SINH LÝ - SINH LÝ BỆNHtuoitreyhoccotruyen.com/uploads/news/2015_09/sinh-ly-sinh-ly-benh.pdf ·...
Transcript of SINH LÝ - SINH LÝ BỆNHtuoitreyhoccotruyen.com/uploads/news/2015_09/sinh-ly-sinh-ly-benh.pdf ·...
-
SINH L - SINH L BNH TI LIU SU TM TNG HP DCH
Gii thiu Information Mc lc
Bin son ebook : L nh Sng
I HC Y KHOA H NI
Trang web : www.ykhoaviet.tk
Email : [email protected], [email protected]
in thoi : 0973.910.357
THNG TIN
THNG BO V VIC XUT BN BCH KHOA Y HC 2010 :
Theo yu cu v nguyn vng ca nhiu bn c, khc vi Bch Khoa Y Hc cc phin bn
trc, bn cnh vic cp nht cc bi vit mi v cc chuyn khoa mi,cng nh thay i cch
thc trnh by, Bch Khoa Y Hc 2010 c chia ra lm nhiu cun nh, mi cun bao gm mt
ch ca Y Hc, nh th s gip bn c tit kim c thi gian tra cu thng tin khi cn.
Tc gi xin chn thnh cm n tt c nhng kin ng gp ph bnh ca qu{ c gi trong thi
-
gian qua. Tt c cc cun sch ca b sch Bch Khoa Y Hc 2010 bn c c th tm thy v ti
v t trang web www.ykhoaviet.tk c L nh Sng xy dng v pht trin.
NG H :
Tc gi xin chn thnh cm n mi s ng h v mt ti chnh gip cho Bch Khoa Y Hc
c pht trin tt hn v ngy cng hu ch hn.
Mi tm lng ng h cho vic xy dng mt website dnh cho vic ph bin ti liu hc tp v
ging dy Y Khoa ca cc c nhn v Doanh nghip xin gi v :
Tn ngn hng : NGN HNG U T V PHT TRIN VIT NAM
Tn ti khon ngn hng : L nh Sng
S ti khon : 5111-00000-84877
CNH BO :
TI LIU NY CH MANG TNH CHT THAM KHO nhm mc ch nng cao hiu bit v Y khoa.
Tuyt i khng c t p dng cc thng tin trong ebook ny chn on v t iu tr
bnh, nht l vi nhng ngi khng thuc nghnh Y . Tc gi ebook ny khng chu bt c
trch nhim g lin quan n vic s dng thng tin trong cun sch p dng vo thc tin
ca bn c. y l ti liu su tm t nhiu tc gi khc nhau, nhiu cun sch khc nhau,
cha c kim chng , v th mi thng tin trong cun sch ny u ch mang tnh cht tng
i . Cun sch ny c phn pht min ph vi mc ch s dng phi thng mi, bt c
hnh vi no lin quan n vic mua bn, trao i, chnh sa, in n cun sch ny vo bt c
thi im no u l bt hp l . Ni dung cun ebook ny c th c thay i v b sung bt
c lc no m khng cn thng bo trc.
GII THIU
B sch ny c L Sng su tm , bin dch v tng hp vi mc ch cung cp mt ngun ti
liu tham kho hu ch cho cc bn sinh vin y khoa, v tt c nhng ai c nhu cu tm hiu,
nghin cu, tra cu , tham kho thng tin y hc.
Vi tiu ch l b sch m , c xy dng da trn ngun ti liu ca cng ng , khng mang
mc ch v li, khng gn vi mc ch thng mi ha di bt kz hnh thc no , nn trc
-
khi s dng b sch ny bn phi ng vi nhng iu kin sau . Nu khng ng , bn
khng nn tip tc s dng sch :
B sch ny c cung cp n tay bn , hon ton da trn tinh thn t nguyn ca bn.
Khng c bt kz s thng lng, mua chuc, mi gi hay lin kt no gia bn v tc gi b
sch ny.
Mc ch ca b sch phc v cng tc hc tp cho cc bn sinh vin Y khoa l chnh, ngoi
ra nu bn l nhng i tng ang lm vic trong nghnh Y cng c th s dng b sch nh
l ti liu tham kho thm .
Mi thng tin trong b sch u ch c tnh chnh xc tng i, thng tin cha c kim
chng bi bt c c quan Php lut, Nh xut bn hay bt c c quan c trch nhim lin quan
no . V vy, hy lun cn trng trc khi bn chp nhn mt thng tin no c cung cp
trong b sch ny.
Tt c cc thng tin trong b sch ny c su tm, tuyn chn, phin dch v sp xp theo
trnh t nht nh . Mi bi vit d ngn hay di, d hay d d cng u l cng sc ca chnh
tc gi bi vit . L nh Sng ch l ngi su tm v phin dch, ni mt cch khc, ngi
gip chuyn ti nhng thng tin m cc tc gi bi vit cung cp, n tay cc bn .
B sch ny l ti liu su tm v dch bi mt sinh vin Y khoa ch khng phi l mt gio s
tin s hay mt chuyn gia Y hc dy dn kinh nghim,do c th c rt nhiu li v khim
khuyt khng lng trc , ch quan hay khch quan, cc ti liu b tr c th cha hp l , nn
bn cnh vic thn trng trc khi thu nhn thng tin , bn cng cn c k phn mc lc b
sch v phn hng dn s dng b sch s dng b sch ny mt cch thun tin nht.
Tc gi b sch in t ny khng chu bt c trch nhim no lin quan n vic s dng sai
mc ch , gy hu qu khng tt v sc khe, vt cht, uy tn ca bn v bnh nhn ca bn .
Khng c chuyn mn , khng phi l nhn vin y t , bn khng c ph p t s dng nhng
thng tin c trong b sch ny chn on v iu tr. T trc ti ny, cc thy thuc IU
TR BNH NHN ch khng phi l IU TR BNH. Mi ngi bnh l mt thc th c lp
hon ton khc nhau, do vic b nguyn xi tt c mi thng tin trong b sch ny vo thc
tin s l mt sai lm ln . Tc gi s khng chu bt c trch nhim g do s bt cn ny gy ra.
V l b sch cng ng, to ra v mc ch cng ng, do cng ng , b sch ny c pht trin
c hay khng mt phn rt ln, khng ch da vo sc lc, s kin tr ca ngi to ra b
sch ny , th nhng ng gp, xy dng, gp , b sung, hiu chnh ca ngi c chnh l
ng lc to ln b sch ny c pht trin. V mt mc tiu tr thnh mt b sch tham
-
kho y khoa tng hp ph hp vi nhu cu v tnh hnh thc tin trong lnh vc y t ni ring v
trong cuc sng ni chung . Tc gi b sch mong mi bn c nhng li ng gp chn
thnh mang tnh xy dng, nhng ti liu qu m bn mun san s cho cng ng , v mt
tng lai tt p hn. l tt c nim mong mi m khi bt u xy dng b sch ny , ti
vn kin tr theo ui .
Ni dung b sch ny, c th ch ng trong mt thi im nht nh trong qu kh v hin ti
hoc trong tng lai gn. Trong thi i cch mng khoa hc cng ngh tin nhanh nh v bo
nh hin nay, khng ai bit trc c liu nhng kin thc m bn c c c th p dng
vo tng lai hay khng . tr li cu hi ny, ch c chnh bn thn bn , phi lun lun
khng ngng-T MNH-cp nht thng tin mi nht trong mi lnh vc ca i sng, trong
c lnh vc y khoa. Khng ai c th, tt nhin b sch ny khng th, lm iu thay bn.
Nghim cm s dng b sch ny di bt kz mc ch xu no, khng c ph p thng mi
ha sn phm ny di bt c danh ngha no. Tc gi b sch ny khng phi l tc gi bi vit
ca b sch , nhng mt rt nhiu cng sc, thi gian, v tin bc to ra n, v li ch
chung ca cng ng. Bn phi chu hon ton trch nhim vi bt kz vic s dng sai mc ch
v khng tun th ni dung b sch ny nu ra.
Mi l thuyt u ch l mu xm, mt cun sch hay vn cun sch cng ch l l thuyt, ch c
thc t cuc sng mi l cun sch hon ho nht, bn khng phi l c gi m l din
vin chnh. V Bch Khoa Y Hc cng ch l mt ht thc nh, vic s dng n xo nu hay
nhn ging l hon ton ty thuc vo bn c. V ngi to ra ht thc ny s vui mng v
c truyn thm ng lc tip tc c gng nu bit rng chnh nh bn m bit bao ngi
khng cn phi xp hng ch cu tr.
Mi ng gp lin quan n b sch xin gi v cho tc gi theo a ch trn. Rt mong nhn
c phn hi t cc bn c gi cc phin bn sau c tt hn.
Knh chc bn c, gia quyn v ton th ngi Vit Nam lun c sng trong khe mnh,
cuc sng ngy cng m no hnh phc.
Lng, Ngh An. Thng 8/2010
-
ABOUT
ebook editor: Le Dinh Sang
Hanoi Medical University
Website: www.ykhoaviet.tk
Email: [email protected], [email protected]
Tel: 0973.910.357
NOTICE OF MEDICAL ENCYCLOPEDIA PUBLICATION 2010:
As the request and desire of many readers, in addition to updating the new articles and new
specialties, as well as changes in presentation, Medical Encyclopedia 2010 is divided into many
small ebooks, each ebook includes a subject of medicine, as this may help readers save time
looking up informations as needed. The author would like to thank all the critical comments of
you all in the recent past. All the books of the Medical Encyclopedia 2010 can be found and
downloaded from the site www.ykhoaviet.tk ,by Le Dinh Sang construction and development.
DONATE
The author would like to thank all the financially support to help the Medical Encyclopedia are
developing better and more-and-more useful.
All broken hearted support for building a website for the dissemination of learning materials
and teaching Medicine of individuals and enterprises should be sent to:
Bank name: BANK FOR INVESTMENT AND DEVELOPMENT OF VIETNAM
Bank Account Name: Le Dinh Sang
Account Number: 5111-00000-84877
DISCLAMER :
The information provided on My ebooks is intended for your general knowledge only. It is not a
substitute for professional medical advice or treatment for specific medical conditions. You
should not use this information to diagnose or treat a health problem or disease without
consulting with a qualified health professional. Please contact your health care provider with
any questions or concerns you may have regarding your condition.
Medical Encyclopedia 2010 and any support from L nh Sng are provided 'AS IS' and without
warranty, express or implied. L Sng specifically disclaims any implied warranties of
merchantability and fitness for a particular purpose. In no event will be liable for any damages,
-
including but not limited to any lost or any damages, whether resulting from impaired or lost
money, health or honnour or any other cause, or for any other claim by the reader. Use it at
Your risks !
FOR NON-COMMERCIAL USER ONLY .
YOU ARE RESTRICTED TO adapt, reproduce, modify, translate, publish, create derivative works
from, distribute, and display such materials throughout the world in any media now known or
hereafter developed with or without acknowledgment to you in Authors ebooks.
FOREWORD
These ebooks are Le Dinh Sangs collection, compilation and synthesis with the aim of providing
a useful source of reference-material to medical students, and all who wish to learn, research,
investigate to medical information.
Just a set of open-knowledge, based on community resources, non-profit purposes, not
associated with commercial purposes under any kind, so before you use this books you must
agree to the following conditions. If you disagree, you should not continue to use the book:
This book is to provide to you, completely based on your volunteer spirit. Without any
negotiation, bribery, invite or link between you and the author of this book.
The main purpose of these books are support for studying for medical students, in addition to
others if you are working in health sector can also use the book as a reference.
All information in the book are only relative accuracy, the information is not verified by any law
agency, publisher or any other agency concerned. So always be careful before you accept a
certain information be provided in these books.
All information in this book are collected, selected, translated and arranged in a certain order.
Each artical whether short or long, or whether or unfinished work are also the author of that
article. L nh Sng was only a collectors in other words, a person to help convey the
information that the authors have provided, to your hand. Remember the author of the
articles, if as in this book is clearly the release of this information you must specify the author of
articles or units that publish articles.
This book is the material collected and translated by a medical student rather than a professor
Doctor experienced, so there may be many errors and defects unpredictable, subjective or
not offices, documents can be arranged not reasonable, so besides carefull before reading
information, you should also read carefully the contents of the material and the policy, manual
for use of this book .
-
The author of this e-book does not bear any responsibility regarding the use of improper
purposes, get bad results in health, wealth, prestige ... of you and your patients.
7. Not a professional, not a health worker, you are not allowed to use the information
contained in this book for diagnosis and treatment. Ever, the physician treating patients rather
than treatment. Each person is an independent entity and completely different, so applying all
information in this book into practice will be a big mistake. The author will not bear any
responsibility to this negligence caused.
8. As is the community material, these books could be developed or not are not only based on
their strength and perseverance of the author of this book , the contribution, suggestions,
additional adjustment of the reader is great motivation for this book keep developed. Because
a goal of becoming a medical reference books in accordance with general requirements and the
practical situation in the health sector in particular and life.
9. The contents of this book, may only correct in a certain time in the past and the present or in
the near future. In this era of scientific and technological revolution as sweeping as fast now, no
one knew before is whether the knowledge that you have obtained can be applied in future or
not. To answer this question, only yourself, have to always update-YOURSELF-for latest
information in all areas of life, including the medical field. No one can, of course this book can
not, do it for you.
10. Strictly forbidden to use this book in any bad purpose, not be allowed to commercialize this
product under any mean and any time by any media . The author of this book is not the
inventor of the book-articles, but has made a lot of effort, time, and money to create it, for
the advanced of the community. You must take full responsibility for any misuse purposes and
does not comply with the contents of this book yet.
11. All theories are just gray, a thousand books or a book are only theory, the only facts of life
are the most perfect book, in which you are not an audience but are the main actor. This Book
just a small grain, using it to cook or fry breeding is completely depend on you. And the person
who created this grain will begin more excited and motivated to keep trying if you know that
thanks that so many people no longer have to queue to wait for relief.
