Frekans Spektrum Yönetimi - İnovasyon · Frekans Spektrum Yönetimi - İnovasyon ... =i ˙ +
Tarımda Araştırma, Geliştirme ve İnovasyon · 2017-04-23 · 554 Tarımda Araştırma,...
Transcript of Tarımda Araştırma, Geliştirme ve İnovasyon · 2017-04-23 · 554 Tarımda Araştırma,...
550
Tarımda Araştırma, Geliştirme ve İnovasyon
Türkiye’de Tarımsal Ar-Ge Destek Programının Değerlendirilmesi
A. Ahmet Yücer1, M. Demirtaş, R. Demirtaş, M. Kan, A. Şahin, M. Küçükcongar
1 Dr, GTHB, TAPGM, Tarım Kampüsü İstanbul Yolu Üzeri, No: 38, Yenimahalle / ANKARA E-posta: [email protected] ÖZET Tarımsal verimliliğin artırılmasında en önemli unsurlar insan ve kullandığı teknoloji düzeyidir. Tarımsal üretim faaliyetlerinde gerek bu teknolojilerin geliştirilmesi ve gerekse uygulamaya aktarılmasında kamu ve özel sektör araştırmaların çok önemli bir yeri vardır. Bu kapsamda; Gıda tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarım sektörünün ihtiyaç duyduğu öncelikli konulara ilişkin bilgi ve teknolojilerin geliştirilmesi ve bunların çiftçiler ile tarımsal sanayicilere aktarılması amacıyla Ar-Ge projelerine doğrudan destekleme ödemesi yapmaktadır. Bu desteklemelerden üniversiteler, sivil toplum ve çiftçi kuruluşları, meslek kuruluşları ve özel sektör tarafından yürütülen, sonuçları doğrudan uygulamaya aktarılabilecek projeler yararlanmaktadır. Konunun önemi gereği, bu araştırmada Türkiye’de 2007-2013 yılları arasında Ar-Ge Destek Programı kapsamında desteklenen projelere ait son 7 yıllık çalışmalar ele alınmıştır. Belirtilen yıllar arasında kabul edilen toplam 154 projeden sonuçlanan 50 proje çalışmanın ana popülasyonunu oluşturmaktadır. Tam sayım yöntemi ile tamamlanan 50 projenin yürütücülerinin tamamı ile anket yapılması planlanmış ve 41 tanesine ulaşılarak cevap alınmıştır. Anket yoluyla elde edilen bilgiler, konu ile ilgil i kurum ve kuruluşların kayıtları ile bu konuda daha önce yapılmış benzer araştırma sonuçlarından elde edilen bilgiler ise araştırmanın verilerini oluşturmuştur. Araştırma sonucunda Bakanlık Ar-Ge Destek Programı kapsamında 2007-2013 yılları arasında toplam 608 proje başvurusundan 154 projenin desteklenmesi uygun bulunmuştur. Programın başlamasından bu yana kabul edilen bu projelere toplam 18,8 milyon TL destekleme ödemesi yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Tarımsal Ar-Ge, Tarımsal Araştırma Destekleri, Özel Tarımsal Araştırma
Evaluation of Agricultural R&D Support Program in Turkey
ABSTRACT The most important elements in enhancing agricultural productivity are human capacity and technology level used. Public and private sector research have a very important place both the development and being put into practice of this technology in agricultural production activities. In t his context; Ministry of Food, Agriculture and Livestock makes support payments directly to R & D projects in order to being developed of technologies and information which are needed by the agricultural sector and being transferred of them to the farmers and the agricultural industry. The projects which are carried out by the universities, non-government and farmer organizations, professional organizations and of which results are able to being transferred to practice are benefiting from this support. Due to the importance of the subject, the last seven years R & D projects between 2007-2013 in Turkey supported under the program were discussed in this study. Completed 50 projects of total 154 supported projects in the years have constituted the main population of this study. The questionnaire forms were planned to be fulfille d with the leaders of the 50 projects in Full Sampling Method, but only 41 project leaders were able to been reached and questionnaire forms were able to be fulfilled with them in the study. The data gathered with survey method, the records of the institutions and organizations related to the subject and the results of similar studies being done before have constitutes of the main data of the research. As result of the research, 154 projects of total 608 projects between 2007-2013 years for R&D Support program have been eligible. From t he starting y ear of R&D Support program to now, tatl 182 million TL has been p aid to the projects. Keywords: Agricultural R&D, Agricultural Research Support, Special Agricultural Research. 1. GİRİŞ
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı(GTHB) tarafından, tarım sektörünün ihtiyaç duyduğu öncelikli konularda bilgi ve teknolojilerin geliştirilerek bunların çiftçiler, tarımsal sanayiciler ile ihracatçılara aktarılmas ı ve özellikle de tarım sektöründeki örgütlerin Araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) kapasitelerinin geliştirilmes i amacıyla Ar-Ge Destek Programı başlatılmıştır. Bu program kapsamındaki Ar-Ge projelerine geri ödemesiz doğrudan destekleme ödemesi verilmektedir.
