Robert d‟ANGÉLY - Enigma nga pellazgët te shqiptarët

8/2/2019 Robert dANGLY - Enigma nga pellazgt te shqiptart

1/147

Robert dANGLY

ENIGMAnga pellazgt te shqiptart

Prmblodhi e prktheu:

Xhevat LLOSHI

Botimet TOENA

Tiran 1998


2/147

Prof. H. H. Robert dANGELY

PARIS


3/147

MCMLXII

PARATHNIE

Tim eti

S shpejti n Franc do t botohet Gramatika e krahasuar e gjuhs shqipe e babait tim, RobertdANGLY. Nj bashkprkim ka sjell q paralelisht t botohet n Shqipri nj libr i prgatitur shqip:ENIGMA Nga pellazgt te shqiptart, nj prmbledhjee 5 vllimeve t librit LENIGME, q kadal n Franc m 1990 e 1991. Kt vepr t plot, t ciln im at pa dyshim do tia kishte kushtuarShqipris, un sot po ia besoj popullit shqiptar, si nj ndihmes pr krkimet e gjuhtarve, historianvedhe etnologve, q interesohen pr kulturn dhe prejardhjen shqiptare.

Falnderoj zotin Xhevat LLOSHI, zotin Bashkim KUUKU dhe zotin Fatmir TOI, q e realizuan ktpun me qllim q vet shqiptart t mund ta njohin kt vepr, e cila tashm u prket atyre.

M duhet ta prfundoj veprn e tij, q ishte jeta e tij, duke botuar njrin vllim pas tjetrit Kto fjal,q i kam shkruar n parathnien e pes vllimeve t para t veprs s tim eti LENIGME (t dala m1990 e 1991) po i prsris edhe sot me rastin e botimit t Gramatiks, e cila prbn vllimin e 6-t dhet 7-t t ENIGMS.

M n fund sot, tridhjet vjet pas vdekjes s tim eti, po del Grammaire Albanaise Compare(Gramatika e krahasuar e gjuhs shqipe) e tij, qllimi kryesor i jets s tij, me bindjen e thell se gjuhashqipe, ose gjuha pellazgo-etrusko-shqipe, sht gjuha m e lasht e Europs dhe se shqipja shtparaardhse e greqishtes s lasht.

Duke u nisur nga shnimet e pafund t tim eti (nj pjes e mir e t cilave ka humbur), m del se aikrkonte t bnte nj vepr pr Shqiprin dhe gjuhn shqipe, plani i prgjithshm i s cils ndahej nkatr pjes. Pjesa e par, q n thelb prfaqsohet nga pes vllimet e para t ENIGMS do t ishteajo, q ai vet e ka quajtur: Nj studim dhe hulumtime historike, etnologjike, arkeologjike, gjuhsore,sociologjike etj, ndjekur nga nj shtojc, q do t prfshinte shnime t ndryshme lidhur me tekstin epjesve t mparshme. A e ka hartuar kt shtojc t gatshme pr botim? Ndoshta, por megjithse unkam gjetur shum shnime lidhur me kt tem, nuk e kam gjetur tekstin e redaktuar q do ti prgjigjejksaj shtojce t prfunduar. Pjesa e dyt, nj Gramatik e shqipes, ishte nj vepr gjuhsore e shkruarfrngjisht Pjesa e tret, nj Gramatik e krahasuar e gjuhs shqipe, sanskritishtes, greqishtes, latinishtes


4/147

dhe gjuhve neolatine, sht p ashtu nj vepr gjuhsore e shkruar frngjisht. Por gramatika e paraqiturprfshin vetm gjuhn shqipe dhe greqishten. S fundi, pjesa e katrt duhej t ishte nj Fjaloretimologjik i gjuhs shqipe. Kam gjetur shum shnime me fjal shqipe dhe me etimologjin e tyre, pornuk kam gjetur asnj dorshkrim t ndrtuar, q mund t prbnte kt fjalor etimologjik t prfunduar.

Im at asnjher nuk ka thn: Kam hartuar nj vepr, ma botoni. Vetm shum koh pas vdekjes s tij

dhe pasi e kisha zbuluar Shqiprin, un rastsisht shfletova dorshkrimet e tij kur isha me pushime. Kjopr mua qe nj tronditje dhe nj zbulim pr nj varg shtjesh lidhur me Shqiprin dhe gjuhn shqipe.

N shkrimet e veta im at nderimin m t madh ia bn Konstandin Kristoforidhit. Ai shkruan se kandjekur hap pas hapi veprn e tij, t ciln e quan vepr e madhe pr gjith filologt q interesohenprshqipen, q mban titullin: Gramatika e gjuhs shqipe n dialektin tosk, t botuar m 1882 nStamboll.

Botimi i gramatiks s krahasuar sht nj transkriptim besnik i dorshkrimit, t cilin e kam respektuartrsisht dhe t cilit nuk i kam br asnj ndryshim. Ky libr u paraqitet shqiptarve dhe gjith atyre, qinteresohen pr gjuhn shqipe, pr t gjetur lnd q t rrahin krkimet pr prejardhjen e gjuhs shqipe.

Duke mos qen specialiste, nuk m lejohet t jap asnj gjykim ose t bj ndonj kritik rreth prmbajtjess ksaj gramatike. Megjithat do t dshiroja t citoja, ndrmjet vrejtjeve nga vet pena e tim eti, dika

lidhur me prdorimin e alfabetit t tij pr shqipen. Ja se far thot ai: Shqiptart n Kongresin eManastirit n korrik 1908 vendosn t zbatojn alfabetin latin. Kjo zgjedhje nga pikpamja e praktiksnuk paraqiste prparsi kundrejt alfabetit q tashm kishte qen n prdorim dhe i cili, pr hir t tridhjete gjasht shkronjave t thjeshta, i prgjigjej me prsosuri gjith shumsis ose pasuris s tingujve q kagjuha shqipe. Prkundrazi, alfabeti latin me njzet e katr shkronjat e tij gjithsej i ka detyruar shqiptartsot t prdorin bashkimin e dy shkronjave, bashkime q jo gjithnj jan t goditura, sepse ndodh q nuk iprgjigjen mir shqiptimit q duhet arritur. Pr kt arsye ne kemi zbatuar nj kombinim t shpikur prejnesh, q sht me nj konceptim m gjuhsor dhe q ka marr para sysh gjith mosprputhjet meshqiptimin dhe i ka zgjidhur me nj prdorim m t arsyeshm t alfabetit latin.

Ve ksaj, pasi i prshkova shnimet e tim eti, vura re se ai kishte cituar, rikopjuar, komentuar, diskutuarshum autor albanolog, gjuhtar, historian. Dhe mu duk e nevojshme q njkohsisht me gramatiknorigjinale t tim eti, t prfshija gjithashtu citimet, ilustrimet, fotografit etj., t albanologve dheshkenctarve shqiptar.Por kush ka qen im at?

Im at lindi n Paris m 22 dhjetor 1893 dhe vdiq n Paris m 22 tetor 1966. Ishte biri i nj inxhinierifrancez, q punonte n shrbim t Perandoris Osmane si inxhinier pr rrugt dhe urat. Ai fliste shumpak pr veten dhe jetn e tij.

Ai ka qen nj dijetar i madh, q jetonte n nj univers librash, kureshtar pr gjithka, q interesohej prgjithka, gjithnj i gatshm pr t lexuar, pr t shkruar ose pr t nxjerr shnime. Por pasioni i tij iveant ishte pasioni pr gjuhn shqipe dhe ai ishte gjithmon i gatshm pr t diskutuar nj fjal oseetimologjin e nj fjale.

Ai ishte shum i rrept, i plqente puna e br mir, ishte krkues ndaj t tjerve ashtu si dhe ndaj vetes.

Nuk e pranonte mediokritetin, punn shkel e shko, njohjen e keqe t gjuhve, fjaln e gjymtuar, dukekrkuar gjithmon prsosurin. E shquanin nj vullnet i madh, nj kmbngulje e madhe dhe nj durim imadh, cilsi t cilat e bn q, pasi humbi dokumentet e veta, shkrimet, librat, elementt baz t puns svet, t kishte m pas kurajn q t rifillonte ta shkruante gjith veprn e vet.

Im at ishte njeri i hapur, besnik, i drejt, integral, asnjher lajkatar, thoshte kurdoher at qmendonte, qoft dhe kur kjo mund t kthehej kundr tij. Me gjith dukjen serioze, ai n jetn private ishtenjeri shum i ndjeshm, gazmor, me nj gzim t vrtet pr t jetuar. I plqenin udhtimet, sidomos kur ilejonin t prdorte kompetencn e tij gjuhsore. Prandaj ka br si prkthyes udhtime n anijet e mdha


5/147

t udhtarve Champlain t Kompanis s Prgjithshme Transatlantike dhe nGeorgic t CunardWhite Starline, q lundronin ndrmjet Francs, Anglis, Shteteve t Bashkuara dhe ishujve Bermude.

Kur un isha fmij, babai m merrte gjithandej. Qllimi i shtitjeve t tij ishin pothuaj kurdoherlibrarit n Odeon, n bulevardin Saint-Michel, n Quai Saint-Michel dhe bukinistt prgjat gjithSens. Ai qndronte atje m kmb me or t tra duke lexuar. Por pjesn m t madhe t kohs e kalonte

n bibliotek, sidomos n Bibliotekn Kombtare, ku ka kaluar nj pjes t madhe t kohs. E adhurontekineman, ku m ka uar shpesh pr t par shum filma Nga pikpamja fetare im at njihte meprsosuri fet katolike, protestante, ortodokse dhe myslimane. Me t un kam hyr n shum kisha tParisit t ktyre besimeve. M kujtohet kur kndonte tekste liturgjike greke n kishat ortodokse t Parisitsi Katedralja ortodokse n rrugn Georges Bizet apo kur i lexonte kto tekste n kishn Saint-Julien-lePauvre, nj kish e kultit grek katolik t ritit bizantin. I plqente t fliste pr xhamit e famshme tStambollit, si Xhamia Blu, bazilika e lasht e Shn Sofis q u b m von xhami, ose dhe xhamia emrekullueshme Sulejmanie, e ndrtuar nga arkitekti i famshm osman Sinani

M 1924 im at u martua me nnn time, nj shqiptare nga Prmeti, e bija e doktorit Josif Bnja, i cilikishte qen n Delegacionin shqiptar n Konferencn e Londrs n korrik 1913 pr caktimin e kufijve tShqipris. Nna ime ishte nj grua e gzuar dhe me kuraj, q mua m shmbllente forcn dhemagjepsjen e gruas shqiptare.

Pr shkak se i ati lvizte vazhdimisht nga profesioni, im at ka prshkuar gjat fmijris dhe rinis s tijs bashku me prindt Turqin, Greqin, Shqiprin, nj pjes t Rusis, dhe do ver vinte n Franc. Aie njihte shum mir jugun e Shqipris, n veanti krahinn e Prmetit, t Dangllis, t Frashrit dhegjith Epirin. Ai i njihte zakonet, ritet, kngt popullore, jetn e prditshme t ktij populli t varfr dhekrenarin e tij legjendare.

Lidhur me arsimin e tij, im at bri studimet klasike pr greqishten dhe turqishten n Shkolln e MadheKombtare Greke t Fanarit n Stamboll. Ka studiuar n kolegjin frng Saint-Benot n Stamboll prlatinishten, greqishten, dhe filozofin. Ka studiuar n fakultetin e filologjis t Universitetin t Athins, kui lindi pasioni pr greqishten e vjetr dhe autort klasik. S fundi, u b bakalaur n drejtsi pranfakultetit t drejtsis n Universitetin e Parisit. M von, trsia e dijeve t tij i bri t mundur q tmerrte pa provime Shkolln Kombtare t Gjuhve Lindore n Paris, t ciln e kishte ndjekur

vazhdimisht, ku me vendim t ministris pr dy vjet ka qen i ngarkuar me kursin e shqipes dhe pastaj prtre vjet kishte vendin e msuesit t shqipes.

Nga viti 1923 e deri m 1927 ka qen msues i shqipes pran Mario Rokut (Mario Roques), pedagog irumanishtes n LANGUESO dhe pionier i krkimeve gjuhsore frnge pr albanologjin. Ky kurs ishqipes financohej nga nj dhurim i Mithat Frashrit, i familjes s madhe t lufttarve pr pavarsin eShqipris. M 1928 mori gjithashtu diplomn e turqishtes t Shkolls s Gjuhve t Lindjes. M pas u bprofesor i frngjishtes n licet turke (Liceu Hajrieh n Fatih) n Stamboll dhe profesor i gjuhve thuaja (greqishtes, anglishtes, italishtes, gjermanishtes etj.) n shkollat private t Parisit (ShoqataFiloteknike e Parisit, Shoqata Politeknike e Parisit etj.).

Kjo prirje e prqendruar kryesisht n studimin e popujve t lasht t pellgut mesdhetar dhe t Ballkanitdo t shprehej n hartimin e dorshkrimit t ENIGMS.Kjo vepr i ka kushtuar gjith jetn. Ai

nuk mundi ta realizonte ndrrn e vet q ta botonte veprn dhe kur vdiq la dorshkrimin, i cili mbeti ifjetur n heshtje t thell pr tridhjet vjet.

Nga bibliografia e gjer q gjendet n shnimet e tim eti, shum nga referimet ende kan fletporosit ebibliotekave t ndryshme, ku i ka marr pr ti konsultuar. Kto referime lidhen jo vetm me gramatikn,por edhe me pes vllimet e ENIGMS dhe jan kaq t shumta, sa nuk ka qen e mundur tprfshiheshin t gjitha n bibliografin n fund t botimit. Megjithat sht me interes t vrehet, sendrmjet bibliografis rreth 90 referime kan ndonj lidhje t drejtprdrejt me Shqiprin ose me gjuhnshqipe.


