Studija razvoja urbanizma i arhitekture na opštini Voždovac

Planiranje u oblasti urbanizma i arhitekture na opštini Voždovac 2006 -2009

1

STUDIJA RAZVOJA URBANIZMA I ARHITEKTURE NA OPŠTINI VOŽDOVAC

Autor Jasna Petrić

UVOD Način uređenja i korišćenja prostora bitno određuje razvojne tokove i kvalitet življenja društvene zajednice koja ga nastanjuje. U današnje vreme, procesi tranzicije i transformacije gradova u društvima kakvo je naše, reflektuju se na oblast urbanizma i arhitekture gradskih potcelina pri čemu je rizik gubljenja njihovog identiteta sve veći. Promene fizičkih struktura u prostoru ostaju kao dugoročne determinante razvoja i kvaliteta življenja, zbog čega je ovo aktivnost od strateškog značaja. Kao deo problematike rekonstrukcije grada, javljaju se pitanja loše komunalne opremljenosti, neadekvatne saobraćajane infrastrukture, neodgovarajuće zaštite životne sredine i prirodnih resursa, nedostatka zaštite graditeljskog nasleđa, zapuštenog građevinskog fonda, neuređenosti seoskih naselja periurbane zone itd. Ove probleme treba strateški rešavati kroz planiranje razvoja grada, utemeljeno na principima održivog razvoja. Tretman oblasti urbanizma i arhitekture se poslednjih godina postepeno menja, kroz različite aktivnosti i promene na nacionalnom, regionalnom i lokanom nivou. One se ogledaju u određenim finansijskim merama podrške, podizanju nivoa znanja i veština neophodnih za razvoj ove oblasti, stvaranju bolje organizovane i koordinisane lokalne vlasti koja doprinosi kvalitetnijoj izradi urbanističke planske dokumentacije, itd. Prirodno, efekti koji se postižu ovim merama su u nekim sredinama veći i uslovljeni su delovanjem većeg broja različitih faktora. Imajući ovo u vidu, stanje urbanizma i arhitekture na opštini Voždovac dobrim delom je uslovljeno stanjem u ovoj oblasti u Beogradu i Srbiji u celini, a da bi se ono unapredilo, potrebno je demonstrirati stvarnu političku volju da se preduzme sve ono što je neophodno da koncept razvoja urbanizma i arhitekture na Voždovcu ne ostane na nivou deklaracije.


2

Deo A TRENUTNA SITUACIJA

1. Predmet rada Studija u oblasti urbanizma i arhitekture je jedan od pet delova dokumenta u okviru realizacije istraživačkog projekta: Studija potencijala za lokalni socio-ekonomski i teritorijalni razvoj opštine Voždovac. Tokom izrade ove studije, vođeno je računa da predmet, sadržaj, korišćenje izvora podataka, nivo detaljnosti i postupak sinteze zaključaka budu u potpunosti urađeni prema instrukcijama koje je dao Naručilac Projekta, a za potrebe organa lokalne samouprave na opštini Voždovac. Sama studija se držala jasno utvrđenog okvira izrade koji važi ne samo za oblast urbanizma i arhitekture, već i za sve ostale oblasti od interesa za socio ekonomski i teritorijalni razvoj opštine. U skladu sa tim, morali su biti ispoštovani sledeći zahtevi izrade:

• sadržaj dokumenta koji se sastoji od tri dela: 1) trenutna situacija; 2) izazovi koje je postavila Evropska unija i država u oblasti urbanizma i arhitekture; i 3) vizija budućnosti. Ovaj sadržaj je dat u dopisu dobijenom početkom aprila 2006. od Koordinatora programa iz kancelarije za razvoj preduzetništva i pomoć sektoru malih i srednjih preduzeća na Voždovcu;

• ostvarena saradnja sa zaposlenima opštine Voždovac: opštinskim menadžerom, dr Goranom Markovićem i glavnim arhitektom opštine, Vesnom Pešić;

• period koji dokument obuhvata: 2006 - 2009. godine; • na osnovu svih dostupnih podataka o stanju u oblasti urbanizma i

arhitekture na Voždovcu koji su dobijeni iz Gradske uprave sekretarijata za urbanizam i građevinske poslove grada Beograda – Sektora za geologiju i dokumentaciju, i podataka dobijenih od glavnog arhitekte opštine Voždovac, ne primenjujući dodatne analize i istraživanja, razvijena su moguća rešenja za oblast urbanizma i arhitekture na Voždovcu

Izrada studije u oblasti urbanizma i arhitekture treba da omogući opštini Voždovac utvrđivanje stanja u ovoj oblasti i onoga na čemu treba insistirati da bi se Voždovac brže razvijao. Kao preteča eventualne buduće Strategije lokalnog održivog razvoja za opštinu Voždovac, ova studija je imala za ključni cilj identifikaciju postojećeg stanja i definisanje tendencija u oblasti urbanizma i arhitekture, s namerom njihovog ugrađivanja u dokument koji će lokalnim organima vlasti poslužiti kao polazište za formiranje i plasiranje aktivnosti i ostvarivanje boljih kompetitivnih pozicija pred gradskim institucijama. U skladu sa glavnim predmetom rada i postavljenim ciljevima u oblasti urbanizma i arhitekture na Voždovcu, osnovni zadatak studije je precizno određen sledećim aktivnostima:


3

• pregled elemenata trenutnog stanja, problema, potreba i nedostataka u oblasti urbanizma i arhitekture na Voždovcu,

• konceptualno i geografsko mapiranje koje se odnosi na oblast urbanizma na Voždovcu,

• koncizan prikaz dosadašnje uloge i aktivnosti opštine Voždovac u ovoj oblasti,

• sažet prikaz normativnog okvira EU u oblasti urbanizma, • sažet prikaz normativnog okvira SCG, odnosno Republike Srbije u

oblasti urbanizma (pregled referentnih nacionalnih planova i strategija za datu oblast),

• predlog mogućih rešenja problema i preporuke o ulozi različitih aktera u razvoju oblasti urbanizma i arhitekture na Voždovcu,

• definisanje strateških ciljeva za urbanizam i arhitekturu na Voždovcu koji se mogu realizovati u kratkoročnom, srednjoročnom i dugoročnom periodu, prioriteti i mere za njihovu realizaciju,

• definisanje potencijalnih izvora finansiranja prioritetnih ciljeva.

2. Oblast urbanizma i arhitekture – stanje, problemi i mogućnosti Opština Voždovac je jedna od 17 beogradskih opština, a njena istorija seže još u period oslobađanja Beograda od Turaka, kada je 1806. godine vožd Karađorđe sa ovog mesta poveo svoje ustanike. U spomen na taj događaj, ovaj kraj je nazvan Voždovo predgrađe, da bi kasnije dobilo ime Voždovac. Nakon Drugog svetskog rata, opština je nazvana VI rejon, a 1956. dobija sadašnji naziv nastajući spajanjem tadašnjih opština Lekino brdo i Voždovac. U današnje vreme, pružajući se na teritoriji od 14 864 ha1 i sa 152 000 stanovnika prema poslednjem popisu iz 2002. godine, Voždovac obuhvata delove gradskog jezgra, kombinovanog od starih naseobina poput Lekinog brda i Dušanovca i mnogobrojnih savremenih stambenih celina, ali i korpus prigradskih naselja koja se protežu duž starog kragujevačkog druma. U južnom delu, van starog gradskog jezgra podizana su nova naselja: Šumice, Konjarnik, Medaković i Braće Jerković. U periodu između 1969. i 1974. godine je nastavljena izgradnja, pa se na Braće Jerković nadovezao i drugi deo istoimenog naselja, a dalje u pravcu Autoputa je produženo naselje Medaković. Takođe je do 80-ih godina prošlog veka završeno i naselje Banjica uz Avalski drum2. U sklopu svoje teritorije, Voždovac obuhvata i seoska naselja: Kumodraž, Ripanj, Beli potok, Jajince, Rakovicu Selo, Pinosavu i Zuce.

2.1 Pristup oblasti urbanizma i arhitekture na Voždovcu Posmatrajući urbanističku sliku Voždovca u poslednje dve do tri godine, ona je bila u znaku rekonstrukcije ulica, vodovodne mreže, gasifikacije, izgradnje

1 URL:http://www.beograd.org.yu/cms/view.php?id=2102 2 URL:http://www.vozdovac.org.yu/onama.html [30.05.2006.]


4

sportskih terena i igrališta za decu, asfaltiranja puteva u prigradskim naseljima i ulaganja u infrastrukturu Voždovca. U planu je izgradnja komercijalno-poslovnih objekata i centara na Banjici, u naselju Kumodraž II, Medaković II, Šumice, Braće Jerković. Izgrađen je Dušanovački plato i završeni su radovi na kompletnoj izgradnji Ulice Vojvode Stepe. Svi planovi su u cilju očuvanja ambijentalne celine starog Voždovca, ali i da bi se omogućili uslovi za modernizaciju i napredak3. 2.1.1 Analiza postojeće planske dokumentacije za teritoriju opštine Voždovac Opština Voždovac obuhvata 24 mesne zajednice: Banjica, Gornji Voždovac, Činovnička kolonija, Autokomanda, Donji Voždovac, Tešića kupatilo, Pašino brdo, Vinogradi, Šumice, Dušanovac, Milorad Medaković, Medaković 3, Siva stena, Braće Jerković, Mitrovo brdo, Kumodraž, Kumodraž 1, Kumodraž 2, Jajinci, Rakovica selo, Beli potok, Pinosava, Zuce i Ripanj. Prema Generalnom planu (GP) Beograda 2021. godine, mesne zajednice Voždovca pripadaju srednjoj građevinskoj zoni (Voždovac), spoljnoj građevinskoj zoni (Kumodraž, Jajinci) i rubnoj zoni (Zuce, Rakovica selo, Beli potok, Pinosava), dok MZ Ripanj ne pripada teritoriji obuhvata Generalnog plana Beograda 2021.

Slika 1. Granica opštine Voždovac

a) sa Ripnjem b) na nivou GP

3 ibid.


5

Izvod iz Generalnog plana Beograda do 2021. godine Opština Voždovac obuhvata sledeće urbanističke celine: deo urbanističke celine Dušanovac, Šumice, Konjarnik (13), urbanističku celinu Voždovac (14), urbanističku celinu Kumodraž, Jajinci (29) i celine podavalskih sela Zuce (46) i Rakovica selo, Beli potok, Pinosava (47). Celina Dušanovac, Šumice, Konjarnik (13) obuhvata deo opštine Voždovac – od Autokomande do ulice Vojislava Ilića, između Ulice Gospodara Vučića i autoputa Beograd – Niš i deo opštine Zvezdara. Prioritet budućeg razvoja ove teritorije je formiranje atraktivnog centra i zaokruživanje sadržaja lokalnih centara sa dobro odabranim i artikulisanim uličnim potezima komercijalnih aktivnosti koji će povezati delove teritorije. Utvrđivanje realnih planskih uslova za kvalitetnu transformaciju raznorodnog izgrađenog tkiva celine 13 i uređenje javnih postora je takođe prioritet. Autokomanda: Prostor uzmeđu autoputa i Tabanovačke ulice, odnosno buduće trase Unutrašnjeg magistralnog prstena (UMP), predstavlja teritoriju najvećeg potencijala i lokacijske vrednosti u ovom delu grada za komercijalne delatnosti i funkcije centra. S obzirom na značaj koji ima za opštinu Voždovac, koja nema pravi opštinski centar, ali i druge kontaktne zone, ovaj prostor treba da bude predmet jednog od velikih projekata Beograda, a svakako predmet jedinstvenog planerskog sagledavanja. Planirane centralne funkcije reprezentativnog karaktera u ovom kompleksu podrazumevaju i minimalno učešće stanovanja, isključivo orijentisanog ka ulici Vojvode Stepe, kao i odgovarajuće javne prostore. Visina objekata treba da bude prilagođena lokaciji i zaštićenim vizurama sa Kalemegdana. U blokovima kontaktne zone uz autoput planira se zadržavanje izgrađenih objekata opštih i specijalizovanih gradskih centara i izgradnja novih objekata iste namene. Tendencija je da se stanovanje u ovoj zoni transformiše u sadržaje centralnih delatnosti. Park-šuma Voždovac: Park-šuma uz sportski centar „Voždovac" i centar MZ, definisana ovim GP kao fiksni elemenat zelenila, izuzetan je ambijentalni potencijal celine 13. Nije dozvoljena izgradnja ovog prostora, kao ni seča šume. Dozvoljeno je samo njeno uređenje kao javnog prostora. Deonica UMP-a: Kroz ovo područje planira se izgradnja deonice UMP na delu od autoputa prema severu do Pančevačkog mosta koridorom Ulice Grčića Milenka. Sa autoputem ovaj potez se povezuje denivelisanim čvorom „Šumice" koji programski i prostorno treba definisati u daljim planskim i projektnim razradama ovog poteza. Koridor UMP kroz postojeće tkivo (Grčića Milenka, 11. beogradska gimnazija, autoput) odrediti tako da se postojeće tkivo ruši u najmanjoj meri. Urbanistička celina Voždovac (14) obuhvata centralni deo opštine Voždovac, od Autokomande granicom opštine sa Savskim vencem, Bulevarom JA i ulicama


