoriso);

klasikuri musikis koncertebi, konkursebi, gastrolebi;

saerTaSoriso festivalebi (jaz-festivali, qarTuli

mravalxmianobis saerTaSoriso simpoziumi, kinofestivali,

Teatraluri festivalebi);

Tanamedrove qarTuli kinos kvireulebi.

meriis Sesabamis samsaxurebs daekisroT aprobirebuli PR

teqnologiebis safuZvelze aqtiuri propagandistuli programis SemuSaveba,

romelSic qalaqis Zveli tradiciebi da ganviTarebis axali mimarTulebebi

erTianad, mizanSewonilobis principiT iqneba warmodgenili:

Tbilisis adgilobrivi tele arxis Seqmnis xelSewyoba da

mxardaWera.

Mmunicipaluri masStabis kulturul-saganmanaTleblo proeqtebis

aqtiuri Ppiari.

qalaqis romelime ubanSi cifruli ekranis dadgma, romelzec

ganTavsdeba qalaqSi mimdinare movlenebis amsaxveli masala.

moxdeba sxvadasxva movlenebis anonsirebac.

Tbilisis centri kulturuli cxovrebis TvalsazrisiT qalaqis

yvelaze aqtiuri nawili unda iyos, mimzidveli da saintereso rogorc

adgilobrivi macxovreblebisTvis, aseve vizitorebisTvis:

KkvleviTi samuSaoebi mimarTuli qalaqis ekologiur

mdgomareobis, istoriuli Zeglebis mdgomareobis, Zveli erovnuli

83

faseulobebis, tradiciuli xelovnebis mimarTulebebisa da

Tanamedrove xelovnebis tendenciebis Sesaswavlad

samuSaoTa mTeli kompleqsis ganxorcieleba dawyebuli

kulturuli memkvidreobis dacviTi _ ICOMOS-is saqarTvelos

erovnuli komitetis proeqtebidan, damTavrebuli axali

festivalebisa Tu kulturuli industriis ganviTarebis

RonisZiebebiT.

Tbilisis, rogorc Ria qalaqis liberaluri Rirebulebebis dacva –

ganviTareba:

yuradsaRebia axalgazrdebsa da gansakuTrebiT mozardebTan

gamovlenili tendencia, moiazron kultura religiasTan mWidro kavSirSi

da mis konteqstSi. aseve niSandoblivia maTi mxridan sakmaod

orTodoqsuli religiuri Sexedulebebis demonstrireba.

samomxmareblo gemovnebaze damokidebulebis kulturuli cxovrebis

ganviTarebis perspeqtiva iTxovs kulturuli Riaobis dasamkvidreblad

specialuri programebis SemuSavebas, gansakuTrebiT mozardebisaTvis:

kulturul-saganmanaTleblo saerTaSoriso gacvlebi

(Tavdapirvelad amierkavkasiis masStabiT, Semdgomi arealis

gafarToebiT), Sesabamisad, TbilisSi mcxovrebi kulturuli

umciresobebis diasporebisa da sxvadasxva qveynebis saelCoebis

programebis xelSewyoba da gamoyeneba.

PR kampaniis warmoeba `Ria qalaqis~ imijisa da tradiciuli

liberaluri Rirebulebebis dasamkvidreblad.

kulturis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa.

xelovnebasTan ziareba da, Sesabamisad, adamianTa kulturuli

ganviTareba mniSvnelovnad SezRudulia Tavisi miuwvdomlobis gamo farTo

auditoriisaTvis. ara marto, simfoniuri musikis koncertebi, Teatraluri

84

warmodgenebi, aramed kinofilmebis naxvac ki kinodarbazebSi erTgvari

elitaruli garTobis saxeobad iqca:

municipaluri kinoTeatrebis, municipaluri galereebis, da

xelovnebis sxva kerebis (magaliTad, kulturis saxlebi

safrangeTSi) daarseba.

sxvadasxva saxis SeRavaTebis daweseba studentebisTvis da

socialurad daucveli fenebis warmomadgenelTaTvis.

garTobis problemis gadaWra

qalaqis kulturuli donis mniSvnelovan indikators warmoadgens

Tavisufali drois organizebis, gatarebis tradiciebi. Tbilisi am

TvalsazrisiT erTgvar `gastronomiul kulturas~ warmoadgens,

(Tbiliselebis ZiriTad gasarTobs qeifi warmoadgens, Sesabamisad yvelaze

aqtiurad qalaqSi mimdinareobs restornebis mSenebloba):

Ameriis mxridan gasarTobi industriis ganviTarebis xelSemwyobi

prolitikis ganxorcieleba, romelic adgilobrivi

TviTmmarTvelobebis mier gadasaxadebis liberalizaciaze iqneba

orientirebuli.

I Tematuri qvebloki

kulturis infrastruqturis ganviTareba

saxelovnebo ganaTlebis sistemis ganviTareba

sociologiuri kvlevis monacemebiT (gamokiTxulTa azriT) TbilisSi

ganaTleba TandaTanobiT kargavs funqciur datvirTvas, rasac, Tavis

mxriv, Tan sdevs kulturuli ganviTarebis donis Sesusteba.

upirveles amocanad rCeba saxelovnebo saswavleblebSi miRebis mkacri

kriteriumebis SenarCuneba da pedagogTa kvalifikaciis asamaRleblad

saTanado programebis ganxorcieleba:

85

meriis Sesabamisma samsaxurma uzrunvelyos saganmanaTleblo

proeqtebis Seqmna-dafinanseba da saerTaSoriso gacvliTi

programebis ganviTarebis xelSemwyobi prolitikis SemuSaveba-

ganxorcieleba.

stipendiebis da daxmarebebis daweseba niWieri

axalgazrdebisaTvis.

pedagogTa kvalifikaciis asamaRleblad sistematuri

saerTaSoriso staJirebebis danergva;

saerTaSoriso konkursebis, festivalebis, gamofenebis,

simpoziumebisa Tu seminarebis xelSewyoba (mag. axalgazrda

pianistTa saerTaSoriso konkursi), daarseba.

msgavs saerTaSoriso RonisZiebebze misavlineblad Tbilisel

axalgazrda xelovanTa sakonkurso wesiT SerCeva da dafinanseba.

saxelovnebo ganaTlebis obieqtebis materialur-teqnikuri bazis

gaumjobeseba;

mimdinare reformebis fonze saswavlo meTodologiebis aRrevisa

da saswavlo procesis Seferxebebis aRmofxvrisaTvis swori

sakadro politikis warmoeba;

Tbilisis sabiblioTeko qselis ganviTareba

sabiblioTeko sistemis Tanamedrove standartebTan miaxloebis

mizniT principuli reformaa gasatarebeli, romlis erT-erT

umniSvnelovanes nawils wignis mkiTxvelTa, biblioTekis momxmarebelTa

kvlevis safuZvelze wignis bazris marketinguli menejmentis gaZliereba

unda gaxdes:

marketinguli kvlevebis Catareba;

biblioTekebis materialur-teqnikuri bazis ganaxleba-ganmtkiceba;

biblioTekebis fondebis axali literaturiT dakompleqteba da

axali teqnologiebis danergva;

86

samkiTxvelo darbazSi komfortuli garemos Seqmna;

mWidro kontaqtebis damyareba zogadsaganmanaTleblo skolebTan,

saSualo-specialur da umaRles saswavleblebTan.

municipaluri muzeumebis ganviTareba

Tbilisis muzeumebis srulfasovani funqcionirebisaTvis upirveles

yovlisa, SesamuSavebelia is standartebi da kriteriumebi, romelTa

Sesabamisad ama Tu im muzeums municipaluris statusi unda mieniWos.

gadasaxedia municipalur daqvemdebarebaze myof muzeumTa nusxa, xolo is

muzeumebi, romlebsac strategiuli roli eniWeba qalaqis kulturul da

turistul ganviTarebaSi (Tundac is ar iyos meriis daqvemdebarebaSi, mag.

Teatrisa da kinos saxelmwifo muzeumi), CarTuli unda iyos Sesabamis

programebSi (ix. I Tematuri bloki, Tavi `Tbilisis muzeumebis, rogorc

qalaqis Sreebis amsaxveli umniSvnelovanesi instituciis, axali

koncefciis SemuSaveba).

kulturis centrebis ganviTareba

qalaqis istoriuli konvivialobis ganviTarebis mizniT aucilebelia

eTnikuri umciresobebis kulturis centrebis, agreTve gareubnebSi saTemo

kulturuli klubebisa Tu centrebis Seqmna-ganviTarebis xelSewyoba.

municipaluri kulturis centrebis statusis gansazRvra;

kulturuli umciresobebis centrebisaTvis specialuri sakonkurso

programebis danergva, romelnic xels Seuwyoben umciresobaTa

swraf integrirebas Tbilisur socialur-kulturul cxovrebaSi;

saxelmwifo enis Seswavlis ufaso kursebis danergva kulturis

centrebis bazaze;

TbilisSi mcxovreb sxvadasxva eTnikuri diasporebisaTvis

specialuri programebis Seqmna, romelSic aucilebeli pirobas

warmoadgens Sesabamisi saelCos Tanamonawileoba (amgvari

87

proeqtebis ganxorcieleba metad gaamyarebs Tbilisis

saerTaSorisio kontaqtebs).

A

Teatrebis ganviTareba

subsidiaze gadasvlis pirobebSi aucilebelia swori kriteriumebis

SerCeva ama Tu im proeqtis warmatebulobis Sesafaseblad, vinaidan

formaluri, salaro maCveneblebi yovelTvis ar Seesabameba

ganxorcielebuli speqtaklis mxatvrul dones.

saerTaSoriso Teatralur procesebSi Tanabari Tanamonawileobis

SezRuduli saSualebis gamo aris saSiSroeba qarTuli Teatri mTlianad

(rusTavelis Teatris garda) aRmoCndes marginalur mdgomareobaSi (Tu

dRes ukve ar aris am rolSi).

municipalitetisa da kulturisa da sportis saministros

erToblivi xelSewyobiT dafuZndes damoukidebeli Teatraluri

sabWo, romelic franguli modelis Sesabamisad xels Seuwyobs am

dargis ganviTarebas, Tanamedrove kriteriumebis gansazRvrasa da

sxva.

SemuSavdes Teatraluri sezonebis sajaro ganxilvebis forma,

romelic kritikosebis, praqtikosebis, menejerebis, eleqtronuli

mediisa da beWdviTi presis warmomadgenelTa Tavisufali azris

gamovlenis SesaZleblobas moicavs. sezonis Sedegebi dajamdes

specialur beWdviT organoSi ( Tundac biuletenSi);

SemuSavdes sagastrolo politika, dainergos saerTaSoriso

kuratorebis mowvevis praqtika, Seiqmnas xelSemwyobi programebi

aramarto meriis daqvemdebarebuli Teatrebis dasafinanseblad,

aramed axalgazrduli dasebis, antreprizisa, sxvadasxva

interaqtiuli da mobiluri warmodgenebis da `hepeningebis~

gansaviTareblad.

SemuSavdes eqsperimentuli mxatvruli Ziebebisa da saerTaSoriso

gacvlebis finansuri mxardaWeris programebi.

II Tematuri qvebloki

Tbilisi _ regionis kulturuli centri (Savi zRvispireTis qveynebis

CaTvliT):

Tbilisi _ yvelaze Teatraluri qalaqi kavkasiaSi:

Tbilisis Teatraluri festivalebis paketis SemuSaveba,

romelTagan zogi respublikuri, zogi kavkasiuri, zogic

saerTaSoriso masStabis iqneba. festivalebis Janrobrivi

sxvdasaxvaoba xels Seuwyobs kulturuli SemoTavazebebis mkveTr

amaRlebas;

musikaluri Teatrebis, Tojinuri Tu marionetuli Teatrebis,

eqsperimentuli Tu tradiciuli dramatuli Teatrebis

festivalebisagan Seiqmneba `bade-kalendari~, romelic mTeli wlis

manZilze uzrunvelyofs Tbilisel mayurebels mravalmxrivi

informaciiT Tanamedrove Teatralur samyaroSi mimdinare

procesebis Sesaxeb; miscems Tbiliselebs SesaZleblobas eziaron

msoflio Tanamedrove Teatralur xelovnebas (am Teatraluri

`bade-kalendris~ dawyeba SesaZlebeli iqneba SedarebiT mcire

masStabis, magram aucileblad Tanamedrove konceptualuri

reJisuris warmomCeni Janris festivalidan).

srulyofilad festivalebis Casatareblad aucilebelia

adgilobrivi saukeTeso Teatrebis (operisa da baletis,

rusTavelis, marjaniSvilis, TumaniSvilis saxelobis da

marionetebis Teatris, rezo gabriaZis studiis) speqtaklebisa da

sivrceebis CarTva, aseve meriis mxridan saministrosTan, kerZo

seqtorsa da saerTaSoriso msxvil donorebTan Tanmimdevruli

muSaoba.

Tbilisi _ amierkavkasiis kinematografiuli centri:

kinoindustriis ganviTarebisaTvis municipaluri kinoTeatrebis

qselis Seqmna.

89

kinofestivalebis `promeTe~ da `eliso~ (studenturi) xelSewyoba.

Tbilisi _ musikaluri qalaqi:

Tbilisis sakoncerto darbazebis materialur-teqnikuri bazis

xelSewyoba.

Tbilisis sazogadoebriv sivrceebSi sakoncerto programebis

aRdgena-Ria estradebis ganviTareba;

musikaluri jgufebis, orkestrebisa da ansamblebis xelSewyoba;

Tbilisis sxvadasxva musikaluri festivalebis finansuri

mxardaWera da maTi saerTaSoriso kontaqtebis arealis

gafarToeba.

Tbilisi – saerTaSoriso Tanamedrove vizualuri xelovnebis

forumis adgili:

Tbilisis centrSi biznes seqtorisa da saerTaSoriso donor

organizaciebTan TanamSromlobiT Tanamedrove xelovnebis

muzeumis koncefciis SemuSaveba da daarseba.

Tbilisis 1996 wlis saerTaSoriso bienales aRdgena.

municipaluri galereis Seqmna.

vizualuri xelovnebis popularizacia da reklamireba

(katalogebis, bukletebis gamocema).

Tbilisi _ mecnierebis qalaqi:

qalaqis inteleqtualuri tradiciis aRdgena _ maTematikis,

fizikis da a.S. mecnierebis dargebSi saqalaqo, regionuli,

saerTaSoriso (Tavdapirvelad dsT-s farglebi) olimpiadebis,

simpoziumebisa da sxva RonisZiebebis danergva.

90

Zlieri qarTuli samecniero skolebis (magaliTad, fizika-

maTematikis, fsiqologiis skolebis), gamoCenil qarTvel mecnierTa

Semoqmedebis popularizacia. Sesabamisi gamocemebis mxardaWera,

mrgvali magidebis, seminarebis Catareba.

saerTaSoriso samecniero-kvleviT literaturis Targmna da

qarTuli saavtoro saxelmZRvaneloebis gamocemebis xelSewyoba.

Tbilisi _ amierkavkasiis turistuli centri (ixileT VII Tematuri

bloki);

Tbilisi dargis ganviTarebis regionaluri (rogorc amierkavkasiis,

ise mTlianad kavkasiisa da Semdgom Savi zRvis auzis) centrad

gadaqcevisaTvis aucilebelia kvalificiuri kvlevisa da Sesabamisi

programebis SemuSaveba:

Kkulturuli turizmis bazris marketinguli kvleva;

TbilisSi tradiciuli rewvis aRdgena-ganviTareba _ municipaluri

sasuveniro, `solanis~ tipis, cexi-maRaziis Seqmna, romelic

keramikas, Wedurobas, minanqars, fardagebs, xalxuri rewvis sxva

saxeobebs awarmoebs.

xalxuris rewvis sferoSi sxva mcire biznesis gansaviTareblad

saxelmwifo/municipaluri Sesyidvebis sistemis nairgvarobis

aRdgena-danergva, produqciis xarisxis mkacri sertificirebis

pirobebSi.

beWdviTi produqciis Seqmna _ albomebis, postkartebis,

kalendrebis, ruqebisa da gzamkvlevebis damzadeba, sadac

gamosaxuli da aRniSnuli iqneba arqiteqturuli Zeglebi,

muzeumebi (maTi koleqciebi), Tbilisis mxatvrebi, baRebi

(botanikuri da a.S.) flora da fauna Zveli periodidan dRemde,

Tbilisuri portretebi, Zveli fotoebi.

