Stari Rim - 09.Dioklecijan

8/3/2019 Stari Rim - 09.Dioklecijan

http://slidepdf.com/reader/full/stari-rim-09dioklecijan 1/8

Xegan Marija

D I O K L E C I J A N (284 – 305)

Izvori

O Dioklecijanovom ivotu i vladavini svedoqe, uglavnom, hrixanskipisci: Arnobije, Adversus nationes; Laktancije, De mortibus persecutorum ; Eusebije,Historia ecclesiastica ; Aurelije Viktor, Caesares. Zatim, veliki je broj dokumenatakoji osvetavaju vladu Dioklecijana: Edikt iz Serdike (tekst o nagraivauveterana), Edikt o cenama ... Napokon, posebnu vrstu teksta predstava spispoznat pod nazivom Notitia dignitatum ili Spis o qinovima .

Laktancije

Laktancije, rodom iz severne Afrike, bio je latinski crkveni pisac.Pre nego xto je prexao u hrixansku veru, car Dioklecijan ga je poslao u svojnovi grad Nikomediju kao uqitea govornixtva. Izmeu ostalih, navodno jesastavio spis O smrti progonioca ili De mortibus prosecutorum . U ovom delu on,kao svedok i savremenik, pixe o velikom progonu hrixana. Jedan odeak jeposvetio i abdikaciji Dioklecijana, kao i borbi za carsku vlast posle Diokle-cijana. Zbog qistote jezika i uglaenosti stila, humanisti renesanse prozvalisu ga hrixanskim Ciceronom. Moderni istoriografi mu zameraju da se nijedrao objektivnosti.

Eusebije

Eusebije (260 - 339) iz Palestine je bio grqki crkveni pisac. U Ceza-reji je stekao nauqno obrazovae; prilikom progona hrixana 303. morao je dabei; posle toga postao je biskup u Cezareji. Bio je prijate cara Konstantina,koga je slavio u panegiriku (tzv. itije Konstantinovo). egovo najveeostvaree predstava jedna crkvena istorija Historia ecclesiastica , koja nam sluikao glavni izvor za prva stolea hrixanstva do Konstantinove vlade.

Aurelije Viktor

Aurelije Viktor, IV vek n. e., rodom iz severne Afrike, bio je rimskidravni qinovnik. Sastavio je istoriju careva ili Caesares, a koja obuhvataperiod od Avgusta do Konstancija (360).

Arnobije

Arnobije Stariji (300) iz Sike u severnoj Africi, bio je latinskicrkveni pisac. Napisao je delo Protiv neznaboaca ili Adversus nationes.

– 1 –



Panegiriki

Panegiriki je kolektivni naziv za jedanaest pisaca panegirika u qastrimskih careva IV veka.

Spis o qinovima — Notitia Dignitatum

Notitia Dignitatum je zvaniqna lista svih civilnih i vojnih zvaa uantiqkom Rimu. Original danas nije saquvan, ali ga prepoznajemo u qetiriprepisa koji se quvaju u Oksfordu, Parizu, Bequ i Minhenu. Notitia Dignita-

tum predstava glavni izvor o administrativnoj organizaciji Poznog rimskogcarstva, naroqito za period IV/V veka.

Uvod

Dioklecijan je vladao od 284. do 305. godine. Od vremena egove vladepratimo period u istoriji poznat kao period Poznog Carstva. Dioklecijan je

raskinuo sa starom ustavnom tradicijom, sa Avgustovim principatom. U prin-cipatu car je bio prvi graanin, uivao je najvei autoritet i niz specijalnihzvaa. Dioklecijan e sada obrazovati nov politiqki sistem, tzv. dominat, gde je naziv izveden od latinske reqi dominus, koja oznaqava gospodara. U stvari,Dioklecijan i egovi naslednici zavrxie proces pretvaraa rimske draveu neograniqenu monarhiju.

