Strasburg, 24 nëntor 2004 KKGJE (2004) OP Nr. 6

[ccje/doc2004/ccje(2004)op n° 6e]

KËSHILLI KONSULTATIV I GJYKATËSVE EVROPIAN (KKGJE)

OPINIONI NR. 6 (2004)

I KËSHILLIT KONSULTATIV TË GJYKATËSVE EVROPIAN (KKGJE)

PËR VËMENDJEN E KOMITETIT TË MINISTRAVE TË KËSHILLIT TË

EVROPËS

PËR GJYKIM TË DREJTË BRENDA NJË AFATI TË ARSYESHËM KOHORË DHE

ROLI I GJYKATËSIT NË GJYKIME DUKE MARR PARASYSH MJETET

ALTERNATIVE TË ZGJIDHJES SË MOSMARRËVESHJEVE

Siç është miratuar nga KKGJE

në takimin e tij të 5-stë

(Strasburg, 22-24 nëntor 2004)

2

PËRMBAJTJA

HYRJE ………………………………………………………………………………………3

A. QASJA NË DREJTËSO………………………………………………………….…4

B. KUALITETI I SISTEMIT TË DREJTËSISË DHE VLERËSIMI I TIJ;

TË DHËNAT SASIORE STATISTIKORE; PROCEDURAT E MONITORIMIT…….6

C. NUMRI I RASTEVE DHE MENAXHIMI I TYRE ……….…………………………9

I TË PËRGJITHSHME ……………………………………………………………..…9

II. GJYKATAT PENALE …...………………………………………………………….12

III. GJYKATAT CIVILE…….…………………………………………………………..16

D. ALTERNATIVA E ZGJIDHJES SË MOSMARRËVESHJEVE (AZM)…................23

PËRMBLEDHJE E REKOMANDIMEVE DHE KONKLUZIONEVE. …………………....26

SHTOJCA.…………………………………………………………………………………..33

3

HYRJE

1. Gjatë viteve, menaxhimi i procedurave nga ana e gjykatave në Evropë është zhvilluar në

drejtim të një konsideratë më të plotë për interesat e përdoruesve të gjykatës. Ushtruesit e

profesionit e kanë drejtuar vëmendjen për mënyrat e përmbushjes së pritjeve të publikut se të

gjithë ata që kërkojnë drejtësi jo vetëm që duhet të kenë qasje të lehtë në gjykata, por edhe të

përfitojnë nga efektiviteti i zgjeruar i procedurave të aplikuara dhe të kenë garanci më të

besueshme që vendimet e ofruara do të përmbarohen.

2. Instrumenti thelbësor i këtij evolucioni është Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut

(KEDNJ), praktika gjyqësore e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (Gjykata), që

konsultohet në mënyrë që të interpretohen dhe zbatohen dispozitat e saj.

3. Neni 6 i KEDNJ-së në veçanti ka krijuar një fond të ligjit procedural i përbashkët për

shtetet e ndryshme të Evropës dhe që sjellë në jetë parimet e përgjithshme të cilat, mbi dhe

përtej pasurisë dhe diversitetit të sistemeve kombëtare, kanë për qëllim sigurimin e të drejtës

së qasjes në një gjykatë, të drejtës për të marrë një vendim brenda një kohe të arsyeshme në

fund të një procedure të drejtë dhe të barabartë, dhe të drejtës për marrjen e zbatimit për

vendimin e dorëzuar.

4. E drejta për gjykim të drejtë ka tendencë që të bëhet një e drejtë thelbësore e vërtetë për

qytetarët e Evropës, zbatimi i të cilës është siguruar nga Gjykata dhe rrjedhimisht gjykatave të

brendshme, për shembull duke i kompensuar rastet e palëve në gjykatë të cilëve nuk u janë

gjykuar ato raste brenda një afati të arsyeshëm.

5. Për një numër vitesh, Këshilli i Evropës ka treguar një shqetësim të vazhdueshëm për të

përmirësuar qasjen e publikut në drejtësi, siç pasqyrohet në rezolutat e tij të ndryshme dhe

rekomandimeve për ndihmë juridike, thjeshtimin e procedurave, duke ulur shpenzimet e

procedurës, përdorimit të teknologjive të reja, duke zvogëluar ngarkesën e punës së gjykatave

dhe mjetet alternative të zgjidhjes së konflikteve.

6. Vet gjykata siguron që qeveritë të respektojnë dispozitat e nenit 6 të KEDNJ-së, për

shembull duke ua rikujtuar atyre, që çdo person që dëshiron të inicojë procedurë juridike

duhet të ketë qasje në një gjykatë, dhe se asnjë ndërhyrje shtetërore me këtë prerogativë, qoftë

në fakt ose në ligj, nuk është e lejueshme.

7. Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Evropiane (KKGJE) ka shqyrtuar se si gjyqtarët të mund

të marrin pjesë në këtë përpjekje për të garantuar qasje në zgjidhjen e shpejtë dhe efektive të

kontesteve.

8. Ajo rikujton se Konferenca 1 Evropiane e Gjyqtarëve në "zgjidhjen e hershme të

kontesteve dhe rolin e gjyqtarëve", e mbajtur në Këshillin e Evropës më 24 dhe 25 nëntor

2003, zbuloi se pa marrë parasysh sa masa alternative interesante dhe të dobishme të tilla si

ndërmjetësimi ose pajtimi mund të jenë, besimi në institucionin gjyqësor mbetet një tipar

thelbësor i shoqërive demokratike.

9. Prandaj është e rëndësishme që, kur kanë të bëjnë me sistemin e drejtësisë, qytetarët duhet

të dinë se ata kanë të bëjnë me një institucion efikas.

4

10. Në këtë kontekst, ky Opinion sillet rreth (A) çështja e qasjes në drejtësi (B) cilësia e

sistemit të drejtësisë dhe vlerësimi i saj, të dhënat sasiore statistikore, procedurat e

monitorimit (C) ngarkesa e punës së gjykatave dhe menaxhimi i rasteve dhe (D) zgjidhja

alternative e mosmarrëveshjeve me theks të veçantë në rolin që ka gjyqtari në zbatimin e

parimeve të parashikuara në KEDNJ dhe jurisprudencës së Gjykatës.

A. QASJA NË DRETËSI

11. Qasja e publikut në drejtësi presupozon dhënien e informacionit të përshtatshëm për

funksionimin e sistemit gjyqësor.

12. KKGJE konsideron se të gjitha lëvizjet që i ofrojnë publikut informacion të tillë duhet të

inkurajohen.

13. Publiku duhet në mënyrë të veçantë të bëhet i vetëdijshëm për natyrën e procedurave që

mund të paraqiten, kohëzgjatja e mundshme e tyre, kostoja e tyre dhe e rreziqet e përfshira në

rast të përdorimit të gabuar të kanaleve ligjore. Informacioni duhet gjithashtu të sigurohet në

lidhje me mjetet alternative të zgjidhjes së konflikteve që mund të ofrohen për palët.

14. Ky informacion i përgjithshëm për publikun mund të plotësohet me informacion më të

saktë në lidhje në mënyrën e veçantë të disa nga vendimet më të rëndësishme të lëshuara nga

gjykatat dhe se sa kohë duhet që rastet të trajtohen në gjykata të ndryshme.

15. Informacion mbi funksionimin e sistemit gjyqësor mund të vij nga burime të ndryshme, të

tilla si departamenti i drejtësisë (publikimi i botimeve informuese, uebfaqet e internetit, etj), të

shërbimeve të mirëqenies dhe të shërbimeve publike të keshillimit juridik të organizuar nga

shoqatat e avokatëve, si dhe burime të tjera.

16. Vetë gjykatat duhet të marrin pjesë në shpërndarjen e informacionit, sidomos kur ato kanë

shërbime të marrëdhënieve me publikun. Ndër mënyrat përkatëse të shpërndarjes së

informacionit janë faqet e internetit të drejtuara nga disa gjykata.

17. KKGJE rekomandon zhvillimin e programeve të edukimit duke përfshirë një përshkrim të

sistemit gjyqësor dhe të ofrojnë vizita në gjykata. Ai gjithashtu percepton një nevojë për të

publikuar udhëzime për qytetarët duke ua mundësuar palëve të mundshme ndërgjyqëse që të

kuptojnë më mirë funksionimin e institucioneve gjyqësore, duke i informuar gjithashtu për

për të drejtat e tyre procedurale para gjykatave. Së fundi, ai rekomandon përdorimin e

përgjithshëm të teknologjisë kompjuterike në mënyrë që t’u sigurojë anëtarëve të publikut të

njëjtin lloj të informacionit mbi funksionimin e gjykatave, mjetet e qasjes në drejtësi,

vendimet kryesore të lëshuara, dhe rezultatet statistikore të gjykatave.

18. KKGJE pozitivisht inkurajon adoptimin e një formati të standardizuar dhe të thjeshtuar të

dokumenteve ligjore të nevojshme për të filluar dhe vazhduar me veprimet

gjyqësore.Thjeshtimi i rekomanduar është veçanërisht i këshillueshëm për çështje gjyqësore të

vogla, për mosmarrëveshjet që përfshijnë konsumatorët, dhe për rastet në të cilat përcaktimi i

pikave të ligjit dhe të faktit praktikisht nuk ngre vështirësi (shlyerja e borxheve). Ai më tej

rekomandon zhvillimin e teknologjisë me anë të së cilës palët mund të marrin, me anë të

objekteve kompjuterike, dokumentet e nevojshme për të paraqitur një padi në gjykatë dhe ata

ose përfaqësuesit e tyre mund të vihen direkt në kontakt me gjykatat.

5

19. KKGJE gjithashtu rekomandon që palët të informohen plotësisht, nga avokatët dhe

gjykatat apo tribunalet, madje edhe para se procedurat të jenë filluar, për natyrën dhe shumën

e shpenzimeve që do të duhet të mbajnë dhe që ata të kenë një tregues të kohëzgjatjes së pritur

të procedurës deri në gjykim.

20. Në Opinionin e tij nr 2 (2001), paragrafi 9, KKGJE ka identifikuar rëndësinë e fondeve të

nevojshme për funksionimin e çdo sistemi gjyqësor. Shtrohet pyetja se sa shumë palët

ndërgjyqëse, ose të tjerë para gjykatës, mund ose duhet të pritet që të kontribuojnë në

financim të tillë me anë të taksave gjyqësore.KKGJE konsideron se sistemi gjyqësor nuk

duhet të pengojnë qasjen në drejtësi nëpërmjet shpenzimeve të tepruara. Një sistem efikas i

drejtësisë është në dobi të publikut të gjerë, jo vetëm për ata që ndodh të jenë të përfshirë në

çështje gjyqësore. Sundimi i ligjit është demonstruar dhe themeluar nga funksionimi efikas

dhe gjykimeve efikase të gjykatave; dhe kjo i mundëson publikut të gjerë që ti rregulloj dhe të

ushtroj veprimtarinë e tij të sigurt dhe me besim.

21. Një sistem i ndihmës juridike duhet të organizohet nga shteti për t’iu mundësuar të

gjithëve të gëzojnë qasje në drejtësi. Ndihma e tillë duhet të mbulojë jo vetëm shpenzimet e

gjyqit, por edhe këshilla ligjore si në maturinë ose nevojën e paraqitjes së një veprimi. Ai nuk

duhet të jetë i rezervuar për personat në nevoje, por gjithashtu duhet të jetë në dispozicion, të

paktën pjesërisht, për ata të ardhurat mesatare të të cilëve nuk ua mundësojnë atyre të mbajnë

koston e një veprimi pa ndihmë.

22. Ky sistem i ndihmës së pjesshme juridike lejon që numri i përfituesve të rritet duke ruajtur

një ekuilibër të caktuar ndërmjet obligimit të autoriteteve, për të lehtësuar qasjen në drejtësi,

dhe përgjegjësinë individuale. KKGJE konsideron se një gjyqtar ose një autoritet tjetër duke

vepruar juridikisht, duhet të jetë në gjendje të merr pjesë në vendimet lidhur me dhënien e

ndihmës. Nëse autoriteti që kërkohet të vendosë mbi një kërkesë për ndihmë juridike është i

detyruar të refuzojë atë ku veprimi i parashikuar shfaqet haptazi si i papranueshëm apo i

pabazuar, është e domosdoshme, nëse veprimi sillet nga pala ndërgjyqëse të cilit i është

refuzuar ndihma, që gjyqtari i përfshirë në vendimin përkatës duhet të përmbahet nga gjykimi

i rastit, për hir të përputhshmërisë me detyrën e paanshmërisë objektive sipas nenit 6 të

KEDNJ-së.

23. KKGJE konsideron se ndihma juridike duhet të financohet nga një autoritet publik dhe të

mbulohet nga një buxhet i veçantë në mënyrë që shpenzimet përkatëse të mos i ngarkohen

buxhetit operativ të gjykatave.

24. Ofrimi i ndihmës juridike për palët është një komponent i rëndësishëm i qasjes në drejtësi

për palët ndërgjyqëse.

25. KKGJE, thekson se në shtete të caktuara, ndërhyrja e një avokati gjatë procedurës nuk

është e nevojshme. Shtetet e tjera bëjnë dallimin lidhur me madhësinë e interesave financiare

dhe llojin e mosmarrëveshjes ose procedurave. E drejta e palës ndërgjyqëse të mbrojë çështjen

e tij ose të saj përpara një gjykate ose personalisht ose përmes përfaqësuesit të zgjedhjes së tij

duket veçanërisht e përshtatshme për procedurat e thjeshtuara, për çështje gjyqësore të një

rëndësie të vogël financiare, si dhe për rastet që përfshijnë konsumatorët.

26. Megjithatë, edhe në rastet ku nuk ka nevojë që të angazhohet një avokat në fillim, KKGJE

konsideron se kjo dispozitë është e nevojshme për t’ia mundësuar gjyqtarit, si masë të

6

jashtëzakonshme, të urdhërojë ndërhyrjen e avokatit në qoftë se rasti paraqet probleme të

veçanta ose në qoftë se ekziston një rrezik i madh që të drejtat e mbrojtjes do të cenohen. Në

këtë rast, përfaqësimi nga një avokat duhet të ketë mbështetjen e një sistemi efektiv të

ndihmës juridike.

27. Rezoluta (78) 81 deklaron në paragrafin 1 të shtojcës se "askush nuk duhet të parandalohet

për shkak të pengesave ekonomike nga ndjekja ose mbrojtja e të drejtave të tij (...)".

28. Por duhet të kihet gjithsesi kujdes që kompensimi i avokatëve dhe zyrëtarëve gjyqësore të

mos jetë i themeluar në mënyrë të tillë që të inkurajoj hapa të panevojshëm procedural.

Gjithashtu duhet të bëhen edhe dispozitat, sipas Rekomandimit Nr R (84) 5 2 (parimi 2-1 në

shtojcë), për sanksionimin e abuzimit të procedurës gjyqësore.

29. Ndihma ligjore nuk është e vetmja mënyrë për të ndihmuar qasjen në drejtësi. Metoda të

tjera të cilat mund të përdoren për këtë qëllim përfshijnë për shembull një sigurim për

shpenzimet gjyqësore, duke mbuluar shpenzimet e palës gjyqësore dhe / ose çdo shumë tw

pagueshme për palën tjetër, kur çështja është e humbur.

30. KKGJE nuk ka për qëllim të diskutoj në detaje, në këtë Opinion, një numër të

marrëveshjeve të tjera për qasje në drejtësi, duke përfshirë marrëveshjen për tarifat e

kushtëzuara apo marrëveshjen e shpenzimeve fikse.

B. CILËSIA E SISTEMIT TË DREJTËSISË DHE VLERËSIMI I SAJ; TË

DHËNAT SASIORE STATISTIKORE; MONITORIMI I PROCEDURAVE

31. Sigurimi i drejtësisë përfshin jo vetëm punën e gjyqtarëve dhe të profesionistëve të tjerë

ligjore; ai përfshin një numër të aktiviteteve të kryera në kuadër të institucioneve gjyqësore

nga zyrtarët qeveritar dhe qytetarët individual; puna e tij kryesisht mbështetet në

infrastrukturë gjyqësore (ndërtesat, pajisjet, personelin ndihmës, etj). Prandaj, cilësia e

sistemit të drejtësisë varet edhe nga cilësia e infrastrukturave, të cilat mund të maten me

kritere të ngjashme me ato të përdorura nga shërbimet e tjera publike, dhe për aftësinë e

profesionistëve ligjor (gjyqtarëve, por edhe avokatëve, prokurorëve dhe nëpunësve); edhe sot

është e mundur të matet puna e profesionistëve të tillë krahas standardeve ligjore dhe

praktikës gjyqësore ose profesionale dhe deontologjisë.

