Studim mbi Situatën në Shqipëri të Grave Lider në Nivel Vendor mb… · dhe vendore, partive...

Studim mbi Situatën në Shqipëri të Grave Lider në Nivel Vendor

Një Analizë Bazë

Shtator 2010Tiranë, Shqipëri

Përgatitur ngaQendra Shqiptare për Kërkime Ekonomike (ACER)

Me bashkëpunimin e ASET

Ky raport u përgatit me mbështetjen e UN Women, nën përkrahjen e Programit të Për-bashkët të Kombeve të Bashkuara për Barazinë Gjinore (2008-2010) dhe ndihmën e Fondit të Koherencës së Programit Një OKB dhe UN Women.

Opinionet dhe pikëpamjet e shprehura në këtë raport jo domosdoshmërisht paraqesin opinionet dhe pikëpamjet e UN Women dhe Kombeve të Bashkuara.

Publikuar në Shkurt 2011

Printuar nga Shtypshkronja Gent Grafik / Dizajn dhe Faqosje EduartCani

Një

Ana

lizë

Baz

ë

3

MirënjohjeKjo analizë bazë u krye falë bashkëpunimit të UN Women dhe Qendrës Shqiptare për Kerkime Ekonomike (ACER).

Falenderime të posaçme u shkojnë ekspertëve të Qendrës Shqiptare për Kërkime Ekonomike (ACER), kryesuar nga Dr. Zef Preçi dhe e përbërë nga Jonida Narazani, Valbona Jaupllari dhe Majlinda Bushati (Hafizi).

U jemi mirënjohës ekipit të UN Women, udhëhequr nga Znj. Christine Arab, ish drejtuese e Programit Kombëtar të UNIFEM, Heba El-Kholy, e ngarkuar në detyrë, Fiorela Shalsi, Koordinatore Kombëtare e Projektit, për drejtimin e tyre të përgjithshëm dhe ekspertizën teknike. Një mirënjohje e veçantë i shkon Znj. Elizabeth Powley për pajisjen me të dhëna dhe udhëzimet editoriale si dhe Znj. Stephanie Doust për rishikimin final të tekstit dhe analizës së raportit.

Veç kësaj, ky raport nuk do të kishte qenë i mundur pa asistencën e Forumit Shqiptar Social-Ekonomik (ASET) dhe koordinatorëve vendorë për grumbullimin e të dhënave dhe pjesëmarrjen aktive, si dhe pa bashkëpunimin e përfaqësuesve të administratës qendrore dhe vendore, partive politike, universiteteve, OJF-ve, mediave dhe aktivistëve të shoqërisë civile, përgjatë realizimit të këtij kërkimi.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

5

Tabela e Përmbajtjes

Lista e shkurtimeve ..........................................................................................................7

PËrmBLeDhJe ekZekutive ................................................................................................9

rekOmaNDime .................................................................................................................... 17

1. hyrJe ..................................................................................................................................23

1.1. Analiza e situatës ............................................................................................................26

1.2. Metodologjia e studimit ................................................................................................ 31

2. LiDershiPi i Grave NË NiveLiN LOkaL .......................................................................37

2.1. Pjesëmarrja e grave si votuese dhe si qytetare të angazhuara....................................39

2.2. Karakteristikat e dëshirueshme për liderët .................................................................44

2.3. Pjesëmarrja e grave në forumin politik të gruas ..........................................................44

2.4. Pjesëmarrja e grave si kandidate ..................................................................................46

2.5. Portretizime të medias për gratë në funksione lidershipi ......................................... 50

3. PartitË POLitike Dhe ZBatimi i kuOtave NË NiveLiN LOkaL ...............................53

3.1. Niveli i përgjithshëm i njohurive dhe pranimit të kuotave gjinore nga partitë politike në nivelin lokal .....................................................................................56

3.2. Planet e partive politike për përmirësimin e pjesëmarrjes së grave në organet vendim-marrëse .................................................................................................59

3.3. Progresi dhe pengesat në zbatimin e kuotës gjinore ..................................................64

3.4. Perceptime rreth zbatimit të kuotës gjinore në zgjedhjet e ardhshme administrative .............................................................................65

3.5. Qasjet e mundshme për të mbështetur procesin.........................................................70

4. tryeZat e rrumBuLLakËta raJONaLe ......................................................................73

kONkLuZiONe ......................................................................................................................83

Shtojca 1: Referenca ..............................................................................................................89

Shtojca 2: Statutet e partive politike .................................................................................. 91

Shtojca 3: Tabela shpjeguese ...............................................................................................95

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

6

Lista e taBeLave Dhe GrafikËve:

Tabela 1. Shpërndarja e intervistave gjysëm të strukturuara sipas partisë politike

Tabela 2. Shpërndarja e pyetësorëve të mikro-vrojtimit sipas grupeve të adresuara

Tabela 3. Shpërndarja e pyetësorëve të mikro-vrojtimit sipas qarkut

Tabela 4. Tavolinat e rrumbullakëta rajonale sipas grupeve të adresuara

Tabela 5. Të dhëna krahasuese mbi pjesëmarrjen në votime

Tabela 6. Pengesat kryesore për gratë si votuese – sipas meshkujve dhe femrave

Tabela 7. Aspirata për kandidatë të mundshëm për zgjedhjet lokale të 2011

Tabela 8. Monitorimi i medias gjatë zgjedhjeve parlamentare të vitit 2009

Tabela 9. Përfaqësimi i grave në zgjedhjet e mëparshme lokale (%)

Tabela 10. Pjesëmarrja e grave në strukturat drejtuese të degëve lokale të partive politike sipas qarqeve

Tabela 11. Shkaqet pse kuota nuk do të mund të respektohet, për ata të anketuar që u përgjigjën negativisht “jo”

Tabela 12. A do ta mbeshtesnit nje kandidate grua ne zgjedhjet e ardhshme lokale te vitit 2011?

Tabela 13. Cili është statusi i medias në rritjen e pjesëmarrjes së grave në pozicionet vendim-marrëse, në politikë?

Tabela 14. Përfaqësimi i grave ne këshillat bashkiakë sipas rajoneve

Grafiku 1. Pjesemarrja e grave ne kryesite e degeve lokale te partive politike sipas rajoneve (%)

Grafiku 2. Perceptime të zbatimit të kuotës gjinore për zgjedhjet e vitit 2009

Grafiku 3. Informacion mbi planet e partive politike - nga të gjithë të anketuarit (%)

Grafiku 4. Informacion mbi planet e partive politike - nga anëtarët e forumeve partiake (%)

Një

Ana

lizë

Baz

ë

7

Lista e Shkurtimeve

ACER Qendra Shqiptare për Kërkimet Ekonomike

ASET Forumi Shqiptar Social Ekonomik

DPSHB Drejtoria e Politikave për Shanset e Barabarta

IULA International Union of Local Authorities

KQZ Komisioni Qendror I Zgjedhjeve

KZ Kodi Zgjedhor

KZAZ Komisioni Zonal i Administrimit Zgjedhor

LBGj Ligji për Barazinë Gjinore

LSI Lëvizja Socialiste për Integrim

MPÇSSHB Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta

NDI National Democratic Institute

OJF Organizatë Jo-Fitimprurëse

OSBE Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Europë

PBDNJ Partia Bashkimi për të Drejtat e Njeriut

PD Partia Demokratike e Shqipërisë

PDK Partia Demokristiane

PLL Partia Lëvizja e Legalitetit

PR Partia Republikane

PS Partia Socialiste

UN Women Enti i Kombeve të Bashkuara për Barazinë Gjinore dhe Fuqizimin e Gruas

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

Një

Ana

lizë

Baz

ë

11

Gratë në Shqipëri përballen me sfida të lidhura me gjininë të cilat pengojnë përfshirjen e tyre të plotë në jetën publike dhe politike. Pavarësisht ngjarjeve të fundit inkurajuese: hyrja

në fuqi e Ligjit Nr. 9470 “Mbi Barazinë Gjinore në Shoqëri” në korrik 2008, grave akoma u mohohen përfitimet e pjesëmarrjes së plotë e të barabartë në procesin demokratik.

Nënpërfaqësimi i grave shqiptare në jetën publike dhe politikeGrave në Shqipëri ende u duhet të luftojnë për t’u zgjedhur apo emëruar në pozicione vendimmarrëse. Për shembull, deri ditën e këtij botimi kemi vetëm një ministre femër në një kabinet me 14 ministra; tetë zëvendësministre (22%) dhe pesë ambasadore (10,2%). Sidoqoftë ka patur përparime. Nga viti 2005 për herë të parë u zgjodh një femër si Kryetare e Kuvendit. Gjithashtu, aktualisht janë gra Kryetarja e Gjykatës së Lartë dhe Prokurorja e Përgjithshme, por ende mbetet i ulët përfaqësimi i grave në sistemin gjyqësor. Në Këshillin e Lartë të Drejtësisë marrin pjesë vetëm dy gra nga dhjetë anëtarë gjithsej, ndërsa në Gjykatën Kushtetuese mes tetë anëtarëve gjendet vetëm një grua.

Disa arritje ligjore, por jo progres i mjaftueshëmNuk ka dyshim se arritjet e kohëve të fundit në Shqipëri, sikurse vendosja e kuotave gjinore në zgjedhje dhe emërime në bazë të ligjit “Mbi Barazinë Gjinore në Shoqëri”, i korrikut 2008, si dhe Kodi i ri Zgjedhor (Dhjetor 2008), kanë kontribuar në rritjen e pjesëmarrjes në politikë të grave në nivel kombëtar. Zgjedhjet parlamentare të vitit 2009 sollën një dyfishim të numrit të grave në kuvend: nga 7% në 2005 në 16.4% në 2009. Por kjo vijon të mbetet shumë poshtë kuotës 30%.

Veçanërisht gratë drejtuese në nivel lokal përballen me pengesa në pjesëmarrjen e barabartëBetejat më të vështira për përfaqësim të barabartë, si zgjedhës dhe si të zgjedhur, zhvillohen pikërisht në nivel lokal. Në zgjedhjet lokale të 2007, ishin vetëm 33 gra nga 1073 kandidatë për pozicione kryetari bashkie apo komune. Dhe nga këto, vetëm 9 gra fituan. Gratë përballen me paragjykime të njohura: ato nuk kanë kohë të marrin pjesë në politikë, meqenëse duhet të përkujdesen për familjet; ato përballen me mekanizmat diskriminuese partiake, të cilat u mohojnë atyre aksesin në informacionin serioz dhe të sigurt dhe u ndalojnë atyre pjesëmarrjen në vendimmarrjet e nivelit të lartë; ato përballen me një media, e cila përqendrohet kryesisht në tematikat e barazpeshës mes jetës shtëpiake dhe asaj publike, në vend që të ndihmojë në debatet politike.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

12

Nevoja për avokati dhe ndryshime në prag të zgjedhjeve vendore të 2011.Për herë të parë pas adoptimit të kuotave, në 2011 Shqipëria do të mbajë zgjedhjet administrative lokale. Afrimi i këtyre zgjedhjeve paraqet një mundësi të shkëlqyer për të ndërmarrë aktivitete të tilla si:

• Ngritjaekapacitetevetëgravenënivellokalpërt’uangazhuarnëprocesinelektoral:si votuese, kandidate dhe komisionere;

• T’ubëhetthirrjepordhetëndihmohenpartitëpolitikenëshpërndarjeneinformacionitrreth kuotës dhe zbatimit të saj;

• Tëpunohetmemediatpërtëforcuarrolinetyrenëkomunikiminrrethprocesitpolitikdhe rolit të grave në të.

Nevoja e hulumtimit për të kuptuar situatën dhe krijimin e një baze pikënisjeje për vlerësime në të ardhmenNë mënyrë që të ndihmohet në arritjen e qëllimeve të mësipëme, është e qartë se duhet hulumtuar me vëmendje situata aktuale e grave lidere dhe e përfshirjes së grave në politikë në nivel lokal. Deri më sot, fare pak kërkime janë ndërmarrë në këtë fushë. Kjo analizë, e mundësuar nga mbështetja e UNIFEM (aktualisht UN Women Shqipëri), synon të ndihmojë në mbushjen e kësaj mangësie, duke sjellë një bazë për situatën e grave lidere në nivel vendor.

Metodologjia kërkimoreACER me ndihmën e ASET e zhvilluan këtë kërkim në mbi katër muaj (mars-qershor 2010) në 12 rrethe nëpër Shqipëri. Qasja metodologjike ndërthuri shqyrtimin e të dhënave ekzistuese dhe rishikimin e materialeve dytësore me anë të burimeve parësore:

• Intervistagjysëmtëstrukturuarame68graliderenëdegëtlokaletëpartivepolitikedhe Forumeve të Grave;

• Njëmini-anketë(plotësimiiatypëratyshëminjëlistepyetjesh)me102profesionistetë angazhuara në jetën publike në komunitetet e tyre;

• Tryeza të rrumbullakta të zhvilluaranësecilinprej 12 rretheve.Pjesëmarrësit ishinindividë nga OJQ-të, nga shoqëria civile, institucionet publike, akademike, studentore, media, nga degët lokale të partive politike si dhe nga komuniteti i biznesit.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

13

Synimet e këtij kërkimiPër të patur një pamje më të qartë të:

• Situatës(sasiadhemundësia)erolittëgravesiliderenëkomunitetetpërkatësenëShqipëri, si dhe planet e tyre për angazhim në zgjedhjet locale të 2011;

• Strukturavetëdegëvelokaletëpartivesidhekapacitetetdheplanetpërzbatiminekuotës në zgjedhjet lokale, si dhe të qasjes së tyre sa i takon barazisë gjinore dhe të çështjeve mbi të drejtat e grave, përfshirë këtu edhe planet e mundshme të tyre me afrimin e zgjedhjeve të 2011;

• Bazuarnëzgjedhjetlokaletë2007dherivotimetemëpasme,vlerësimiipërqindjessë votueseve gra dhe i shtrirjes së dukurisë së votimit familjar;

• Siështëkuptuarrolidhesjelljaemediasnëpromovimindhembuliminepjesëmarrjessë grave në politikë.

Gjetjet kryesore:Pavarësisht përparimeve të kohëve të fundit, gratë në Shqipëri përballen me pengesa të rëndësishme sociale, ekonomike dhe politike. Gratë vazhdojnë të jenë seriozisht të nënpërfaqësuara në pozicionet vendimmarrëse. Për të arritur barazinë e vërtetë gjinore dhe për të gëzuar të drejta të plota njerëzore, ndryshimet duhet të jenë të shpejta, vendimtare, të dukshme dhe gjithëpërfshirëse.

Në veçanti:• Megjithëse është gjerësisht e ditur çështja e kuotës, deri në momentin ku jemi,

asnjëra nga partitë politike (si në nivel lokal ashtu edhe qendror) nuk qe në gjendje të qartësonte nëse kishin plane të mirëfillta se si do të zbatohej kuota, si do të ulej votimi familjar apo si të nxiteshin gratë të merrnin pjesë në votime;

• Ekzistonnjëvetëdijësimipamjaftueshëmnëlidhjemendryshiminsesizbatohetkuotanë nivel kombëtar ndaj atij në nivel lokal;

• Konsiderohensitëpamjaftueshmedhetëpaefektshmesanksionetaktualefinanciarendaj partive, të cilat nuk i binden ligjit të kuotës;

• Megjithëse partitë kryesore (Partia Demokratike [PD], Partia Socialiste [PS] dheLëvizjaSocialistepërIntegrim[LSI])kanëmiratuarformalishtdhedeklaruarseekanëzbatuar kuotën gjinore 30% në strukturat e tyre të brendshme, të dhënat tregojnë se gratë janë të nënpërfaqësuara në strukturat vendimmarrëse në nivel kombëtar. Në

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

14

nivel lokal kuota e lidershipit nuk është zbatuar plotësisht dhe ndryshon në mënyrë domethënëse nga rajoni në rajon;

• Perceptohet një mungesë transparence dhe demokracie të brendshme brendapartive politike. Proceset e vendimmarrjes, në veçanti, përzgjedhja e individëve në listat e kandidatëve nuk janë as të qarta as të komunikuara me transparencë, duke lënë në disavantazh gratë kandidate dhe duke i përjashtuar ato nga vendimmarrja;

• Roli i Forumit të Grave është i nënvlerësuar dhe i nënpërdorur. Ato aktivizohenpërgjithësisht vetëm gjatë fushatave zgjedhore. Ato nuk kanë peshë formale në përpilimin e listave të kandidatëve si dhe ekziston një dallim i thellë (në aksesin informativ, në vendimmarrje dhe në kapacitete) midis krerëve të degëve lokale të partive (kryesisht meshkuj) dhe përfaqësueseve gra të Forumeve të Grave;

• Diskriminimi aktiv ndaj grave në pjesëmarrjen e lirë në votime, kryhet në formëne votimit familjar. Rezultatet e kërkimit tregojnë se dukuria e votimit familjar është veçanërisht problematike në zonat rurale;

• Kërkimi paraqet se ndërsa meshkujt mendojnë se gratë kanë informacion tëmjaftueshëm mbi procesin bazë të votimit, gratë mendojnë të kundërtën. Gjithashtu tregohet sesi burrat besojnë se votimi familjar është më i përhapur sesa ç’besojnë gratë;

• Gratë rurale nëShqipëri janë vënëmënjanë nga jeta politike dhe janëmëpak tëprirura të votojnë, gjë që i bën ato pothuajse të padukshme për vendimmarrësit. Kjo nxjerr edhe më në pah hendekun e thellë që vazhdon të ekzistojë midis mundësive të grave dhe burrave për angazhim në jetën politike;

• Gratëngatëgjithapartitëespektritpolitikkanëbesimtëulëttekkryetarëtepartivenë marrjen parasysh të kontributeve dhe potencialeve aktuale të grave në arenën politike dhe në vullnetin e tyre për të caktuar gra në pozicione lidershipi brenda partive;

• Ka një hendek domethënës ndërmjet perceptimit të grave dhe burrave lidhurmeaftësitë dhe kapacitetet udhëheqëse të grave si edhe të pengesave me të cilat përballen gratë në pjesëmarrjen politike;

• Megjithëse media paraqet një mjet dhe mundësi të rëndësishme për rritjen evetëdijësimit dhe promovimin e demokracisë, mbulimi mediatik i fushatave është zakonisht sipërfaqësor, i keqinformuar dhe shfaq prirje të dukshme kundër grave kandidate.

Pavarësisht tërë barrierave, është interesante sesi kërkimi tregon gjithashtu se të drejtat e gruas për pjesëmarrje politike – si votuese dhe si e votuar – pranohen gjerësisht në Shqipëri.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

15

Disa qytetarë presin që një rritje e pjesëmarrjes së grave në qeverisje do të përmirësonte ofrimin e shërbimeve , do të ulte nivelin e korrupsionit, do të rriste transparencën dhe zbuste agresivitetin e politikës shqiptare.

Shpresa e autorëve është që ndërmarrja e këtij kërkimi dhe analize të jetë i dobishëm në informimin e përpjekjeve avokuese të shoqërisë civile në Shqipëri (si dhe të partnerëve ndërkombëtarë) për të nxitur për një rritje të pjesëmarrjes së grave në zgjedhjet lokale, si votuese dhe si kandidate. Përpos kësaj, ky kërkim ka paraqitur një pikënisje kaq shumë të nevojshme me të cilën të mund të maten (në zgjedhjet lokale të 2011 dhe ato në të ardhmen) rezultatet e zbatimit të kuotës.

REKOMANDIME

Një

Ana

lizë

Baz

ë

19

Megjithë hyrjen në fuqi të ligjit Nr. 9470 “Mbi Barazinë Gjinore në Shoqëri” të korrikut 2008, grave në Shqipëri akoma u duhet të luftojnë për t’u zgjedhur apo emëruar në pozicione

vendimmarrëse brenda arenës politike shqiptare.

Zgjedhjet vendore (Maj 2011) paraqesin një mundësi për të ndryshuar këtë situatë dhe për të rritur përfaqësimin e grave në vendimmarrje. Për të siguruar që kjo të ndodhë, duhet, megjithatë, të kapet që tani mundësia e forcimit të mekanizmave institucionalë dhe e kapaciteteve të grave kandidate. Gjithashtu duhet të përmirësohet vetëdijësimi dhe të kuptuarit e vlerave të shtuara nga gratë në jetën publike, të drejtat e vetëpërfaqësimit si dhe nevoja e përfshirjes së tyre në nivelet me ndikim të vendimmarrjes. Media dhe rrjetet e shoqërisë civile përbëjnë mjete që e mundësojnë këtë gjë.

Ky raport kërkimor tregon se është e përhapur vetëdija e ekzistencës së një ligji mbi kuotën gjinore. Konfirmon se korniza ligjore është e përshtatshme, të përshtatshme janë edhe statu-tet partiake, për të siguruar kandidaturat në 30% të grave në zgjedhjet lokale, domethënë vendosjen e një gruaje në çdo tre emra në çdo listë kandidatësh të partive. Gjithashtu vë në dukje se ka një mungesë të theksuar informacioni sesi do të zbatohet kuota gjinore. Kjo duhet zgjidhur sa më parë – si në nivel të partive politike ashtu edhe në nivel të komunitetit në tërësi – për të mundësuar zbatimin e ligjit në zgjedhjet e ardhshme të 8 Majit 2011.

Rekomandime të përgjithshmeDisa prej rekomandimeve që shfaqen më shpesh në këtë raport:

1. Nevojitet një fushatë qytetare mbarëkombëtare për të rritur vetëdijen e rolit dhe të të drejtave të grave si kandidate dhe si votuese;

2. Partive politike u duhet siguruar ekspertizë teknike sesi duhet të garantohet në terren ndjekja e kornizës ligjore, sëbashku me zbatimin dhe ndjekjen e kornizave transparente dhe gjithëpërfshirëse të vendimmarrjes së brendshme mbi masat e nevojshme për kuotën;

3. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve duhet fuqizuar për t’i bërë më të rrepta sanksionet (për shembull opsioni më i mirë për KQZ do të ishte mundësia e refuzimit të një liste kandidatësh nëse ajo nuk përputhet me ligjin e kuotës).

Rekomandime të posaçmeDisa prej rekomandimeve të dala nga kërkimi dhe nga tryezat e rrumbullakta përfshijnë:

1. Për të fuqizuar kornizën ligjore dhe mekanizmat institucionalë:

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

20

• ForcimiiLigjitmbiBarazinëGjinorenëShoqëripërtëgarantuarzbatiminekuotës30% për gratë dhe vajzat në zgjedhjet vendore dhe të përgjithshme duke përfshirë emrat e kandidateve femra në listat e kandidatëve;

• Amendimi i Kodit Elektoral në mënyrë që të garantohet një zbatim më i mirë ikuotës gjinore duke i dhënë fund paqartësive të shprehura në rastin e zgjedhjeve të përgjithshme (opsioni “dhe/ose” në renditjen e kandidatëve);

• Forcimi imekanizmave tëmbikqyrjessëzbatimit tëkuotësgjinore tësanksionuarnë Ligjin për Barazinë Gjinore dhe në Kodin Zgjedhor, si: aplikimi i standardeve të barabarta në zgjedhjet lokale dhe të përgjithshme duke fuqizuar rolin e KQZ në refuzimin e listave që nuk përmbushin kriterin e kuotës;

• Ofrimi i trajnimeve për komisionerët dhe KQZ-në për të arritur forcimin e kuotësgjinore dhe mospranimin e votimit familjar;

• NgritjaekapacitetevetëinstitucionevenënivellokaldheqendrorpërzbatimineLigjitpër Barazinë Gjinore dhe të kuotës;

• Ngritjaenjërrjetiaktivistëshpolitikëpërtëlobuarnëmbështetjetëzbatimittëkuotësgjinore në zgjedhjet vendore të 2011;

• Fuqizimiimekanizmaveinstitucionalëpërbarazinëgjinoredherritjaerolitkoordinuesmes aktorëve përsa i përket respektimit të Ligjit për Barazinë Gjinore dhe të kuotës si dhe përfshirja e çështjeve gjinore në tërë politikat qeveritare.

2. Për fuqizimin e kapaciteteve të partive politike, OJF-ve dhe përfaqësuesve të grupeve të interesuara:

• RritjaenivelittënjohuriverrethKoditElektoraldheLigjitpërBarazinëGjinoremesudhëheqësve meshkuj të partive politike, si në nivel qendror ashtu edhe lokal, si dhe të Forumeve Politike të Grave, mediave dhe përfaqesuesve të OJF-ve;

• Fuqizimiikapacitetevetëpartivepolitikepërmestrajnimevetëndryshmelidhurmetemat gjinore, mbi lidershipin dhe aftësitë komunikative të grave dhe burrave , si në nivel lokal ashtu edhe kombëtar;

• FuqizimiikapacitetevetëOJF-velokalenëmënyrëqëtëluajnënjëroltërëndësishëmnë lobimin dhe monitorimin e zbatimit të kuotës gjinore nga të gjitha partitë politike;

• Rritjaeedukimitqytetardhetëvotuesveparazgjedhjevembiprogrametelektoraletë partive, mbi procesin zgjedhor, mbi të drejtat e grave dhe mbi problemin e votimit familjar. Kjo nevojitet kryesisht në shkolla dhe universitete për të sfiduar dhe nxjerrë në pah stereotipet diskriminuese;

• Fushataendërgjegjësimittëgravelidhurmerëndësinëevotëssëtyregjatëprocesit

Një

Ana

lizë

Baz

ë

21

zgjedhor në mbështetje të grave kandidate duhet përqendruar në komunitete dhe kryesisht në ato të zonave rurale ku është më e theksuar mungesa e informacionit mbi përfshirjen e tyre në sferën publike;

• Ngritjaerrjetevetërejadheforcimiiatyreekzistuesenënivelkombëtar,rrethidhelokal, midis përfaqësuesve të të gjithë grupeve të interesit dhe shoqërisë civile në mbrojtje dhe mbështetje të rritjes së përfaqësimit të gruas në strukturat partiake të të gjitha niveleve;

• Mbështjetjaepartivenëdraftimindhepromovimineplanevedhestrategjivekonkretenë përfshirjen dhe pjesëmarrjen e grave në strukturat partiake të të gjitha niveleve;

• Përcaktimiiqartëimasaveqësigurojnëpërfaqësimdhepjesëmarrjetëbarabartëtëgrave në politikë dhe Parlament nga të gjitha partitë politike si dhe njoftimi i publikut lidhur me këto masa.