12. All comments related to the books should be sent to the me at the address above. We hope
to receive feedbacks from you to make the later version better.
13. We wish you, your family and Vietnamese people has always been healthy, happy and have
a prosperous life.
-
MC LC
PHN 1. SINH L Y HC
BI 1. SINH L MU-TUN HON 1. H TUN HON
2. SINH L MU
3. RI LON LM SNG MU
4. SINH L CM MU V NG MU
5. CU TO - CHC NNG CA HNG CU
6. TIU CU
7. BCH CU
8. CHNG NG MU
9. HUYT TNG
10. NHM MU V AN TON TRUYN MU
11. RI LON C CH CM MU
BI 2. SINH L[ CO C
12. S CO C
13. SINH L C VN
14. SINH L C TRN
BI 3. SINH L H TK THC VT
15. GII PHU H THN KINH THC VT
16. CHC NNG CA H THN KINH THC VT
17. CC CHT DN TRUYN V RECEPTER THUC H TK THC VT
18. TC NG CA THUC LN H TK THC VT
19. CUNG PHN X V CC PHN X THC VT
-
BI 4. SINH L TIU HA
20. CHC NNG GAN
21. SINH L TIU HA I CNG
22. TIU HO MING
23. TIU HO D DY
24. TIU HO RUT NON
25. HP THU THC N RUT NON
BI 5. SINH L SINH DC
26. SINH L SINH DC N
27. SINH L SINH DC NAM
BI 6. SINH L THN
28. QU TRNH TO NC TIU
29. SINH L THN
30. IU HA CHC NNG THN
31. MT S NGHIM PHP THM D CHC NNG THN
BI 7. SINH L CC DCH C TH
32. CC DCH CA C TH
33. CC DCH KHC CA C TH
34. THN IU HA CN BNG NI MI
PHN 2. SINH L BNH Y HC 35. I CNG SINH L BNH
36. KHI NIM V BNH
37. QU TRNH BNH L
38. MIN DCH BNH L
39. BNH SINH HC
40. BNH CN HC
41. SINH L NHIM TRNG
42. RI LON CN BNG AXIT BAZ
43. RI LON CHUYN HA GLUCID
44. RI LON CHUYN HA LIPID
45. RI LON CHUYN HA NC IN GII
46. RI LON CHUYN HA PROREIN
47. RI LON QU TRNH PHT TRIN - U C
48. RI LON IU NHIT
49. SINH L BNH GAN
50. SINH L BNH QU TRNH VIM
51. SINH L BNH THIU XY
52. SINH L BNH H TUN HON
53. SINH L BNH H TIT NIU
-
54. SINH L BNH H TIU HA
55. SINH L BNH H THN KINH
56. SINH L BNH H NI TIT
57. SINH L BNH MU V TO MU
58. SINH L BNH H HP
59. BNH L DI TRUYN NGI
PHN NI DUNG
PHN 1. SINH L Y HC
BI 1. SINH L MU-TUN HON
-
1. H TUN HON
Theo Free Health Encyclopedia
H tun hon ca c th bao gm h tim mch v h bch huyt.
Hai h ny vn chuyn oxy, cht dinh dng, nhng t bo cht, hormon v nhng cht khc
n v i khi cc t bo trong c th.
Hng t t bo trong c th ngi nhn cht dinh dng v thi ra nhng cht b hng ngy,
hng gi, hng pht.
Mc d s trao i ny c th gia tng khi hot ng v chm li khi ngh ngi nhng lc no n
cng hot ng lin tc.
Nu n dng li, c th s cht. Trong 2 h, h tim mch ng vai tr vn chuyn chnh, h
bch huyt ch h tr thm bng nhng chc nng ring bit ca n.
-
NHNG THNH PHN CA H TIM MCH
Nhng thnh phn chnh ca h tim mch l tim, cc mch mu v mu. C th m t mt cch
hnh tng h tim mch bng hnh nh sau: mt ci bm bng c (tri tim) bm dch (mu)
chy qua mt chui nhng ng dn ln v nh (cc mch mu) i khp c th.
Khi di chuyn qua mt h thng cc mch mu phc tp, mu ly oxy t phi, cht dinh dng
t rut non v hormon t cc tuyn ni tit.
Sau n phn phi li cho cc t bo ca c th ri ly v CO2 (c to thnh khi t bo
dng ng v m sn xut ra nng lng) v nhng cht thi khc. Mu s mang nhng
cht thi n phi v thn thi ra ngoi.
Tim Tim l mt cu trc rng, hnh nn lm t c nm pha sau v hi lch v bn tri xng
c. Np mnh vo gia 2 phi, tim c nm trong mt lng xng bo v c to bi xng
c, cc xng sn v ct sng. nh tim nm pha di, c gi l mm tim, hng v
pha hng tri v nm trn c honh (mt mng c phn cch khoang ngc v khoang bng vi
nhau). Phn trn ca tim, c gi l y tim, hng v pha vai tri v nm di xng sn
th 2, cc mch mu quan trng ca c th c ni vo tim phn ny.
Tim c kch thc bng mt nm tay. Khi mi sinh, kch thc tim v nm tay ca tr l bng
nhau. Khi c th pht trin, tim v nm tay cng pht trin vi cng mt tc . ngi ln,
khi lng trung bnh ca tim vo khong t 255 n 310 gram, ca nam ln hn ca n mt
t.
Mng tim l mt ti lm t mng x, cht, bao quanh, bo v v neo gi tim li vi cc cu trc
xung quanh. Lp mng trong bao mt ngoi ca tim v l mt thnh phn ca thnh tim. Lp
-
x bn ngoi bo v tim v neo tim li vi cc cu trc xung quanh nh l xng c v c
honh. Phn trong ca lp ngoi ny c gii hn bi mt lp khc, sn xut ra huyt thanh.
Cht nc bi trn gia hai lp trong v ngoi ca mng tim ny gip cho 2 lp ny trt ln
nhau c d dng hn v gim ma st khi tim p
Thnh tim c cu to bi 3 lp: lp ngoi (epicardium), lp c (myocardium), v lp ni tm
mc (endocardium). Lp ngoi cng (epicardium) tht cht l lp trong cng ca mng ngoi
tim. Lp gia, myocardium, l mt lp c tim dy c th co bp c tng mu i ra khi
tim. Lp trong cng, ni tm mc, l mt mng mng gip mu c th chy trn tru qua cc
bung tim.
Cc bung tim
Tim c chia ra lm 4 bung. Mt vch c chia tim ra lm 2 phn: phi v tri. Mi phn tip
tc c chia ra lm 2 bung: bung trn v bung di. Hai bung trn, cn c gi l tm
nh, c thnh mng. Chng m nhn chc nng nhn mu v tim. Mu chy v tm nh t cc
mch mu ca c th, sau c bm xung tm tht, l 2 bung nm pha di. Tm tht l
bung m nhn chc nng tng mu i. Thnh ca chng dy v c nhiu c hn tm nh. N
gip tm tht co bp v bm mu ra khi tim n phi v nhng khu vc cn li ca c th.
Trong khi mu chy t bung ny sang bung kia, nhng ci van-mt-chiu ngn khng cho
mu chy ngc tr li bung c. Cc van nm gia tm nh v tm tht c gi l van nh
tht. Van nh tht tri (nm gia tm nh tri v tm tht tri) cn c gi l van hai l. Van nh
tht phi (nm gia tm nh phi v tm tht phi) cn c gi l van ba l. Cc van nm gia
2 tm tht v nhng mch mu ln c chng bm mu c gi l cc van bn nguyt. Van
bn nguyt ng mch phi nm gia tm tht phi v thn ng mch phi. Van bn nguyt
ng mch ch nm gia tm tht tri v ng mch ch.
Cc l van m v ng p ng li vi nhng thay i p lc trong tim. Cc van nh tht m
ra khi tim ngh ngi v ng li khi tm tht co bp. Cc van bn nguyt ng li khi tim ngh
ngi v m ra khi tm tht co bp. Khi cc van ng li s gy ra nhng ting "bm-tc" m bc
s c th nghe thy c qua ng nghe. Khi van nh tht ng s to ra ting "bm", khi van bn
nguyt ng s to ra ting "tc".
-
H dn truyn ni ti ca tim
Tim c mt h thng thn kinh ring kim sot hot ng ca n c gi l h dn truyn
ni ti, nm bn trong m tim. Nhng tn hiu thn kinh c h ny gi i s lm cc phn
khc nhau ca tim co bp nhng thi im khc nhau. Mt im nt nh bao gm mt loi
m c c bit nm phn trn ca tm nh phi c gi l nt xoang. Do n l im khi
u ca xung ng nn nt xoang cn c gi l nt to nhp. H thng ny cn bao gm
nhng nt khc nh nt nh tht, nm gn y ca tm nh phi, ngay pha trn tm tht. B
nh nht (cn c gi l b His) nm phn trn ca vch ngn gia 2 tm nh. Hai nhnh
chnh t b ny chia ra thnh nhng si nh hn phn b u cc c tim ca cc thnh tm
tht. Chng c gi l nhng si Purkinje.
-
Mch mu
Cc mch mu to ra mt h thng vn chuyn bao gm cc ng c chiu di khong 96,500
km, hn gp i chiu di ca ng xch o. Ton b h thng mch mu c xem nh l
mt chui nhng con ng v ng cao tc lin kt vi nhau. Mu ri khi tim i vo cc
mch mu ln (ng cao tc) i n c th. nhiu im khc nhau, nhng mch mu ln
ny chia ra thnh nhng mch mu nh hn (ng l). V n lt mnh, nhng mch mu
ny tip tc chia ra thnh nhng mch mu nh hn, nh hn na (c 1 ln xe). Khi quay
ngc tr v, mu i qua nhng mch mu c kch thc tng dn ln (cc ng 1 ln hp li
thnh ng l ri thnh ng cao tc) trc khi tht s tr v tim.
MU C PHI L BIN BN TRONG C TH ?
Ch mi hn 350 nm trc, con ngi tng ngh rng mu trong c th chy ti v lui y ht
nh nhng cn thy triu vy. Ngi Hy Lp c i l nhng ngi u tin t ra l thuyt
ny. H tin rng mu ri khi tim, sau rt tr v tim mang theo nhng cht cn bng theo
cng mt mch mu. Gi thuyt ny tn ti cho n hn 1400 nm.
Nm 1628, mt bc s ngi Anh, William Harvey (1578-1657), cng b mt khi nim mi
v tun hon mu. ng xc nhn rng mu chy khng ngng t cc ng mch sau tr v
tim qua cc tnh mch v to nn mt vng tun hon lin tc qua c th.
Ngay lp tc sau , l{ thuyt ca Harvey b khinh mit v n i lp li hon ton nhng hiu
bit c bn v y hc vo thi . Tuy nhin, vo khong 30 nm sau, { tng ca ng c
xc minh do ngi ta pht hin ra s tn ti ca cc mao mch. Do l ngi tin phong nn
Harvey c nhiu ngi xem nh l cha ca nn y hc hin i.
ng mch, mao mch v tnh mch l nhng thnh phn chnh ca h thng vn chuyn. ng
mch l nhng mch mu mang mu i ra khi tim. Cc ng mch ln ri tim sau chia
-
nhnh ra thnh nhng ng mch nh hn ri i n nhiu khu vc khc nhau ca c th. Sau
chng tip tc chia nh hn thnh cc tiu ng mch. Trong cc m, cc tiu ng mch
chia ra thnh nhng mch mu siu nh c gi l cc mao mch. S trao i cht gia mu
v t bo din ra xuyn qua thnh ca cc mao mch. Trc khi ri khi m, cc mao mch gp
li thnh cc tiu tnh mch. Sau nhng mch mu ny di chuyn n gn tim hn v gp li
thnh nhng tnh mch ngy cng ln hn.
Nhng mch mu ln c nhng cu trc khc nhau. Mc d cc thnh ca c ng mch v tnh
mch u bao gm 3 lp nhng dy ca chng cng khc nhau. ng mch c lp trong v
lp gia dy hn, gip chng n hi hn. Chng c th co v dn d dng khi mu c bm
t tim trn qua. Tnh mch c thnh mng hn gip cc khung c xung quanh chng bp v y
vo thnh p mu trong tr v tim. Nhng van-mt-chiu thnh cc tnh mch gip
ngn khng cho mu chy ngc tr v v gi cho dng mu chy theo 1 hng. Cc van c
nhiu nht chn do mu phi chng li trng lc quay tr v tim. Khng ging vi ng
mch v tnh mch, thnh ca cc mao mch ch dy bng 1 t bo. hu ht cc mao mch,
nhng t bo ny khng dnh cht vi nhau. iu ny gip cho oxy, cht dinh dng v nhng
cht thi c th di chuyn qua li d dng gia mu v dch k lp y nhng khong khng
gian gia cc t bo.
VNG TUN HON PHI V VNG TUN HON H THNG.
C 2 vng tun hon chnh trong c th: vng tun hon phi v vng tun hon h thng.
Nhng mch mu ca vng tun hon phi vn chuyn mu qua li gia tim v phi. Nhng
mch mu ca vng tun hon h thng vn chuyn mu n tt c nhng phn cn li ca c
th.
ng mch chnh ca vng tun hon h thng l ng mch ch. ngi ln, ng mch ch
c cng kch thc vi ng nc ti cy tiu chun. N tri ln khi tim v i ln trn t tm
tht tri khong 1 inch ri sau b hng sang tri ngay pha trn tim (phn ny c gi l
cung ng mch ch) trc khi cong thng xung chia ra cc nhnh cung cp mu cho
nhng phn cn li ca c th.
Cc nhnh ca ng mch ch bao gm ng mch cnh (cung cp mu cho u), ng mch
vnh (cung cp mu cho cc c ca tim), cc ng mch cnh tay (cung cp mu cho cnh tay)
v nhng ng mch i (mang mu xung cung cp cho bp i).