32. Megjithatë, pasi që kërkesa për drejtësi në shumicën e vendeve është në rritje, ajo

ballafaqohet me kufizimet e buxhetit për sistemin e drejtësisë, teoria dhe praktika sugjerojnë

mundësinë e qasjes në kualitetin e veprimtarisë gjyqësore, me referencë edhe në efikasitetin

ekonomik dhe social, përmes kritereve që nganjëherë janë të ngjashme me ato të përdorura

nga shërbimet e tjera publike.

33. KKGJE thekson se një numër problemesh lindin kur aplikohen kriteret e vlerësimit të

drejtësisë që nuk marrin në konsideratë specifikat e saj. Edhe pse shqyrtime të ngjashme

mund të zbatohen për aktivitetet e profesionistëve të tjerë ligjorë, KKGJE ka diskutuar

implikimet e një qasje të tillë të veprimtarisë gjyqësore.

1 Rezoluta (78) 8 mbi ndihmën ligjore dhe këshillimin.

2 Rekomandimi Nr R (84) 5 i Komitetit të Ministrave i Shteteve Anëtare mbi principet e procedurës civile të

dizajnuar për të përmirësuar funksionimin e drejtësisë.

7

34. KKGJE thekson gjithashtu, para së gjithash, se vlerësimi i "cilësisë" të sistemit të

drejtësisë, dmth i performancës së sistemit gjyqësor në tërësi apo të gjykatave të veçanta ose

grup të gjykatave vendore, nuk duhet të ngatërrohet me vlerësimin e aftësisë profesionale të

çdo gjyqtari. Vlerësimi profesional i gjyqtarëve, sidomos kur synojnë vendimet që ndikojnë

statusin apo karrierën, është një detyrë që ka qëllime të tjera dhe duhet të kryhet në bazë të

kritereve objektive me të gjitha garancitë për pavarësinë gjyqësore (shih Opinion nr 1 (2001)

e KKGJE, sidomos paragrafin 45).

35. Praktika e disa vendeve tregon një bllokim të cilin KKGJE e konsideron të

papërshtatshëm, në mes të vlerësimit të cilësisë së drejtësisë dhe vlerësimit profesional të

gjyqtarit. Ky bllokim reflektohet në mënyrën në të cilën statistikat janë mbledhur. Në disa

vende statistikat janë mbajtur për çdo gjyqtar veç e veç, në të tjerat shifrat janë për çdo

gjykatë. Të gjitha me siguri mbajnë të dhënat e numrit të rasteve të trajtuara, por sistemi i

mëparshëm e jep këtë shifër për individët. Sistemet të cilat vlerësojnë gjyqtarët statistikisht në

mënyrë tipike përfshijnë shifra për përqindjen e ankesave të suksesshme.

36. Disa vende e konsiderojnë përqindjen e vendimeve të kthyera në apel si indikator. Një

vlerësim objektiv i cilësisë së vendimeve gjyqësore mund të jetë një nga elementet relevante

për vlerësimin profesional të gjyqtarit individual, (por edhe në këtë kontekst duhet të merret

parasysh parimi i pavarësisë së gjyqësorit të brendshëm dhe fakti i rishikimit të vendimeve

duhet të pranohet si një rezultat normal i procedurave të apelit, pa asnjë faj nga ana e gjyqtarit

të parë). Megjithatë, përdorimi i normave të anulimit si tregues i vetëm dhe

domosdoshmërisht i rëndësishëm për të vlerësuar cilësinë e aktivitetit gjyqësor duket e

papërshtatshme për KKGJE. Midis disa aspekteve që mund të diskutohen në lidhje me këtë

problem, KKGJE thekson se është një tipar i sistemit të drejtësisë në bazë të "procedurave", se

cilësia e rezultatit të një rasti të vetëm varet shumë nga cilësia e hapave të mëparshëm

procedural (të iniciuara nga policia, prokuroria publike, avokatët privat ose palët), ashtu që

vlerësimi i performancës gjyqësore është i pamundur pa vlerësimin e secilit kontekst të

veçantë procedural.

37. Të njëjtat konsiderata zbatohen për sistemet e tjera në të cilat një lloj vlerësimi, nëpërmjet

sistemeve të ndryshme nga vëzhgimi i normës së anulimit, është i mundur lidhur me një

vendim individual të marrë nga gjyqtari.

38 Në disa vende, vlerësimi i cilësisë së drejtësisë bëhet përmes grumbullimit të treguesve që

masin performancën e gjykatës: sa kohë u duhet që të merren me rastet, sa i madh është numri

i lëndëve të grumbulluara, sa i madh është numri i personelit ndihmës, sasia dhe cilësia e

infrastrukturave (me referencë të posaçme për ndërtesat dhe të teknologjisë së informacionit),

etj.

39. Kjo qasje është në parim e pranueshme, pasi që ajo tenton të vlerësoj "performancën" e

drejtësisë në një kuptim më të gjerë. Megjithatë, qasja më e mirë, sipas mendimit të KKGJE,

do të ishte vlerësimi i drejtësisë në kontekstin e saj edhe më të gjerë, përkatësisht në

bashkëveprimet e drejtësisë me variablat e tjerë (gjyqtarë dhe avokatë, drejtësi dhe polici,

praktika gjyqësore dhe legjislacioni, etj), pasiqë shumica e faktorëve të mosfunksionimit të

sistemit të drejtësisë burojnë nga mungesa e koordinimit në mes të disa aktorëve. KKGJE

konsideron se është gjithashtu e rëndësishme të theksohet ndërveprimi mes cilësisë së

drejtësisë dhe pranisë adekuate të infrastrukturave dhe personelit mbështetës.

40. Edhe në qoftë se teknologjia moderne e informacionit lejon që të mblidhen qoftë të dhënat

8

shumë të sofistikuara, vështirësia qëndron në atë se çfarë variabla duhet të maten dhe se si dhe

nga kush rezultatet duhet të interpretohen.

41. Lidhur me të dhënat që do të mblidhen, nuk ka kritere të pranuara përgjithësisht në këtë

moment. Kjo është për shkak të faktit se administrimi i drejtësisë ndryshon shumë nga detyrat

thjesht administrative që janë tipike të shërbimeve të tjera publike, ku matjet me anë të

treguesve janë zhvilluar dhe mund të jenë efektive. Për shembull, fakti që një gjykatë zgjat më

shumë sesa mesatarisht një gjyatë tjetër për t'u marrë me një rast ose ka një numër të madh të

lëndëve të grmubulluara mund ose nuk mund të nënkutpojë se kjo gjykatë është më pak

efikase.

42 Çfarëdo që mund të jenë zhvillimet në këtë fushë, KKGJE konsideron se "cilësia" e

drejtësisë nuk duhet të kuptohet si një sinonim për një "prodhimtari" të thjeshtë të sistemit

gjyqësor; një qasje cilësore duhet të adresojë më parë aftësinë e sistemit për të përmbushur

kërkesën e drejtësisë në përputhje me qëllimet e përgjithshme të sistemit ligjor, nga të cilat

shpejtësia e procedurave është vetëm një element.

43. KKGJE rekomandon që, pasi që është e pamundur në këtë moment të mbështetemi në

kritere të pranuara gjerësisht, treguesit e cilësisë duhet të paktën të zgjidhen me konsensus të

gjerë në mesin e profesionistëve ligjor, duke qenë e këshillueshme që organi i pavarur për

vetë-qeverisjen e gjyqësorit të luaj një rol qendror në zgjedhjen dhe mbledhjen e të dhënave

"cilësore", në hartimin e procedurës së mbledhjes së të dhënave, në vlerësimin e rezultateve,

në shpërndarjen e tyre si reagime ndaj aktorëve individualë në mënyrë konfidenciale, si dhe

për publikun e gjerë; përfshirja e tillë mund të krijoj nevojën për një vlerësim të cilësisë që

duhet të kryhet me anë të treguesve dhe vlerësuesve që duhet të respektojnë pavarësinë e

gjyqësorit.

44. Zakonisht të dhënat statistikore mblidhen nga gjykatat dhe dërgohen në një autoritet

qendror që mund të jetë Gjykata e Lartë, Këshilli i Lartë Gjyqësor, Ministria e Drejtësisë ose

Administrata e Gjykatave Kombëtare. Në mbledhjen e të dhënave në baza ditore regjistruesit

e gjykatave mund të luajnë një rol të rëndësishëm. Në disa raste agjencitë private kanë marrë

pjesë në identifikimin e treguesve të cilësisë dhe në hartimin e një sistemi të kontrollit të

cilësisë.

45. Publikimi i të dhënave statistikore lidhur me rastet në pritje dhe rastet e fundit në çdo

gjykatë, në dispozicion në disa shtete, është një hap më tej drejt transparencës së situatës së

ngarkesës së punës. Format e duhura duhet të studiohen edhe për dhënien e informacionit të

rezervuar edhe për studiuesit dhe për gjyqësorin, në mënyrë që të lejojë përmirësime të

sistemit.

46. Autoriteti i centralizuar që mbledh të dhënat vetëm ndonjëherë kryen një proces të

vazhdueshëm të monitorimit. Ky monitorim jo gjithmonë ka, megjithatë, një ndikim të

drejtpërdrejtë dhe të menjëhershëm në organizimin e gjykatave ose shpërndarjen e burimeve

njerëzore dhe materiale.

47. KKGJE beson se është në interes të gjyqësorit që mbledhja e të dhënave dhe monitorimi të

kryhet në mënyrë të rregullt, dhe se procedurat e duhura të lejojnë një rregullim të gatshëm të

organizimit të gjykatave në përpthje me ndryshimet e ngarkesës së punës3. Në mënyrë që të

3 Shih pjesën C, letra b.

9

përmbushet realizimi i kësaj nevoje me garancitë e pavarësisë së gjyqësorit (domethënë, me

parimin e pandërrueshmërisë së gjyqtarit dhe ndalimin e largimit të rasteve nga një gjykatës),

duket e këshillueshme për KKGJE që autoriteti kompetent për mbledhjen e të dhënave dhe

për monitorim të jetë organ i pavarur i përmendur në paragrafët 37 dhe 45 të Opinionit nr 1 të

tij (2001); nëse një organ është kompetent për mbledhjen e të dhënave dhe monitorimin,

shtetet duhet të sigurojn që aktivitetet e tilla të mbeten në sferën publike në mënyrë që të

ruajnë interesat relevante të politikës lidhur me trajtimin e të dhënave në lidhje me drejtësinë;

organi i pavarur duhet megjithatë të ketë fuqi për të marrë masat e nevojshme për rregullimin

dhe organizimin e gjykatës në përputhje me ndryshimin e ngarkesës së punës.

48. Një bashkëpunimi i sheshtë duhet të bëhet midis të gjithë aktorëve lidhur me interpretimin

dhe shpërndarjen e të dhënave.

C. NUMRI I RASTEVE DHE MENAXHIMI I TYRE

49. Ky seksion mbulon masat që mund të reduktojnë ngarkesën e punës së gjykatave, si dhe

masat për të ndihmuar trajtimin e rasteve që vijnë në gjykatë. KKGJE i trajton këto subjekte

së bashku4 sepse të dyja janë me rëndësi për performancën e gjykatave dhe detyrës së tyre për

të siguruar një gjykim të drejtë brenda një afati të arsyeshëm dhe ka një përkim të pjesërishëm

të tyre.

I. TË PËRGJITHSHME

50. Masat që reduktojnë ngarkesën e punës së gjykatave kanë përfshirë masa të cilat kanë atë

objekt të vetëm dhe masat që kanë një vlerë të pavarur. Rekomandimi Nr R (86) 12

identifikon masat e aplikuara në shkallë të ndryshme për gjykatat penale5 dhe civile.

Rekomandimet Nr R (87) 186 dhe Nr R (95) 12

7 merren në mënyrë specifike me raste penale.

Si shembuj, masa të tilla si heqja e detyrave jo-gjyqësore ose sigurimi i një ngarkese të

4 Çështjet e rasteve të pazgjidhura dhe menaxhimit të rasteve janë trajtuar brenda kornizës së parë (1) të

Konferencës Evropiane të GJyqtarëve (shih paragrafin 8 më lartë). 5 Rekomandimi Nr. R (86) 12 i Komitetit të Ministrave për Shtetet anëtare lidhur me masat për të parandaluar

dhe reduktuar ngarkesën e punës në gjykata. Mbulon:

(a) pajtimi (ose, të përdorim termin më actual “ndërmjetësimi”) i procedurave përfshirë detyrën e

avokatëve për të promovuar pajtimin;

(b) Procedurat jashtë-gjyqësore për zgjidhje të mosmarrëveshjeve të tjera, duke përfshirë arbitrazhin (dhe,

edhe pse nuk përmendet shprehimisht, avokatin e popullit);

(c) roli i gjykatësit për të promovuar marëveshje miqësore;

(d) largimi i detyrave jo-gjyqësore nga gjyqëtarët;

(e) gjykimi në shkallë të parë nga një gjyqtarë i vetëm (në krahasim me panele);

(f) rishqyrtimi i kompetencës së gjykatave, për të siguruar një shpërndarje të balancuar të ngarkesës së

punës;

(g) vlerësimi i ndikimit të sigurimit ligjor (shpenzimet) për të parë nëse kanë ndikim në parashtrimin e

ankesave të pabazuara.

Rekomandimi Nr R (94) 12 i Komitetit të Ministrave për shtetet anëtare ua rikujtoi se detyra e tyre për të

siguruar kushte të duhura të punës për gjyqtarët e përfshirë "duke marrë hapat e duhur për të caktuar detyrat jo-

gjyqësore personave të tjerë", në përputhje me Rekomandimin më parë . 6 Rekomandimi Nr. R (87) 18 i Komitetit të Ministrave për shtetet anëtare lidhur me thjeshtimin e drejtësisë

penale. 7 Rekomandimi Nr. R (95) 12 i Komitetit të Ministrave i shteteve anëtare mbi menaxhimin e drejtësisë penale

përmbanë një varg rekomandimesh për të adresuar rritjen e numrit të kompleksitetit të rasteve, vonesave të

panevojshme, kufizimeve buxhetore dhe rritur pritjet nga publiku dhe stafi, nën titujt e (i) Vendosjen e

objektivave, (II) Menaxhimi i ngarkesës së punës, (III) Menaxhimi i infrastrukturës, (IV) Menaxhimi i burimeve

njerëzore dhe (V) Menaxhimi i informacionit dhe komunikimit.

10

ekuilibruar kanë për qëllim të drejtpërdrejtë sigurimin e një ngarkesë pune të përshtatshme.

Zgjidhja konsensuale (qoftë në mes vete ose nëpërmjet ndërmjetësimit të palëve8) ka një vlerë

të pavarur, duke reflektuar vlerat e lirisë së zgjedhjes dhe marrëveshjeve, në krahasim me një

zgjidhje të imponuar të gjykatës. De-kriminalizimi i kundërvajtjeve mund të bëhet për të

zvogëluar ngarkesën e punës, ose ajo mund të reflektojë një përfundim që është i

preferueshëm që tipe të caktuara të shkelësve (p.sh. të rinjtë) duhet të trajtohen jashtë sistemit

zyrtar të drejtësisë penale. Qartësia lidhjur me motivet mund të ndihmojë për të identifikuar

meritat e propozimeve të veçanta.

51. KKGJE fillon me tema të ndryshme, ku pozitat penale dhe civile mund të trajtohen së

bashku ose të krahasohen.

(a) Administrimi i gjykatave

52. KKGJE ka identifikuar dy modele themelore të menaxhimit të gjykatës9. Në njërin

gjykatësit luajnë rol të vogël ose nuk kanë fare rol të drejtpërdrejtë në menaxhimin e

gjykatave. Ata mund t’ia përkushtojnë kohën e tyre më shumë gjykimeve, në vend se t’u

marrin kohë detyrat jo-gjyqësore për të cilat ata nuk mund të jenë të përshtatshëm në aspektin

e trajnimit ose prirjes. Edhe pse gjykatat nuk mund të funksionojnë siç duhet pa i konsultuar

gjyqtarët të paktën lidhur me çështjet administrative, vendimet për menaxhimin e buxheteve,

stafit të punësuar dhe të gjykatave dhe objekteve janë në duart e administratorëve. Pasi që,

çfarëdo sistemi që të përdoret, të hollat për të mbajtur në funksion duhet të vijnë nga qeveria

qendrore, ky sistem ndihmon për t’i mbajtur gjyqtarët të ndarë nga presionet politike që vijnë

nga detyrimi për të përmbushur objektivat e performancës.