6/147

M kujtohen gjithnj disa nga librat midis librave t paraplqyer, q kishin lidhje me Shqiprin. T tillkan qen librat e F.Pukvilit (Poucqueville, konsull francez pran vezirit shqiptar Ali Pash Tepelena,pr Shqiprin dhe Greqin; libri i fratit jezuit Dyponse (Duponcet) Historia e Sknderbeut, mbretit tShqipris; librat e Ronsard dhe t Lamartine; librat e H. Hekarit (Hecquard) dhe A. Degrandit, konsulli Francs n Shkodr me kujtimet e tyre pr Shqiprin e Eprme; ata t mareshalit Marmont, t E.Legrandit, t udhtarit G. L. Jaray; dhe mbi t gjitha studimi i Mario Roques pr Fjalorin e shqipes t

vitit 1635 (Dictionarium Latino-epiroticum t Frang Bardhit). Ai e prjetonte t sotmen dhe tshkuarn e Shqipris, kulturn e saj t vjetr, rrnjt q te pellazgt, kta t bardh primitiv q ngalashtsia deri te gegt e toskt e sotm. Ai ishte i bindur pr lashtsin e gjuhs shqipe, si e dshmontepeshkopi frng G. Adae q m 1332, i cili ndr t tjera ka thn: Dhe un e di se sado q shqiptart kannj gjuh krejt t ndryshme nga latinishtja, prapseprap ata kan n prdorim dhe n t gjith librat etyre shkronjn latine.

Koht e fundit kam pasur rastin t vizitoj me emocione qendrn e lasht t Kaminia-Polihni n ishullin eLemnosit t Greqis, ku sht gjetur mbishkrimi pellazgjik, q sht komentuar gjat nga im at nvllimin V t ENIGMS. N kt peizazh t rrnojave pellazge buz Detit Egje un ripash tim at dhembishkrimet e lashta dhe srish e ndjeva se ishte detyra ime q t botoja synimin thelbsor t jets s tij.

Shpresoj se kjo vepr, t ciln, si e thash, im at me siguri do tia kishte kushtuar Shqipris, do t jap

ndihmes pr hulumtimet e albanologve dhe t gjuhtarve shqiptar q do t prpiqen pr tu dhnprgjigje pyetjeve t shumta rreth lindjes e formimit t gjuhs shqipe.

Gjat gjith ksaj pune t pasionuar e kam ndier veten shum afr tij.

Q atje ku sht im at, t cilin e kam dashur aq shum, duhet t jet i lumtur q do ta shihte t botuarfundin e ENIGMS.

Me nderim pr kujtimin e tij

Solange dANGELY

Tetor 1998

LIbri i par:

PELLAZGT

DY FJAL LEXUESIT

Ky libr sht shkruar me qllimin, q ti shrbej si hyrje historike njgramatike etimologjike tkrahasuardhe nj fjalori etimologjik t krahasuar t gjuhs shqipe. Krkimet dhe studimet janbr pr kt qllim. N kt vepr ne paraqesim nj pamje t prgjithshme t s kaluars smadhe q ka pasur populli i vogl shqiptar i sotm, t cilin me t drejt ne e konsiderojm sipopullin m tipik arian dhe si popullin m t lasht t Europs q nga emri i vet etimologjikisht.Me gjith kt lashtsi t madhe, kjo e kaluar e shqiptarve sht pothuaj e panjohur si n


7/147

Franc, ashtu edhe n botn tjetr, dhe nuk del as n historit tona t prgjithshme oseuniversale, as n broshurat e veanta.

E megjithat kjo sht nj histori e gjat dhe e rndsishme e ktij populli, t ngulur n rrugn etij q prej origjinave m t lashta t njeriut, dhe me gjith pushtimet e me goditjet nga jasht, qkan br t rrudhen dhe t zhduken pak nga pak kufijt e shtrirjes s gjer, q ai zinte rreth

gjith pellgut t Mesdheut, ai prap ka mundur t shtrihet dhe t mbahet n strehn e vet t vogle t fundit, q ndodhet n caqet e trevs q z ende sot, me mundime t mdha, larg kryqzimevet mdha t prleshjeve t mirfillta kontinentale. Ai ka mundur t ruaj n kt streh, nnmbrojtjen pikrisht t prndjeksit t tij t fundit e m t egr turkut dhe n epokn ton naofron nj shfaqje pothuaj unikale t nj zgjimi pothuaj t mrekullishm dhe nj zhvillim origjinalt jashtzakonshm.

Ndonse ai ndahet, - gj q sht provuar se sht vetm n dukje, - n dy deg kryesore: tosktdhe gegt, t cilt i kujtojn se jan n armiqsi, dhe ndonse sht i ndar n katr fe tndryshme: mysliman sunit, mysliman bektashinj, t krishter ortodoks dhe t krishterkatolik, q sht provuar se nuk ka ndonj ndikim pr shkak t tolerancs reciproke tbesimtarve t feve prkatse, ky popull, t cilin e konsiderojn t ndryshm brenda gjirit t vet,na jep nj shembull t prsosur t unitetit kombtar! Kjo sht njkohsisht historia e nj popullit pasur me msime t ndryshme t vlefshme: pr politikanin lidhur me prbrjen, organizimindhe administrimin normal e pa prplasje me gjith pengesat q prmendm lidhur me prbrjen etij fetare; prjuristin lidhur me zbatimin e ligjeve t prshtatshme t sotme dhe me studimin eligjeve tradicionale ose t pashkruara t kanunit t LEK DUKA GJINIT; pr sociologun lidhurme mnyrn e t qenit e t jetuarit dhe me ruajtjen pothuaj t paprekur t dokeve e zakonevemijvjeare t strgjyshrve; pr historianin lidhur me origjinn e tij, zhvillimin e tij, bmat e tijluftarake dhe mbrojtjen ose ruajtjen e individualitetit t tij n gjirin e kombeve armiqsore, tgatshme pr ta glltitur dhe pr ta zhdukur; pr gjuhtarin m n fund, lidhur me shembullin egjuhs s tij t mrekullueshme dhe kaq t rregullt n format e saj, sa pr ne sht e pamundur prt mos i njohur nj frym krejt t veant, q ka ndikuar mbi t gjitha gjuht e tjera si ariane,edhe jo ariane, dhe q e kaprcen shum at t greqishtes ose t latinishtes, t cilave u kashrbyer si model. M s fundi, kjo sht historia e pandashme prej popujve t tjer, si europiandhe aziatik, ndrmjet t cilve me val t ndryshme zgjerimi i tij, q nga ekspedita e Pellazgveose e Ariasve drejt Indis n lashtsin m t madhe, q nga ekspedita e Aleksandrit t Madh, qishte nj prsritje ose nj kopje e s pars, q nga pushtimet e Roms ose t Bizantit, dhe sfundi, q nga njzet e katr vjett e luftave t vazhdueshme t heroit legjendar e t famshmUshtar t Krishtit, Gjergj Kastriotit t mbiquajturit Sknderbe kundr turqve dhe sulltanve ttyre Murati II dhe Mehmeti II, shtrirja e tij ka ln gjurm aq t thella dhe hulli t dallueshme ntrajtn e rrnojave dhe t dshmive ende t lexueshme ndrmjet emrave t personave, n doket ezakonet, n gjuh e gjithashtu n besimet e fshehta. Europa mesjetare nprmjet PerandorisBizantine, trashgimtare t fuqive dhe t qytetrimeve romak e grek, sht ajo q realizon,konkretizon dhe na provon n mnyr t padiskutueshme ekzistencn materiale t elementitshqiptar dhe eprsin e gjuhs e t fryms shqiptare, q sundonte nga Konstantinopoli n Kerson,nga Athina n Brigjet e Francs, nga Shqipria n Egjipt, nga Danubi n Rom dhe deri n Sicili,e nga kolonat e Herkulit deri n Kaukaz. T gjitha kto prbjn nj t kaluar t madhe; njsfond i voglsis dhe thjeshtsis s sotme, q krkon dhe trheq vmendjen e bots s sotme tqytetrua.


8/147

Na duket nj detyr tepr e vshtir t paraqesim nj histori, - qoft dhe nj prshkrim dhe n njvllim t kapshm, - pr lexuesit prgjithsisht pak t informuar, aq m tepr q nuk kan asnjdijeni pr shqiptart dhe shtjet shqiptare. Kuptohet me lehtsi se kjo vshtirsi vjen nga fakti,q mungojn libra t mparshm, q do ta kishin trajtuar shtjen shqiptare s pari ngapikpamja e prgjithshme, dhe pastaj n prputhje me pikpamjen ton t veant. Na sht

dashur prandaj ta bjm gjithka nga e para ose t ecim pr analogji; dhe fakti q e zotrojm methemel subjektin ton na ka lejuar t lehtsohet mjaft detyra jon. Gjat gjith puns nuk kemibr gj tjetr vese kemi hedhur posht e rrzuar, dhe kemi arritur vetm t hedhim themelet, tbjm pjest kryesore dhe ndarjet m t mdha, duke u kurorzuar me atin e domosdoshme tksaj ndrtese, duke e ln pr m von q t kryejm rifiniturat e nevojshme, meq mund tshpresojm pr ndihmn dhe prkrahjen, q do t na japin t tjert po aq kompetent ose tinteresuar pr siprmarrjen ton, si dijetart pr deshifrimin e mbishkrimeve pellazgjike,etruskologt, albanologt, helenistt e shquar etj.

Me gjith kt ndrlikim t detyrs son, si nj detyr primitive, origjinale ose t dors s par,mund t vrehet gjersia e informacionit q prfshin dhe prmbledh vepra jon. N saj tprfundimeve ose deduksioneve q kemi mundur t nxjerrim nga ky informacion i gjer, n saj

t njohjes s thelluar t gjuhve t nevojshme e t dobishme pr ta redaktuar tekstin, dhe n sajt praktiks s fituar n krkim dhe n kshillimin me arkivat, q prbjn burimet kryesore prta nxjerr kt informacion, kemi pasur mundsin t arrijm n rezultatet e shpresuara, qprbjn objektin e shum hipotezave dhe t sintezave t ktij libri.

Si rrjedhim, ky libr pasqyron gjithka nj njeri i informuar ose kompetent mund t nxjerr ngaveprat serioze, ku flitet pak a shum gjat pr Pellazgt ose Lelegt dhe pr pasardhsit e tyre tdrejtprdrejt. Ai sht detyrimisht prgjithsues dhe nga vet prcaktimi i kufizuar n shtjellim.Si tham, nuk ka asnj synim tjetr, prve se t paraqes me radh nj varg piketash, pamjesht prgjithshme, nj hyrje fillestare pr zgjidhjen e problemit ose t enigms, q sht shtruar nkrye t ksaj vepre; sht nj prmbledhje por jo e that, q sugjeron kureshti t reja, sht njhistori e vogl dhe msimdhnse e popullit m t vogl europian t sotm, por q n kohn e vetka qen m i madhi i Europs dhe burim i pothuaj gjith popujve t kontinentit ton. Deri m sot,pr fat t keq, ai i ka munguar nxnsit, studentit, historianve, letrarve dhe gjith publikut tngritur t gjuhs frnge.

PROLOG

Ka shum vjet, q n nj libr t shquar t autorit shqiptar PIKA, me titullinShnime kritike,kemi lexuar kt prcaktim, i cili prdoret pr nj dijetar perndimor t gjuhsis dheetnologjis: Nj dijetar gjuhtar sht nj shkrimtar, i cili pasi ka lexuar nj duzin librash, t

cilt trajtojn po at subjekt, shkruan librin e trembdhjet. Dhe natyrisht, ky i trembdhjeti nukmungon t riprodhoj me saktsi, t gjitha gabimet q dymbdhjet t mparshmit i kantashm. Dhe autori M. PIKA citon nj numr shembujsh, q n t vrtet e konfirmojnmendimin q ka shprehur.

E sollm kt shnim t autorit shqiptar jo pr t br t besohet, se ne vet e kemi ln mnjanndihmesn q autort e mparshm, - kur e kan pasur, - mund t na jepnin; prkundrazi, nekemi lexuar dhe kemi huazuar shum, madje edhe faqe t tra, t cilat i kemi riprodhuar


9/147

ndonjher pa u prpjekur ta ndryshojm tekstin; por ne i kemi cituar sepse kto huazime janbr pr t shrbyer si masa, si vllime ose si blloqe guri, t prera e t gdhendura sipasprmasave e krkesave tona, q i kemi hedhur pastaj n betonin ende t lngt, i cili prbnlndn ton. Si pasoj, ajo q duhet par dhe shqyrtuar n kt libr nuk jan blloqet e gurit, tcilt i prkasin fushs publike, nga e cila i kemi nxjerr, por duhet par imentoja q i ngjit

kto blloqe dhe q sht e vetmja, e cila prfaqson punn ton t vrtet, aq m tepr se kaprparsin t prbj njkohsisht nj risi letrare, pr shkak t origjinalitetit t konceptimit dhet lirsis s ndrtimit.

Por ky origjinalitet q prmban vepra jon dhe risia q ai sjell pr shkencat gjuhsore dheetnologjike kan q t dyja nj prejardhje m t rndsishme se ajo q prmendim. N t vrtet,ky origjinalitet dhe kjo risi, rezultat t krkimeve dhe studimeve tona t gjata, q kan nj synimt vetm, jan br t mundura vetm n saj t njohjes s thelluar t disa gjuhve, tdomosdoshme pr ta arritur kt synim. Kto njohuri, speciale dhe adekuate, na kan lejuar nfakt t bjm jo thjesht nj pun hartuesi mendues, po gjithashtu dhe punn e hartuesit t njsinteze sistematike t njvizionari intuitiv. Ky vizion intuitiv n hapsir dhe n koh, na kadhn mundsin q t paraqesim vazhdimisht gjendjet e ndryshme shoqrore t shoqrive

tashm t kaluara: t kohve t reja, t mesjets, t lashtsis, t parahistoris dhe t tjera, egjithashtu na ka lehtsuar konceptimin retrospektiv t evoluimit t popullsive t ndryshmepellazgjike prmes shekujve, q nga errsira parahistorike e deri n ditt tona.