6

Borskom, Banjički put i Kaljavim potokom do ulice Vojvode Stepe. Ona uključuje stambena naselja „Braća Jerković", „Medaković II", „Medaković III", gornji i donji Voždovac do Autokomande. Ova urbanistička celina ima više karakterističnih potcelina, vrlo neujednačenog tipa izgradnje. Naselje Banjica: Ovo područje obuhvata prostor u neposrednoj blizini kompleksa park šume Banjica sa Sportsko-rekreativnim centrom i kompleksom VMA, od kojih ga sa severne i zapadne strane dele Ulice Crnotravska i Borska. Realnije opremanje naselja centralnim sadržajima treba da se omogući transformacijom postojeće individualne izgradnje u stanovanje istog tipa, ali sa znatnim udelom komercijalnih delatnosti. Na prostoru loših geoloških osobina planira se promena ranije definisane tipologije izgradnje radi prilagođavanja uslovima terena i potrebe definisanja parcelacije. Planirano je i realizovanje površina namenjenih za javne objekte, snabdevačke punktove, kao i prateće prostore uz postojeće i planirane objekte za stanovanje (garaže i parking prostori). Područje od autoputa do Bulevara JA i od Autokomande do Trošarine uz Ulicu Vojvode Stepe: Na ovom području planira se realizacija onih objekata koji su predviđeni važećim planskim dokumentom, uz prilagođavanje postojećoj parcelaciji i zakonskoj regulativi. Planirana je nova izgradnja na lokacijama koje do sada nisu privedene nameni, po ranijim planovima. Radi se o objektima za kolektivno stanovanje i objektima za privredne i društvene delatnosti. Predviđa se realizacija stambeno-poslovnih objekata na mestu postojećih koji svojim kapacitetima ne zadovoljavaju planirane parametre. Ulica Vojvode Stepe: Tradicionalni centar Voždovca. Uz Ulicu Vojvode Stepe planirani centralni sadržaji će se postepeno realizovati. Planirana je transformacija individualnog tipa stanovanja u stanovanje sa sadržajima centralnih funkcija, a mešoviti blokovi u ovoj zoni transformisaće se u blokove otvorenog tipa, kako bi se zaokružila započeta izgradnja. Bulevar JA: Planirana je izgradnja stambenih objekata ekskluzivnog tipa u blokovima individualnog i mešovitog stanovanja. Ekskluzivnost podrazumeva ne samo tip objekta već i odgovarajuću veličinu i uređenje parcele, kao i odnos prema objektima na susednim parcelama radi formiranja uličnog poteza u skladu sa postojećim karakterom i izgrađenošću ulice i sa zaštićenom prirodnom celinom i fiksnim elementom zelenila, definisanim GP kao trajno dobro Beograda, koje se nalazi u neposrednoj blizini, duž Bulevara JA. Trošarina: Gradski centar na ovoj lokaciji planiran je za proširenje ranije definisanih kapaciteta, kao i za rekonstrukciju i revitalizaciju postojećih objekata (prostor prema Trošarini i zaobilaznici). Područje uz autoput: Neposredno uz autoput planirani su centralni sadržaji reprezentativnog karaktera u pogledu sadržaja i tipa izgradnje, a u drugom planu,


7

prema Mokroluškoj novoj ulici, planirana je zona privrednih delatnosti, sa postoje- ćom tampon zonom zelenila prema zoni za stanovanje. Spontana izgradnja: Planirana je transformacija najvećeg dela u blokove individualnog stanovanja, osim uz autoput, gde se spontana izgradnja transformiše u blokove komercijalnih delatnosti ili privrednu zonu. U kontekstu ugrožavanja neposrednog okruženja, treba preispitati i zonu spontane nadgradnje u jednom delu blokova uz Ulicu Ignjata Joba. Zaštićeni kompleks zelenila uz kružni put: Između naselja za kolektivno stanovanje velikih gustina – „Braća Jerković" i „Medaković", sa jedne strane, i spontano nastalog naselja „Padina", sa druge strane, nalazi se šumica, definisana u GP kao trajno dobro i fiksni elemenat zelenila, posebno značajan ambijentalni resurs u tako izgrađenom okruženju. Osim objekta hrama Svetog Jovana Vladimira, nije dozvoljena druga izgradnja. Privredna zona Kumodraž: Zona se prostire sa obe strane Nove kumodraške ulice i delimično je u celini Kumodraž, Jajinci (29). U ovoj zoni svoje mesto našlo je više privrednih organizacija različitih proizvodnih profila: „Soko-Štark", „Bukovička banja", „Izolacija", „Prokupac", „Obuća – Beograd" i druge. Površina planirane zone ostaje u granicama postojećeg stanja i iznosi oko 56 ha. Urbanistička celina Kumodraž, Jajinci (29) Naselja celine Kumodraž, Jajinci (29) se svojim katastarskim opštinama neposredno graniče sa naseljem Banjica i gornjim Voždovcem. Relativna uređenost naselja, pristupačnost i ambijentalno kvalitetno okruženje postojećih šuma na južnom obodu celine, predstavljaju glavne razvojne potencijale ovog područja. Šume celine Kumodraž, Jajinci: Na južnom obodu celine nalaze se postojeće šume Spomen- parka „Jajinci", Rakovički potok i delovi Stepinog luga, definisani u GP kao fiksni elementi zelenila, jer sa planiranim zaokruženjima zelenih površina predstavljaju važan deo obodnog prstena sistema zelenila grada. Planirane površine zelenila oko Jelezovačkog potoka imaju funkciju da spreče širenje naselja. Transformacija postojećeg tkiva Planirana je dalja transformacija i zaokruživanje postojećeg tkiva u blokove individualnog stanovanja sa odgovarajuć im pratećim sadržajima. Nova lokacija za stanovanje „Jajinci – rasadnik": Deo prostora postojećeg rasadnika i uz Jelezovački potok planira se za blokove individualnog stanovanja visokog standarda uz uklapanje kvalitetnog postojećeg zelenila iz rasadnika u rešenje i formiranje bar jednog javnog parka. Detaljnijom planskom razradom padinom Jelezovačkog potoka treba povezati zelenilo u naselju sa obodnim sistemom zelenila.


8

Torlak: Na području Torlaka planirano je zadržavanje objekata škole i sportske hale u površinama koje zadovoljavaju potrebe tog dela naselja. Prostor oko stare torlačke crkve i škole je mesto identiteta ovog dela celine koje treba u daljoj planskoj razradi posebno definisati. Uz park-šumu Stepin lug planira se transformacija ostataka postojećih blokova seoskog stanovanja iz ruralnog sadržaja na urbani nivo. Sportsko-rekreacioni centar „Kumodraž – Torlak": SRC „Kumodraž – Torlak" (oko 8 ha) koji je planiran na prostoru između tri naselja (Kumodraž, Jajinci i Rakovica selo) pruža mogućnost formiranja polivalentnog centra u funkciji škole sporta, sportskih klubova, omladinskih klubova i rekreativnog sporta. Stara privredna zona Kumodraž: Stara privredna zona Kumodraž je delimično u urbanistič koj celini Kumodraž, Jajinci (29), a opisana je u celini Voždovac (14). Novi Avalski put: Središtem ovog područja koje se pruža pravcem sever – jug planirana je nova trasa Avalskog puta koja se prostire od naselja Banjice (Bulevara JA) do veze sa novim obilaznim autoputem sa kojim je planirano da formira denivelisanu raskrsnicu. Celine podavalskih sela Zuce (46) i Rakovica selo, Beli potok, Pinosava (47) Zuce (46) i Rakovica selo, Beli potok, Pinosava (47) celine su podavalskih naselja na teritoriji opštine Voždovac, obrazovane po granicama spojenih katastarskih opština, odnosno posebne katastarske opštine naselja Zuce. Osim Rakovice sela, sva ostala naselja se prostiru u podnožju Avale, sa glavnim pristupom sa postojećeg Avalskog puta. Bogato poljoprivredno zaleđe, slaba pristupačnost u odnosu na druge delove grada, kao i nepostojanje drugih namena u okruženju, uslovili su da se najveći broj domaćinstava bavi poljoprivrednom proizvodnjom – stočarstvom. Dominantan je seoski tip stanovanja. Postojeći tradicionalni seoski centri su, zbog relativne izdvojenosti ovih naselja, zadržali elemente identiteta, koje u budućem razvoju podavalskih naselja treba sačuvati i afirmisati. Nedostajuće javne sadržaje, kao prioritet u opremanju ovih naselja, poželjno je planirati u centrima sela. Obilazni autoput, novi Avalski put i autoput sa novim površinama komercijalnih i privrednih aktivnosti: Planiranom izgradnjom obilaznog autoputa, dolinom Rakovičkog potoka preko Prevoja (raskrsnica sa Avalskim putem) i Bubanj potoka, izgradnjom novog avalskog puta, kao i izgradnjom odgovarajućih saobraćajnih čvorova na mestima ukrštanja, opšta pristupačnost celina podavalskih sela će se uvećati. Nove površine komercijalnih i privrednih aktivnosti, planirane duž obilaznog autoputa (Prevoj, Glunci, Bubanj potok) i dolinom Zavojničke reke, izmeđ u autoputa i železničke pruge (Vrčin) u daljoj planskoj razradi treba povezati i sa neposrednim zaleđem. Za celine podavalskih sela ove radne zone predstavljaju potencijal za budući razvoj.


