8/6/2019 iirde Nesnenin Hallerine Giri

1/7

RDENesnenin

HalllerineGiri

Mustafa DURAK

8/6/2019 iirde Nesnenin Hallerine Giri

2/7

RDE NESNENN HALLERNE GRMustafa Durak

Nesnenin halleri dediimizde trke dilbilgisinden bildiimiz ismin halleri, birde Orhan Koak'n Mithat en resimleri ile ilgili mgenin Hallerigeliyor aklma.kincisinde resme ait grselin Mithat en almalarnda ald biim ve neyianlatmaya alt aktarlrken, birincisinde (ismin hallerinde) bir ulamlama(kategoriletirme) sz konusudur. Ve her ulamlama gibi bunun da bir dayana,bak as vardr. Trkede bu haller, yapm ekleri dndaki iletim ekleridikkate alnarak adlandrlr ve beklendirilir. Ancak bu haller nesnenin zaman,mekan, szdizimsel bir grev olarak nesne ve zne olu ve aralk ilikisi iindebelirir. Ksaca deinmek gerekirse 'yaln hal', hem zne hem belirtisiz nesneolula ilgilidir. zne olu iki biimde deerlendirilebilir. Szdizimsel zne veedimsel/eylemsel zne. Eylemsel zne, zellikle g kavramn devreye sokar.Ve g kavram ifade edene bal olarak eksi ve art kutup arasnda bir yerdekonulandrlabilir. Burada dilbilgisel olanaklar da iler. rnein bask dili isimlerbakmndan on iki halli bir dildir. Tkede 'i hali', mutlak anlamda olmasa bilenesneyi belirliletirir. Bu hal, bir yandan 'yaln hal'le belirlilik belirsizlikekseninde ilerken bir yandan da 'e hali'yle ynlenen, ynlendirilen ilikisiiinde olabilir. Ama ayni zamanda znenin nesneyle ilikisi bakmndan birhiyerariyi de iaret eder. Bu hiyeraride 'yaln hal' ncelikli, 'i hali' ikincil, 'e

hali' ise ncldr. Bu konu her nekadar szdizimi de iliglendirse, trkeyikonuan znelerin zihninde genellikle bilin d, anlamsal bir deer ilikisininkurulmasn da getirir. 'E hali' ynelme eki/hali olarak da adlandrlr. Ama kimiynelmeler saymacadr. Daha dorusu ynelmenin eksi ve art kutuplararasnda her hangi bir noktasnn da ynelme saylmasyla olanakldr. rneinDuvara yaslandm tmcesindeki duvarn ynelinen olduunu sylemekkolay deildir. Bu noktada fiillerin nesneye gei biimlerinin hallererevesinde kalplatndan sz edilebilir. Ve genel mantk deil de dilinbiimlenmesi aamasnda ortaya kan dil mantnn iledii sylenebilir. 'Dehali' zamanda ya da mekanda olmay bildiren bir haldir. 'Den hali' ise yinezaman ve mekan ile ilgilidir ancak asl 'e hali'yle kurduu kartlkla ne kar.

Bu zellik dikkate alnnca 'e hali'nin de mekan ve zaman bildiren bir hal olduusylenebilir. Ancak biri bitime bildirirken dieri ayrlma, kopma bildirmektedir.Hal olup olmad tartmal olsa da ben, 'ile hali'nin dilbilgisi kadar dilinedimsel (pragmatik) alannda, giderek poetik ve estetik alanda da nemliolduunu dnyorum. Sanat, air her sanatsal retiminde gerek rn iigeler araclyla, gerek bir btnlk olarak rn araclyla bir eyler yapar.'le hali' insan ilikileri bakmndan olmazsa olmaz bir varlk halidir. Gkavramyla da dorudan ilintilidir.

