Duško Miljanić P H O T O G R A P H Y

E barimataha mutavav tumeje mutavimata kaj ikhardol Barvale katar o umjetniko Duško Miljanić, kaj hi ćerdi andar o 8. aprilo, maškarmanušengo Djivesehko e Romengo.Ka mutavimaha manga te bišalah lačo te zuralio alav na samo e romenge te egipćajonenge, no I sah averenge kaj hi ane amari morći ane Crno Gora, kaj kuva so šaj ćerdolpe tumeje korkore šaj ćeren I kana hi phare vaktujra. Sar kaj mangaha ane ciljujra 2010. brš, kaj hi katar e rig e Evropsko Unija ikardi brš socijalno anglunipe, ka korkoresko projekto džal te bajrol e guđi crnogorenge manušenge te te vazdel e kaptimata, sar istarela anglunimata jekahke katar e majčore grrupe ane sah manušenge paja.

Kana mutava barvalen manuša, mutavimata pomožisarah te nakah e čorovina, predrasude te e stereotipujra kaj hi andar kaja populacija.

O Ministarstvo pale manušengi te cinonengi čačimata te Sistem UN ane Crno Gora dije sig te ćerdol ja putarimate, a lahko lačardipe dije o Lolo krsto andar e Crno Gora te e Fondacija pale Romane stipendije.

Alexander AvanessovJakvaro koordinatori Sistemohko UN

Ova izuzetna zbirka fotografija koje je snimio Duško Miljanić, teži razvijanju svijesti crnogorskog društva i podsticanju međusobnog razumijevanja. Time se nastoji podržati uključivanje jedne od najugroženihij grupa u sve društvene tokove, što je u skladu sa ciljevima 2010. godine, koja je od strane Evropske Unije proglašena godinom socijalne uključenosti.

Svojim primjerom, modeli portretisani na ovim fotografijama pokazuju da je ostvarenje ličnog i profesionalnog uspjeha moguće i pored otežavajućih okolnosti.

Ovaj umjetnički projekat je organizovan uz podršku Ministarstva za ljudska i manjinska prava i Sistema UN u Crnoj Gori, a njenu pripremu pomogli su i Crveni krst Crne Gore i Fondacija za stipendiranje Roma.

Alexander AvanessovStalni koordinator Sistema UN

This extraordinary collection of photographs taken by Dusko Miljanic, seeks to raise awareness of the Montenegrin society and foster mutual understanding. It aims to support the inclusion of one of the most vulnerable groups in the society, which is in line with the objectives of the year 2010, declared by the European Union a Year of Social Inclusion.

By their own example, models portrayed in these photos are proving that accomplishment of personal and professional success is possible despite the aggravating circumstances.

This artistic project was organized with support of the Ministry of Human and Minority Rights and the UN System in Montenegro and its preparation was assisted by the Red Cross of Montenegro and the Roma Scholarship Foundation.

Alexander AvanessovUN Resident Coordinator

Duško Miljanić P H O T O G R A P H Y

BARVALEArt Galerija PODGORICAApril 2010.

AUTORI AUTOR AUTHORDuško Miljanić

ASISTENTO PO PROJEKTO ASISTENTI NA PROJEKTU PROJECT ASSISTANTSDalibor Ševaljević, Ivan Đoković, Jelena Miljanić

ŠMINKA ŠMINKA MAKE UPŽana Ćetković

LOGISTIKA LOGISTIKA SUPPORTSlobodan Popić, FSR

PISIMATA TEKST TEXTLazar Pejović

PREVODO PE ROMANI ČIB PREVOD NA ROMSKI JEZIK ROMANO LANGUAGE TRANSLATIONSenad Sejdović

PREVODO PE ENGLESKO ČIB PREVOD NA ENLGLESKI JEZIK ENGLISH LANGUAGE TRANSLATIONVesna Keković et al.

LAČARDIMATA FOTOGRAFIJAHKO PALE ŠTAMPA PRIPREMA FOTOGRAFIJA ZA ŠTAMPU PHOTO ADJUSTMENTŽeljko Naić, Dalibor Ševaljević

ŠTAMPA E FOTOGRAFIJAHKO ŠTAMPA FOTOGRAFIJA PHOTO PRINTINGMlađen Krčevinac, Pigletprint

OPREMA E FOTOGRAFIJAHKO OPREMA FOTOGRAFIJA FRAMING BYTomo Burić

VIDEO VIDEO VIDEOIvan Đoković

CERDIPE WEB LILEHKI IZRADA WEB STRANICE WEB DESIGNĐorđe Živaljević

GRAHIČKO LAČARDIPE GRAFIČKO OBLIKOVANJE DESIGNAna Matić

ŠTAMPA ŠTAMPA PRINTDPC - Grafotisak

TIRAŽI TIRAŽ CIRCULATION500

BARVALE - Copyright © 2010. Duško MiljanićAll right reserved. Sva prava zadržana.

HVALA HVALA THANKSSenadu Sejdovići, Mensudu Krpuljeviću, Gordani Popović, Jovu Kljajeviću, Zavodu za zapošljavanje CG, X Dizajn, Neđu Koprivici, Draganu Radoviću

UČARDIPE E PROJEKTOHKI Vlada Crna Gorahko, Ministarstvo pale isajenge te cinonenge čačimataSistemo jekhvarengo nacijengo ane Crno GoraPOKROVITELJI PROJEKTAVlada Crne Gore, Ministarstvo za zaštitu ljudskih i manjinskih pravaSistem UN u Crnoj GoriPROJECT SPONSORSGovernment of Montenegro, Ministry for Human and Minority Rights UN Family in Montenegro

MontenegroCrna Gora

P H O T O G R A P H YDuško Miljanić

ORGANIZATORI E IZLOŽBAHKI Vlada Crna Gorahko, Ministarstvo pale isajenge te cinonenge čačimataSistemo jekhvarengo nacijengo ane Crno GoraaORGANIZATOR IZLOŽBEVlada Crne Gore, Ministarstvo za zaštitu ljudskih i manjinskih pravaSistem UN u Crnoj GoriSUPPORTED BYGovernment of Montenegro, Ministry for Human and Minority Rights UN Family in Montenegro

BARVALE - Copyright © 2010. Duško MiljanićAll right reserved. Sva prava zadržana.

HVALA HVALA THANKSSenadu Sejdovići, Mensudu Krpuljeviću, Gordani Popović, Jovu Kljajeviću, Zavodu za zapošljavanje CG, X Dizajn, Neđu Koprivici, Draganu Radoviću

UČARDIPE E PROJEKTOHKI Vlada Crna Gorahko, Ministarstvo pale isajenge te cinonenge čačimataSistemo jekhvarengo nacijengo ane Crno GoraPOKROVITELJI PROJEKTAVlada Crne Gore, Ministarstvo za zaštitu ljudskih i manjinskih pravaSistem UN u Crnoj GoriPROJECT SPONSORSGovernment of Montenegro, Ministry for Human and Minority Rights UN Family in Montenegro

6

7

Kuva kaj majpalune brš dikhela pe majbut sar hi te kaj hi e cinone manuša ( a kaj seha ,ajbut gija kaj ni resljola o društvo) ćerdak jek duho te ćerdon umjetnostujra kaj ka ćeren bući lenca.(Angažuvime umjetnost inaj ane crnogorsko tradicija; a akaja putardimata mutavek kaj i kuva džal pe aver vah). E puatardimata kaj ka džal palo katalogo ćerdol katar e potretujra e Romengi kaj mutade pe maškar e manuš ili hi pe kuva dhrom. Barvale!

Kaj mangena diken jek društvo andar e serija portretonengi inaj nevipe ane istorija e fotografijahki. Ane aver nivo angažovanjehko te umjetničko sloboda, but lače fotografujra lijeha te ćeren sinteza, andar jek društveno-istorijsko vakti , a da li seha kuva egzaktno dokumentarno diklipe kaj hi ćerdo katar šel ćerde fotografije (Sander), gija ćerde telune vozujra (Evans) ili kana hi paradigmični putarimata andar o američko društvo (Serrano). Ali e Roma te lengi kultura naladinjale ane kotorae barengi umjetnikonengi sar kaj hi o Bressono te koudelke, a ane maj but e fotografujra pe akava aven sar andar egzotično avejrahki, andar huhavno muj, e gućaha ili bigućahke istaren ku stereotipujra andar e Roma. Kulehke akava projekto trubuj lohke de dikljolpe ze te ćerdol te na džal ane predrasude jer kuleha kaham džal ano bango vah(ane lahko negiranje, te ćerdol e dujto marginalizacija, te ćerdol cinono ane cinono phero, ) I gija, pe aver katar e ćerdipe katar e aver fotografujra kaj ćerde ku postupko ano nizo portretonengi, e majbutengi ni del te dikljol baro kontekstualno than.