Pikrisht duke ndjekur kto evoluime, pr tu gjetur shkaqet q i kan prftuar, dhe pr ti afruar,pr ti krahasuar e pr ti gjykuar prpara se tbhej sinteza, ne kemi arritur t SHOHIM mean t nj vshtrimi retrospektiv t vizionarit intuitiv, gjendjet shoqrore t ktyre popujvepellazgjik q evoluan prej kohve t lashta, dhe kshtu kemi mundur ti prshkruajm ktogjendje n prputhje me evoluimet e tyre, ashtu si jan prftuar. Me nj fjal, njohurit tonaadekuate na kan shrbyer si nj tejqyr pr t par me qartsi prmes leximeve t ndryshme dhepr t dalluar imazhet e hijet mjaft t shquara atje, ku autor t tjer, jo t armatosur ose m teprjo t pajisur si ne, nuk kan par gj tjetr vese nj mjegullir.

Ngaq kan injoruar etimologjin e vrtet t fjalve, gjuhtart e kohve t reja dhebashkkohs (si F.Miklosich e t tjer, sa her q ka qen rasti pr fjal shqipe, t cilat prdorenedhe nga gjith popullsit e tjera t Ballkanit e t Azis s Vogl), gjithnj kan deklaruar prerazise kto fjal, nga pikpamja e prejardhjes etimologjike, jan turke, arabe, persiane, rumune,sllave, greke, italiane ose t tjera, por asnjher nuk kan menduar q ato mund t jen farethjesht shqipe. Dhe meq gjuha shqipe q prej nj shekulli e gjysm ose dy ka qen eprdoruredhe nga nj numr shum i madh turqish, kudo npr kto vise, ka qen krejt e natyrshme qkto fjal t jen prhapur n gjith Juglindjen europiane dhe n gjith Lindjen e Afrt.

Ajo q e ka lejuar prfytyrimin ton pr t krijuar, nga gjendja shoqrore dhe nga mnyra ejetess dhe t ekzistencs njerzve t nj epoke, nj ide ose nj opinion t ndryshm nga autortprpara nesh, sht po ajo aftsi q na lejon n saj t njohurive tona adekuate, t bjm njkrahasim ndrmjet epoks son dhe jets son t sotme, me at ka mbretronte te pellazgt prejepoks parahistorike dhe te pasardhsit e tyre: grekt, etruskt, romant etj., nga lashtsia, nbizantint e mesjets dhe te pasardhsit e tyre t drejtprdrejt t sotm. Duam t themi se po tjemi frymzuar nga imagjinata jon pr t shkruar nj vepr si kjo, kjo nuk ka ardhur pr shkak


10/147

t cilsive ose mundsive eprore dhe t jashtzakonshme t prfituara prjashtimisht, por n sajt aftsis q na ka dhn njohja e disa gjuhve dhe sidomos t shqipes e t greqishtes.

Gjat gjith veprs son jan cituar m shpesh disa tekste, pr ti komentuar m pas dhe pr tindrequr n ato gjra q i kan t gabuara. Po ashtu mjaft shpesh ne i citojm pr t nxjerr mpas far kan n kundrshtim me pikpamjen ton. Kshtu, pa qen rinovues, prkundrazi, ne

jemi prpjekur t nxjerrim nga tekstet, si t lashta edhe t kohve t reja, t vrtetn q naimponohet, duke ndrequr prkthimet e gabuara dhe duke korrigjuar idet false, q kanmbizotruar dhe vijojn t qndrojn edhe sot. Me kt duam t themi se ne prpiqemi q tikthejm popullit shqiptar at q u prkiste pellazgve: nn emrin e trakve, tirrenve, frigve,grekve, etruskve, romanve, bizantinve e t tjerve, dhe q serbt, grekt ose helent ebullgart e sotm kan arritur ta uzurpojn abuzivisht nprmjet nj propagande tendencioze,duke e shtrembruar t vrtetn historike n favor t vet. Ky uzurpim sistematik dhe mijvjearduhet t marr fund, me gjith ekzistencn e nj literature t rndsishme, q gjithnj prpiqet tprligj dhe t mbaj m kmb pretendime t tilla t rreme; ai duhet aq m tepr t marr fundsepse shqiptart, domethn ata q kan t drejt me t vrtet, jan ende aty dhe nuk janzhdukur nga faqja e dheut. Madje do t thoshim, po ti besonim Nostradamit, se shqiptart ende

nuk kan mbaruar s luajturi gjith kartat e tyre dhe t habisin gjith botn n arenn politikendrkombtare; e gjithashtu ne zotohemi ktu pr tu kujdesur q t luhen mir kto karta, sepsen kto momente ata gjenden n nj pik vendimtare t jets s tyre si nj popull q i prket njrace fort t dalluar, s cils ata kan nderin ti ken dhn emrin e tyre, sepse ose etimologjikisht do t thot: i lindur shqiptar, i lindur i bardh ose i lindur nga raca ebardh.

Pr t gjitha kto arsye t ndryshme, ne shpresojm se kemi br nj vepr t dobishme, duke iuprgjigjur pyetjeve dhe nevojave t korrigjimeve, zgjidhja dhe ndreqja e t cilave, n pjesn mt madhe, sht ndier nga disa kompetent e njerz q e njohin fushn, por t cilt vet pr arsyet ndryshme nuk kan dashur ta ndrmarrin vet kt pun. Kolegt tan, gjuhtar ose etnolog,do t na thon me gjykimet e tyre, me vrejtjet e kritikat, nse vrtet ia kemi dal mbansiprmarrjes son, duke e arritur qllimin q kemi vn.

Paris, e hn, 8 maj 1961

Hyrje

Ajo q na ka shtyr pr t hartuar kt Vshtrim Historik (I cili mban titullin:Enigma.. e zgjidhur, kaqen sidomos denigrimi sistematik nga ana e serbve dhe e helenve pr gjithka, n t gjitha epokatq nga lashtsia e deri m sot, q ka qen pellazgjike ose shqiptare; mandej komploti i heshtjes e kandjekur kt denigrim; dhe s fundi, jan mashtrimet historike t prhapura nga dy palt e interesuara meqllimin e prer pr t falsifikuar t vrtetn mbi shqiptart, duke krijuar paragjykime t rreme etendencioze, pr t prvetsuar gjithka q u prket shqiptarve t sotm.

Dijetart e sotm, t mjegulluar nga gjendja shoqrore aktuale e popullsive t ish Perandoris Romake,t cilat pas kaq invazionesh, q ndodhn gjat periudhs bizantine, flasin nj numr t madh gjuhsht ndryshme midis tyre, nuk mund t kalojn nprmjet nj prfytyrimi retrospektiv n gjendjen shoqrorereale t ktyre popullsive n epokn e Perandoris, duke menduar se kto kan folur, ashtu si edhe sot,gjuh t ndryshme. Gjat ksaj vepre ne disa her kemi parashtruar q, nga koha e Jezu Krishtit, pr


11/147

shembull, e vetmja gjuh mbizotruese q sht folur n t gjith Perandorin Romake, kaqen shqipja, dhe fryma e saj nuk do ta pengonte ta kishte nj fat t till q ta luante at rolt rndsishm, t cilin ka mundur ta luante. Latinishtja dhe greqishtja nuk kan qen, ashtu sisanskritishtja, vese gjuh letrare dhe diturore. Lidhur me kt ja se far ka shkruar A.-H.Sayce(n Principes de Philologie compare, parathnia e botimit t par, Paris, 1884, f.XIII). Sanskritishtja shtqensisht nj gjuh diturore, q kurr nuk sht folur, ashtu si na e

tregojn dokumentet. Ajo u shrben sot priftrinjve dhe letrarve. Ajo sht shfronsuar ngavendi i lart q zinte si prfaqsuese e veant e gjuhs mm ariane, dhe sht pranuar se nga disapikpamje gjuht europiane kan ruajtur m besnikrisht tingujt e format primitive, se sa i kan gjuht eIndis.Ne po e citojm kt pjes vetm sepse ajo konfirmon nga t gjitha ant mendimin ton po prkt shtje, domethn se ka qen gjuha pellazge ose shqipe, q duke nisur nga 3000 vjet para Krishtit,ka sjell lindjen e gjuhve primitive t Indis dhe, vetkuptohet, gjithashtu t sanskritishtes, si do tatregojm gjat veprs.

Nse gjuha e folur n antikitet dhe n epokn bizantine nuk do t ishte shqipja, por m tepr greqishtja evjetr, si besojn gjith dijetart helenist, helent e sotm nuk do t kishin pasur vshtirsi pr tabr t rijetonte nj shtet-social, i cili tashm ka ekzistuar, dhe nuk do t ishin t detyruar ta prishnin e tadeformonin gjuhn e lasht, pr ta shndrruar n greqishten modern, dhe kt t ndryshme derin at pik, sap o t mos kishin qen shkronjat t njjta, pashmangshmrisht do t ishte deklaruar segjendemi para dy gjuhve t ndryshme. Helent e sotm do t quheshin edhe m fajtor, pot dihej senprmjet gjuhs spastruar ata kishin ardhur n nj gjendje shoqrore pothuaj t afrt me gjendjen eshoqris s elits n antikitet dhe me gjith kt sukses t madh, pr faj t disaamarrokve,t mbiquajtur leshatakose , pa dyshim sepse nuk rruheshin e nuk kriheshin mir, idet e opinionetabsurd t t cilve i kan ndjekur, kan br hapa prapa, e kan fshir gjithka dhe e kan prmbysur,duke prishur trsin e rezultateve t mueshme q kishin arritur duke msuar nj greqishte kaq t pastrn termat dhe aq t rregullt n format gramatikore, sa edhe greqishtja e vjetr. Do t duheshin edhe pakprpjekje t vogla dhe do t kishin arrir t rindrtonin format e thjeshta t s ardhmes e t paskajores,q jan shprbr, dhe t rivendosnin prdorimin e dshirores ose t , si i ka shqipja, dukebr t rigjallrohej gjendja e gjuhs greke t lasht. N vend t ksaj, duke cituar nj proverb q helente din mir, ata kan br si lopa, e cila pasi i ka ln ta mbush mirkovn, i jep nj shkelm, e prmbysdhe gjith qumshti derdhet e shkon kot.

Shpjegimi q duam t japim ne gjen konfirmim n gjuhn latine. N t vrtet latinishtja kaqen nj gjuh e folur m prgjithsisht dhe m shpesh, ndryshe nga greqishtja, q kishte vetmnj form: klasiken, kurse kjo gjithnj ka pasur dy forma: nj klasike ose shkencore, latinishtja eshkrimtarve t epoks klasike ose gjuha e shkencs mirfilltas, dhe nj popullore, mesintaks m t thjesht, latinishtja e folur nga shtresat popullore. Si pasoj rolin q luante latinishtjapopullore kundrejt latinishtes klasike, e cila flitej n Rom nga mjekt dhe n Perandori nga zyrtart epopujve t nnshtruar, e luante shqipja kundrejt greqishtes s lasht n botn orientale, me kt ndryshimq ndonse rrethi i prdorimit t greqishtes ishte m i kufizuar se ai i latinishtes, sepse ishte n prdorimn shkoll, ngjyqet, pr ushtrimin e kultit, n qeveri, n administratn e lart dhen diplomaci, pron vatrat familjare madje edhe t elits dhe jasht ishte prsri shqipja q prdorej.Rezultati: gjith popujt barbar tperndimit kan psuar ndikimin e latinishtes s folur nga legjionet

romake prtej Etruris dhe nga ky kontakt kan lindur me koh gjuht romane ose neolatine, praitalishtja, frngjishtja, spanjishtja, portugalishtja dhe dialektet ose t folmet e ndryshme q ato kan. Kyfakt nuk sht prftuar si pasoj e kontakteve me legjionet romake t Perandoris s Lindjes, dot thoshim, sepse ushtart, si dhe popullsit civile nuk flisnin greqishten e latinishten, q i flisnin vetmoficert, por fare thjesht shqipen.

Kshtu latinishtja kishte m shum avantazhe se greqishtja, sepse kishte mundur nprmjet legjionevet bhej e njohur e t prhapej, kurse popujt e nnshtruar ndodheshin n prani t nj gjuhe, aq mteprt gjuhs s fitimtarit, pr t cilin kishin interes si praktik, ashtu edhe politik q ta msonin. Ky interes,


12/147

meq dilte i prbashkt dhe i prgjithshm pr t tr popujt e nnshtruar, solli q pak nga pak gjuha estrgjyshrve t zhdukej pr ti ln vendin gjuhs s fitimtarit. Ne ngulim kmb ktu pr faktin,q t ndodh zhdukja e nj gjuhe populli n favor t nj gjuhe tjetr, duhet q t ket vullnetin, oset paktn pranimin e popullit, i cili e humbet.

Mund t kundrshtohet, se si sht e mundur q n antikitet dhe n epokn bizantine gjuha greke nuk

flitej nga t gjith, sepse vazhdimisht zbulohen mjaft mbishkrime greke, t cilat lidhen me kto epoka?Ksaj do ti prgjigjemi se n mesjet dhe deri nj a dy shekuj m par Europa jon perndimoregjithashtu ishte plot me mbishkrime latine, por kjo nuk do t thot doemos se latinishtja flitej po ashtu. Jo,sigurisht; ne e dim fare mir, se ajo vetm msohej n shkolla dhe nuk flitej aspak n vatrat e shtpive,ku nuk ishte n prdorim, pot flasim vetm pr Francn, ku kishte t folme t tjera dhe vetfrngjishtja,n trajtn e nj dialekti gjithashtu flitej, porse kishte avantazhin q msohej n shkolla. Prandaj faktiq gjejm n nj vend mbishkrime greke t gdhendura gjat gjith epokave q nga antikiteti i von derin kohn e re, nuk do t thot se popullsia q banonte n kt vend ka qen gjithashtu greke si rac, porvetm si arsimim, si ishin pellazgt e Greqis, maqedonasit, frigt, lidiasit, likiasit etj.

Nga vet kto mbishkrime mund t nxirret gjithashtu prfundimi, se gjith popullsit pellazgjike oseshqiptare t antikitetit prdornin pr arsimin e tyre gjithashtu shqipen, sepse ato provojn q ka qenparagreqishtes, si n tekstet e likishtes dhe t t tjerave, ku as nuk ka pasur tekst grek.