Nesne kavram, sanatsal nesne olarak hem felsefenin, hem ruhbilimin ilgialanna girer. Ama kim ne derse desin asl estetik ve poetikann alanndadr.Sonuta insan rn olan sanat, insanla ilgili her trl bilgiyi ikindir. Yani burne her bilgi alanndan baklabilir. Ama bu bak alarndan her biri birliktebakma abasdr. Felsefenin ontolojik, fenomenolojik, hermentik yaklamlar

8/6/2019 iirde Nesnenin Hallerine Giri

3/7

hep bu erevede grlmelidir. Ancak itiraf etmeli ki herhangi bir sanat yaptnsanat yapt olarak anlamaya alan abalar iki temel sorunla kar karyadr.Birincisi gereksinim ve dolaysyla ilgi sorunu, ikincisi bilgi sorunu. Sanatsalgereksinim insann temel gereksinimlerinin ardnda yer almaktadr. Bunusylerken, Maslow'un izelgeletirdii biimde insan gereksinimlerinin hiyerariiinde yaplanmadklarn, birbirinin tamamlanmasn beklemediklerini

dndm belirtmeliyim. Aksi bir sav insann, tek izgisel (tek ynl)dndn ileri srmek demektir. Oysa insan zihni ayni anda farkl ilemlergerekletirebilen bir mekanizmadr. nsann en temel zihinsel ilemikarlatrma ise seme ilemi de bunun sonucu ise, en basit haliyle hergrsel seme estetiktir. Eer bu seme, sz ilgilendiriyorsa poetiktir.Ve her seme ayni zamanda bir nesneletirme (somutlatrma), ne karmailemleriyle birliktedir ya da bunlara gebedir. kinci sorun bilgi sorunu demitim.unu vurgulamalym, her birimiz dnyaya edindiimiz, iselletirdiimizbilgilerimizin gzlnden bakarz. Bu bilgilerin edinilmesinin yollar eitlidir.Ama yollardan biri de youn bir almn ardndan karlatrma, yorum srecidir.Bu sre, retici, stelik yaratc, yeni bilmelere, bilgilere de ak bir yoldur.Byle bir yol izlendiinde edebiyat ve iirin, ne olduu konusunda yirminci yzylda eitli giriimlerin denendii, farkl kuram ve/ya bak alar retildiisylenebilir. Grsel sanatlar konusunda en temel kayma Marcel Duchamps ilebalayan sanat nesnesinin neliinde ortaya kmtr. Sanat rettii birtablonun deil sanat olarak bizzat kendisinin sanat yapt olduu sav,zellikle performans sanatlarnda da iletilmektedir. Byle bakldnda zorunluolarak tanmda deiiklie gidilecektir. Ancak unu da belirtmek gerek sanatadna ortaya kan deiik baklar, uygulamalar, sanat tarihinde yerini alabilirama tmden sanatsal temel geleri deitirebilir mi? Bu soruyu sorarkentutucu bir tavr sergilemek istemiyorum. Aksine acele etmeden sanat

biimlerinin tm dinamizmi iinde izlenmesinden yanaym.Yani tm yeniliklere ak, dudak bkmeyen, ama kolay kolay dabenimsemeyen bir bak gerek incelemeciye, eletirmene. iirde,resimleme anlamnda somuta, grsellemeye kaymalar olsa da, henz airiniirletiine, iir nesnesi olarak kendini sunduuna tank olmadk. Bilgisorunuyla ilgili bilmek, yapmay bilmek arasnda bir ayrma hem de airbakmndan ve iir okuru bakmndan da ayrma gerek var. iir okuru kavramiine iir kuramcs da dahil. Her air ve her okur; iir deneyimi, iir bilgisierevesinde bir kavray gsterecektir. Bilgisel beklenti dzeyi ykseldikekolay beenilerden de, uzaklalacaktr. Bilgisel eksiklikler, elikiler, yanlyorumlar, yapaylklar rahatsz edecektir.