Tnh mch ch l tnh mch ln nht ca vng tun hon h thng. N c 2 nhnh: tnh mch
ch trn nhn mu t u v cnh tay chy v; tnh mch ch di nhn mu t phn c th
pha di chy v. C 2 nhnh ny u mu v tm nh phi.
Cc tnh mch mu v tnh mch ch bao gm: tnh mch cnh (dn mu t u tr v), tnh
mch cnh tay v tnh mch u (dn mu v t cnh tay), tnh mch i (dn mu v t bp
i), v tnh mch chu (dn mu v t vng chu v hng).
Nhng mch mu thuc vng tun hon phi mang mu n phi trao i kh (nhn O2 v
thi CO2 ra), sau quay tr v tim. Nhng mch m chnh l ng mch phi v tnh mch
-
phi. Hai ng mch phi 2 bn c ngun gc t thn ng mch phi xut pht t tm tht
phi. ng mch phi phi i vo phi bn phi v ng mch phi tri i vo phi bn tri. Sau
khi trao i kh phi, mu c oxy ha (c mang oxy) s c quay ngc tr v tm nh
tri ca tim bi 4 tnh mch phi.
MU
Mu l cht dch c tim bm vo cc mch mu i n khp cc b phn ca c th. N l
m lin kt. Theo ng nh tn gi ca n, m lin kt l nhng loi m kt ni cc phn khc
nhau ca c th li vi nhau nng , cha ng v bo v. M lin kt c tm thy
khp ni trong c th v l loi m c nhiu nht trong 4 loi m ca c th (3 loi m cn li
l: biu m, m c v m thn kinh). Trong tt c cc m ca c th th mu l loi m duy nht
tn ti di dng dch.
Mu c rt nhiu chc nng trong c th. N mang tt c nhng vt cht c th vn chuyn
c t ni ny sang ni khc trong c th: oxy, cht dinh dng cho cc t bo, hormon (l
nhng cht truyn tin ha hc) n cho cc m v nhng cht thi n cho cc c quan m
nhn nhim v thi chng ra ngoi khi c th. N gip bo v c th bng c ch ng mu v
bo v c th khi nhng vi sinh vt l. N cng gip nhit c th c gi tr khng i bng
cch ly nhit ra khi t bo.
Nht v nng hn nc, mu sc ca mu thay i t ti sang c ty thuc vo lng
oxy m n ang mang (oxy cng nhiu th mu sc cng sng). Khi bn trong c th, mu c
nhit vo khong 38C. Mu chim khong 8% trng lng ca c th. Mt ngi nam gii
trng thnh c khong 5.6l mu bn trong c th, n c khong 4.5 lt. Nam c khuynh hng
c nhiu mu hn n do c s hin din ca testosterone, l mt loi hormon sinh dc nam c
-
tc dng kch thch s to thnh mu.
Mu bao gm c thnh phn rn v lng. Nhng thnh phn rn bao gm hng cu, bch cu
v tiu cu nm l lng trong huyt tng, l mt cht dch ging nc mu vng nht. Cc t
bo mu chim khong 45% mu v huyt tng chim 55% cn li.
HUYT TNG
Huyt tng c 92% l nc. C trn 100 cht khc nhau tan trong , bao gm cht dinh
dng, kh h hp, hormon, protein huyt tng, mui v nhiu loi cht thi. Trong s ,
protein huyt tng chim t l cao nht. Nhng loi protein ny hu ht c gan sn xut ra
v c nhiu chc nng khc nhau. Fibrinogen l mt loi protein quan trng gip ng mu.
Albumin gip gi nc li bn trong mu. Gamma globulin l mt loi khng th gip bo v c
th chng li nhng cht l.
Mui hin din trong huyt tng bao gm: natri, kali, magne, clo v bicarbonate. Chng tham
gia vo nhiu chc nng quan trng ca c th, bao gm co c, dn truyn cc xung ng thn
kinh v iu ha thng bng pH (kim-toan) ca c th.
HNG CU
L loi t bo c nhiu nht trong 3 loi t bo mu. S lng ca n vo khong 5 triu t bo
trong mi milimet khi mu (1 milimet khi tng ng vi mt git mu rt nh nhn
thy c bng mt thng). Chc nng chnh ca n l vn chuyn oxy t phi n cc t bo
ca c th. Hng cu c cu trc hnh a phng v lm xung trung tm, kch thc gip
-
chng c th lch vo c cc mao mch nh.
CHARLES DREW v cch bo qun huyt tng
Charles Drew
Mu c 4 nhm chnh l A, B, O, v AB, y l khm ph ca cc nh nghin cu y hc vo u
th k 20. Khm ph ny ci thin ng k hiu qu ca vic truyn mu. Tuy nhin, vo thi
im , mu ton th ch c th gi c trong vng 7 ngy trc khi b h. Do vn lm
sao c c ng loi nhm mu cn thit sn sng trong cp cu vn cn tn ti.
Vo nhng nm cui thp nin 30 ca th k trc, mt bc s ngoi khoa ngi M, Charles
Drew (1904-1950) bt u khm ph ra c kh nng dng huyt tng thay th cho mu
ton th truyn. Do huyt tng khng c hng cu nn n c th c truyn cho bt kz
bnh nhn no m khng cn quan tm n nhm mu ca h. Tnh cht ny ca huyt tng
lm cho n tr thnh l{ tng s dng trong cp cu.
Khong nm 1940, Drew pht minh ra c cch x l v bo qun huyt tng bng cch
kh nc ca n do nn n c th em i xa c v bo qun trong mt thi gian di. Khi
cn thit, huyt tng kh (ging nh bt) c th c ti to tr li dng ban u bng cch
thm nc vo.
Vic s dng huyt tng truyn mu chng t c vai tr c bit quan trng ca
mnh trong sut th chin th II (1939-1945), thi im mu dng iu tr vt thng
b thiu ht trm trng. Do nghin cu trn, ng c tn thng v cu mng c v
s ngi.
ngi ln, hng cu c to ra bi phn ty ca xng sn, ct sng, xng c v
xng chu (ty xng l mt cht tng t nh bt bin, xp c trong cc khoang bn trong
hu ht cc xng ca c th). Thnh phn c bn ca hng cu l mt loi protein sc t c
tn l hemoglobin. Phn t hemoglobin chim 1/3 trng lng mi t bo hng cu. phn
trung tm ca mi phn t hemoglobin l 1 nguyn t st to mu sc cho hng cu. Ti phi,
t bo st kt hp vi oxy to ra mt hp cht c tn l oxyhemoglobin. Chc nng chnh
-
ca hng cu l vn chuyn oxy di dng ny n cc t bo khp c th. Sau khi oxy c
trao i, hemoglobin kt hp vi CO2 thi ra t t bo v hng cu quay tr li phi c
thi bt ra.
Do hng cu thng xuyn b p vo nhng mao mch nh li ti nn mng ca n d b h hi v
xi mn rt nhiu do mi t bo hng cu ch tn ti trong khong 4 thng. Nhng t bo
hng cu mi c sn xut lin tc ty xng thay th nhng t bo c.
Hnh nh hng cu chy qua cc mch mu.
NHM MU.
Hng cu mang nhng protein c gi l khng nguyn, l nhng cht gip c th nhn bit
nhng vt l xm nhp, mng ca mnh. Ngi ta da trn nhng khng nguyn ny quy
nh nhm mu: A, B, AB, hoc O. Ngi nhm mu A c tt c cc t bo hng cu trong c
th mang khng nguyn A. Ngi nhm mu B c tt c cc t bo hng cu trong c th mang
khng nguyn B. Ngi nhm mu AB c tt c cc t bo hng cu trong c th mang khng
nguyn A v B. Ngi nhm mu O c tt c cc t bo hng cu trong c th khng mang
khng nguyn no c.
-
Bit c nhm mu ca bnh nhn l iu rt quan trng nu mun thc hin truyn mu.
Ngi c nhm mu A khng th nhn c mu nhm B v h c mang khng th chng li
khng nguyn B. Tng t, nhm mu B mang khng th chng li khng nguyn A. Nhm mu
AB khng mang khng th chng li khng nguyn no c, nhng nhm mu O th li mang
khng th chng li c hai khng nguyn A v B. Nu bnh nhn b cho lm nhm mu th cc t
bo mu s vn cc li v lm tc nghn nhng mch mu nh. Phn ng ny, cn c gi l
phn ng kt dnh, c th gy t vong.
Hng cu cn c 1 loi khng nguyn khc c gi l khng nguyn Rh (n c ci tn ny do
loi khng nguyn ny c xc nh ln u tin kh Rhesus). Hu ht nhng ngi Vit Nam
mang nhm mu Rh dng (Rh+), iu c ngha l h c mang khng nguyn Rh. Nhng
ngi mang nhm mu Rh m (Rh-) th khng mang khng nguyn Rh. Khng ging vi nhm
mu ABO, cc khng th chng li khng nguyn Rh khng c tm thy mt cch t nhin
trong mu. Vn duy nht ch tht s xy ra khi ngi mang nhm mu Rh- c truyn vo
c th mu c Rh+. Khi , c th ca h s phn ng li bng cch to ra khng th chng li
khng nguyn Rh. ln truyn mu k tip, nu vn tip tc c truyn mu c Rh+ th khng
th chng li Rh c to ra t ln truyn mu trc s tn cng mu c truyn vo.
BCH CU
Bch cu c rt t nu so vi hng cu, khong 4.000 n 11.000 mi millimet khi mu, chim
t hn 1% tng th tch mu. Mc d chim s lng t nh vy nhng bch cu li ng mt
vai tr quan trng trong h thng min dch ca c th. N gip c th phng th, chng li s
tn cng ca vi khun, virus, k sinh trng v t bo ung th. Ging nh hng cu, bch cu
cng c to thnh t ty xng (mt s bch cu c to ra t cc m lympho). Trong khi
hng cu phi i theo dng chy ca mu th bch cu khng nh vy m n c th len qua cc
-
vch ca cc mao mch i thng n nhng khu vc b nhim trng hoc b tn thng ca
c th.
KHNG NGUYN Rh V THAI KZ
Yu t Rh ng mt vai tr quan trng trong thai kz khi ph n c Rh- ang mang thai a b
c Rh+. Trong qu trnh mang thai, nhng vt t trn mng nhau gip m c th tip xc c
vi mu ca tr c Rh+ (mng nhau l 1 loi mng lt t cung, cc cht dinh dng v oxy di
chuyn t m i xuyn qua mng ny cung cp cho tr), khi c th ca m s to ra
khng th chng li khng nguyn Rh. ln mang thai k tip, nu con tip tc c nhm mu
Rh+ th khng th chng li Rh ca m s i qua mu ca con v tiu dit cc t bo hng cu
ca b.
phng nga iu ny, bc s s cho nhng thai ph c Rh- RhoGAM, mt loi khng th
chng li Rh trong vng 72 gi ca ln sinh u tin. RhoGAM s tiu dit nhng hng cu Rh+
i vo h tun hon ca m trc khi h min dch c thi gian to ra khng th.
C 5 loi t bo bch cu trong mu: bch cu a nhn trung tnh (neutrophil), bch cu i toan
(eosinophil), bch cu i kim (basophil), mono bo v lympho bo. Mi loi gi mt vai tr
khc nhau trong h thng phng th ca c th v c huy ng chng li nhng loi bnh
khc nhau. Chng hn nh trong nhng bnh nhim trng mn tnh (ko di) nh lao phi th
mono bo gia tng s lng. i vi bnh nhn b hen suyn v trong nhng t d ng th
bch cu i toan gia tng s lng.
Hnh nh i thc bo ( pha sau) v lympho bo ( pha trc)
Cc t bo bch cu xc nh c mc tiu cn n nh nhng loi ha cht c bit. Khi m
-
b nhim trng hoc tn thng, n s phng thch nhng cht ha hc ra cc m xung quanh
li ko nhng t bo bch cu thch hp n chin u chng li. Tin trnh ny c gi l
ha ng ng.
TIU CU
Tiu cu khng phi l mt t bo tht s ging nh hng cu v bch cu. Chng l nhng
mnh v nh c dng hnh a ca nhng t bo rt ln c gi l t bo nhn khng l
(megakaryocyte) nm trong ty xng. T bo nhn khng l b v ra to thnh khong 50
mnh nh hoc hn v sau nhanh chng hnh thnh mng tr thnh tiu cu. C khong
300.000 tiu cu mi millimet khi mu, chng gip kim sot chy mu trong mt qu trnh rt
phc tp c gi l cn bng ni mi.
Khi mch mu b tn thng gy chy mu, cc tiu cu bt u tin trnh ng mu bng cch
dnh vo ni tn thng ca mch mu. Trong lc , chng phng thch ra nhng cht ha hc
li ko cc tiu cu khc li. Chng my chc, cc tiu cu kt dnh li v hnh thnh mt nt
chn tm thi. Sau , tiu cu phng thch ra serotonin, mt loi ha cht lm cho mch mu
co tht v hp li lm gim lng mu chy ra bn ngoi qua vt thng. Trong lc cc hin
tng ny xy ra, m b tn thng phng thch ra 1 cht kt hp vi calci v nhng yu t
ng mu khc trong huyt tng hnh thnh cht hot ha prothrombin. Cht hot ha
ny chuyn dng prothrombin (l mt cht c trong huyt tng do gan sn xut) thnh
thrombin (l mt loi enzyme). Thrombin sau kt hp vi fibrinogen to ra nhng phn
t di v mnh c gi l fibrin. Cc phn t fibrin kt hp vi nhau hnh thnh mt ci li
bt gi cc hng cu v tiu cu lm nn cho khi mu ng.
H TUN HON HOT NG NH TH NO
Trong qu trnh hot ng lin tc ca mnh, tim bp trung bnh hn 100.000 ln mi ngy
tng mu i hng nghn dm trong cc mch mu nui sng tng t bo mt trong hng t
t bo ca c th. mi nht bp, tim tng i khong 74 milli lt mu. ngi ln, tim trung
bnh p khong 72 nht mi pht, nh vy mi pht c khong 5,3 lt mu c tng i, mi
gi l 318 lt, mi ngy l 7.631 lt mu c tng i. Trong lc tp th dc, con s ny c th
tng ln gp 5 ln.
