คมอการจดการนำ�าเสยแนะนำ�คมอ ทม� และอนๆ...

ออกแบบและจดทำาโดย สรย บญญานพงศ และณษฐพงศ วรรณวจตรกลมศกษาและสนบสนนองคกรปกครองสวนทองถน สถาบนวจย

สงคม มหาวทยาลยเชยงใหม

สารบาญ

คำาถามหนา

1.นำ��เสยคออะไร2.ทำ�ไมตองตองมก�รบำ�บดนำ��เสย3.นำ��เสยม�จ�กทไหนบ�ง4. เร�มวธก�รตรวจสอบนำ��เสยอย�งไร5. เร�จะรไดอย�งไรว�ในชมชนหรอในพ�นทของเร�มนำ��เสยปรม�ณเท�ไหร6. เร�ตองเตรยมก�รอย�งไร ในก�รทจะรบมอกบปญห�นำ��เสยในอน�คต7. เร�มวธก�รค�ดก�รณจำ�นวนประช�กรในอน�คตไดอย�งไร8. เร�จะรไดอย�งไรว�มปรม�ณคว�มสกปรกในนำ��เสยเท�ไหร9. ระบบรวบรวมนำ��เสยเปนอย�งไร 10. ระบบบำ�บดนำ��เสยมกแบบ แตละแบบเปนอย�งไร -ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบบอปรบเสถยร (Stabilization Pond) -ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบบอเตมอ�ก�ศ (Aerated Lagoon หรอ AL) -ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบบงประดษฐ (Constructed Wetland) -ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบแอกทเวเตดสลดจ (Activated Sludge Process) -ระบบบำ�บดนำ��เสยคลองวนเวยน (Oxidation Ditch) -ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบแผนจ�นหมนชวภ�พ (Rotating Biological Contactor ; RBC)11. นำ��ท�งจ�กระบบบำ�บดนำ��นำ�ไปใชทำ�อะไรไดบ�ง12. เร�จะเลอกพ�นทกอสร�งสถ�นทบำ�บดนำ��เสยอย�งไร13. เร�จะจดรปแบบองคกรบรห�รโครงก�รบำ�บดนำ��เสยอย�งไร14. เร�จะจดเกบค�บรก�รบำ�บดนำ��เสยจ�กชมชนอย�งไร

นำ�าเสยคออะไร…?

นำ�าเสย หม�ยถง นำ��หรอของเหลวทมสงเจอปนต�ง ๆ ในปรม�ณสงจนกระทงเปนนำ��ทไมตองก�ร และน�รงเกยจสำ�หรบคนทวไป เปนมลพษท�งทศนยภ�พและกอใหเกดผลผลเสยห�ยตอสงแวดลอม

ทำาไมตองมการบำาบดนำ�าเสย• เพอทำ�ล�ยตวก�รททำ�ใหเกดโรค หรอแหลงแพรระบ�ดของเช�อโรค เชน อหว�ตกโรค บด ทองรวง• เพอเปลยนสภ�พนำ��เสยใหอยในสภ�พทส�ม�รถนำ�กลบม�ใชประโยชนได • เพอไมกอใหเกดคว�มเดอดรอนรำ�ค�ญ ซงคว�มรำ�ค�ญทเกดข�น เชน กลนของนำ��เสย หรอสทเปนทน�รงเกยจ • และเพอปองกนไมใหเกดภ�วะมลพษ

นำ�าเสยมาจากไหน…?นำ�าเสยมาจากแหลงดงตอไปน�1. นำ�าเสยจากชมชน เปนนำ��เสยทเกดข�นจ�กกจกรรมต�งๆ ในชวตประจำ�วนของประช�ชนในชมชน โดยมแหลงกำ�เนดม�จ�ก อ�ค�รบ�นเรอน ร�นค�พ�ณชยกรรม ตล�ดสด ร�นอ�ห�ร สถ�บนก�รศกษ� สถ�นทร�ชก�ร โรงแรม โรงเรยน ห�งสรรพสนค� เปนตน

Tips ก�รจดก�รนำ��เสยทด นอกจ�กจะเปนกระบวนก�รบรรเท�ปญห�ทเกดจ�กนำ��เสยแลว ยงส�ม�รถนำ�นำ��ท�งจ�กก�รบำ�บดม�ใชประโยชนไดอกดวย

2. นำ�าเสยจากอตสาหกรรม เปนนำ��เสยทเกดข�นจ�กกระบวนก�รผลตท�งอตส�หกรรม ซงสวนใหญจะเปนนำ��ล�งในกระบวนก�รผลตต�ง ๆ ซงมสมบตแตกต�งกนต�มประเภทของอตส�หกรรม 3. นำ�าเสยจากการเกษตร เปนนำ��เสยทเกดจ�กกจกรรมท�งก�รเกษตร เชนนำ��เสยจ�กก�รล�งคอกสตวเล�ยง เชน คอกหม คอกวว เล�ไก นำ��เสยจ�กน�ข�ว จ�กฟ�รมเล�ยงกง เปนตน โดยนำ��เสยจ�กเกษตรกรรมสวนใหญจะปนเป� อนส�รเคม ย�ฆ�แมลง หรอปย

เราจะรไดอยางไร วามนเปนนำ�าเสย....??เร�มวธตรวจสอบนำ��เสยถง 3 วธ คอ ดลกษณะท�งก�ยภ�พ ตรวจสอบท�งชวภ�พ และตรวจสอบท�งเคมลกษณะทางกายภาพ คอ ดดวยต�เปล�ๆนนเอง หรอตรวจวดอย�งง�ยๆ เชน คว�มขน อณหภม ส กลนลกษณะทางชวภาพ คอ ก�รตรวจวดจลนทรยทมอยในนำ�� ลกษณะทางเคม คอ คว�มเปนกรด-ด�ง (pH) ค�บโอด (Biochemical Oxygen Damage, BOD) ค�ซโอด ส�รอ�ห�ร (Nutrient) และส�รพษต�งๆ (Toxic Substances) และโลหะหนก

จะรไดอยางไร วาชมชน หรอพ�นทของเรามนำ�าเสยปรมาณเทาไหร....?ในการจดการปญหานำ�าเสยชมชน ก�รค�ดก�รณปรม�ณนำ��เสยเบ�องตนมคว�มจำ�เปนอย�งม�ก โดยทวไปจะประเมนจ�กคว�มสกปรกทระบ�ยสแหลงนำ�� ซงส�ม�รถประเมนไดจ�กก�รค�ดก�รณปรม�ณนำ��เสยทจะเกดข�น โดยอ�ศยผลคณระหว�งจำ�นวนประช�กรกบอตร�ก�รใชนำ��ของประช�กรแตละคนซงมกจะประเมนเปนระยะเวล�ลวงหน� 20 ป

Tips ลกษณะท�งก�ยภ�พน�จะดง�ยทสด คอ ดคว�มขน ดส ดมกลน

การคำานวณงายๆ ปรมาณนำ�าเสยตอวน คอ 200 ลตรตอคน ในพ�นทมประชากรกคน เอา 200 คณจำานวนประชาชน ไดจำานวนนำ�าเสยเปนลตร

จำานวนประชากร(คน)

ปรมาณนำ�าเสย (ลตร)

ปรมาณนำ�าเสยตอวน (ลบ.ม)

100 20,000 200200 40,000 400500 100,000 1,000

1,000 200,000 2,0001,500 300,000 3,0002,000 400,000 4,0004,000 800,000 8,0006,000 1,200,000 12,0008,000 1,600,000 16,000