3. Ngritja e kapaciteteve të kandidateve të mundshme gra

• Identifikimi i grave kandidate potenciale (nëpërmjet OJF-ve, Forumeve Politike tëGrave etj.) dhe mbështetja e tyre për të hyrë në shinat e politikës përmes ofrimit të trajnimeve mbi aftësitë udhëheqëse dhe ato teknike (për shembull aftësitë negociuese, aftësitë e komunikimit publik, të buxhetit etj.) për gratë kandidate potenciale;

• Ngritjaeprogramevetëmentorimitdukelidhurzyrtaregramepërvojëmekandidatete reja;

• Draftimi i programeve shtesë në sistemin e edukimit (kurse verore, kursejashtëshkollore, konkurse studentore etj.) në shkollat e mesme dhe në universitete mbi aftësitë menaxhuese dhe udhëheqëse dhe mbi barazinë gjinore, duke u fokusuar veçanërisht tek votuesit për herë të parë;

• Mbështetjaepolitikavebrendapartiveqëpromovojnëbarazinë(pshatoqëofrojnëpërkujdesje për fëmijët, në mënyrë që burrat dhe gratë të marrin pjesë në takimet partiake);

• GarantimiitrajnimevedhembështetjessëpërfaqësuesevetëForumevePolitiketëGrave pranë kryesive të partive politike.

4. Për të përmirësuar cilësinë dhe nivelin e angazhimit dhe mbulimit mediatik:

• Të forcohet roli i medias në promovimin e grave në politikë, si në terma tëndërgjegjësimit mbi kuotën gjinore, të drejtën e grave për vetëpërfaqësim, vlerat e shtuara nga angazhimi më i fuqishëm i gruas në politikë dhe në proceset demokratike;

• Ngritja e kapaciteteve të gazetarëve dhemenaxherëve tëmasmedias për njohuri

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

22

më të thelluara mbi çështjet gjinore, në mënyrë që të zhvillohet një mbulim mediatik kompetent dhe profesional;

• TrajnimiiOJF-vesesitëavokojnëmëmirëmeanëtëmedias,dukepërfshirëkëtudhendihmën ndaj tyre në identifikimin dhe promovimin e ngjarjeve, përvojave pozitive, dhe historive të suksesshme të grave lider në nivel lokal, kombëtar apo botëror;

• Tëinkurajohetdhet’ikërkohetllogarimediasnërespektiminetrajtimittëbarabartëmes përfaqësuesve meshkuj dhe femra, për sa lidhet me portretizimin e kandidatëve dhe në temat e raportimit të ndershëm dhe etik;

• Monitorimi i mbulimit mediatik para dhe gjatë zgjedhjeve të barazisë gjinore dheçështjeve të paragjykimit, si dhe vënia e këtij raporti në dispozicion të Parlamentit dhe medias;

• Mbështetjaedaljesnështypineshkruar,nëTVaporadio,tëartikujvembitëdrejtate grave, angazhimin e tyre dhe barazinë gjinore.

Në përmbledhje, ekziston një vullnet i fortë në të gjitha nivelet e shoqërisë shqiptare për pjesëmarrjen e grave në proceset e qeverisjes, vendore dhe qendrore. Për të kapitalizuar këtë vullnet dhe për të përmirësuar përfaqësimin e grave, për të forcuar sundimin e ligjit dhe për të konsoliduar më tej proceset demokratike dhe institucionet, Shqipëria duhet të garantojë se kuota gjinore do të zbatohet plotësisht në zgjedhjet lokale të 8 majit 2011.

1. Hyrje

Një

Ana

lizë

Baz

ë

25

Fitoret e fundit legjislative në Shqipëri, në veçanti përfshirja e kuotave gjinore për pozicionet e zgjedhura dhe të emëruara në Ligjin “Për Barazinë Gjinore në Shoqëri” (Korrik 2008) dhe

rishikimi i Kodit Zgjedhor (Dhjetor 2008), kanë çuar në një rritje të pjesëmarrjes në politikë të grave shqiptare në nivel kombëtar. Zgjedhjet parlamentare të vitit 2009 sollën një dyfishim të numrit të grave në parlament: nga 7% në vitin 2005 në 16.4% në vitin 2009. Pavarësisht këtyre arritjeve, pjesëmarrja e plotë dhe e barabartë e grave në vendimmarrje në sferën publike vazhdon të mbetet e kufizuar nga stereotipet e përhapura dhe praktikat diskriminuese, veçanërisht në nivelin vendor. Kështu, rritja e pjesëmarrjes së grave në vendim-marrje ka një prioritet kombëtar për avokatorët e barazisë gjinore në Shqipëri. Ky është një objektiv primar, për shembull i “Strategjisë Kombëtare të Shqipërisë për Barazi Gjinore dhe Dhunën në Familje (2007 - 2010)”.

Në vitin 2011, Shqipëria do të zhvillojë zgjedhje lokale administrative për herë të parë që nga miratimi i kuotave gjinore. Në prag të këtyre zgjedhjeve, ekziston mundësia për të punuar me partitë politike për të shpërndarë informacion në lidhje me kuotën gjinore dhe për të siguruar zbatimin e saj. Ekziston gjithashtu një nevojë për ndërtimin e kapaciteteve të grave në nivel lokal dhe për të përmirësuar aftësitë e tyre për t’u angazhuar në procesin zgjedhor, si votuese, kandidate dhe komisionere. Ky raport është hartuar për të lehtësuar këto përpjekje.

Deri tani, shumë pak studime janë kryer mbi situatën e grave lidere në nivel lokal në Shqipëri. Kjo analizë, e cila u bë e mundur me mbështetjen e UNIFEM (aktualisht UN Women Shqipëri)është projektuar për të mbushur këtë hendek. Ky studim e përdor termin gratë lidere në kuptimin e atyre grave që janë aktive në degët lokale të partive politike, në Këshillat Bashkiake, në administratën publike të nivelit vendor, apo ato që janë administruese dhe profesioniste të institucioneve arsimore dhe shëndetësore, gratë aktive në komunitetin e biznesit, dhe ato udhëheqëse të komunitetit në kuadër të shoqërisë civile. Në mënyrë të veçantë, dhe përmes studimit me pjesëmarrje në nivel lokal që përfshin 12 rajone të vendit, ACER - me mbështetjen e UNIFEM-it - e ka kryer këtë studim me mbështetjen e ASET dhe UN Women në mënyrë që të sigurojë një kuptim të qartë:

• Të situatës (në numra dhe objektiva) së rolit të gruas si lidere në komunitetet e mbarë vendit si dhe planet e tyre për angazhim në zgjedhjet e ardhshme lokale;

• Strukturave lokale të partive dhe të kapaciteteve të tyre si dhe planeve për zbatimin e kuotave gjinore në zgjedhjet lokale, si dhe qasjen e tyre lokale ndaj çështjes së barazisë gjinore dhe të drejtave të njeriut nga perspektiva e grave. Gjithashtu, për të analizuar planet për ristrukturimin e tyre që mund të ndodhin në prag të zgjedhjeve administrative të vitit 2011, dhe

• Bazuar në zgjedhjet lokale të vitit 2007 dhe zgjedhjeve vijuese, vlerësimin e pjesëmarrjes së grave si votuese dhe problematikën e votimit familjar, duke marrë parasysh edhe gjetjet e Vrojtimit Kombëtar.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

26

Qëllimi kryesor i këtij studimi është që gjetjet të informojnë përpjekjet avokuese të shoqërisë civile dhe partnerëve ndërkombëtarë në Shqipëri për një rritje të pjesëmarrjes së grave në zgjedhjet lokale - si votuese dhe si kandidate - si dhe për të zhvilluar një analizë bazë kaq të nevojshme, kundrejt së cilës rezultatet e zbatimit të kuotave gjinore në zgjedhjet lokale të vitit 2011 dhe zgjedhjeve të ardhshme lokale të mund të krahasohen.

1.1. Analiza e Situatës Angazhimi i grave në sferën publike ka kaluar nëpër disa tranzicione në të kaluarën e afërt të Shqipërisë. Menjëherë pas përfundimit të periudhës së regjimit komunist, gratë ishin në përgjithësi të margjinalizuara nga jeta publike dhe politike. “Tranzicioni nga komunizmi në demokraci është, pjesërisht, i shoqëruar me një thirrje për rikthim në vlerat ‘tradicionale’ ... numri i grave në politikë u ul në mënyrë te ndjeshme në parlamentet e para të votuara nën sistemin demokratik”1. Pas këtij momenti rënieje të viteve ’90, gratë filluan të nxiten për përfaqësimin e tyre, politikisht dhe ekonomikisht. Zgjedhjet Parlamentare të vitit 2005 sollën një rritje të numrit të grave kandidate, por në atë kohë Shqipëria ende renditej e fundit në Europën Juglindore në drejtim të përfaqësimit të grave në politikë.2

Gratë përballen me një numër sfidash specifike gjinore në Shqipëri dhe në qoftë se fuqizohen dhe organizohen, mund të përbejnë një elektorat të rëndësishëm në demokracinë në rritje. Prandaj, qasja e tyre në procesin politik, si votuese dhe si anëtare të partive dhe kandidate është e një rëndësie të vecantë për përparimin e tyre në përgjithësi. Kuota ligjore e sipërpërmendurdhe zgjedhjet parlamentare të vitit 2009 ishin një çast vendimtar për pjesëmarrjen politike të grave në Shqipëri.

Zgjedhjet Kombëtare të Vitit 2009 Zgjedhjet parlamentare të Qershorit 2009 ishin të parat në Shqipëri që u mbajtën në bazë të Kodit të Ri Zgjedhor të miratuar në Dhjetor 20083. Kodi Zgjedhor paraqiti përmirësime të rëndësishme. Një sistem listash partiake të përfaqësimit proporcional rajonal zëvendësoi sistemin e mëparshëm zgjedhor aq të diskutueshëm. Një regjistër kombëtar i kompjuterizuar i popullsisë u krijua dhe u përdor si burim i listave të votuesve, duke reduktuar rrezikun e mashtrimit. Në përgjithësi, korniza e re ligjore siguroi një bazë të plotë teknike për zhvillimin e zgjedhjeve demokratike.

1) Qendra Shqiptare për Kërkime Ekonomike dhe Forumi Shqiptar Socio-Ekonomik, “Perceptimi Publik i Pjesëmarrjes së Grave në Zgjedhje: Vrojtim”, Faqe 8, 2008

2) Unioni Ndër-Parlamentar, “Raport mbi Gratë në Politikë”, Janar 2008

3) Komisioni Qendror i Zgjedhjeve, Ligji Nr. 10019, “Kodi Elektoral i Republikës së Shqipërisë”, date 29.12.2008

Një

Ana

lizë

Baz

ë

27

Zgjedhjet Kombëtare të vitit 2009 ishin gjithashtu të parat pas miratimit të Ligjit “Për Barazine Gjinore në Shoqëri” (Korrik 2008), i cili përcaktoi një kuotë për pjesëmarrjen e grave në jetën politike. Në të thuhet shprehimisht se të paktën 30 përqind e pozicioneve të emëruara duhet të plotësohen nga gjinia e nën-përfaqësuar (në rastin aktual nga gratë). Ai përcakton edhe se 30 përqind e të gjithë kandidatëve të paraqitur në zgjedhjet kombëtare dhe lokale duhet të jetë, po ashtu, nga gjinia e nën-përfaqësuar. Kodi Zgjedhor që pasoi këtë ligj (Dhjetor 2008) percakton se në zgjedhjet kombëtare, kandidatët nga të dy gjinitë duhet të jenë të përfaqësuar në mesin e tre emrave të parë në listat e paraqitura nga partitë politike dhe/ose gjinia e nën-përfaqësuar duhet të përbëjë 30 përqind të secilës listë partiake.

Në këto zgjedhje, 23 gra u zgjodhën deputete, që përbëjnë 16,4% të totalit prej 140 vendesh në Kuvendin e Republikës së Shqipërisë.

Zbatimi i Kuotës Gjinore Studimet në shkencat shoqërore kanë përcaktuar për grupet e pakicave në mënyrë që të ngrihen mbi statusin e tyre dhe të kene një ndikim të rëndësishëm në kulturën dominante, ato duhet të jenë të përfaqësuara në një nivel të paktën 30 përqind4. Ky numër njihet përgjithësisht edhe si arritja e “masës kritike.” Lëvizja ndërkombëtare e grave e ka mbështetur konceptin e masës kritike, dhe veçanërisht objektivin për arritjen e 30 përqind të pjesëmarrjes së grave në politikë. Kështu, kjo është përfshirë, për shembull, në Platformën për Veprim Pekin 1995, e cila thotë se gratë duhet të zënë 30 përqind të të gjitha pozicioneve vendim-marrese5. Ndërkohë që numri i vendeve të cilat kanë pranuar kuotat zgjedhore ka ardhur duke u rritur gjatë viteve të fundit, 30 përqindëshi është bërë një objektiv i pranuar gjerësisht. Megjithatë, ashtu siç OKB-së ka vërejtur, “sistemet elektorale nuk janë asnjanëse ndaj gjinisë. Lloji i përcaktuar i sistemit mund të ketë një ndikim të madh në numrin e grave të zgjedhura për të drejtuar. ... [Shumë]aspektetësistemevezgjedhore-dukepërfshirë llojete listavetëkandidatëve,madhësinë e qarkut, si dhe nivelin e pragut - ndikojnë në mënyrë të konsiderueshme edhe perspektivën elektorale të grave6. “Në mënyrë të ngjashme, jo të gjitha kuotat janë krijuar në mënyrë të barabartë. Projektimi, zbatimi, dhe përforcimi i kuotave ndryshon në masë të madhe nga vendi në vend.

Siç u tha më lart, gratë fituan 16,4% të vendeve, ose 23 mandate në Zgjedhjet Parlamentare të Qershorit 2009. Kjo është përqindja më e madhe e grave parlamentare që nga periudha

4) Kanter, Rosabeth Moss. “Disa prej Efekteve të Proporcionit mbi Grupin e Jetës: Normat Gjinore të Tërthorta dhe Përgjigjet ndaj Simboleve të Grave”, Gazeta Amerikane e Sociologjisë 82, 5: 965–990, Mars 1977

5) Platforma për Veprim e Pekinit, Pekin: Konferenca e VI-të Ndërkombëtare e Kombeve të Bashkuara për Gratë, Para. 182.1995, Kërko në: http://www.un.org/womenwatch/daw/beijing/platform/decision.htm.

6) Zyra e OKB Këshilltari i Posacëm i Cështjeve Gjinore, “Gratë dhe Zgjedhjet: Një guidë për të Promovuar Pjesëmarrjen e Grave në Zgjedhje”, Faqe 12, Kërko në: http://www.un.org/womenwatch/osagi/wps/publication/TableofContents.htm

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

28

komuniste e Shqipërisë. Ajo është nën 30 përqind dhe nuk ka sjellë akoma hyrjen e një mase kritike të grave në parlament. Megjithatë, “Ligji për Barazinë Gjinore në Shoqëri” (2008) dhe Kodi i Ri Elektoral (2008) përbëjnë hapa të rëndësishëm përpara në drejtim të përfaqësimit të grave.

Nga pikëpamja e grave aktiviste në Shqipëri, kuotat në listën kombëtare të partisë të miratuara nga Kodi Elektoral në dhjetor 2008 dobësuan frymën e Ligjit ‘Për Barazinë Gjinore në Shoqëri’ të korrikut 2008. Ndërsa Ligji ‘Për Barazinë Gjinore në Shoqëri” bënte thirrje për pjesëmarrjen e grave në politikë për të arritur nivelin 30 përqind, Kodi Elektoral nuk vuri në vend mekanizmat që do ta garantonin atë. Kodi Elektoral i dha partive politike hapësirë për të vendosur nëse do të përfshiheshin emrat e grave si një nga tre emrat në krye të listës, apo nëse thjesht gratë do të përfshiheshin si 30 përqind të listës së përgjithshme të kandidatëve. Në fakt, duke specifikuar se partitë mund të plotësonin kuotat gjinore duke renditur një grua në një nga tre emrat e parë dhe/ose si 30 përqind të gjithë listës, u krijuan kushtet për mospërmbushje të objektivit të përgjithshëm në arritjen e 30 përqind të kuotës. Kodi Elektoral është ligj organik dhe, si i tillë, prevalon mbi Ligjin ‘Për Barazinë Gjinore në Shoqëri’.

Zgjedhjet e Ardhshme të Vitit 2011Duke pasur parasysh suksesin relativ të përfshirjes së grave në zgjedhjet parlamentare të vitit 2009, përkrahëset e pjesëmarrjes së grave në politikë e kanë kthyer tani vëmendjen drejt zgjedhjeve lokale të 8 majit 2011. Duke pasur parasysh përcaktimin e zbatimit të kuotave në Kodin Elektoral (2008) për gjininë e nën-përfaqësuar në listat e partive në nivel lokal në zgjedhjet lokale, si dhe formulën për zbatimin e tij (çdo tre emra, respekton 30% në secilën listë), kjo cështje merr interes të veçantë. Në zgjedhjet e fundit lokale të mbajtura në vitin 2007, përpara se të vendoseshin kuotat gjinore, gratë përbënin vetëm 33 prej 1073 kandidatëve të propozuar për postet bashkiake në mbarë vendin (3%). Nga këto, vetëm 9 gra u zgjodhën. Deri më sot, ka shumë pak informacion të plotë në dispozicion lidhur me situatën e grave lidere - si në degët lokale të partive politike ashtu edhe në Forumet Politike të Grave, të cilat janë në thelb mbështetëset e grave brenda partive. Po ashtu, ka shumë pak informacion në dispozicion për mënyrën se si partitë politike planifikojnë të zbatojnë kuotën gjinore në nivel lokal në zgjedhjet e ardhshme.

Zgjedhjet lokale, që si rregull mbahen çdo katër vjet, përfshijnë zgjedhjen e kryetarëve të bashkive dhe komunave në nivelin rajonal (“nivel qarku”), dhe zgjedhjen e anëtarëve të këshillave bashkiake dhe këshillat e komunave. Në ditën e zgjedhjeve, votuesit do të plotesojnë dy fleta votimi: një për zgjedhje të kryetarit të bashkisë apo komunës dhe një për zgjedhjen e anëtarëve të këshillit bashkiak apo komunal. Partitë politike të regjistruara si një koalicion pranë Komisionit Qendror të Zgjedhjeve (KQZ), mund të propozojnë vetëm një kandidat të

Një

Ana

lizë

Baz

ë

29

përbashkët për kryetar të një bashkie apo komune7. Anëtarët e këshillave bashkiakë ose të komunave zgjidhen në bazë të listave shumë-emërore të paraqitura nga partitë politike, koalicionet ose kandidaturat e propozuara nga ana e votuesve në KQZ.

Siç u tha më lart, ka një dallim të rëndësishëm midis mënyrës në të cilën kuota legjislative aplikohet për zgjedhjet parlamentare dhe ato lokale. Në nivel kombëtar, Kodi Zgjedhor përcakton që për çdo zonë zgjedhore të paktën 30 përqind e një liste shumë-emërore dhe/ose një nga tre emrat e parë në listë duhet të jenë nga secila gjini. Në nivel lokal, gjithsesi, një në çdo tre emra në të gjithë listën duhet t’i përkasë secilës gjini8. Me fjalë të tjera, siç shkruhet, kuota në nivelin lokal është shumë më e fortë dhe, nëse zbatohet, ka më shumë gjasa të prodhojë një masë kritike të grave në këshillat lokale se sa në parlament.

Kuadri Legjislativ

Sipas Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë9, njësitë e qeverisjes vendore janë komunat ose bashkitë dhe qarqet. Organi ekzekutiv i bashkisë ose i komunës është kryetari, i cili zgjidhet drejtpërdrejt nga populli. Organet përfaqësuese të njësive bazë të qeverisjes vendore janë këshillat, të cilët zgjidhen cdo katër vjet me zgjedhje të përgjithshme, të drejtpërdrejta dhe me votim të fshehtë.

Sipas Kodit Elektoral, Neni 165 dhe 16610, Kryetarët e bashkive ose të komunave, si dhe këshillat e bashkive ose komunave zgjidhen me votim të drejtpërdrejtë nga zgjedhësit me vendbanim në territorin e bashkisë ose të komunës. Kryetar bashkie ose komune zgjidhet kandidati që fiton numrin më të madh të votave të vlefshme të zgjedhësve që kanë votuar në njësinë vendore përkatëse. Mandatet e këshillave vendorë ndahen nga KQZ-ja në bazë të sistemit proporcional. Renditja e partive për efekt të ndarjes së vendeve në KZAZ, në rastin e zgjedhjeve vendore, përcaktohet mbi bazën e numrit të votave të fituara në shkallë vendi për këshillat vendorë në zgjedhjet pararendëse nga partitë parlamentare.

7) Kodi Elektoral i Republikes së Shqipërisë, “Kapitulli II: Sistemi Elektoral për Zgjedhjen e Organeve Vendore”, Neni 165 dhe166, Kërko në: http://www.cec.org.al/2004/eng/legjislacion/kodizgjedhor/Electoral%20Code.pdf

8) Kodi Elektoral i Republikës së Shqipërisë, Neni 67, Kërko në: http://www.cec.org.al/2004/eng/legjislacion/kodizgjedhor/Electoral%20Code.pdf

9) Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Neni 108, “Qeverisja Vendore”, kërko në: http://www.cec.org.al/2004/eng/legjislacion/kushtetuta/kushtetutaframeqender.htm#Pjesa6

10) Kodi Elektoral i Republikës së Shqipërisë, “Kapitulli II: Sistemi Zgjedhor për Organet e Qeverisjes Vendore”, Neni 165 dhe 166 , kërko në: http://www.cec.org.al/2004/eng/legjislacion/kodizgjedhor/Electoral%20Code.pdf

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

30

Sipas Kodit Elektoral, Neni 6711 mbi listën e kandidatëve të partive dhe koalicioneve të partive:

1. Partia politike, që është regjistruar në KQZ si subjekt zgjedhor për zgjedhjet në Kuvend, depoziton në KQZ listën shumemërore të kandidatëve të saj për çdo zonë zgjedhore jo më vonë se 40 ditë para datës së zgjedhjeve. Për zgjedhjet e organeve të qeverisjes vendore, kandidati për kryetar komune apo bashkie dhe lista e kandidatëve për këshillat vendorë regjistrohen në KZAZ-në që mbulon njësinë e qeverisjes vendore. KZAZ-ja dorëzon një kopje të listës në KQZ.

2. Partia politike, pjesëtare e një koalicioni, depoziton në KQZ listën shumemërore të kandidatëve të saj për çdo zonë zgjedhore jo më vonë se 40 ditë para datës së zgjedhjeve. Për zgjedhjet e organeve të qeverisjes vendore lista e kandidatëve regjistrohet në KZAZ. KZAZ-ja dorëzon një kopje të listës në KQZ.

3. Kandidati për deputet, i regjistruar në një listë shumemërore në një zonë zgjedhore ose kandidati për këshillat e bashkisë dhe komunës nuk mund të regjistrohet si i tillë për një zonë zgjedhore tjetër, qoftë edhe për llogari të një partie apo koalicioni tjetër dhe as si i propozuar nga një grup zgjedhësish. Bëjnë përjashtim nga ky rregull kryetarët e partive politike që konkurrojnë veçmas apo si pjesëtarë të një koalicioni, të cilët mund të kandidojnë në një apo më shumë zona zgjedhore për zgjedhjet në Kuvend.

4. Emrat në listën e partisë paraqiten të renditura sipas rendit shifror, duke filluar nga numri një. Numri i kandidatëve në listën shumemërore të një partie të regjistruar si subjekt zgjedhor më vete ose e partive të koalicionit në tërësi nuk duhet të jetë më i vogël sesa numri i mandateve që do të zgjidhen në zonën zgjedhore përkatëse. Për partitë pjesëtare të koalicionit numri i kandidatëve për partinë nuk duhet të jetë më i vogël sesa gjysma e mandateve që zgjidhen në zonën zgjedhore përkatëse. Për listat shumemërore për këshillat e bashkisë dhe komunës zbatohet i njëjti rregull.

5. Për çdo zonë zgjedhore, të paktën tridhjetë për qind e listës shumemërore dhe/ose një në tre emrat e parë të listës shumemërore duhet t’i përkasë secilës gjini. Për zgjedhjet e organeve të qeverisjes vendore një në çdo tre emra në listë duhet t’i përkasë secilës gjini.

6. Mospërmbushja e njërit prej kushteve të parashikuara në këtë nen, në lidhje me përbërjen e listës shumemërore për zgjedhjet në Kuvend, sjell si rrjedhojë refuzimin e listës nga KQZ-ja. Mosrespektimi i kushtit të përcaktuar në pikën 5 të këtij neni, për zgjedhjet e organeve të qeverisjes vendore, ndëshkohet sipas nenit 175 të këtij Kodi.