Dijetart mendojn se historia dhe vendosja e helenve n Greqi prkojn me shfaqjen e par t hekuritn Ballkan, kurse tradita, si thon ata, e bn kt popull q t ket ardhur nga Skitia ose Kaukazi, nprDanub dhe bregun e Adriatikut rreth shekullit XV ose XVI. Porse kjo ardhje lidhet me ilirt t vitit 3.000para Krishtit, nj pjes e t cilve e krahut t djatht ndoqi bregun Adriatik drejt perndimit dhe, kur arritin derdhjen e lumit Po, u nda pr her t dyt: pjesa e majt, m e rndsishmja, u shty drejt jugut dhearriti t pushtonte Italin e t prbnte s bashku me rrnjsit popullsin e aborigjenve, kurse pjesa edjatht iu ngjit bregut t majt t lumit Po deri n lartsit e Gjenovs, kaprceu lumin, u shty drejt jugutderi n bregdet dhe, duke ndjekur at, arriti n Ventimilja, q ku dega e fundit deprtoi n Gali. Sapr helent, si e dim, pasi e kemi shpjeguar shum her n kt vepr, ata jan pasardhs nga przierjete pellazgve me mesopotamasit ose egjiptasit, q emigruan n Greqi rreth 1700 para Krishtit dhe t ciltu przien nj her t dyt pas vendosjes s tyre n Greqi, me t tjer pellazg. Me nj fjal, ktajan pasardhs t Danait, Kekropsit, Kodrosit, Kadmit dhe t shokve t tyre, q zbarkuan me ta dhet atyre pellazgve t Greqis, q u bashkuan me kta imigrant. Nga kjo del se pellazgt, q nuk epranuan kt bashkpunim, ose q u treguan m refraktar kundrejt ktyre pushtuesve t huaj,prbnte klasn eilotve(), t penestve (), t metekve (), t periekve (), tskllavve(), t robrve t toks (),etj Kshtu shteti sociali Greqis s lasht prbhej nga elementimbizotrues dygjuhsh: q fliste n shtpi shqip dhe q msonte n shkollgreqishten, dhe q u quajtm von helen, t dal nga przierjet pellazgo-egjiptiane, pellazgo-aramease, pellazgo-fenikase osepellazgo-mesopotamase, t imigruar n Greqi dhe t przier prsri me disa pellazg, q kan dashur tapranonin kt przierje, dhe m pas me elementin pellazgjik t pastr e autokton, q fliste n shtpi dhekudo vetm gjuhn pellazge ose shqipe, dhe elita e tcilit gjithashtu msonte greqishtdhe prbnteborgjezin, si dhe plebejt, antart e t cilve q flisnin greqishten mund t quheshin gjithashtuhelen.

Kjo gjendje e Greqis, ashtu si dhe e Epirit, Maqedonis, Azis s Vogl dhe Ishujve, ka vazhduar derin vitin 146 para Krishtit. Pushtimi romak i dboi sunduesit alogjen, gj q e paksoi shumpopullsin eGreqis, dmtoi tregtin, bri t bien artet dhe ndrpreu arsimin. Por pellazgt e skllavruar, t nj raceme romakt, e morn veten, fituan lirin dhe gjuha pellazge ose shqipe, q ishte dbuar nga greqishtjan Greqi, n Ishujt dhe n Azin e Vogl, e rifilloi prdorimin e saj si m par, domethn si para epokss Homerit. Greqishtja, e cila me gjith pushtimin romak rilulzoi sidomos nRom, Aleksandri dheAntioki, me Ediktin e Konstandinit t Madh i rifitoi t drejtat e saj, kur krishterimi u ngrit n fe


13/147

shtetrore. Por kjo greqishte, kt radh gjithashtu u kufizua n rolin e saj si gjuh e dyt, dukembetur gjithmon e para, domethn gjuh amtare, shqipja.

N antikitetin e lart, para imigrimeve t Danait, Kekropsit, Kadmit, Kodrosit dhe shokve t tyre,popullsia e Greqis nga pikpamja racore ishte shum m e pastr se pas ktyre imigrimeve. Ajo prbhejvetm ngapellazgt, domethn t lindurit t bardh, q mbanin emra t ndryshm: ilir, sel,

trak = ose Graeci, ose grek, argien oseA ose args ose argues osearias, domethn: t bardh ose arbn ose alban, akeas etj Kjo pastrti nuk ishte vetme pellazgve t Ballkanit, t Azis s Vogl dhe t Italis, po gjithashtu pr t gjith popujt e botssbardh, q njihej nga bashkkohsit e epoks n fjal. Del se sa m shum afrohemi n kohn ton, aqm shum popujt bhen t shumt n numr dhe aq m e madhe bhet przierja. N ktmnyr n kohnton, me lehtsit e mdha t komunikimit, gjith popujt modern, ashtu si populli Helen i sotm, jan meprejardhje t prbr, ndonse n shkall t ndryshme.

Pak m von pellazgt-frigas dhe fenikasit hyn n kontakt n Liki dhe n ishullin e Krets; kshtumjeshtria e varreve m t vjetra t Mikens, e ngjashme me at t Frigis, mban gjurmt e LindjessMesopotamis. Nga ana tjetr, duke e pasur prejardhjen nga Peloponezi cistet prej bronzi t Etruris,qytetrimi etrusk na del si vazhdim i drejtprdrejt i qytetrimit pellazgjik t Mikens.

Ky qytetrim pellazgjik i Mikens ka dal nga nj tjetrpellazgjik, t quajtur minoikt Krets, i cili sht zhvilluar n kt ishull q nga viti 3500 deri 1200 para Krishtit dhe q karakterizohejnga njfrym e veant butsie, gzimi e progresi qytetrues, si dhe nga nj frym paqeje t vazhdueshmee t qndrueshme, gj q i ka lejuar dijetarit Evans, i cili ka br grmimet n Kret, taquaj nmnyr t goditur dhe me menuri PAX MINOICA. Sa prpopullin e Krets, q bri t lindtenj qytetrim i till, ai nuk sht gj tjetr vese nj popull pellazg i pastr, q n at koh nuk mundt kishte przierje tjetr vese me pasardhsit e drejtprdrejt t racs s kuqe ose t atlantve t Egjiptit,lundrtar dhe kolonizator, t cilt kolonizuan gjithashtu pellazgt primitiv dhe autokton t brigjevet Nilit. Nj popull primitive, i till si pellazgt, pr pasoj, i cili ka krijuar ab ovo gjithka, q nuk kakopjuar asgj, si e pam, ai edhe nuk e bnte dot, dhe vetm me imagjinatn e tij, nuk mund t ishtevetm se moral e moralizues, njerzor e njerzues, paqsor e tolerant. Kshtu gjith autort e vjetr, sigrek dhe latin, i prshkruajn si t qet, = t urt, puntor, prodhues, tolerant dhe mikprits,t gjitha arsyet ose cilsit, q i kan br t asimilojn gjith popullsit, t cilat emigronin ose gjeninstreh tek ata.Po e njjta gj ka ndodhur me gjuhn pellazge: origjina e saj, si e pam, sht kaq e largt dhe numrondhjetra e qindra mijvjear t formimit, t zhvillimit, t evoluimit e t njjtsimit, sandiejm njfar ndjenje mshire pr t gjith ata, q gjithmon janprpjekur tu japin gjuhvemesopotamase (semitike) nj rndsi, q formimi i tyre krejt i vonshm, - gjithsej mbi dhjet mij vjet, -nuk mund tua siguroj, dhe aq mpak, tu atribuohet atyre roli huazues pr gjuhn pellazge. Ve ksaj,nuk mund t ishte ndryshe pr kt gjuh pellazge, kaq primitive, sepse pot ndjekim termat evet Bibls, sht gjuha e vetme, q flitej nga raca e bardh e gjitha, para shprndarjes q pasoi projektine ndrtimit t Kulls s Babilonis, n Mesopotami. Duke folur pr gjuht primitive ose pr gjuhnprimitive, ne kemi shpjeguar se si gjuha pellazge ose shqipe sht po aq e lasht sa raca e bardh vet,ashtu si m pas afr vitit 1700 para Krishtit ajo bri t lindte greqishtja e vjetr, i shrbeu asaj si model

dhe m n fund, nn emrin e etruskishtes bri t lindte latinishten dhe m pas, i shrbeu bashk megreqishten si model.

Gjuha shqipe e shtetit t lir t Shqipris s sotme ka, q nga fundi i Republiks Romake, rreth fillimitt ers son, dy dialekte: toskrishten dhe gegrishten. Dialekti geg i ngjet m shum greqishtess vjetr,kurse dialekti tosk i ngjet shum m tepr latinishtes. Arsyeja e nj fakti t till, t cilin ne do tashpjegojm gjithashtu n tekst, u detyrohet pasojave t fitores q arriti gjenerali romak Paul Emili mbiepirotasit n vitin 168 para Krishtit. Pasi ky gjeneral e rrafshoi trsisht Epirin dhe e drgoi si skllavegjith popullsin n kryeqytet pr ti shrbyer si ilustrim t triumfit t tij, tokat e shkretuara t ktij vendi,


14/147

q kishin mbetur bosh pr m shum se njqind vjet, deri n fundin e Republiks s Roms, u pushtuannga etruskt e mrguar, t cilt pr tu mbrojtur nga rreziku q i krcnonte n Itali, kaprcyen kanalin eOtrantos, n kohn e shprnguljeve n mas. Ktu sht gjithashtu arsyeja prse toskrishtja, ecila sht n kontakt m t drejtprdrejt me Greqin dhe gjuhn greke, i ngjet latinishtes; kursegegrishtja, q sht m larg nga Greqia dhe e ndar prej saj nga Toskria, i ngjet greqishtes.

Ne do t shpjegojm gjat tekstit n mnyr t mjaftueshme mnyrn q ka shrbyer pr formimin egreqishtes s lasht. Mnyra sht kjo: pr formimin e emrave dhe t premrave greqishtja merrte rrnjn,duke hequr mbaresn shquese ose nyjn e pasme t shqipes, kurse pr foljet merrte thjesht rrnjn,qoft kjo dhe e zgjeruar me mbaresa t ndryshme foljore. Duhet shnuar se vet folja nshqipen mundt ket si dhe n greqishten dy ose m shum rrnj, q ndryshojn trsisht ndrmjet tyre.udh-: o+o = oopordh-: ujk, ulk-u: -o = drapn: -o = ....................................... nat: - =noctis = nacht = night. Shumsi bn net, t krahasohet me shumsin egjermanishtes: nchte.

....................................... Fjala pellazg, q prcakton gjuhn primitive t racs s bardh, etimologjikisht sht e prejardhur ngafjala = -- ngapiell arg, q do t thot: i lindur i bardh ose pinjoll ibardh,q shnon do individ t racs s bardh. Kur t partArias-fenikas ose Arg-fenikasit, ose Arg-mespotamasit, tregtar lundrtar erdhn ose zbritn te brigjet e Peloponezit dhe n jugperndimt Aziss Vogl, dhe kur ata i pan pr her t par kta osePellazg, banor t Greqis dhet Azis s Vogl, t gjith t veshur e t mbuluar me t bardha, duke punuar t prkulur mbi gjelbrimine arave t tyre, i morn pr lejlek dhe pr shkak t ksaj ngjashmrie ose t ktij ngatrrimi, udhan emrin LELEK, prej nga vjen LELEGT, si quhen kta shpend n gjuhn fenikase ose aramishte,nj fjal q pr m tepr sht huazuar nga pellazgjishtja. M von, kur greqishtja prparoi n formimin esaj, kt shpend kmbgjat, q pellazgjishtja, e po ashtu si ajo dhe fenikishtja e quanin: lelek, edhe ajo eemrtoi me emrin q i prgjigjet n pellazgjishten nga pikpamja racore: =lejlek. M pas evoluoi dhe u b , ose [ i]PELLAZGT, mbiemra q prcaktoningjith popullsit e racs s bardh t Lashtsis, dhe nga ky prcaktor i prgjithshm i pellazgve,t prdorur kaq gjersisht si ishte e drejt, ka ardhur gabimi q ka br dijetariMaks Myler(Max Muller),kur ka shprehur mendimin sePellazgt jannj mit i t lashtve.

Ndonse shumica e autorve t lasht grek e latin e kan prdorur drejt mbiemrin dhe ose dhe pr t gjith popujt e bardh t epoks s lasht, megjithat kapasur disa autor, sigurisht me prejardhje jo pellazgjike ose pellazgjike t przier shum, t ciltkan pretenduar se i prket prjashtimisht vetm popullit Helen, duke u prpjekur q ti veshin si vendtprejardhjes Peloponezin dhe m sakt, Arkadin. Me kt rast ne do t vm n dukje nj prkim,q nuk duhet t jet i rastit, se helent, nj popullsi n thelb e przier n lashtsi ashtu si edhe sot, iaatribuon vetm vetes s tyre at, q n t vrtet i prkiste gjith mass s popujve t pastr pellazgjik.

Pr t kuptuar gjendjen shoqrore t grekve t lasht duhet t nisemi nga parimi q fjala helenkurr nuk ka shnuar racn, s cils i prkiste nj person, por m tepr gjuhn, n t ciln ai ishtearsimuar dhe edukuar. Kshtu gjat lashtsis, ashtu si edhe sot, cilsohej Helen do person,qoft n pjesn m t madhe me prejardhje pellazgjike, qoft gjithashtu t huaj: egjiptiane,fenikase,ifute,persiane, arabe, etj i cili ishte arsimuar n gjuhn greke dhe q mund ta fliste e tashkruante kt gjuh, duke u br kshtu dygjuhsh. Njeriu ishte i detyruar t bhej dygjuhsh, sepse nukkishte se sit prdorej greqishtja e lasht si gjuh amtare dhe si gjuh e vatrs, pasi greqishtja e vjetrishte nj gjuh artificial, konvencionale dhe diturore.