5488 sayılı Tarım Kanuna kapsamında her yıl çıkartılan Tarımsal Desteklemelere İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı ve buna dayalı olarak yayınlanan Araştırma ve Geliştirme Destek Programı Projelerinin Desteklenmesinde İlişkin Tebliğ kapsamında, tarım sektörünün ihtiyacı olan konularda özel sektör, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları(STK) tarafından yürütülen Ar-Ge projeleri desteklenmektedir.
Bakanlık Ar-Ge Programı proje desteklerine 2007 yılından itibaren başlanmış olup, Proje başvurusu, projelerin değerlendirilmesi ve kabul edilen projelerin izlenmesi ile ilgili olarak Sekretarya görevi Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) tarafından yürütülmektedir.
Her yıl GTHB ve TAGEM web sayfasında ilana çıkılmaktadır. Ar-Ge desteğinden yararlanmak isteyen kurum ve kuruluşlar belirtilen süre içerisinde proje tekliflerini sunmaktadır. Tebliğ kapsamında oluşturulan Sekretarya, Bilim Kurulu ve Değerlendirme Kurulu tarafından uygun görülenler proje sahipleri ile sözleşme imzalanarak projeler yürürlüğe girmektedir.
Projelerin hazırlama sürecinde; Ar-Ge Tebliği, Ar-Ge Harcamalarına İlişkin Usul ve Esaslar, Öncelikli Ar-Ge Konuları, Ar-Ge Proje Sözleşme Metni, Devam Eden ve Sonuçlanan Projeler ile diğer hususlar dikkate alınmas ı
551
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun
gerekmektedir. Belirlenen formata göre hazırlanan yine projeler belirlenen şartlar çerçevesinde TAGEM’e ulaştırılmaktadır.
Sekretarya tarafından yeni teklif projelerin formatı ile bütçe büyüklüğü ve dağılımı açısından ön değerlendirmelerini yapılarak ön değerlendirmeyi geçen projelerin bilimsel, teknik, bütçe vb. yönlerden Bilim Kurullarınca değerlendirilmektedir. Bu değerlendirme sonucu 15 kişiden oluşan Proje değerlendirme Kurulunda görüşülerek yeterli görülen proje tekliflerinden desteklenecek projelerin seçilmektedir.
Değerlendirme Kurulunda desteklenmesine karar verilen projeler için; proje yürütücüsü, yürütücü kurum/kuruluş yöneticisi ve TAGEM Genel Müdürü arasında sözleşme imzalanması ile proje başlamış olmaktadır. Daha sonraki süreçte projelerin öngörüldüğü şekilde yürütülüp yürütülmediği Proje İzleme Grubu tarafından yılda en az bir kez izlenmektedir. Ar-Ge Destek Programı projelerinin işleyiş süreci ve organları Şekil 1.1’de verilmektedir.
Şekil 1.1. Ar-Ge Destek Programı Projeleri İşleyiş Süreci ve Organları (Anonim, 2014)
Ar-Ge Destek Programı projeleri değerlendirme, uygulama ve sonuçlandırma sürecini kısaca şekil 1.2‘de verilmektedir. İncelendiğinde proje değerlendirme uygulama ve sonuçlandırma ile ilgili yeterli bilgi bulunduğu görülecektir.
Şekil 1.2. Ar-Ge Destek Programı Projeleri Değerlendirme, Uygulama ve Sonuçlandırma Süreci (GTHB, 2014)
2007 Yılından bu yana Ar-Ge destek programına başvuran proje sayılarını ve kabul oranları Şekil 3’de verilmiştir. Şekil 1.3. incelendiğinde yıllara göre proje başvuruda bir atış gözlenmektedir. Ortalama proje kabul oranı %25,49 olup, en yüksek kabul oranı %33 ile 2009 yılında en düşük kabul oranı ise %15 ile 2007 yılında olmuştur.
552
Tarımda Araştırma, Geliştirme ve İnovasyon
Şekil 1.3. Ar-Ge Destek Programına Başvuran Proje Sayılarını ve Kabul Oranları (Anonim, 2014)
Ar-Ge Destek Programından desteklenmesi kabul edilen projelerinin sektörler göre dağılımı Şekil 4’de
verilmiştir. Şekil 1.4. incelendiğinde ilk iki yıl özel sektörün önde olduğu görülmektedir. Ancak yeterli proje gelmemesi sonucu üniversitelerin destekleme kapsamına alınmasıyla üniversitelerin yıllar itibariyle artarak desteklediği görülmektedir.