91

calkeuli ubnebis sportul centrebad gadaqceva:

saburTalos ubnis, rogorc sportuli TamaSobebis adgilis

strategiuli gegmis SemuSaveba;

saburTaloze arsebuli sportuli obieqtebis _ sportis

sasaxlidan – ipodromamde ganviTareba-adaptaciis xelSewyoba;

Zveli qarTuli `saxiobisa~ (masobriv-kulturuli RonisZiebebis

magaliTze) da sportul TamaSobaTa urTierTdakavSireba _

Sesabamisi konkursebisa da proeqtebis ganxorcieleba.

Tbilisis sazogadoebrivi sivrceebis ganviTareba

Tbilisis parkebis axali koncefciis Seqmna – aqtivacia:

`muSTaidi-aziuri bazroba~, `vakis parki-disnei lendi~, `mTawminda-

qarTuli erovnuli saganZuri~ `aleqsandres baRi – pirveli

sazogadoebrivi baRis istoriebi~;

ipodromis, botanikuri baRis, kus tbis, lisis tbis, vardebis

baRis, veris baRisa da sxvaTa reabilitacia;

Tbilisuri ezoebis konkursis mowyoba.

SabaT-kviras moZravi bazrobebis mowyoba riyedan did diRmamde _

nakeTobaTa adgilze damzadeba, am procesSi mosaxleobis

interaqtiuli Cabma.

Tbilisuri mikroklimatis SenarCuneba sazogadoebriv sivrceebSi:

botanikur baRSi arsebuli unikaluri jiSebis (maT Soris

TbilisisaTvis tradiciuli floris-akacia, cacxvi, TuTa, wabli)

gamravleba Tbilisis quCebSi, baRebsa da ezoebSi;

orTaWalis baRebis rekonstruqcia;

balneologiuri kurortis reabilitacia;

gogirdis abanoTa qselis ganviTareba.

92

VII Tematuri jgufi

Tbilisi _ turistuli qalaqi

qalaqSi turizmis ganviTarebis stimulirebisaTvis sasurvelia,

Tbilisma SeinarCunos urTierTobis Zlieri kultura. kulturuli

turizmis ganviTarebis programis mniSvnelovani mimarTuleba swored

qalaqis, rogorc Ria sistemis Camoyalibeba unda iyos. Ria qalaqi

uzrunvelyofs adamianebis daaxloebas erTmaneTTan, tolerantobis

gaZlierebas, demokratiis principebis damkvidrebas socialuri qcevis

doneze, rasac, savaraudod, mivyavarT globalizaciisa da integraciis

sakiTxTan qarTuli tradiciebis SenarCunebis (Sesabamisad gadarCenis)

fonze.

turistebis miReba-ganTavsebis sistemis ganviTareba:

sahaero transporti

sahaero reisebis grafikebis SemuSavebisas, SesaZleblobis

farglebSi, gaTvaliswinebuli iqnas masobrivi turizmis

moTxovnilebebi;

turistebisaTvis saWiro da aucilebeli informaciis

misawodeblad aeroportSi Seiqmnas servis centri, romelic

ifunqcionirebs, rogorc erTiani municipaluri servis-centris

filiali.

Seiqmnas servis-centrisaTvis aucilebeli nabeWdi produqcia.

aeroportSi Camoyalibdes (mieces rekomendacia biznes seqtors)

mcire simZlavris profiluri turistuli samsaxuri satranzito

da reisebis Seferxebis SemTxvevaSi aeroportSi myofi

mgzavrebisaTvis.

sarkinigzo transporti

93

SemuSavdes da realizebul iqnas samive ZiriTadi sarkinigzo

sadguris reabilitacia-adaptaciis programa (rkinigzis sadguri _

qalaqis saxea).

saavtomobilo transporti

SemuSavdes da realizebul iqnas ZiriTadi avtosadgurebis

adaptaciis gegma; xeli Seewyos saTanado investiciebis mozidvas.

sastumroebis qseli

SemuSavdes sastumroebis sertificirebis erTiani sistema;

damuSavdes normatiuli moTxovnebi sastumroebis tipebisa da

sertificirebis moTxovnebidan gamomdinare;

xeli Seewyos sastumroebSi momuSave personalis momzadebisa da

kvalifikaciis mudmivi amaRlebis sistemis formirebas;

damuSavdes winadadebebi masobrivi turizmisaTvis `B/B~ sistemis

sastumroebis, motelebis, sastumro saxlebisa da `apart-

otelebis~, iafi turbazebis mSeneblobis SesaZleblobebis Sesaxeb.

sakomunikacio sistema

Sida da satranzito gzebi _

damuSavdes Tbilisis ZiriTadi turistuli marSrutebis sqema da

momzaddes winadadebebi ZiriTadi magistralebis adaptaciasTan

dakavSirebiT;

damuSavdes turistuli sezonebisaTvis qalaqis centrSi

saavtomobilo moZraobis sqemebi da CautardeT Sesabamisi

mosamzadebeli treningebi policiisa da patrulis

warmomadgenlebs;

94

damuSavdes winadadebebi (SesaZlebelia konkursis safuZvelzec)

turistuli obieqtebis mimaniSnebeli trafaretebis, sxva sagzao

niSnebisa da aucilebeli sainJinro infrastruqturis sistemebTan

dakavSirebiT (rogorc Sida, aseve satranzito gzebisaTvis);

momsaxurebis sfero

turistuli kompaniebi

xeli Seewyos Sida turizmze orientirebul organizaciebs.

xeli Seewyos turistuli kompaniebis TanamSromelTa momzadebisa

da kvalifikaciis mudmivi amaRlebis sistemis formirebas.

turistebis kvebis organizacia

kvebis sistemaSi momsaxure personalis kvalifikaciis

asamaRlebeli kursebis Catarebis xelSewyoba.

satransporto uzrunvelyofa

Sida saqalaqo marSrutebisaTvis e.w. `qalaqis saeqskursio

transporti~-s parkis Seqmna (sakiTxis sworad dayenebis

SemTxvevaSi erTmaneTis konkurentebi SeiZleba iyvnen _

adaptirebuli konka, faetoni, tivi da borani _ mtkvarze da a.S.);

gare turistuli marSrutebis aRWurva Sesabamisi (magaliTad

vertmfrenebi, xuTvarskvlaviani sastumros sapatio stumrebisaTvis

eqsluziuri moxmarebisaTvis) satransporto saSualebebiT.

servisuli momsaxureba

profesionali gidi-eqskursiamZRolebis, gidebis momzadebisa da

regularuli gadamzadebis xelSewyoba (muzeumebsa da sagamofeno

darbazebSi maTi dakaveba);

gaid-buqebis, rukebis, prospeqtebis, sxva specialuri sareklamo

masalis warmoebis xelSewyoba.

qalaqis centrSi servis centris Seqmna, sadac SesaZlebeli iqneba

yvela saWiro informaciis miReba da aucilebeli SekveTebis

gaformeba; SemdgomSi ki servis-centrebis qselis ganviTareba.

95

Tbilsis Sesabamis quCebze da moednebze abrebisa da laiT

boqsebis damontaJeba (arqiteqturul samsaxurTan TanamSrmlobiT)

VIII Tematuri bloki

marTvis sistemis optimizaciis ZiriTadi aspeqtebi

kulturis sferoSi marTvis optimizacia

qalaqis kulturuli ganviTareba mxolod municipalitetis, an erTi

romelime saxelmwifo struqturis gadasawyveti problema ar aris da am

procesSi CarTuli unda iyos rogorc qalaqis meria, aseve kulturisa da

sportis, ganaTlebis, ekonomikis saministro, vinaidan kulturuli

faseulobebis SenarCuneba da ganviTareba kompleqsuri problemaa da

kompleqsur midgomas saWiroebs. problemebis erT-erT mniSvnelovan

determinantia qveynis ekonomikuri mdgomareoba, xelovnebis sxvadasxva

dargis mxardaWeris mwiri finansuri SesaZleblobebi da zogadad

kulturis politikis ararseboba.

marTvis Tanamedrove, qmediTunariani modelis Sesaqmnelad, unda

gamoikveTos Tbilisis kulturuli ganviTarebis ZiriTadi strategiuli

mimarTulebebi; amisaTvis saWiroa qalaqis funqciuri daniSnulebis, misi

wamyvani Taviseburebebis, anu saidentifikacio kodisa da samomavlo

perspeqtivis gansazRvra:

strategiis winamosamzadebeli farTomasStabiani sociologiuri,

marketinguli kvlevebis Catareba;

qvemdebare koncefciis safuZvelze qalaqis kulturisa da

turizmis grZelvadiani strategiis SemuSaveba, romelSic ZiriTadi

aqcenti gadasatania Tbilisuri tradiciebis modernizaciasa da

kulturuli aqtivobis meSveobiT sazogadoebis stimulirebis

realur problemaze.

strategiis erT-erT umniSvnelovanesi mimarTuleba unda iyos

Tbilisis istoriuli nawilis marTvis sistemis Seqmna; sistemaSi

unda Sevides zogadi politikis ganmsazRvreli, qalaqis

96

kulturuli memkvidreobis dacvaze pasuxismgebeli axali

municipaluri organo _ Tbilisis meriis

kulturuliMmemkvidreobis saqalaqo samsaxuri (baltiispireTis

gamocdileba), unda ganisazRvros am organos urTierTmimarTeba

centralur xelisuflebasTan _ kulturisa da sportis

saministros ZeglTa dacvis departamentTan/komisiasTan/;

unda Seiqmnas sistemis momdevno rgoli _ Tbilisis istoriuli

nawilis menejment - organo. am organos iuridiuli statusis erT-

erTi alternativa SeiZleba iyos sajaro samarTlis iuridiuli

piri. Ggansaxorcielebel samuSaoTa paketi unda gadanawildes

sakonkurso principiT SerCeul maRalkvalificirebul

organizacia-Semsruleblebze (unda aRdges restavraciis

instituti).

Kkulturisa da turizmis observatoria

erTiani urbanuli politikis Camosayalibeblad aucilebelia

kulturisa da turizmis observatoriis farglebSi sazogadoebis

ganviTarebisaTvis saxelmwifo, biznes da arasamTavrobo

seqtorebis TanamSromlobis xelSewyoba:

kulturisa da turizmis observatoriis farglebSi saxelmwifo,

biznes da arasamTavrobo seqtorebi kulturisa da turizmis

sferoSi erToblivi sakanonmdeblo da fiskaluri politikis

gasaumjobeseblad RonisZiebaTa paketis dagegmva (mag.

saqvelmoqmedo kanonproeqtis Camosayalibebeli erToblivi samuSao

programa).

kulturisa da turizmis politikis, ekonomikisa da menejmentis

dargSi sistemuri kvlevisa da analizis ganxorcieleba.

saxelmwifo, biznes da arasamTavrobo seqtorebis sakonsultacio

momsaxureba Tanamedrove kulturis ganviTarebis, kulturuli

memkvidreobis, kulturuli turizmis dargSi.

97

kulturisa da turizmis politikis dargSi observatoriis

Tanamonawileoba samive seqtoris mier erToblivi strategiis

SemuSavebis procesSi.

sazogadoebrivi monitoringis dawesebis xelSewyoba kulturis

sferoSi mimdinare reformebze (maT Soris municipalur da

saxelmwifo struqturebze).

turizmis sferoSi marTvis optimizacia

turizmis SesaZlo ganviTareba unda moiazrebodes kulturasTan

da bunebriv-kulturul memkvidreobasTan, rekreaciul resursebTan

erTad da aseTi midgoma unda daedos safuZvlad saxelmwifo

maregulirebeli (rogorc qveynis, aseve dedaqalaqisa da sxva

teritoriuli erTeulebis doneze) struqturis Camoyalibebas;

amasTan igi uzrunvelyofili unda iyos saxelmwifo

prioritetulobis adeqvaturi biujetiT;

zemoT aRniSnuli struqturisa da Sinaarsis adeqvaturad unda

Camoyalibdes Tbilisis meriis kulturisa da turizmis saqalaqo

samsaxuri, romlis gavlenis sferoSi unda moeqces dedaqalaqis

Sesabamisi resursuli potenciali (yvela saxisa da tipis

municipaluri Sinaarsis matarebeli obieqti);

ganviTarebuli da tradiciuli turistuli qveynebis analogiurad

aucilebelia dedaqalaqSi kulturisa da turizmis observatoriis

funqcionireba.

aucilebelia Camoyalibdes turizmis municipaluri servis-centri,

romelsac eqneba Sesabamisi infrastruqtura (kavSiri aeroportTan,

rkinigzasa da avto vagzlebTan da a.S.);

sasurvelia maprofilebeli municipaluri samsaxuri gamovides

damkveTis rolSi (Sesabamisi finansuri SesaZleblobebiT) dargis

profesionali kadrebiT uzrunvelyofis mizniT. am saqmeSi

SesaZlebelia kargad iyos gamoyenebuli TbilisSi moqmedi

98

zrdasrulTa mudmivi ganaTlebis profiluri organizaciebisa da

asociaciebis SesaZleblobebic.

biznes seqtorTan TanamSromloba:

kulturis prioritetuloba saxelmwifos politikis mier mtkiced

dasaxul da gatarebul mimarTulebad unda iqces, rasac biznesmenebi

siamovnebiT aubamen mxars. TavisTavad kulturis sferoSi fulis Cadeba da

am gziT kulturis ganviTareba dRevandel etapze maT SesaZleblobebs

aRemateba.

kulturis sferoTi biznesis dainteresebisaTvis

meriis/xelisuflebis mxridan PR kampaniebis xelSewyoba, romlebic

kulturis dafinansebis prestiJulobas gausvamen xazs;

donaciis ekonomikuri dainteresebis xelSemwyobi programebis

ganxorcieleba (sareklamo miznebi, momavalSi SesaZlo

sagadasaxado SeRavaTebi).

sakanonmdeblo bazis srulyofa

Tbilisis centris ganviTarebisaTvis aucilebelia mSeneblobasTan

dakavSirebuli sakanonmdeblo bazis daxvewa da misi qmedunarianobis

uzrunvelyofa. istoriuli nawilisa da maT mimdebare raionebSi ZeglTa da

landSaftis dacvis mimarTebiT samarTleblivi dokumentaciiis SemuSaveba:

kulturuli ZeglebisaTvis iuridiuli statusis miniWebis

problemis gadawyveta da `arqmSenzedamxedvelobis Sesaxeb~ kanonis

daxvewa.

aucilebeli cvlilebebi kulturis sferos maregulirebel

kanonmdeblobaSi:

ufro zustad rom ganisazRvros meriis (zogadad adgilobrivi

TviTmmarTvelobis organoebis) da maregulirebeli struqturis

99

(mag. kulturis observatoriis) funqcebi samuzeumo saqmianobis

marTvaSi, cvlilebebi unda Sevides muzeumebis Sesaxeb kanonSi.

merias mieces uflebamosileba gansazRvros, kulturis

saministrosTan SeTanxmebiT, qalaqis muzeumebisa da misi

istoriuli nawilis ganviTarebis strategiuli mimarTulebani,

xolo kulturis observatoriam, an meriis romelime

struqturulma erTeulma, uSualod ganaxorcielos meriis mier

xsenebul sferoSi SemuSavebuli proeqtebi.

koncefciiT gansazRvruli funqciebis ganxorcielebis mizniT,

saWiroa zustad ganisazRvros kanonSi `kulturuli memkvidreobis

dacvis Sesaxeb~ adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis da

kulturis obsevatoriis uflebamosilebebi kulturuli

memkvidreobis dacvisa da popularizaciis mizniT, aseve garkveuli

administrirebis uflebebis miniWebis saxiTac.

kanonebiT `Teatrebis Sesaxeb~ da `muzeumebis Sesaxeb~ unda

ganisazRvros Tu ris safuZvelze miiCneva Teatri an muzeumi

municipaluri daqvemdebarebis muzeumad an Teatrad.

analogiurad, kanonSi `muzeumebis Sesaxeb~ Setanili cvlilebebiT

adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs mieceT uflebamosileba

daafuZnon municipalur dafinansebaze myofi muzeumebi sajaro

samarTlis iuridiuli piris saxiT.

adgilobrivi TviTmmarTvelobis (municipaluri) organoebis

uflebamosileba aseve unda iyos gaTvaliswinebuli kanonSi

`sabiblioTeko saqmis Sesaxeb~. Sesabamisad, aucilebelia kanoniT

`sabiblioTeko saqmis Sesaxeb~ ganisazRvros – adgilobrivi

TviTmmarTvelobis organoebis uflebamosileba biblioTekebis

dafuZnebisa da maTi Semdgomi efeqturi organizebis mizniT.

