1

dr Wojciech Niewiarowski

mgr Ewelina Jakóbczyk

Sztuka nowa i najnowsza – kupić, nie kupić, zainwestować?

Coraz więcej osób działających na rynku sztuki, czyli zarówno antykwariuszy, specjalizujących się w

handlu dziełami dawnymi, jak i marszandów sprzedających obiekty z drugiej połowy XX i początku XXI

wieku, spotyka się z pytaniem o sens inwestowania w dzieła sztuki. Ostatnio dopytywano o to Andrzeja

Starmacha, znanego właściciela renomowanej, krakowskiego galerii i jego refleksje opublikowane zostały na

łamach Gazety Wyborczej. Niskie oprocentowanie lokat bankowych, wahania akcji na giełdzie, trudny do

przewidzenia kurs złota i innych surowców oraz pewne niedogodności wynikające z posiadania

nieruchomości skłaniają posiadaczy wolnego kapitału do poszukiwania bezpiecznych i przynoszących

korzyści, możliwości jego lokowania. Inwestorzy maja ambiwalentny stosunek do rynku sztuki – z jednej

strony obrazy, grafiki, rzeźby czy rzemiosło artystyczne wyższej klasy postrzegane są jako potencjalnie

korzystne inwestycje długoterminowe, z drugiej zaś ze względu na niewielkie rozmiary polskiego rynku i brak

wiarygodnych instrumentów badawczych, wykorzystywanych przez analityków finansowych, tak naprawdę

nie wiadomo, czy to pierwsze jest prawdą. Owszem, historia pokazuje, że mądry i doświadczony inwestor jest

w stanie nie tylko uchronić swój kapitał, ale także nieźle zarobić lokując pieniądze w dzieła sztuki. Udowodnił

to Jeremy Eckstein, który stanął w 1974 roku przed koniecznością zabezpieczenia środków gromadzonych

przez Fundusz Emerytalny Kolei Brytyjskich, w sytuacji globalnego kryzysu wywołanego blokadą wydobycia

ropy naftowej przez kraje arabskie. Tzw. kryzys paliwowy spowodował drastyczne spadki kursów akcji na

giełdach amerykańskiej i brytyjskiej oraz deprecjacje brytyjskiej waluty wobec innych europejskich. Eckstein,

starając się uchronić pieniądze angielskich kolejarzy podjął decyzję o zainwestowaniu części wpływającej

gotówki (zaledwie 6%, tj. ok. 40 mln GBP) w dzieła sztuki, w okresie od 1974 do 1980 roku. Po ich sprzedaży

i dokonaniu podsumowania, w 2000 roku wykazał, że fundusz uzyskał stopę zwrotu z ww. inwestycji na

poziomie 11.3% rocznie, lub 4% po odliczeniu inflacji.

Rynek Sztuki sp. z o.o., Stowarzyszenie Antykwariuszy i Marszandów Polskich Stowarzyszenie Antykwariuszy i Marszandów Polskich

2

Nie wiem czy Eckstein znał historię pierwszego funduszu inwestycyjnego, specjalizującego się w

dziełach sztuki - La Peau de l’Orse (Skóra niedźwiedzia) – dziwna nazwa wywodziła się z bajki Lafontaine’a

o myśliwych, którzy wybrali się na polowanie by zdobyć skórę misia, wcześniej sprzedaną już kuśnierzowi.

Tak, żartobliwie, pomysłodawca przedsięwzięcia Andre Level (1863-1946), właściciel Galerie Percier w

Paryżu, przedsiębiorca, krytyk sztuki i kolekcjoner symbolizował ryzyko związane z inwestycją w obrazy.

Namówił swoich przyjaciół na lokowanie pieniędzy w dzieła sztuki na takiej zasadzie, że od 1904 roku każdy

z trzynastu uczestników funduszu deponował co roku 250 franków (odpowiada to obecnym ok. 4.000 zł), za

które Level kupował płótna, łącznie 145 dzieł od 60 awangardowych plastyków, takich jak Paul Gauguin,

Henri Matisse, Pablo Picasso, Vincent van Gogh i Édouard Vuillard. Po dziesięciu latach, w 1914 roku,

urządzono aukcję w Hotel Drouot i otrzymane pieniądze podzielono między członków stowarzyszenia.

Największy profit przyniosło płótno „Kuglarze” Pabla Picassa z 1906 r., kupione w 1909 r. za 1.000 a

sprzedane później za 12.650 franków, co było pierwszym znaczącym notowaniem w karierze tego malarza.

Licytacja dzieł poszła tak dobrze, że Level zdecydował o przekazaniu 20% z uzyskanych kwot artystom,

autorom sprzedanych obrazów, co zresztą obdarowany Picasso skrupulatnie zapisał pod datą 4 kwietnia 1914

roku, notując wpływy w wysokości 3.978,85 franków.

Jeszcze na początku tego wieku, aktywnych światowo było ponad 50 funduszy systematycznie

inwestujących w dzieła sztuki, ale kryzys ekonomiczny lat 2007/2008wymiótł większość z rynku i ostało się

tylko kilkanaście. Największym jest londyński Fine Art Group wyceniany na ponad 500 mln dolarów,

założony w 2001 roku przez byłego pracownika domu aukcyjnego Christie’s Philipa Hoffmana, który po

przemodelowaniu swej działalności po roku 2008, czyli przestawieniu się ze sztuki Starych Mistrzów na

malarstwo impresjonistów i sztukę nowoczesną oraz współczesną, daje stopę zwrotu na poziomie ok. 5%

rocznie. W roku 2012 powstał TirocheDeLeon Collection Art Fund, który inwestuje w sztukę krajów

rozwijających się, innym jest Anthea– Contemporary lokujący pieniądze w sztukę powojenną i nowoczesną.