53. Një disavantazh është se gjyqtarët janë ata që duhet të përmbushin objektivin kryesor

të sistemit gjyqësor, zgjidhjen efikase dhe të drejtën e rasteve, por në këtë model, ata kanë

shumë pak kontroll mbi mjedisin në të cilin ata janë duke u përpjekur që të përmbushin këtë

objektiv.

54. Në sistemin e dytë themelorë, gjyqtari i lartë i një gjykatë në mënyrë efektive e

menaxhon atë gjithashtu. Ai ose ajo do të ketë të paktën një shkalle lirie të veprimit mbi

shpenzimet e buxhetit, punësimin dhe shkarkimin e personelit dhe mbi ndërtesën e gjykatës

dhe përmbajtjen e saj. Avantazhet dhe disavantazhet janë një imazh në pasqyrë i të parës:

gjyqtarët largohen nga roli i tyre primar dhe detyrohen të ndërmarrin detyra për të cilat

kualifikimi i tyre mund të mos i ketë përgatitur ata. Ata kanë më shumë gjasa që të gjejnë

veten në mosmarrëveshje me autoritetin publik. Në anën tjetër, ata kanë kontrollë aktuale mbi

mjetet e përmbushjes së drejtësisë në gjykatat e tyre dhe kanë një ndikim më të madh mbi

politikën në shpërndarjen e burimeve.

55. Shumë vende kanë sisteme të cilat bien diku në mes të dy ekstremeve. Ajo që mund të

thuhet që njihet si gjithnjë e më e rëndësishme është që gjyqtarët duhet të konsultohen dhe të

kenë mundësi që të kenë një rol në vendimet themelore në lidhje me formën e drejtësisë

moderne dhe prioritetet e përfshira. KKGJE thekson nevojën për këtë.

(b) Luhatja në ngarkesën e punës

8 Shih seksionin D tw kwtij Opinioni.

9 Cf Opinioni Nr. 2 (2001) mbi financimin dhe menaxhimin e gjykatave paragrafet 12-13.

11

56. Vëllimi i punës së gjykatave të veçanta do të rritet ose të ulet me kalimin e kohës.

Ndryshimet demografike dhe, në sferën penale ndryshimet në modelet e penale do të

shkaktojnë këtë. Këto mund të jenë të përkohshme. Për shembull, një gjykatë pranë një kufiri

mund të ketë një rritje dramatike në rastet lidhur me emigracionin e paligjshëm ose një

gjykatë pranë një aeroporti mund të ketë një rritje në rastet që kanë të bëjnë importimin e

drogës.

57. Në disa juridiksione, gjyqtarët dhe / ose rastet tjera mund të transferohen relativisht

lehtë në mes të gjykatave, të paktën përkohësisht. KKGJE konsideron fleksibilitetin e tillë si

të dëshirueshëm në përgjithësi, me kusht që pavarësia e gjyqtarëve individual të respektohet

dhe, në rastin e transferimit të një gjyqtari, të ketë pëlqimin e gjyqtarit. Merret parasysh

sigurisht se kjo duhet të ushtrohet duke pasur parasysh problemet praktike të qasjes në

drejtësi. Ata që janë përfshirë në raste dhe publiku në përgjithësi kanë të drejtë të presin se

rastet normalisht do të trajtohen në baza relativisht vendore dhe të përshtatshme.

58. Në juridiksione të tjera, gjyqtari i caktuar është i vendosur që në fillim, transferimet e

gjyqtarëve kërkojnë pëlqimin e tyre dhe transferimet e rasteve janë të mundshme, nëse bëhet

ndonjë, vetëm me pëlqimin e palëve. Megjithatë mund të ketë mekanizma brenda çdo gjykate,

ku, për shembull, një praesidium i zgjedhur i gjyqtarëve mund të vendosë për transferimin e

rasteve nga një gjykatës i mbingarkuarë tek një gjykatës tjetër në të njëjtën gjykatë.

59. Nëse ka ndryshime të përhershme në ngarkesën e punës, ndryshime korresponduese

do të nevojiten në aspektin e madhësisë së gjykatës, veçanërisht në kategorinë e fundit të

juridiksioneve. Shqyrtime krejt ekonomike (në drejtim të mbylljes së një gjykate lokale)

mund të kenë përplasje me të drejtat e palëve dhe publikut për qasje në drejtësinë relativisht

lokale. KKGJE inkurajon vendet që të studiojnë dhe zhvillojnë kriteret e duhura për të

mundësuar këto shqyrtime që të merren në konsideratë dhe të balancojnë atë, duke siguruar

që, përgjatë adaptimit me evoluimin e ngarkesës së punës, ndryshimet në metodat të gjykatave

të mos konceptohen si një mënyrë për të dëmtuar pavarësinë e gjykatësve.

60. Megjithatë, KKGJE i referohet opinionit të tij n ° 2 (2001), në veçanti paragrafët 4 dhe

5, që kanë të bëjnë me burime të mjaftueshme. Mundësia për të transferuar gjyqtarët ose

dosjet nga një gjykatë në gjykatën tjetër nuk duhet t’ju inkurajojë për të pranuar mungesën

strukturore të burimeve. Fleksibilitet i tillë nuk mund të zëvendësojë një numër të

mjaftueshëm të gjykatësve, që është i nevojshëm për të përballuar ngarkesën e punës, e cila

zakonisht pritet të ndodh.

(c) Përdorimi i një gjyqtari të vetëm

61. Në çështjet penale, Rekomandimi Nr R (87) 18, paragrafi D.2 thotë se një gjyqtar i

vetëm duhet të përdoret "kudo që serioziteti i veprës lejon". Por, në raste serioze që përfshijnë

lirinë e subjektit, kolegjialiteti i gjetjes së fakteve të ofruara nga një panel i tre apo më shumë

gjyqtarëve, qoftë të zakonshme apo profesionale, është një mbrojtje e rëndësishme ndaj

vendimeve të ndikuara nga paragjykimet e një personi apo pikëpamje ideosinkretike. Në

praktikë, rastet më pak serioze gjykohen zakonisht nga një gjyqtar dhe rastet më serioze nga

një panel, edhe pse vija ndarëse ndryshon në mënyrë të konsiderueshme në mes vendeve.

62. Në rastet civile, praktika e përgjithshme në vendet e të drejtës zakonore është që

gjyqtarët e shkallës së parë (qoftë praktikues me eksperiencë të emëruar relativisht vone ne

karrierën e tyre profesionale) ulen në formë individuale. Në juridiksione të tjera që kanë një

12

gjyqësor të karrierës (dhe në vende të tilla si Franca, ku tribunaux de commerce të përbëhet

nga njerëz të thjeshtë), panelet ende përdoren në shkallë të parë, edhe pse nuk duket të ketë

tendencë drejt përdorimit më të madh të një gjyqtari të vetëm.

63. Përdorimi i paneleve mund të kompensojë për mungesën e përvojës nga ana e

anëtarëve individual. Kjo ndihmon për të siguruar qëndrueshmërinë e cilësisë dhe për t’ua

siguruar gjyqtarëve të rinj përvojën. Mund të jetë e vështirë të braktiset ky sistem ku një

gjyqtar i ri apo person i thjeshtë përndryshe do të ishte i vetmi anëtar i një gjykate të shkallës

së parë.

64. KKGJE konsideron se vendet duhet të inkurajojnë trajnimin dhe zhvillimin e karrierës

për të bërë përdorimin e gjyqtarit të vetëm më të lehtë në dëgjimin e rasteve të shkallës së

parë, kurdo që kjo mund të arrihet krahas me përvojën dhe aftësitë e gjyqtarëve në dispozicion

dhe natyrën e procedurës në fjalë.

(d) Ndihma për gjyqtarët

65. KKGJE ka theksuar në Opinionin e tij n ° 2 (2001) se në vende të shumta gjykatësit

kanë mjete të pamjaftueshme në dispozicion të tyre. Megjithatë, KKGJE thekson nevojën për

një reduktim të mirëfilltë të detyrave të papërshtatshme të kryera nga gjyqtarët që mund të

arrihet duke iu ofruar gjyqtarëve asistentë, me kualifikime të konsiderueshme në fushën

juridike ("nëpunësit" ose "referentët "), të cilit gjyqtari mund t’ia delegojë, nën mbikëqyrjen

dhe përgjegjësinë e gjyqtarit të njejtë, kryerjen e aktiviteteve të veçanta të tilla si kërkime të

legjislacionit dhe jurisprudencës, hartimin e dokumenteve të lehta apo të standardizuara, dhe

bashkëpunimin me avokatët dhe / ose publikun.

(e) Aktivitetet jashtë-gjyqësore

66. KKGJE mbështet pikëpamjen se aktivitetet jashtë-gjyqësore të listuara në Shtojcën e

Rekomandimit Nr R (86) 12 nuk duhet normalisht të caktohen për gjyqtarët. Por ka edhe

aktivitete të tjera që mund të tërheqin vëmendjen ose zvogëlojnë kryerjen e detyrave

gjyqësore, duke përfshirë aktivitetet në lidhje me administrimin e gjykatës, ku ndihma

adekuate nuk është dhënë ose financuar (shih pikën (a) më sipër) dhe aktivitetit si arbitër

privat, që në shumicën e vendeve është gjithsesi e papranueshme.

67. Kriticizmi shpesh nivelizohet me kohën e shpenzuar nga gjyqtarët që punojnë në

komisione dhe organe të ngjashme. Ka një pikëpamje se "një gjyqtar duhet të gjykoj", dhe

aktivitetet tjera janë humbje e një burimi të vlefshëm.

68. KKGJE nuk konsideron se duhet të bëhet shumë për këtë pikë. Në qoftë se komisioni

është duke shqyrtuar një aspekt të rëndësishëm për punë gjyqësore dhe gjyqtari mund të shtoj

vlerë për punën e këtij organi, koha e kaluar në punë të tillë nuk mund të konsiderohet si të

humbur. Më tej, një gjykatës do të jetë një gjyqtar i mirë kur ka një këndvështrim më të gjerë

që mund ta ketë fituar duke punuar me profesionistë nga disiplina të tjera dhe nga subjkete të

ndërlidhura por që janë jashtë punës së tij normale.

69. Në anën tjetër, ekziston rreziku që gjyqtarët të përfshihen në hetime të përcaktuara për

arsye politike, përfshirë gjykimet mbi mbi çështjet jo-ligjore të cilat mund të shtrihen jashtë

13

përvojës së tyre të drejtpërdrejtë. Gjyqtarët duhet të konsiderojnë me kujdes nëse është e

ndjeshme për ta që ata të ofrojnë aftësitë dhe reputacionin e tyre për hetime të kësaj natyre10.

(f) Përfaqësimi ligjor dhe financimi i kostove ligjore

70. Në çështjet penale, është e drejtë që ndihma juridike ose asistenca falas duhet të jenë

në dispozicion pa vlerësimin e meritave të pozitës së të pandehurit. Problemi duket se qëndron

në dallimet e mëdha në mes të natyrës dhe seriozitetit të rasteve për të cilat ndihma ose

përfaqësim i tillë është vënë në dispozicion në vende të ndryshme. Por në rastet civile

ekziston shqetësimi se metodat e procesit gjyqësor të financimit mund të inkurajojnë çështje

gjyqësore të pabazuara ose të tepruara, dhe kjo nuk është e kufizuar vetëm për sigurimin e

shpenzimeve ligjore11. Në çdo sistem ligjor, ka një tendencë që puna të anoj në ato fusha për

të cilat tarifat janë në dispozicion. Sisteme të përshtatshme të kontrollit duhet të futen për

vlerësimin e meritave të kërkesave paraprakisht dhe për eliminimin e përshtatshmërisë për

pretendimet e ndihmës juridike, në të cilat meritat dhe / ose shuma në fjalë nuk duket që mund

t’i justifikojnë shpenzimet e mundshme12.

II. GJYKATAT PENALE

71. KKGJE kthehet pranë subjekteve me rëndësi të veçantë penale: Në fillim është e

rëndësishme të kujtoni dy ndryshime të dukshme por themelore midis procedurave penale dhe

civile:

(i) Procedurat civile pothuajse gjithmonë përfshijnë dy palë private. Publiku ka një interes të

përgjithshëm në zgjidhjen e duhur të procesit gjyqësor civil, por nuk ka interes në rezultatin e

një rasti të veçantë. Në procedurat penale, publiku ka një interes të vërtetë në zgjidhjen e

duhur të secilit rast.

(ii) Vonesa procedurale apo parregullsitë mund të sanksionohen në procedurat civile nga

urdhërat për kostot apo, si mjet i fundit dhe largimi i veprimit. Në procedurat penale,

prokuroria mund të sanksionohet në terma monetare ose në një situatë ekstreme duke hedhur

poshtë ndjekjen penale. është shumë më e vështirë të sanksionohet i pandehuri për vonesë ose

parregullsi, edhe pse në disa vende avokati mbrojtës mund të urdhërohet të paguaj shpenzimet

shkaktuara kot. Vetë i pandehuri zakonisht nuk ka mjete për të përmbushur urdhërat e

shpenzimeve. Dhe sanksionimi përundimtarë i shkarkimit të rastit të tij nuk është në

dispozicion. Gjykata nuk mund të thotë se ai e ka humbur të drejtën e tij për gjykim, sepse ai

nuk ka vepruar në përputhje me disa kërkesa procedurale.

10

KKGJE i referohet Opinionit të saj Nr. 3 (2002), ku shqyrtohet etika gjyqësore. 11

Lidhur me të fundit, shih paragrafin 26 më lartë. 12

Një problem i ngjashëm është ngritur lidhur me marrëveshjet (tanë të lejuara në Mbretërinë e Bashkuar) për

tarifat e kushtëzuara – që janë marreveshjet me anë të së cilave tarifat e avokatëve nuk duhet të paguhet nga

paditësit ashtu udhëzohen avokatët përveç nëse kërkesa ka sukses, por janë pastaj të pagueshme nga paditësi që e

humb rastin së bashku me një ekzaltim deri në 100% që shkon në të mirë të avokatëve të paditësve fitues.

Marrëveshje të tilla mund të përdoren nga një paditës i varfër për të ndjekur të pandehurin dhe ta detyrojë atë që

të merren vesh, pasi që (i) paraqitësi i kërkesës dhe avokatët e tij nuk kanë incentiva për të rënë dakord për një

tarifë të arsyeshme - në të kundërtën; dhe (ii) përveç nëse paditësi mbulon sigurimin e shpenzimeve ligjore, i

akuzuari nëse ai fiton nuk ka gjasa për të nxjerrë mbulesën e shpenzimeve nga paditësi humbur. Gjykatat angleze

kanë vendosur kohët e fundit kontroll më strikte për të kufizuar taksat që mund të jenë rënë dakord sipas

marrëveshjeve në fjalë dhe kushtet në të cilat ato mund të bëhen

14

72. Kundër këtij mjedisi, KKGJE shqyrton probleme të caktuara specifike.

(a) Prokuroria Diskrecionale

73. Rekomandimi Nr R (87) 18 miraton parimin e ndjekjes së lirë "kudo që zhvillimi historik

dhe kushtetuta e shteteve anëtare të lejojë", dhe thekson se, "ndryshe, masat me të njëjtin

qëllim duhet të hartohen". Në vendet e fundit, detyrat e prokurorëve të pavarurë publik

(ministère public) mund të kërkojnë që rastet të sillen para gjykatës, dhe, në qoftë se dikush

ka fuqinë për të pezulluar ndjekjen penale, ai mund të jetë vetëm një gjykatës.