10,000 2,000,000 20,000

เรองนาร : โครงก�รศกษ�เพอจดลำ�ดบคว�มสำ�คญก�รจดก�รนำ��เสยชมชน, สำ�นกง�นนโยบ�ยและแผนสงแวดลอม 2538 ประม�ณอตร�ก�รเกนนำ��เสยตอคนไวดงน�

การเตรยมตวรบมอกบปญหานำ�าเสยในอนาคต ตองทำาอยางไร…?ตองมก�รค�ดก�รณจำ�นวนประช�กรและปรม�ณคว�มสกปรกในอน�คตกอนการคาดการณจำานวนประชากรในอนาคตก�รประเมนจำ�นวนประช�กรในอน�คตจำ�เปนตองอ�ศยขอมลปรม�ณประช�ก�รทเพมข�นในแตละปยอนหลงประม�ณ 10-15 ปแลวจงอ�ศยขอมลทไดแทนค�ในสตร คอ

อตร�ก�รเปลยนแปลงเฉลยของประช�กร (r) ประเมนโดยใชจำ�นวนประช�กรในพ�นทยอนหลงไปประม�ณ 10-15 ป แลวคำ�นวณอตร�ก�รเปลยนแปลงจำ�นวนประช�กร (คดเปนรอยละ) ในแตละปทผ�นม� สตรทใชในก�รคำ�นวณคอ

ทำ�ก�รคำ�นวณยอนหลงไปในแตละปๆ ซงจะได r หรออตร�ก�รเปลยนแปลงของประช�กรตอป (จำ�นวนรวม 10-15 ป) หรอจำ�นวน n ค�ดวยกน จ�กน�นนำ�ม�ห�ค�เฉลยโดยใชสตร

แลวใชค�อตร�ก�รเปลยนแปลงของประช�กรเฉลยดงกล�วน�ไปใชประม�ณจำ�นวนประช�กรในอน�คต

การคาดการณปรมาณความสกปรกทระบายลงสแหลงนำ�า โดยทวไปก�รประเมนปรม�ณลกษณะนำ��เสยทจะเกดข�นในอน�คต สำ�หรบแตละชมชนจำ�เปนตองทำ�ก�รศกษ�คว�มเหม�ะสม จงจะไดขอมลทถกตองสำ�หรบชมชนน�นๆ เนองจ�กปรม�ณและลกษณะนำ��เสยจะข�นอยกบม�ตรฐ�นก�รครองชพของแตละชมชน เชน ก�รบรก�ร ประป� ไฟฟ� อปกรณเครองใชในครวเรอน สขภณฑทใช เปนตน อย�งไรกต�มในก�รประเมนปรม�ณ

ลกษณะนำ��เสยในอน�คตอ�จจะใชค�เฉลยทเหม�ะสมสำ�หรบประเทศไทยทใชกนทวไป คอ

คาบโอด เฉลย (BOD) = 200 มลครบตอลตรปรมาณนำ�าเสยเฉลย = 200 ลตรตอคนตอวน หรอคดเปน

คาสมมลยประชากร = 40 กรมบโอดตอคนตอวน

หม�ยเหต ค�สมมลยประช�กร หม�ยถงค�คว�มสกปรกในรปแบบของส�รอนทรย (BOD) ทคดเทยบตอคนตอวนปรม�ณนำ��เสยในอน�คต = จำ�นวนประช�กรในอน�คตทคำ�นวณไดคณปรม�ณนำ��เสยเฉลยตอคนตอวน (200 ลตร)ปรม�ณคว�มสกปรกในอน�คต = ปรม�ณนำ��เสยในอน�คตคณค�บโอดเฉลยตอลตร (200 มลลกรม) หรอเท�กบ จำ�นวนประช�กรในอน�คตคณค�สมมลยประช�กรตอคนตอวน (40 กรมบโอด)

การรวบรวมนำ�าเสยระบบรวบรวมนำ�าเสย หรอระบบระบายนำ�า หม�ยถง ก�รนำ�นำ��เสยจ�ก

แหลงกำ�เนดหล�ยๆ แหงไปรวมกนยงสถ�นททจะบำ�บด โดยผ�นทอระบ�ยนำ�� แบงออกเปน 2 รปแบบ1.ระบบทอรวม (Combined System ) เปนระบบทใชทอระบ�ยนำ��ฝนและนำ��เสยรวมกน โดยจะตองสร�งทอดกนำ��เสย ( Interceptor ) เปนระยะๆ เพอรวบรวมนำ��เสยใหไหลไปต�มทอรวมไปยงบอบำ�บดนำ��เสย สวนนำ��ฝนจะถกปลอยลงสแหลงนำ��ส�ธ�รณะ 2.ระบบทอแยก (Separated System) เปนระบบทแยกทอระบ�ยนำ��เสยออกจ�กทอระบ�ยนำ��ฝน

ระบบทอรวม

นำ��ฝนและนำ��เสย จะไหลต�มทอรวม (สนำ��เงน) จ�กแหลงนำ��เสย ม�รวมกนทบอแยก (วงกลมสแดง) ซงจะแยกนำ��เสยสงไปยงบอบำ�บด สวนนำ��ฝนจะถกระบ�ยลงค คลองส�ธ�รณะ

ระบบทอแยก

นำ��ฝนและนำ��เสย มทอแยกออกจ�กกน ทอนำ��ฝน (สนำ��เงน) ไหลต�มทอสแหลงนำ��ส�ธ�รณะ ค คลอง สวนทอนำ��เสย (สแดง) รวมรวบนำ��เสยสงไปยงบอบำ�บด

ระบบบำาบดนำ�าเสย มกแบบ….?ระบบบำ�บดนำ��เสย แบงออกเปน 6 แบบ ไดแก1.ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบบอปรบเสถยร (Stabilization Pond) แบบน�ค�ใชจ�ยตำ� แตตองใชพ�นทม�ก2.ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบบอเตมอ�ก�ศ (Aerated Lagoon หรอ AL) แบบน�ค�กอสร�งตำ� บำ�รงรกษ�ง�ย แตตองมค�ใชจ�ยสำ�หรบค�ไฟฟ�สำ�หรบเครองเตมอ�ก�ศ3.ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบบงประดษฐ (Constructed Wetland) แบบน�กำ�ลงไดรบคว�มนยม เพร�ะลงทนตำ� เปนมตรตอสงแวดลอม 4.ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบแอกทเวเตดสลดจ (Activated Sludge Process) แบบน�ใชพ�นทนอย แตตองมอปกรณม�ก5.ระบบบำ�บดนำ��เสยคลองวนเวยน (Oxidation Ditch) แบบน�เหม�ะสำ�หรบชมชนขน�ดเลกๆ6.ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบแผนจ�นหมนชวภ�พ (Rotating Biological Contactor ; RBC) แบบน�ดแลรกษ�ง�ย แตมค�ใชจ�ยด�นอปกรณ เหม�ะสำ�หรบพ�นทอตส�หกรรม

ตารางเปรยบเทยบคณสมบตของระบบบำาบดนำ�าเสย

ระบบบำาบดนำ�าเสยแบบบอปรบเสถยร (Stabilization Pond)เปนระบบบำ�บดนำ��เสยทอ�ศยธรรมช�ตในก�รบำ�บดส�รอนทรยในนำ��เสย ซงแบงต�มลกษณะก�รทำ�ง�นได 3 รปแบบ คอ บอแอนแอโรบค (Anaerobic Pond) บอแฟคคลเททฟ (Facultative Pond) บอ

แอโรบค (Aerobic Pond) และห�กมบอหล�ยบอตอเนองกน บอสดท�ยจะทำ�หน�ทเปนบอบม (Maturation Pond) เพอปรบปรงคณภ�พนำ��ท�งกอนระบ�ยออกสสงแวดลอม

