'İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ TEMEL İSLAM BiLiMLERİ

LiSANSÜSTÜ ÖGRENCİ SEMPOZYUMU-1

Editörler

Prof. Dr. Hidayet A YDAR & Arş. Gör. Muhaınmet EZ BER

İstanbul 2017

Bosna Hersek'te Nakşbendilik Tarikatı

Samir VİLDİÇ

Nakşbendi Tarikatının Bosna Hersek' e Girişi ve Yayılması

Bosna Hersek'te Nakşbendi tarikatınin ilk temsilcilerinin Fatih Sultan Mehmet'in çağdaşlan Ayni Dede (ö.l461/62) ve Şemsi Dede (ö.1461/62) ol­duğu konusunda kaynaklarda bazı bilgilere raıstlanmaktadır. 1 Tespit edilebil:. diği kadarıyla, Fatih Sultan Mehmet Sarayeva'nun fethi sırasında yedi komu­tanını Milyacka ovasının çeşitli bölgelerine yerleştirmiş ve buraları almalarını emretmiştir. Bu yedi komutan arasında Sultan'ın yakın arkadaşları Ayni Dede ve Şemsi Dede de bulunmaktaydı. Bu iki zat fetih sırasında şehit düşmüş ve günümüzde Bosna Hersek Cumhurbaşkanlık binasının karşısındaki eski me­zarlİğa defi:ıedilmişlerdir. Türbelerinin bulunduğu yer 'Gaziler Yolu' olarak da bilinmektedir. Bosna Hersek'te bilinen en eski Nakşbendi tekkesi daha son­ra burada kurulmuştur.2 İsmini üzerinde bulunduğu Gaziler Yolu'ndan alan Gaziler Tekkesi, 1459 yılında yaptınldığı ve şeyhleri arasında Ayni 'Dede ve Şemsi Dede'nin de olduğu diğer bazı ka~aklarda geçmektedir. Ayni Dede'ye ait mezar taşındaki bilgilerden kendisinin Fatih Sul~ Mehmet'in dostu ve danışmanı olduğu anlaşılmaktadır. Mezar taşı üzerinde rakamla 866/1461-62 diye ölüm tarihi yazılıdır. Şemsi Dede'nin mezar taşında ise Nakşbendi tarika­tına mensup olduğu kayitlıdır. Onun da vefat tarihi 866/1461-1462'dir.

Sı1filer arasında nakledilegele~ menkibelere göre Fatih Sultan Meh­met'in ordusu 1463 yılında Bosna'yı fetbederken yanında epeyce Nakşi mü­ridi de bulunmaktaydı. Cemal Çehayiç'in (ö. 1989) vermiş olduğu bilgilere

1 Cemal Çehayiç, Dervisiri Redavi u Jugoslavenskim Zemljama, Sarayevo, 1986, s.35. 2 Haziın Sabanovic, Teritorijalno sirenje i gradjevni razvoj Sarajeva u XVI stoljecu, Sarajevo,

1965, ss. 34-39.

370 ISTANBUL ON! VERSITESI TEMEL İSLAM BiLiMLERİ LISANSÜSTÜ OCRENCİ SEMPOZVUMU-ı

göre ise fetih sırasında şehit düşen bazı Nakşi dervişleri için türbeter yapıldığı gibi, daha sonralan söz konusu türbelerin yanına tekleeler inşa edilerek ilk Nakşibendl yapılar bu topraklarda boy göstermeye başlamıştır.3 Fatih Sul­tan Mehmet'in ordusunda, fetihten üç sene sonra Bosna'nın valiliğine atanan

İskender Bey (ö. 1506) de bulunmaktaydı. İskender Bey, Miljacka Nehrinin sol tarafında, bugünkü Skenderiya Spor Merkezi'nin bulunduğu yerde tekke, imaret ve m.isafuhane, nehrin diğer tarafında ise saray, kervansaray, 1 1 dükkan ve Miljacka üzerinde köprü inşa etmiştir. İskender Bey Tekkesi Bosna Her­sek'te hem İslam'ın hem de Nakşbendi tarikatının yayılmasında önemli bir rol oynamıştır.

Nakşbendiliğin Bosna Hersek topraklannda asıl yaygınlaşması XVIll. ve XIX. yüzyıllarda olmuştur. Bu dönemde Nakşbendlliğin Bosna Hersek'in sadece şehirlerine değil köylerine de uzandığı müşahede edilmektedir. Nale­şbendi tarikatının Bosna' da yaygınlaşmasında büyük rol oynayan Bosnalı sufiler arasında özellikle Şeyh Hüseyin Baba (ö. 1799-1800) ve ŞeyhAbdur­rahman ·sırri (ö. 1847) ayrıca zikredilebilir.4 Şeyh Abdurrahman Sırrİ'nin soyundan gelen Sikiriç ve Şeyh Meyli Baba'nın soyundan gelen Hacımeyliç aileleri. ise Nakşbendilik tarikatının son iki yüz yılda Bosna Hersek'te adeta

temsilcileri olmuştur. Her iki aile birçok şeyh yetiştirmiş ve birçok Nakşbendi tekleelerinin kurulmasında öncülük etmişlerdir. Bu iki aile dışında Travnik'li Korkut ailesinin de Nakşbendl tarikatının yayılmasında büyük etkisi olmuş­tur. s

Bosna hakkında yazılan tarih kitaplannda bazı Nakşi şeyhlerinin de zikredildiği görülmektedir. Örnek olarak Muhammed Emin Efendi Nakşbendi (ö. ?), Şeyh Mehmed Kamil Paşa (ö. ?) ve SirriBaba (ö.1847) verilebilir. Hatta Travni.k Müftüsü, Nakşi Şeyhi Hacı Derviş Efendi Korkut (ö. 1877), 1845 yı­lında Avus_turyalılar1a yapılan banş görüşmelerinde heyet temsilcileri arasında bulunmuştur. 6

Vukelyiçi ve Oglavak tekleelerinin yanında Visoko, Travnik, Foynica,

Foça ve Konyic gibi yerlerde de tekkelerin kurulduğu ve Nakşbendi tarikatının faaliyetlerinin bu tekleeler etrafında şekillendiği gözlemlenmektedir.

3 Cebajic, a.g.e., s.35. 4 Dzemail İbranovic, Nakiibendijsko-Jıalidijski tarik i ujegov 11/jecaj ıı Bosııi, Dolt'tora Tezi,

Sarajevo 2008, s.46. · 5 Dervi~ A. Korkut, Spin1talizom i avet materijalizma 11 svijet/11 mistike. No vi Be bar, Xl1/l 938-39, ss.

1-24; XI0/1939-40, ~s.l-6. 6 Salih Siciki Hacibusejnoviç Muvekkit, Povijest Bosue, Sarajevo 1999, C.Il.

