Sağlık Çalışanlarının Sağlığı Çalıştayı:

Çalışan Sağlığı Birimlerinin

Organizasyonu, İşlevleri ve Finansmanı

Nazmi Bilir (13-15 Eylül 2012 – Adrasan /Antalya)

Konuşma planı

• Konunun önemi

• Sağlık çalışanı

– kim(ler)?

– Kaç kişi?

• Sağlık çalışanlarının sağlık sorunları

• Çözüm olanakları

– İSG hizmetleri

– İlgili mevzuat

Konunun önemi

• Hizmet (sağlık) sektöründe gelişme

– Sağlık hizmeti sunumunda artma

– Sağlık hizmeti talebinde artma

• Teknolojik gelişme

– Yeni cihazlar, ilaçlar, yöntemler – “riskler”

– Tanı olanaklarında gelişme

– Yeni hastalıklar

Çalışanların sektörel dağılımı, Türkiye (yüzde)

Yıllar Tarım Sanayi Hizmet

1924 89,8 4,6 5,5

1950 84,8 8,4 6,8

1980 54.2 20.0 25.8

1990 47.1 21.2 31.7

2000 36.0 23.3 40.7

2010 23.8 20.2 50.5

Türkiye Sağlık Raporu, İş Sağlığı, HASUDER, 2011

Sağlık Çalışanları kimler?

Sağlık Çalışanları (DSÖ 29 meslek)

1. Doktorlar

2. Hemşirelik personeli (hemşire, ebe, sağlık memuru)

3. Diş hekimliği çalışanları (diş hekimi, teknisyen…)

4. Eczacılık çalışanları (eczacı, kalfa, …)

5. Laboratuar çalışanları (kimyager, biyolog, fizik müh. ..)

6. Çevre ve halk sağlığı çalışanları

7. Geleneksel sağlık elemanları

8. Diğer profesyonel sağlık çalışanları (psik., diyet., ..)

9. Yönetim ve destek hizmetleri (müdür, memur, sekreter...

Sağlık Çalışanları (ILO 5 grup)

I) Doktorlar: sağlık hizmeti sunumunda birinci derecede sorumlu kişiler

II) Diğer profesyonel meslekler: diş hekimi, eczacı, biyolog, psikolog, diyetisyen, fizyoterapist vb. yüksek eğitimliler

III) Hemşire, ebe ve sağlık memurları:

IV) Diğer sağlık elemanları: teknik elemanlar (radyoloji teknisyeni, ameliyathane ve anestezi teknisyeni, diş teknisyeni, odyoloji teknisyeni, EKG-EEG teknisyeni)

V) Diğer çalışanlar: eğitim ve formasyonu bakımından sağlık personeli olmayan, ancak sağlık kuruluşlarında çalışan kişiler (Sekreter, memur, temizlikçi, şöför)

Sağlık Çalışanları kaç kişi?

Türkiye’de Değişik Yıllarda Sağlık Personeli Sayıları

Yıllar Meslek

1923 1940 1950 1970 1990 2010

Doktor 344 2378 6895 13843 (13842+1)

50639 123447

Uzman - - 3467 8811 24900 84629

Pratisyen - - 3248 5025 25739 38818

Diş hekimi - - 910 3245 10514 21432

Eczacı 60 340 980 3011 15792 26506

Sağlık memuru 560 1493 4018 9954 21547 94443

Hemşire - 405 737 8796 45093 114772

Ebe 136 616 1285 11321 30408 50343

TOPLAM 1100 5232 14645 50163 173993 430943

Türkiye’de Sağlık Personeli Sayıları, 2006-2010

Türkiye’de Sağlık Kuruluşları Sayıları, 2002-2010

Sağlığı belirleyen temel ögeler

• Bireysel özellikler

• İşyeri ortam (çevre) faktörleri

Sağlık çalışanlarının nitelikleri

• Yaş

– Çocuk ve genç çalışan yok

• Cinsiyet

– Kadınlar çok, bazı meslekler kadına özgü

• Eğitim

– (yüksek) eğitimli

• Sağlık durumu

– Sağlıklı

Sağlık kuruluşlarında ortam faktörleri

Fizik –

Ergonomik

Kimyasal Biyolojik Psiko-

sosyal

Gürültü

Vibrasyon

Sıcak-soğuk

Kaza (kesi,

batma)

Radyasyon

Ayakta durma

Ağırlık

kaldırma

Solventler

Anestezik

ilaçlar

Kanser

ilaçları

Antibiyotikler

Metal, Hg

Temizlik

malzemesi

Enfeksiyonlar

Tbc

HBV

HIV

Solunum

sistemi enf.

Vardiya

Gece

çalışma

Uzun süre

çalışma

Mesai saati

kavramı

Stres

İş yükü

Şiddet

Sağlık çalışanlarının sorunları

• Sağlık sorunları – Meslek hastalığı --- çok az --- tespit, kayıtlar??

