Restaurant Respijt - Sociaalweb€¦ · de 2,6 miljoen die meer dan 8 uur per week en/of langer dan...

Voor ondernemers en organisaties die vervangende

mantelzorg (willen) bieden

Restaurant Respijt

Restaurant RespijtVoor ondernemers en organisaties die vervangende

mantelzorg (willen) bieden

Colofon

Auteurs: Ina Wilbrink en Roos Scherpenzeel, MOVISIE

Eindredactie: Afdeling Communicatie MOVISIE

Vormgeving: Ontwerpburo Suggestie & illusie

Coverfoto: Karijn Kakebeeke/Hollandse Hoogte

Met dank aan:

Jacqueline Beekes, Handen-in-Huis

Iris Zeijlemaker en Simone Schmidt, Respijthuis Alkmaar

Thalia Silvius, Servicepunt Mantelzorg Putten

Caroline Snoeij, Zorgboerderij Het Paradijs

Edwin Campagne, Theehuis Rhijnauwen

Deze publicatie is mogelijk gemaakt door financiering van het ministerie van VWS

en Stichting Vrienden van Mantelzorgvervanging.

Het Expertisecentrum Mantelzorg is het landelijk kenniscentrum voor mantelzorg en

mantelzorgondersteuning, met een breed scala aan diensten en producten voor alle

sectoren waar mantelzorgondersteuning een aandachtspunt is of zou moeten zijn.

Van visie tot praktische oplossingen, van inspiratie tot kennis en advies.

Overname van informatie uit deze publicatie is toegestaan onder voorwaarde van

bronvermelding.

© 2012 Expertisecentrum Mantelzorg

www.expertisecentrummantelzorg.nl

www.movisie.nl

www.vilans.nl

Het Expertisecentrum Mantelzorg is een samenwerkingsverband van MOVISIE en Vilans.

Inhoud

Vooraf:

Theehuis Rhijnauwen - Make-over van een vermoeid pannenkoekenhuis 4

Inleiding 7

Casus: Servicepunt Mantelzorg Putten - Respijtzorg light 10

1 RestaurantRespijt-Debasics 12

Casus: Handen-in-Huis - Denken vanuit de doelgroep 16

2 Vanlekkerehongernaarsmakelijkgegeten-

Watmoetikwetenvandegasten? 18

Casus: Zorgboerderij ’t Paradijs - Inzet voor het vrijaf-gevoel 24

3 Van‘watkanikinschenken?’tot‘allesnaarwens?’-

Devoorwaardeninhetrestaurant 26

Casus: Respijthuis Alkmaar - Meer dan een adempauze 38

4Totslot 40

Geraadpleegdebronnen 41

Aanbevolenpublicaties 42

Theehuis RhijnauwenMake-over van een vermoeid

pannenkoekenhuis

Theehuis Rhijnauwen, waar de basis voor deze brochure werd gelegd, is al zo’n 75 jaar een klas-

sieke uitspanning aan de rand van Utrecht. Generaties van Utrechters aten hier hun pannenkoek

na een wandeling langs de Kromme Rijn of een fietstocht door de bossen van Amelisweerd. Zo’n

15 jaar gelden was niet alleen het gebouw wat sleets geraakt, maar ook de bedrijfsvoering als tradi-

tioneel seizoensbedrijf. Onder een nieuw management onderging de oude dame een ‘make-over’,

waarbij zowel in het gebouw als in de gasten en het eigen personeel stevig werd geïnvesteerd.

Bedrijfsleider Edwin neemt graag even de tijd voor een uitleg ‘Want bij wat jullie doen komt het er

nog veel meer op aan dan bij ons in het Theehuis. Hier gaat het erom dat de gast met plezier komt

lunchen, een teambespreking houdt of een kop koffie drinkt. Bij jullie is het de vraag of je met een

gerust hart je bejaarde moeder kunt achterlaten, dat luistert nog veel nauwer.’

Oudeennieuweklanten

De meest in het oog springende verandering was de uitbouw met een grote, lichte serre en een

riant terras langs de Kromme Rijn. Om die investering rendabel te maken werd ook geïnvesteerd

in het werven van nieuwe gasten. Gerichte werving onder bedrijven en instellingen uit het aan-

palende Universiteitsterrein De Uithof en het kantorengebied Rijnsweerd bracht nieuwe zakelijke

gasten binnen, die hier komen voor lunches, teamsessies en bedrijfsborrels. Afgestemd op hun

wensen is de kaart uitgebreid met een ruime keuze aan broodjes, salades en lekkernijen. Maar

ook de traditionele bezoekersgroepen – wandelaars, watersporters en (groot)ouders met kleine

kinderen – worden gastvrij onthaald, al of niet met de traditionele pannenkoek. Alles vers,

biologisch, fairtrade en desgewenst glutenvrij, maar zonder culinaire hoogstandjes die te hoge

eisen aan de keuken zouden stellen.

Happymedewerkers

Zakelijke gasten kennen geen winterstop en dus blijft het Theehuis tegenwoordig het hele jaar

open. Dat zorgde meteen voor meer continuïteit in de personeelsbezetting en biedt dus ook meer

ruimte om te investeren in het personeel. Eigenlijk is dat de kern van de bedrijfsfilosofie: ‘Het

personeel gaat uiteindelijk met de gasten om, daar heb je als management lang niet altijd zicht

op. Zorgen dat je medewerkers zich happy voelen en goed en respectvol met elkaar omgaan, is

daarom het belangrijkste wat je kunt doen. Pas dan kunnen ze ook goed omgaan met de gast en

vooraf

aandacht hebben voor behoeften van verschillende doelgroepen. Mensen die hier voor een zaken-

lunch komen, hebben bijvoorbeeld een ander tempo dan mensen die op hun gemak komen aan

kuieren. Daar moet je oog voor hebben.’