Şekil 1.4. Ar-Ge Destek Programında Desteklenmesi Kabul Edilen Projelerin Sektörlere Göre Dağılımı (%) (Anonim, 2014)
Ar-Ge Destek Programından yapılan desteklenme ödeme miktarları Şekil 1.5’de verilmiştir. Şekil 1.5.
incelendiğinde destekleme ödeme miktarını yıllar itibariyle artarak devam ettiği görülmektedir. Ar-Ge destek Programın kapsamında Bakanlığın ve sektörün ihtiyaç duyduğu konularda özel sektör, STK ve
üniversitelerce hazırlanan Ar-Ge projeleri desteklenmektedir. Bu kapsamda 608 proje önerisi alınmıştır. Desteklenen 154 projeden 42’si sonuçlandı. 112 proje devam etmektedir. 2014 yılı Bakanlık Ar-Ge Destek
Programı Bütçesi 9 milyon TL’ dir. Devam eden projeler için 3 milyon TL, yeni kabul edilecek projeler için 6 milyon TL kullanılacaktır.
Bu çalışmada daha önce Bakanlık Ar-Ge Destek Programından yararlanan proje liderlerinin Bakanlık Ar-Ge programı konusunda genel görüşlerinin alınması ve bu görüşler aracılığı ile Bakanlık Ar-Ge programının bundan sonraki yıllarda sürdürülebilir, etkin ve tarım sektöründeki innovativ düşünceleri desteklemeye yönelik politikalar oluşturmasına yönelik strateji geliştirilmesi amaçlanmıştır.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Toplam
STK
Özel Sektör
Üniversite
553
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun
Şekil 1.5. Ar-Ge Destek Programından Yapılan Desteklenme Ödem Miktarları (TL) (Anonim, 2014)
2. MATERYAL VE METOD Çalışmanın ana materyalini Bakanlık Ar-Ge Destek Programından yararlanmış ve projelerini tamamlamış
toplam 50 proje lideri ile yapılan anket çalışmalarından elde edilen veriler oluşturmaktadır. Ayrıca GTHB TAGEM içerisinde bulunan Ar-Ge Destek Birimin in mevcut kayıtları ve istatistikleri çalışmanın ikincil materyalin i oluşturmaktadır.
Çalışmada anket yapılacak örnek sayısının belirlenmesinde Tam sayım Metodu (Karagölge ve Peker, 2002) kullanılmış olup 2014 yılına kadar tamamlanmış toplam 50 proje yürütücüsüne konu uzmanları tarafından hazırlanmış anket soru formları e-mail aracılığıyla gönderilmiştir. Toplam 41 adet proje yürütücüsü gönderilen anket soru formlarını doldurmuş ve geri göndermiştir. Bütün analizler 41 adet proje yürütücüsünün anket soru kâğıtlarındaki sorulara verdikleri cevaplar üzerinden yapılmıştır. Böylece toplam popülâsyonun %82’ine ulaşılmış olup bu rakam toplam popülâsyonu temsil eder niteliktedir. Anket yapılan proje yürütücülerinin sektörlere göre dağılımı Şekil 2.1’de sunulmuştur.
Şekil 2.1 Anket Yapılan Proje Yürütücülerinin Sektörlere Göre Dağılımı (%)
Anket yolu ile toplanan “evet-hayır” gibi 2 veya daha çok cevaplı kategorik verilerin analizlerinde gruplar arasında etkileşim bulunup bulunmadığını kontrol etmek için Ki-Kare Analizinden yararlanılmıştır (Düzgüneş ve ark., 1993; Sokal and Rohlf, 1995). Çalışmada proje liderlerinin tutularını ölçmede Likert tipi 5‘li Tutum Ölçeği kullanılmıştır. 1932 yılında Rensis Likert tarafından geliştirilen bu ölçek araştırma soru formlarında en fazla kullanılan tutum ölçeklerinden biridir. Bu tip ölçeklerde iki tür cümle yapısı görülmektedir. 1. tip cümle olumlu cümle yapısı olup. “Kesinlikle Katılıyorum” cümlesi buna örnektir. Diğer cümle yapısı ise olumsuz cümle yapısı olup “Kesinlikle Katılmıyorum” cümlesi de buna örnektir. Bu tip ölçeklerde olumlu ve olumsuz cümle yapılarından eşit sayıda oluşturulmaya çalışılmaktadır (Köklü 1995). Bu çalışmada 5‘li Likert Ölçeği uygulanmıştır.
