Sesler ve Ses Uyumlar

Trkede sesler, nller ve nszler olmak zere iki ana gruba ayrlr.nllerin NitelikleriSes yolunda herhangi bir engele arpmadan kan seslere nl denir. Trkede sekiz nl vardr: a, e, , i, o, , u, .nller u biimde snflandrlr:A. k yeri ve dilin durumuna gre:1. 1. Kaln nller: a, , o, u. 2. 2. nce nller: e, i, , . B. Dudaklarn durumuna gre:1. 1. Dz nller: a, e, , i. 2. 2. Yuvarlak nller: o, , u, . C. Azn aklna gre:1. 1. Geni nller: a, e, o, . 2. 2. Dar nller: , i, u, .nllerin nitelikleri aadaki izelgede toplu olarak gsterilmitir:DzYuvarlak

GeniDarGeniDar

Kaln aou

nce ei

Uzun nlKkeni Trke olan kelimelerde uzun nl yoktur. Uzun nl, Arapa ve Farsadan Trkeye giren kelimelerde grlr: air (a:ir), numune (numu:ne), iman (i:man). Bu rneklerde iki noktadan nceki harfin gsterdii ses uzun nldr ve uzun sylenir. Ancak, birok kelimede uzun nl ksalmtr: beyaz, hi, rahat, ruh. Bu rneklerdeki koyu harflerle belirtilen sesler, alndklar dilde uzun olduklar hlde Trkede ksa sylenir.Uzun nll kapal hecelerle biten kelimeler nlyle balayan ek aldklarnda veya yardmc fiillerle kullanldklarnda, ak duruma dnen hecenin nlsndeki uzunluk, ayra ierisindeki syleyite gsterildii gibi ounlukla yeniden ortaya kar: esas / esasen (esa:sen); hayat / hayat (haya:t); kanun / kanuni (ka:nu:ni); ruh / ruhum (ru:hum); usul / usul (usu:l); vicdan / vicdanen (vicda:nen); ahbap olmak (ahba:b olmak), hitap etmek (hita:b etmek). Baz rneklerde bu durumda da ksalma grlr: beyaz / beyaz, can / canm, kitap / kitaba, meydan / meydana.Uzun nller, genellikle yazda gsterilmez: adalet (ada:let), badem (ba:dem), beraber (bera:ber), idare (ida:re), ifade (ifa:de), iaret (ia:ret), kaide (ka:ide), numune (numu:ne), rica (rica:), air (a:ir), ive (i:ve), ube (u:be), vali (va:li), vefa (vefa:).nlemlerde nlemin iddetini ve hecenin uzunluunu ifade etmek zere iki veya nl yan yana gelebilir: ooh, aaah. Bu tr rneklerde nller ayr ayr deil uzun olarak sylenir.

Dzeltme areti

Dzeltme iaretinin kullanlaca yerler aada gsterilmitir:1. Yazllar bir, anlamlar ve okunular ayr olan kelimeleri ayrt etmek iin, okunular uzun olan nllerin zerine konur: adem (yokluk), dem (insan); adet (say), det (gelenek, alkanlk); alem (bayrak), lem (dnya, evren); alim (her eyi bilen), lim (bilgin); ak (eklem kemii), k (vurgun, tutkun); hakim (hikmet sahibi), hkim (yarg); hal (pazar yeri), hl (durum, vaziyet); hala (babann kz kardei), hl (henz); ura (u yer), ra (danma kurulu).UYARI : Katil (< katl = ldrme) ve kadir (< kadr = deer) kelimeleriyle karma olasl olduu hlde katil (ka:til = ldren) ve kadir (< ka:dir = gl) kelimelerinin dzeltme iareti konmadan yazlmas yaygnlamtr.2. Arapa ve Farsadan dilimize giren birtakm kelime ve eklerle zel adlarda bulunan ince g, k nszlerinden sonra gelen a ve u nlleri zerine konur: dergh, gvur, ordugh, tezgh, yadigr, Nigr; dkkn, hikye, kfir, kt, Hakkri, Kzm, mahkm, mekn, mezkr, skn, skt. Kii ve yer adlarnda ince l nsznden sonra gelen a ve u nlleri de dzeltme iareti ile yazlr: Halk, Lle, Naln; Bal, Elz, slhiye, Ldik, Lpseki.3. Nispet i'sinin belirtme durumu ve iyelik ekiyle karmasn nlemek iin kullanlr. Bylece (Trk) askeri ve asker (okul), (slam) dini ve din (bilgiler), (fizik) ilmi ve ilm (tartmalar), (Atatrk'n) resmi ve resm (kurulular) gibi anlamlar farkl kelimelerin kartrlmas da nlenmi olur.Nispet i'si alan kelimelere Trke ekler getirildiinde dzeltme iareti olduu gibi kalr: millletirmek, milllik, resmletirmek, resmlik.

