TRNG I HC LT KHOA CNG TC X HI V PHT TRIN CNG NG

GIO TRNH

TM L HC X HI

BIN SON: TH.S V MNG A

LT, 06/2007

MC LCLI M U CHNG 1. TM L HC X HI L MT KHOA HC I.Bn cht, i tng, nhim v ca Tm l hc x hi 1.Khi nim Tm l hc x hi 2.i tng nghin cu ca tm l hc x hi.. 3.Nhim v nghin cu ca tm l hc x hi.. II.S lc v lch s hnh thnh v pht trin ca Tm l hc x hi.. 1.Nhng tin trit hc.. 2.Nhng trng phi u tin trong X hi hc v tm l hc. 3.Tm l hc tr thnh mt khoa hc c lp III.Cc phng php nghin cu ca Tm l hc x hi 1.Nhng nguyn tc ch yu. 2.Cc phng php nghin cu c bn trong tm l hc x hi CHNG 2. CC HIN TNG TM L X HI I.Khi nim chung v hin tng tm l x hi II.Cc hin tng tm l x hi c bn. 1. Tri gic x hi 1.1.Khi nim Tri gic x hi 1.2.Cc c ch Tri gic x hi 2.nh kin x hi 2.1.Khi nim nh kin x hi 2.2.Cc nguyn nhn hnh thnh nh kin 2.3.Cc mc ca nh kin x hi 2.4.Thay i nh kin 1 1 1 1 3 4 5 6 8 10 11 11 12 19 19 19 19 19 20 24 24 26 31 31

2.5.Kt lun 3.nh hng x hi 3.1.Khi nim nh hng x hi. 3.2.Cc c ch tm l ca nh hng x hi 4.Lin h x hi.. 4.1.Khi nim lin h x hi. 4.2.Nhng c s ca vic hnh thnh Lin h x hi 4.3.Nhng yu t quy nh Lin h x hi 4.4.Cc hnh thc Lin h x hi 5.Thi x hi.. 5.1.Mt s quan im v thi 5.2.Bn cht ca thi 5.3.S hnh thnh thi ... 5.4.Thi v hnh vi 6.D lun x hi v tin n 6.1.D lun x hi. 6.2.Tin n CHNG 3. TM L NHM NH I.Khi nim chung v nhm 1. nh ngha nhm nh. 2. c trng ca nhm nh. II.Qu trnh c nhn gia nhp nhm. 1.Nguyn nhn c nhn gia nhp nhm.. 2.X hi ho c nhn.. 3.Nhp vai trong x hi.. III.Cc hng nghin cu v nhm nh 1.Trng phi x hi hc 2.Trng phi trc lng x hi. 3.Trng phi ng thi nhm...

34 34 34 38 48 48 49 51 52 54 54 55 56 57 60 60 67 70 70 70 71 71 71 73 78 80 80 80 81

4.Trng phi tm l hc tp th IV.Phn loi nhm.. 1.Nhm th nht v nhm th hai. 2.Nhm chnh thc v nhm khng chnh thc. 3.Nhm bt buc v nhm t do 4.Nhm m v nhm khp kn... 5.Nhm thnh vin v nhm hi vin. V.c im ca nhm 1.ng thi nhm... 2.Chun mc nhm 3.Cc hin tng p lc nhm 4. Thay i, va chm, xung t nhm 5.Lnh o nhm 6.Hot ng truyn thng trong nhm v qu trnh ra quyt nh. 7.S pht trin ca nhm 8.Cc mi quan h trong nhm.. 9.Tp th - mt dng nhm c bit..TI LIU THAM KHO

81 81 82 82 83 83 83 84 84 86 89 92 94 100 104 105 106

LI M UCun gio trnh Tm l hc x hi ny c bin son dnh cho sinh vin Khoa Cng tc x hi v Pht trin cng ng - Trng i hc Lt. Ni dung ca cun gio trnh bao gm 3 chng: Chng 1: Tm l hc x hi l mt khoa hc Chng 2: Cc hin tng tm l x hi Chng 3: Tm l nhm nh Mc tiu ca gio trnh nhm: Cung cp cho sinh vin nhng kin thc c bn v bn cht v lch s hnh thnh tm l hc x hi. Gip sinh vin nhn thc r bn cht ca cc hin tng tm l x hi trong qu trnh hot ng v giao tip gia cc c nhn. Gip sinh vin nm vng nhng c im tm l v cc giai on pht trin ca nhm x hi. T c th vn dng vo trong qu trnh thc hnh cng tc x hi vi nhm x hi c th. Trong qu trnh bin son gio trnh ny tc gi c gng rt nhiu hon thnh kp thi cung cp cho sinh vin. Tuy nhin, khng th trnh khi nhng hn ch v thiu st nht nh. Tc gi knh mong nhn c s ng gp v b sung kin ca bn c. Lt, ngy 21 thng 06 nm 2007 Tc gi

V Mng a

Trang 1

CHNG 1 TM L HC X HI L MT KHOA HCI. Bn cht, i tng, nhim v nghin cu ca Tm l hc x hi 1.Khi nim tm l hc x hi Bn cht ca Tm l hc x hi: + l tm l chung ca nhiu ngi. N c hnh thnh t mt h thng ng c ca mt nhm x hi c th (nhu cu x hi, tm th, nim tin x hi, v.v) + Tm l x hi lun lun phn nh thc ti i sng ca mt nhm ngi. Tn ti no th tm l y. + Tm l hc x hi c bn cht t hot ng v giao tip (tnh duy vt ca tm l hc x hi). Theo T in tm l hc Ting Anh ca Arther S. Rebel and Emily Rebel, tm l hc x hi c nh ngha l mt phn ngnh ca tm l hc, n tp trung nghin cu cc kha cnh ca hnh vi con ngi bao gm cc c nhn, cc nhm, cc t chc x hi v x hi mang tnh tng th. Theo t in Tm l hc x hi do V Dng ch bin, tm l hc x hi l mt phn ngnh ca tm l hc, nghin cu cc quy lut khch quan ca s tc ng qua li gia cc yu t tm l v x hi trong hot ng ca c nhn v cc nhm ngi. Tm l hc x hi nghin cu c im tm l ca cc nhm x hi, cc tng lp v cc giai cp khc nhau trong x hi, nghin cu cc c tnh (giai cp, dn tc, v.v) v cc quy lut hnh thnh nhng loi hnh nhn cch mang tnh lch s, x hi, nghin cu cc c ch quan h qua li v mt tm l x hi trong cc nhm x hi khc nhau, nghin cu cc hnh thc giao tip khc nhau trong tp th. Tm li, theo chng ti, tm l hc x hi l mt phn ngnh ca tm l hc, n tp trung nghin cu cc hin tng tm l ca mt nhm x hi c th, ny sinh t s tc ng qua li trong hot ng v trong giao tip gia cc c nhn trong nhm. N chi phi thi , hnh vi, c ch ca c nhn khi h trong nhm . Trang 2

2. i tng ca Tm l hc x hi Tm l hc x hi cng ging nh nhiu ngnh khoa hc khc, vic xc nh i tng nghin cu l mt vn phc tp v kh khn nht. Hin nay vn c nhiu quan im khc nhau gia cc nh tm l hc ca cc trng phi tm l hc v i tng nghin cu ca tm l hc x hi. Trong , c bit l c s khc nhau kh r nt gia tm l hc X vit (c) v tm l hc phng Ty. Cc nh tm l hc X vit cho rng, i tng ca tm l hc x hi l nghin cu cc hin tng tm l x hi ca nhm. Tuy nhin, trong s nhng nh tm l hc X vit cng c nhng quan im c th khng hon ton ng nht nhau. Cc nh tm l hc X vit (c), tiu biu nh: E. X. Kuzmin, V. I. Xelivanop, K. K. Platonop, E. V. Srkhva cho rng i tng nghin cu ca tm l hc x hi l nhn cch phn loi kiu ngi v mt x hi - lch s, cc c im tm l ca nhn cch, s quy nh ca x hi i vi tm l ca c nhn. Mt s tc gi khc nh V. N. Kolbanopxki, A. I. Goriaseva, A. V. Baranova, A. G. Kovaliop cho rng i tng ca tm l hc x hi l nhng hin tng tm l ca nhng khi ngi ng o, l tm l ca tp th, s cng ng v tm l. Cn B. D. Parghin, N. X. Manxurop cho rng tm l hc x hi va nghin cu tm l ca nhm, ca khi ngi ng o, va nghin cu c im hnh vi ca nhn cch, ca c nhn khi trong nhm. A.G. Kovaliop th cho rng i tng ca tm l hc x hi l nghin cu nhng nt c trng tm l ca cc nhm x hi, cc tp th, cng nh nhng quy lut hnh thnh v quy lut hot ng ca cc tp th, cc nhm trong qu trnh tc ng v nh hng ln nhau gia cc c nhn. Khc vi quan im ca cc nh tm l hc X vit trc y v cc nh tm l hc Nga hin nay, cc nh tm l hc phng ty li tip cn t gc khc. Cc nh tm l hc phng ty cho rng, i tng ca tm l hc x hi l nghin cu hnh vi ca c nhn trong nhng iu kin, hon cnh v mi trng x hi. l nhn nh khi qut, tuy nhin, nu xem xt mt cch c th cng c mt s vn sau y: + Quan im ca Jones v Gerard (1967) cho rng i tng ca tm l hc x hi l nghin cu hnh vi c nhn nh l chc nng kch thch x hi. y, cc tc gi nhn mnh n nh hng qua li gia cc c nhn trong nhm. Trang 3

+ Quan im ca cc nh tm l hc M. Sherif v C. W. Sherif (1956), Mc David Harari (1968) , cho rng tm l hc x hi cn nghin cu kinh nghim v hnh vi ca c nhn trong mi trng x hi nht nh. + Quan im th ba cho rng i tng ca tm l hc x hi l nghin cu mi quan h tng h gia c nhn v mi trng x hi (cc nh tm l hc i din nh: Jack H. Curtis Richard Dewey, David G. Myer) Cch tip cn th nht (trng phi tm l hc X vit) mang tnh khi qut hn, chng c phm vi rng. Cch tip cn th hai mang tnh c th, r rng: nhn thc thi - tnh cm hnh vi. Nh vy, c th hiu rng: i tng ca tm l hc x hi nm bn cht cc hin tng tm l x hi c phn tch trn. l ci tm l ca nhng nhm x hi c th, bao gm nhng nt tm l chung nht, c trng nht ca nhm c to nn t s tc ng qua li gia cc c nhn trong nhm. N khng phi l ci tm l nh l sn phm hot ng ca ch th mi ngi di nhng tc ng ca hin thc khch quan. N cng khng phi l ci tng s n gin nhng c im tm l ca tt c nhng c nhn trong nhm hp thnh. 3.Nhim v ca Tm l hc x hi Tm l hc x hi c hai nhim v chnh l nghin cu l lun v nghin cu ng dng. 1.Nghin cu l lun - Xc lp c h thng cc khi nim, phm tr khoa hc ring nm trong cu trc hp l, mang c th ca khoa hc mnh. Hin nay mt s khi nim, phm tr cu trc ca tm l hc x hi cn cha r rng c th phn bit c ranh gii ca n vi nhng khoa hc ln cn. - Pht hin c cc quy lut hnh thnh v pht trin ca cc hin tng tm l x hi, ch ra cch s dng chng vo vic pht huy nhn t con ngi trong cc iu kin hot ng khc nhau. C th l nhng quy lut ca s tc ng qua li trong nhm, vai tr ca c nhn, vai tr ca nhm trong qu trnh ny, nhng iu kin ch quan v khch quan ca s hnh thnh nn nhng hin tng tm l x hi v nhng hnh thi bin ng trong tm l x hi. Trang 4

2.Nghin cu ng dng Nhng quy lut chung ca Tm l hc x hi c vn dng vo mt s lnh vc khoa hc khc cng nh trong nhiu lnh vc hot ng x hi. T to nn nhng chuyn ngnh khc nhau ca tm l hc x hi. - Tm l hc dn tc: y l mt chuyn ngnh quan trng ca tm l hc x hi. N nghin cu tm l dn tc v nhng bin i ca tm l dn tc gn vi nhng chuyn bin lch s din ra trong i sng cc dn tc. Nhn thc c tnh phong ph, a dng hay c o ca mt dn tc l yu cu cn thit trong chin lc pht trin kinh t x hi, con ngi ca mt quc gia. Vic nghin cu tm l dn tc cn gp phn quan trng trong s hiu bit gia cc dn tc, l c s ca mi quan h hp tc v lin kt gia cc nc vi nhau. - Tm l hc x hi trong cng tc lnh o v qun l x hi. y l mt chuyn ngnh mi ca tm l hc x hi, n i su vo nghin cu cc hin tng tm l trong h thng qun l, ch ra cc c im, c ch v quy lut tm l ang c nh hng ti hot ng ny trn c s nu ra nhng yu cu v phm cht v nng lc tm l cn thit ca nhng ngi lnh o v b lnh o qun l. - Tm l hc x hi trong lnh vc sn xut v kinh doanh Chuyn ngnh ny nghin cu nhu cu, th hiu ca ngi tiu dng, ngh thut bn hng, thng tin qung co v.vTrn c s , nu ra yu cu i vi c s sn xut v s lng v cht lng, hnh thc ca cc loi hng ho, dch v. - Tm l hc x hi trong tn ngng tn gio, trong thng tin i chng, trong gio dc y t, trong i sng gia nh, trong d lun x hi v tm trng qun chng. Phm vi ng dng ca tm l hc x hi rt rng. N s ngy cng c m rng theo s i hi ca thc tin, cng nh kh nng p ng trong qu trnh pht trin ca n. II.S lc v s hnh thnh v pht trin ca Tm l hc x hi Tm l hc x hi ra i v pht trin c gn mt th k. Song, nhng tin ra i ngnh khoa hc ny th xut hin t rt sm. Ni v s hnh thnh v pht trin ca Tm l hc x hi, trc ht phi tm hiu nhng tin ra i ngnh tm l hc ny. Trang 5

1. Nhng tin trit hc. Cng ging nh s ra i ca tm l hc, s hnh thnh Tm l hc x hi c s ng gp rt quan trng ca cc t tng trit hc. C th a ra mt s nhng tin c bn sau: 1.1. Quan im ca mt s nh trit hc Hy Lp c i Khi ni v quan im ca cc nh trit hc Hy Lp c i c nh hng ti s ra i ca Tm l hc x hi, chng ta ch nhiu hn n quan im v x hi v con ngi ca Platon v Aristotle. - Platon (427 374 TCN) trong lun thuyt v o c x hi v trong phc tho v mt x hi l tng ca mnh, ng rt ch n cc quan h lin nhn cch. ng cng ch ra s nh hng ca cc c nhn n s n nh ca nh nc. Trong cc tc phm ca mnh, Platon quan tm n cc kiu loi nhn cch x hi. Theo ng, trong x hi c ba kiu nhn cch c bn: a/Nhng ngi lun lun c gng lm va lng ngi khc (ngi hng ti xc cm), b/Nhng ngi say sa theo ui quyn lc v s ni danh (ngi hng n quyn lc) v c/Nhng ngi lun c khao kht hiu bit (ngi hng n tri thc). Ba kiu nhn cch trn phn nh ba yu t tm l ca con ngi: tnh cm, ch v tr tu. - Aristotle (354 322TCN) l mt ngi m ng v i ca khoa hc x hi. ng nh gi cao yu t tnh cm. Theo ng, c 3 ng lc ca s lin kt con ngi: tnh bn, s thch, v ng nht. Trong , tnh bn l ng c ca a s cc nhm x hi. Aristotle nh gi cao vai tr ca cc nhm x hi i vi con ngi. ng cho rng, con ngi cn phi sng trong cc nhm x hi nh gia nh v nh nc. Nhm x hi c bn nht i vi con ngi l gia nh. Quan im ny ca ng vn cn rt ph hp vi x hi hin i ngy nay. iu ng ch l Aristotle xem xt con ngi v kh nng ca n trong cc phn ng x hi, quan h v hon cnh x hi. C th ni, mc d cc quan im ca cc nh trit hc Hy Lp cn kh xa vi cc tri thc Tm l hc x hi hin i, nhng cc t tng ny c nh hng khng nh n cc t tng ni chung v tm l hc x hi ni ring chu u sau ny. 1.2. Mt s quan im v x hi v c nhn ca cc nh t tng La M Quan im v x hi v c nhn ca mt s nh t tng La M nh M.T. Cicero; St. Augustine rt ng c quan tm trong nghin cu cc tin trit hc ca s pht trin Tm l hc x hi. Trang 6