100

d a n a r T e b i

101

101

danarTi #1

Tbilisis kulturis politikis monacemebi 1. municipaluri kulturis administraciis istoria 1945 wlis Semdeg:

_ ZiriTadi mimarTulebebi da mniSvnelovani gadawyvetilebebi, romlebic

iqna miRebuli Tbilisis kulturis administraciis mier 1945 wlis

Semdeg;

_ romelma moqmedma pirebma (xelmZRvanelebi: adgilobrivi, regionuli

nacionaluri da sxv.) Seasrules mniSvelovani roli mis ganviTarebaSi?

_ qalaqis istoria droiTi periodizaciis saxiT (ix. zemoT moyvanili

qalaqis istoriis vrceli versia)

1.1

1945 weli

Tbilisis saxalxo komisariatis 1945 wlis 28 dekembris # 1705

dadgenilebis Sesabamisad, Tbilisis mSromelTa deputatebis saqalaqo

sabWos aRmaskomis 15 Tebervlis # 106 dadgenilebiT (oqmi #4-dan # 14)

saqalaqo sabWos aRmaskomTan da Tbilisis leninis, stalinis, molotovis,

26 komisris, kirovis, kalininis da orjonikiZis sax. raisabWoebis

aRmaskomebTan kulturul-saganmanaTleblo muSaobis ganyofilebebi Seiqmna.

erTiani saqalaqo samsaxuri ar arsebobda, magram erTiani marTva

xorcieldeboda centralizebulad, socialisturi ideologiis Sesabamisad.

zemoaRniSnuli dadgenilebebiT kulturul–saganmanaTleblo

muSaobis ganyofilebebis SeqmnasTan dakavSirebiT gauqmda Tbilisis

saqalaqo sabWos aRmaskomis ganaTlebis ganyofilebebis kulturul-

saganmanaTleblo inspeqtorebis ori saStato erTeuli.

kulturul–saganmanaTleblo muSaobis ganyofilebebs daekisra

TbilisSi arsebuli saxelmwifo kulturul-saganmanaTleblo

dawesebulebaTa mTeli qselis (9 saqalaqo biblioTekis, muzeumebis,

klubebis, kulturis saxlebis, saleqcio biuroebis, kulturisa da

dasvenebis parkebis) xelmZRvaneloba da saxelmwifo kontrolis gaweva-

amdenad moxda instituciis gamsxvileba.

102

102

1953 weli

Tbilisis mSromelTa deputatebis saqalaqo sabWos aRmaskomis 1953

wlis 10 ivnisis # 364 gadawyvetilebiT (oqmi 12, $16) kulturul-

saganmanaTleblo muSaobis ganyofilebas Seecvala saxelwodeba da ewoda

`kulturis ganyofileba~-anu gaizarda ganyofilebis statusi.

1959 weli

Tbilisis mSromelTa deputatebis me-7 mowvevis saqalaqo sabWos

aRmaskomis 1959 wlis 11 seqtemberis #11 gadawyvetilebiT Tbilisis

mSromelTa deputatebis saqalaqo sabWos aRmaskomis `kulturis

ganyofilebas~ kvlav Seecvala saxelwodeba da daerqva Tbilisis

mSromelTa deputatebis saqalaqo sabWos aRmaskomis `kulturisa da

kinofikaciis ganyofileba~ -anu infrastruqturam ganicada zrda kino-

obieqtebis xarjze.

1963 weli

saqarTvelos ssr ministrTa sabWos 1963 wlis 26 oqtombris # 680

dadgenilebis Sesabamisad Tbilisis mSromelTa deputatebis saqalaqo

sabWos aRmaskomis `1963 wlis 13 noembris # 881 gadawyvetilebebiT

kinofikaciis sammarTvelos SeqmnasTan dakavSirebiT, igi gamoeyo `Tbilisis

mSromelTa deputatebis saqalaqo sabWos aRmaskomis kulturisa da

kinofikaciis ganyofilebas~ da ewoda `Tbilisis mSromelTa deputatebis

saqalaqo sabWos aRmaskomis kulturis ganyofileba~.

kulturis ganyofilebis daqvemdebaraSi iyo:

biblioTekebi

muzeumebi

klubebi

kulturis saxlebi

kulturisa da dasvenebis parkebi

imasTan dakavSirebiT, rom mniSvnelovnad gaizarda kulturis

ganyofilebis samuSaoTa moculoba da daqvemdebarebul organizaciaTa

103

103

raodenoba, maTi funqcionireba gaxda ufro mniSvnelovani da sul ufro

did rols asrulebda dedaqalaqis kulturul cxovrebaSi, kulturis

ganyofilebis statusi aRmoCnda Seusabamo arsebuli qalaqis kulturis

mmarTveli struqturisa.

1978 weli

Tbilisis saxalxo deputatTa saqalaqo sabWos aRmaskomis

kulturis sammarTvelos daqvemdebarebaSi Sevida 28 samusiko skola, erTi

samxatvro skola, erTi qarTuli xalxuri qoreografiuli skola-studia,

erTi xelovnebis skola, saqalaqo masobrivi da sabavSvo biblioTekebi, misi

filialebiT, 8 kulturisa da dasvenebis parki, 3 muzeumi (Tbilisis

istoriul-eTnografiuli muzeumi-`qarvasla~, i. WavWavaZis da n.

baraTaSvilis saxl-muzeumebi, saqalaqo kulturis saxli, I saqalaqo

klubi, 2 panTeoni ( mTawmindisa da didubis)).

anu 1978-2000ww mimdinareobs sistemis etapobrivi gamsxvileba.

1993w. sistemaSi Semovida 9 Teatri.

2000 weli

q. Tbilisis meriis brZanebis #2 04.02.2000w. safuZvelze kulturis

sammarTvelo gadakeTda Tbilisis meriis kulturis saqalaqo samsaxurad.

(damtkicebulia qalaq Tbilisis premieris 2000 wlis 16 martis #126 gankargulebiT.

Setanilia cvlilebebi Tbilisis premieris 2000 wlis 11 seqtembris #610, #611, 2001 wlis

29 ianvris #46 da 2002 wlis 8 ianvris #1 gankargulebiT)

samsaxuris amocanebs Seadgenda qalaq Tbilisis teritoriaze

kulturis erTiani saxelmwifo politikis gatarebis uzrunvelyofa; masSi

Semavali infrastruqturis obieqtebis reabilitaciisa da ganviTarebis

programebis momzadeba, maTi ganxorcielebis organizeba.

2004 wlis martSi ganxorcielda reorganizacia, ris Sedegad

kulturis saqalaqo samsaxurs daeqvemdebara sportisa da turizmis

saqalaqo samsaxuri da axalgazrdobis saqmeTa samsaxuri. samive samsaxuris

110 saStato erTeulidan darCa 78 erTeuli.

104

104

2004 wlis marti-dekemberi

q. Tbilisis meriis brZaneba #72 18.03.2004w. gankargulebis safuZvelze

Seiqmna q. Tbilisis meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuri.

gamsxvilebuli samsaxuris ZiriTadi amocanebs Seadgenda:

qalaq Tbilisis teritoriaze kulturis, sportis, turizmisa da

axalgazrdobis saqmeTa erTiani saxelmwifo politikis gatarebis

uzrunvelyofa; masSi Semavali infrastruqturis obieqtebis

reabilitaciisa da ganviTarebis programebis momzadeba, maTi

ganxorcielebis organizeba.

qalaq TbilisSi kulturis, sportis, turizmisa da axalgazrdobis

saqmeTa sferoSi specialuri programebis SemuSaveba-ganxorcieleba;

saqalaqo mniSvnelobis kulturis, sportis, turizmisa da

axalgazrdobis saqmeTa sakiTxebis marTva, RonisZiebebis SemuSaveba.

kulturis, sportis, turizmisa da axalgazrdobis saqmeTa sferoSi

dasaqmebulTa moRvaweobis Tavisuflebis uzrunvelyofa, maTi

warmoCinebis da popularizacia-propagandis xelSewyoba;

saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili wesiT qalaqis kulturis

sportis, turizmisa da axalgazrdobis saqmeTa infrastruqturis

obieqtebis movla-patronoba da marTva.

qalaqisaTvis ucxouri investiciebis da kreditebis mozidvis

xelSewyoba kulturuli, sportuli, turistuli da axalgazrduli

programebisa da proeqtebis ganxorcielebisaTvis.

daZmobilebul qalaqebTan qalaq Tbilisis saerTaSoriso

kulturuli, sportuli, turistuli da axalgazrduli kavSirebis

ganviTareba.

2004 wlis 20 dekembris q. Tbilisis meriis brZaneba #17-is safuZvelze

gauqmda kulturis saqalaqo samsaxuri. (brZanebaSi aqamde arsebuli

kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuri ar aris moxseniebuli)

105

105

meriis struqturaSi calke Camoyalibda spotris saqalaqo samsaxuri,

xolo turizmis samsaxuri gadavida ekonomikuri samsaxuris mmarTvelobis

sferoSi. ganaTlebis saqalaqo samsaxurs ewoda ganaTlebisa da kulturis

saqalaqo samsaxuri, romlis mmarTvelobis sferoSi gadavida kulturis

infrastruqtura.

2004 wlis dekemberSi Tbilisis meriam gadasca i. GgriSaSvilis sax.

Tbilisis istoriis muzeumi _ `qarvasla~ kulturisa da sportis

saministros mezeumebis erovnuli gaerTianebis daqvemdebarebaSi, romlis

SemadgenlobaSi i. GgriSaSvilis sax. Tbilisis istoriis muzeumi-qarvasla

Sevida rogorc filiali (sakuTari iuridiuli statusis armqone

struqturuli erTeuli).

1.2. kulturis samsaxuris ufrosebis sia wlebis mixedviT:

1953 – 55 w.w. o. muCiaSvili

1955 – 71 w.w. q. otiaSvili

1971 – 76 w.w. c. qoCeCaSvili

1976 – 81 w.w. r. donaZe

1981 – 84 w.w. v. jafariZe

1984 – 99 w.w. o. berZeniSvili

2000 – 04 w.w. d. OoqitaSvili

2005 wlidan n. MmaCalaZe

2. kompetencia, gadawyvetilebebis miReba da administracia 2.1. saorganizacio sruqtura

_ saorganizacio sqema

_ kulturis administraciis adgili qalaqis administraciaSi

_ ganyofilebebi/sxvadasxva instituciebi, romlebic kulturis

administraciis nawils Seadgenen.

_ saorganizacio sqemebi 2000w _ 2004w. (ix. qvedanarTSi)

106

106

_ kulturis administraciis adgili qalaqis administraciaSi (ixileT

qvedanarTi-1 2000w _ 2004w).

_ TanamSromelTa personalis raodenoba, romelTac anazRaureba

eZlevaT qalaqis kulturis samsaxurebidan (infrastruqtura 2004

wlamde).

dargebis dasaxeleba

Statebis raodenoba (ganakveTebi)

wlebis mixedviT

2001 2002 2003 2004

samusiko skolebi 2452 2524 2523 2543

muzeumebi 173 173 173 179

Teatrebi 990 1077 797

saswavleblebi 157 157 157 157

ansamblebi 104 102 91 91

kulturis parkebi 119 119 119 119

biblioTekebi 537 537 538 558

kulturis centrebi 36 36 36 36

panTeonebi da Zeglebi 15 15 20 20

Oorkestri big_bendi

RonisZiebebi

musikaluri Kkulturis centri 209 209

kulturis gadarCenis fondi

miwisZvris samuSaoebi

kulturis universiteti

turizmis RonisZiebebi

axalgazrduli RonisZiebebi

sul 4792 4949 4454 3703

107

107

2.1. sistemis mTliani aRwera

_ kulturis administraciis roli saqalaqo administraciaSi

_ kulturis departamentis movaleoba-pasuxismgeblobebi

_ gadawyvetilebis miRebis procedurebi

_ sxva romeli instituciebi da organizaciebi TamaSoben mniSvnelovan

rols qalaqis kulturul cxovrebaSi?

sabWoTa poeriodidan qalaqis kulturis ganyofileba ormag

daqvedebarebaSi iyo aRmaskomis Tavmjdomarisa da kulturis saministros

mimarT,Ada ar arsebobda, rogorc realuri TviTmmarTvelobis organo.

organizaciaTa dasaxeleba

Oobieqtebis raodenoba wlebis mixedviT

2001 2002 2003 2004 samusiko skolebi xelovnebis skolebi

24 7

24 7

24 7

24 7

muzeumebi 8 12 12 12/11 Teatrebi 9 13 13 12 saswavleblebi 2 3 3 3 ansamblebi 2 2 1 1 kulturisa da dasvenebis parkebi 4 4 4 4 biblioTekebi, biblioTekebis gaerTianeba

58

61 1

61 1

61 1

kulturis centrebi 3 3 3 3 panTeonebi 3 3 3 3 orkestri-big_bendi safortepiano trio

1 1

1 1

1 1

1 1

axalgazrda SemoqmedTa gaerTianeba 1 1 1 1 musikaluri Kkulturis centri 1 1 1 1 kulturis gadarCenis fondi 1 1 1 1 Ffestivalebi, konkursebi

2

3 1

3 1

3 1

UucxoeTTan urTierTobis centri 1 1 1 1 turizmis RonisZiebebi - - - axalgazrduli RonisZiebebi - - - kulturis universiteti - - - 1

108

108

1945 wlidan 1990 wlamde samsaxuris ufrossa da infrastruqturaSi

Semavali obieqtebis (skolebis, Teatrebs, muzeumebis) direqtorebs

aRmaskomis wardginebiT amtkicebda kulturis saministro. ufrosi

iniSneboda aRmaskomis dadgenilebiT, xolo 1999 wlis Semdgom

gankargulebiT, kulturis ministrTan SeTanxmebiT (sabWoTa periodSi

partiuli xaziT). gadawyvetilebebis miReba xelmZRvaneli pirebis

daniSvnis Taobaze xorcieldeboda samsaxuris kadrebis ganyofilebis

gamgis wardginebiTa da ufrosis xelmoweriT, xolo amtkicebda kulturis

saministro.

postsabWoTa periodSic ormagi daqvemdebareba grZeldeboda 1990

wlidan 2000 wlamde. 2000 wlamde kulturis ganyofilebas ar gaaCnda

struqturuli danayofebi ganyofilebebis saxiT. saStato erTeuls

ewodeboda jer dargobrivi inspeqtori, Semdgom specialisti.

2000 wlidan samsaxuris ufrosi iniSneba qalaqis sakrebulos

damtkicebiT, meris, premieris wardginebiT. infrastruqturaSi Semavali

obieqtebis (musikaluri skolebis, Teatrebis, muzeumebis) direqtorebs

niSnavs samsaxuris ufrosi, amdenad izrdeba marTvis decentralizacia.

2000 weli

`saqarTvelos dedaqalaqis – Tbilisis Sesaxeb saqarTvelos kanonis~

Sesabamisad Camoyalibda qalaq Tbilisis meriis kulturis saqalaqo

samsaxuris debuleba, romelis Tanaxmad samsaxuri gamovida ormagi

daqvemdebarebidan (igi emorCileboda mxolod qalaqis premiers) da

ganaxorcielebda Semdeg uflebamosilebebs:

qalaq Tbilisis meriis kulturis saqalaqo samsaxuri, rogorc qalaq

Tbilisis mTavrobis kompetencias mikuTvnebuli kulturis sakiTxebis

marTvis mizniT Seqmnili sabiujeto dawesebuleba, romelic

`saqarTvelos dedaqalaqis – Tbilisis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis

da `saqarTvelos dedaqalaqis _ qalaq Tbilisis meriis debulebis~

safuZvelze dedaqalaqisaTvis gadacemuli uflebamosilebis

109

109

farglebSi atarebs erTian saxelmwifo politikas kulturis

sferoSi.

samsaxuri Tavis saqmianobaSi xelmZRvanelobs `saqarTvelos

dedaqalaqis _ Tbilisis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT,

`saqarTvelos dedaqalaqis_qalaq Tbilisis meriis debulebiT,~

saqarTvelos sakanonmdeblo da kanonqvemdebare normatiuli aqtebiT,

qalaq Tbilisis TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis organoebisa da

Tanamdebobis pirebis samarTlebrivi aqtebiT da winamdebare

debulebiT da samsaxuris SinaganawesiT. maTi Sesrulebis mizniT

samsaxuri wyvets mis kompetenciaSi Semaval sakiTxebs.

kanonmdeblobiT dadgenili kompetenciis farglebSi saqarTvelos

kulturis saministro meTodologiurad xelmZRvanelobs kulturis

saqalaqo samsaxurs;

samsaxuris kompetencia, struqtura da saqmianobis wesi ganisazRvreba

samsaxuris debulebiT, romelsac amtkicebs qalaq Tbilisis premieri.

samsaxuri angariSvaldebulia qalaq Tbilisis meris, qalaq Tbilisis

sakrebulos da qalaq Tbilisis premieris winaSe.

samsaxurs aqvs debuleba, beWedi saxelwodebis aRniSvniT,

dasrulebuli balansi, xarjTaRricxva da saTanado angariSi qalaq

Tbilisis xazinaSi.