De investering begint bij het inwerken van nieuwe medewerkers. De boodschap die door het

management wordt uitgedragen, maar ook door collega’s onderling: ‘Als jij ervoor kiest om hier

te werken, kiest het theehuis voor jou; het hele team kan je helpen’. Het inwerken van nieuwe

collega’s bijvoorbeeld, gebeurt voornamelijk door medewerkers die het jaar daarvoor zelf zijn

ingestroomd. ‘De eerste dagen zijn we alleen maar bezig met aan de hand nemen, coachen en

uitleggen. Dan wordt er geen cent verdiend’. Maar ook daarna verslapt de aandacht niet. ‘Zit er

iets dwars, dan nemen we er aan het eind van de dag een kop koffie bij en praten het uit; niemand

gaat zonder een happy gevoel naar huis. Een paar keer per jaar halen we nog eens extra iedereen

bij elkaar om alles door te spreken en te leren van ervaringen. Van de manier waarop we nu werken

is zeker de helft zo ontstaan, puur vanuit ervaringen in het team.’

Hetrendement

Op de stralende voorjaarsdag waarop wij er onze bespreking houden is het rendement overduidelijk.

Het publiek is gemengd; rustende wandelaars, teamleden van een bedrijf, theedrinkende vriendin-

nen en jonge vaders met kinderen zitten door elkaar heen zónder elkaar te hinderen. Allemaal even

enthousiast begroet en alert bediend. Hier gaat inderdaad iedereen happy de deur uit, en hier valt ook

voor aanbieders van respijtzorg veel te leren.

www.theehuisrhijnauwen.nl

6 Restaurant Respijt

Mantelzorg: omvang en ervaren belasting

In 2008 waren er 3,5 miljoen volwassen Nederlanders die mantelzorg

verleenden. Het mantelzorgbeleid van de overheid is met name gericht op

de 2,6 miljoen die meer dan 8 uur per week en/of langer dan 3 maanden hulp

verleenden; dat is circa 20% van de volwassen bevolking.

Het aantal mantelzorgers bleef tussen 2001 en 2008 vrijwel gelijk. Het aandeel

mantelzorgers dat langdurig en intensief helpt, steeg echter met 50% naar

1.1 miljoen. Het aantal ernstig belaste mantelzorgers steeg van 300.000 naar

450.000. (Oudijk e.a., 2010).

Ernstig belaste mantelzorgers zijn vooral mensen die intensief en langdurig

zorgen voor hun eigen partner of voor een inwonend kind, weten we uit eerder

SCP-onderzoek (de Boer e.a., 2009). Juist de zorg binnen het eigen huishouden

groeit gemakkelijk uit tot een ‘grenzeloze’ en langdurige inzet, die weinig met

anderen gedeeld wordt. Van de zorgende partners delen 80% de zorg niet met

anderen, van de ouders die zorgen voor een inwonend kind staat ruim de helft

er alleen voor.

Behoefte aan en gebruik van respijtzorg

Van de 1,7 miljoen mantelzorgers die in 2007 zware vormen van hulp verleenden, had 24% behoefte aan een vorm van respijtzorg. Mantelzorgers met een sterke respijtwens (11%) willen vooral af en toe een meerdaagse time-out om even helemaal los te komen uit de zorgsituatie. Mensen met een minder sterke respijtwens (13%) willen liever een of twee dagdelen per week vrijaf. Vooral op dit gebied is er een grote onvervulde behoefte: slechts 2% maakt gebruik van een oppas aan huis, de behoefte aan deze voorziening is ruim vijf maal zo groot.

Helpers met een onvervulde behoefte aan respijtzorg geven vaker hulp aan personen met een cognitieve beperking (dementie) of een verstandelijke beperking. Jongere helpers (18 - 34 jaar) hebben vaker een onvervulde behoefte aan respijt dan ouderen.

Respijtvoorziening Wel behoefte geen gebruik

Gebruik

Dagopvang 6 12

Nachtopvang 3 3

Oppas aan huis 9 2

Logeervoorziening 6 2

Bron: De Boer e.a. (2009)

7Restaurant Respijt

‘Zet eerst het eigen zuurstofmasker op en ga daarna pas anderen helpen…’

Iedereen die ooit een luchtreis maakte kent de instructie voor het gebruik van de zuurstof-

maskers die bij dreigend zuurstofgebrek uit het plafond vallen. Om anderen te kunnen helpen

moet je zorgen dat je zelf ook lucht krijgt. Voor mensen die als mantelzorger langdurig en

intensief zorgen voor iemand in hun naaste omgeving geldt hetzelfde. Af en toe even een

time-out nemen kan helpen de zorg vol te houden zonder er zelf bij op te branden. Vaak is

daar binnen de familie of vriendenkring makkelijk een mouw aan te passen. Bijvoorbeeld

doordat een dochter, neef of vriend de zorg voor een paar uur overneemt. Maar soms is een

meer georganiseerde en ook meer gespecialiseerde vorm van vervanging nodig. Over die

georganiseerde vormen van mantelzorgvervanging gaat deze brochure.

De tijdelijke en volledige overname van de zorg van een mantelzorger met als doel om

die mantelzorger even vrijaf te geven noemen we respijtzorg (Beleidsbrief Naast en met

elkaar, 2009). Van de 1,7 miljoen mantelzorgers in Nederland die zorgen voor iemand met

ernstige beperkingen heeft één op de vier behoefte aan respijtzorg (De Boer e.a., 2009).

Het daadwerkelijk gebruik blijft daarbij ver achter. Dat komt onder andere doordat man-

telzorgers de mogelijkheden niet kennen, opzien tegen de bureaucratische rompslomp bij

het regelen, het moeilijk vinden om de zorg uit handen te geven óf doordat er gewoon

geen passend zorgaanbod beschikbaar is. Nog te veel mantelzorgers blijven daardoor te

lang zelf doorploeteren en lopen zo een verhoogde kans op overbelasting en schade aan

hun eigen gezondheid. In 2008 voelden ruim 450.000 mantelzorgers van 18 jaar of ouder

zich ernstig belast; een stijging van 50 procent ten opzichte van 2001 (Oudijk e.a., 2010).

Zij vinden dat de zorg teveel op hun schouders rust, dat hun zelfstandigheid in de knel

raakt en dat de zorgverlening ten koste gaat van hun gezondheid en conflicten oplevert

op het werk of in de thuissituatie.