Byk nl Uyumu

Bir kelimenin birinci hecesinde kaln bir nl (a, , o, u) bulunuyorsa, dier hecelerdeki nller de kaln; ince bir nl (e, i, , ) bulunuyorsa dier hecelerdeki nller de ince olur: adm, az, ayak, boyun, boyunduruk, burun, dalga, dudak, duvak, krlang; beik, bilezik, gelincik, gzlk, zengi, vergi, yzk. Buna byk nl uyumu ad verilir.Byk nl uyumuna aykr baz Trke kelimeler de vardr: anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, karde, iman.Byk nl uyumu alnt kelimelerde aranmaz: ahenk, badem, ceylan, iroz, dkkn, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, niasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret.Birleik kelimelerde byk nl uyumu aranmaz: akgz, bilgisayar, ekyat, hanmeli.-gil, -ken, -leyin, -mtrak, -yor ekleri byk nl uyumuna uymaz: akam-leyin, bakla-gil-ler, alr-ken, eki-mtrak, yr-yor.-da (-ta) eki baz kelimelerde byk nl uyumuna uymaz: din-da, gnl-da, meslek-ta, lk-da. -ki aitlik eki byk nl uyumuna uymaz: akamki, yarnki, duvardaki, yoldaki, ondaki, yazdaki, onunki. Byk nl uyumuna girmeyen kelimelere gelen ekler, kalnlk incelik bakmndan son hecenin nlsne uyar: adalet-li, anne-si, karde-lik, meslekta-mz, iman-lk.Son nlleri kaln sradan olmasna karn incelik zellii gsteren baz alnt kelimeler ince nll ekler alr: alkol / alkol, hakikat / hakikati, helak / helakimiz, kabul / kabul, kontrol / kontrol, protokol / protokol, saat / saate, sadakat / sadakatten.

Kk nl Uyumu

Kk nl uyumu kural iki ynldr:1. Bir kelimenin ilk hecesinde dz nl (a, e, , i) varsa sonraki hecelerde de dz nl bulunur: anlamak, yanamak, kayk, srmak, lklamak, seslenmek, yelek, bilek, ilek.2. Bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak nl (o, , u, ) varsa bunu izleyen ilk hecede dar yuvarlak (u, ) veya geni dz (a, e) nl bulunur: boyunduruk, ocuk, odun, yorgunluk, yoklamak, vurmak, yumurta, zlemek, gremek, srmek.Kk nl uyumuna aykr baz Trke kelimeler de vardr: avu, avurt, amur, kabuk, kavuk, kavun, kavur-, kavu-, savur-, yamur.Kk nl uyumu, alnt kelimelerde aranmaz: aktr, alkol, bandrol, daktilo, doktor, horoz, kabul, kitap, konsolos, muzr, mhim, mmin, mzik, profesr, radyo, vakur. Kk nl uyumuna aykr kelimelere getirilen ekler, kelimenin son nlsne uyar: kavun-u, konsolos-lu-u, mmin-lik, mzik-i, yamur-luk.-ki aitlik eki yalnzca birka rnekte kk nl uyumuna uyar: bugnk, dnk, brk.Bu nl dzenleri ve ilk heceyi izleyen nller aadaki izelgede gsterilmitir:a a, (bakar, alr)o u, a (omuz, oya)

e e, i (geer, gelir) , e (l, rdek)

, a (kl, ksa)u u, a (uzun, uzak)

i i, e (ilik, ince) , e (t, rkek)

nl Daralmas (a - , e i)Trkede a, e nls ile biten fiillerin imdiki zaman ekiminde, syleyi ve yazlta da a nlleri , u; e nlleri i, olur: balyor, kanyor, oynuyor, doymuyor; izliyor, diyor, gelmiyor, gzlyor. Birden ok heceli ve a, e nlleri ile biten fiiller, nlyle balayan ek aldklarnda bu fiillerdeki a, e nllerinde syleyite yaygn bir daralma ( ve i'ye dnme) eilimi grlr. Ancak, syleyiteki , i nlleri yazya geirilmez: balayan, yaayacak, atlayarak, saklayal, atmayalm, gelmeyen, izlemeyecek, gitmeyerek, gizleyeli, besleyelim.Buna karlk tek heceli olan demek ve yemek fiillerinde, syleyiteki i nls yazya da geirilir: diyen, diyerek, diyecek, diyelim, diye; yiyen, yiyerek, yiyecek, yiyelim, yiye, yiyince, yiyip. Ancak deyince, deyip szlerindeki e yazlta korunur.