9

Planirane površine i tipologija stanovanja: Iako ovim GP nisu predviđene nove površine za stanovanje, planirano je kao prioritetno uređenje infrastrukturno opremanje postojećih ulica i blokova seoskog stanovanja, koji su danas neuređeni i bez kanalizacije. Planirano povećanje centralnih aktivnosti u neposrednom okruženju upućuje da će doći i do transformacija dela postojećeg seoskog tkiva ka individualnom stanovanju. Uz glavnije ulice naselja moguća je i transformacija u stanovanje sa centralnim sadržajima, koji moraju biti prilagođeni karakteru i tipologiji naselja kao celine. Avala kao rezervat prirode: Brdsko-planinsko uzvišenje Avala, kao područje zaštićenog rezervata prirode i prostor predeonih, spomeničkih i turističko-rekreativnih vrednosti, GP je definisano kao trajno dobro Beograda i element fiksnog zelenila. Na Avali su evidentirana dva arheološka lokaliteta kao i stajna tačka sa koje se pružaju vizure na Beograd, koje treba zaštititi budućim uređenjem prostora. Avala je najpogodniji prostor za formiranje reprezentativnog etno parka. Zuce (46) Pored zajedničkih karakteristika sa ostalim podavalskim selima, Zuce predstavlja izrazito razbijen tip seoskog naselja orijentisanog na stočarstvo i proizvodnju sira, tako da je ono tradicionalni snabdevač Beograda ovim proizvodom. Veličina i organizacija parcela prilagođene su dominantnom učešću poljoprivrednih domaćinstava u naselju i u tom kontekstu ga treba u daljoj planskoj razradi tretirati. Zuce je jedno od naselja rubne zone koje ima izuzetno loš pristup i vezu sa gradom i drugim delovima rubne zone, iako se nalazi blizu autoputa i Kružnog puta. Planirano je da se izlazak sa autoputa kod „Transšpeda" iskoristi i prilagodi za pristup Zucama. Postojeći put između Zuca i Belog potoka (ne preko Avalskog puta, kuda danas ide JGS za Zuce) treba osposobiti kao kraću vezu sa ovim područjem iz pravca Avalskog puta. Rakovica selo, Beli potok, Pinosava (47) U području ove celine nalazi se jedan od najznačajnijih čvorova u kome se ukrštaju dva autoputa, novi obilazni sa krakom prema Vinči i gradski autoput. Takođe se od železničke stanice Beli potok u predloženom koridoru planira i trasa železničke pruge. Na severozapadnom delu područja, na mestu ukrštanja obilaznog autoputa i novog Avalskog puta planira se realizacija denivelisanog čvora. Nove komercijalne aktivnosti uz obilazni autoput: Između ukrsnice dva autoputa i železničke stanice Beli potok, u pojasu između pruge i obilaznog autoputa, planirana je nova komercijalna zona na ulaznom pravcu u grad, bez stanovanja, koju treba lokalno povezati sa neposrednim okruženjem.


10

Spontano stanovanje severno od Kružnog puta: Planirano je zaokruživanje i transformacija spontanog stanovanja u zoni iznad Kružnog puta, prema Jajincima, u individualni tip stanovanja. Deo zone za stanovanje „Avala grad": Na teritoriji celine 47 nalazi se deo površine za stanovanje „Avala grad" ali u znatno smanjenom obimu u odnosu na prethodne planove. Pokrivenost Voždovca postojećom planskom dokumentacijom Teritorija opštine Voždovac je delimično pokrivena postojećom planskom dokumentacijom u analognom i digitalnom obliku. Sekretarijat za urbanizam i građevinske poslove grada Beograda raspolaže sa 19 planova u analognom obliku i 5 planova u digitalnom obliku. Planovi u analognom obliku su rađeni do 2002. godine i to po starom Zakonu o planiranju i izgradnji (Službeni glasnik Republike Srbije 44/95 i 16/97) tako da navedenu plansku dokumentaciju čine Detaljni urbanistički planovi (DUP-ovi) i planovi parcelacije, koji su, bez obzira na promenu Zakona i dalje na snazi. Za potrebe mapiranja teritorije opštine Voždovac, u razmatranje su uzeti sledeći planovi:

Tabela 1. Pregled usvojenih planskih akata (detaljnih urbanističkih planova i planova

detaljne regulacije) od 1973. do 2006. godine

R.br Naziv planskog akta Broj Službenog list grada Beograda

Vrsta zapisa plana

1 DUP poteza duž Ulice Vojvode Stepe u Beogradu 21/91. analogni oblik

2 DUP kompleksa višespratne kolektivne stambene izgradnje severno od Medakovićeve ulice

28/III/89,15/68,16/71,18/73. analogni oblik

3 DUP naselja Banjica 13/70,20/76,18/78. analogni oblik 4 DUP bloka između Ulica

Ustaničke, Grčića Milenka, Braće Kovač i Vidske

10/72. analogni oblik, ne postoji u arhivi

5 DUP stambenog kompleksa II u ulici naselja Braće Jerković 3/73,26/74,28/I/91. analogni oblik

6 DUP Stambenog kompleksa Kumodraž II 3/73,10/91.

analogni oblik, ne postoji u arhivi

7 DUP samačkog hotela uz Kumodraški put 25/73.

analogni oblik, ne postoji u arhivi

8 DUP naselja Beli potok 13/75,18/82. analogni oblik 9 DUP stambenog kompleksa 13/76,6/77,11/83. analogni oblik


11

između Mokroluške ulice, Ulice Nove 1-1 i produžetka Ulice Vojislava Ilića

10 DUP industrijske zone Kumodraž 12/86.

analogni oblik ne postoji u arhivi

11 DUP stambenog naselja Kumodraž selo 17/81. analogni oblik

12 DUP rekonstrukcije stambenog naselja Kumodraž I 17/83,23/84 analogni oblik

13 DUP stambenog naselja Braće Jerković III 20/84 i ispravka 26/84. analogni oblik

14 DUP naselja Jajinci, opština Voždovac 21/88. analogni oblik

15 DUP rekonstrukcije bloka u Kumodraškoj ulici 11/91. analogni oblik

16 DUP poslovno stambenog kompleksa "Trošarina" 24/91. analogni oblik

17 DUP naselja Rakovica selo 25/80.

analogni oblik ne postoji u arhivi

18 DUP industrijske zone duž Kumodraške ulice 12/86. analogni oblik

19 DUP za izgradnju produžetka tramvajske pruge na Voždovcu 51/85. analogni oblik

20 Plan detaljne regulacije za područje Torlaka uz Ulicu Vojvode Stepe u Kumodražu

31/03. digitalni oblik

21 Plan detaljne regulacije mokroluškog kolektora od stacionaže 3+730 do Dušanovačke ulice sa vodozahvatnom građevinom – opština Voždovac

34/03.

analogni oblik

22 Plan detaljne regulacije područja između Ulica: Strumičke, Vojislava Ilića, Kralja Ostoje, Bačvanske, Rada Neimara i Mahmuta Ibrahimpašića na teritoriji opštine Voždovac

15/04.

digitalni oblik

23 Plan detaljne regulacije dela bloka između Ulica Borivoja Stevanovića, Braće Srnić i Vojislava Ilića - Medaković III

23/04.

digitalni oblik

24 Plan detaljne regulacije 4 mesne zajednice na opštini Voždovac i Zvezdara – naselje Padina

14/05.

digitalni oblik


12

25 Plan detaljne regulacije prostorne celine između Ulica Gospodara Vučića, Grčića Milenka i Ustaničke – opština Voždovac

U proceduri usvajanja

analogni oblik

Granice obuhvata navedenih Detaljnih urbanističkih planova i Planova detaljne regulacije date su na Karti 1. Izvod iz Generalnog plana Beograda – Plan korišćenja zemljišta (2021) – u Aneksu 3 ove studije. Brojevi na Karti odnose se na numeraciju planova u Tabeli 1. Grafički prilozi sa objašnjenjem za svaki od važećih planskih akata koji su bili dostupni za teritoriju Voždovca4 takođe se mogu naći u Aneksu 3. Na osnovu analize pokrivenosti teritorije planskim dokumentima može se zaključiti da centralna zona opštine Voždovac (prema GP Beograda – zone 13 i 14) u potpunosti zadovoljava kriterijume u pogledu postojeće dokumentacije. Međutim, zbog zastarelosti planova na ovoj teritoriji, trenutno su u proceduri izrade ili usvajanja ažurirani planovi. S druge strane, prigradska, seoska naselja u granicama predmetnog područja su samo delimično obuhvaćena postojećim planovima. Naime, analizom je utvrđeno da planskom dokumentacijom nisu obuhvaćena podavalska sela Zuce i Pinosava, kao ni teritorija Ripnja (koji nije u obuhvatu Generalnog plana Beograda). Pojedini detaljni urbanistički planovi rađeni su za teritorije koje se nalaze u graničnom području opština Rakovice i Voždovca, te su i oni uzeti u planski osnov (npr. teritorija sela Rakovica).

3. Mapiranje teritorije i SWOT analiza Proces identifikacije i mapiranja vrednosti na teritoriji lokalne zajednice kao participativan i na dogovoru zasnovan postupak, pruža veće mogućnosti zajednicama za rešavanje lokalnih problema i kreiranje vizije sopstvene budućnosti. SWOT analiza (engl. Strengths – prednosti, Weaknesses – nedostaci, Opportunities – mogućnosti, Threats – pretnje) predstavlja ključni alat za identifikaciju komparativnih prednosti koje opštini Voždovac mogu obezbediti glavni input za razvoj u oblasti urbanizma i arhitekture. Ova analiza je rezultat zajedničke diskusije po grupama (brainstorming) o internim snagama i slabostima (koje se mogu kontrolisati) i spoljnim pretnjama i prilikama (koje se ne mogu kontrolisati). SWOT analiza predstavlja dobru osnovu za utvrđivanje postojećeg stanja, kao i korisnu podlogu za definisanje i dinamiku realizacije strateških ciljeva razvoja. Preuzeta iz menadžerske prakse uspešnih poslovnih sistema, ova analiza se

4 Planovi pod rednim brojem 19, 21 i 25 nisu dostupni u grafičkom obliku


13

može veoma korisno upotrebiti kao metod prethodne procene stanja u analizi problema vođenoj potrebama zajednice5. Treba imati u vidu da iako SWOT analiza nije potpuna, detaljna analiza, ona je veoma korisna i široko primenljiva tehnika kojom se traže odgovori na značajna pitanja. Ona služi kao osnova za nastavak procesa planiranja i za neke mnogo sofisticiranije analitičke metode koje se mogu primeniti u kasnijim fazama i u nekim drugim dokumentima6.

3.1 Prednosti Prednosti predstavljaju sredstva/faktore koji opštini Voždovac osiguravaju konkurentsku poziciju, i koje njeno područje čine privlačnim za život i rad. Sa aspekta urbanizma i arhitekture, prednosti, kao unutrašnji faktori koji mogu uticati na funkcionisanja opštine Voždovac su:

• Dobar geografski i saobraćajni položaj u odnosu na tradicionalne saobraćajne pravce i evropski Koridor X,

• Potencijal prostora i postojeća putna mreža u vidu jakih uzdužnih saobraćajnica,

• Vodni potencijal – bogatstvo Voždovca vodama, • Dobra očuvanost prirode i šuma – ekološki kapaciteti, • Značajno poljoprivredno zaleđe, • Potencijal za komercijalne delatnosti i centralne funkcije reprezentativnog

karaktera, • Ljudski i kadrovski potencijal.

3.2 Nedostaci Nedostaci su faktori ili trendovi koji za ekonomski razvoj Voždovca predstavljaju prepreke ili ograničenja fizičkog, socijalnog, informacionog, regulatornog, finansijskog i drugog karaktera. Najveći problemi sa kojima se oblast urbanizma i arhitekture na Voždovcu danas suočava odnose se na:

• Nizak nivo i dotrajalost postojeće infrastrukture, • Nedovoljan broj poprečnih saobraćajnica, • Nedostatak mreže vodovoda i kanalizacije u podavalskom seoskom

području ali i u nekim centralnim gradskim zonama opštine, • Neregulisani vodotoci i njihova trenutna funkcija kolektora smeća,

5 Lokalna Agenda 21: Uvod u planiranje održivog razvoja, 2004, str. 151. 6 ibid., str. 152.


14

• Nerešeno odlaganje otpada – problem postojanja 23 divlje deponije na Voždovcu,

• Nedostatak sportsko-rekreativnih sadržaja, prvenstveno malih sportskih terena i bazena,

• Nedostatak kulturnih sadržaja, od kojih su neki, poput bioskopa, već sasvim iščezli,

• Nepostojanje studentskog centra koji bi povezivao postojeće visokoškolske obrazovne institucije na opštini,

• Gubljenje pojedinih trgovačkih sadržaja koji su tradicionalno postojali na Voždovcu,

• Ugroženost arheoloških i kulturno-istorijskih objekata, • Neuređenost sela i nedostatak tipizacije objekata u njima, • Nedostatak informacionog sistema i neraspolaganje opštine značajnim

delom važećih planskih dokumenata za Voždovac, • Nedostatak iskustva i mogućnosti Voždovca za sprovođenje

participativnog planiranja.