M.T. Cicero l i biu xut sc ca t tng La M. Khi nghin cu v con ngi v x hi, ng rt quan tm n vn php lut, con ngi phi hnh ng nh th no trong khun kh lut php ca x hi. St. Augustine (354 430 sau CN), ng l i biu xut sc v t tng x hi trong thi i ca ng. Cc quan im ca ng v x hi v c nhn c tm l hc x hi hin i nh gi cao. l cc quan im v s lin kt ca con ngi, v vai tr ca nhm x hi i vi vic hnh thnh quan im, thi ca c nhn. Song, cc quan im ca ng li b nh hng ln ca t tng tn gio. Augustine nh gi cao vai tr ca Cha Tri v cc lc lng thn thnh i vi cuc sng thc ti ca con ngi. Theo ng, c nhn khng ch c quan h tng tc vi cc c nhn khc m cn c quan h vi Cha. 1.3. Nhng hc thuyt v s tho thun x hi. Nhng hc thuyt v s tho thun x hi do T. Hobber (1588 1679), J. Locke (1632 1704), v J.J. Rousseau (1712 1778) a ra c xem nh s m ng cho Tm l hc x hi hin i. Cc tc gi quan tm nghin cu rt nhiu v mi quan h gia x hi v c nhn. Hc thuyt v s tho thun x hi ca Hobber c pht trin da trn 3 yu t: - nh : bn nng con ngi b hn ch v c lp t nhng ngi cng tng lp hoc t tng lp i lp ca x hi. - Nguyn nhn hoc thit lp cc nguyn nhn: Ti sao con ngi t t mnh vo cc mi lin kt vi ngi khc. - Thit lp cc quy tc o c t hai l do trn. Locke khng tin rng c tn ti mt nh nc thi k tin x hi. ng a ra quan im cho rng con ngi lun sng trong x hi, nh nc tr thnh phng tin chn chnh sai tri, bt cng v bo v quyn li chnh ng ca con ngi v cuc sng, t do v s hu. So vi hc thuyt v tho thun x hi ca Hobber v Locke th hc thuyt v s tho thun x hi ca Rousseau c nh gi cao hn. Cng ging nh Hobber, ng bt u bng vic tm hiu nhng hnh vi bn nng ca con ngi, sau nghin cu mi tng tc gia ngi vi ngi, gia c nhn v x hi. ng cho rng, trt t x Trang 7

hi l iu bt kh xm phm. N c xy dng trn c s li ch ca a s mi ngi. Ci trt t ny khng th bt ngun t bn nng ca con ngi m cn phi c xy dng trn s tho thun. 2. Nhng trng phi u tin trong x hi hc v tm l hc. 2.1. Cc trng phi x hi hc Vai tr ca x hi hc trong vic hnh thnh Tm l hc x hi c th hin qua s nh hng ca cc quan im ca mt s nh x hi hc. - Auguste Comte (1790 1857) Comte phn chia tm l hc theo hai kha cnh: sinh hc v x hi hc. S phn chia ny c gi tr nht nh trong Tm l hc x hi. Khi ni v nhn cch con ngi, ng thin v kha cnh bn nng. Theo ng, bn nng con ngi chia thnh 2 loi chnh: s ch k v lng v tha. Tnh v tha ca bn nng c th dn con ngi n s mm yu, nhu nhc. ng cho rng, x hi cn khuyn khch lng v tha ca con ngi nh mt mc ch trng tm ca t chc, bn cnh cn hn ch tnh ch k ca c nhn. Mc d rt quan tm n tm l hc c nhn, nhng Comte vn nhn mnh rng n v x hi thc l gia nh, nh n m x hi pht trin. Gia nh, theo ng ngoi vic duy tr ni ging cn nui dng lng v tha ca con ngi. T mi m gia nh, c nhn s tr thnh thnh vin x hi hu ch. Tm l hc c nhn theo hng bn nng ca Comte tc ng mnh n tm l hc x hi tn u th k XX. - Gabriel Tarde (1843 1904) Tarde l mt ngi sng lp ra tm l hc c nhn trn c s ca x hi hc. ng phn i nhng quan im thi qu ca tm l hc c nhn thi . Mt cng trnh nghin cu ca Tarde c nh hng ln n s ra i ca tm l hc x hi l cun: Nhng quy lut ca s bt chc. Trong cun sch ny ng l gii c s x hi ca s tng tc gia cc c nhn. ng cng l ngi u tin a ra khi nim mi v s tng tc. y l mt tin dn n s hnh thnh tm l hc x hi. - Durkheim (1858 1917) Quan im ca Durkheim l phn i s cao qu mc tm l hc c nhn khi ng nhn mnh n h thng quy nh x hi. ng ca ngi v thch tranh lun v hc thuyt thc tp th. Trang 8

Trong cc nghin cu ca mnh, ng quan tm nhiu n cc kiu loi hnh vi ca nhm hn l cc hnh vi ca c nhn. Nhng nghin cu ca ng v thc tp th l ng gp c bit quan trng cho tm l hc x hi. - G. Lebon (1841 1931) Trong cc nghin cu ca mnh, ng ch nhiu n tm l hc nhm. ng lm sng t thm nhng quan im ca Durkheim v cc hin tng tm l ca nhm. Lebon cng b nh hng bi Tm l hc x hi ca Tarde. Tc phm ni ting nht ca Lebon l cun m ng (The crowd). Trong cun sch ny ng phn tch rt su sc v tm l m ng mt hin tng tm l rt c th ca Tm l hc x hi. Vi cun sch ny, ng tr thnh ngi m ng v vn hnh vi tp th hin i. - Charles Horton Cooley (1863 1929) Cooley l nh x hi hc M, ngi c quan im hin i v mi quan h gia x hi v c nhn. ng nhn mnh, khng th tch ri yu t x hi v yu t c nhn trong cuc sng ca con ngi. ng vit ba cun sch ni ting v vn ny: Bn cht con ngi v trt t x hi; T chc x hi; S pht trin x hi. Cooley b nh hng bi hc thuyt bt chc ca Tarde, quan im v ng nht ca Schaffle v tm l hc ca W.James. - E.A. Ross (1866 1951) Ross l nh x hi hc ngi M, ngi vit cun sch Tm l hc x hi (1908) mt trong nhng cun sch gio khoa u tin v ngnh khoa hc ny. Nu Cooley nhn mnh hn n kha cnh tp th th Ross li ch n c kha cnh x hi v kha cnh c nhn trong nghin cu quan h gia x hi v c nhn. Theo ng, vai tr ca x hi th hin qua s nh hng ca nhm ti c nhn v vai tr ca c nhn th hin qua s nh hng ca c nhn ti nhm. Cc vai tr ny xy ra trong cc hon cnh x hi. Quan im ny ca Ross b nh hng bi quan im ca Tarde v s bt chc trong i sng x hi. 2.2.Cc trng phi Tm l hc - Thuyt hnh vi ca Watson: Thuyt hnh vi ra i vo nm 1913 trong bi cnh Tm l hc ni quan bc vo thi k khng hong v mt s nh tm l hc cho rng cn phi xc nh li i tng nghin cu ca tm l hc. Trang 9

Thuyt hnh vi l c s tm l hc u th k XX t b di sn ca trng phi ni quan v a Tm l hc x hi hin i n ch tm hiu con ngi thng qua cc hon cnh x hi v trc ht l nghin cu hnh vi ca con ngi. S ng gp to ln ca thuyt hnh vi i vi Tm l hc x hi th hin ch n l c s cc nh tm l hc phng Ty (trc ht l cc nh tm l hc M) xc nh i tng nghin cu ca ngnh khoa hc ny hnh vi x hi ca con ngi. - Thuyt cu trc ca W. Wundt Mt trong nhng ng gp ln ca ng i vi vic ra i ca Tm l hc x hi l cun sch Tm l hc dn tc. Cun sch ny gm 10 tp, c ng vit trong 20 nm (1900 1920). Theo ng, tm l hc x hi l mt phn ngnh cn thit ca Tm l hc. ng cho rng khng th nghin cu con ngi nh mt c nhn n l, m cn phi nghin cu con ngi trong nhng mi quan h ca con ngi. - Tm l hc Gestalt Mt trong nhng i biu xut sc nht ca tm l hc Gestalt l K.Lewin, ng dnh nhiu tm huyt cho vic nghin cu kha cnh quan trng ca Tm l hc x hi nhm nh v nhm ni chung. Lewin sng lp ra Trung tm nghin cu ng thi nhm. ng cng l tc gi ca mt phng php nghin cu mi trong tm l hc x hi phng php nhm tp luyn (training group). 3.Tm l hc x hi tr thnh mt khoa hc c lp Tm l hc x hi tr thnh mt khoa hc c lp c nh du bng s kin cun sch gio khoa u tin v Tm l hc x hi c xut bn vo nm 1908. l cun Tm l hc x hi (Social Psychology) ca tc gi Edward A. Ross. Cun sch ca ng da trn c s kt hp hai khoa hc tm l hc v x hi hc. Ni dung chnh c cp trong cun sch ny l s bt chc c hnh thnh, pht trin v thc hin nh th no. ng s dng hin tng bt chc gii thch s thay i t tng, thi quen v quan im gia cc thnh vin trong cc nhm x hi. Mt s kin quan trng na gp phn lm cho Tm l hc x hi tr thnh khoa hc c lp, l s ra i cun sch c tn: Nhp mn Tm l hc x hi (Introduction Trang 10

to Social Psychology) ca Mc. Dougall. Trong cun sch ny tc gi l gii s ging nhau v hnh vi gia c nhn trong nhm x hi thng qua s bt chc. Tnh n nm 1954, c 52 cun sch gio khoa v Tm l hc x hi xut bn, n nm 1968 con s ny tng ln gn 100 cun v tnh n nm 1980, s sch gio khoa v Tm l hc x hi ln ti gn 150 cun, gn chc tp ch v tm l hc x hi v mt s lng ln cc tuyn tp bi vit, cc sch tham kho c gi tr v ngnh khoa hc ny c hon thnh. Trong gn mt th k va qua, ngi ta c th nhn thy hai xu hng pht trin ca Tm l hc x hi: Tm l hc x hi phng Ty v Tm l hc x hi X vit. Hai xu hng ny c s khc bit nht nh. Tm l hc x hi X vit ch nhiu n nghin cu cc c im tm l ca nhm, trong c bit l tp th (mt loi nhm chnh thc) v cc nhm ln nh giai cp, dn tc,... Tm l hc x hi phng Ty li quan tm nhiu hn n vic nghin cu kinh nghim v hnh vi x hi. Tnh thc tin, ng dng trong cc nghin cu ca Tm l hc phng Ty c th hin rt r nt. nc ta, Tm l hc x hi l mt ngnh cn rt non tr. Song, trong thi gian gn y, ngnh khoa hc ny c nhng bc pht trin quan trng. Tm l hc c ging dy nhiu trng i hc, hc vin v trng cao ng. Nhiu cng trnh nghiu cu v Tm l hc x hi c dch v bin son. Tnh n nay chng ta c hng chc cun sch gio khoa, nhiu ti liu tham kho c cc nh Tm l hc Vit Nam bin son v xut bn nhm phc v cho hot ng ging dy v nghin cu Tm l hc x hi. III.Cc phng php nghin cu ca Tm l hc x hi 1.Nhng nguyn tc nghin cu 1.1.Phi m bo tnh cht khch quan Nghin cu phi m bo tnh khch quan, trc ht l phi nghin cu t chnh bn thn s vt, hin tng, phi xem xt s vt, hin tng nh chng vn c trong thc t, ghi nhn mi chi tit, mi biu hin ca chng. 1.2.Phi nghin cu s vt v hin tng trong cc mi lin h ca chng Tt c cc s vt, hin tng trong t nhin u lin h, tc ng qua li vi nhau. V vy, khi nghin cu phi t chng trong mi quan h, lin h gia chng nhm vch ra c s nh hng ln nhau, mi quan h nhn qu v nhng quy lut Trang 11

ca s tc ng qua li gia chng. Khi nghin cu cc hin tng tm l x hi cn thc hin tt cc yu cu ny, bi v mi hin tng tm l x hi u chu s nh hng v lin quan ca cc hin tng khc. 1.3.Phi nghin cu s vt v hin tng trong s pht trin. Mi s vt v hin tng trong t nhin hay trong x hi u c qu trnh ny sinh, vn ng v pht trin. Tm l c nhn hay ca x hi u nm trong quy lut ny, c s pht trin v bin i v cht. Bi vy, khi nghin cu cc hin tng tm l x hi, nh khoa hc cn xem xt chng trong mt qu trnh. 1.4.Phi nghin cu s vt v hin tng trong mt chnh th ton vn Mi s vt v hin tng u c mt cu trc nht nh. Bi vy, yu cu t ra i vi cc nh khoa hc l phi nghin cu s vt v hin tng vi c h thng cc thnh phn trong cu trc ca chng cng nh mi lin h v quan h ca cc thnh phn y. 2.Nhng phng php nghin cu 2.1.Phng php quan st Quan st l s tri gic ch ng v c h thng cc hin tng tm l nhm tm ra cc c im c trng v c ngha ca chng. Trong tm l hc x hi, phng php quan st c s dng nghin cu hnh vi x hi. Cc bc tin hnh quan st: Xc nh mc ch, nhim v quan st (quan st lm g) La chn khch th quan st, tnh hung quan st v i tng quan st (quan st ai, quan st ci g) La chn cch thc quan st t nh hng n khch th quan st v thu c nhng thng tin cn thit (quan st nh th no) Nhim v quan st: l nh hng ban u v khch th, xut gi thuyt v kim tra gi thuyt. Cc tnh hung quan st c th l tnh hung t nhin hoc tnh hung thc nghim (do ngi quan st ch ng) to nn i tng quan st: l nhng hnh ng ngn ng hoc phi ngn ng ca con ngi trong nhm hay lin nhm. C th l: Trang 12

-

Hnh ng ni (hnh ng ngn ng). y cn ch quan st tnh nh hng, tn s, cng , mc din cm, c im ca ngn t, ng php, cch pht m.