nl Dmesi

kinci hecesinde dar nl bulunan iki heceli kelimeler nlyle balayan bir ek aldklarnda ikinci hecelerindeki dar nller genellikle der: az / az, aln / aln, bar / bara, barm, beniz / benzi, beyin / beynimiz, boyun / boynu, br / brm, burun / burnu, geniz / genzi, gs / gsn, gnl / gnlnz, karn / karn, oul / olu; evir- / evril-, devir- / devril-.nszlerin NitelikleriSes yolunda bir engele arparak kan seslere nsz denir.Dilimizde yirmi bir nsz vardr. Bunlar: b, c, , d, f, g, , h, j, k, l, m, n, p, r, s, , t, v, y, z.nszler ses tellerinin titreime urayp uramamasna gre iki gruba ayrlr:1. Ses tellerinin titremesiyle oluan nszlere tonlu (yumuak) nszler ad verilir: b, c, d, g, , j, l, m, n, r, v, y, z.2. Ses telleri titremeden oluan nszlere tonsuz (sert) nszler denir: , f, h, k, p, s, , t.Kkeni Trke olan kelimelerin sonunda b, c, d, g nszleri bulunmaz. Ancak, anlam farkn belirtmek zere ad, od, sac gibi birka kelimenin yazlnda buna uyulmaz: ad (isim), at (binek hayvan); od (ate), ot (bitki); sac (yass demir), sa (kl).Dilimizdeki hac, ad, yd gibi birka rnek dnda, alnt kelimelerde tonsuzlama kuralna uyulmutur: sebep (< sebeb), kitap(< kitab), bent (< bend), cilt (< cild), bant (< band), ett (< etd), metot(< metod), standart (< standard), ahenk (< aheng), hevenk (< aveng), renk (< reng). Bu gibi alntlar nl ile balayan bir ek aldklarnda kelime sonundaki tonsuz nszler tonlular: sebep / sebebi, kitap / kitab, bent / bendi, cilt / cildi, ett / etd, metot / metodu, ahenk / ahengi, hevenk / hevengi, renk / rengi. UYARI : Baz alnt kelimelerde tonlulama (yumuama) olmaz: ahlak / ahlakn, cumhuriyet / cumhuriyete, evrak / evrak, hukuk / hukuku, ittifak / ittifaka, sepet / sepeti, tank / tank, bank / bank.Birden fazla heceli kelimelerin sonunda bulunan p, , t, k nszleri nlyle balayan bir ek aldnda tonlulaarak b, c, d, 'ye dnr: kelep / kelebi; aa / aac, kazan / kazanc; geit / geidi, kanat / kanad; baak / baa, bak / ba, ocuk / ocuu, dudak / duda, durak / dura, uzak / uza. Tek heceli kelimelerin sonunda bulunan p, , t, k nszleri ise iki nl arasnda ounlukla korunur: ak / ak; at / at; ek / eki; et / eti; g / g; ip / ipi; ka / kanc; kk / kk; ok / oku; ot / otu; sa / sa; sap / sap; su / suu; st / st; / . Ancak, tek heceli olduu hlde sonundaki nsz tonlulaan kelimeler de vardr: but / budu, dip / dibi, gk / g, kap / kab, kurt / kurdu, u / ucu, yurt / yurdu.

nsz Uyumu ve nsz Dmesi

Dilimizde tonsuz (sert) nszle biten kelimelere gelen ekler tonsuz (sert) nszle balar: a-t, a-, bak-tm, bas-k, iek-ten, d-kn, ge-tim, ipek-i, se-kin, se-ti, st-.nsz Tremesi (y, v)ki nlnn yan yana bulunduu baz alnt kelimelerde nller arasnda y, v sesleri tremitir: fiyat (< fiat), zayf (< zaif); konservatuvar, laboratuvar, pisuvar, repertuvar, tretuvar, tuval, tuvalet.nsz DmesiArapadan dilimize girmi olan ve sonunda ikiz nsz bulunan kelimelerin yaln durumunda nszlerden biri der (nsz tekleir): hak (< hakk), his (< hiss), ret (< redd), zan (< zann), zem (< zemm). Bu tr kelimelere nlyle balayan bir ek geldiinde den nsz ortaya kar: hak, hakka; his, hissimiz; ret, reddi; zan, zannmca; zem, zemmi.n > m DeimesiTrkede kullanlan baz kelimelerdeki b nsznden nce gelen n nsz m'ye dnr: saklamba (< saklanba), dolamba (< dolanba), ambar (< anbar), amber (< anber), cambaz (< canbaz), ember (< enber), kmbet (< gunbed), memba (< menba), mmbit (< munbit), tambur (< tanbur).