Tavisi uflebamosilebis farglebSi, kanonmdeblobiT dadgenili

wesiT samsaxuri iRebs gadawyvetilebebs da maT Sesasruleblad

gamoscems individualur samarTlebriv aqts _ brZanebas.

samsaxuris dafinanseba xorcieldeba saqalaqo biujetis xarjze.

amdenad 2000 wels kulturis saqalaqo samsaxuris CamoyalibebiT

qalaqis kulturis marTvaSi mniSvnelovani nabiji gadaidga ufro meti

decentralizaciisaken.

miuxedavad amisa, qalaq Tbilisis kulturis administracia moicavs

Zalze viwro areals, radgan mis daqvemdebarebaSi ar aris arc qalaqis

110

110

kulturuli memkvidreobis dacva (es kulturisa da sportis saministros

ZeglTa dacvis departamentis prerogativaa) da arc qalaqis gare reklamisa

Tu axalmSeneblobaTa Sesabamisobis kontroli kulturul landSaftTan

(es sakiTxebi arqiteqturis saqalaqo samsaxurisa da qalaqis mTavari

dizaineris ofiss eqvemdebareba).

Sedegad, meriis samsaxurebsa da Sesabamis saministroebs Soris

aradamakmayofilebeli integraciis pirobebSi urTierTgamomricxavi

gadawyvetilebebis miRebis Sedegad ikveTeba bolo wlebis kulturis

politikis prioritetebis qaoturoba.

2.1 TanamSromloba sxva uwyebebTan

_ sxva romeli instituciebi da organizaciebi TamaSoben mniSvnelovan

rols qalaqis kulturul cxovrebaSi?

kulturis departamentis TanamSromlobs:

sabWoTa periodSi aRmaskomTan, uaxles periodSi meriis sxva

ganyofilebebTan: ZiriTadad ekonomikur da safinanso samsaxurebTan;

qalaqis (damoukidebel) kulturis instituciebTan arasamTavrobo

organizaciebTan, biznes organizaciebTan, kerZo seqtorTan

(TanamSromloba ar aris mxolod komerciuli xasiaTis _

RonisZiebaTa erToblivi dafinanseba, Carteruli reisebi da sxva)

damoukidebel xelovanTa seqtorTan

erovnul mTavrobasTan-kulturisa da sportis saminstrosTan;

sxva qalaqebTan Qqveynis masStabiT TanamSromloba nominaluria;

kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuri ar aris gaerTianebuli

saerTaSoriso partniorul qselebSi, Tumca aqvs ormxrivi

xelSekrulebebi msoflios sxvadasxva dedaqalaqebisa da qalaqebis

Sesabamis samsaxurebTan _ moskovTan, erevanTan, romTan,

florenciasTan da sxva.

111

111

3. qalaqis kulturis politikis ZiriTadi miznebi da prioritetebi

3.1. ra areals moicavs kulturis administracia?

3.2. kulturis politikis miznebi.

_ ra ZiriTad miznebs isaxavs qalaqis kulturis politika? ratom am

miznebs? rogor sruldeba isini?

_ aqvs Tu ara qalaqs grZelvadiani kulturis strategia? vin arian

strategiis/gegmis mTavari moqmedi pirebi? aris Tu ara

strategia/gegma danergili?

_ moicavs Tu ara qalaqis mTliani ganviTarebis strategia qalaqis

kulturis politikis ZiriTad miznebs?

2003 wlis 26 ivliss Tbilisis meriaSi gamarTul forumze damtkicda

debuleba da Seiqmna q. Tbilisis strategiuli ganviTarebis gegmis

SemmuSavebeli sabWo. (qalaq Tbilisis sakrebulos 2003 wlis 20 ivnisis

dadgenileba # 53. –debulebis proeqtis `q. Tbilisis strategiuli

ganviTarebis gegmis SemuSavebis procesis Sesaxeb~ SeTanxmebaze).

sabWos dadgenilebiT meriis samsaxurebs daevala Sesabamisi

strategiuli gegmebis SemuSaveba,Mmagram dedaqalaqs dRemde ar aqvs

SemuSavebuli erTiani strategiuli gegma, Sesabamisad Tbiliss ar gaaCnia

grZelvadiani kulturis ganviTarebis strategia.

am problemis gadasawyvetad pirveli nabiji gadaidga 2004 wels

qalaq Tbilisis meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuris mier,

romelmac daafinansa kulturis gadarCenis fondis programa `q. Tbilisis

ganviTarebis strategiuli gegmisaTvis kulturisa da turizmis politikis

koncefciis Seqmna~, romlis saboloo produqtsac warmoadgens qvemdebare

dokumenti.

3.1. mimdinare kulturis politikis sakiTxebi:

_ ra ZiriTadi sakiTxebi iqna dasmuli qalaqis kulturis politikaSi

bolo 5 wlis ganmavlobaSi? rogori cvlilebebi ganicades bolo 5

wlis ganmavlobaSi? ratom?

112

112

Bbiujetis analizis Sedegad prioritetad SeiZleba gamoikveTos

xelovnebis is dargebi, romlebic saSemsruleblo da Teatralur

xelovnebas ganekuTvneba; kerZod, saerTo aradamakmayofilebeli

dafinansebis pirobebSi SedarebiT priviligirebul mdgomareobaSi bolo 5

wlis ganmavlobaSi iyo musikaluri skolebi, saxelovnebo kolejebi da

saswavleblebi, ansamblebi, Teatrebi da musikaluri centri. SedarebiT

mcire zrda iyo biblioTekebisa da sazogado sivrceebis _Mparkebisa da

panTeonebis _ dafinansebaSi. Aaseve SedarebiT stabiluria municipaluri

festivalebis dafinanseba.

Yyvelaze araprioritetul dargad qalaqis biujetis mixedviT

SeiZleba dasaxeldes muzeumebi, romelTa dafinanseba, calkeuli

SemTxvevebis gamoklebiT, sagrZnoblad Semcirda.

4. kulturis dafinanseba

kulturis saqalaqo samsaxuris daqvemdebarebaSi Sedis samusiko

skolebi, muzeumebi, Teatrebi, saswavleblebi, ansamblebi, kulturisa da

dasvenebis parkebi, biblioTekebi, kulturis centrebi, panTeonebi da

Zeglebi, big-bendi, musikalur-kulturuli centri da kulturis

univeristeti.

muzeumebi

2001 wels 2000 welTan SedarebiT gaizarda 1 muzeumiT.

2001 wels municipaluri muzeumebis biujetiT damtkicebuli gegma

Seadgenda 425974 lars, 2002 wels _ 564240 lars, e.i. gaizarda 32,46%-iT;

xolo 2003 wels biujetiT dafinanseba SeumcirdaT muzeumebs 83%-iT da

gegmam Seadgina 308300 lari. Sesabamisad, Semcirda damTvarieleblebis

raodenobac _ wina welTan SedarebiT 16,88%-iT.

muzeumebs ZiriTadad, garda `qarvaslisa~, ar gaaCniaT sakuTari

Semosavlebi, ris gamoc maTi xarjebi mTlianad damokidebulia biujetze.

`qarvasla~-s 2003 wels wina welTan SedarebiT specialuri saxsrebi

Seumcirda 33,3 %-iT, xolo 2004 wels 12,5%-iT.

113

113

Teatrebi

biujetiT dafinanseba yovelwliurad izrdeba 2001 wlidan 2003 wlis

CaTvliT. 2001 wels yvela municipaluri Teatri gadavida subsidiaze: e. i.

Teatris direqciasTan ideba xelSekruleba, romlis mixedviTac Teatri

iRebs valdebulebas gansazRvruli Tanxis farglebSi dadgas garkveuli

raodenobis speqtakli da amiT gansazRvravs sakuTari Semosavlebis

raodenobas. Tu Teatri ar Seasrulebs aRebul valdebulebas, Sesabamisad

biujetic Semdeg wels aRar daafinansebs mas, xolo ufro metad

daafinansebs im Teatrs, romelic zustad Seasrulebs mis mier dadebuli

xelSekrulebis pirobebs).

2001 wlidan 2003 wlamde izrdeboda biujetiT dafinanseba, aseve

izrdeboda speqtaklebis raodenobac, magram mcirdeboda mayurebelTa

raodenoba. Sesabamisad iklo Teatrebis sakuTarma Semosavlebmac.

saxelovnebo saswavleblebi

municipalur daqvemdebarebaSi Sedis 30 samusiko da erTi samxatvro

skola. maTi xarjebis umetesi wili biujetze modis, xolo sakuTari

Semosavlebi mTlianad ixarjeba muSa-mosamsaxureTa Sromis anazRaurebaze

da damqiraveblidan anaricxebze.

biujetiT damtkicebuli gegma wina welTan SedarebiT Semcirda 8,6 %-

iT, Semosavlebi gaizarda 1%-iT. 2003 wels biujetis gegma gaizarda 48,68

%-iT, xolo Semosavali Semcirda 2,2%-iT 2004 wels biujeti gaizarda

88,4%-iT (rac gamwveuli iyo pedagogebis xelfasebis matebiT) da

specialuri saxsrebic _ 16,57 %-iT (rac gamowveuli iyo moswavleTa

kontingentis matebiT).

Mmunicipaluri daqvemdebarebis aris 3 saswavlebeli _ s. zaqariaZis

saxelobis Tanamedrove xelovnebis koleji, qoreografiuli skola-studia

da saswavlo kinostudia. amaTgan sakuTari Semosavlebi aqvs s. zaqariaZis

sax. kolejs da qoreografiul skola-studias. maTi Semosavali 2001

wlidan 2003 wlamde mcirdeboda 16,57%-iT xolo 2004 wels maTi Semosavali

gauTanabrda 2001 wlis Semosavals. biujetiT dafinanseba yvelaze meti iyo

2003 wels, 2004 wels Semcirda 18,53%-iT. subsidiazea kulturis

114

114

universitetic, romelic 2004 wels gadmovida municipalur

daqvemdebarebaSi.

ansamblebi da orkestri

subsidiaze arian ansamblebi, big-bendi, musikalur-kulturuli

centri.

biblioTekebi

municipalur daqvemdebarebaSi Sedis 4 biblioTeka da 1

centralizebuli biblioTeka, romelSic Sedis 53 filiali.

biblioTekebis dafinanseba biujetiT 2002 wels wina welTan

SedarebiT gaizarda 21,89%-iT, 2003 wels Semcirda 5%-iT, xolo 2004 wels

gaizarda 4,8%-iT. sakuTari Semosavlebi mxolod centralizebul

biblioTekas aqvs. mas Semosavali mkiTxvelTa gawevrianebidan da ijaridan

Sesdis. maTi Semosavlebi yovelwliurad izrdeba da 2001 wlidan 2004

wlamde gaizarda 190 %-iT.

parkebi

municipalur daqvemdebarebaSi Sedis 4 parki (vakis parki, muSTaidis

parki, mTawmindis parki da zoologiuri parki). Yyvela maTgani subsidiaze

aris da igive pirobebia, rac TeatrebSi,

kulturuli centri

qalaqis daqvemdebarebaSi Sedis 3 kulturuli centri (azerbaijanis

kulturis centri, ruseTis kulturis centri da `kavkasiuri saxli~). maT

sakuTari Semosavlebi ar aqvT da biujetiT dafinanseba yovelwliurad

izrdeba.

2001 wlidan 2004 wlamde 19,13%-iT.

kulturis saqalaqo samsaxuri axorcielebs sxvadasxva kulturul

RonisZiebebs. 2001 wels gegma iyo 643800 lari, 2002 wels Semcirda 54,9%-iT

da Seadgina 415500 lari. 2003 wels gaizarda 112.7%, xolo 2004 wels_28,5%-

iT.

115

115

qalaqis biujeti afinansebs 2002 wels miwisZvriT dazaralebul

kulturuli obieqtebis saremonto samuSaoebs. 2003 wels biujetiT

dafinanseba gaizarda 116.2%-iT, xolo 2004 wels 12,23%-iT.

2004 wels kulturis saqalaqo samsaxurs daemata turizmisa da axalgazrduli RonisZiebebi. turizmis RonisZiebebis gegma Seadgens 100 000 lars, xolo axalgazrduli RonisZiebebis gegma _275000lars.

2003 weli warmodgenilia rogorc nimuSi.

2003 wels kulturis saqalaqo samsaxurSi daqvemdebarebul obieqtTa

damtkicebuli gegma Seadgenda 9675040 lars,

# dargebis dasaxeleba

obieqtebis raodenoba

Statebis raodenoba (ganakveTebi)

biujetis gegma Semosavlebi

2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004

1 samusiko skolebi 31 31 31 31 2452 2524 2523 2543 1535945 1414118 2102610 3961032 537000 542000 530000 617806

2 muzeumebi 10 12 12 13 173 173 173 179 425974 564240 308300 314173 11000 12000 9000 8181

3 Teatrebi 12 13 13 13 990 1077 797 1025135 1335000 1618500 1214900 245800 156800 207900 147558

4 saswavleblebi 3 3 3 3 157 157 157 157 234894 204500 286710 241876 41500 39000 35600 41688

5 ansamblebi 4 4 3 3 104 102 91 91 75303 84544 81960 81500

6 kult.parkebi 4 4 4 4 119 119 119 119 1068712 1154200 1255400 1115900 1400 1000 83000 114003

7 biblioTekebi 4 4 4 4 537 537 538 558 696935 849560 809190 848523 4500 7500 8700 13029

8 kult. centrebi 3 3 3 3 36 36 36 36 39900 44550 48200 47534

9 panTeonebi da Zeglebi 2 3 3 3 15 15 20 20 388925 468925 387670 417600

10 big_bendi 1 1 1 1 125000 125000 135000 106000 50000 20000

11 RonisZiebebi 643800 415500 883500 1135560

12 musik. Kkult. centri 1 1 1 209 209 705000 850000 873000 745000 62500 62500 70000 124200

13

kult. gadarCenis fondi 150000

14 miwisZvris samuSaoebi 409400 885000 993300

15 kulturis universiteti 1 250000

16 turizmis RonisZiebebi 100000

17 axalgaz. RonisZiebebi 275000

sul 75 79 77 80 4792 4949 4454 3703 7115523 7919537 9675040 11847898 903700 820800 994200 1086465

116

116

dazustebuli gegma Seadgenda 9293036 lars,

Sesruleba Seadgenda 7985705 lars.

sxvaoba Seadgenda 1307331lars.

4.1. mokle mimoxilva

_ mTliani qalaqis (meriis) danaxarjebi kulturaze Seadgens 10914040 lari

(Tbilisis biujetis gegma)

_ qalaqis (meriis) mTel biujetSi kulturis dafinanseba Seadgens 4, 78%.

_ municipaluri danaxarjebis ganviTareba kulturaze bolo 4 wlis

ganmavlobaSi:

2001 w. – 7 115 523 l

2002 w. – 7 919 537 l

2003 w. – 9 675 040 l

2004 w. – 11 847 898 l

4.2. qalaqis danaxarjebi kulturaze meriis danaxarji – 10 914 040 lari

4.3. qalaqis mTavrobis mier gansazRvruli kulturis Semosavali: kulturis sferos sakuTari Semosavlebi 914 200 lari.

_ erovnuli /regionuli/ provinciaTa mTavrobebis mier aRmoCenili

finansuri daxmareba kulturis departamentisadmi.

ZiriTadad 2000-2004 wlebSi kulturis saqalaqo samsaxuri exmareboda

centralur biujetze myof organizaciebs da ara piriqiT; kerZod, 2003

wlis saqalaqo biujetiT saxelmwifo (centraluri) kulturis

instituciebidan damatebiT dafinansda:.

Tbilisis saxelmwifo konservatoria,

S. amiranaSvilis sax. xelovnebis saxelmwifo muzeumi

programa `wignis darbazi~,

g. leoniZis sax. qarTuli literaturis istoriis saxelmwifo muzeumi

117

117

S. rusTavelis sax. Teatrisa da kinos saxelmwifo universiteti,

saswavlo kinostudia,

m. gelovanis saxelobis axalgazrdobis biblioTeka,

g. miqelaZis saxelobis teqnikuriBbiblioTeka,

i. gogebaSvilis saxelobis biblioTeka.