The Fine Art Fund Group informuje, że osiąga 9% stopę zwrotu z aktywów wycenianych na ok.100 mln

dolarów, inne to Artemundi Global Fund, Liquid Rarity Exchange czy Saatchi Art. Wszystkie fundusze maja

ten sam problem z płynnością towaru, co oznacza, że nierzadko spotykają się z kłopotami, gdy chcą spieniężyć

posiadane dzieła. Zwłaszcza po kryzysie ekonomicznym w 2008 roku, rynek stał się bardzo kapryśny i

doświadczeni inwestorzy preferują tradycyjne metody inwestowania w dobra łatwo zbywalne, jak papiery

wartościowe lub złoto niż ryzykowniejsze, bo trudniejsze w sprzedaży, dzieła sztuki. Dlatego wśród amatorów

lokowania pieniędzy w obiekty artystyczne dominują inwestorzy indywidualni, którzy na własną

odpowiedzialność kupują dzieła tych artystów, którzy są według nich prospektywni. W Polsce też mamy do

czynienia z tą tendencją – nie ma poważnych inwestorów instytucjonalnych zainteresowanych lokowaniem

większych pieniędzy w dzieła sztuki, ale za to jest wielu indywidualnych kolekcjonerów, którzy wg własnego

uznania kupują obrazy lub rzeźby młodych twórców, wierząc, że na dłuższą metę jest to opłacalne. Słuszność

ich przewidywań zweryfikuje upływ czasu, ale nawet, jeżeli inwestycja okaże się nietrafiona, wiszące na

3

ścianach obrazy, czy stojące w widocznym miejscu rzeźby dostarczą tylu doznań, chociażby estetycznych, że

z nadwyżką zrekompensują, jeżeli sprawy potoczą się kiepsko, brak profitów finansowych przy ich sprzedaży.

Można próbować minimalizować ryzyko poświęcając przed pierwszymi zakupami trochę czasu na

obserwację tego, co dzieje się na rynku, który nawet tak peryferyjny i podatny na mody jak polski, zdaje się

powoli upodabniać do światowego. Dowodzą tego wyniki sprzedaży aukcyjnych w 2016 roku, bowiem po

raz pierwszy w historii polskiego rynku sztuki został on zdominowany przez sprzedaże obiektów

kwalifikowanych do kategorii sztuki nowoczesnej lub współczesnej. Wśród dziesięciu najdroższych dzieł

sztuki w 2016 roku znalazły się obrazy Romana Opałki, Andrzeja Wróblewskiego i aż trzy Wojciecha

Fangora. Najwyższą cenę, bo 2 mln zł uzyskał w warszawskiej Desie-Unicum (15.12.2016) Detal 3065461-

3083581 Romana Opałki (1931-2011). Na drugim miejscu uplasowała się Alina Szapocznikow (1926-1973)

z rzeźbą Ptak (1959) sprzedaną za 1.700.000 tamże. Obrazy Fangora znalazły klientów za kwoty w przedziale

800.000 do 1.000.000 zł.

Tabela I. Artyści polscy, którzy osiągnęli najwyższą sprzedaż w 2016 roku na rynku światowym (łącznie

z polskim).

Lp. Imię i nazwisko

Suma

sprzedaży

(PLN)

Ilość

sprzedanych

dzieł

Cena

najdroższego

dzieła (PLN)

Nazwa i data

powstania

obiektu

Opis Dom

aukcyjny

Data

sprzedaży

1 Wojciech Fangor

(1922-2015) 13.253.000 34 1.062.000 MA35 (1970)

ol.pł.,

121.9x121.9

Bohnam’s

NY 15.11.2016

2 Roman Opałka

(1931-2011) 5.918.640 11 2.225.600

Detal 4776969-

4795472(1965)

akryl, pł.,

196x135

Chriestie’s

Londyn 20.01.2016

3 Igor Mitoraj (1944-2014)

5.763.500 81 600.000 Nudo (2003) brąz,

183x65x43

Polswiss

Art 14.12.2016

4 Jacek Malczewski

(1854-1929) 4.464.350 27 750.000 Autoportret (1908)

ol.tekt.,

83x67 Agra-Art 20.03.2016

5 Tadeusz Kantor

(1915-1990) 4.372.900 28 580.000

Projekt kostiumu

C1-6 Chłopiec z

gazetami (1948)

akryl, płyta,

180x110

Desa

Unicum 15.12.2016

6 Jerzy Nowosielski

(1923-2011) 3.911.900 78 250.000 Abstrakcja (1974)

ol.pł.,

119,5x100

Desa

Unicum 1.12.2016

7 Andrzej

Wróblewski (1927-

1957)

3.096.000 14 1.300.000 Autoportret (1949) ol.pł.,

92x62

Polswiss

Art 14.12.2016

8 Alfred Wierusz-

Kowalski (1849-

1915)

2.702.000 9 990.000 Kulig, litewska

sauna (1882?)

ol.pł.,

73x119 Agra-Art 20.03.2016

9 Ryszard Winiarski

(1936-2006) 2.292.100 27 480.000

Seria 8 prac z

cyklu 142 (1973)

akryl, pł.,

50x50

każdy

Desa

Unicum 01.12.2016

10 Tadeusz Makowski

(1882-1932) 2.238.000 7 1.580.000

Dziewczynka z

koszem owoców i

barankiem (1923)

ol.pł.,

100x81

Polswiss

Art 01.03.2016

4

Wykres. I. Zestawienie polskich artystów, którzy osiągnęli największą sprzedaż w 2016 roku na rynku

światowym.

Jeżeli zestawić te wyniki z najdrożej sprzedanymi dziełami w 2015 roku, to zmiana w

zainteresowaniach klientów jest dobrze widoczna. Rok wcześniej najdroższym obrazem była Lekcja historii

(1916) Jacka Malczewskiego sprzedana za 1.650.000 zł w Polswiss Art (9.04.2015) a dopiero na dziewiątej i

dziesiątej pozycji uplasowały się Tadeusza Brzozowskiego Fraucymer (1959) i Wojciecha Fangora M58

(1970), oba po 800.000 zł. Pozostałe obrazy z pierwszej dziesiątki były autorstwa Wilhelma Kotarbińskiego,

Józefa Chełmońskiego, Władysława Czachórskiego, Rafała Malczewskiego, Aleksandra Gierymskiego i

Mojżesza Kislinga, czyli poza Rafałem Malczewskim, którego obecność w tych notowaniach wydaje się

raczej przypadkowa, klasyków gatunków preferowanych przez kolekcjonerów o tradycyjnych gustach.