3.3 Mogućnosti Mogućnosti su uslovi koji olakšavaju ili omogućavaju razvoj konkurentskih prednosti lokalne zajednice, što u konkretnom slučaju opštine Voždovac obuhvata:

• Proširenje – osavremenjivanje postojećih infrastrukturnih kapaciteta, • Mogućnost aktiviranja spoljne magistralne tangente (SMT) čime bi se

rasteretio saobraćaj, • Izgradnju vodovodnog i kanalizacionog sistema u delovima opštine u

kojima nedostaju, • Nastavak uvođenja gasifikacije na Voždovcu, • Izgradnju staklenika u selima podavalskog područja i proizvodnja zdrave

hrane, • Mogućnost uređenja sela čime će se zadržati ono što je lokalno

specifično, • Aktiviranje područja Avale uvođenjem različitih rekreativnih sadržaja, • Mogućnost ustupanja dela vojne imovine na Voždovcu za razvoj

rekreativnih i drugih sadržaja, • Neiskorišćene površine unutar urbanog prostora Voždovca, • Mogućnosti razvoja linijskih ali i mešovitih centara duž poteza Autoputa i

Ustaničke ulice, • Povezivanje sa susednim opštinama.

3.4 Pretnje


15

Pretnje su nepovoljni trendovi koji vode ka gubitku ili opadanju konkurentskih prednosti Voždovca ili njegovog ekonomskog razvoja uopšte. S tim u vezi, u oblasti urbanizma na Voždovcu se mogu uočiti sledeće pretnje:

• Nepostojanje kvalitetne (kompletne i ažurne) baze podataka o urbanizmu na Voždovcu,

• Gradski centralizam u odlučivanju i finansiranju u ovoj oblasti, • Nedostatak opštinskog budžeta Voždovca iz koga bi se pokrivao deo

troškova za rešavanje urbanističkih problema, • Nedovoljna fleksibilnost planova – duga procedura za izmene i dopune GP

Beograda čime opada interes za ulaganja privatnih investitora kako bi se unapredilo stanje urbanizma na Voždovcu,

• Nedostatak kontinuiteta u odlučivanju što dovodi do propadanja inicijativa, • Opasnost od pojave kliženja terena, • Nerešeno pitanje septičkih jama i pojava infektivnih obolenja usled

izlivanja kanalizacije, • Neregulisanost preko 30 potoka i rečica na Voždovcu, • Nekontrolisanje zagađivanja (pojava piralena), • Uvođenje UMP-a (unutrašnjeg magistralnog prstena) na delu voždovačke

teritorije (posebno između Autokomande i Ulice Grčića Milenka) treba podvrgnuti preispitivanju.

3.5 Umesto zaključka Na osnovu napred navedenih unutrašnjih i spoljašnjih faktora, trendova i uslova, može se zaključiti da je oblast urbanizma na Voždovcu suočena sa brojnim izazovima koji su determinisali trenutnu, ne sasvim povoljnu, urbanističku situaciju. U prethodnom periodu je izostala adekvatna institucionalna, tehnološka, legislativna i finansijska podrška urbanizmu i arhitekturi na Voždovcu i nisu bile uvažavane specifičnosti i potencijali koje bi trebalo iskoristiti za dalji razvoj opštine u ovoj sferi. Zbog decenijske krize koja je pogodila društvo, na Voždovcu su razvoj i obnova vitalnih infrastrukturnih sistema (pre svega vodovoda i kanalizacije) bili u velikoj meri zapostavljeni. Na to su se nadovezali problemi životne sredine koji su donekle uslovljeni nemarnošću samih građana i korišćenjem vodotoka kojima opština obiluje za deponovanje otpada. Seosko područje Voždovca (podavalska sela) su se stihijski razvijala sa izostankom tipizacije objekata i bez odraza ličnog pečata sela. Obrazovni sadržaji (visokoškolske institucije) na teritoriji opštine nisu prostorno koncentrisani niti su povezani jednim studentskim centrom oko koga bi se mogli kreirati i obnoviti prateći kulturni sadržaji. Na Voždovcu nema dovoljno ni sportsko-rekreativnih sadržaja, posebno ako se radi o malim sportskim terenima i bazenima za kojima postoji realna potražnja.


16

Međutim, ukoliko se posmatraju urbanistički potencijali kojima Voždovac raspolaže, ne treba prevideti činjenicu da su, zbog ne tako davnog perioda zanemarenosti opštine, neke teritorije ostale neiskorišćene i „slobodne“ za razvoj. Trenutni imperativ lokalnih vlasti je da se aktivira područje Avale za razvoj turističko-sportskih i banjskih kompleksa. Uz to, za podavalska sela se predviđa da mogu biti u funkciji tranzitnog turističkog centra, u saglasju sa razvojem lokalnog uzgoja ranih povrtarskih kultura, što je opet omogućeno započetom gasifikacijom ovog područja. Konačno, može se reći da su poslednjih godina učinjeni određeni pomaci u razvoju oblasti urbanizma na Voždovcu, ali se taj proces često odvija sporo i u nepotpunoj vertikalnoj i horizontalnoj saradnji u kojoj bi aktivno trebalo da učestvuje sama opština.

4. Dosadašnja uloga Opštine Voždovac u ovoj oblasti Kao što je slučaj i sa ostalim beogradskim opštinama, nadležnosti opštinskih vlasti Voždovca u oblasti urbanizma i arhitekture su ograničene i svode se na iniciranje izrade planova slanjem dopisa nadležnim gradskim vlastima. Odluka o izradi bilo kog urbanističkog plana za teritoriju Voždovca je u ingerenciji grada. Na osnovu člana 72 Odluke o gradskoj upravi (Sl. list grada Beograda 36/04), opština Voždovac je početkom ove godine pokrenula inicijativu za izradu Planova detaljne regulacije na svojoj teritoriji, koji su navedeni po prioritetu, a koji bi, uz one koji su u izradi, kompletno pokrili teritoriju opštine Voždovac:

• 1. Prostor između Autoputa (koridor UMP) Prešernove ulice, Kumodraške do Vitanovačke ulice,

• 2. Prostor od Soko Štarka do Vitanovačke ulice, između Braće Jerkovića i Kumodraške nove,

• 3. Zona javnih saobraćajnih delatnosti i javnih skladišta od Ulice Milana Toplice do Dušanovačke (Nove Mokroluške) i od Nove Mokroluške, Vojislava Ilića i Autoputa,

• 4. Za prostor Jajinaca, s obzirom na to da su namene delom promenjene GP-om Beograda 2021, a i nelegalnom izgradnjom,

• 5. Prostor od granice DUP Jajinci do Ulice Vojvode Stepe, • 6. Prostor za bivšu industrijsku zonu Banjica uključujići i prostor od Ulice

Vojvode Stepe do vojnog kompleksa, • 7. Za prostor od Padine ka Kumodražu, • 8. Za prostor Kumodraža III, • 9. Za prostor sela Pinosava, • 10. Za prostor duž Avalskog puta između motela „1000 ruža“ do odvajanja

za Pinosavu, • 11. Za postojeći RP za Zuce i Ripanj proširiti zonu i izvršiti izmene i

dopune, • 12. Proširiti granicu PDR za Dušanovac do UMP,


17

• 13. Prostor za Beli potok do motela „1000 ruža“, • 14. DUP Vojvode Stepe izvršiti izmene i dopune plana (za Ulicu Vojvode

Stepe, predlog je da se tramvajska pruga spusti u nivo kolovoza i na taj način onemogućiti parkiranje na kolovozu).

U vezi ovog Dopisa, čiji je predmet: Informacija o lokacijama u vezi sa Inicijativom za izradu Planova detaljne regulacije na teritoriji opštine Voždovac, koji je upućen Glavnom arhitekti u Skupštini grada Beograda i Urbanističkom zavodu Beograda, glavnom arhitekti opštine Voždovac je dat pozitivan odgovor na izradu 3 plana. Naime, za teritoriju opštine Voždovac je u fazi ugovaranja Program za urbanistički plan područja između autoputa Beograd-Niš, SMT-a i zone Kumodraške ulice na opštinama Voždovac i Zvezdara, a u obuhvatu navedenog Programa se nalaze predložene granice Planova detaljne regulacije koji su u Inicijativi glavnog arhitekte Voždovca navedeni pod rednim brojevima 1, 2 i 3. Pored ovoga, predlozi Glavnog arhitekte opštine Voždovac pod rednim brojevima 12 i 14 su takođe u obuhvatu planskih dokumenata čija je izrada u toku. Programom uređivanja i davanja u zakup građevinskog zemljišta za 2006. godinu, pod tačkom I 1.C. „Novi programi i planovi“ planirana su sredstva za Voždovac, između ostalog i za izradu programa za urbanistički plan naselja Ripanj (u toku je priprema konkursne dokumentacije, u saradnji sa opštinom Voždovac, za određivanje nosioca izrade programa putem javne nabavke). S druge strane, za Jajince za koje je opština tražila izradu novog plana, sredstva nisu odobrena sa obrazloženjem da se najpre čeka završetak izrade Programa za izradu plana detaljne regulacije novog Avalskog puta, po čijem će se završetku stvoriti uslovi za razmatranje inicijative za izradu programa i plana za Jajince. Planovi koji se odnose na Voždovac a za koje se u predstojećem periodu očekuje da idu na javni uvid su: 1) Trošarina – potez između Ulica Save Maškovića, Beranske i JNA; 2) Autokomanda – potez od Autokomande, Autoputa, UMP-a do Prešernove ulice; 3) potez od petlje Franše de Perea, Ustanička, most i Autoput; i 4) potez između ulica: Kumodraška, Ljube Vučkovića,Vojvode Stepe i SMT-a7. Gledano u celosti, dosadašnja uloga opštine Voždovac u oblasti urbanizma je imala najveće rezultate u poslednje četiri godine kad je usvojen veći broj planova, što posebno dobija na značaju ako se uzme u obzir da je, pre toga, poslednji urbanistički plan za Voždovac bio usvojen još 1991. godine.

Deo B

7 “Moj Voždovac”- opštinski informator, broj 2, decembar 2005, str. 5.


18

IZAZOVI KOJE SU POSTAVILE EVROPSKA UNIJA I DRŽAVA U OBLASTI URBANIZMA I ARHITEKTURE

1. Normativni okvir Evropske unije u oblasti urbanizma Urbane sredine igraju važnu ulogu u sprovođenju ciljeva postavljenih Strategijom održivog razvoja Evropske unije. U gradovima je koncentrisano najviše problema vezanih za životnu sredinu, ali su gradovi u isto vreme i ekonomski pokretači u kojima se otvaraju prostori za poslovanje i ulaganja. Visok kvalitet urbane sredine jača razvojni potencijal gradova i otvara mogućnost za kreiranje novih poslova. U današnje vreme, gotovo 80% evropskih stanovnika živi u urbanim područjima te je kvalitet njihovog života pod direktnim uticajem stanja urbane sredine. U većini gradova se sreću ključni problemi vezani za okruženje, a oni su: slabiji kvalitet vazduha, buka, visok obim saobraćaja i nastanak zagušenja, emisije gasova koji izazivaju efekat staklene bašte, velika količina otpada i otpadnih voda, zapuštenost izgrađenog područja, urbano rasplinjavanje, loše upravljanje životnom sredinom i nedostatak strateškog planiranja. Ovi problemi vode ka posledicama po zdravlje stanovnika i utiču na niži kvalitet života u gradovima. Ideja koja u Evropi biva sadržana u svim vodećim dokumentima i normativima koji se tiču urbanizma je da, ukoliko se na efikasan način želimo suočiti sa osnovnim problemima vezanim za životnu sredinu, neophodno je da se ostvari uočljiv napredak u urbanoj sredini i u urbanom kvalitetu života.