Sah e fotografije kaj dije ane akava than ćerde hi pe jek vah, sar baravle probukcije, sar kaj hi ćerde e portretujra e barvalengi ili kulengi kaj mangen te nutaven e političaren, sportistonen, andar o šou biznis e ct. Akate hi o autoroko profesionalno džangljipe andar e komercijalno fotografijahko po čačo vah ćerdo apo umjetničko muj. A sah ćerde portretujra mutaven von peh, sah so hi pe len thoven len ane jek uloga, sar varkah andar jek profesija. Dikljolpe kaj akala hi ćerde chra majbut(o fotografo ina novinari , sociologo već hi unjetniko) jekvaro tretmani fotografijahko ( kham, palunipe, uglo snimanjehko...) ćerdah te avel sar o dokumentovano te te dujralel e autoroh, te sliči kaj hi ka portretujra birome maškar šel ili duj šel agasave, potenciri „reprezentativnost“ djelohke. Isto gija ano studijo hi ćerdo te sah dikljol ano ambijenti(a kuva hi milo maškar e fotografonen kana hi e „dujtonjahke diklipe“), kaj putren o than te dikljolpe ku individua. Pratin len e kale te parne fotografije kaj poloke iđaren ano than kaj ka isaja živin te ćeren bući kaj sah e vorba iđarel ano geografsko te socijalno than e Crna Gorahko.

Gija sar o Duško Miljanić maladah te mutavel pi vorba andar e Barvale Roma ni ćerdol te mutadol sar hi von averečande, ni kaj von ćerde vareso baro, a maknime hi i o (majbut huhavno) identitetsko diskurs. Ka portretujra mutaven univerzalni civilizacijski barimata kaj korkore pe peh činen e „majbare“ te „cinine“. Kaj birosardah e specifično modeli hi ane funkcija kale nakanahke. Pe kuva vah ka fotografije trubuj prvo te dikljon sar građansko portreti.

Lazar Pejović

8

Pažnja koja se poslednjih godina poklanja položaju i problemima manjina (a koja je, nažalost, više posledica pukog usvajanja standarda nego stvarnog sazrijevanja društva) stvorila je klimu za nastajanje ozbiljne angažovane umjetosti koja se bavi ovom temom. (Angažovana umjetnost svakako nije u crnogorskoj umjetničkoj tradiciji; ova izložba ukazuje da se i tu stvari mijenjaju.) Izložba koju prati ovaj katalog sastoji se od portreta Roma i Egipćana koji su se afirmisali u društvu ili su na putu afirmacije. Barvale - uspješni!

Pokušaj sagledavanja jednog društva kroz serijske portrete nije nova stvar u istoriji fotografije. Uz različit nivo angažovanosti i umjetničke slobode, mnogi značajni fotografi pokušali su da naprave sintezu, presjek određenog društveno-istorijskog trenutka ili epohe, bilo da se radi o egzaktnom dokumentarstičkom pregledu sačinjenom od stotina aranžiranih fotografija (Sander), nasumičnih portreta iz podzemne željeznice (Evans) ili kompilacije paradigmatičnih predstava američkog društva (Serrano). Iako su se Romi i romska kultura našli u djelima velikih umjetnika poput Bressona i Koudelke, u većini slučajeva fotografi za ovom temom posežu tek kao za egzotičnom različitošću, uz često lažni patos i saosjećanje, svjesno ili nesvjesno podržavajući notorne stereotipe o Romima. Stoga je ovaj projekat bilo potrebno pažljivo koncipirati i dosledno sprovesti jer oponiranje jednoj predrasudi može lako da ode u krivom smjeru (npr. u njeno banalno negiranje ili sekundarnu marginalizaciju, stvaranje slike „manjine u manjini”). Takođe, za razliku od radova pomenutih fotografa koji su koristili postupak serijskog portreta, kolektivna svijest u ovom slučaju ne nudi naročito veliki kontekstualni manevarski prostor.

Sve fotografije koje su ušle u ovaj izbor napravljene su na isti način, u maniru visokobudžetne produkcije, tipičnom za portrete uspješnih ili onih koji se tako žele predstaviti - političara, sportista, zvijezda šou biznisa i sl. Ovdje je autorovo profesionalno iskustvo iz oblasti komercijalne fotografije na pravi način stavljeno u službu umjetničkog izraza. Iako sve portretisane individue na fotografijama prestavljaju sebe same, elementi kostima, rekvizita, gest itd., često ih stavljaju u određenu ulogu, kao reprezente određenog tipa ili profesije. Jasno je da su ovi, ponekad namjerno prenaglašeni indikatori u funkciji uopštavanja i čisto fotografskih kvaliteta (uvijek se mora imati u vidu da autor nije novinar ili sociolog već umjetnik). Istovjetan fotografski tretman (svjetlo, pozadina, ugao snimanja...) omogućava privid dokumentarnosti i određenu distancu autora, čak prizvuk izvjesnog automatizma iz čega se stiče utisak da su izloženi portreti izabrani iz desetina ili stotina sličnih fotografija, potencirajući „reprezentativnost” uzorka. Takođe, izborom studijskog okruženja napravljen je i otklon od konteksta koji obično ide uz portret u ambijentu (inače omiljen među fotografima kad su u pitanju „slikovite drugosti”), otvarajući prostor za dodatno naglašavanje individualnosti modela. Prateće crno-bijele fotografije diskretno uvode okruženje u kojem portretisani ljudi žive i rade, što cijelu priču smješta u izvjesni (tek naznačen) geografski i socijalni okvir današnje Crne Gore.

Način koji je Duško Miljanić izabrao da ispriča priču o uspješnim Romima i Egipćanima ne oslanja se na isticanju njihove različitosti, ni na značaju ili veličini njihovog postignuća, a izbjegnut je i uvijek ambivalentan (i često sumnjiv) identitetski diskurs. Ovi portreti afirmišu univerzalne civilizacijske i građanske vrijednosti koje same po sebi ukidaju podjelu na „većinu” i „manjine”. Izbor specifičnog žanrovskog modela potpuno je u funkciji ove namjere. U tom smislu ove fotografije treba posmatrati prvenstveno kao građanski portret.

Lazar Pejović

9

The attention which, during the previous years, has been paid to the position and problems of the minorities (which is, unfortunately, more the consequence of the mere adoption of standards than the real maturing of the society) has created a climate for creation of seriously engaged art that deals with this subject (engaged art however does not belong to the Montenegrin artistic tradition; this exhibition implies that things are changing in that field as well). This catalogue is prepared for the exhibition, which consists of the portraits of Roma who have asserted themselves in the society or who are on the way of assertion. Barvale – Successful!

The attempt to perceive a society through serial portraits is not a new thing in the history of photography. With the different level of engagement and artistic freedom, many famous photographers have tried to make a synthesis, review of certain social-historical moment or epoch, whether it is an documentary review consisting of hundreds of arranged photographs (Sander), random portraits of people from subway (Evans) or a compilation of paradigmatic presentations of American society (Serano). Although Roma and their culture have been subject of works of art of some great artists, such as Bresson and Koudelka, in many cases, photographers choose this subject just as an exotic diversity, often with insincere pathos and compassion, consciously or unconsciously supporting notorious stereotype about Roma. Thus, it was necessary to prepare very carefully and consistently implement this project, since opposing to a certain prejudice can easily be misunderstood (for example, as a simple denyal, secondary marginalization or making of the picture „minority in minority”). Also, as opposed to the works of the mentiond photographers who used the serial portrait method, collective consciousness, in this case, it does not offer especially large contextual room for manoeuvre.

All the photographs which are included in this selection have been taken in the same manner - high-budget production manner, which is typical for portraits of successful persons or those who want to present themselves as successful persons - politicians, sportsmen, show business stars and similar. The author’s professional experience in the field of commercial photography has been appropriately used for the purpose of artistic expression. Although, all portrayed individuals represent themselves on photographs, costume elements, equipment, gesture often make them play certain roles – as representatives of certain type or profession. It is clear, that these, sometimes intentionally over-emphasised indicators, serve for generalization purposes and for entirely photo- quality purposes (it must always be born in mind that an author is not a journalist or sociologist, but an artist). Identical photographic treatment (lights, background, photo-shot angle...) enabled illusion of documentarism and certain distance of the author, even an admixture of certain automatism what makes an impression that the exhibited portraits have been chosen from tens or hundreds of similar photographs, emphasizing the »representativeness« of the model. Also, the choice of studio environment enabled deviation from context which usually accompanies ambient portraits (which are commonly popular amnong photographers regarding „picturesque diversity”), creating the room for additional emphasizing of model individuality. Accompanying black and white photographs discretely introduce the environment where portrayed people live and work, what puts the whole story within particular (just specified) geographical and social framework of contemporary Montenegro.