CHU CHUYN TIM
-
Chu chuyn tim l mt chui nhng s kin xy ra ti tim trong mt nhp p hon chnh ca
n. Mi mt chu chuyn tim chim khong 0.8 giy. Trong thi gian ngn , mu i vo tim, di
chuyn qua cc bung tim, sau c tng i ra khp cc khu vc ca c th. Mi mt chu
chuyn tim c chia ra lm 2 th. Hai tm nh co khi hai tm tht dn v sau th 2 tm tht
s dn ra khi 2 tm nh co. Pha co, c bit l tm tht, c gi l th tm thu, pha dn c
gi l th tm trng. Chu chuyn tim bao gm th tm thu v th tm trng ca c tm nh ln
tm tht.
DOPING MU
tng cng sc do dai ca mnh trc mi cuc thi u, mt s vn ng vin dng n
mt k thut c gi l doping mu. Th thut ny c thc hin bng cch rt bt mt
lng hng cu i. Sau khi mu b rt i, c th s p ng li bng cch nhanh chng sn xut
ra nhng hng cu khc thay th cho lng hng cu b ly i. Sau , mt vi ngy trc
khi thi u, ngi ta s tim ngc li lng mu rt ra vo c th.
Hiu qu ca vic ny l to ra hng cu nhiu hn do lng oxy trong mu cng nhiu hn.
Doping mu c th lm tng kh nng ca vn ng vin ln 10%.
Tuy nhin, th thut ny khng nhng khng hp php m cn nguy him. N c th lm suy
yu dng tun hon cng nh gy ra triu chng ging nh cm cm. Do thay v h tr
thm cho kh nng ca vn ng vin th n li lm hn ch nhng kh nng .
Qu trnh ny khi u khi mu b kh oxy (mang mt lng oxy rt nh) quay tr v tm
nh phi qua tnh mch ch. Cng lc , mu c oxy ha di chuyn t phi n tm nh
tri qua 4 tnh mch phi. Van nh-tht m ra v khi dng mu chy vo cc tm nh n cng
-
chy mt cch b ng vo cc tm tht. Cc van bn nguyt ng li ngn mu khng chy
t tm tht ra ngoi cc ng mch. Khi cc tm tht y khong 70%, nt xoang s gi i mt
xung ng lan truyn qua tm nh n nt nh tht. Tm nh co bp v tng khong 30% lng
mu vo cc tm tht.
Nt nh tht lm cc xung ng chm li trong mt thi gian ngn gip tm nh c thi gian
hon thnh qu trnh co li ca mnh. Xung ng ny sau i qua b nh tht, cc nhnh v
mng Purkinje n mm tim. Qu trnh co li ca cc tm tht c khi u t v tr ny,
p lc trong cc tm tht c gia tng mt cch nhanh chng v cc van nh tht ng li (gy
ra ting "bm" nghe c bng ng nghe) ngn khng cho mu chy ngc tr v tm nh.
Khi p lc trong cc tm tht tng cao hn p lc trong mu cc ng mch ln xut pht t
tim, cc van bn nguyt s m ra v mu s c tng ra khi cc tm tht. Mu b kh oxy
tm tht phi c bm ln phi qua cc ng mch phi, mu c oxy ha s ri tm tht
tri i n nhng phn cn li ca c th qua ng mch ch.
Khi tm tht co (th tm thu), cc tm nh dn (tm trng) v c y mu tr li. Khi tt
cc mu c tng i khi tm tht, cc van bn nguyt s ng li (gy ra ting tc nghe
c qua ng nghe) ngn nga dng mu chy ngc tr v tim. Cc tm tht tr nn trng
rng v ng li trong mt thi gian ngn. Khi p lc trong tm nh tng vt qu p lc trong
tm tht, van nh tht s m ra v mu s chy vo tm tht bt u mt chu chuyn tim
mi.
Tm li, trong mt chu chuyn tim, na phn trn ca tim (cc tm nh) nhn mu v mt na
phn di (cc tm nh) bm mu. Na phn bn phi ca tim (nh phi v tht phi) nhn v
bm mu b kh oxy, na phn bn tri (nh tri v tht tri) nhn v bm mu c oxy
ha.
HUYT P
-
Khi tm tht co, n tng mu ra khi tim i n cc ng mch ln v n hi lm chng dn ra
khi mu chy qua. p lc ca mu chng li thnh trong ca cc mch mu c gi l huyt
p. p lc ny cn thit gip cho mu chy n khp ni trong c th v quay ngc v tim.
Huyt p ln nht nhng ng mch ln v gn tim nht. Do cc thnh mch c tnh n hi
nn cc ng mch c kh nng phn hi li v bo ton hu ht p lc ca mu khi n c
tng ra khi tim. Khi mu i n nhng mch mu t n hi hn - nhng tiu ng mch, sau
n mao mch, tiu tnh mch v tnh mch - huyt p s gim xung. Khi mu quay tr v
tm nh phi qua tnh mch ch, p lc gn nh bng 0.
Khi tim co v dn trong sut chu chuyn tim th huyt p cng tng v gim trong mi nhp p.
Huyt p tng cao hn trong th tm thu (tht tri co) v gim thp hn th tm trng (tht
tri gin).
Huyt p c o bng n v milimet thy ngn (mmHg) bng my o huyt p. Gi tr huyt
p ghi nhn c thng l c ly t ng mch cnh tay. p lc tm thu c ghi nhn
trc, sau mi n p lc tm trng. Trung bnh, mt ngi trng thnh tr tui c
huyt p o c vo khong 120 mmHg i vi huyt p tm thu v 80 mmHg i vi huyt
p tm trng (c vit l 120/80 v c c l "mi-hai-trn-tm"). Ty thuc vo tui
tc, gii tnh, cn nng, v nhng yu t khc, huyt p bnh thng c gi tr thay i t 90
n 135 mmHg i vi huyt p tm thu v 60 n 85 mmHg i vi huyt p tm trng. Bnh
thng th huyt p cng gia tng theo tui.
O HUYT P
Nhn vin y t o huyt p ca bnh nhn bng mt thit b c bit c gi l my o huyt
p (sphygmomanometer). Thit b ny bao gm mt vng bng cao su, mt ci bng dng
bm bng tay v mt my dng c gi tr huyt p.
Vng cao su c bao va kht xung quanh cnh tay ca bnh nhn ngay pha trn khuu tay.
Sau , ngi o huyt p s t ng nghe ln ng mch cnh tay mt trong ca cnh tay
ngay pha trn cng tay nghe nhp mch p.
Vng cao su c bm cng phng ln bng cch bp bng cho n khi dng mu chy vo
cnh tay b ngng li v khng cn nghe hay cm thy nhp mch p na. Sau p lc vng
cao su s c gii phng t t. Khi mt lng mu nh bt u chy qua c ng mch b
chn p ta s nghe thy c mt m nh qua ng nghe. p lc ca vng cao su c c vo
thi im nghe c ting ng u tin c ghi nhn l huyt p tm thu.
Khi p lc ca vng cao su c gii phng nhiu hn na, ting nhp p tr nn ln hn v
du hn. Khi ng mch khng cn b p na v mu chy t do th ting ng s bin mt. p
lc ca vng cao su ghi nhn c vo thi im ting nhp p cui cng nghe c c gi
l huyt p tm trng.
Hnh ty l mt khi m thn kinh nm u ca ty sng v sn ca s kim sot nhng c
ng ngoi chng hn nh th v nhp tim. trong hnh ty c 2 trung tm iu khin tim
mch l trung tm kch thch v trung tm c ch. Nhng trung tm ny gi nhng xung thn
-
kinh n tim iu ha nhp tim.
H thn kinh t ch l mt phn ca h thng thn kinh c nh hng n nhng c quan ni
tng nh tim, phi, d dy, v gan. Chc nng ca n l ngoi {, iu ny c ngha l nhng c
ng m n iu khin xy ra m khng cn c s can thip ca thc. H thn kinh t ch
c chia ra lm 2 phn: h giao cm v h ph giao cm. H ph giao cm hot ng ch yu
khi c th ang trng thi bnh thng v ngh ngi, h giao cm hot ng ch yu nhng
lc c th b stress hoc cn nng lng.
Trung tm kch thch hnh no gi mt xung thn kinh i theo nhng dy giao cm n tim
lm tng nhp tim v tng lc co bp. Trung tm c ch gi xung thn kinh i theo nhng
dy ph giao cm n tim lm gim nhp tim. Nhng trung tm ny hot ng p ng li
vi nhng thay i ca huyt p v nng oxy trong mu thng l do tp th dc, tng thn
nhit v stress v cm xc. Nhng thay i trn c nhn bit nh cc cm th quan nm trn
ng mch cnh v cung ng mch ch.
Cc cm th quan ng mch cnh nhn bit c s gim huyt p, nhng cm th quan
trn cung ng mch ch cm nhn c s gim nng oxy trong mu. C 2 loi cm th
quan ny gi nhng xung thn kinh i dc theo nhng dy cm gic n trung tm kch thch,
v trung tm ny s gi nhng xung thn kinh i dc cc dy thn kinh n nt xoang ca tim
lm tng nhp tim. Khi huyt p v nng oxy trong mu tr v mc bnh thng th trung
tm c ch s gi nhng xung thn kinh n nt xoang n lm chm nhp tim li v mc bnh
thng.
S TRAO I GIA CC MAO MCH V CC M CA C TH
Cc ng mch, tiu ng mch, tiu tnh mch v tnh mch ch c mt chc nng duy nht l
vn chuyn mu i t tim ra ngoi hay t ngoi tr v tim. S trao i cht - oxy, CO2, cht
dinh dng v cht thi - gia mu v dch k din ra qua cc mao mch. Nhng s di chuyn
ny thay i khc nhau trong 3 cch: khuych tn, lc v thm thu.
Khuych tn l hin tng cc phn t di chuyn t khu vc c nng cao hn (cha nhiu
phn t loi hn) n khu vc c nng thp hn (cha t phn t loi hn). Hin
tng khuyc tn xy ra v cc phn t c nng lng t do, c ngha l chng lun lun chuyn
ng. y l trng hp c bit ca nhng phn t kh vn chuyn ng nhanh hn nhng
phn t cht lng v cht rn. Oxy v kh carbonic di chuyn qua li gia mao mch v dch k
bng s khuych tn. Khi mu i qua mao mch, oxy c ch bi hemoglobin trong hng cu
c s lng ln hn nn di chuyn n dch k xung quanh c s lng oxy t hn c
cc t bo nhn ly. Ngc li, CO2 c nng nhiu hn trong dch k nn di chuyn vo cc
mao mch c chuyn i. S trao i kh gia mu v dch k c gi l s h hp ni ti
(internal respiration).
Hin tng lc l cch di chuyn ca nc v cc cht tan trong nc xuyn qua mng t khu
vc c p lc cao hn n khu vc c p lc thp hn. Khi mu i vo cc mao mch n c p
-
lc o c l 33 mmHg trong khi p lc ca dch k ch khong 2 mmHg. Do , thng qua
hin tng lc, huyt tng v cc cht dinh dng nh amino acid, glucose, v vitamin i
xuyn qua thnh cc mao mch n cc dch k xung quanh.
S thm thu l hin tng khuych tn ca nc i qua mng bn thm (l mt loi mng ch
cho php mt vi cht qua c m thi). N di chuyn t khu vc c nhiu hn n khu vc
c t hn. Lin quan trc tip n hin tng ny l p lc thm thu, l khuynh hng ca mt
dung dch k o nc i vo dung dch . Gi tr ca p lc thm thu c tnh bng lng
cht ha tan c trong dung dch. Nu lng cht ha tan c trong dung dch cng ln th lng
nc c trong dung dch cng nh. Dung dch c cha mt lng ln cc cht ha tan s c
p lc thm thu ln v nc s c khuynh hng b ko vo dung dch nhiu hn.
u tn tip gip vi tiu tnh mch ca cc mao mch, ngay trc khi chng kt hp li
to thnh cc tiu tnh mch, p lc thm thu cc mao mch cao hn dch k do s hin
din ca albumin v mt s phn t protein ln vn cn nm li nh mt cht ha tan trong
mu. Dch k c p lc thm thu thp hn v do n s b ko vo cc mao mch v c
mang i.
Hnh nh s thm thu: nc i t ni c nhiu n ni c t nc hn
S TRAO I CA MAO MCH TRONG PHI
Sau khi mu i ht cc m ca c th, trao i oxy v cht dinh dng ly CO2 v cc cht
b th n quay tr v tim. Mu b kh oxy tr v tm nh phi qua tnh mch ch, sau i
vo tht phi. Ti y n s c bm ln thn ng mch phi, sau thn ng mch phi
s chia ra lm 2 nhnh ng mch phi phi v ng mch phi tri mang mu b kh oxy
-
i vo mi bn phi.
Ti phi, cc ng mch tip tc chia nhnh ra thnh nhng ng mch nh hn ri sau
thnh nhng tiu ng mch nh hn na. Cui cng, nhng tiu ng mch nh nht s phn
nhnh ra thnh cc mao mch. Nhng mao mch phi ny bao xung quanh cc ph nang, l
nhng ti kh ca phi. S trao i oxy v kh CO2 ti phi xy ra xuyn qua thnh ca cc ph
nang v gn cc mao mch.
S trao i kh ny xy ra da trn nguyn tc khuch tn. Kh trong cc ph nang c nng
oxy cao. Mu trong cc mao mch phi c nng CO2 cao. Do , theo nguyn tc khuch
tn, oxy ti cc ph nang s di chuyn vo cc mao mch trong khi CO2 trong cc mao mch
s di chuyn ngc li vo cc ph nang.