1.1 Razvoj normativa Evropske unije u oblasti urbanizma Integracija pitanja urbane sredine u odgovarajuće politike EU je dugotrajan proces koji zahteva konzistentnu i održivu kooperaciju i koordinaciju među različitim službama EU. Ova integracija je započeta 1990. godine donošenjem „Zelenog papira o urbanoj sredini“8 kojim je dat sveobuhvatni i dalekosežni prikaz izazova koji se postavljaju pred urbane sredine. U ovom dokumentu je po prvi put predložen celovit pristup i niz akcija na evropskom nivou koje akcentuju značaj poboljšanja usklađenosti i integracija među različitim politikama. Sledeći korak je predstavljalo formiranje Ekspertske grupe EU za urbanu sredinu 1991. godine, nakon čega je usledio „Projekat održivih gradova“ koji je započet 1993. godine. Ciljevi tog projekta bili su: promovisanje novih ideja održivog razvoja u evropskim urbanim područjima; razvoj široke razmene iskustava; rasprostiranje dobre prakse održivog razvoja na urbanom nivou; formulacija preporuka za institucije EU, nacionalne, regionalne i lokalne vlasti; i

8 COM(1990) 218 final


19

pomoć pri implementaciji Petog akcionog programa o životnoj sredini u Evropskoj uniji. Ekspertska grupa EU je 1996. godine izradila glavni izveštaj „Evropski održivi gradovi“ koji je doneo precizan okvir za lokalnu akciju, identifikujući urbani menadžment, integraciju politika, ekosistemsko razmišljanje, kooperaciju i partnerstvo kao osnovne principe za napredak ka održivosti urbanih područja. Izveštaj „Ka urbanoj agendi u Evropskoj uniji“9 je urađen 1997. godine. U njemu je fokus na ekonomskim, društvenim i problemima životne sredine kojima su izloženi evropski gradovi, pri čemu je istaknuta potreba za uključenjem urbane perspektive u politike EU. Godinu dana nakon toga, u izveštaju „Održivi urbani razvoj u Evropskoj uniji: Okvir za akciju“10 prvi put je zapravo primenjen pristup održivog urbanog razvoja, postavljanjem četiri međusobno uslovljena politička cilja:

• Jačanje ekonomskog prosperiteta i zaposlenosti u gradovima; • Promovisanje jednakosti, društvenog angažovanja i regeneracije urbanih

područja; • Zaštita i unapređenje urbane sredine za ostvarenje lokane i globalne

održivosti; i • Doprinos dobrom upravljanju i jačanju lokalnih zajednica.

Ovaj izveštaj je, pre svega, precizirao političke odrednice za unapređenje urbane sredine koje ostaju na snazi i do danas i u osnovi su najnovijeg dokumenta „Tematske strategije o urbanoj sredini“ iz 2006. godine. Te odrednice su:

• Unapređenje kvaliteta vazduha u urbanim sredinama; postojanost i kvalitet rezervi vode za piće; zaštita i upravljanje površinskim i podzemnim vodama; smanjenje količine otpadnih voda na samom izvoru; i smanjenje nivoa buke.

• Zaštita i unapređenje izgrađene sredine i kulturnog nasleđa, te unapređenje biodiverziteta i zelenih prostora u okviru urbanih sredina.

• Promovisanje resursno efikasnih naseobinskih formi koje minimiziraju zauzimanje zemljišta i urbano rasplinjavanje.

• Minimiziranje uticaja koje transport vrši na životnu sredinu, nastojeći da se ekonomski razvoj ostvari uz manji intenzitet saobraćaja i uz podstrekivanje upotrebe onih vidova saobraćaja koji su održiviji sa aspekta zaštite životne sredine.

• Unapređenje envajronmentalnog učinka preduzeća kroz promovisanje dobrog upravljanja životnom sredinom u svim proizvodnim sektorima.

• Postizanje osetnog smanjenja emisije gasova koji stvaraju efekat staklene bašte u urbanim sredinama, posebno primenom racionalnijeg korišćenja

9 COM (1997) 197 final 10 COM (1998) 605 final


20

energije, pojačanom upotrebom obnovljivih izvora energije i smanjenjem otpada.

• Upravljanje životnom sredinom urbanih područja i minimiziranje nastanka rizika.

• Promovisanje celovitijih, integrisanih i envajronmentalno održivih pristupa upravljanju urbanim sredinama u okviru funkcionalnih urbanih područja, čime se neguju ekosistemski zasnovani pristupi koji prepoznaju međusobnu zavisnost grada i okruženja, tj. unapređuju se veze između urbanih centara i njihovog ruralnog zaleđa.

1.2 Tematska strategija o urbanoj sredini Tematska strategija o urbanoj sredini11 koju je Komisija evropske zajednice usvojila januara 2006. predstavlja značajan korak u nizu inicijativa koje su doprinele razvoju evropske politike vezane za urbane sredine. Ovo je jedna od sedam tematskih strategija koje su donete na osnovu Šestog akcionog programa za životnu sredinu „Životna sredina 2010: Naša budućnost, naš izbor“12, a sa ciljem ostvarenja holističkog pristupa ključnim problemima životne sredine koju karakteriše kompleksnost, raznovrsnost aktera i potreba za većim brojem inovativnih rešenja. Kako je navedeno u ovom programu, Tematska strategija o urbanoj sredini (u daljem tekstu: Strategija) ima za cilj da „doprinese boljem kvalitetu života na osnovu integralnog pristupa urbanim sredinama“ i da doprinese „visokom nivou kvaliteta života i društvenog blagostanja tako što će se građanima omogućiti takva životna sredina u kojoj nivo zagađenja ne pojačava štetne efekte na ljudsko zdravlje, te životna sredina koja podstiče održivi urbani razvoj. Ključni cilj Strategije je da svi evropski gradovi sistematski posmatraju probleme životne sredine sa kojima su suočeni. Međutim, to ne znači da postoji diktat rešenja ili ciljeva koje treba univerzalno prihvatiti, s obzirom na to da ne postoje dve iste urbane sredine. Pokretačke inicijative koje predviđa Strategija treba da olakšaju lokalnim vlastima i drugim akterima da identifikuju mere koje su prikladne njihovim individualnim interesima i da iskoriste prednosti razmene informacija i dobrih praksi širom Evropske unije. Ove inicijative takođe promovišu širenje dobre prakse upravljanja urbanim sredinama ne samo u okviru već i van granica EU. Kako bi ispunila zadatak postavljen Šestim akcionim programom za životnu sredinu, Strategija se fokusira na četiri povezane tematike koje su od suštinskog značaja za dugoročni održivi razvoj gradova:

• Urbani menadžment 11 COM(2005) 718 final 12 Odlukom br. 1600/2002/EC Evropskog parlamenta i Saveta od 22.07.2002. postavljen je Šesti akcioni program za životnu sredinu (6th EAP) (OJ L242, 10.9.2002, str.1)


21

• Održivi transport • Održiva izgradnja • Održivi urbani dizajn

Ove tematike su određene prilikom konsultacija Ekspertske grupe EU za urbanu sredinu, ali i kroz dijalog sa ostalim akterima u procesu. Održivi urbani menadžment Prošlo je već izvesno vreme otkad je identifikovan značaj održivog urbanog menadžmenta na lokalnom nivou. Svetski samit iz 1992. je istakao da lokalne vlasti (opštine) imaju posebnu ulogu pri ostvarenju održivog razvoja i uspostavljanju Lokalne Agende 21 (LA 21). Time se opštine pozivaju da kroz dijalog sa svojim građanima, preduzećima i ostalim nosiocima procesa pripreme strategije za održivi razvoj njihovih područja. Pored dobrovoljnih inicijativa pokrenutih LA 21 i Olborškim (Aalborg) zahtevima13, nekolicina zemalja članica EU je postavila urbani menadžment u svoj pravni okvir (Belgija, Danska, Francuska, Mađarska, Poljska, Slovenija), odnosno sprovela mehanizme za integralno upravljanje urbanom sredinom (Kipar, Češka i delimično Velika Britanija). Tokom 2006. godine, Komisija će pružiti tehničke smernice za integralno upravljanje životnom sredinom, polazeći od dosadašnjih iskustava i dajući primere dobre prakse. Pri tom će biti uzeti u obzir relevantni zakoni i direktive u EU koji se odnose na vazduh, buku, vodu, otpatke i energetsku efikasnost. Strategijom se predviđa da svaki grad sa preko 100 000 stanovnika usvoji plan upravljanja životnom sredinom za čitavo urbano područje, što uključuje utvrđivanje ciljeva koji se tiču ključnih uticaja na životnu sredinu i primenu sistema upravljanja životnom sredinom kako bi se ostvarili ovi ciljevi. Zemlje članice EU se podstiču da omoguće nužnu pomoć lokalnim vlastima, u vidu treninga i saveta za primenu sistema upravljanja životnom sredinom, a Komisija EU će razmotriti mogućnosti za obuku, istraživačke delatnosti i razmenu iskustava o održivom urbanom menadžmentu. Postojeće EU direktive su i dosad nalagale vlastima u urbanim aglomeracijama da upravljaju kvalitetom vazduha, nivoom buke i da učestvuju u organizaciji njihovih rečnih basena. Predloženi zahtev za održivim urbanim menadžmentom pruža mogućnost opštinama da kombinuju prethodno navedene vidove upravljanja u okviru jedinstvenog plana upravljanja životnom sredinom. Održivi transport

13 www.aalborgplus10.dk


22

Transportni sistemi u gradovima su kritičan element za gradsko tkivo. Njihovo planiranje zahteva dugoročnu viziju i koordinaciju sa planiranjem korišćenja zemljišta na odgovarajućim administrativnim nivoima. Održivi transport kao jedna od tema kojom se bavi Strategija treba da uzme u obzir: bezbednost i sigurnost putnika, dobar pristup dobrima i uslugama, smanjenje emitovanja zagađivača vazduha i buke, smanjenje korišćenja energije, okupiranosti zemljišta, itd. Rešenja koja se tiču održivog transporta u gradovima moraju biti prilagođena konkretnim slučajevima i zasnovana na širokoj konsultaciji sa javnošću, a ciljevi treba jasno da oslikavaju lokalnu situaciju. Treba napomenuti da su donošenje i implementacija urbanih transportnih planova već obavezujući u nekim zemljama članicama EU (Francuska i Velika Britanija), dok na Kipru, u Češkoj i delimično u Italiji postoje određeni mehanizmi za usvajanje ovih planova. Kako se navodi u Strategiji, Komisija EU će ove godine (2006) dati tehnička uputstva o osnovnim aspektima planova saobraćaja koji se zasnivaju na preporukama koje je pre dve godine utvrdila Ekspertska radna grupa14 i daće primere dobre prakse. Održivo graditeljstvo Budući da je urbana sredina determinisana svojim izgrađenim područjem, njegov kvalitet ima snažan (ne samo estetski) uticaj na kvalitet urbanog okruženja. Ljudi u Evropi provode gotovo 90% svog vremena unutar zgrada. Nekvalitetan način izgradnje može imati veoma štetan uticaj na zdravlje stanara, posebno starijih i siromašnijih grupa stanovnika. S druge strane, izmene u načinu izgradnje, renoviranja, pa čak i rušenja zgrada, predstavljaju važan potencijal da se učini značajan napredak u ekološkom i ekonomskom učinku gradova i kvalitetu života urbanog stanovništva. U Evropskoj uniji su Direktivom o kompetitivnosti i građevinskoj industriji15 iz 1997. godine naglašeni značaj i dobrobiti koje proističu iz integracije razmatranja pitanja životne sredine u okviru svih aspekata gradnje. Potom, Agenda održivog graditeljstva u Evropi16 iz 2001. predlaže akcioni program i skup ciljeva u ovoj oblasti, a nju prati Direktiva o energetskom učinku zgrada17 koja uslovljava da se nove zgrade grade tako što će se ispuniti bar minimum zahteva za njihovom energetskom efikasnošću. Komisija EU predviđa razvoj zajedničke metodologije za ocenu ukupne održivosti zgrada i izgrađene sredine, uključujući indikatore troškova životnog ciklusa zgrada. Sve zemlje članice EU će biti podstaknute da prilagode i usvoje ovu metodologiju i da je koriste kako bi podržale najbolju primenu.