Deze brochure wil ondernemers en organisaties op het terrein van zorg en welzijn

inspireren tot een frisse kijk op hun bestaande aanbod en tot een open oog voor nieuwe

mogelijkheden. De titel Restaurant Respijt geeft al aan dat we het bieden van respijtzorg

vergelijken met het serveren van een maaltijd. We hebben gekozen voor die insteek, omdat

eten een basisbehoefte is; eten geeft energie. Uit eten gaan in een restaurant – of thuis de

cateraar laten komen – brengt de eters bovendien in een ontspannen vrijetijdssfeer. Precies

Inleiding


de sfeer die de mantelzorger nodig heeft om los te komen van de zorgsituatie.

Net als in een restaurant, hangt het welslagen van de respijtmaaltijd niet alleen af van

wat er op tafel komt. Het gaat ook om de manier waarop, de aankleding, de ligging, de

openingstijden en natuurlijk de hoogte van de rekening. Deze brochure is daarom méér

dan een kookboek. We kijken we niet alleen naar de kwaliteit van de gerechten, maar ook

naar wat er vóór en achter de schermen moet gebeuren om de gasten blij en tevreden van

tafel te laten gaan.

Het veld van respijtzorg is de afgelopen jaren sterk in beweging gekomen, ook door de

overheveling van een groot deel van de AWBZ-voorzieningen naar de Wmo. Veel mantel-

zorgers komen daardoor niet of pas in een laat stadium in aanmerking voor vervangende

zorg. Uit onderzoek (Exel e.a., 2006) weten we echter dat mantelzorgers pas echt opladen

als de vervangende zorg tijdig geboden wordt. Het is daarom belangrijk dat er een groter

en gevarieerder aanbod ontstaat van lichtere vormen van respijtzorg, die niet of in min-

dere mate afhankelijk zijn van AWBZ-financiering. Vanuit nieuwe initiatieven van partijen

die zich nog niet eerder op dit terrein bewogen, maar ook vanuit zorgaanbieders die nu al

actief zijn op dit terrein. Uit verschillende onderzoeken (zie o.a. Moulijn en Schulp, 2010)

weten we dat ook het bestaande respijtaanbod nog verbeterd kan worden, vooral op het

gebied van klantgerichtheid. Respijtzorg is nu eenmaal individueel maatwerk en mantel-

zorgers zijn drukbezette mensen. Als het aanbod op de een of andere manier niet aansluit

bij hun vraag, zullen ze er niet eens aan beginnen of al snel teleurgesteld afhaken.

Twee vragen staan in deze publicatie centraal:

Watmoetikwetenovermijngasten?

Of eigenlijk zijn het er in dit geval twee, want een bijzonder gegeven van het aanbieden

van respijt is dat je twee gasten bedient. Achter de gast waar je tijdelijk voor zorgt, staat

nog een tweede gast: de mantelzorger. Voor veel aanbieders van respijtzorg is de mantel-

zorger nog een grote onbekende. Toch is die tweede gast in Restaurant Respijt eigenlijk

zelfs de hoofdgast. Zijn of haar behoefte aan aflossing van de wacht, respijtbehoefte

noemen we dat, vormt immers de aanleiding om aan te schuiven.

Watkanikdoenombeidegastenaanhuntrekkentelatenkomen?

We volgen het pad van mantelzorger en zorgvrager opnieuw, maar nu vanuit het perspec-

tief van de zorgaanbieder, oftewel de ‘restauranthouder’. Aan welke voorwaarden moet

zijn aanbod voldoen om te zorgen voor een zo groot mogelijk respijteffect?

Wat een kritische inspectie van het eigen restaurant kan opleveren, bewijst het voorbeeld

van Theehuis Rhijnauwen: de transformatie van een vermoeid pannenkoekenrestaurant

aan de rand van Utrecht tot een populair trefpunt voor verschillende publieksgroepen.

9Restaurant Respijt

Naast dit echte restaurant kijken we in de keuken van een viertal ‘respijtrestaurants’.

Variërend van enkele ‘lichte’ vormen van vrijwillige respijtzorg tot meerdaagse of zelfs

meerweekse opvang – binnens- en buitenshuis – illustreren ze samen de breedte van het

palet aan respijtvoorzieningen.

Opbouw van de brochure Als plaatsbepaling schetsen we in het eerste hoofdstuk de basics van respijtzorg en

beschrijven we in vogelvlucht het palet aan respijtvoorzieningen. In het tweede hoofdstuk

brengen we het pad dat de mantelzorger samen met de zorgvrager bewandelt om zijn

honger te stillen schematisch in beeld met behulp van de respijtpiramide. In hoofdstuk

drie staat het perspectief van de aanbieder centraal. In het laatste hoofdstuk staan we stil

bij de overige partijen in het speelveld van de respijtzorg, zoals verwijzers, financiers en

gemeente als regisseur van de mantelzorgondersteuning.

Gebruikte begrippen

Mantelzorg Zorg die wordt gegeven aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe omgeving

Zorgvrager Hulpbehoevende’ die door mantelzorger wordt verzorgd of begeleid (ook aan-geduid als ‘zieke’, ‘zorgvrager’ of ‘naaste’)

Respijtzorg Tijdelijke en volledige overname van zorg met het doel de mantelzorger vrijaf te geven

Respijtzorgvoorzieningen

Verschillende vormen van vervangende zorg (dagopvang, logeerhuis),

Servicepunt Mantelzorg Putten Respijtzorg light

Toen de mantelzorgondersteuning in Putten werd ondergebracht bij Stichting Welzijn Putten is

bewust gekozen voor een laagdrempelige naamgeving: Servicepunt Mantelzorg. Van een punt

waar je service krijgt wil immers iedereen wel gebruik maken. Laagdrempelig zijn ook de bijzon-

dere vormen van vrijwillige respijtzorg die het Servicepunt aanbiedt: ‘De koffer’ en het wandelen

‘Langs het bospad van mijn vader’.