15/147

N dritn ose n t mirn e ktyre njoftimeve mund t kuptohet leht se Perandoria Bizantine, pasuese ePerandoris s Aleksandrit dhe t Perandoris Romake, nuk ka qen pra aspak greke ose helene, porpellazgjike ose shqiptare dygjuhshe, q prdorte greqishten vetm pasi kjo i vuri brrylin latinishtesn saj t ndikimit t Kishs Ortodokse t Lindjes. Po ajo gjendje shoqrore vijoi tmbetej edhe m pasndr elementin e krishter t ksaj Kishe, madje edhe nn sundimin osman, me ndryshimin se nj gjuh edyt, shum m zyrtare: turqishtja, erdhi dhe u b konkurrente e greqishtes n nj pjes t madhe

t popullsis s Perandoris s re. Megjithat, madje edhe n epokn e pavarsis s Greqis m 1821-1830 gjendja shoqrore e lasht ende mbretronte n Greqi, pasi ne kemi provn, q tashm e kemiparaqitur, t dygjuhsis n Parlamentin Kombtar t Greqis n Argolid n fillimet e tij, dhe nga provae mbretit t par t Greqis, Otonit t Par, i cili msoi greqishten, sithot, n vend q t msonteshqipen. Vetm pas Luftave Ballkanike dhe Lufts s Par Botrore t viteve 1914-1918 gjendjashoqrore e lasht q tham, e karakterizuar nga dygjuhsia shqipe-helenike, nisi t dobsohej seriozishtdhe t zhdukej pak nga pak. E megjithat n vet Greqin, n Serbi, n Itali, n Turqi, n Amerik dhekudo gjetk, pa prmendur shtetin e lir t Shqipris, mbeten ende popullsi shqiptare dygjuhshe,q arrijn, t paktndhe kjo shifr nuk sht e tepruar, sepse nuk sht e njollosur nga tendencioziteti n 3.000.000 veta q flasin shqipen n vatrn e tyre.

Disa dijetar q pak a shum, - m tepr pak se sa shum, - merren me gjuhn shqipe, kan shprehurmendimin se kjo gjuh sht shum e varfr dhe se i mungojn trsisht fjalt abstrakte ose shkencore,gj q nuk sjell ndonj pasoj, sepse gjenia shqiptare sht e till q, nse i mungojn fjalt abstrakte,diturore ose shkencore, kjo vjen ngaq nuk ka pasur nevoj deri m sot, por sht ngjendjeq ti marr n gjirin e saj dhe ti ndrtojose ti formoj me mjetet e veta, pa qen e detyruar ti drejtohetpr ndihm nj gjuhe t huaj, qoft kjo greqishtja ose latinishtja. Kshtu, nj mendim i till q vjen ngaana e dijetarve gjuhtar, domethn nga njerz me t vrtet kompetent, na udit shum, sepse dukedhn nj mendim t till, ata kan br nj gabim t dukshm. N fakt, injoranca e tyre pr shqipen dhepa dyshim njohja e pamjaftueshme e greqishtes i kan penguar t shohin marrdhnien engusht t afris q i lidh kto dy gjuh dhe, mbi t gjitha, faktin q shqipja i ka shrbyer si modelgreqishtes. Anasjelltas, shqipja q sht mbrujtur pr vete pa ndihmn e asnj modeli, gjat qindra mijravjetve, t cilat kan kaluar para formimit t greqishtes dhe t latinishtes nnj epok kur shkrimi ishteende i panjohur, nuk ka pasur nevoj pr at tuf termash abstrakt ose shkencor q ti kishte krijuar. Porat q nuk e ka krijuar shqipja, pati nevoj greqishtja, e cila doli nga shqipja, pr ta br m pas; dhepasuria q vm re te greqishtja sht pasoj praktike dhe natyrore e afris s saj me pellazgjishten oseshqipen, meq rreth shekullit XVIII para Krishtit, kur zbarkuan nGreqi Danai, Kadmi dhe imigrantt etjer sundimtar, greqishtja formohet sipas modelit t pellazgjishtes ose t shqipes pas vitit 1700 paraKrishtit, ashtu si gjermanishtja dhe sllavishtja u formuan, shumm von, pas shekullit X t ers s re,sipas shqipes e greqishtes. Kshtu nuk na pengon gj, q duke krahasuar greqishten me shqipen,t shohim ngjashmrin e madhe q ekziston ndrmjet t dyjave nndrtimin dhe prejardhjen e fjalve,dhe n stilin e sintaksn q i kan t njjta.

Gjat ksaj vepre kemi treguar se si greqishtja, duke marr hua nj rrnj fillestare pellazgjike, ka formuarshumicn e fjalve t leksikut t vet; kshtu nga:

- hell e shqipes greqishtja, duke i shtuar mbaresn -os, ka formuar: - =, q do t thot pot njjtn gj: hell si dhe: gozhd e madhe e gjat.

- hippj t shqipes ajo ka br: -o = , q do t thot hipje, nga vjen: kal.

- kjaj shqip sht njsoj me -: un qaj.

- hepeme shqipes pr prkulem, ndjek: greqishtja e ka br: -, q ka plotsisht t njjtin kuptim,etj. etj.

Gjithashtu nuk duhet harruar se at q ka br shqipja pr formimin e greqishtes s lasht, e ka br njsojpr greqishten e re, n t ciln duken qart ndrtimet sintaksore shqipe.


16/147

Duke ecur n kt rrug, ajo q sht me t vrtet domethnse ose m tepr befasuese, sht faktiq dijetart, t cilt e kan par kt ngjashmri ndrmjet ndrtimeve t t dy gjuhve: greqishtes eshqipes, ia kan veshur ndikimit t greqishtes mbi shqipen, n nj koh kur sht e kundrta. Po ashtukta dijetar nuk kan mundur t shohin q pr m tepr shqipja sht m e lasht se greqishtja, si gjuha evjetr ashtu edhe e sotmja, dhe ndaj t gjitha gjuhve t tjera t Lindjes s Afrme dhe t EuropsJuglindore, sepse ata gjithnj kan pretenduar se sht shqipja ajo q ka marrhuazime nga rumanishtja,

italishtja, serbishtja, arabishtja, turqishtja, greqishtja, etj., etj.Do t vm re ktu se t gjitha pohimet, q ne japim n kt vepr, lidhur me gjuhn shqipe dhe sirrjedhim lidhur gjithashtu me popullin shqiptar, nuk jan hipoteza t thjeshta, t cilat ne i kemi formuluarnga fantazia e pastr, por jan t vrteta t pakundrshtueshme, t mbshtetura n provat padiskutueshme, si jan mbishkrimet pellazgjike ose etruske t Lashtsis, q ne i kemi riprodhuar,shpjeguar dhe prkthyer frngjisht me ndihmn e shqipes (jan dhn dhe n kt libr). Prpara ktyreteksteve nuk mund t pretendohet se greqishtja ka qen mbizotruese dhe aq m pak se shqipja nukekzistonte, sepse ka mbishkrime, q jan br vetm pellazgjisht ose etruskisht, domethn vetm shqip,dhe ka t tjera, likishtet ku teksti shqip sht mbizotrues, kurse teksti greqisht, n rastet kurka,sht dytsor dhe me rol shpjegues.

Nse ne vetm me ndihmn e shqipes kemi arritur mjaft leht t prkthejm mbishkrimet q japim

n kt vepr, ne jemi t bindur nga ana tjetr, se duke siguruar ndihmn e njerzve, kryesisht tmoshss madhe, q kan nj far arsimi dhe q i prkasin popullsis shqipfolse, e cila banonte n Azin eVogl dhe q u shkmbye n vitet 1924-25, nuk ka dyshim se do t kishim pasur sot rezultate edhem t rndsishme. Na vjen keq, q punimet q po bjm tani nuk jan ndrmarr me ndihmn eshqiptarve. Na vjen keq, q punimet q po bjm tani nuk jan ndrmarr me ndihmn e shqiptarvepara vitit 1922 ose, m mir, para lufts s viteve 1914-1918, sepse n at koh nuk do t na mungontendihma e njerzve kompetent q krkohen pr deshifrimet. sht e leht t kuptohet, sepopullsit shqiptare t Azis s Vogl m 1923 flisnin ende nj dialekt, q i prgjigjej prsosurisht atijt mbishkrimeve, q kan nxjerr n drit grmimet n kt vend.

Lidhur me mbishkrimet shqipe t lashta, duhet br edhe nj vrejtje tepr e rndsishme: edhen vet Greqin ato gjenden shum rrall. Dhe arsyeja e nj fakti t till sht gjendja shoqrore epellazgve t Greqis, q nuk i ngjante asaj t pellazgve t Azis s Vogl. N t vrtet n Greqi,q nga 1700 para Krishtit, data e ardhjes s Danait dhe t t mrguarve t tjer, t shoqruar ngaelement t przier egjiptas, fenikas dhe mesopotamas t tjer, u kthyen n skllevr banortautokton t Greqis, si pr shembull ilott, penestt dhe t tjer. N kt epok ata q bninm shumqndres, ata drrmoheshin m shum dhe shtypeshin nga sundimi i pushtuesit t huaj. Dhe ky ifundit, kur ishte i detyruar t msonte pellazgjishten ose shqipen, meq ishte gjuha e mass, prsri kurishte shtja pr t shkruar ose pr t gdhendur tekstet prkujtimore mbi monumentet zyrtare( domethn monumenta), prdorte vetm greqishten, duke e ln mnjan gjuhn e popullittnnshtruar. Por arsyeja m e rndsishme e mungess s mbishkrimeve shqipe n Greqi sht faktiq pellazgt e ktij vendi, krenar pr racn e tyre e ruanin ende t paprekur zakonin e tyrestrgjyshor prti djegur kufomat; si pasoj del se ata nuk kishin nevoj t ndrtonin varre me mbishkrime prkujtimore,si ka ndodhur n Azin e Vogl e gjetk.

***

Prve ideve, mendimeve dhe korrigjimeve q lidhen me lashtsin, n veprn ton ka gjithashtu mjaftt tjera, q lidhen po ashtu me epokn mesjetare, kohn e re dhe t sotme dhe q nuk jan m pakshprehjee s vrtets s pastr, sepse ato jan konceptuar dhe shkruar pr t luftuar njoftimet e rreme historike,q jan prhapur qllimisht n favor t mashtruesve. Megjithat, ajo q i bn kto njoftime t duken sit vrteta, sht sfondi i historis s tyre, q vjen nga korniza e vrtet e Historis dhe Tradits; pr shkakt nj prsritjeje t orkestruar mir, ato kan hyr n kategorin e njoftimeve historike, t cilat, me


17/147

gjith karakterin e tyre trsisht tendencioz, prsri prbjn paragjykime t rrema t rrnjosura mir. Dhepikrisht kjo kmbngulje pr ta konsideruar si t vrtet njparagjykim t rrem, qoft dhe i vjetr, i bnpohimet tona t vrteta t sotme q t jen t guximshme. Megjithat ne shpresojm se shkenca evrtet dhe nj vshtrim deprtues do ta zbulojn natyrn e rrem q kan kto paragjykime dheat q sht e rrem do ta zvendsojn me t vrtetn.

Si prfundim, qllimi i ktij vshtrimi historiknuk sht, si pr t gjitha trajtimet historikeq t prshkruaj aktet zyrtare t popujve pellazgjik, as simptomat publike dhe t jashtmet nj gjendjeje ose tnj sistemi shoqror, si jan luftat, betejat, traktatet e paqes, as biografit epersonazheve historike. Ajo q kemi krkuar ne duke shkruar veprn ka qen t prshkruajm jetnshoqrore t gjithepokave q lidhen me popujt pellazgjik, q nga origjina e tyre deri n ditt tona, dukeprfshir n kt prshkrim shoqror elementt e periudhave kryesore q ndjekin historin e tyre, kyvshtrim historik sht, pra, i ndryshm nga historia politike, ashtu si sht shkruar deri n koht efundit.

Ne kemi shkruar kshtu historin e veant t nj race njerzish t tr prmes shekujve dhe prmesvendeve ku ajo ka banuar; ne kemi studiuar, prcaktuar dhe saktsuar ndryshimet q ajo ka psuarn prbrje, n gjendjen shoqrore ose racore dhe mbi t gjitha, n emrtimin e gjuhs s vet, emrtimq do t shrbej si baz mbi t ciln mbshtetet gjith argumentimi i mendimeve tona. Ne kemi folur pr

ato ide dhe ndjenja q kan frymzuar popujt e dal nga kjo rac, pr karakterin e tyre, zakonet dhetraditat e tyre; ne kemi deprtuar deri n vatrn e tyre pr t shqyrtuar gjuhn q flitej aty dhe prt treguar hyjnit e tyre mbrojtse, besimet dhe kultet familjare q kan ndjekur; ne kemihyr n intimitetin dhe mirbesimin e ksaj race dhe e kemi paraqitur n skenn e veprimit t sajnmjedisin q e rrethonte dhe n marrdhniet me fqinjt e saj t afrt e t largt.

Pr t hartuar nj vshtrim t till historik dhe pr t rindrtuar trsisht shoqrin e popujve pellazg,na sht dashur durimi dhe guximi pr t krkuar, si pr gjith historiant, ndriimin e dokumenteve,ndihmn e gjith shenjave, t tra gjurmve dhe t gjitha mbeturinave nga secila epok e ndryshme,q nga Lashtsia m e thell parahistorike deri n ditt tona. Na sht dashur t mbledhim nga tgjithaant pa u lodhur elementt e veprs son, q jan t ndryshm si vet kjo vepr. Kemi shfletuar historiantdhe shkrimtart e t gjitha kohrave: t lashtsis, t mesjets, t kohs s re dhe bashkkohs. Kemishteruar gjith burimet, n t gjitha librat dhe n gjith bibliotekat pr ta kapur subjektin ton t gjall dhepr t krkuar konfirmimin ose hedhjen posht t mendimit ton n punn e autorve t tjer.Duke qen t frymzuar n kt mnyr, ne kemi arritur t jetojm prmes ktij mendimi, si dhe prmessyve, n t kaluarn e subjektit ton t zgjedhur dhe ti japim vshtrimit ton historik kt jet mengjashmrin dhe me fizionomin q kemi dashur ta prshkruajm ose ta pikturojm.

SHPJEGIME PARAPRAKE

Domethnia e vrtet etimologjike e termit ose ose Arg ose Arya

Prpara se t flasim si duhet pr etruskt, pr t cilt sht br fjal kaq shpesh koht e fundit, pr shkakt vshtirsis q ndesh deshifrimi ose m tepr prkthimi i gjuhs s tyre, sht e nevojshme t flitet spari pr prejardhjen e gjuhs dhe t qytetrimit t Pellazgve; pasi termat:pellazg, arias, etrusk,arbresh etj., jan sinonime dhe shnojn n fakt po at element rrnj me cilsime t ndryshme. N tvrtet nuk sht puna pr nj popull ose pr nj komb, por pr nj grup t madh popujsh, q vijn nga poajo rac: e gjer, primitive, e cila q nga prejardhja e vet njeriut mbi tok e deri n koht historike zintedhe z deri m sot, me gjith Europn, nj pjes gjithashtu t Perndimit aziatik dhe t Veriut t Afriks.