4.4. qalaqis mTavrobis danaxarjebi kulturaze misi qve-seqtorebis mxridan

_ rogorc evroebSi aseve procentebSi.

dargebis dasaxeleba

biujetis gegma

2001 lari

2002 lari

2002 %

2003 lari

2003 evro

2003 %

2004 lari

2004 evro

2004 %

samusiko skolebi 1535945 1414118 -8,6 % 2102610 914178 +48,69% 3961032 1722188 +88,38%

muzeumebi 425974 564240 +32,46% 308300 134043 -83,% 314173 136597 +1,9%

Teatrebi 1025135 1335000 +30,23% 1618500 703696 +21,23% 1214900 528217 -33,22%

saswavleblebi 234894 204500 -14,86% 286710 124656 +40,20% 241876 105163 +18,53%

ansamblebi 75303 84544 +12,27% 81960 35635 -3,15% 81500 35435 -0,56%

kult.parkebi 1068712 1154200 +8% 1255400 545826 +8,77% 1115900 485174 -12,5%

biblioTekebi 696935 849560 +21,90% 809190 351822 -4,99% 848523 368923 +4,86%

kult. centrebi 39900 44550 +11,65% 48200 20957 +8,19% 47534 20667 -1,4%

panTeonebi da Zeglebi 388925 468925 +20,57% 387670 168552 -20,96% 417600 181565 +7,72%

big_bendi 125000 125000 _ 135000 58697 +8% 106000 46087 -27,36%

RonisZiebebi 643800 415500 -51,35% 883500 384130 +112,65% 1135560 493722 +28,53%

musik. Kkult. centri 705000 850000 +20,57% 873000 379565 +2,71% 745000 323913 +28,53%

kult. gadarCenis fondi 150000 -100% -17,18%

miwisZvris samuSaoebi 409400 +100% 885000 384783 +116,2% 993300 431870

kulturis universiteti 250000 108696 +12,24%

turizmis RonisZiebebi 100000 43478 +100%

axalgaz. RonisZiebebi 275000 119565 +100%

sul 7115523 7919537 +11,30% 9675040 4206540 +22,17% 11847898 5151260 +22,46%

4.5..profesional xelovanTa xelSewyoba.

qalaqis meriis mxridan kulturis saqalaqo samsaxuris mier wlebis

manZilze xorcieldeboda profesional xelovanTa finansuri

uzrunvelyofa:

a) 2003 wels SerCeul iyvnen wlis saukeTeso profesionalebi

kulturis sferos yvela mimarTulebiT, dafinansebam Seadgina 25

000 lari.

118

118

b) 2002-2004ww-Si Seiqmna xelovnebisa da kulturis martoxela, umweo

muSakTa daxmarebis programa- 30 000 lari.

qalaqis meriis mier profesional xelovanTaTvis grantebis gacema

arasodes yofila asaxuli biujetSi.

5. qalaqis kulturuli infrastruqtura 5.1. ZiriTadi kulturis instituciebi

_ saxelmwifo (municipaluri, regionuli da nacionaluri kultura) da

damoukidebeli instituciebi qalaqSi.

_ maTi adgilmdebareoba, roli da mimdinare ganviTareba.

_ warmoadgens Tu ara kulturul instituciaTa decentralizacia

qalaqis mniSvnelovan sakiTxs?

_ gaqvT Tu ara adgilobrivi xelovnebis centrebi? ra rols asruleben

isini qalaqis kulturul cxovrebaSi?

Tbilisis kulturul infrastruqturaSi Sedis aramxolod

municipalitets daqvemdebarebuli organizaciebi. Tbilisi rogorc

dedaqalaqi yvela gagebiT qveynis centraluri qalaqia. qveyanaSi,

damoukideblobis mopovebis Semdeg Seqmnilma socialur-ekonomikurma

Zvrebma (90-iani wlebis dasawyisSi, samoqalaqo omebis CaTvliT) Tbilisi

saqarTveloSi lamis erTaderT yvelaze mimzidvel adgilad aqcia. D

dedaqalaqis Tavkombalizaciis problema dRemde saxezea. TbilisSi

Tavmoyrilia yvela administraciuli Tu sxva mniSvnelovani instituti.

regionebSi arsebuli mZime socialuri problemebis fonze Tbilisi

qveyanaSi mimdinare yvela mniSvnelovani kulturuli procesis

epicentricaa.

dRemde sustia kulturisa da sportis saministros Zalisxmeva ufro

gaaZlieros da gaaaqtiuros muSaoba regionebTan, maTi qveynis saerTo-

kulturul procesebSi CarTvis mizniT. Sesabamisad saministros

119

119

saqmianobac metwilad dedaqalaqzea orientirebuli da TbilisSi is

Sesabamis municipalur samsaxurze gacilebiT mniSvnelovan saxelmwifo

institucias warmoadgens. urbanuli kulturis politikis formirebaSi

dedaqalaqis infraqstruqturaSi mniSvnelovan rols TamaSobs

municipalitetis sxva struqturac _ Tbilisis arqiteqturis samsaxuri.

samwuxarod dRemde centralur uwyebasa (saministros) da merias Soris

(xSirad Tavad meriis calkeul samsaxurebs Sorisac ki) adgili aqvs

arakoordinirebul moqmedebas, rac dRemde mkafiod gamijnuli funqciebis

ararsebobisa da Camouyalibebeli politikis Sedegia.

dedaqalaqis kulturul cxovrebaSi aseve mniSvnelovania

arasamTavrobo institutebis moRvaweoba, magaliTad, calkeuli

saerTaSoriso fondebisa da organizaciebis (mag. fondi `Ria sazogadoeba _

saqarTvelo~, goeTes instituti da a.S.) roli, romlebic xSirad gamodian

ama Tu im kulturuli programebis dafinansebisa Tu calkeuli

RonisZiebebis gamarTvis iniciativiT. qalaqis kulturuli

infrastruqturis mniSvnelovan institucias, rogorc Tavad garkveulwilad

maskulturis nawili _ warmoadgens masmedia: Tavisufali beWduri media,

kerZo telearxebi da Camoyalibebis procesSi myofi sazogadoebrivi

televizia.

5.2 masmedia

sabWoTa saqarTveloSi presa, iseve rogorc mTlianad kulturis

sfero mkacrad ideologizirebulia. am dros arsebobs mxolod

saxelmwifo arxebi (ori satelevizio da erTi radio arxi) da presa (maT

Soris xelovnebis sxvadasxva dargebisadmi miZRvnili perioduli

gamocemebi: literaturaze, musikaze, Teatrze, kinoze da a..S), romelsac

xelisufleba pirdapir afinansebs da am dafinansebis masStabebi sakmaod

seriozulia. Tumca konkretulad Tbilisisadmi miZRvnili satelevizio

arxi arc komunistebis dros arsebobda, Tu ar CavTvliT saxelmwifo arxze

periodulad momzadebul gadacemebs Tbiliselebze da qarTul da rusul

enebze gamocemul gazeTebs `Tbilissa~ da rusulenovan `veCerni Tbiliss~.

120

120

90-iani wlebis dasawyisSi iqmneba pirveli damoukidebeli

telekompaniebi ìbervizia~, `Tamarioni~, `kavkasia~; Cndeba damoukidebeli

presac, Tumca maTi umravlesoba ama Tu im partiis kuTvnilebaa.

paralelurad arsebobas agrZelebs saxelmwifo radio da televizia,

romelic lamis erTaderTia, sadac marTalia SezRuduli dafinansebiT,

magram tradiciulad grZeldeba saavtoro gadacemebis momzadeba.

amgvari programebis momzadebis mcdeloba Tavidan damoukidebel

arxebsac aqvT (ìbervizia~), Tumca sareklamo bazris ararsebobis pirobebSi

da qveyanaSi Seqmnili saomari da kriminogenuli mdgomareobis gamo

damoukidebeli arxebis umravlesoba maleve wyvets arsebobas. Tumca

telearxebisgan gansxvavebiT viTardeba beWduri media da iqmneba marTlac

damoukidebeli (maT Soris partiuli gavlenisganac) presa, rogorebicaa

`droni~, `7 dRe~, mogvianebiT `rezonansi~, àlia~.

1994 wels qalaq rusTavSi mauwyeblobas iwyebs telekompania

`rusTavi~ (mogvianebiT `rusTavi 2~, romelic Semdgom TbilisSi gadmodis).

xelaxla iwyeba televiziebis bumi, Tumca sareklamo bazari isev mwiria da

maTi dafinansebis wyaros ZiriTadad politikosTa finansebi warmoadgens.

erT dros saxelmwifo dotaciaze arsebuli beWduri gamocemebi

(saxelovnebo Jurnalebi) faqtobrivad wyvets arsebobas. qveyanaSi

mimdinare procesebi obieqturad mediazec aisaxeba. televiziasa da presaSi

wamyvani da lamis erTaderTi Tema politikaa. wlebis manZilze situacia

mniSvnelovnad ar Secvlila, miT ufro mediis mxridan kulturiT

dainteresebis mxriv. Tumca am procesSi garkveuli tendenciebi mainc

gamovlinda. konkretulad ki televizia da presa yuradRebiani gaxda

maskulturuli RonisZiebebisa da e.w. Sou-biznesis warmomadgenlebisadmi.

Etelevizia, radio

1999 wels evrosabWoSi gawevrianebis Semdeg saqarTvelom aiRo

valdebuleba saxelmwifo arxis sazogadoebrivad gardaqmnaze. Tumca

parlamentma kanoni sazogadoebrivi mauwyeblobis Sesaxeb mxolod 2004

wlis dasasruls miiRo. am institutis formireba jer ar dasrulebula.

121

121

arada es gaxlavT erTaderTi media saSualeba, romelsac kanoniTac ki

evaleba kulturul-saganmanaTleblo proeqtebis ganxorcieleba. rac

Seexeba kerZo telekompaniebs, msgavsi gadacemebis momzadeba maTTvis

komerciulad dRemde wamgebiania, ris gamoc maT eTerSi kulturul-

saganmanaTleblo proeqtebis raodenoba Zalian mwiria, samagierod uxvadaa

gasarTobi tipis proeqtebi, isic didwilad ucxouri telekompaniebisgan

nayidi tele-proeqtebis qarTuli versiebi. A

ar arsebobs satelevizio arxi, romelic mxolod Tbiliszea

orientirebuli. erTaderTi programa romelic saxelmwifo arxze

municipalitetis dakveTiT mzaddeba aris `Tbilisis droiT~.

saqarTveloSi mauwyebeli radioarxebis umravlesoba orientirebulia

sainformacio da musikalur mimarTulebebze. saxelmwifo radios I arxs Tu

ar CavTvliT, qarTul radios eTerSi iSviaTia seriozuli saavtoro

programebi kulturaze. aqac orientaciaa musikalur-gasarTob

mimarTulebebze. amasTan arsebobs eleqtronuli mediis saSualebebis

gavrcelebis problema qveynis mTel teritoriazec.

presa

dRemde wamyvan gazeTebSi qveynis kulturul cxovrebaSi mimdinare

procesebi fragmentulad Suqdeba. yoveldRiur presaSi erTaderTia `24

saaTi~, sadac am sferos sagangebod sagazeTo gverdi, periodulad ki

sagazeTo CanarTebic ki eZRvneba. Tumca saqarTveloSi beWduri gamocmebis

tiraJic sakmaod dabalia. yoveldRiuri gazeTebis tiraJi saSualod 8-10

aTasze naklebia, zogierTi yovelkvireuli gamocemis tiraJi ki mxolod 20-

30 aTasamde aRwevs. AaseTi mwiri bazris pirobebSi ki presa mTlianad

komerciuli interesebidan gamodis da aqcents politikasa da socialur

Tematikaze akeTebs. miuxedavad imisa, rom kultura saxelmwifo politikis

nawilia, sabiujeto sferoa da uzarmazar socialur sferosac

warmoadgens, media mas am konteqstSi ver aRiqvams. kulturaSi Seqmnil

problemebs ki mxolod skandalebisa da didi xmauris atexvis dros

uTmobs. sul cota xnis win qarTul presaSi (rogorc televiziaSi)

kultura gaigivebuli iyo mxolod Sou-biznesTan da aqac SemoqmedebiTi

122

122

kritikis nacvlad ufro xSirad vkiTxulobdiT iseTi tipis informaciebs,

romelTa adgili normalur dasavlur gamocemebSi elitaruli qronikis

svetebSia.

5.3. xelovnebis dargebi biblioTekebi

_ ra saxis biblioTekebia (municipaluri, kerZo, samecniero da sxva.)

Tqvens qalaqSi?

_ vin xelmZRvanelobs da afinansebs maT?

- maTi mdebareoba, roli da mimdinare ganviTareba.

Tbilisis biblioTekebis gaerTianeba

biblioTekebis gaerTianebis mTavari amocanaa, srulad da efeqturad

gamoiyenos is mwiri wignadi fondi, romelic bolo 15 wlis manZilze

mcireoden Tu gadaxalisda.

saxelmwifoSi arsebulma mZime sabiujeto krizisma qalaqis

sabiblioTeko qselSi gatarebuli reformebis aucilebeloba cxadhyo. adre

cal-calke arsebuli sabavSvo da masobrivi saqalaqo sabiblioTeko

sistemebi gaerTianda erT mTlian saqalaqo centralizebul sistemad,

ramac realuri ekonomia misca qalaqis biujets, mowesrigda biblioTekebis

dislokaciac.

q. TbilisSi funqcionirebs 54 saqalaqo masobrivi da sabavSvo

biblioTeka, romelTac aerTianebs mixeil javaxiSvilis saxelobis

centraluri samecniero saqalaqo biblioTeka. biblioTekebis gaerTianeba

dakompleqtebulia 348 saStato erTeuliT, erTiani xelmZRvanelobiT,

literaturis centralizebuli dakompleqtebiTa da damuSavebiT.,

materialuri saSualebiTa da sameurneo saqmianobiT. qalaqis sabiblioTeko

qselis wignadi fondi Seadgens 1728 000 egzemplars, igi yovelwliurad

saSualod emsaxureba 190 000 mkiTxvels da maTze gaicema 1500 000 yda-

erTeuli.

123

123

saqalaqo masobrivi biblioTekebis garda, qalaqSi funqcionirebs

respublikuri daqvemdebarebis biblioTekebi, rogoricaa i. WavWavaZis sax.

erovnuli biblioTeka, mecnierebis akademiis biblioTeka, samedicino

biblioTeka, teqnikuri biblioTeka, i. gogebaSvilis sax. pedagogiuri

respublikuri biblioTeka, mirza gelovanis sax. axalgazrduli

respublikuri biblioTeka da lado asaTianis sax. respublikuri sabavSvo

biblioTeka.

biblioTekebis centralizebuli gaerTianeba eqvemdebareba qalaqis

merias, kerZod, Tbilisis meriis kulturisa da sportis saqalaqo

samsaxurs. sxva biblioTekebi arian kulturisa da sportios saministros

daqvemdebarebaSi.

qalaqis biblioTekebis umetesoba SedarebiT Tanabradaa ganlagebuli

ubnebis mixedviT (sabWoTa periodidan moyolebuli). Tumca istoriul

centralur raionebSi ( mTawmina -krwanisi, didube-CuRureTi) kulturuli

obieqtebis, da maT Soris biblioTekebis, koncentracia sagrZnoblad metia.

(ix. ruka #3)

aRsaniSnavia, rom bolo dros TbilisSi gaixsna ramdenime wignis

maRazia (`parnasi~, `wignis saxli~), zogi maTgani Zveli biblioTekis

bazazea Seqmnili, magaliTad `wignis saxli~. BbiblioTekebis

ararentabelurobis gamo, ZiriTadad isini isev saxelmwifos-

municipalitetis an saministros dotaciaze imyofebian.

kerZo mesakuTreebis interesebi metad vrceldeba wignis maRazia-

salonebze, romelTa raodenoba TbilisSi bolo 5 wlis manZilze

sagrZnoblad izrdeba (magaliTad, `prospero buqs~).

gansakuTrebul interess iwvevs mkiTxvelSi saelCoebisa da maTi

kulturuli centrebis biblioTekebi, magaliTad franguli ` diumas

centri~, didi briteneTis BC biblioTeka da sxva.

biblioTekebze dakvirveba cxadyofs, rom Zveli da dazianebuli

wignebi mkiTxelTaTvis naklebad mimzidvelia. sajaro biblioTekebisTvis

gamoyofili sivrce arasakmarisi da arakomfortulia, rac mkiTxvelTaTvis

naklebad mimzidvelia. biblioTekebis wignebiT momarageba Zalian mwiria,

124

124

specializebuli personali ZiriTadad kvalificiuria, magram naklebad

aqvT unari mimzidveli gaxadon mkiTxelisaTvis biblioTekasTan

urTierToba.