0,0010,0020,0030,0040,0050,0060,0070,00
Üniversite Özel Sektör/Şirket Sivil ToplumKuruluşu
% 65,85
% 14,63 % 19,51
554
Tarımda Araştırma, Geliştirme ve İnovasyon
3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 3.1. Proje Liderlerinin Demografik Özellikleri
Bakanlık Ar-Ge Destek Programından yararlanmış ve projelerini tamamlamış proje liderlerinin demografik özellikleri olan yaş cinsiyet, eğitim durumları ile genel bilgiler Çizelge 1’de sunulmuştur. Çizelge 3.1 incelendiğinde proje liderlerinin kadın ve erkek cinsiyet dengesi açısından birbirine yakın oranlarda olduğunu, proje liderlerinin daha çok orta yaş grubu olan 31-50 yaş arasında yer aldığı görülmektedir. Üniversitelerin son yıllardaki Bakanlık Ar-Ge Destek Programında daha fazla yer alması proje liderlerinde öğrenim düzeyinin daha çok profesör seviyesinde olmasıyla sonuçlanmıştır. Özellikle doktora ve altı düzeyde öğrenime sahip genç proje liderlerinin Bakanlık Ar Ge Destek Programında yer alma oranlarının %34,15 olduğu görülmektedir. Çizelge 3.1. Proje Liderlerine Ait Demografik Özellikler Frekans % Oran Cinsiyet
Kadın 18 43,90 Erkek 23 56,10 Toplam 41 100,00
Yaş 31 Yaşın Altı 1 2,44 31-40 Yaş 9 21,95 41-50 Yaş 18 43,90 51 ve Üzeri Yaş 13 31,71 Toplam 41 100,00
Öğrenim Düzeyi Lisans 4 9,76 Yüksek Lisans 7 17,07 Doktora 3 7,32 Yardımcı Doçent 4 9,76 Doçent 5 12,20 Profesör 18 43,90 Toplam 41 100,00
3.2. Bakanlık Ar-Ge Projelerinin Türkiye’de Tarım Sektörü Ar-Ge Çalışmalarına Katkısı
2007 yılından bu yana 5488 sayılı Tarım Kanuna kapsamında her yıl çıkartılan Tarımsal Desteklemelere İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı ve buna dayalı olarak yayınlanan Araştırma ve Geliştirme Destek Programı Projelerin in Desteklenmesinde İlişkin Tebliğ kapsamında desteklenen Bakanlık Ar-Ge projelerini yürüten proje yürütücüleri, “Projenin hazırlanması ve yürütülmesinde bilimsel, teknik, idari, mali ve hukuki her türlü sorumluluğu taşıyan en az yüksek lisans mezunu (hazırlık sınıfları hariç en az beş yıl lisans eğitimi yapılan fakültelerden mezun olanlar yüksek lisans mezunu kabul edilir.) araştırmacı” olarak tanımlanmaktadır (Resmi Gazete, 2013). 2007-2013 yılları arasında Bakanlık Ar-Ge projesi tamamlamış proje liderlerinin ele alındığı bu çalışmada proje liderlerinin deneyimi, Bakanlık Ar-Ge çalışmalarının proje liderlerinin Ar-Ge çalışmalarındaki payı ve katkısı araştırılmış ve elde edilen proje sonuçlarının çıktıları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak elde edilen sonuçlar yürütülen Ar-Ge çalışmalarının tarım sektörünün ihtiyacı olan Ar-Ge çalışmalarına katkısın ı değerlendirmeye olanak sağlamaktadır.
3.2.1. Proje liderlerinin proje deneyimleri ve bakanlık ar-ge destek programının payı
Örneğe giren toplam 40 projenin proje liderlerinin Ar-Ge deneyimleri ve son 10 yıl içindeki yürüttükleri projeler ve Bakanlık Ar-Ge projesinin proje liderlerinin Ar-Ge çalışmalarındaki payı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çizelge 3.2’den de görüleceği bazı proje liderlerinin eksik cevap yollaması ve analiz için uygun olmayan veriler nedeni ile değerlendirmeye alınan anket sayısı farklılıklar göstermektedir. Aynı zamanda bazı proje liderlerinin ortalamanın çok üzerinde aktif faaliyet göstermesi tanımlayıcı istatistiklerde ortalama yerine ortanca değerin kullanılmasının daha doğru olacağını göstermektedir. Çizelge 3.2 incelendiğinde toplam 41 proje liderinin ortanca araştırmacılık deneyimi yaklaşık 20 yıldır. Proje liderlerinin ortalama yaşlarının 41-50 yaş grubunda yoğunlaştığı düşünüldüğünde proje liderlerinin Ar-Ge çalışmalarını yürütmeye yetecek deneyime sahip olduğu rahatlıkla söylenebilir. Proje liderlerinin son 10 yıl içinde yürüttükleri proje sayısı ortalama değeri 4,41 olup bunun %97,05’i yurtiçi kaynaklı projelerdir. Buradan yurtdışı Ar-Ge fonlarını kullanmaya yönelik büyük eksikliklerimiz olduğu sonucu çıkarılabilir. Bakanlık Ar-Ge çalışmasının proje liderinin toplam yürüttüğü tüm projelerin bütçesi içinde payı ortanca değer olarak bakıldığında %53,49, ortalama değer olarak ise %26,67 olarak hesaplanmıştır. Buradan Bakanlık Ar-Ge çalışmalarının ülkemizde tarım sektöründe araştırma yapan bilim adamlarımızın toplam araştırma bütçelerinin önemli bir kısmını oluşturduğu görülmektedir (Çizelge 3.2).