-

Nhng hnh ng din cm th hin qua nt mt, thi , hnh ng. C ch di chuyn, trng thi ng im ca con ngi, khong cch gia ngi ny vi ngi khc, tc , phng hng vn ng, s va chm

Mt s u im v hn ch: u im: N c s dng rng ri, chim u th trong vic thu thp cc biu hin ca tm l x hi. Trong phng php ny, nh khoa hc c th s dng nhng my mc hin i nh my nh, my ghi m, my quay phim ghi li nhng hin tng cn nghin cu, khi cn c th quan st li nhiu ln bo m tnh khch quan. Hn ch: phng php ny cn c hn ch l n i hi nhiu thi gian; n ch cung cp nhng ti liu v cc biu hin b ngoi c tnh cm tnh. Bi vy, khi dng phng php ny nh khoa hc phi thu thp ti liu vi s liu ln c th chn lc trong nhng ti liu cn thit. 2.2.Phng php nghin cu sn phm. Sn phm hot ng bao gi cng mang m nt nhng c im tm l ca nhm ngi to ra n, bao gm sn phm vt cht v tinh thn. Cc sn phm vt cht nh: nh ca, vt dng thng thng, cc sn phm tinh thn nh m nhc, phong tc, tp qun, Qua sn phm hot ng, nh khoa hc c th tm hiu v trnh nhn thc, mc k xo, ni dung tnh cm, c im tnh cch ca cc nhm ngi khc nhau. 2.3.Phng php iu tra. Dng hiu r thi ca mi ngi i vi cc bin c x hi, nhng nhim v x hi c lin quan n h cng nh nhu cu, nguyn vng, nh hng hot ng ca h trong tng lai. Phng php ny c s dng rng ri nghin cu thng qua cng c l bng hi. Cc nguyn tc t cu hi: Trang 13

- Trong mt cu hi ch cn tm hiu mt kha cnh, khng nn cha ng nhiu ni dung nghin cu. Nn trnh s dng cc thut ng nc ngoi khng c s dng rng ri trong x hi, trnh cc thut ng chuyn mn qu hp, trnh cc t a ngha. Khng nn a ra cc cu hi qu di, c bit l khi hi trc tip. Nu trong cu hi c s dng cc thut ng khng ph bin th ngi iu tra vin c th gii thch thm v cu hi ny cho khch th hiu c. Cc cu hi cn c c th ho, n gin ho n mc cao nht, trnh t cu hi mt cch chung chung, kh hiu (rm r, ti ngha) Khi t cu hi c th a ra cc phng n tr li m mi ngi u c th hiu nh nhau. Cn trnh t cc cu hi khun mu, so rng hay kiu nh i vi khch th nghin cu Cn trnh a ra cc cu hi to nn thi tiu cc i vi ngi c hi. Cu hi ng l cc cu hi a ra cc phng n tr li, i hi khch th nghin cu phi chn mt hay mt s trong cc phng n tr li. C hai loi cu hi ng: cu hi ng phn i v cu hi ng c nhiu phng n tr li. Cu hi m: l dng cu hi khng a ra cc phng n tr li. Theo yu cu ca cu hi, khch th t bc l suy ngh ca mnh. Cch thc trnh by bng hi: bng hi c tr li tt, khi xy dng chng ta cn ch n mt s kha cnh sau: trang u ca bng hi ghi r c quan, t chc tin hnh iu tra. Tip theo l li m u (nu mc ch, yu cu ca bng hi). Trong li m u cn cam kt gi b mt tn, tui cho ngi c hi. Nn vit ngn gn, lch s. phn cui bng hi nn c li cm n ngi c hi. Cn ch n hnh thc trnh by bng hi: kiu ch, cch trnh by, Trang 14 Cu hi ng v cu hi m

Nhng u im v hn ch u im: Cho php tin hnh nghin cu trn mt a bn rng vi s lng ln khch th nghin cu. C th thu c thng tin v nhiu s kin khc nhau trong thi gian ngn. Khng ch thu thp c thng tin trong hin ti m trong c qu kh v tng lai. Hn ch: S liu iu tra ch yu da vo nh gi ca khch th. tin cy ca thng tin ph thuc rt nhiu vo trnh , kh nng t trnh by cc vn ca khch th. Ngoi ra, tin cy ca thng tin cn ph thuc vo kh nng thit k bng hi ca ngi nghin cu, vo s hp tc ca khch th b sung phng php iu tra, ngi ta dng phng php phng vn km theo. Phng php phng vn hay tr chuyn c mc ch gip cho ngi iu tra thm nhp vo cuc sng x hi m h mun nghin cu, c c thng tin ban u v x hi y. Qua tr chuyn s gy c khng kh t nhin, gn gi gia ngi iu tra v ngi c iu tra khin h c th thng cm hn, tch cc hng ng v tr li chnh xc. Phng vn cng b hn ch l tn thi gian, nn ch c th tin hnh trong mt din hp, c la chn, thng thng l nhng ngi lnh o, nhng c nhn tiu biu. 2.4.Phng php thc nghim y l phng php trong nh khoa hc ch ng gy ra hin tng cn nghin cu v t ngi c thc nghim vo hon cnh i hi h phi c hot ng tch cc. u im: Thc nghim tm l x hi c th tin hnh di nhiu hnh thc t nhin hoc tin hnh trong phng th nghim. Phng php thc nghim gip cho qu trnh nhn thc hin thc nhanh chng hn phng php khc. N p ng c y cc yu cu ca vic nghin cu khoa hc em li nhng kt qu ng tin cy. Nhc im: Trong tm l hc x hi, thc nghim l mt phng php rt phc tp, rt kh s dng. Bi v n c thc nghim i vi con ngi. N khng ch lin quan n vn tri thc, t chc, gio dc, tuyn truyn v.v m cn lin quan n cc chun mc o c v c php lut. Trang 15

2.5.Phng php trc nghim x hi Trc nghim x hi c ngha l o lng x hi. Phng php ny c xy dng trn c s l lun tm l hc v x hi v test tm l x hi nhm nh gi cc mi lin h cm xc lin nhn cch trong nhm. Phng php trc nghim x hi do L. Moreno (1892 1974) sng lp. Moreno a ra phng php ny tm hiu cc cu trc tm l x hi trong cc quan h lin nhn cch ca nhm. Cc cu trc ny khng ch xc nh cc c im ca nhm m cn xc nh trng thi tinh thn ca con ngi. Nhim v ca trc nghim x hi Trc nghim x hi c s dng, chn on nhng quan h lin nhn cch v lin nhm vi nhng mc ch lm cho chng thay i tt hn v hon thin chng. Trc nghim x hi c th nghin cu cc kiu loi hnh vi x hi ca con ngi trong iu kin hot ng ca nhm, nh gi s tng hp tm l x hi ca cc thnh vin trong cc nhm x hi c th. Song nhim v c bn ca trc nghim x hi l nghin cu cu trc khng chnh thc ca cc nhm x hi v bu khng kh tm l ca nhm. Cc giai on thc hin trc nghim x hi *Cc giai on thc hin - Xc nh nhim v, khch th nghin cu - Xc nh cc gi thuyt nghin cu c bn - Xy dng bng hi Bng hi ca trc nghim x hi gm cc cu hi lin quan n nhng kha cnh cm xc ca cc quan h tng h gia cc c nhn trong nhm. i hi nhng ngi tin hnh trc nghim phi th hin c mi quan h thn i, gn gi, ci m vi cc khch th lm trc nghim. V quan h nh vy s kch thch c lng nhit tnh, tinh thn trch nhim ca khch th nghin cu. *Cc hnh thc la chn mu trong trc nghim - S la chn khng hn ch Nu trong nhm c 12 thnh vin th mi ngi trong nhm s la chn 11 ngi cn li ca nhm (tr bn thn mnh) thc hin trc nghim. Trang 16

Cng thc la chn y l: N 1, trong N l s lng cc thnh vin ca nhm thc nghim. Nh vy, s c (N 1) ngi c la chn tham gia thc nghim. u im: kh nng la chn nh nhau i vi cc thnh vin. N c th lm cho cc thnh vin bc l c cm xc ca mnh. y c th l lt ct qua mi lin h lin nhn cch phc tp trong cu trc nhm. Nhc im: k thut tnh ton kh phc tp, kh khn khi nhm trc nghim c nhiu thnh vin. Mt nhc im khc l xc sut nhn c t s la chn ngu nhin l rt ln. V d, ta c th nhn c cu tr li Ti chn tt c - S la chn hn ch y cc khch th c php chn s lng hn ch cc thnh vin ca nhm (s lng ny theo quy nh ca ngi lm trc nghim). V d, trong nhm trc nghim c 25 ngi th mi thnh vin c la chn 4 ngi. u im: c tin cy cao hn v n s lm ngi thc hin trc nghim c thc trch nhim, ch hn khi la chn. Vn y l chn bao nhiu thnh vin l hp l. J.Moreno v E. Jenking a ra cng thc v xc sut ca s ngu nhin: P(A) = d/(N 1) P l xc sut ca s kin ngu nhin (A) ca s la chn theo trc nghim x hi. N l s lng cc thnh vin ca nhm d l s la chn hn ch. Thng thng, tr s P(A) dao ng trong khong t 0,20 0,30. Khi bit P(A) v N th ta c th xc nh c s lng la chn hn ch d. Nhc im ca cch la chn ny l khng c kh nng la lm sng t nhng quan h tng h phc tp trong nhm. khc phc nhc im ca mi cch la chn, ta c th kt hp c hai cch la chn ny. Giai on mt l la chn khng hn ch, giai on hai l s la chn hn ch. Phiu trc nghim x hi Kt qu nghin cu ph thuc rt nhiu vo phiu trc nghim x hi. Khi xy dng phiu trc nghim cn ch mt s im sau: Trang 17

- S lng cc cu hi trong phiu khng nn qu nhiu. -Trong trng hp nghin cu nhiu ngi v s lng cu hi trc nghim ln chng ta c th chia ra thnh mt s phiu trc nghim nh hn theo cc ni dung nghin cu. Phiu trc nghim x hi c xy dng theo trnh t sau: Bc 1: Chun b danh sch cc thnh vin ca nhm trc nghim. Mi thnh vin nm c s th t ca mnh trong danh sch . Bc 2: Xy dng phiu iu tra. phn u ca phiu hng dn cch thc hin trc nghim (hng dn cch tr li cc cu hi). Khi tr li cc cu hi ngi c trc nghim cn nh s th t cc thnh vin trong nhm theo danh sch phn ct la chn. Cc cu hi trc nghim c chia thnh hai nhm: + Nhm I: Ngi c trc nghim a ra s la chn ca mnh v cc thnh vin ca nhm. + Nhm II: Ngi c trc nghim nh gi xem ai trong s cc thnh vin ca nhm s chn mnh vo v tr . Tc l nh gi v kh nng la chn ca nhm i vi bn thn anh ta. Trn y l mt s nhng phng php nghin cu c bn trong tm l hc x hi. Cc phng php ny c s dng kt hp vi nhau tu theo mc ch ca nh nghin cu.

Trang 18

CHNG 2 CC HIN TNG TM L X HII.Khi nim chung v hin tng tm l x hi Con ngi lun sng trong mt mi trng x hi nht nh: gia nh, trng hc, cng ti, x nghip, Trong qu trnh cc c nhn c s tc ng qua li ln nhau. S tc ng ny iu chnh thi , hnh vi ca c nhn v nhm dn n qu trnh x hi ho c nhn, hnh thnh nn nhng hin tng tm l c trng ca nhm. Tm l x hi bao gm nhng hin tng tm l chung ca mt nhm x hi ny sinh t tc ng qua li trong hot ng v giao tip gia cc thnh vin trong nhm, chi phi thi hnh vi ca cc c nhn khi hin din trong nhm. Nhng hin tng tm l x hi c mi lin h mt thit vi nhau, chi phi ln nhau. N c din bin rt phc tp mc d c hnh thnh v pht trin c quy lut.. Khi x hi ngy cng pht trin, cc mi quan h x hi ngy cng tr nn phc tp v a dng. Chnh trong qu trnh ny sinh nhiu cc hin tng tm l x hi khc nhau. Vic nghin cu cc hin tng tm l x hi c ngha v cng quan trng trong thc tin hin nay. II. Cc hin tng tm l x hi c bn 1.Tri gic x hi 1.1.Khi nim Tri gic x hi Tri gic x hi l s cm nhn, hiu bit v s nh gi ca ch th tri gic v cc i tng x hi: cc c nhn, nhm ngi, bn thn mnh, hoc cc hin tng xy ra c s tham gia ca con ngi. Tri gic x hi l hin tng nhn bit x hi. N ph thuc vo i tng m chng ta ang tri gic, c bit l ph thuc vo mc ch, kinh nghim, nguyn vng ca chng ta. N cn ph thuc vo hon cnh, bi cnh ca chng ta. Thc cht ca tri gic x hi l tri gic nhng ngi v kiu ngi trong x hi.

Trang 19

Tri gic x hi c ngha l thng qua cc biu hin v hnh vi bn ngoi kt hp vi mt vi c im nhn cch ca ngi (do chng ta cm nhn c) hiu c mc ch, phng hng hnh ng hoc hiu c ngi khc. Tri gic x hi khc vi tri gic vt th ch i tng tri gic l mt thc th tch cc, c tnh cm v thi ring ca mnh. Cu trc ca bt k mt qu trnh tri gic x hi no cng bao gm: ch th tri gic, i tng tri gic, qu trnh tri gic v kt qu tri gic, s nh hng ca tri gic x hi ti s iu chnh hnh vi v hot ng ca c nhn, ca cc nhm x hi. 1.2. Cc c ch tri gic x hi Cc cng trnh nghin cu c gng ch ra nhng yu t nh hng ca qu trnh tri gic x hi. l: n tng ban u, quy gn x hi, nh kin x hi. 1.2.1. n tng ban u n tng ban u l hnh nh tng th m chng ta c c v mt ngi khc hoc v nhm x hi da trn mt s nhn nhn, nh gi mt cch chung chung thng qua nhng biu hin v din mo, li ni, c ch, tc phong, nh mt, Sau ln tip xc ban u ta s c mt n tng nht nh v i tng ca mnh. Thng thng sau ln gp g u tin (tri gic, nhn thc), v mt v thc, trong u chng ta hiu v ngi : liu c chi c hay khng? ngi ny c thch mnh khng?... Chng ta quy li mt nhn cch chung, do n chi phi rt nhiu trong qu trnh tri gic ln sau. n tng ban u c hnh thnh trn c s: c im trung tm Trong qu trnh ng x x hi, giao tip thng thng mi c nhn c ni ln mt c im no v chng ta ly n suy lun v h. Nh tm l hc M, Asch Solomon, nghin cu v n tng ban u tin hnh th nghim nh sau: Cho hai nhm sinh vin hai bng ghi cc c im tnh cch. Ni dung ca hai bng nh nhau, ch khc mt im: tnh nng nhit ca ngi A thay th bng tnh lnh lng ca ngi B. Trang 20

Ngi A Thng minh Kho lo Cn c Nng nhit Kin quyt Thc t Thn trng

Ngi B Thng minh Kho lo Cn c Lnh lng Kin quyt Thc t Thn trng

ng yu cu hai nhm sinh vin a ra nhn nh ca mnh v ngi c nhng c im trong bng. Cc sinh vin nhn xt ngi A l mt ngi tin tng vo nhng iu ng n, mun mi ngi hiu quan im ca mnh, chn thnh khi tranh lun v mong kin, quan im c tha nhn. Nhm sinh vin th hai cho rng ngi B l mt k la di, thy mnh thnh cng, thng minh tng l khc ngi, l ngi tnh ton, lnh cm. T th nghim ny ng kt lun: chnh cp c im trung tm nng nhit lnh lng l yu t chnh trong qu trnh hnh thnh n tng. Nu thay i cp c im ny th n tng chung cng b nh hng. Cc cp c im trung tm khng ch em li nhng n tng khc nhau m cn gi thm nhng cm tng khc nhau nh tnh nng nhit lm 90% sinh vin nh gi ngi A l ho hip, 75% sinh vin nh gi l hi hc. Cn tnh lnh lng ch c 10% sinh vin nhn nh ngi B l ho hip hoc hi hc. n tng ban u c hnh thnh trn c s mt vi c im biu hin ra ngoi mang tnh ni bt trong mt hon cnh no . c im y thng gi l c im trung tm. N quyt nh, khng ch cch thc v chiu hng suy ngh cm nhn ca ngi tri gic. V th, khng phi lc no chng ta tri gic cng ng. S nhn cch tim n. Trong cuc sng, do tip xc ng x, chng ta thng c mt cch thc hay gn ghp cc yu t vi nhau thnh mt nhn cch. -Trong mi con ngi u c sn mt s lin h gia cc tnh cch ca con ngi vi nhau. Chng ta hay gn ghp nhng nt tnh cch, phm cht ging nhau li. Khi tip xc vi cc c nhn trong x hi, th mi lin h nt tnh cch tt hay xu n Trang 21

c hot ho v chng ta dng nh gi ngi khc. S hot ho - lin kt gia cc nt tnh cch nh hng n vic chng ta nh gi ngi khc da vo kinh nghim ca chng ta, ngha l chng ta t con ngi bng phm tr s lc, bng kinh nghim. Khi nim s nhn cch tim n: nhm m t mt biu tng tinh thn s lc c chc nng hiu bit hin thc bng cch gin lc nhng phc tp ca i tng, thc t, d on c cc phn ng hnh ng ca i tc, nh ra ci chun c kh nng nh c th kim tra c ngi khc v hnh ng ca h. S nhn cch ngm n n ph thuc vo: + Kinh nghim (nhng nim, tri thc ca chng ta c v ngi khc), chng ta s c phn ng tch cc hay tiu cc v cc nhm x hi khc. + ng c (l do hnh ng), l hot ng ca chng ta hng vo t c mong mun, ca chng ta. + Hon cnh, bi cnh c th. N quy nh cch thc chng ta nhn nhn ngi khc, quy nh chun mc ca s nh gi. Thng tin u tin L nhng tri thc, cm xc ca con ngi, trt t ca nhng thng tin quy nh cch chng ta nh gi ngi khc. Th t thng tin rt quan trng trong vic quan st ngi khc, nhng thng tin n sm nht, u tin bao gi cng tc ng gy cho ngi ta c s tri gic gy n tng ln. N to nn s p t, n chi phi lm sai lch cch chng ta cm nhn ngi khc. Thng tin ban u c tnh quyt nh khi tri gic ngi l, cn i vi ngi quen th thng tin cui cng li c ngha hn c. Nh vy, n tng ban u mang tnh ch quan kh xc nh, b nhiu hiu ng tc ng khng d xo nho. N quyt nh nhiu thi ng x tip ca chng ta i vi i tng. 1.2.2.Quy gn x hi Vic chng ta gii thch cc s kin x hi hay nhn nh v ngi khc bng cch gn nhng nguyn nhn n nh nm trong kinh nghim ca bn thn, gi l quy gn x hi. Trang 22