74. Rekomandimi thekson se çdo vendim për të mos ndjekur penalisht duhet të "bazohet në

ligj" (paragrafi I.2), "ushtruar në disa baza të përgjithshme, të tilla si interesi i publikut"

(paragrafi II.4) dhe vetëm të bëhet "nëse prokuroria ka prova të mjaftueshme të fajit

"(paragrafi I.2). KKGJE interpreton kushtin e tretë si kuptim jo më shumë se kaq, pra vetëm

nëse prokuroria ka prova të mjaftueshme të fajit, përndryshe çështja e ndjekjes penale

diskrecionale nuk mund të ngritet. Por, kur provat adekuate nuk janë siguruar (ende), KKGJE

konsideron se kjo duhet të jetë çështje e hapur për një autoritet hetues që të vendos që

serioziteti dhe rrethanat e tjera të veprës penale, të autorit të veprës dyshuar dhe të viktimës

nuk justifikojnë përpjekjen e mëtejshme për të marrë dëshmi të tjera.

75 Rekomandimi më tej thekson se vendimi për të mos ndjekur, ose për të ndërprerë,

procedurën penale mund të shoqërohet me një paralajmërim ose vërejtje apo të jetë bërë në

pajtueshmëri me kushtet (që kërkojnë në këtë rastin e fundit pëlqimin e të akuzuarit të

pretenduar); që nuk duhet të trajtohet si një bindje ose të ndikojë në dosjen e të akuzuarit,

përveç nëse ai e ka pranuar veprën; dhe që duhet të lë të paprekur të drejtën e viktimës për të

kërkuar dëmshpërblim. Në praktikë, shumica e (por shumë largë nga të gjitha) vendeve kanë

një shkallë të diskrecionit. Një dallim është në mes të atyre sistemeve ku rastet mund të mos

vazhdohen vetëm me kushte të tilla si kompensimi për viktimën dhe në ato raste ku ka një liri

të ndërprejes së procedurave, kur mendohet që nuk është në interes të publikut që ato të

vazhdohen.

76. Tre strukturat themelore aktualisht prezente në Evropë.

(i) Autoriteti prokurorial nuk e ka as fuqinë për të hequr dorë nga rasti e as të vendosë kushte /

sanksione mbi një shkelës nëse prova justifikon ndjekjen penale. Ai thjesht ka funksion të

përgatitjes së një rasti për gjykatë.

(ii) Autoriteti prokurorial ka fuqinë për të vendosur nëse do të ndjeket një rast penalisht ose jo

(dmth. të heqë dorë nga një rast tërësisht) edhe pse ka prova të mjaftueshme për ta ndjekur

penalisht.

(iii) Autoriteti prokurorial ka edhe fuqinë për të vendosur nëse do të ndjekë penalisht apo jo

një rast dhe gjithashtu mundësinë për të hequr dorë nga rasti me kushte ose me gjobë të

imponuar kryerësit me pëlqimin e tij si një alternativë që rasti të mos shkoj në gjykatë. Në

kuadër të kësaj kategorie të gjerë, ekzistojnë dallime të konsiderueshme sa i përket pushtetit të

prokurorisë. Në disa vende një gamë e gjërë të kushteve, duke përfshirë këshillimin dhe

shërbimin për komunitet, mund të imponohet. Në vende të tjera, i vetmi kusht është pagesa e

një shume parash.

15

77. KKGJE inkurajon studime të mëtejshme në shtete të veçanta të cilat aktualisht nuk kanë

ndonjë sistem apo ekuivalent të ndjekjes së lirë, në mënyrë që të japë efekt në Rekomandimin

Nr R (87) 18. KKGJE është i mendimit që çdo shtet duhet të konsiderojë rolin që gjykatat do

të mund të kenë në verifikimin e procedurës së kryer, sidomos kur viktima konteston

vendimin për të hequr dorë nga një rast të marrë nga autoriteti prokurorial.

(b) Procedurat e thjeshtuara

78. Të gjitha shtetet anëtare duket të kenë disa forma të procedurës së thjeshtuar, p.sh. për

shkelje administrative dhe krime më pak të rënda, edhe pse natyra dhe shtrirja e procedurave

të tilla ndryshojnë në masë të madhe. Ndikimi i neneve 5 dhe 6 të KEDNJ-së duhet të

konsiderohen me rastin e paraqitjes dhe përcaktimit të procedurave e tilla duke lejuar

gjithmonë mundësinë e ankesës para gjyqtarit.

(c) Pranimi i fajësisë dhe bisedimet mbi pranimin e fajësisë

79. Rekomandimi Nr R (87) 18 e rekomandon këtë në parim. Kushtet e tij parashikojnë një

deklarim të hershëm të fajsisë të futur në gjyq në një fazë të hershme të procedurës, që është

modeli i të drejtës zakonore. Megjithatë, pak vende kanë një sistem formal të kësaj natyre. Ai

- dhe më veçanërisht atë që mund të shkojë me të, marrëveshjet mbi fajësinë dhe një dënim i

reduktuar për deklarimin e fajsisë - janë anatemë për shumë sisteme që nuk i përkasin të

drejtës zakonore. Sidoqoftë, një numër i shteteve kanë një sistem të procedurave të atenuara

ku faji është i pranuar. Kjo funksionon në një mënyrë të ngjashme me një lutje formale deri në

një masë që lejon më pak prova të paraqiten dhe rasti të procedohet më shpejt.

80 KKGJE identifikon, në çdo sistem formal për pranimin e fajisisë, përparësitë (të

perceptuara nga sistemet e të drejtës zakonore) dhe rreziqet e mundshme, si në vijim:

(i) Pranimi i fajësisë

81. Në qoftë se një i pandehur mund të ftohet dhe është në gjendje të japë një tregues formal

para gjykatësit se ai pranon fajësinë e tij në një fazë të hershme të procedurës, një pjesë e

konsiderueshme e kohës dhe parave do të ruhen. Nëse kjo ndodh në një mjedis formal, masa

mbrojtëse për një të pandehur mund të ndërtohet. Një rrëfim i bërë në polici mund të ketë

qenë marrë në mënyrë të paligjshme. Ndërsa pranimi i fajësisë është një njohje që nuk ishte

marrë në mënyrë të tillë. Avokatët megjithatë duhet të kenë një detyrim profesional që të

konfirmojnë me të pandehurit nëse ata me të vërtetë i pranojnë elementet e nevojshme ligjore

të veprës.

(ii) Marrëveshja për deklarimin e fajësisë

82 Kjo përfshin dy gjëra të ndryshme: Marrëveshjet për akuzën dhe marrëveshjet për

dënimin.

83. Marrëveshja për akuzën përshinë një marrëveshje me prokurorinë, qoftë formale apo

informale, se prokuroria nuk do të vazhdojë me një ose më shumë akuza në qoftë se i

pandehuri pranon të tjerat (p.sh. për vepër më pak serioze). Një procedurë e tillë normalisht

nuk do të përfshijë gjyqtarin fare, edhe pse mund të ketë dispozita me të cilat kërkohet

miratim gjyqësor. Argumenti në favor është se, në qoftë se i pandehuri është i gatshëm të

16

pranojë nëntë nga dhjetë vjedhjet e dyshuara, nuk mund të jetë në interes të drejtësisë efikase

që të ketë gjithmonë një gjykim të plotë të ngarkuar me dhjetë vepra vetëm sepse ka dëshmi të

mjaftueshme që të shkohet në gjyq.

84. Marrëveshja për dënimin ndodh gjithashtu në një numër vendesh. Por e drejta zakonore ka

pranuar se ka rreziqe të mëdha për të lejuar që kjo të përfshijë gjyqtarin. Rreziku është se një i

pandehur mund të bie nën presion për të deklaruar fajësinë për një vepër penale të cilën ai në

raste tjera nuk do ta kishte pranuar në mënyrë që të marr një dënim më të butë nga gjyqtari i

cili do ta denoj atë.

(iii) Ulja e denimit

85. Ky është një koncept i ndryshëm, i cili nuk varet nga ndonjë ujdi me askënd, qoftë nga

prokuroria apo gjyqtari. Koncepti (i pranuar në disa vende) është se një i pandehur i cili e

pranon fajin duhet normalisht të merr një dënim më të butë sesa në qoftë se ai nuk do të kishte

bërë kështu – sa më parë që të pranohet faji më i butë do të jetë denimi13

.

86. Disa mund të tërhiqem nga kjo ide. Ata do të argumentojnë se ajo që i pandehuri ka bërë,

ka bërë dhe se çdo vepër meriton një dënim të caktuar, pasi që të dëshmohet, pavarësisht nëse

është pranuar apo jo. Argumenti se pranimi i fajësisë tregon pendim është, në shumicën e

rasteve, iluzion. Në disa raste, një përgjigje parimore sociale është e mundur për ato sisteme

ku gjykimet janë kryesisht gojore. Nëse dëshmitari kryesor është i ndjeshëm (veçanërisht

fëmijët dhe viktima të sulmeve seksuale), seanca degjimore gojore mund të shkaktojë një

traumë të mëtejshme. Në raste të tilla, me pranimin e fajit shmang nevojën për një seancë

dëgjimore, dhe në këtë mënyrë i pandehuri ulë apo shmangë dëmin të cilin veprimet e tij

përndryshe do të kishin shkaktuar.

87. Jashtë kësaj pakice të rasteve, një përgjigje e tillë nuk është e vlefshme. Në qoftë se

dikush është i akuzuar për një seri të vjedhjeve me thyerje për shkak të shenjave të gishtave

apo dëshmisë shkencore, të vetmit dëshmitarë që ai ka parandaluar nga dhënia e dëshmive

janë profesionistë, që kanë përvojë në dhëninen e dëshmive. Arsyeja për inkurajimin e

pranimit të fajtit me uljë atëherë janë avantazhet pragmatike që pranimi i fajtit sjell në (i)

sigurimi i dënimin të shkelësve, të cilët e dinë se janë fajtorë, por të cilët përndryshe do të nuk

kishin nxitje për të mos këmbëngulur për një gjykim me shpresa se provat ose dëshmitarë

kundër tyre nuk mund të bindin jurinë apo gjyqtarin dhe (ii) shkurtimin e rasteve (duke

shmangur vonesat e gjykimeve tjera, madje edhe në rastet kur një denim gjithsesi do të kishte

rezultuar nga një gjykim të plotë. Këto janë përfitimet reale pragmatike për shoqërinë në

tërësi.

88. Por është e qartë se, në qoftë se uljet e denimit lejohen, masat mbrojtëse të caktuara duhet

të jenë në vend. Kujdes duhet të kihet nga ana e avokatëve dhe gjyqtarëve për të siguruar që

pranimet e fajit të jenë vullnetare dhe të paraqesin pranimet reale të fajit. Gjyqtarët nuk duhet

të përmenden apo të përfshihen në ndonjë nga diskutimet ndërmjet avokatëve dhe të

pandehurëve lidhur me mundësinë e uljes së tillë. Gjyqtarët duhet të ketë pushtetin për të mos

aprovuar pranimin e fajit në rastet kur duket të mos jetë i vërtetë apo në interes të publikut.

89. KKGJE dyshon nëse do të ishte realiste të rekomandojë zbatimin e menjëhershëm të një

sistemi të uljes së dënimit për një pranim të fajësisë në të gjitha shtetet anëtare. Por KKGJE

13

Përgjithësisht deri tek një e treta e kohëzgjatjes së denimit do të kalohej në të kundërtën.

17

rekomandon të gjitha vendet të marrin në konsideratë se një sistem i tillë mund të mos sjellë

përfitime për procesin të tyre të drejtësisë penale.

III. GJYKATAT CIVILE

90. Rekomandimi Nr R (84) 5 ka identifikuar nëntë "parimet e procedurës civile të dizajnuara

për të përmirësuar funksionimin e drejtësisë civile". Ky ishte një Rekomandim largpamës në

fillim, por ende është në praktikë shpesh i pazbatueshëm. KKGJE konsideron se mund të,

nëse zbatohet në përgjithësi, të ofrojë një garanci reale të pajtueshmërisë me shtetet sipas

nenit 6 të KEDNJ-së për të siguruar "një dëgjim të drejtë dhe publik brenda një kohe të

arsyeshme" në procedurat civile.

91. Nëntë parimet kanë përcaktuar elementet thelbësore të kompetencave të menaxhimit të

çështjeve të cilat KKGJE konsideron se gjyqtarët duhet t’i kenë dhe t’i ushtrojnë nga fillimi

në përfundimin të të gjitha procedurave civile (përfshirë administrative), për të siguruar

pajtueshmërinë me nenin 6 të KEDNJ-së. KKGJE, pra, do të përmbledhë dhe të komentoj mbi

këto parime në hollësi.

92. Parimi 1 i Rekomandimit sugjeron një kufi në procedurat "jo më shumë se dy seanca", një

paraprake dhe e dyta për dëshmitë, argumentet dhe, nëse është e mundur, gjykim, me asnjë

shtyrje të lejuar ", përveç kur fakte të reja shfaqen dhe në rrethana tjera të jashtëzakonshme

dhe të rëndësishme "dhe sanksionet mbi palët, dëshmitarët dhe ekspertët që dështojnë të

përmbushin afatet kohore të gjykatës apo nnë raste të mospjesëmarrjes.

93. KKGJE e sheh këtë parim si një shabllon të përgjithshëm. Disa sisteme marrin prova

lidhur me një numër të seancave. Të tjerët merren me çështje gjyqësore shumë të mëdha të

cilat nuk do të mund të zhvillohen brenda kufizimeve të një seance degjimore paraprake dhe

një përfundimtare. Pika më e rëndësishme është që gjyqtarët duhet që në fillim të kontrollojnë

orarin dhe kohëzgjatjen e procedurave, vendosjen e datave të caktuara dhe që ka (duke qenë të

gatshëm kudo që të jetë e përshtatshme të ushtrojnë) pushtetin për të refuzuar shtyrje, madje

edhe kundër dëshirës së të dy palëve.

94. Sipas parimit 2, gjyqtarët duhet të ketë fuqinë të kontrollojnë abuzimin e procedurës, duke

sanksionuar palën apo avokatin.

95. Parimi 3 pasqyron thelbin e menaxhimit modern rastit:

"Gjykata duhet të (...) të luajë një rol aktiv në sigurimin e progresit të shpejtë të procedurës,

duke respektuar të drejtat e palëve, duke përfshirë edhe të drejtën e trajtimit të barabartë. Në

mënyrë të veçantë, ajo duhet të ketë kompetenca proprio motu të urdhërojë palët që të japin

sqarime të tilla që janë të nevojshme; të urdhërojë palët të paraqiten personalisht; për të

ngritur çështjet e së drejtës; për të thirrur për dëshmi, të paktën në ato raste kur ka interesa të

tjera nga ato të palëve në rrezik; për të kontrolluar marrjen e provave; për të përjashtuar

dëshmitarët dëshmia e të cilëve do të ishte e parëndësishme për çështjen; për të kufizuar

numrin e dëshmitarëve në një fakt të veçantë për të cilin një numër i tillë do të ishte i tepërt

(...). "

96. Parimi 4 plotëson këtë, duke siguruar se gjykata duhet, me përjashtim të rasteve të

parashikuara shprehimisht në ligj, të jenë në gjendje të vendos nëse do të përdorë procedurën

me shkrim ose me gojë.

18

97. Parimi 5 trajton atë që është, sipas mendimit të KKGJE, një aspekt kyç i menaxhimit

efikas të rasteve: nevoja për të kristalizuar pretendimet e palëve dhe natyrën e dëshmive të

tyre në fazën më të hershme të mundshme - dhe të përjashtoj pranimin e fakteve të reja mbi

apelin, përveç nëse ata ishin (ose, KKGJE do të sugjerojë, që nuk ka pas mundësi të kenë

qenë) të njohura në shkallë të parë apo ka pasur disa arsye të tjera të veçanta.

98. Në disa vende, rregullat apo kultura e udhëheqjes së çështjeve gjyqësore lejon palët që të

korrigjojnë dhe plotësojnë rastet dhe dëshmitë e tyre pothuajse pa kufizim - madje edhe në

nivel të apelit (shih më poshtë). KKGJE konsideron se kjo nuk është më e pranueshme, dhe se

ka ardhur koha që të rishqyrtohen e rregullat e tilla dhe për të ndryshuar kulturën e tillë. Palët

kanë të drejtë në "seancë dëgjimore të drejtë ... brenda një kohe të arsyeshme" të pretendimit

të tyre apo të mbrojtjes, jo për mundësi të pafundme për të paraqitur më tej dhe raste të

ndryshme - dhe sidomos jo me anë të një seance të shkallës së dytë mbi ankesën.