BOSNA HERSEK'TE NAKŞBENDILİK TARiKATI 371

Bosna Hersek'te Kurulan Bazı Nakşbendi Tekkeleri

Gaziler Tekkesi

Gaziler Tekkesi, Bosna Hersek'in en eslk.i Nakşbend1 tekkesidir. Hadım Ali Paşa Tekkesi olarak da bi~inen tekke, Sarayeva'da bugünkü Hijyen Ens­titüsü'nün yanındaki parkın içinde bulunmaktaydı. Bazı kaynaklar, Gaziler Tekkesi'nin 1459 yılından önce Trgovişte'de kurulduğunu söylemektedir.7

İsmini üzerinde bulunduğu Gaziler Yolu'ndan alan tekke, diğer bazı kaynak­lara göre 1459 yılında yaptırılmış ve şeyhleri arasında Fatih Sultan Mehmet ile birlikte Bosna fethine katılan Nakşbendi tarikatına mensup Ayni Dede ve Şemsi Dede de bulunmaktadır.8

Diğer birçok tekke gibi Gaziler Tekkesi de vakıflan sayesinde uzun yıl­lar boyunca ayakta kalabilıniştir. Dönemin Bosna Valisi Mazhar Osman Paşa Boşnak'ın (ö. 1681) altı dükkan, kıraatlıane ve Mucelitler Çarşısında bir odayı Gaziler Tekkesine vakfettiği ancak bu vakıflarm 1879 Sarayeve yangınında · yok olduğu bilinmektedir.9 İki odadan, küçük avlu ve bahçeden oluşan Ga­ziler Tekkesi XX. yüzyılın başına kadar ayakta kalabilmiş, 10 daha sonra ise komünist rejim tarafından yıktırılmış ve yerine Hijyen Enstitüsü y.apı~ş.

İskender Paşa Tekkesi

İskender Paşa Tekkesi, İskender Paşa Yurişiç (ö. 1506) tarafından XV. yüzyılda yaptınlmıştır. Bosna'nın fethi sırasında Fatih Sultan Mehmet'in önemli komutanlarından biri olan İskender Paşa, Yayce'nin yakınlannda bu­lunan Prusac (Akhisar) kalesinin fatihi olarak da bilinmektedir. Sarayeve'nun içinden akan Miljacka nehrinin sol tarafında, Ilmgünkü Skenderiya Spor Mer­kezi'nin bulunduğu yerde tekke inşa ettiren İskender Paşa, burada·aynı za­manda irnaret, misafirhane, nehrin diğer tarafında ise saray, kervansaray, ll dükkan ve Miljacka üzerine köprü yaptırmıştır. Söz konus~ külliyenin yapılış tarihi tam tespit edilememekle birlikte, bazı kaynakların bilgilerinden hareket­le bunun İskender Paşa'nın üçüncü kez Bosna Beyi görevine getirildiği 1499-1505 yıllannda gerçekleştiği anlaşılmaktadır. 11 Diğer kaynaklarda ise 1467 yılında Bosna'nın beyliğine seçildiği sene İskender Paşa Sarayeve'da zaviye

1· Sabanovic, a.g.e., ss. 34-39. 8 Cehajic, a.g.e. , s.36 9 Cehajic, a.g.e., s.37. 10 Sejfudin Kemura, Sarajevske Dianıije. Zemaljska Stamparija, Sarajevo 1909, ss. 282-283. ll Alija Bej tic, Skender-pa§ina telrija, Novi Behar, yıl XVl No 2, 1944, s.24.

372 iSTANBUL ÜNiVERSiTESi TEMEL ISLAM BiLiMLERI LISANSÜSTÜ ÖGRENCI SEl\fPOZYUMU-1

temelini attığı ancak inşası bitmeden Prnsac'taki bir köye çekildiği, zaviyenin inşasıru oğlu Hasan'a vasiyet ettiği ve kendisi bu vasiyeti iki sene içinde yeri­ne getirdiği şeklinde bilgi verilmektedir. 12

Tekke, yanındaki imaret ve misafirhane ile birlikte sosyal ve insani yar­dım niteliklerini taşımaktaydı. İskender Paşa'nın bıraktığı vakıf gereğince bu­rada her gün yemek dağıtılmıştır. Tekkenin bakımı için İskender Paşa zengin bir vakıf bırakmıştır. Sarayeva ve diğer birçok yerde kurduğu çiftlikleri bu amaçla vakfetıniştir. Bunun yanında çeşitli yerlerde 27 değirmen inşa etmiş ve gelirlerini tekke, imaret, misafirhane, çeşme ve Miljacka köprüsüne vakfet­miştir.13 İskender Paşa'nın vakfiyesi büyük olasılıkla tekkeniD de yok olduğu 1697 tarihindeki yangında yaDIDJştır. Ancak vakfiyenin yanmış olması gere­ğinin yapılmasına mani olmauuş ve 1792 ile 1801 yıllanndaki fermanlarda b elirtil diğine göre İskender Paşa Tekkesinde yemek hizmeti verilmeye devam edilmiştir. 14 Söz konusu vakıf sade_ce tekkeniD hizmetlerini değil, Nakşbendi tarikatının Bosna' da yayılmasını da sağlamıştır. XVI. ve XVII. yüzyıllarda Bosna, da eo çok rağbet gören tekkelerin arasında olmasının sebebi şüphesiz bu zengin vak.ıfl.ardır.

Diğer birçok kültürel ve tarihi bina gibi İskender Paşa Tekkesi, imareti ve misafirhanesi de Eugene Savoyski'nin Sarayeva'yu tahrip ettiği 1697 yılın­daki yangından payını almıştır. Külliye daha sonra yeniden yaptırılını ştır. Vak­fiyenin de bu yangındakaybolması vakıfyönetiminde değişikliklerin olmasına sebep olmuştur. TekkeniD mütevellisi Hacı Abdullah Mujdeciya 1790 yıllann­da yemek dağıtınayı kesince mahallenin sakinleri kadıya başvurmuş ve eski gelenegi kesmemesini istemişlerdir. Yine aynı şekilde kötü şartlar neticesinde tekkeniD mütevellisi Mula Mustafa Braço, 1798 yılında maddi sıkıntılardan dolayı yemek dağıtınayı kesmiş ancak Radının kararıyla yeniden dağıtmak zo:­runda kalmıştır. Konu İstanbul'a taşınınca, vakfiyede mahallenin sakinlerine yemek dağıtma sorumluluğunun olmamasına ve bu uygulamanın kesilmesine karar verilmiştir. Maddi sıkıntılardan dolayı İskender Paşa Vakıflarının etkileri zayıflamış, böylece imaret ve misafirhane XIX. yüzyılın sonlarına doğru tama­men kapaDiruş, tekke ise ll. Dünya Savaşına kadar faaliyet gösterebilmiştir. 15

12 Kemura, a.g.e., s.215. 13 Bejıic, a.g.e., s. 25. 14 ANU BİH, Şikayet Defteri, 207-VU-54/4- Sarajevo, 1216/fSO 1. 15 Enver Kadic, Hronika, XV, Sarajevo, s.332.