De kofferDe welzijnsdienst ‘De Koffer’ ontleent zijn naam aan ‘de koffer’ met een persoonlijk samenge-

steld pakketje van materialen – beelden, geluiden, geuren, dierbare gebruiksvoorwerpen – die de

levensgeschiedenis van een oudere met geheugenproblemen tot leven brengt. De oudere (of jong)

dementerende wordt met behulp ervan actief en met respect aangesproken op de eigen geschie-

denis, op wat uniek voor diegene is. Vrijwilligers leggen met zo’n concreet middel makkelijker

contact met de oudere en als het vertrouwen eenmaal is opgebouwd, kan de mantelzorger de zorg

makkelijker overdragen. ‘Al ga je als mantelzorger maar even naar boven om wat voor jezelf te

doen, of een uurtje naar de kapper’, weet directeur Thalia Silvius. ‘Daarmee kom je toch even los

van de zorg en het geeft gelegenheid om die zorg met anderen te leren delen.’

Het doel is dat mantelzorgers en andere familieleden of buren, vrienden en kenissen ook gebruik

maken van de handvatten die het materiaal biedt om de oudere te stimuleren en herkenning op

te roepen. Het geeft een ‘natuurlijk’ gesprek. Probleemgedrag kan ermee voorkomen worden. Het

‘koffertje’ zelf kan trouwens net zo goed een dierbare oude boodschappentas zijn of een plastic

zak van de winkel waar iemand vroeger gewerkt heeft. De basis voor de inhoud wordt gelegd door

meteen al bij het intakegesprek te vragen naar zaken waardoor de oudere echt geprikkeld wordt.

De projectleider die de intake doet, zorgt ook voor de koppeling van oudere en mantelzorger aan

een passende vrijwilliger.

‘Langs het bospad van mijn vader’Een ander voorbeeld van respijtzorg in ‘lightversie’ is het project met de poëtische naam ‘Langs

het bospad van mijn vader’. Op een landgoed in het bosrijke Putten kunnen ouderen met geheu-

genverlies en hun mantelzorgers iedere tweede dinsdag van de maand een boswandeling maken.

Dit onder deskundige begeleiding van een medicus, een natuurexpert en voldoende begeleidende

casus

vrijwilligers van Stichting Welzijn Putten. Mantelzorger en oudere worden samen ontvangen met

een kopje koffie, daarna gaat de oudere samen met een begeleider aan de wandel. De mantelzor-

ger mag kiezen: meelopen met de zorgvrager, zelf een eigen boswandeling maken of aanschuiven

bij andere mantelzorgers. De meesten kiezen voor het laatste en zo is het bospad tegelijkertijd een

informeel trefpunt van lotgenoten.

De meeste deelnemers – ouderen en mantelzorgers – slaan geen wandeling over. Beiden zijn even

helemaal in een andere omgeving. Bij veel ouderen stimuleert de wandeling in de buitenlucht de

alertheid en de concentratie. Hun mantelzorgers komen even los van de beslotenheid van de zorg-

situatie en vinden herkenning bij lotgenoten. Mantelzorgers ervaren het als een gezellig uitje: even

hun geliefde in een andere omgeving zien genieten van de natuur en gezellig samenzijn.

Op ideeën komenHoe zulke vernieuwende vormen van mantelzorgondersteuning ontstaan? ‘Lijnen zo kort mogelijk

houden, weten wat er speelt en kijken waar je elkaar kunt versterken’ is het devies van Silvius.

Het idee voor ‘het bospad’ ontstond bijvoorbeeld naar aanleiding van de presentatie van Stich-

ting Grensverleggende Talenten, de eigenaar van het landgoed, voor het mantelzorgcafé over hun

werk met autistische kinderen. ‘Zij kunnen via ons bekendheid geven aan hun werk, wij hebben

eens per maand toegang tot hun prachtige locatie. Beide projecten worden begeleid door onze

eigen projectleider, de overige medewerkers zijn vrijwilligers – ook de medicus die de wandeling

begeleidt. Beide diensten worden daardoor gewoon uit de reguliere middelen gefinancierd.’ Ook

financieel gezien respijtzorg in lightversie dus!

www.swputten.nl


‘Tijdelijke en volledige overname van de zorg van een mantelzorger met het doel om de

mantelzorger even vrijaf te geven’, de drie basisingrediënten zijn overal hetzelfde, maar

respijtzorg is geen eenheidsworst. Om ‘op maat’ vervangende zorg te bieden, passend

bij uiteenlopende zorgbehoeften van hulpvragers en uiteenlopende respijtbehoeften van

hun mantelzorgers is een palet aan voorzieningen nodig. Of die voorzieningen ook hun

doelgroep bereiken en het gewenste respijteffect opleveren, hangt niet alleen af van de

aanbieder van respijtzorg, maar ook van een aantal andere actoren.

Palet aan voorzieningenDe ene mantelzorger heeft alleen maar af en toe iemand nodig die de zorgvrager een paar

uur gezelschap houdt, de ander kan alleen zelf op vakantie als de zorgvrager ondertussen

wordt opgevangen in een gespecialiseerde logeervoorziening. Er is een grote verscheiden-

heid aan voorzieningen nodig om de vervangende zorg op maat te kunnen bieden. Afge-

stemd op specifieke beperkingen, leeftijd en leefstijl van de verzorgde en op de wensen

en behoeften van de mantelzorger. Enkele aspecten waarop we voorzieningen kunnen

onderscheiden:

• Uit of thuis? Voor veel respijtrestaurants moet de gast ‘uit eten’, andere serveren de

maaltijd aan huis in de vorm van ‘oppas’ of aanwezigheidszorg.

• Voor wie? Sommige restaurants bedienen in principe iedereen, andere zijn afgestemd op

beperkingen en ziektes van de zorgvrager: verstandelijk of lichamelijk beperkt, demen-

terend of met psychiatrische aandoeningen, chronisch ziek of terminaal, met enkel- of

meervoudige beperkingen. Andere specialiseren zich in gasten van een bepaalde leeftijd

(bijvoorbeeld kinderen of ouderen) of gasten met een bepaalde leefstijl (bijvoorbeeld

Chinese ouderen).

• Door wie? De vervangende zorg kan geboden worden door vrijwilligers of door professio-

nele krachten, soms ook door een combinatie van beiden.

Afgestemd op hun verschillende gasten tooien de verschillende respijtrestaurants zich ook

met een grote variëteit aan benamingen.