99. Parimi 6 është urdhri i rëndësishëm që "Gjykimi duhet të jepet në përfundim të procedurës

ose aq sa të jetë e mundur pas kësaj. Gjykimi duhet të jetë sa më konciz që të jetë e mundur.

Mund të thirret në çdo sundim të ligjit, por duhet me vendosmëri dhe siguri, shprehimisht ose

tërthorazi, të gjitha pretendimet e ngritura nga palët ". Disa shtete apo gjykata veprojnë pak a

shumë me rregulla formale që përcaktojnë periudhën maksimale (e) brenda së cilës duhet të

dorëzohen gjykimet. Parimi 7 ("duhet të ndërmerren hapa për të penguar abuzimin me mjete

juridike pas gjykimit ") qëndron jashtë shqetësimeve qendrore të këtij Opinioni.

100. Parimi 8 identifikon disa aspekte të menaxhimit të lëndëve, përfshirë procedurat e

veçanta për (a) rastet urgjentge, (b) rastet e pakontestuara, kërkesave të likuiduara dhe

kërkesave të vogla, (c) lloje të veçanta të rasteve. Ndër këto janë, thuhet:

"Metodat e thjeshtuara të fillimit të procesit gjyqësor; asnjë seancë ose thirrje e vetëm një

seance, apo (...) të një seance përgatitore paraprake; procedura ekskluzivisht të shkruara ose

verbale (...); ndalimi ose kufizimi i disa përjashtimeve të caktuara dhe mbrojtëse; rregullat më

fleksibile të provave 'pa shtyrje apo vetëm shtyrje të shkurtëra; emërimi i një eksperti gjyqësor

(...); një rol aktiv për gjykatën në kryerjen e rastit dhe duke bërë thirrje për në dhe marrjen e

provave. "

101. Parimi 9 thekson nevojën që "mjetet më moderne teknike të vihen në dispozicion të

autoriteteve gjyqësore". KKGJE miraton dhe nënvizon marrëdhëniet në mes të teknologjisë

efikase dhe aftësisë së gjykatësit për të ndjekur dhe mbajtur kontrollin e procesit gjyqësor në

gjykatat e tyre apo rendit të tyre të ditës.

102. Arsyetimi i përgjithshëm i të gjitha këtyre parimeve është se proceset gjyqësore civile

kërcënohen të bëhet të ndërlikuara dhe të gjata deri në pikën ku nuk është e mundur që të

përmbushen kërkesat e nenit 6 (1) të KEDNJ-së ose në ndonjë rast të veçantë (s) ose në raste

të tjera, zhvillimi i shpejtë dhe efikas i cili është i prekur indirekt nga koha dhe burimet e zëna

nga rastet paraprake.

103 Shtetet duhet të sigurojnë burime adekuate - por jot ë pakufishme - dhe fonde për si për

çështjet gjyqësore civile ashtu edhe për ato penale14

.. Sepse as shteti e as palët nuk kanë

14

Cf KKGJE Opinioni Nr. 2 (2001).

19

burime të pakufishme, gjykatat duhet të kontrollojnë proceset gjyqësore, në interes të dy

palëve ndërgjyqëse të veçanta dhe të palëve ndërgjyqëse në raste të tjera.

104. Rastet individuale duhet të trajtohen "proporcionalisht", që do të thotë në një mënyrë që

u mundëson palëve të interesuara të marrin drejtësi me një kosto të krahasueshme me çështjet

e përfshira dhe shumat në fjalë, dhe në një mënyrë që u mundëson palëve ndërgjyqëse të tjera

të marrin kohën e gjykatës që u takon atyre për kontestet e tyre.

105. Me pak fjalë, palët kanë të drejtë në pjesën e duhur të kohës të gjykatës dhe vëmendjen e

saj, por është detyra e gjyqtarit që të marr parasysh barrën dhe nevojat e të tjerëve, përfshirë

shtetin që në vetvete financon sistemin e gjykatave dhe palët tjera që kanë dëshirë të përdorin

atë.

106. Vende të ndryshme kanë nivele të ndryshme të zbatimit të parimeve nga Rekomandimi

Nr. R (84) 5. Drejtimi i përgjithshëm i reformave ligjore të procedurës civile të krijuar gjatë

viteve të fundit ka qenë në këtë drejtim. Gjyqtarëve u është dhënë fuqi më e madhe në

"sjelljen formale" të procedurës civile, por jo mbi përparimin e tyre të pavarur, ata nuk mund,

për shembull, të marrin hapa për të futur një dëshmi faktike në rast se palët nuk janë cituar.

Megjithatë, në disa shtete anëtare roli i gjyqtarit nuk është ende që të vendos nëse procedura

duhet të jetë me gojë ose me shkrim, ose kur të përdorë një gjykim të përmbledhur ose të

caktojë një afat kohor, për shkak se këto çështje janë të fiksuara me ligj. KKGJE konsideron

se këto kufizime ndaj kompetencave të kontrollit dhe të hequra nga gjyqtari mbi ecurinë e

procedurës nuk janë në përputhje me efikasitetin e drejtësisë.

107. KKGJE tani do të shqyrtojë procedura të caktuara të cilat janë miratuar ose sugjeruar në

këtë fushë:

(a) Protokollet Para-veprimit

108. Protokollet Pre-veprimit (të zhvilluara në Mbretërinë e Bashkuar) përshkruajnë hapat që

duhet të ndërmerren para se procedura të ketë filluar. Ato janë formuluar nga bashkëpunimi

midis përfaqësuesve të të interesuarve në të dy anët e llojeve të caktuara të njohura të

mosmarrëveshjeve (lëndim personal ose neglizhencë mjekësore apo siguruesit e industrisë së

ndërtimit, avokatët dhe organet e interesuara). Qëllimi i tyre është për të arritur identifikimin e

hershëm të çështjeve, nga shkëmbimi i informacionit dhe provave, të cilat mund u

mundësojnë palëve që të shmangin procesin gjyqësor dhe të arrijnë një marrëveshje. Nëse

zgjidhja nuk mund të arrihet ato sigurojnë që palët janë në një pozitë shumë më të mirë për të

respektuar oraret e vendosura pasi që procedurat të fillojnë. Gjykata mund të sanksionojë

dështimin për të ndjekur një protokoll para-veprimit.

(b) Informacioni Para-veprimit

109. Ky është një tipar i procesit gjyqësor i cili mundëson një gjykatë, para së cështja

gjyqësore të fillojë, të urdhëroj prezantimin e dokumenteve nga personi që ka gjasa të jetë

palë në procedurën e tillë, ku kjo është e dëshirueshme, në mesin e arsyeve të tjera, për t’ia

mundësuar atij person që të jetë në dijeni nëse faktet justifikojnë vet procedurën, apo për t’ia

mundësuar atij që të marrë hapa më mirë të informuarë për të zgjidhur mosmarrëveshjen me

pajtim pa procedurë.

(c) Masat mbrojtëse

20

110. Është e rëndësishme që këto të jenë në dispozicion, kur kërkohet, në një fazë të hershme,

duke përfshirë në disa raste para njoftimit për çështjen e procedurave të të pandehurit, ose

qëllimi i tyre mund të humbet.

111. Një gamë e gjerë e masave mbrojtëse është në dispozicion. Tre grupet kryesore mund të

identifikohen:

(i) masat që synojnë të sigurojnë zbatim, p.sh. konfiskimi ose një "ngrirje" e masës;

(ii) masat që kanë për qëllim të zgjidhin situatën përkohësisht (për shembull, në çështjet

familjare); dhe

(iii) masat që presin vendimin përfundimtar.

112. Në shumë vende, paraqitësi i kërkesës duhet të paraqesë presupozimin e bazës së

mjaftueshme ligjore (fumus bonis iuris) dhe ai normalisht duhet të tregojnë një rrezik që, pa

masa të tilla, çdo vendim i formës së prerë nuk mund të zbatohet (periculum në mora). Masat

mund të urdhërohen pa dëgjuar palën tjetër (ex parte), por, pas lëshimit të urdhërit të tillë, i

pandehuri ka të drejtë të dëgjohet, kur masa ose mund të konfirmohet ose të anulohet.

113. Lehtësimi i masës është gjithashtu gjerësisht në dispozicion në situata të tjera në shtetet

anëtare (nganjëherë vetëm nëse kërkesa ka një bazë dokumentare), në mënyrë që të zgjidh

përkohësisht disa aspekte të mosmarrëveshjes. Vendet e të drejtës zakonore kanë zhvilluar

edhe mjetin urdhëri "Anton Piller", ku gjykata mund të urdhërojë një kërkim për dokumente

apo dëshmi të tjera në posedim të të pandehurit ose të kontrollit, të cilat përndryshe mund të

shkatërrohen apo fshehen. “Mesures d’instruction” in futurum mund të përmbushin një

funksion të ngjashëm në Francë dhe vende të tjera.

(d) Fillimi i procedurave

114. Shumica e shteteve anëtare kanë dhënë disa metoda të thjeshtuara (duke përfshirë

elektronike) të fillimit të procesit gjyqësor. Por dallimet në mes të metodave tradicionale për

të filluar procedurën e bëjnë të vështirë krahasimin me metodat e ndryshme të thjeshtimit. Për

shembull, në disa vende, procedurat gjithmonë janë nisur nga hapat e ndërmarrë në gjykatë,

ndërsa në të tjerat paditësi është dashur të njoftojë të pandehurin lidhur me padinë e tij para se

të shkoj në gjykatë. Në shtetet e fundit, thjeshtimi mund thjesht të konsistojnë në lejimin që

procedura të filloj pa ndërmarrë këtë hap.

(e) Identifikimi i rasteve të palëve

115. KKGJE ka theksuar tashmë rëndësinë e kësaj në diskutimin e saj (më lart) në Parimin 5

të Rekomandimit Nr R (85) 5. Ajo është në esenciale në menaxhimin e mirë të rasteve që

secila palë në procedurë civile duhet të jetë sa më e qartë që të jetë e mundur sa më shpejt të

jetë e mundur në lidhje me rastin e saj - dhe se ndryshimet apo shtesat në rastin e një pale nuk

duhet të bëhen sipas të drejtës, por duhet të kërkojnë lejen e gjyqtarit, e cila duhet të jepet ose

të mos jepet bazuar në fazën ku ka arritur procedura dhe efekti mbi sjelljen e tyre si dhe mbi

palët tjera.

(f) Përmbledhja e procedurave

21

116. Ka dallime të mëdha në terminologjinë në këtë fushë. Jo të gjitha shtetet e kuptojnë

konceptin e përmbledhjes, thjeshtimit apo përshpejtimit në të njëjtin kuptim. Disa vetëm

flasin për procedurat si përmbledhje, kur rezultati i tyre nuk ka forcën e res judicata, dhe i

referohen procedurave të thjeshtuara kur hapa të caktuar janë eliminuar ose bërë të lehtë, dhe

për procedurat e përshpejtuara kur afatet janë shkurtuar në krahasim me procedurën e

zakonshme. Këto karakteristika mund sigurisht të përputhen, në mënyrë që një procedurë

mund të, në të njëjtën kohë, të jetë e përmbledhur, thjeshtuar dhe përshpejtuar.

117. Jurisdiksione të së drejtës zakonore për dallim përdorin fjalën "përmbledhje" për të

mbuluar procedurat e thjeshtuara dhe të përshpejtuara që çojnë në një (res judicata) vendimit

të formës së prerë, edhe pse ata gjithashtu kanë procedurat për gjykimet e përkohshme, p.sh.

procedurat ku gjykata, në qoftë se është përkohësisht e kënaqur se i pandehuri do të jetë

përgjegjës për borxhe ose dëme, të urdhërojë një pagesë "të përkohshme" e jo më shumë se

një "proporcion të arsyeshëm" të detyrimit që do t’i paguhet paditësit. Nëse në një gjykim

paditësi nuk arrin të dëshmojë rastin e tij, paraqitësi i kërkesës duhet të paguajë pagesën e

përkohshme, me interes.

118 Dy procedurat e ligjit civil janë të një rëndësie të veçantë: i) urdhri për pagesën

(Mahnverfahren, injonction de payer); ii) référé ose, në Holandë, kort geding:

(i) urdhri për pagesën (ose Mahnverfahren) është një procedurë e përshtatshme sidomos për

borxhet të pakontestuara monetare. Me kërkesën e pretenduesit, gjykata lëshon një urdhër për

të paguar pa e dëgjuar palën tjetër. Në disa vende një bazë e dokumentar është e nevojshme

për lëshimin e urdhrit, në vende të tjera deklarata e bërë nga paditësi është e mjaftueshme.

Nëse i pandehuri mbetet pasiv gjatë vonesës së përcaktuar me ligji, urdhëri bëhet i

ekzekutueshëm si një gjykim i zakonshëm. Nëse i pandehuri kundërshton, paditësi ka për të

filluar një procedurë normale në qoftë se ai dëshiron të rimarrë borxhin e tij. Është heshtja e

debitorit që transformon urdhërin fillestar të pagesës në një vendim gjyqësor dhe të

zbatueshëm që ka forcën e res judicata. Në disa vende një nëpunës i gjykatës është në krye të

procedurës. Kjo është një procedurë e shkruar, e cila lejon trajtimin e kompjuterizuar (tashmë

në veprim në disa vende). Shumë raste përcaktohen me këtë procedurë.

(ii) Procedura référé ose kort geding mundëson një gjyqtar të vendos për ndonjë cështje pas

dëgjimit të palëve në bazë të provave nganjëherë të kufizuara që ata janë në gjendje të vënë

përpara gjykatës brenda një afati të shkurtër kohor. Vendimi pastaj jepet ose menjëherë pas

seancës ose brenda një kohe shumë të shkurtër. Ky është drejtpërdrejt i zbatueshëm, por

gjykimi nuk ka fuqinë res judiciata. Një palë është e lirë që të fillojë procedure meritore, por

në qoftë se asnjë procedurë nuk iniciohet, gjykimi référé do të përcaktojë të drejtat dhe

detyrimet e palëve. Kështu, procedura për meritat shpesh nuk zhvillohet. Për shkak të

rëndësisë së référé, një gjyqtar me përvojë (shpesh kryetari i gjykatës) është zakonisht

përgjegjës për këtë lloj procedure. Procedura référé në praktikë gjithashtu ndihmon për të

lehtësuar ngarkesën e punës së gjykatës, dhe për të shmangur vonesat e natyrshme në disa

shtete në procedurat civile të zakonshme.

(g) Gjykimet e përkohshme

119. Fuqia për të "drejtuar një gjykim të veçantë të çdo çështjeje", mund të ketë rëndësi të

vërtetë. Për të marrë një shembull, çështjet themelore të juridiksionit duhet, sipas mendimit të

KKGJE-së, të zgjidhen me vendim të veçantë në fillim të procedurës. Kjo shmang nevojën

për argumentim dhe hetimin të panevojshëm, të kushtueshëm dhe që merr kohë mbi meritat.

22

Por në disa vende nuk ekziston asnjë procedurë për të dhënë gjykime të përkohshme, dhe në

disa të tjera çdo gjykim i përkohshëm mund të apelohet vetëm pasi gjykata e shkallës së parë

ka kaluar në rast dhe k përcaktuar pjesën tjetër të çështjes.

120. KKGJE pranon se kujdesi është i nevojshëm në përzgjedhjen dhe përcaktimin e

çështjeve të përshtatshme që do të trajtohen nga gjykimi i përkohshëm. Ekziston rreziku që

koha, përpjekja dhe kostot mund të shpenzohen për një çështje të përkohshme (ose mbi

ankimin në një çështje të përkohshme), kur do të ishte e shpejtë dhe e thjeshtë për të zgjidhur

pjesën tjetër të çështjes. Me këtë shtojcë, KKGJE rekomandon se procedura për dhënien e

gjykimeve të përkohshme duhet të jetë në dispozicion, dhe se ankesat e menjëhershme në

lidhje me gjykimet e përkohshme normalisht duhet të jenë të lejueshme.

121. Mjetet juridike për shmangien e vonesave për shkak të ankesave të tilla duhet të

konsistojnë ose në një kërkesë për të marrë lejen e gjykatës së shkallës së parë ose apelimi për

çdo ankesë të menjëhershme dhe / ose një sistem të shpejtë apelit.