Baz Kelime ve Eklerin Yazl

Bala Olan da, denin YazlBala olan da, de ayr yazlr. Kendisinden nceki kelimenin son nlsne bal olarak nl uyumlarna uyar: Kz da geldi gelini de. Durumu oluna da bildirdi. Sen de mi kardeim? G de olsa. Konuur da konuur.UYARI : Ayr yazlan da, de hibir zaman ta, te biiminde yazlmaz.UYARI : Ya szyle birlikte kullanlan da mutlaka ayr yazlr: ya da.UYARI : Da, de balacn kendisinden nceki kelimeden kesme ile ayrmak yanltr: Aye de geldi (Aye'de geldi deil).UYARI : Da, de balacnn bulunma durumu eki olan -da, -de, -ta, -te ile hibir ilgisi yoktur. Bulunma durumu eki getirildii kelimeye bitiik yazlr: devede (deve-de) kulak, evde (ev-de) kalmak, yolda (yol-da) kalmak, ayakta (ayak-ta) durmak, antada (anta-da) keklik. kide (iki-de) bir ayn sz syleyip durma.Yurtta sulh, cihanda sulh. (Mustafa Kemal Atatrk)Bala Olan kinin YazlBala olan ki ayr yazlr: demek ki, kald ki, bilmem ki.Trk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, uurla ilensin. (Mustafa Kemal Atatrk)Olmaz ki!Byle de yatlmaz ki! (Orhan Veli Kank)Ruen Eref naydn'n "Diyorlar ki" adl eseri ne gzeldir!Gemi zaman olur ki hayali cihan deer. Ki balac, birka rnekte kalplam olduu iin bitiik yazlr: belki, nk, hlbuki, mademki, meerki, oysaki, sanki. Bu rneklerden nk sznde ek ayn zamanda kk nl uyumuna uymutur.phe ve pekitirme greviyle kullanlan ki sz de ayr yazlr: Babam geldi mi ki? Babakan konuacak m ki?Bala Olan ne ... ne ...nin YazlBu balacn kullanld cmlelerde fiil olumlu olmaldr: Ne Fransada ne de Almanyada aradn bulabilmiti.Onlar ne arsz ne ylkan ve yrtk glmelidirler; ne de somurtmaldrlar. (Refik Halit Karay)Ne ziraat ne ticaret iin kfi nfus kald. (Falih Rfk Atay)Soru Eki m, mi, mu, mnn YazlBu ek geleneklemi olarak ayr yazlr ve kendisinden nceki kelimenin son nlsne bal olarak nl uyumlarna uyar: Kald m? Sen de mi geldin? Olur mu? nsanlk ld m?Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitiik olarak yazlr: Verecek misin? Okuyor muyuz? ocuk muyum? Gelecek miydi? Gler misin, alar msn?Bu ek sorudan baka grevlerde kullanldnda da ayr yazlr: Gzel mi gzel! Yamur yad m dar kamayz.UYARI: Vazgemek birleik fiili, mi soru ekiyle birlikte kullanldnda iki ayr biimde yazlabilir: Vaz m getin? Vazgetin mi?Fiil ekimi ile lgili YazllarGelecek zaman ekinin nlleri ile zaman ekinden nceki nl, syleyie baklmakszn btn ahslarda a, e ile yazlr: geleceim, gelmeyeceim, gelemeyeceim, geleceiz, gelmeyeceiz, gelemeyeceiz, gelmeyeceksin, gelemeyeceksin; alacam, almayacam, alamayacam, almayacaksn, alamayacaksn; balayacam.Teklik ve okluk 1. kii emir eklerinin nls ile ekten nceki nl, syleyie baklmakszn a, e ile yazlr: balayaym, gelmeyeyim; balayalm, gelmeyelim.stek ekinden nce gelen nl, syleyie baklmakszn a, e ile yazlr: balayasn, balaya, balayasnz, balayalar; gelmeyesin, gelmeye, gelmeyesiniz, gelmeyeler.Mastar Eklerinin Yazl-mak, -mek ile biten mastarlardan sonra -a, -e, -, -i eklerinden biri geldiinde araya y nsz girer: kazanmak-a > kazanma-y-a, aldanmak- > aldanma-y-, sevmek-e > sevme-y-e, grmek-i > grme-y-i.kenin Yazlken ayr olarak yazlabildii gibi kelimelere eklenerek de yazlabilir. Bu durumda bandaki i nls der. Getirildii kelimenin nlleri kaln da olsa, bu ekin nls ince kalr: okur-ken (< okur iken), yazar-ken (< yazar iken), alr-ken (< alr iken), uyur-ken (< uyur iken), balar-ken (< balar iken), durmu-ken (< durmu iken), olgun-ken (< olgun iken), durgun-ken (< durgun iken).ken, nlyle biten kelimelere ek olarak getirildiinde bandaki i nls der ve araya y nsz girer: okulday-ken (< okulda iken), yolday-ken (< yolda iken).lenin Ek Olarak Yazlle ayr olarak yazlabildii gibi kelimelere eklenerek de yazlabilir. Kelimelere eklenerek yazldnda nl uyumlarna uyar.le, nszle biten kelimelere ek olarak getirildiinde i nls der ve bitiik yazlr: bulut-la (bulut ile), iek-le (iek ile), ku-la (ku ile).le, nlyle biten kelimelere ek olarak getirildiinde bandaki i nls der ve araya y nsz girer. Ek, nl uyumlarna uyar: arkada-y-la (arkada ile), anas-y-la, (anas ile), evre-y-le (evre ile), sr-y-le (sr ile), yap-y-la (yap ile).Ek Fiil Olan imekin Yazlmek fiili bugn daha ok eklemi olarak kullanlmakta ve nl uyumlarna uymaktadr.nlyle biten kelimelere eklendiinde i nls der. Bu durumda araya y nsz girer: ne-y-se (ne ise), sonuncu-y-du (sonuncu idi), yabanc-y-m (yabanc imi).nszle biten kelimelere eklendiinde de i nls der: gelir-se (gelir ise), gzel-mi (gzel imi), yorgun-du (yorgun idi).Pekitirmeli Sfatlarn YazlPekitirmeli sfatlar bitiik yazlr: apak, apak, bsbtn, epeevre, rplak, rlplak, dmdz, dpedz, gmgk, gpegndz, kapkara, kupkuru, parampara, sapasalam, sapsar, srsklam, srlsklam, sipsivri, yemyeil.