14 europa.eu.int/comm/environment/urban/pdf/final_report050128.pdf 15 COM(1997) 539 final 16 europa.eu.int/comm/enterprise/construction/suscon/sustcon.htm 17 Direktiva 2002/91/EC Evropskog parlamenta i Saveta doneta 16.12.2002. a tiče se energetskog učinka zgrada (OJ L 1, 4.1.2003, str.65)


23

Održivi urbani dizajn Održivi urbani dizajn se odnosi na vid korišćenja zemljišta u okviru urbanih područja što je od suštinskog značaja za karakter, održivost gradske sredine i kvalitet života stanovnika. Odluke u vezi sa korišćenjem zemljišta treba da omoguće očuvanje gradskog identiteta, kulturnog nasleđa, istorijske mreže ulica, zelenih prostora i biodiverziteta. Urbano rasplinjavanje je jedan od urgentnih problema sa kojim se suočava urbani dizajn. Gradovi se šire ka ruralnim područjima znatno brže nego što se povećava broj gradskog stanovništva (u poslednjih 20 godina, prostorna ekspanzija gradova je bila 20% dok je stanovništvo gradova u istom periodu poraslo za 6%). Zelenilo i poljoprivredno zemljište biva istisnuto stambenom gradnjom niskih gustina i komercijalnim objektima. Urbano rasplinjavanje podstiče potrebu za putovanjima i pojačava zavisnost od korišćenja privatnih automobila čime se pojačava zagušenje saobraćaja, inicira veća potrošnja energije i veće emitovanje zagađivača. Ovi problemi urbanih sredina su najistaknutiji tamo gde su gustine stanovanja niske (ispod 50 st./ha) i gde su dnevne aktivnosti (stanovanje, rad, kupovina) na većoj međusobnoj fizičkoj udaljenosti. Sve zemlje članice EU su na dobrovoljnoj osnovi prihvatile Evropsku perspektivu prostornog razvoja (ESDP)18 iz 1999. godine kojom su utvrđeni ciljevi i smernice za uravnotežen i održiv prostorni razvoj, i u okviru koje se trećina od 60 usaglašenih politika direktno odnosi na problem kontrole fizičke ekspanzije gradova. Pored toga, među direktivama EU koje imaju uticaj na urbano korišćenje zemljišta ističu se Direktiva o proceni uticaja na životnu sredinu (EIA)19 i Strateška procena uticaja na životnu sredinu (SEA)20, kao i Direktiva o vodnoj osnovi21. U dokumentima EU koji sadrže politike koje se odnose na urbane sredine, ponavljaju se sledeći zahtevi: favorizacija velikih gustina naseljenosti, mešovita upotreba zemljišta, obnova korišćenja građevinskog zemljišta i napuštenih zgrada, kao i plansko širenje urbanih područja umesto trenutnog urbanog rasplinjavanja. Strategija obuhvata ovakvu viziju kao važeću osnovu za evropske gradove, ali u isto vreme ističe da postoje ograničenja u vezi sa prihvatljivim gustinama naseljenosti (u nekim urbanim područjima slabi kvalitet življenja usled

18 ESDP: European Spatial Development Perspective – Towards Balanced and Sustainable Development of the Territory of the European Union (1999) ISBN 92-828-7658-6. 19 Directive 85/337/EEC as amended by Directive 97/11/EC. 20 Directive 2001/42/EC. 21 Directive 2000/60/EC.


24

prenaseljenosti). Vizija urbanog dizajna za gradove će se razvijati tako da reflektuje sadašnje trendove postojanja višestrukih centara u gradovima i regionalnu dimenziju (koncentrisana decentralizacija).

2. Normativni okvir SCG odnosno Republike Srbije u oblasti urbanizma i arhitekture Nakon političkih promena u Srbiji i ukidanja sankcija međunarodne zajednice, počele su pripreme zemlje za pridruživanje Evropskoj uniji, te aktivno učestvovanje na različitim međunarodnim konferencijama i preuzimanje obaveza koje proizilaze iz potpisanih međunarodnih ugovora (međunarodne konvencije i usvojena dokumenta na svetskim i evropskim konferencijama, itd.). Opredeljenje Republike Srbije u svim oblastima razvoja, pa samim tim i u oblasti urbanizma, jeste da donese strateška dokumenta koja su usklađena sa dokumentima Evropske unije. Tokom poslednjih decenija, koncept održivog razvoja22 je prihvaćen kao način da se živi u harmoniji sa životnom sredinom a veliki broj konferencija u periodu od Konferencije u Riju do Svetskog samita o životnoj sredini i razvoju u Johanseburgu 2002. godine, pokazuje da su lokalne vlasti veoma značajne u planiranju i implementaciji održivosti. Lokalne vlasti u svetu učestvuju u planiranju, rukovođenju i održavanju ekonomske i društvene infrastrukture, iniciraju i nadgledaju proces planiranja, usvajaju lokalnu politiku zaštite životne sredine i odgovarajuću zakonsku i podzakonsku regulativu i predstavljaju značajan faktor u sprovođenju državne regulative. Kao nivo vlasti koji je najbliži običnom čoveku, lokalne vlasti imaju najznačajniju ulogu u edukaciji i mobilizaciji javnosti za sprovođenje održivog razvoja. U skladu sa tim, u okviru Programa zaštite životne sredine i održivog razvoja za gradove i opštine Srbije 2004 – 2006, obrazovana je Interresorna grupa sa zadatkom da sačini Nacrt strategije lokalnog održivog razvoja. Ovu grupu su obrazovali predstavnici odbora Stalne konferencije gradova i opština, lokalnih samouprava, Ministarstva nauke i zaštite životne sredine Republike Srbije, Nacionalnog saveta za održivi razvoj i tima za izradu Strategije za smanjenje siromaštva i civilnog sektora. Suočavajući se sa izazovima u saradnji sa svim drugim nivoima vlasti, lokalne samouprave u Srbiji ostvaruju svoje napore na planu održivog razvoja kroz aktivnosti u okviru svoje nadležnosti, a pre svega na sledećim poljima:

• Infrastrukture, 22 Pojam „održivi razvoj“ (engl. sustainable development) definiše se kao razvoj koji zadovoljava potrebe sadašnjosti, tako da ostavlja mogućnost budućim generacijama da zadovolje svoje potrebe i da se same razvijaju.


25

• Prostornog i urbanističkog planiranja; • Društvenog razvoja; • Zaštite životne sredine; i • Smanjenja siromaštva

Ovako definisana akciona polja lokalnih vlasti u Srbiji u ostvarivanju održivog razvoja u skladu su sa međunarodnim dokumentima na planu lokalnog održivog razvoja.


26

2.1 Urbanističko planiranje u domaćem zakonodavstvu U okviru oblasti prostornog i urbanističkog planiranja, na osnovu postojećeg Zakona o planiranju i izgradnji23 koji je donela Narodna skupština Republike Srbije 2003. godine, i njegovih nedavnih izmena i dopuna24 iz aprila 2006, opštine su nadležne za izradu prostornih planova opštine, generalnih planova i drugih urbanističkih planova (plan opšteg uređenja, plan generalne regulacije i plan detaljne regulacije). Kao važan korak prilagođavanja evropskim standardima životne sredine, Narodna skupština Republike Srbije usvojila je decembra 2004. godine set zakona iz oblasti zaštite životne sredine25: Zakon o proceni uticaja na životnu sredinu, Zakon o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu, Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine i Zakon o zaštiti životne sredine, koji su u skladu sa direktivama EU. Kod izrade urbanističkih planova, Zakonom o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu propisana je izrada Izveštaja o strateškoj proceni uticaja planova i programa na životnu sredinu, dok se za projekte za izgradnju objekata i radove vrši izrada Studije o proceni uticaja na životnu sredinu. Opštinski organi su nadležni za izdavanje saglasnosti na Izveštaje o strateškoj proceni uticaja planova i programa na životnu sredinu za programe i planove koji se odnose na područje opštine, kao i za izdavanje saglasnosti na Studije o proceni uticaja na životnu sredinu za projekte izgradnje objekata i radova za koje odobrenje izdaju opštine. Zakon o planiranju i izgradnji RS navodi kao ciljeve uređenja naselja:

• obezbeđenje prostorne organizacija naselja, kojom se stvaraju kvalitetniji životni uslovi;

• očuvanje i unaređenje ukupnog graditeljskog nasleđa, tradicije graditeljstva i stvorenih vrednosti naselja;

• dopunu postojećih i stvaranje novih urbanih vrednosti; • obnovu i rekonstrukciju istorijskih i ambijentalnih celina; • očuvanje zemljišta pogodnog za poljoprivredu, prirodnih vrednosti i životne

sredine tog naselja, susednog naselja i regiona; • usklađenost izgradnje infrastrukture i drugug uređenja javnog

građevinskog zemljišta. Opština, odnosno grad, odnosno grad Beograd, za svako naselje mora u rokovima predviđenim zakonom da donese jedan urbanistički plan kojim je obuhvaćen ukupan građevinski reon naselja. 23 “Službeni glasnik RS“, br. 47/2003 24 “Službeni glasnik RS“, br. 34/2006 25 “Službeni glasnik RS“, br. 135/2004


27

Vrste urbanističkih planova koji se donose su: • opšti urbanistički planovi (generalni plan i plan opšteg uređenja); • regulacioni planovi (plan generalne regulacije i plan detaljne regulacije).

Sastavni delovi urbanističkih planova su:

• pravila uređenja; • pravila građenja; • grafički deo.

Pravila uređenja sadrže opis i objašnjenje grafičkog dela, opšte urbanističke uslove i potrebne elemente definisane programom za izradu plana. Zavisno od vrste urbanističkog plana, pravila uređenja određuju: podelu zemljišta obuhvaćenog planom na javno i ostalo građevinsko zemljište; celine i zone određene planom; urbanističke uslove za javne površine i javne objekte; bliže odredbe o postrojenjima, objektima i mrežama saobraćajne, energetske, vodoprivredne, komunalne i druge infrastrukture, kao i uslove za priključenje novih objekata na mreže komunalne infrastrukture po zonama i celinama iz plana; posebne zahteve, uslove i propise koje je potrebno ispuniti za izdavanje odobrenja za izgradnju, prema mestu i vrsti objekata za izgradnju; ambijentalne celine od kulturno-istorijskog i urbanističkog značaja, kao i popis objekata za koje se pre obnove ili rekonstrukcije moraju izraditi konzervatorski i drugi uslovi; lokacije propisane za dalju plansku razradu, za izradu urbanističkog projekta ili urbanističkog, odnosno arhitektonskog konkursa; opšte i posebne uslove o zaštiti životne sredine od različitih vidova zagađenja i zaštite života i zdravlja ljudi i zaštite od požara, nepogoda i uništavanja; ograničenja za izvođenje određene vrste radova, odnosno građenje po zonama i celinama plana. Pravila građenja sadrže sve uslove koji se odnose na izgradnju objekata i koji se određuju po zonama ili celinama iz plana, prema specifičnostima i potrebama naselja. Pravila građenja određuju: vrstu i namenu objekata koji se mogu raditi pod uslovima određenim planom, odnosno pod posebnim uslovima, kao i vrstu i namenu objekata čija je izgradnja zabranjena u toj zoni; uslove za obrazovanje građevinske parcele; položaj objekata u odnosu na regulaciju i u odnosu na granice građevinske parcele; najveću dozvoljenu spratnost i visinu objekata; najmanju dozvoljenu međusobnu udaljenost objekata; uslove za izgradnju drugih objekata na istoj građevinskoj parceli; uslove i način obezbeđivanja pristupa parceli i prostora za parkiranje vozila; uslove zaštite susednih objekata; uslove priključenja na komunalnu i ostalu infrastrukturu; arhitektonsko, odnosno estetsko oblikovanje pojedinih elemenata objekata (materijali, fasade, krovovi i sl.); uslove za obnovu i rekonstrukciju objekata; uslove zaštite životne sredine, tehničke, higijenske, zaštite od požara, bezbedonosne i druge uslove; posebne uslove za izgradnju objekata; posebne uslove kojima se javne površine i javni objekti od opšteg interesa čine pristupačnim osobama sa invaliditetom u skladu sa standardima pristupačnosti.