L literatura

dResdReobiT TbilisSi arcTu bevri kulturuli publikacia

arsebobs. kulturul SemoTavazebaTa speqtri ki ufro farToa da kargad

aisaxeba Jurnal-gazeTebSi, Tumca maTi ZiriTadi problema dafinansebis

naklebobaa, rac tiraJis simcires ganapirobebs.

Tbilisuri literaturuli cxovreba mravali wlis manZilze

ganisazRvreboda mweralTa kavSiris arsebobiT, sadac gaerTianebulni

arian ufrosi Taobis warmomadgenlebi; dRes am dargSi sazogadoebriv

azrs da literaturul gemovnebas ayalibebs ramdenime literaturuli

wris aqtivoba da bevri gamomcemlobis arseboba, romlebic sxvadasxva

Janris wignebs uSveben. axalgazrda literatorebi awyoben regularul

Sexvedrebs mkiTxvelebTan da awyoben wignebis prezentaciebs; TbilisSi

ukve ramdenime welia imarTeba didi wignis bazrobebi, romlis

organizebaSic didi wili miuZRviT saxelmwifo struqturebs-kulturisa da

sportis saministros, meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxurs.

Teatraluri xelovneba

TbilisSi moqmedebs 28 didi da mcire Teatri Tu dasi.

5 saxelmwifo Teatridan- z. faliaSvilis sax. operisa da baletis

saxelmwifo akademiuri, S. rusTavelis sax. saxelmwifo akademiuri, k.

marjaniSvilis sax. saxelmwifo akademiuri, v. abaSiZis sax. musikaluri

dramis saxelmwifo, giorgi miqelaZis sax. Tojinebis saxelmwifo Tbilisis

Teatrebidan upirvelesia Tavisi SemoqmedebiTi TvidmyofadobiT, erTiani

nacionaluri msoflmxedvelobis matarebeli da saerTaSoriso asparezze

qarTuli kulturis warmomCeni lideri-rusTavelis Teatri.

meriis daqvemdebarebaSia 15 municipaluri Teatri, aqedan mixeil

TumaniSvilis saxelobis kinomsaxiobTa Teatri da Teatr-studia rezo

125

125

gabriaZis xelmZRvanelobiT, warmoadgens qarTuli, da kerZod, Tbilisuri

kulturebis umniSvnelovanes da Zalze TviTmyofad elements.

aseve uaxles periodSi Seiqmna Tavisufali Teatrebis rigi _ rva

damoukidebeli Teatridan yvelaze warmatebuli da stabiluri mayureblis

mqone `Teatraluri sardafi~, qmnis dRevandeli maskulturis sakmaod

profesiul produqts.

TbilisSi arsebobs erTi saxalxo wodebis Teatri - `saxioba~.

saxelmwifom, kerZod, kulturis saministrom, sabWoTa kavSiris

daSlis Semdeg ver moaxerxa politikuri reJimebis monacvleobisa da

sazogadoebis Rrma evoluciuri da revoluciuri procesebis pirobebSi,

SeenarCunebina Teatrebis stabiluri dafinanseba, SemoqmedTa da kulturis

sferoSi momuSave kadrebis xelSewyoba. Tumca aRsaniSnavia isic, rom

sabiujeto organizaciebs met-naklebad gaaCnda daculi muxlebi- anu

saxelfaso da komunaluri gadasaxadebis fondi, magram ganviTarebaze

orientirebuli Tanxebi, anu sadadgmo xarjebi, bolo periodSi did

problemas warmoadgenda yvela TeatrisaTvis.

municipaluri daqvemdebarebis Teatrebsac ukeTesi dafinansebis

miuxedavad, garkveuli problemebis gadalaxva uwevT _ rogorc

saxelmwifo, aseve municipaluri Tu kerZo struqturebi didwilad

damokidebulebi arian msxvil donatorebze, romlebic ufro meti

sixalisiT qvelmoqmedebis saxiT istoriuli Senobebis restavrirebasa da

remonts afinanseben.

zogjer sadadgmo xarjebis Tanadafinanseba sxvadasxva fondebis

grantebiT xorcieldeba. (magalioTad OSGF)

vizualuri xelovneba

Tbilisis vizualuri xelovneba SeiZleba iTqvas, rom saxelmwifos

mier naklebadaa ganebivrebuli. sabWoTa periodis mxatvris saxlis

ganadgurebis Semdeg da mxatvrTa kavSiris funqciis Sesustebis Sedegad

saxelmwifo organizaciuli Careva am sferos saqmianobaSi praqtikulad ar

126

126

arsebobs. erTaderTi mZlavri ideologiuri kera vizualur xelovnebaSi

aris Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia.

amavdroulad Cndeba mravali arasamTavrobo organizacia, umetesad

galereebi, romlebic cdiloben daikavon art biznesis niSebi da awarmoon

sakuTari politika, Tumca es procesi Zalze nela mimdinareobs bazris

simwiris gamo.

`perestroikis~ droindeli moTxovna salonur xelovnebaze aSkarad

klebulobs, vinaidan sazogadoebis Semsyidvelunarianoba mkveTrad iwevs

dabla. am sferos damoukidebeli mxatvrebi cdiloben gaerTianebebis saxiT

Seqmnan mcire SemoqmedebiT kavSirebSi.

MmxatvarTa kavSiri, saxviTi xelovnebisa da misi istoriis dargSi

momuSave, sxvadasxva arasamTavrobo organizaciebi da aseve

araprofesional xelovanTa asociaciaciebi SedarebiT ganuviTarebeli

institucionaluri formebisa da lobis naklebobis gamo ver axerxeben

farTomasStabian TanamSromlobas saxelmwifosa da biznes seqtorTan.

kulturis centrebi

Tbilisi, rogorc dedaqalaqi gamoirCeva kulturuli aqtivobiTa da

kulturul iniciativaTa da instituciaTa simravliT. Mmiuxedavad amisa,

uaxles periodSi mxolod 5 saxelmwifo( municipaluri) kulturuli

centri SemogvrCa (sabWoTa periodSi kulturis saxlebi/ centrebi

gacilebiT meti iyo).

municipaluri kulturis centrebidan ori orientirebulia

ZiriTadad musikaze- kulturis saqalaqo samsaxuris ucxoeTTan

urTierTobisa da kulturuli iniciativebis centri Tanamedrove

popularul, saestrado musikaze, xolo j. kaxiZis Tbilisis musikalur-

kulturuli centri, seriozul, klasikur musikaze.

Tbilisi SeiZleba ganxilul iqnas, rogorc intereTnikuri

Tanacxovrebis modeli, romelic efuZneba TiToeuli sazogadoebis

specifikuri tradiciebisa da kulturul faseulobaTa

127

127

urTierTpativiscemas. eTnikur da kulturul umciresobaTa moTxovnaTa

Sesabamisad aqtualuri xdeba kulturuli instituciebis ganviTareba.

amdenad municipaluri kulturis sami centri-azerbaijanis

kulturis centri, ruseTis kulturis centri, kavkasiuri saxli-swored

Tbilisuri subkulturebis aqtiurobis ganmsazRvrelia.

EeTnikuri umciresobebi

miuxedavad imisa, rom Tbilisi istoriulad multieTnikuri qalaqia

da eTnikuri, religiuri da kulturuli tolerantobiT gamoirCeoda mTels

kavkasiaSi (da SesaZlebelia ufro farTo arealSic), dRes umetes

SemTxvevaSi, eTnikuri umciresobebis kulturis ganviTareba-SenarCunebis

xelSewyobisTvis arsebiT rols am umciresobebis organizaciebi

asruleben, romlebic arasamTavrobo organizaciebis saxiT funqcionireben.

TbilisSi registrirebulia kulturuli umciresobebis Semdegi

arasamTavrobo organizaciebi – latviuri sazogadoeba saqarTveloSi “ave

sol”., `sazogadoebrivi moZraoba mravalerovani saqarTvelo~, rus qalTa

kavSiri `iaroslavna~, `saqarTvelos somexTa kavSiri~, `saqarTvelos

somxuri axalgazrdobis kavSiri~, `saqarTvelos osTa asociacia~, `

saqarTvelos iezidTa axalgazrduli kavSiri~, ` saqarTvelos qurTi-iezidi

qalebis damoukidebeli liga~, `saqarTvelos qurT-iezidTa nacionaluri

kongresi~, `ainung~-saqarTvelos germanelTa asociacia, `saqarTvelos

azerbaijanel qalTa kavSiri~, `hilel-Tbilisi~ ebraeli axalgazrdobis

fondi, `saqarTvelos asirielTa erovnuli kongresi~, `saqarTvelos

ukrainelTa asociacia~, `saqarTvelos berZnul sazogadoebaTa federacia~

polonelTa saTvistomo.

aRsaniSnavia, rom bolo aTwleulma sakmaod uaryofiTi daRi daasva

Tbilisuri subkulturebis winsvla-ganviTarebas. wina periodSi arsebobda

specialuri saxelmwifo radios programebi eTnikuri umciresobebis enebze.

dRes es programebi gauqmebulia.

yovelive iwvevs garkveul ukmayofilebas, miT ufro, rom erovnuli

diasporebis warmomadgenlebs surT, rom ar iyvnen zedmetni am qalaqSi da

ar TamaSobdnen mxolod butaforul rols garkveuli kulturuli

128

128

RonisZiebebis dros. maT aqvT survili realurad iyvnen integrirebulni

sazogadoebaSi da hqondeT SesaZlebloba Seitanon qmediTi wvlili

Tbilisuri kulturis ganviTarebaSi.

5.3. festivalebi da ZiriTadi movlenebi

_ qalaqis mxridan festivalebisa da ZiriTadi movlenebis (finansuri

da sxva) uzrunvelyofa.

_ festivalebis da mimdinare movlenebis ganviTareba maTi roli qalaqSi.

_ ZiriTad movlenaTa roli da mimdinare ganviTareba.

uaxles periodSi TbilisSi aris mcdeloba damkvidrdes

saerTaSoriso dargobrivi festivalebi da konkursebi, Tumca qveynis

social-ekonomikuri mgdomareobis, kriminogenuli imijisa da zog

SemTxvevaSi kulturis politikis aramarTebuli strategiis gamo (rogorc

samTavrobo struqturebis, aseve Tavad organizatorebisa da provaiderebis

imijisa da gemovnebis gamo) srulyofili, farTo saerTaSoriso da

regularuli kontaqtebis Camoyalibeba gaZnelebulia.

miuxedavad amisa, TbilisSi mainc xorcieldeba sxvadasxva

safestivalo RonisZieba, romelTagan yvelaze prestiJuli saSemsruleblo

xelovnebis sferos warmoadgens.

aseTia saerTaSoriso musikaluri festivali `Semodgomis Tbilisi~,

romelic daarsda 1993 wels. yovelwliuri festivali meriis patronaJiT

xorcieldeba jansuR kaxiZis sax. M musikalur-kulturuli centris mier da

izidavs dedaqalaqSi msoflio saSemsruleblo xelovnebis varskvlavebs.,

igi xels uwyobs Tbilisis XIX-XXss-ebis mdidari sakoncerto tradiciebis

aRorZineba-ganviTarebas.

Teatraluri Tbilisis mxolod erT saerTaSoriso movlenad

SeiZleba CaiTvalos yovelwliuri xelovnebis festivali `saCuqari~,

romelic 1997 wels daarsda.

mis wiaRSi 2000 wels aRmocenda „promeTe“-Tbilisis saerTaSoriso

kinofestivali, romelic 2002 wlidan tardeba damoukideblad,

129

129

arasamTavrobo organizacia „kinoxelovnebis centri „promeTe“-s

organizebiTa da meriis patronaJiT.

sabWoTa periodSi kinostudia `qarTuli filmis~ Tvidmyofadi

produqciiT ganebivrebul dedaqalaqSi bolo aTwleulis kinowarmoebis

sruli degradaciis fonze, kinofestivali `promeTe~ namdvilad

sagulisxmo kulturul movlenad iqca, romelic farTo mayurebels axali,

eqsperimentuli, maRali mxatvruli Rirebulebebis kinoproduqcias

sTavazobs.

saSemsruleblo xelovnebis kidev erT, sabaleto sferos -v.

Wabukianisa da j.balanCinis saxelobis saerTaSoriso sabaleto festivali-

konkursi - 2003 wlidan uwevs popularizacias.

Tbilisis musikalur cxovrebaSi gansakuTrebul adgils ikavebs

saerTaSoriso jaz-festivali da qarTuli mravalxminobisadmi miZRvnili

saerTaSoriso simpoziumi; pianistTa saerTaSoriso konkursi da

axalgazrda pianistTa Tbilisis saerTaSoriso konkursi (daarsda 2002

wels).

samwuxaroa, rom 1996 wels didi warmatebiT Catarebulma Tanamedrove

xelovnebis Tbilisis saerTaSoriso bienalem, romelmac postsabWoTa

sivrcis gamoCenili konceptualuri xelovnebis warmomadgenlebi

gaaerTiana, kulturis saministrosa da meriis mxridan vizualuri

xelovnebisadmi interesis Senelebis gamo ver pova gagrZeleba.

festivalebis umetesi nawilis organizatorebi arasamTavrobo

organizaciebi, an komerciuli struqturebi -S.p.s. arian, xolo dafinanseba

xdeba meriis, kulturisa da sportis saministrosa da kerZo sponsorebis

erToblivi ZalisxmeviT. zog SemTxvevaSi saerTaSoriso fondebi da

sxvadasxva qveynis saelCoebi uzrunvelyofen ucxoel stumarTa

mgzavrobasa da ganTavsebas.

5.4 profesionali xelovnebis warmomadgenlebi

_ ra rols asruleben xelovnebis warmomadgenlebi qalaqis kulturis

politikaSi?

130

130

_ finansuri daxmarebis garda arsebobs Tu ara qalaqSi sxva momaragebis

sistemebi?

_ xelovanTa raodenoba, romlebic muSaoben Tqvens qalaqSi.

TbilisSi Tavmoyrilia didi istoriisa da adamianuri resursebis

mqone organizaciebi, rogoricaa mxatvarTa kavSiri, Teatralur moRvaweTa

kavSiri, arqiteqtorTa kavSiri, mweralTa kavSiri, kompozitorTa kavSiri,

qoreografTa kavSiri, kinematografistTa kavSiri, dizainerTa kavSiri. Aam

organizaciebs sabWoTa periodidan moyolebuli did materialur-teqnikuri

bazebi, sawarmooebi da sxva qoneba gaaCndaT. postsabWoTa periodSi am

qonebis didi nawili ganiavda, Tumca zogi am organizaciaTagan isev

saxelmwifo subsidiaze rCeboda (magaliTad, mweralTa kavSiri), xolo

zogma ki kuTvnili teritoriac ki ver SeinarCuna( magaliTad, Tbilisis

omis 1991-92ww. Sedegad ganadgurda mxatvris saxli).

sabWoTa periodSi kulturis ideologizacias Tan sdevda sferos

Sesabamisi dafinansebac, romelic ra Tqma unda, mkveTrad Semcirda

postsabWoTa periodSi obieqturi (qveynis saerTo ekonomikuri krizisi) da

subiqturi (saxelmwifos mxridan faqtobrivad, ara iuridiulad, kulturis

araprioritetulad cnoba) mizezebis gamo.

TbilisSi Tavmoyrili umaRlesi saxelovnebo saswavleblebi

yovelwliurad daaxloebiT 500-dan 1000-mde diplomirebul profesionals

amzadeben. Tu am cifrs davumatebT ufrosi Taobis warmomadgenlebs,

aRmoCndeba, rom Tbilisi erT-erTi upirvelesia, Tundac dsT-s sivrceSi,

xelovanTa procentuli maCveneblebiT erT sul mosaxleze.

5.5 xelovnebis moyvarulebi

_ ra saxis SesaZleblobebs sTavazobs qalaqi xelovnebis moyvarulebs?

_ xelovnebis moyvarulTa asociaciebisa da sazogadoebebis

uzrunvelyofa qalaqis mier (finansuri da sxva saxis).

TbilisSi saxelmwifo/municipaluri xelSewyoba xelovnebis

moyvarulebs, rogorc calke samizne jgufs, ar gaaCnia. amavdroulad

aRsaniSnavia, rom qarTuli folklori (gansakuTrebiT xalxuri cekva da

131

131

simRera), romelic namdvilad warmoadgens unikalur erovnul saganZurs,

xSirad xelovnebis moyvarulTa sxvadasxva sazogadoebebisa da

organizaciebis saSualebiT viTardeba. Aam mimarTebiT saxelmwifo met

yuradRebas iCens. Tumca es daxmarebebi erTjerad, arastabilur da kerZo

urTierTobebze metadaa damyarebuli, vidre efuZneba erTian strategiul

midgomas.