18/147

Me gjith kt shtrirje dhe rndsi t madhe t pellazgve n Lashtsi, si del nga vet shkrimet e tlashtve, dijetart tan t sotm, ngaq gjithmon kan injoruar deri dhe domethnien e prpiktetimologjike t fjals pellazg, nuk u kan dhn atyre as rndsin, as shtrirjen q u kan dhn njerzit eantikitetit. Dijetari i njohur Max MULLER madje e ka shtyr shtjen tepr larg, sepse ka guxuar tshpreh mendimin fantastik seekzistenca e Pellazgve ka qen nj mit i antikitetit. Pr t qen kaq iprer dhe kategorik Max Mller (Maks Myleri) pretendon se ka dashur t shoh m qart atje, ku t

lashtt, t gjith t lashtt pa prjashtim, sipas tij, kan gabuar, kur kan shkruar se gjith popujt e njohurq n Antikitet dhe q ishin t racs s bardhs, kan qen pellazg.

Por t lashtt, duke e njohur vet shum mir kt kuptim etimologjik, nuk e kan br t njjtin gabimdhe i kan konsideruar e quajtur se ishin pellazg t gjith rrnjsit e Europs, qofshin t njohur si banortrreth Mesdheut, qofshin t panjohur si banort n thellsi t veriut t kontinentit ose , po njsoj tracs s bardh. Kshtu Pellazg ose , n kundrshtim me t gjitha shpjegimetetimologjike, q kan dashur ti japin deri m sot, duke u mbshtetur mbi SPELUNCA = shkmb, dhe nshqipen banor t shkmbit, mbi = det i brendshm; mbi dhe etj....,shpjegohetvetm me an t gjuhs shqipe dhe do t thot:I LINDUR I BARDHose nga rac e bardh.

Nuk ka asnj hije dyshimi se sht termi i prbr pelalzgjik ose shqip, i greqizuar ose ihelenizuar shum m von. Duke e zbrthyer vijm me lehtsi te forma e tij primitive origjinale,mjafton

q t ndjekim nj metod dhe me etapa:nga n fillim heqim mbaresn greke: o. Ajo q mbetet:, sht transkriptim grek ipellazgjishtes ose i shqipes PIELLARG primitive q, n gjuhn e evoluar ose n shqipen e sotme, najeppiell(b)ar[u]dh[/u](),duke qen [u]b[/u]nj epentem; [u][/u]nj mbares toske, q n gegrishtenmund t bjer, dhe g=dh e anasjelltas dh=g ose =, duke pasur gjithnj domethnien: i lindur i bardhose pinjoll i bardh.

sht si rregull q IE dhe JE pellazge ose shqipe bheshin n greqishten E dhe n latinishten E; prshembull: PJ[u]E[/u]PR ose PJ[u]E[/u]PUR =,po me at kuptim PI[u]E[/u]RTH =,pome at kuptim; MI[u]E[/u]L =-,un mjel;...

Forma primitive pellazgjike ose shqipe: PIELLARG, ka evoluar dhe ka dhn (kur greqishtja nisi tformohej mbi bazn e fondit pellazg ose shqip, t plotsuar me an t shtesave t tjera t huaja), fjalngreke , e cila m von u b, duke ndryshuar n , ashtu si te = kuraj,guxim; = mashkull; ...

Fjalt e prejardhura nga

N nj epok m t von, por q megjithat prfshin disa mijra vjet para ers son, popujt pellazgjikkrahas termit , q shrbente n prdorimin e brendshm ose kombtar, me siguri q e bnzakon t prdornin gjithashtu gjysmn e ktij termi dhe t thoshin: ARG-U, - = i bardhi (termitjetr = i bardhi (termi tjetr Argeios ka t bj vetm me banort e qytetit ose t fushs s; prandaj nuk duhen ngatrruar), me kalimin e kohs kjo rrnj ARG solli lindjen e nj tufe

fjalsh t prejardhura, nga t cilat kryesoret jan:1) - ARBN, ARBNESH, ABANITH, ARVERNE

2) ALBANAIS, ALBANUS, ALBANAIS, ALBION, ALBA, ALBIN.

3) - alba, , agim, etj.

4) - ARBI; arab dhe ARBYA, trajta e saj femrore.


19/147

Duke u bazuar n kt ngjashmri m tepr se gjuhsore, kjo afri ose m tepr njjtsi, na ka lejuar tmendojm se populli n origjin t arabve t sotm ka qen ARYA. Pr m tepr, sht i njjt emrietnik: TARGUIose shums TUAREG, q nuk kan madje as dhe nj form t prcaktuar mir narabishten klasike t mirfillt.

Sa pr termin e famshm ARYA, q tashm ka br t derdhet shum boj dhe t harxhohet aq shum

pshtym, pr tu dhn nj sadisfaksion t plot e trsor t gjith atyre, q interesohen, ai vjengjithashtu nga: ARGU, A-EIO. Dhe ja prse:

Rreth vitit 3000 para Krishtit dhe ndoshta edhe m par, pellazgt (=Argiasit, g=y dhe = ashtu si v=udhe po ashtu shkronja prkatse arabe sht si bashktingllore v, edhe zanore: Y ose U), pr shkak tparimit t prgjithshm se nj komb, q ka br nj zbulim ose nj shpikje, e cila i ka dhn prparsiushtarake, u imponohet t tjerve me forc, sht ndrmarr nj ekspedit e gjer drejt Juglindjes, - epara, ajo e Aleksandrit t Madh nuk ka qen vese e dyta ose kopje e saj, - sepse solli me vete dyelement t pushtetit dhe t qytetrimit, q deri ather nuk ishin t njohur n Azi: kalin dhe hekurin, tcilt i siguruan fitoren.

NGA FORMIMI I PELLAZGJISHTES DERI TE FUNDOSJA E ATLANTIDS

Shkrirja e fjalorve t ndryshm dhe e dialekteve lokale

e krahinore dhe formimi i pellazgjishtes primitive

Pas disa qindra mijra vjetsh (e ndoshta edhe pas miliona vjetve), kur t gjitha rajonet ose krahinat eracs s bardh n trsi patn mundsi t binin n kontakt midis tyre dhe t njiheshin mir, gjuhaprimitive unike dhe pothuaj uniforme arriti n nj pik t till, ose n nj shkall t till zhvillimi eprmirsimi, sa nuk i mjaftonte m karakteri njrroksh. Prejardhja dhe kompozimi, krahas lakimit ezgjedhimit, u bn t nevojshme dhe t pashmangshme, sepse njeriu i asaj kohe pr tu kuptuar, nuk mundt knaqej m me fraza e fjali krejt t thjeshta; prkundrazi, atij i duhej nj fjalor i pasur, format e

ndryshme t t cilit ose trupat gramatikor dhe sintaksor ti lejonin q t ndrtonte fraza t tra dhe tmbante ligjrata t vrteta, t cilat t ishin n gjendje ti kuptonin fare mir jo vetm auditori i nj krahinet dhn ose i atyre t grupuara rreth Mesdheut, n Azin e Vogl dhe n ishujt, por edhe krahinat pothuajt gjith Europs.

Nse kontaktet e ndryshme, rrjedhim i shprnguljeve t shumta t njeriut mbi tok, dhe t nevojshme pruniformitetin e gjuhs s tij, do t kishin qen m t lehta, m t dendura dhe m t largta n at epokende primitive, nuk ka dyshim se ne nuk do ta kishim sot kt diferencim t racs s bardh, - pr t mosfolur pr tjetr gj, - n nnraca dhe n familje t mdha gjuhsh: keltishtja, teutonishtja,sllavishtja dhe pellazgjishtja. Nuk do t kishte pasur gj tjetr, ve racs pellazge dhe nj gjuh primitiveunike, pa nnndarjet e prmendura, gjuha pellazge.

Duke ndjekur t njjtin rend arsyetimi, ka qen pamundsia materiale e nj kontakti fardo me racn e

verdh t Azis dhe racn e zez t Afriks gjithashtu gjat po t njjts epok, - pr shkak t lumenjvedhe t vargmaleve t pakaprcyeshme, - q ka sjell q secila nga kto tri raca ka mbetur, deri n koht efundit, e izoluar n vendin e vet t origjins dhe e mnjanuar nga kontakti me dy t tjerat, dhe ka sjelllindjen e nj gjuhe t dallueshme, q ka natyrn dhe gjenin e vet t veant kundrejt t tjerave.

Periudha e kohs:

nga epoka e formimit t racs dhe t gjuhs s quajtur


20/147

primitive dhe t emruar nga t lashtt: Pellazgjike, deri n

epokn e fundosjes s Atlantids.

Ne nuk mund t japim nj prcaktim t zgjatjes s ksaj periudhe qoft dhe t prafrt; e vetmja gj q

mund t themi sht se ajo duhet t ket qen jashtzakonisht e gjat dhe, se ajo duhet t jet shtrir gjatqindra mijra ose miliona vjetve. Dhe nuk duhet t na duket kjo periudh shum e gjat, ndonse ka qenvrtet, sepse sht dashur shum koh q sprovat e nevojshme pr formimin e nj prvoje t fituar dhe ttransmetuar nga etrit te fmijt vetm nprmjet tradits, t arrinin t bheshin m t sigurta, m tnjohura dhe m t prhapura. Lidhur me kt, nga ana tjetr, i sht dashur njeriut primitiv q prpara seti lr fardo gj pasardhsve t vet, t bhej vet i aft kur ishte gjall vet q tu transmetontepasardhsve at q mund ta quante interesante, t dobishme dhe t prshtatshme pr tu ln trashgim.Dhe pr ta br kt duhej q gjuha t ishte mjaft e prsosur, sa t bhej nj mjet komunikimi mjaft iformuar, mjaft i prpikt dhe sa duhet i zhvilluar, pr ti lejuar njeriut t bnte nj prshkrim tkuptueshm. Si rrjedhim del se para s gjithash, ai ka pasur nevoj pr nj mjet komunikimi me tngjashmit e vet; dhe ky mjet nuk mund t ishte tjetr vese gjuha, nj prparsi e madhe dhe epamueshme, me t ciln vetm njeriu n krijimin e tij sht pajisur dhe e ka dhunti; megjithat, n dorast, sht dashur q ai vet ta krijonte n t gjitha pjest me arsyen dhe inteligjencn e tij.

Kshtu, kur flasim pr origjinn e njeriut n kt vepr, ne e kemi zn n momentin kur ai ka nisur tushpreh mendimet e veta t ngjashmve t tij nprmjet disa fjalve, q formonin fraza t shkurtra dhe meshum gjeste, q shoqronin disa fjal, t cilat i shqiptonte ai, dhe kur pr nevojat e ushqimit t vet, tatyre kafshve q kishte zbutur, ose dhe thjesht pr kureshti, ai nisi t zhvendosej nga nj vend n tjetrin,nga nj shpell n tjetrn, ose nga nj vis n tjetrin, duke dhn rast kshtu pr kontakte me grupet e tjerat njerzve, pa vn n dyshim q kto shprngulje t shpeshta ose zhvendosje dhe kto kontakte tpandrprera kan qen shkaku i shumzimit ose m tepr i shtimit t grupeve t ndryshme t njerzve, tcilat ndrkryqzoheshin, dhe i zhdukjes s diferencave t ndryshme t gjuhs s ktyre grupeve t po asajrace, gj q prej fillimit t formimit t grupeve t reja ka shrbyer pr ti dhn gjuhs s tyre, qgjithashtu ishte n formim e sipr, natyrn e vet dhe gjenin e saj t veant. Si rrjedhim, ka nj natyr tvetn dhe nj gjeni t veant t gjuhs pellazge, ose shqipe, dhe ka nj natyr tjetr e nj gjeni tjetr t

veant t gjuhs kineze, nj tjetr karakteristike pr gjuht mesopotamase, etj...Sido q t jet, nuk duhet gjithashtu t habitemi q kto gjuh primitive kan qen kaq t prhapura,secila n rajonin ose n kontinentin e vet dhe pothuaj kudo njsoj. N fakt, pr t kuptuar unifikimin osem mir shkakun e unifikimit t do gjuhe primitive, duhet q nprmjet prfytyrimit retrospektiv tkthehemi n gjendjen e racs n epokn prkatse, pr t par dhe pr t kuptuar at q realisht ka luajturrolin rregullues pr kt unifikim t gjuhs s racs, pra q jan pikrisht shprnguljet e ndryshme dhepritjet prgjegjse q kan ndodhur ndrmjet grupeve t njerzve, t cilt i prkisnin t njjts racs dheq flisnin t njjtn gjuh.

Kshtu, pr t mos folur pr tjetr gj, po vetm pr pellazgt, t cilt formonin, - si e dim tashm, -popullsin primitive t racs s bardh, kur lexojm lidhur me kt se aksh popull ka emigruar te akshpopullsi tjetr, - (n kt epok kur gjuha ishte tashm pothuaj kudo e njjt, pr shkak t shprnguljeve t

panumrta t mparshme), - duhet automatikisht t mendojm se gjithnj kishim t bnim vese me dypopuj vllezr, njri i shprngulur dhe tjetri pritsi dhe q t dy flisnin po at gjuh: pellazgjishten.

Nuk na mungojn shembujt pr ta provuar, madje relativisht mjaft t von. Dhe ja disa prej tyre:

A) - Kur populli i quajtur Pellazg u shprngul nga Dodona n Epir pr t shkuar, sipas orakullit, q tvendosej n Saturni, domethn n Itali, rrnjsit u lidhn menjher me ta, jo sepse kishin nevojn e tyrepr tu mbrojtur nga armiqt e po asaj race, por sepse njohn tek ata nj popull vlla, q fliste po atgjuh.


21/147

B) - Kur Eneu, trojani, zbarkoi me t vett n Itali, nuk ishte si nj i Huaj q zbriti, por m tepr si njvlla dhe q fliste t njjtn gjuh me popullin q e priti, domethn pellazgjishten.