Poreklo. Okolnosti dolaska na vlast

Dioklecijan je rodom bio iz Dalmacije, a poticao je iz neugledne poro-dice. Jedni izvori tvrde da mu je otac bio osloboenik, dok drugi pisar. Kakobilo, o egovoj karijeri do Numerijana ne znamo nixta. U vreme Numerijana bio

je zapovednik carske strae. Po ubistvu cara, vee vojnih starexina izabraloga je za novog vladara. Tom prilikom Dioklecijan se zakleo da nije imao nikakveveze sa ubistvom svog prethodnika i potom je liqno ubio Numerijanovog zeta, akoji je uqestvovao u zaveri. Poxto je porazio Numerijanovog brata Karinata udolini reke Morave, Dioklecijan 285. ostaje jedini gospodar Carstva.

Dioklecijan i Maksimijan

Dioklecijan je od svojih prethodnika nasledio prostrano Carstvo; Ca-rstvo koje su potresali unutraxi nemiri i kome je pretila spona opasnost.Poxto sam nije mogao upravati velikom dravom i ujedno u oj odravatimir, Dioklecijan pribegava instituciji savladarstva. Godine 285. kako nije

imao sina, titulu Cezara daje svom prijateu Maksimijanu, koji je poreklombio iz okoline Sirmiuma i koji je, kao i Dioklecijan, poticao iz neugledneporodice. U periodu koji sledi Dioklecijan i Maksimijan uloie brojne na-pore da oquvaju jedinstvo Carstva.Godine 285. Maksimijan e biti zauzet guxeem ustanka bagauda u Galiji1 i286. Dioklecijan e ga nagraditi titulom Avgusta, zatim u periodu od 286. do288. vodie operacije na Rajni i napokon 289. organizovae bezuspexan pohod protiv Karauzija2. U meuvremenu, Dioklecijan je zauzet opercijama na Istoku:

1 Bagaud je keltska req za borca, a bagaude su predvodili Elijan i Amand 2 Karauzije, poreklom Gal, u vreme ustanka bagauda pomagao je Maksimijana. U jednom

trenutku Maksimijan mu je poverio zadatak qixea Engleskog kanala od piraterije.

Meutim, ovaj umesto da onemogui podstiqe gusaree, a qesto i prisvaja razbojniqki

plen. Maksimijan, uredivxi prilike na Rajni, organizuje kaznenu ekspediciju protiv

Karauzija. Sa flotom je preko Rajne prodro u Severno more, ali ga je Karauzije saqekao

u zasedi i naneo mu poraz. Maksimijan je odluqio da se za sada povuqe.

– 2 –



ratom protiv Sarmata na Dunavu, pregovorima sa persijskim kraem Varhamomi guxeem ustanka seaka u Egiptu.

Tetrarhija

I Dioklecijan i Maksimijan imali su dosta problema sa oquveemmira i jedinstva Carstva. Da bi vrhovna kontrola bila xto efikasnija, Diok-lecijan uvodi vladalaqki kolegijum od qetiri qlana,:

...dva avgusta i dva cezara. Jedan avgust imao je da uprava is-toqnom, a drugi zapadnom polovinom Carstva; uz svakog avgustastajao je po jedan cezar, koji nije bio sa im u krvnom srodstvu,ve izabran prema zaslugama i adoptiran. Bilo je predvienoda vremenom cezari zamene avguste a da se vladalaqki kolegiumpopuni izborom dva nova cezara... 3

Naime, godine 293. Domicijan titulu Cezara dodeuje Galeriju Maksimijanu,a egov kolega Maksimijan isto dodeuje svom prefektu pretorija KonstancijuHloru. Galerije je bio zet Dioklecijana, dok je Hlor bio zet Maksimijana.Rasprava se o pitau kada su Galerije i Hlor postali zetovi, pre izboraza Cezara ili posle. Kako bilo, oblik vladavine qetvorice careva nazivase tetrarhija . Svaki od vladara imao je punu carsku vlast i sada su odlukedonoxene u ime svih qetvorice. Interesantno, Dioklecijan ipak uiva najveiautoritet i uticaj. Rim i dae ostaje prestonica Carstva, ali Dioklecijankao rezidenciju uzima grad Nikomediju, Galerije Sirmium, Maksimijan Medi-olanum, a Hlor Trier.

Spona politika (293 - 300)

Godine 293. Konstancije Hlor na sebe preuzima obraqun sa Karauzijem.Karauzije je bio prinuen pobei u Britaniju, gde ga je ubio tamoxi namesnikza finansije — Avest. Do 296. Hlor se obraqunao i sa Avestom, te je Zapad umiren.