Saylarn Yazl

1. Saylar metin ierisinde yazyla yazlr: bin yldan beri, drt karde, haftann beinci gn, ayda bir, yz soru, iki hafta sonra, nc snf.Ya otuz be, yolun yars eder. (Cahit Stk Taranc)Buna karlk saat, para tutar, l, istatistik verilere ilikin saylarda rakam kullanlr: 17.30'da, 11.00de, 1.500.000 lira, 25 kilogram, 150 kilometre, 15 metre kuma, 1.250.000 kii, % 25, % 50.Saat ve dakikalar metin iinde yazyla da yazlabilir: saat dokuzu be gee, saat yediye eyrek kala, saat sekizi on dakika saniye gee, mesela saat onda.2. Birden fazla kelimeden oluan saylar ayr yazlr: iki yz, yz altm be. 3. Para ile ilgili ilem ve senet, ek vb. ticar belgelerde geen saylar bitiik yazlr: 650,35 (altyzelliTL,otuzbeKr).4. Notay niteleyen saylar ayr yazlr: on altlk.5. Oyun adlarn niteleyen saylar bitiik yazlr: altmalt.6. Romen rakamlar ancak yzyllarda, hkmdar adlarnda, tarihlerde aylarn yazlnda, kitap ve dergi ciltlerinde ve kitaplarn asl blmlerinden nceki sayfalarn numaralandrlmasnda kullanlabilir: XX. yzyl, III. Selim, XIV. Louis, II. Wilhelm, V. Karl, VIII. Edward, 1.XI.1928, I. Cilt, XII. Cilt. 7. Be ve beten ok rakaml saylar sondan saylmak zere l gruplara ayrlarak yazlr ve araya nokta konur: 326.197, 49.750.812, 28.434.250.310.500 .8. Saylarda kesirler virgl ile ayrlr: 15,2 (15 tam, onda 2), 5,26 (5 tam, yzde 26).9. Sra saylar yazyla ve rakamla gsterilebilir. Rakamla gsterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme iareti konularak derece gsteren ek yazlr: 15., 56., XX.; 5'inci, 6'nc.UYARI : Sra saylar ekle gsterildiinde rakamdan sonra sadece kesme iareti ve ek yazlr; ayrca nokta konmaz: 8.'inci deil 8'inci, 2.'nci deil 2'nci. 10. letirme saylar rakamla deil yazyla belirtilir: 2'er deil ikier, 9'ar deil dokuzar, 100er deil yzer.