BOSNA HERSEK'TE NAKŞBENDİLlK TARİKATI 373 .

Mlin (Değirmen) Tekkesi

Mlin (Değirmen) Tekkesi 1880'li yıllarda Sarayeva'da bulunan Küçük Katip Caminin avlusunda inşa edilmiştir. İki küçük odadan ibaret olan ve ilk başta kız mektebi olarak kullanılan16 yapının girişindeki kapı üzerinde yer alan Türkçe kitabeyi Oglavaklı Şeyh Behaudin Sikiriç 1912 yılında yazrmş­tır. 17

Mektep XX. yüzyılın başlannda boş kalmış ve zamanla kasapiarın kul­landıklan bir mekan haline gelmiştir. Bu mektebin karşısında ·evi bulunan Şeyh Behaudin bu duruma sessiz kalmayarak tekkeye çevrilmesi amacıyla çaba sarf etmiş ve yaptığı girişimler 1905 yılında başanyla sonuçlanarak mekan Nakş­bendi Tekkesi olarak kullamlmaya başlanmıştır. 18

Tekkenin bilinen ilk şeyhi Derviş Sadi (ö. 1903/04), ondan sonra ise Hoca Baruçi'dir (ö. 1910). Şeyh Hoca Baruçi'nin ölümünden sonra Oglavak Tekkesinin şeyhliğine atandığı 1917 yılına kadar Değirmen Tekkesinin şeyh­liğini Harndi Sikiriç (ö. 1930) yapmıştır. 1917-1934 yılları arasında şeyhliği Balıaudio Sikiriç (ö. 1934) yürütmüştür. Daha sonra şeyhlik görevini Trav­nikli Hamid Torliç (ö. 1943), oıidan sonra ise 1948 yılına kadar Şaçir Sikiriç (ö. 1966) yapmıştır. Şeyh Şaçir'den sonra Mehmed Şaşkın ve Mustafa Strik gelmiştir. Tekke 1952 yılında kapatılmış ve 1968 yılına kadar kapalı kalmıştır. 1968 yılında restorasyon geçirmiş ve yeniden açılmıştır. 1976 yılında tekkenin şey hi Abdullah ·Foçak olmuştur. 19

Giriş kapısının arkasında bulunan kitabeden öğrenildiğine göre tekke 1987 yılında Şeyh Abdullah F oç ak ve müritleri tarafından onanlmıştır. En son 1992 Bosna Savaşında zarar gören tekkeyi dervişleri onarmış ve tüm eski ihti­şamıyla günümüzde hala varlığım sürdürmektedir.

Mlin Tekkesinde daha önce zikir Çuma akşamlan icra edilirken gü­

nümüzde Çarşamba akşamları icra edilmektedir.20 Uzun bir zaman boyunca Bosna Hersek Tarikatlar Merkezi'nin21 ofisi de bu tekkede bulunmaktaydı.

16 Mujezinovic, a.g.e., s. 258. 17 Cehajic, a.g.e., s. 46. 18 Teparic, NakSibeudijska Tekija Nadmliuima, a.g.nı, s. JO E. 19 Cehajic, a.g.e., s.47. 20 Meliba Teparic, NakSibeudijska Tekija Nadmlininıa, Kelamu'l-Sifa, 21-22, s. 106. 21 Bosna Hersek Tarikatlar Merkezi 1977 yılında kurulmuştur. Merkez Bosna Hersek İslam

Birliği'nin himayesi alhnda faaliyet göstermektedir. Detaylı bilgi için bknz. FejzuUah HadZibajric, Historijat Tarikatskog Centra u BiH, Kelamu"l sifa, Sayı 20, 2009 , s.24.

374 İSTANBUL ÜNIVERSiTESi TEMEL ISLAM BiLiMLERİ LISANSÜSTÜ öGRENCI SEMPOZYUMU-1

Mostar KoskiMehmet Paşa Nakşbendi Hankabı

Nakşbeodi tarikatı Mostar'da da yaygınlık kazanmıştır. Mostar'da bu tarikatın yaygınlaşmasının en önemli etkeni cami ile birlikte Koski Mehmet Paşa'run 1612 yılında ll odalı hankah yaptınnasıdır.22 Hankıllı ile birlikte yaptırdığı diğer bazı yapılar için Koski Mehmet Paşa çiftlik, evler ve bahçe­ler vakfetmiştir. Koski Mehmet Paşa vakıfuarnede hankahta vazife yapacak şeybin özelliklerini ve görevlerini sıralamıştır. Söz konusu hankı1hın ilk şeybi KoskiMehmet Paşa 'nın kardeşi, vakıfuarnede de adı geçen Şeyh Mahmud Ba­ba'dır.23 XIX. yüzyıla gelindiğinde zamanla etkisi zayıflayan tekkenin şeyhli­ğine, Travnik'teki Korkut ailesi ile de yakın ilişkide bulunan meşhur Arpaciç ailesinden Hasan Efendi ve oğullan Ahmed ile Muhammed gelmişlerdir. GÜ­nümüze kadar ulaşan icazetnamedeo Hasan Efendi'nin 1867 yılında tekkenin şeyhliğine seçildiği ve m_aaş bağlandığı anlaşılmaktadır. Bu bilgiler dışında Hasan Efendi hakkında bildiklerimiz sınırlı olmakla birlikte Mustafa Saray­liç'in müridi olduğu ve icazetnameyi ondan aldığı, Ahmet Ağa Lakişiç ve Hacı Memo Camiilerde imam ve hatip olduğu, 1880 yılına kadar tekkenin şeyhlik görevinde bulunduğu ve 1887 yılında vefat ettiği bilinmektedir.24 Daha sonra 1888 yılındaki bir beratla KoskiMehmet Paşa Hankılbın şeyhlik görevine ba­basının yerine Muhammed Arpaciç geçmiş ve 1907 yılındaki vefatma kadar bu görevde kalmıştır. 1907 yılında Şeyh Muhammed'in yerine kardeşi Ahmet gelmiş ve bu görevde 1922 yılına kadar kalmıştır. Şeyh Ahmet aynı zamanda. tekkenin son şeybidir.25

Hanikah bir zaman sonra medrese vazifesini de görmüş ancak tam ola­rak hangi seneden itibaren medrese olarak kullanılmaya başlandığı bilinme­mektedir. 1664 yılında Mostar'ı ziyaret eden Evli ya Çelebi 'nin Kos ki Mehmet Paşa Cami hakkında bilgi vermesi ve yanındaki yapıyı medreseler arasında saymış olması muhtemelen buranın baştan itibaren hem hankah bem de med-. rese olarak kullaruldığım gösterrnektedir.26

22 Koski Mehmet Paşa Mostar doğumlu olup Osmanlı Devleti hizmetinde bulunmuştur. Sadrazam Lala Mehmet Paşa Sokoloviç'in birçok hizmetinde bulunduğu ve 1604- 1606 yıllan arasında askeri defterdar olduğu bilinmd.1edir. KoskiMehmet Paşa 161 1 yılınd:ı vefat etmiştir. Mostar'da cami, hanikah ve medrese gibi yapılar inşa eden Mehmet Paşa bwılann yaşatılması için Mostar, Suhodol ve Vrapçiçi'de birçok vakıf da bırakmışt1r.