11) Kodi Elektoral i Republikës së Shqipërisë, Neni 67, kërko në: http://www.cec.org.al/2004/eng/legjislacion/kodizgjedhor/Electoral%20Code.pdf

Një

Ana

lizë

Baz

ë

31

Sipas Ligjit Nr. 9970 (datë 24.07.2008), “Për Barazinë Gjinore në Shoqëri” (LBGJ12), Neni 15 për pjesëmarrje në procesin e vendim-marrjes:

1. Përfaqësimi i barabartë gjinor në të gjitha organet e pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor dhe në institucionet e tjera publike arrihet kur:

a) sigurohet përfaqësim në masën mbi 30 për qind për secilën gjini, përfshirë edhe në organet e tyre drejtuese;

b) sigurohet respektimi në mënyrë të njëjtë për secilën gjini i procedurave dhe kritereve të konkurrimit, gjatë emërimit në këto organe;

c) sigurohet përfshirja mbi 30 për qind e secilës gjini në listën e kandidatëve për zgjedhjet në organet përfaqësuese vendore;

ç) sigurohet përfshirja jo më pak se 30 për qind e secilës gjini në listën e kandidatëve të paraqitur nga partitë politike për sistemin proporcional për zgjedhjet e Kuvendit të Republikës së Shqipërisë;

d) sigurohet përfshirja mbi 30 për qind të secilës gjini në organet administruese të procesit të zgjedhjeve qendrore dhe vendore.

2. Partitë politike përcaktojnë mënyrat dhe masat për të përmbushur kërkesat e përcaktuara në pikën 1 të këtij neni.

3. Partitë politike paguajnë një gjobë deri në një të dhjetën e fondit shtetëror për financimin e fushatës zgjedhore, nëse shkelin dispozitat e këtij neni, deri në ndreqjen e shkeljes.

1.2. Metodologjia e StudimitQasja e përgjithshme që u përdor për Studimin Bazë kombinoi shqyrtimit e të dhënave në dispozicion, statistikat dhe studimet e raportet si burime dytësore, me burimet primare të punës kërkimore (intervista gjysmë të strukturuara, Mikro-Vrojtim dhe Tryeza të rrumbullakëta në nivel qarku). Këto instrumente të ndryshme ndihmuan për vlerësimin e a) aksesit të degëve lokale të partive politike për informacion dhe ndërgjegjësimin në lidhje me kuotat gjinore; b) planeve të partive politike për të identifikuar, promovuar dhe rritur pjesëmarrjen e grave në strukturat lokale në përputhje me kuotën për listat e kandidatëve në zgjedhjet e ardhshme; c) qëndrimet ndaj grave lidere, dhe d) vullnetin e përgjithshëm dhe disponueshmërinë e grave me potencial lidershipi për t’u angazhuar si kandidate dhe komisionere në zgjedhjet lokale të vitit 2011.

12) Ligj Nr. 9970, “Për Barazinë Gjinore në Shoqëri”, date 24.07.2008, kërko në: http://www.mpcs.gov.al/dpshb/en/legjislacioni/laws

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

32

Studimi i burimeve të deritanishmePuna kërkimore u bazua mjaft në të dhënat e studimeve ekzistuese dhe raporteve të institucioneve kryesore dhe organizatave mbi situatën e grave në vendim-marrje (të zgjedhur dhe të emëruar), si dhe për zbatimin e kuotave gjinore. Këto përfshijnë raportet e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve (KQZ), programet politike dhe statutet e partive politike kryesore, në nivel qendror dhe të degëve lokale. Përveç kësaj, studimi analizoi të dhënat dytësore në formën e studimeve dhe të raporteve të publikuara nga organizatat ndërkombëtare (p.sh. UNIFEM, Instituti Kombëtar Demokratik (NDI), Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) dhe OJF-të lokale). Vëmendje e veçantë i është kushtuar hendekut në të dhënat e studimeve ekzistuese.

Intervistat Gjysmë të StrukturuaraNjë total prej 68 intervista gjysmë të strukturuara u zhvilluan mes 22 prill - 10 maj 2010 me kryetarët/nënkryetarët e degëve lokale të partive politike dhe forumeve politike lokale të grave për të vlerësuar nivelin e njohurive dhe kapacitetet e të intervistuarve në lidhje me kuadrin legjislativ për kuotat gjinore. ACER në bashkëpunim me UNIFEM (aktualisht UN Women) hartoi formatin e intervistës gjysëm të strukturuar në bazë të një liste çështjesh me pyetje të hapura. Intervistat u realizuan nga koordinatorët lokalë të ACER në 12 rajonet e vendit. Zgjedhja e partive politike për çdo rajon ishte pak e ndryshme bazuar në proporcionin e vendeve që partitë kanë në këshillat bashkiakë dhe peshën e votave të tyre në zgjedhjet parlamentare. Pjesa më e madhe e intervistave u zhvillua me dy partitë e mëdha, PD dhe PS.

Në veçanti intervistat ishin hartuar me synimin për të vlerësuar:

• qasjen e partive politike për të rritur numrin e grave në strukturat e tyre drejtuese në nivel lokal;

• progresin dhe pengesat në zbatimin e kuotave gjinore;

• pjesëmarrjen e grave në forumet politike, si anëtare dhe kandidate potenciale.

Analiza e rezultateve të intervistave gjysmë të strukturuara me përfaqësuesit e degëve lokale të partive politike u bazua në metodën krahasuese, duke konsideruar si në vijim:

• Madhësinë e Partisë: Të dhënat nga dy partitë kryesore politike (PD e PS) dhe partitë e vogla (LSI, PR, PBDNJ, PLL, PDK, PDR) sipas nivelit të përfaqësimit në qeverisjen lokale (këshillat bashkiake);

• Diversitetin Rajonal: Shpërndarjen gjeografike të territorit të Shqipërisë, në plotesimin e intervistave gjysmë të strukturuara (bazuar në nivel qarku), përkatësisht në 12 rajone;

Një

Ana

lizë

Baz

ë

33

• Gjinia: Struktura e degëve lokale të partive politike, duke përfshirë liderët e partive politike dhe kryetaret e Forumeve Politike të grave. Ky krahasim mundësoi një analizë gjinore për të vlerësuar njohuritë e burrave dhe grave në lidhje me zbatimin e kuotave gjinore në strukturat lokale të partisë politike përkatëse dhe në listat e kandidatëve.

Rezultatet e intervistave ofruan bazën e argumentave dhe çështjeve për diskutim në tryezat e mëpasme në nivel qarku, të cilat janë përshkruar si më poshtë.

Tabela 1. Shpërndarja e Intervistave Gjysëm të Strukturuara sipas Partisë Politike

Partia Politike Liderët politikë lokalë Përfaqësuesit e Forumit Politik lokal të Gruas

Totali intervistave për secilën Parti

Meshkuj Femra Meshkuj FemraPD 12 0 0 12 24PS 11 1 0 12 24LSI 5 0 0 5 10PR 2 0 0 2 4PBDNJ 1 0 0 1 2PLL 1 0 0 1 2PDK 1 0 0 1 2GJITHSEJ 33 1 0 34 68

Burimi: ACER, Intervistat Gjysëm të Strukturuara

Mikro-VrojtimiNjë mikro-vrojtim u krye gjatë periudhës 20 Maj - 8 Qershor 2010. Sondazhi u krye me një shembull të kufizuar prej 102 të anketuarish. Për realizmin e mikro-vrojtimit u përdor një pyetësor i strukturuar, i printuar dhe i kryer në intervista ballë për ballë me të anketuarit. Të anketuarit ishin identifikuar më parë nga koordinatorët lokalë të ACER dhe të miratuar nga ACER dhe UNIFEM (aktualisht UN Women). Të anketuarit ishin të gjithë profesionistë të angazhuar në jetën publike të komuniteteve të tyre përkatëse.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

34

Tabela 2. Shpërndarja e Pyetësorëve të Mikro-Vrojtimit sipas Grupeve të Adresuara

Grupet e Adresuara Gjithsej Nr. i të Anketuarve

Nga të cilët Femra

Nga të cilët Femra %

Nga të cilët Meshkuj %

Arsim (Universitete dhe Shkolla të Mesme)

35 23 66 34

Administratë Publike 26 14 54 46OJF/Organizata Ndërkombëtare 13 8 62 38Kompani Biznesi 11 6 55 45Shëndetësi 5 1 20 80Bujqësi/Industri 4 3 75 25Tjetër 8 2 20 80Gjithsej 102 57 56 44

Burimi: ACER, Mikro-Vrojtimi

Vrojtimi në terren u zbatua nga koordinatorët lokalë të ACER, të cilët janë studiues me përvojë të konsoliduar në fushën e tyre (përfaqësues të OJF-ve lokale, stafe të universiteteve, etj.) Ata u monitoruan nga koordinatori i projektit të ACER. Përzgjedhja e shembullit mbuloi gjeografikisht të 12 qarqet e Shqipërisë.

Tabela 3. Shpërndarja e Pyetësorëve të Mikro-Vrojtimit sipas Qarkut

QARKU Nr. Anketuarve % ndaj TotalitBerat 6 5.9Dibër 7 6.9Durrës 10 9.8Elbasan 9 8.8Fier 7 6.9Gjirokastër 8 7.8Korçë 11 10.8Kukës 6 5.9Lezhë 7 6.9Shkodër 9 8.8Tiranë 13 12.7Vlorë 9 8.8Total 102 100.0


Një

Ana

lizë

Baz

ë

35

Sondazhi grumbulloi informacion rreth: a) perceptimeve të njerëzve për rolin e grave si votuese dhe sfidave me të cilat gratë përballen në procesin e votimit, b) opinionet e qytetarëve në lidhje me qasjet e partive politike dhe planet e tyre për zbatimin e kuotave gjinore; c) perceptimet e tyre mbi aftësitë e grave lidere në rajonet përkatëse dhe aspiratën e të anketuarve (femra dhe meshkuj) për t’u angazhuar në politikë dhe pjesëmarrje në zgjedhjet e vitit 2011, d) cilësitë e dëshiruara tek lideret, dhe e) rolin e degëve lokale të partisë në zbatimin e kuotave gjinore.

Të dhënat janë përpunuar duke përdorur software si SPSS. Interpretimet e gjetjeve kryesore të vrojtimit u perdorën për zhvillimin e diskutimeve në tryezat e rrumbullakëta.

Tryezat e Rrumbullakëta RajonaleTryezat rajonale u zhvilluan në secilin nga 12 rajonet e Shqipërisë në periudhën 25 Maj - 11 Qershor 2010. Këto takime rajonale u hartuan me synimin për të ndarë me pjesemarrësit rezultatet fillestare të studimit, bazuar në gjetjet e intervistave gjysmë të strukturuara dhe mikro-vrojtimit, si dhe për të nxitur diskutimin midis anëtarëve të komunitetit dhe liderëve në nivel rajonal13. Pjesëmarrësit i përkisnin grupeve të ndryshme si përfaqësues të institucioneve publike, degëve lokale të partive politike, aktivistë të të drejtave të grave dhe anëtarë në Forumet Politike lokale të grave, OJF-ve vendore, shoqëria civile, akademikë, studentë, media dhe komuniteti i biznesit, etj. Pjesëmarrësit në takimet rajonale u identifikuan në bazë të kualifikimeve profesionale (sektorëve të punësimit) dhe interesit për të diskutuar rezultatet e studimit mbi situatën e grave lidere në nivel lokal.

Qëllimi i tryezave të rrumbullakëta ishte për të diskutuar mbi:

i. objektivat kryesore të projektit dhe pritshmëritë e tij;

ii. zbatimin e kuotave gjinore dhe planet në perspektivë të zgjedhjeve lokale 2011;

iii. pjesëmarrjen e grave në politikë si kandidate: sfidat dhe mundësitë për rritje të angazhimit në politikë dhe promovimin e tyre në të ardhmen e afërt;

iv. shkëmbim të pikëpamjeve mbi rolin e grave si lidere në pozicionet vendim-marrëse,

v. mbledhja e informacionit rreth grave me potenciale lidershipi në komunitetet përkatëse;

vi. identifikimin e problemeve të forumeve politike të grave në nivel lokal dhe angazhimin e tyre në strukturat vendim-marrëse sipas veçorive që paraqet secili prej qarqeve;

13) Kushtetuta e Shqipërisë, Neni 108, pika 1: “Njësitë e qeverisjes vendore janë komunat ose bashkitë dhe qarqet. Njësi të tjera të qeverisjes vendore rregullohen me ligj”.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

36

vii. pjesëmarrjen e grave si votuese dhe përmasat reale të votimit familjar, si dhe

viii. sfidat e zbatimit të kuotave në nivel lokal, si për komisionerët ashtu dhe për kandidatët.

Tabela 4. Tavolinat e Rrumbullakëta Rajonale sipas Grupeve të Adresuara

Grupet e adresuara Nr. i pjesëmarrësve

Në % ndaj totalit (sëbashku femra dhe meshkuj)

Insittucionet e qeverisjes qendrore dhe vendore 88 33

Akademia 58 21

OJF/shoqata 47 17

Degët lokale të partive politike 45 17

Media 17 6

Komuniteti i biznesit 15 6

Gjithsej 270 100

Burimi: ACER, Tavolinat e Rrumbullakëta Rajonale

Axhenda e këtyre takimeve përqendrohej në prezantimin e kuadrit legjislativ (Kodin e Ri Elektoral dhe Ligjin “Për Barazinë Gjinore në Shoqëri”(2008), të dhëna për numrin e grave të emëruara dhe të zgjedhura në vitet e fundit, përfundimet kryesore të Raportit të Monitorimit të Zgjedhjeve Parlamentare 2009 të hartuar nga ACER, si dhe rezultatet e intervistave gjysmë të strukturuara dhe mikro-vrojtimit. Rendi i ditës përfshinte mbi të gjitha zhvillimin e diskutimeve mbi zbatueshmërinë e kuotave gjinore (në nivel kombëtar dhe lokal), kuadrin legjislativ të KQZ-së dhe perspektivën e shoqërisë civile ne lidhje me sfidat dhe progresin e bërë në këtë drejtim. Pjesëmarrësve iu kërkua gjithashtu të identifikonin disa rekomandime konkrete për përmirësimin e situatës së grave lidere në nivel lokal. Gjatë takimeve u shpërndanë për të gjithë pjesëmarrësit materiale advokuese dhe publikimet më kryesore mbi kuotat gjinore. Mediat lokale mbuluan takimet rajonale gjerësisht. Për çdo takim rajonal, janë hartuar gjetjet dhe rekomandimet, të cilat janë dhënë në kapitullin e katërt të këtij raporti.

2. Lidershipi i Grave në Nivelin Lokal

Një

Ana

lizë

Baz

ë

39

Qeverisja në nivel rajonal apo lokal, luan një rol të rëndësishëm në jetën e qytetarëve, ndoshta edhe më shumë sesa qeveria qendrore. Qytetarët presin që pushteti lokal,

për shembull, të mundësojë ofrimin e shërbimeve, menaxhimin e burimeve publike dhe infrastrukturës, si dhe të ndërmjetësojë në konflikte. Qytetarët kanë më shumë gjasa të jenë në kontakt ditor me përfaqësuesit e qeverisjes lokale sesa me përfaqësuesit e qeverisë së tyre kombëtare. Kështu, është e rëndësishme që gratë ashtu si dhe burrat të shërbejnë në administratën lokale, dhe që qeverisja vendore të ketë kapacitetet për t’iu përgjigjur nevojave të zgjedhësve femra dhe meshkuj.

Niveli lokal është gjithashtu vendi ku shumë politikanë vendosin të fillojnë karrierën e tyre, për të marrë përvojë para se të lëvizin për në nivelin kombëtar të qeverisjes. Në këtë mënyrë, niveli lokal mund të shërbejë si një terren trajnimi i rëndësishëm për një qeverisje të mirë.

Në botë, statistikat krahasuese mbi pjesëmarrjen e grave në qeverisjen lokale nuk janë të plota. Bashkimi Ndërkombëtar i Autoriteteve Lokale (IULA) publikoi një sondazh botëror në vitin 1998, megjithatë, vlerësohet se pjesëmarrja e grave në nivel lokal është përgjithësisht më e lartë se prania e tyre në nivel kombëtar14.

Në përgjithësi në Shqipëri, që nga zgjedhjet parlamentare të vitit 2009, ka pasur një rritje të ndërgjegjësimit në lidhje me rolin e qytetarëve dhe shoqërisë civile në një shoqëri demokratike. Kjo ka përfshirë një rritje të ndërgjegjësimit në lidhje me pjesëmarrjen e grave në qeverisje. Megjithatë në Shqipëri, shumë pak të dhëna ekzistojnë mbi gratë në pozita lidershipi në nivel lokal, as rreth përpjekjeve të degëve lokale të partive politike për të nxitur angazhimin e grave.

2.1. Pjesëmarrja e Grave si Votuese dhe si Qytetare të Angazhuara Sipas të dhënave të KQZ-së, në përgjithësi numri i votuesve në Shqipëri u rrit me 2% ndërmjet periudhës prej Zgjedhjeve Parlamentare të vitit 2005 dhe atyre më të fundit në vitin 2009. Në vitin 2005, votuan 1.403.473 banorë (49% e atyre që kishin të drejtën për të votuar). Në 2009, votuan 1.566.079 votues (51% e atyre që kishin të drejtën)15. Por, në zgjedhjet parlamentare

14) “Gratë në Qeverisjen Vendore”, Stockholm: Bashkimi Ndërkombëtar i Autoriteteve Lokale, 1998, cituar në: “Pjesëmarrja Politike e Grave dhe Mirëqeverisja: Sfidat e Shekullit 21”, New York: Programi i Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara, 2000, Kërko në: http://www.undp.org/governance/docs/Gender-Pub-21stcentury.pdf

15) Duke iu referuar zgjedhjeve të fundit parlamentare të mbajtura në Qershor 2009 nuk ka të dhëna për votuesit të disagreguara sipas gjinisë. Bazuar në Direktivën Nr.1220, datë 2010/05/27 "Për përcaktimin e treguesve të vlerësimit dhe monitorimit të barazisë gjinore dhe dhunën ndaj grave, dhuna në familje, duke përfshirë mbledhjen, mbikëqyrjen dhe përpunimin e tyre (Buletini zyrtar Nr.78, 2010 ), është detyrë e KQZ-së dhe INSTAT (Instituti Shqiptar i Statistikave) për të siguruar statistikat me bazë gjinore në lidhje me zgjedhjet parlamentare dhe vendore.

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ), Buletini Zgjedhjet Parlamentare 2001, “Rezultatet e Zgjedhjeve sipas Subjekteve Politike në Rang Vendi”, fq. 677

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

40

të vitit 2001, përqindja e votuesve ka qenë më e lartë, rreth 55.6%, siç referohet në buletinet zyrtare16.

Tabela 5. Të dhëna krahasuese mbi Pjesëmarrjen në Votime

zgjedhjet vendore zgjedhjet parlamentare

2000 2003 2007 2001 2005 2009

Numri i zgjedhësve 969148 2,703,608 2900000 2499238 3084067

Numri i votuesve 459381 x x 1389297 1403473 1566079

% e pjesëmarrjes në votim

47.40 x* x 55.6 49 51

Burimi: Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ), Buletini Zgjedhjet Parlamentare 2001*x: Të Dhëna të padisponueshme

Sipas të dhënave të ACER-it, të anketuarit në mikro-vrojtim të cilët ishin zgjedhur pjesërisht sepse ishin të angazhuar në jetën publike të komuniteteve të tyre, votuan me norma më të larta se mesatarja e popullsisë. Ndëmjet të anketuarve, 95% prej tyre kanë marrë pjesë si në zgjedhjet administrative të vitit 2007 ashtu edhe në zgjedhjet parlamentare të vitit 2009.

Si i zgjedhin votuesit kandidatëtMikro-Vrojtimi i pyeti të anketuarit se si ata vendosin për cilin kandidat të votojnë. Pyetësori i mundësoi të anketuarit me disa përgjigje të mundshme, nga të cilat ata ishin të lirë të zgjidhni më shumë se një përgjigje. Në përgjithësi, përgjigjet më të shpeshta për këtë pyetje janë: “Unë votova partinë politike që përfaqëson kandidati,” dhe “Vlerësova nëse kandidati/ja i plotëson apo jo, ose duket sikur ai/ajo do të plotësojë premtimet e tij/saj”. Një analizë e përgjigjeve të meshkujve dhe e grave tregon se përgjigjet janë të ngjashme. Kështu, 52 përqind e femrave dhe 48 përqind e meshkujve i zgjodhën te dy këto arsye.

Gjithsesi, kur shqyrton kritere të tjera rezultojnë disa dallime gjinore. Për shembull, përgjigja, ‘më pëlqyen platformat dhe angazhimet që ai/ajo premtoi’, dhe ‘më pëlqeu kandidati’, u zgjodh nga 37 përqind e meshkujve dhe 63 përqind e femrave. Një tjetër përgjigje, “unë e diskutova votën time me anëtarët e familjes sime dhe ndoqa këshillën e tyre,” ishte zgjedhur nga 62 përqind e femrave dhe 39 përqind e meshkujve.

16) Kërko në: http://www.osce.org/documents/odihr/2003/10/730_sq.pdf; http://lajme.dervina.com/archive/8847-3417:336/Sot-ne-Shqiperi-mbahen-zgjedhjet-lokale.htmhttp://www.shqipmedia.com/2009/06/3084067-votues-ne-zgjedhjet-e-28-qershorit/

Një

Ana

lizë

Baz

ë

41

Këto përgjigje duket se tregojnë se shumica e shqiptarëve votojnë në bazë të partive politike dhe jo në bazë të kandidatëve individualë. Kjo gjetje u diskutua dhe vërtetua më tej edhe në tryezat e rrumbullakta rajonale. Ky është potencialisht një lajm i mirë për avokatorët e pjesëmarrjes së grave dhe mund të përdoret për të sugjeruar që partitë politike mund të përfshijnë më shumë gra në listat e tyre partiake, pa pësuar humbje të votave të tyre. Megjithatë, duke pasur parasysh nivelin relativisht të arsimuar dhe të ndjeshëm ndaj çështjeve gjinore të shembullit të vrojtimit dhe formatit të intervistës, nuk mund të nxjerrim një konkluzion përfundimtar për këtë perceptim. Por gjithsesi hap një pikë të rëndësishme debati në Shqipëri. Nëse partia politike është më e rëndësishme për votuesit se kandidatët individualë në listë, kjo duket se është një pikë e rëndësishme hyrëse për gratë kandidate në zgjedhje. Këto të dhëna përforcohen më tej edhe duke u bazuar në sondazhin e Perceptimit Publik në vitin 2007 të kryer me rreth 1100 persona të intervistuar në të gjithë vendin17.

Votimi familjar dhe pengesa të tjera për gratë votuese Çështja e votimit familjar ka marrë më shumë vëmendje në Shqipëri në vitet e fundit si një praktikë e pranishme në Shqipëri. Kështu para zgjedhjeve parlamentare të vitit 2009, organizatat ndërkombëtare dhe aktorët politikë lokalë mbështetën një fushatë ndërgjegjësimi për të dekurajuar votimin familjar. Sipas standardeve ndërkombëtare, praktika e votimit familjar, në të cilën një anëtar i familjes (zakonisht mashkull) voton në emër të të gjithë familjes, apo kur burri dhe gruaja hyjnë në kabinën e votimit së bashku, nuk është një praktikë e pranueshme për zgjedhje demokratike. Sipas zyrës së OKB-së Këshilltarit Special për Çështjet Gjinore, “votimi familjar veçanërisht ka të ngjarë të pengojë aftësinë e grave për të votuar individualisht dhe në mënyrë të fshehtë”. Në formën e saj më të keqe, votimi familjar përbën një lloj mashtrimi në të cilin gratë janë të privuara nga e drejta e tyre për të votuar. Në qoftë se zbatohet vullnetarisht në një shkallë të madhe, votimi familjar mund të vërë në dyshim nëse rezultati zgjedhor pasqyron vullnetin e popullit18.

Në Shqipëri, dukuria e votimit familjar është aktualisht më pak e drejtpërdrejtë, ose e dukshme, se në shembullin klasik të dhënë më lart në të cilin një anëtar i familjes shoqëron gruan në kutinë e votimit dhe voton për të. Studimi ka treguar, se në fakt votimi familjar fillon në shtëpi. Në Shqipëri, gratë që nuk votojnë shpesh raportojnë se kjo është për shkak se familjet e tyre nuk kanë votuar. “Gratë kanë shumë më pak gjasa se burrat për të qenë të angazhuara


18) Zyra e OKB Këshilltari i Posacëm i Cështjeve Gjinore, “Gratë dhe Zgjedhjet: Një guidë për të Promovuar Pjesëmarrjen e Grave në Zgjedhje”, Kapitulli V – Votuesi dhe Edukimi Qytetar. Kërko në: http://www.un.org/womenwatch/osagi/wps/publication/TableofContents.htm

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

42

politikisht në qoftë se familjet e tyre zgjedhin të mbeten të papërfshira”19. Siç evidentohet në pyetjen më lart në lidhje me zgjedhjen e kandidatit, gratë kishin më shumë të ngjarë se burrat për të deklaruar se janë konsultuar me familjet e tyre në lidhje se me cilin kandidat të votonin. Rezulatet e studimit tregojnë se fenomeni i votimit familjar është veçanërisht problematik në zonat rurale në veri të vendit.

Të anketuarve në mikro-vrojtim iu kërkua të identifikojnë barrierat kryesore që pengojnë votimin e grave. Sërisht, të anketuarit kishin mundësi të zgjidhnin më shumë se një përgjigje. Përgjigjet tregojnë për ekzistencën e dallimeve gjinore në të kuptuarit e problemeve nga pjesëmarrësit në vrojtim.

