SENI UKlR HULU KERlS Dl NEGERl KELANTAN

Mohd Fadhil Bin Safi

Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian

(Pengurusan Seni)

2011

t'usat K1U............. '''''''''. Lo. 1.,. _ " " ~

UNlVDlSm MALAYSJA AkAWAt(

P . ~~lOHQT nQ ~~UH~T Q~QOEHIK

UNJnQS

1111111111111111111111111 1000275274

SENI UKIR HULU KERJS DI NEGERI KELANTAN

MOHD FADHlL BIN SAF!

Projek ini rnerupakan salah satu keperluan

ljazah Sarjana Seni Gunaan dengan Kepujian

(Pengurusan Seni)

Fakulti Seni Gunaan dan Kreat if

UNIVERSlTl MALAYSIA SARA W AK

201l

UNIVERSITI MALAYSIA SARA WAK

BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS

JUDUL: SENI UKIR HULU KERIS DI NEGERI KELANTAN SESI PENGAJIAN: 2008 / 2011

Saya MOHD FADHIL BIN SAFI

mengaku membenarkan lesis * ini disimpan di Pusal Khidrnat Makluma t Akademik,

Univers iti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut :

I . Tes is ini adalah hak milik Universiti Malays ia Sarawak 2. Pusat Khidmat Maklumal Akademik, Universiti Ma laysia Sarawak dibenarkan

membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja 3. Membuat pendigitan untnk membangunkan Pangkalan Data MakJ umal Tempatan 4. Pusat Khidmat MakJumat Akademik, Universiti Malays ia Sarawak dibenarkan

membuat salinan tes is ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengaj ian tinggi 5. ** s ila tandakan ( )

CJ SULIT (mengandungi maklumat yang berdarj ah keselamatan atau kepentingan seperli termaktub di dalarn AKTA R.A}ISIA RASMII 972)

CJ TERHAD (mengandungi maklumat Terhad yang telah dit entukan o ieh organisasilbadan di mana penyelidikan dijalankan)

TIDAK TERHAD

Disahkan oleh

(TAN15Aci ANGAN PENULIS) ( CANDA< AN~YEL;A)." Alamat Te ap:

Kampung Chengal Pulas,

16800 Pasir Puteh, Kelanlan,

Darul Na irn.

TarikJ" J/Otf,/.;7-11 TarikJ"

Cata tan : ,.. T eSlS dllnaksudkan sebagaJ tests bagl IJazah Doktor Falsafah, SarJana dan Sarjana Muda **Jika testS ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat dar ipada pihak berkuasalorgani sasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh lesis ini per lu dikelaskan sebagai SULIT atau TERHAD

PENGAKUAN

Projek bertajuk ' Seni Ukir Hulu Keris Oi Negeri Kelan!an ' telah disediakan oleh MOHO

FAOHIL BIN SAFI dan telah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai

memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (pengurusan

Seni).

Diterima untuk diperiksa oleh:

(P uan Zarina

Tarikh:

PENGHARGAAN

Alhamdulillah ... Bersyukur saya ke hadra! Ilahi kerana dengan limpah kurniaan-Nya

dapat saya menyiapkan Projek Tahun Akh ir saya selama tiga (ahun saya berada di UN lMAS.

Setinggi penghargaan dan jutaan terima kasih saya ucapkan kepada kedua-dua ibu bapa yang

saya sayangi iaitu Safi Bin Arifm dan Zaharah Bt. Ismail selta keluarga yang (elah banyak

memberikan dorongan dan semangat kepada saya selta bantuan kewangan untuk menyiapkan

Projek Tahun Akhir saya ini.

Selain daripada itu, ribuan terima kasih diucapkan kepada penyelia Projek Tahun

Akhir saya iaitu Puan Zarina Bt. Mohd Shah kerana telah banyak memberi tunjuk ajar dan

memberi pelbagai makluma( serta panduan untuk saya menyiapkan Projek Tahun Akhir saya

ini. Selain itu juga, saya ucapkan ribuan terima kasih kepada pensyarah - pensyarah lain iaitu

En. Shaik Aza har Bin Shaik Hussin, Pn. Rahah Bt. Hj . Hasan, Pn. Noria Ak Tugang, Pn. Anna

Durin dan Miss Karen Audrey Samy kerana sudi meluangkan masa untuk menjadi pemerhati

dan memberi teguran serta pandangan ya ng membina untuk kajian penyelidikan ini.

Akhir sekali ucapan penghargaan dan terima kasih juga saya tujukan kepada E n.

Rosman Latif, En. Mohd Rosh Bin Mat Tahir, En. Abdul Ghani Bin Salleh dan juga

En.A hmad Noordin Bin Seman kerana telah memberi banyak mak lumat dan kerjasama dalam

usaha saya unt uk menyiapkan kajian ini serta kepada semua sahabat yang telalI membantu

saya sarna ada secara lang sung atau tidak sepanjang saya menjalankan Projek Tahun Akhir

saya !ill.

Sekian, terima kasih.

ii

~usat Khidmat J\bklumal Akademlk r"'....,..~"TI M.tU. ! ~ '\ RAW,4 I(

KANDUNGAN

Bil. Tajuk

Pengakuan

Penghargaan

l si Kandungan

Senarai rajah

Senara i jadual

Abstrak

Abstract

BABI PENGENALAN

1.1 Pengenalan

1.2 Sejarah Negeri Kelantan

1.3 Seja rah Kota Bharu

1.4 Sejarah Pasir Mas

1. 5 Sejarah Pasir Puteh

1.6 Sejarah Keris

1.7 Sejarah Ukiran

1,8 Defi ni si Seni Ukir

1.9 Objektif Kajian

Ll 0 Hipotesis Kajian

Muka Surat

I!