The method which Duško Miljanić has chosen to tell the story about the most successfull Roma does not rely on emphasizing of their diversity nor on importance or dimension of their achievement, while always ambivalent (and often disputable) identity discourse has been avoided. These portraits assertain universal and civil values which by themselves eliminate division into „majority” and „minorities”. The choice of specific genre model completely serves this purpose. In terms of that, these photographs should be observed primarily as civil portraits.

Lazar Pejovic

10

Avilah ane Crno Gora katar o Kosovo ano 1999. brš Ženime hi te hi le štar čavre, živi ano Tivto. Građevinsko tehničari hi.

“Te aven lače đakujra, sportoha te bavintumen te te aven bućarde.”

Došao u Crnu Goru sa Kosova 1999. godine. Oženjen je i ima četvoro djece, živi u Tivtu. Po zanimanju građevinski tehničar.

“Budite dobri đaci, bavite se sportom i obavezno cijenite rad.“

Arrived in Montenegro from Kosovo in 1999. Married, has four children. Lives in Tivat. Construction technician by occupation.

“Be good pupils, play sports and respect work.”

Agim Ibišaj

18

11

Agim Ibišaj

17

12

Andar o Herceg Novi, sikol o trito brš katar o Pravno fakulteti Crno Gorahko. Pala lah ačen ano sikipe e Kancelarija pale jakvare polujra Vladahke Crna Gorahko, Ministarstvo e čačimahko, Fondacijahke pale Romane stipendije. Sar studento e čačimohki, ćerdah e bući ane advokatohki kancelarija „Prelević“ ane Podgorica. Aktivista hi ano civilno društvo te nevladine ogranizacije, majbut ćerel bući kaj vazdol pe gući am Ndar o sikipe te emancipacija e romnjengi. Seha ano programo edukacijahko andar e isanonenge jekvare, putardo zastupanje te kaj lobirija, o odnoso e narodoha. Podpredsjednica hi Nacionalnohko savjeto e Romengo, te člano katar e prvo RAE mreža „Prva“.

„Te tromaha, kuva hi so ka pućine te namge angle.“

Iz Herceg Novog, studentkinja treće godine Pravnog fakulteta Univerziteta Crne Gore. Snažnu podršku studiranju dobila je od Kancelarije za ravnopravnost polova Vlade Crne Gore, Ministarstva pravde, Fondacije za stipendiranje Roma. Kao studentkinja prava, stažirala u advokatskoj kancelariji „Prelević” u Podgorici. Aktivna u civilnom društvu i romskim nevladinim organizacijama, posebno na širenju svijesti o značaju obrazovanja i emancipacije Romkinja. Učestvovala u programima edukacije iz oblasti ljudskih prava,javnog zastupanja i lobiranja, odnosa sa javnošću. Potpredsjednica Nacionalnog savjeta Roma, članica ženske RAE mreže „Prva”.

„Usuditi se, to je cijena napretka.”

From Herceg Novi, a third-year student at the Faculty of Law, University of Montenegro. Throughout her studies she has been strongly supported by the Office for Gender Equality of the Government of Montenegro, Ministry of Justice and Roma Scholarship Foundation. As a law student, she worked in “Prelević” law firm in Podgorica as a junior law clerk. Active both in civil society and Roma non-governmental organizations. Especially engaged in raising awareness of the importance of education and emancipation of Roma women. Involved in educational programmes in the field of human rights, public representation, lobbying and public relations. The Vice-president of the Roma National Council and member of the RAE women’s network „Prva”.

„To dare, is the price of success.”

Anita Zećiri

13

Anita Zećiri

14

Lahki familija avilah katar o Kosovo ane 1999 brš. Bijando hi ane Podgorica, djelah ano vrtići po Konik kampo 1. učeniko hi prvone razredohke ane osnovno škola “Marko Miljanov” ane Podgorica, te lačo hi djako. Majvoli e englesko čib te kana ka bajrol volija te marel e lopta ili te avel poralo.

Njegova porodica je 1999. došla sa Kosova. Rođen u Podgorici, pohađao vrtić u kampu Konik 1. Učenik je prvog razreda osnovne škole “Marko Miljanov” u Podgorici, uspješan i primjeran đak. Omiljeni predmet mu je engleski jezik. Kad poraste, želio bi biti fudbaler ili policajac.

His family arrived from Kosovo in 1999. He was born in Podgorica. Attended the kindergarten in the camp Konik 1. Successful and exemplary pupil of the first grade in the primary school “Marko Miljanov” in Podgorica. Favourite subject is English language. When he grows up, he would like to become a football player or a policeman.

Ardjen Pajazitaj

15

Ardjen Pajazitaj

16

Živi u Nikšiću, studento Filozofsko fakulteto, odsjeko pale predškolsko sikipe. Koordinatori projektohko ane Koalicija NVO „Romski Krug”.

„O isano trubuj te marelpe vov peha te šaj ćerel fijeso ano životo”

Živi u Nikšiću, student Filozofskog fakulteta, odsjek za predškolsko vaspitanje. Koordinator projekta u Koaliciji NVO Romski krug.

“Čovjek mora da se bori sa sobom da bi nešto postigao u životu.”

Lives in Nikšić. Student at the Faculty of Philosophy, department for pre-school education. Coordinator of the project in Coalition NGO Roma Circle.

“One must fight himself in order to achieve something in life.”

18

Aslan Gaši

17

Aslan Gaši

17

18

Studento Fakultetohki katar e politikahke nauke, o smjero pale socijalno bući. Ane Fondacija pale Romane stipendije hi od kana lije te ćeren bući a predsjednica hi katar e žensko RAE mreža “Prva”. Korkore hi dej dešujekahke čuvrahke. Asistento hi ane škola “Božidar Vuković- Podgoričanin” ane Podgorica. Marelpe pale individualni slobode ane romani zajednica, jekvare polonengi putardimata te te pagel sah so pajrarel te bajron e čavre te čuvra.

“Te dikah sar sam amen korkore ane kuva ka malavah e sig te sohke ćerah fijeso.”

Studentkinja Fakulteta političkih nauka, smjer socijalni rad. Aktivna u Fondaciji za stipendiranje Roma od osnivanja, predsjednica ženske RAE mreže „Prva”. Samohrana majka ćerke od 11 godina. Asistentkinja u školi „Božidar Vuković- Podgoričanin” u Podgorici. Bori se za širenje individualnih sloboda u romskoj zajednici, rodnu osviješćenost i razbijanje tabua koji ograničavaju potencijal za razvoj djevojaka i žena.

„Upravo u poznavanju naših istinskih životnih uslova moramo pronaći snagu za život i razlog za akciju.”

Student at the Faculty of Political Sciences, major course of study–social work. Active in the Roma Scholarship Foundation since its establishment. President of RAE women’s network „Prva”. Assistant in the school „Božidar Vuković- Podgoričanin” in Podgorica. Single mother to an 11 year old girl. She has been fighting for expansion of individual freedoms in Roma community, gender awareness and breaking of taboos, which limit potentials for development of girls and women.

„By knowing our true living conditions, we must find strength for living and reason for action.”

18

Behija Ramović

19

Behija Ramović

17

20

Bijandi ano Kotor. Vrlodobro učeniko ano injato razred OŠ „Drago Milović” ano Tivto. Treniri majbut sportujra te andar la e nastavnikujra hi len samo šukar alava. Člano hi R. K. Adriatik Tivat, a bavipe i atletikaha. Vaćarde kaj hi majlači rukometašica po turniro Adriatik Tivato. Osvojisardah prvo than po “Devetom međunarodnom ultra maratonu” ane Podgorica 2009 brš.

„Sikon, poštuvisaren e majpuren, ćeren o sporto, vov pašalel e isanonen te bajrarel e amalimata”.

Rođena u Kotoru. Vrlodobra učenica devetog razreda OŠ “Drago Milović” u Tivtu. Svestrana sportistkinja o kojoj profesori i trener imaju samo riječi hvale. Članica rukometnog kluba Adriatik Tivat, a aktivno se bavi i atletikom. Proglašena za najbolju rukometašicu na turniru Adriatik Tivat u aprilu 2009. godine. Osvojila prvo mjesto na “ Devetom međunarodnom ultra maratonu” u Podgorici 2009. godine.