Tabela 6. Pengesat Kryesore për Gratë si Votuese – Sipas meshkujve dhe femrave

Pengesa Përqindja e meshkujve që identifikuan këtë pengesë për gratë

Përqindja e femrave që identifikuan këtë pengesë për gratë

“Mungesë informacioni për programet politike.”

32% 28%

“Mungesë informacioni mbi procesin e votimit.”

0% 19%

“Anëtarët e familjes vendosën të votojnë për të.”

67% 33%


Këto përgjigje evidentojnë se, ndërkohë që meshkujt besojnë se femrat kanë informacion bazë të mjaftueshëm në lidhje me procesin e votimit, gratë nga ana e tyre nuk e besojnë këtë. Kjo thekson nevojën për më shumë edukim qytetar dhe votues përpara zgjedhjeve të ardhshme. Përgjigjet tregojnë gjithashtu, se meshkujt besojnë më shumë se vetë gratë që votimi familjar është një problem i madh.

Gjithashtu, vrojtimi zbuloi se ka ende disa pengesa logjistike për gratë votuese, të tilla si mungesa e pasaportës apo e kartës së identitetit, etj. Në përgjithësi, kjo mendohet të jetë përmirësuar që nga zgjedhjet e fundit parlamentare të vitit 2009. Pak prej të anketuarve (7 femra dhe 1 mashkull) zgjodhën çështjet e lidhura me logjistikën si pengesë.


Një

Ana

lizë

Baz

ë

43

Gratë RuraleNuk do të ishte e drejtë të supozohej se të gjitha gratë kanë të njëjtat aftësi për t’u angazhuar në procesin politik, ashtu sikurse edhe si votuese ose kandidate. Në veçanti, gratë në zonat rurale në Shqipëri përballen me sfida edhe më të mëdha dhe janë të nënpërfaqësuara politikisht. Pavarësisht zvogëlimit të popullatës në zonat rurale në vend për shkak të emigracionit, gratë në zonat rurale ende përbëjnë një të katërtën e shoqërisë shqiptare, dhe prandaj janë një pjesë e konsiderueshme e elektoratit. Por ato ende nuk janë të pranishme në sferën politike të vendit. Faktorët që kanë kontribuar për këtë izolim relativ politik janë20:

• vështirësitë fizike të shkaktuara nga distanca ndërmjet shtëpive të tyre dhe qendrës së fshatit ku zhvillohen aktivitete politike;

• mungesa e informacionit për shkak të mungesës së energjisë ose kohës për të marrë pjesë në aktivitetet politike;

• puna e ngarkuar gjatë ditës;

• zhgënjimi në përgjithësi me politikën;

• mungesa e arsimimit;

• varfëria; dhe

• mungesa e mundësive për punësim ose mundësive për socializim jashtë shtëpisë.

Pavarërisht të dhënave dhe studimeve të pakta mbi gratë rurale, vlerësohet se këta faktorë janë përkeqësuar edhe nga mentaliteti patriarkal i pranishëm, i cili beson se gratë nuk kanë kapacitetin për t’u angazhuar në politikë. Ndaj, vendimet merren në emër të grave në forma të ndryshme, duke përfshirë edhe dukuri të votimit familjar.

Si rrjedhojë, gratë në zonat rurale në Shqipëri janë të pozicionuara jashtë jetës politike dhe kanë më pak gjasa për të votuar, duke i bërë ato gati të padukshme për vendim-marrësit. Ky shqetësim është adresuar sërisht më poshtë në këtë analizë, nga rezultatet e tryezës së rrumbullakët në rajonin e Dibrës. Pjesëmarrësit në atë tryezë të rrumbullakët kanë shprehur se sfera politike është shumë agresive dhe jo e favorshme për pjesëmarrjen e grave, se shoqëria në zonat rurale dhe veriore të vendit është mjaft patriarkale dhe se është e vështirë të identifikohen gratë kandidate potenciale në ato zona.

Ndërkohë që fitoret për gratë në Shqipëri gjatë viteve të fundit duhet të vlerësohen, eksperienca e grave rurale është një kujtesë e hendekut domethënës gjinor që mbetet në drejtim të aftësive të burrave dhe grave për t’u angazhuar në jetën politike të vendit të tyre.

20) Sonila Danaj, "Gratë në Zonat Rurale: Qytetaret e Politikës së Padukshme”, 2 Qershor 2009

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

44

2.2. Karakteristikat e Dëshirueshme për LiderëtNë të gjithë shtetet në botë, gratë në pozicione lidershipi ndeshen me rezistencë dhe paragjykim. Shqipëria ka qenë një shoqëri konservatore, në të cilën meshkujt kanë dominuar dhe për shekuj kanë luajtur rolin kryesor, ndonëse në periudhën e regjimit komunist, statistikat tregojnë për një pjesë të konsiderueshme të grave në strukturën e qeverisjes. Në ditët e sotme, mentaliteti po ndryshon. Gjithnjë e në rritje, si burrat dhe gratë kanë akses në pozicionet vendim-marrëse, në tregun e punës, arsim, biznes, kulturë, gjykata dhe polici, etj.

Gjatë viteve të fundit, politika dhe programe të ndryshme, duke përfshirë fushatat e ndërgjegjësimit mbi çështjet gjinore, kanë synuar ndryshimin e qëndrimeve. Orientuese për këtë synim kanë qenë përpjekjet për të përafruar Shqipërinë në përputhjë me legjislacionin e BE-së, dhe për të ratifikuar protokollet e rëndësishme ndërkombëtare në lidhje me barazinë gjinore. Sot në Shqipëri, gratë janë duke shërbyer në pozicione kyçe vendim-marrëse në pozita të tilla si: Kryetare e parlamentit, Kryetare e Gjykatës së Lartë, dhe Prokurore e Përgjithshme. Këto gra, të parat që kryejnë këto funksione, janë modele të rëndësishme. Prania e tyre në këto funksione është rezultat i një rruge të gjatë drejt ndryshimit të qëndrimeve ndaj kapacitetit të grave për të udhëhequr. Ndërmjet të anketuarve në mikro-vrojtim, një shumicë prej tyre (57,8%) mendonin se perceptimet publike ndaj lidershipit të grave kanë ndyshuar dhe se shqiptarët i perceptojnë burrat dhe gratë të jenë njëlloj të aftë si lidership politik.

Të anketuarve në mikro-vrojtim iu kërkua që të identifikonin karakteristikat kryesore të një lideri të mirë. Për gratë, karakteristikat më të rëndësishme rezultuan “vlerat dhe etika” dhe “aftësitë dhe forca e karakterit” përkatësisht me 36 përqind dhe 21 përqind. Në mënyrë evidente, gratë kanë zgjedhur “vlerat dhe etikën” tre herë më shpesh se sa burrat. Për meshkujt, karakteristikat më të rëndësishme rezultuan “aftësitë dhe forca e karakterit” dhe “vetë-besimi dhe integriteti’, përkatësisht me 20 % dhe 16%. Të anketuarit u pyetën gjithashtu se çfarë duhet të jetë në gjendje të bëjë një lider. Në vijim janë përgjigjet më të shpeshta:

• “Duhett’ipërgjigjetnjësituatemenjëviziontëqartëpërtëmirënepërbashkëttëshoqërisë dhe organizatës.” (49% e femrave dhe 48% e meshkujve);

• “Duhet të jetënjëmenaxhermeviziondhedëshirëpër të identifikuarnevojate tëtjerëve.” (58% e femrave dhe 48% e meshkujve);

• “Duhettënxisëndryshimepozitive,rritjedheidetëreja.”(73%efemravedhe23%emeshkujve)

2.3. Pjesëmarrja e Grave në Forumin Politik të Gruas Përfaqësimi i grave në vendim-marrjen e degëve lokale të partive politike mbetet i kufizuar. Pavarësisht kuotave partiake në nivel kombëtar, shumica e grave në nivel lokal nuk janë të përfshira në strukturat kryesore të partive, por vetëm si anëtare në Forumet Politike të

Një

Ana

lizë

Baz

ë

45

Grave të nivelit lokal si strukturë përbërëse e degës së partisë, por të cilat nuk kanë autoritet vendim-marrës brenda partive. Forume Politike të Grave janë një mjet nëpërmjet të cilit gratë mund të jenë aktive në jetën politike, veçanërisht në nivel lokal. Këto struktura kontribuojnë në zbatimin e programeve të rëndësishme të partisë politike dhe promovimin e ideologjisë përkatëse të partisë, ndërkohë që kontribuojnë në rritjen e anëtarësimit të partisë nga viti në vit. Megjithatë, nga një vështrim i përgjithshëm, duket se forumet politike të grave janë periferike dhe luajnë një rol aktiv vetëm gjatë fushatave elektorale. ACER ka zhvilluar intervista si me përfaqësues të lidershipit të partive politike edhe me përfaqësueset e Forumeve Politikë të Grave për të vlerësuar pikëpamjet e tyre në lidhje me lidershipin e grave.

Ndërsa pikëpamjet e kryetarëve meshkuj të degëve të partive politike ishin përgjithësisht pozitive në lidhje me rolin e grave në udhëheqjen e partisë, gratë e intervistuara deklaruan se ato shpesh janë ndjerë të “përdorura” prej liderëve të partisë dhe në shkëmbim kanë marrë vetëm angazhime modeste dhe jo pushtet në vendim-marrje.

Nga analiza e përgjigjeve dhënë nga përfaqësueset e Forumeve Politike të Grave mbi rolin dhe aktivitetet e forumeve të grave, mund të analizojmë se ato kanë vetëm një rol mbështetës. Pavarësisht se janë themeluar, për pjesën më të madhe, në të njëjtën kohë kur u themeluan partitë, Forumet Politike të Grave nuk luajnë një rol të pavarur në aspektin e buxhetit ose të vendim-marrjes. Vetëm herë pas here Forumet Politike të Grave kanë ndikim në vendim-marrjen e degëve lokale të partive politike, atëherë kur ato propozojnë kandidatet femra për zgjedhjet përkatëse. Në rastin më të mirë, këto gra mund të zgjidhen si nënkryetare të një njësie partiake te madhe, të tilla si asambleja, seksioni, organizatat vendore, sekretariati, etj.

Kur u pyetën nëse sanksionimi i kuotave për gjininë e nën-përfaqësuar ishte domethënës në rritjen e numrit të grave në lidershipin e partisë apo strukturën e saj organizative, përgjigjet e grave përfaqësuese të partive politike ju referuan vetëm në rritjen e pjesëmarrjes së grave në takimet elektorale dhe si pasojë edhe rritje të angazhimit të tyre si komisionere. Ndërkohë që detyrimi ligjor për respektimin e kuotave gjinore është perceptuar si një masë inkurajuese, përfaqësueset e Forumeve Politike të Grave shprehen se gratë kandidate nuk u renditën në pozicione fituese në listat e votimeve gjatë zgjedhjeve parlamentare të vitit 2009. Kjo dëshmohet me të dhënat e mbledhura në zgjedhjet parlamentare në 2009, ku për shembull, në listat partiake të dy partitë më të mëdha - nga të cilat 29,3% (PD) dhe 28% (PS) ishin gra - përkatësisht vetëm 5,7% dhe 6,4% e grave kandidate ishin në krye të listës, dhe 23,5% dhe 21,4% e kandidateve femra në mesin apo fundin e listave21.

Të intervistuarit u pyetën nëse kishin informacion për ndonjë strategji që do të rriste numrin e grave në listat e kandidatëve në zgjedhjet e ardhshme lokale që priten të mbahen në vitin 2011. Në përgjithësi të anketuarit nuk ishin në dijeni të planeve specifike, strategjive ose ndonjë iniciative të ndërmarrë nga kryesitë në nivel qendror apo lokal, me përjashtim të forumit

21) ACER dhe ASET “Zgjedhjet Parlamentare 2009 në Shqipëri: Monitorimi i Zbatimit të Kuotave Gjinore dhe Pjesëmarrjes së Grave, Tiranë, faqe 23, 1 Shtator 2009

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

46

politik të gruas të PD-së në Lezhë, përfaqësuesit e të cilit deklaruan se Lidhja Demokratike e Gruas ka nisur një fushatë ndërgjegjësimi për të rritur numrin e grave anëtare në forum përmes faqes së internetit duke ftuar të gjitha gratë të marrin pjesë në të gjitha aktivitetet e saj22. Në përgjithësi për përfaqësuesit e PS-së, ndryshimet e ardhshme të strukturës së tyre në asamblenë rajonale do të ndihmonin në përmirësimin e përfaqësimit të grave në këtë parti. Pavarësisht këtyre masave të pritshme, duket se degët lokale të partive politike janë ende të paorganizuara dhe të paqarta përsa i përket angazhimit konkret që do të nxiste përfshirjen e grave dhe rritjen e pjesëmarrjes së tyre.

Në lidhje me trajnimin e anëtarëve të partive politike mbi çështjet gjinore, vetëm gratë deklarojnë të kenë marrë pjesë në trajnime mbi lidershipin dhe aftësitë komunikuese të realizuara kryesisht nga OJF-të dhe organizatat ndërkombëtare, por nuk përmendin asnjë trajnim specifik dhe efiçent të ofruar nga partitë e tyre politike. Kryetaret e Forumeve Politike të Grave i vlerësuan këto mundësi trajnimi si të rëndësishme për zhvillimin e lidershipit, aftësive të komunikimit dhe komunikimin mediatik, të cilat kanë ndikuar aksesin e gruas në forumet e partisë dhe kanë rritur njohuritë mbi çështjet e barazisë gjinore. Nga ana tjetër, u vlerësua se më shumë mundësi trajnimi janë të domosdoshme për ndërgjegjësimin mbi të drejtat e grave dhe rolin e tyre në vendim-marrje përtej periudhës së fushatës zgjedhore. U rekomandua gjithashtu se kryesia aktuale e strukturave lokale të partive politike (meshkujt) duhet të marrin pjesë në trajnime dhe të marrin më tepër informacion mbi të drejtat e grave. Ky shihet si një faktor potencial tejet i rëndësishëm në mbështetje të grave lidere në nivel lokal.

2.4. Pjesëmarrja e Grave si KandidateTë anketuarit e mikro-vrojtimit u pyetën nëse ata janë aktualisht aktivë në aktivitete të komunitetit (forume politike apo aktivitete të tjera të komunitetit). Kështu, 72,6% (si burra ashtu edhe gra) prej tyre janë të përfshirë nëpër struktura të ndryshme politike, aktivitete të OJF-ve, këshilla bashkiake dhe këshilla komunale, tubime shoqërore dhe debate publike në komunitetet e tyre përkatëse.

Organizatat jo-fitimprurëse (OJF), të cilat janë pjesa më aktive e shoqërisë civile, kanë luajtur një rol të rëndësishëm gjatë gjithë rrjedhës së zhvillimeve demokratike të Shqipërisë. Edhe pse ato veprojnë në një shoqëri konservatore, OJF-të vazhdojnë të ofrojnë shërbime dhe analiza politike për të ndikuar vendim-marrjen politike. Në Shqipëri ka 614 shoqata të regjistruara, nga të cilat, 112 ose 18,24%, janë të kryesuara nga femrat23.

Prej të anketuarve në mikro-vrojtim, ata që janë të përfshirë në forumet politike përbëjnë vetëm 24,2%. Ndërmjet atyre, në zgjedhjet e mëparshme, 14,9% të të anketuarve ishin kandidatë

22) Respondentja i referohet faqes së internetit të PD: http://www.pd.al/ldg/

23) Ministria e Punës, Cështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, « Strategjia Kombëtare për Barazinë Gjinore dhe Dhunën në Familje 2008 – 2010 »

Një

Ana

lizë

Baz

ë

47

për zgjedhjet parlamentare dhe 12,9% ishin komisionerë në zgjedhjet parlamentare. Vetëm 5,9% kanë qenë kandidatë për zgjedhjet administrative lokale, dhe 14,9% ishin komisionerë për zgjedhjet administrative lokale. Kështu, ndërmjet respondentëve të mikro-vrojtimit, kishte interes më të madh për pjesëmarrje në zgjedhje parlamentare se sa për zgjedhjet administrative (14,9% në 5,9%) dheme pak interes për komisionerë në zgjedhje parlamentare se sa si komisionere në zgjedhje administrative (12,9% në 14,9% ). Interesi më i lartë për kandidimin për zgjedhjet parlamentare mund të shpjegohet me pushtetin që përfaqëson ky institucion për deputetin e zgjedhur në krahasim me përfaqësimin në njësitë lokale (bashki dhe komuna). Kjo gjithashtu mund të lidhet ngushtë me karrierën e mundshme politike në të ardhmen nëse kandidohet për zgjedhjet parlamentare. Ndërsa, interesi më i ulët për të qenë komisioner në zgjedhjet parlamentare, mendohet se vjen si rezultat i faktit se në përgjithësi zgjedhjet e përgjithshme kundërshtohen më shumë sesa zgjedhjet lokale.

Kandidatët e mundshëmEdhe pse një numër i konsiderueshëm i të anketuarve janë të angazhuar në aktivitete të komunitetit dhe forume politike dhe me përvojë në zgjedhjet e mëparshme, kur u pyetën nëse do të angazhoheshin në zgjedhjet e ardhshme lokale si kandidatë, 55,9% e të intervistuarve u përgjigjen negativisht, 22,5% u përgjigj pozitivisht dhe 18,6% ishin të pasigurtë. Për ata që u përgjigjën negativisht, arsyet janë si më poshtë:

• 33,9% e tyre janë shumë të zënë me punën e tyre aktuale;

• 11,3% nuk janë të interesuar për politikën në përgjithësi;

• 11,3% janë shumë të angazhuar me përgjegjësitë familjare; dhe

• 9,7% kanë fëmijë të vegjël dhe nuk do të angazhoheshin deri sa fëmijët të rriten

Tabelat e mëposhtme japin të dhëna të analizuara me bazë gjinie për pyetjen e mësipërme. Tabela 7 tregon se ishin më shumë femra se meshkuj që ju përgjigjen pozitivisht pyetjes në lidhje me kandidaturën e mundshme në zgjedhjet e ardhshme lokale.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

48

Tabela 7. Aspirata për Kandidatë të Mundshëm për Zgjedhjet Lokale të 2011

A do të kandidonit Ju për Zgjedhjet e ardhshme lokale?

Përgjigjet Gjinia Gjithsej % ndaj Totalit

Femra Meshkuj

Jo 29 28 57 55.9Po 16 7 23 22.5Nuk e di 12 7 19 18.7Refuzoj të përgjigjem 0 3 3 2.9

Gjithsej 57 45 102 100


Arsyet e burrave dhe grave se pse nuk do të kandidonin ishin të ndryshme. Arsyet më të përmendura, të analizuara sipas gjinisë janë dhënë si më poshtë:

Gratë:

1. përgjegjësitë familjare

2. impenjimet në punën e tanishme

3. mungesa e kontakteve të mjaftueshme me strukturat politike lokale

Burrat:

1. impenjimet në punën e tanishme

2. mungesa e përvojës së mjaftueshme në politikë

3. mungesa e interesit, për shkak të zhgënjimit nga politika

Arsyet pse gratë nuk kanë interes apo ngurrojnë të kandidojnë rezultojnë të kenë dallime të rëndësishme kundrejt pengesave që hasin gratë dhe burrat në Shqipëri. Sfida më e madhe e raportuar nga gratë është “përgjegjësitë familjare.” Gratë kanë prioritet mirëqeninen familjare dhe kjo sipas perceptimeve të tyre nuk i lejon ato të angazhohen si kandidate. Ndërsa, roli i burrave në familjet e tyre, në të kundërt, nuk bie ndesh me ambiciet e tyre politike. Arsyeja e tretë që gratë përmendën si pengesë, ishte mungesa e “kontakteve të mjaftueshme me strukturat politike lokale.” Ndërkohë, burrat nuk e raportojnë këtë pengesë, gjë që tregon se si strukturat e partisë vazhdojnë të jenë të dominuara nga meshkujt. Është interesant fakti që si gratë dhe burrat përmendin se janë “të impenjuar me punën e tyre aktuale,” gjë që tregon

Një

Ana

lizë

Baz

ë

49

se si gratë dhe burrat janë të angazhuar në mënyrë të konsiderueshme në forcën e punës.

Kur u pyetën në lidhje me stimujt që mund të ndihmonin për rritje të angazhimit në pozicione të vendim-marrjes, 35,3% e respondentëve (si femra dhe meshkuj) deklaruan se të qenit të angazhuar në një parti politike do të përbënte një nxitje, dhe 13,7% deklarojnë se kanë nevojë për kualifikime akademike të duhura. Gjithsesi, angazhimi në një parti politike mbetet një faktor kyç për arritjen e pozicioneve vendim-marrëse dhe kjo ka rezultuar në rritjen e anëtarësisë së grave në partitë politike dhe përfaqësimin e tyre në strukturat e partisë. Gjatë dy zgjedhjeve të fundit parlamentare në vitin 2005 dhe 2009, partitë politike duket se zgjodhën figurat publike të shoqërisë civile, për t’i përfaqësuar ato politikisht. Kështu, 23 deputetet gra që u zgjodhën nga zgjedhjet parlamentare të Qershorit 2009, 10 prej tyre kanë qenë anëtare aktive të shoqërisë civile, tre deputete përfaqësonin akademinë, pesë prej tyre sektorin e OJF-ve ose grupet e interesit, dhe dy prej tyre fushën e artit dhe kulturës.

Komisionerët PotencialëKur gratë u pyetën mbi interesin e tyre për t’u angazhuar si komisionerë në zgjedhjet e ardhshme lokale, 52,9% e tyre janë përgjigjur negativisht dhe 33,4% janë të pasigurta. Disa nga arsyet që renditen si shkak për nivelin e ulët të grave të angazhuara si komisioneve listohen më poshtë sipas shkallës së rëndësisë:

1. “Kërkon më shumë përpjekje dhe kam frikë mos humbas vendin e punës.”

2. “Mungesë besimi në profesionalizmin e komisionerëve të tjerë.”

3. “Frika për të mos u parë si (ose i akuzuar për të mos qenë) i/e paanshme.”

4. “Presioni i lartë dhe atmosfera akuzuese që krijohet pas zgjedhjeve.”

5. “Për shkak të presionit politik që është ushtruar mbi komisionerët gjatë zgjedhjeve.”

Gatishmëria për të mbështetur kandidatet femraNga numri total i të anketuarve, pjesa më e madhe (57%) ishin pozitivë për të mbështetur gratë kandidate në zgjedhjet e ardhshme lokale të vitit 2011, me një ndryshim të vogël midis grave (56%) dhe burrave (58%). Ndërkohë, (41%) e të anketuarve ‘nuk e dinë’ nëse do të mbështesin një grua kandidate, me një ndryshim të vogël midis grave (42%) dhe burrave (40%). (Referoju Tabelës 12. në Shtojcën e këtij raporti, për të dhëna më të hollësishme). Nga intervistat gjysëm të strukturuara dhe tryezat e rrumbullakta, rezultatet tregojnë se prirja kryesore është të votohet për partinë politike dhe jo për kandidatët. Por nëse do të votonin për kandidatët, pjesëmarrësit pohuan se vendimi i tyre do të varej mbi besueshmërinë ndaj kandidatit, duke sugjeruar se kandidati duhet të përfaqësojë komunitetin ku ai/ajo kandidon dhe të vlerësohej për kontributin ndaj komunitetit.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

50

Pavarësisht nga niveli në përgjithësi i ulët i grave në përfaqësimin e partive politike, të intervistuarit nëpërmjet intervistave gjysmë të strukturuara vlerësuan disa histori suksesi të grave të përfshira në politikë, duke përmendur shembujt e deputeteve të zgjedhura në zgjedhjet e fundit parlamentare. Vlen të përmendet se gratë deputete janë konsideruar si një model i vlerave pozitive të tilla si integriteti dhe profesionalizmi, kishin fituar mbështetjen e kolegëve të tyre në parti politike dhe u votuan nga një pjesë e madhe e qytetarëve, për shkak se angazhimi i tyre në aktivitetet e komunitetit u vlerësua shumë. Ashtu si burrat dhe gratë mbështesnin gratë e zgjedhura deputete si përfaqësuese të denja të grave, duke mbështetur angazhimin e tyre në politikë. Megjithatë ka histori të suksesshme të grave, të cilat arritën të përfshiheshin në politikë si lidere, raporti i tyre është i papërfillshëm në politikën lokale. Disa përfaqësues të partive politike deklaruan se disa gra me potenciale lideri, të cilat u mbështetën nga strukturat lokale të partisë dhe forumi politik i gruas gjatë zgjedhjeve të fundit parlamentare, nuk u përfshinë në listat e kandidatëve pasi këto kandidatura nuk u pranuan nga ana e lidershipit të nivelit qendror. Ndërsa, nga ana tjetër ka patur gra të cilat u propozuan personalisht nga ana e liderëve të partive politike dhe jo nga strukturat partiake. Kjo duket se ka motivuar liderët kryesorë të partive politike për të kërkuar liderë të rinj, si individë që mbështeten nga komuniteti dhe votohen nga qytetarët në bazë të përkatësisë së tyre politike.

2.5. Portretizime të Medias për Gratë në Funksione Lidershipi Mediat, veçanërisht gjatë procesit zgjedhor, luajnë një rol të rëndësishëm si në shpërndarjen e informacionit ashtu edhe në formësimin e opinioneve. Media informon elektoratin për pikëpamjet politike të ofruara, platformat dhe programet. Kur media pasqyron profile të figurave politike dhe kandidaturave të mundshme, ajo përcjell informacion për vlerat që ata përfaqësojnë, si dhe kapacitetet e tyre.