5.6 ganaTleba xelovnebis sferoSi

_ ra rols asrulebs xelovnebis saganmanaTleblo saqmianobebi qalaqis

kulturis strategiaSi? ra formiT gamoixateba?

Tbilisis meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuris

daqvemdebarebaSi arsebobs 24 samusiko skola, 4 xelovnebis skola,

xelovnebis gimnazia, samxatvro skola, qoreografiuli skola da

Tanamedrove da tradiciuli xelovnebis koleji. zemoaRniSnuli

dawesebulebebi warmoadgenen sabazo (dawyebiT) rgols saxelovnebo

ganaTlebis samsafexurian sistemaSi (dawyebiTi, saSualo da umaRlesi).

moswavleTa saerTo kontingentis raodenoba Seadgens 11 aTass.

samusiko da xelovnebis skolebSi musikis propagandis, qarTuli

erovnuli musikaluri kadrebis da momavali Taobis musikalur-esTetikuri

aRzrdis saqmes emsaxureba daaxloebiT 2600 pedagogi. maTi statusi

gaTanabrebulia zogadsaganmanaTleblo saSualo skolis pedagogTa

statusTan.

saxelovnebo ganaTlebis sxvadasxva dawesebulebebSi gaxsnilia

safortepiano, saorkestro, saestrado ganyofilebebi.

TbilisSi Tavmoyrilia ZiriTadi saxelovnebo umaRlesi

dawesebulebebi - a. quTaTelaZis sax. Tbilisis saxelmwifo samxatvro

akademia, i.sarajiSvilis sax. saxelmwifo Tbilisis konservatoria,

saqarTvelos S. rusTavelis sax. Teatrisa da kinos saxelmwifo

universiteti, kulturis saxelmwifo instituti (ix. municipalur

daqvemdebarebaSia), i.nikolaZis sax. samxatvro teqnikumi, m. ToiZis sax.

samxatvro profteqnikumi.

132

132

saxelovnebo fakultetebi arsebobs i. javaxiSvilis sax. Tbilisis

saxelmwifo universitetSi, teqnikuri universitetSi (humanitaruli

fakulteti), sulxan-sabas sax. pedagogiuri institutSi (saxviTi xelovnebis

fakulteti)

_ qalaqis mier xelovnebis saganmanaTleblo programebis momarageba

(finansuri da sxva saxiT).

saxelovnebo–saganmanaTleblo programebi calke muxliT qalaqis

biujetSi ar arsebobs.

5.7 auditoriis ganviTareba da Tanamonawileoba

_ arsebobs Tu ara Tqvens qalaqSi programebi da iniciativebi romlebic

xels Seuwyoben qalaqis kulturul cxovrebaSi monawileobas?

_ ra saxis monawileobis mimarTulebebs ganasxvaveben qalaqis

kulturul cxovrebaSi?

_ ramdenad gaizarda auditoriis ricxobrivi raodenoba bolo 5 wlis

ganmavlobaSi?

_ auditoriis ganviTarebis sakiTxi aris Tu ara mniSvnelovani Tqvens

qalaqSi?

_ auditoriis ganviTarebisTvis ra saxis proeqtebis organizeba xdeba

Tqvens qalaqSi?

biblioTekebi

yovelwliurad saSualod emsaxureba 190 000 mkiTxvels da maTze

gaicema 1500 000 yda-erTeuli.

Teatrebi

2001 wlidan 2003 wlamde izrdeboda biujetiT dafinanseba, aseve

izrdeboda speqtaklebis raodenobac, magram mcirdeboda mayurebelTa

raodenoba. 2001 wels wina welTan SedarebiT Semcirda 54,5 %-iT, 2002

wels_22,5%-iT, 2003 wels 35,6%-iT.

133

133

Teatraluri xelovneba namdvilad yvelaze farTe da

warmomadgenlobiTi dargia, rogorc kulturis moRvaweTa raodenobis, aseve

SemoTavazebebis mixedviT. Teatraluri xelovnebis mimzidveloba vlindeba

mudmivi, tradiciuli publikis arsebobasa da SedarebiT stabilur

dafinansebaSi, rogorc saxelmwifos, aseve sponsorebis mxridan.

sferoze uaryofiT zegavlenas axdens niWier xelovanTa gadineba sxva

qveynebSi; marketingis dargSi profesionali personalis nakleboba.

muzeumebi 2001 wels 2000 welTan SedarebiT gaizarda 1 muzeumiT.

damTvarielebelTa raodenoba 2000 wels Seadgenda 84 200 kacs.

2001 wels wina welTan SedarebiT damTvarielebelTa raodenoba

Semcirda 4600 kaciT. 2002 wels Semcirda 1400 kaciT, xolo 2003 wels

Semcirda 11700 kaciT. miuxedadvad imisa, rom 14 gamofeniT meti gaimarTa

vidre 2002 wels.

5.8. memkvidreoba da xsovna

kulturis moZravi memkvidreoba

Tbilisi mdidaria kulturis moZravi memkvidreobiT, romelic droTa

ganmavlobaSi istoriul-ekonomikuri ganviTarebisa da geografiuli

mdebareobis fonze Camoyalibda.

TbilisSi arsebobs 45 muzeumi, aqedan 2 mecnierebaTa akademiis, 6

xelovnebis msxvili saxelmwifo institucia, 14 municipaluri

daqvemdebarebis, 27 saxl muzeumi (rogorc saministros, aseve

municipalitetis daqvemdebarebaSi myofi) da sxv.

istoriuli, eTnografiuli, xelovnebis muzeumebi tradiciuli

instituciebia da asaxaven rogorc Tbilisis TxuTmetsaukunovan istorias,

agreTve mTlianad saqarTvelos memkvidreobas. yuradRebis naklebobisa da

gamudmebuli cveTisa da Senaxvis umZimesi pirobebis gamo es memkvidreoba

ganadgurebis pirasaa misuli.

is farTo mayureblisTvis miuwvdomeli rCeba, da yovelive es

gamowveulia susti menejmentis, moZvelebuli saeqspozicio politikis,

134

134

restavraciis, dabali xarisxis, sivrcis simcirisa da dafinansebis

naklebobiT.

saganmanaTleblo instituciebTan, da aseve turistul saagentoebTan

stabiluri partniorobis ararseboba sazogadoebis mxridan am muzeumebis

SemoTavazebebis mimarT interesis daqveiTebas iwvevs.

dedaqalaqis muzeumebis umetesoba mdidar da saintereso

memkvidreobas flobs, magram yovelive es sazogadoebaSi, da miT ufro mwir

turistul wreSi integrirebuli ar aris.

umniSvnelovanesi kulturuli instituciebia S. amiranaSvilis

saxelobis saqarTvelos xelovnebis saxelmwifo muzeumi, s. janaSias

saxelobis istoriis saxelmwifo muzeumi, g. Citaias saxelobis

saqarTvelos xuroTmoZRvrebisa da yofis saxelmwifo muzeumi, i.

griSaSvilis saxelobis Tbilisis istoriis muzeumi, romelTa bazaze

menejmentis gaumjobesebis mizniT 2005 wels Seiqmna sajaro samarTlis

iuridiuli piri - `saqarTvelos erovnuli muzeumi~, romelSic

zemoxsenebuli muzeumebi filialebis statusiT Sevidnen.

aseve TbilisSi arsebobs Zalze saintereso muzeumebi-Teatris, kinos,

qoreografiisa da musikis muzeumi, abreSumis muzeumi, Tojinebis muzeumi

da sxv. romelTa unikaluri koleqciebi xelisuflebis, centraluris Tu

municipaluris, uyuradRebobisa da daufinanseblobis gamo faqtiurad ukve

naxevrad ganadgurebulia.

kulturuli memkvidreoba F

kulturis uZravi Zeglebis gadarCena erT-erT umniSvnelovanes

prioritets unda warmoadgendes, rogorc centraluri aseve adgilobrivi

xelisuflebisaTvis, romlsac ekisreba pasuxismgebloba Zeglebis

restavraciasa da Sesabamis problemaTa gadawyvetaze.

istoriuli da kulturuli Zeglebidan qalaqSi koncentrirebulad

SemorCenilia ZiriTadad sakulto nagebobebi- marTlmadidebluri qarTuli

eklesiebi (yvelaze adreuli anCisxati V saukuniT aris daTariRebuli)

ramdenime rusuli eklesia, somxuri gregorianuli eklesiebi, germanuli

135

135

kirxa, kaTolikuri eklesia, Zveli qalaqis teritoraze ganlagebuli meCeTi

da sinagoga, (SemorCenilia mxolod TiTo Zegli musulmanuri da

iudaisturi religiebisa). saero arqiteqturis SemorCenili yvelaze

adreuli nimuSebi XVIII saukunis boloTi TariRdeba (aRa-mahmad-xanis 1795

wlis Semosevas, TiTqmis araferi gadaurCa).

Zveli qalaqis XIX saukunis meore naxevrisaTvis damaxasiaTebelia

ekleqturi stili. igi dominirebs sololakSi, plexanovis mxares, mas

harmoniulad erwymis XX saukunis modernis stilis arqiteqturuli

detalebi. gansakuTrebiT sainteresoa TbiliSi erTian modernul stilSi

Sesrulebuli Senobebi.

samwuxarod kulturis uZravi memkvidreoba dResdReobiT

ganadgurebis procesSia da uaryofiT zegavlenas ganicdis garemosa da

adamianebisagan.

arsebuli problemebi

Tbilisis istoriul nawils icavs saxelmwifo dacviTi zona,

ganaSenianebis regulirebis zona da landSaftis dacviTi zona –

amdenad, damcavi zonebi oficialurad arsebobs. Pproblema

mdgomareobs imaSi, rom ar sruldeba am zonebis reJimebi.

arqmSenzedamxedvelobisa da kulturuli memkvidreobis Sesaxeb

kanonebis gaumarTaoba, dauxveweloba, rac qmnis arsebiT problemebs,

rogorc samSeneblo sferoSi, aseve arqiteqturuli Zeglebisa da

istoriuli ubnebis dacvis mimarTebiT.

qalaqmSeneblobiTi samarTlebrivi dokumentaciis mdgomareoba

aradamakmayofilebelia.

Zvel TbilisSi, romelic Tavad kulturul memkvidreobas

warmoadgens, axali e.w. `Senoba mkvlelebis~ arseboba safrTxes uqmnis

qalaqis harmoniulad ganviTarebas. am problemis dasaZlevad

aucilebelia arsebuli meqanizmis efeqturad SemuSaveba, anu

gadasawyvetia administrirebis problema.

136

136

problemaTa CamonaTvali metyvelebs imaze, rom kulturul

memkvidreobis zrunvaze stabiluri Sepirebebis miuxedavad, rogorc

revoluciamdeli, aseve revoluciiTY mosuli mTavrobebisaTvis kulturis

moZravi da uZravi memkvidreobis gadarCena ar aris strategiuli sakiTxi.

_ ra saxis kulturuli memkvidreobis programebi arsebobs Tqvens qalaqSi?

_ ra rols asruleben isini qalaqis kulturis politikaSi?

_ rogor xdeba maTi organizeba?

_ ra programebi/struqturebi arsebobs qalaqis kulturuli

memkvidreobis kvlevisa da SenarCunebisaTvis?

Tbilisis kulturuli memkvidreobis Taobaze wlebis manZilze

araerTi proeqti Seqmnila, magram umeteswilad ganxorcielebis

SesaZlebloba ver an ar gamoiZebna (es exeba, rogorc revoluciamdel,

aseve revuluciur mTavrobebsac).O B

bolo 5 wlis manZilzeKrigi mniSvnelovani proeqtebisa kuturuli

memkvidreobis dacvis fondma ganaxorciela.

Zveli qalaqis Sesaxeb umniSvnelovanes dokuments warmoadgens

ICOMOS-is saqarTvelos erovnuli komitetis mier SemuSavebuli proeqti-

`Tbilisis istoriuli nawilis menejmentis gegmis strategiuli

mimarTulebani~. dokumenti exeba Tbilisis istoriuli nawilis marTvis

sistemis Seqmnas, romelic uzrunvelyofs Tbilisis istoriuli nawilis

reabilitacias.

evrosabWos kulturisa da kulturuli da bunebrivi memkvidreobis

direqciisa da teqnikuri TanamSromlobis sammarTvelos mier SemuSavebulia

2004 wlis 1-4 ivnisis saeqsperto angariSi – `istoriuli qalaqebis

reabilitaciisa da revitalizaciis politikis regionuli programa

samxreT kavkasiisaTvis~ farglebSi Tbilisis proeqti: `Zveli qalaqis

reabilitaciis kulturuli da bunebrivi memkvidreobis dacvaze

dafuZnebuli politika mdgradi ekonomikuri da socialuri ganviTarebis

perspeqtivaSi~.

ukanaskneli proeqtis realizeba municipaluri da centraluri

xelisuflebis erToblivi ZalisxmeviT unda ganxorcieldes.

137

137

ulturuli memkvidreobis dacvaze muSaoben sxvadasxva arasamTavrobo

organizaciebi (magaliTad, saqarTvelos modernis dacvis jgufi, romelic

Seiqmna 1997 wels).

6. kulturuli partnioroba, industriebi, dasaqmeba da treningebi 6.1. sazogado-kerZo partnioroba

_ ra saxis sazogado-kerZo partnioroba arsebobs Tqvens qalaqSi?

_ ra rols asruleben isini kulturis politikaSi

TbilisSi kulturis sferoSi arsebobs biznesisa da saxelmwofos

struqturebis sistematuri TanamSromloba, rac gamoixateba biznesmenTa

mier saxelmwifo RonisZiebaTa TanadafinansebaSi.

kulturis sfero, masSi Seqmnili problemebi mravalmxriv

TanamSromlobas saWiroebs, magram es TanamSromloba unda emyarebodes

urTierTsargeblianobisa da mizanSewonilebis principebs.

amavdroulad, garkveuli mzaobis miuxedavad, biznesi Zalian mZimed

modis Tavad kulturis sferos warmomadgenlebTan saurTierTobod.

sociologiuri kvlevis SedegebiT kulturis sferos ganviTarebisaTvis

dafinansebis formaTa TanafardobaSi biznesmenebma gadamwyveti

mniSvneloba mianiWes saxelmwifo dafinansebas, regionalur\municipalurs,

da mxolod Semdgom etapze, kerZo qarTul kapitals.

bolo periodSi gamoikveTa biznes seqtoris mier kulturis

obieqtebis dafinansebis Semdegi prioritetebi:

1. kulturuli memkvidreobis Senaxva (Zeglis restavracia);

2. kulturuli memkvidreobis ganviTareba\adaptacia;

3. kulturis axali obieqtis Seqmna;

rac Seexeba saSemsruleblo xelovnebis calkeuli koleqtivis (

orkestri, ansambli, dasi) dafinansebas, individualuri Semoqmedis

dafinansebas da saxelovnebo ganaTlebis obieqtis dafinansebas _ biznesi

maT prioritetad ar aRiarebs.

138

138

kulturis saWiroebebidan biznesmenebisaTvis prioritetulia:

kulturis, politikis, ekonomikisa da menejmentis dargSi sistemur

kvleva da analizi, ganaTleba, da dokumentaciis sainformacio bankis

Seqmna.

aseve rTulad mimdinareobs kulturis sferosa da saxelmwifos/

centraluri, municipaluri/ urTierToba- saxelmwifos (mcire da iSviaTi

gamonaklisebis garda, romlis magaliTia qvemdebare proeqti) ar aqvs

politikuri neba moiZios partniorebi kulturis arasamTavrobo seqtorSi.

am SemTxvevaSi, saxelmwifo, rogorc centraluri, aseve municipaluri, isev

bizness, oRond Sou- bizness aniWebs upiratesobas.

Sesabamisad saxelmwifos mier warmoebuli kulturuli politikis

realur prioritetad ikveTeba maskulturis mxardaWera da misi kliSeebis

danergva.

6..2.kulturis industria

_ romeli mniSvnelovani kulturis industriebi arsebobs Tqvens

qalaqSi? (gamomcemlobebi, audio-vizualuri multimedia, arqiteqtura,

dizaini, moda da a.S)? arian Tu ara isini relevanturi kulturis

politikisadmi? ra saxis mxardaWeras gulisxmobs kulturis politika

maTi ganviTarebisaTvis? (sainkubacio teritoriebi, kapitaldabandeba,

treningebi)?

_ SemoqmedebiT sferoSi dakavebuli TanamSromlebis raodenoba.

TbilisSi bolo 5 wlis manZilze mkveTrad gaizarda Camwer studiaTa

ricxvi. Ees upirvelesad gamowveulia maskulturisadmi, rogorc

sazogadoebis, aseve xelisuflebis aSkara ltolviT.