“Učite, poštujte starije i njihove savjete. Bavite se sportom, on zbližava ljude i stvara mnoga nova prijateljstva”.

Born in Kotor. Very good ninth-grade pupil of the primary school “Drago Milović” in Tivat. Many-sided sports-girl, praised by her teachers and coach. Member of the handball club ”Adriatic” Tivat, and actively training in athletics. Proclaimed the best handball player at the competition Adriatic Tivat in April 2009. Won the first place at “9th International Ultra Marathon” in Podgorica in 2009.

“Learn, respect the elders and their advices. Play sports – it brings people together and makes many new friendships”.

Damira Redžepaj

18

21

Damira Redžepaj

17

22

Bajrilo ano domo „Mladost” ane Bijela. Završisardah o pekarsko zanato a o umjetnost volija sar cinono. Živi ane Podgorica te bavipe skulpturenca ano kaš. Ano piro putardo vakti hi e čavrenca andar o centro palo sikipe „1. jun” te e invalidone čavrenca jer sar vov vaćarel trubuj te pomožin e majslabonen.

„Na te aven lijeni, den sah tumendar te uspin ano životo.”

Odrastao u Dječjem domu „Mladost” u Bijeloj. Završio pekarski zanat a umjetnost ga je fascinirala od malih nogu. Živi u Podgorici i bavi se izradom i prodajom rukotvorina u drvetu. U slobodno vrijeme radi sa djecom iz Centra za obrazovanje i osposobljavanje „1. jun” i invalidnom djecom, jer, kako kaže, treba pomagati slabijima.

„Nemojte da budete lijeni, dajte sve od sebe da uspijete u životu.”

Grew up in Children’s home „Mladost” in Bijela. Baker by trade. However, art has fascinated him since his childhood. Lives in Podgorica where he manufactures and sells wooden handicrafts. In his free time, he works with children from Center for Education and Vocational Training „1. jun”. Says that the weak should be helped.

„Do not be lazy, but do your best to succeed in life.”

18

Dejvid Sejdović

23

Dejvid Sejdović

17

24

Živi ane Podgorica . Još sar cinono lijah te ćerel e muzika e mujeha, beatbox. Snimisardah o CD e DJ Afrimoha a angle mangel te ćerel jek Cd korkore. Korkore ćerel i e djila i e kompozicije a živi kulehtar kaj djilabel pe abijava.

„O životo hi pharo ali škuri šukar djilja.”

Živi u Podgorici. Od malena zainteresovan za muziku, naročito za beatbox (vještina pravljenja muzike usnama). Snimio je CD sa DJ Afrimom, a sljedeći korak je snimanje samostalnog albuma. Sam piše i komponuje pjesme, a zarađuje pjevajući na svadbama.

“Život je težak, ali piše divnu muziku”

Lives in Podgorica. Ever since he was a kid he was interested in music, especially in beatbox (the skill of producing musical sounds using your mouth only). He recorded a CD with DJ Afrim. The next step will be recording of his own album. Writes and composes his own songs. Earns money by singing at wedding parties.

“Life is tough, but it writes beautiful music “

18

Elimson Alija - Black Johnny

25

Elimson Alija - Black Johnny

17

26

Učenica dujto razredohkoe maškaruni školahke pe Cetinja. Aktivno bavipe e džudoha te e džijudicu. Seha pe bare evropski te svjetski takmičenjujra kahtar andah preko 100 medalje te 13 pehajra. Trostruko hi crnogorsko šampionka ano džudo, a trito po balkano a pandžto ane Evropa.Džiudžicu prvako ane Crno Gora a dujto ano svijeto. Izabrime hi pale majlači terni sportistkinja ane crno Gora pale 2009 rš.

„Nek svako marel pe dži ko krajo te na te del pe, jer samo gija šaj avel tumen sah ano životo! Samo Angle!”

Učenica drugog razreda srednje škole na Cetinju. Aktivno trenira džudo i džiudžicu. Učestvovala na brojnim evropskim i svjetskim takmičenjima sa kojih ima preko 100 medalja i 13 pehara. Trostruka crnogorska šampionka u džudou, treća na Balkanu i peta u Evropi. Džiudžicu prvakinja u Crnoj Gori i druga u svijetu. Izabrana za najbolju mladu takmičarku u Crnoj Gori za 2009. godinu.

“Neka se svako bori do kraja i nikad ne odustaje, jer se samo tako postigne sve u životu! Samo naprijed!”

Second-grade student of the secondary school in Cetinje. Actively training in Judo and Jujitsu. Participated in numerous European and World competitions and won over 100 medals and 13 trophies. Three-time Montenegrin champion in Judo –won the third place in the Balkans competition and the fifth place in the European competition. Jujitsu champion of Montenegro and won the second place in the world. Chosen for the best young sports competitor in Montenegro for the year 2009.

“Everyone should fight till the end and never give up. That is the only way to achieve everything in life! Go ahead!”

Elvira Krasnić

18

27

Elvira Krasnić

17

28

Bijandilo te živi ano Herceg Novi kaj završisardah e osnovno te e matura. Studiri ano Nikšićo e psihologija po Filozofsko fakulteto.

„Hi but trenutkujra kaj životo del e isanohke iljehke. Trubuj divesenca te rodeh len, te ćereh stepenica po stepenica te iđaren tu dži ke bah. Me kuva ćerav svako đive, asimaha te istardimaha mrne majpašenca, te avav dži ko nevipe, volimata, amalipata te dži ko sah šukar so o Del muklah ameje. Čače hi, hi phare, ali ane amen hi ku jag kaj mutavel ameje o dhrom kana ni dikljolpe. Ka živi pale sah šukarimata kaj o životo muklah ameje te kulehke vaćarav: O životo hi ane amare vah.”

Rođen i živi u Herceg Novom gdje je završio osnovnu i srednju školu. Studira psihologiju na Filozofskom fakultetu u Nikšiću.

“Postoji mnogo divnih trenutaka koje život pruža čovjekovoj duši. Treba ih svakodnevno doživljavati, graditi svaku stepenicu uspjeha koja te dovodi do vrha sreće. Ja to svakodnevno i radim, uz puni rad, osmijeh i podršku mojih najbližih dolazim do novih saznanja, ljubavi, prijateljstva i upoznajem ljepotu svijeta koju nam je Bog poklonio. Istina je, današnje vrijeme je veoma teško, ali svako od nas posjeduje u sebi svijetlost nade koja nam osvijetljava put kada se sva svijetla ugase. Živim i živjeću za sve lijepe trenutke koje mi život pruža zato moja poruka je: U našim rukama je naš život!”

Born in and lives in Herceg Novi where he completed primary and secondary school. Student of psychology at the Faculty of Philosophy in Nikšić.

“There are a lot of wonderful moments which life gives to the human soul. They should be enjoyed every day. Each step of success that leads you to the peak of happiness should be built. I do it every day. Work, smile and support of my family and friends help me to reach new ideas, love, friendship and to experience the beauty of the world which God gifted us. The truth is that it is very hard to live nowadays, but each of us has light of hope within ourselves, which will light our way when all other lights are turned off. I am living and I will live for all nice moments which life gives to me. Due to that, my message is as follows: „Our lives are in our hands!”

Emrah Jefkaj

29

Emrah Jefkaj

30

Avilah ane Crno Gora katar o Kosovo ano 1999. brš. Pe romnjaha Natalijaha te šov čavrenca živi ano Herceg Novi. Ćerel bući sar moleri. Vrijedno hi, ćindah phuv tem angel te ćerel ćher.

“Hadžan ane škola te ćeren sah so vaćaren tumeje.”

Došao u Crnu Goru sa Kosova 1999. godine. Sa suprugom Natalijom i šestoro djece živi u Herceg Novom. Po zanimanju je moler. Marljiv i vrijedan, kupio je plac i započeo izgradnju kuće.

“Idite u školu, prihvatite svaki posao koji vam se nudi.”

Arrived in Montenegro from Kosovo in 1999. Lives with his wife Natalija and six children in Herceg Novi. Works as a painter. Hard-working and diligent, he bought a land plot and started building a house.

“Get educated and take any job you are offered.”