Mediat nuk janë të imunizuara nga paragjykimet e shoqërisë në përgjithësi, duke përfshirë edhe paragjykimet gjinore. Disa vëzhgues mendojnë se media në Shqipëri ka bërë disa përparime në aspektin e raportimit mbi gratë lidere dhe vendim-marrëse pa paragjykime. Në zgjedhjet e vitit 2009, për shembull, disa debate publike u shfaqën në media. Kandidatet femra morën pjesë së bashku me kandidatët meshkuj, dhe mediat i paraqitën debatet pa bërë dallime gjinore. Megjithatë, ka ende një përqasje që demonstron se mediat sigurojnë mbulim mediatik më pak të kandidateve femra se sa kandidatëve meshkuj dhe se në përgjithësi media mbart ende stereotipe gjinore. Kështu, atëherë kur gratë kandidate janë të profilizuara, mediat - sidomos mediat lokale - shpesh fokusohen në çështje private, ose në vetitë fizike të gruas (nëse ato janë tërheqëse), dhe jo në çështje që janë te rëndësishme për fushatën.

Mikro-vrojtimi i pyeti të anketuarit nëse mund të vlerësonin rolin e mediave në portretizimin e grave lider apo kandidateve gra në nivel lokal. Bazuar në të dhënat e mikro-anketës, rezulton se të anketuarit i japin mediave një rol të rëndësishëm në promovimin e grave lidere dhe kandidateve gjatë zgjedhjeve lokale. Megjithatë, shumica e të anketuarve përceptojnë se

Një

Ana

lizë

Baz

ë

51

media përqendrohet më shumë në karakteristika sipërfaqësore të grave lidere apo kandidateve potenciale. Të anketuarit janë pyetur të rendisin përgjigjet e mëposhtme sipas shkalles së rëndësisë. (Referoju Tabelës 13 në Shtojcën e këtij raporti, për të dhëna të hollësishme.)

• Media përqendrohet në çështje sipërfaqësore të grave lidere ose kandidateve tëmundshme (30%)

• Mediaiinkurajon(20.6%)

• Mediambështetmëshumëburratlider(18.6)

• Medianukimbështetnëmënyrëtëmjaftueshmeanëtarëtaktivëtëkomunitetitpërt’ipromovuar ata (17.6%)

Rezultatet e studimit mbi monitorimin e zgjedhjeve parlamentare të vitit 2009 të kryer nga ACER dhe ASET24 janë informuese për këtë çështje diskutimi. Ky studim tregoi se mbulimi mediatik për burrat dhe gratë kandidate nuk ishte i barabartë. Mediat kombëtare kishin mundësi më shumë se mediat lokale për të mbuluar mediatikisht kandidatët, por në përgjithësi, gratë u shfaqën shumë më rrallë se sa kolegët e tyre meshkuj.

Studimi i kryer nga Instituti për Kërkime dhe Alternativa Zhvillimi dhe Forumi i Mendimit të Lirë25 (IDRA dhe FML) të mbështetur nga SOROS & Fondi Kombëtar për Demokraci gjatë zgjedhjeve parlamentare të vitit 2009 gjeti gjithashtu paragjykim të mediave. Kanalet televizive kryesore publike dhe private mbuluan kryesisht politikanët meshkuj. Kur të dhënat analizohen në bazë të gjinisë, dhe jo përkatësisë politike, rezulton se mediat mbuluan mediatikisht meshkujt 94% të kohës, dhe gratë vetëm 6% të kohës televizive. Gazetat e mëdha pasqyruan artikuj rreth politikanëve meshkuj 93% të kohës dhe politikaneve gra vetëm 7% të kohës. Rezultatet janë paraqitur në tabelën më poshtë.

24) ACER dhe ASET “Zgjedhjet Parlamentare 2009 në Shqipëri: Monitorimi i Zbatimit të Kuotave Gjinore dhe Pjesëmarrjes së Grave, Tiranë, 1 Shtator 2009.

25) Studimi është pjese e projektit të monitorimit me temë: “Promovimi i Transparencës Financiare dhe Llogaridhënies së Partive Politike Pjesëmarrëse në Zgjedhjet e Përgjithshme në Shqipëri” përgatitur nga Instituti për Kërkime dhe Alternativa Zhvillimi (IDRA) dhe Forumi i Mendimit te Lirë (FML) financuar nga Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë, Fondacioni SOROS dhe National Endowemnet for Democracy. www.soros.al/2010/foto/uploads/File/raporti%20final%20NED.doc

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

52

Tabela 8. Monitorimi i Medias gjatë Zgjedhjeve Parlamentare të vitit 2009 26 27

Politikani

Gjin

ia

Par

tia

Po

litik

e Stacionet TV GAZETAT

Top

Cha

nel

Kla

n T

V

TV

SH

Viz

ion

Plu

s

New

s 24

She

kulli

Gaz

eta

Shq

ipta

re

Shq

ip

Pan

ora

ma

Ko

ha jo

në

Sinkron (Sek)26 Citimi (cm2)27

Edi Rama

M PS 6727 6099 6266 4597 12076 4779 7351 3619 6435 7355

Sali Berisha

M PD 6322 27313 20264 5698 7229 3706 10079 4574 8704 18319

Ilir Meta M LSI 1928 3129 3471 1780 2715 135 2686 1697 5418 3395

Bamir Topi

M X 1840 2172 1148 2600

Jozefina Topalli

F PD 1400 2307 4499 895 867 1348 850 1912 2075

Erjon Velia

M G99 1257 836 2099 142 1393 703

Lulëzim Basha

M PD 2290 2241 429 867

Sokol Olldashi

M PD 2177

Aldo Bumci

M PD 1868 2598

Skënder Gjinushi

M PSD 918 1472 1537 461 2073

Gramoz Ruci

M PS 369 321

Fatmir Mediu

M PR 939

Majlinda Bregu

F 268

Burimi: Instituti për Kërkime dhe Alternativa Zhvillimi dhe Forumi i Mendimit të Lirë Shenim: Përllogaritje të ACER bazuar në të dhënat e studimit të IDRA dhe FML “Promovimi i Transparencës Financiare dhe Llogaridhënia e Partive Politike pjesëmarrëse në Zgjedhjet Parlamentare në Shqipëri”, Gusht 2009.

26) “Sinkron”: i referohet kohës që media i jep politikanëve për të shprehur opinionet e tyre me zërin e tyre në kohën televizive. Kjo kategori përfshin intervistat dhe raportet e drejtpërdrejta nga politikanët

27) “Citat”: i referohet hapësirës në të cilën një gazetar përdor ose ri-thotë me fjalë të veta subjektin.

3. Partitë Politike dhe Zbatimi i Kuotave

në Nivelin Lokal

Një

Ana

lizë

Baz

ë

55

Partitë politike janë mekanizmi kryesor nëpërmjet të cilit gratë dhe burrat mund të kene akses në lidershipin politik dhe pozionet e zgjedhura. Prandaj, strukturat, praktikat dhe politikat e partive politike, në një masë të madhe, ndikojnë nivelin e pjesëmarrjes së grave në qeverisje.

Në Shqipëri, përpjekjet për respektimin e kuotave gjinore brenda strukturave të partive politike janë përforcuar duke përfshirë më shumë gra në vitet e fundit. Numri i grave kandidate në listat zgjedhore në Qershor 2009 është rritur dukshëm që nga zgjedhjet e mëparshme parlamentare, por ende pa arritur 30% të parashikuar në ligjin “Për barazinë gjinore në shoqëri”. Është e rëndësishme të theksohet se ka pasur një rritje të dukshme të përfaqësimit të grave, si komisionere, në dy partitë më të mëdha duke tejkaluar kuotën e 30% të komisionerëve në ditën e zgjedhjeve (32,1% /PD dhe 37% /PS të komisionereve ishin femra)28.

Në nivel kombëtar, si PD dhe PS kanë miratuar që kuota gjinore të zbatohet në kuadër të strukturës organizative të partive të tyre përkatëse politike, siç deklarohet në të dy statutet e tyre të partisë (shih Shtojcën 2). Gjatë zbatimit të këtij studimi, u morën në shqyrtim edhe strukturat e drejtimit të partive (Kryesitë, këshillat) në nivel lokal në çdo rajon. Të dhënat statistikore të grumbulluara mbi pjesëmarrjen e grave në rajonë të ndryshme në të gjithë Shqipërinë tregojnë se, pavarësisht miratimit zyrtar nga partitë politike, kuota nuk është zbatuar plotësisht dhe ka diferenca të konsiderueshme midis rajoneve. (shiko seksionin 3.2)

Gjendja aktuale e përfaqësimit të grave në institucionet vendim-marrëse lokale paraqitet si në tabelën më poshtë. Pjesëmarrja e grave është më të lartë pas zgjedhjeve administrative të vitit 2000 kur janë zgjedhur pesë kryetare të komunave. Në zgjedhjet e vitit 2003 asnjë grua nuk u zgjodh kryetare bashkie dhe në vitin 2007, kishte vetëm një grua (Kryetare e Bashkisë se Shijakut)29, Nga 11 mini-bashkitë e qarkut Tiranë vetëm 3 kryetare ishin gra në vitin 2003, si dhe në vitin 2007. Numri i grave si kryetare komune30 është po ashtu i ulët, në zgjedhjet e vitit 2007 është i njëjtë me numrin e kryetareve te komunave te zgjedhura ne vitit 2003, 5 nga 308 (rreth 2 %).

28) ACER dhe ASET “Zgjedhjet Parlamentare 2009 në Shqipëri: Monitorimi i Zbatimit të Kuotave Gjinore dhe Pjesëmarrjes së Grave, Tiranë, faqe 27, 1 Shtator 2009

29) “Rezultatet vendore -2007” http://www.cec.org.al/2004/zgjedhvendorefiles/2007/Rezultatet/rezultate%20perfundimtare/kryetar.pdfl

30) Komuna Kajan/ rrethi Elbasan; komuna Fratar/ rrethi Mallakaster; komuna Fshat Memmaliaj/ rrethi Tepelenë; komuna Ndroq/rrethi Tiranë; komuna Hore Vranisht/rrethi Vlorë.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

56

Tabela 9. Përfaqësimi i Grave në Zgjedhjet e Mëparshme Lokale (%)

Pozicioni 2000 2003 2007

M F M F M FKryetare Bashkie 92.3 7.7 100 0 98.5 1.5Kryetare Mini-Bashkie 72.7 27.3 72.7 27.3 72.7 27.3Prefekte 91.7 8.3 100 0 100 0Kryetare Komune 98.7 1.3 97.7 2.3 98.3 1.7Kryetare e Këshillit Bashkiak x* x 83.4 16 85 15Kryetare e Këshillit të Komunës x x x x x xAnëtare e Këshillit Bashkiak x x x x 87 13Anëtare e Këshillit të Komunës 85.8 14.2 x x x x

Burimi: MPÇSSHB, Departamenti i Politikave të Shanseve të Barabartax* –Të dhëna të padisponueshme

Duke iu referuar zgjedhjeve lokale në vitin 2007, vërehet se pjesëmarrja e grave si anëtare në këshillat bashkiake në të gjithë Shqipërinë (të dhënat janë të disponueshme për 59 bashki nga 66) është vetëm 13% (167 gra nga 1,265 anëtarë në total) dhe 15% si Kryetare (9 Kryetare të Këshillave Bashkiake nga 59). Pjesëmarrja e grave si anëtare e këshillave bashkiake është më e lartë në Tiranë (31%), Lushnjë (29%), e ndjekur nga bashkitë e Memaliajt (29%), Pukës (29%), Selenicës (27%), dhe Korcës (26%) dhe më pak në bashkitë e Cërrikut, Librazhdit, Bulqizës, Burrelit, Poliçanit, Himarës, Orikumit dhe Delvinës (6% secili). (Referojuni Tabelës 14. Në Shtojcën 4 të këtij raporti)

3.1.Niveli i Përgjithshëm i Njohurive dhe Pranimit të Kuotave Gjinore nga Partitë Politike në Nivelin Lokal Siç është shpjeguar më lart, kuota gjinore është sanksionuar në Kodin Elektoral dhe përcakton një formulë të veçantë për renditjen e kandidatëve sipas gjinisë në listat e kandidatëve të hartuara nga partitë politike. Neni 67, Pika 5 thotë se në nivel parlamentar, “për çdo zonë zgjedhore31 të paktën 30 përqind e listës shumë-emërore dhe/ose një nga tre emrat e parë të

31) Duke ju referuar Ligjit nr. 10019, datë 29.12.2008 "Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë’në nenin 2 përcaktohet përkufizimi i zonave elektorale. "Zonë elektorale" është ndarja administrative territoriale e Rajonin për Zgjedhjet Parlamentare dhe ato Vendore. (bashkia dhe komunat) për zgjedhjet e njësive të zgjedhjeve vendore.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

57

listës shumë-emërore duhet t’i përkasë secilës gjini”32. Kodi Elektoral parashikon më tej se në zgjedhjet për pushtetin vendor, një në çdo tre emrat në listë duhet t’i përkasë secilës gjini33. Kështu, kuota gjinore është më e fortë në nivelin lokal se sa në nivel kombëtar. Kodi Elektoral përcakton gjithashtu sanksionet për listat e kandidatëve në nivelin lokal në rastet kur kuota gjinore nuk respektohet - një gjobë prej 30.000 lekë34 do të vendoset nga KQZ-ja për çdo zonë zgjedhore administrative35.

Në përgjithësi, përfaqësuesit e intervistuar të PD-së për këtë studim treguan gatishmëri për t’i respektuar kuotat gjinore në të gjitha nivelet e strukturave të saj lokale dhe për të përmirësuar përfaqësimin e grave, veçanërisht në zonat veriore të vendit, ku përfaqësimi i grave është i ulët në 10-20% . Përfaqësuesit e PS-së deklaruan se ata kanë plane për të rritur përfaqësimin e grave përtej 30% - deri në 50%. Gjithashtu, ata besojnë se kuota gjinore është zbatuar në statutin e partisë së tyre që prej zgjedhjeve parlamentare të Qershorit 2009. Kur u pyetën, të gjithë të intervistuarit pranuan përfshirjen e kuotave gjinore në statutet e partisë së tyre duke ju referuar organizimit të brendshëm të strukturës së partisë kundrejt përfaqësimit të grave.

Pavarësisht nga gatishmëria e shpallur në lidhje me zbatimin e kuotës, nga të dhënat e mbledhura nëpërmjet intervistave gjysmë të strukturuara me përfaqësuesit e degëve lokale të partive, rezulton se ata kanë vetëm një nivel të përgjithshëm të njohurive në lidhje me detyrimet ligjore të partive politike në zbatimin e legjislacionit apo Kodit Elektoral që ka të bëjë me kuotën gjinore. Kështu, u vu re se përgjigjet e zyrtarëve të partisë ‘ishin politikisht korrekte’ dhe më tepër formale. Megjithatë, kur ata u pyetën në lidhje me ndryshimet në dispozitat e Kodit Elektoral për zbatimin e kuotave gjinore në zgjedhjet administrative në krahasim me

32) Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë, Ligji nr. 10019, datë 29.12.2008, Neni 175 "Sanksionet në lidhje me Barazinë Gjinore", Kërko në: http://www.cec.org.al/2004/legjislacion/kodi%20i%20ri/kodi%20zgjedhor.pdf

33) Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë, Ligji Nr. 10019, datë 29.12.2008, Seksioni 175, "Sanksionet në lidhje me Barazinë Gjinore, in gjendet tek:http://www.cec.org.al/2004/legjislacion/kodi%20i%20ri/kodi%20zgjedhor.pdf

34) Kodi Zgjedhor / Neni 175 “sanksione në lidhje me barazinë gjinore”. Mos përmbushja nga subjekti zgjedhor i detyrimeve të parashikuara në fjalinë e fundit të pikës 6 të nenit 67 të këtij Kodi, dënohet me gjobë prej 30 000 lekë nga KQZ-ja për çdo zonë zgjedhore.

35) Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë, Neni 27“Zonat e Administrimit Zgjedhor”1. Zonat e Administrimit Zgjedhor ngrihen dhe funksionojnë për çdo lloj zgjedhjeje dhe referendumi sipas këtij Kodi.2. Juridiksioni territorial i ZAZ-ve si rregull është i njëjtë me rrethin administrativ, sipas ligjit që rregullon organizimin territorial të Republikës së Shqipërisë. Rrethet që kanë më shumë se 70 mijë shtetas me të drejtë vote ndahen nga KQZ-ja në më shumë se sa një Zonë e Administrimit Zgjedhor, në përputhje me kriteret e mëposhtme:a) pandashmëria e territorit të komunës dhe bashkisë;b) vazhdimësia dhe kompaktësia e territorit, duke shmangur barrierat gjeografike;c) mundësi të mira komunikimi brenda territorit;ç) numër i përafërt zgjedhësish.6. KQZ-ja, jo më vonë se 5 muaj para datës së zgjedhjeve, mund të ndryshojë kufijtë e ZAZ-së, sipas kërkesave të këtij neni, vetëm nëse ka ndryshim të kritereve për caktimin e tyre sipas pikave 2, 3 dhe 4 të këtij neni.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

58

zgjedhjet parlamentare në fazën e përgatitjes së listave të kandidatëve, të anketuarit nuk ishin në gjendje të jepnin detaje. Në bazë të përgjigjeve, ishte e qartë se përfaqësuesit e partive politike dhe kryetaret e Forumeve Politike të Grave kanë vetëm njohuri sipërfaqësore mbi LBGJ dhe mbi mekanizmat për respektimin e kuotave siç është përcaktuar në Kodin Elektoral. Shumica e të intervistuarve janë të vetëdijshëm për kuotën prej 30%, por ata nuk e dinë se si do të arrihet ky përfaqësim.

Në lidhje me sanksionet e parashikuara ne Kodin Elektoral për mospërputhje me kuotën gjinore, shumica e të anketuarve nuk kishin njohuri në lidhje me sanksionet, siç parashikohet në Ligjin për Barazinë Gjinore (LBGJ) dhe nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ). Duhet të theksohet se kryetaret e Forumeve Politike të Grave janë mjaft skeptike në lidhje me zbatimin e sanksioneve dhe rolin e tyre, bazuar në këndvështrimin e tyre në mënyrën se si sanksionet u zbatuan gjatë zgjedhjeve të fundit parlamentare. Siç është përmendur në këtë raport, përvoja e zgjedhjeve parlamentare të Qershorit 2009 tregoi se refuzimi i listave të kandidatëve nga KQZ-ja ishte masë shumë më efektive se sa sanksionet e përcaktuara sipas ligjit në vendosjen e një gjobe të papërfillshme prej 30.000 lekë për ato parti që nuk do të zbatojnë masat legjislative. ACER analizoi se gjatë zgjedhjeve parlamentare të vitit 2009, sanksioni më i rëndësishem ishte dhe mbetet refuzimi i listës se kandidatëve prej KQZ -së për ato parti që nuk respektuan kërkesat e ligjit mbi kuotat. Përfaqësuesit e degëve lokale të partive politike deklaruan gjatë intervistave të tyre se sanksionet për mos-pajtueshmërinë me ligjin e kuotave janë instrumente të rëndësishme për nxitjen e zbatimit të kuotave. Gratë e intervistuara të Forumeve Politike të Gruas parashikojnë që edhe pse, në këtë moment, kuotat janë të nevojshme për të rritur artificialisht numrin e grave në partitë politike, me kalimin e kohës gratë do të respektohen për kontributin e tyre ndaj partisë dhe as kuota e as sanksionet nuk do të jenë të nevojshme.

Rezultatet e intervistave gjysmë të strukturuara tregojnë mbështetje të fortë për legjislacionin që mbështet dhe promovon barazinë gjinore në Shqipëri dhe që kuota gjinore të konsiderohet si një masë e rëndësishme në këtë kohë. Të dhënat tregojnë se nuk ekzistojnë dallime mes partive politike lidhur me nivelin e njohurive të tyre, por ka mospërputhje të konsiderueshme midis krerëve lokalë të partive politike dhe kryetareve të Forumeve Politike të Grave lokale kur është fjala për ndërgjegjësimin në lidhje me kuotat gjinore.

Intervistat tregojnë se gratë janë në dijeni të Kodit Elektoral dhe të kuotës gjinore, por nuk kanë qasje në informacion në lidhje me planet e partive për zbatimin e kuotave gjinore, për shkak se ato nuk janë të përfaqësuara sa duhet në kryesitë e degëve lokale të partisë. Kjo vjen për shkak të nën-përfaqësimit të tyre në strukturat vendim-marrëse të degëve lokale të partive politike (kryesitë), gjë që pengon qasjen e tyre për informacion mbi vendime të rëndësishme politike. Kur përfaqësuesit e partive u pyetën nëse kishin marrë udhëzime konkrete nga lidershipi qendror i partisë mbi zbatimin e kuotave gjinore dhe çështjet e barazisë gjinore në përgjithësi, në shumicën e rasteve gratë i referuan intervistuesve ndryshimet përkatëse të bëra në statutet e partisë së tyre por nuk ishin në gjendje të jepnin hollësi. Vlen të përmendet se përfaqësuesit e të gjitha partive politike, të të dyja kaheve, dhanë përgjigje përafërsisht të njëjta.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

59

Bazuar në përgjigjet e grumbulluara, gratë në krahasim me burrat anëtarë të së njëjtës parti politike kanë perceptime të ndryshme për zbatimin e kuotave gjinore brenda strukturave lokale të partisë politike. Kështu, meshkujt (kryetarët/nënkryetarët e degëve lokale të partive) kanë tendencë për të dhënë shifra më zyrtare dhe të shfaqen “politikisht korrektë” kur i referohen angazhimit të strukturës së tyre për respektimin e kuotave gjinore në zgjedhjet e ardhshme lokale. Angazhimi i tyre mbështetet në vullnetin për të propozuar kandidate femra duke respektuar kuotën e 30%, në përputhje me angazhimin e lidershipit të partisë politike në nivel qendor. Gratë (kryetaret e Forumit Politik të Gruas) janë më skeptike ndaj faktit nëse kuota gjinore do të respektohen në zgjedhjet e ardhshme lokale. Në përgjigjet e tyre, gratë i referohen situatës aktuale të nënpërfaqësimit të tyre në strukturat vendimmarrëse.

Një numër i konsiderueshëmi përfaqësuesve lokalë politikë (kryesisht burra) përmendën se ka mungesë të interesit dhe të gatishmërisë së vetë grave për t’u përfshirë në zgjedhjet lokale. Disa nga arsyet që ata dhanë janë: gratë nuk kanë kohë të mjaftueshme për t’u marrë me politikë, partitë politike nuk i mbështesin gratë, mediat nuk i promovojnë gratë, ka probleme ekzistuese të mentalitetit konservator në zonat rurale, mentalitet i prapambetur patriarkal në përgjithësi, dhe mungesë të mbështetjes së grave nga gratë brenda strukturave të partive politike.

Ndërmjet atyre që besojnë se kuotat do të jenë pjesërisht të zbatueshme, burrat dhe gratë e intervistuara japin arsye të ndryshme. Më të rëndësishmet dhe më të shpeshta që janë përmendur radhiten si më poshtë:

• Njëmentalitetkonservatorishoqërisë(cituarngadytëtretategrave,dhemëpakngameshkujt);

• Agresivitetdhemungesëembështetjesngastrukturatepartisëdhengavetëlidershipi(cituar nga dy të tretat e grave, dhe më pak nga meshkujt);

• Përgjegjësitëegruasnëfamilje(50%emeshkujvedhe50%efemraveepërmendinkëtë arsye);

• Mungesaedisponueshmërisëngaanaevetëgrave(50%emeshkujvedhe50%efemrave përmendin këtë arsye).

3.2. Planet e Partive Politike për Përmirësimin e Pjesëmarrjes së Grave në Organet Vendim-marrëse

Statusi i Grave në PartiNëse i referohemi tabelës së mësipërme me të dhënat për përfaqësimin e grave në strukturat

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

60

lokale të partive politike, gratë edhe pse më të shumta si anëtare të Forumeve Politike të Gruas, janë të nënpërfaqësuara në nivelet më të larta të vendimmarrjes të partive përkatëse. Strukturat e partive politike ndryshojnë nga njëra-tjetra (shih Shtojcën 2 për informacione të mëtejshme), kështu të dhënat e PD-së i referohet përbërjes së “Kryesisë” në nivel rrethi; të dhënat e PS-së i referohet “Kryesisë” në nivel qarku, të përbërë nga disa anëtarë që përfaqësojnë organin vendimmarrës të partisë në nivel lokal*. Mbledhja e këtyre të dhënave ka qenë një sfidë për studiuesit. Të dhënat zyrtare, të plota dhe të disagreguara sipas gjinisë në strukturat lokale të partive politike në nivel lokal (kryesitë, asambletë, organizatat, etj), janë të pa aksesueshme dhe pothuajse mungojnë plotësisht. Kështu, ACER për të formuluar një analizë gjithëpërfshirëse u mbështet në shifra të përafërta të referuara nga përfaqësuesit lokale të partive politike, të mbledhura nga koordinatorët lokal të ACER lokale gjatë intervistave gjysëm të strukturuara dhe nëpërmjet komunikimeve të drejtpërdrejta.

Tabela 10. Pjesëmarrja e Grave në Strukturat Drejtuese të degëve Lokale të Partive politike sipas Qarqeve36

Par

titë

Pol

itike

DP

SP

SM

I

RP

Rrethet

Gra

të %

Nr.

Anë

tare

ve

të F

orum

it të

G

ruas

Gra

të %

Nr.

Anë

tare

ve

të F

orum

it të

G

ruas

Gra

të %

Nr.

Anë

tare

ve

të F

orum

it të

G

ruas

Gra

të %

Nr.