บอแอนแอโรบค (Anaerobic Pond) บอแอนแอโรบคเปนระบบทใชกำ�จดส�รอนทรยทมคว�มเขมขนสงโดยไมตองก�รออกซเจน บอน�จะถกออกแบบใหมอตร�รบส�รอนทรยสงม�ก จนส�หร�ยและก�รเตมออกซเจนทผวหน�ไมส�ม�รถผลตและปอนออกซเจนไดทน ทำ�ใหเกดสภ�พไรออกซเจนละล�ยนำ��ภ�ยในบอ จงเหม�ะกบนำ��เสยทมส�รอนทรยและปรม�ณของแขงสง เนองจ�กของแขงจะตกลงสกนบอและถกยอยสล�ยแบบแอนแอโรบค นำ��เสยสวนทผ�นก�รบำ�บดจ�กบอน�จะระบ�ยตอไปยงบอแฟคคลเททฟ (Facultative Pond) เพอบำ�บดตอไป

ระบบน�มค�กอสร�งและค�ดแลรกษ�ตำ� วธก�รเดนระบบไมยงย�กซบซอน ผควบคมระบบไมตองมคว�มรสง แตตองใชพ�นทกอสร�งม�ก จงเปนระบบทเหม�ะกบชมชนทมพ�นทเพยงพอและร�ค�ไมแพง

บอแฟคคลเททฟ (Facultative Pond) บอแฟคคลเททฟเปนบอทนยมใชกนม�กทสด ภ�ยในบอมลกษณะก�รทำ�ง�นแบงเปน 2 สวน คอ สวนบนของบอเปนแบบแอโรบค ไดรบออกซเจนจ�กก�รถ�ยเทอ�ก�ศทบรเวณผวนำ��และจ�กก�รสงเคร�ะหแสงของส�หร�ย และสวนล�งของบออยในสภ�พแอนแอโรบค บอแฟคลเททฟน�โดยปกตแลวจะรบนำ��เสยจ�กทผ�นก�รบำ�บดข�นตนม�กอน กระบวนก�รบำ�บดทเกดข�นในบอแฟคคลเททฟ เรยกว� ก�รทำ�คว�มสะอ�ดตวเอง (Self-Purification) ส�รอนทรยทอยในนำ��จะถกยอยสล�ยโดยจลนทรยประเภททใชออกซเจน (Aerobic Bacteria) เพอเปนอ�ห�รและสำ�หรบก�รสร�งเซลลใหมและเปนพลงง�น โดยใชออกซเจนทไดจ�กก�รสงเคร�ะหแสงของส�หร�ยทอยในบอสวนบน สำ�หรบบอสวนล�งจนถงกนบอซงแสงแดดสองไมถง จะมปรม�ณออกซเจนตำ� จนเกดสภ�วะไรออกซเจน (Anaerobic Condition) และมจลนทรยประเภทไมใชออกซเจน (Anaerobic Bacteria) ทำ�หน�ทยอยสล�ยส�รอนทรยและแปรสภ�พเปนก�ซเชนเดยวกบบอแอนแอโรบค แตก�ซทลอยข�นม�จะถกออกซไดซโดยออกซเจนทอยชวงบนของบอทำ�ใหไมเกดกลนเหมน

บอแอโรบค (Aerobic Pond) บอแอโรบคเปนบอทมแบคทเรยและส�หร�ยแขวนลอยอย เปนบอทมคว�มลกไมม�กนกเพอใหออกซเจนกระจ�ยทวท�งบอและมสภ�พเปนแอโรบคตลอดคว�มลก โดยอ�ศยออกซเจนจ�กก�รสงเคร�ะหแสงของส�หร�ย และก�รเตมอ�ก�ศทผวหน� และยงส�ม�รถฆ�เช�อโรคไดสวนหนงโดยอ�ศยแสงแดดอกดวย

บอบม (Maturation Pond) บอบมมสภ�พเปนแอโรบคตลอดท�งบอ จงมคว�มลกไมม�กและแสงแดดสองถงกนบอใชรองรบนำ��เสยทผ�นก�รบำ�บดแลว เพอฟอกนำ��ท�งใหมคณภ�พนำ��ดข�น และอ�ศยแสงแดดทำ�ล�ยเช�อโรคหรอจลนทรยทปนเป� อนม�กบนำ��ท�งกอนระบ�ยออกสสงแวดลอม

ตวอยางระบบบำาบดนำ�าเสยของเทศบาลนครนครปฐม

ภ�พจ�กและขอมลจ�ก http://pcdv1.pcd.go.th/WaterQuality/WasteWT/menu.htm

ระบบบำาบดนำ�าเสยแบบบอเตมอากาศ (Aerated Lagoon หรอ AL)เปนระบบบำ�บดนำ��เสยทอ�ศยก�รเตมออกซเจนจ�กเครองเตมอ�ก�ศ (Aerator) ทตดต�งแบบทนลอยหรอยดตดกบแทนกได เพอเพมออกซเจนในนำ��ใหมปรม�ณเพยงพอ สำ�หรบจลนทรยส�ม�รถนำ�ไปใชยอยสล�ยส�รอนทรยในนำ��เสยไดเรวข�นกว�ก�รปลอยใหยอยสล�ยต�มธรรมช�ต ทำ�ใหระบบบำ�บดนำ��เสยแบบบอเตมอ�ก�ศส�ม�รถบำ�บดนำ��เสยไดอย�งมประสทธภ�พ ส�ม�รถลดปรม�ณคว�มสกปรกของนำ��เสยในรปของค�บโอด (Biochemical Oxygen Demand; BOD) ไดรอยละ

80-95 โดยอ�ศยหลกก�รทำ�ง�นของจลนทรยภ�ยใตสภ�วะทมออกซเจน (Aerobic) โดยมเครองเตมอ�ก�ศซงนอกจ�กจะทำ�หน�เพมออกซเจนในนำ��แลวยงทำ�ใหเกดก�รกวนผสมของนำ��ในบอดวย ทำ�ใหเกดก�รยอยสล�ยส�รอนทรยไดอย�งทวถงภ�ยในบอ

หลกการทำางานของระบบ ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบบอเตมอ�ก�ศ ส�ม�รถบำ�บดนำ��เสยไดท�งนำ��เสยจ�กแหลงชมชนทมคว�มสกปรกคอนข�งม�ก และนำ��เสยจ�กอตส�หกรรม โดยปกตจะออกแบบใหบอมคว�มลกประม�ณ 2-6 เมตร ระยะเวล�เกบกกนำ�� (Detention Time) ภ�ยในบอเตมอ�ก�ศประม�ณ 3-10 วน และเครองเตมอ�ก�ศจะตองออกแบบใหมประสทธภ�พส�ม�รถทำ�ใหเกดก�รผสมกนของตะกอนจลนทรย ออกซเจนละล�ยในนำ�� และนำ��เสย นอกจ�กน�จะตองมบอบม (Polishing Pond หรอ Maturation Pond) รบนำ��เสยจ�กบอเตมอ�ก�ศเพอตกตะกอนและปรบสภ�พนำ��ท�งกอนระบ�ยออกสสงแวดลอม ท�งน�จะตองควบคมอตร�ก�รไหลของนำ��ภ�ยในบอบมและระยะเวล�เกบกกใหเหม�ะสมไมน�นเกนไป เพอไมใหเกดปญห�ก�รเจรญเตบโตเพมปรม�ณของส�หร�ย (Algae) ในบอบมม�กเกนไป

สวนประกอบของระบบ ระบบบอเตมอ�ก�ศสวนใหญจะประกอบดวยหนวยบำ�บด ดงน�1.บอเตมอ�ก�ศ (จำ�นวนบอข�นอยกบก�รออกแบบ)2.บอบมเพอปรบสภ�พนำ��ท�ง (จำ�นวนบอข�นอยกบก�รออกแบบ) และ3.บอเตมคลอรนสำ�หรบฆ�เช�อโรค จำ�นวน 1 บอ