555
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun
Çizelge 3.2. Proje Liderlerinin Tecrübesi ve Bakanlık Ar-Ge destek Programının Araştırmadaki Payı Örnek Sayısı Ortalama Ortanca
Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Araştırmacılık Deneyimi 41 19,30 20,00
Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Son 10 Yıldaki Toplam Proje Sayısı 39 4,41 3,00
Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Son 10 Yılda Yürüttüğü Yurtiçi Kaynaklı Proje Sayısı 39 4,28 2,00
Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Son 10 Yılda Yürüttüğü Yurtdışı Kaynaklı Proje Sayısı 35 0,14 0,00
Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Yürüttüğü Projelerinin Toplam Süresi (Ay) 32 116,64 65,00
Proje Yürütücüsü/Koordinatörünün Yürüttüğü Projelerinin Toplam Bütçesi (TL) 32 780.503 302.105
TAGEM Ar-GE Destek Programından Yürüttüğü Projenin Süresi (Ay) 30 27,75 24,00
TAGEM Ar-GE Destek Programından Yürüttüğü Projenin Bütçesi (TL) 30 208.162 161.606
3.2.2. Bakanlık ar-ge projelerinin çıktıları
Ar-Ge çalışmalarının en önemli özelliği uygulamaya yönelik olmasıdır. Yapılan çalışmaların ve geliştirilen teknolojilerin özellikle tarım sektöründe kullanışlı olması o çalışmanın yaygınlaştırılması ile mümkündür. Yaygınlaştırma ise öncelikle ilgili kişilerin teknoloji ve bilgi konusunda farkında olması gerekir ki önüne gelen seçenekleri değerlendirme şansı bulabilsin. Bu nedenle yapılan çalışmalarda yer alan en önemli husus “Yaygınlaştırma” faaliyetinin yerine getirilmesidir. Bunun için çalışmaların çıktıları önemlidir. 2007-2013 yılları arasında tamamlanmış toplam 41 Bakanlık Ar-Ge projelerinin çıktı sayıları değişik faaliyet gruplarına göre incelenmiş ve proje başına çıktıların ortalama ve ortanca değerleri Şekil 3.1’de sunulmuştur. Özellikle ortanca değerlerin alınmasının amacı toplam 41 proje içinde 3 proje dışındaki tüm projelerin çıktı sayısı birbirine benzemekte, bu 3 proje ise ekstrem değerler içermektedir. Çıkıtlara bakıldığında daha çok ulusal yayın, uluslararası yayın, kitap basımı, broşür basımı ve toplantı- çalıştay-kongre-seminer düzenleme şeklinde olduğu görülmektedir. Ortanca değerler incelendiğinde projelerin yarıdan fazlasının proje sonuçlarını yaygınlaştırma konusunda faaliyetler yapmadığı görülmüştür. Bu da ar-ge projelerinin sonuçlarının yeterince kullanılamadığ ın ı göstermektedir
Şekil 3.1. Bakanlık Ar-Ge Projelerinin Çıktılarının Dağılımı (Ortalama ve Ortanca Değerler, Adet) 3.3. Bakanlık Ar-Ge Projelerine Genel Bakış
2007 yılından bu yana tarım sektörünün ar-ge ihtiyacını karşılamaya yönelik her sene farklı öncelik konuların ı destekleyen Bakanlık Ar-Ge Projeleri ile ilgili proje liderlerinin genel düşünceleri Likert Ölçeği ile değerlendirilmeye alınmış ve Şekil 8’de sunulmuştur. Şekil 8 incelendiğinde proje liderlerinin bağlı olduğu
,00,50
1,001,502,002,503,003,50
Ulusal Yayın Sayısı
Uluslararası Yayın Sayısı
Broşür Basım Sayısı
Kitap Basım Sayısı
Toplantı-Çalıştay-Kongre-Seminer Düzenleme SayısıTescil Sayısı
Ruhsat Sayısı
Patent Sayısı
Diğer
Ortalama Ortanca
556
Tarımda Araştırma, Geliştirme ve İnovasyon
kurumsal yapıya göre bakanlık Ar-Ge projeleri hakkında genel düşünceleri görülebilir. Genl olarak proje liderleri Bakanlık Ar-Ge projelerinin normal ve yeterli olduğu şeklinde görüş bildirmişlerdir. Kurumlara göre Bakanlık Ar-Ge projelerinin genel durumu hakkındaki proje liderlerinin düşünceleri arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (Ki-Kare: 3,035, sd:6, p:0,804). Buna göre proje liderlerinin Bakanlık Ar-Ge projeleri ve öncelikli konular hakkındaki düşüncelerindeki farklılıklar istatistiki olarak önemli değildir. Buradan 2007 yılından bu yana yürütülen Bakanlık Ar-Ge projeleri hakkında proje liderlerinin olumlu düşünceleri olduğu söylenebilir. Bu da bu çalışmaların Ar-Ge çalışmalarına olumlu katkısı olduğunu gösteren bir değişken olduğu söylenebilir. Ayrıca proje liderlerinin Bakanlık Ar-Ge projelerine başvuru konusunda zorlanmadıkları ve başvuru sürecinin genel itibari ile kolay olduğunu belirtmişlerdir. Bu durum başvuru yapılan kuruma göre değişmemektedir (Ki-Kare: 9,986, sd:6, p:0,266) (Şekil 3.2).