Anë

tare

ve

të F

orum

it të

G

ruas

ELBASAN 36 500 40 420 23.8 37 x x

KORÇË 26 600 28 920 x x 40 300

SHKODËR 21 500 14 250 20 150 14 x

KUKËS 20 250 x x x x x x

DIBËR 12 230 25 150 20 68 x x

LEZHË 42 500 25 x x x x x

BERAT 30 700 20 300 24 500 33 300

DURRËS 22 x 40 1000 23.3 84 26 x

VLORË 23 x 24* x 7 x x x

36) Në kohën e zbatimit të këtij studimi PS ishte në procesin e riformimit të strukturës lokale të quajtur "Asambleja" në nivel rajonal.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

61

Par

titë

Pol

itike

DP

SP

SM

I

RP

RrethetG

ratë

%

Nr.

Anë

tare

ve

të F

orum

it të

G

ruas

Gra

të %

Nr.

Anë

tare

ve

të F

orum

it të

G

ruas

Gra

të %

Nr.

Anë

tare

ve

të F

orum

it të

G

ruas

Gra

të %

Nr.

Anë

tare

ve

të F

orum

it të

G

ruas

FIER x* x 26* x 17 x x x

GJIROKASTËR 33 3150 33 100 x x x x

TIRANË** N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A N/A

Mesatare 26.5 28 19 28

Burimi: ACER, Të dhënat janë mbledhur përmes intervistave gjysmë të strukturuara37

*Shifrat i referohen pjesëmarrjes së grave në nivel reethi dhe nivel rajonal të strukturave organizative të partive politike (“Kryesia”)

*x – Të dhëna të padisponueshme

** Në Tiranë të dhenat janë të disponueshme vetëm për anëtarësinë e PS, ku gratë zenë 29% të anëtarëve dhe 30% të njësive të organizatave vendore.

Siç është vënë re, shifrat e përgjithshme tregojnë se partitë politike nga të dy krahët kanë rezultate pozitive në respektimin kuotës gjinore në strukturat e tyre vendore. Si e tillë, në 6 nga 12 rajonet e Shqipërisë të paktën njëra nga partitë politike të monitoruara e ka tejkaluar kuotën 30%, përkatësisht në Lezhë, Elbasan, Korçë, Durrës, Gjirokastër dhe Berat. Kuota gjinore më e lartë është vërejtur në strukturat vendimmarrëse partiake në Lezhë me 42% (PD), e ndjekur nga Elbasani dhe Durrësi me 40% secili (PS), dhe Korçë me 40% (PR); Gjirokastrë me 33% (nga të dy PD dhe PS), dhe Berat me 33% (PR) dhe 30% (PD). Shifrat më të ulëta të kuotës gjinore rezultojnë në Vlorë me 7% (LSI), Dibër me 12% (PD), e ndjekur nga Shkodra me 14% (PS dhe PR secila), dhe Fier me 17% (LSI).

Këto të dhëna konfirmojnë se në rajone të caktuara partitë politike kanë treguar vullnet të mirë për zbatimin e kuotave, por mesatarisht në të gjithë vendin përfaqësimi i grave në degët lokale të partive politike është ende nën masën kritike të 30%. Përpjekje të mëtejshme janë

37) Të dhënat statistikore janë mbledhur nga koordinatorët lokale të ACER, gjatë intervistave me lidershipin politikë vendor, mbi bazën e intervistave gjysëm të strukturuara, por në shumë raste, sidomos nga partitë e vogla politike nuk kanë të dhëna të qarta, veçanërisht në lidhje me nr. eanëtarëve të forumeve të grave.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

62

të nevojshme nga partitë politike për të aplikuar në mënyrë të barabartë në të gjithë rajonet e vendit dispozitat e statuteve të tyre përkatëse në lidhje me zbatimin e kuotave gjinore.

Grafiku 1. Pjesemarrja e Grave ne Kryesite e Degeve Lokale te Partive Politike sipas Rajoneve (%)

0 10 20 30 40 50 60

Gjirokaster

Elbasan

Durres

Lezhe

Diber

Kukes

Shkoder

Korce

Vlore

Bas

hkit

ë

%

PS

PD

Burimi: ACER38

Bazuar në të dhënat e raportuara nga intervistat, ekziston një kryetare partie grua e degës lokale të PS-së në Elbasan. Në të gjitha rajonet e tjera të vrojtuara, janë zgjedhur burra si kryetarë të degëve të kësaj partie politike në të gjithë Shqipërinë. Nuk ka raportime për gra të zgjedhura si kryetare të degëve lokale të PD. Ndërmjet partive politike më të vogla, në disa raste, ata nuk kanë raportime as mbi eksiztencen dhe përbërjen e Forumeve të Grave.

Kështu, roli i grave në organet vendim-marrëse të degëve lokale të partive politike nuk është në nivelet e duhura. Nga perspektiva e grave ka një nënvlerësim të kontributeve dhe

38) Këto të dhëna janë mbledhur nga koordinatorët lokal të ACER gjatë intervistave gjysmë të strukturuara me lidershipin politikë në nivel vendor. Në shumë raste, sidomos partitë e vogla, nuk kishin të dhëna ekzistuese në lidhje me nivelin e pjesëmarrjes së grave në strukturat e tyre.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

63

të kapaciteteve të tyre. Liderët meshkuj vazhdimisht i referohen pjesëmarrjes së grave në aktivitete dhe evente politike si dhe rolit të tyre si konsulente apo zëvendës-kryetare, por kryesisht nuk janë në gjendje të përmendin një pozicion specifik vendim-marrës të mbajtur nga një grua. Në persektivë të zgjedhjeve të ardhshme të vitit 2011, një numër grash të intervistuar për këtë studim konfirmuan disponueshmërinë dhe gatishmërinë e tyre për t’u përfshirë si votuese dhe kandidate, por përfshirja e tyre varet nga niveli i mbështetjes që ata do të merrnin nga lidershipi i partisë. Kanali kryesor për nxitjen e grave kandidate dhe rritjen e përfaqësimit të tyre në politikë dhe administratën publike mbetet ai i partive politike.

Këndvështrimet e Grave dhe Burrave si Anëtarë të një Partie Dy të tretat e përfaqësuesve të partive politike (kryesisht meshkuj) që janë intervistuar nëpërmjet intervistave gjysmë të strukturuara kanë vlerësuar përfshirjen e grave në aktivitetet politike lokale si majft pozitive. Gratë janë veçanërisht të perceptuara si efiçente në lehtësimin e komunikimit politik, në aspektin organizativ dhe në promovimin e ideve politike. Megjithatë, kur gratë u pyetën në lidhje me nivelin aktual të përfshirjes së tyre në parti, dy të tretat e tyre vlerësuan se roli i tyre nuk është i mjaftueshëm dhe me influencë. Sipas kryetareve të Forumeve Politike të Gruas në nivelin lokal që u intervistuan, kjo ndodh për shkak se gratë nuk janë të përfaqësuara si duhet në organet lokale të drejtimit të partisë, sidomos në pjesën veriore të vendit. Gjithashtu, kryetaret e Forumit Politik të Gruas pohuan se angazhimi i tyre ndaj partisë është i mirëpritur dhe mbështetur nga lidershipi i partisë - por vetëm gjatë periudhës së fushatës zgjedhore. Në këtë kuadër kontributi i tyre është vlerësuar i domosdoshëm për menaxhimin e fushatës zgjedhore, organizimin dhe pjesëmarrjen në aktivitetet e fushatës. Duke pasur parasysh këtë, gratë anëtare të të gjitha partive kanë besim relativisht të ulët tek lidershipi përkatës në vlerësimin e duhur që duhet t’i bëhet rolit dhe disponueshmërisë së kapaciteteve të tyre për t’i emëruar gratë në funksione drejtuese brenda strukturave të partisë së tyre. Sipas kryetareve të Forumit Politik të Gruas, kjo u reflektua në listat e kandidatëve të partisë gjatë zgjedhjeve parlamentare të vitit 2009, ku gratë u renditën në mes dhe në fund të listave të kandidatëve. Pozicionet më të zakonshme për gratë në degët lokale të partive janë Kryetare e Forumit Politik të Gruas dhe Zëvendës-Kryetare e ndonjë dege lokale, por pozicioni i fundit varion sipas rajoneve. Ka më shumë gra zëvendës-kryetare në Korçë dhe Elbasan (në rajonin qendror) dhe më pak në Kukës dhe Dibër (rajoni Verior).

Në strukturën e degëve të partive politike në nivel lokal, studimit u fokusua gjithashtu edhe në rolin e Forumit Politik të Gruas39 si një burim i rëndësishëm për të siguruar gra të kualifikuara me kapacitete lidershipi. Kryetaret e këtyre Forumeve theksuan faktin se Forumet operojnë

39) Forumet politike të grave janë organizata vullnetare të grave shqiptare në bazë të parimeve dhe vlerave të partive të tyre politike, të cilat japin mbështetje si organizata partnere. Ndërkohë që Forumet e Grave janë të njohura zyrtarisht në statutet e partive, ata nuk kanë asnjë rol vendim-marrës. Me përjashtim të Kryetares së Forumit të Grave, anëtarët e saj nuk janë aktive në udhëheqjen e partisë.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

64

me një buxhet shumë të kufizuar dhe nuk kanë asnjë rol të veçantë në vendim-marrjen brenda partisë. Ato raportojnë se roli i tyre është i kufizuar vetëm në mbështetje të kryesisë lokale në ngjarjet politike gjatë fushatës elektorale ose në aktivitete të partisë të organizuara nga gratë e kryesisë së nivelit qendror. Kjo u raportua nga gratë e të gjithë spektrit të partive politike.

Planet për zbatimin e kuotës në zgjedhjet lokale të vitit 2011Kur u pyetën nëse partia e tyre ka ndërmarrë ndonjë masë për të mbështetur përparimin e grave dhe angazhimin e tyre në parti duke patur parasysh zgjedhjet e ardhshme lokale, shumica e kryetarëve/nënkryetarëve të degëve lokale të partive (kryesisht meshkuj) iu referuan formalisht ndryshimeve të përgjithshme në Kodin Elektoral, që ka sanksionuar kuotat gjinore për zgjedhjet në qeverisjen vendore. Ata nuk ishin në gjendje të na jepnin ndonjë informacion apo raport konkret që mund të kishin marrë si udhëzime nga lidershipi i partisë në nivelin qendror rreth identifikimit dhe promovimit të grave me potencial lideri dhe se si do të vepronin për të rritur numrin e grave si kandidate.

3.3. Progresi dhe Pengesat në Zbatimin e Kuotës Gjinore Në nivelin lokal, partitë politike janë të strukturuara në të njëjtën mënyrë si dhe niveli qendror i tyre duke pasur një decentralizim të dukshëm. Çdo parti ndjek organizimin e vet. Njësitë organizative të dy partive kryesore janë paraqitur si me poshtë.

PD: Kryesia

Këshilli Kombëtar

Dega Lokale

Nën-Dega

Kryesia e Degës Lokale

Grup Seksioni

Seksioni

PS:Kryesia

Sekretariati

Asambleja Kombëtare

Asambleja Rajonale (bashkitë dhe komunat)

Një

Ana

lizë

Baz

ë

65

Organizatat Lokale/Njësitë

Kryesia e Organizatave Lokale

Kjo strukturë organizative tregon se për shkak të ndryshimeve të sanksionuara në sistemin zgjedhor, partitë kryesore kanë përshtatur edhe organizimin e tyre në nivel lokal, sipas një decentralizimi për të qenë sa më afër elektoratit.

Kur u pyetën për të identifikuar disa nga pengesat e mundshme që mund të pengojnë pjesëmarrjen e grave në pozita të larta drejtuese e vendim-marrëse, përfaqësuesit e degëve lokale të partive politike dhe kryetaret e Forumeve të Grave dhanë përgjigje të ngjashme, si në vijim, të renditura sipas rëndësisë:

• Mentalitetiishoqërisënëpërgjithësi;

• Mungesaekapaciteteve,sidomosnëzonatrurale;

• Konkurrencajoendershmendërmjetgravedheburrave;

• Agresivitetiimjedisitpolitik;

• Mungesaembështetjesngagratëetjera;

Vetë gratë vlerësuan si pengesa kryesore:

• Mentalitetipatriarkaliburrave;

• Niveli i ulët i përfaqësimit të grave në njësitë më të larta të vendim-marrjes në parti (kryesitë);

• Mungesaembështetjesngaanaelidershipitdhemungesaevullnetitpolitik.

3.4. Perceptime rreth Zbatimit të Kuotës Gjinore në Zgjedhjet e Ardhshme Administrative Kur u pyetën në lidhje me zbatimin e kuotave gjinore në zgjedhjet parlamentare të 28 Qershor 2009, vetëm 9 përqind e të intervistuarve në mikro-vrojtim deklaruan se kuotat arritën të zbatoheshin plotësisht sipas perceptimit te tyre. Kështu, 4 përqind thanë se kuotat nuk u respektuan dhe 52 përqind kanë raportuar se kuotat u zbatuan pjesërisht. Në lidhje me zbatimin e kuotave, gratë ishin skeptike më shumë sesa burrat, siç tregohet në grafikun e mëposhtëm.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

66

Grafiku 2. Perceptime të Zbatimit të Kuotës Gjinore për Zgjedhjet e vitit 2009

“Cili është perceptimi juaj për zbatimin e kuotave gjinore në zgjedhjeve parlamentare të Qershorit 2009?

0

5

10

15

20

25

30

Meshkuj

Femra

Nuk e diPo, por pjesërishtPoJo


Përgatitjet për zgjedhjet lokale të vitit 2011 nuk kishin filluar ende në kohën kur ky studim u realizua. Në lidhje me angazhimin e pritshëm politik për të zbatuar kuotat gjinore në zgjedhjet e ardhshme lokale, 45% e të anketuarve, kur u pyetën nëse partitë politike do të respektonin apo jo kuotat gjinore, deklaruan: “Po, por pjesërisht”. 10% deklaruan “Po”, dhe 25% u përgjigjën “Jo” , ndërsa 19,6% deklaruan “Nuk e di.”

Ata që u përgjigjën negativisht (sipas të cilëve kuotat nuk kanë gjasa të zbatohen), dhanë gjithashtu arsyet e mëposhtme:

• “listat përfundimtare të kandidatëve janë një vendim i partive politike në nivelinqendror”;

• “Nukkamjaftueshëmkandidatepotencialegra”;

• “Është mendësia patriarkale e shoqërisë faktori që i pengon gratë të jenë tëangazhuara dhe të vetë-promovohen në politikë në nivelin lokal”

Një

Ana

lizë

Baz

ë

67

Tabela 11. Shkaqet pse kuota nuk do të mund të respektohet, për ata të anketuar që u përgjigjën negativisht “Jo”

Gjinia

Gjit

hsej

% Përqin-dje ndaj Totalit

Femrat % Meshkujt %

Nëse Jo, cilat janë arsyet?

"Listat përfundimtare të kandidatëve ishin një vendim i partive politike në nivel qendror"

7 54 6 46 13 50 12.7

Nuk ka mjaftueshëm gra kandidate potenciale

3 50 3 50 6 23.1 5.9

Mentaliteti patriarkal i shoqërisë

2 50 2 50 4 15 4

Tjetër: "Gratë janë të angazhuara në detyra familjare" përgjigje e Femrave dhe " mungesa e organizimit të grave" për Meshkujt

1 33 2 67 3 11.5 3

Gjithsej 13 50 13 50 26 100.0 25


Shumë të anketuar vërejtën se degët lokale të partive politike nuk e kanë pavarësinë e nevojshme dhe hapësirën për promovimin e grave me kapacitet lideri si dhe renditjen e tyre si kandidate në zgjedhje. Përveç kësaj, të anketuarit dhanë një sërë përgjigjesh të hapura, duke përfshirë edhe skepticizëm në lidhje me mekanizmat që do të përdoren për të zbatuar kuotën gjinore. Të anketuarit u pyetën nëse ata kishin dijeni për ndonjë plan apo strategji të veçantë që partitë politike në nivel lokal po hartonin për të rritur përfshirjen e grave në strukturat e tyre lokale dhe pozicionet vendim-marrëse në përputhje me zbatimin e kuotës prej 30%. Përgjigjet e tyre tregojnë se ata kanë pak ose aspak informacion mbi aktivitetet e partive politike në këtë drejtim. Duke pasur parasysh se 42% e të intervistuarve vetë-identifikohet si politikisht aktive, dhe si rrjedhojë ka të ngjarë të jenë relativisht të mirë-informuar për aktivitetet e partisë, përgjigjet e tyre tregojnë një boshllëk të rëndësishëm ose mungesë planifikimi në lidhje me zbatimin e kuotave.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

68

Grafiku 3. Informacion mbi Planet e Partive Politike - nga të gjithë të anketuarit (%)

“A keni informacion për planet e Partisë politike?”

0

5

10

15

20

25

30

35Përqindja



Grafiku 4. Informacion mbi Planet e Partive Politike - nga anëtarët e Forumeve Partiake (%)

0

5

10

15

20


Përqind


Një

Ana

lizë

Baz

ë

69

Mikro-Vrojtimi tregoi se 69,4% e të anketuarve besojnë se kuota gjinore është përcaktuese në rritjen e pjesëmarrjes së grave dhe 29,4% nuk besojnë në këtë masë.

Për ata të intervistuar që nuk besojnë se kuota është përcaktuese për të rritur përfaqësimin e grave, arsyet janë të renditura më poshtë sipas rëndësisë:

• “Mentalitetikonservatorqëekzistonnëshoqërinëshqiptare”(29%)

• “Varetngagatishmëriaepartivepolitike”(26%)

• “Varetngadisponueshmëriaevetëgrave”(16%)

• “Kuotanukështëezbatueshmenëpraktikë”(10%)

Përgjigjet e të intervistuarve për këtë pyetje kanë qenë kryesisht te analizuara në retrospektivë, duke iu referuar rolit që kuota ka luajtur në zgjedhjet e fundit parlamentare ku u aplikua për herë të parë. Kjo ka rezultuar në zgjedhjen e 23 grave deputete në Parlament, në krahasim me 10 deputete në legjislaturën e mëparshme (2005). Ky perceptim bazohet në faktin se kuota e sanksionuar në Kodin Elektoral për listat kombëtare të kandidatëve krijoi dy mundësi - 30% e listës dhe/ose 1 në tre emrat e parë. Në shumicën e rasteve, gratë kandidate janë përfshirë në pjesën e poshtme të listës së kandidatëve, ku shanset për t’u zgjedhur ishin minimale. Kodi Zgjedhor kërkon që çdo listë e kandidatëve të përfshijë të paktën 30 përqind e kandidatëve nga secila gjini, ose një nga tre kandidatët e parë duhet të jenë nga secila gjini. Për zgjedhjet parlamentare të vitit 2009, 43 përqind e listave i respektuan të dy kriteret. Tre lista të kandidatëve u regjistruan pa respektuar asnjë kriter, pra listat e Partisë Demokracia Sociale dhe Partisë Demokracia e Re në Lezhë, si dhe lista e Partisë Demokratike e Ballit Kombëtar në Berat40.

Një tjetër faktor i rëndësishëm i vënë në dukje nga ana e të anketuarve lidhur me gatishmërinë e partive politike për të respektuar kuotën gjinore, përveç zbatimit të saj në masën 30% në listat e kandidatëve në zgjedhjet parlamentare dhe ato administrative, ishte vullneti për të zbatuar 30% të kuotës gjinore në pozicione vendim-marrëse në institucionet e njësive të qeverisjes vendore41, ku aktualisht përfaqësimi i grave është shumë i ulët.

Ndërsa analizojmë rolin e grave të përfshira aktualisht në strukturat lokale të partive politike, pothuajse gjysma e të anketuarve 44,1% besojnë se gratë janë përdorur si fasadë për partitë politike, 30,4% mendojnë se gratë i përmbushin më së miri detyrimet e ngarkuara dhe

40) Kërko në: http://www.osce.org/documents/odihr/2009/09/39545_en.pdf

41) Ligji Nr. 9970, date 24.07.2008 “Për Barazinë Gjinore në Shoqëri,” Neni 151. Përfaqësimi i barabartë gjinor në të gjitha organet e pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor dhe në institucionet e tjera publike arrihet kur:a) sigurohet përfaqësim në masën mbi 30 për qind për secilën gjini, përfshirë edhe në organet e tyre drejtuese;b)sigurohet respektimi në mënyrë të njëjtë për secilën gjini i procedurave dhe kritereve të konkurrimit, gjatë emërimit në këto organe;

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

70

vlerësojnë përgjegjshmërinë dhe besueshmërinë e tyre në arritjen e rezultateve, dhe pjesa tjetër e të intervistuarve i identifikojnë ato si përfaqësuese të denja të të drejtave të grave. Në lidhje me mbështetjen që gratë lidere u japin grave të tjera që janë të angazhuara në strukturat e partive politike, 63,4% e të anketuarve besojnë se gratë e mbështesin njëra-tjetrën pjesërisht, 20,8% besojnë se ato nuk e mbështesin fare njëra-tjetrën, dhe vetëm 14,8% konfirmojnë mbështetjen e tyre për gratë e tjera.

Shoqëria shqiptare ka një të kaluar shumë konservatore. Opinioni publik shqiptar vlerësohet të jetë ende, në përgjithësi, dekurajues, jo vleresues siç duhet, skeptik dhe paragjykues ndaj aftësive të grave si lidere dhe vendim-marrëse. Për të adresuar sfidat kryesore me të cilat mund të përballet një grua si kandidate in zgjedhjet lokale, të anketuarit rendisin si më poshtë sipas shkallës së rëndësisë:

• Agresivitetiiburravenëpolitikë,(42,6%)

• Mungesaembështetjesngamentalitetiiopinionitpublik/miqtë/familja,(37,6%)

• Niveliulëtizbatimittëligjitnëpërgjithësi,(5%)

• Mungesaembështetjesngalidershipiityrepolitik(5%)

Rezultatet e këtij studimi tregojnë se mentaliteti, luan një rol pengues dhe bën që gratë të ndeshen me vështirësi, vecanërisht në konkurencën me burra që dominojnë organizmat qeverisës.

3.5. Qasjet e Mundshme për të Mbështetur Procesin Në lidhje me pjesëmarrjen e grave në zgjedhjet e mëparshme lokale si kandidate dhe komisionere42, të anketuarit besojnë se gratë ishin veçanërisht të besuara si komisionere, sepse ato janë vlerësuar si më pak të korruptuara se burrat. Kjo është në përputhje me të dhënat dhe rastet studimore të provuara globalisht, që tregojnë se zgjedhësit i shohin gratë si më pak të korruptuara se burrat, dhe veçanërisht efektive në promovimin e qeverisjes së ndershme, qoftë nga brenda apo si aktivistë të shoqërisë civile43.

42) Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë, Kreu II "Zonat e Administrimit Zgjedhor (ZAZ) dhe Komisionet e Zonave të Administrimit Zgjedhor (KZAZ)”, Neni 27 "Administrimi i zonave zgjedhore", Neni 2 "Përkufizime" pika 8 "KZAZ" është Komisioni i Zonës së Administrimit Zgjedhor, i cili është themeluar dhe funksionon në përputhje me këtë Kod për zgjedhjet për Kuvendin e Shqipërisë dhe për Zgjedhjet Lokale. "Përbërja e KZAZ” Neni 29, pika ç) '30 për qind e anëtarëve të propozuar përkatësisht nga partia më e madhe e shumicës dhe nga partia më e madhe e opozitës në shkallë vendi duhet të jetë nga secila gjini. Për më shumë detaje shih Nenin 22 “Detyrat e KZAZ”.

43) Anderlini, Sanam Naraghi. “Gratë në Ndërtim të Paqes: Cfarë bëjnë ato: Pse ka rëndësi”, Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers, 2007

Një

Ana

lizë

Baz

ë

71

Pavarësisht nga rritja e numrit të grave komisionere, në Shqipëri më vitin 2009 gratë nuk u mbështetën në të njëjtën masë si kandidate ose në pozicione drejtuese e vendim-marrëse në administratën publike. Gratë dhe burrat e intervistuar e shohin këtë mospërputhje në këndvështrime të ndryshme:

Komente nga gratë për rolin e grave:

• Gratë janë mbështetur si Komisionere, sepse ato perceptohen si korrekte, tëpërkushtuara, serioze, dhe më pak të korruptuara;

• Sikandidatenëzgjedhje,atojanëperceptuarsirivaletëburrave.

Komente nga burrat për rolin e grave:

• Gratëjanëvlerësuarsitëbesueshmedhemëpaktëkorruptuara;

• Nukkadallimndërmjetmënyrëssesijanëperceptuarsikomisioneredhesikandidate,përkundrazi kjo është një çështje e kapacitetit dhe angazhimin të tyre.

Të anketuarit besojnë se në mënyrë që të rritet pjesëmarrja e grave si kandidate dhe si komisionere, strukturat lokale të partive politike duhet të vlerësojne më mirë kapacitetet e grave sipas nivelit arsimor, nivelit të angazhimit dhe aftësitë menaxhuese, duke reduktuar agresivitetin në politikë, zbatimin e kuotave gjinore në vendim-marrje, dhe së fundi në përmirësimin e mentalitetit të shoqërisë në përgjithësi.

Për sa i përket zgjedhjeve të ardhshme vendore, përfaqësuesit e partive politike janë pyetur nëse ata ishin në pritje të riorganizimit apo ristrukturimit të degëve të tyre lokale në ardhmen për të lehtësuar pjesëmarrjen e grave. Shumica e përfaqësuesve të intervistuar të PD-së, si kryetarët/nënkryetarët e degëve lokale ashtu dhe Kryetarët e Forumeve Politike të Grave nuk kishin informacion konkret në kohën e realizimit të intervistave (ndonëse që prej fillimit të fazës së intervistave, PD-ja kishte filluar procesin). Megjithatë, ata deklaruan angazhimin e tyre, sipas statuteve të partisë së tyre, për respektimin e kuotave gjinore në strukturat lokale. Përfaqësuesit e PS-së deklaruan se ata presin disa ndryshime në strukturën organizative të asambleve në nivel qarku, duke rikonfirmuar qëllimin për të rritur pjesëmarrjen e grave në më shumë se 30%. Vlen të përmendet se për arsye të ndryshme të brendshme (p.sh. mungesës së demokracisë dhe udhëheqjes së “liderit”), por edhe për arsye që lidhen me gjendjen e përgjithshme të vendit (mungesa e pjesëmarrjes së opozitës në Kuvendin Kombëtar për disa kohë) zgjedhjet për njësitë lokale të PS-së ishin shtyrë disa herë gjatë vitit të kaluar.