• Voor zorg aan huis worden termen gebruikt als oppas- of bezoekservice, vervangende

Restaurant RespijtDe basics

1

13Restaurant Respijt

mantelzorg, vrijwillige thuishulp, vakantievervanging en vrijwillige palliatieve

terminale zorg.

• Voor zorg buitenshuis gelden benamingen als dagopvang/behandeling, weekend- of

vakantieopvang, ontmoetingscentrum voor mensen met dementie en hun mantelzor-

gers, zorgboerderij, kinderdagcentrum, kortdurende opname, respijt- of logeerhuis,

aangepaste vakantie, gastgezin of zorghotel.

• Soms komt in de naam ook tot uiting dat het restaurant een onderdeel is van een brede

voorziening. Bijvoorbeeld van een verpleeg- of verzorgingshuis, van de thuiszorg of

van een welzijnsvoorziening in de wijk. Aanbieders zoals zorgboerderijen, zorghotels of

vakantiearrangementen opereren meestal zelfstandig, soms op commerciële basis.

Of het gebruik van bijvoorbeeld een dagopvang ook echt respijt oplevert voor de mantel-

zorger, hangt niet alleen af van het zorgaanbod op zich. Het zijn vooral de ‘respijtgevende

elementen’, die maken dat bijvoorbeeld de mantelzorger echt even kan opladen. Respijt-

wijzer.nl, een nieuwe portal voor respijtvoorzieningen van Mezzo, gebruikt er een checklist

van tien ‘kenmerken van dienstverlening’ voor (zie kader). Deze kenmerken, waarvan man-

telzorgers hebben aangegeven dat ze het makkelijker maken om de zorg over te dragen,

zijn ook te herkennen in de respijtpiramide die we in het volgende hoofdstuk beschrijven.

Kenmerken van dienstverlening

1. Mogelijkheid tot vrijblijvende kennismaking

2. Gebruik van checklist bij zorgoverdracht

3. Vaste contactpersoon voor zorgvrager én mantelzorger

4. Afspraken over ‘achterwacht’

5. Mogelijkheid voor nagesprek

6. Hulp bij het regelen

7. Mogelijkheid om te reserveren met garantie op plaats

8. Flexibele tijden

9. Specifieke deskundigheid aanwezig indien nodig

10. Specifieke hulpmiddelen aanwezig indien nodig

Bron: Expertisecentrum Mantelzorg/Mezzo


Het veld van actoren De koks van Restaurant Respijt kunnen nog zo hun best doen, maar de maaltijd zal

weinig aftrek vinden als niemand weet dat ze er zijn of als de prijs van hun maaltijden

hoger is dan de klanten waar ze op mikken kunnen betalen. Om te zorgen dat mantel-

zorgers daadwerkelijk gebruik maken van het respijtaanbod, is daarom niet alleen

zicht op de eigen keuken nodig, maar ook op het veld van andere actoren.

Verwijzers

Wie brengt de mantelzorger op het idee om vrijaf te nemen? Mantelzorgers beseffen vaak

zelf niet dat ze toe zijn aan een adempauze of ze kennen de mogelijkheden niet. Ver-

wijzers, die hen op het spoor van respijtzorg kunnen zetten, spelen daarom een sleutelrol.

Dat zijn bijvoorbeeld: huisartsen, praktijkondersteuners, medewerkers van de thuiszorg,

fysiotherapeuten, transferverpleegkundigen en medewerkers van het Wmo-loket. Ook

familie- en patiëntenverenigingen vervullen een verwijzende rol. Voor mantelzorgers met

een betaalde baan is de afdeling personeel en organisatie van hun werkgever een belang-

rijke verwijzer.

Samenwerkingspartners

Respijtzorg wordt niet alleen geboden door zorgen welzijnsinstellingen. Vooral nieuwe,

lichtere vormen van respijtzorg komen soms voort uit onverwachte dwarsverbanden tus-

sen partners uit verschillende sectoren. Nieuwe partners worden bijvoorbeeld gevonden

in woningcorporaties, migrantenorganisaties, patiënten- of cliëntenorganisaties, scou-

tinggroepen of re-integratieprojecten, maar ook in de profitsector. Denk aan zorgboeren

of horecaondernemers.

Financiers

Zelfs wanneer de vervangende zorg door vrijwilligers gegeven wordt, komen er in veel

gevallen toch financiers aan te pas om de respijtvoorziening op te zetten en te laten

draaien. Nu AWBZ-zorg steeds verder wordt overgeheveld naar de Wmo is de gemeente

een belangrijke financier, maar financiële middelen kunnen ook komen van zorgverzeke-

raars, fondsen, provincies, maatschappelijk betrokken ondernemers en uit eigen bijdragen

van de gasten.

Deregisseur

De gemeente speelt niet alleen een belangrijke rol in de informatievoorziening en de

financiering, ze is bovenal de regisseur die overzicht heeft over het hele speelveld.

Dé aangewezen positie om lacunes te signaleren, maar ook om nieuwe kansen te creëren.

De gemeente kan partijen met elkaar in contact brengen, stimuleren en faciliteren.


Steeds meer kleinere gemeenten werken op het gebied van respijtvoorzieningen samen

in regionaal verband. Meestal is de centrumgemeente dan de meest aangewezen regis-

seur van de respijtzorg, Maar in veel regio’s moet samenwerking op dit gebied nog van

de grond komen.

Kijk voor meer informatie over diverse actoren op www.expertisecentrummantelzorg.nl.

Handen-in-HuisDenken vanuit de doelgroep

‘Jullie zijn geweldige matchmakers’, zegt een mantelzorgster die tijdens haar vakantie ‘Handen-in-

Huis’ inschakelde voor de zorg voor haar moeder. ‘De vrijwilligers die bij onze moeder komen zijn

precies de mensen die bij haar passen. Iedere keer weer klikt het. Hierdoor kan ik steeds met een

gerust hart de zorg overdragen. Fantastisch!’