C) - Kur pellazgt-tirrenas ose etruskt emigruan nga Azia e Vogl pr t shkuar q t vendoseshin nItalin qendrore duke kaluar npr Samotrak, ata nuk ndien asnj vshtirsi pr tu vendosur si n atishull, ashtu edhe n Itali, sepse gjetn kudo popuj vllezr, t cilt i pritn vllazrisht.

D) - Kur nga viti 600 para Krishtit foceasit zbarkuan n Marsej, themelimin e s cils gabimisht uaatribuojn atyre, qyteti tashm ekzistonte; ai madje kishte nj mbret me nj vajz pr t martuar dhesundonte nj popull mjaft t qytetruar. Mbreti dhe populli i pritn ata njsoj si vllezr pr t njjtnarsye.

E) - S fundi, kur etruskt, duke ikur nga rreziqet q i krcnonin n Itali pr shkak t turbullirave qshprthyen n Rom dhe n gjith gadishullin nga fundi i Republiks, e kaluan kanalin e Otrantos pr tshkuar q t vendoseshin n mas n Epir ose n Shqiprin Jugore t sotme, e bn kt sepse e dinin qdo t gjenin atje nj popull vlla. Gjithashtu, pasi u vendosn aty, ata u przien ngusht me popullsinvendse dhe me t formuan popullin e sotm shqiptar t rajonit, i cili pr kt arsye mbancilsimin Tosk, domethn Etrusk (khs. Toskan n Itali, banor i sotm i viseve t Etruris s lasht).

Ka shum prova q e pohojn kt fakt. S pari, cilsimi i gjysms tjetr t popullsis s Shqipris, t

Veriut, q sht: Geg. Kjo fjal dhe Gegni i kundrvihet Tosk dhe Toskni (khs. Toskan n Itali,krahina q i korrespondon Etruris s lasht), nga vet kuptimi q bart. Nse Tosk nnkupton njimigrant t ardhur n vend, prkundrazi, Geg do t thot rrnjs ose autokton n po at vend: ngagreqishtja . Kjo kundrvnie m pas u mbshtet nga fakti, se sht dialekti shqiptari gegrishtesq afrohet m shum me greqishten e lasht, ndrsa dialekti tosk tregon m shum ngjashmri melatinishten; n t vrtet, sht e kundrta e asaj q duhej t ndodhte. Kjo kundrshti n dukje shpjegohetme faktin q, kur erdhn pr tu vendosur n Shqiprin Jugore, ku popullsia vendse ishte rralluar prshkak t masakrave, shkatrrimeve dhe shprnguljeve nga gjenerali romak Paul Emili m 168 paraKrishtit, imigrantt etrusk, m t shumt n numr, ushtruan nj ndikim kaq t madh mbi dialektin epopullsis vendse shqiptare, q me koh e bn mjaft t ndryshme nga ai i gegve. Gjithashtu pikrishtpr kt arsye dialekti i Toskris, ndonse ka qen n kontakt t drejtprdrejt me greqishten, i ngjet mshum latinishtes, n vend q ti ngjiste greqishtes s lasht; kurse dialekti geg, ndonse sht m i

larguar nga greqishtja dhe i ndar prej saj nga Toskria, i ngjet m shum, sepse ai sht ruajturgjithmon po ai q flitej n t gjith Shqiprin para imigrimit t etruskve, domethn i till si kishteqen kur ndodhej n kontakt me Greqin.

Kshtu ajo q ka ndodhur n nj epok relativisht t von, si po e themi me shembuj mbshtets, ka mshum arsye t ket ndodhur gjithashtu n epoka m t largta, domethn pas formimit t gjuhs s part mirfillt t racs s bardh n trsi, deri n datn e prmbytjes s Atlantids. Gjat gjith ksajperiudhe t gjat migrimet nuk kan pushuar dhe kan vijuar t japin kontribut, - do t thoshim, -gjithashtu pr zhvillimin si t racs s bardh, edhe pr gjuhn e saj, e cila n kt mnyr u prhap dhe uruajt e njjt kudo. Besojm gjithashtu se e kemi br t kuptueshme aq sa duhet, se ajo q po tregojmnuk sht nj hipotez n er ose nj gj e pamundur, por prkundrazi, sht dika q ka ndodhur realisht;prndryshe ne nuk do t mundnim sot t shpjegonim as gjendjen shoqrore n fakt t lashtsis historikem t largt, as at t kohs son t re dhe bashkkohse, gjat s cils gjuha pellazge ose shqipe ka qen

e detyruar t luftoj kundr pushtimit nga dialekte t ndryshme t reja, q jan krijuar gjithnj e m tshumta.

Kur themi se pellazgt shtriheshin kudo, nga Kaukazi deri te shtyllat e Herkulit, dhe se gjith popullsit tcituara nga gjith shkrimtart e lasht ishin pellazge ose t racs s bardh dhe flisnin t njjtn gjuh, nenuk trillojm asgj, sepse ky fakt del nga vet tekstet e lashta. Mbi bazn e ktyre teksteve mund tkonstatohet edhe se ka qen gjuha shqipe, e cila n epokat m t vona ka shrbyer si lidhje ose imentondrmjet popujve q flisnin shqipen n Perandorin Bizantine, n Itali, n Overnj, n Spanj etj., dhe se


22/147

vijon ende t shrbej ndrmjet popullsive t Shqipris s lir dhe shqipfolsve t Greqis, Italis,Turqis dhe kolonive t tjera shqiptare.

Pr aq koh sa nuk ishte shpikur shtypshkronja dhe aq m tepr pr sa koh arsimi publik i detyrueshmnuk ishte vendosur me ligj n shtetet moderne, shqipja kishte mundsin t mbrohej; por n koht m tfundit zbatimi praktik i ktij arsimi t detyrueshm sht br gjithnj e m tepr i prgjithshm dhe gjuha

e lasht sht detyruar pak nga pak ti lshoj vendin gjuhs s re, kshtu q shqipja ekziston vetm mevshtirsi n disa ishuj territorial pak a shum t rndsishm, t prhapur nga nj ik n gjith Europnjugore dhe n vise mjaft t largta nga njri-tjetri. Kshtu, prve Shqipris,shqipja flitet ende: n mjaftvise dhe ishuj t Greqis; n nj pjes t madhe t Jugosllavis, ku ndikimi shqiptar mund t vihet re melehtsi n doket e zakonet, n veshjet e traditat e serbve; n Italin e jugut duke nisur nga Roma deriposht duke prfshir Sicilin; n Trak, n gadishulli e Galipolit, rreth Dardaneleve dhe detit tMarmaras, dhe nga pak kudo n Azin e Vogl, sidoqoft para vitit 1925 ose deri m 1925, q sht datae shkmbimit t popullsive ndrmjet Greqis e Turqis; dhe n disa lokalitete t veuara gjat bregdetitrus t Detit t Zi, duke prmendur vetm viset kryesore.

Atlantt dhe fundosja e Atrantiks

Tashm ne e dim se t famshmit osePellazgte t lashtve, t cilve madje u shtmohuar ekzistenca nga nj autor i sotm, prbnin vese nj popull t njjt dhe kan qen n origjinn eracs s bardh n trsi, origjin e cila przihet me ardhjen e njeriut mbi tok. Kemi par se si gjuhapellazge sht krijimi i tyre i mirfillt gjenial dhe se si u prhap e u prsos kudo, ku u prhap vet raca ebardh.

Pr shkak t shkputjeve ose t pengesave natyrore t pakaprcyeshme, si jan rrjedhat e mdha t ujit embi t gjitha vargmalet e larta, kryesisht Karpatet e Alpet, kontaktet ndrmjet Veriut ose Hiperboreanvedhe jugut t Europs ose Mesdhetarve, gjat qindra mijra vjetve nuk ka pasur mundsi t ishin tdendura e t vazhdueshme, popujt e mdhenj pellazg primitiv, si keltt e teutont nga njra an, dhesllavt nga ana tjetr, jan zhvilluar e kan prparuar, si nga pikpamja e qytetrimit t prgjithshm,

ashtu edhe t gjuhs, vese t shkputur ose vean, domethn vetm ndrmjet tyre, pa gzuar prparsitq vijn nga kontaktet m t shpeshta dhe t zakonshme ndrmjet gjith t bardhve. Megjithat duket sekta popuj hiperborean kan pasur shkmbime m t vazhdueshme me atlantt, pr shkak t mundsispr t lundruar me lehtsi ndrmjet dy brigjeve t ksaj pjese t Atlantikut. Do t besohen m fortkontaktet ndrmjet hiperboreanve t Europs dhe atlantve, po t mbahet para sysh se kta t fundit kanqen n komunikim t vijueshm me Egjiptin, - i cili ka qen nj nga kolonit e tyre t shumta, - duke ekaprcyer me lehtsi dhe rregullisht hapsirn e pafund, n at koh t pyllzuar e t gjelbr,t Sahars.

Rrfimi i Platonit lidhur me Atlantt

Pellazgt e Mesdheut dhe m n veanti pellazgt e Athins ose t Atiks t asaj epoke n zhvillimin etyre dhe n at mas q kishin prparuar drejt Perndimit, pasi nuk gjenin prpara vetes vese pellazg mpak t qytetruar, t egr dhe banor t shpellave, mund t prparonin pa ndeshur ndonj rezistenc. Porditn kur ata u gjendn ball pr ball me atlantt, pa dyshim t shoqruar nga ibert, ndodhi nj prplasjendrmjet dy zotrve t Europs n at moment. Natyrisht, ky kontakt ndodhi prpara prmbytjes sAtlantids.

Te TIMAIO (III, 24-25) Platoni, ky shkrimtar i madh e filozof i lashtsis, na jep rrfimin e Sokratit,sipas atij t Solonit, t cilin nga ana e tyre egjiptasit ia kishin treguar, dhe sipas t cilit n kt luft tmadhe ndrmjet pellazgve dhe atlantve fitorja u takoi pellazgve dhe zbrapsi invazionin e atlantve n


23/147

Europ drejt bregut atlantik, duke i shtyr tutje prtej Etruris, ku ata tashm kishin arritur. Ja prkthimi iktij teksti, q ne e kemi br vet:

... Shkrimet (egjiptase) rrfejn se sa e madhe ka qen forca q qyteti juaj (Athina) ka shkatrruar njdit, forc e cila duke u nisur nga gjiri i Detit Atlantik, u drejtua dhe poshtroi gjith Europn dhe Azin

s bashku. N at epok n fakt ky det ishte i arritshm me lundrim, pasi prpara hyrjes, q ju e quani:shtyllat e Herkulit kishte nj ishull, dhe ky ishull ishte m i madh se Libia (Afrika) dhe Azia s bashku(ato q njiheshin n at koh, natyrisht...) N kt ishull Atlantida nga mbretrit ishte ngritur nj forc emadhe dhe e admirueshme ushtarake, q mbante nn pushtetin e vet si vet ishullin t tr, ashtu dhemjaft ishuj t tjer e vise t kontinentit; gjithashtu atlantt mbretronin n njrn an mbi Libin deri nEgjipt, dhe n tjetrn mbi Europn deri te Tirrenia. Gjith kjo forc e mbledhur njsh nj dit ndrmorime nj t goditur robrimin e gjith viseve, si te ju, ashtu dhe te ne, edhe kudo gjetk n brendsi tshtyllave.

Pikrisht n kt moment, o Solon, ushtria e qytetit tuaj u shqua n syt e gjith njerzve pr bmat e sajheroike dhe pr forcn e saj; duke u ngritur n krye t t gjithve pr hir t madhshtis dhe t dredhis ssaj ushtarake dhe duke komanduar m n veanti vetm helen (ktu Platoni pa dyshim bn nj gabimanakronizmi: n epokn e atlantve pellazgt nuk e kishin ende iden e emrit grek ose helen, me t ciltnj pjes e vogl e tyre do t quheshin m von), ajo u detyrua m pas t luftonte e vetme, pasi t tjert ekishin braktisur; dhe pasi iu nnshtrua rreziqeve m t skajshme, ajo arriti m n fund ti mposhtsulmtart, ngriti monumente t fitores dhe mundi gjithashtu t pengonte, nga njra an robrimin e atyreq kurr nuk ishin robruar, dhe nga ana tjetr, t lironte prfundimisht ne t tjert, t gjith ne qbanojm brenda shtyllave t Herkulit.

M pas, n nj epok t mvonshme, pas trmeteve t jashtzakonshme dhe t kataklizmave, erdhn njdit dhe nj nat t kobshme; nga njra an, gjith forca luftarake u shkatrrua n tok nga ju, kurse ngaana tjetr, ishulli i Atlantids u glltit nga deti dhe u zhduk. Edhe sot e ksaj dite ai det atje nuk mund tkalohet me lundrim, se balta q u b nga ishulli duke u zhytur sht aq e trash, sa sht penges prkt...

Gjja m e habitshme n kt pjes nga Platoni sht se autori i lasht, - si e kemi vn re tashm m lartn tekstin grek t prkthyer, - duke folur pr nj fakt q kishte ndodhur afr nnt mij vjet para tij, nukmdyshet tu jap pellazgve t asaj epoke aq t largt cilsimin HELEN, ndonse nuk mund t mos edinte se n at epok emri Helen nuk ekzistonte ende. Vijm n prfundimin, se shkrimtari i madh e kabr kt, sepse ai e dinte q pellazgt e kohs s Atlantids kishin qen natyrisht paraardhs tdrejtprdrejt t popullsive greke bashkkohse t tij; kshtu, prve ksaj, ai gjith nderin e nj bmeushtarake t kryer nga pellazgt, ua vesh vetm athinasve, ndrsa Athina nuk ndruhej t quhej si qytetpellazgjik i mirfillt.

Nga ana tjetr, te KITIA Platoni duket se ka shkruar nj far historie t prgjithshme t atlantve; nakan arritur nga dialogu n kt vepr pr fat t mir t plot, disa pika t rrfenjs TIMAIO. Shkrimtarifilozof s pari fikson nnt mij vjet, para epoks n t ciln jetoi Soloni, data e fitores q korrn pellazgtathinas mbi atlantt, pastaj ai na jep gjenealogjin e mbretrve t tyre t par, bij t Poseidonit, dhe

barinjt m t urt t popujve q kan qen ndonjher; s fundi, ai na prshkruan ishullin e Atlantids, tcilit i vesh nj pjellori dhe nj pasuri t mrekullueshme.