23 Cehajic, a.g.e., s. 47.

24 Novi Kelamul Şifa, s. 53

25 Alija Dilberovic, NakSibedüska tradicüa Mostara u X.JX i prvoj polovini XX stoljei:a - slucaj Koski pasinog lıanikalıa, Znakovi vremena, god.XVI, 61162, Sarajevo 2013, ss. 270-277.

26 Hivzija Hasandedic, Mostarsl..i ı•akifl i njilıovi vakufi, Mostar 2000, ss. 22,27-28.

BOSNA HERSEK'TE NAKŞBENDİLİK TARİKATI 375

KoskiMehmet Paşa Hankahı. 1924 yılında kapatılmış, daha sonra bura­da Gacko'lu Müslüman mültecileri ikamet etmiş, 1950 yılında ise yıktınlarak yerine park yapılmıştır.27

Medrese görevini de yapan hankahta öğretmenlik vazifesini ise meşhur Abdullah Ricanoviç, Hamza Puziç ve Hasan Nametak'ın da yaptığı bilinmek­tedir. Medresenin son müderrisi ise 1940 yılında vefat eden ve caminin mezar­lığına defnedilen Süleyman Hamza Efendi Puziç'tir.28

Nakşbendi tarikatına ait Mostar'da inşa edilen bir diğer tekke İbrahim Efendi tarafından yapılmıştır. Bu tekke varlığını Hacı İbrahim Ağa Şariç'in vakıfnamesinden öğrenilemktedir. İbrahim Efendi'nin aynı bu tekkenin şeyhi olduğu da bilinmektedir.29 Hacı Derviş Zagriç'in (ö. 1640) de Mostar'da bir tekke kurduğu bilinmektedir. Ancak bu tekkenin tarihi ve faaliyeti ile ilgili her hangi bir bilgiye rastlanmamıştır. Çehayiç'in verdiği bilgilere göre Mostar'da Sitarev'in Evinin bulunduğu yerde daha önce bir tekke ve yanıılda tekkenin şeyhi olduğu .samlan bir mezar da bulunmaktadır.30

Yediler Tekkesi Yediler Tekkesi XIX. yüzyılın ortalarında inşa edilmiştir. Tekkenin ka­

demeli olarak yaptınldığı görülmektedir. Başlangıçta Fatih Sultan Mehmet'le birlikte buralara gelen ve şehit düşen bir şeyhe yaptırılan Yediler Türbesinin muhafızlan için bir odanın da eklendiği bilinmektedir. Daha sonra 1494 yı­lında haksız yere hırsızlık ile suçlanıp idam edilen iki derviş ve 1697 yılında Eugen Savoyski'nin Saraybosna'yı yıkması esnasında uyuyakalan, dolayısıy-

. la askerleri zamanında uyannayan ve Mustafa Paşa .Dalbatan tarafından öl­dürülen 4 kaptan türbenin yanına defnedilmiş tir .. Böylece, efsaneye göre Yedi Kardeşler Türbesi 31oluşmuştur.32 1815 yılında Süleyman Paşa Skoplyak (ö. ?) söz konusu yedi mezann üzerine türbe ~şa etmiştir. İlk türbedadar hakkın-

27 Isınet Kasumovic, Skolstvo i obrazova11je u Bosa11skom eja/etu za Vl'ijeme Osma11ske uprave, IKC Mostar, 1999, s. 195.

28 Süleyman Hamza Puziç Mostar ve Hersek bölgesinin önde gelen şahsiyetlerden birisidir. XX. yüzyılın başlanndan itibaren BosnaHersek Müslümanlarnun dini eğitim özgürlüğü için mücadele eden kişilerin başında gelmektedir. Okuduğu rüştiye okulunun dördüncü sınıf öğrencisi olarak 264 mısralı didaktik kasideyi yazmış ve kaside 1927 yılında basılınıştır. Türkçe olarak birçok ta.rih düşürmüş, gazel ve rubai yazmıştır. ·

29 Cehajic, a.g.e., s. <ı9. 30 Cehajic, a.g.e., s. 50. 31 EK 32 Fejzullah Hadiibajric, Rijec dı•ije o Jedilerskom turbel u ı ı Sarajevıt, Glasnik IVZ, Yıl XXX, Sayı 7-8,

Sarajevo, 1967, ss.336-337.

376 iSTANBUL ÜNivERSiTESi TEMEL iSLAM BİLİMLERİ LiSANSÜSTÜ ÖGRENCi SEMPOZYUMU-1

da çok fazla bilgi bulunmamakla birlikte en meşhur türbedann Şeyh Seyfullah İblizoviç':in (ö. 1889) olduğu söylenebilir. Şeyh Seyfullah İblizoviç (ö. 1889), İstanbul ve Bursa'daki tabsilinden sonra Bosna'ya geri dönmüş, Yediler Tür­besinin türbedan olmuş ve zikir halkasım kurmuştur. Aynı zamanda Saraye­

va'daki Sultan Cami'sinin imaını olan Şeyh İblizoviç, türbelerin yanında se­

mahane inşa etmiştir. Bu ilk semahane 1878-79 yılında yangında kül olmuş ve aynı yıl Şeyh Süleyman Hacıbegiç (ö. ?) tarafından restore edilmiştir. Daha sonra 1894 yılında Travnikli İbrahim Heriç (ö. ?) mezarlıkta yeni semahane yaptırmış ve böylece Yediler Türbesinin yanında Yediler Tekkesi oluşmuştur. Bu tekke 1937 yılına ~adar ayakta kalmış ise de daha sonra yerine konut binası inşa edilıniştir.33

Yediler Tekkesinde şeyhlik görevini yapan Şeyh Seyfullah İblizoviç'in

Halveti tarikatına mensup olması ve tekkede Halveri usulüne göre zikir yap- . masınarağmen 1933 yılındaki dini yapılarm sayımında bu tekkenin Nakşben­di tarikatına mensup olduğu kayıtlıdır.34

Vuıkelyiçi Tekkesi

Vukelyiçi Tekkesi Jivçiçi köyünün yakınlannda bulunan ve Foynica

merkezinden 15 km. kadar uzaklıkta yer alan Vukelyiçi köyünde inşa edil­miştir. Tekke Hüseyin Baba Zukiç tarafından inşa edilmiştir. Hüseyin Baba Nakşbendilik tarikatının Bosna Hers.ek'te yayılmasım sağlayan en önemli si­malardan biri olup Bosna valileri tarafından da itibar gördüğü bil:inmektedir. Bu anlamda, 1785 yılında Bosna Valisinin Foynica Kadısına gönderdiği' mek­tupta Vukelyiçi'li Şeyh Hüseyin Baba'ya maaş verilmesini emretmektedir.35