Quy gn x hi, l qu trnh suy din nhm hiu ngha hnh ng ca ngi khc bng cch tm nhng nguyn nhn hp l gii thch cho cc s kin, hnh ng lun bin i trong x hi. Quy gn x hi tun theo nhng nguyn tc: - Nguyn tc tm l ngy th: chng ta lun tm cch khm ph nguyn nhn hnh vi hiu v d on s kin sp ti, vi mong mun c th gim st c mi trng v mi vt xung quanh. Heider (nh tm l hc M) gi xu th ny l tm l ngy th vn c mi ngi. - Nguyn tc suy din tng ng: Khi quan st hnh vi ca ngi khc, ta lun tm cch suy din ngha ca hnh vi tng ng vi nhng g ta thy. Nu chng ta c nhiu thng tin v mc ch hot ng ca i tng th s suy din tng ng cng chnh xc. S suy din tng ng nhm i n mt quy gn no b nh hng bi 3 yu t sau: + Chui hnh vi khng thng nht + Hnh vi x hi c mong i hay hnh vi khng c mong i + Nhng hnh vi c t do la chn d suy din hn hnh vi bt buc. Cch suy din tng ng tm nguyn nhn hnh vi khng phi lc no cng chnh xc. S suy din tng ng ch phn nh c lng thng tin chng ta c v i tng. Khi c nhn khng c thng tin chi tit, c th nn hay da vo mt iu bt k m ngi bit quy gn hoc cho l th ny, hoc th kia. - Nguyn tc suy din nhn qu: thng biu hin bi 3 yu t: Ch quan, khch quan, i tng. Theo mt quy lut chung: khi c nhn thnh cng th thng quy gn nghing v bn thn theo xu hng quy gn vo nng cao nng lc, phm cht ca mnh. Ngc li, khi tht bi c nhn thng li cho khch quan. Cn i vi ngi khc khi thnh cng chng ta hay quy gn cho l khch quan, khi h tht bi li quy gn do ch quan ca h. Trong qu trnh quy gn chng ta hay cho thi v hnh vi ca mnh l chun, hnh vi ca ngi khc l khng chun. T , chng ta nhn n chiu theo ngi khc, p ngi khc theo chun ca mnh. Trang 23

Mt trong nhng nhc im ca con ngi khi quy gn nguyn nhn hnh vi l o tng rng mnh c kh nng kim sot c mi yu t quyt nh thnh cng hay tht bi. V d: nh tr chi s x, ngi ta c cm tng rng c nhiu c hi thng cuc nu t do la chn v s. 2.nh kin x hi (Social Prejudice) 2.1. Khi nim nh kin x hi Theo t in Ting Vit do Hong Ph ch bin th: nh kin l kin ring c sn, kh c th thay i c. Nh chng ta bit, nh kin cng vi khun c l mt trong nhng dng thc ca Tri gic gic x hi. S phn tch khi nim nh kin (Prejudice), mt khi nim c in ca tm l hc x hi, gp phn cho php ta nm c mt trong nhng dng thc biu hin cc h thng tri gic ca chng ta, cng nh gp phn cho php c th ho cc c ch xy dng cc hin thc v mt tinh thn v x hi, s vn hnh ca nhng d lun v s tin tng x hi. 2.1.1.Mt s nh ngha ca cc nh Tm l hc x hi V vn nh ngha th no l nh kin x hi cng c nhiu kin khc nhau, mi tc gi khi xem xt nh kin x hi gc ring ca mnh a li nhng nh ngha sao cho ph hp vi vn m h ang nghin cu. y chng ta ch xem xt nhng nh ngha ca cc nh tm l hc x hi. Trc ht ta xem xt khi nim nh khun x hi. Thut ng nh khun x hi do Lippman (ngi M) a ra, nhm ni n nhng biu tng bn vng c n gin ho khi qut v s ho mi khi nhn nhn i tng m thiu ht thng tin. nh khun l biu tng x hi ca c nhn trong cng mt nhm. nh khun x hi c th mang tnh tch cc hoc tiu cc. Trong tri gic x hi, nh khun x hi bin thnh nh kin x hi khi n mang sc thi tiu cc. nh kin x hi c hiu l thi ca mt c nhn trong tng nhm x hi, n thng l tiu cc i vi ngi khc, nhm khc trong quan h vi nhau. C nhiu loi nh kin x hi nh: nh kin chng tc, gii tnh, tn gio, giai cp, Trang 24

Theo Fischer: nh kin x hi l nhng thi bao hm s nh gi mt chiu v s nh gi l tiu cc i vi c nhn khc hoc nhm khc tu theo s quy thuc x hi ring ca h. Ni cch khc, nh kin l mt loi phn bit i x bao gm 2 thnh t chnh l nhn thc v ng x. Theo Godefroid: nh kin l s phn xt tt hay xu ca chng ta i vi ngi khc, ngay c trc khi ta bit r h hoc bit c l do hnh ng ca h. Theo J. P. Chaplin: nh kin l thi c th tch cc hoc tiu cc c hnh thnh trn c s ca yu t cm xc. L nim tin hoc cch nhn thng l khng thin cm dn n cho ch th mt cch ngh hoc cch ng x tng t vi ngi khc. Theo Rosenberg: nh kin x hi l mt nh hng c tip th c mc ch thit lp mt s phn bit x hi. Nh vy, c th ni rng nh kin l mt s phn bit i x. Quan im ny ca ng cho php phn bit hai thnh t cn bn ca nh kin: thnh t nhn thc v thnh t ng x. Ta c th s ho khi nim nh kin:

nh kin

Nhn thc

ng x

Nh vy, tuy c nhiu quan im khc nhau xung quanh vn nh kin, nhng suy cho cng, cc tc gi u c nhn nhn ging nhau mt cch c bn trn mt s im. Hu ht h u tha nhn nh kin l mt kiu thi tiu cc bt hp l i vi ngi khc da trn nhng nhn thc thiu cn c, phin din v mt chiu ca ch th l ngi mang nh kin. 2.1.2.S khc nhau gia nh kin v Phn bit i x. Trong cch ni thng ngy, nhiu ngi s dng thut ng nh kin v phn bit i x nh nhng t ng ngha. C thc l chng nh nhau khng? Hu ht cc nh tm l hc u ch ra s khc bit rt r rng gia chng.

Trang 25

nh kin m ch mt kiu thi c bit m thng thng l nhng thi tiu cc i vi thnh vin ca nhm x hi khc. V mt kiu thi nn nh kin khng phi lc no cng c phn nh cng khai trong hnh ng. Trong rt nhiu trng hp, c nhn mang nh kin nhn ra rng mnh khng th biu t n mt cch trc tip. C mt nghn l mt cc l do khin h lm nh vy: lut l, p lc x hi, ni s hi b tr th ngn cn h thc hin hnh ng tiu cc mt cch rng ri. Nhng khi khng cn nhng ro cn v s kim to nh vy th nhng nim tin, cm gic tiu cc thng th v n c th hin mt cch cng khai v tr thnh s phn bit i x. 2.2.Cc nguyn nhn hnh thnh nh kin x hi 2.2.1.S cnh tranh (competition) Tht khng may mn, nhng iu m con ngi coi trng nht trong cuc i ny nh cng vic tt, nh ca p , v tr cao, mt nn gio dc hon ho,.. lc no cng him hoi nhng li khng bao gi c cho mi ngi. Thc t ny c th chnh l s gii thch lu i nht cho s ra i ca nh kin. Theo quan im ny, nh kin ra i t cuc cnh tranh gia nhng nhm x hi khc nhau v nhng tin nghi gi tr v c hi. Thnh vin ca nhng nhm lin quan tip tc nhn nhn ngy mt tiu cc v nhau. H dn nhn nhau l k th, coi nhm mnh l o c ti thng, dng ln ro cn gia v s th ch gia h ngy mt su sc. Kt qu tt yu l t nhng cuc cnh tranh n gin chng lin quan g ti on hn v th ght dn pht trin thnh nhng nh kin gay gt. Thm ch nhng cuc cnh tranh kiu nh vy thng dn ti mu thun trc tip, cng khai v nhng hnh vi c tnh xm khch. Nghin cu ca Hovland v Sear cho ta thy iu ny: H tin hnh kim tra mi lin h gia s ngi da en b phn bit i x 14 bang ca nc M vi hai ch s v kinh t l gi tr trang tri ca cy bng v gi tr ng c. H ly s liu trong 49 nm v kt qu l: iu kin kinh t cng xu bao nhiu th s v bo lc xy n vi ngi da en cng nhiu by nhiu. iu cho thy mt khi kinh t khng hong th nhng cuc cnh tranh v ti nguyn kinh t cng khan him. Nhng ngi tht bi trong cuc cnh tranh hin ti ny sinh tm l lo hi v s b mt i v th ca mnh. Lc ny nhm thiu s (ngi da Trang 26

en, ngi nhp c) tr thnh nhng ngi gi u chu bng, nhng con vt hy sinh i vi nhng k tht bi v l ni h li, trt gin bng nhng hnh vi hung tnh. Nhng nn nhn ny tr thnh s l gii hp l i vi nn tht nghip, mc sng thp v nh bin minh cho hnh ng ca nhng c nhn mang nh kin. Vi quan im nh vy, nh kin l mt c ch bo v c kch hot bi s gin d, lo hi v cm gic b h thp gi tr. Nghin cu ca Sherif v nhng cng s: Xung t v nh kin trong mt tri h. Nghin cu ca h bao gm vic gi nhng cu b 11 tui n mt tri h vng ho lnh. Khi nhng cu b n tri h, cc em c chia lm 2 nhm ring bit v c phn lm 2 khu cch bit nhau kh xa. Trong mt tun cc cu b sng v chi vi nhm ca mnh, tham gia nhng hot ng nh i b ng trng, bi li v nhiu loi th thao th v khc. Trong giai on u, cc em pht trin s quan tm i vi nhm ca mnh, cc em chn tn cho i (i bng, Trng lc) v trang tr c hiu ca nhm mnh. Trong giai on hai ca cuc nghin cu, cc cu b c thng bo rng cc em sp tham gia vo mt cuc thi u. i chin thng s c nhn chin li phm v gii thng. Liu s ganh ua c lm pht sinh nh kin khng? Cu tr li ang n gn. Khi nhng cu b thi u th tnh trng cng thng gia hai i tng ln. u tin mi vic ch gii hn trong vic lng m, chc ph nhng sau n nhanh chng leo thang thnh nhng hnh ng trc tip nh i Trng lc t c i i bng. Ngy hm sau, i i bng tr th bng vic tn cng vo cabin ca i th, lt ngc ging chiu, x mng mn v ly i vt dng c nhn. Cng lc , hai nhm ngy cng c nhiu ci nhn xu hn v nhau. Cc em dn nhn, i th l nhng k yu ui, v tch s v nht gan trong khi khng ngng ca tng nhm ca mnh. Trong giai on cui cng ca cuc nghin cu, cc nh khoa hc phi can thip bng cch to ra mt hon cnh mi. Bng cch lm vic cng nhau khi phc ngun nc, chung tin mn phim v cng sa cha chic xe ti b hng, khng kh cng thng phai m, ro cn gia 2 nhm thc s bin mt v tnh bn xuyn nhm gia cc em c thit lp. Trang 27

2.2.2. Bt bnh ng x hi (social unequality) Trong bt c x hi no cng tn ti nhng a v x hi khng ngang bng. Cc c nhn khng c s bnh ng vi nhau v c hi, li ch, v cc gi tr v s khng ngang bng d dng lm pht sinh nh kin. Nhng ngi c nh kin thng nh gi v tr ca mnh cao hn ngi khc v bng thi k c, h thng yn tm v gi tr ca mnh. H t cho mnh ci quyn c phn xt ngi khc, h cho mnh l tt hn, cao qu hn cn nhng ngi thuc v nhm x hi khc th b gn cho nhng c im tiu cc v b i x km u i. Theo mt s tc gi, lc ny nh kin l s hp l ho bt bnh ng x hi v n c s dng nh mt cng c chng minh cho tnh ng n ca nhng ngi c th lc v tin bc, s hu nhiu gi tr cao hn. 2.2.3. X hi ha (socialization) nh kin x hi c hnh thnh qua qu trnh x hi ho ngay t lc a tr bt u sinh ra. Mi trng gia nh, c bit l nhng khun mu ca b m l ngun hiu bit quan trng nht i vi tr. Qua b m, a tr hiu v tip xc vi th gii bn ngoi, hnh thnh xu hng lp li nhng g m b m v ngi ln dy d n. a tr hc cch ng x x hi bng cch quan st ngi khc v bt chc h. V th nhng kinh nghim u tin trong cuc i c th c tm quan trng nht nh n s hnh thnh nh kin. Tr em hc cch suy ngh, nhn nhn v nh gi nh nhng ngi xung quanh chng. Mt khc, nhng phng tin truyn thng i chng cng ng vai tr quan trng i vi cc em trong vic nhn thc x hi v nhng p lc phi tun theo cc quy tc x hi. Chng hn, thnh vin ca nhng dn tc, chng tc thiu s t c xut hin trn nhng phng tin thng tin i chng m khi xut hin h li thng ng nhng vai c thn phn thp hn v vai tr hi hc. Khi nhng tnh hung nh th c lp li nhiu ln th cui cng tin l thnh vin ca nhng nhm thc s l thp hn. Ngi ta c th chng minh rng nhng ngi c nhn cch c on, c to nn do hon cnh v s gio dc chnh l nhng ngi nhy cm nht trong vic pht trin nh kin. Mt nhn cch nh vy hm cha mt ci g cng nhc, mt s kh Trang 28

khn trong vic tip xc vi ngi khc, mt khuynh hng n gin ho cc tnh hung n cc oan v nht l lng tin vo tnh cht thng ng ca nhm x hi v nn vn ho ca mnh. Nhng con ngi ny c khuynh hng phn bit tt c nhng ai khc vi mnh, khc vi c cu t duy ca mnh. Nh nghin cu Adorno v nhng cng s ca ng nhn thy rng nhng nhn cch c thin hng cm ght nhng c nhn khc bit thuc tng lp thp thng xut hin trong nhng gia nh gia trng nghim khc c ngi b tn bo v ngi m nhu nhc, phc tng. Tr em trong nhng gia nh nh vy thng cm ght v s hi b ca mnh. Tuy nhin cc em thng ph nhn v che giu tnh cm ny do s b trng pht. Nhng ngi trng thnh thuc mu tnh cch c on hng s gin d ca mnh vo nhng nhm c bit trong x hi nh nhm da en, nhm ng tnh, nhm Do thi hay nhng nhm khng thch ng vi tiu chun x hi. 2.2.4. Khun mu trong nhn thc Trong mt hon cnh thiu ht thng tin, kinh nghim sng hn ch chng ta thng la chn gii php d dng nht gii bi ton v ngi khc. Chng ta c xu hng xp nhng con ngi rt a dng vo nhng hng n gin v c nhng kt lun sai lm v h. Chng ta cng c xu hng da vo nhng khun mu nhn thc c sn hn l tm hiu v chng c mt s phn nh chn thc hn. Trong iu kin th nhng khun mu gip ta rt ngn thi gian nhn thc v a ra mt hnh nh gin c v i tng. Nh vy, cc khun mu c nhng nh hng nht nh n cch chng ta x l thng tin. Chng ta c khuynh hng ch la chn nhng thng tin ph hp vi khun mu, nhng thng tin c a thch, mong i v nhng thng tin ny c x l nhanh hn, c ghi nh su hn. Cn nhng thng tin khng ph hp n s c thc ca chng ta ch ng bc b. Ngy nay, tuy mt s ng chng li cc khun mu nhn thc tiu cc khng cn ph hp vi quan im v nim tin c thc ca h nhng khi h hnh ng hoc phn ng mt cch khng c ch th nhng khun mu tim thc vn thng th. Chng hn, mt ngi da trng rt d c xu hng kim tra li v tr ca mnh sau khi ng cnh mt anh da en trong xe in ngm, d ngi ny hon ton khng c cm gic th ch no vi ngi da mu. Trang 29