(h) Evidenca dhe dokumentacioni

122. Shumica e shteteve kanë rregulla fleksibile të dëshmive. Në procedurat mbrojtëse dhe

përmbledhëse, gjykimi jo domosdoshmërisht do të bazohet në prova të plota. Në masat

mbrojtëse, paraqitësi i kërkesës duhet të paraqesë vetëm presupozimin e bazës së mjaftueshme

ligjore (prima facie dëshmi) në vendet e ligjit civil, apo duhet normalisht të tregojnë vetëm

një rast të argumentuar mbi faktet në vendet e të drejtës zakonore.

123. Ka dallime të rëndësishme në lidhje me prezantimin e dokumentacionit ndërmjet

vendeve të së drejtës zakonore dhe vendeve të ligjit civil. Në të parën çdo palë duhet

vullnetarisht të bëjë prezantimin e dokumenteve përkatëse (domethënë dokumentet mbi të

cilat ai mbështetet në mbështetje të pretendimeve të tij ose që materialisht ndikojnë rastin e tij

ose mbështesin çështjen e palës tjetër). Kërkesa për të paraqitur dokumente të pafavorshme si

dhe të favorshme shpesh dëshmon një nxitje të konsiderueshme për zgjidhjen - para ose pasi

që prezantimi është dashur të bëhet. Kjo është gjithashtu një ndihmë e konsiderueshme për

gjetjen e fakteve, në gjykim.

124. Megjithatë, kjo procedurë mbështetet në ndershmërinë e këshilltarëve ligjorë në

këshillimin e klientëve të tyre në lidhje me prodhimin e dokumenteve, dhe kjo gjithashtu

përfshin shpenzimet ligjore dhe të tjera për kërkimimin dhe prodhimin e dokumenteve. Mund

të thuhet se kjo mund të jetë veçanërisht e përshtatshme për rastet më të mëdha ose më

komplekse.

125. Në shumë vende të tjera (sidomos sistemet e ligjit civil) vetëm një palë mund të fitojë

qasje në një dokument nën kontrollin e kundërshtarit të tij dhe mbi të cilin ky i fundit nuk ka

për qëllim të mbështetet, duke aplikuar për një urdhër që dokumenti i veçantë të vihet në

dispozicion. Kjo nënkupton se pala që kërkon urdhrin duhet të jetë në dijeni paraprakisht për

ekzistencën e dokumentit dhe ka për të identifikuar atë, gjë që nuk është gjithmonë e lehtë.

(i) Kompetencat e përgjithshme të menaxhimit të rasteve

126. Këto janë të rëndësishme në çdo fazë të procedurës civile, për të mundësuar që rastet të

menaxhohen në mënyrë të përshtatshme dhe proporcionale. Gjyqtarët duhet të jenë në gjendje

t’i ushtrojnë ato duke i dhënë udhëzimet në letër, pa pasur domosdoshmërisht palët të drejtë

23

për një seancë dëgjimore. Ato duhet të ushtrohen siç parashihet me Rekomandimin Nr R (84)

5 si në lidhje me përgatitjen para gjykimet ashtu edhe në lidhje me çdo gjykim.

(k) Zbatimi

129. Për momentin janë të pranishme dallimet në qëndrimin ndaj zbatimit të vendimeve të

shkallës së parë. Në juridiksionet e të drejtës zakonore, rregulli i përgjithshëm është se

gjykimet e tilla janë automatikisht të zbatueshme, përveç nëse gjykata për arsye të mirë

urdhëron një qëndrim. Arsye të mira mund të përfshijnë ndonjë pamundësi për rrimarrjen e

parave të paguara, nëse gjykimi më vonë është përcaktuar me anë të një apeli të suksesshëm.

Në vende të drejtës civile, për dallim, pozicioni rregullohet ndonjëherë me ligj, nganjëherë i

lihet gjyqtarit të vendos. Gjyqtari më pas mund të lejojë zbatimin e përkohshëm të

aktgjykimit, veçanërisht në qoftë se ekziston rreziku që, gjatë vonesës së përfshirë në ndonjë

ankesë, mund të vihet në situatë ose të sillet në atë situatë nga pala humbëse ku gjykimi kurrë

nuk do të jetë i plotësuar. Normalisht, megjithatë, palës fituese pastaj do t’i kërkohet që të

ofroj siguri për çdo dëm që mund të ndodh si rezultat i zbatimit në qoftë se aktgjykimi

përmbyset në apel. Mund të thuhet se është e zakonshme në rastin e gjykimeve të parave që

gjykimi të bëhet i detyrueshëm me ligj ose nga gjyqtari përveç nëse debitori e vë sigurinë.

130. KKGJE konsideron se, për të siguruar efikasitetin e drejtësisë, të gjitha vendet duhet të

kenë procedura për zbatimin e përkohshëm, të cilat normalisht duhet urdhëruar, më kusht që

mbrojtje e mjaftueshme i është vënë në dispozicion palës humbëse në rast të një ankese të

suksesshme.

(l) Apelet

131. Sistemet e ndryshme të apelit ndahen në dy grupe të gjera: (a) Ankesat e kufizuara në

rishikim të çështjeve të ligjit dhe vlerësimit të provave, me pamundësi të apelit për prova të

reja apo të vendimit për çdo pikë që nuk është ngritur para gjyqtarit të shkallës së parë; dhe

(b) ankesat në të cilat kufizime të tilla nuk ekzistojnë dhe gjykata mund të dëgjojë fakte të reja

dhe të marrë parasysh pikat e reja të ngritura në procedurën para gjykatës së apelit.

132. Ka sisteme të ndërmjetme, të cilat në disa raste ose në disa instanca lejojnë atë që është

përshkruar si "mjet i zakonshëm" i një apeli të pakufizuar, por në raste të tjera, ose në instanca

tjera (p.sh. në gjykatë të anulimit ose Gjykatë Supreme) lejojnë vetëm "mjete të

jashtëzakonshme" të një "rishikimi" në bazë të kufizuar dhe në rrethana të veçanta.

133. Diferenca midis (a) dhe (b) nganjëherë shpjegohet se në grupin e parë ankesa shihet

kryesisht si një teknikë për të siguruar uniformitet në zbatimin e parimeve ligjore (ius

constitutionis), ndërsa në grupin e fundit shihet si një e drejtë procedurale, funksioni kryesor i

të cilës është për t’i dhënë një pale tjetër mundësi (ius litigationis). Kjo ngre pyetjen nëse

është e nevojshme ose e dëshirueshme që një palë duhet të ketë të drejtë të tillë procedurale në

çdo nivel, madje edhe në nivel të shkallës së dytë.

134. KKGJE ka, në konsiderim të Parimit 5 të Rekomandimit Nr R (84) 5 (më sipër), theksuar

se asgjë në nenin 6 të KEDNJ-së nuk kërkon të drejtën e ankesës.

135. Edhe pse të vetëdijshëm për peshën e traditës në disa vende që favorizojnë të drejtën e

pakufizuar për të (në fuqi) rigjykuar çështje në apel të shkallës së dytë, KKGJE dëshiron të

nënvizoj se në princip nuk miraton një qasje të tillë. Duhet të ketë kufizime mbi të drejtën e

24

palës që të sjell fakte të freskëta apo të ngrit pika të reja të ligjit. Ankesa nuk duhet të jetë ose

të konsiderohet si një mundësi e pakufizuar për të bërë korrigjimet në lidhje me çështjet e

faktit ose të ligjit të cilat një palëi mund dhe duhet të kishte paraqitur përpara një gjyqtari të

shkallës së parë. Kjo nënvlerëson rolin e gjyqtarit të shkallës së parë, dhe ka potencial për të

bërë të parëndësishëm cfarëdo menaxhimi të rasteve nga një gjykatës i shkallës së parë.

136. Sipas mendimit të KKGJE-së, kjo gjithashtu ka tendencë që të hedh poshtë pritjet

legjitime të palës tjetër të procesit gjyqësor, dhe të rrisë gjatësinë, koston dhe tendosjen e

procesit gjyqësor.

137. KKGJE thekson se, megjithatë, edhe në vendet që kanë pranuar litigationis ius, (p.sh.

pushtet për t’i deklaruar ankesat e pashpresa si "haptazi të pabazuara") janë zhvilluar

mekanizma të cilat përbëjnë një valvul të pjesshme të sigurisë, duke reduktuar në një farë

mase mbi-ngarkimin e sistemit të apelit.

138. Prandaj KKGJE rekomandon që kontrollet për ankesën pameritore të futen, qoftë me

sigurimin e një leje për të apeluar që të jepet nga gjykata ose nga një mekanizëm ekuivalent

që siguron se zgjidhja e shpejtë e ankesave meritore nuk është zhvlerësuar.

D. ALTERNATIVA E ZGJIDHJES SË MOSMARRËVESHJEVE (AZM)

139. Këshilli i Evropës ka prodhuar disa instrumente lidhur me metodat alternative për

zgjidhjen e mosmarrveshjeve (AZM) 15

. Duke qenë të vetëdijshëm për efektet shumë pozitive

të AZM, ndër të cilat është potenciali i saj të çojë në zgjidhjen e shpejtë të mosmarrëveshjeve,

KKGJE propozoi që AZM të jetë një nga pikat që do të trajtohen në Konferencën e 1

Evropiane të Gjyqtarëve, në kuadër më të gjerë të "menaxhimit të rasteve".

140. Konferenca e 1-rë Evropiane e Gjyqtarëve ka demonstruar rëndësinë e AZM në

zgjidhjen e hershme të mosmarrëveshjeve16

. Është e qartë se ndërsa AZM nuk duhet të

konsiderohet si një mënyrë perfekte për zbutjen ngarkesë së tepërt të gjykatave, kjo është

padyshim e dobishme dhe efektive për shkak se ajo e vë theksin në një marrëveshje midis

palëve, e cila është gjithmonë e preferueshme për një gjykim të imponuar.

141. Në të ardhmen KKGJE mund të angazhohet në shqyrtim të veçantë të AZM. Aktualisht,

në kuadër të një opinion lidhur me kohëzgjatjen e arsyeshme të gjykimeve dhe rolin e

gjyqtarëve në gjykim, KKGJE e konsideron të nevojshme nxitjen e zhvillimit të skemave të

AZM, të cilat janë veçanërisht të përshtatshme për lloje të caktuara të proceseve gjyqësor, dhe

për të të rritur ndërgjegjësimin e publikut për ekzistencën e tyre, për mënyrën se si ato

veprojnë dhe koston e tyre.

142. Pasi që AZM dhe sistemi i drejtësisë ndajnë objektiva të ngjashme, është thelbësore që

16

Kwshilli i Evropws ka prodhuar Rekomandimet nw vijim lidhur me alternativat e zgjidhjes sw

mosmarrwveshjece:

- Rekomandimi Nr. R (98) 1 i Komitetit tw Ministrave tw Shteteve Anwtare mbi ndwrmjetwsimin familjar;

- Rekomandimi Nr. R (99) 19 i Komitetit tw Ministrave tw Shteteve Anwtare mbi ndwrmjetwsimin e çwshtjeve

penale;

- Rekomandimi Rec (2001) 9 i Komitetit tw Ministrave tw Shteteve Anwtare mbi alternativat e çwshtjeve

gjyqwsore nw mes autoriteteve administrative dhe palwve private;

- Rekomandimi Rec (2002) 10 i Komitetit tw Ministrave tw Shteteve Anwtare mbi ndwrmjetwsimin nw çwshtjet

civile. 16

Konferenca wshtw fokusuar kryesisht nw AZM e çwshtjeve civile.

25

ndihma juridike duhet të jenë në dispozicion për AZM siç është për procedurat standarde

gjyqësore. Megjithatë, të dy burimet e ndihmës ligjore si dhe çdo shpenzim tjetër publike për

të mbështetur AZM duhet të përdorin një buxhet të veçantë, në mënyrë që shpenzimet

përkatëse të mos i ngarkohen buxhetit operativ të gjykatave (shih paragrafin 23 më lart).

143. Diskutimet e mbajtura brenda KKGJE janë fokusuar në mënyrë të veçantë në fushën e

ndërmjetësimit, për rolin e gjyqtarit në ndërmjetësim gjatë procedurës gjyqësore, në

fshehtësinë e operacioneve të ndërmjetësimit, për mundësinë që gjykatat të mbikëqyrin

trajnime / akreditim në ndërmjetësim dhe gjyqtarët të veprojnë si ndërmjetësues dhe për

domosdoshmërinë e një konfirmimi gjyqësor të marrëveshjes së ndërmjetësimit midis palëve.

Shqyrtime të veçanta janë bërë, kur është e përshtatshme, për çështjet e së drejtës penale, nga

njëra anë, dhe të ligjit civil (dhe ligjit administrativ), nga ana tjetër.

144. Sa i përket fushës së AZM, rekomandimet relevante të Këshillit të Evropës tregojnë se

ajo nuk kufizohet vetëm në procedurat civile. Shtrirja e ndërmjetësimit në çështjet penale ngre

pyetje të veçanta, në të cilat janë përqëndruar diskutimet e KKGJE-së.

145. Ndryshe nga AZM në çështjet civile, ndërmjetësimi penal nuk është i dobishëm për të

lehtësuar ngarkesën e punës aktuale të sistemit të gjykatave, edhe pse ai mund të ketë një

efekt parandalues në lidhje me krimet e ardhshme.

146. Rekomandimi Nr R (99) 19 përqendrohet vetëm në "ndërmjetësimin" në mes të kryesit të

veprës dhe viktimës. Megjithatë, edhe pse ekziston nevoja për kërkime të mëtejshme, KKGJE

konsideron se sot debati më i gjerë ka të bëjë me konceptin e gjerë të "drejtësisë restauruese",

dmth procedurave që lejojnë devijim nga procesi normal penal para se të fillojë (menjëherë

pas arrestimit), pasi të ketë filluar si pjesë e procesit të dënimit apo edhe gjatë ekzekutimit të

dënimit. Drejtësia restauruese ofron një mundësi për viktimat, shkelësit dhe ndonjëherë

përfaqësuesit e komunitetit për të komunikuar, në mënyrë të tërthortë apo të drejtpërdrejtë,

nëse është e nevojshme nëpërmjet një ndërmjetësuesi, në lidhje me një kundëvajtje (zakonisht

një kundërvajtje në lidhje me pronën ose kundërvajtje nga shkelës të rinj) dhe se si të

riparohet dëmi i shkaktuar. Kjo mund të çojë që shkelësi të bëjë riparimin - ose të viktimës,

kur viktima dëshiron, ose komunitetit të gjerë, për shembull duke riparuar pronën, duke

pastruar lokalet, etj.

147. Prandaj fusha e drejtësisë restauruese në çështjet penale nuk është aq e gjerë sa AZM në

çështjet civile; Shoqëria mund të caktojë "kufijtë e lejuar", jashtë të cilëve nuk do të

mbështesë zgjidhjen e një çështje penale përveç me anë të procesit normal gjyqësor. Në

kontrast me rastet civile, komuniteti shpesh do të jetë një pjesëmarrës i duhur në procesin e

drejtësisë restauruese. Rilidhja e shkelësve me komunitetin që kanë dëmtuar, duke përfshirë

riparimin e disa prej dëmeve që kanë shkaktuar, dhe përfshirjen e komunitetit në krijimin e

zgjidhjeve për krimin në lagjen e tyre, është në qendër të pjesës dërrmuese të drejtësisë

restauruese.

148. Në disa aspekte skemat e drejtësisë restauruese kërkojnë zbatim më të kujdesshëm sesa

të AZM në kontestet civile, pasi që vënia e viktimës dhe shkelësit në kontakt është një proces

shumë më i ndjeshëm se të sjellë dy palëve së bashku në një mosmarrëveshje civile; suksesi i

tij varet pjesërisht nga një ndryshim kulturor për praktikuesit e drejtësisë penale të mësuar me

modelin normal të gjykimit dhe dënimit në drejtësi.

149. KKGJE diskutoi rolin e gjyqtarit në vendime të ndërmjetme duke shqyrtuar në radhë të

26

parë që mundësia për ndërmjetësim, në procedurat civile dhe administrative, të zgjedhet me

iniciativë të palëve ose, përndryshe, gjyqtarit mund t’i lejohet të rekomandojë që palët të

paraqiten përpara një ndërmjetësuesi, me refuzimin e tyre për ta bërë këtë ndonjëherë të

ndërlidhur me shpenzimet.