0

2 000 000

4 000 000

6 000 000

8 000 000

10 000 000

12 000 000

14 000 000

Najdrożej sprzedane dzieło(PLN)

Suma sprzedaży (PLN)

5

Tabela II. Najdrożej sprzedane dzieła sztuki na aukcjach w Polsce, w 2016 roku

Wykres. II. Najdrożej sprzedane dzieła sztuki na aukcjach w Polsce, w 2016 roku.

0

500 000

1 000 000

1 500 000

2 000 000

Cena sprzedaży (PLN)

Lp. Imię i nazwisko Nazwa i data

powstania obiektu Opis

Cena

sprzedaży

(PLN)

Dom

aukcyjny Data sprzedaży

1 Roman Opałka

(1931-2011)

Detal 3065461-

3083581 z cyklu

1965/1 (1965)

akryl, pł.,

196x135 2.000.000 Desa Unicum 15.12.2016

2 Ferdynand

Ruszczyc (1870-

1936)

Młyn zimą (1902) ol.pł., 116x133 1.850.000 Polswiss Art 14.12.2016

3 Alina

Szapocznikow (1926-1973)

Ptak (1959)

cement z

opiłkami metali

165x55x40

1.700.000 Desa Unicum 07.04.2016

4 Tadeusz

Makowski (1882-

1932)

Dziewczynka z

koszem owoców i

barankiem (1923)

ol.pł., 100x81 1.580.000 Polswiss Art 01.03.2016

5 Andrzej

Wróblewski (1927-1957)

Autoportret (1949) ol.pł., 92x62 1.300.000 Polswiss Art 14.12.2016

6 Wojciech Fangor

(1922-2015) MA32 (1971) ol.pł., 142x142 1.000.000 Polswiss Art 31.05.2016

7 Wojciech Fangor

(1922-2015) M55 (1968) ol.pł., 124x124 1.000.000 Desa Unicum 01.12.2016

8 Alfred Wierusz-

Kowalski (1849-

1915)

Kulig, litewska sauna

(1882?) ol.pł., 73x119 990.000 Agra-Art 20.03.2016

9 Wojciech Fangor

(1922-2015) M40 (1973) ol.pł., 178x202 850.000 Desa Unicum 01.12.2016

10 Józef Brandt (1841-1915)

Utarczka (ok.1902) ol.pł.,

119,5x200,5 850.000 Rempex 16.12.2016

6

Tabela III. Najdrożej sprzedane obrazy na aukcjach w Polsce, w 2015 roku.

Wykres. III. Najdrożej sprzedane obrazy na aukcjach w Polsce, w 2015 roku.

0

500 000

1 000 000

1 500 000

2 000 000

Cena sprzedaży (PLN)

Lp. Imię i nazwisko

Nazwa i data

powstania

obiektu

Opis

Cena

sprzedaży

(PLN)

Dom

aukcyjny

Data

sprzedaży

1 Jacek Malczewski Lekcja historii

(1916)

ol.pł.,

105x148,5 1.650.000

Polswiss

Art 09.04.2015

2 Wilhelm

Kotarbiński

Wenecka

serenada

(1881)

ol.pł.

150x225 1. 500.000

Desa

Unicum 11.06.2015

3 Józef Chełmoński W podróży

(1878)

ol.pł.

96x197 1.200.000

Desa

Unicum 03.12.2015

4 Władysław

Czachórski

Podarek

ślubny (1890)

ol.pł.

91.5x60 1.100.000 Agra-Art 06.12.2015

5 Rafał Malczewski W Zakopanem

(20/30 XX w.)

ol.pł.

80x100 950.000

Desa

Unicum 12.03.2015

6 Józef Chełmoński

Zachód słońca

na błotach

(1900)

ol.pł.

77x123 940.000 Agra-Art 06.12.2015

7 Aleksander

Gierymski

Ogród Saski

(1887)

ol.pł.

50.5x72 900.000 Agra-Art 22.03.2015

8 Tadeusz

Brzozowski

Fraucymer

(1959)

ol.pł.

165x129 800.000

Desa

Unicum 10.12.2015

9 Wojciech Fangor M58 (1970) ol.pł.

127x127 800.000

Desa

Unicum 08.10.2015

10 Mojżesz Kisling Dziewczyna z

Marsylii

ol.pł.

101x73 800.000

Desa

Unicum 03.12.2015

7

Zainteresowanie sztuką nowoczesną wprowadziło zamieszanie na liście najdrożej sprzedanych

obrazów w historii polskiego rynku sztuki. O ile pierwsze dwa miejsca należą do najwybitniejszego polskiego

symbolisty Jacka Malczewskiego z Polskim Hektorem (1913) sprzedanym za 2.600.000 w 2013 i

najwybitniejszego akademika Henryka Siemiradzkiego z Rozbitkiem, który uzyskał 2.130.000 w 2000 roku,

to na trzecim i piątym miejscu pojawił się Roman Opałka(1931-2011) z Detalami za 2.000.000 (2016) i

1.750.000 (2014) zaś na szóstą pozycję trafił Ptak Aliny Szapocznikow.

Zmiana w zainteresowaniach polskich kolekcjonerów jest ewidentna, należałoby jednak spytać, czy o

kolekcjonerów, czy może inwestorów chodzi? Oczywiście, na pewnym poziomie wydatków siłą rzeczy,

każdy kupujący drogi obraz na aukcji, chce, czy też nie, inwestorem się staje. Zainteresowanie twórczością

wybitnych, polskich twórców, aktywnych w przeciągu kilkudziesięciu ostatnich lat jest spójne z

obowiązującymi na świecie trendami. Tradycyjnie, co roku, największy obrót, na poziomie ok. 0.5 mld

dolarów (tylko na aukcjach) osiągany jest ze sprzedaży dzieł Pabla Picassa i Andy’ego Warhola, których

upodobali sobie najwięksi gracze na rynku. Warto zwrócić uwagę, że ww. przychód pochodzi ze sprzedaży,

na ogół 1.500 do 2.500 ich dzieł w skali jednego roku, co oznacza nie tylko dużą podaż, ale też stały popyt.