Byk Harflerin Kullanld Yerler

Byk harflerin kullanld yerler aada sralanmtr:A. Cmle byk harfle balar: Ak ake kara gn iindir.Hayatta en hakiki mrit ilimdir, fendir. (Atatrk)Cmle iinde trnak veya yay ayra iine alnan cmleler byk harfle balar ve sonlarna uygun noktalama iareti (nokta, soru, nlem) konur: Atatrk, "Muhta olduun kudret, damarlarndaki asil kanda mevcuttur!"diyor.Anadolu kentlerini, kylerini (Ky szn de ekinerek yazyorum.) gezsek bile grmek iin deil, kendimizi gstermek iin geziyoruz. (Nurullah Ata)Ancak iki izgi arasndaki aklama cmleleri byk harfle balamaz: Bir zamanlar -bu zamanlar ok da uzak deildir, bundan on, on iki yl nce- Trk saltanatnn maddi snrlar usuz bucaksz denilecek kadar geniti. (Yakup Kadri Karaosmanolu)ki noktadan sonra gelen cmleler byk harfle balar:Menfaat sandalyeye benzer: Banda tarsan seni kltr, ayann altna alrsan ykseltir. (Cenap ahabettin)Ancak iki noktadan sonra cmle niteliinde olmayan rnekler sralandnda bu rnekler byk harfle balamaz: Bu eskilii siz de ok evde grmsnzdr: duvarlarda iviler, ivi yerleri, lekeler... (Memduh evket Esendal)UYARI: Rakamla balayan cmlelerde rakamdan sonra gelen kelime byk harfle balamaz: 2005 ylnda Trk Dil Kurumunun 73. yln kutladk. UYARI: rnek niteliindeki kelimelerle balayan cmlede de ilk harf byk yazlr: "Banka, bte, devlet, fndk, kanepe, meneke, emsiye" gibi yzlerce kelime, kkenleri yabanc olmakla birlikte artk dilimizin mal olmutur. "Et-, ol-" fiilleri, dilimizde en sk kullanlan yardmc fiillerdir.B. Dizeler genellikle byk harfle balar:Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi;Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi. (Muhibbi)Korkma! Snmez bu afaklarda yzen al sancakSnmeden yurdumun stnde tten en son ocak. (Mehmet Akif Ersoy)Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik;Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik. (Yahya Kemal Beyatl)C. zel adlar byk harfle balar:1. Kii adlaryla soyadlar byk harfle balar: Mustafa Kemal Atatrk, smet nn, Kzm Karabekir, Ahmet Haim, Tevfik Fikret, Mehmet Emin Yurdakul, Hseyin Cahit Yaln, Orhan Veli Kank, Sait Faik Abasyank, Yunus Emre, Evliya elebi, Gevheri, Karacaolan, k mer, Wolfgang von Goethe, Wilhelm Radloff, Vilhelm Thomsen, Victor Hugo.Takma adlar da byk harfle balar: Muhibbi (Kanuni Sultan Sleyman), Demirta (Ziya Gkalp), Tarhan (mer Seyfettin), AkaGndz (Hseyin Avni, Enis Avni), Kirpi (Refik Halit Karay), Deli Ozan (Faruk Nafiz amlbel), Server Bedi (Peyami Safa), rfan Kudret (Cahit Stk Taranc), Mehmet Ali Sel (Orhan Veli Kank).2. Kii adlarndan nce ve sonra gelen sayg szleri, unvanlar, lakaplar, meslek ve rtbe adlar byk harfle balar: Cumhurbakan Mustafa Kemal Atatrk, Kaymakam Erol Bey, Sayn Prof. Dr. Hasan Eren, Hamdi Bey, Mustafa Efendi, Zeynep Hanm, Bay Ali ieki, Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Doktor Behet Uz, Mareal Fevzi akmak, Yzba Cengiz Topel; Fatih Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Sleyman, Gen Osman, Deli brahim, Avc Mehmet, Nianc Mehmet Paa, Deli Petro.Akrabalk bildiren kelimeler byk harfle balamaz: Tlay abla, Aye teyze, Fatma nine, Kemal day, Saim amca, Ali enite.Akrabalk bildiren kelimeler baa geldiinde lakap yerine kullanld iin byk harfle balar: Nene Hatun, Baba Gndz, Day Kemal, Hala Sultan.Baz tarih ve menkbevi ahsiyetlerde ise akrabalk bildiren kelime sonda olduu hlde unvan deeri kazand ve zel ada dhil olduu iin byk harfle yazlr: Gl Baba, Susuz Dede, Adile Hala, Glsm Bac, Sultan Ana.Resm yazlarda sayg bildiren szlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelimeler de byk harfle balar:Sayn Bakan,Sayn Bakan,Sayn Rektr,Sayn Vali,Hitap kelimeleri de byk harfle balar:Sevgili Kardeim,Aziz Dostum,Deerli Arkadam,3. Hayvanlara verilen zel adlar byk harfle balar: Sarkz, Fino, Karaba, Pamuk, Minno, Tekir.4. Millet, boy, oymak adlar byk harfle balar: Trk, Alman, ngiliz, Rus, Arap, Japon; Ouz, Kazak, Krgz, zbek, Tatar; Karakeili, Hacmusal.5. Dil ve lehe adlar byk harfle balar: Trke, Almanca, ngilizce, Rusa, Arapa; Ouzca, Kazaka, Krgzca, zbeke, Tatarca.6. Devlet