2.2.5.Biu tng x hi Trong x hi thng tn ti nhng biu tng x hi. Chng hn trong x hi M ngi da trng thng c quan nim nh nhng ngi c lng tt, s trong sch v thng minh. Trong khi nhng ngi da en thng b lin tng l nhng k bnh hon, tn c, ngu dt v khng c tinh thn trch nhim. Nhng biu tng x hi ny lm nh hng n nh kin v phn ng ca tr em. Nghin cu ca nh tm l hc ngi da en Mamie Clack chng minh iu . ng tin hnh thc nghim trn mt s lng ln tr em da en t 3 7 tui. Ni dung thc nghim ca ng nh sau: ng a ra 2 loi bp b da trng v da en, ng yu cu cc em tr li cu hi: Bp b no xu nht? Bp b no xinh nht? Bp b no da en? Bp b no ngoan? Bp b no em thch chn lm bn? Phn ln tr em tham gia thc nghim u nhn thc ng mu da ca bp b v chng cho bit chng thch chi vi bp b mu trng hn v n p hn, tt hn cn bp b mu en th xu x v c c. 2/3 tr em da en b bp b da trng cun ht. Cc nh nghin cu gii thch hin tng ny l hu qu t nhng biu tng x hi khinh mit ngi da en v s chi b ca chnh tr em da en i vi con bp b c cng mu da vi mnh th hin mt s khinh mit lc hng chng li chnh bn thn mnh. Nhng biu tng x hi tiu cc khin cho nhm thiu s khng ch l nn nhn ca s phn bit i x m cn lm h nh mt nim tin vo nhng gi tr ca mnh, t h thp mnh v thay v hng ra bn ngoi chng li nhng nh kin m h l i tng th h li chp nhn n, tin vo n. 2.2.6.Trng hc Trng hc c nh gi l mt trong nhng ngun gc hnh thnh nh kin v nhiu nh kin c ra i t nh hng ca trng hc. S phn tch ny cho thy sch gio khoa trong nh trng l mt s chuyn tip hng u trong vic tp luyn nh kin. Vic hc trong nh trng l mt Trang 30

trong nhng hnh thc pht trin v duy tr nh kin qua s hp th nhp tm nhng khun mu t sch v. Con ngi li rt d b cm t bi nhng quan nim, nhng hiu bit c k c thy trong sch hoc c hc trong nh trng. Nu thy u c iu g khng ph hp vi nhng iu mnh hc, c l bc b ngay khng cn xem xt g. Hin tng tng xy ra vi rt nhiu l thuyt khc nhau xut hin trong lch s. Mt v d, l hin tng ca Phn tm hc. C rt nhiu ngi cha tng c mt tc phm no ca phn tm, hoc bit rt t v phn tm hc nhng khi nghe ngi khc ni hay ni d nh th no y l tin ngay, nht l nhng iu li c ni ra t sch gio khoa hoc t nhng ngi c hc vn. V kt qu l ngi ta thi phng qu mc nhng thnh tu phn tm hc hoc cho rng ch l mt l thuyt nhm nh, dung tc, ch quan tm n vn bn nng v tnh dc. 2.2.7.Kiu hnh thn kinh Quan im ny cho rng nhng ngi thuc kiu hnh thn kinh yu (trong qu trnh c ch mnh hn qu trnh hng phn) l nhng ngi c yu t thun li pht trin nh kin. Nhng ngi c kiu hnh thn kinh nh vy thng khng linh hot, rt r, t ti. Khi gp phi hon cnh khng thun li h thng suy ngh mt cch tiu cc, thm ch bnh hon. H rt ngi giao du v nu buc phi tip xc vi ngi khc th thi ca h thiu ci m, khng lng trc c. H l nhng ngi rt kh khn trong vic chp nhn nhng gi tr mi v t thch nghi vi nhng bin ng ca mi trng. Ni tm li, nh kin x hi l mt hin tng tm l phc tp bt ngun t nhiu nguyn nhn a dng ny sinh t thc tin cuc sng ca con ngi. Cc nguyn nhn ny khng tch ri nhau m c mi lin h rng buc cht ch. Hiu c nguyn nhn hnh thnh nh kin ta s c cch khc phc c n. Bi v suy n cng nh kin l mt kiu thi m thi ca con ngi c th thay i. 2.3.Cc mc ca nh kin x hi Theo nh nh ngha v nh kin x hi, c th chia nh kin x hi ra thnh 3 mc nh sau: li ni nhn thc hnh vi, trong hnh vi l mc cao nht ca nh kin x hi. Trang 31

C th phn chia mc ca nh kin theo s :nh kin

Li ni

Nhn thc

Hnh vi

Mc :1

Mc : 2

Mc : 3

Tuy nhin, ta cng cn phi hiu s phn chia ny ch mang tnh cht tng i, bi nh kin d mc no th n cng vn l mt thi tiu cc ca ch th mang nh kin. 2.4.Thay i nh kin Nh ni trn, nh kin x hi l mt thi tiu cc v ch quan ca ch th mang nh kin i vi i tng ca h, mt khc nh kin x hi c th khin ta tri gic sai ngi khc cng nh cc hin tng khc nhau ca x hi, chng ta khng th da vo n lm c s nh hng cho cuc sng c nhn. Do , vic thay i nh kin, nht l nhng nh kin nguy him nh : phn bit chng tc, phn bit tn gio,.. l rt cn thit v c ngha khng ch cho cc c nhn m cn cho li ch chung ca cng ng. Tuy nhin, thay i nh kin l c mt qu trnh khng h n gin. 2.4.1.Kh khn trong thay i nh kin Con ngi hu nh ai cng c nh kin khng v ci ny th v ci khc, khng trong lc ny th trong lc khc. Tuy nhin, h li khng thc c rng mnh mang nh kin, thm ch l khng chu thc v iu . iu ny to ra kh khn rt ln khi mun thay i nh kin. Th hai, nh kin vi cc chc nng ca mnh tr thnh ci m bo cho s phn bit i x, s bin minh x hi v c bit nh kin khin cho c nhn (mang nh kin) gi vng v gn cho mnh nhng gi tr ca nhm nhm nng cao gi tr ca bn thn. Do , m khng phi ai cng c nhu cu thay i nh kin ca mnh. Th ba, nh kin gn lin vi nhng gi tr ca nhm cng nh ca mi c nhn, v vy, khi thay i nh kin cng c ngha l c nhn v nhm mt i nhng gi tr, Trang 32

t dn n vic b nh ng vi ngi khc. iu ny cng to ra nhng kh khn khng nh khi mun thay i nh kin. Th t, nh kin c nhiu nguyn nhn khc nhau. Trong , nh kin ph thuc vo nhn thc, tnh cm, hnh vi ca mi c nhn, vo p lc ca nhm dn n kh thay i. 2.4.2. Cc bc thay i nh kin C hai bc ch yu thay i nh kin: - Thay i nguyn nhn dn n nh kin: nh trnh by phn trn, nh kin c nhiu nguyn nhn khc nhau, mun thay i c nh kin th trc tin ta phi xc nh c nguyn nhn ch yu dn n nh kin tc ng vo. - Thay i nh kin: sau khi xc nh r nguyn nhn ch yu dn n nh kin ta s dng cc bin php c th ph hp thay i nh kin. 2.4.3. Bin php thay i nh kin - Ngn chn qu trnh hnh thnh nh kin: nh kin x hi c hnh thnh qua qu trnh x hi ho ngay t khi a tr va sinh ra. Mi trng gia nh, c bit l nhng khun mu sng ca b m l ngun hiu bit quan trng nht ca a tr. Qua b m, a tr hiu, tip xc vi th gii bn ngoi v c xu hng lp li nhng g b m trao cho. Tr con hc cch ng x x hi qua hot ng thc tin, qua bt chc, quan st, giao tip vi ngi khc. Chng tip thu thi v nh kin ca b m. nh kin gn cht vi thi , cng ging nh thi , nh kin c th tip thu c v cng c th t b c. N gy nh hng ti hnh vi vo nhng thi im nht nh v c kh nng suy gim vo thi im khc. Trng hc l c s quan trng hnh thnh nh kin. Nhiu nh kin c hnh thnh t nhng nh hng ca sch v, ca nhm bn, ca cuc sng i thng. Trong qu trnh sng, nh hng ca cc nhm x hi, th ch chnh tr, bi cnh x hi lm cho cc nh kin hoc bn vng hoc b xo b i. V d nh nh kin trng nam khinh n ca x hi phong kin kh xo b ngay c. Nm c qu trnh hnh thnh nh kin, ta c th dng chnh cc mi trng hnh thnh nn nh kin (gia nh, nh trng, cc th ch) tc ng gip ngn chn hoc mt dn nh kin. Trang 33

- Tr liu c nhn, tr liu nhm: y l phng php nhm nng cao kh nng tri gic x hi cho cc c nhn v nhm. Qu trnh tr liu s gip c nhn nhn thc ng hn v bn thn, v ngi khc cng nh hon thin hn nhn thc x hi ca mnh. Qua tr liu c nhn, tr liu nhm s gp phn ngn chn qu trnh hnh thnh nh kin cng nh lm m dn nhng nh kin vn c ca c nhn do nhn thc ca c nhn c hon thin. - Thay i hnh vi: Phng php ny ch yu l dng php lut v cc thit ch x hi iu chnh, thay i hnh vi (mang tnh nh kin) ca cc c nhn. - Tip xc trc tip nhm: S tip xc trc tip gia cc nhm cng c th gip ngn chn v lm m dn nh kin gia cc nhm. Bi qua s tip xc trc tip cc nhm s nhn thc ng n hn v ch th ca mnh. Tuy nhin, s tip xc gia cc nhm mun c hiu qu cng cn tun theo mt s nhng nguyn tc nht nh: + Nhng nhm tc ng phi ngang bng nhau v a v, v th x hi. + Cc nhm phi tng tr nhau. + S tip xc gia cc nhm phi chnh thc (rng buc, tri buc ln nhau) + S tip xc phi c bi cnh, cc quy tc, cc nhm nh nhau + Cc nhm nh hng ln nhau theo cch cho php phn i nhng hnh vi tiu cc. + Nhn nhn tng thnh vin ca nhm bn nh l tiu biu ca nhm . 2.5.Kt lun: Nh trnh by phn trc, nh kin x hi l mt kiu thi tiu cc bt hp l i vi ngi khc da trn nhng nhn thc thiu cn c, phin din v mt chiu ca ch th l ngi mang nh kin. Chnh t nh kin c th dn ti nhng hu qu nghim trng trong cc mi quan h x hi (phn bit i x trong gia nh, k th chng tc, xung t tn gio). Do , xo b nh kin l mt yu cu rt thit thc m x hi t ra, i hi cc nh qun l, cc nh khoa hc m trc ht l nhng nh tm l hc phi i su tm hiu v a ra nhng bin php c th nhm gii quyt n.

3. nh hng x hi3.1. Khi nim nh hng x hi 3.2.1. nh ngha nh hng x hi l mt trong nhng c ch cn bn c tm l hc x hi quan tm nghin cu. nh hng x hi ch mt cch rt rng ti ci hnh vi ca mt Trang 34

ngi tr thnh mt ch dn nh hng cho hnh vi ca mt ngi khc. Do , c th ni rng nh hng x hi bao trm tt c nhng g to ra mt thay i v hnh vi da vo nhng sc p chi phi trong mt bi cnh nht nh. nh hng x hi theo ngha rng l s tc ng (ca t nhin x hi) li kt qu trn cc s vt, hin tng hay con ngi. nh hng x hi l s tc ng bng cc hnh thc khc nhau trong mt qu trnh tng tc lm thay i cc c im tm l ( l cc quan im, quan nim, thi , biu hin hnh vi ca ngi b tc ng) Tm l chung l bn cht ca nh hng x hi: nghin cu s tc ng, tng tc gia con ngi vi con ngi. nh hng ln nhau gia ngi vi ngi trong qu trnh giao tip l nhn t hnh thnh tm l chung ca cc nhm x hi, l i tng ca tm l hc x hi. Vy, nh hng x hi l mt qu trnh tc ng ca cc c nhn hay ca mt nhm x hi lm thay i hnh vi ca h. 3.1.2.Cc loi nh hng x hi nh hng trc tip: khi c nhn mt i mt. Nhng c im v tm l ng x, phong cch n mc, ni chuyn ca ngi ny c th nh hng n ngi kia v ngc li. V d nh cc em hc sinh c th b nh hng nhau v cch ni chuyn, hoc c th bt chc nhau qun o nhng ngi b nh hng bi ngi khc (i tng tip xc trc tip) thng l nhng ngi c a v, hc vn, uy tn, t cch, tr lc, tui km hn. C ch cho loi nh hng ny ch yu l bt chc, m th, ng nht ho, so snh x hi. nh hng gin tip: gm c: - nh hng gin tip xc nh c: thng qua cc chun mc, phong tc, thi ca nhm s nh hng n tm l chng ta ( y cn lu rng: c nhn khng trc tip chu tc ng ca cc yu t nh hng x hi t cc nhm x hi t cc nhm ln m phi thng qua nhm nh). Trong , ngi lnh o (th lnh) ng vai tr quan trng trong vic lm nh hng ti cc thnh vin ca nhm. Nhm nh l mt tp hp ngi nht nh, c quan h trc tip qua li thng xuyn, lin kt vi nhau trong mt hot ng chung, tn ti trong mt khong thi gian Trang 35