Kur u pyetën se çfarë qasje të mundshme do të mund ta lehtësonte apo më mirë të përmirësonte zbatimin e kuotave gjinore, të anketuarit i referohen respektimit të Kodit Elektoral në lidhje me hartimin e listave te kandidatëve, si edhe komisionerëve. Përveç sanksioneve të vendosura nga ligji, të anketuarit kanë vlerësuar rolin pozitiv të OJF-ve lokale në fushatat advokuese për cështjet e barazisë gjinore dhe përqasjes ndaj atyre partive politike që nuk respektojnë kuotën gjinore siç përcaktohet nga Kodi Elektoral.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

72

Për të adresuar çështjen e përmirësimit të zbatimit të kuotave, të intervistuarit sugjeruan masat e mëposhtme që vlen të merren në konsideratë për zgjidhjen e çështjes për zgjedhjet e ardhshme lokale:

• Zbatimirigoroziligjitngatëgjithëkomisionerët;

• Përzgjedhjaekomisionerëvesamëtëarsimuartëjetëemundur;

• Komisionerët nuk duhet të përfaqësojnë forcat politike apo partitë në procesinzgjedhor, por duhet të jenë ekspertë teknikë të fushave të ndryshme, për të garantuar zbatimin e ligjit; Komisionerët duhet të trajnohen gjerësisht për këto çështje;

• Ndërgjegjësimipërçështjene“votimit familjar” të jetë ishtrirëpërtejperiudhëssëfushatës elektorale.

4. Tryezat e Rrumbullakëta Rajonale

Një

Ana

lizë

Baz

ë

75

Tryezat e rrumbullakëta të organizuara gjatë takimeve rajonale mblodhën përfaqësues të rajoneve përkatëse, duke përfshirë përfaqësues të institucioneve të qeverisjes lokale,

kryetarë të degëve lokale të partive politike, aktivistë gjinore dhe anëtarë të forumeve politike të grave, drejtues të OJF-ve vendore, përfaqësues të shoqërisë civile, akademikë, studentë, media dhe përfaqësues të bizneseve (gratë sipërmarrëse), si dhe shoqatat e prodhuesve/ agrobiznesit. Qëllimi i këtyre takimeve ishte për të diskutuar gjetjet kryesore të intervistave gjysmë të strukturuara dhe mikro-vrojtimit të kryer nga ACER duke identifikuar sfida të tjera dhe mundësi për të rritur pjesëmarrjen e grave në vendim-marrje dhe politikë në nivel lokal. Siç përshkruhet në seksionin e metodologjisë më lart, ky proces kërkimor pjesëmarrës i mundësoi ACER të mbledhë të dhëna të tjera, njëkohësisht me rritjen e ndërgjegjësimit në lidhje me rolin e grave në shoqëri dhe identifikimin e grave të suksesshme me kapacitet dhe potencial për të qenë lidere në pushtetin vendor.

Përveç kësaj, pjesëmarrësit në takimet rajonale u pyetën për të sugjeruar sipas vlerësimit të tyre gra potenciale për të qenë kandidate të mundshme në zgjedhjet e ardhshme lokale. ACER ka ndërtuar një database me 300 emra të grave me potencial të lartë për të qenë kandidate bazuar në vlerësimet e anëtarëve të komunitetit e secilit rajon ku u zhvilluan takime. Ky është një burim shumë i mirë kandidatesh potenciale dhe të disponueshme.

Një përmbledhje e gjetjeve për çdo tryezë rajonale është dhënë më poshtë. Rajonet janë të shënuara në rend alfabetik. Kjo përmbledhje nxjerr në pah përgjigjet kryesore dhe gjetjet nga secili rajon. Është me rëndësi të nënvizohet se shumë prej rajoneve ndajnë përgjigje dhe sfida të ngjashme. Më poshtë listohen disa nga çështjet kryesore të ngritura në shumë rajone të vendit.

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU BERAT • ShumicaedrejtuesvenëpozicionevendimmarrësenënivellokalnëBeratjanëburra.

Ndjehet rezistencë për një angazhim të mëtejshëm të grave në politikë.

• Natyraagresiveepolitikës,statusiityrerelativishtiulëtekonomik,sidhenatyraenjëdemokracie në tranzicion pengojnë përfshirjen e grave në politikë.

• Gratënukkanëbesimnëvetvete,kanënevojëpëraktivitetedheinstrumentepërtëzhvilluar kapacitetin dhe vetëbesimin.

• Kaxhelozidherivalitetmesgrave,poratomundtëjenëmbështetësetënjëra-tjetrës,sidomos ato që arrijnë në pozita vendim-marrëse.

• Gratëkanënevojëpërmëshumëqasjenëmedianëmënyrëqëtëpromovojnëvetene tyre.

• Ështëenevojshmepërtëtrainuarnjerëzitnëpozicionetevendim-marrjes(meshkujdhe femra) në lidhje me barazinë gjinore dhe zbatimin e kuotave gjinore, veçanërisht

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

76

liderët që vendosin listën e kandidatëve dhe renditjen e tyre.

• Krerët e partive politike duhet të sigurojnë që listat e kandidatëve për zgjedhjetadministrative si dhe zgjedhjet parlamentare të përfshijnë gratë nga Qarku i Beratit të cilët kanë jetuar, punuar dhe kontribuar atje, dhe jo kandidatë nga rajonet e tjera të Shqipërisë të cilët janë “importuar” nga kryesia e partisë.

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU DIBËR• Gratëduhettëbëhentëvetëdijshmepërtëdrejtatetyredheduhettëluftojnëpërtë

përmirësuar rolin dhe statusin e tyre në shoqëri.

• Nëzonaturbanekafemrashumëtëfortaqëjanëkandidatepotenciale,poratoduhettë inkurajohen dhe të ndihmohen nga vendosja e mekanizmave për të hyrë në politikë.

• Kanjënjohje tëpërgjithshmenëDibër rreth zbatimit të kuotës30%përgratënëpushtetin vendor.

• Faktorët më të rëndësishëm për nxitjen e pjesëmarrjes së grave në politikë janëaftësitë e tyre intelektuale, mbështetja e familjeve të tyre, dhe promovimi mediatik.

• Mentaliteti nëDibër është shumëpatriarkal dhe konservator.Sidomosnë zonat ethella rurale, nuk ka numër të mjaftueshëm grash të përfshira në politikë. Partitë nuk besojnë se mund të përmbushin kuotën e 30% me gra të kualifikuara dhe të interesuara në politikë.

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU DURRËS

• PjesëmarrësitbesojnëseaftësiaeKQZ-sëpërtërefuzuarlistatekandidatëveështësanksion më i fortë dhe më efektiv krahasuar me gjobën për partitë politike që nuk respektojnë ligjin mbi kuotën gjinore në përfaqësim.

• Durrësikishtenjënumërshumëtëvogëlgrashkandidatenëzgjedhjetvendoretëvitit2007, vetëm një grua nga tre partitë kryesore politike (LSI) fitoi, dhe në komuna nuk ka pasur gra të zgjedhura.

• LidershipiiPartisë(kryesishtmeshkuj)luannjërolkyçnëpërcaktiminepjesëmarrjessë grave në politikë, pasi ai vendos emrat e kandidatëve për partitë.

• Nëkuadërtëstrukturavetëpartisënënivelvendor,pjesëmarrjaegraveështërriturnë vitet e fundit. Anëtarësia e PS-së në Durrës përbëhet aktualisht në 30% nga gra, në krahasim me 11% në të kaluarën, për shkak të ndryshimeve në statutin e partisë. Kuota gjinore është bërë një kriter bazë në organizatat vendore, por nuk respektohet ende në rradhët e udhëheqjes së lartë.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

77

• Mëshumëedukimqytetarpërvotuesitështëinevojshëm,veçanërishtmbitëdrejtategrave dhe pjesëmarrjen e tyre në politikë. Kjo është e nevojshme sidomos në shkolla dhe universitete për të sfiduar dhe trajtuar stereotipet diskriminuese.

• Stereotipetlidhurmegratëkandidatevazhdojnë,dukepërfshirëedhebesiminsegratëkanë lidhje të pamjaftueshme me politikën dhe mungesë kapaciteti. Pjesëmarrësit në tryezën e rrumbullakët besonin se kjo ishte rezultat i mungesës së figurave publike të grave në këtë qark, mungesës së modeleve. Identifikimi i kapaciteteve drejtuesve potenciale të grave në bashkësi është shumë i rëndësishëm.

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU ELBASAN • Përbërja e listës së kandidatëve varet krejtësisht nga vullneti dhe preferenca e

kryesisë së partisë.

• Krerëtepartivebesojnësekandidatëtmeshkujkanëkontaktemëtëmiradhemëshumë akses në burime financiare, ndaj dhe pritet të fitojnë më shumë vota. Ky perceptim/ vlerësim nuk lejon që gratë kandidate të paraqiten në lista.

• Rishikimi iKoditZgjedhorështënjëhappozitiv,porduhet tëketëgjithashtuedheinstrumente të tjerë për të siguruar zbatimin e kuotës gjinore.

• Natyraagresiveepolitikësdhee “dhunësverbale”nëmediashihensi faktorëqëpengojnë pjesëmarrjen e grave në politikë.

• Mediapromovonburratmëshumësegratë,gazetarëtduhettëtrajnohenmbiçështjetgjinore dhe të drejtat e grave dhe të inkurajohen për të raportuar mbi çështjet që ngrejnë gratë kandidate.

• Gratëduhettëjenëtëangazhuaranëforumepolitikepërtërriturpërfaqësiminetyre.

• Shumicaevotuesvezgjedhinsipaspartivepolitike,vetëmnjëpërqindjeevogëletyrekonsiderojnë kandidatët individualë apo programin e individit.

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU FIER • Sipas pikëpamjes së pjesëmarrësve në tryezë të rrumbullakët, femrat përballen

me rezistencën e një shoqërie konservatore dhe shpesh nuk kanë mbështetjen e familjeve të tyre. Të qenit grua dhe nënë kërkon shumë kohë dhe përpjekje, ndaj është e vështirë për gratë që të angazhohen në politikë dhe të harxhojnë kohë larg nga shtëpia apo të kapërcejnë kundërshtimet e familjes së tyre lidhur me mungesat për shkak të takimeve politike.

• Gjatëfushatave,mediashpeshluannjërolvendimtar.Porshpeshgratënukparaqitennë të gjitha programet e medias, ose në mënyrë të konsiderueshme më pak se burrat.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

78

Kur ato paraqiten në media, shpesh fokusi është në karakteristikat personale të grave, jo në platformen e tyre politike.

• Shumë shpesh, gratë janë rivale dhe nuk janëmbështetëse të njëra-tjetrës. Disaraste të raportuara nga fushata e vitit 2009 tregojnë se gjatë fushatës, gratë kanë më shumë të ngjarë të bashkëpunojnë me kandidatët meshkuj se me ato femra.

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU GJIROKASTËR• Kryetarët e partive luajnë rolin përcaktues në lidhje me pjesëmarrjen e grave ne

politike, pasi ata vendosin emrat në listat e kandidatëve.

• Gratëduhet të jetëmëagresivedhe të luftojnëpër tëdrejtat e tyre, atoduhet tëkenë parasysh se nuk mund të presin që burrat t’ua sigurojnë këto të drejta si një dhuratë.

• Një mënyrë për të rritur përfaqësimin e grave në politikë është të identifikohendhe angazhohen gratë me potencial drejtues në forumet politike për të siguruar promovimin e tyre.

• Ekzistonnevojapërmëshumëedukimqytetarpërçështjegjinore,pjesëmarrjenegrave në politikë, dhe informacion në lidhje me stereotipet, sidomos në universitetet dhe shkollat e mesme.

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU I KORÇËS• Forumetpolitiketëgravepërfshijnëgramekualifikimtëmirë,kapacitet intelektual

dhe integritet. Ato shihen si konkurrente nga meshkujt, të cilët mbeten një pengesë e madhe për pjesëmarrjen e tyre në vendim-marrje dhe në politikë.

• Nëtakimetepartivepolitikenënivellokal,shpeshgratënukkanëvetëbesimpërtëargumentuar me meshkujt në udhëheqje të partisë. Ato nuk marrin pjesë në diskutime lidhur me listat e kandidatëve.

• Kaedhegraqënukepërkrahinnjëra-tjetrën.Kjoështëpërshkaktëfaktitsegratë,sishumica e elektoratit votojnë në bazë të preferencave për partitë politike në vend dhe jo në bazë të aftësive të një kandidati.

• Listatekandidatëveduhettëpërfshijnëkandidategrangarajonetetyrepërshkakseelektorati femëror do të jetë më i madh nëse kandidatet shihen si më të besueshme dhe të përgjegjshme për votuesit lokalë.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

79

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU KUKËS• Gratëduhettëjenëmëagresivedhetëlobojnëmëshumë.

• Ekzistonnevojapërngritjenevetëdijesdhetëangazhimittëgravevotuese,veçanërishtnë zonat rurale. Shumica e votuesve gra në Kukës nuk janë ende të vetëdijshme për rëndësinë e votimit të tyre dhe e keqpërdorin atë. Edhe pse votimi familjar është zvogëluar, gratë mundet që ende të votojnë bazuar në mendimet e bashkëshortëve të tyre ose të kryefamiljarit.

• KëshilliBashkiak iKukësit ka vetëmnjëgrua. Interesitpublikdo t’i shërbëhejmëmirë nëse ky numër do të rritej, pasi burrat shpesh vendosin të përdorin shpenzimet publike në futboll dhe fusha sportive në vend që të trajtojnë probleme më akute në komunitet. Pjesëmarrësit besojnë se rritja e pjesëmarrjes së grave do të përmirësojë qeverisjen lokale dhe rritjen e aksesit në shërbimet sociale.

• Sanksionetligjorenëlidhjemezbatiminekuotësgjinorengaanaepartivepolitikeduhet të shqyrtohen dhe trajtohen ndryshe.

• Pjesëmarrësitgjithashtutheksuanrolindhepërgjegjësinëegravesikomisionere,kuato përfaqësojnë ndershmëri dhe përkushtim.

• Pavarësisht vështirësive të hasura në rajonin e Kukësit nga konservatorizmi dhepatriarkalizmi, roli i grave në jetën publike është rritur; ka shumë të ngjarë që hapja e degës në Kukës e Universitetit të Tiranës të ndikojë në rritjen e arsimimit të grave dhe rritjen e ndërgjegjësimit për të drejtat e tyre.

• Gratënëpozicionevendimmarrëseshpeshnukmarrinmbështetjengakolegëtapoedhe familjet e tyre. Kjo shihet si pengesë e madhe për gratë në Kukës.

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU LEZHË• Kodi Zgjedhor duhet të rishikohet. Siç aktualisht është, kuota e 30%mundëson

pjesëmarrjen e kandidateve gra në votim e jo pjesëmarrjen në organet e zgjedhura. Kuotat duhet të sanksionohen për mandatin që të gjitha organet e zgjedhura të përfshijnë gratë në nivelin 30%.

• Gratëduhettëkërkojnëtëdrejtatetyrenëmënyrëmëagresivedhetëmospresinqëkëto të drejta t’u dhurohen.

• Politikadotëbëhetmëemoderuar,nësedotëkishtemëshumëgralidere.

• Duhettëketëmëshumëaktivitetetëtilla[sitryezatrajonale]dhenjëgadishmërimëtë madhe nga ana e liderëve politikë që të marrin pjesë në debate të tilla.

• Situataaktualeështësegratëintelektuale,paspërfundimittëstudimevetëtyre,janë

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

80

të angazhuara në detyra të familjes dhe gjejnë pak kohë për të studiuar më tej, ose të jenë aktive në jetën publike.

• U vu re se gratë duhet të mbështesin njëra-tjetrën më mirë edhe në forcimin ekapaciteteve të tyre profesionale.

• Pjesëmarrësittheksuanrolinqëluanmediadheinkurajuannjëfushatëndërgjegjësimime mesazhin e “emancipimit të burrave për të pranuar rolin e gruas në shoqëri” dhe jo “emancipimin e grave”. Gratë kanë aftësi lidershipi, por vendimi për t’u propozuar si kandidatë të tyre varet krejtësisht nga udhëheqja e partisë politike në nivel qendror. Do të ishtë më efektive nese do t’i lihej ky vendim një komisioni në kuadër të strukturave vendore.

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU SHKODËR• Shembujpozitivëtërolittëgruasnëshoqëriuparaqitëngjatëdiskutimit,veçanërisht

rolin e tyre në politikë, në qeverisjen vendore, udhëheqjen politike të partisë dhe të parlamentit. Femrat janë parë të moderojne sjelljen e meshkujve, të përmirësojnë atmosferën politike, dhe të reduktojnë rastet e abuzimit verbal.

• Vështirësitë me të cilat përballen sot gratë në politikë rrjedhin nga shoqëriakonservatore dhe patriarkale.

• Gratësipërmarrësevunënëpahsepartitëpolitikenukpoafrojnëliderepotencialenga komuniteti i biznesit.

• Debatiupërqendruanëlidhjenmespërpjekjeveqëpartitëpolitikeduhettëbëjnëpërt’i përqasur gratë e spikatura dhe përpjekjeve të vetë grave për të paraqitur vlerën e tyre me synimin për të marrë atë që ato meritojnë dhe jo vetëm çfarë u ofrohet.

• Forumiigravetheksoigjithashtusekashumëpërt’ubërëngagratëpërtëpromovuarvlerat e tyre dhe për të rritur zërin e tyre në vendim-marrje brenda strukturave lokale të partive politike, të jenë më aktive në komunitetin e aktiviteteve dhe jetën publike.

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU TIRANË• Përfshirjaegravenëpolitikëështëelidhurmezhvillimin,shpërndarjendhecilësinë

e shërbimeve sociale, duke siguruar për gratë e komunitetit më shumë mundësi dhe lehtësira në aspektin e qasjes në tregun e punës, arsimit dhe shërbimit të kujdesit shëndetësor, kushte më të mira të jetesës, etj.

• Njëngafaktorëtkryesorënë lidhjemepërfshirjennërritje tënjëgruajenëpolitikë

Një

Ana

lizë

Baz

ë

81

është vetëdija e saj, besimi në kapacitetet e saj, si dhe përgjegjësitë dhe rolin në zhvillimin e shoqërisë.

• Fushata ndërgjegjësimi me gratë mbi rëndësinë e votave të tyre gjatë procesitzgjedhor në mbështetje të grave kandidate duhet të përqëndrohet në komunitetet dhe veçanërisht zonat rurale ku ka mungesë informacioni në lidhje me përfshirjen e tyre në sferën publike.

• LiershipinëShqipëri (duke iu referuar tëgjithapartivepolitike), është i njohurpërmarrjen e vendimeve individualisht ose në bazë të grupeve të interesit, si dhe duke injoruar proceset demokratike të përcaktuara në statutet e tyre.

• Duhettëketëmëshumëlobimpërçështjetgjinore,dhesidomosinputetëmëdhaduhettë vijnë nga ato gra që janë aktualisht vendim-marrëse dhe drejtuese institucionesh të larta të administratës publike, në mënyrë që të krijojnë një mjedis inkurajues dhe mbështetës për kandidatet e tjera të mundshme.

REZULTATET E TRYEZËS SË RRUMBULLAKËT QARKU VLORË• Një nga faktorët përgjegjës për numrin e ulët të grave në pozita drejtuese është

mungesa e burimeve financiare që ato kanë. Shpesh këto pozicione janë perceptuar të kenë lidhje me praktikat e padrejta apo të korruptuara. Burrat nuk duan të heqin dorë nga këto privilegje, dhe për këtë arsye ata pengojnë pjesëmarrjen e grave në qeverisje pasi ato janë të njohura të jenë më pak të korruptuara.

• Meshkujt zënë pozita lideri dhe vendim-marrëse në shumicën e institucionevepublike. Edhe në pozicionet vendim-marrëse, gratë janë rrallë herë të mbështetura apo promovuara, megjithëse ato janë eksperte, specialiste dhe administratore.

• Gratë janë produktive dhe kompetente. Kjo është vërejtur në lidhje me gratëkomisionere.Gratë janë zgjedhur komisionere sepse ato janë besuar për të punuar me përkushtim, efikasitet dhe profesionalizëm, për ruajtjen e fshehtësisë së votimit dhe funksionimin ligjor të procesit të votimit.

• Lidhurmegratë si votuese, problemi shpeshqëndronnëndikimin e anëtarëve tëfamiljes mbi vendimet e tyre, veçanërisht në zonat rurale. Kështu, duke marrë parasysh se zonat rurale dhe komunitetet rurale janë një pjesë e madhe e popullatës, çështja e votimit familjar duhet të jetë më mirë të adresohet me këto komunitete.

KONKLUZIONE

Një

Ana

lizë

Baz

ë

85

Megjithë hyrjen në fuqi të ligjit Nr.9470 “Mbi Barazinë Gjinore në Shoqëri” të korrikut 2008, grave në Shqipëri akoma u duhet të luftojnë për t’u zgjedhur apo emëruar në pozicione

vendimmarrëse brenda arenës politike shqiptare.

Zgjedhjet vendore (Maj 2011) paraqesin një mundësi për të ndryshuar këtë situatë dhe për të rritur përfaqësimin e grave në vendimmarrje. Për të siguruar që kjo të ndodhë, duhet, megjithatë, të kapet që tani mundësia e forcimit të mekanizmave institucionalë dhe e kapaciteteve të grave kandidate. Gjithashtu duhet tëëso përmirhet vetëdijësimi dhe të kuptuarit e vlerave të shtuara nga gratë në jetën publike, të drejtat e vetëpërfaqësimit si dhe nevoja e përfshirjes së tyre në nivelet me ndikim të vendimmarrjes. Media dhe rrjetet e shoqërisë civile përbëjnë mjete që e mundësojnë këtë gjë.

Ky raport kërkimor tregon se është e përhapur vetëdija e ekzistencës së një ligji mbi kuotën gjinore. Konfirmon se korniza ligjore është e përshtatshme, të përshtatshme janë edhe statutet partiake, për të siguruar kandidaturat në 30% të grave në zgjedhjet lokale, domethënë vendosjen e një gruaje në çdo tre emra në çdo listë kandidatësh të partive. Gjithashtu vë në dukje se ka një mungesë të theksuar informacioni sesi do të zbatohet kuota gjinore. Kjo duhet zgjidhur sa më parë – si në nivel të partive politike ashtu edhe në nivel të komunitetit në tërësi – për të mundësuar zbatimin e ligjit në zgjedhjet e ardhshme të 8 Majit 2011.

Rekomandime të përgjithshmeDisa prej rekomandimeve që shfaqen më shpesh në këtë raport:

1. Nevojitet një fushatë qytetare mbarëkombëtare për të rritur vetëdijen e rolit dhe të të drejtave të grave si kandidate dhe si votuese;

2. Partive politike u duhet siguruar ekspertizë teknike sesi duhet të garantohet në terren ndjekja e kornizës ligjore, sëbashku me zbatimin dhe ndjekjen e kornizave transparente dhe gjithëpërfshirëse të vendimmarrjes së brendshme mbi masat e nevojshme për kuotën.

3. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve duhet fuqizuar për t’i bërë më të rrepta sanksionet (për shembull opsioni më i mirë për KQZ do të ishte mundësia e refuzimit të një liste kandidatësh nëse ajo nuk përputhet me ligjin e kuotës)

Rekomandime të posaçmeDisa prej rekomandimeve të dala nga kërkimi dhe nga tryezat e rrumbullakta përfshijnë:

Për të fuqizuar kornizën ligjore dhe mekanizmat institucionalë:

• Forcimi i Ligjit mbi Barazinë Gjinore në Shoqëri për të garantuar zbatimin e kuotës

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

86

30% për gratë dhe vajzat në zgjedhjet vendore dhe të përgjithshme duke përfshirë emrat e kandidateve femra në listat e kandidatëve

• Amendimi i Kodit Elektoral në mënyrë që të garantohet një zbatim më i mirë ikuotës gjinore duke i dhënë fund paqartësive të shprehura në rastin e zgjedhjeve të përgjithshme (opsioni “dhe/ose” në renditjen e kandidatëve)

• Forcimi imekanizmave tëmbikqyrjessëzbatimit tëkuotësgjinore tësanksionuarnë Ligjin për Barazinë Gjinore dhe në Kodin Zgjedhor, si: aplikimi i standardeve të barabarta në zgjedhjet lokale dhe të përgjithshme duke fuqizuar rolin e KQZ në refuzimin e listave që nuk përmbushin kriterin e kuotës

• Ofrimi i trajnimeve për komisionerët dhe KQZ-në për të arritur forcimin e kuotësgjinore dhe mospranimin e votimit familjar

• NgritjaekapacitetevetëinstitucionevenënivellokaldheqendrorpërzbatimineLigjitpër Barazinë Gjinore dhe të kuotës

• Ngritjaenjërrjetiaktivistëshpolitikëpërtëlobuarnëmbështetjetëzbatimittëkuotësgjinore në zgjedhjet vendore të 2011

• Fuqizimiimekanizmaveinstitucionalëpërbarazinëgjinoredherritjaerolitkoordinuesmes aktorëve përsa i përket respektimit të Ligjit për Barazinë Gjinore dhe të kuotës si dhe përfshirja e çështjeve gjinore në tërë politikat qeveritare.