Hüseyin Baba, ilk tabsilini doğduğu yerde aldıktan sonra Türkiye başta

olmak üzere Irak, Bağdat gibi önemli ilim merkezlerini gezmiştir. Otuz sene kadar dünyanın çeşitli yerlerinde eğitim:ini tamamladıktan sonra doğduğu Vu­kelyiçi 'ye geri dönerek burada cami ve tekke inşa etmiştir. Bununla beraber Foynica Medresesinin müderrisliğini ve Foynica'da yaptırdığı caminin vaizli­ğini de yapmıştır. 1799/1800 yılında vefat etmiş ve müridi Şeyh Sırri tarafın­dan in·şa edilen Vukeljiçi'deki türbesine defuedilmiştir.36

33 M.Mujezinovic, Epigrafila:ı Sarajeva, a.g.e., s. 443

34 Glasnik İVZ, god. I, Sayı 3, 1933, ss. 52-53.

35 Orijentalni İnstitut u Sarajevu, Sidiil fojnickog naiba, br.43, iz 1199-1204,27b. 36 Cazim HadZimejlic, Pir-iSani Husejn baba Bosnevi, Kelamu!J Sifaffarikatski Casopis, Sayı 43/44,

2016, s. 16.

BOSNA HERSEK'TE NAKŞBENDILlK TARIKATI 377

Vukelyiçi Tekkesinin hemen üst tarafında üç türbe bulunmaktadır. En büyük türbede Hüseyin Baba, diğer ikisinde ise Meyli :Şaba ve Hasan Baba ile oğullan Şeyh Abdullatif ve Kazım medfundur. Vefatından sonra şeyhlerinin yanında gömülmek isteyen müritler, ·rurbenin yanına defnedilmişler, böylelik­le zamanla burada bir mezarlık oluşmuştur.

Hüseyin Baba'nın vefatından sonra, yerine tekkeniD postDişliğine Şeyh Abdurrahman Sırri Baba 'nın müri~i Şeyh Meyli Baba gelmiştir. Meyli Baba, mürşit bulmak amacıyla Anadolu'ya yolculuğa çıkmış ve Balkaniara kadar ulaşmıştır. Belgrat'a vardığında Bosna'nın Oglavak köyüne gitmesi tavsiye edilmesi üzerine, ŞeyhAbdurrahman Sırri'nin yanına gitmiş ve ı6 yıl yanında hizmet ettikten sonra Vukelyiçi Tekkesinin şeyhi olmuştur. Meyli Baba halkın ve yöneticilerin sevgisini kısa bir zaman içinde kazanmıştır. Veeibi Mehmet Paşa'nın ı839 yılındaki buyrultu ile kendisine saygı ifadeleri iletmesi ve Vu­kelyiçi Tekkesinin canlanması konusunda kendisinin önemli rolünün olduğu­nu söylemesi ile birlikte yıllık maaş bağlanmıştır. Aynı desteği Bosna'nın bir sonraki valisi Mehmet Hüsrev Paşa da ı 840 yılındaki buyrul~ ile yenilemiş­tir.J7

Meyli Baba'nın vefatından sonra tekkeniD şeyliliği babadan-oğula geçe­rek Hacimeyliç sülalesince yürütülmüştür. Meyli Baba'dan sonra yerine oğlu Hasan Baba (ö. 1899) geçmiştir. Şeyh Hasan'ın vefatından sonra da yerine kardeşinin oğlu Şeyh Muhammed, daha sonra Şeyh Muhammed'in oğlu Şeyh Abdullatifve ardından ŞeyhAbdullatif'in oglu Şeyh Babaurldin tekkeniD şey­hi olmuştur. Bu şeyhler hakkında aşağıda detaylı bilgi verilecektir.

Oglavak Tekkesi

Oglavak Tekkesi, Foynica yakınlarında Şçit Dağının eteklerinde ve Bosna Hersek'in başkenti Sarayeva'dan yaklaşık 45 kın uzaklıkta bulunan Oglavak köyünde yer almaktadır. Oglavak Tekkesinin kurucusu Şeyh Hüseyin Zukiç'in müridi Şeyh Abdurrahman Sırri ' dir. 1785 yılında Foynica'da dünya­ya gelen Şeyh Abdurrahman, Şeyh Hüseyin Zukiç'in vasıtasıyla Nakşbendi tarikatına girmiş ve onun tarafından Sırri lakabını verilmiştir.38

Oglavak Tekkesinin kaç senesinc:\e kurulduğu bilinmemekle beraber kaynaklarda ı 798, 1802 ve 1816 yıllan tekke faaliyetlerinin başlangıç tari­hi olarak arulmaktadır. TekkeniD 200 metre yakınlığında bulunan mezarlığın

37 Cehajic, a.g.e., s. 54. 38 Sacir Sikiric, PoboZııe pjesme Sejh Abdurrahman Sirrija, Biblioteka Glasnik.a lslamske Vjerske

Zajednice Nezavisne DıZave Hrvatske, Svezak 4, Ddavna Tiskara, Sarajevo, 1941, s.3.

378 İSTANBUL ÜNMRSİTESİ TEMEL ISLAM BiLiMLERİ LiSANSÜSTÜ ÖGRENCİ SEMPOZYUMU·l

.içinde Horasanlı Şeyh Hüseyin'in türbesi bulunmaktadır. Şeyh Hüseyin Fa­tih Sultan Mehmet'in askerlerinden olup Bosna'nın fethedildiği 1463 yılında burada şehit olmuştur. Türbesini Bosna Valisi Ali Namık Paşa yaptırmıştır. Türbenin bulunduğu yerde daha sonra Sikiriç ailesinin ve Oglavak köyünün mezarlığı da oluşmuştur. Tekleenin karşısında şeyhlerin kaldığı ev, onun ya­nında da Bosna valileri ve Abdurrahman Sırri 'nin müritleri de olan Mehmet Veeibi Paşa ve Mehmet Kamil Paşa'nın inşa ettiği iki konak bulunmaktay­dı. Misafirlerin ağırlanması için kullamlan konakların dışında Oglavak'ta Ali Paşa Rizvanbegoviç tarafından bir de hamam inşa edilmiştir.39

Oglavak Tekkesi 1992-1995 Bosna Savaşında yıkıldıysa da savaştan sonra özellikle Fuko Sikiriç'in girişimleriyle yeniden yaptınlmış ve hizmete açılrnıştır.40

Foynica Tekkesi

XVIII. yüzyılın sonunda ve özellikle XIX. yüzyılın başlarında, Bosna Hersek'te Nakşbendi tarikatının Vukeljiçi ve Oglavak dışındaki yerleşimle­re yayıldığı görülmektedir .. Söz konusu merkezler dışında mevcut tekkelerin canlandırılmış olup bunlar arasında Oglavak yakınlarında bulunan Foynica Tekkesi de yer almaktadır.