Esad Mališeva

18

31

Esad Mališeva

17

32

Živi ano Nikšićo. Katar o 2004 brš hi koordinatori „Centra za romske inicijative”. Člano hi Romane Savjetohko te prvoneki zanatsko zadruga e romnjengi„Rukatnice”. Podpredsjednica hi e Romnjengi mreža „Prva”. Ane majpalune deš brš ćerel bući pe piro sikipe ane romnjengo aktivizmo, bući ano NVO sektori, englesko čib te informatika. Ćerel bući i e patavenca. Kuva kaj ćerel bući akaleha dijah lačo doprinos ane majlačo than e romnjengo te čavrengo ane Crno Gora.

„ E bilačo Tradicija majbut ugrozin e romnjen a von trubuj te aven emancipovani ano jakvaro te tolerantno društvo”

Živi u Nikšiću. Od 2004. godine koordinatorka „Centra za romske inicijative”. Članica Romskog savjeta i prve ženske romske zanatske zadruge „Rukatnice”. Potpredsjednica Romske ženske mreže “Prva”. U poslednjih deset godina radi na sopstvenom usavršavanju i edukaciji u oblastima ženskog aktivizma, rada u nevladinom sektoru, engleskog jezika i računara. Ima i zvanje pomoćnice konfekcionara. Njen motiv za rad je zalaganje protiv diskriminacije u porodici i društvu i aktivan doprinos poboljšanju položaja žena i djece REA u Crnoj Gori.

“Da se negativne tradicije koje najviše ugrožavaju žensku populaciju mijenjaju, i da REA žene budu emancipovane u ravnopravnom i tolerantnom društvu”

Lives in Nikšić. Coordinator of the „Center for Roma Initiative” since 2004. Member of Roma Council and the first Roma women’s handicraft cooperative called „Rukatnice”. Vice-president of Roma women’s network “Prva”. During the past ten years she has been working on her own improvement and getting educated in the field of women’s activism, work in non-governmental sector, English language and computers. Also, passed training for an assistant of the garment worker. Her work motif is making efforts against discrimination in family and society and active contribution to the improvement of position of RAE women and children in Montenegro.

“Negative traditions, which mostly jeopardize women population, should be changed and REA women should be emancipated in equal and tolerant society”

18

Fana Delija

33

Fana Delija

17

34

Andar o Nikšićo. Aktivno članica romnjngi NVO “Centar za romske inicijative”, Romnjengi mreža „Prva”, a i e romnjengi zanatsko zadruga „Rukatnice”.

„Pindžar so hi čače vrijednostujra”

Živi u Nikšiću. Aktivna članica ženske NVO “Centar za romske inicijative”, ženske romske mreže “Prva”, kao i prve ženske romske zanatske zadruge “Rukatnice”.

“Prepoznaj prave vrijednosti”

Lives in Nikšić. Active member of women’s NGO “Center for Roma Initiative”, Roma women’s network “Prva”, and the first Roma women’s handicraft cooperative called „Rukatnice”.

“Recognize the real values”

18

Fatima Naza

35

Fatima Naza

17

36

Živi ane Podgorica. Majbut inajlehke gućahte kana sikilah te bašalel. Eftavardeš brš purano harmonikaši po barvalo džanglipe te šukar vibracije mutavelpreko pi muzika majbut katar pinda brš. E purani muzika arakel e bistardimata kana hi le prilika kulehke, pe vjeridbe, abijava te sunetije.

„Na bistaren so sen te katar sen. E tradicija te amari kultura hi po prvo than.”

Živi u Podgorici. Više i ne pamti kada je naučio da svira. Sedamdesetogodišnji harmonikaš svoje bogato iskustvo i pozitivne emocije emituje kroz harmoniku više od pola vijeka. Kola i stare izvorne melodije čuva od zaborava kada ima za to prilike na vjeridbama, svadbama i sunetijama.

„Ne zaboravite ko ste i odakle potičete. Tradicija i kultura na prvom mjestu.”

Lives in Podgorica. Cannot remember when he has learnt to play. Seventy-year old accordionist has been emitting his rich experience and positive emotions through his accordion for more than half a century. He saves folk dances („kola”) and old native melodies from oblivion, whenever he can – at engagement, wedding and circumcision celebrations.

„Do not forget who you are and where do you come from. Tradition and culture are at the first place.”

18

Haljid Osmanaj

37

Haljid Osmanaj

17

38

Prvo predsjedniko katar o Nacionalno Savjeto e Romengo. Živi ane Podgorica.

„Devla, dema sig te istarav kuva so našti ćerav averečande a dema iljo te ćerav kuva so šaj a majbut dema guđi te dikav so hi o prvo a so hi o dujto. ”

Prvi predsjednik Nacionalnog savjeta Roma. Živi u Podgorici.

“Bože, daj mi snage da prihvatim ono što ne mogu da promijenim, daj mi hrabrosti da promijenim ono što mogu da promijenim, a najviše mi daj pameti da razlikujem prvo od drugog”.

The first President of Roma National Council. Lives in Podgorica.

“God, give me the strength to accept what I cannot change, give me the courage to change what I can change, and the most of all, give me the prudence to make difference between the first and the second”.

18

Isen Gaši

39

Isen Gaši

17

40

Bijando ane okolina Kolašinohki kaj e grastenca ačileha te naken o vijend, a akana živi ane Podgorica. Limari te kazandžija katar pe 12-to brš. Ni džanel ni vov gaći kazane e raćijahke ćerdah a e narudžbine avena katar o svukudar. Ane eftavrdešto brš još ćerel bući.

„Ni trubuj tumen sumnakune vah, lenca našt6i ćereh bući...”

Rođen u okolini Kolašina gdje je romski karavan ostao da prezimi, sada živi u Podgorici. Limar i kazandžija od svoje 12 godine. Ne zna ni sam koliko je kazana za rakiju napravio, a narudžbe su stizale iz cijelog svijeta. U sedamdesetoj godini, još uvijek radi.

„Ne trebaju vam zlatne ruke... s njima ne možete raditi...”

Born in the vicinity of Kolasin, where Roma caravan had to stay over the winter. Now, he lives in Podgorica. Has been working as a tinsmith and tinker since he was twelve. He himself does not know how many boilers for brandy production he has made so far, while orders for them have arrived from all over the world. He is seventy now and he is still working.

„You do not need golden hands, as you cannot work with them.”

18

Islam Sejdović

41

Islam Sejdović

17

42

Avilah ane Crno Gora katar o Kosovo ano 1999. brš. Živi ano Tivto pe romnjaha te štare čavrenca. Još kana seha cinono ačilo nepokretno, te djelah karing e vjera te lenge obredujra.

“Hadžan ane škola, dik tumaro a n ate podcijeni averengo.”

Došao u Crnu Goru sa Kosova 1999. godine. Živi u Tivtu sa suprugom i četvoro djece. Od djetinjstva teško pokretan, posvetio se vjeri i u svojoj zajednici obavlja vjerske obrede.

„Obavezno idite u školu, cijenite svoje , a ne potcjenjujte tuđe. “

Arrived in Montenegro from Kosovo in 1999. Lives with his wife and four children in Tivat. Physically challenged since his childhood. Dedicated to religion and performs religious rituals in his community.

„Do go to school, appreciate yourself, but do not underestimate others.“

Kameri Keća

18

43

Kameri Keća

17

44

Bijandi te živi ano Nikšić. Studiri o trito brš Filozofsko fakulteto, smjero o predškolsko sikipe e maškaruni ocjenaha 8,83. seha i pe majbut seminajra pe tema isanohke čačimata te seha pe majbut projektujra kaj seha andar o sikipe e romengo. Živija ane Njemačko te Italija, te kulehke paše o albansko te srpsko, del vorba italijanski te njemački.

„Nek avel tumeje maj lohke ano životo-džan ane škola.”

Rođena i živi u Nikšiću. Studentkinja treće godine Filozofskog fakulteta, smjer predškolsko vaspitanje, sa srednjom ocjenom 8.83. Pohađala više seminara na temu ljudskih prava i učestvovala u nekoliko projekata vezanih za obrazovanje Roma. Živjela u Njemačkoj i Italiji, tako da pored albanskog i srpskog govori njemački i italijanski jezik.

“Olakšaj sebi život, obrazuj se!”

Was born and lives in Nikšić. The third-year student at the Faculty of Philosophy, major course of study - pre-school education, GPA-8.83. Attended many seminars related to human rights subjects and has taken parts in several projects related to Roma education. Lived in Germany and Italy, so besides Albanian and Serbian fluently speaks German and Italian language.

“Make your life easier, educate yourself!”

18

Kumrija Beganaj

45

Kumrija Beganaj

17

46

Avel andar e lači djilabani familija. Repuvi još kana seha cinono. Avilah ane Crno Gora hi duj brš andar e Nemačko. Sar vov kaj vaćarel -

“E djilahke živihpe, e djilahke merel pe, a šaj živisarah I bi Njemačkonjahko.”