Ilu jest artystów polskich, którzy mogliby pochwalić się wytworzeniem kilkunastu lub kilkudziesięciu tysięcy

dzieł w okresie swej aktywności artystycznej?

Jednym z największych problemów polskiego rynku sztuki w obecnej chwili jest brak artystycznie

dobrych, mogących być wysoko wycenianych dzieł uznanych twórców. Wysokie notowania Opałki lub

Fangora nie są przypadkowe, obaj malarze funkcjonują na światowym rynku sztuki, ich dzieła sprzedawane

są przez renomowane domy aukcyjne w USA i Europie Zachodniej, i polscy kolekcjonerzy traktują je jako

sprawdzoną, pewną inwestycję. Przy ograniczonej podaży (obaj już nie żyją) i stałym zainteresowaniu rynku

światowego, w tym także polskiego, ceny powinny tylko rosnąć. Nie wiadomo do jakiego pułapu, ale jeżeli,

daleko nie szukając, spojrzy się na notowania obrazów Gerharda Richtera, żyjącego niemieckiego

abstrakcjonisty, możliwości są olbrzymie, warto bowiem wspomnieć, że za jego obrazy płaci się od kilku do

nawet kilkudziesięciu milionów Euro. To samo może dotyczyć innych polskich współczesnych artystów jak

Stefana Gierowskiego (ur.1925),którego obrazy zostały sprzedane w 2016 roku za łączną kwotę 1.7 mln zł,

Stanisława Fijałkowskiego (ur.1922) – uzyskał 1.1 mln, Leona Tarasewicza (ur.1957) - 1 mln., Wilhelma

Sasnala (ur.1972) – 935.000 czy Edwarda Dwurnika (ur.1943)- 900.000. Wszyscy oni nadal tworzą, a na

szczególną uwagę zasługują: Sasnal, który sprzedaje dużą część dorobku poza granicami kraju i Dwurnik,

który generuje wyjątkowo dużą ilość dzieł.

8

Tabela IV. Ranking polskich artystów współczesnych (żyjących) w 2016 roku.

Lp. Imię i nazwisko

Suma

sprzedaży

(PLN)

Ilość

sprzedanych

dzieł

Cena

najdroższego

dzieła (PLN)

Nazwa i data

powstania

obiektu

Opis Dom

aukcyjny

Data

sprzedaży

1 Stefan Gierowski

(ur. 1925) 1.754.300 24 200.000

.DCLXXXV

(1994-1995)

ol.pł.,

200x135

Polswiss

Art 31.05.2016

2 Stanisław

Fijałkowski

(ur.1922)

1.124.050 30 130.000 Żywa mandala

(1962)

ol.pł.,

100x81

Piękna

Gallery 07.12.2016

3 Leon Tarasewicz

(ur.1957) 1.057.000 12 230.000

4(pionowy

zielono-żółty

(2004)

ol.pł.,

190x396

Desa

Unicum 15.12.2016

4 Magdalena

Abakanowicz (1930-2017)

1.034.400 26 270.000 Abakan Rouge III

(1971)

tkanina,

310x200

Polswiss

Art 14.12.2016

5 Wilhelm Sasnal

(ur. 1972) 934.900 12 239.600

The Passanger

(2006)

ol.pł.,

152.4x152.4 Philips NY 10.05.2016

6 Edward Dwurnik

(ur. 1943) 893.800 57 101.000

Wiosna poetów

(2008)

ol.pł.,

120x280

Polswiss

Art 01.03.2016

Dotyczy artystów żyjących w 2016 r., którzy osiągnęli sprzedaż na aukcjach powyżej 800.000 PLN w

Polsce i zagranicą razem (średni kurs w 2016 r.: 1 Euro=4.2 PLN).

Wykres. IV. Ranking polskich artystów współczesnych (żyjących) w 2016 roku

0

500 000

1 000 000

1 500 000

2 000 000

Najdrożej sprzedanedzieło (PLN)

Suma sprzedaży (PLN)

9

Tabela V. Ranking polskich artystów współczesnych (żyjących) w 2015 roku

Lp. Imię i nazwisko

Suma

sprzedaży

(PLN)

Ilość

sprzedanych

dzieł

Cena

najdroższego

dzieła (PLN)

Nazwa i data

powstania

obiektu

Opis Dom

aukcyjny

Data

sprzedaży

1 Wojciech Fangor

(ur.1922) 4.826.600 22 800.000 M58 (1970)

ol.pł.,

127.5x127

Desa

Unicum 08.10.2015

2 Stanisław

Fijałkowski

(ur.1922)

1.212.600 23 100.000 Początek września

2001 (2001)

ol.pł.,

162x114

Desa

Unicum 08.10.2015

3 Stefan Gierowski

(ur. 1925) 1.043.300 14 300.000

Obraz

XCII(1960)

ol.pł.,

132x97 Rempex 21.10.2015

4 Leon Tarasewicz

(ur.1957) 921.900 8 155.000 B.t. (1989)

ol.pł.,

130x170

Polswiss

Art 08.12.2015

5 Tadeusz Dominik

(ur. 1928) 766.050 35 65.000

Kompozycja

(1958)

ol.pł.,

53x58

Desa

Unicum 26.02.2015

6 Wilhelm Sasnal

(ur. 1972) 410.000 6 190.000 Kraków (2007)

ol.pł.,

554x70

Sotheby’s

London 02.06.2015

7 Piotr Uklański

(ur. 1969) 317.200 5 240.000 B.t. (2007)

t.m.,

115x153

Sotheby’s

London 11.03.2015

8 Magdalena

Abakanowicz (1930-2017)

312.000 5 162.000 Figura siedząca

(1974)

t.m.,

136x51x59

Desa

Unicum 24.09.2015

Dotyczy artystów żyjących w 2015 r., którzy osiągnęli sprzedaż na aukcjach powyżej 300.000 PLN w

Polsce i zagranicą razem (średni kurs w 2015 r.: 1 Euro=4.3 PLN).