nht nh. Cn nhm ln l tp hp ng ngi lin kt vi nhau trong qu trnh hot ng sng, to ra nhng gi tr, chun mc v c im tm l chung c kh nng iu chnh, nh hng v iu ho tm l, hnh vi c nhn. - nh hng gin tip khng xc nh c: b ly lan, m th mt cch v thc. Loi nh hng ny ch yu tn ti trong m ng. m ng l mt tp hp ngi v l do no m hi t li ti mt a im nht nh, vo mt thi im nht nh. V d: c ng vin trn sn vn ng, cuc mt tinh, biu tnh, l hi ln c t chc sn rng Trong m ng, tnh cm ca mi ngi c ly lan, c cm nhim, c tch hp, v do , cng c tng ln. Trong nh hng gin tip khng xc nh c, cc c nhn cng c th b nh hng mt cch khng ch nh (b nh hng v thc) bi c ch m th. C ch ny thng gn vi cc hnh thc thng tin i chng nh qung co, i, bo, ti vi, 3.1.3. Cc c im ca nh hng x hi L mt hin tng bao qut tt c cc kha cnh khc nhau ca i sng con ngi. Trong tt c lnh vc khc nhau ca i sng mi ngi, chng ta u nhn thy bng dng ca nh hng x hi. Mi c nhn c sinh ra trong x hi, tr thnh ngi cng phi nh hc hi, tip thut x hi. Ngay trong qu trnh y, v ngay t khi cn l mt a tr mi lt lng, mi ngi u chu nh hng x hi. Tr hnh thnh cho mnh nhng hot ng sng n gin nht, n qu trnh pht trin nhn cch, thc u tin thng qua c ch bt chc. nhng tui ln hn, mi ngi u chu nh hng x hi nhiu hay t, lnh vc ny hay lnh vc kia nh cng vic, quan nim, nhn cch, ngoi hnh. Con ngi thng khng thc ht c tc ng v s chu tc ng ca cc nh hng cng nh cc c nhn ch ng hay v tnh gy nh hng ngi khc. Trong c ch m th, c nhn thng khng dnh s quan tm n cc thng tin m ngi khc mun m th vi mnh, nhng sau , nhng thng tin y li ng vai tr quan trng trong quan nim, thi , hot ng ca c nhn. Cn trong c ch bt chc, ngi c bt chc c khi khng bit rng mnh gy nh hng nht nh n ngi khc. Ph n c xu hng b nh hng x hi nhiu hn (d b phc tng hn). Nhng ngi t ti, t chu trch nhim bn thn, h thn kinh yu b nh hng nhiu. Trang 36

nh hng x hi cn ph thuc nn vn ho, li sng, mc chu ng nh hng x hi c 2 xu hng: + Hiu ng thun li x hi: V d: ua xe p, nu hai ngi i cng nhau, hoc mt ngi i m c ngi khc ui theo th thun li hn l mt ngi i xe p mt mnh. Nh vy, s c mt ca ngi ny lm tng tnh tch cc ca ngi khc. iu ny cng c p dng trong mt s ngnh sn xut. Hiu ng thun li x hi ch xy ra khi c nhn lm nhng cng vic n gin, quen thuc hoc vi ngi mnh yu thch. Nu cng vic khng quen thuc, thun li, c nhn lm vic khng c tt. + Hiu ng li bing x hi: Khi c mt s lng ln hn mc cn thit lm cng vic chung, s c gng b gim i. C nhiu ngi cng thc hin mt cng vic, trch nhim ca c nhn gim i. y chng ta c th gii thch bng hin tng khuch tn x hi: bt k mt p lc no ca nhm cng c chia nh cho cc thnh vin trong nhm. V vy, khi s thnh vin trong nhm tng ln, c nhn thy nhim v ca mnh khng cn thit. Hiu ng li bing x hi ch xy ra i vi nhng c nhn cho rng cng vic chung khng ng quan tm, hoc khng c ai kim sot, nh gi. Nh vy, tnh khuyt danh, tnh mt mnh lm cho hiu qu km i. Hiu ng li bing x hi th hin thc trch nhim ca cc c nhn vi hnh vi t chc ca h. 3.1.4.Ba yu t nh hng n nh hng x hi Th nht, l cng quan trng (hay cng tng tc) ca nhm i vi c nhn. Cng tng tc cng mnh th nh hng x hi cng nhanh, cng r rt. Ngc li, nu hp dn ca nhm km i i vi c nhn, tn s v cng tng tc thp i, nh hng x hi n c nhn cng gim theo. Th hai, l mc gn gi v khng gian, thi gian. Nu khong cch cng nh, thi gian cng di, th mc nh hng n c nhn s ln hn. C ch ly lan s d c th pht huy mnh trong m ng bi khong cch rt ngn gia cc c nhn. Trang 37

Th ba, l s lng cc thnh vin trong nhm (nhm t ngi gy nh hng x hi ln hn nhm nhiu ngi) (theo nghin cu nhm t ngi thng l nh hn 5 ngi) 3.2.Cc c ch tm l ca nh hng x hi Cc cng trnh nghin cu khng nh: khng c mt c nhn no tn ti bn ngoi cc nhm x hi. Trong qu trnh giao tip, tm l ca cc c nhn tc ng qua li vi nhau, chi phi, nh hng ln nhau. Hnh vi ca mt ngi tr thnh mt ch dn, nh hng cho hnh vi ca mt ngi khc. Suy cho cng i sng tm l ca mi c nhn u nh hng n tm l nhm (x hi) v ngc li, tm l ca nhm li chi phi tm l ca tng c nhn. Tt c cc qu trnh u xen k, an quyn vi nhau gi l nh hng x hi hay nh hng gia cc c nhn trong qu trnh giao tip. Cc qu trnh nh hng x hi c thc hin v thng qua cc c ch tm l: bt chc, ly lan, m th, tho hip, ng nht ho. y c gi l nhng c ch tm l c trng nht ca nh hng x hi. 3.2.1. Bt chc Khi nim: bt chc l s m phng, ti to, lp li cc hnh ng, hnh vi, tm trng, cch thc suy ngh, ng x ca mt ngi hay mt nhm ngi no . C th thy biu hin ca bt chc mi giai on pht trin khc nhau ca c nhn, c bit tr em bt chc gi mt vai tr quan trng trong vic hnh thnh v pht trin nhn cch. Nghin cu ca Tarde G. Ngi u tin nghin cu v bt chc mt cch c h thng l Tarde G. c a ra trong tc phm: Nhng quy lut ca bt chc (1890). Nhng nt chnh trong lun im ca ng l: - Bt chc l nguyn tc nn tng x hi tn ti v pht trin. Chnh nh hot ng bt chc m hnh thnh chun mc v gi tr ca nhm. Bt chc l trng hp c bit ca quy lut lp li th gii tng qut nht. Nu trong th gii ng vt quy lut ny c thc hin thng qua di truyn th trong x hi loi ngi quy lut ny thc hin qua hot ng, hot ng bt chc. Bt chc l ngun gc ca tin b bi v nh c c ch bt chc m cc pht minh sng ch ca x hi loi ngi duy tr pht trin v khai thc li. Trang 38

- Bt chc c tnh cht v thc, n l s sao chp mt cch my mc cc phn ng b ngoi ca nhng ngi khc. Ni cch khc, bt chc l phim nh ca mt b no ny chp li nh ca mt no khc. Cng trong tc phm ny, ng phn ra 4 loi bt chc: - Bt chc logic (tr tu thc) v phi logc (cm tnh, phi l) - Bt chc hnh thc v bt chc bn cht. - Bt chc nht thi (mt, tm trng x hi) v bt chc lu di (tp qun, phong tc, tn ngng) - Bt chc ln nhau trong phm vi mt giai cp, mt th h v s m phng, lp li gia cc giai cp, gia cc th h. Nghin cu v bt chc trong tm l hc la tui Bt chc vi t cch l mt phng thc tip thu cc kinh nghim x hi c nghin cu nhiu trong tm l hc la tui, c bit l trong qu trnh pht trin tr em. Cc nghin cu thng nht rng, bt chc l phng thc c trng nht tr em nhn thc c thc t v tnh hay bt chc l thuc tnh c bn ca mt nhn cch ang pht trin tr. Chnh nh hot ng bt chc m a tr lm ch c v mt thc tin ci ngn ng tch cc, nhng hnh ng s ng s dng vt, nhng phng thc quan h v cung cch x s. Mc d cng l hot ng bt chc, nhng i vi tr em nhng giai on pht trin khc nhau bt chc th hin qua nhng hnh thc khc nhau nm bt hin thc: t sao chp m qung cc hnh mu ng x ca ngi ln n ch bt chc c thc, c chn lc v c ng c thc y. Ni cch khc, bt chc c nhng bin i v cht v nhng vai tr khc nhau trong qu trnh pht trin ca a tr nhng hon cnh sng nht nh. giai on ny th bt chc c vai tr ch o trong vic phn nh hin thc x hi, nhng giai on khc th bt chc ch c vai tr th yu khng ng k. Nhng cng trnh nghin cu ca cc tc gi tm l hc X Vit (c) nh Becterev V.M, Osy M. V, Kovaliov A.G ch ra rng, thc hin c bt chc, a tr nht thit phi t c mt trnh pht trin tm sinh l nht nh, thng thng l khi a tr bc vo nm th hai ca cuc i. Trang 39

Cc nh tm l hc m t hot ng bt chc trong qu trnh pht trin ca tr em nh sau: - T nm th hai cho n lc 3 tui giai on u ca s bt chc tch cc hay cn gi l giai on sao chp mt cch khng c ch nh nhng hnh ng bn ngoi v nhng phn ng ngn ng ca mi ngi xung quanh. y l giai on m a tr bt chc ngay ti ch, trc tip nhng hot ng ca ngi ln m chng nhn thy, ch khng da theo tr nh la tui ln hn. - n tui mu gio (t 3 cho n thi k mu gio ln), hot ng bt chc ca tr c nhng bin i v ni dung cng nh v hnh thc. Hot ng bt chc ca tr ngy cng phc tp v ngy cng c tnh cht tr chi hn, c bit l tr chi ng vai c ni dung. Trc tin a tr lm theo nhng biu hin v c im hot ng bn ngoi ca ngi ln, ti to li trong tr chi v dn dn bt chc nhng biu hin ca hnh vi phn nh chn thc ngha ca hon cnh. tui mu gio ln c thm s ci bin do tr tip thu c nhng kinh nghim trc , Becterev gi l bt chc gin tip. - n thi k la tui thiu nin: cc nh nghin cu cho rng s bt chc ca tr em cng tr nn c thc hn, c chn lc hn v c ng c thc y r rng hn cho d cc yu t sao chp mt cch khng c thc vn cn tn ti. iu quan trng nht trong thi k ny l c s chuyn tip t vic bt chc nhng biu hin bn ngoi ca ngi ln v bn b sang bt chc nhng phm cht bn trong, nhng c im tnh cch m tr em nhn thc c mt cch gin tip. Ni cch khc, bt chc hng ti s ng ho b ngoi v i khi c ng ho trong bn thn a tr vi mt s hnh mu c th c ngha i vi chng. V d: hnh mu c th l thy c gio, bn b,.. m cc em yu qu. - la tui trng thnh, hot ng bt chc l yu t nm bt k nng, k xo trong mt s dng hot ng ngh nghip. V d: trong th thao, ngh thut,... Nh vy, cng vi s pht trin ca c nhn, hot ng bt chc cng pht trin v bin i theo. C ch bt chc trong cc nhm x hi Mi c nhn nh hng n cc thnh vin khc ca nhm trc ht bng s hin din ca chnh bn thn mnh v cng chu s chi phi, nh hng ca cc thnh vin Trang 40

khc trong nhm. Tng t, s vn hnh ca c ch bt chc trong cc nhm x hi din ra nh sau: cc thnh vin trong nhm bt chc ln nhau v bt chc th lnh ca mnh. Ni cch khc, ngi ta c th bt chc mt tp th, mt c nhn, bt chc qun chng v ngc li... Dollard J. v Miller N.E cho rng, c 4 nhm ngi chnh khin cho ngi ta thch bt chc: - Nhng ngi ln tui - Nhng ngi c a v x hi hn hn - Nhng ngi c trnh tr tu hn hn - Nhng ngi thnh tho hn hn trong mt lnh vc thc tin no . Nhn chung, hiu bit v c ch bt chc c th gip ta d dng gii thch nhiu hin tng din ra trong x hi cng nh trong s dng c ch ny trong gio dc nh trng, gio dc x hi cng nh vo mc ch sn xut kinh doanh. 3.2.2.Ly lan Khi nim Ly lan l qu trnh chuyn to trng thi cm xc t c th ny sang c th khc cp tm sinh l, xy ra mt cch nhanh chng, mnh m, nm ngoi nhng tc ng qua li cp thc t tng. Ni cch khc, ly lan l thuc tnh v thc, ngu nhin ca c th biu hin qua vic chuyn to trng thi cm xc nht nh. Mt s nghin cu v ly lan Ngi u tin a ra khi nim ly lan l Lbon G. Trong tc phm tm l hc m ng (1995), ng cho rng: bn trong cc h thng x hi c tn ti s lu thng tnh cm gia cc c nhn. V vy, nhng xc cm v kin giao tip vi nhau c nhn ln v cng c. iu cho php gii thch cc hin tng x hi xy ra khng ch bng cng bc, m c bng kh nng thu ht ca mt s gi tr hay kin lm cho cc c nhn lm theo. Nh vy, ly lan tm l quy nh xu hng bt chc mt m hnh ng x c tc dng chi phi c ly truyn t ngi ny sang ngi khc (Tm l hc qun chng Lbon. G- sch dch, H ni 1958). Theo Mikhailovxki N.K, lc ly lan c truyn i theo nguyn tc cng hng, t l thun vi s lng ca m ng v cng cm xc c truyn t. Trang 41

Theo Mc Dougall .W l gii qu trnh ly lan bng thuyt quy np thin cm. Theo ng, nhng biu hin ca cm xc qua iu b, c ch v nt mt ca mt s c nhn s to ra s phn ng tng t bn cnh. y l bn nng sinh hc by n, vn rt ph bin ng vt. Ollport Ph, li xut t tng phn ng vng trn: c nhn kch thch ngi khc bng hnh vi ca mnh, do nhn thy hoc nghe thy phn ng ca ngi kia m tng thm hng khi. Bng cch cm hng ca m ng pht trin, lan to khng ngng. Parigin B.D cho rng, ly lan l qu trnh chuyn to tm trng nht nh, xut hin trong m ng, thc hin qua c ch thc y nh hng cm xc ln nhau nhiu ln gia nhng ngi tham gia giao tip. y c nhn khng phi chu p lc ch , c t chc, nhng n gin l h hnh ng theo hnh mu ng x ca ai , b l thuc vo ai mt cch v thc. 3.2.3.m th Khi nim L tc ng tm l c mc tiu nhng v cn c t mt ngi n ngi khc hoc nhm. Ni cch khc, m th l s thay i ng x ca c nhn do phc tng v cn c, my mc, mnh lnh n t mt uy quyn hay mt s ngng m no . Nhng yu t quy nh hiu qu ca m th - Thuc tnh ca ngi m th (v th x hi, sc li cun, u th v ch, tr tu, tnh logic) - Nhng c im ca ngi chu m th (mc ca tnh d b m th) - Cc mi quan h c thit lp gia ngi m th v ngi chu m th (tin cy, uy tn, ph thuc) - Phng thc t chc thng bo (mc c cn c, tnh cht kt hp cc thnh t logic v cm xc, cng c thm bng nhng tc ng khc). m th c bit c hiu qu khi n gp phi ming t thun li. Chng hn khi ngi ta ang rt mong mi thot ra khi tnh trng khng hong no , h thng tr nn c tin hn v d dng chp nhn bt c ngh no m khng cn suy ngh g ht. Trang 42