28

Grafičkim delom plana prikazuju se planirano rešenje, regulacija i nivelacija. Grafički deo plana se izrađuje na ažuriranom, odnosno overenom katastarsko-topografskom planu ili na ažuriranom, odnosno overenom topografskom planu i ažuriranom, odnosno overenom katastarskom planu (podlozi). Podloge za izradu grafičkog dela plana mogu biti analogne ili digitalne.

2.2 Postupak za izradu urbanističkog plana Na osnovu Zakona o planiranju i izgradnji (čl. 45 – 55) utvrđen je postupak za izradu urbanističkog plana. Izradi urbanističkog plana pristupa se na osnovu odluke o izradi urbanističkog plana, koju donosi organ nadležan za njegovo donošenje. Za opštinu Voždovac, Skupština grada Beograda je donosilac odluke uz prethodno pribavljeno mišljenje Komisije. Inicijativu za izradu plana mogu da pokrenu i građani koji je dostavljaju opštini, a ona je zatim prosleđuje nadležnim gradskim organima. Odluka o izradi urbanističkog plana sadrži podatke o vrsti plana, granici obuhvata plana, roku izrade plana i sredstvima za izradu plana. Pre podnošenja predloga urbanističkog plana organu nadležnom za njegovo donošenje, urbanistički plan podleže stručnoj kontroli i izlaže se na javni uvid. Stručna kontrola, koju vrši Komisija, obuhvata proveru opravdanosti planskog rešenja, proveru usklađenosti urbanističkog plana sa zakonom i drugim propisima donetim na osnovu zakona, usklađenost plana sa prostornim planom opštine, odnosno urbanističkim planom naselja (u ovom slučaju Generalnim planom Beograda), urbanističkim standardima i normativima i odlukom o pristupanju izradi urbanističkog plana. Javni uvid traje najmanje 15 a najduže 30 dana od dana oglašavanja u dnevnom i lokalnom listu. Nakon obavljenog javnog uvida, planska komisija grada sastavlja izveštaj koji sadrži podatke o izvršenom javnom uvidu, sa prihvaćenim primedbama i stavovima po primedbama, i na sednici planske komisije grada donosi se odluka o usvajanju predmetnog plana kojeg usvaja Skupština grada. Kada Skupština grada usvoji plan, on se objavljuje u Službenom listu grada Beograda i tada plan stupa na snagu, što znači da za određeno područje za koje je plan rađen postoje uslovi po kojima se može graditi. Izmene i dopune postojećeg urbanističkog plana se vrše na način i po postupku propisanom za njegovo donošenje.


29

Deo C VIZIJA BUDUĆNOSTI

1. Uloga različitih aktera u razvoju oblasti urbanizma i arhitekture na Voždovcu u naredne tri godine

1.1 Organi Republike Srbije i grada Beograda Kao u većini zemalja u regionu, i u Srbiji su sistemi podrške oblasti urbanizma visoko centralizovani ali sa nedovoljno finansijskih resursa koji bi održali ovakav okvir. Obezbeđivanje uslova da urbanizam i arhitektura postanu nosilac ekonomskog razvoja na opštini Voždovac podrazumeva uspostavljanje minimalnih standarda lokalnog održivog razvoja. Prvi korak ka lokalnoj održivosti bi trebalo da bude razvoj i implementacija planova kojima se ostvaruju osnovne ljudske potrebe: obezbeđenje i dostupnost potrebnih količina zdravstveno bezbedne vode za piće i raznovrsne hrane, adekvatno stanovanje, odgovarajuća zdravstvena nega, efektivno obrazovanje i poštovanje osnovnih ljudskih prava26. Shodno tome, delovanje organa na nivou Republike Srbije, odnosno grada Beograda treba da obuhvati:

• Razvijanje participativne demokratije, • Efikasno i efektivno upravljanje, • Preuzimanje odgovornosti za zaštitu, očuvanje i obezbeđivanje jednakog

pristupa zajedničkim prirodnim dobrima, • Urbano planiranje kojim se ide u susret obezbeđenju društvenih,

ekonomskih i ekoloških standarda, • Ublažavanje/otklanjanje postojećih zakonskih i administrativnih barijera

koje otežavaju funkcionisanje lokalnim opštinskim vlastima. Prioritetne podsticajne mere na ovim nivoima podrazumevaju:

• Minimiziranje birokratskih zahteva različitih vrsta, • Podršku opštini Voždovac u sferi finansiranja izrade programa i izvođenja

krupnih infrastrukturnih zahvata, regulacije vodotoka, uvođenja sportsko-rekreativnih i kulturnih sadržaja, uređenja seoskog područja, podsticanja razvoja malih i srednjih preduzeća, itd. (posebni fondovi),

• Intenzivniju i raznovrsniju stručnu podršku, • Dobru i stalnu komunikaciju sa građanima, • Promociju značaja i rezultata u oblasti urbanizma i arhitekture, itd.

26 „Strategija lokalnog održivog razvoja“, Stalna konferencija gradova i opština, Beograd, 2005, str. 49.


30

1.2 Uloga opštine Voždovac U okviru svojih ingerencija, kao moguće aktivnosti u oblasti urbanizma i arhitekture, lokalna samouprava na opštini Voždovac treba da uzme u obzir:

• Definisanje vizije lokalne zajednice, • Izradu strateškog plana razvoja koji se sprovodi, • Poboljšanje i prilagođavanje opštinskih propisa za razvoj infrastrukturnih

sistema i urbanističkog planiranja kao podrška ekonomskom napretku opštine uz zaštitu i unapređenje životne sredine,

• Participaciju građana u donošenju odluka koje se tiču infrastrukturnog razvoja i urbanističkog planiranja (organizovanjem javnih rasprava, uvida, tribina) kao i viši nivo informisanosti građana,

• Kampanju za podizanje nivoa ekološke svesti, • Modernizaciju i tehničku opremljenost opštinskih organa i službi zaduženih

za praćenje urbanističkih planova i vođenje katastarske evidencije, • Razvoj geografskih informacionih sistema, • Saradnju sa drugim opštinama i institucijama na polju urbanizma, • Koordinaciju svih razvojnih inicijativa i njihovu promociju kroz obezbeđenje

stalne, interaktivne veze lokalnih opštinskih vlasti sa gradskim i republičkim institucijama.

2. Prioriteti za kratkoročni i srednjoročni period Pri definisanju prioriteta u oblasti urbanizma i arhitekture koje bi trebalo sprovesti na opštini Voždovac u narednom trogodišnjem periodu, pošlo se od identifikacije urbanističkih problema koji se ovde javljaju, pri čemu je teritorija opštine Voždovac posmatrana na osnovu njene dve uočljive potceline – gradska područja i seoska područja. I za jednu i za drugu potcelinu, osnovni problem je nedostatak ili dotrajalost vodovodne i kanalizacione mreže, što dovodi do ozbiljnih ekoloških i zdravstvenih problema po stanovništvo kako naselja podavalskog područja (primer Ripnja koji zbog ovog problema ima stalnu pojavu žutice među stanovništvom) tako i u nekim centralnim gradskim područjima Voždovca (Lekino brdo, Marinkova bara), gde više od polovine stanovnika koristi individualna rešenja za kanalizaciju. Drugi veliki problem Voždovca je regulacija vodotoka. Naime, Voždovac „leži na vodi“, ali postoji oko 30 vodotoka na opštini koji nisu regulisani (npr. u Ripnju, u podavalskim selima, na Banjici). Nažalost, u današnje vreme, većina tih vodotoka služi kao kolektor smeća. Uz ovaj problem treba pomenuti veliki broj „divljih“ deponija na Voždovcu koje zahtevaju hitnu intervenciju i rešavanje. Treći urbanistički problem koji se javlja na Voždovcu tiče se postojećih i planiranih saobraćajnica. Prvenstveno treba rešiti pitanje petlje kod Autokomande, a uspostavljanje novih saobraćajnica poput UMP-a je od strane


31

opštinskih vlasti prepoznato kao impuls dodatnim saobraćajnim problemima. Deo UMP-a koji je predviđen da preseca teritoriju Voždovca je zapravo „kost u grlu“ Voždovca i po mišljenju lokalnih aktera nema opravdanje. Pored toga, navedeno je da trase nekih saobraćajnica koje su predviđene za Voždovac prema Generalnom planu Beograda moraju biti izmenjene jer je deo zemljišta kojim bi one trebalo da se prostiru već iskorišćen. Četvrti problem koji postoji u vezi sa urbanističkom problematikom na Voždovcu je nedostatak sportsko-rekreativnih i kulturnih sadržaja. Za gradsko područje Voždovca, sportsko-rekreativni sadržaji su obuhvaćeni sportskim centrima Banjica i Šumice, ali njihov kapacitet ne zadovoljava potrebe. Velika je potražnja za malim terenima a nedostaju i bazeni. Kod seoskog područja Voždovca, inicijativa postoji za aktiviranje turizma na Avali, za koju je urađen Program za Master Plan turističko-sportskog i banjskog kompleksa. Što se tiče kulturnih sadržaja na teritoriji Voždovca, oni sasvim izostaju (jedini bioskop koji je postojao je ukunut). Peti problem je nepostojanje studentskog centra. Naime, na Voždovcu je smešteno 5 fakulteta, 1 viša škola i 2 studentska doma zbog čije prostorne razuđenosti postoji potreba za uspostavljanjem jednog studentskog centra. Predložena je izrada mini-plana za voždovački studentski grad kako bi studentska populacija mogla zadovoljiti svoje potrebe a da pri tom ne mora uvek da putuje do centra grada. Šesti problem koji se može izdvojiti a tiče se seoskog područja Voždovca je neuređenost sela. Primera radi, Ripanj se razvijao kroz bespravnu izgradnju. U selima nema tipizacije objekata. Želja je da se sela uobliče i da svako ima svoj identitet čime bi se ojačala njihova turistička privlačnost (seoski turizam i specifična ponuda lokalnih proizvoda), što je opet u skladu sa Programom za Avalu. Pitanje industrije na Voždovcu se tiče buduće lokacije (izmeštanja) malih industrijskih postrojenja. Zbog prednosti bolje saobraćajne povezanosti, predviđeno je njihovo smeštanje duž trase koja spaja Voždovac sa Koridorom X. Trgovački sadržaji na Voždovcu bi trebalo da obuhvate izgradnju malih trgovačkih centara umesto velikih objekata na periferiji (po ugledu na zapadni model). Neki trgovački sadržaji Voždovca su već izgubljeni. To je slučaj sa Ulicom Vojvode Stepe koja je u prošlosti bila četvrta po značaju trgovačka ulica u Beogradu a sada je postala ulica banaka i menjačnica. Na Voždovcu se nalaze objekti koji su vlasništvo vojske (od Kumodraške do Ulice Vojvode Stepe; deo banjičke šume; objekti na Avali) i zasad je nerešeno da li će vojska nešto od toga i pod kojim uslovima ustupiti opštini Voždovac.