Wykres. V. Ranking polskich artystów współczesnych (żyjących) w 2015 roku

Interesujące jest zestawienie notowań artystów klasyfikowanych jako twórców powojennych z młodą

falą. Jeszcze w 2015 roku tacy plastycy jak Wilhelm Sasnal, Piotr Uklański i Magdalena Abakanowicz osiągali

0

1 000 000

2 000 000

3 000 000

4 000 000

5 000 000

Najdrożej sprzedane dzieło(PLN)

Suma sprzedaży (PLN)

10

roczną sprzedaż na aukcjach, na poziomie 300-400 tys. zł, zaś rekordziści z młodego pokolenia Koter, Brewka

i Ruciak od 100-140 tysięcy, wyglądało więc, że niebawem, przebojem wedrą się do pierwszej dziesiątki i

dołączą do starszych koleżanek i kolegów. Jednak rok 2016 zanegował tę tezę. Oto polska czołówka

realizowała sprzedaże w przedziale od 900-1.400 tys. zł, zaś „młodzi” nie przekroczyli rocznego obrotu w

wysokości 140 tys. Może to dowodzić, że inwestorzy z grubszym portfelem wolą stawiać na sprawdzone

nazwiska. Z drugiej jednak strony w obu segmentach zanotowano istotny wzrost cen pojedynczych transakcji

- najdroższe dzieła współczesne nalazły nabywców od 850 tys. do 2 mln zł zaś „młodych” od 25 do 32 tys.

zł. W roku 2015 najwyższe notowania na polskim rynku miały obrazy Fangora i Brzozowskiego sprzedane

po 800.000 zł, zaś wśród „młodych” Kotera i Brewki, odpowiednio 14.000 i 16.000 zł. Pomimo zdominowania

ilościowego polskiego rynku sztuki przez początkujących twórców, czyli dużej podaży pozwalającej

kolekcjonerom na wybieranie w ofercie, gotowi są oni płacić za pojedyncze obrazy coraz więcej.

Można postawić tezę, że obrazy najwybitniejszych polskich malarzy, wyceniane na kilkadziesiąt lub

kilkaset tysięcy złotych są poza zasięgiem przeciętnego nabywcy dzieł sztuki, który chciałby mieć coś

ładnego, ale i wartościowego. To także jest prawidłowość światowego rynku sztuki – większość obiektów

znajduje klientów na aukcjach w cenach poniżej 1.000 Euro, droższe sprzedaże są domeną kolekcjonerów i

inwestorów dysponujących odpowiednio wysokim kapitałem. W Polsce, tym, którzy akurat teraz takiego nie

mają wychodzi naprzeciw rynek tzw. Młodej Sztuki – w ciągu roku odbywa się kilkadziesiąt aukcji

prezentujących głównie obrazy artystów młodego pokolenia, a więc urodzonych po 1980 roku. Pierwsze takie

aukcje miały miejsce w Łodzi i ich celem było umożliwienie zaistnienia absolwentom łódzkiej PWSSP

(obecnie Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego) na rynku. Jednak już od roku 2008 idea

uległa komercjalizacji i teraz jest to sprawnie działający segment rynku, który pod względem liczby

sprzedawanych dzieł zdominował sztukę dawną. Wśród młodych artystów jest wielu utalentowanych i ciężko

pracujących nad rozwojem własnych karier. To ci, którzy dostarczają obrazy na licytacje w różnych domach

aukcyjnych i sprzedają czasami nawet kilkadziesiąt obiektów w ciągu roku. Są też tacy, którym udaje się raz

w roku osiągnąć doskonały wynik – na poziomie kilkunastu tysięcy złotych lub nawet powyżej dwudziestu i

dzięki temu pojawiają się na wysokich pozycjach w rankingach sprzedaży. Z przedstawionej poniżej Tabeli

VI wynika, że do pierwszej grupy należą wywodzący się z łódzkiego kręgu Bartłomiej Koter i Paulina

Zalewska oraz innych środowisk Grzegorz Klimek, Joanna Misztal, Dominik Smolik oraz Olga Pelipas. Na

przeciwnym zaś biegunie są Sandra Arabska z najwyższym notowaniem 25.000 zł i Katarzyna Kołtan z

rekordową ceną 29.000 zł. Interesujące jest prześledzenie losów notowań aukcyjnych artystów z pierwszej

grupy, gdyż relatywnie duża liczba sprzedawanych prac pozwala, ze stosunkowo małym błędem

statystycznym, wyznaczyć średnią cenę uzyskiwaną za obraz i co za tym idzie, ustalić tendencję rok do roku.

11

Tabela VI. Ranking artystów młodego pokolenia w 2016 roku.

Lp.

Imię i nazwisko

Suma

sprzedaży

(PLN)

Ilość

sprzedanych

obiektów

Najwyższa cena (cena

młotkowa w PLN)

1 Bartłomiej Koter (ur. 1984) 138.620 16 13.000

2 Grzegorz Klimek (ur. 1987) 83.900 21 12.000

3 Joanna Misztal (ur.1967) 80.170 36 6.000

4 Paulina Zalewska (ur. 1981) 80.100 20 12.000

5 Sandra Arabska (ur. 1977) 77.500 3 25.000

6 Dominik Smolik (1982) 74.500 57 5.500

7 Olga Pelipas 73.000 27 6.000

8 Katarzyna Kołtan (ur. 1972) 68.450 5 29.000

9 Adam Wątor (ur. 1970) 57.700 11 11.000

10 Sonia Ruciak (ur. 1987) 57.300 8 9.000

11 Marek Dydo (ur. 1979) 80.100 20 8.000

12 Adam Bakalarz (ur. 1989) 48.100 3 32.000

13 Wojciech Brewka (ur. 1980) 45.600 7 10.000

Wykres VI. Ranking artystów młodego pokolenia w 2016 roku (suma sprzedaży i najdrożej sprzedany

obiekt).