De meeste mantelzorgers gebruiken de 24-uurszorg van Stichting Mantelzorgvervanging Neder-

land ‘Handen-in-Huis’ om zelf op vakantie te gaan. Door het grote en ervaren bestand van 170 vrij-

willigers is het meestal mogelijk een passende vervanger te vinden, ook als het gaat om zorgvra-

gers met verstandelijke of meervoudige beperkingen, psychiatrisch patiënten of dementerenden.

Er zijn slechts enkele redenen om geen vervanging te bieden: als de vrijwilliger vanwege gedrags-

stoornissen van de zorgvrager zelf gevaar loopt, als er meer dan 15 uur per etmaal zorg nodig is of

als er naast de zorgvrager ook minderjarige kinderen verzorgd moeten worden.

Voluitvrijwilliger

Veel vrijwilligers hebben een beroepsmatige achtergrond in verzorging of verpleging of zijn daar

nog voor in opleiding. Voor studenten is het een interessante ervaring, die ook goed staat op hun

CV en vaak ook studiepunten oplevert, weet landelijk manager Jacqueline Beekes. Ze hoopt via

acties onder opleidingen in de toekomst meer student-vrijwilligers aan te trekken.

Ondanks de vrijwilligersvergoeding van circa 50 euro per etmaal noemt zij haar medewerkers

voluit ‘vrijwilliger’. Ze doen het immers uit vrije wil en vaak uit bevlogenheid. En de vergoeding is

toch louter symbolisch als je bedenkt dat ze daarvoor 24 uur per etmaal weg zijn uit hun eigen

leven en volledig in het leven van de zorgvrager stappen. De meeste vrijwilligers komen meerdere

malen per jaar in actie, gemiddeld voor een periode van zes tot zeven dagen. Vaak worden ze ook

regelmatig teruggevraagd op hetzelfde adres. De contacten met de vrijwilligers – vooraf, na afloop

en soms ook tijdens de zorgvervanging – verlopen vooral per telefoon en per mail.

Gemakengemoedsrust

Centraal in de werkwijze van Handen-in-Huis staat het denken vanuit het gemak en de gemoeds-

rust van de doelgroep, de mantelzorger dus. Om te beginnen is het al gemakkelijk voor zorgvrager

en mantelzorger dat de zorgvrager gewoon thuis blijft en dat dus ook de vaste professionele zorg

gewoon doorgaat. Gemakkelijk is verder dat de meeste zorgverzekeraars de kosten vergoeden en

casus

dat Handen-in-Huis het aanvragen van de benodigde machtiging bij de zorgverzekering op zich

neemt en ook de uitbetaling van de onkostenvergoeding aan de vrijwilliger afhandelt.

Met de gemoedsrust van de mantelzorger wordt op verschillende manieren rekening gehouden.

De basis wordt meteen gelegd door het intakegesprek bij de zorgvrager thuis te houden. Mantel-

zorger en zorgvrager krijgen zo in alle rust de gang van zaken uitgelegd. De intaker (meestal van

Handen-in-Huis, soms van een lokale partnerorganisatie) kan zich ondertussen een beeld vormen

van de zorgvraag en de situatie waarin de vervanger straks terecht komt. In de informatiemap

kunnen mantelzorger en zorgvrager alles na afloop nog eens nalezen. Ook zit daarin de Checklist

bij het tijdelijk overdragen van zorg van Mezzo, die ze samen moeten invullen. Handen-in-Huis

heeft deze aangepast met specifieke vragen die voor de vrijwilliger belangrijk zijn om te weten.

De mantelzorger heeft dan de zekerheid dat alles wat nodig is om hem of haar te vervangen is

vastgelegd. De vrijwilliger kan zich vooraf goed voorbereiden en heeft ook tijdens de zorgvervan-

ging alle relevante informatie paraat. Belangrijk voor de gemoedsrust is ook het kennismakings-

bezoek dat de vrijwilliger vooraf brengt bij de zorgvrager thuis. Ondanks de grote ervaring in

het matchmaken, is het altijd mogelijk dat de noodzakelijke ‘klik’ ontbreekt. ‘Heb je ergens een

gevoel van twijfel? Doe het dan niet!’ is het dringend advies aan beide partijen. Beekes: ‘Die klik

moet er gewoon zijn, want straks zit je 24 uur per etmaal met elkaar opgescheept!’

www.handeninhuis.nl


Respijteffect

Regelmatig gebruik

Kwaliteit voelbaar

Respijtaanbod

Veilig & verantwoord Passend & vertrouwd

Beschikbaarheid Toegankelijkheid

Acceptatie

Van

gebr

uik

naar

eff

ect

Van

beho

efte

naa

rgeb

ruik

Respijtbehoefte

2

Mantelzorg is niet iets waar een mens voor kiest of zich op voorbereidt, op een dag dóe je het

gewoon. Simpelweg omdat iemand in je naaste omgeving zorg nodig heeft. Die vanzelfspre-

kendheid is de kracht van de mantelzorg, maar als de zorg langer duurt of intensiever wordt,

gaan mantelzorgers vaak ongemerkt over hun eigen grenzen heen. Tijdig en regelmatig aan-

schuiven in Restaurant Respijt kan dat voorkomen. In dit hoofdstuk beschrijven we de gang

van de mantelzorger van ‘van lekkere trek naar smakelijk gegeten’ aan de hand van het model

van de respijtpiramide.

Van lekkere honger naar smakelijk gegetenWat moet ik weten van de

gasten?


Dit piramidemodel is een bewerking van de Piramide van effectieve respijtzorg uit de Discus-

sienota Ruimte voor respijt (Expertisecentrum Mantelzorg, 2009). Het model bestaat uit drie

lagen – respijtbehoefte, respijtaanbod en respijteffect – met daartussen telkens een ‘over-

gangszone’, waar de mantelzorger en zorgvrager samen doorheen gaan voor ze de volgende

bovenliggende laag bereiken. De termen die in de verschillende lagen staan vermeld zijn de

kenmerken van dienstverlening: mantelzorgers hebben aangegeven dat rekening houden

hiermee voor hen de drempel slecht naar het gebruik van respijtzorg.