อปกรณทสำ�คญของระบบบอเตมอ�ก�ศ ไดแก เครองเตมอ�ก�ศ ซงมวตถประสงคหลกเพอใหออกซเจนแกนำ��เสย เครองเตมอ�ก�ศแบงออกได 4 แบบใหญ ๆ คอ เครองเตมอ�ก�ศทผวหน� (Surface Aerator) เครองเตมอ�ก�ศเทอรไบน (Turbine Aerator) เครองเตมอ�ก�ศใตนำ�� (Submersible Aerator) และเครองเตมอ�ก�ศแบบหวฉด (Jet Aerator)

เครองเตมอากาศ ภาพไดรบการอนเคราะหจาก ดร.เสนย กาญจนวงศ

ตวอยางระบบบำาบดนำ�าเสยของเทศบาลเมองอางทอง

ค�ลงทนกอสร�งตำ�ในขณะทไดประสทธภ�พของระบบสง มก�กตะกอนและกลนเหมนเกดข�นนอย ก�รดำ�เนนก�รและบำ�รงรกษ�ง�ย ส�ม�รถบำ�บดไดท�งนำ��เสยชมชนและนำ��เสยโรงง�นอตส�หกรรม ขอเสยคอมค�ใชจ�ยในสวนของค�กระแสไฟฟ�สำ�หรบเครองเตมอ�ก�ศ และค�ซอมบำ�รงและดแลรกษ�เครองเตมอ�ก�ศ

ภาพจาก www.pcd.go.th

ระบบบำาบดนำ�าเสยของเทศบาลนครหาดใหญ(ภาพไดรบการอนเคราะหจาก ดร.เสนย กาญจนวงศ)

ระบบำาบดนำ�าเสยแบบบงประดษฐ (Constructed Wetland)บงประดษฐ ม 2 ประเภทไดแก แบบ Free Water Surface Wetland (FWS) ซงมลกษณะใกลเคยงกบบงธรรมช�ต และแบบ Vegetated Submerged Bed System (VSB) ซงจะมช�นดนปนทร�ยสำ�หรบปลกพชนำ��และช�นหนรองกนบอเพอเปนตวกรองนำ��เสย

หลกก�รทำ�ง�นของระบบ เมอนำ��เสยไหลเข�ม�ในบงประดษฐสวนตน ส�รอนทรยสวนหนงจะตกตะกอนจมตวลงสกนบง และถกยอยสล�ยโดยจลนทรย สวนส�รอนทรยทละล�ยนำ��จะถกกำ�จดโดยจลนทรยทเก�ะตดอยกบพชนำ��หรอช�นหนและจลนทรยทแขวนลอยอยในนำ�� ระบบน�จะไดรบออกซเจนจ�กก�รแทรกซมของอ�ก�ศผ�นผวนำ��หรอช�นหนลงม� ออกซเจนบ�งสวนจะไดจ�กก�รสงเคร�ะหแสงแตมปรม�ณไมม�กนก สำ�หรบส�รแขวนลอยจะถกกรองและจมตวอยในชวงตน ๆ ของระบบ ก�รลดปรม�ณไนโตรเจนจะเปนไปต�มกระบวนก�รไนตรฟเคชน (Nitrification) และดไนตรฟเคชน (Denitrification) สวนก�รลด

บงประดษฐ เปนระบบบำ�บดนำ��เสยทอ�ศยกระบวนก�รท�งธรรมช�ต กำ�ลงเปนทนยมม�กข�นในปจจบน โดยเฉพ�ะอย�งยงในก�รใชปรบปรงคณภ�พนำ��ท�งทผ�นก�รบำ�บดแลว ขอดของระบบน�คอ ไมซบซอนและไมตองใชเทคโนโลยในก�รบำ�บดสง

ปรม�ณฟอสฟอรสสวนใหญจะเกดทช �นดนสวนพ�นบอ และพชนำ��จะชวยดดซบฟอสฟอรสผ�นท�งร�กและนำ�ไปใชในก�รสร�งเซลล นอกจ�กน�ระบบบงประดษฐยงส�ม�รถกำ�จดโลหะหนก (Heavy Metal) ไดบ�งสวนอกดวย

1.ระบบบงประดษฐแบบ Free Water Surface Wetland (FWS) เปนแบบทนยมใชในก�รปรบปรงคณภ�พนำ��ท�งหลงจ�กผ�นก�รบำ�บดจ�กบอปรบเสถยร (Stabilization Pond) แลว ลกษณะของระบบแบบน�จะเปนบอดนทมก�รบดอดดนใหแนนหรอปพ�นดวยแผน HDPE ใหไดระดบเพอใหนำ��เสยไหลต�มแนวนอนขน�นกบพ�นดน บอดนจะมคว�มลกแตกต�งกนเพอใหเกดกระบวนก�รบำ�บดต�มธรรมช�ตอย�งสมบรณโครงสร�งของระบบแบงเปน 3 สวน (อ�จเปนบอเดยวกนหรอหล�ยบอข�นกบก�รออกแบบ) คอ

สวนแรก เปนสวนทมก�รปลกพชทมลกษณะสงโผลพนนำ��และร�กเก�ะดนปลกไว เชน กก แฝก ธปฤ�ษ เพอชวยในก�รกรองและตกตะกอนของส�รแขวนลอยและส�รอนทรยทตกตะกอนได ทำ�ใหกำ�จดส�รแขวนลอยและส�รอนทรยไดบ�งสวน เปนก�รลดส�รแขวนลอยและค�บโอดไดสวนหนง

สวนทสอง เปนสวนทมพชชนดลอยอยบนผวนำ�� เชน จอก แหน บว รวมท�งพชขน�ดเลกทแขวนลอยอยในนำ�� เชน ส�หร�ย จอก แหน เปนตน พ�นทสวนทสองน�จะไมมก�รปลกพชทมลษณะสงโผลพนนำ��เหมอนในสวนแรก

และสวนทส�ม นำ��ในสวนน�จงมก�รสมผสอ�ก�ศและแสงแดดทำ�ใหมก�รเจรญเตบโตของส�หร�ยซงเปนก�รเพมออกซเจนละล�ยนำ�� (DO) ทำ�ใหจลนทรยชนดทใชออกซเจนยอยสล�ยส�รอนทรยทละล�ยนำ��ไดเปนก�รลดค�บโอดในนำ��เสย และยงเกดสภ�พไนตรฟเคชน (Nitrification) ดวย

สวนทสาม มก�รปลกพชในลกษณะเดยวกบสวนแรก เพอชวยกรองส�รแขวนลอยทยงเหลออย และทำ�ใหเกดสภ�พดไนตรฟเคชน (Denitrification) เนองจ�กออกซเจนละล�ยนำ�� (DO) ลดลง ซงส�ม�รถลดส�รอ�ห�รจำ�พวกส�รประกอบไนโตรเจนได

สวนแรก เปนสวนทมก�รปลกพชทมลกษณะสงโผลพนนำ��และร�กเก�ะดนปลกไว เชน กก แฝก ธปฤ�ษ เพอชวยในก�รกรองและตกตะกอนของส�รแขวนลอยและส�รอนทรยทตกตะกอนได ทำ�ใหกำ�จดส�รแขวนลอยและส�รอนทรยไดบ�งสวน เปนก�รลดส�รแขวนลอยและค�บโอดไดสวนหนง