32

Voždovac ima i nekoliko značajnih lokaliteta koji bi trebalo da budu pod zaštitom, kao što je npr. neolitsko naselje na Banjici (na kom prostoru se sada nalaze bespravno izgrađeni objekti, divlje deponije, privremeni parkinzi), nalazišta oko Autokomande i spomen-kuća uz Avalski put. Sledeći identifikovane probleme u oblasti urbanizma na Voždovcu, definisana je lista prioritetnih ciljeva kao i predviđene aktivnosti/mere, vreme sprovođenja, odgovorne institucije i očekivani efekti za svaki od ciljeva. Osnovne aktivnosti opštinskih vlasti usmerene na pružanje podrške oblasti urbanizma bi trebalo u narednim periodima: kratkoročnom (2006 - 2007. godine), srednjoročnom (2006 – 2009. godine) i dugoročnom (nakon 2009. godine) da se odvijaju u pravcima datim u tabeli 2.

Tabela 2. Uspostavljanje povoljnijeg okruženja i podsticanje razvoja urbanizma i

arhitekture na Voždovcu

Cilj

Aktivnosti/mere

Vreme sprovo-djenja

Odgovorna institucija

Očekivani

efekti Rešavanje pitanja vodovoda i kanalizacije

Donošenje opštinskih strategija razvoja vodovodne i kanalizacione infrastrukture …………………… Iniciranje izrade planske dokumentacije …………………… Započinjanje nekih od prioritetnih trasa

2006 -2007.

............

2006 -2007.

............ 2006 – 2009.

Skupština opštine ……………. Skupština opštine ……………. JKP Beogradski vodovod i kanalizacija i JP Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda

Usvojen strateški dokument .......................... .......................... Unapređenje kvaliteta života

Regulisanje i uređenje vodotoka

Prilog konceptu integralnog upravljanja vodama Savskog sliva …………………… Regionalno povezivanje

2006 – 2009. i nakon 2009.

............

2006 –

JP Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda, JVP „Srbijavode“ ……………. Skupština

Regulisanje Topčiderske reke i preko 30 manjih vodotoka Voždovca .......................... Celovito


33

opština radi rešavanja zajedničkih problema regulisanja vodotoka i problema „divljih deponija“

2009. opštine, Predsednik opštine

tretiranje problema

Rešavanje pitanja saobraćaja

Započeti rešavanje petlje kod Autokomande …………………… Aktivacija SMT (spoljne magistralne tangente) …………………… Poboljšanje saobraćaja produženjem trase Beovoza

2006 -2007.

............

2006 – 2009.

............

2006 – 2009.

Gradski sekretarijat za saobraćaj ……………. Republička direkcija za puteve ……………. JP „Železnice Srbije“

Direktan silazak na Niški put .......................... Rasterećenje saobraćaja sa teritorije Voždovca .......................... Bolji javni gradski prevoz

Razvoj sportsko-rekreativnih sadržaja

Aktiviranje područja Avale …………………… Izgradnja malih sportskih terena i bazena

2006 -2007.

............

2006 -2009.

Ministarstvo za kapitalne investicije, Ministarstvo za turizam ……………. JP Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda, Gradski sekretarijat za sport i mladinu

Master plan za Avalu (izgradnja žičare, ski-staze, akva parka...) .......................... Zadovoljenje potrebe za ovom vrstom sadržaja

Uređenje sela Uspostavljanje tipizacije objekata u selima …………………… Formiranje identiteta sela kroz razvoj lokalno specifične poljoprivredne proizvodnje

2006 – 2009. i nakon 2009.

............

2006 – 2009.

Republički zavod za zaštitu spomenika kulture ……………. Gradski sekretarijat za privredu

Regulisanje neujednačene gradnje .......................... Primena mineralnih i termalnih voda i uvođenje gasifikacije za razvoj staklenika

Razvoj kulturnih, obrazovnih i poslovnih sadržaja

Prilagođavanje urbanističkih planova i urbanističkih projekata za formiranje

2006 -2009.

Gradski sekretarijat za kulturu, JP Direkcija

Planska dokumentacija


34

studentskog centra sa ponudom kulturno-obrazovnih sadržaja (knjižare, bioskopi) …………………… Iniciranje izmena planske dokumentacije koje bi omogućile formiranje poslovnog centra za MSP

............ 2006 – 2007.

za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda ……………. Skupština opštine

..........................

3. Mogućnosti finansiranja Finansiranje napred navedenih ciljeva – prioriteta u oblasti urbanizma i arhitekture na opštini Voždovac može se ostvariti na sledeći način:

• Rešavanje pitanja vodovoda i kanalizacije. Opština Voždovac ne raspolaže sredstvima koja bi mogla da uloži u ostvarenje ovog kao ni drugih prioritetnih ciljeva u oblasti urbanizma i arhitekture, već je grad taj koji treba da izdvoji novčana sredstva. Generalno, stav lokalnih zvaničnika opštine Voždovac je baziran na protivljenju finansijskoj participaciji građana pri rešavanju ovog pitanja. Takođe, izvor finansijskih sredstava od stranih donacija je već iscrpljen. Finansiranje rešavanja pitanja vodovoda i kanalizacije na Voždovcu zavisi od toka procesa privatizacije koji treba da se izvrši u Javnom komunalnom preduzeću Beogradski vodovod i kanalizacija.

• Regulisanje vodotoka. Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda koja je glavni finansijer za uređenje vodotoka je već pokrenula uređenje Topčiderske reke koja protiče ne samo teritorijom Voždovca već i drugih beogradskih opština. Za Voždovac najveći problem predstavljaju neregulisani vodotoci u Ripnju. U gradu nema novčanih sredstava za realizaciju ovog cilja pa novac treba tražiti iz republičkih sredstava. Trebalo bi da regulisanje vodotoka Voždovca bude u ingerenciji JVP Srbijavode, a u okviru integralnog uređenja Savskog sliva kome opština pripada.

• Rešavanje pitanja saobraćaja. Finansiranje saobraćajnica koje su na teritoriji koja je obuhvaćena Generalnim planom Beograda je u nadležnosti grada, ali je delimično i u nadležnosti Republike, s tim da se ponekad nadležnosti Republike u ovom domenu ustupaju gradu.

• Razvoj sportsko-rekreativnih sadržaja. Avala kao atraktivno područje za realizaciju ovog cilja je na meti stranih investitora. Strane investicije će ići putem izdavanja koncesija za izgradnju. Što se tiče razvoja sportsko-rekreativnih sadržaja van područja Avale, Voždovcu nedostaju mali sportsko-rekreativni centri koji bi se lako mogli realizovati uz privatne investicije. Problem, međutim, leži u planskoj dokumentaciji koja nije


35

dovoljno fleksibilna da bi omogućila ulaganja privatnih investitora u razvoj ovih sadržaja.

• Uređenje sela. Kod finansiranja projekata čiji je cilj da se zadrži ono što je tipično za jedno selo s tim da se uvedu i pozitivne strane modernog društva, poput bolje infrastrukture, izvor sredstava se može potražiti u EU, ali samo za izradu programa za projekte poput subpredgrađa, dok se za njihovu realizaciju moraju uključiti privatni investitori.

• Razvoj kulturnih, obrazovnih i poslovnih sadržaja. Ovaj prioritetni cilj na Voždovcu se može ostvariti pomoću finansija koje dolaze od privatnih investitora. Deo ovih investicija treba da se usmeri na izradu planske dokumentacije. Sadašnja situacija je da, uprkos postignutim dogovorima sa vlasnicima zemljišta na kome bi se mogao realizovati ovaj cilj, ulaganja privatnih investitora su često sputana zbog duge procedure izmene i dopune Generalnog plana Beograda.


36

ANNEX 1

Spisak intervjuisanih osoba u procesu izrade dokumenta

Ime

Organizacija Funkcija

Dr Goran Marković Opština Voždovac Menadžer Ljiljana Radovanovic Opština Voždovac Glavni strucnjak za zaštitu

životne sredine,prirodne resurse, socijalnu izdravstvenu zaštitu

Marina Božić Urbanisticki zavod Beograda

Dipl. inženjer arhitekture

Novica Petrovic Sekretarijat za urbanizam i gradjevinske poslove

Pomoćnik sekretara u gradskojupravi Dipl. inž. geologije

Dragana Drljača Gradska uprava Sekretarijata za urbanizam i gradjevinske poslove

Referent za poslove informatike u Sektoru za geologiju i dokumentaciju

Članovi radne grupe Vesna Pešić Opština Voždovac Glavni arhitekta opštine

Voždovac Marina Nenković Institut za arhitekturu I urbanizam

Srbije Prostorni planer


37

ANNEX 2

Izvori korišćeni u izradi dokumenta

[1] An Agenda for Sustainable Construction in Europe, 2001 europa.eu.int/comm/enterprise/construction/suscon/sustcon.htm [2] Commission of the European Communities: Thematic Strategy on the Urban Environment. COM (2005) 718 final [3] Commission of the European Communities: Directive 2002/91/EC on the energy performance of buildings, 16.12.2002 [4] Commission of the European Communities: Sustainable urban development in the European Union: a framework for action. COM (1998) 605 final [5] Commission of the European Communities: The Competitiveness of the Construction Industry. COM (1997) 539 final, 04.11.1997 [6] Commission of the European Communities: Green Paper on the Urban Environment. COM (1990) 218 final, 27 June 1990 [7] European Commission: ESDP: European Spatial Development Perspective: Towards Balanced and Sustainable Development of the Territory of the EU, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg, 1999. [8] European Union: Towards an Urban Agenda in the European Union. Communication from the Commission. COM (1997) 197 final, 06.05.1997 [9] Expert Working Group on Sustainable Urban Transport Plans, Final Report, 17 December 2004 [online] europa.eu.int/comm/environment/urban/pdf/final_report050128.pdf [10] Internet izvor: „Grad Beograd, Gradske opštine: Voždovac“, http://www.beograd. org.yu/cms/view.php?id=2102 [11] Internet izvor: „Opština Voždovac, oficijelni veb sajt“, http://www.vozdovac. org.yu/onama.html [30.05.2006.] [12] Milutinović, S.: Lokalna Agenda 21: Uvod u planiranje održivog razvoja, Stalna konferencija gradova i opština, Beograd, 2004 [13] Opštinski informator: Moj Voždovac, broj 2, decembar 2005 [14] Stalna konferencija gradova i opština: Strategija lokalnog održivog razvoja, Beograd, 2005 [15] The Council of the European Communities: Directive on the assessment of the effects of certain public and private projects on the environment, 85/337/EEC, 1985 [16] The Council of the European Communities: Directive on the assessment of the effects of certain plans and programmes on the environment, 2001/42/EC, 27.06.2001 [17] The Council of the European Communities: Directive on establishing a framework for Community action in the field of water policy, 2000/60/EC, 23.10.2000 [18] Urbanistički zavod Beograda: Generalni plan Beograda 2021, Službeni list grada Beograda, 15.10. 2003. [19] www.aalborgplus10.dk [20] Zakon o planiranju i izgradnji, “Službeni glasnik RS“, br. 47/2003 [21] Zakon o izmenama i dopunama Zakona o planiranju i izgradnji, “Službeni glasnik RS“, br. 34/2006 [22] Zakoni iz oblasti zaštite životne sredine, “Službeni glasnik RS“, br. 135/2004


38

ANNEX 3 Grafički prilozi

Studija razvoja urbanizma i arhitekture na opštini Voždovac

Documents

Transcript of Studija razvoja urbanizma i arhitekture na opštini Voždovac