Tekke ile ilgili _ulaşılan iki kaynaktan ilk:inde, XVIT. yüzyılda Foyni­ca'da bir Nakşbendi tekkesinin mevcut olduğundan bahsedilmektedir. Fazla detaylı bilgi vermeyen kaynakta, Foynica Çarşı Cami'nin kurucusu kadı Şa­ba~ Ahmet Efendi'nin tekkeyi de 1666 yılında yaptırdığı b~lirtilmektedir.41

İkinci kaynakta ise, şifahi olarak sufiler arasında rivayete göre tekkeniD kurucusu Ş~yh Abdurrahman Sırri olarak gösterilmektedir. Şeyh Sırri, babası Kadı Mehmet ile Foynica'da kalmış ve kaldıklan sokağın adı Şeyh Sokağı olarak anılmıştır. 1945 yılında çıkan yangında yanan tekke de bu sokakta bu­lunmaktaydı.42

. Ulaşılan bu kaynaklarda~ hareketle, tekkeniD Abdurrahman Sırri'den daha önce kurulduğu, ancak yaşadığı dönemde caolandınldığı söylenebilir. Zira Sırri'nin mürşidi Hüseyin Zukiç, İstanbul, Konya, Bağdat, Basra, Semer­kant, Buhara ve nihayetinde Kasr-ı Arifan'a43 gidip ilim tabsil ettikten sonra

39 Gacanovic, a.g.m., s.30. 40 Bu bilgiler Fuko Sikiriç ile yapılan mülakattan 41 Buljina, a.g,e., s. 35. 42 Cehajic, a.g.e., s. 59, . 43 Kasr-ı Arifan, Şah-ı Nakşbend'in 718/1318 tarihinde Özbekistan'da, Buhara'ya 9 lan uzaklıkta

BOSNA HERSEK'TE NAKŞBENDILİK TARİKATI 379

meınleketi Bosna Hersek'e geri dönmüş ve Foynica Medresesinde müderris ve Çarşı Camidevaiz görevlerinin yanında, Fo~ca Tekkesinde şeyh olarak göreve başladığı yine kaynaklardan tespit edilmektedir. Bu da, tekkeniD daha önce de burada mevcut olduğunun göstergesidir. Hüseyin Zukiç, aynı zaman­da, tekkeniD bilinen ilk şeyhidir. Onun döneminden itibaren tekkede zikr-i ce­did uygulandığı ve Abdurrahman Sırri ile Abdulvehhab İlhami'nin de uğrak yerlerinden biri oldugu söz konusu kaynaklarda geçmektedir.44

XIX. yüzyılda, İstanbul' dan gelen ve Meyli Baba' dan icazetname ala­rak Foynica Tekkesinde vekil olarak vazifelendirilen Arif Kurdi zamarnnda da tekkeniD canlılık gösterdiği görülmektedir. Vukeyliçi' de Meyli Baba ve Oglavak'ta Sırri Baba'nın vefatlanyla birlikte, özellikle 1854 ile 1868 yıllan arasında, Arif Kurdi Nakşbendilerin Bosna Hersek'teki en önernli temsilcisi olmuştur. ArifKurdi daha sorıra Nakşbendilerin merkezi tekkesi sayılan Sara­yeva İskender Tekkesinde şeyh olarak göreve başlarmştır. 45

Arif Kurdl'den sorıra Foynica Tekkesinin şeyhleri ve aynı zamanda Foynica'da Nakşbendi tarikatının en önemli temsilcileri arasında Abdullah Neşatiya Huzbaşiç, Mustafa Vareşliya, Hüsnü Numanagiç, Cemi! Numanagiç ve Halid Salihagiç bulunmaktadırlar. Kaynaklarda fazla bilgiye rastlamadığı­rrıız Abdullah Neşatiya Huzbaşiç ve Mustafa Vareşliya'nın Foynica 'lı oldukla­n ve icazetnamelerini ArifKurdl'den aldıklan anlaşılmaktadır.46

Tekke binası 1945 yılında çıkan bir yangında yok olmuştur. Buluıidu­ğu sokakta tekkeniD şeyhleri dışında Moriç ve Numanagiç ailesi de ikamet etmekteydi. Yine aynı şekilde, yukanda da ifade edildiği gibi, Foynica'da kal­dığı süre boyunca Sırri Baba da bu sokakta kalmaktaydı. Bu sebepten dolayı İkinci Dünya Savaşına kadar sokak 'Şeyh Sokağı' ya da 'Tekke Sokağı' olarak bilinmekteydi. TekkeniD 1945 yılında yok olmasından günümüze kadar Ed­hem Sikiriç (ö. ?) gibi. şeyhlerin Foynica'nın çeşitli camilerinde zikiryaptıkla­n bilinmektedir. Bu durum Nakşbendi tarikatının Foynica'daki etkisinin açık göstergesidir.47Günümüzde Foynica'da Nakşbendi zikri Orta Cami'de icra edilmektedir.48 ·

doğduğu köyün adıdır.

44 Buljina, a.g.e. , s.35. 45 Bulyina, a.g.e. , s.36. 46 Cehajic, a.g.e., s. 59.

47 Cehajic, a.g.e. , s. 59.

48 Redakcija, Pregled mjesta odrtavanja zikra 11 Bomi i Hercegovini, Kelamu'l Sifaffarilçatski Casopis, Sayı 9, 2006, s.26.

380 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ TEMELISLAM BİLİMLERİ LiSANSÜSTÜ ÖGRENCİ SEMPOZYUMU-ı

Foça Tekkesi

Nakşbendilik tarikatının sadece Orta Bosna olarak ifadetendirilen mer­kezi bölgede değil, Bosna'nın doğu bölgelerinde de yayılıruştır. Buradan ha­reketle, x:vm. yüzyılda Bosna'nın doğusunda yer alan Foça şehrinde Meh­met Paşa Kukavica49 tarafından Nakşbendi !ekkesi kurulduğu görülmektedir. Tekleenin yanında Kukavica tarafından inşa edilen Murat Dede ve Bayezit Dede'nin türbeleri de bulunmaktadır.50 Tekke, Kukavica Camisinin üstündeki tepede inşa edilmiş ve semahane, misafirhane ve iki türbeden oluşmaktaydı. Çebayiç'in verdiği bilgilere göre, 1664 yılında Belgrat'tan Hersek'e geçen Evliya Çelebi, Foça'daki Bayezid Baba'nın tekkesinden babsetmektedirY Evliya Çelebi'nin Foça Tekkesinden bahsetmesi Mehmet Paşa Kukavica'nın tekke~ yeni baştan inşa etmiş değil, mevcut tekkeyi onardığını göstermekte­dir. Daha önceki teklee de yeni tekleenin inşa edildiği yerde bulunmaktaydı ve türbede medfun olan Murat Dede ve Bayezit Dede de büyük olasılıkla teklee­nin ilk şeyhlerindendir.52