111- Vll

vii

V I!

V BI

IX

2 - 7

8 - 9

10 - II

12 - 13

14 - 20

20 - 21

21 - 22

23

23

iii

1.11 Skop Kajian 23

1.12 Persoalan Kajian 24

1.13 Permasalahan Kajian 24

1.14 Kepentingan Kajian 25

1.1 5 Kesimpulan 26

BAB2 SOROT AN KESUSASTERAAN

2.1 Pengena lan 27

2.2 Ukiran Kayu Warisan Melayu 28 - 30

2.3 Motif Dalam Seni Ukir 30 - 34

2.4 Teknik - Teknik Ukiran 35 - 36

2.5 Kesimpulan 36

BAB3 METODOLOGIKAJlAN

31 Pengenalan 37

3.2 Lokasi Kajian 38

3.3 Kaedah Kualitatif 38

3.3. 1 Temu ramah 39

3.3.2 Pemerhatian 40

3.4 Sumber Data 40

3.4.1 Data Primer 41

3.4.2 Data Sekunder 41

iv

3.5 Persempelan 41 -42

3.6 Popula si Kajian 43

36.1 Pengukir Keris di Daerah Kota Bharu, Pasir Puteh dan 44

Pasir Mas

3.6.2 Pejabat Daerah Kota Bharu, Pasir Puteh dan Pasir Mas 44

3.7 lnstrumen Kajian 44

3.7. 1 Kamera Dig ital 45

3.7.2 Video 45

3.7.3 Buku Catatan 45

3.7.4 Perakam Suara 46

3.8 Lirnitasi Ka j ian 46

3.9 Kesimpulan 47

BAB4 ANALISA DATA DAN DAPATAN KAJIAN

4.1 Pengenalan 48

4.2 Lokasi Temu ramah 49 - 50

4.3 Contoh Borang Pemerhatian 51

4.3.1 .lad ual Analisis .lenis Ukiran 52 - 53

4.3.2 .ladual Analisis .lenis Motif 54 - 58

4.4 Maksud Di sebalik Ukiran Pada Hulu Keris 59

4.5 Teknik Pembuatan Ukiran Pada Hulu Keris 60 - 61

4.6 .lenis Kayu Yang Sesuai Untuk Dijadikan Hulu Keris 61 - 63

v

BABS

4.7 Motif Yang Digunakan Dalam Penghasilan Ukiran Pada Hulu

Keris

4.8 Temu ramah

4.9 Kesimpulan

RUMUSAN DAN CADANGAN KAJIA

5.1 Pengenalan

5.2 Rumusan

5.3 Cadangan

5.4 Cadangan Untuk Kajian Yang Alcan Datang

5.5 Kesimpulan

Bibliografi

Lampiran

63 - 65

66

67

68

69 - 72

72 - 73

74 - 75

76

77-78

vi

SENARAI RAJAH

1.1 Peta Daerah Negeri Kelantan

1.2 Peta Daerah Kola Bharu

1.3 Peta Daerah Pasir Mas

1.4 Pela Daerah Pasir Puteh

SENARAI JADUAL

4.3.1 Jadua l AnaIisis Jenis Ukiran

4.3.2 Jadual Analisis Jenis Motif

7

9

II

13

52 - 53

54 - 58

vii

ABSTRAK

Seni ukir merupakan seni rupa tradisi MeJayu yang terulung. Kajian ini dijalankan adalah

untuk mengkaji maksud di sebalik ukiran pad a hulu keris di negeri Kelantan. Selain itu, kajian

ini juga bertujuan unluk melihat teknik ukiran yang digunakan dalam membuat ukiran pada

bulu keris tersebut. Dalam kajian ini, pengkaji mendapati terdapat tiga teknik ukiran yang

digunakan untuk mengbasilkan ukiran pada hulu keris. Selain itu juga, lerdapat beberapa motif

ukiran ya ng digunakan untuk mengbasilkan uk iran pada setiap bulu keris. Dalam basil kajian

ini, pengkaj i berharap agar generasi akan datang dapat menghargai seni ukir hulu keris sebaga i

sa lah satu kesenian di negeri KeJantan.

viii

ABSTRACT

Sculpture art is one of trad itiona l Ma lay arts. Studies has been made to study the implied

meaning on the Kris handle in Kelantan state. Besides, studies also done in purpose to observe

about scu lpture technique which applied on that Kris handle. In viewed, researcher found that

there are three techniques used to produce sculpture on that Kris handle. The others, there also

ha ve so me motif of sculpture which is used to produce scu lpture on Kris handle. In this view,

researcher wish so that next generation will appreciate the sculpture art as one of the aesthetic

in Kelantan state.

ix

BAB 1

PENGENALAN

BAB 1

PENGENALAN

1.1 PengenaJan

Oalam bab ini, pengkaji akan rnenekanka n kepada pengenalan kajian yang ingin

dijalankan iaitu bertajuk Seni Ukir Hulu Keris Oi Negeri Kelantan. Oi da larn bab ini

juga, pengkaji akan menerangkan secara ringkas tentang sejarah negeri Kelantan yang

rnerupakan lokasi untuk kajian pengkaj i. Pengkaji juga akan rnenerangkan lokasi

daerah yang dipil ill untuk rnernbuat kajian iaitu daerah Pasir Mas, Kota Bharu dan juga

Pasir Puteh. Selain itu, dalam bab ini juga pengkaji aka n menerangka'l serba - sedikit

mengenai sejarah keris, sejarah ukiran, definisi seni uki