Şekil 3.2. Bakanlık Ar-Ge Projeleri Hakkında Proje Liderlerinin Genel Değerlendirmesi 3.3.1 Bakanlık ar-ge projelerinin tercih nedenleri
Türkiye’de Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesine yönelik yurtdışı ve yurtiçinde birçok finansman kaynağı bulma şansı bulunmak mümkündür. Araştırma ve Geliştirme Destek Programı Projelerinin Desteklenmesinde İlişkin Tebliğ kapsamında desteklenen Bakanlık Ar-Ge projelerinden yararlanan üniversiteler, sivil toplum ve çiftçi kuruluşları, meslek kuruluşları ve özel sektör (Resmi Gazete, 2013) yetkililerinin bakanlık Ar-Ge’ye proje sunma nedenleri Şekil 3.3’de gösterilmiştir. Şekil 3.3 incelendiğinde Bakanlık Ar-Ge’nin tercih edilmesinin en önemli nedenlerinin başında “Konunun Öncelikli Ar-Ge Konuları İçinde Yer Alma”, “Proje Başvuru Kolaylığı ve Prosedürlerin Çok Olmaması” ve “Yeterli Bir Finansman Desteği Sunması” şeklinde özetlenebilir.
Şekil 3.3. Proje Liderlerinin Bakanlık Ar-Ge Projelerini Tercih Etme Nedenleri (%)
0,005,00
10,0015,0020,0025,0030,0035,00
Öncelikli Ar-Ge Konularıİçinde Yer Alma
Proje Başvuru Kolaylığıve Prosedürlerin Çok
Olmaması
Yeterli Bir FinasmanDesteği Sunması
Ar-Ge'ye Dönük OlmasıGıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı'nınDestek Programı Olması
Farklı Kurumlarlaİşbirliğine Olanak
Sağlaması
Diğer
557
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun
3.3.2 Bakanlık ar-ge projelerinin yürütülmesi sırasındaki genel değerlendirmeler Proje liderleri ile yapılan anket sonucu yürüttükleri projelerde olası meydana gelebilecek sıkıntılar toplam 4
kalemde değerlendirilmiştir. Bunlar, 1. Proje Bütçesi 2. Yerinde Yapılan İncelemeler 3. İletişim 4. Projenin Teknik Takibi (Ara Rapor, Sonuç Rapor Vb)
Yapılan analizlerde özellikle proje sahiplerinin proje bütçesi başta olmak üzere projenin takibinde sıkıntılar yaşadığı görülmüştür (Çizelge 3.3). Özellikle proje bütçesinde yaşanan sıkıntılar Bakanlık Ar-Ge projelerinde ele alınması gereken öncelikli sorunlar olarak gösterilmiştir. Çizelge 3.3. Proje Liderlerinin Bakanlık Ar-Ge Destek Programı Kapsamında Desteklenen Projelerinde Sıkınt ı Yaşama Durumları
Üniversite Özel Sektör/Şirket
Sivil Toplum Kuruluşu Ortalama Ki Kare
değerleri
Proje Bütçesi
Sıkıntı Yaşadım 88,89 66,67 37,50 75,61
Ki Kare: 9,14; S.D:2;
P:0,01 Sıkıntı Yaşamadım 11,11 33,33 62,50 24,39
Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00
Yerinde Yapılan
İncelemeler
Sıkıntı Yaşadım 33,33 16,67 0,00 24,39
Ki Kare: 3,95; S.D:2;
P:0,14 Sıkıntı Yaşamadım 66,67 83,33 100,00 75,61
Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00
İletişim
Sıkıntı Yaşadım 18,52 33,33 0,00 17,07
Ki Kare: 2,81; S.D:2;
P:0,25 Sıkıntı Yaşamadım 81,48 66,67 100,00 82,93
Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00
Projenin Teknik Takibi (Ara Rapor, Sonuç Rapor
Vb)
Sıkıntı Yaşadım 44,44 50,00 25,00 41,46
Ki Kare: 1,17; S.D:2;
P:0,56 Sıkıntı Yaşamadım 55,56 50,00 75,00 58,54
Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 Proje liderlerinin Bakanlık Ar-Ge Destek Programından desteklenen projelerinde yaşadıkları en önemli
sıkıntılar kalemlere göre Çizelge 4’de sınıflandırılmıştır. Proje bütçesi ile ilgili yaşanan sıkıntıların başında “Bütçe Desteğinin Harcamaların Yapılmasından Sonra Verilmesi” gösterilmiştir. Bu sorunun yanı sıra bütçe konusunda diğer yaşanan en önemli sıkıntılar sırası ile “Bütçe Yönetimi ve Prosedürler Konusunda Yaşanan Sıkıntılar” ve “Gerekli Bazı Bütçe Kalemlerinin Bulunmaması (Bursiyer, Kongre Destek, İşçi Alımı, Proje Teşvik Ödemesi vb.)” olarak gösterilmiştir. Özellikle proje destek yararlanıcılarının üstünde ısrarla durduğu bu sorunun çözülmesi için getirilen en önemli çözüm önerisi ise TÜBİTAK benzeri bir yapının örnek alınmasıdır. Diğer alanlarda yaşanan sıkıntılarda ise özellikle üstünde durulması ve çözülmesi gereken konuların başında “Yerinde İnceleme Yapan Kişilerin Uzman Olmaması”, “Yeterince İlgili Davranılmaması” ve “Ara ve Sonuç Raporu İle İlgili Prosedürlerin Fazlalığı” gelmektedir. Bunlar için getirilen en önemli çözüm önerileri ise “ Bürokratik İşlemlerin Azaltılması” ve “Konu Uzmanlarından Oluşan Bir İnceleme Heyetinin Oluşturulması” gösterilmiştir (Çizelge 3.4).