Tekleenin girişinde bulunan ve 1915 yılındaki restarasyana ait kitabe­sinden tekkeniD 1752 yılında Hacı Mehmet Paşa Kukııvica tarafından inşa edildiğini, daha sonra Mehmet Bey Şuvalija tarafından restore edildığı ve aynı yerde Ali Galip Paşa tarafından bankabın kurulduğu öğrenilmektedir. Teklee 1915 yılında tamamen yıkılmış ve aynı sene Adem Ağa Meşiç tarafından ye­niden yaptırılnuştır.53 En son 1991 yılında restore edilmiş ise de 1992 -1995 yılındaki savaşta yeniden yıkılrnıştır.54

Visoko Tekkesi

Visoko, Osmanlıların 1460'lı yıllarda Bosna Hersek'i fetbetmesiyle birlikte önemli merkezlerden biri haline gelmiştir. Visoko'nıın kurucusu Ayas

49 Mehmed Paşa Kukavica XVIII. yüzyılda Bosna Valiliğini yapmıştır. Sarayeva'da 1754 yılında Sebily, 1757 yılında Tıavnik'te cami, 1752 yılında Foça Medresesi gibi Bosna Hersek'te birçok yapı yaptıınıştır. Osmanlı Devleti'nin zayıfiadığı dönemde görevlerde bulunan Mchmed Paşa, I 747 yılında Teşanj'da ortaya çıkan ve daha sonra Saıayevo ve Mostar gibi şehirlere de yayılan ayaklanmayı I 753 yılında bastımuştır. Kaynak: Wikipedia, Melımed P;şa Kukavica, (22 Ağustos 20 I 6), ht!J2s://bs. wikipedia.org/wiki/Mehmed-pa%C5%A 1 a Ku!<avica

50 Cebajic, a.g.e., s. 62.

5 ı Cebaj i c, a.g.e., s. 62.

52 Alija Bejtic, Melımed Pasa Kukavica, Prilozi za oıjentalnu fılologiju, VI-VIUI95617, Sarajevo, I 958, ss.l 00.

53 Hajrudin Curic, Vakujiıama Ali Pase Rizvanbegovica, Glasnik ViS, Yıllll1 Sayı 1-4, 1952, ss. 47,53.

54 Edin Uıjan Kukavica, Naksibendijska Tekija i Turbela 11 FoCi. Yıl XIX, 2010, Sayı 95, s. 5.

BOSNA HERSEK'TE NAKŞBENDİLİK TARİKATI 381

Beg sayılınaktadır. Ayas Bey Visoko'da ı477 yılında hamam, mektep, su ka­nalizasyonu, Bosna nehri üzerine köprü ve medrese inşa etmiştir. Bu tarihlerde Ayas Bey tarafından yapılmış bir Nakşbendi tekkesinden de bahsedilmektedir. ı 468/1469 yılındaki bir defterde Visoko 'da Ayas Bey tekkesinin bulunduğu şeklinde bir ifade bulunrnaktadır. 55 Çehayiç'in vermiş olduğu bilgilere göre ise şifahi kaynaklarda burada bir tekkeniD varlığından söz edilınektedir.56

Foynica nehrinin yanında bulunan bir sokağın 'Tekke' adını taşıması belki de bu sebeptendrr. Günümüzde Bosna Hersek Milli Anıtlan arasında Visoko' da XVI. yüzyılda inşa edilen Alaurldin (Şadırvan) Cami ve XIX. yüiyılda inşa edilen Nakşbendi Tekkesi de bulunmaktadır.

Visoko'yu Nakşbendilerin Bosna Hersek'teki önemli merkezlerinden önemli kılan müftü Şeyh Hüsnü Numanagiç tarafından XX. yüzyılda kuru­lan Nakşbendi tekkesidir. Şeyh Hüsnü Numanagiç ı853 yılında Foynica'da doğmuş, erken yaşlannda anne-babasız kalmış ve bu yüzden Sarayeva 'ya ninesinin yanında yetişmiştir. Sarayeva'da eğitime başlayan Numanagiç, ta­savvuf terbiyesini Şeyh Arif Kurdi' den almİştır. Daha sonra İstanbul, Medine ve Kahire'deki eğitiminden sonra memleketi Bosna'ya geri dönerek Foynica. ve Visoko medreselerinde bir kaç sene hocalık yapmış, 19 ı 4. yılında Travnik müftüsü seçilmiştir. ı927 yılına kadar bu" görevde kalan Numanagiç emeklili­ğe ayrılmış ve ı 931 yılında vefatma kadar Visoko' da yaşamıştır. Şeyh Hüsnü Numanagiç, Visoko'ya ilk gelişinde tekke kurmuştur. 1904 yılında yazdığı bir vakıfnameden evini tekke vazifesine, evinin avlusunu, yanındaki bahçeyi ve iki araziyi de tekkeye vakfettiği anlaşılıiıaktadır. Kendisi de bu tekkeniD şeyh­liğini yapmıştır.57

D aba sonraki yıllarda bu tekkeye birçok vakıf verildiği anlaşılmaktadır. Vısokolu Aliya Oruç'un 1904 yılında dükkan ve üstünde bulunan uç daireyi, daha sonra ı930 yılında ise on dönümlük arazisini vakfetmiştir. Şeyh Numa­nagiç de bir arazi daha vakfetmiştir. 58 Zengin vakfı tekkeniD günümüze kadar ulaşmasını sağlamıştır.

Günümüzde tekke şehrin merkezinde bulunmaktadır. Avlusu yüksek duvarla çevrili olup üç odadan oluşmaktadır. Bu odalardan en büyüğü zikir ve

55 Nedim Fiıipovic, Napomeneo İslamizaciji 11 Bosni i Hercegovi11i u XV. stoljecu, Godisnjak, VII, Ce n tarza baıkanoıoska ispitivanja, 5, Sarajevo, ı 970. s. ı 50

56 Cehajic, a.g.e., s. 60.

57 Cehajic, a.g.e., s. 60.

58 Cehajic, a.g.e., s. 60.

382 iSTANBUL üNIVERSITESi TEMEL İSLAM BILtMLERi LiSANSÜSTÜ öGRENCİ SEİVIPOZVUl\İU-1

namaz için kullanılan semahaoeı diğer odalar da sohbet için meydan odası ve kadıolara aynlao odadır.

Travnik Tekkesi

Hüsnü Nuroaoagiç'io 1914 yılıoda Travoik Müftüsü olarak atanması ÜZerine Travoik ve Yayce şehirlerinde Nakşbeodi tarikatını yaymaya çalıştığı ·

yukarıda ifade edilmişti. 1927 yılına kadar Nakşbeodi usullerine göre zikıio bizzat Hüsnü Numaoagiç tarafından Yeni Cami'pe icra edildiği bilioınekte­dir.59 Daha sonra 1928 yılıoda Yeni Cami'nin kuzey batı duvarının bitişiğioe taş ve tuğladan iki katlı inşa edilen tekkeoio ilk katı tek oda, üst katı ise iki odadan oluştmaktadır. Hüsnü Nuroaoagiç (ö. 193 1) dışıoda tekkeoio şeyhleri arasıoda Hüsnü Begoviç (ö. 1948), MehmetAli Yusufbaşiç (1965), Hamid Ha­cıselimç>VİÇ, Abdullah Vareoikoviç (1973), Hayrudio Vrsely6° bulunmaktadır.