20. yyda temel yneliler:Edebiyatn, sanatn, iirin nelii konusunda youn aratrmalara, her tanmnkertilmeye, geersizletirilmeye alldna tank olundu. ne kan, sanatyaptnn merkezlemesi, biricik inceleme alan olarak grlmesi ve bunaitirazlar olmutur. Sanatnn anlalmas deil de sanat yaptndaki yap, biem,sapma vb kavramlar odaa yerlemi ve geleneksel tema (konu) araylargeersizlemitir. Daha dorusu yapsalclkla temaya bak sistemletirilmitir.Aarsak, edebiyat, sanat, iir incelemeleri dilbilim zeminine oturtulmu ve birbtnlk olarak ele alnan sanat yapt (roman, yk, iir, resim vd) obtnln ierdii yap, sistem olarak, anlam sistemi olarak (duyusal anlamlarda dahil) grlmtr. Dilbilim tabanl bu baka itirazlar felsefe alanndangelmitir. Btnlk, zne/nesne kavram sorgulanm, postmodernistdnrlerce belirsizletirilmitir.

8/6/2019 iirde Nesnenin Hallerine Giri

4/7

8/6/2019 iirde Nesnenin Hallerine Giri

5/7

iirde nesnenin halleri:iir de szdizimden bamsz varlk (ey) olmad halde, iire, iirdeki varlafarkl bir bak getirmek gerekir. Yani iire ayni biimde bakamayz. Bylebaktmzda iir adna zihinsel evrenin bir gerekleme biimi olan iirdenesnenin ve hallerinin ald poetik ilevsellik gz ard edilmi olur. Ancakpoetik bir bak iire hizmet edebilir. iir iine yaylan, iirle birlikte varolan dil

(iir dili) varl ayr bir brnsel, tinsel varlk olarak mekanlar. rettii iiregre zne konumundaki airin biimlendirdii iirsel evren iinde varlk (ey,nesne -kiiler de dahil) o iire zg bir varlktr ve/ya varlk olarak grnebilir.Bu noktada varlk ve grn (aspect, apparence) kavramlarna gerek var. Ziraiir iindeki dilsel varlklar, d dnyadaki, i dnyadaki varl btnyle temsiletmez. air, varln grmek istedii, gstermek istedii yanyla, o varlktanrettii yeni varlksal biimlerle grr, gsterir. iirdeki her ey, airin zihinselgznden sunumlara dnr. Bir rnek vermek gerekirse Edip Cansever'inMasa da masaym ha iirindeki masa, d dnyada bildiimiz biimiyle masadeildir, bildiimiz ileviyle masa deildir. Edip Cansever'in zihin gzndenpoetiklemi bir masadr. Yaam sevinci iinde ideal nesneletirilen, tasarlananbir masadr bu, anahtarlarna mekan olabilen, anahtarlarn gvenerekbrakabildii bir mekan. zerinde zaten var olan bakr kseye iekleryerletirdii bir mekan. air bu eylemiyle mekann kendisini dolaysylagrntsn estetikletirir. Ardndan , bisiklet sesini, yaama dairhayallerini ve benzeri soyut her eyi masaya koyuyorsa bu baka bir masadr,bir d dnya nesnesi deil. Zihinsel deerli bir ey. Belki iirde sz edillenmasa, hesaplamak anlamyla masaya yatrmak deyimindeki masadr. Yada masa her trl sorunu anlatt, ykledii, zmn ondan bekledii birkadndr bu masa. Belki taciz edilen tecavz edilen (snr amak anlam dadnlerek) bir kadndr masa. Ama tam olarak bunlar da deil. Zira ne

deyimdeki masann ilevi ne benzetmelerdeki ilev kimi ortak paydalara karntam rtmyor. Bunlarla iirdeki masann ilevini ayniletirmek yanl olur,zira bunlar iiri ve irdeki masay tam olarak anlat(a)maz. te bugne kadariirde gz ard edilen de budur: airin, sanatnn yaptklarnda kendianladmz grmek, grmeye almak. Belki de iiri yapan tam da budur:farkl znelerin aynas olmak, olabilmek. iirsel beeni, iiri biim olarak,anlam olarak grmenin tesinde iir varl iinde iirsel varlklar (nesneleri)poetik iliki iinde grmekten geer.