adlar byk harfle balar: Trkiye Cumhuriyeti, Amerika Birleik Devletleri, Suudi Arabistan, Azerbaycan Cumhuriyeti.7. Din ve mezhep adlar ile bunlarn mensuplarn bildiren szler byk harfle balar: Mslmanlk, Mslman; Hristiyanlk, Hristiyan; Musevilik, Musevi; Budizm, Budist; Hanefilik, Hanefi; Malikilik, Maliki; Protestanlk, Protestan; Katoliklik, Katolik.8. Din ve mitoloji ile ilgili zel adlar byk harfle balar: Tanr, Allah, Cebrail, Zeus, Oziris, Kibele. Ancak tanr kelimesi zel ad olarak kullanlmadnda kk harfle balar: Eski Yunan tanrlar. Baz din terimlerin kk harfle balamas geleneklemitir: cennet, cehennem, umak, tamu, peygamber, srat kprs.9. Gezegen ve yldz adlar byk harfle balar: Merkr, Neptn, Plton, Halley, Dnya,Gne, Ay vb. UYARI: Dnya, gne, ay kelimeleri gezegen anlam dnda kullanldnda kk harfle balar.10. Yer adlar (kta, blge, il, ile, ky, semt, cadde, sokak, semt vb.) byk harfle balar: Asya, Avrupa, Afrika, Amerika; Anadolu, Dou Anadolu, Gneydou Anadolu, Yakn Dou; Ankara, stanbul, Takent, Badat, Moskova; Turgutlu, rgp, Ahlat; ayrba, Akaky; Bahelievler, Cebeci; Atatrk Bulvar, Ziya Gkalp Caddesi; Sankiyedim Soka, Asmalmescit Soka.UYARI: Dou ve bat szleri yn bildirdiinde kk olarak yazlr: Bursann dousu. Bu szler dnce, hayat tarz, politika vb. anlamlar bildirdiinde ise byk olarak yazlr: Bat medeniyeti, Dou mistisizmi vb.Yer adlarnda ilk isimden sonra gelen deniz, nehir, gl, da, boaz vb. tr bildiren ikinci isimler byk harfle balar: Ar Da, Aral Gl, anakkale Boaz, Dicle Irma, Ege Denizi, Erciyes Da, Frat Nehri, Tuna Nehri, Van Gl, Zigana Geidi, Svey Kanal.UYARI: zel ada dhil olmayp tamlama kuran ehir, il, ile, bucak, belde, ky vb. szler kk harfle balar: Konya ili, Etimesgut ilesi, Taflan ky vb.Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarnda geen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri byk harfle balar: Gazi Osmanpaa Mahallesi, Yldz Mahallesi, Yunus Emre Mahallesi, Karaky Meydan, Zafer Meydan, Gazi Mustafa Kemal Bulvar, Ziya Gkalp Bulvar, Nene Hatun Caddesi, Cemal Nadir Soka, Fevzi akmak Soka, nklap Soka, Reat Nuri Soka, Trk Oca Soka.UYARI: Yer bildiren zel isimlerde de ksaltmal syleyi sz konusu olduu zaman, kelime banda byk harf kullanlr: Hisardan, Boazdan, Bulvardan.11. Saray, kk, han, kale, kpr, ant vb. yap adlarnn btn kelimeleri byk harfle balar: Topkap Saray, Dolmabahe Saray, shakpaa Saray, ankaya Kk, Horozlu Han, Ankara Kalesi, Alanya Kalesi, Galata Kprs, Fatih Sultan Mehmet Kprs, Mostar Kprs, Beyazt Kulesi, Zafer Abidesi, Bilge Kaan Ant.12. Kurum, kurulu ve kurul adlarnn her kelimesi byk harfle balar: Trkiye Byk Millet Meclisi, Trk Dil Kurumu, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, Devlet Malzeme Ofisi, Mill Ktphane, ocuk Esirgeme Kurumu, Atatrk Orman iftlii, ankaya Lisesi; Anadolu Kulb, Mavi Ke Bakkaliyesi; Trk Oca, Yeilay Dernei, Muharip Gaziler Dernei, Emek naat; Bakanlar Kurulu, Danma Kurulu, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl; Trk Dili ve Edebiyat Blm.13. Kanun, tzk, ynetmelik, ynerge, genelge adlarnn her kelimesi byk harfle balar: Medeni Kanun, Borlar Hukuku (kanun), Atatrk Uluslararas Bar dl Tz, Telif Hakk Yayn ve Sat Ynetmelii.UYARI: Kurum, kurulu, kurul, merkez, bakanlk, niversite, faklte, blm, kanun, tzk, ynetmelik vb.ni bildiren kelimeler, belli bir kurum vb. kastedildiinde byk harfle balar: Bu yl Meclis, yeni dneme erken balayacaktr. Son aylarda Kurum, yazm konusunda youn bir alma iine girmitir.2876 sayl Kanun bu yl yeniden gzden geiriliyor. Bu madde Ynetmelikin 4nc maddesine aykr dmektedir.14. Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, mzik) her kelimesi byk harfle balar: Nutuk, Safahat, Kendi Gk Kubbemiz, Anadolu Notlar, Sinekli Bakkal; Trk Dili, Trk Kltr, Varlk; Resm Gazete, Hrriyet, Milliyet, Trkiye, Yeni Yzyl, Yeni Asr; Saraydan Kz Karma, Onuncu Yl Mar.UYARI: zel ada dhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. szler byk harfle balamaz: Milliyet gazetesi, Trk Dili dergisi, Hal Dokuyan Kzlar tablosu.UYARI: Byk harflerin kullanld yerlerde bulunan ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de szleriyle m, mi, mu, m soru eki kk harfle yazlr: Mai ve Siyah, Su ve Ceza, Leyla ile Mecnun, Turfanda m, Turfa m? Diyorlar ki, Dnyaya kinci Geli yahut Sr inde Esrar, Ya Devlet Baa ya Kuzgun Lee, Ben de Yazdm. 