0

50 000

100 000

150 000

Najdrożej sprzedane dzieło (PLN)

Suma sprzedaży (PLN)

12

Wykres VII. Ranking artystów młodego pokolenia w 2016 roku (ilość sprzedanych obiektów).

Wykres VIII. Ranking artystów młodego pokolenia w 2016 roku (najdrożej sprzedane dzieło).

0

10

20

30

40

50

60

Ilość sprzedanych obiektów

0

10 000

20 000

30 000

40 000

Najwyższa cena obiektu

13

Rozwój karier wybranych artystów na polskim rynku pozwalają prześledzić notowania aukcyjne ich

dzieł, sprzedanych w ubiegłych latach przedstawione w tabelach VII – XV.

Tabela VII. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Bartłomieja Kotera.

Wykres IX. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Bartłomieja Kotera (średnia i najwyższa cena

obrazów w latach 2007-2016).

Rok Sprzedaż

Ilość

sprzedanych

obrazów

Najwyższa cena

(PLN) Średnia cena (PLN)

2016 138.620 16 13.000 8.660

2015 142.250 29 14.000 4.900

2014 42.250 23 4.800 1.840

2013 3.150 7 1.100 450

2012 4.150 6 1.100 690

2011 4.250 6 1.700 710

2010 4.300 6 1.000 720

2009 4.100 6 1.300 680

2008 4.800 7 1.200 680

2007 800 2 400 400

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

14 000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Najdrożej sprzedane dzieło (PLN)

Średnia cena (PLN)

14

Tabela VIII. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Grzegorza Klimka.

Wykres X. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Grzegorza Klimka (średnia i najwyższa cena obrazów

w latach 2012-2016).

Rok Sprzedaż

Ilość

sprzedanych

obrazów

Najwyższa cena

(PLN) Średnia cena (PLN)

2016 83.900 21 12.000 3.990

2015 88.200 30 9.500 2.940

2014 51.200 27 3.800 1.900

2013 23.550 13 4.300 1.810

2012 1.650 3 650 550

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

20122013

20142015

2016

Najdrożej sprzedane dzieło (PLN)

Średnia cena (PLN)

15

Tabela IX. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Joanny Misztal

Wykres XI. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Joanny Misztal (średnia i najwyższa cena obrazów

w latach 2014-2016).

Tabela X. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Pauliny Zalewskiej

Rok Sprzedaż

Ilość

sprzedanych

obrazów

Najwyższa cena

(PLN) Średnia cena (PLN)

2016 80.170 36 6.000 2.230

2015 37.800 26 4.200 1.450

2014 9.200 11 1.400 840

Rok Sprzedaż

Ilość

sprzedanych

obrazów

Najwyższa cena

(PLN) Średnia cena (PLN)

2016 80.100 20 12.000 4.000

2015 97.600 37 4.800 2.640

2014 52.050 28 5.500 1.860

2013 39.400 26 3.500 1.510

2012 25.950 13 3.600 2.000

2011 17.950 8 5.500 2.240

2010 6.250 6 2.300 1.040

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

20142015

2016

Najdrożej sprzedane dzieło(PLN)

16

Wykres XII. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Pauliny Zalewskiej (średnia i najwyższa cena

obrazów w latach 2010-2016).

Tabela XI. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Dominika Smolika

Rok Sprzedaż

Ilość

sprzedanych

obrazów

Najwyższa cena

(PLN) Średnia cena (PLN)

2016 72.500 57 5.500 1.270

2015 50.400 48 4.500 1.050

2014 6.700 11 1.000 610

2013 3.900 5 900 780

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

2010 2011 2012 20132014

20152016

Najdrożej sprzedane dzieło (PLN)

Średnia cena (PLN)

17

Wykres XIII. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Dominika Smolika (średnia i najwyższa cena

obrazów w latach 2013-2016).

Tabela XII. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Olgi Pelipas.

Wykres XIV. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Olgi Pelipas (średnia i najwyższa cena obrazów w

latach 2014-2016).

Rok Sprzedaż

Ilość

sprzedanych

obrazów

Najwyższa cena

(PLN) Średnia cena (PLN)

2016 74.700 28 6.000 2.670

2015 23.650 15 4.500 1.580

2014 15.900 8 4.500 1.990

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

20132014

20152016

Najdrożej sprzedane dzieło(PLN)

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

20142015

2016

Najdrożej sprzedanedzieło (PLN)

18

Poza pierwszą dziesiątką, w 2016 roku, znaleźli się Wojciech Brewka, Anna Zalewska i Katarzyna

Gołębiowska. W tych trzech przypadkach zadecydowała mniejsza liczba obrazów wystawionych na aukcjach,

gdyż średnie ceny sprzedaży w latach 2016 i 2015 były bardzo zbliżone. Trudno powiedzieć jakie były

przyczyny tych decyzji. W przypadku Gołębiowskiej realizuje ona obecnie duży projekt wystawienniczy i

świadomie ograniczyła liczbę płócien oferowanych na aukcjach. Być może pozostali artyści również osłabili

podaż licząc na to, że „wygłodzeni” kolekcjonerzy, z chwilą zwiększenia oferty, nie poskąpią grosza na ich

dzieła.

Tabela XIII. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Wojciecha Brewki

Wykres XV. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Wojciecha Brewki (średnia i najwyższa cena

obrazów w latach 2013-2016).

Rok Sprzedaż

Ilość

sprzedanych

obrazów

Najwyższa cena

(PLN) Średnia cena (PLN)

2016 45.600 7 10.000 6.700

2015 127.500 19 16.000 6.700

2014 134.000 27 11.000 4.960

2013 10.700 4 4.500 2.670

0

5 000

10 000

15 000

20 000

20132014

20152016

Najdrożej sprzedane dzieło (PLN)

Średnia cena (PLN)

19

Tabela XIV. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Katarzyny Gołębiowskiej.