MASA DA MASAYMI HA

Adam yaama sevinci iindeMasaya anahtarlarn koyduBakr kaseye iekleri koyduStn yumurtasn koyduPencereden gelen koyduBisiklet sesini krk sesiniEkmein havann yumuakln koyduAdam masayaAklnda olup bitenleri koyduNe yapmak istiyordu hayattate onu koyduKimi seviyordu kimi sevmiyorduAdam masaya onlar da koydu kere dokuz ederdi

8/6/2019 iirde Nesnenin Hallerine Giri

6/7

Adam koydu masaya dokuzuPencere yanndayd gkyz yanndaUzand masaya sonsuzu koyduBir bira imek istiyordu ka gndrMasaya birann dkln koyduUykusunu koydu uyankln koydu

Tokluunu aln koydu.

Masa da masaym haBana msn demedi bu kadar ykeBir iki salland durduAdam ha babam koyuyordu.

Edip Cansever

Bitirmeden iki sz:Yzeysel nesne ya da tema aratrmalar iire bir ey katmayaca gibi iirianlamaktan uzaklatrr, iirden soutur. Kaynakada rneini verdiim temaalmas (Cumhuriyet Dnemi iirinde Anne) ve benzerleri iire hizmetetmedii gibi bu tr almalarn akademik mekanlarda gerekletirilmiolmas, akademik nvanlara zemin olmas; iir, ededebiyat, sanat adna derinbir yark oluturmaktadr.

iirin anlalmas kendi iinde barndrd bilgiler dolaysyla farkl bilimleri,felsefi alanlar ilgilendirebilir. Ancak bu alanlardan retilen kuramlar iirianlamada birer grntden teye gidemez. iir iin sylediklerim br sanat

biimleri iin de geerlidir. Ama poetik kuram, aklama oluturulurken elbettegerektiinde br alanlarn terimlerinden yararlanlabilir.

Meraklsna kaynaklar:Jules Renard; Histoires Naturelles [Doa ykleri, iirler] ; Garnier Flammarion;Paris; 1967Francis Ponge; The nature of things [eylerin doas, iirler]; translated. LeeFahnestock; red dust; New york; 1995 franszcas Le parti pris des choses;Gallimard; 1942Francis Jammes; La rage de l'expression [fadenin fkesi, iirler]; nrf Gallimard;1976

Francis Jammes; Basses Pyrenes : histoire naturelle et potique [AaPireneler, doadan iirsel yk, iirler]. Paris; Emile-Paul, 1926.Abraham Moles; L'objet et communication [Nesne ve iletiim]; Communicationnu: 13; 1969 iinde; s: 1-21 Jean Bauderillard; La morale des objets [nesnelerin morali]; Communicationnu:13; 1969; s: 23-50Pierre Boudon; Sur un statut de l'objet [Nesne durumu zerine];Communication nu:13; 1969; s: 65-87Henri Van Lier; Objet et esthetique [Nesne ve estetik]; Communication nu: 13;1969; s: 89-104

Eberhard Wahl ve Abraham Moles; Kitsch et objet [Ki ve nesne];Communication nu: 13; s: 105- 129