3.2.4.Tho hip Khi nim Tho hip l c ch rt c trng cho c nhn trong nhm. l s nhn nhng ca c nhn trc p lc thc t hoc p lc tng tng ca nhm th hin qua vic c nhn thay i ng x v tm th ca mnh ph hp vi a s. Tho hip xut hin trong s gii quyt nhng biu hin xung t gia kin c nhn v kin nhm. Khc phc s xung t ny dn n c li cho nhm. Mc tho hip l mc thu phc ca nhm. T lu trong tm l hc x hi phn chia ra hai loi tho hip: tho hip b ngoi hay tho hip hnh thc v tho hip bn trong hay tho hip thc tm. Tho hip b ngoi l s quy thuc ca c nhn t thi i vi kin p t ca nhm, c nhn ch tip nhn kin ca nhm mang tnh cht hnh thc, cn trn thc t anh ta tip tc chng li kin ca nhm. Tho hip bn trong l s bin i thc s tm th c nhn do tip nhn tht lng quan im ca nhm. Quan im ca nhm c c nhn coi trng v nh gi hp l, xc ng v khch quan hn l quan im ring ca c nhn. Tuy rng khc nhau v bn cht nhng c hai hnh thc tho hip ny ging nhau ch l phng thc c th gii quyt xung t c thc gia kin c nhn v kin nhm, nghing v pha c li cho nhm. Hnh vi tho hip ny c gii thch nh l s ph thuc ca c nhn vo nhm, buc c nhn phi tm kim s tho thun thc s hay gi to vi nhm, iu chnh hnh vi ca mnh theo cch th hin b ngoi bng nhng quy chun xa l v khng quen thuc i vi bn thn nhng li p ng c yu cu ca nhm. Theo Fischer, trong tnh tho hip ni ln ba yu t khc nhau: 1/s tn ti ca nhng cng thng gia lp trng trc y ca c nhn v s thc p vi mc khc nhau t pha nhm m c nhn phi chu, 2/ s tn thnh ca c nhn i vi iu anh ta ngh, 3/ l kt qu ca s thay i ng x, bao hm mt mt, l ph nh mt s kha cnh ng x trc y v mt khc l khng nh bn thn mnh bng vic c nhng ng x mi. Cc nghin cu ca Ach S. kt lun rng: tnh tho hip l do hon cnh c lp ca i tng m ra. Nu ph b c s c lp y c th lm gim bt t l ca tnh Trang 43

tho hip. Qua cc th nghim ca Asch S. thy ni ln hai loi hnh vi ca c nhn trong nhm: hnh vi tho hip v hnh vi khng tho hip. Nghin cu ca Petrovxki A.V, theo ng trong nhm thc t tn ti ba loi hnh vi ca c nhn ch khng phi hai loi hnh vi theo s ca Asch S. Theo ng, s v hnh vi ca c nhn trong nhm bao gm: - Tnh m th bn trong nhm, ngha l chp nhn kin ca nhm m khng c phn ng - Tnh tho hip hp ng b ngoi mt cch c thc vi s bt ng bn trong. - Ch ngha tp th hay quyn t quyt tp th s ng nht hnh vi tng i nh tnh on kt c thc ca c nhn cng vi nhng nh gi v nhim v ca tp th. Nhng yu t quyt nh tnh tho hip Nhiu cc cng trnh nghin cu l lun v thc nghim ch ra rng, mc tho hip ph thuc vo hng lot nguyn nhn, trong c: - Nhng c trng ca c nhn phi chu p lc ca nhm nh: gii tnh, la tui, dn tc, tr tu, v.v... - Nhng c trng ca nhm l ngun gc ca p lc nh: quy m, mc nht tr ca a s, ngha l s hin din s lng thnh vin ca nhm i trch vi kin chung. - Nhng tnh cht c th ca mi lin h ln nhau gia c nhn v nhm: v tr ca c nhn trong nhm, s trung thnh ca c nhn vi nhm, mc ph thuc ln nhau gia cc c nhn trong nhm, ... - Hon cnh c th: ni dung, nhim v, mc quan tm ca con ngi i vi nhim v , s am hiu ca ngi , ... Cc nhn t nh hng n tnh tho hip c mi lin h mt thit vi nhau, nhng mc quan trng ca mi nhn t li ph thuc vo tng trng hp c th. Do , hiu bit su v c ch tho hip gip chng ta to iu kin cho cc thnh vin ca nhm pht trin nhn cch cng nh d dng to ra s nht tr, thng nht trong nhm v trong ton x hi. 3.2.5.ng nht ho Khi nim Theo cc nh nghin cu v tm l hc x hi, c th phn chia ng nht ho thnh hai qu trnh: Trang 44

- ng nht ho vi ngha l s nhn bit, nhn dng ci g , ai , ch yu c s dng trong tm l hc k s, tm l hc t php. Trong phn ngnh ny ng nht ho c hiu l mt qu trnh so snh, i chiu mt i tng ny vi cc i tng khc theo mt c im hay tnh cht nht nh, t khi qut, xc lp s tng ng gia chng. Trong trng hp i tng l con ngi, ng nht ho th hin nh mt qu trnh nhn bit cc phm cht ca ngi . Da vo cc phm cht ny, c nhn c th b lit vo tng lp, kiu loi nht nh no hoc c th c nhn dng y v tng ng vi n. - ng nht ho vi ngha bt chc, phng theo nh nhau i vi ai , vi ci g . y l qu trnh nhn thc cm xc ca mt ch th khi ng nht ho mnh vi ch th khc, nhm hay hnh mu khc mt cch v thc. Nghin cu ca S. Freud Theo ng, ng nht ho c th c hiu nh sau: - S ng nht ho l hnh thc c s nht ca s rng buc vi i tng - V s bin i thoi ho, s ng nht ho chim ch ca s rng buc libido vi i tng, s d nh vy l v i tng c a vo trong ci ti. - S ng nht ho xut hin khi no mt ngi nhn thy mnh c mt nt chung vi mt ngi khc, tuy rng ngi khc y khng phi l i tng ca Libido. Nhng nt chung cng nhiu v cng quan trng th s ng nht ho cng cao. Nghin cu ng nht ho trong tm l hc x hi Tm l hc x hi nghin cu ng nht ho nh l mt c ch x hi ho quan trng nht. Tiu biu cho cch tip cn nghin cu ny l cc cng trnh nghin cu ca Bandung A, Mead I, Parson T, Kuli Ch,... Trong nghin cu ca cc tc gi ny, c ch ng nht ho th hin trong vic c nhn tip nhn vai tr x hi khi gia nhp nhm, c nhn thc v vic c chn trong nhm, v vic hnh thnh cc tm th x hi,. Theo Fischer, ng nht ho l mt qu trnh trc ht ging vi c ch quy gn, l ton b nhng phm tr ho cho php nhn ra nhng ngi khc theo du hiu c th v do m t h vo mt hin thc nht nh mt cch r rng. Hin thc ny l h thng vn ho ca mt nhm hay mt x hi c vai tr quan trng trong vic

Trang 45

hnh thnh c nhn s nh gi v ngi khc bao gm mt tp hp nhng yu t, phm cht m c nhn (hay nhm) dng lm m hnh ng ho. Theo cch ni ca Fischer, s ng nht ho l mt qu trnh tng tc gia mt l tng v ci ti, c th nh ngha nh ci m c nhn mun tr thnh hn c, v mt ci siu ti bao bm mt s quan h vi nhng chun mc ca mi trng x hi. Qu trnh ny din ra trong sut cuc i ca mi c nhn. Nh vy, theo quan im ca tm l hc x hi, s ng nht ho quy nh ton b cc qu trnh trong mi quan h vi mi trng x hi. Nghin cu ca tm l hc hin i - ng nht ho l qu trnh ch th thng nht bn thn mnh vi c nhn khc hoc nhm khc da trn mi dy lin h cm xc v ng thi chuyn nhng chun mc, gi tr hnh mu ca h vo th gii ni tm ca mnh. iu ny c th nhn thy trong s bt chc cng khai hnh mu, c bit l tr em trc tui n trng. - ng nht ho l s nhn nhn, hnh dung ca ch th v ngi khc nh s ko di ca chnh bn thn mnh, gn cho ngi nhng c tnh, tnh cm v mong mun ca mnh. V d, cha m mong i a con thc hin nhng tng, k vng ca mnh. - ng nht ho l c ch t t mnh vo v tr ca ngi khc, dch chuyn bn thn mnh vo phm vi, khng gian v hon cnh ca ngi khc dn n vic ng ho ngha c nhn ca ngi . Kiu ng nht ho ny cho php m hnh ho phm vi c ngha ca i tng giao tip, m bo qu trnh hiu bit ln nhau,... 3.2.6.A dua Khi nim Biu hin c bit ca p lc nhm ti c nhn trong tm l hc x hi gi l tnh a dua. Chnh bn thn t a dua biu hin ngha thch ng. Khi ni n tnh a dua l nhm ch c im tm l thun tu v v tr ca c nhn vi v tr ca nhm, c nhn chp nhn hay phn i cc chun mc, kin nht nh ca nhm, v mc phc tng ca c nhn do p lc ca nhm. i lp vi a dua l s t lp, c lp v vng vng ca c nhn so vi p lc nhm.

Trang 46

Nguyn nhn ca tnh a dua Tnh a dua c nhn thy khi biu hin xung t gia kin c nhn v kin nhm, khc phc s xung t ny dn n c li cho nhm. Mc a dua l mc thu phc ca nhm. Phn loi a dua T lu trong tm l hc x hi chia ra hai loi a dua: a dua bn trong v a dua bn ngoi. - A dua bn ngoi l a dua khi c nhn tip nhn kin ca nhm mang tnh hnh thc, cn trn thc t anh ta chng li kin ca nhm - A dua bn trong l a dua khi c nhn hon ton b kin ca a s thu phc. Loi a dua ny l kt qu khc phc s xung t ca c nhn vi nhm v kt thc bng s c li cho nhm. Khi nghin cu tnh a dua, ta cn nhn thy mt v tr na ca c nhn trong nhm l v tr c lp, khi nhm dng p lc ca mnh ti c nhn anh ta hon ton chng li p lc v gi v tr c lp ca mnh. Th nghim ca Asch Th nghim in hnh nghin cu tnh a dua l th nghim ca Asch tin hnh nm 1952. Mc ch ca th nghim l xc nh p lc nhm i vi c nhn. Nhm vin t 7 9 ngi xc nh di ca on thng a ra. Mi ngi nhn c hai phiu, mt tay phi, mt tay tri. Phiu tay tri k mt on thng, phiu bn tay phi k 3 on thng, mt trong 3 on c di bng phiu tay tri. Hai on cn li: mt ci di hn, mt ngn hn. Ngi tin hnh th nghim ngh nghim th xc nh on thng no bn tay phi c di bng on thng bn tay tri. Bi tp ny c thc hin mt cch ring r v tt c u gii ng. Th nghim c tin hnh tip giai on 2: giai on ny cc tc gi s dng phng php nhm gi to. Ngi tin hnh th nghim tho thun trc vi tt c cc nghim th, tr mt ngi. Ni dung ca tho thun l cc nghim th s a ra cu tr li khng ng vi thc t: on thng bn tay tri ngn hn hoc di hn on thng bn phi (trong thc t th bng nhau). Mt ngi khng c tho thun trc

Trang 47

l ch th ngy th. giai on 1 c nhn ny gii ng, sang giai on hai th kt qu nh sau: trong s 123 ch th ngy th th 37% (khong hn 1/3) a ra cu tr li sai, h tr li l kin ca nhm p o rt mnh. Sau th nghim ca mnh, Asch chia ra hai loi hnh vi ca c nhn: hnh vi a dua (tip nhn kin ca tp th m khng c phn ng) v hnh vi khng a dua (khng tip nhn kin ca tp th). 3.2.7. Kt lun chung: C th ni, cc c ch tm l trn l tiu biu cho qu trnh nh hng qua li gia c nhn v x hi. Cc c ch tm l x hi ny c coi l phng thc phn nh thc t nh m c nhn thch nghi c vi mi trng x hi, hc cch chung sng, hp tc vi mi ngi xung quanh. Ni cch khc, cc c ch tm l x hi gi mt vai tr, v tr v cng quan trng trong vic hnh thnh v pht trin nhn cch ca mi c nhn, b sung v lm phong ph thm vn tm l x hi ny cho php chng ta ng dng chng vo nhiu lnh vc a dng ca thc tin i sng x hi. 4. Lin h x hi 4.1.Khi nim lin h x hi - Lin h x hi l c trng x hi, th hin kh nng chung sng to thnh x hi ca mi c nhn. - Lin h x hi l nhng hnh thc tc ng khc nhau ca con ngi (c nhn) trong x hi, n nh hng n ng x ca c nhn. - Lin h x hi l lin h cho php mt s lin lc vi nhng ngi khc v vi mi trng xung quanh, phng din thit lp l cc hnh thc giao tip (ngn ng, c ch) - Lin h thuc trong nhm no m c nhn tn ti. - Cu trc x hi ca cc lin h x hi n ph thuc vo chun mc m c nhn ang nm trong , n ph thuc vo s vn ng ca tng c nhn, ph thuc vo hon cnh c th m c nhn ang trong . Ngoi ra, n cn c cc iu kin: h thn kinh, hnh th. Khi nim lin h x hi c lin quan n khi nim tham d. Tham d l mt yu t gip c nhn xc lp c cc lin h x hi. Bn thn t tham d n ch r bn Trang 48

cht ca mi con ngi. l mt thc th tn ti vi ngi khc, tn ti vi ci bn ngoi. Tham d l mt nhn t to thnh cc lin h x hi, th hin tnh tch cc x hi ca mi c nhn, th hin kh nng ho nhp x hi, lng mong mun c nh gi t x hi. *C ch ca s tham d - S ph thuc ln nhau trong s c mt ngi khc l cn thit mi ngi theo ui mc ch ring ca mnh. Tham d x hi n xut hin nh l mt s tm kim cn thit nhng lin h i vi ngi khc. *Tham d x hi xut hin khi no? Khi c nhn ri vo mt hon cnh, s kin h khng lm sao hiu c nhng h c nhu cu mun hiu th c ch tham d c xut hin. Tham d xut hin nhm tm kim mt s l gii hoc mt s gii thch. Hoc tham d xut hin khi c nhn trong tm trng lo u, khi c nhn b s hi khng lm ch c bn thn. Trong hon cnh lo u, th c nhn c xu hng tm cc lin h i vi nhng ngi khc. c im ny n th hin bn cht ca tham d l tm kim cc lin h x hi. 4.2. Nhng c s ca vic hnh thnh lin h x hi 4.2.1. Nhng gn b thi th u l c s ca cc lin h x hi ca mi con ngi. L mt lin h tnh cm gia cc c nhn da trn nhng gi tr, ngha ca ngi ny vi ngi kia. Vic gn b thi th u n lin quan rt nhiu n bn nng. C hai xu hng nghin cu v s gn b thi th u; - Coi gn b nh l mt lin h x hi c tnh bn nng - Gn b l mt lin h p li s quan tm, chm sc ca ngi khc L lun ca Bowly (1969) t hp 2 quan im ny li: theo ng, s gn b mt lin h x hi c tnh bn nng da vo nhng nng lc bm sinh tr em, nhng nng lc n c thc hin p li nhng chm sc ca ngi m i vi n. Nh vy s gn b xut hin nh mt hnh vi tng tc nhm thit lp lin h vi nhng ngi tng mang li cho tr mt s chm sc v ch no . Th nghim ca Harlow (1958), Hai con kh m (trong mt con c th cho b nhng c gai xung quanh mnh, mt con c th khng cho b nhng mc o mm).