Wykres XVI. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Katarzyny Gołębiowskiej (średnia i najwyższa cena

obrazów w latach 2010-2016).

Rok Sprzedaż

Ilość

sprzedanych

obrazów

Najwyższa cena

(PLN) Średnia cena (PLN)

2016 30.100 10 4.800 3.000

2015 40.300 14 4.700 2.880

2014 36.650 12 7.000 3.050

2013 17.150 8 4.000 2.140

2012 2.000 5 750 400

2011 800 2 550 400

2010 500 2 300 250

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

2010 2011 2012 20132014

20152016

Najdrożej sprzedane dzieło (PLN)

Średnia cena (PLN)

20

Tabela XV. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Anny Zalewskiej.

Wykres XVII. Wyniki sprzedaży aukcyjnej obrazów Anny Zalewskiej (średnia i najwyższa cena

obrazów w latach 2013-2016).

Obserwując dotychczasowe osiągnięcia ww. malarzy należy jednak być ostrożnym z prognozowaniem

przyszłości. W okresie dziesięciu lat aktywności rynku tzw. Młodej Sztuki wahań notowań było wiele, gdyż

wywołać je może nie tylko moda na konkretnego artystę, ale nawet aktywność (lub jej brak) jednego

kolekcjonera skupującego dzieła wybranego twórcy. Należy też pamiętać, że artyści mają prawo do zmian w

twórczości, które mogą być zaakceptowane lub nie przez rynek. Czy można przewidzieć przyszłość i postawić

na wybranego artystę? Można próbować, ale wymaga to trochę starań. Po pierwsze należy uważnie przyjrzeć

się twórczości plastyka by wiedzieć, czy autor dzieł jest na etapie poszukiwań, czy też wypracował już własny

styl i teraz stara się znaleźć swoje miejsce na rynku. Jeżeli obrazy są zróżnicowane i jednoznacznie świadczą

o tym, że malarz albo szuka własnej drogi, albo sonduje rynek, to pozostaje tylko wierzyć, że jego sprawność

Rok Sprzedaż

Ilość

sprzedanych

obrazów

Najwyższa cena

(PLN) Średnia cena (PLN)

2016 42.100 16 4.200 2.630

2015 67.500 28 5.000 2.410

2014 56.450 27 8.000 2.090

2013 2.550 3 1.000 850

0

2 000

4 000

6 000

8 000

20132014

20152016

Najdrożej sprzedane dzieło (PLN)

Średnia cena (PLN)

21

warsztatowa, bez względu na to co namaluje, znajdzie uznanie wśród kolekcjonerów. Kiedy twórczość jest

jednoznacznie ukierunkowana sprawa jest prostsza – wiadomo w którą stronę autor idzie i teraz pozostaje do

rozważenia jak potraktują go kolekcjonerzy. Ci będą kierować się różnymi kryteriami, ale generalnie ich

stanowisko jest pochodną działań marketingowych, wynikających ze współpracy artystów z marszandami.

Już na przełomie XIX/XX wieku działający na francuskim rynku sztuki artyści i handlarze wypracowali model

współpracy wynikający z analizy ówczesnej sytuacji rynkowej. Doszli do wniosku, że samotny artysta, bez

wsparcia osoby dbającej o jego karierę i gwarantującej niezbędne do życia i tworzenia środki, nie ma szans

na zaistnienie na rynku sztuki. Dlatego stworzono model współdziałania polegający na podpisywaniu umów

na wyłączność – artysta zobowiązywał się do sprzedaży bieżącego dorobku marszandowi, a ten gwarantował

mu pieniądze na życie i materiały do pracy oraz starania o upowszechnienie twórczości, czyli zabieganie o

wystawy i pozytywne recenzje w prasie. Za osobę, która unormowała relacje artysta – marszand uważa się

francuskiego handlarza dziełami sztuki Paula-Marie-Joseph Durand-Rouela (1831-1922), który pierwszy na

masową skalę podpisywał kontrakty z artystami i upowszechnił ten zwyczaj na rynku paryskim. Swoją

filozofię handlu dziełami sztuki oparł na kilku filarach, jak: wytrwałość w lansowaniu wybranego kierunku

twórczości, wyłączność na handel wybraną sztuką, tworzenie sieci galerii z łatwym do nich dostępem,

promowanie artysty poprzez wystawy indywidualne i artykuły w prasie oraz traktowanie sztuki jako dobra

inwestycyjnego. Początkowo oprócz Gericault i Delacroix współpracował z barbizończykami jak Corot,

Daubigny, Diaz de la Pena, ale w latach 1871-1873 odkrył dzieła Moneta, Pissarro, Sisley’a, Degasa, Renoira,

Maneta i Cassatt. W 1872 roku zorganizował pierwszą dużą wystawę impresjonistów w swojej galerii w

Londynie a w latach 1880-1886 był jedynym, który moralnie i finansowo pomagał im, pomimo trudności

finansowych, które go dopadły i praktycznie doprowadziły w 1886 r. do bankructwa. Szczęśliwie, w tym

samym roku James Sutton i Amerykańskie Stowarzyszenie Sztuki (American Art Association) umożliwiły

mu otwarcie, zakończonej sukcesem, wystawy impresjonistów w Nowym Jorku, która zapoczątkowała jego

stałe kontakty handlowe z USA. W latach 1890-1914 przygotował wystawy Renoira, Pissarro i Moneta w

Paryżu oraz także innych impresjonistów w Europie, zapoczątkowując modę na ich kolekcjonowanie,

szczególnie w Niemczech. W 1905 r. odbyła się zapewne najważniejsza wystawa impresjonistów,

prezentująca ich 300 dzieł w Grafton Galleries w Londynie. W 1920 roku otrzymał order Legii Honorowej za

osiągnięcia w handlu zagranicznym, bowiem okazało się, ze należał do grupy największych francuskich

eksporterów, tyle że dzieł sztuki. Kupował dużo obrazów, przykładowo ponad 1.000 Moneta, ok. 1.500