Kto rrfime t Platonit, t mbshtetura nga hollsi q ndeshen te autor t tjer t ndryshm t lashtsisgreke e latin, si Homeri, Hesiodi, Euripidi, Straboni, Plini, Elieni, Tertulieni, etj., ndrmjet autorvemodern disa i kan quajtur si fragmente t nj far romani filozofik, kurse t tjer, dhe n nj numr mt madh, i kan besuar fjals s Platonit dhe gjith t tjerve.

Personalisht ne jemi t bindur, se kto fakte t ndryshme, t njoftuara nga autort m t mdhenj tlashtsis, nuk kan asgj fantaziste ose mitike.


24/147

ARIASIT

Nga zhdukja e Atlantids deri duke prfshir ekspeditn e

par t ariasve drejt Indis...

Me zhdukjen e Atlantids u zhduk gjithashtu i gjith vendi ose gjith ishulli i pamat, i cili pa lindjen enjerzve t par t racs s kuqe, t quajtur atlant dhe q ishte njkohsisht djepi i qytetrimit t tyre tadmirueshm. Por meq kta njerz ishin n marrdhnie shum t rregullta me tonin, domethn me tbardht q ende quheshin pellazg dhe djepi i t cilve ishte gjith Europa bashk me pjesnm perndimore t Azis dhe me pjesn e veriut t Afriks, ne jemi t sigurt se ky kontakt shum ingusht do t ket vijuar qindra mijra vjet, pa dyshim, dhe duhet t jet n origjin t nj qytetrimi tprbashkt t atlantve dhe t pellazgve, q nuk kan pushuar s prparuari, mbi t gjitha, n saj tnumrit t madh t atlantve, t cilt n periudhn e fundit i shptuan prmbytjes, pasi ata ishin n atmoment n viset europiane, afrikane ose aziatike dhe t mbrojtur nga katastrofa.

Gjat disa mijvjearve, q ndajn kt epok t zhdukjes s Atlantids, deri n epokn e ekspedits spar pellazge drejt Indis, q ndodhi rreth vitit 3000 para Krishtit, pellazgt, - trashgimtar t atlantvekryesisht me ndrmjetsin e t gjith atyre, si tham, q ndodheshin n Europ dhe shptuan ngafundosja dhe u shkrin m pas n masn pellazgjike, - duke grumbulluar edhe prvojn praktike shkall-shkall, dije t prgjithshme pas dijesh t prgjithshme dhe shkenca t ndryshme mbi shkenca tndryshme, arritn ta prmirsojn n mnyr t ndjeshme gjendjen e tyre shoqrore, t prmirsojnmjetet e tyre t shumta t ekzistencs vetjake dhe t jets s prbashkt, dhe t gzojn ose t prfitojnnga nj gjendje qytetrimi t shquar pr at koh.

Duke ardhur m afr drejt nesh, domethen n momentin e s ashtuquajturs Ekspedit I, n saj tinteligjencs s tyre, arsyetimit, imagjinats dhe shpirtit t tyre krijues, duke prfituar nga praktika,prvoja dhe arritjet e mparshme, ata mundn t arrinin n nj pik t dijes ushtarake aq t prsosur dhe t

zotronin nj program ose nj numr mjeshtrisht t lufts pr ti prdorur aq t rndsishme, sa duke endier veten t pathyeshm, nuk u lkundn, - n saj t parimit t prgjithshm q populli, i cili ekonsideron veten realisht m t fortin, u imponohet me arm fqinjve dhe gjith t tjerve, - t niseshinpr t pushtuar Lindjen dhe Indin, dhe kjo pr t prgnjeshtruar ata, t cilt pretendojn se njerzimigjithmon lviz nga Lindja drejt Perndimit dhe kurr nga Perndimi drejt Lindjes.

Gjat po ksaj periudhe midis fundosjes s Atlantids dhe epoks s fillimit t Ekspedits I t pellazgveose t ARG-ve drejt Indis, prve kontaktit me atlantt, q mbetn prfundimisht n Europ, ata patnedhe kontakte t ndryshme q u bn si pasoj e shprnguljeve t shumta t popullsive, q u prkisningrupeve pak a shum t rndsishme t po asaj race pellazgjike, t bardh. Kto kontakte solln edhe njher q t njtrajtsohet gjuha pellazge e folur dhe ndoshta e shkruar n at epok. Ne madje jemi tsigurt q, n saj t fams botrore q pellazgt ose ARG-t duhej t kishin fituar nga fitoret e tyre mbiatlantt, ata patn mundsin t prhapnin, me urtsin e tyrelegjendare, prdorimin e gjuhs s tyre n

dialektin q ata vet e flisnin n qendr t Greqis, kryesisht n Athin dhe n Itali.Ne e nnvizuam mbiemrin ton: legjendar, i cili cilson emrin: urtsi, pr t vn n dukje rastin q najep q t ndreqet nj gabim tjetr mijravjear, konkretisht ai q vazhdimisht e prkthen fjaln ,q icilson si hyjnor, sikurse kjo t kishte ndonj lidhje fardo me mbiemrin , i cilivet vjen prej emrit , q do t thotPerndidhe prej nga vjen mbiemri , i cili iprgjigjet:hyjnor. N fakt, fjala , q sht ngatrruar nga padija n kt mnyr, nuk sht gj tjetrvese mbiemri prejfoljor i shqipes ose i pellazgjishtes: di-s, q vjen nga folja: di, me kuptimin kamdije. : ather sht e njjta fjal me pellazgjishten: di-s, q do t thot i ditur, ai q di; dhe


25/147

prkthimi i vrtet i: si rrjedhim do t ishte:Pellazgt editurose Pellazgt e urt, dhejo Pellazgt hyjnor, si e kan prkthyer gjithnj gabimisht ose nga padituria.

Para nisjes s ekspedits drejt Indis termi Pelarg ose Piellarg, q shnonte gjith popullsit e racs sbardh sht thjeshtsuar, duke e hequr gjymtyrn e par PEL ose PIELL, q do t thot linddhe ruajtivetm gjymtyrn e dyt, q sht:ARG ose n greqishten A dhe q ka kuptimini bardh. Ky term i

dyt, i cili ka pasur fat t madh, nse mund t shprehemi kshtu, dhe sht n origjin t fjalsmesopotamaseARYA dhe t fjals greke: , mjaft t shpesht n kt gjuh t fundit, ky term prazuri vendin e fjals ose , megjithat pa arritur q ta zhduk trsisht. Sido q tjet, ajo q duhet shmangur, si e kemi vn re tashm, sht ngatrrimi me termin grek: A, i cilishkruhet saktsisht n t njjtn mnyr, por q e ka theksin n rrokjen para parafundores, dhe q do tthot: banor ose qytetar i qytetit t Argosit.

Hititt

Popullsia ariase e hititve me sa duket e ka origjinn aty, ku ajo ka jetuar n Azin e Vogl, domethn nterritorin e gjer n veri t Siris, rrjedhimisht si gjithnj sht fjala pr nj popullsi rrnjset Azis sVogl. Rreth ksaj brthame autoktone u shtuan m pas element t tjer argian, q bnin pjesn pellazgt-eteokretas t ishullit t Krets, q u bashkuan me masn e efektivave t Ekspedits dhe qzbarkuan n Azin e Vogl. T ardhur n veri t Siris, kta pellazg-eteokretas u ndan m dysh: njpjes ndoqi ekspeditn drejt Fenikis dhe tjetra u przie me vendsit, domethn t po asaj race dhe mepo at gjuh, duke formuar popullin q u quajt me emrin e tyre: Hitit. Sa pr gjuhn q doli nga kontaktii ktyre dy popullsive pellazgjike, sht dika kureshtare, q duke u mbshtetur n t dhnat e njoftuaranga Fried H. ROSNY, i cili ka shqyrtuar dhe analizuar me hollsi, si del nga botimi n EnciklopedinBritanike, botimi i ri, te fjalaHititt, nuk mund t mos konstatohet q lakimet e saj, format e vets sdyt t shumsit etj., e bjn t ngjashme me shqipen e sotme!

Si rrjedhim, po e prsrisim edhe nj her, q njohja e thelluar e shqipes s sotme sht me dobi t madhe,sepse ndihmon n mnyr t padiskutueshme dhe n masn m t madhe pr deshifrimin dhe prkthimin e

gjith mbishkrimeve, q besohet se jan pellazgjike, etruske ose t tjera dhe q sht e pamundur tlexohen e t prkthehen ose thjesht t prkthehen ndrsa tekstet e tyre e kemi t leht ti lexojm.

Fenikasit

Ashtu si pr hititt, popullsia origjinare e nj pjese t Siris q quhet Feniki, ka qen nj popullsiprimitive pellazgjike. Nga mijvjeari VII para Krishtit shumert, q vinin nga jugu dhe q kishin ngjyrne karakteristikat e racs s zez, t przier me akadiantq vinin nga veriu e verilindja dhe q kishinngjyrn e karakteristikat t przierjes s t dy racave: t bardhve dhe t verdhve, pasi u shkrin sbashku dhe formuan kshtu nj popull tipik ose semit, iu nnshtruan edhe nj przierjeje tjetr me

popullsin pellazgjike t bregut fenikas. Kshtu fenikasit para ekspedits s par t argve drejt Indis ngapikpamja racore u bn nj popull i mirfillt mesopotamas, sepse elementi shumer-akadian, q erdhi e uprzie me popullin pellazg ishte shum m i rndsishm se elementi vends. Del se gjat disamijvjearve q pasuan pushtimin, shumert-akadian arritn t semitizojn trsisht popullin e lashtautokton, duke e br t humbas gjuhn strgjyshore pellazge dhe i dhan atij karakterin dallues prkatst popullit mesopotamas talasofobose .

Rreth vitit 3000 para Krishtit, kur pra elementi arg ose pellazg, i cili u shkput nga masa e ekspedits spar drejt Indis, erdhi e u vendos n Feniki, nuk bri gj tjetr vese u mbivendos mbi elementinmesopotamas, q prndryshe ishte przier, t bregut sirian; kshtu, megjith humbjen e gjuhs s vet


26/147

strgjyshore, ai mundi t ruaj nj far pastrtie relative t racs s origjins dhe kjo u lejoi ktyrefenikasve t mos e kishin frik pak m von detin, por t mbeteshin gjithnj detar t patrembur dhe, silundrtar-tregtar-themelues kolonish e tregtie, t fitonin famn e njerzve shum t shkatht prsiprmarrje detare, nga e cila jan mbiquajtur anglezt e bots s lasht. Po ta shqyrtojm mir kt nofk,q u sht dhn duke krahasuar dy popuj, njrin t lashtsis dhe tjetrin t kohs son dhe duke pasur qt dy po ato cilsi dhe po ato aftsi pr lundrim n prgjithsi dhe pr bma detare n veanti, mund t

kuptohet se ai q ka br kt afrim, pa e vn n dyshim ka krahasuar dy pjes t t njjtit element racor,por t ndara midis tyre nga nj hapsir prej rreth tre mijvjearsh t paktn. A nuk do t thoshim, nfakt, se lundrtart-kolonizatort-tregtart e lashtsis t ashtuquajturit fenikas, ishin n t vrtet vesepasardhs t drejtprdrejt t nj populli arg, e prandaj pellazg ose shqiptar? Nga ana tjetr, po tprpiqemi t prcaktojm origjinn racore t lundrtarve-kolonizatorve-tregtarve modern osebashkkohs, a nuk konstatojm se ata gjithashtu jan pasardhs t po asaj race, si dhe lundrtart fenikast lashtsis? A mund t harrojm emrat: Albion, Albain, Albany dhe t tjer t ngjashm, q prdorn prAnglin dhe pr anglezt, skocezt, irlandezt, ose pr popuj t tjer t ishujve t Mbretris s Bashkuar?Kta emra nuk jan aspak fantazira dhe shpikje t zbrazta; prkundrazi, ata jan rrjedhim i nj realiteti tdukshm, q na shtyn t shprehim mendimin se n epokn e lasht, menjher pas zbulimit t kallajit, -prej nga ka ardhur emri i ktyre ishujve: Kasiterideose Kprej greqishtes , q do tthot kallaj, - ka pasur koloni shum t rndsishme t pellazgve, argienve ose shqiptarve, me fjal t

tjera: grek, latin, shqiptar, ligur, arvern etj., q ishin vendosur n Britanin e Madhe. (Atje tashmduhej t kishte popullsi t rndsishme shqiptare). Ato grumbulloheshin rreth minierave vetm prshfrytzimin e tyre dhe pr t siguruar tregtin e ktij metali me gjith portet e Mesdheut. (Kjo situat kavazhduar deri n pushtimin norman dhe anglo-sakson, q i nnshtruan kto grupe minatorsh e tregtarshdhe i asimiluan. Megjithat ne mendojm se to e paskajores s anglishtes sht nj ndikim i sigurt ishqipes, q ka mbetur n anglishten. I njjti prdorim q bhet n t dyja gjuht sht nj prov edukshme dhe e hapur e origjins s prbashkt t fjals). Dhe ato vijuan przierjen me popullsin shumt lasht pellazgjike vendse, tashm t przier me element tepr t rndsishm me origjin nga atlantt.Edhe sot mund t dallohen leht kta metis t pellazgve rrnjs t Veriut dhe t Perndimit t Europsme imigrantt e Atlantids pr shkak t ngjyrs s fytyrs mjaft t hijezuar n trndafili dhe nga ngjyra eflokve, q jan t verdh t elur nga m t bukurat.

Ajo q na mbshtet gjithashtu kt mendim sht se kemi lexuar n FRANCE-SOIR t s diels 22 - thns 23 korrik 1958, Dashurit e Famshme, Sharli II, tregim i Paul GORDEAUX: Prej shum brezashfemrat n familje

Robert d‟ANGÉLY - Enigma nga pellazgët te shqiptarët

Documents

Transcript of Robert d‟ANGÉLY - Enigma nga pellazgët te shqiptarët