(2010 yılında 39 Tbc (37 erkek 2 kadın)

– İş kazası --- çok?? … kayıtlar ??

• Psiko sosyal sorunlar – çok fazla – kayıtlar? – İş doyumu, tükenmişlik,

– Şiddet…

– Aşırı yorgunluk,

– Değişen saatlerde çalışma – sosyal yaşantı – sorun!!

• Sosyal güvenlik sorunları – “Yıpranma” konusu …

– Mevzuattaki eksikler …

– Malpraktis konuları – güvence??

Türkiye’deki yayınlar (Sağlık Çalışanları)

Konular Sayı

Enfeksiyon ve enfeksiyon önlemleri (araştırma)

Özgün yazı

Mevzuat, rehber

28

15

4

Tükenmişlik çalışmaları 15

Kas-iskelet rahatsızlıkları 11

Radyasyon ve etkileri 11

Şiddet + mobbing 10 + 8

İş doyumu 6

Diğer konular 4

TOPLAM 112

ÖZET

• Sorun var, ama boyutu bilinmiyor – Sorun (etkilenim, kaza, hastalık) çok olmalı, aranınca bulunuyor

– Tanı – tedavi kolaylıkları ??

– İşyeri risklerinin tespiti yapılmıyor… …. kontrol??

– İşe giriş ve periyodik muayene “yapılmıyor” …

(radyoloji için dozimetre izlemesi yapılıyor)

• Önlemler yeterli değil – Havalandırma (kemoterapi ilacı hazırlığı!!)

– Radyoaktiviteden korunma ?? --- nükleer tıp uygulamaları !!!

– KKD kullanımı – önlük(!!) dışında çok yetersiz --- maske??

• Sağlık eğitimi (İSG) “yok”

• İşyeri sağlık-güvenlik birimi yok – Enfeksiyon kontrol komitesi ??

ÇÖZÜM

• İSG Birimleri kurulması – İşe giriş – per. m.

– Ortam değerlendirmeleri

– Önlem önerileri – uygulama

– Kayıt ve istatistik

• Mevzuat çalışmaları – Çalışma süresi – “haklar” – “yıpranma” … nöbet …

– Atama sorunları

– Meslekte gelişme olanakları – kongre katılımı vb.

• Eğitim: İSG eğitimi – Yöneticiler (işveren!!)

– Çalışanlar

OLANAKLAR – 1/2

• Uluslararası mevzuat – ILO:

• C.155 (OS&H, 1981)

• C.161 (OH Services, 1985)

• R 39 hours of work; hospitals (1930) (Not Reproduced)

• R 69 medical care (1944) Sağlık hizmetlerinin sunumu anlatılıyor, bu hizmetlerin herhangi zaman kısıtlaması olmaksızın

gereksinim duyulduğunda ve her an hazır olması gereğine işaret ediliyor. Bu alanda çalışanların bütün kalpleri ile “wholeheartedly” hizmete hazır olması gereği belirtiliyor. Bunun yanı sıra, bu alanda çalışanların para kaygısı hissetmeyeckleri şekilde bir ücret politikasının olması gerektiği belirtiliyor ve çalışma koşulları ile olanakların ülkenin her yerinde aynı düzeyde olması gereğine işaret ediliyor.

• R 112 OH services (1959)

• R 171 OH services (1985)

– WHO: Joint WHO/ILO policy guidelines on improving health worker access to prevention, treatment and care services for HIV and TB, 28 April 2010

OLANAKLAR – 2/2

• Ulusal mevzuat – Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve

Esasları Hakkında Yönetmelik, 07/04/2004, RG. 25426

– Sağlık Kurum ve Kuruluşlarında Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanması ve Korunmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ 29 Nisan 2009, R.G. 27214

– Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik 6 / Nisan / 2011, R.G. 27897

• İSG birimleri – bazı hastanelerde kuruluyor

Hastanemizde Çalışan Güvenliği Birimi Kuruldu Cumhuriyet Üniversitesi

Hastanemiz bünyesinde çalışanlar için; güvenli hizmet sunumu ve güvenli

bir ortam sağlanması, hizmet sunumunda kalitenin artırılması, çalışanlarımız

için muhtemel risklerin belirlenmesi ve bu risklerin giderilmesi için uygun

yöntem ve tekniklerin belirlenmesi ve hizmet içi eğitimler ile güvenli çalışma

ortamının sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla Başhekimliğe bağlı

olarak “Çalışan Güvenliği Birimi” kurulmuştur. Çalışan Güvenliği Birimi, yine

hastanemiz bünyesinde oluşturulan “Çalışan Güvenliği Komitesi” ile işbirliği

yaparak komite kararlarının uygulanmasında yetkilidir. Birim, hastanemiz

“Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji” polikliniği’nde ve aynı

Anabilim Dalında görevli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nazif ELALDI

başkanlığında faaliyet gösterecektir.