Godine 287. Dioklecijan je sklopio sporazum sa persijskim kraemVarhamom, kojim ovaj posledi Rimanima priznaje pravo na provinciju Meso-potamiju i pravo da postavaju kraeve Jermenije. Ovaj sporazum naruxiepersijski kra Narses, koji je na prestolu smenio Varhama. Godine 296. Diokle-cijan i Galerije organizovae jedan bezuspexan pohod protiv Narsesa. Sledeegodine Dioklecijan je produio u Egipat da bi uguxio ustanak koji je tamoizbio, dok je Galerije godinu proveo u pripremama za novi pohod protiv Persi- janaca. Do 298. godine Galerije je zauzeo Ktesifon, a zarobio je i Narsesovublagajnu i harem. Pod uslovom da mu Rimani vrate porodicu, Narses priznajeprovinciju Mesopotamiju i pravo Rimana da postavaju kraeve Jermenije.

Abdikacija (305)

Poqetkom IV veka, posle brojnih napora, Dioklecijan je uspeo da Car-stvu obezbedi mir. Stoga 303. godine, smatrajui da je egov zadatak zavrxen,a moda i odve umoran, odluquje da abdicira. Na ovakav potez nagnao je isvog kolegu Maksimijana. Na sveqanosti povodom 20ogodixice Dioklecijanovevladavine odranoj u Rimu, i jedan i drugi poloili su zakletvu da e seodrei vlasti. Maja 305. dva Avgusta napuxtaju slubu. Cezari su imenovaniAvgustima i potom oni sebi biraju savladare. Ovo je jedini primer kada jetetrarhijski sistem funkcionisao.

3 G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Beograd, II fototipsko izdae, 54.

– 3 –



Upravna politika

Dioklecijanove upravne mere inspirisane su eom da se uqvrsti carevautoritet, kao i vrhovna vlast.

Monarhija. Car — boji izabranik

Dioklecijan uvodi nov politiqki sistem — dominat — u kome car nije,:

samo vrhovni zapovednik vojske, vrhovni sudija i zakonodavacve... je izabranik boji i kao takav ne samo gospodar negoi ivi simbol Carstva koje mu je bog poverio. Uzdignut iz-nad svega udskog i zemaskog, on stoji u direktnoj vezi saboanstvom i postaje predmet naroqitog versko-politiqkog ku-lta. Iz dana u dan taj kult se manifestuje kroz impresivnecermonijalne obrede na carevom dvoru... Svi podanici Carstvasu egove sluge. Qim ga ugledaju svi ga oni, i najvixi i na- jnii, pozdravaju proksinezom4, padajui pred im niqice.

Naroqita raskox... cermonijala qesto je tumaqena ugledaimana obiqaje persiskog dvora Sasanida...5

Dakle, Dioklecijan je naglaxavao boansko poreklo carske vlasti,:

...Jupiter Optimus Maximus smatran je za glavnog carevog zaxtit-nika i izvor najvixe egove vlasti nad svetom. Dioklecijan je nosio titulu Jovije... a Maksimijan Herkulije... Ove sutitule podvlaqile versko sankcionisae carske vlasti... 6

Administrativna reforma

U vremenu posle Avgustove smrti Carstvo je bilo podeeno na oko 20provincija. Provincijama su upravali ili senatori ili vitezovi, a koji su usvojim rukama drali i vojnu i civilnu vlast.

Dioklecijanovim preureivaem provinciske uprave uqien je kraj privilegisanom poloaju Italije, ukinuta je razlikaizmeu carskih i senatskih provincija, koja je ve odavno izgu-bila svaki znaqaj. Otsada sve provincije bile su potqienecaru, a i Italija, koja je nekada gospodarila Imperijom, pode-ena je, kao svaka dravna teritorija, u provincije i pod-vrgnuta poreskoj obavezi. Karakteristiqno je takoe da su veeprovincije podeene u mae jedinice. Tako se broj provincijaznatno poveao: u Dioklecijanovo doba Carstvo je brojalo oko

100 provincija... Istovremeno Dioklecijan je podelio teri-toriju Carstva na 12 dijeceza... 7