สวนทสอง เปนสวนทมพชชนดลอยอยบนผวนำ�� เชน จอก แหน บว รวมท�งพชขน�ดเลกทแขวนลอยอยในนำ�� เชน ส�หร�ย จอก แหน เปนตน พ�นทสวนทสองน�จะไมมก�รปลกพชทมลษณะสงโผลพนนำ��เหมอนในสวนแรกและสวนทส�ม นำ��ในสวนน�จงมก�รสมผสอ�ก�ศและแสงแดดทำ�ใหมก�รเจรญเตบโตของส�หร�ยซงเปนก�รเพมออกซเจนละล�ยนำ�� (DO) ทำ�ให

กก แฝก และธปฤ�ษ ชวยในก�รกรองและตกตะกอนของส�ยแขวนลอย และส�รอนทรยทตกตะกอนได จอก แหน บว จะชวยเพมออกซเจนละล�ยนำ��

จลนทรยชนดทใชออกซเจนยอยสล�ยส�รอนทรยทละล�ยนำ��ไดเปนก�รลดค�บโอดในนำ��เสย และยงเกดสภ�พไนตรฟเคชน (Nitrification) ดวย

สวนทสาม มก�รปลกพชในลกษณะเดยวกบสวนแรก เพอชวยกรองส�รแขวนลอยทยงเหลออย และทำ�ใหเกดสภ�พดไนตรฟเคชน (Denitrification) เนองจ�กออกซเจนละล�ยนำ�� (DO) ลดลง ซงส�ม�รถลดส�รอ�ห�รจำ�พวกส�รประกอบไนโตรเจนได

ภาพประกอบจาก www.pcd.go.th

2. ระบบบงประดษฐแบบ Vegetated Submerged Bed System (VSB)ระบบบงประดษฐแบบน�จะมขอดกว�แบบ Free Water Surface Wetland คอ เปนระบบทแยกนำ��เสยไมใหถกรบกวนจ�กแมลงหรอสตว และปองกนไมใหจลนทรยต�ง ๆ ททำ�ใหเกดโรคม�ปนเป� อนกบคนได ในบ�ง

ประเทศใชระบบบงประดษฐแบบน�ในก�รบำ�บดนำ��เสยจ�กบอเกรอะ (Septic Tank) และปรบปรงคณภ�พนำ��ท�งจ�กระบบบอปรบเสถยร (Stabilization Pond) หรอใชในก�รปรบปรงคณภ�พนำ��ท�งจ�กระบบแอกตเวเตดจสลดจ (Activated Sludge) และระบบอ�รบซ (RBC) หรอใชในก�รปรบปรงคณภ�พนำ��ทระบ�ยออกจ�กอ�ค�รดกนำ��เสย (CSO) เปนตน

สวนประกอบทสำ�คญในก�รบำ�บดนำ��เสยของระบบบงประดษฐแบบน� คอ

-พชทปลกในระบบ จะมหน�ทสนบสนนใหเกดก�รถ�ยเทก�ซออกซเจนจ�กอ�ก�ศเพอเพมออกซเจนใหแกนำ��เสย และยงทำ�หน�ทสนบสนนใหก�ซทเกดข�นในระบบ เชน ก�ซมเทน (Methane) จ�กก�รยอยสล�ยแบบแอนแอโรบค (Anaerobic) ส�ม�รถระบ�ยออกจ�กระบบไดอกดวย นอกจ�กน�ยงส�ม�รถกำ�จดไนโตรเจนและฟอสฟอรสไดโดยก�รนำ�ไปใชในก�รเจรญเตบโตของพช

-ตวกล�ง (Media)จะมหน�ทสำ�คญคอ

(1) เปนทสำ�หรบใหร�กของพชทปลกในระบบยดเก�ะ(2) ชวยใหเกดก�รกระจ�ยของนำ��เสยทเข�ระบบและชวยรวบรวมนำ��ท�งกอนระบ�ยออก(3) เปนทสำ�หรบใหจลนทรยยดเก�ะ และ(4) สำ�หรบใชกรองส�รแขวนลอยต�ง ๆ

ภาพประกอบจาก www.pcd.go.th

ระบบบำาบดนำ�าเสยแบบแอกทเวเตดสลดจ (Activated Sludge Process)เปนวธบำ�บดนำ��เสยดวยวธก�รท�งชววทย� โดยใชแบคทเรยพวกทใชออกซเจน (Aerobic Bacteria) เปนตวหลกในก�รยอยสล�ยส�รอนทรยในนำ��เสย ระบบเแอกทเวเตดสลดจเปนระบบบำ�บดนำ��เสยทนยมใชกนอย�งแพรหล�ย ส�ม�รถบำ�บดไดท�งนำ��เสยชมชนและนำ��เสยจ�กโรงง�นอตส�หกรรม แตก�รเดนระบบประเภทน�จะมคว�มยงย�กซบซอน เนองจ�กจำ�เปนจะตองมก�รควบคมสภ�วะแวดลอมและลกษณะท�งก�ยภ�พต�ง ๆ ใหเหม�ะสมแกก�รทำ�ง�นและก�รเพมจำ�นวนของจลนทรย เพอใหระบบมประสทธภ�พในก�รบำ�บดสงสด ในปจจบน ระบบแอกทเวเตดสลดจมก�รพฒน�ใชง�นหล�ยรปแบบ เชน ระบบแบบกวนสมบรณ (Completly Mix) กระบวนก�รปรบเสถยรสมผส (Contact Stabilization Process) ระบบคลองวนเวยน (Oxidation Ditch) หรอ ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบเอสบอ�ร (Sequencing Batch Reactor) เปนตน

หลกการทำางานของระบบ ระบบบำ�บดนำ��เสยแบบแอกตเวเตดสลดจโดยทวไปจะประกอบดวยสวนสำ�คญ 2 สวน คอ ถงเตมอ�ก�ศ (Aeration Tank) และถงตกตะกอน (Sedimentation Tank) โดยนำ��เสยจะถก

 เปนวธก�รบำ�บดนำ��เสยโดยใชแบททเรยพวกทใชออกซเจนเปนตวหลกในก�รยอยสล�ยส�รอนทรยในนำ��เสย ส�ม�รถบำ�บดไดท�งนำ��เสยจ�กชมชน

สงเข�ถงเตมอ�ก�ศ ซงมสลดจอยเปนจำ�นวนม�กต�มทออกแบบไว สภ�วะภ�ยในถงเตมอ�ก�ศจะมสภ�พทเอ�ออำ�นวยตอก�รเจรญเตบโตของจลนทรยแบบแอโรบค จลนทรยเหล�น�จะทำ�ก�รยอยสล�ยส�รอนทรยในนำ��เสยใหอยในรปของค�รบอนไดออกไซดและนำ��ในทสด นำ��เสยทผ�นก�รบำ�บดแลวจะไหลตอไปยงถงตกตะกอนเพอแยกสลดจออกจ�กนำ��ใส สลดจทแยกตวอยทกนถงตกตะกอนสวนหนงจะถกสบกลบเข�ไปในถงเตมอ�ก�ศใหมเพอรกษ�คว�มเขมขนของสลดจในถงเตมอ�ก�ศใหไดต�มทกำ�หนด และอกสวนหนงจะเปนสลดจสวนเกน (Excess Sludge) ทตองนำ�ไปกำ�จดตอไป สำ�หรบนำ��ใสสวนบนจะเปนนำ��ท�งทส�ม�รถระบ�ยออกสสงแวดลอมได