Trang 49

Con kh con ch p li tnh cm ca con kh th hai m ch i n mi tm n kh m th nht. Nh vy, t th nghim ny i n kt lun: + Gn b l mt lin h x hi mang tnh bn nng da vo nng lc c tnh bm sinh ca tr nh v nng lc ny c thc hin p ng li nhng chm sc ch ca ngi khc i vi tr. + Gn b l mt cu trc tm l u tin ca lin h x hi c thit lp t 2 yu t: chm sc v mt th cht v yn n v mt tnh cm. T nhng kt lun ny v s pht trin lin h tr nh ta thy c mt s tng quan gia cht lng ca nhng gn b ( tri qua t thi th u ca mi con ngi) v kh nng thit lp nhng lin h gn b ( tui trng thnh). Nhng a tr m ci b tch bit vi b m th n c nhng biu hin hoc l dng dng vi ngi xung quanh (tc l n khng c s khc nhau gia ngi thn v ngi l); hoc n bc l kht khao vi ngi khc mt cch khng bnh thng (lnh cm trm ngm). C hai u dn n thch nghi x hi km. 4.2.2.Kha cnh x hi ho X hi ho c ngha l s bc vo cc lin h x hi. X hi ho trong tm l hc c xem l mt qu trnh luyn tp v ho nhp vo x hi thng qua nhng lin h. X hi ho ph thuc vo cc nhu cu: - Nhu cu v s gia nhp: l mt xu hng c bn tm kim nhng lin h, nhng tip xc. Mi c nhn gia nhp vo x hi l do anh ta c nhu cu c sng trong x hi (c th l do lch s li ko). l nhu cu mun tn ti, mun khng nh, mun tha nhn ngi khc. - Nhu cu kim sot: n xut hin mun hn khi mi c nhn nhp tm, lm ch c cc chun mc x hi, t c s c lp trong t duy v hnh ng. Nhu cu ny xut pht t vic c nhn lun mun tm ti, khm ph cc s vt, hin tng c th lm ch c ci th gii hin thc kim sot. - Nhu cu tnh cm: ch yu l c thit lp mang tnh tay i l nhu cu mong mun c quan tm, ch n ngi khc v c p ng li. Trang 50

Kt lun: Ni tm li, x hi ho c thc hin nhng a tr thng qua nhng lin h m n thit lp t thi tm b, nhng ngi xung quanh dn dn n t pht hin ra chnh mnh, khng nh ci ch ca mnh trong nhm. N ho nhp vo cuc sng. Mt c nhn tr thnh mt con ngi mang bn cht x hi n c din ra thng qua cc qu trnh lin h x hi. X hi ho va l nguyn nhn va l kt qu. 4.3.Nhng yu t quy nh lin h x hi 4.3.1.S gn gi L mt yu t kch thch cho vic thit lp cc mi lin h x hi vi nhng ngi xung quanh. Cc nghin cu v x hi thc nghim ch ra rng lin h x hi c xu hng c tng ln khi khong cch a l c gim i. Nh vy, gn gi l mt trong nhng yu t kch thch cho vic thit lp lin h x hi. Cc c nhn cng c c hi gp nhau th cng c kh nng mun lin h vi nhau. Bi v bn cht ca s gn gi ca s lin h thng xuyn s to nn s thn thuc. Tn sut gp g nhau thng xuyn s to nn s thn thuc t s hnh thnh nn cc lin h x hi. 4.3.2. S ging nhau b sung L hai yu t to nn cc lin h x hi Ging nhau: c xem nh l yu t tng ng (s thch, kin, li ch,..). S ging nhau ny l iu kin hnh thnh ln cc lin h x hi. Xt t gc bn cht tm l x hi th con ngi lun c xu hng tm kim nhng ngi ging mnh trong x hi. Chnh s tm kim to nn cc lin h x hi. Nhng nghin cu ca tm l hc x hi ch ra cc c nhn ch thng tm xem vi nhng ngi c cng kin vi mnh, lin h x hi pht trin tt khi m lnh vc ng kin cng cao. S ging nhau v kin dn n s yu thch nhau. Ngi c a thch hn c trong tp th l nhng ngi c kin gn gi vi nhiu ngi. Xt gc tm l, nhng c im no trong s ging nhau v cc kin dn n s lin h, thn thit gp g. + S ging nhau y s lm tng thm s tn trng bn thn vi ngh rng kin ca mnh c ngi khc tha nhn trong x hi. Trang 51

+ S ging nhau kch thch nhng hng phn tch cc trong vic tm kim ci lin h tng ng, v h cho rng ngi no ging kin mnh h s tn thnh ng h cho mnh. V vy c nhn ch ng i tm kim cc lin h tng ng. + S ging nhau gia cc c nhn (hnh th, kin) lm ny sinh mt ngh ngm ngm v thc. T , ngi no c nt ging mnh, gn gi vi mnh s lm cho lin h x hi pht trin. Ngoi s ging nhau, cc nh tm l hc x hi cng nghin cu v s khc nhau, tri ngc nhau (b sung) cng to nn cc lin h x hi. Cc nghin cu i n kt lun: b sung l duy tr cc lin h x hi. Nu nh ging nhau ng vai tr to nn lin h x hi th b sung l mt nhn t ca quan h x hi n to s a thch, hp dn v n em li nhng yu t, c im m c nhn khng c, h cn. B sung xut hin nh l mt c ch b p nhng g thiu ht ca cc c nhn to nn mt s lin h pht trin. 4.3.3. S hp dn th cht (yu t phi l) - L mt gi tr to nn cc lin h x hi - S hp dn hnh th quy nh cc lin h x hi gia cc c nhn v c nh hng n s nh gi. - Hp dn hnh th n c tnh cht phi l trong cc phn xt ca chng ta i vi ngi khc. Cc thc nghim cho thy: Trung bnh nhng ngi c hnh th hp dn M c thu nhp gp 3 ln so vi nhng ngi t hp dn. M, thu nhp ca ngi hnh th hp dn cao hn nhng ngi c hnh th t hp dn v nhng ngi khc. V th, v p ca con ngi t n tr thnh yu t nh gi x hi hoc to nn cc lin h x hi. 4.4.Cc hnh thc lin h v cc mc lin h 4.4.1.Cc hnh thc lin h - Hnh thc lin h c nhn: ph thuc vo c tnh ca mi ngi, ph thuc vo tm trng. hnh thc ny c nhn ch i din cho mnh, cc hnh vi, c ch, thi c nhn tham d vo cc lin h v quy nh cc yu t ny. - Hnh thc lin h theo chun mc (t chc) C nhn ng vai tr i din cho mt nhm, t chc no v vy cc hnh vi ng x ca anh ta l theo cc vai m h ng. Trong hnh thc lin h ny cc c nhn Trang 52

phi ng x, thc hin cc lin h theo quy nh ca x hi. T lin h n phn ho ng cp xp t theo th bc. N khng ph thuc vo c im ca c nhn, n ph thuc vo th bc. - Lin h mang tnh ton x hi Cc gi tr ca c nhn mi giai on lch s c quy nh bi cc c im chung in hnh ca thi i nh : chng ta thuc dn tc, thi i, giai cp no, c trng v gii tnh, Tt c cc yu t ny to khong cch v vn ho khc nhau, n mang du n trong lin h th hin trong ngn ng, phong cch sng, n mc v.v.. N to nn hnh mu v cc hnh vi tng ng chung c mi ngi theo. N a vo trong lin h x hi to nn c trng x hi. Tm li, cc lin h u mang c im c nhn, nhm, x hi. Trong cc lin h ca con ngi th cu trc th bc c nh hng rt ln trong kt qu giao tip, lin h. N ph thuc vo v tr x hi ca chng ta. V tr cng cao n quy nh gi tr cng ln. Thc cht lin h trong x hi l vic thc hin mt h thng quyn lc. Cc lin h x hi u b quyn lc tham gia vo, n nh hng n cc kt qu lin h. Quyn lc l mt nh hng ca c nhn hay nhm x hi khi p t quan im ca mnh ln ngi khc, quyn lc cng c hiu nh l mt sc mnh tinh thn, sc mnh gy ra s cng bc khc nhau i vi ngi khc. Xt v mt x hi ai cng c th gy ra quyn lc. 4.4.2.Cc mc lin h trong x hi - Tip xc s khng (zro): l mc thng nht ca lin h x hi. N c thc hin bng vic bt u, cc c nhn ln u gp g nhau. Cc c nhn i din nhng khng bit v nhau, ch thc n phng. Ngi ny ch n ngi kia v phn ng li, ph thuc vo kh nng tri gic u tin. - Lin h x giao hi ht gia cc c nhn gip cho nhau tn ti. Phn ln chng ta u c lin h ny: trao i ng nghip, chuyn tr vi nhng ngi sng cng nhau. N khng gip chng ta nhn thc xc cm, tnh cm m ch yu gip duy tr cuc sng ca con ngi. - Lin h tng h: N th hin cc mc khc nhau. Thn thit chia s cho nhau tng vn c lin quan n cuc sng chung trn c s tr thnh mi lin h gn b ln nhau. Trang 53

mc cao hn, l n rng buc gn b ln nhau th hin vic lm, ngh ca ngi ny tr thnh trch nhim, tnh cm ca ngi khc. cc c nhn th u c cc lin h ny. mc cao hn th cc lin h n cng hp li. 5.Thi x hi 5.1.Mt s quan im v thi Nhng ngi u tin s dng khi nim thi nh mt c tnh quan trng ca cc vn x hi l hai nh tm l hc M: Thomas v Znaniecki. Theo hai ng th thi l trng thi tinh thn ca c nhn i vi mt gi tr. Allport cho rng, thi l trng thi sn sng v mt tinh thn v thn kinh c t chc thng qua kinh nghim s dng s iu chnh hoc nh hng nng ng trong phn ng ca c nhn vi tt c cc khch th v tnh hung m n c mi quan h. Newcome cho rng thi ca mt c nhn i vi mt khch th no l thin hng hnh ng, nhn thc, t duy, cm nhn ca anh ta vi khch th lin quan. l s sn sng phn ng. Nhng g m chng ta tin l ng v c mt thi nht nh v mt khch th no hay mt nhm no s ng mt vai tr hin nhin trong vic quy nh s sn sng phn ng theo mt cch thc nht nh ca chng ta. Cc nh Tm l hc X Vit (c) cng nghin cu rt su v vn thi x hi, tiu biu l Uznatze (vi hc thuyt tm th x hi) v Iaop (thuyt nh v). Thuyt tm th x hi Khi nim thi hay nhiu ngi dch l tm th trong hc thuyt ca Uznatze c ng hiu l s bin dng hon chnh ca ch th, l trng thi sn sng hng ti mt hot ng nht nh, l c s ca tnh tch cc c s la chn ca ch th. Tm th xut hin khi c s la chn ca ch th. Tm th xut hin khi c s hi ng ca hai yu t: nhu cu v hon cnh tho mn nhu cu. ng dng khi nim tm th vi t cch l khi nim trung tm, nhng li l ci v thc gii thch hnh vi ca con ngi. Nhiu tc gi ph phn quan im ny ca ng v ch cp n qu trnh hin thc ho cc nhu cu sinh l n gin m khng tnh n cc hnh thc hot ng phc tp, cao cp ca con ngi. ng khng tnh n s tc ng phc tp ca cc yu t x hi trong vic quy nh hnh vi con ngi cng nh vai tr ca qu trnh lnh hi kinh nghim x hi. Trang 54

Thuyt nh v Iadob nghin cu vai tr ca thuyt nh v trong hnh vi x hi ca nhn cch. ng cho rng con ngi c mt h thng cc t chc nh v khc nhau phc tp v hnh vi ca con ngi b iu khin bi cc t chc . Cc nh v ny c t chc theo 4 bc, mc khc nhau. + Bc mt: bao hm cc tm th bc thp (nh quan nim ca Uznatze), hnh thnh trn c s cc nhu cu v tnh hung n gin nht. + Bc hai: cc nh v phc tp hn, c hnh thnh trn c s v cc tnh hung giao tip ca con ngi trong cc nhm nh. + Bc ba: cc nh v m trong nh hng chung ca cc s thch c hnh thnh trong cc lnh vc hot ng x hi c th. + Bc bn: bc cao nht hnh thnh nn h thng nh hng gi tr ca nhn cch, n iu chnh hnh vi v hot ng ca nhn cch trong nhng tnh hung m tnh tch cc x hi c gi tr nht nh i vi nhn cch. 5.2.Bn cht ca thi x hi Thi x hi c hiu l: - Trng thi nht nh ca tinh thn v h thn kinh - Th hin s sn sng phn ng - C t chc - Da trn kinh nghim trc - C nh hng iu khin v tc ng ti hnh vi Qua y c th thy r s ph thuc ca thi x hi v vai tr iu chnh hnh vi rt quan trng ca n. 5.2.1.i tng ca thi i tng ca thi c th l tt c nhng g tn ti trong th gii vt cht v tinh thn m chng ta ang sng: ngi khc, mt nhm ngi, mt t chc, mt s kin, c khi l thi v chnh bn thn mnh. 5.2.2.Chc nng ca thi - Chc nng thch nghi x hi: Thi hng chng ta ti cc i tng c th gip t c cc mc ch kinh t, x hi ca mnh. p lc nhm thng rt ln, n lm cho chng ta c xu hng tho hip hoc theo khun php, a dua. Bng cch c Trang 55

mt thi c mi ngi ng h hay chp nhn c chng ta d dng t c mc ch hn, d c thng v trnh b trng pht hn. - Chc nng kin thc: Nh c thi m chng ta bit cch thc phi ng x nh th no trong cc tnh hung khc nhau mt cch gin n, tit kim thi gian v sc lc. - Chc nng biu hin: Thi x hi l phng tin gip con ngi thot khi cc cng thng ni tm v th hin mnh nh l mt nhn cch. - Chc nng t bo v: Trong nhng tnh hung xung t (gia cc suy ngh, nim tin, c khi l gia thi v hnh vi). Chng ta thng tm cch t bo cha, tm l do gii thch thm ch tm ngi no khc chu trch nhim thay mnh hoc hp l ho hnh vi ca mnh. Qu trnh ny dn n s thay i thi tng ng. Thi mi s gip chng ta gim bt s bt ng ni tm. 5.2.3.Cc thnh t ca thi Thi x hi c th thc hin c cc chc nng trn l nh c mt cu trc phc tp. Cc nh Tm l hc x hi phn bit v nghin cu 3 b phn cu thnh ca n nh sau: - Nhn thc: l kin thc ca c nhn v i tng ca thi cho d kin thc c tng ng hay khng tng ng, tc l c ng hay khng ng. - Tnh cm: l cc cm xc, tnh cm ca c nhn i vi i tng ca thi x hi. - Hnh vi: l hnh ng hay nh hnh ng m bn s ng x vi i tng. 5.3.S hnh thnh thi Thi c hnh thnh trong qu trnh pht trin ca c nhn. Nhng yu t quyt nh s hnh thnh v pht trin thi l nhu cu ca c nhn, thng tin, giao tip trong nhm v nhn cch ca c nhn. 5.3.1.Thi c hnh thnh trong qu trnh tho mn nhu cu Con ngi hnh thnh v pht trin cc thi nhm tho mn cc nhu cu ca mnh. Ngi ta s hnh thnh cc thi tch cc i vi cc khch th c li, tiu cc i vi cc khch th c hi cho h trn con ng t ti mc ch no tho mn cc nhu cu nht nh ca h. Thc t cho thy, thi c th phc v cho nhiu

Trang 56

mc ch khc nhau. V nh vy, cc nhu cu khc nhau c th hnh thnh nn mt thi . 5.3.2.Thi c hnh thnh bi cc thng tin Nu chng ta khng bit thng tin, hoc bit rt t v mt s vt hin tng no th chng ta khng th hin thi i vi n. Vi mi ngi ngun thng tin chnh thc qua cc phng tin thng tin i chng c nh hng rt ln ti vic hnh thnh thi , d lun cng nh thay i hnh vi ca cc nhm dn c. 5.3.3.Giao tip nhm l mt trong nhng yu t quyt nh trong qu trnh hnh thnh thi . Mi c nhn l thnh vin ca nhiu nhm khc nhau. Thi ca anh ta thng phn nh nim tin, gi tr, chun mc ca nhm m anh ta l thnh vin. S khc nhau gia thi ca cc nhm khc nhau mt phn l do nim tin ca h khc nhau. Thi i vi Thng , chng hn ca tr em trong cc gia nh theo mt tn gio no thng khc vi thi ca tr em trong cc gia nh m cc em l