558
Sulama Ekonomisi Ta
rımda
Araştırma,
Geliştir
me
ve İn
ovasyo
n
Çi
zelg
e 3.
4. P
roje
Lid
erle
rinin
Bak
anlık
Ar-G
e D
este
k Pr
ogra
mı
Kap
sam
ında
Des
tekl
enen
Pro
jele
rinde
Yaş
adık
ları
En Ö
nem
li Sı
kınt
ılar
ve Ç
özüm
Öne
riler
i SO
RUN
LAR
Ora
n (%
) Ç
ÖZÜ
MLE
R
Proj
e B
ütçe
si İl
e İlg
ili S
ıkın
tılar
B
ütçe
Des
teği
nin
Har
cam
alar
ın Y
apılm
asın
dan
Sonr
a V
erilm
esi
21,5
4
Büt
çe K
ulla
nım
ı ve
İçer
iği
Kon
usun
da Y
aşan
an S
ıkın
tılar
ın
Gid
erilm
esi
ve B
unun
İçin
Öze
llikl
e T
ÜB
İTA
K'ın
Örn
ek A
lınm
ası
Bür
okra
tik İş
lem
lerin
Aza
ltılm
ası
Yön
erge
ve
Tal
imat
lar
daha
Açı
klay
ıcı v
e N
et O
lmal
ı
B
akan
lık Ö
ncel
ikle
rini
Göz
den
Geç
irmel
i
K
onu
Uzm
anla
rında
n O
luşa
n B
ir İn
cele
me
Hey
etin
in O
luşt
urul
mas
ı
D
iğer
Büt
çe Y
önet
imi v
e Pr
osed
ürle
r Kon
usun
da Y
aşan
an S
ıkın
tılar
(V
ergi
kes
intil
eri,
Hav
ale
ve E
FT'd
e al
ınan
kes
intil
er, b
ürok
ratik
eng
elle
r, K
oord
inas
yon
eksi
kliğ
i vb
.) 20
Ger
ekli
Baz
ı Büt
çe K
alem
lerin
in B
ulun
mam
ası
(Bur
siye
r, K
ongr
e D
este
k, İş
çi
Alım
ı, Pr
oje
Teş
vik
Öde
mes
i vb.
) 16
,92
Büt
çeni
n G
önde
rilm
e Sü
resi
ndek
i Gec
ikm
eler
15
,38
Büt
çeni
n K
alem
ler
ve Y
ıllar
Ara
sınd
a T
rans
ferd
e Y
aşan
an S
ıkın
tılar
13
,85
Ort
ak H
esap
Açm
a So
runu
7,
69
Diğ
er
4,62
To
plam
10
0,00
Y
erin
de Y
apıla
n İn
cele
mel
er İl
e İlg
ili S
ıkın
tılar
Yer
inde
İnc
elem
e Y
apan
Kiş
ilerin
Kon
u U
zman
ı Olm
amas
ı 31
,58
İnce
lem
e Y
apan
Hey
etin
Obj
ektif
değ
erle
ndirm
e Y
apm
amas
ı 26
,32
Diğ
er
21,0
5
İn
cele
men
in Z
aman
ında
ve/
veya
Yet
erin
ce Y
apılm
amas
ı 21
,05
Topl
am
100,
00
İletiş
im İl
e İlg
ili S
ıkın
tılar
Yet
erin
ce İ
lgili
Dav
ranı
lmam
ası
71,8
8
B
ilgile
ndirm
e ve
Duy
urul
arın
Geç
Ula
şmas
ı vey
a Yap
ılmam
ası
9,38
İlg
ili K
işile
re U
laşı
lam
amas
ı 6,
25
Koo
rdin
asyo
n Ek
sikl
iği
Ned
eni İ
le Y
apıla
n T
eker
rürle
r 6,
25
Proj
e Sü
resi
nce
Sabi
t İlg
ili B
ir T
ekni
k M
asan
ın O
lmam
ası
6,25
To
plam
10
0,00
Pr
ojen
in T
ekni
k T
akib
i (A
ra R
apor
, Son
uç R
apor
Vb)
İle
İlgi
li Sı
kınt
ılar
A
r-G
e H
arca
ma
Usu
l ve
Esas
ların
a Y
önel
ik E
leşt
irile
r 20
,59
Ara
ve
Sonu
ç R
apor
u İle
İlgi
li Pr
osed
ürle
rin F
azla
lığı
20,5
9
A
ra v
e So
nuç
Rap
orla
rında
Biç
imse
l Sı
kınt
ılar
ve O
nlin
e H
izm
etle
rin O
lmam
ası
14,7
1
D
eğer
lend
irme
Süre
lerin
e Y
önel
ik E
leşt
irile
r 14
,71
Ara
Rap
orun
Ver
ilme
Süre
si İ
le İl
gili
Eleş
tirile
r 5,
88
Diğ
er
23,5
3 To
plam
10
0,00
559
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun
4. SONUÇ VE ÖNERİLER 5488 sayılı Tarım Kanuna kapsamında her yıl çıkartılan Tarımsal Desteklemelere İlişkin Bakanlar Kurulu