Sau khi c oxy ha, mausex chy t cc mao mch sang cc tiu tnh mch, chng kt hp
vi nhau thnh nhng tnh mch ln dn. Cui cng, mu ri khi phi qua 2 tnh mch phi
ln v c mang n tm nh tri c bm ngc tr li vng tun hon h thng mt
ln na. S di chuyn ca mu t phi tr v tim l mt hin tng kh c bit trong c th v
y l ln duy nht m cc tnh mch li c mang mu c oxy ha.
VNG TUN HON GAN - TNH MCH CA
Mt vng tun hon c bit khc na l vng tun hon gan - tnh mch ca, mt nhnh ca
vng tun hon h thng. vng tun hon ny, mu i t cc c quan ca b my tiu ha v
t lch chy qua gan trc khi i thng v tim.
Cc mao mch dn mu n d dy, rut non, rut gi, ty v lch chy vo 2 tnh mch ln l
tnh mch mc treo trng trn v tnh mch lch. Hai tnh mch ny hp vi nhau thnh tnh
mch ca mang mu i vo trong gan.
Khi vo gan, tnh mch ca chia nhnh ra hnh thnh cc mao mch c gi l cc
xoang. Cc xoang ny ln hn nhng mao mch bnh thng khc. Thnh ca chng c tnh
thm cao hn, cho ph p cc protein v t bo mu i vo v ra d dng. y l tnh cht rt
quan trng v mu i vo gan t cc c quan thuc h tiu ha c cha mt lng ln cc cht
dinh dng.
Khi mu chy t t qua cc xoang trong gan, mt s cht dinh dng c ly ra khi mu v
cha trong gan c s dng sau hoc chuyn thnh nhng cht khc cn thit cho c th.
T cc xoang, mu chy vo cc tnh mch gan tri v phi, sau i i vo tnh mch ch di v
cui cng i vo tm nh phi.
t khi gp hin tng mu chy hon ton t h tiu ha n tim. Bnh thng th mu t cc
ng mch v cc mao mch v chy vo cc tnh mch. vng tun hon gan-tnh mch
ca khng c s tham gia ca ng mch m cc mao mch kt hp li to thnh cc tnh
mch, sau chia nh ra thnh cc mao mch ri kt hp thnh cc tnh mch tr li. Vng
tun hon ny l cn thit mu c th c gan iu chnh. Cc cht dinh dng c th
c bo qun hoc thay i v khi cc cht c th gy c (nh ru v thuc) c th
-
chuyn thnh nhng cht t gy hi hn trc khi mu tr v tim v phn cn li ca vng tun
hon.
2. SINH L MU
1. KHI LNG.
Mu l t chc lng, lu thng trong h tun hon. Trong 1 kg th trng, c 75 - 80ml mu. Tr
s sinh c 100ml mu /kg cn nng, sau khi lng mu gim dn. T 2 -3 tui tr i khi
lng mu li tng dn ln, ri gim dn cho n tui trng thnh th hng nh. Mt ngi
trng thnh, bnh thng mu chim 7 - 9% trng lng c th. Mt ngi nng 50kg c
khong 4 lt mu. Ngi ta c th xc nh khi lng mu chnh xc bng nhiu phng php
khc nhau: phng php tim cc cht c mu vo mu, cht ny t b lc ra khi thn, phn
hu nhanh v khng c hi hoc dng cc cht ng v phng x nh du hng cu.
Khi lng mu tng ln sau khi n, ung, khi mang thai, khi truyn dch... Khi lng mu gim
khi c th ra nhiu m hi, nn ma, a chy, chn thng c chy mu bn trong hoc bn
ngoi c th ... Nu khi lng mu tng ln trong c th, dch t mu s vo khong gian bo
ca da v cc m, sau nc c bi xut dn theo nc tiu. Nu khi lng mu gim
trong c th, dch t khong gian bo vo mu lm cho khi lng mu tng ln. Trong nhiu
trng hp mt mu cp din (mt mu cc tng ln, cc xng ln, mt mu ng ng
mch ...) khi lng mu b gim t ngt, c th khng c kh nng t b tr; nu khng cp
cu kp thi, c th s khng sng c.
2. THNH PHN.
Mu gm hai thnh phn: th hu hnh (huyt cu) v huyt tng. Cc th hu hnh ca mu
l hng cu, bch cu v tiu cu, chim 43 - 45% tng s mu, ch s ny c gi l
hematocrit. Hng cu l thnh phn chim ch yu trong th hu hnh. Huyt tng chim 55 -
57% tng s mu. Huyt tng cha nc, protein, cc cht in gii, cc hp cht hu c v
v c, cc hocmon, cc vitamin, cc cht trung gian ho hc, cc sn phm chuyn ho ... Huyt
tng cha ton b cc cht cn thit cho c th v ton b cc cht cn c thi ra ngoi.
Huyt tng b ly mt fibrinogen th c gi l huyt thanh.
3. CHC NNG SINH L[ CA MU.
Mu c rt nhiu chc nng , di y l nhng chc nng c bn ca mu:
3.1. Chc nng dinh dng.
Mu mang trong mnh ton b cc cht dinh dng nui c th. Cc cht dinh dng c
a t ngoi vo qua ng tiu ho. Ngoi ra bch cu cn vo lng ng tiu ho nhn cc
cht dinh dng theo kiu "m bo" v "thc bo", ri li vo lng mch mang thm mt phn
cc cht dinh dng cho mu.
3.2. Chc nng bo v.
-
Mu c kh nng bo v c th khi b nhim trng nh c ch thc bo, m bo v c ch
min dch dch th, min dch t bo. Mu cng c kh nng tham gia vo c ch t cm mu,
trnh mt mu cho c th khi b tn thng mch mu c chy mu.
3.3. Chc nng h hp.
Mu mang 0xy t phi ti t bo v m, ng thi mu mang cacbonic t t bo v m ti
phi.
3.4. Chc nng o thi.
Mu mang cc cht sau chuyn ho, cht c, cht l ti cc c quan o thi (thn, b my
tiu ho, phi, da ) thi ra ngoi.
3.5. Chc nng iu ho thn nhit.
Mu mang nhit phn "li" ca c th ra ngoi thi vo mi trng hoc gi nhit cho c
th nh c ch co mch da.
3.6. Chc nng iu ho cc chc phn c th.
Bng s iu ho tnh hng nh ni mi, mu tham gia vo iu ho ton b cc chc phn
c th bng c ch thn kinh v thn kinh - th dch.
4. C TNH CA MU.
Mu c tnh hng nh. Tnh hng nh ca mu c nh gi qua cc ch s sinh l, sinh ho
ca mu. Cc ch s ny, trong iu kin sinh l{ bnh thng l rt t thay i hoc ch thay i
trong mt phm vi rt hp. V vy chng c coi nh l mt hng s. Kim tra cc ch s sinh
l, sinh ho ca mu l mt vic lm v cng quan trng v rt cn thit nh gi nhng ri
lon chc nng ca c th.
3. RI LON LM SNG MU
1. Thiu mu.
Thiu mu l gim Hb trong mu di mc bnh thng. Theo W.H.O ngi b thiu mu l
ngi c hm lng Hb mu gim:
< 13gHb trong 100ml mu (i vi nam)
< 12g Hb trong 100ml mu (i vi n)
< 14g Hb trong 100ml mu (i vi tr s sinh)
Thiu mu l do mt mu, do mu b hu nhanh hn trong c th hoc do tu xng gim sn
xut.
- Thiu mu do mt mu cp tnh hoc mn tnh.
- Thiu mu do suy nhc tu v b nhim x, nhim c (cht c ho hc cng nghip, chin
tranh).
- Thiu mu do thiu acid folic, thiu vitamin B12 hoc thiu yu t ni v ct b d dy vim
-
teo d dy, vim lot d dy- t trng.
-Thiu mu do thiu st, do thiu dng.
- Thiu mu do thiu cc yu t kch thch tng sinh, tng trng hng cu erythropoietin (suy
thn, gan mn tnh).
- Thiu mu do tan mu, do i sng hng cu qu ngn. Mt s bnh ca hng cu do mng
hng cu km bn d v nh bnh thiu mu c hng cu hnh li lim, bnh thiu mu c
hng cu hnh cu (kch thc hng cu rt nh, hnh cu).
2. a hng cu.
- a hng cu th pht do sng vng ni cao, do suy tim, do bnh ng h hp... y l a
hng cu do thiu oxy cc m.
- a hng cu tht s do tu xng tng sn xut hng cu (c km theo tng bch cu v tiu
cu). Hu qu l qu ti chc nng tun hon, nht mu tng, ri lon tun hon mao mch.
4. SINH L CM MU V NG MU
1. CM MU.
Cm mu l mt qu trnh sinh l, sinh ha tng hp nhm chm dt hoc ngn cn s mt
mu ca c th khi mch mu b tn thng hoc b t. Cm mu c thc hin nh cc c
ch: co mch, s hnh thnh nt tiu cu, ng mu, co cc mu, tan cc mu ng v s pht
trin m x trong cc mu ng ng kn vt thng.
nh gi khi qut chc nng cm mu, cc nh lm sng thng s dng hai xt ngim: xc
nh thi gian chy mu (s b nh gi cc yu t ca thnh mch v tiu cu), xc inh thi
gian ng mu (s b nh gi cc yu t gy ng mu ca huyt tng). Thi gian mu chy
theo phng php ca Duke l 3 pht. Thi gian mu ng theo phng php ca Milian l 7
pht.
1.1. Co mch.
Ngay sau khi mch b tn thng, mch mu b co li do tnh n hi ca thnh mch. Co mch
cn c thc hin nh c ch thn kinh v thn kinh-th dch. Nhng kch thch gy au t
ni tn thng, nhng cht trung gian ho hc c gii phng khi au gy phn x co c trn
thnh mch. ng thi lc ny ti ni tn thng, tiu cu b v ra, gii phng serotonin gy co
mch ti ch.
1.2. S hnh thnh nt tiu cu.
Ti ni tn thng, t bo ni mc hoc thnh mch tn thng l si collagen, tiu cu
bm vo nhng ni ny v b hot ho. Khi tiu cu b hot ho, cc protein trong n c rt
mnh v gii phng ra cc yu t lm hot ho cc tiu cu bn cnh, lm cho chng dnh vo
-
nhau to nn nt tiu cu bt kn ch tn thng (nu l cc tn thng nh). Hng ngy c th
ta phi chu hng trm vt rch rt nh ni mao mch do sang chn. Nh c chc nng ny m
c th trnh c s chy mu mao mch.
1.3. S hnh thnh cc mu ng.
Tiu cu gii phng ra cc yu t gy co mch v gy ng mu, to ra cc mu ng b sung
cho nt tiu cu bt kn ch tn thng (nu l cc tn thng ln hn). ng mu pht
trin nhanh trong vng 1-2 pht. Nhng cht hot ho gy ng mu c gii phng do t
chc v mch mu b tn thng, nhng cht do tiu cu gii phng v nhng cht gy ng
mu ca huyt tng c hot ho, pht ng mt qu trnh ng mu. Nu vt thng
khng qu nng, sau 3-6 pht cc mu ng hnh thnh bt kn vt thng. Sau 20 pht n 1
gi, cc mu ng co li lm cho cc mu vng chc hn.
Sau khi cc mu ng hnh thnh, vi gi sau cc nguyn bo si xm nhp, bin cc mu ng
thnh m x trong 1-2 tun l, nu l cc mu ng nh v vt thng nh. Nu l vt thng
ln, tn thng rng, mu mt nhiu, c th khng t bo v c, cn phi c s can thip
kp thi.
2. NG MU.
Trong mu v trong cc m c cha khong 50 cht c nh hng ti qu trnh ng mu. Cc
cht kch thch qu trnh gy ng mu gi l cc cht gy ng mu. Cc cht li c ch qu
trnh gy ng mu gi l cc cht chng ng mu. Mu c ng hay khng ng l ph thuc
vo s cn bng gia cc cht gy ng mu v cc cht chng ng mu. Bnh thng mu
trong c th khng ng l do cht chng ng mu chim u th. Khi mu, mch mu b tn
thng, khi mu ly ra ngoi c th, cc cht gy ng mu c hot ho v tr nn u th,
ng mu c thc hin.
2.1. nh ngha.
ng mu l mt qu trnh chuyn mu th lng sang th c, m thc cht l chuyn
fibrinogen dng ha tan thnh fibrin dng khng ho tan.
2.2. C ch ng mu (cc giai on ca qu trnh ng mu).
ng mu c din ra theo mt c ch rt phc tp. y l mt qu trnh hot ho v hot
ng ca cc enzym vi mc ch l to ra fibrin. Thng thng ngi ta chia qu trnh ng
mu ra lm ba giai on:
Giai on hnh thnh phc hp prothrombinase.
Giai on hnh thnh thrombin.
Giai on hnh thnh fibrin.
2.2.1. S hnh thnh phc hp prothrombinase.
Khi ng cho c ch ng mu l s hnh thnh phc hp prothrombinase. y l mt c ch
rt phc tp (c l l phc tp nht ) v ko di nht ca qu trnh ng mu. Qu trnh c
xy ra khi c chn thng thnh mch v m, khi c chn thng mu, khi c s tip xc ca
mu vi t bo ni mc tn thng hoc vi si collagen ca mch mu, vi cc m khc ngoi
-
ni mc hoc vi bt kz vt l no.
S hnh thnh phc hp prothrombinase theo hai c ch ngoi sinh v ni sinh. C ch ngoi
sinh xut hin nu c chn thng thnh mch hoc cc m k cn. C ch ni sinh xut hin
nu c chn thng mu hoc mu ly ra ngoi c th t lng mch. Trong c hai c ch ni
sinh v ngoi sinh c mt lot protein huyt tng (c bit l a2-globulin) ng vai tr rt quan
trng, l cc yu t gy ng mu ca huyt tng. Hu ht cc yu t ny l cc enzym
dng khng hot ng. Khi chuyn thnh hot ng, chng gy ra cc phn ng ho sinh lin
tip nhau ca qu trnh ng mu. Cc yu t ny c k hiu bng ch s Lam phn bit
vi cc yu t ca tiu cu c k hiu bng ch s rp.