İşlevler:

•Kayıt ve izleme

•Risk analizi !!!

•Periyodik muayene, sağlık taramaları

•İSG eğitimi

•….

Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin

Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 07/04/2004

• Amaç, Madde 1: “… işverenlerce, işyerlerinde çalışanlara verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin usul ve esaslarını

• Madde 11 — Çalışanlara verilecek eğitim, işyerinin faaliyet alanına göre aşağıdaki ve benzeri konulardan seçilir;

• a) Genel iş sağlığı ve güvenliği kuralları,

• b) İş kazaları ve meslek hastalıklarının sebepleri ve işyerindeki riskler,

• c) Kaza, yaralanma ve hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması,

• d) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı,

• e) Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları,

• f) Yasal mevzuat ile ilgili bilgiler,

• g) İşyerinde güvenli ortam ve sistemleri kurma,

• h) Kişisel koruyucu alet kullanımı,

• i) Ekranlı ekipmanlarla çalışma,

• j) Uyarı işaretleri,

• k) Kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddelerle ortaya çıkan riskler,

• l) Temizlik ve düzen,

• m) Yangın olayı ve yangından korunma,

• n) Termal konfor şartları,

• o) Ergonomi,

• p) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri,

• r) İlkyardım, kurtarma.

Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair

Yönetmelik, 6 Nisan 2011

• Amaç: “…. güvenli bir ortam sağlanmasına, hizmet sunumunda kalitenin artırılmasına, sağlık kurumunda hasta ve çalışanlar için muhtemel risklerin belirlenmesine, bu risklerin giderilmesi için uygun yöntem ve tekniklerin belirlenmesine ve hizmet içi eğitimler ile güvenli hizmet sunumu ve güvenli çalışma ortamının sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik usul ve esasları düzenlemek”

MADDE 7 – (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki sağlık kurumları;

a) Çalışan güvenliği programının hazırlanması,

b) Çalışanlara yönelik sağlık taramalarının yapılması,

c) Engelli çalışanlara yönelik düzenlemelerin yapılması,

ç) Çalışanların kişisel koruyucu önlemleri almasının sağlanması,

d) Çalışanlara yönelik fiziksel saldırıların önlenmesine yönelik düzenleme yapılması

• Sağlık kurumlarının hasta ve çalışan güvenliği ile ilgili standartlardan 100 üzerinden en az 80 puan alması gerekmektedir

Temel İş Sağlığı Hizmetlerinin Uygulama Usul ve

Esasları Hakkında Yönerge 16 Haziran 2011

• Amaç Madde 1: “… temel iş sağlığı hizmetlerinin etkin, yaygın ve erişilebilir hale getirilmesini temin etmek üzere mevcut sağlık hizmetleri sunumuna iş sağlığı hizmetlerinin entegre edilmesi ve toplum sağlığı merkezleri bünyesinde işyeri hekimliği hizmeti sunmak …”

• Madde 5: TSM ler, Bölgesindeki tüm çalışanların ve işyerlerinin kayıtlarına ulaşarak koruyucu ve önleyici sağlık hizmetlerinin sunulması için işyeri ve diğer kurumlarla işbirliği yapar

• Madde 6: Müdürlükçe ÇSB kurulması planlanan TSM’ler belirlenir

• Madde 7: ÇSB, TSM’lere bağlı olarak özel veya kamuya ait farklı binalarda hizmet verecek şekilde kurulabilir. TSM, ÇSB birimi içindeki işyeri hekimliği hizmeti koordinasyonuyla ilgili idari görev dağılımlarını yazılı olarak yapar ve yapılan idari görev dağılımlarını müdürlüğe bildirir

• Madde 15: Müdürlük ile işveren arasında sözleşme yapılır. Sözleşme ücreti işverence her ayın sonunda müdürlüğün döner sermaye hesabına yatırılır

• Madde 22: İşyeri sağlık hizmetlerinin koordinasyonundan ve bu Yönerge hükümlerine uygun olarak etkin ve eksiksiz olarak yürütülmesinden müdürlükler ile TSM’ler sorumludur

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU

Kanun No. 6331 Kabul Tarihi: 20/6/2012

• Amaç, Madde 1: “…işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini …”

• İşverenin genel yükümlülüğü

MADDE 4 – (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede;

a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.

b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.

c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.

ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.

d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.

Koruyucu yaklaşım

İSG Uygulama İlkeleri

• Uygun işe yerleştirme

• İşyeri ortam faktörlerinin saptanması

• İşyeri risklerinin kontrolü

• Aralıklı kontrol muayenesi

• İşyeri sağlık ve güvenlik hizmeti

• Sağlık eğitimi