Deurknopmoment

Het komt regelmatig voor: diepe gesprekken bij de voordeur. Je staat in de

gang, op het punt om het huis van de patiënt te verlaten, als de mantelzor-

ger plotseling zegt: ‘Het is echt zwaar voor mij, om voor mijn man te zorgen.’

Laatst had ik zo’n ‘deurknopmoment’. Ik liep visite bij een echtpaar op leeftijd.

Zij, het lieve, zorgzame grootmoederlijke type dat bij binnenkomst gelijk

koffie aanbiedt en hij, een vroeger hardwerkende, maar nu aftakelend en

een hulpbehoevend persoon. Op het moment dat ik, met mijn hand al op de

deurknop, weg wilde gaan, sprak de echtgenote van de patiënt mij aan: ‘Ik zou

zo graag eens even weg willen, maar ik durf mijn man niet alleen te laten. Het

is zo zwaar om continu te zorgen.’ We hadden een fijn gesprek waarbij ik vooral

luisterde en zij onder woorden probeerde te brengen hoe zij zich voelde. Samen

bespraken we mogelijke oplossingen.

Mireille Smit, praktijkondersteuner (Blog Mantelzorgondersteuning in de

huisartsenpraktijk op www.expertisecentrummantelzorg.nl)

Respijtbehoefte: eerst honger krijgen

Vergeten dat je trek hebt… Als je geconcentreerd

met iets bezig bent kan het zomaar gebeuren dat de

normale etenstijd voorbij is voor je er erg in hebt. Zo

vergaat het ook veel mensen die intensief voor een

ander zorgen. Ze zijn zo gefocust op de zorg voor de

ander dat hun eigen ‘sores’ er bij in het niet vallen.

Als ze al op zoek gaan naar ondersteuning, gaat het

meestal om informatie over de ziekte of financiële

regelingen of om praktische hulp voor de zorgvra-

ger. Het hongergevoel, het besef dat ze ook voor

Respijteffect

Regelmatig gebruik

Acceptatie


RespijtaanbodVeilig & verantwoord Passend & vertrouwd

Kwaliteit voelbaar

Respijtbehoefte

Kwaliteit voelbaar


zichzelf moeten zorgen, ontstaat meestal pas als de bloedsuikerspiegel eigenlijk al te laag is.

Vaak is er een buitenstaander nodig om die bewustwording op gang te brengen: hoe gaat het

eigenlijk met jóu? zorg je ook wel voor jezelf? Die buitenstaander is bijvoorbeeld de huisarts

waar de mantelzorger met de deurknop al in de hand begint over de zwaarte van het zorgen.

Of de medewerker van het Wmo-loket, waar de mantelzorger informatie vraagt over aanpas-

singen in huis. Of de leidinggevende op het werk, die merkt dat de mantelzorger steeds vaker

vrije dagen opneemt. Pas als de mantelzorger beseft dat hij ‘trek’ heeft, is de basis voor de

piramide gelegd. De zoektocht naar een restaurant met een passend aanbod kan beginnen.

Van behoefte naar gebruik

De mantelzorger wil de mogelijkheden wel verkennen,

maar hoe vindt hij of zij de weg naar de cateraar, het

eetcafé of het specialiteitenrestaurant? Op de weg

erheen zijn drie belangrijke ‘hobbels’te nemen.

Acceptatie

De psychologische bereidheid van mantelzorger en

zorgvrager is de eerste voorwaarden om daadwerkelijk

aan tafel te gaan. De zorg is vaak zo’n vanzelfsprekend

deel van het leven geworden dat de mantelzorger het zorgen moeilijk uit handen kan

geven: zullen anderen het wel even goed doen en zal de zorgvrager het wel accepteren?

Accepteren van andere zorg dan de vertrouwde aanpak van de mantelzorger kan inderdaad

een hele hobbel zijn voor de zorgvrager. Ook hier kunnen vertrouwde buitenstaanders,

zoals de huisarts of de fysiotherapeut, helpen om te wennen aan het idee en toe te groeien

naar acceptatie. Pas als die acceptatie ontstaat, komt er ruimte om zich te verdiepen in de

concrete mogelijkheden.

Beschikbaarheid

Beschikbaarheid van een tafeltje in het gewenste respijtrestaurant is de eerste vraag die

daarbij opkomt. Is het restaurant geopend op de tijden dat de mantelzorger vervanging

nodig heeft, tijdens werktijden of vakantie of om een ochtend of avond weg te kunnen?

Liefst lang van tevoren te reserveren (en dan ook met de garantie dat er plaats is), maar

ook ‘lastminute’ te regelen in geval van calamiteiten. Vroegtijdige beschikbaarheid – dus

geen lange wachtlijsten – is van groot belang. Als de mantelzorger pas aflossing krijgt als

hij al ‘rammelt van de honger’, is het effect van vervangende zorg immers heel beperkt.

Respijteffect

Regelmatig gebruik

Acceptatie



Kwaliteit voelbaar

Respijtbehoefte

Kwaliteit voelbaar


Acceptatie bij zorgende partners

Mantelzorgers van partners geven vaak intensieve, complexe hulp en vele

ervaren dit als een hoge belasting. Desondanks roepen zij niet gemakkelijk

hulp in. Zelf noemen ze hiervoor de volgende redenen:

• De overtuiging het beste zelf en thuis voor de partner te kunnen zorgen.

Vaak komt dat voort uit loyaliteit met de zieke, die is immers het zwaarst ge-

troffen. Ook het negatieve imago van professionele zorg kan een rol spelen.

• De angst dat professionele hulpverleners de regie overnemen en sturen in

een richting die mantelzorger en partner niet willen (bijvoorbeeld opname

in een verpleegtehuis).

• Schroom om hulp te vragen aan familie of bekenden. Velen willen hun

kinderen niet belasten met de zorg en hebben het gevoel om een gunst te

vragen als ze een beroep doen op familie of buren.

• Verzet van de zieke, die geen vreemden duldt in huis.

Bron: Iemand moet het doen, ervaringen van mantelzorgers van partners

(SCP 2011).