Renoira, ponad 400 Degasa, ok. 800 Pissarro, ok. 200 Maneta i ok. 400 Mary Cassatts. Dla dzisiejszego

kolekcjonera dzieł sztuki (inwestora) są to wielkości porażające, ale tak właśnie wtedy się handlowało,

wystarczy spojrzeć na aktywność innych marszandów paryskich jak Ambrois Vollarda (1866-1939), Daniel-

Henry Kahnweilera (1884-1979) czy Leopolda Zborowskiego (1889 -1932), który choć działał na paryskim

rynku stosunkowo krótko, przeszedł do historii jako jeden z największych przyjaciół malarzy - cierpliwy,

wyrozumiały, wrażliwy na ich problemy zdrowotne i socjalne. Realizując model kontraktów Zborowski

podpisał ich tak wiele, że w końcu nie mógł się z nich wywiązać. Pożyczał zatem pieniądze, żeby zrealizować

22

zobowiązania, ale trzeba też dodać, że miał szeroki gest i gdy tylko coś zarobił lubił się tym podzielić z innymi,

o czym paryscy artyści doskonale wiedzieli i bez skrupułów wykorzystywali.

Od tamtych czasów niewiele się zmieniło – ustalony model współpracy artysta-marszand ciągle

obowiązuje, chociaż ciężar obowiązków na handlarzu przybrał raczej postać obsługi mediów internetowych,

ale wystawy w galeriach i katalogi ciągle są bardzo ważne. Ze względu na brak kapitału wśród polskich

handlarzy dziełami sztuki kontraktów na wyłączność prawie na rynku nie ma, ale współpraca pomiędzy

twórcą i galerią promującą jego dzieła jest powszechna. Marszand, decydując się na związek z artystą myśli

w perspektywie wieloletniej – powyżej dziesięciu lat, co oznacza, że przez cały ten czas będzie dokładał

starań, by rozpowszechniać wiedzę o dokonaniach podopiecznego z nadzieją, że przełoży się to na wzrost

jego notowań. Działania te mogą przybrać różną formę. Najpowszechniejsza to organizowanie raz w roku

indywidualnej wystawy, której towarzyszy katalog, ale np. w Łodzi Stowarzyszenie ELart, powołane do

promowania miejscowych plastyków oprócz ww. wystaw przygotowuje Niezależny Salon Łódzkich Młodych

Twórców otwierany w połowie roku. Za każdym razem odbywa się on w przestrzeni wystawienniczej

należącej do któregoś z łódzkich muzeów albo renomowanej galerii. Dzieła na Salon dobierane są przez jury

złożone nie tylko z przedstawicieli ELartu, ale także osób niezależnych, a obradom tradycyjnie przewodniczy

rektor łódzkiej ASP. Imprezie towarzyszy katalog prezentujący biogramy plastyków i wybrane dzieła. W tym

roku Salon odbędzie się w dwóch miejscach – Muzeum Miasta Łodzi, czyli w pałacu Izraela Kalmanowicza

Poznańskiego i Galerii ASP przy ul. Piotrkowskiej.

Potencjalni inwestorzy w dzieła artystów młodego pokolenia powinni zatem zwracać uwagę na to, kto

z kim współpracuje i jakie miała galeria osiągnięcia w lansowaniu artystów w latach ubiegłych. Natomiast

trzeba być ostrożnym w przypadku interpretacji różnych plebiscytów na mniej lub bardziej wybitne dzieła,

gdyż jeżeli są organizowane to na ogół na zasadzie „każda pliszka swój ogonek chwali”. Wygrywają je często

artyści, którzy nigdy niczego na aukcji nie sprzedali, co oczywiście nie oznacza, że nie mogą tego zrobić z

dobrym wynikiem w przyszłości, ale ważną sprawą jest weryfikowalność wartości dzieł, wynikająca z

bieżącego uczestnictwa w rynku. Nikt jeszcze nie wymyślił innego, lepszego systemu wyceny obrazów niż

aukcje i wszyscy znaczący, światowi artyści mu się poddają. Temu też służą licytacje płócien młodych

artystów, które choć często zaczynają się od kilkuset złotych kończą się czasami na kilku lub nawet kilkunastu

tysiącach. Świadczy to realnym popycie na dzieła konkretnych plastyków i w tym przypadku nic nie stoi na

przeszkodzie by także w galerii reprezentującej danego twórcę zapłacić za jego obraz tyle co na aukcji.

W zestawieniu z omówionym wyżej modelem współpracy artysta – marszand, ci którzy dobrze

sprzedają swoje dzieła na aukcjach i są jednocześnie pod opieką doświadczonych handlarzy rokują najlepiej.

Trzeba jednak pamiętać, że każda kariera może mieć burzliwy rozwój i niekoniecznie, w wieloletniej

perspektywie zakończyć się sukcesem. Doświadczył tego także Zborowski, który po śmierci Modiglianiego

intensywnie szukał jego następcy i postawił na łódzkiego malarza Habera Berona, jednak bez sukcesu.

23

Literatura:

Dmochowska Lila, Leopold Zborowski. Główny bohater historii o Modiglianim i artystach paryskiej cyganerii, TAiWPN

UNIVERSITAS, Kraków 2014.

Eckstein Jeremy, Investing in art: art as an asset class w Robertson Iain, Chong Derrick, The Art Business, Routledge Abingdon.

2008.

Flynn Tom, The A to Z of the International Art Market, Bloomsbury, London 2017.

Kahnweiler Daniel-Henry, Moje galerie i moi malarze, tłum.JolantaSell, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.

Vollard Ambroise, Wspomnienia handlarza obrazów, tłum. Julia Rylska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1963.

https://en.wikipedia.org/wiki/Paul_Durand-Ruel

http://www.centaures.com/lapeaudelours.html

https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-the-problem-art-funds

www.artinfo.pl

www.artprice.com

www.rynekisztuka.pl