Literatura : Philipps Shively (Teokracia)

Shteti dhe religjioni

Ideja se religjioni dhe Shteti duhet te jene te ndara

manifestohet ne menyre te ndryshme :

1) Nga nje praktike Laike (termi laik vien nga

latinishtja laicus qe do te thote « ordinar, qe vjen nga

populli) dhe eshte e kunderta e clericus (klerik) qe do

te thote mendimtar. Ne kuptimin e

sotem laik nenkupton nje shoqeri ose nje pjese te

shoqerise qe nuk eshte nen dominimin e klerikeve

fetar. Flitet per mesim laik, shoqeri laike etj. Nga kjo

rrjedhe edhe fjala laicitet qe nenkupton pamvaresine

e shoqerise civile nga institucionet fetare dhe nga

religjioni ne pergjithesi. Kemi edhe fjalen Shekullore

qenenkupton kalimin e nje tradite apo institucioni nga

nje dominim fetar ne nje dominim shekullor. Psh.

Universiteti i Harward-it ka qene institucion fetar para

se te behet universitet; Shekullor eshte pra ndamja

progresive dhe pamvaresimi i nje institucioni ose

tradite qe per nje kohe te gjate kane qene te

dominuara nga religjioni ; Ne lemine e sherbimeve

publike, kjo nenkupton kalimin nga sherbimet

shoqerore te bera nga religjioni ne sherbime te bera

nga Qeveria.

2) Nje praktike Teokratike ku Religjioni eshte pjese

perberse e shtetit (Teokraci nga Theos- Zot; -Kratos-

pushtet, eshte Qeveri ose autoritet qe konsiderohet se

e ka origjinen tek Zoti dhe i ushtruar nga ministrat e

fese.Nga shekulli i 19, termi Teokraci eshte perdore

me se shumti per te pershkruar regjime politike te

bazuara mbi principin e religjionit ose te qeverisuara

nga kleriket.

3) Max Weber flet per HIEROKRACI e cila nenkupton

gjithashtu qeverisjen nga kleriket. Regjimi hierokratik

sipas Weber-it bazohet mbi autoritetin si menyre

pushteti.

Ne kete sistem, autoriteti ndahet ne tri nivele :

a) Nje princip superior i bazuar mbi autoritetin (Zoti) ;

b) Nje perfaqesues ne toke te Zotit te cilit i delegohet

ushtrimi i pushtetit nga zoti, dhe populli qe eshte

perfitues i ketij ushtrimi te pushteti, i drejtesise dhe

prosperitetit. Autoriteti ketu bazohet mbi nje kontrat te

dyfishte.

Perfaqesuesit (kleriku) te zotit ne toke i jepet

legjitimitet qe te ushtroje autoritetin ne kembim te

ceremonive dhe riteve, per nder te zotit. Populli i

premton klerikut qe do ti nenshtrohet duke paguar

tatimet dhe kontribuar ne mbajtjen e autoritetit te tij

(sigurise). Nese ky kontrat nuk rrespektohet, kleriku e

humb legjitimitetin e tij dhe populli revoltohet.

Regjimi teokratik nuk eshte gjithmone autokratik. As

regjimi hierokratik nuk eshte autokraci sepse pushteti i

sunduesit eshte i kontrolluar nga obligimi qe e ka ky i

fundit perballe principit ne emer te se cilit ai thirret

dhe nga obligimi qe te arrise rezultateve para atyre

nga te cilet ai mvaret. Megjithate, ne shume regjime

teokratike ka pasur devijime tiranike. Edhe sot, ne

shumicen e regjimeve teokratike ose gjysem-teokratike

kemi sisteme autoritare.

Madje, shume shpesh me fjalen teokraci nenkuptojme

nje system ku ka nderhyrje te religjionit ne politike.

c) Ndermjet ketyre dy sistemeve te kundert, kemi edhe

sisteme hibride (ku ka nje pushtet suprem religjioz

dhe nje pushtet civil; Rasti i Iranit per shembull eshte i

tille.

Shteti Laik :

Nuk ka asnje institucion religjioz specifik per te justifikuar

ushtrimin e pushtetit. Ne kete sistem, ne praktike, Shteti

nuk favorizon asnje grup fetar te caktuar. Ky system quhet

edheReligjion Civil ;

Megjithate, disa laik, pranojne qe shteti te inkurajoje

religjionin, duke liruar religjionet nga taksat e shtetit ose

nepermjet financimeve publike, mirepo ne princip kerkojne

qe shteti mos te favorizoje ndonje religjion zyrtar ;

TEOKRACIA

Ka disa shtete ne bote sot qe konsiderohen si teokratike :

Vatikani, Arabia Saudite dhe Irani etj.

Ne sisteme teokratike, institucionet fetare e diktojne

politiken e shtetit, dhe pushteti ushtrohet nen autoritet

direkt te institucionit fetar ; Ne shumicen e shteteve te

botes, besimi fetar eshte i lire, mirepo, asnje shtet nuk lejon

liri apsolute pa kurrefar kufijsh.

Edhe pse liria eshte esenciale per demokracine, te gjitha

lirite nuk jane te lejuara. Edhe persa u religjioneve, Shteti

demokratik i kufizon disa liri te cilat kerkohen ne emer te

praktikes se lire te religjioni.

Psh : Poligamia : eshte e ndaluar ne shumicen e shteteve

Perendimore

Sakrificat njerzore qe kan qene praktike e disa popujve ne

te kaluaren (Inka, Azteket…) jane gjithashtu te ndaluara,

Perdorimi i disa drogave qe ne disa shoqeri praktikohet si

pjese e ritaleve fetare eshte i ndaluar etj.