Yu t I: fibrinogen
Yu t II: prothrombin
Yu t III: thromboplastin ca m
Yu t IV: ion Ca++
Yu t V: proaccelerin
Yu t VII: proconvertin
Yu t VIII: globulin A chng a chy mu (antihemophilic globin-AHG).
Yu t IX: globulin B chng a chy mu (plasma thromboplastin component-PTC).
Yu t X: Stuart-Prower
Yu t XI: globulin C chng a chy mu (plasma thromboplastin antecedent-PTA).
Yu t XII: Hageman
Yu t XIII: n nh fibrin (fibrin stabilizing factor-FSF).
- S hnh thnh phc hp prothrombinase theo c ch ngoi sinh.
M b tn thng gii phng yu t III, phospholipid t mng t bo m. Yu t X c hot
ho (Xa) nh yu t III, yu t VIIa (yu t VII c hot ho nh yu t III), ion Ca++ v
phospholipid. S hnh thnh phc hp prothrombinase t yu t Xa c s tham gia ca yu t
Va (yu t V c hot ho nh thrombin), ion Ca++ v phospholipid. Yu t Va lm tng hot
tnh ca yu t Xa. Phospholipid ng vai tr l cht nn cn ion Ca++ lm cu ni gia cc yu
t. Thrombin trong trng hp ny c tc dng iu ho.
- S hnh thnhphc hp prothrombinase theo c ch ni sinh.
Mu b chn thng, mu tip xc vi collagen hoc b mt vt l th lm hot ho yu t XII v
gii phng phospholipid tiu cu. Yu t XIIa chuyn yu t XI thnh yu t XIa (c s tham gia
ca yu t Fletcher v Fitzgerald). Yu t XIa chuyn yu IX thnh yu t IXa (c s tham gia ca
yu t tiu cu). Yu t X c hot ho c s tham gia ca yu t VIIIa (yu t VIII c hot
nh thrombin), yu t IXa, ion Ca++ v phospholipid. S hnh thnh phc hp prothrombinase t
yu t Xa c s tham gia ca phospholipid, yu t Va (yu t V c hot ho nh thrombin) v
ion Ca++. S hnh thnh phc hp prothrombinase theo c ch ni sinh chm hn rt nhiu (1-6
pht) so vi c ch ngoi sinh (15 giy).
Prothrombinase c hnh thnh t c ch ni sinh hoc ngoi sinh hoc ng thi c hai c
-
ch ni sinh v ngoi sinh. iu ny chng t hot tnh ca prothrombinase l ph thuc vo s
hot ho ca cc yu t tham gia vo qu trnh ny.
2.2.2.S hnh thnh thrombin
Prothrombin l a2-globulin, do gan sn xut, c trng lng phn t 68700, nng trong mu
bnh thng l 15mg/100ml mu. Khi phc hp prothrombinase hnh thnh n s chuyn
prothrombin thnh thrombin. Giai on ny cng cn s c mt ca ion Ca++. S hnh thnh
thrombin t prothrombin l rt nhanh, c tnh bng vi giy.
2.2.3. S hnh thnh fibrin.
Fibrinogen l mt protein do gan sn xut, trng lng phn t 340000, nng trong mu
bnh thng l 100-700mg/100ml mu. Bnh thng fibrinogen rt kh vo dch k. Khi thnh
mch tng tnh thm (m b vim) th fibrinogen vo dch k v b ng li do cc yu t gy
ng mu cng vo dch k.
Thrombin sau khi c hnh thnh chuyn fibrinogen thnh fibrin n phn. Cc fibrin n
phn t trng hp thnh fibrin dng si. Mt mng li fibrin hnh thnh v c n nh
nh yu t XIII. Giai on ny cng c s tham gia ca ion Ca++. Cc t bo mu c gi li
trn li fibrin v to nn cc mu ng. Chnh mng li ny dnh vo v tr tn thng ca
thnh mch ngn cn s chy mu.
Bn cht ca mu ng l hnh thnh li fibrin t fibrinogen nh thrombin. Chnh v vy cc
nh ngoi khoa s dng thrombin (dng tm, gc hoc bt...) cm mu khi phu thut,
c bit l cm mu cc xng xp.
2.3. S co cc mu ng.
Sau khi cc mu ng hnh thnh, n bt co li v r ra huyt thanh (huyt tng b ly mt
fibrinogen th c gi l huyt thanh).
Tiu cu c vai tr quan trng cho s co cc mu ng. Tiu cu c tc dng gn cc si fibrin
li vi nhau v n nh vng chc fibrin. Tiu cu bm trn li fibrin, khi n co rt n lm cho
li fibrin co theo, ng thi vi s gii phng yu t 8 ca tiu cu lm cho cc mu ng co
cng mnh hn. Co cc mu ng cn c s tham gia ca thrombin, ion Ca++. Cc mu ng lc
ny rt bn vng, gi cho cc mp ca thnh mch tn thng kh p li gn nhau to iu kin
thun li cho lin vt thng.
2.4. S tan cc mu ng.
Trong huyt tng c pasminogen (profibrinolysin). Cc m tn thng, ni mc tn thng v
vi khun gii phng ra cht hot ho plasminogen. Khong mt ngy sau khi cc mu ng,
cht ny chuyn plasminogen thnh plasmin. Plasmin l mt enzym lm tiu fibrin v c
fibrinogen lm tan cc mu. V l do ny m c th gy ra chy mu th pht rt nguy him, cn
phi c phng. Ti vim, nu vi khun lm tiu fibrin i th c th s lm cho vi khun
lan rng v hng ro fibrin bo v b ph v. Song cng nh c ch ny m trong c th c
hin tng t tiu fibrin lm khai thng nhiu mch mu nh b tc nghn.
-
5. CU TO - CHC NNG CA HNG CU
I. CU TO
1. HNH DNG V KCH THC.
Hng cu trng thnh, lu thng trong mu l t bo khng c nhn. iu kin t nhin, n
c hnh a lm hai mt, ng knh khong 7,2mm, b dy ngoi vi l 2,2mm, trung tm l
1mm
Th tch mt hng cu l 83mm3 (83femtolit). Nh c tnh n hi tt m hng cu d dng
thay i hnh dng khi i qua cc mao mch. Din tch b mt hng cu ln (do c hai mt lm),
v vy khi hng cu bin dng mng hng cu khng b cng v v ra. Nu tnh din tch ton b
mng hng cu trong c th cng li, c th ln n 3000m2.
2. THNH PHN.
T l thnh phn ca hng cu
% Cc thnh phn
67,00 Nc
28,00 Hemoglobin
0,30 Lipid cc loi (lecitin, cholesterol)
2,00 Nhng cht khc c cha nit (enzym, protein,
glutation)
0,02 Ur
1,20 Cc cht v c (K+)
Hng cu c mt cu trc c bit vi nhiu thnh phn khc nhau. N gm mt nn do protein
v lipid to nn. a s lipid u kt hp vi protein to thnh lipoprotein. Trong nn cn c
glucose, clorua, phosphat... Nn v mng chim 2 -5% trng lng hng cu. Gia cc mt ca
nn c hemoglobin. Hai thnh phn quan trng nht ca hng cu c nghin cu nhiu l
mng hng cu v hemoglobin. Mng hng cu mang nhiu khng nguyn nhm mu.
Hemoglobin l thnh phn quan trng trong s vn chuyn kh ca mu.
3. S LNG.
Ngi trng thnh, mu ngoi vi c 3,8 x 1012 hng cu/lt (i vi n); 4,2 x1012 hng
cu/lt (i vi nam). Tr mi sinh, ngy u s lng hng cu rt cao (5,0 x1012 hng
-
cu/lt). Sau , do hin tng tan mu, s lng hng cu gim dn. Tr em di 15 tui c s
lng hng cu thp hn ngi trng thnh 0,1 - 0,2 x 1012 hng cu/lt. S lng hng cu
n nh tui trng thnh.
S lng hng cu tng ln sau ba n, khi lao ng th lc, sng trn ni cao 700 - 1000m,
khi ra nhiu m hi, i nhiu, a chy, bng mt huyt tng, trong bnh a hng cu, bnh
tim bm sinh.... S lng hng cu gim lc ng, khi ung nhiu nc, cui kz hnh kinh, sau
, i lu ngy, ni c phn p oxy cao, cc loi bnh thiu mu, suy tu, nhim c, chy
mu trong, chy mu do vt thng...
4. QU TRNH SINH HNG CU
4.1. Ngun gc v cc giai on pht trin ca hng cu
Nhng tun u ca thai nhi hng cu c nhn c l thai gia sn xut. T thng th hai tr
i gan, lch, sau l hch bch huyt cng sn xut ra hng cu c nhn. T thng th 5 ca
kz pht trin thai, tu xng bt u sn xut hng cu v t tr i, tu xng l ni duy
nht sinh ra hng cu. Sau tui 20 cc tu xng di b m ho, cn tu xng xp nh xng
sng, xng sn, xng c, xng chu sn xut hng cu. V vy tui gi d b thiu mu
hn.
T bo tu xng l t bo gc vn nng c kh nng duy tr ngun cung cp t bo gc v pht
trin thnh t bo gc bit ho to ra cc dng khc nhau ca t bo mu (theo thuyt mt
ngun gc). T bo gc bit ho sinh ra hng cu c gi l n v to cm ca dng hng
cu: C.F.U.E (Colony forming unit erythrocyt). Sau cc t bo dng hng cu tri qua cc giai
on sau y.
Tin nguyn hng cu (proerythoblast)
Nguyn hng cu a kim( normoblast a kim) Nguyn hng cu a sc (normoblast a
sc) Nguyn hng cu (normoblast) Hng cu li (reficulocyt) Hng cu trng thnh
(erythrocyt)
Nhn ca nguyn hng cu mt i khi nng hemoglobin trong bo tng cao > 34%. Hng
cu chnh thc khng c nhn xuyn mch ri b tu xng vo h tun hon chung. Hng cu
li cng c kh nng vo mu nh hng cu trng thnh nhng t l rt thp ch chim 1%
tng s lng hng cu mu ngoi vi, khong 1-2 ngy sau hng cu li tr thnh hng cu
trng thnh. Hng cu sng trong mu khong 120 ngy (ngi da trng), gn 120 ngy
(ngi Vit).
H thng enzym ni bo hng cu lun lun tng hp ATP t glucose duy tr tnh n hi
ca mng t bo, duy tr vn chuyn ion qua mng, gi cho st lun lun c ho tr 2, ng thi
ngn cn s oxy ho protein trong hng cu. Trong qu trnh sng, h thng enzym gim dn,
hng cu gi ci, mng hng cu km bn v d v.
Mt phn hng cu t hu trong mu, cn i b phn hng cu b hu trong t chc vng - ni
m ca lch, gan, tu xng. Hemoglobin c gii phng ra b thc bo ngay bi cc i thc
bo lch, gan, tu xng. i thc bo gii phng st vo mu v n c vn chuyn di
-
dng ferritin. Phn porphyrin ca hem trong i thc bo c chuyn thnh sc t bilirubin
gii phng vo mu, ri qua gan bi tit theo mt.
4.2.Cc nguyn liu cn thit cho qu trnh sinh hng cu
to thnh hng cu, trong c th c hai qu trnh song song: s to thnh t bo hng cu
v s tng hp hemoglobin. y l nhng qu trnh rt phc tp, i hi nhiu nguyn liu nh
protein, cholin, thymidin, acid nicotinic, thiamin, pyridoxin, acid folic, vitamin B12, Fe++, nhiu
enzym v cht xc tc cho qu trnh tng hp ny.
Vitamin B12 v acid folic rt cn cho qu trnh tng hp thymidintriphosphat, mt trong nhng
thnh phn quan trng ca DNA. Thiu vitamin B12 v acid folic s lm gim DNA, t bo s
khng phn chia v khng trng thnh c.Lc ny cc nguyn hng cu trong tu xng c
kch thc ln hn bnh thng, c gi l nguyn bo khng l. T bo to ra l v lng DNA
khng nhng lng RNA li tng dn ln hn bnh thng, t bo tng tng hp
hemoglobin hn v cc bo quan cng nhiu hn. Cc hng cu trng thnh s c hnh bu
dc khng u, mng mng hn v i sng s ngn hn (ch bng 1/3 - 1/2 thi gian ca hng
cu bnh thng).
Vitamin B12 qua ng tiu ho kt hp vi yu t ni (t bo vin tuyn d dy bi tit).
Phc hp ny gn vo receptor mng t bo nim mc hi trng v vitamin B12 c hp thu
theo c ch m bo. Vitamin B12 vo mu, d tr gan. Nhu cu vitamin B12 l 1 - 3 mg/24h.
Trong khi s d tr vitamin B12 ca gan c th gp 1000 ln nhu cu ca c th trong mt
ngy.
Thnh phn th hai khng km phn quan trng l st. St c hp thu theo ng tiu ho
vo mu. Trong mu, st c kt hp vi mt globulin l apotransferrin to thnh
transferrin vn chuyn trong huyt tng (v st lin kt vi globulin rt lng lo). St c vn
chuyn ti cc m c bit: t chc vng - ni m v gan. Ti y, st c gii phng ra v
c t bo hp thu.
Trong bo tng, st kt hp vi mt protein l apoferritin to thnh ferritin l dng d tr
st. Mt lng nh st c d tr dng hemosiderin trong t bo. c tnh duy nht ca
transferrin l n gn rt mnh vi receptor mng t bo nguyn hng cu. Trong t bo,
transferrin gii phng st vo ty lp th. Ti y din ra qu trnh tng hp hem. Mi ngy mt
ngi trng thnh cn 1mg st. Ph n cn st nhiu gp i so vi nam gii v b mt mu
qua mu kinh nguyt. St b thi hng ngy qua phn v m hi.
St c hp thu rut nh apoferritin do gan sn xut, bi tit theo mt vo t trng.