150. Sistemi i dytë ka avantazhin e të pasurit të palëve, të cilët janë në parim të gatshëm për të

kërkuar një marrëveshje, të inicojnë një diskutim; në praktikë, ky hap mund të dëshmohet në

vetvete si vendimtar në thyerjen e pengesave të një situate kontestuese.

151. Në çdo rast, palët duhet të lejohen të refuzojnë mundësinë e r ndërmjetësimit; një

refuzim i tillë nuk duhet të shkelë të drejtën e palës që çështja i tij / saj të vendoset.

152. Sa për rolin e gjyqtarit në ndërmjetësimin penal, është e qartë se, nëse një çështje penale

i shmanget procesit normal të ndjekjes penale para se procedura të jetë filluar, gjyqtari

zakonisht nuk do të ketë ndonjë rol. Nëse rasti është ridrejtuar në drejtim të drejtësisë

restauruese, pasi të ketë filluar, do të nevojitet një urdhër i gjyqtarit për ta ridrejtuar atë. Ka

dallime edhe lidhur me miratimin, në disa vende, të parimeve të ndjekjes penale diskrecionale

apo të detyrueshme.

153. Duke pasur parasysh faktin se brenda sistemit të drejtësisë restauruese detyrimet i

ngarkohen autorit të veprës dhe kufizimet mund të aplikohen në interesin e viktimës, KKGJE

konsideron se mund të jetë praktikë e mirë që të gjitha marrëveshjeve të drejtësisë restauruse

ti jepet (ose, nëse është e përshtatshme, ato që janë më shumë se tërheqja e vërejtjes pa ndonjë

rëndësi ligjore) formaliteti i miratimit gjyqësor. Kjo do të lejojë kontrollin e veprave që mund

të sillen para drejtësisë restauruese dhe të kushteve që rregullojnë respektimin e të drejtës për

gjykim të drejtë dhe dispozitat e tjera të KEDNJ.

154. A duhet që operacionet e ndërmjetësimit të jenë konfidenciale? Diskutimet e KKGJE-së

tregojnë se kjo pyetje duhet të përgjigjet në mënyrë pozitive në lidhje me kontestet civile dhe

administrative. Kërkimi i një marrëveshje do të thotë, në përgjithësi, se palët duhet të jenë në

gjendje të bisedojnë me ndërmjetësuesitë në besim në lidhje me propozimet e mundshme për

zgjidhjen, pa qenë e mundur që ky informacion të bëhet publik.

155. Megjithatë, do të ishte e dobishme të specifikohet nëse konfidencialiteti duhet të jetë

absolut, ose nëse ai mund të hiqet me marrëveshje ndërmjet palëve. Gjithashtu, duhet të

pyesni nëse dokumentet e përdorura gjatë ndërmjetësimit mund të paraqiten në gjykatë nëse

ndërmjetësimi ka dështuar.

156. Pasi që procedura e ndërmjetësimit është e bazuar në marrëveshje, për KKGJE duket e

mundur që konfidencialiteti të hiqet në rast të një marrëveshjeje midis palëve; nga ana tjetër,

pa marrëveshje të tillë është e papërshtatshme për gjykatësin të marrë parasysh dokumentet që

zbulojnë qëndrimet e një pale apo propozimet e bëra nga ana e ndërmjetësuesit për zgjidhjen e

mosmarrëveshjes. Është e hapur për pyetje nëse dhe varësisht se sa shumë gjyqtari mund të

(të lejuar në disa juridiksione) konsideroj refuzimin për të hyrë në ndërmjetësim ose për të

pranuar një zgjidhje me pajtim, kur jep urdhra në lidhje me shpenzimet e gjykimit ose

shpenzimet.

157. Sa i përket konfidencialitit të AZM në çështje penale, KKGJE konsideron se, pasi që

autori i veprës duhet të inkurajohet të flas sinqerisht gjatë të drejtësisë restauruse,

konfidencialiteti duhet të zbatohet për këtë lloj të AZM. Kjo përbën problemin, sidomos në

27

ato sisteme ku ndjekja penale është e detyrueshme, se cilat duhet të jenë pasojat e pranimit të

veprave të tjera nga ana e autorit të veprës ose të personave të cilët nuk marrin pjesë në

procesin e ndërmjetësimit17

.

158. Si në çështjet penale ashtu dhe civile-administrative, KKGJE thekson nevojën që skemat

AZM të jenë të lidhura ngushtë me sistemin gjyqësor, pasi që ndërmjetësuesit duhet të

posedojnë aftësi dhe kualifikime përkatëse, si dhe paanshmërinë e nevojshme dhe pavarësinë

për një shërbim të tillë publik.

159. Prandaj KKGJE thekson rëndësinë e trajnimit në ndërmjetësim.

160. Rekursi për ndërmjetësues ose institucione të ndërmjetësimit jashtë sistemit gjyqësor

është një marrëveshje e përshtatshme, me kusht që institucioni gjyqësor të mbikëqyrë

kompetencën e këtyre ndërmjetësuesve apo institucioneve private, si dhe masat për

ndërhyrjen e tyre dhe koston e tyre. KKGE konsideron se dispozitat e duhura ligjore apo

praktika gjyqësore duhet t’i jap gjyqtarit autoritetin që të urdhëroj palët të paraqiten para një

ndërmjetësi të caktuar gjyqësor.

161. KKGJE e konsideron të mundur që gjyqtarët të veprojnë vet si ndërmjetësues. Kjo lejon

që dijenia dhe praktika gjyqësore të vendoset në dispozicion të publikut. Megjithatë është

thelbësore që ata të ruajnë paanësinë e tyre në mënyrë të veçantë, duke siguruar se ata do të

kryejnë këtë detyrë në konteste tjera nga ato të cilat u kërkohet t’i dëgjojnë dhe të sjellin

vendim. KKGJE konsideron se një masë e ngjashme mund të merret brenda atyre sistemeve

që tashmë ofrojnë në detyrën e gjyqtarit përpjekjet për pajtimin e palëve në një rast.

162. Mbikëqyrja gjyqësore e emërimit të ndërmjetësuesve është vetëm një nga elementet e një

sistemi të hartuar për të parandaluar rreziqet që lidhen me privatizimin e zgjidhjes së

konflikteve (dhe kufizimet e mundshme të të drejtave substanciale dhe procedurale të palëve),

që mund të rezultojë nga një rekurs i gjerë të AZM. KKGJE konsideron se është gjithashtu e

rëndësishme që gjykatat të kontrollojnë procedurat e ndërmjetësimit dhe rezultatet e tyre.

163. Nga diskutimet e KKGJE-së doli se në disa rrethana palëve mund t'i jepet e drejta për të

zgjidhur një mosmarrëveshje me një marrëveshje e cila nuk i nënshtrohet konfirmimit nga ana

e gjyqtarit. Megjithatë, konfirmim i tillë mund të provohet thelbësor në raste të caktuara,

veçanërisht kur masat në fuqi duhet të merren parasysh.

PËRMBLEDHJE E REKOMANDIMEVE DHE KONKLUZIONET

A. Qasja në drejtësi

A.1. Shtetet duhet të sigurojnë shpërndarjen e informacionit të përshtatshëm për

funksionimin e sistemit gjyqësor (natyra e procedurave në dispozicion; kohëzgjatja e

procedurës mesatare dhe në gjykata të ndryshme; kostot dhe rreziqet e përfshira në rast të

përdorimit të gabuar të kanaleve ligjore, mjetet alternative të zgjidhjes së konflikteve që u

ofrohen palëve, vendimet historike dorëzuar nga gjykatat - shih paragrafët 12-15 më lart).

A.2. Në veçanti:

- Udhëzimet e qytetarëve duhet të vihen në dispozicion;

17

Paragrafi 14 i Shtojcws sw Rekomandimit Nr. R (99) 19 vetwm thekson se "Pjeswmarrja nw ndwrmjetwsim

nuk duhet tw pwrdoret si dwshmi e pranimit tw fajita nw procedurat vijuese ligjore ".

28

- Vetë gjykatat duhet të marrin pjesë në shpërndarjen e informacionit;

- Programet e edukimit duhet të përfshijnë një përshkrim të sistemit gjyqësor dhe duhet të

ofrojnë vizita në gjykata (shih paragrafët 16-17 më lart).

A.3. Formatet e thjeshtuara dhe të standardizuara për dokumentet ligjore të nevojshme për të

filluar dhe vazhduar me veprimet e gjykatës duhet të miratohen, të paktën për disa sektorë të

procesit gjyqësor (shih paragrafin 18 më lart).

A.4. Teknologjia duhet të zhvillohen ku palët mund, nëpërmjet lehtësive kompjuterike:

- Të marrin dokumentet e nevojshme për të sjellë një padi në gjykatë;

- Të vihen direkt në kontakt me gjykatat;

- Të marrin informacion të plotë, madje edhe para se procedurat të jenë filluar, si për natyrën

edhe për shumën e shpenzimeve që do të duhet të mbulojnë, dhe tregues të kohëzgjatjes së

parashikuar të procedurës deri në gjykimin (shih paragrafin 19 më lart).

A.5. Shpërblimi i juristëve dhe zrtarëve gjyqësore duhet të jetë fiks në një mënyrë të tillë që të

mos inkurajohen hapa të panevojshme procedural (shih paragrafin 28 më lart).

A.6. Duhet të merren masa, në përputhje me Rekomandimin Nr R (84) 5 (parimi 2-1 në

shtojcë), për sanksionimin e abuzimit të procedurës gjyqësore (shih paragrafin 28 më lart).

A.7. Shtetet duhet të garantojnë të drejtën e palës ndërgjyqëse të mbrojë çështjen e tij ose të

saj përpara një gjykate ose personalisht ose përmes përfaqësuesit të zgjedhjes së tij/saj,

veçanërisht kur procedura e thjeshtuar, proceset gjyqësore të një rëndësie të vogël financiare,

dhe kur rastet e konsumatorëve janë të përfshira; duhet të ekzistojë, megjithatë, dispozita që ia

mundëson gjyqtarit, si masë të jashtëzakonshme, të urdhërojë ndërhyrjen e avokatit në qoftë

se rasti paraqet probleme të veçanta (shih paragrafët 24-26 më lart).

A.8. Një sistem i ndihmës juridike duhet të organizohet nga shteti për të mundësuar që të

gjithë të gëzojnë qasje në drejtësi, duke mbuluar jo vetëm shpenzimet e gjyqit, por edhe

këshilla juridike siç është dituria apo nevoja e paraqijes së një vepre; ajo nuk duhet të jetë e

rezervuar për personat ne nevoje, por gjithashtu duhet të jetë në dispozicion, të paktën

pjesërisht, edhe për ata të ardhurat mesatare të të cilëve nuk u mundësojnë atyre të mbajnë

koston e një veprimi pandihmë; gjyqtari duhet të jetë në gjendje të merr pjesë në vendimet

lidhur me dhënien e ndihmës, duke u siguruar se detyrimi i paanshmërisë objektive është

respektuar (shih paragrafët 21 dhe 22 më lart).

A. 9. Ndihma juridike duhet të financohet nga një autoritet publik dhe e mbuluar me një

buxhet të veçantë, në mënyrë që shpenzimet përkatëse të mos i ngarkohen buxhetit operativ të

gjykatave (shih paragrafin 23 më lart).

B. Cilësia e sistemit të drejtësisë dhe vlerësimi i saj; të dhënat sasiore statistikore;

procedurat e monitorimit

B.1. Cilësia e sistemit të drejtësisë varet edhe nga cilësia e infrastrukturave, të cilat mund të

maten me kritere të ngjashme me ato të përdorura në shërbimet e tjera publike, dhe nga aftësia

e përmbushjes së detyrave e profesionistëve ligjor (gjyqtarët, por edhe avokatët, prokurorët

dhe nëpunësit), puna e të cilëve mund të matet vetëm krahas standardeve të ligjit dhe të

praktikës gjyqësore ose profesionale dhe deontologjisë (shih paragrafin 31 më lart).

29

B.2. Është e nevojshme për të vlerësuar cilësinë e veprimtarisë gjyqësore, duke iu referuar

edhe efikasitetit shoqëror dhe ekonomik, nëpërmjet kritereve që janë nganjëherë të ngjashme

me ato të përdorura nga shërbimet e tjera publike (shih paragrafët 32 dhe 33 më lart).

B.3. Vlerësimi i veprimtarisë së sistemit gjyqësor në tërësi apo të gjykatave të veçanta ose

grup lokal i gjykatave nuk duhet të ngatërrohet me vlerësimin e aftësisë profesionale të çdo

gjyqtari individual, i cili ka qëllime të tjera. Shqyrtime të ngjashme mund të zbatohen për

aktivitetet e profesionistëve të tjerë ligjorë të përfshirë në funksionimin e sistemit gjyqësor

(shih paragrafët 33 dhe 34 më lart).

B.4. Mbivendosja në mes të vlerësimit të cilësisë së drejtësisë dhe vlerësimit profesional të

një gjyqtari gjithashtu duhet të shmanget kur të dizajnohen statistikat gjyqësore; në veçanti,

përdorimi i normave të anulimit si tregues i vetëm apo edhe domosdoshmërisht i rëndësishëm

për të vlerësuar cilësinë e veprimtarisë gjyqësore është i papërshtatshëm; e njëjta vlen edhe

për shqyrtimet e sistemeve tjera në të cilat një lloj vlerësimi, nëpërmjet sistemeve të ndryshme

nga vëzhgimi i normës së anulimit, është i mundur për vendimet individuale të marra nga

gjyqtarët (shih paragrafët 35-37 më lart).

B.5. Edhe pse nuk ka kritere të pranuara gjërësisht në këtë moment që të dhënat të mblidhen,

qëllimi i mbledhjes së të dhënave duhet të përbëhet në vlerësimin e drejtësisë në kontekstin e

saj më të gjerë, pra në bashkëveprimet e drejtësisë me variablat e tjerë (gjyqtarë dhe avokatë,

drejtësi dhe polici, praktikë gjyqësore dhe legjislacioni, etj), pasi që shumica e faktorëve të

mosfunksionimit të sistemit të drejtësisë burojnë nga mungesa e koordinimit në mes të disa

aktorëve (shih paragrafin 39 më lart).

B.6. Është gjithashtu e rëndësishme të nënvizohet, në procedurat e mbledhjes së të dhënave,

bashkëveprimi ndërmjet cilësisë së drejtësisë dhe pranisë adekuate të infrastrukturës dhe

personelit mbështetës (shih paragrafët 31 dhe 39 më lart).

B.7. Për më tepër, "cilësia" e drejtësisë nuk duhet të kuptohet si një sinonim për një

"prodhimtari" të thjeshtë të sistemit gjyqësor; një qasje cilësore duhet të adresojë më parë

aftësinë e sistemit për të përmbushur kërkesën e drejtësisë në përputhje me qëllimet e

përgjithshme të sistemit ligjor, nga të cilat shpejtësia e procedurave është vetëm një element.

(shih paragrafët 38-42 më lart).

B.8. Treguesit e cilësisë duhet të zgjidhen me konsensus të gjerë në mesin e profesionistëve

ligjor (shih paragrafin 43 më lart).

B.9. Mbledhja e të dhënave dhe monitorimi duhet të kryhet në mënyrë të rregullt, dhe

procedurat e ndërmarra nga organi i pavarur duhet të lejojnë një rregullim të gatshëm të

organizimit të gjykatave në përpthje me ndryshimet e ngarkesës së punës (shih paragrafët 46-

48 më lart).

B.10. Në mënyrë që të përmbushet realizimi i kësaj nevoje me garancitë e pavarësisë së

gjyqësorit, organi i pavarur i përmendur në paragrafët 37 dhe 45 të Opinionit nr 1 të KKGJE -

së (2001) duhet të jetë kompetent për zgjedhjen dhe mbledhjen e të dhënave "cilësore", për

hartimin e procedurës së mbledhjes së të dhënave, vlerësimin e rezultateve, shpërndarjen e

tyre si dhe reagimet, si dhe për monitorimin dhe procedurat përcjellëse.Shtetet duhet, në çdo

rast, të sigurojnë që aktivitetet e tilla të mbeten në sferën publike në mënyrë që të ruajnë

30

interesat relevante të politikës lidhur me trajtimin e të dhënave lidhur me drejtësinë (shih

paragrafët 43-48 më lart).