SedarebiT sustadaa ganviTarebuli Sou biznesi- im fonze, rodesac

sfero Zalian swrafad izrdeba, masSi kvalificiuri, profesionali da miT

ufro WeSmaritad mxatvruli Rirebulebis Semqmneli liderebi ar

arseboben (rac didad ansxvavebT maT 60-iani wlebis Tbilisuri estradis

varskvlavebisgan).

139

139

6.3. treningebi xelovnebisa da kulturis sferoSi

_ xelovnebis ra umaRles-saswavleblebi arsebobs?

_ ra rols asruleben isini kulturis politikis gansazRvraSi?

_ ra saxis skolebi da sxva struqturebi gaqvT xalxis mosamzadeblad

kulturis sferoSi samuSaod?

dedaqalaqSi arsebuli iseTi prestiJuli organizaciebi, rogoricaa,

m. javaxiSvilis sax. Tbilisis saxelmwifo universiteti, Tbilisis

saxelmwifo samxatvro akademia, Tbilisis saxelmwifo konservatoria,

Teatrisa da kinos saxelmwifo universiteti, metyvelebs Tbilisze,

rogorc sauniversiteto mZlavr centrze. Sesabamisad, maT akisriaT

udidesi roli kvalificiuri kadrebis CamoyalibebaSi.

amavdroulad, bolo aTwleulSi mkveTred daeca saxelovnebo

ganaTlebis done, rac erTis mxriv ganpirobebulia bazris moTxovnis

SemcirebiT, xolo meores mxriv, ganaTlebisadmi sazogadod interesis

SecvliT, aqcentebis gadanawilebiT. AaRsaniSnavia, rom 2000 wlamde ZeglTa

dacvis departamentTan arsebobda saswavlo, samecniero-kvleviTi

restavraciis instituti, romlis gauqmebis Semdeg mecnierebis am dargis

ganviTareba eWvis qveS dgeba.

TbilisSi CamoTvlili 4 umaRlesi ganaTlebis instituciis garda,

arsebobs sxva umaRlesi/municipaluri, kerZo/ institutebi, kolejebi da

saswavleblebi, romlebic saxelovnebo sferos emsaxurebian.

saxelovnebo ganaTleba Sedgeba saSualo skolis, kolejis,

teqnikumisa da umaRlesisagan. AaRsaniSnavia, rom mxolod musikaluri

skola TbilisSi 24-ia da municipalur dafinansebaze imyofeba.

saganmanaTleblo da kulturuli kvleva

TbilisSi arsebobs samecniero-kulturuli kvlevis iseTi prestiJuli

organizacia, rogoricaa mecnierebaTa akademia, Tavisi kvleviT-samecniero

institutebiT; maTgan aRsaniSnavia g. CubinaSvilis sax. xelovnebis

140

140

istoriisa da Teoriis instituti, romelic wlebis manZilze xelovnebis

sferoSi yvelaze prestiJul da avtoritetul institucias warmoadgenda.

bolo aTwleulis manZilze gaCndnen sxvadasxva arasamTavrobo

organizaciebi, romlebic cdiloben Tanamedrove meTodologiebis

danergvas, rogorc saswavlo, aseve kvleviT procesebSi. (magaliTad

xelovnebis interdisciplinaruli kvlevis laboratoria).

7.informacia da ICT

_ aqvs Tu ara qalaqs kulturuli SemoTavazebebis sainformacio

centri? sad mdebareobs igi? vin afinansebs mas (sponsorebi,

municipaliteti, turizmis samsaxuri, sxva)?

Qqalaqs ar gaaCnia sainformacio centri. 8. qalaqis mokle mimoxilva

_ qalaqis mosaxleobis raodenoba

2002 wlis aRweriT Tbilisis mosaxleoba Seadgens 1 400 000. 9. sxva mniSvnelovani sakiTxebi

_ ris Tqmas isurvebdiT kidev qalaqis kulturis administraciisa da

kulturuli cxovrebis Sesaxeb?

tradiciebi da cxovrebis wesi

TbilisisTvis damaxasiaTebelia konvivialoba, adamianur

urTierTobaTa Riaoba da gansakuTrebuli siTbo. es qalaquri kultura

iqmneba urbanul garemoSi. Tbilisuri kulturis damaxasiaTebel garemos

qmnida Tbilisuri ezoebi maTi ganuyofeli niSniT, rasac SeiZleba

vuwodoT gverdi-gverd mcxovreb adamianTa pasuxismgebloba erTmaneTis

winaSe. Aucilebelia am tipis ganaSenianebis SenarCuneba -ganviTareba da

ukve arsebuli `Senoba-mkvlelebis~ zemoqmedebis minimumamde dayvana.

qalaqis dRevandeli Sefaseba da misi imiji ewinaaRmdegeba erTmaneTs.

dRes qalaqi asocirebulia ekologiur, ekonomikur, ganaTlebisa da

141

141

urTierTobebis krizisTan, rac kulturis ganviTarebis arsebul da

mosalodnel problemebze miuTiTebs.

Tbilisis umTavresi problema dakavSirebulia ara imdenad

ekologiur an ekonomikur krizisTan, ramdenadac kulturisadmi zogadad

sazogadoebis damokidebulebasTan.

kulturuli cxovrebis ganviTarebis perspeqtiva damokidebulia

samomxmareblo gemovnebaze, es ukanaskneli ki yalibdeba kulturis

maformirebeli atributebis Taviseburebisa da maTi pozicionirebis

politikis mixedviT.

Mmultikulturalizmi

eTnikur niSanTa simravle qalaqs sZens dinamiurobis niSans, rac

Tavis mxriv, dakavSirebulia sxvadasxva erovnuli tradiciebis, wes-

Cveulebebis, cxovrebis wesis, urTierTobis kulturisa da a.S. gaziarebasa

da urTierTzegavlenasTan.

samwuxarod dRes arc adgilobriv saxelmwifo administraciebSi da

arc kulturisa da sportis saministroSi ar arsebobs pasuxismgebeli

struqtura, romelic orientirebulia umciresobaTa kulturuli

problemebis mogvarebaze. arada, swored municipalitetis,

TviTmmarTvelobis organoTa SemoTavazebaTa farglebSi unda iqmnebodes

sasurveli klimati dedaqalaqis TiToeuli erovnuli umciresobis

kulturuli ganviTarebisaTvis.

Tineijeruli kultura

gansxvavebiT erovnuli umciresobebis sakiTxebisa, saxelmwifos

struqturebSi, kerZod, kulturisa da sportis saministrosa da meriis

kulturisa da sportis saqalaqo samsaxurSi arsebobs axalgazrdobis

saqmeTa departamenti da ganyofileba. M

miuxedavad amisa, TbilisSi mwvaved dgas axalgazrdaTa, mozardTa

problemebi- upartrono bavSvTa prostituciiT dawyebuli, mozardTa 40% -

is mier wera-kiTxvis TiTqmis ucodinarobiT damTavrebuli.

142

142

umZimesi socialur-ekonomikuri pirobebi Tavis fsiqologiur

zegavlenas axdens aramarto socialurad daucveli fenebis mozardebze, es

problema Tavs iCens SedarebiT SeZlebuli fenis axalgazrdebSic. Kkvlevis

analizma cxadyo, rom wina TaobasTan SedarebiT, Tineijerebs Zalze

mkveTrad aqvT gamoxatuli e.w. gaucxoebis sindromi. (ra Tqma unda es

aramarto Tbilisis, an Tundac saqarTvelos problemaa, aq Cven zogad

msoflio tendenciasTanac gvaqvs saqme, gamowveuli obieqturi,

globalisturi procesebiT), magram gaCnda subieqturi, qarTuli, da kerZod,

Tbilisuri tendencia, romelic ar iyo damaxasiaTebeli Tundac erTi

TaobiT ufrosi respondentebisaTvis-NniSandoblivia is indiferentuli

damokidebuleba, romelic gamovlinda, gansakuTrebiT, mozardebisa da

axalgazrdebis mxridan, Tbilisuri kulturis iseTi specifikuri

Taviseburebis mimarT, rasac misi mosaxleobis polieTnikuroba

ganapirobebda.

Tanamedrove TbilisSi ukve Camoyalibda Tineijeruli kulturis

sfecifiuri saxe. GgansxvavebiT dasavluri Tineijeruli kulturisa, is

ufro erTferovania da mcire areals moicavs. Tumca aqac SeiniSneba

garkveuli agresiuli stili, ritmisa da mZafri feris siWarbe.

gansakuTrebiT sainteresoa grafitis xelovnebis gamovlinebebi, romelic

dasavluri modelisamebr gareubnebidan qalaqis centrisaken vrceldeba.

Tumca igive niu-iorkisagan gansxvavebiT, sruliad sxva ideur-esTetiur

safuZvels emyareba.

sagulisxmoa, rom bolo wlebis manZilze qalaqSi monumenturi

mxatvrobis bumis fonze, grafitis mimdevarTa mxridan Cndeba gamZafrebuli

socialuri agresia. sazogadoebrivi kedlebis sivrcis mcocav aneqsias,

romelic grafitis xelovnebis anarqistul ideologias efuZneba,

TineijerTa azriT upirispirdeba zemodan marTuli procesi, oRond

`SefuTuli~ maskulturis efeqturi saxiT.

kulturis maregulirebeli sakanonmdeblo baza

arsebuli kanonmdeblobiT problemas warmoadgens:

143

143

adgilobrivi TviTmmarTvelobis (municipaluri) organoebis

uflebamosilebis SezRudva kulturuli memkvidreobis dacvisa da

popularizaciis mizniT, aseve garkveuli administrirebis uflebebis

miniWebis sferoSic.

iseve rogorc `muzeumebis Sesaxeb~ kanonSi, `kulturuli

memkvidreobis dacvis Sesaxeb~ kanonSic ar aris cxadi, Tu ra funqciebi

akisria adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs kulturuli

memkvidreobis dacvis sferoSi; kerZod, adgilobrivi TviTmmarTvelobis

organoebis funqciebi Semoifargleba mxolod ZeglTa dacvis organoebis

informaciuli teqnikuri xelSewyobiTa da uZravi Zeglis niSnis mqone

obieqtis gamovleniT.

kanonebiT `Teatrebis Sesaxeb~ da `muzeumebis Sesaxeb~

ganusazRvrelia Tu ris safuZvelze miiCneva Teatri an muzeumi

municipaluri daqvemdebarebis muzeumad an Teatrad. kanoniT `Teatrebis

Sesaxeb~, gansazRvrulia, rom municipaluri Teatri aris iseTi Teatri,

romelic finansdeba adgilobrivi biujetidan, magram kanoni ar

iTvaliswinebs adgilobrivi (municipaluri) organoebis uflebamosilebas,

daafuZnos adgilobrivi daqvemdebarebis Teatri sajaro samarTlis

iuridiuli piris saxiT, gansazRvros Teatris marTvis struqtura, Teatris

samxatvro xelmZRvanelisa da Teatris direqtoris arCevis (daniSvnis) wesi.

igive problemas vawydebiT kanonSi `muzeumebis Sesaxeb~.

kanonSi `sabiblioTeko saqmis Sesaxeb~ gaTvaliswinebulia, rom

saqarTvelos sabiblioTeko sistema Sedgeba saxelmwifo da arasaxelmwifo,

adgilobrivi da sauwyebo biblioTekebis qselebisagan. amasTan kanoniT araa

detalurad regulirebuli municipaluri organoebis mier biblioTekebis

dafuZnebis, maTi organizaciisa da dafinansebis wesi. kanoni, mxolod

fizikur da iuridiul pirebs aZlevs biblioTekis dafuZnebis

uflebamosilebas. amasTan, araa gansazRvruli ra organizaciul-

samarTlebrivi formiT SeiZleba dafuZndes biblioTekebi. Sesabamisad,

aucilebelia kanoniT `sabiblioTeko saqmis Sesaxeb~ ganisazRvros-

adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis uflebamosileba,

biblioTekebis dafuZnebisa da maTi Semdgomi efeqturi organizebis mizniT.

144

144

danarTi #2

TbilisSi Camosul (an gavliT myof) mogzaurTa, mecnierTa arasruli sia,

romlebmac mravali saintereso masala datoves saqarTvelosa da Tbilisis

Sesaxeb:

Teofane bizantieli – VI s-is II naxevris bizantieli istorikosi (pirveli

moixseniebs Tbiliss, rogorc iberTa dedaqalaqs);

evlia Celebi – Turqi mogzauri, geografi da istorikosi (10 tomiani

`mogzaurobis wigni~, II tomi – saqarTvelo, Tbilisi);

germanelebi:

karl eduard fon aixenvaldi – zoologi da mineralogi, eqimi, mecnieri,

(imyofeboda TbilisSi 1826w.)\;

iohan anton giuldenStedti – mecnieri, mogzauri (imyofeboda TbilisSi

1771-72 w.w.);

iegeri – naturalist-entomologi (imyofeboda TbilisSi 1825 w.);

hainrix iulius fon klaproTi – lingvisti da orientalisti (imyofeboda

TbilisSi 1808 w.);

karl hainrix emil koxi – botanikosi, dendrologi da mogzauri

(imyofeboda TbilisSi 1836 – 1844 w.);

iakob rainegsi – eqimi da mogzauri (imyofeboda TbilisSi 1774-1783 w.);

ditrix-kristof romeli – istorikosi, eTnografi da filologi;

oto vilhelm herman abixi – bunebismetyveli, geologi, kavkasiis mkvlevari,

`kavkasiis geologiis mama~ (TbilisSi cxovobda

1847-1876 w.w.);

ernst verneri- mecnieri da mewarme;

valter da oto fon simensebi – mecnierebi da mewarmeebi (valteri da oto

dakrZaluli arian TbilisSi);

artur laisti – mwerali, mTargmneli (Targmna `vefxistyaosani~);

paul da elene frankenebi – mxatvrebi (TbilisSi cxovobden 1852-58 w.w.);

145

145

frangebi

amur ogiust lui Jozef bertelo baron de bai – mecnieri, istorikosi,

arqeologi da sazogado moRvawe (imyofeboda TbilisSi

1898-1902 w.w.);

Sarl belanJe – naturalisti (imyofeboda TbilisSi 1825 w.);

Jak fransua gamba – mogzauri da vaWari, safrangeTis konsuli

saqarTveloSi 1820-24 wlebSi,

Sarl degreli de fua – oficeri;

emil levie – mogzauri (XIX s-is 90-ani wlebi);

aleqsandre diuma (mama) – frangi mwerali (imyofeboda TbilisSi 1858-59 w.w.);

peisoneli – mogzauri (XVIII s-is 50-60 wlebi);

jozef ternefori – botanikosi da eqimi (imyofeboda TbilisSi 1701 w.);

Jan Sardeni – mogzauri, iuveliri (imyofeboda TbilisSi 1672-73 w.w.);

mari felisite brose – orientalisti da qarTvelologi. qarTvelologiis

fuZemdebeli evropaSi.

italielebi:

marko polo – mogzauri da mwerali (imyofeboda TbilisSi 1298);

dionijo karlo da piaCenca – kaTolike misioneri;

ambrojo kontarini – venecieli diplomati (imyofeboda TbilisSi 1475 w.);

abdon ferdinandis Ze inoCenci – baletmaisteri da pedagogi (cxovrobda

TbilisSi 1887-1930 w.w.);

jovani skudiero – arqiteqtori (1846 w.).

arabi mecnierebi da mogzaurebi

al-iakubi, iakuTi, ibn al-adini, ibn al-asiri, ibn haukali, al-idrisi, al-

istaxer, zaqaria al-kazvini, al-tabari al-fariki,

146

146

ingliselebi

robert laieli – ingliseli botanikosi da mogzauri (imyofeboda

TbilisSi 1822 w.);

Tomas olkoki – ingliseli mogzauri (imyofeboda TbilisSi 1828 w.);

jon oliver da marjori uordropebi (da-Zma) – ingliseli diplomati da

mTargmneli (Targmna `vefxistyaosani~);

amerikelebi

el smiTi – amerikeli misioneri da orientalisti (imyofeboda TbilisSi

1838 w.);

jon ernst steinbeki – amerikeli mwerali, nobelis premiis laureati (1947

da 1963 wlebSi 2-jer iyo TbilisSi);

ungreli

mixai ziCi – fermweri da grafikosi (daasuraTa `vefxistyaosani~);

Svedi

oto iakob simonsoni – arqiteqtori (1858-1909 w.w.);

mravali rusi, iraneli da sxva qveynis warmomadgeneli.

Tbilisis kulturisa da turizmis koncefcia

Documents

Transcript of Tbilisis kulturisa da turizmis koncefcia