Apoferritin gn vi st t do hoc vi st ca hemoglobin, myoglobin to thnh
transferrin.Transferrin gn vo receptor t bo nim mc rut, ri vo mu. St c hp thu
rt chm v rt t, mc d st c n vo theo thc n l kh nhiu. Khi apoferritin trong c
th bo ho st th transferrin khng gii phng st cho cc m v cng khng nhn st t rut,
hp thu st b ngng li.
Khi c th tha st, gan gim sn xut apoferritin lm cho apoferritin trong mu v mt gim v
-
cng lm gim hp thu st. Trong trng hp n qu nhiu st, st vo mu nhiu dn n lng
ng hemosiderin trong cc t bo vng - ni m, gy c hi cho t bo ny.
4.3. S iu ho qu trnh sinh hng cu
S lng hng cu mu ngoi vi c iu ho hng nh nhm cung cp oxy cho t bo
hot ng. S tng trng v sinh sn ca cc t bo gc c kim sot bi cc protein kch
thch tng trng, v d nh interleukin 3.
Cc t bo gc bit ho n lt mnh li chu s kch thch tng trng ca cc cht gy bit
ho, m cc cht ny li c rt nhiu c quan nh thn, gan... sn xut khi chng b thiu
oxy.
Bnh nhn b thiu mu do mt mu, b gim chc nng tu xng khi b chiu x, nhng ngi
sng vng ni cao c nng oxy trong khng kh thp hn bnh thng, bnh nhn b suy
tim, cc bnh v phi c gim trao i kh phi... u gy ra thiu oxy cc m lm cho qu
trnh oxy ho cc m b gim i.
Khi cc m b thiu oxy chng sn xut ra erythropoietin. Erythropoietin l mt glucoprotein c
TLPT l 34000. Bnh thng 80-90% erythropoietin l do thn sn xut, cn li l do gan sn
xut. Mt s m khc cng sn xut erythropoietin, nhng khng ng k. V vy chng ta c
th gp bnh nhn thiu mu do suy thn mn tnh. Khi thn v gan thiu oxy, erythropoietin
s c sn xut sau vi pht hoc sau vi gi.
Erythropoietin do thn sn xut dng cha hot ng gi l erythogenin. Nh kt hp vi
mt globulin (do gan sn xut) erythogenin chuyn thnh erythropoietin hot ng.
Erythropoietin c tc dng: kch thch qu trnh chuyn C.P.U.E thnh tin nguyn hng cu v
kch thch chuyn nhanh cc hng cu non thnh hng cu trng thnh.
5. SC BN HNG CU
Mng hng cu l mt mng bn thm. Nc c th qua mng hng cu khi p xut thm thu
bn trong v bn ngoi hng cu khc nhau. Ngi ta xc nh sc bn hng cu bng dung
dch mui NaCl nhc trng c nng khc nhau t 0,02% mt ( phng php Hamberger).
Hng cu trong dung dch mui NaCl nhc trng b trng to ln v v ra do nc t dung
dch mui vo trong hng cu.Khi hng cu v, hemoglobin gii phng vo dung dch v lm
cho n c mu hng. Mt s hng cu bt u v trong dung dch mui NaCl nhc trng
0,44%. Nng mui NaCl 0,44% c gi l sc bn ti thiu ca hng cu. Ton b hng cu
v ht trong dung dch NaCl nhc trng 0,34%. Nng mui NaCl 0,34% c gi l sc
bn ti a ca hng cu.
Sc bn ca hng cu gim trong bnh vng da hu huyt, tng ln sau ct lch.
6. TC LNG HNG CU
Mu c chng ng, t trong ng nghim, hng cu lng xung di, huyt tng ni ln
trn. iu xy ra l do t trng ca hng cu (1,097) cao hn t trng ca huyt tng
(1,028). Khi c qu trnh vim din ra trong c th lm hm lng cc protein mu thay i, cn
bng in tch protein huyt tng thay i, in tch mng hng cu cng b bin i theo,
-
hng cu d dnh li vi nhau hn v lm cho n lng nhanh hn.
Nh vy tc lng mu cng cao th qu trnh vim ang din ra trong c th cng mnh. Ch
s tc lng hng cu l chiu cao ct huyt tng tnh bng mm trong 1h, 2h v 24h.
7. HEMOGLOBIN
7.1. Cu trc ca Hemoglobin.
Hemoglobin (Hb) l 1 protein mu, phc tp thuc nhm chromoproteid mu , c nhm
ngoi l hem. Hb l thnh phn ch yu ca hng cu, chim 28% v tng ng vi 14,6g trong
100 ml mu. TLPT ca Hb l 64.458.
Hb gm 2 phn: hem v globin. Mi phn t Hb c 4 hem v 1 globin. N c to thnh t 4
di n v. Mi di n v l 1 hem kt hp vi globin.
Globin c cu trc l cc chui polypeptid. ngi ln, 4 chui polypeptid ging nhau tng i
mt: 2 chui a v 2 chui b. Cc di n v lin kt vi nhau bng lin kt yu: lin kt ion, lin
kt hydro, to nn cu trc bc 4 ca phn t Hb (hnh 3.2). chui polypeptid ca mi di
n v c 1 hc cha hem. Trung tm ca phn t Hb c 1 hc rng gi l hc trung tm (hnh
3.3). Hc trung tm tip nhn phn t 2,3 diphosphoglycerat (2,3 DPG) v s kt hp ca hc
trung tm vi 2,3 DPG c vai tr iu ho i lc ca Hb vi 0xy.
Thnh phn th 2 ca Hb l hem. Sc t hem thuc loi porphyrin l nhng cht c kh nng
kt hp vi nguyn t kim loi. Hem ngi l porotophyrin IX kt hp vi Fe++. Hem c 4
nhn pyrol lin kt vi nhau bng cu ni menten (-CH=). Vng porphyrin c gn cc gc
metyl (-CH3) v tr 1, 3, 5, 8; cc gc vinyl (-CH=CH2) v tr 2,4; cc gc propionyl (-CH2 - CH2 -
C00H) v tr 6,7. Fe++ gn vi nh pha trong ca nhn pyrol bng hai lin kt ng ho tr v
hai lin kt phi tr v vi globin qua gc histidin (hnh 3.4).
Porphyrin l ph bin trong th gii sinh vt. Porphyrin kt hp vi Mg++ to thnh cht dip
lc ca thc vt.
Hem c th kt hp vi nhiu cht khc nhau. Nu hem kt hp vi globin th to thnh Hb.
Nu hem kt hp vi albumin, NH3, pyridin, nicotin... to nn cht gi l hemochromogen. Hem
phn ng vi NaCl trong mi trng acid to ra chloruahem (hemin). Phn ng ny c s
dng trong php y.
7.2 Cc loi hemoglobin ngi.
Hemogobin khc nhau phn cu to globin. Hb ca thai nhi l HbF. Globin ca HbF gm hai
chui a v hai chui g. Hb ca ngi ln l HbA. Globin ca HbA gm hai chui a v hai chui b
(v tr th 3 ca chui b l glutamin c thay bng threonin chui g). Hb ca bnh nhn mc
bnh thiu mu c hng cu hnh li lim l HbS (HbB) v tr th 6 ca chui b l valin c
thay bng glutamin. Loi hng cu ny rt d v khi qua mao mch nh. HbC v HbD l cc Hb
bnh thng gp mt s chng tc ngi Chu Phi.
C nhiu phng php nh lng Hb, k c cc phng php khng chy mu. Bnh thng
ngi Vit c Hb l 14,6g (i vi nam) v 13,3g (i vi n) trong 100ml mu. m s lng
hng cu v nh lng Hb l nhng xt nghim quan trng trong nh gi s thiu mu, thiu
-
mu ng sc (gi tr hng cu =1), thiu mu u sc (gi tr hng cu >1) v thiu mu nhc
sc (gi tr hng cu
-
Mt khc C02 m sau khi khuych tn vo trong hng cu th ti y din ra qu trnh C02 +
H20 H2C03 nh men xc tc carboanhydrase (men ny c nhiu trong hng cu). Sau H2C03
phn ly H+ + HC03- . Nh hiu ng Hamburger m HC03
- c khuych tn rt nhiu t trong
hng cu chuyn sang huyt tng to ra dng vn chuyn C02 quan trng nht ca mu
(C02 c vn chuyn di dng HC03- ). Nh vy hng cu ng vai tr quan trng bc
nht trong s vn chuyn C02 dng HC03- ca huyt tng.
2. Chc nng iu ho cn bng acid - base ca mu.
Chc nng ny do h m hemoglobinat m nhim. ng thi vi h m ca Hb, hng cu
cn to ra HC03- trong qa trnh vn chuyn C02, nn n to ra h m bicarbonat
HC03/H2C03, h m quan trng nht ca mu.
3. Chc nng to nht ca mu.
Hng cu l thnh phn ch yu to nht ca mu, nh nht m tc tun hon, nht
l tun hon mao mch, hng nh. Tc tun hon hng nh l iu kin thun li cho s
trao i vt cht gia t bo v mu. Khi nht ca mu thay i s gy ra thay i tc
tun hon v lm ri lon trao i vt cht ca t bo.
6. TIU CU
Trong tu xng c nhng t bo nhn khng l (40-100mm). Cc t bo ny c bit ho t
t bo gc vn nng.
T bo c nhn rt to, nhiu thuz, a dng vi nhim sc th phn b khng u. Bo tng
nhiu, mu nht, c nhiu ht rt nh mu xanh l. T bo nhn khng l cho gi tc di
chuyn. Cc gi tc ny b teo li, tch ra, t on thnh tiu cu lu thng trong mu. Nh
vy, tiu cu (thrombocyt) l mt phn bo tng ca t bo nhn khng l, l mt t bo
khng hon chnh, khng c nhn, rt a dng, bo tng tm nht c ht mu xanh, rt kh
m v d v khi ly ra khi c th
Tiu cu c kch thc 2-4mm, th tch 7-8mm3. Bnh thng c 150-300 x 109 tiu cu
trong 1 lt mu ngoi vi.
Tiu cu c cu trc mng glycoprotein, lp ny ngn cn tiu cu dnh vo ni mc nhng li
d dnh vo ni thnh mch tn thng c cht collagen l ra. Mng tiu cu cng rt d dnh
vo cc vt l. Khi bm vo vt l, chng li c th t bm vo nhau thnh tng m. Tiu cu
cha actomyosin, thromstbohenin nn tiu cu c kh nng co rt. Tiu cu co rt mnh s b
v ra v gii phng serotonin gy co mch, cc phospholipid v cc yu t gy ng mu tham
gia vo qu trnh gy ng mu.
-
- Yu t 1 l yu t c kh nng chuyn prothrombin thnh thrombin. V bn cht yu t 1 gn
ging yu t V ca huyt tng.
- Yu t 2 l yu t c tc dng y nhanh fibrinogen thnh fibrin khi c mt ca thrombin.
- Yu t 3 l mt phospholipid c hot tnh ca thromboplastin.
- Yu t 4 l yu t c hot tnh ca antiheparin to iu kin thun li cho giai on u ca
qu trnh ng mu.
- Yu t 5 l serotonin c kh nng gy co mch v c kh nng lm mu ng ti ch.
- Yu t 6 l mt protein c tc dng lm dy thnh mch v lm gim tnh thm thnh mch.
- Yu t 7 l antifibrinolysin, cht c tc dng ngn cn phn ng lm tan cc mu.
- Yu t 8 retractozym l mt yu t c tc dng lm co cc mu ng.
- Yu t 9 l mt cht lm n nh fibrin.
Vi c im chc nng trn y, tiu cu tham gia vo qu trnh cm mu, c xem nh
l mt hng ro bo v s mt mu. Tiu cu cng c kh nng gn ln vi khun to iu kin
thun li cho qu trnh thc bo c d dng. Ngoi ra tiu cu cn c tc dng khc na nh
lm h huyt p, chc nng min dch v chc nng sn xut cc enzym hu protein.
S sn xut tiu cu c iu ho bng s lng tiu cu nh c ch do cc yu t trong
huyt tng kim sot. Tiu cu b tiu dit lch. i sng tiu cu cha c nghin cu
y , ngi ta cho rng n sng trong mu khong 9-11 ngy.
S lng tiu cu tng ln khi lao ng, khi n ung, khi b chy mu, bnh a sinh mn tnh th
tu bo, bnh Hodgkin, bnh Vaquez. S lng tiu cu gim trong nhim c, nhim x, xut
huyt di da, nim mc, suy tu, bnh Biermer, bnh Werlhoff.
7. BCH CU
1. HNH DNG V S LNG.
Bch cu l cc t bo c nhn, hnh dng v kch thc rt khc nhau tuz tng loi. Bch cu
khng phi ch lu thng trong mu, m n cn c mt nhiu ni trong c th: bch huyt,
dch no tu, hch bch huyt, cc t chc lin kt...
Thnh phn bch cu rt phc tp, gm nhiu cht hu c v v c. Bo tng ca bch cu
cha nhiu st, calci, lipid (cholesterol, triglycerid v acid bo). Cc lipid ny lin quan ti vai tr
chng nhim trng ca bch cu. Bch cu cha nhiu lipid c xem nh tin lng tt chng
nhim trng (Boyd,1973). trong bch cu cn c nhiu acid ascorbic, ht glycogen. Ht glycogen
nhiu ln trong qu trnh tiu ho v mc bnh i tho ng. Bch cu c mt h thng
enzym rt phong ph (oxydase, peroxydase, catalase, lipase, amylase) v mt s cht dit
khun.
-
Trn mng t bo bch cu c rt nhiu th th lin quan ti chc nng ca bch cu. Da vo
cc th th ny, nh cc k thut hin i, ta c th phn loi c bch cu v theo di cc
giai on pht trin ca bch cu.