Për fuqizimin e kapaciteteve të partive politike, OJF-ve dhe përfaqësuesve të grupeve të interesuara:

• Rritjaenivelittënjohurive rreth Kodit Elektoral dhe Ligjit për Barazinë Gjinore mes udhëheqësve meshkuj të partive politike, si në nivel qendror ashtu edhe lokal, si dhe të Forumeve Politike të Grave, mediave dhe përfaqesuesve të OJF-ve

• Fuqizimiikapacitetevetëpartivepolitikepërmestrajnimevetëndryshmelidhurmetemat gjinore, mbi lidershipin dhe aftësitë komunikative të grave dhe burrave , si në nivel lokal ashtu edhe kombëtar

• FuqizimiikapacitetevetëOJF-velokalenëmënyrëqëtëluajnënjëroltërëndësishëmnë lobimin dhe monitorimin e zbatimit të kuotës gjinore nga të gjitha partitë politike

• Rritjaeedukimitqytetardhetëvotuesveparazgjedhjevembiprogrametelektoraletë partive, mbi procesin zgjedhor, mbi të drejtat e grave dhe mbi problemin e votimit familjar. Kjo nevojitet kryesisht në shkolla dhe universitete për të sfiduar dhe nxjerrë në pah stereotipet diskriminuese.

• Fushataendërgjegjësimittëgravelidhurmerëndësinëevotëssëtyregjatëprocesitzgjedhor në mbështetje të grave kandidate duhet përqendruar në komunitete dhe

Një

Ana

lizë

Baz

ë

87

kryesisht në ato të zonave rurale ku është më e theksuar mungesa e informacionit mbi përfshirjen e tyre në sferën publike

• Ngritjaerrjetevetërejadheforcimiiatyreekzistuesenënivelkombëtar,rrethidhelokal, midis përfaqësuesve të të gjithë grupeve të interesit dhe shoqërisë civile në mbrojtje dhe mbështetje të rritjes së përfaqësimit të gruas në strukturat partiake të të gjitha niveleve

• Mbështjetjaepartivenëdraftimindhepromovimineplanevedhestrategjivekonkretenë përfshirjen dhe pjesëmarrjen e grave në strukturat partiake të të gjitha niveleve

• Përcaktimiiqartëimasaveqësigurojnëpërfaqësimdhepjesëmarrjetëbarabartëtëgrave në politikë dhe Parlament nga të gjitha partitë politike si dhe njoftimi i publikut lidhur me këto masa.

Ngritja e kapaciteteve të kandidateve të mundshme gra

• Identifikimi i grave kandidate potenciale (nëpërmjet OJF-ve, Forumeve Politike të Grave etj.) dhe mbështetja e tyre për të hyrë në shinat e politikës përmes ofrimit të trajnimeve mbi aftësitë udhëheqëse dhe ato teknike (për shembull aftësitë negociuese, aftësitë e komunikimit publik, të buxhetit etj.) për gratë kandidate potenciale

• Ngritjaeprogramevetëmentorimitdukelidhurzyrtaregramepërvojëmekandidatete reja

• Draftimi i programeve shtesë në sistemin e edukimit (kurse verore, kursejashtëshkollore, konkurse studentore etj.) në shkollat e mesme dhe në universitete mbi aftësitë menaxhuese dhe udhëheqëse dhe mbi barazinë gjinore, duke u fokusuar veçanërisht tek votuesit për herë të parë

• Mbështetjaepolitikavebrendapartiveqëpromovojnëbarazinë(pshatoqëofrojnëpërkujdesje për fëmijët, në mënyrë që burrat dhe gratë të marrin pjesë në takimet partiake)

• Garantimiitrajnimeve dhe mbështetjes së përfaqësueseve të Forumeve Politike të Grave pranë kryesive të partive politike.

Për të përmirësuar cilësinë dhe nivelin e angazhimit dhe mbulimit mediatik

• Të forcohet roli i medias në promovimin e grave në politikë, si në terma të ndërgjegjësimit mbi kuotën gjinore, të drejtën e grave për vetëpërfaqësim, vlerat e shtuara nga angazhimi më i fuqishëm i gruas në politikë dhe në proceset demokratike

• Ngritja e kapaciteteve të gazetarëve dhemenaxherëve tëmasmedias për njohuri

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

88

më të thelluara mbi çështjet gjinore, në mënyrë që të zhvillohet një mbulim mediatik kompetent dhe profesional

• TrajnimiiOJF-vesesitëavokojnëmëmirëmeanëtëmedias,dukepërfshirëkëtudhendihmën ndaj tyre në identifikimin dhe promovimin e ngjarjeve, përvojave pozitive, dhe historive të suksesshme të grave lider në nivel lokal, kombëtar apo botëror.

• Tëinkurajohetdhet’ikërkohetllogarimediasnërespektiminetrajtimittëbarabartëmes përfaqësuesve meshkuj dhe femra, për sa lidhet me portretizimin e kandidatëve dhe në temat e raportimit të ndershëm dhe etik

• Monitorimi i mbulimit mediatik para dhe gjatë zgjedhjeve të barazisë gjinore dheçështjeve të paragjykimit, si dhe vënia e këtij raporti në dispozicion të Parlamentit dhe medias

• Mbështetjaedaljesnështypineshkruar,nëTVaporadio,tëartikujvembitëdrejtate grave, angazhimin e tyre dhe barazinë gjinore.

Në përmbledhje, ekziston një vullnet i fortë në të gjitha nivelet e shoqërisë shqiptare për pjesëmarrjen e grave në proceset e qeverisjes, vendore dhe qendrore. Për të kapitalizuar këtë vullnet dhe për të përmirësuar përfaqësimin e grave, për të forcuar sundimin e ligjit dhe për të konsoliduar më tej proceset demokratike dhe institucionet, Shqipëria duhet të garantojë se kuota gjinore do të zbatohet plotësisht në zgjedhjet lokale të 8 Majit 2011.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

89

Shtojca 1: ReferencaQendra Shqiptare për Kërkime Ekonomike dhe Forumi Shqiptar Social-Ekonomik, Studimi

“Zgjedhjet Parlamentare në Shqipëri 2009: Monitorimi i Zbatimit të Kuotës Gjinore dhe i Pjesëmarrjes së Grave”, mbështetur nga UNIFEM, 2010

Njësia e Vlerësimit dhe Studimit Afganistan (AREU), “Mësime nga Qasja për të Rritur Pjesëmarrjen e Gruas në Zhvillim: Workshop Përmbledhës”, Mars 2005

Qendra Shqiptare për Kërkime Ekonomike dhe Forumi Shqiptar Social-Ekonomik, “Perceptimi Publik i Pjesëmarrjes së Grave në Zgjedhje në Shqipëri: Vrojtim”, mbështetur nga UNIFEM, 2008

Anderlini, Sanam Naraghi, “Gratë që ndërtojnë Paqen: çfarë bëjnë ato, pse ka rëndësi”, Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers, 2007

Shoqata Australiane e Grave për Qeverisje Vendore Inc. “Vizioni 50:50 Programi Kombëtar për Barazi Gjinore në Qeverisjen Vendore”, Prill 2009

Konferenca e Katërt Botërore e Kombeve të Bashkuara për Gratë, “Platforma e Pekinit për Veprim”, Pekin, Para. 182, 1995

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve, Ligji Nr. 10019, “Kodi Elektoral i Republikës së Shqipërisë”, datë 29.12.2008

Sonila Danaj, “Gratë në zonat rurale: Qytetarët e padukshëm në politikë”, Qershor 2009

Parlamenti Evropian, Drejtoria e Përgjithshme për Politikat e Brendshme, Departamenti i Politikave për të Drejtat e Qytetarëve dhe Çështjet Kushtetuese, “Sistemi Zgjedhor i Kuotave Gjinore dhe Zbatimin i tyre në Evropë”, Shtator 2008

Farzana, Bari, “Pjesëmarrja Politike e Grave: Çështjet dhe Sfidat”, Divizioni i Kombeve të Bashkuara për Avancimin e Grave (DAW), Grupit i ekspertëve, Takimi Bangkok, Tailandë, 08-11 Nëntor 2005

Instituti për Kërkime dhe Alternativa Zhvillimi dhe Forumi i Mendimit të Lirë (IDRA dhe FML), Raporti Final “Monitorimi i Medias gjatë Zgjedhjeve Parlamentare 2009”, Gusht 2009

Instituti Ndërkombëtar për Demokraci dhe Asistencë Zgjedhore, “Demokracia në Nivel Vendor: Një Udhëzues për Kaukazin Jugor”, 2003

Unioni Ndër-Parlamentar, “Raport mbi Gratë në Politikë”, Janar 2008

Jari, Dr. Mostafa, Panel në Konferencën e Decentralizimit, “Të drejtat e grave dhe decentralizimi efektiv në MENA: tejkalimi i dallimeve ndërmjet politikës lokale, kuadrit institucional dhe rezultateve gjinore”, 18-21 Nëntor 2008

Kanter, Rosabeth Moss, “Disa Efekte të Proporcioneve në Jetën e Grupit: Raporti i pa balancuar gjinor”, The American Journal of Sociology 82, Mars 1977

Koalicioni për Nxitjen e Pjesëmarrjes së Grave, të Rinjve dhe Minoriteteve në Politikë,

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

90

“Raporti Vjetor mbi Situatën e të Drejtave të Njeriut”, 2009

McLeod, A. “Ku janë gratë në politikat Simbu?” Development Bulletin, Nr. 59, fq. 43-46, 2002

MPÇSSHB, DPSHB, “Strategjia Kombëtare për Barazinë Gjinore dhe Dhunën në Familje 2008-2010”, Tirana, 2008

Raport i Komisionit Evropian drejtuar Këshillit, Parlamentit Evropian, Komitetit Evropian Social dhe Ekonomik dhe Komitetit të Rajoneve,“Barazia midis Grave dhe Burrave - 2009.” Bruksel, 2009

Qendra për Barazi Gjinore, “Praktikat më të mira në Zhvillimit Lokal në Greqi”, 2007

Sloat, Amanda, “Përcaktimi i një Ndasie të Vjetër: pjesëmarrja politike e grave në një Evropë të zgjeruar”, Qendra Kërkimore e Politikave Publike dhe Studimeve Sociale të Queen’s University Belfast, Belfast, Irlanda Veriore, 2005

Sloat, Amanda. “Integrimi i gruas: Dimensioni gjinor i zgjerimit të BE”, Konferenca e Dytë Pan-Evropiane, Grupi i Përhershëm për Politikën e BE-se, Bolonja, 24-26 Qershor 2004

Zyra e Këshilltarit të Posaçëm për Çështjet Gjinore në OKB: “Gratë dhe Zgjedhjet: Një Udhëzues për Promovimin e Pjesëmarrjes së Grave në Zgjedhje”, faqe 12.

Wendy Harcourt, “Politika e Fuqisë rreth Kombeve të Bashkuara dhe Forumi Botëror Social”, Instituti i Kërkimeve të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim Social, Lëvizja Globale për të Drejtat e Grave, Gusht 2006

Stokholm: Bashkimit Ndërkombëtar i Autoriteteve Lokale, “Gratë në Qeverisjen Lokale”, cituar në: “Pjesëmarrja politike e grave dhe Mirëqeverisja: Sfidat e Shekullit 21”, New Jork: Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim, 2000

Faqet e Konsultuara të Internetit:

www.ata.gov.al/web-dep/Forum.aspx?page=threadsposts&Thread=87

www.instat.gov.al

www.keshilliministrave.al

www.mfa.gov.al

www.kld.al

www.ps.al

www.pd.al

www.pd.al/ldg

www.lsi.al

Një

Ana

lizë

Baz

ë

91

Shtojca 2: Statutet e Partive PolitikeNë këtë shtojcë janë shkëputur pjesë të Statuteve të Partive Politike kryesore (PD, PS, LSI) në lidhje me pjesëmarrjen e gruas në strukturat drejtuese të partive politike përkatëse në nivel qendror dhe vendor për efekt të analizës së Raportit.

1. ORGANIZIMI I PD-së (Partia Demokratike)44

44) Bazuar në të dhënat e fundit në dispozicion në kohën e përgatitjes së këtij Raporti, Kërko në: http://www.pd.al/partia/statuti/#3

ORGANIZIMI PD - në nivel kombëtar

Bazuar në Nenin 37.

• KuvendiKombëtar

• KëshilliKombëtar

• Kryesia

• Kryetari / Nënkryetarët / Sekretari iPërgjithshëm

ORGANIZIMI PD - në nivelin lokal

Neni 17

• Degalokale

• Nën-Dega

• KryesiaeDegësLokale

• GrupSeksioni

• Seksioni

Paraqitja e kandidaturave për pushtetin lokal e qendror

Neni 34

1- Kandidaturat për zgjedhjet në pushtetin lokal e Kuvendin e Shqipërisë konsultohen nga gjithë anëtarësia e PD.

2- Kryesia e Nëndegës formulon propozimet në emër të saj, sipas procedurave të përcaktuara nga Kryesia e PD, dhe ia paraqet Kryesisë së Degës.

3- Kryesitë e Degëve vendosin për kandidaturat e këshilltarëve lokalë (komuna, Bashki, qark). Për Bashkitë e kategorisë së parë, lista e këshilltarëve të përgatitur nga kryesia e Degës, miratohet nga Kryesia e PD. Me orientim të Kryesisë së PD kryesitë e Degëve mund të vendosin edhe për kandidatët e PD për kryetarë lokalë me më pak se dy mijë votues.

4- Kryesia e PDSH duhet të informohet për çdo hap të procesit të daljes së kandidaturave. Ajo ka të drejtën e ndërhyrjes sa herë që e sheh të domosdoshme.

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

92

Kryesia e Partisë (niveli kombëtar)

Neni 42

Kryesia e Partisë përbëhet nga:

a. Kryetari dhe nënkryetari (nënkryetarët) i Partisë;

b. Sekretari i përgjithshëm;

c. Kryeministri, Kryetari i Parlamentit që i përkasin Partisë Demokratike;

d. Kryetari i bordit financiar;

e. Kryetari i grupit parlamentar të PD në Kuvend;

f. Kryetarët e organizatave partnere;

g. njëzetepesë anëtarë të zgjedhur nga Këshilli Kombëtar sipas përcaktimeve në rregulloren e brendshme. Numri i zonjave fituese të mos jetë më pak se 25%. Në rast se ky kriter nuk plotësohet në renditjen e dalë pas votimit, atëherë renditja e tyre veçohet nga ajo e përgjithshmja.

Kryesitë (niveli vendor)

Neni 26

1- Kryesitë e Degëve (rretheve, qarqeve, rajoneve elektorale, qyteteve që kanë më shumë se dy nëndegë) përbëhen nga jo më pak se 15 anëtarë. Kryesia e PD përcakton numrin e anëtarëve për çdo kryesi si dhe kriteret që duhet të plotësojnë kandidatët për anëtar kryesie. Jo më pak se ¼ e anëtarëve të kryesive duhet të jenë zonja.

Kryesia e Nëndegës së Partisë

Neni 21

Numri i anëtarëve të zgjedhur duhet të jetë të paktën sa dyfishi i numrit të anëtarëve me të drejtë të fituar.

c. Numri i zonjave fituese të mos jetë më pak se 25% e numrit të anëtarëve të Kryesisë që del prej votimit. Në rast se ky kriter nuk plotësohet në renditjen e dalë pas votimit, atëhere renditja e tyre veçohet nga ajo e përgjithshmja.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

93

2. ORGANIZIMI I PS-së (Partia Socialiste)45

ORGANIZIMI PS - në nivel kombëtar

• KongresiKombëtar

• Kryesia

• Sekretariati

• AsamblejaKombëtare

ORGANIZIMI PS - në nivelin lokal

• Asamblejarajonale(BashkitëdheKomunat)

• Organizatatlokale/njësitë

• Kryesiaeorganizatavelokale

3. ORGANIZIMI I LSI-së46(Lëvizja Socialiste për Integrim)ORGANIZIMI LSI - në nivel kombëtar

Neni 9

9.4. Në nivel qendror L.S.I. ka këtë organizim:

• KonventaKombëtare(K.K)

• KomitetiDrejtuesKombëtar(K.D.K.)

• Kryesia

• Kryetari

• Zëvendëskryetari

• Nënkryetarët

• SekretariiPërgjithshëm

45) Bazuar në të dhënat e fundit në dispozicion në kohën e përgatitjes së këtij Raporti, Kërko në http://ps.al/pushteti/statuti

46) Bazuar në të dhënat e fundit në dispozicion në kohën e përgatitjes së këtij Raporti, Kërko në: http://www.lsi.al/content.asp?id=-1&idd=424

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

94

ORGANIZIMI L.S.I. - në nivel vendor

Neni 10

Organizata e L.S.I. – së pranë Qendrës së Votimit

10.1. Njësia bazë e organizimit të L.S.I. – së është Organizata pranë Qendrës së Votimit. 10.2. Organizata e L.S.I. - së pranë Qendrës së Votimit formohet nga të paktën 10 anëtarë të L.S.I. Në rastet kur nuk mund të arrihet ky numër, me miratimin e Komitetit Drejtues të Njësisë Vendore, anëtarët e L.S.I. – së e zhvillojnë jetën e tyre politike, në një nga Organizatat e L.S.I. - së pranë Qendrës së Votimit fqinjë.

Komiteti Drejtues i L.S.I. në Njësinë Vendore

10.8. Drejtimi politik dhe organizativ i L.S.I. – së në Njësinë Vendore realizohet nëpërmjet Komitetit Drejtues të Njësisë Vendore.

10.9. Komiteti Drejtues i Njësisë Vendore përbëhet nga një numër tek anëtarësh, që miratohet me udhëzim të veçantë të Kryesisë Qendrore të LSI-së.

10.10. Anëtarët e Komiteteve Drejtuese të Njësive Vendore Zgjidhen nga anëtarësia nëpërmjet votimi të listave të kandidatëve. Listat e Kandidatëve hartohen sipas këtij parimi:

a. Për Bashkitë një Kandidat për çdo 10 anëtarë b. Për Komunat një Kandidat për çdo 5 anëtarë

10.11. Lëvizja e të Rinjve për Integrim dhe Lëvizja e Gruas për Integrim, në mënyrë të veçuar, propozojnë kandidatët e tyre për në Komitetin Drejtues të Zonës Zgjedhore, të cilët do të jenë nga 20% e totalit të kandidatëve. Kjo përqindje reflektohet detyrimisht edhe në përbërjen e Komitetit Drejtues të Njësisë Vendore.

Përfaqësues nga çdo rreth në bazë të kritereve të përcaktuara nga Konventa Kombëtare ku në çdo rast jo më pak se 20% të anëtarëve të Konventës do të jenë përfaqësues të Lëvizjes Rinore për Integrim dhe jo më pak se 20% e anëtarëve të Konventës do të jenë gra.

Një

Ana

lizë

Baz

ë

95

Shtojca 3: Tabela ShpjegueseTabela 12. A do ta mbeshtesnit nje kandidate grua ne zgjedhjet e ardhshme lokale te vitit 2011?

Përgjigjet

Gjinia

Femrat Meshkujt Gjithsej

Frekuenca % Rresht

% Kolone

Freku-enca

% Rresht

% Kolone

Freku-enca

% Rresht

% Kolone

Jo 1 50.0% 1.8% 1 50.0% 2.2% 2 100.0% 2.0%

Po 32 55.2% 56.1% 26 44.8% 57.8% 58 100.0% 56.9%

Nuk e di 24 57.1% 42.1% 18 42.9% 40.0% 42 100.0% 41.2%

Gjithsej 57 55.9% 100.0% 45 44.1% 100.0% 102 100.0% 100.0%

Burimi: ACER Mikro - Vrojtimi

Tabela 13. Cili është Statusi i Medias në rritjen e pjesëmarrjes së grave në pozicionet vendim-marrëse, në politikë?

Përgjigjet

Gjinia

Femrat Meshkujt Gjithsej

Freku-enca

% Rresht

% Kolone

Freku-enca

% Rresht

% Kolone

Freku-enca

% Rresht

% Kolone

1. Media i inkurajon ato 12 57.1% 21.1% 9 42.9% 20.0% 21 100.0% 20.6%

2. Inkurajon me shume meshkujt liderë

13 68.4% 22.8% 6 31.6% 13.3% 19 100.0% 18.6%

3. Fokusohet ne çështjet private ose karakteristika sipër-faqësore te grave liderë apo kandidateve potenciale

17 56.7% 29.8% 13 43.3% 28.9% 30 100.0% 29.4%

4. Media nuk mbështet mjaftueshme anëtarët aktive te komunitetit për ti promovuar ata.

11 61.1% 19.3% 7 38.9% 15.6% 18 100.0% 17.6%

5. Tjetër 4 28.6% 7.0% 10 71.4% 22.2% 14 100.0% 13.7%

Gjithsej 57 55.9% 100.0% 45 44.1% 100.0% 102 100.0% 100.0%

Burimi: ACER Mikro - Vrojtimi

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

96

Tabela 14. Përfaqësimi i Grave ne Këshillat Bashkiakë sipas Rajoneve (Të zgjedhur në vitin 2007)

Nr. Bashkitë Anëtare të Këshillit Bashkiak Kryetarë të Këshillit Bashkiak

Gjithsej Nr. Grave Gratë % F M

1 Elbasan

1 Elbasan 45 4 9 0 1

2 Cërrik 17 1 6 0 13 Belsh 17 0 0 0 1

4 Peqin 15 0 0 0 1

5 Gramsh 17 3 18 0 1

6 Librazhd 17 1 6 0 1

7 Prrenjas 15 2 13 0 1

Gjithsej 143 11 8 0 7

2 Dibër

8 Peshkopi 17 3 18 0 1

9 Bulqizë 17 1 6 0 1

10 Burrel 17 1 6 0 1

11 Klos-Mat 17 2 12 0 1

Gjithsej 68 7 10 0 4

3 Korçë

12 Korçë 35 9 26 1 0

13 Bilisht 15 3 20 0 1

14 Ersekë 17 3 18 0 1

15 Leskovik 13 1 8 0 1

16 Maliq 15 3 20 0 1

17 Pogradec 25 4 16 0 1

Gjithsej 120 23 19 1 54 Gjirokastër

18 Gjirokastër 24 5 21 0 1

19 Libohovë 12 2 17 0 1

20 Tepelenë 14 1 7 0 1

21 Memaliaj 14 4 29 0 1

22 Përmet 16 2 13 0 1

23 Këlcyrë 14 1 7 0 1

Një

Ana

lizë

Baz

ë

97



Gjithsej 94 15 16 0 65 Kukës

24 Kukës 25 0 0 0 1

25 Krumë 15 1 7 0 1

26 Bajram Curri 15 2 13 0 1

Gjithsej 55 3 5 0 36 Berat

27 Berat 35 9 26 0 1

28 Kuçovë 25 4 16 0 1

29 Ura Vajgurore 17 2 12 0 1

30 Çorovodë 17 2 12 0 1

31 Poliçan 18 1 6 0 1

Gjithsej 112 18 16 0 57 Lezhë

32 Lezhë 25 0 0 1 0

33 Laç 26 1 4 0 1

34 Mamurras 27 2 7 0 1

35 Rrëshen 17 0 0 0 1

36 Rubik 16 1 6 0 1

Gjithsej 111 4 4 1 48 Shkodër

37 Shkodër 45 8 18 0 1

38 Vau i Dejës 17 0 0 0 1

39 Koplik 17 0 0 0 1

40 Pukë 15 4 27 0 1

41 Fushë-Arrëz 13 1 8 0 1

Gjithsej 107 13 12 0 5

9 Fier

42 Fier 35 5 14 0 1

43 Patos 25 2 8 0 1

44 Roskovec 15 3 20 0 1

45 Lushnjë 35 10 29 1 0

46 Divjakë 17 2 12 0 1

47 Ballsh 17 3 18 1 0

Stud

im m

bi S

itua

tën

në S

hqip

ëri

të G

rave

Lid

er n

ë N

ivel

Ven

dor

98



Gjithsej 144 25 17 2 4

10 Tiranë

48 Tiranë 55 17 31 0 1

49 Vorë x x x x x

50 Kavajë x x x x x

51 Rrogozhinë x x x x x

52 Kamëz x x x x x

Mini-Bashkia 1 x x x x x






Mini-Bashkia 7 x x x x x Mini-Bashkia 8 23 x x 0 1 Mini-Bashkia 9 x x x x x



Gjithsej 78 17 22 0 2

11 Vlorë

53 Vlorë 45 9 20 1 0

54 Sarandë 25 3 12 1 0

55 Himarë 16 1 6 0 1

56 Selenicë 15 4 27 1 0

57 Orikum 16 1 6 1 0

58 Delvinë 17 1 6 1 0

59 Konispol 12 2 17 0 1

Gjithsej 146 21 14 5 2

12 Durrës

60 Durrës 45 5 11 0 1

61 Maminas x x x x x

62 Manëz x x x x x

63 Shijak 17 3 18 0 1

64 Sukth x x x x x

Një

Ana

lizë

Baz

ë

99



65 Fushëkrujë 25 2 8 0 1

66 Krujë x x x x x

Gjithsej 87 10 11 0 3GJITHSEJ 1265 167 13 9 50

Burimi: MPÇSSHB, Departamenti i Politikave të Shanseve të Barabarta

Shënim: X Të dhëna të padisponueshme

Studim mbi Situatën në Shqipëri të Grave Lider në Nivel Vendor mb… · dhe vendore, partive...

Documents

Transcript of Studim mbi Situatën në Shqipëri të Grave Lider në Nivel Vendor mb… · dhe vendore, partive...