C. Sasia e rasteve dhe menaxhimi i tyre

Të Përgjithshme

C.1. Rekomandimet në Rekomandimin Nr R (87) 18 në lidhje me uljen e ngarkesës së punës

së gjykatave duhet të zbatohen.

C.2. Shtetet duhet të sigurojnë burime të mjaftueshme për gjykatat penale dhe civile, dhe

gjyqtarët duhet (edhe atje ku ata nuk kanë asnjë rol të drejtpërdrejtë administrativ) të

konsultohen dhe të kenë një rol në vendimet themelore në lidhje me formën e drejtësisë

moderne dhe prioritetet e përfshira (shih paragrafët 52-55 më lart ).

C.3. Gjyqtarët duhet të inkurajojnë zgjidhje konsensuale (qoftë të vetë palëve ose me

ndërmjetësim) pasi ajo ka një vlerë të pavarur, duke reflektuar vlerat e lirisë së zgjedhjes dhe

marrëveshjes, në krahasim me një zgjidhje të imponuar nga gjykata (shih paragrafin 50 më

lart dhe seksionin D më poshtë).

C.4. Është përgjithësisht e dëshirueshme, në vendet ku marrëveshjet kushtetuese të tyre

lejojnë, se duhet të ketë një fleksibilitet që mundëson gjyqtarët dhe / ose rastet të transferohen

relativisht lehtë në mes të gjykatave, të paktën në mënyrë të përkohshme dhe duke iu

nënshtruar pëlqimit të tyre, të kujdesen për luhatjet në ngarkesën e punës. Duhet gjithmonë të

kihet parasysh, kur konsiderohet mbyllja e gjyqkatave, e drejta e qytetarëve për të pasur qasje

të përshtatshme në gjykatat e tyre (shih paragrafin 57-60 më lart).

C.5. Përdorimi i gjyqtarit të vetëm duhet të lehtësohet për të përcaktuar fajësinë apo

pafajësinë në kushtet e përmendura në paragrafët 61-64 më sipër. KKGJE gjithashtu

konsideron se vendet duhet të inkurajojnë trajnimin dhe zhvillimin e karrierës për të bërë

përdorimin e plotë të gjyqtarit të vetëm për të dëgjuar rastet e shkallës së parë, kudo që kjo

mund të arrihet krahas me përvojën dhe aftësitë e gjyqtarëve në dispozicion dhe natyrën e

procedimeve (shih paragrafët 61 -64 lart).

C.6. Gjyqtarët duhet të kenë një apo më shumë asistentë personal që kanë kualifikime të mira

në fushën ligjore tek të cilat ata mund të delegojnë aktivitete të caktuara (shih paragrafin 65

më lart).

C.7. Aktivitetet jo-gjyqësore të listuara në Rekomandimin Nr R (86) 12 duhet tu caktohen

organeve apo individëve të tjerë përveç gjyqtarëve, dhe vëmendje duhet kushtuar rreziqeve të

natyrshme kur gjyqtarët janë të lejuar të ndërmarrin punë të tjera private, të cilat mund të

ndikojnë në detyrat e tyre publike. Gjyqtarët nuk duhet të dekurajohen nga shërbimi në

komisionet përkatëse dhe organet e tjera jashtë gjykatës, por duhet të ushtrojnë kujdes të

veçantë para se të pranojnë emërim në rastet kur në thelb gjykime jo-ligjore janë të përfshira

(shih paragrafët 66-69 më lart).

C.8. Në çështjet penale, ndihma ligjore apo asistenca falas duhet të jenë në dispozicion pa

vlerësimin e meritave të pozitës së të pandehurit. KKGJE rekomandon studime të mëtejshme

të dallimeve në mes të natyrës dhe seriozitetit të rasteve për të cilat ndihma ose përfaqësim i

tillë është në dispozicion në vende të ndryshme. Në rastet civile sisteme të përshtatshme të

31

kontrollit duhet të futen paraprakisht për vlerësimin e meritave të kërkesave (shih paragrafin

70 më lart).

C.9. Në lidhje me të gjitha aspektet e menaxhimit të lëndëve, studimi krahasues i përvojës së

shteteve të tjera ofron njohuri të vlefshme lidhur me masat specifike procedurale që mund të

futen, disa nga të cilat janë diskutuar në më shumë detaje në tekstin më lartë.

Rastet penale

C.10. Studime të mëtejshme duhet të inkurajohet në shtete të veçanta të cilat aktualisht nuk

kanë ndonjë sistem të apo ekuivalent të ndjekjes së lirë, në mënyrë që të japë efekt në

Rekomandimin Nr R (87) 18 (shih paragrafët 73-77 më lart).

C.11. Të gjitha vendet duhet të shqyrtojnë nëse një sistem i uljes së dënimit për një pranim të

fajësisë mund të mos sjellë përfitime në drejtësinë e tyre penale. Çdo pranim i tillë duhet të

bëhet në gjykatë dhe të merret nga një gjyqtar. Avokatët duhet të kenë detyrim profesional të

sigurojnë se pranimi i fajësisë është bërë vullnetarisht dhe me qëllim të pranimit të secilit nga

elementët e veprës së ngarkuar (shih paragrafët 79-89 më lart).

Rastet civile

C.12. Për të përmbushur detyrat e tyre sipas nenit 6 të KEDNJ-së për të siguruar "një dëgjim

të drejtë dhe publik brenda një afati të arsyeshëm", shtetet duhet të sigurojë burime të

mjaftueshme dhe gjykatat duhet të kryejnë rastet individuale në një mënyrë që është e drejtë

dhe proporcionale, në mes të palëve të caktuara dhe të merr parasysh interesat e palëve të tjera

ndërgjyqëse dhe publikut në përgjithësi; që do të thotë kryerje e procesit gjyqësor në një

mënyrë të tillë që u mundëson palëve të saj të marrin drejtësi me një kosto të krahasueshme

me çështjet e përfshira, shumat në fjalë dhe (pa paragjykim ndaj detyrës së shtetit për të

siguruar burimet e duhura) burimet e veta të gjykatës dhe që mundëson palëve të tjera të

marrin kohën e arsyeshme të gjykatës për kontestet e tyre (shih paragrafët 103-104 më sipër).

C.13. Çelësi për zhvillimin e procesit gjyqësor në mënyrë proporcionale është menaxhimi i

lëndëve aktive nga gjyqtarët, parimet thelbësore të cilat janë paraqitur në Rekomandimin Nr.

R (84) 5. Pika më e rëndësishme është që gjyqtarët duhet që në fillim dhe gjatë procedurave

ligjore të kontrollojnë orarin dhe kohëzgjatjen e procedurave, vendosjen e datave fikse dhe që

të kenë fuqinë të refuzojnë shtyrje, madje edhe në kundërshtim me dëshirën e palëve (shih

paragrafët 90-102 më lart).

C.14. Palëve duhet t’u kërkohet të definojnë dhe t’u përkushtohen rasteve dhe dëshmive të

tyre në fazë të hershme, dhe gjyqtarët duhet të kenë pushtet, si në shkallë të parë dhe në çdo

apel, për të përjashtuar ndryshimet dhe / ose materiale të reja pas asaj faze (shih paragrafët

122 - 125 lart).

C.15. Shtetet duhet të paraqesin (a) masa efektive mbrojtëse, (b) përmbledhje, procedura të

thjeshtuara dhe / ose të shkurtuara dhe (c) procedura për përcaktimin e hershëm të çështjeve

paraprake (duke përfshirë çështjet juridike) dhe për zgjidhjen e shpejtë të ndonjë ankese në

lidhje me çështje të tilla preliminare (shih paragrafët 111-131 më sipër).

32

C.16. Vendimet gjyqësore duhet të jenë të zbatueshme menjëherë, pavarësisht ndonjë apeli,

duke i’u nënshtruar ofrimit të sigurisë kur është e nevojshme për të mbrojtur palën humbur në

rast të një ankese të suksesshëm (shih paragrafët 129-130 më sipër).

C.17. Vendet duhet të shqyrtojnë mundësinë e futjes së kontrolleve mbi ankesat jomeritore në

sistemet e tyre, për të siguruar që zgjidhja e shpejtë e ankesave meritore nuk është zhvlerësuar

(shih paragrafin 138 më sipër).

D. Alternativa e Zgjidhjes së Mosmarrëveshjeve (AZM)

D.1. Është e nevojshme të inkurajohet zhvillimi i skemave të AZM dhe të rritet

ndërgjegjësimi i publikut mbi ekzistencën e tyre, mënyrën se si ata veprojnë dhe koston e tyre

(shih paragrafin 141 më sipër).

D.2. Ndihma juridike duhet të jenë në dispozicion për AZM siç është për procedurat standarde

gjyqësore; dy burimet ligjore të ndihmës si dhe çdo shpenzim tjetër publik për të mbështetur

AZM duhet të përdor një buxhet të veçantë, në mënyrë që shpenzimet përkatëse të mos i

ngarkohen buxhetin operativ të gjykatave (shih paragrafin 142 më sipër).

D.3. Edhe pse, ndryshe nga AZM në çështjet civile, ndërmjetësimi penal nuk është i dobishëm

për lehtësimin e ngarkesës së punës aktuale të sistemit të gjykatave, ai mund të ketë një efekt

parandalues në lidhje me krimet e ardhshme; pasi që Rekomandimi Nr R (99) 19

përqendrohet vetëm në "ndërmjetësimin" në mes të veprës dhe viktimës, ka nevojë për

kërkime të mëtejshme në konceptin më të gjerë të "drejtësisë restauruese", dmth të

procedurave që lejojnë devijim nga procesi normal penal para se të fillojë (shpejt pas

arrestimit), apo pasi të ketë filluar si pjesë e procesit të dënimit apo edhe gjatë ekzekutimit të

dënimit; pasi që skemat për drejtësisë restauruese kërkojnë zbatim më të kujdesshëm se sa

kontestet civile të AZM, pasi që vënia e viktimës dhe shkelësit në kontakt është një proces

shumë më i ndjeshëm se sa sjella e dy palëve së bashku në një mosmarrëveshje civile; suksesi

i tij varet pjesërisht nga një ndryshim kulturor për praktikuesit e drejtësisë penale të mësuar

me modelin normal të gjykimit dhe dënimit në drejtësi. (shih paragrafët 146-149 më sipër).

D.4. Rekursi për ndërmjetësim, në procedurat civile dhe administrative, mund të jetë zgjedhur

me iniciativën e të palëve ose, përndryshe, gjyqtari duhet të lejohet të rekomandojë atë; palëve

duhet tu lejohet të refuzojnë rekurs për ndërmjetësim; një refuzim i tillë nuk duhet të shkelë të

drejtën e palës që çështja e tij / saj të vendoset (shih paragrafët 150-152 më sipër).

D.5. Në ndërmjetësimin penal, nëse një çështje penale devijon nga procesi normal i ndjekjes

penale, pasi që ajo të ketë filluar, atëherë kërkohët një urdhër i gjyqtarit; të gjitha marrëveshjet

e drejtësisë restauruese (ose, nëse është e përshtatshme, ato që janë më shumë se tërheqja e

vërejtjes pa ndonjë rëndësi ligjore) duhet të kenë formalitetin e miratimit gjyqësor (shih

paragrafët 151-152 më sipër).

D.6. Informatat e dhëna gjatë operacioneve të ndërmjetësimit në kontestet civile dhe

administrative duhet të jenë konfidenciale; konfidencialiteti mund të hiqet në rast të një

marrëveshjeje midis palëve; është e hapur për pyetje nëse dhe varësisht se sa shumë gjyqtari

mund të mund të marrë parasysh refuzimin për të hyrë në ndërmjetësim ose për të pranuar një

zgjidhje me pajtim, kur lëshon urdhra në lidhje me shpenzimet e gjykimit ose koston (shih

paragrafët 154-156 më sipër).

33

D.7. Fshehtësia duhet të vlejë edhe për AZM në çështjet penale, sidomos në ato vende ku

ndjekja penale është e detyrueshme. Kjo paraqet problemin se cilat duhet të jenë pasojat e

pranimit të veprave të tjera nga ana e autorit të veprës ose të personave tjerë të cilët nuk

marrin pjesë në procesin e ndërmjetësimit (shih paragrafin 157 më sipër).

D.8. Si në çështjet penale edhe në ato civile-administrative, skema e AZM duhet të jetë e

lidhur ngushtë me sistemin gjyqësor; dispozitat e duhura ligjore ose praktika gjyqësore duhet

t’i japin gjyqtarit autoritetin për të urdhëruar palët të paraqiten para një ndërmjetësuesi të

trajnuar të caktuar gjyqësor, i cili mund të dëshmojë posedim të aftësive dhe kualifikimeve

përkatëse, si dhe të paanshmërisë dhe pavarësisë së nevojshme për një shërbim të tillë publik

(shih paragrafët 157-159 dhe 161 më lart).

D.9. Gjyqtarët mund të veprojnë vet si ndërmjetësues. Kjo lejon që dijenia dhe praktika

gjyqësore të vendoset në dispozicion të publikut. Megjithatë është thelbësore që ata të ruajnë

paanësinë e tyre në mënyrë të veçantë, duke siguruar se ata do të kryejnë këtë detyrë në

konteste tjera nga ato të cilat u kërkohet t’i dëgjojnë dhe të sjellin vendim. (shih paragrafin

161 më sipër).

D.10. Marrëveshjet AZM duhet të jenë subjekt i konfirmimit nga ana e gjyqtarit, veçanërisht

kur masat në fuqi duhet të merren parasysh; në këtë rast gjyqtari duhet të gëzojë kompetenca

të konsiderueshme mbikëqyrëse, veçanërisht në lidhje me respektimin e barazisë së palëve,

vërtetësinë e pëlqimit të tyre ndaj masave të parashikuara nga marrëveshja dhe respektim i

ligjit dhe i politikave publike; sa i përket aspekteve të veçanta në lidhje me ndërmjetësimin

penal, garancitë e tjera duhet të zbatohen (shih paragrafët 162-164 më sipër).

34

SHTOJCA

Lista e teksteve dhe instrumenteve të Këshillit të Evropës të cituara në këtë Opinion

Opinioni nr 1 (2001) i Këshillit Konsultativ të Gjyqtarëve Evropianë (KKGJE) mbi standardet

lidhur me pavarësinë e gjyqësorit dhe pandërrueshmërinë e gjyqtarëve.

Opinioni nr 2 (2001) i Këshillit Konsultativ të Gjyqtarëve Europianë (KKGJE) mbi

financimin dhe menaxhimin e gjykatave në lidhje me efikasitetin e gjyqësisë dhe me nenin 6

të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Opinioni nr 3 (2002) i Këshillit Konsultativ të Gjyqtarëve Evropianë (KKGJE) mbi parimet

dhe rregullat që rregullojnë sjelljen e gjyqtarëve profesionale, në veçanti etikën, sjelljen e

papajtueshme dhe paanësinë.

Rezoluta (78) 8 mbi ndihmën juridike dhe këshillim.

Rekomandimi Nr R (84) 5 i Komitetit të Ministrave i Shteteve Anëtare mbi parimet e

procedurës civile të dizajnuara për të përmirësuar funksionimin e drejtësisë.

Rekomandimi Nr R (86) 12 i Komitetit të Ministrave i Shteteve Anëtare lidhur me masat për

parandalimin dhe reduktimin e ngarkesës së punës së tepërt në gjykata.

Rekomandimi Nr R (94) 12 i Komitetit të Ministrave i Shtetet Anëtare mbi pavarësinë,

efikasitetin dhe rolin e gjyqtarëve.

Rekomandimi Nr R (87) 18 i Komitetit të Ministrave i Shteteve Anëtare lidhur me thjeshtimin

e drejtësisë penale.

Rekomandimi Nr R (95) 12 i Komitetit të Ministrave i Shteteve Anëtare mbi menaxhimin e

drejtësisë penale.

Rekomandimi Nr R (98) 1 i Komitetit të Ministrave i Shteteve Anëtare mbi ndërmjetësimin

familjar.

Rekomandimi Nr R (99) 19 i Komitetit të Ministrave i Shteteve Anëtare lidhur me

ndërmjetësimin në çështjet penale.

Rekomandimi Rec (2001) 9 i Komitetit të Ministrave i Shteteve Anëtare mbi alternative ndaj

kontestit midis autoriteteve administrative dhe palëve private.

Rekomandimi Rec (2002) 10 i Komitetit të Ministrave i Shteteve Anëtare për ndërmjetësimin

në çështjet civile.