Potiče iz pjevačke porodice. Repuje od malih nogu. Došao u Crnu Goru prije par godina iz Njemačke. Živi sa porodicom u Podgorici. Kako on kaže -

“Zbog muzike se živi, zbog muzike se mre, može se živjeti i bez Njemačke”

Comes from the family of singers. Has been rapping since his childhood. Came to Montenegro from Germany several years ago. Lives with his family in Podgorica. He says:

“One lives for music, one dies for music, one can live without Germany.”

18

Medjet Haljimović

47

Medjet Haljimović

17

48

E osnovno te e maškaruni škola, smjero kuvari ćerdah ano Herceg Novi, kaj pe romnjaha živi. Matura naklah e odličnone uspjehoa. Naklah o kurso pale novinajra te e kompjuterengo. Ćerel e bući ano civilno sektori. Jek vakti ćidel e tradicionalni romani receptujra te mangel te škuri jek lil te gija te mutavel sahnge te te gubavel katar e bistardimata.

„E guđi hi sar o padobrano, ćerel bući samo kana hi putardo”

Osnovnu i srednju ugostiteljsku školu - smjer kuvar završio u Herceg Novom, gdje sada živi sa suprugom. Maturirao sa odličnim uspjehom. Završio kurs za novinare i rad na računarima. Radi u civilnom sektoru. Duže vrijeme bavi se prikupljanjem tradicionalnih recepata romskih jela i planira da objavi knjigu recepata kako bi se na taj način predstavili široj javnosti i sačuvali od zaborava.

“Ljudski um je kao padobran, dobro funkcioniše samo kada je otvoren”

Completed primary and secondary Catering school – major course of study - cooking in Herceg Novi, where he lives with his wife. Graduated with excellent marks. Completed course for journalists and computer course. Works in civil sector. For a long time period, he has been collecting recipes for traditional Roma dishes. Plans to publish the Recipe Book in order to present the recipes to the public and to save them from oblivion.

“Human mind is like a parachute. It functions well only when it is open”

Mehmet Beriša

18

49

Mehmet Beriša

17

50

Avilah katar o Kosovo, akana živi ane Podgorica. Pe muzikaha već tranda brš veseli e vjeridbe, abijava te e sunetije. Korkoro virtuozo, bašaldah e barenca katar e muzika sar kaj hi Boki Milošević te Firuz Mustafov.

„Sah mhrno idjarav ano šohro...”

Došao sa Kosova, živi u Podgorici. Svojom muzikom već treću deceniju uveseljava na vjeridbama svadbama i sunetijama. Kaže da nema tona koji ne može da odsvira na svojoj fruli, koju je ručno napravio i po kojoj ga svi poznaju. Samouki virtuoz, svirao je sa poznatim umjetnicima kao što su Boki Milošević i Firuz Mustafov.

„Sve svoje nosim u glavi...”

Arrived from Kosovo, now lives in Podgorica. For three decades now, his music has been making people happy at engagement, wedding and circumcision celebrations. He says that there is no tune which he cannot play on his flute. Famous by his flute made by himself. He is a self-taught virtuoso. He played with famous artists, such as Boki Milošević and Firuz Mustafov.

„All that I have, I carry in my head...”

18

Muharem Pajazitaj - Pipi

51

Muharem Pajazitaj - Pipi

17

52

Avilo ane crno Gora 1999 brš katar o Kosovo. Živi ano Tivto pe romnjaha te duj čavrenca. Ćerel bući sar muško frizeri.

“Hadžan ane škola, kuva hi drom te avel tumeje maj lačhe.”

Došao u Crnu Goru sa Kosova 1999. godine. Živi u Tivtu sa suprugom i dvoje djece. Radi kao muški frizer.

“Idite u školu i učite, to je put koji vodi u bolju budućnost.”

Arrived in Montenegro from Kosovo in 1999. Lives in Tivat with his wife and two children. Works as a men’s hair-dresser.

“Go to school and learn, that is the way that leads to a better future”

18

Mustafa Mališeva

53

Mustafa Mališeva

17

54

Terno podgoričko reperi kaj lijah te ćerel ane Njemačko kaj hi I bijando. O marindipe katar e ulice ćerde ane djila. Kana avilah ane Crno Gora, ćerel kuva so dzanel majlače - repuvi.Avel andar e poznato repersko grupa Konick-city te korkore ćerel te pisi e djila po uzoro katar e poznati repejra sar kaj hi o Buskido te o Tupack Šakur.

“De sah so šaj katar tu te ni ka kajih tu...”

Mladi podgorički reper koji je počeo da se bavi repovanjem u Njemačkoj gdje je i rođen. Borbe klanova na ulicama zamijenjene borbama pjesmama. Poslije dolaska u Crnu Goru, radi ono što najbolje zna - repuje. Potiče iz reperske grupe Konick-siti i sam piše i snima pjesme po uzoru na poznate repere, kao što su Bushido i Tupack.

“Daj sve od sebe u životu i naćeš se pokajati...”

Young rapper from Podgorica. Started rapping in Germany where he was born. Clan fights in streets are being replaced by battles of the songs. Having come to Montenegro, he does what he knows the best- he raps. Member of rap group Konick-siti, writes and records songs on the model of famous rappers, such as Bushido and Tupack.

“Give your best and you will not regret.”

18

Redžep Beganaj

55

Redžep Beganaj

17

56

Avilah katar o kosovo ano 1979. brš. Gradjevinsko limari, pe Cetinja peklah o zanato te kulehtar živi. Bare bućaha sar lačo majstori jek hi katar majlače ane akaja oblast. Živi ano Baro. Katar o Zavod e bućarimahka Crna gorahko ćindah o halato. E članujra e familijhke sikadah ane pi firma ta sah ćeren bući i muruša i žeškinje. Jek hi katar majlačo primjeri katar o preduzetništvo. Ćerel i e bravarija, mehanika... Te vaćarel:

„So e jak dikel o vah ćerel.”

Došao sa Kosova 1979. godine. Građevinski limar, na Cetinju ispekao zanat koji mu je danas glavni izvor prihoda. Velikom upornošću i dobrim majstorstvom pozicionira se kao jedan od najboljih u svojoj branši. Živi sa porodicom u Baru. Uz pomoć programa Zavoda za zapošljavanja Crne Gore, kupio alat i unaprijedio posao. Članove porodice obučio za rad u svojoj firmi i kako sam kaže svi su uključeni - i žensko i muško, svi rade, zarađuju i daju svoj doprinos. Jedan od najboljih primjera romskog preduzetništva. Osim limarije bavi se bravarijom, mehanikom... I kaže:

“Što oko vidi to ruka radi.”

Arrived from Kosovo in 1979. Construction tinsmith by occupation. Learned his work in Cetinje, which is nowadays his main source of income. Great persistence and good work skills make him one of the best in his trade. Lives with his family in Bar. With the support of the Programme of the Employment Agency of Montenegro, he bought tools and improved his business. He trained the members of his family to work in his firm and, as he says, everyone is involved - both women and men. Everyone is working, earning money and contributing. One of the best examples of Roma business. Besides tinsmith’s trade, locksmiths’ and mechanics are also his trades. And he says:

“Whatever the eye can see, the hand can make”

Rustem Tuša

18

57

Rustem Tuša

17

58

Lahki familija avilah katar o Kosovo ane 1999 brš. Bijandi hi ane Podgorica, djelah ano vrtići po Konik kampo 1. lačho hi učeniko ano dujto razred osnovno školahko “Savo Pejanović” ane Podgorica. Majvoli o crnogorsko čib tem angel te avel učiteljica.

Njena porodica je 1999. došla sa Kosova. Rođena u Podgorici, pohađala vrtić u kampu Konik 1. Uspješna i primjerna učenica drugog razreda osnovne škole “Savo Pejanović” u Podgorici. Omiljeni predmet crnogorski i željela bi da bude učiteljica.

Her family arrived from Kosovo in 1999. She was born in Podgorica. She attended the kindergarten in the camp Konik 1. Successful and exemplary second-grade pupil of the primary school “Savo Pejanović” in Podgorica. Favourite subject is Montenegrin language. When she grows up, she wants to be a teacher.