ระบบบำาบดนำ�าเสยแบบแอกทเวเตดสลดจ (Activated Sludge Process) แบงออกเปน 4 แบบ ไดแก

ระบบแอกทเวเตดสลดจแบบกวนสมบรณ (Completly Mixed Activated Sludge: CMAS) ลกษณะสำ�คญของระบบแอกทเวเตดสลดจแบบน� คอ จะตองมถงเตมอ�ก�ศทส�ม�รถกวนใหนำ��และสลดจทอยในถงผสมเปนเน�อเดยวกนตลอดทวท�งถง ระบบแบบน�ส�ม�รถรบภ�ระบรรทกส�รอนทรยทเพมข�นอย�งรวดเรว (Shock Load) ไดด เนองจ�กนำ��เสยจะกระจ�ยไปทวถง และสภ�พแวดลอมต�ง ๆ ในถงเตมอ�ก�ศกมค�สมำ�เสมอทำ�ใหจลนทรยชนดต�ง ๆ ทมอยมลกษณะเดยวกนตลอดท�งถง(Uniform Population)

ภาพประกอบจาก www.pcd.go.th

ระบบแอกทเวเตดสลดจแบบปรบเสถยรสมผส (Contact Stabilization Activated Sludge; CSAS) ลกษณะสำ�คญของระบบแอกทเวเตดสลดจแบบน� คอ จะแบงถงเตมอ�ก�ศออกเปน 2 ถงอสระจ�กกน ไดแก ถงสมผส (Contact Tank) และถงยอยสล�ย (Stabilization Tank) โดยตะกอนทสบม�จ�กกนถงตกตะกอนข�นสองจะถกสงม�เตมอ�ก�ศใหมในถงยอยสล�ย จ�กน�นตะกอนจะถกสงม�สมผสกบนำ��เสยในถงสมผส (Contact Tank) เพอยอยสล�ยส�รอนทรยในนำ��เสย ในถงสมผสน�คว�มเขมขนของสลดจจะลดลงต�มปรม�ณนำ��เสยทผสมเข�ม�ใหม นำ��เสยทถกบำ�บดแลวจะไหลไปยงถงตกตะกอนข �นทสองเพอแยกตะกอนกบสวนนำ��ใส โดยนำ��ใสสวนบนจะถกระบ�ยออกจ�กระบบ และตะกอนทกนถงสวนหนงจะถกสบกลบไปเข�ถงยอยสล�ย และอกสวนหนงจะนำ�ไปท�ง ทำ�ใหบอเตมอ�ก�ศมขน�ดเลกกว�บอเตมอ�ก�ศของระบบแอกตเวเตดสลดจทวไป

ระบบคลองเวยนวน (Oxidation Ditch; OD) ลกษณะสำ�คญของระบบแอกทเวเตดสลดจแบบน� คอ รปแบบของถงเตมอ�ก�ศจะมลกษณะเปนวงรหรอวงกลม ทำ�ใหนำ��ไหลวนเวยนต�มแนวย�ว (Plug Flow) ของถงเตมอ�ก�ศ และรปแบบก�รกวนทใชเครองกลเตมอ�ก�ศตนำ��ในแนวนอน (Horizontal Surface Aerator) รปแบบของถงเตมอ�ก�ศลกษณะน�จะทำ�ใหเกดสภ�วะทเรยกว� แอนอกซก (Anoxic Zone) ซงเปนสภ�วะทไมมออกซเจนละล�ยในนำ��ทำ�ใหไนเตรทไนโตรเจน (NO32-)

ถกเปลยนเปนก�ซไนโตรเจน (N2) โดยแบคทเรยจำ�พวกไนตรฟ�ยองแบคทเรย (Nitrosomonas Spp. และ Nitrobactor Spp.) ทำ�ใหระบบส�ม�รถบำ�บดไนโตรเจนได

ระบบบำาบดนำ�าเสยแบบเอสบอาร (Sequencing Batch Reactor) ลกษณะสำ�คญของระบบแอกตเวเตดสลดจแบบน� คอ เปนระบบแอกทเวเตดจสลดจประเภทเตมเข�-ถ�ยออก (Fill-and-Draw Activated Sludge) โดยมข �นตอนในก�รบำ�บดนำ��เสยแตกต�งจ�กระบบตะกอนเรงแบบอน ๆ คอ ก�รเตมอ�ก�ศ (Aeration) และก�รตกตะกอน (Sedimentation) จะดำ�เนนก�รเปนไปต�มลำ�ดบภ�ยในถงปฏกรย�เดยวกน โดยก�รเดนระบบระบบบำ�บดนำ��เสยแบบเอสบอ�ร 1 รอบก�รทำ�ง�น (Cycle) จะม 5 ชวงต�มลำ�ดบ ดงน�1.) ชวงเตมนำ��เสย (Fill) นำ�นำ��เสยเข�ระบบ2.) ชวงทำ�ปฏกรย� (React) เปนก�รลดส�รอนทรยในนำ��เสย (BOD)3.) ชวงตกตะกอน (Settle) ทำ�ใหตะกอนจลนทรยตกลงกนถงปฏกรย�4.) ชวงระบ�ยนำ��ท�ง (Draw) ระบ�ยนำ��ทผ�นก�รบำ�บด5.) ชวงพกระบบ (Idle) เพอซอมแซมหรอรอรบนำ��เสยใหม

โดยก�รเดนระบบส�ม�รถเปลยนแปลงระยะเวล�ในแตละชวงไดง�ยข�นอยกบวตถประสงคในก�รบำ�บด ซงแสดงใหเหนถงคว�มยดหยนของระบบบำ�บดนำ��เสยแบบเอสบอ�ร

ชมชนขน�ดเลกๆ ส�ม�รถนำ�ระบบน�ไปใชง�นไดง�ยๆ โดยใชบอดนแทนบอ

ระบบบำาบดนำ�าเสยแบบคลองวนเวยน (Oxidation Ditch ; OD)เปนระบบแอกทเวเตดสลดจ (Activated Sludge) ประเภทหนง ทใชแบคทเรยพวกทใชออกซเจน (Aerobic Bacteria) เปนตวหลกในก�รยอยสล�ยส�รอนทรยในนำ��เสย และเจรญเตบโตเพมจำ�นวน กอนทจะถกแยกออกจ�กนำ��ท�งโดยวธก�รตกตะกอน

หลกการทำางานของระบบก�รทำ�ง�นของระบบคลองวนเวยนจะเหมอนกบระบบแอกทเวเตดสลดจโดยทวไป คอ อ�ศยจลนทรยม�กม�ยหล�ยชนด โดยจลนทรยทสำ�คญไดแก แบคทเรย เช�อร� และโปรโตซว เปนตน ซงสภ�วะทใชในก�รเจรญเตบโตของจลนทรยจะเปนสภ�วะแอโรบค โดยจลนทรยจะใชส�รอนทรยทอยในนำ��เสยเปนแหลงอ�ห�รและพลงง�น เพอก�รเจรญเตบโตและเพมจำ�นวนของจลนทรยในระบบ จ�กน�นจงแยกจลนทรยออกจ�กนำ��เสยทผ�นบำ�บดแลว โดยวธก�รตกตะกอนในถงตกตะกอน (Sedimentation Tank) เพอใหไดนำ��ใส (Supernatant) อยสวนบนของถงตกตะกอน ซงมคณภ�พนำ��ดข�น และส�ม�รถระบ�ยออกสสงแวดลอมได

สวนประกอบของระบบระบบคลองวนเวยนจะมลกษณะแตกต�งจ�กระบบแอกตเวเตดสลดจแบบอน คอ ถงเตมอ�ก�ศจะมลกษณะเปนวงกลมหรอวงร ทำ�ใหระบบคลองวนเวยนจงใชพ�นทม�กกว�ระบบแอกตเวเตดสลดจแบบอน โดยรปแบบของถงเตมอ�ก�ศแบบวงกลมหรอวงร ทำ�ใหนำ��ไหลวนเวยนต�มแนวย�ว (Plug Flow) ของถงเตมอ�ก�ศ และก�รกวนจะใชเครองกลเตมอ�ก�ศ ซงตนำ��ในแนวนอน (Horizontal Surface Aerator) จ�กลกษณะก�ร