Naime, kao dijezece se pomiu: 1) Britanija, 2) Galija, 3) Viennensis (junaGalija), 4) Xpanija, 5) Italija, 6) Panonija, 7) Mezija, 8) Trakija, 9) Azi- jana (zapadna Mala Azija), 10) Pont (istoqna Mala Azija), 11) Orijent (Sir-ija, Palestina, Egipat, Libija) i 12) Afrika. Dijecezom je upravao vikar.Dijeceza Italija bila je podeena na provinciju Italiju Suburbikarij, koja je obuhvatala i ostrva Sardiniju, Siciliju i Korziku, i provinciju ItalijuAnonarije, sa sedixtem u Milanu.

4 Proksineza je grqka req, dok adoratio latinska za odavae boanskih poqasti5 G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Beograd, II fototipsko izdae, 51 - 52.6

N.A. Maxkin, Istorija Starog Rima, Beograd, 494.7 G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Beograd, II fototipsko izdae, 55.

– 4 –



Naroqito znaqajna crta Dioklecijanovog... upravnog sistema jeste naqelno odvajae vojne i civilne vlasti. Civilna up-rava provincije nalazi se otsada iskuqivo u rukama enognamesnika, a vojnu vlast ima duks (dux), koji stoji na qelu vojske u jednoj ili vixe provincija... [Jedini organ vlasti koji je pod Dioklecijanom zadrao obe nadlenosti je pretorska

prefektura.] Carska vlast nastoji da unekoliko obuzda vlastprefekata time xto e podii znaqaj ihovih vikara, names-nika dijeceza... 8

Zahvaujui ovoj meri oteana je svaka mogunost pobune protiv centralnevlasti.

Poreska reforma

U vremenu do Dioklecijana porez je sakupan uglavnom u novcu. Me-utim, kako novac poqev od sredine III veka gubi vrednost, same novqane dabinepostaju beznaqajne. S druge strane, sve vei znaqaj dobija anona , porez u natu-

ralnom obliku. Dioklecijan e ustanoviti nov poreski sistem zvani capitatio -iugatio. Ovaj sistem usklaivao je dve osnovne komponente anone — glavarinu izemarinu. Naime, poresku jedinicu s jedne strane qini komad zeme odreeneveliqine i kvaliteta iugum i s druge strane qovek koji ga obrauje caput . Naprimer, u Siriji jedan jugum obuhvatao je 5 jugera zeme pod vinovom lozom ili20 jugera zeme viskog kvaliteta ili 40/60 jugera zeme slabijeg kvaliteta ili225 obiqnih ili 450 planinskih maslina. Radno sposoban muxkarac stariji od 12 godina, a koji je obraivao tu zemu, raqunao se kao jedna glava. ena je ponekad raqunata kao jedna glava, ponekad kao pola, a ponekad se uopxtenije raqunala. Sva stoka na zemi takoe se raqunala kao glavarina. Prirazrezivau poreza zemarina i glavarina brojani su posebno, ali su oporezi-vani zajedno. Da bi procenio imovinu podanika svoga carstva i u skladu s timrazrezao porez, Dioklecijan je svake pete godine sprovodio cenz.

Posledica Dioklecijanove mere bila je vezivae seaka za zemu koju obrauju.Seaci, sada, predstavaju glavnu proizvodnu snagu u pooprivredi poznorim-skog carstva i vlada im ne dozvoava da tek tako napuste zemu. Napokon, padajuu naslednu zavisnost od svojih gospodara.

Kurijali

...Tokom prva tri veka rimsko je carstvo izgledalo kao ,,savezgradova”, ustanoven prema obrascu xto ga je pruao Rim.Svaki grad je bio slika Rima u malom, pa su ime upravalimagistrati i dekurioni (senatori), taqno po ugledu na rimskugradsku hijerarhiju... 9

Dekurioni ili kurijali su poticali iz redova bogatih zemoposednika i ihovaobaveza sastojala se u sakupau poreza. Poqev od III veka, usled stalnih ra-tova i inflacija, sakupae poreza bejaxe oteano, te su udi stali izbega-vati zvaa dekuriona. U ta vremena vojne jedinice na sebe preuzimaju ubiraeporeza, xto je naravno dovelo do brojnih zloupotreba. Dioklecijan e uvestiobavezno vrxee slube dekuriona za one koji raspolau potrebnim sredstvima:

...Tada je intervenisala drava, da bi odredila koje su kate-gorije graana dune, na osnovu svojih prihoda, da podmiruju

8 G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Beograd, II fototipsko izdae, 56.9 Pol Lemerle, Konstantinova hrixanska i istoqaqka monarhija , Vojskovoa,

car, svetac: Izbor tekstova o liku i delu Konstantina Velikog, [priredio] Nebojxa

Ozimi, Nix 20022, 62.