18

Sabina Bajramaj

59

Sabina Bajramaj

17

60

Bijando ano Kotor. studento Filozofsko fakulteto, odsjeko pale predškolsko sikipe. Po čelo hi ane NVO „Mladi Romi Herceg Novi”, kaj bavipe integracijaha e Romengi. Ane sardanja e Opštinaha Herceg Novi, putardah e prvo kancelarija e Romengi „Romski Centar”. Ćerdah o lokalno plano e akcijahko inkluzija e Romengi 2010-2015 pale opština Herceg Novi. Seha i ane baro brojo projektonengi kaj seha važni pale e Roma ane Crno Gora. Člano hi upravno odborehko ano Savjeto e Romengo te koordinatori pe maj but thana. Pe romnjaha Sanjaha, studento e Sikipehko fakulteto te čuvraha Sofijaha živi ano Herceg Novi.

„Akana hi amaro vakti.”

Rođen u Kotoru. Student završne godine Filozofskog fakulteta u Nikšiću, odsjek za predškolsko vaspitanje i obrazovanje. Na čelu je NVO „Mladi Romi”, koja se bavi integracijom Roma. U saradnji sa opštinom Herceg Novi, začetnik projekta otvaranja kancelarije za romska pitanja „Romski centar”. Učestvovao u izradi i usvajanju Lokalnog akcionog plana inkluzije Roma 2010-2015 za opštinu Herceg Novi. Učestvovao u velikom broju projekata značajnih za razvoj romske zajednice u Crnoj Gori. Član upravnog odbora Nacionalnog savjeta Roma i koordinator na više projekata koji setiču poboljšanja boljeg statusa REA populacije. Sa suprugom Sanjom, studentkinjom Učiteljskog fakulteta i kćerkom Sofijom živi u Herceg Novom.

„Sad je naše vrijeme.”

Born in Kotor. The final-year student at the Faculty of Philosophy in Nikšić, department for pre-school education. Head of the NGO „Young Romas”, which is dealing with integration of Roma population. In cooperation with Municipality of Herceg Novi he inititated the project related to opening of the office for Roma issues called „Roma Center”. Took part in preparation and adoption of Local Action Plan for the Inclusion of Roma 2010-2015 for the Municipality of Herceg Novi. Was involved in many projects, significant for development of Roma community in Montenegro. Member of management board of the Roma National Council and coordinator of many projects related to the improvement of the RAE population status. Lives in Herceg Novi, with his wife Sanja, a student at the Teaching Faculty, and their daughter Sofija.

„The time has come for us!”

18

Samir Jaha

61

Samir Jaha

17

62

Dad duje čavrengo te bahtalo rom. E maškaruni gradjevinsko škola ćerdah ane Podgorica kaj i bijandilo. Završisardah kurso Institutohke pale medije, kurso palo menadžment OEBS-a. Korkore ćerel bući sar novinari ano javno servis RTVCG, aktivista hi ane Fondacija pale romane stipendije katar lahko početko, člano Savjetohko e Romengo.

„Ko mangel te ćerel fijeso, ka malavel sar, a ko ni kamel ka malavel vorba sohke našri kuva ćerel.”

Otac dvoje djece i srećan muž. Završio srednju građevinsku školu u Podgorici gdje je i rođen. Završio kurs za novinare u organizaciji OSCE i Instituta za medije, kao i kurs o osnivanju i menadžment NVOa, koji su organizovali CRNVO i OEBS. Jedini novinar Rom u javnom servisu RTCG, aktivista u Fondaciji za stipendiranje Roma od njenog osnivanja, član Nacionalnog savjeta Roma.

“Ko hoće nešto da učini, nađe način, ko neće ništa da učini, nađe opravdanje.”

Happily married, father of two children. Completed secondary Construction school in Podgorica where he was born. Completed a course for journalists in the organisation of the OSCE and Media Institute as well as a course on establishment and management of NGOs, organised by CRNVO and the OSCE. The only Roma journalist in public service RTCG (Radio-television of Montenegro), activist and the member of Roma National Council.

„Who wants to do something, will find the way. Who wants to do nothing, will find an excuse.”

Senad Sejdović

18

63

Senad Sejdović

17

64

Avilah ane Crno Gora katar o Kosovo ano 1999. brš. Ženime hi te hi le pandž čavre, živi ano Tivto, Pekari hi.

“Ašunen so den tumeje vorba e phure. Ćeren bući jer gija šaj uspin.”

Došao u Crnu Goru sa Kosova1999. godine. Oženjen je i ima petoro djece, živi u Tivtu. Po zanimanju je pekar.

“Svaki savjet starijeg dobro vam dođe. Obavezno radite, jer se jedino tako opstaje.”

Arrived in Montenegro from Kosovo in 1999. Married and has five children. Lives in Tivat. Works as baker.

“Each advice from the elders is welcome . To work is a must! That is the only way to survive.”

18

Skender Beriša

65

Skender Beriša

17

66

Živi ano Nikšićo. Diplomirisardah po Filozofsko fakulteto ano Nikšićo, odsjeko predškolsko sikipe, kaj ćerdah i e postdiplomske/specijalistički studija, katar o prosjeko 8,83/ maškaruni ocjena B. Del vorba romane, crnogorski te albansko čib. Amatersji ćerel bući režijaha, škuri e scenarijujra, scenografijaha t glumaha. Pripravniko ano Ministarstvo e ljudski te maninenge čačimata. Prvo Rom ane državni institucije.

„Majbare promjene ano životo šaj ćerah gija sar kaj ka amen avah avereh čande.Kulehke trubuj te sikivah a sah aver ka avel korkore.”

Živi u Nikšiću. Diplomirao na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, odsjek predškolsko vaspitanje i obrazovanje, gdje je završio i postdiplomske/specijalističke studije, sa prosjekom 8,83/srednja ocjena B. Govori romski, crnogorski i albanski jezik. Amaterski se bavi režijom, pisanjem scenarija, scenografijom i glumom. Pripravnik u Ministarstvu za ljudska i manjinska prava. Prvi Rom u državnoj administraciji.

“Najveće promjene u životu možemo učiniti jedino ukoliko prvo promijenimo sebe. Promijenimo zato sebe tako što ćemo se obrazovati, a sve ostalo će doći samo po sebi.”

Lives in Nikšić. Graduated from the Faculty of Philosophy in Nikšić, department for pre-school education. Completed post-graduate/specialist studies at the Faculty of Philosophy in Nikšić, with GPA of 8.83, average mark B. Speaks Romani, Montenegrin and Albanian language. Amateur film director, script writer, scenographer and actor. Junior clerk in the Ministry for Human and Minority Rights. The first Roma in the state administration.

“We can make the greatest changes in life only if we first change ourselves. Thus, let us change ourselves through education, and everything else will come by itself”.

18

Sokolj Beganaj

67

Sokolj Beganaj

17

68

Bijandi pe Cetinja, kaj živi pe dadeha te dejaha, te pe praleha. Studento fakultetohko politikahke naukengo, smjero diplomatijahko. Del vorba albansko, crnogorsko englesko, italijansko te njemačko čib. Voli te družipe te te putuvi.

„Ano životo našti biroh kaj ka bijandoh te kana ka mereh a pe tu hi te nakeh ku životo so šaj majlače.”

Rođena na Cetinju, gdje živi sa roditeljima i bratom. Studentkinja Fakulteta političkih nauka, smjer diplomatija. Govori albanski, crnogorski, engleski, italijanski i njemački jezik. Voli da se druži i putuje.

“U životu ti nije dato da biraš gdje ćeš se roditi ni kada ćeš umrijeti, na tebi je samo da što bolje život iskoristiš.”

Born in Cetinje, where she lives with her parents and a brother. Student at the Faculty of Political Sciences, major course of study - diplomacy. Speaks Albanian, Montenegrin, English, Italian and German language. Likes socializing and travelling.

“You can neither choose where you will be born nor when you will die. It is up to you to seize your life in the best way”.

18

Teuta Nuraj

69

Teuta Nuraj

17

70

E maškaruni škola ćerdah ano Nikšićo kaj i živi. Majpalune deš brš ćerel bući pe romane čačimate te lengi integracijaha ano CG društvo, ano aktivno bući ano NVO Početak, ćerel po zakono andar e nacionalni manjine ane CG te dekada inkluzije e Romengi, Strategija pale mukljardipe e čorovinahte, sar i koordinisipe koalicijahke NVO Romsko Krugo.

„Pomožisarah e manušen, sah sar šaj, a te na dikah sal hi muruš ili žeškinja, so hi, katar hi, dal hi čoro ili barvalo...”

Srednju školu završio u Nikšiću, gdje sada živi. Zadnjih deset godina se bavi promovisanjem prava i integracijom Roma u društvo, kroz aktivno učešće u radu NVO Početak, u izradi Zakona o nacionalnim manjinama u Crnoj Gori i Dekade inkluzije Roma, Strategije za smanjenje siromaštva, kao i koordinisanje projekta Romska obrazovna inicijativa u Crnoj Gori. Predsjednik koalicije NVO Romski krug.