ไหลแบบต�มแนวย�วทำ�ใหสภ�วะในถงเตมอ�ก�ศแตกต�งไปจ�กระบบแอคตเวเตดจสลดจแบบกวนสมบรณ (Completely Mixed Activated Sludge) โดยค�คว�มเขมขนของออกซเจนละล�ยนำ�� ในถงเตมอ�ก�ศจะลดลงเรอย ๆ ต�มคว�มย�วของถง จนกระทงมค�เปนศนย เรยกว�เขตแอนอกซก (Anoxic Zone) ซงจะมระยะเวล�ไมชวงน�ไมเกน 10 น�ท ก�รทถงเตมอ�ก�ศมสภ�วะเชนน�ทำ�ใหเกดไนตรฟเคชน (Nitrification) และดไนตรฟเคชน (Denitrification) ข�นในถงเดยวกน ทำ�ใหระบบส�ม�รถบำ�บดไนโตรเจนไดดข�นดวย

ระบบคลองวนเวยนสวนใหญจะประกอบดวยหนวยบำ�บด ดงน�1. ร�งดกกรวดทร�ย (Grit Chamber)2. บอปรบสภ�พก�รไหล (Equalizing Tank)3. บอเตมอ�ก�ศแบบคลองวนเวยน4. ถงตกตะกอน (Sedimentation Tank)5. บอสบตะกอนหมน

ตวอยางระบบของเทศบาลตำาบลแสนสข จงหวดชลบร

ระบบน�อ�ศยแบคทเรยทใชออกซเจนเปนตวหลกในก�รยอยสล�ยส�รอนทรยในนำ��เสย เหม�ะสำ�หรบชมชนขน�ดเลกๆ

ภาพจาก www.pcd.go.th

ระบบบำาบดนำ�าเสยแบบแผนจานหมนชวภาพ (Rotating Biological Contactor; RBC)ระบบแผนจ�นหมนชวภ�พเปนระบบบำ�บดนำ��เสยท�งชววทย�ใหนำ��เสยไหลผ�นตวกล�งลกษณะทรงกระบอกซงว�งจมอยในถงบำ�บด ตวกล�งทรงกระบอกน�จะหมนอย�งช� ๆ เมอหมนข�นพนนำ��และสมผสอ�ก�ศ จลนทรยทอ�ศยตดอยกบตวกล�งจะใชออกซเจนจ�กอ�ก�ศยอยสล�ยส�รอนทรยใน

นำ��เสยทสมผสตดตวกล�งข�นม� และเมอหมนจมลงกจะนำ�นำ��เสยข�นม�บำ�บดใหมสลบกนเชนน�ตลอดเวล�

หลกการทำางานของระบบกลไกก�รทำ�ง�นของระบบในก�รบำ�บดนำ��เสยอ�ศยจลนทรยแบบใชอ�ก�ศจำ�นวนม�กทยดเก�ะตดบนแผนจ�นหมนในก�รยอยสล�ยส�รอนทรยในนำ��เสย โดยก�รหมนแผนจ�นผ�นนำ��เสย ซงเมอแผนจ�นหมนข�นม�สมผสกบอ�ก�ศกจะพ�เอ�ฟลมนำ��เสยข�นสอ�ก�ศดวย ทำ�ใหจลนทรยไดรบออกซเจนจ�กอ�ก�ศ เพอใชในก�รยอยสล�ยหรอเปลยนรปส�รอนทรยเหล�น�นใหเปน ก�ซค�รบอนไดออกไซด นำ�� และเซลลจลนทรย ตอจ�กน�นแผนจ�นจะหมนลงไปสมผสกบนำ��เสยในถงปฏกรย�อกคร�ง ทำ�ใหออกซเจนสวนทเหลอผสมกบนำ��เสย ซงเปนก�รเตมออกซเจนใหกบนำ��เสยอกสวนหนง สลบกนเชนน�ตลอดไปเปนวฏจกร แตเมอมจำ�นวนจลนทรยยดเก�ะแผนจ�นหมนหน�ม�กข�น จะทำ�ใหมตะกอนจลนทรยบ�งสวน หลดลอกจ�กแผนจ�นเนองจ�กแรงเฉอนของก�รหมน ซงจะรกษ�คว�มหน�ของแผนฟลมใหคอนข�งคงทโดยอตโนมต ท�งน�ตะกอนจลนทรยแขวนลอยทไหลออกจ�กถงปฏกรย�น� จะไหลเข�สถงตกตะกอนเพอแยกตะกอนจลนทรยและนำ��ท�ง ทำ�ใหนำ��ท�งทออกจ�กระบบน�มคณภ�พดข�น

สวนประกอบของระบบระบบแผนจ�นหมนชวภ�พเปนระบบบำ�บดนำ��เสยอกรปแบบหนงของระบบบำ�บดข�นทสอง (Secondary Treatment) ซงองคประกอบหลกของระบบประกอบดวย 1) ถงตกตะกอนข�นตน (Primary Sedimentation Tank) ทำ�หน�ทในก�รแยกของแขงทม�กบนำ��เสย 2) ถงปฏกรย� ทำ�หน�ทในก�รยอยสล�ยส�รอนทรยในนำ��เสย และ 3) ถงตกตะกอนข�นทสอง (Secondary Sedimentation Tank) ทำ�หน�ทในก�รแยกตะกอนจลนทรยและนำ��ท�งทผ�นก�รบำ�บดแลว โดยในสวนของถงปฏกรย�ประกอบดวย แผนจ�นพล�สตกจำ�นวนม�กททำ�จ�ก polyethylene (PE) หรอ high density polyethylene (HDPE) ว�งเรยงขน�นซอนกน โดยตดต�งฉ�กกบเพล�แนวนอนตรงจดศนยกล�งแผน ซงจลนทรยทใชในก�ร

บำ�บดนำ��เสยจะยดเก�ะตดบนแผนจ�นน�เปนแผนฟลมบ�งๆ หน�ประม�ณ 1-4 มลลเมตร

หรอทเรยกระบบน�อกอย�งว�เปนระบบ fixed film ท�งน�ชดแผนจ�นหมนท�งหมดว�งตดต�งในถงคอนกรตเสรมเหลก ระดบของเพล�จะอยเหนอผวนำ��เลกนอย ทำ�ใหพ�นทผวของแผนจ�นจมอยในนำ��ประม�ณรอยละ 35 - 40 ของพ�นทแผนท�งหมด และในก�รหมนของแผนจ�นหมนชวภ�พอ�ศยชดมอเตอรขบเคลอนเพล�และเฟองทดรอบ เพอหมนแผนจ�นในอตร�ประม�ณ 1 - 3 รอบตอน�ท

ระบบแผนหมนชวภ�พ จะประกอบดวยหนวยบำ�บด ดงน�1 บอปรบส�ภพก�รไหล (Equalizing Tank)2. ถงตกตะกอนข�นตน (Primary Sedimentation Tank)3. ระบบแผนหมนชวภ�พ4. ถงตกตะกอนข�นท 2 (Secondary Sedimentation Tank) และ5. บอเตมคลอรน

ระบบน�ดแลรกษ�ง�ย ทำ�ใหไมจำ�เปนตองมบคล�กรทมคว�มรคว�มชำ�น�ญม�กนก และใชพลงง�นในก�รเดนระบบนอย อย�งไรกต�มร�ค�เครองจกรอปกรณทมร�ค�แพง และอปกรณจะชำ�รดบอย เพร�ะตองทนแรงอดและบดโดยเฉพ�ะเพล�แกนหมน และแผนจ�นหมนชวภ�พ

ภาพจาก www.pcd.go.th

 

ตวอยางระบบของเทศบาลตำาบลหวหน จงหวดประจวบครขนธ

ภาพจาก www.pcd.go.th

นำ�าท�งจากระบบบำาบดนำ�าเสย นำาไปใชประโยชนอะไรไดบาง…?