Kararı ve buna dayalı olarak yayınlanan Araştırma ve Geliştirme Destek Programı Projelerinin Desteklenmesinde İlişkin Tebliğ kapsamında, tarım sektörünün ihtiyacı olan konularda özel sektör, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları(STK) tarafından yürütülen Ar-Ge projeleri 2007 yılından bu yana desteklenmektedir. Tarımda Ar-Ge çalışmalarının arttırılması ve innovasyon kültürünün kazandırılmasına yönelik bu yaklaşım sayesinde 2007-2013 yılları arasında 154 proje destekleme kapsamına alınmış, bu projelerin 50 tanesi tamamlanmış ve toplam 18,8 milyon TL aktarılmıştır. Tarım sektörünün ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak her sene değişen öncelikli konularla proje çağrısına çıkılmakta ve Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın tarımın sadece kamu değil diğer paydaşları ile ortak çalışma kültürünü de oluşturmaktadır. Aslında çok paydaşlı, sorun çözme odaklı innovativ düşüncelerin desteklendiği bu destek programı tarım sektöründe üreticilerin ve sanayicilerin gelişmiş ülkelerle rekabet gücünü kazanma ve arttırma olanağı da sağlamaktadır. Yapılan bu çalışma ile son 7 yıl içinde tamamlanan 50 proje içerisinde 41 proje liderinin Bakanlık Ar-Ge programını değerlendirmesi yapılmaya çalışılmış ve bu programın etkinliğini arttıracak önlemler alınması için bir strateji oluşturulması hedeflenmiştir. Genel sonuç olarak her ne kadar programın bazı eksiklikleri olsa da genel kanının çalışmaların olumlu ve faydalı olduğu yönündedir. Özellikle 41 proje liderinin %85’inin tekrar Bakanlık Ar-Ge programına başvurmak istemesi bu çalışmaların genel başarısını ortaya koymaktadır. Belirtilen sorunlara yönelik çözüm önerilerin geliştirilmesi bu programın etkinliğin i ve başarısını arttıracağı düşünülmektedir. 5. KAYNAKLAR Anonim, 2014. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü,
TAGEM Ar-Ge Projeleri Veri Tabanı (Basılmamış Kaynak) Düzgüneş, O., Kesici, T., Gürbüz, F., 1993. İstatistik Metodları, II. Baskı. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Yayınları:369, Ankara GTHB (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı), 2014. Proje Değerlendirme Süreci ve İş Akış Planı,
http://www.tarim.gov.tr/TAGEM/Belgeler/ar_ge_projeleri/ is_akis_arge.pdf Karagölge, C., ve Peker, K., 2002. Tarım Ekonomisi Araştırmalarında Tabakalı Örnekleme Yöntemin in
Kullanılması. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg. 33 (3), 313-316, 2002, Erzurum. Köklü, N. 1995. Tutumların Ölçülmesi ve Likert Tipi Ölçeklerde Kullanılan Seçenekler. Ankara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, cilt:28, sayı:2, s:89-90, Ankara. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/486/5698.pdf.
Resmi Gazete 2013, Araştırma ve Geliştirme Destek Programı Projelerinin Desteklenmesinde İlişkin Tebliğ, Sayı:28647, http://www.tarim.gov.tr/TAGEM/Belgeler/ar_ge_projeleri/2013_arge_teblig.pdf
Sokal, R.R., and Rohlf, F.J., 1995. Biometry. The Principles and Practice of Statistics in Biological Research. Third Edition. W.H. Freeman Company. New York.