GünümÜZde de mevcut tekkede Kadiri tarikatının usullerine göre zikir icra edilmektedir.61

Sonuç

Bosna'da halkın eo fazla ilgi gösterdiği tarikatlarm başında Nakşbeo­dilik gelmektedir. Diğer tarikatlarm aksine Nakşbeodiler, Bosna'nın belirli yerlerinde değil birçok şehir, kasaba ve köylerinde tekkeler kurarak balkın çeşitli tabakalarına oufus edebilmiştir. Osmanlıların bölgeyi fethinden günü­mÜZe kadar onlarca Nakşbeod! tekkesinin kurulduğu görülmektedir. Bosna taribi iocelendiğiode birçok önemli şahsiyetio de bu tarikata mensup olduğu anlaşılmaktadır.

Yukarıda da ifade edi~diği gibi Nakşbeodi tarikatının Bosna'da yaygın­laşmasıoda büyük rol oynayan Bosna lı sufiler arasıoda özellikle Şeyh Hüseyin Baba (ö. 1799-1800) ve Şeyh Abdurrahman Sırô (ö. 1847) özellikle zikredi­lebilir. Söz konusu iki şeybin Bosna Hersek'te Nakşbeodilik tarikatı açısından önemli oluşlan şu şekilde sıralaoabilir:

Öncelikle, Şeyh Hüseyin ve müridi Şeyh Sırri ile birlikte Bosna Her­sek'te Nakşbeodi tarikatının şehirlerden çıkıp köylere uzaodığı ve geniş halk kitleleri tarafından beoimseodiği müşahede edilmektedir.

59 Cehajic, a.g.e., s. 6 ı. 60 Cehajic, a.g.e., s. 61. 61 Redakcija, Pregled mjesla odriavanja zikra u Bosni i Hercegovini. a.g.m., s.26.

BOSNA HERSEK'TE NAKŞBENDiLIK TARİKATI 383

İkincisi, Şeyh Hüseyin ortaya koyduğu bazı yeniliklerden dolayı Nak­şbendilik'te pir-i sani sayıimaleta olup tarikatın .Hüseyni kolu olarak ortaya çıkmıştır ..

Oçüncüsü, Şeyh Hüseyin ve Şeyh Sırri döneminde ve sonrasında Naleş­bendiliğin bölgede ulema, yönetici ve valilerin mensup olduğu ve desteklediği bir tarikat haline geldiği görülmektedir.

Dördüncüsü, Bosna'nın çeşitli halk tabakalarında yarattıkları nufüs sayesinde Osmanlı sarayını da etkileyen Şeyh Hüseyin ve Şeyh Sırri saray tarafından hem maddi destek görmüşler hemde bazı önemli siyasi meselelerde etkili olmuşlardır.

Beşincisi, Şeyh Hüseyin ve Şeyh Sırri'nin pek çok mürit yetiştirdiideri ve Foynica, Oglavak ve Visoko gibi Bosna'nın çeşitli yerlerinde Nakşbendi · tekketerinin kurulduğu bilinmektedir.

Son olarak, Bosna Hersek'te Nakşbendilik tarikatının icazetnamesi Şeyh Hüseyin ve Şeyh Sırri üzerinden günümÜZe 'kadar ulaşmaktadır.

Kaynakça Alija Bejtic, Mehmed Pasa Kukavica, Prilozi za oıjentalnu filologiju,

VI-VII/1956/7, Sarajevo, 1958.

Alija Bejtic, Skender-pasina tekija, Novi Behar, yıl XVI. No 2, 1944.

Alija Dilberovic, NakSibedijska tradicija Mostara u XIX i prvoj polovi­nz XX stoljeca - slucaj Koski pasinog hanikaha, Znakovi vremena, god.XVI, 61/62, Sarajevo 2013.

ANU BİH, Şikayet Defteri, 207-VII-54/4- Sarajevo, 1216/1801.

Cazim HadZimejlic, Pir-iSani Husejn baba Bosnevi, Kel~u'l Sifa! Tarikatski Casopis, Sayı 43/44, 2016.

pzemal Cehajic, Derviski Redovi u Jugoslavenskim Zemljama, Sara­yevo, 1986.

Dervis A. Korkut, Spinttalizam i avet materijalizma u svijetlu mistike, Novi Behar, XII/1938-39; XIII/1939-40.

D:lemail İbranovic, NakSibendijsko-halidijski tarik i njegov utjecaj u Bosni, Doktora Tezi, Sarajevo 2008.

Edin Uıjan Kukavica, Naksibendijska Tekija i Turbela u FoCi, Yıl XIX, 2010, Sayı 95.

Fejzullah HadZibajric, Rijee dvije o Jedilerskom turbetu u Sarajevu, Glasnik IVZ, Yıl XXX, Sayı 7-8, Sarajevo, 1967.

Fejzullah HadZibajric, Historijat Tarikatskog Centra u BiH, Kelamu"l sifa, Sayı· 20, 2009.

Hazim Sabanovic; Teritorijalno sirenje i gradjevni razvoj Sarajeva u XVI stoljecu, Sarajevo, 1965.

Hajrudin Curic, Vakufoama Ali Pase Rizvanbegovica, Glasnik VİS, Yıl ID, Sayı 1-4, 1952.

Hivzija Hasandedic, Mostarski vakifi i njihovi vakufi, Mostar 2000.

· Isınet Kasumovic, Skolstvo i obrazovanje u Bosanskom ejaletu za vrije­me Osmanske uprave, !KC Mostar, 1999.

Meliha Teparic, NakSibendijska Tekija Nadmlinima, Kelamu'l-Sifa, s. 21-22.

Nedim Filipovic, Napomene o İslamizaciji u Bosni i Hercegovini u XV. stoljecu, Godisnjak, VII, Centar za balkanoloska ispitivanja, 5, Sarajevö, 1970.

KAYNAKÇA 385

Orijentalni İnstitut u Sarajevu, Sidzil fojnickog naiba, br.43, iz 1199-1204, 27b. .

Redakcija, Pregled mjesta oddavanja zikra u B os ni i Hercegovini, Ke­lamu'l Sifa/Tarikatski Casopis, Sayı 9, 2006.

Salih Sidki Hacihusejnoviç Muvekkit, Povijest Bosne, Sarajevo 1999, C .II.

Sejfudin Kemura, Sarajevske Diamije, Zemaljska Stamparija, SarajevÇ> . 1909.

Sacir Sikiric, PoboZn.e pjesme Sejh Abdurrahman Sirrija, Biblioteka Glasnika Islamske Vjerske Zajednice Nezavisne Dr:Zave Hrvatske, Svezak 4,­Dıiavna Tiskara, Sarajevo, 1941.