„Pomognimo ljude, u skladu sa našim mogućnostima, bez obzira na pol, nacionalnu pripadnost; političku opredijeljenost; socijalni status... “

Completed secondary school in Nikšić, where he is living. During the last ten years he has been dealing with promotion of rights and integration of Roma in the society. Actively participated in activities of NGO „Pocetak“, in preparation of Law on National Minorities in Montenegro, Decade of Roma Inclusion and Poverty Reduction Strategy. Coordinated the activities of the project Roma Education Initiative in Montenegro. President of the Coalition NGO Roma Circle.

„Let us help people, according to our possibilities, regardless of their gender, nationality, political orientation, social status...“

Veselj Beganaj

18

71

Veselj Beganaj

17

72

Bršenca ćerel te zujrarel e Romnjen ane Berane te te lačarel lengo than. Asistento hi ano vrtićo. Dikel te mutavel kaj e Roma hi bućarde te pošteni isaja, te kaj trubun te den len šansa. Člano hi ane RAE mreža “Prva”, te aktivno hi učesniko pe but konferencije te seminajra andar e isanohki čačimata.

“Gaći go te hi e isaja suprotni, von hi ipak vareso jek. Kuva kaj tovel amen te te ava odvojime hi vareso cinono.”

Godinama je angažovana na osnaživanju Romkinja u Beranama i poboljšanju njihovog položaja. Asistentkinja je u vrtiću. Zalaže se da pokaže da su Romi vrijedan i pošten narod, kojem treba dati šansu. Članica ženske RAE mreže „Prva”, aktivna učesnica mnogobrojnih konferencija i seminara koja se tiču ljudskih prava.

„Koliko god bile velike suprotnosti među ljudima, one su u suštini ipak nešto sporedno. Ono što nas dijeli u poređenju s onim što nas zbližava, bezgranično je sitno.”

Engaged for many years in empowering Roma women in Berane and improving their position. Assistant in the kindergarten. Stands for showing that Roma people are hard working and honest and should be given a chance. Member of RAE women’s network „Prva”, and active participant in many conferences and seminars related to human rights.

„No matter how differences between people are great, as in essence, they are unimportant. Issues that divide us are insignificant in comparison with those that bring us together.”

18

Zena Dubović

73

Zena Dubović

17

DUŠKO MILJANIĆ profesionalno fotografoKatar o 1996. brš člano e Klubohko Podgorica, kaj ćerdah mentorsko kurso ko Vojo Radonjići. Člano hi e internacionalno foto manuš F8. Lehke fotografije hi ćerde pe baro brojo akate te averengi lila, monografije, bićindimahke lila, Katalogujra, vijestujra te magazinujra... Seha pe maj but katar 50 putarimate te salonujra fotografijahke, katar e stručni manuš lijah maj but nagrade po polje katar e fotografija. Ćerdah pi bući ane Srbija, Bosna te Hercegovina, Slovenija, Mađarsko, bugarsko, Francusko, Njemačko, Albanija, Grčko, Slovačko, Poljsko, Kanada, Rumunija, Indonezija, Litvanija, Austrija, Ukrajina, Moldavija te češko Republika.

KORKORIMAHKI MUHTAVIMATA2006. “Sky net”, atelje Josef Sudek, Prag2007. “Identities”, galerija “Buća” Tivat

DUŠKO MILJANIĆ profesionalni fotografOd 1996. godine član Foto kluba Podgorica, gdje je završio mentorski kurs fotografije kod Voja Radonjića. Član je internacionalne foto grupe F8. Njegove fotografije štampane su u velikom broju domaćih i inostranih knjiga, monografija, komercijalnih brošura, kataloga, novina i magazina… Učestvovao na preko 50 izložbi i salona fotografije, stručnih radionica i dobitnik više nagrada i priznanja na polju fotografije. Grupno izlagao u Srbiji, Hrvatskoj, Bosni I Hercegovini, Sloveniji, Mađarskoj, Bugarskoj, Francuskoj, Njemačkoj, Albaniji, Grčkoj, Slovačkoj, Poljskoj, Kanadi, Rumuniji, Indonesiji, Litvaniji, Austiji, Ukrajini, Moldaviji i Češkoj Republici.

SAMOSTALNE IZLOŽBE2006. Iz kolekcije “Sky net”, atelje Josef Sudek, Prag, Češka Republika2007. Kolekcija fotografija “Identities”, galerija “Buća” Tivat

DUSKO MILJANIC, professional photographerSince 1996. in the Photo Club Podgorica, where he completed Vojo Radonjic’s mentoring photography course. He is a member of international photo group 8. His photos were printed in many domestic and international books, monographs, commercial brochures, catalogs, newspapers and magazines... He has participated in over 50 exhibitions and showrooms photography, workshops and won several awards and recognitions in the field of photography. Ha was part of group exhibitions in Serbia, Bosnia&Herzegovina, Slovenia, Hungary, Bulgaria, France, Germany, Albania, Greece, Slovakia, Poland, Canada, Romania, Indonesia, Lithuania, Austria, Ukraine, Moldova and Czech Republic.

SOLO EXHIBITONS2006 From collection “Sky net”, atelier Josef Sudek, Prag, Checque Republic2007 Collection of photography “Identities”, gallery “Buća” Tivat, Montenegro

Kontakt Kontakt Contact Tel. +382 67 670 488, E-mail: dusko.miljanic@gmail.com, Web site: www.duskomiljanic.com, www.barvale.com

O projekto Barvale ćerdilah katar o 2008 brš e ciljoha te e populacija e Romengi te e Egipćanonengi ane crno Gora mutavel avere čande.Ćerdipe ane ka projekto hi e pojedincujra, kaj mutaven e Romengo te Egipćanonengio phero te lenge alava andar e profesionalni te jekvare šajimata kaj pagen e stereotipujra, čuden e sah predrasude te ćeren avere čande e diklimate kaj seha ćerde pe nidžanglimata.Čudela e forma socijalno fotografijahko, kaj mutavea e Romen te Egipćanonen po krajo, andar o liko čorimatahko, ka manušen andar ka projekto thodem po than “pop ikona” te “filmsko diva”, mutavava aver perspektiva te ćerava gija znako jekvarehko maškar len te moderni crnogoski manuša.Kuleha kaj vaćarava, harne životohke alavenca, kaj von vaćarena te ćerena len katar e citatujra, kala manuš von peh slikisarde po dhrom te dije još maj pharimate ka projekhto, kaj ćerdan lače , sar vaćardolape pe romaneh “barvale-uspješni”.

Projekat “Barvale” stvaran je od 2008. godine sa ciljem da populaciju Roma i Egipćana u Crnoj Gori prikaže na jedan drugačiji način.Okosnica ovog projekta, su pojedinci, predstavnici romske i egipćanske zajednice, i njihove priče o profesionalnim i ličnim uspjesima, koje razbijaju stereotipe, odbacuju sveprisutne predrasude i mijenjaju uvreženu percepciju zasnovanu na neznanju.Odbacujući formu socijalne fotografije, koja prikazuje Rome i Egipćane na margini, kroz sliku nemaštine i bijede, aktere ovog projekta smjestio sam na poziciju “pop ikona” i “filmskih diva”, prikazujući drugačiju perspektivu i praveći tako znak jednakosti, između njih i modernog crnogorskog društva.Svojim obraćanjem, kratkim životnim mudrostima, ličnim ili tuđim, ovi ljudi su sami za sebe odslikali svoj životni put i dali još veću težinu projekatu koji je na kraju svega uspješno završen, što bi na romskom bilo barvale - uspješni.

Project “Barvale” has been in preparation since 2008, with a purpose to present Roma and Egyptian people in Montenegro in a different way. The basis of this project was formed by individuals, representatives of Roma and Egyptian community and stories about their professional and personal success that fight stereotypes, reject omnipresent prejudices and alter ingrained perception that is based on ignorance. By rejecting the social photography form that normally shows Roma and Egyptians living on the margin, through a focus of scarcity and poverty, I placed models in this project in the position of “pop icons”, and “movie stars”, which resulted in a different perspective and put the sign of equality between them and contemporary Montenegrin society. Through their addressing, short words of wisdom – either their own, or quotes, those people have painted their life path for themselves and placed additional weight on this project that ended successfully, or in Roma language: “barvale” – (successful).

Duško Miljanić

Duško Miljanić P H O T O G R A P H Y