– 5 –



sve zatvorene hrixane pod uslovom da odaju qast rimskim bogovima. Napokon,qetvrti edikt je izdat u prvim mesecima 304. godine i propisivao je da svakistanovnik Carstva oda rtve rimskim bogovima.Kako bilo, Dioklecijanovi napori protiv hrixana bili su uzaludni, kao xtoe se uskoro i pokazati.

Internet — Graditeska delatnost

Diocletian’s apparent love of ritual was accompanied by a passion for building.Lactantius, a professor of Literature appointed by Diocletian at Nicomedia, writes of hisextravagance in building:

”Diocletian had a limitless passion for building, which led to an equally limitless scouringof the provinces to raise workers, craftsmen, wagons, and whatever is necessary for buildingoperations. Here he built basilicas, there a circus, a mint, an arms-factory, here he built ahouse for his wife, there one for his daughter. Suddenly a great part of the city [Nicomedia]was destroyed, and all the inhabitants started to migrate with their wives and children, asif the city had been captured by the enemy. And when these buildings had been completedand the provinces ruined in the process, he would say: ”They have not been built rightly;they must be done in another way.” They then had to be pulled down and altered - perhapsonly to come down a second time” (Lactantius 1984, 7, 2-10).Kao najznaqajnije Dioklecijanove graevine pomenuemo: Kupatila u Rimu ipalatu u Splitu.Baths of Diocletian — The Baths of Diocletian were built by Emperor Diocletian in 302A.D, and was later turned into the church by Michelangelo. In order to make a better useof solar energy, the Baths were built on the north-south axis, so that the calidarium, or hotbath, faced southwest, and frigidarium, or cold bath faced northeast. The apodyteria ordressing rooms, and other halls which served for private baths were located on each side of the calidarium. Large exedra used as a theater was located in the center of the south-westside. The Baths of Diocletian also contained gymnasiums, art galleries, gardens, libraries,and concert halls. The Baths of Diocletian was the largest Roman baths, it could hold up to

3000 people at once. The central hall of the building was 280 by 160 meters. The exteriorof the building was decorated with marble of various colors, painted stucco and statuesComparison of the great baths in Rome: Titus, Trajan, Caracalla and Diocletian...

Literatura

— http://www.ualberta.ca/csmackay* Christopher S. Mackay, Diocletian 1* Christopher S. Mackay, Diocletian 2: Administration* Christopher S. Mackay, Diocletian 3: Unity in the Empire

— N.A. Maxkin, Istorija starog Rima, Beograd — G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Beograd, II fototipsko izdae

— M. Mirkovi, Rimska drava u doba principata i dominata (27. preHr. – 337. n. e., Od Avgusta do Konstantina, Beograd 2003.

— Pol Lemerle, Konstantinova hrixanska i istoqaqka monarhija , Vo- jskovoa, car, svetac: Izbor tekstova o liku i delu Konstantina Ve-likog, [priredio] Nebojxa Ozimi, Nix 20022.

— V. Buhvald, A. Holveg, O. Princ, Reqnik grqkih i latinskih pisaca an-tike i sredeg veka, Tuskulum leksikon, preveo Albin Vilhar, Beograd 1984.

— http://www.fordham.edu* Ancient History Sourcebook: Diocletian (284-305 CE) and Constantine (308-337CE): Efforts to Stabilize the Economy* Medieval Sourcebook: Notitia Dignitatum (Register of Dignitaries), c. 400

— http://www.britannica.com

– 8 –

Stari Rim - 09.Dioklecijan

Documents

Transcript of Stari Rim - 09.Dioklecijan