Trn b mt lympho bo c h thng khng nguyn ph hp t chc. Mc d mt s khng
nguyn c mt trn t bo ca nhiu m, nhng chng li b pht hin d dng trn lympho
bo. Do tt c khng nguyn ph hp t chc ch yu ca ngi c k hiu l HLA
(humanlymphocyt antigen). Tt c HLA hp thnh h thng khng nguyn ph hp t chc ca
ngi, cn gi l h thng HLA, chia thnh 5 nhm. Nhm HLA-A, nhm HLA-B, nhm HLA-C,
nhm HLA-D v nhm HLA-DR. Di cc nhm ny c rt nhiu phn nhm c t tn. H
thng khng nguyn HLA di truyn v rt c { ngha trong p ng min dch thi ghp.
Trong 1lt mu ngoi vi c 7,0 x 109 bch cu (i vi nam) 6,2 x109 bch cu (i vi n), nhn
chung vo khong 5,0 x 109 n 9,0 x 109 bch cu (i vi ngi trng thnh). Tr s sinh c
s lng bch cu rt cao: 20,0 x109 bch cu/1lt mu ngoi vi. Lc mt tui cn 10,0 x
109 bch cu/1lit mu. T 12 tui tr i s lng bch cu tr v n nh bng ngi trng
thnh.
S lng bch cu tng ln khi n ung, khi lao ng th lc, thng cui ca thi kz mang thai,
sau khi . c bit s lng bch cu tng ln khi nhim khun, bnh bch cu. Mt s
hormon v mt s tinh cht m cng lm tng s lng bch cu nh: hormon tuyn gip,
adrenalin, estrogen, tinh cht gan, tinh cht lch, tu xng. S lng bch cu gim khi b
lnh, khi b i, khi gi yu, suy nhc tu, nhim virus, nhim c, nhim trng qu nng, hoc
iu tr bng cc hormon corticoid, insulin ko di...
2. PHN LOI BCH CU.
V mt i th, vi k thut kinh in, da vo hnh dng, kch thc t bo, hnh dng nhn,
s bt mu ca ht trong bo tng. Ngy nay nh k thut hin i cn pht hin c cc
th th b mt t bo bch cu v.v...; ngi ta c th phn loi bch cu thnh bch cu ht
(bch cu a nhn) v bch cu khng ht (bch cu n nhn). Bch cu a nhn c chia
lm 3 loi: trung tnh, a acid v base. Bch cu n nhn c chia lm 2 loi: monocyt v
lymphocyt. ngi bnh thng, t l cc bch cu trong mu ngoi vi nh sau:
Bch cu ht a acid (E): 2,3%
Bch cu ht a base (B): 0,4%
Bch cu monocyt (M) : 5,3%
Bch cu ht trung tnh (N): 62,0%
Bch cu lymphocyt (L): 30,0%
Cc nh lm sng thng gi t l % cc loi bch cu mu ngoi vi l cng thc bch cu ph
thng. Cng thc thay i khi n ung, khi lao ng, khi c kinh nguyt, khi c thai trn 4 thng,
-
khi . Tr s sinh c ti 70% l bch cu a nhn, t thng th 3 tr i ch cn 35% l cc bch
cu a nhn (lc ny ch yu l lympho bo). Cng thc bch cu dn n nh n sau tui dy
th mi bng ngi trng thnh.
Ngy nay nh k thut cao chng ta c th phn loi bch cu mt cch chi tit hn vi mc
ch tm hiu chc nng ca tng loi bch cu phc v cho nghin cu khoa hc, chn on v
iu tr. Tuy vy vic xc nh cng thc bch cu ph thng v s lng bch cu vn c coi
l xt nghim thng quy ca bnh vin v n vn cn gi tr thc tin. ng thi vi xc nh
gi tr tng i (l t l % ca tng bch cu), cc nh lm sng cn xc nh gi tr tuyt i
(s lng tng loi bch cu c trong 1lt mu). Ch s ny rt cn cho s tin lng bnh.
Bch cu a nhn trung tnh (N) tng >70% trong cc trng hp nhim khun cp, qu trnh
lm m, vim tnh mch, nghn mch, nhi mu c tim, nhi mu phi. N cn tng trong co
git ng kinh, a protein vo trong c th, chy mu phc mc nh. ng thi vi N tng cn
c bch cu a (stab) tng.
- Bch cu a nhn trung tnh gim
-
Dng monocyt: t bo gc vn nng pht trin qua nhiu giai on bit ho thnh monocyt.
Cha bit chnh xc thi gian sng ca bch cu trong mu l bao lu v bch cu c mt khp
mi ni. Bch cu vo cc c quan ri t cc c quan quay tr li mu. Thi gian bch cu c
mt trong mu chng qua l thi gian vn chuyn bch cu t ni sn xut n ni s dng. V
vy thi gian sng ca bch cu trong mu l rt ngn.
Nu ngng sn xut bch cu t ngt (bng cch chiu tia g) trong 3 n 6 ngy u mu
ngoi vi khng cn bch cu a nhn trung tnh. Thi gian bch cu sng trong mu khang 4-5
ngy. Thi gian bch cu sng c trong v ngoi mch khong 8-12 ngy. Thi gian bch cu tn
ti trong tu xng khong 4-8 gi. Kh c th xc nh chnh xc thi gian sng ca bch cu
monocyt v n lun lun qua li gia cc m. Thi gian lu thng ca monocyt trong mu
khong 10-20 gi. Thi gian sng ca monocyt trong cc vim di hn bch cu a nhn trung
tnh. Lympho bo vo h tun hon lin tc qua ng ngc. S lng lympho bo trong ng ngc
vo h tun hon chung trong 24 gi thng l gp nhiu ln s lng lympho bo mu mt
thi im. iu chng t thi gian lympho bo sng trong mu l rt ngn (24h). Bch cu
lympho t c quan bch huyt vo mu, t mu ti m, t m li vo c quan bch huyt, ri
li vo mu... chu kz c th din ra lin tc.
Bch cu b tiu dit khp mi ni trong c th khi b gi ci, nhng ch yu l trong lng ng
tiu ho, phi v lch. Bch cu (c bit l cc i thc bo, bch cu ht trung tnh) b tiu
dit cc vim, cc vng v cc din ca c th d b vi khun t nhp nh da, phi, nim
mc.
4. C TNH CA BCH CU.
Bch cu c nhng c tnh chung sau y:
4.1. Xuyn mch.
Bch cu M v N c kh nng thay i hnh dng, xuyn qua vch gia cc t bo ti nhng
ni cn thit.
4.2. Chuyn ng theo kiu a mip.
Bch cu M v N c kh nng chuyn ng bng chn gi (theo kiu amip) vi tc :
40mm/min.
4.3. Ho ng ng v nhit ng ng
C mt s cht do m vim sn xut, do vi khun to ra hoc nhng cht ho hc a t ngoi
vo c th thu ht bch cu ti (ho ng ng dng tnh) hoc xua ui bch cu ra xa hn
(ho ng ng m tnh). Tng t, vi nhit cng nh vy, bch cu cng c nhit ng ng
dng tnh v m tnh. Cc c tnh ny ch yu l ca bch cu M v N.
4.4. Thc bo.
Bch cu M v N c kh nng thc bo, m bo. Nhng iu kin thun li cho thc bo l:
-
+ B mt ca vt rng v x x.
+ Khng c v bc. Cc cht t nhin trong c th c v bc l protein, cc cht ny y t bo
thc bo ra xa nn kh thc bo. Cc m cht, cc vt l khng c v bc v thng tch in
rt mnh nn chng d b thc bo.
+ Qu trnh opsonin ho. Cc khng th (c sn xut trong qu trnh min dch) gn vo
mng t bo vi khun lm cho vi khun d b thc bo.
S thc bo c thc hin nh sau:
Bch cu tip cn vt l, phng chn gi bao vy vt l, to thnh mt ti kn cha vt l. Ti
ny xm nhp vo trong t bo, tch khi mng t bo to ra mt ti thc bo tri t do trong
bo tng. Ti thc bo tip cn lysosom v cc ht khc trong bo tng v xut hin hin
tng ho mng. Cc enzym tiu ho v cc tc nhn git vi khun c trt vo ti thc bo
x l vt l. Ti thc bo tr thnh ti tiu ho. Sau khi tiu ho, cc sn phm cn thit cho
t bo c gi li, cc sn phm khng cn thit s c o thi ra khi t bo bng qu
trnh xut bo.
Tnh thc bo ca bch cu khng phi l v hn. Mt bch cu ht trung tnh c th thc bo
5-25 vi khun th cht. i thc bo c kh nng thc bo mnh hn nhiu. N c th thc bo
ti 100 vi khun. Khi nghin cu chc nng thc bo ca bch cu, ngi ta thng s dng
"ch s thc bo" nh gi chc nng ny.
Bch cu c mt khp ni trong c th cho nn vi khun t nhp bng bt kz ng no
cng b tiu dit. c bit bch cu trn gi nhng ni quan trng ca c th m vi khun d
xm nhp vo nh: da, nim mc, cc hc t nhin, phi, ng tiu ho, gan, lch. Tuy vy c
mt s vi khun b bch cu "nut" nhng khng "git" c nh mycobacteria, salmonella,
listera ... Nhng vi khun ny n nu ri nhn ln trong i thc bo. Bch cu N v i thc
bo cn cha nhng cht git vi khun. Mt s vi khun khng b tiu ho bi cc enzym ca
lysosom v chng c v bc bo v, hoc c cc yu t ngn chn tc dng ca cc enzym tiu
ho nhng li b cht bi cc cht git vi khun. Cc cht git vi khun l cc cht oxy ho mnh
nh superoxid (02-), hydrogenperoxid (H202), ion hydroxyl (0H-). Ngoi ra enzym
mieloperoxydase ca lysosom cng c kh nng git vi khun v n lm tan mng lipid ca vi
khun.
5. QU TRNH VIM.
Khi vim, c tnh ca m b thay i nh sau:
- Gin mch ti ch lm cho lu lng mu tng ln.
- Tng tnh thm mao mch gy ph n.
- ng dch k v dch bch huyt do fibrinogen v cc yu t gy ng mu thot vo.
- Tp trung nhiu bch cu N v i thc bo.
-
- Cc t bo ca m trng phng ln.
M b thng tn do bt kz mt nguyn nhn no (vi khun, chn thng, ho cht, nhit
v.v...) s gii phng histamin, bradykinin, serotonin, prostaglandin, cc yu t gy ng mu.
Lympho bo T hot ho gii phng ra lymphokin. Mt s cht trn hot ho i thc bo v
cng vi mt s sn phm khc do t bo tn thng v vi khun to ra gy ho ng
dng tnh vi bch cu N v i thc bo. Bch cu bm mch, xuyn mch v di chuyn ti
vim.
S ng dch k v bch huyt to ra mt bc tng bo v ngn cch gia vng vim v vng
lnh. S tp trung ca bch cu (i thc bo ti trc: sau vi pht, bch cu N ti sau: sau vi
gi) l mt hng ro th hai. ng thi vi s tp trung ca bch cu, t bo vim sn xut ra
cc globulin, cc sn phm phn hu bch cu vo mu, theo mu ti tc ng ln tu xng
lm tng sn xut bch cu (sau mt, hai ngy). Do qu trnh tng sn xut bch cu cho nn
trong mu s c nhiu bch cu non hn bnh thng (bch cu a).
vim hnh thnh mt ci hc cha xc vi khun, bch cu N, i thc bo, t chc hoi t gi
l m. M nhiu s b v thot ra ngoi hoc vo cc xoang, cc tng rng ca c th. Nu hng
ro bo v km, vi khun s lan rng vo cc c quan, c khi vo c mu. mu cng c i
thc bo v bch cu N sn sng tiu dit chng. Trong nhiu trng hp c th khng t bo
v c mnh cc triu chng nhim khun tng ln dn v cn phi c iu tr kp thi.
6. BCH CU A NHN A ACID .
Bch cu E c kh nng thc bo v ho ng ng rt yu nn khng quan trng trong nhim
trng thng thng. nhng ngi nhim k sinh trng (KST), s lng bch cu E tng cao v
chng ti cc nhim k sinh trng. Bch cu E gii phng ra cc cht git KST: men thu
phn t cc ht ca bo tng, oxy nguyn t, cc peptid v.v... Bch cu E cng tp trung nhiu
cc c phn ng d ng (tiu ph qun, da v.v...). Trong qu trnh tham gia vo phn ng d
ng, dng bo v bch cu B gii phng ra cc cht gy ha ng ng dng tnh vi bch
cu E. Bch cu E c tc dng kh c l cc cht gy vim do dng bo v bch cu B gii
phng ra. Bch cu E cng c th c tc dng thc bo chng qu trnh lan rng ca vim.
7- BCH CU A NHN A BASE.
Bch cu a nhn a base c th gii phng heparin, histamin, mt t bradykinin v serotonin.
Ti vim cc cht trn cng c dng bo gii phng ra trong qu trnh vim. Dng bo
v bch cu B ng vai tr quan trng trong phn ng d ng v khng th IgE gy phn ng d
ng c kh nng gn vo mng dng bo v bch cu B. Khi gp khng nguyn c hiu phn
-
ng vi khng th lm cho cc t bo ny b v ra v gii phng heparin, histamin, bradykinin,
serotonin, enzym thu phn lysosom v nhiu cht khc. Cc cht trn gy ra d ng.
8. BCH CU LYMPHO.
Bch cu lympho c chia thnh hai loi: lympho bo B v lympho bo T. Chng u c chung
ngun gc trong bo thai l cc t bo gc vn nng. Cc t bo ny s bit ho hoc c "x
l{" thnh cc lympho bo trng thnh. Mt s t bo lympho di tr tuyn c v c "x
l" y nn gi l lympho bo T (Thymus). Mt s t bo lympho khc c "x l" gan
(na u thi kz bo thai) v tu xng (na sau thi kz bo thai). Dng t bo lympho ny
c pht hin ln u tin loi chim v chng c "x l" bursa fabricicus (cu trc ny
khng c ng vt c v) nn c gi l lympho bo B (ly t ch bursa).
Sau khi c "x l{" cc lympho bo lu thng trong mu ri d tr m bch huyt, ri li
vo mu v.v... chu kz ti