ขอดของการใชนำ�าท�ง1. เปนก�รอนรกษทรพย�กรนำ�� นำ�นำ��ท�งจ�กระบบบำ�บดม�ใชใหเกดประโยชนสงสด2. ส�รอ�ห�รในนำ�� นำ��ท�งจ�กระบบบำ�บดจะมไนโตรเจนและฟอสฟอรส ซงเปนธ�ตอ�ห�รจำ�เปนของพชก�รใชนำ��ท�งในก�รเพ�ะปลกจะชวยลดปรม�ณก�รใชส�รเคมและปยได3.คว�มสมำ�เสมอของปรม�ณนำ�� เนองจ�กประช�ชนมก�รใชนำ��และกอให

!!! นาร....รายงานการวจยโครงการ การนำานำ�าท�งจากระบบบำาบดนำ�าเสยชมชนมาใชเพอการเกษตรกรรม โดยการสนบสนนของสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย พบวานำ�าท�งจากระบบบำาบดนำ�าเสยสามารถนำามาใชเพอการเกษตรได โดยผลผลตอยในเกณฑมาตรฐานปลอดภยสำาหรบการบรโภค

เกดนำ��ท�ง นำ��เสยทกวน ก�รนำ�นำ��ท�งม�ใชประโยชนจะชวยลดก�รข�ดนำ��ในชมชนได

มอะไรบาง ทตองรเกยวกบการบรหารจดการโครงการ…?

สงทตองรเกยวกบก�รบรห�รจดก�รโครงก�รประกอบไปดวย ก�รจดก�รเรองทดน ก�รจดก�รองคกรบรห�ร และก�รจดเกบค�บรห�ร

การจดการเรองทดน ก�รจดห�ทดน เพอเตรยมไวสำ�หรบก�รรองรบระบบบำ�บดนำ��เสยน�นควรพจ�รณ�ทส�ธ�รณประโยชน , ทดนทเปนของร�ชพสดเนองจ�กงบประม�ณในก�รจดห�ทจะตำ�กว�ทดนของเอกชน ซงมข �นตอนก�รดำ�เนนง�นดงน�ข �นตอนท 1 พจ�รณ�ทส�ธ�รณประโยชนกอน หรอทของสวนร�ชก�ร หรอ รฐวส�หกจทไมไดใชประโยชนข�นตอนท 2 จดซ�อหรอขอเช�ทดนจ�กเอกชนโดยกำ�หนดระยะเวล�เช�อย�งนอย 10 ป

ข�นตอนท 3 ทำ�ก�รเวนคน (ออก พรก เวนคน)คว�มเหม�ะสมของทดน เปนพ�นททไมห�งไกลชมชนจนเกนไป เพร�ะจะทำ�ใหเสยค�ใชจ�ยในก�รเดนทอเพมข�น หรอเปนพ�นททไมมคว�มเหม�ะสมตอก�รเพ�ะปลก

ก�รวเคร�ะหท�งเลอกทเหม�ะสมสำ�หรบพ�นทระบบรวบรวม ในก�รพจ�รณ�เพอเลอกใหระบบใดระบบหนง เพอใหเกดคว�มเหม�ะสมท�งในด�นก�รลงทนและก�รกอสร�งน�น ประเดนทควรจะตองพจ�รณ�กำ�เนนก�รทสำ�คญคอ-ระบบระบ�ยนำ��เดมทมอยแลวเปนอย�งไร ก�รกอสร�งเพมเตมระบบรวบรวมจ�กระบบเดมทมอยใหครอบคลมในพ�นทโครงก�ร ส�ม�รถทำ�ไดเพยงใด อย�งไร-เงนลงทน-สภ�พชมชนด�นเศรษฐกจ คว�มหน�แนนของชมชน-ร�ค�ทดน-ก�รเวนคน

องคกรบรหาร ก�รจดองคกรบรห�รเพอก�รปองกนและแกไขปญห�นำ��เสยสำ�หรบทองถนยงมขอจำ�กดในเรองของก�รบรห�รง�นอย�งมประสทธภ�พ งบประม�ณ และบคล�กร ทองถนอ�จเกดก�รปองกนและ

แกไขปญห�นำ��เสยได โดยจดรปแบบองคกร 2 รปแบบ

รปแบบท 1 กรณจ�งเหม�เอกชนบ�งสวนหรอท�งหมดม�ดำ�เนนก�ร ทองถนจะมหน�ทควบคมดแลกำ�กบก�รดำ�เนนง�น ซงหนวยง�นททำ�หน�ทดงกล�วควรประกอบดวยบคล�กร-ทมคว�มรท�งด�นวศวกรรมและเทคนค-วทย�ศ�สตร-ช�งเทคนค

รปแบบท 2 กรณททองถนดำ�เนนก�รเองโดยตลอด หนวยง�นทรบผดชอบควรมองคประกอบดงน� -ฝ�ยตรวจระบบ ตองเปนผทมคว�มรท�งด�นวศวกรรมและเทคนค-ฝ�ยหองวเคร�ะห ควรตองเปนนกวทย�ศ�สตร-ฝ�ยซอมบำ�รง ไดแก หวหน�ง�นช�งเทคนคและคนง�น

 

การจดเกบคาบรการจดการนำ�าเสยมจดประสงคเพอใชเปนเกณฑในก�รจดเกบค�บรก�รก�รจดก�รนำ��เสย ซงมประเดนสำ�คญทตองนำ�ม�พจ�รณ� คอ

1.การจำาแนกประเภทคาใชจาย แยกออกเปน 2 สวน-ค�ใชจ�ยเกยวกบก�รลงทนในระบบและอปกรณ ค�ใชจ�ยในสวนน�ทองถนและรฐบ�ลกล�งควรรวมรบภ�ระเนองจ�กค�ใชจ�ยสง-ค�ใชจ�ยทเกยวกบก�รเดนระบบและดแลบำ�รงรกษ�ประกอบดวย ค�แรงง�น ค�วสดทจำ�เปนใชกบระบบค�บรห�รง�น

2.วธการจดเกบและการกำาหนดคาบรการ2.1 จดเกบโดยตรง จ�กก�รประเมนนำ��ทปลอยจ�กอ�ค�ร บ�นเรอน2.2 จดเกบโดยท�งออม-คดต�มปรม�ณนำ��ประป�ทใช-คดต�มพ�นทอ�ค�ร พ�นทมขน�ดใหญ จะคดค�ธรรมเนยมสงกว�พ�นทขน�ดเลก-คดจ�กจำ�นวนหองนำ��-หองครว- คดจ�กจำ�นวนสม�ชกของครวเรอน-คดจ�กจ�กก�รประม�ณปรม�ณค�คว�มคว�มสกปรก จะแตกต�งกนต�มประเภทของกจกรรม-เกบควบกบภ�ษโรงเรอนและทดน

3.การกำาหนดอตราคาบรการ ประเมนไดจ�กค�ใชจ�ยท�งในสวนของเงนลงทนก�รเดนระบบ และปรม�ณนำ��สย โดยอ�จเฉลยแตละครวเรอน หรอแตละบคคล เพอนำ�ม�ใชในก�รคำ�นวณ ประม�ณร�ค�ค�ใชจ�ยในก�รบำ�บดนำ��เสยตอหนงลกบ�ศกเมตร