Historiku

Ne Antikuitet nuk ka pas ndonje shtet te formuar mbi baza

te religjionit. Ne Romen antike, Perandoret kan qene edhe

shefa fetar edhe sheaf te shtetit, Madje ne Perandorine

osmane, Sulltani i ka akumuluar te dyjat etj.

Konvertimi ne religjione tjera ka qene i denueshem ne gadi

te gjitha shoqerite. Keshtu, Romaket i kane denuar me

vdekje te gjithe ata te cilet jane konvertuar ne katolicizem,

deri ne vitin 313 kur perandori Konstantini konvertohet vete

ne Katolicizem.

Ne Mesjete, Monarku eshte shefi religjioz me i larti.

Legjitimiteti i Monarkut ka buruar edhe nga Kisha, edhe

nga Zoti ; Eshte ne fund te mesjetes qe fillon ndamja shtet-

religjion.

Si ka funksionuar kjo ?

Kemi pasur dy pushtete. Pushtetin shpirteror

(Spiritual power) dhe pushtetin e perkohshim (Temporal

power);

Kisha ka pas pushtetin shpirteror ( pushtet i ushtruar

mbi shpirtrat e njerzve, persa i perket shpetimit dhe

mbrojtejes se dogmes fetare)

Mbreti ka pas pushtetin e perkohshem (ky pushtet ka qene i

kufizuar tek marrja me ceshtje njerzore dhe me te gjitha ato

qe i takojne shoqerise. Ky pushtet eshte ushtruar mbi

trupat e njerzve dhe mbi te mirat. kjo ndamje ndermjet

shpirterores dhe te perkohshmes konsiderohet si ndamje

qe ka mundesuar autonomine e shtetit modern

perendimor. Kjo konsiderohet gjithashtu si moment qe ka

mundesuar lindjen e konceptit individualist te qytetarit qe

shte dominant ne Perendim. Kjo tregon se raporti i

Religjionit dhe i politikes ka qene gjithkund nje nder

komponentat fillestare vendimtare te menyres se ushtrimit

te pushtetit legjitim dhe praktikave te nenshtrimit;

A ka egzistuar ndamje religjion-shtet jashte

Perendimit te krishtere?

Perendimi para kristian nuk ka pas elemente te ndamjes se

autoritettit politik dhe te atij te religjionit. Gjithashtu do te

ishte e gabueshme te konsiderohet se bota jashte

perendimit nuk ka pas kurrfar levizjesh laike. Ajo qe

mund te themi eshte se ky proces eshte thyer ne nje

moment te caktuar dhe se keto shoqeri kane evoluar

ndryshe, drejt nje autonomi politike te ndryshme.

Ne disa shtete shtete arabe, kemi nje shembull koherent te

nje bote te udhehequr nga ideja transcendentale e vullnetit

te Perendise unike. Ky vizion konsiderohet si vizion Monist

i shoqerise (Monizmi eshte nocion filozofik metafizik. Eshte

doktrine e bazuar mbi tezen sipas se ciles gjithcka qe

egziston (Universi, Kosmosi, Bota, jane esencialisht nje, nje

totalitet unik dhe i perbere nga nje substance) ;

Ne kete aspect, monizmi eshte i ndryshem nga dualizmi i

cili e ndan boten materiale ose fizike ne boten psiqike,

shpirterore etj.

Ne aspect filozofik, Monizmi eshte i ndryshem nga

monoteizmi (Platonizmi) sepse superpozon egzistencen e nje

bote te ideve perballe nje bote materiale;

Ne boten Islame, megjithjate kemi edhe modele shteterore

ku ka nje ndamje ndermjet Shtetit dhe religjionit. Ajo qe

shte quajtur Basizemi (Baas) ne Siri dhe Irak ka qene sistem

i afert me komunizem. Madje, modele shteterore te

ngjashme ka edhe ne Algjeria, Tunizia Senegali etj. Tek te

gjitha keto shtete, kemi nje ndamje qofte ajo edhe e limituar

ndermjet shtetit dhe religjionit ;

Ne aspect krahasues, ka gjithmone nje problem kur behet

fjale per raportin e shtetit dhe te religjionit sepse modeli i

demokracise liberale ka depertuar shume veshtire ne disa

vende te botes. Max Weber, flet per raportin e religjionit

dhe shtetit ne Indi. Ai thote se ideja e shpetimit individual

(spiritual power) nuk ka lindur me Katolicizmin ose me

Protestantizmin ashtu sikur mendohet zakonsiht.

Pse?

Sepse sipas tij, Hinduizmi dhe Budizmi e kane praktikuar

ate shume me heret;

Tek Hinduizmi, shpetimi mund te arritet vetem nese i iket

korrupsionit dhe ceshtjeve tokesore dhe sidomos atyre

politike. Per kete arsye, individualizmi Hinduist ose Budizmi

kombinojne perforcimin e religjionit duke pasur nje

autonomi te politikes. Madje Weber-i thote se per kete

arsye, kolonizimi dhe dominimi i Indise nga Anglezet nuk

eshte kontestuar per nje kohe te gjate.

Tek Judaizmi, kemi nje raport shume te ngjashem me

religjionet tjera monoteiste, dhe mbijeton ideja e “popullit te

zgjedhur”, te udheheqesve te tij dhe te mbreterve te tij nga

nje Zot unik.

Ne teorine politike, John Locke eshte teoricienti i ndamjes

se fese dhe te shtetit;