15. Mill ve din bayramlarla bayram nitelii kazanm gnlerin adlar byk harfle balar: 29 Ekim Cumhuriyet Bayram, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayram, Ramazan Bayram, Kurban Bayram, Nevruz Bayram,Anneler Gn, retmenler Gn, 27 Mart Dnya Tiyatrolar Gn, 14 Mart Tp Bayram, Hdrellez.Kurultay, bilgi leni, ak oturum vb. toplantlarn adlarnda her kelime byk harfle balar: V. Uluslararas Trk Dili Kurultay, Manas Bilgi leni.16. Tarih olay, a ve dnem adlar byk harfle balar: Kurtulu Sava, Mill Mcadele, Cilal Ta Devri, lk a, Ykselme Devri, Mill Edebiyat Dnemi, Servetifnun Dnemi, Tanzimat Dnemi.UYARI: Tarih dnem bildirmeyip tr veya tarz bildiren terimler kk harfle balar: divan iiri, divan edebiyat, halk iiri, halk edebiyat, eski Trk edebiyat, Trk dili, Trk sanat mzii, Trk halk mzii, tekke edebiyat.17. zel adlardan tretilen btn kelimeler byk harfle balar: Trklk, Trklemek, Trk, Trklk, Trke, Trkolog, Trkoloji, Avrupal, Avrupallamak, Asyallk, Darvinci, Konyal, Bursal. UYARI: zel ad kendi anlam dnda yeni bir anlam kazanmsa byk harfle balamaz: acem (Trk mziinde bir perde), hicaz (Trk mziinde bir makam), nihavent (Trk mziinde bir makam), acemi (tecrbesiz), amper (elektrik akmnda iddet birimi), jul (fizikte i birimi), allahlk (saf, zararsz kimse), donkiotluk (gerei yokken kahramanlk gstermeye kalkmak).UYARI: Para birimleri byk harfle balamaz: avro, dinar, dolar, lira, yeni kuru, liret.UYARI: zel adlar yerine kullanlan "o" zamiri cmle iinde byk harfle yazlmaz.UYARI: Mzikte kullanlan makam ve tr adlar byk harfle balamaz: acemairan, acembuselik, bayati, hicazkr, trk, varsa, bayat. 18. Yer, millet ve kii adlaryla kurulan birleik kelimelerde zel adlar byk harfle balar: Antep fst, Brksel lahanas, Frenk gmlei, Hindistan cevizi, ngiliz anahtar, Japon gl, Mara dondurmas, Van kedisi.. Belirli bir tarih bildiren ay ve gn adlar byk harfle balar: 29 Mays 1453 Sal gn, 29 Ekim 1923, 28 Aralk 1982'de greve balad. Lale festivali 25 Haziranda balayacak.1919 senesi Maysnn 19'uncu gn Samsun'a ktm. (Atatrk)Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gn adlar kk harfle balar: Okullar genellikle eylln ikinci haftasnda retime balar. Yrtme Kurulu toplantlarn perembe gnleri yaparz.D. Levhalar ve aklama yazlar byk harfle balar: Giri, k, Mdr, Vezne, Bakan, Doktor, Otobs Dura, Dolmu Dura, ehirler Aras Telefon, III. Kat, IV. Snf, I. Blok.E. Bilim dallarnda kullanlan terimlerin byk harfle yazl, ilgili dallardaki uygulamaya baldr: Canis canis, Carduelis carduelis, Ardea alba, Populus alba, Prunus domestica, Pinus silvestris.F. Kitap, bildiri, makale vb.nde ana balkta bulunan kelimelerin tamam, alt balkta bulunan kelimelerin ise yalnzca ilk harfleri byk olarak yazlr.G. Kitap, dergi vb.nde bulunan resim, izelge, tablo vb.nin altnda yer alan aklayc yazlar byk harfle balar.

Birleik Kelimelerin Yazl

Belirtisiz isim tamlamalar, sfat tamlamalar, isnat gruplar, birleik fiiller, ikilemeler, ksaltma gruplar ve kalplam ekimli fiillerden oluan ifadeler, yeni bir kavram karladklarnda birleik kelime olurlar: yer ekimi, hanmeli, ses bilgisi; beyaz peynir, akgz, toplu ine; eli ak, srt pek; sz etmek, zikretmek, hasta olmak, gelebilmek, yazadurmak, alvermek; oluk ocuk, tt, altst; bastne, gnaydn; sa ol, atekes, klbast.Birleik kelimeler belirli kurallar erevesinde bitiik veya ayr olarak yazlr.A. Bitiik Yazlan Birleik KelimelerBirleik kelimeler aadaki durumlarda bitiik yazlrlar:1. Ses dmesine urayan birleik kelimeler bitiik yazlr: kaynana (< kayn ana), kaynata (< kayn ata), nasl (< ne asl), niin (< ne iin), pazartesi (< pazar ertesi), stla (< stl a), birbiri (< biri biri).2.Et- ve ol- yardmc fiilleriyle birleirken ses dmesine veya ses tremesine urayan birleik kelimeler bitiik yazlr: emretmek (