8/6/2019 iirde Nesnenin Hallerine Giri

7/7

Construire des objets de connaissance [Bilgi nesnelerini ina etmek]; Sylei:Edgar Morin ile Bndict Goussault, Jacques Lvy, Ren Eric Dagon; 1mays2002; EsspacesTemps.NetDerrida; SignesPonge [GstergelerPonge]; eviri: Richard Rand; ColumbiaUniversity Press; 1984Fredric Jameson; Rification et utopie dans la culture de masse [Kitle

kltrnde eyleme ve topya]; Etudes franaises; vol:19 nu: 3; 1983; s: 121-138Peter McCormick; L'Esthtique de Dilthey; phnomnologie et thorie littraire[Dilthey estetii, fenomenoloji ve yaznsal kuram]; Philosophiques vol:2; nu: 2;s: 229-252Delia Popa; phenomenology and litterature [fenomeoloji ve edebiyat]; Studiaphaenomelogica; nu: VIII; 2008; s: 9-13Christian Chauvir; le mythe de l'indescriptible chez Wittegenstein[Wittegenstein'da anlatlamazn sylencesi]; Phnomnologie et esthtique; nu:39 iinde; s: 8-17 ve Cairn.info; John Dewey; Experience and nature [Deney ve doa]; George Allen & UnwinLtd; London; 1929Michel Collot; Le thme selon la critiqe thmatique [Tematik eletiriye gretema]; Communication Nu: 47; 1988 iinde s: 79-91Mustafa Durak; lhan Berk iirinde Kuramsaln Deeri; iiri zlyorum say:28http://www.scribd.com/doc/20528003/%C4%B0lhan-Berk-%C5%9Eiirinde-Kuramsal%C4%B1n-De%C4%9Feri-The-value-of-the-theoretical-and-poetics-in-%C4%B0lhan-Berk-s-writings-and-poemsAli Akgn; lhan berk iirinde Nesne; Bilkent niversitesi; Yksek Lisans tezi;2002Hlya Yayla Tosun; Cumhuriyet Dnemi iirinde Anne; Trakya niversitesi

Yksek Lisans tezi; 2009Mitat Durmu; Anday iirinde Nesnenin Yadsnmas ve Anlamn tilmesi zleininPoetik Syleme Dnm; Turkish Studies vol: 4; 2009 iinde s: 1095-1112Haim N. Finkelstein; Surrealism and the Crisis of the Object; Umi ResearchPress; Michigan; 1979Philippe Charron; La Reprsentation de l'objet chez Francis Ponge: Unepratique transparente du sens spcifique; Universit de Qubec Montral ;Aot 2007

http://www.scribd.com/doc/20528003/%C4%B0lhan-Berk-%C5%9Eiirinde-Kuramsal%C4%B1n-De%C4%9Feri-The-value-of-the-theoretical-and-poetics-in-%C4%B0lhan-Berk-s-writings-and-poemshttp://www.scribd.com/doc/20528003/%C4%B0lhan-Berk-%C5%9Eiirinde-Kuramsal%C4%B1n-De%C4%9Feri-The-value-of-the-theoretical-and-poetics-in-%C4%B0lhan-Berk-s-writings-and-poemshttp://www.scribd.com/doc/20528003/%C4%B0lhan-Berk-%C5%9Eiirinde-Kuramsal%C4%B1n-De%C4%9Feri-The-value-of-the-theoretical-and-poetics-in-%C4%B0lhan-Berk-s-writings-and-poemshttp://www.scribd.com/doc/20528003/%C4%B0lhan-Berk-%C5%9Eiirinde-Kuramsal%C4%B1n-De%C4%9Feri-The-value-of-the-theoretical-and-poetics-in-%C4%B0lhan-Berk-s-writings-and-poemshttp://www.scribd.com/doc/20528003/%C4%B0lhan-Berk-%C5%9Eiirinde-Kuramsal%C4%B1n-De%C4%9Feri-The-value-of-the-theoretical-and-poetics-in-%C4%B0lhan-Berk-s-writings-and-poemshttp://www.scribd.com/doc/20528003/%C4%B0lhan-Berk-%C5%9Eiirinde-Kuramsal%C4%B1n-De%C4%9Feri-The-value-of-the-theoretical-and-poetics-in-%C4%B0lhan-Berk-s-writings-and-poems