Toegankelijkheid

Toegankelijkheid van het restaurant is de derde hobbel die zich kan voordoen voordat de

gasten aan tafel kunnen. Toegankelijkheid bestaat uit verschillende aspecten:

• Toegankelijkheid van informatie. Een gewone restaurantgast surft even door restaurant-

gids IENS.nl of bladert de LEKKER door. Respijtgasten moeten de informatie vaak zelf bij

elkaar sprokkelen. Ze hebben vooral behoefte aan begrijpelijke taal over de aspecten die

voor hen van belang zijn, verspreid via artikelen, folders en websites, maar vooral ook

via verwijzers die goed op de hoogte zijn van de mogelijkheden.

• Betaalbaarheid. De rekening na afloop van de maaltijd kan door verschillende financiers

betaald worden (AWBZ, Wmo, eigen zorgverzekering, bijdragen van sponsors of fondsen,

of met eigen bijdrage van de gasten). Voor de gasten zelf vaak een lastige materie en

soms een reden tot afhaken.

• Fysieke bereikbaarheid voor zorgvrager en mantelzorger. Naast kenmerken als rolstoel-

toegankelijkheid of aanwezigheid van hoog/laagbeden en tilliften gaat het hier ook

om bereikbaarheid per auto en/of openbaar vervoer, parkeerfaciliteiten en de eventuele

beschikbaarheid van aangepast vervoer of begeleiding voor de zorgvrager.

• Laagdrempelig. Bij de toegankelijkheid hoort tot slot ook de mogelijkheid dat de gasten

vooraf vrijblijvend een kijkje in de keuken kunnen nemen voor ze besluiten echt aan

tafel te gaan.


De eerste hobbel zit ‘tussen de oren’ van de gasten en is daarmee vaak het lastigst om

te overwinnen. De twee andere hobbels zijn meer van praktische aard, maar niet minder

belangrijk. We weten immers dat mantelzorgers druk bezette, vaak overbelaste mensen

zijn en opzien tegen uitzoek- en regelwerk en bureaucratische procedures. De verwachting

toch niet in aanmerking te komen, is voor sommige mantelzorgers zelfs reden om bij voor-

baat maar af te zien van gebruik van respijtzorg (De Boer e.a., 2009).

Aan tafel: gebruik van het respijtaanbod

Als de overname van zorg is geaccepteerd en de

zorg beschikbaar en toegankelijk is, kunnen de

gasten eindelijk aan tafel. Aan hun eigen tafel thuis

met een smakelijk afhaalgerecht, of aan tafel in het

restaurant van hun keuze. Hoe de keuze ook uitvalt,

de maaltijd zal pas voldoen als beide gasten aan hun

trekken komen.

Veilig&verantwoord

Voor de mantelzorger hangt het welslagen van de maaltijd vooral af van de vraag of de

zorg veilig & verantwoord is. Ze zullen de zorgtaak pas los kunnen laten als ze zeker van

de fysieke veiligheid in de omgeving en van de deskundigheid en de aandacht van de

vrijwilligers of beroepskrachten die de zorg bieden. Voor mantelzorgers is het bovendien

van belang dat de zorgvrager zichtbaar baat heeft bij de (respijt)zorg.

Passen&vertrouwd

Of de zorgvrager met smaak gegeten heeft, hangt vooral af van de vraag of de maal-

tijd passend & vertrouwd is. De zorgvrager moet niet het gevoel krijgen dat hij ergens

‘gedumpt’ wordt of thuis wordt opgescheept met iemand waar het totaal niet mee klikt.

Hij moet het ook leuk vinden, zich prettig voelen bij de vervangende helper of zich thuis

voelen in de dagopvang of het logeerhuis. De zorg moet passen bij de eigen leefstijl en

verlopen in een huiselijke, ontspannen sfeer. Belangrijk is ook dat er zoveel mogelijk

continuïteit is in de vervangende helpers.

Respijteffect

Regelmatig gebruik

Acceptatie



Kwaliteit voelbaar

Respijtbehoefte

Kwaliteit voelbaar



Van gebruik naar effect Regelmatiggebruik

Een paar keer proeven van de respijtmaaltijd garandeert

nog niet dat de honger blijvend gestild wordt. Voor dat

blijvende effect moet de maaltijd in elk geval regelmatig

worden gebruikt (Lund e.a., 2006). Er ontstaat bij beide

gasten een zekere gewenning, waardoor de mantelzor-

ger de zorg steeds beter los kan laten.

Kwaliteitvoelbaar

Loslaten lukt nog beter als mantelzorgers merken dat de kwaliteit van de zorg goed op peil

blijft en dat ze zelf serieus genomen worden door de zorgverleners. Mantelzorgers waarde-

ren vooral regelmatig voortgangsoverleg en goede overdracht van informatie over wat er in

hun afwezigheid gebeurt. Het allerbelangrijkste voor mantelzorgers blijft dat ze zien dat de

zorgvrager er goed bij gedijt. Pas dan kan de mantelzorger de zorgvrager met een gerust hart

achterlaten in de wetenschap dat hij of zijn in goede handen is.

Respijteffect Het doel van de zoektocht is bereikt: de mantelzorger

kan de verantwoording loslaten en even helemaal

bijtanken. Regelmatig aanschuiven in Restaurant

Respijt geeft mantelzorgers de mogelijkheid naast de

zorg ook nog een deel van het gewone leven voort te

zetten: blijven werken, hobby’s beoefenen of sociale

contacten onderhouden is niet alleen goed voor de

mantelzorger. Het voorkomt ook dat mantelzorger en

zorgvrager samen in een isolement raken. Zo hebben

beide gasten profijt van respijt!

Profijt van respijt

1. De zorgvrager doet nieuwe indrukken op, legt nieuwe contacten

en heeft een zinvolle invulling van de dag.

2. De mantelzorger kan de zorg even loslaten, aan het maatschappelijk leven

deel nemen en nieuwe energie opdoen.

3. Door de time-out verbetert vaak ook de onderlinge relatie.

Respijteffect

Acceptatie



Respijtbehoefte

Regelmatig gebruik

Kwaliteit voelbaarKwaliteit voelbaar

Respijteffect

Regelmatig gebruik

Acceptatie



Kwaliteit voelbaar

Respijtbehoefte

Kwaliteit voelbaar

Zorgboerderij ’t ParadijsInzet voor het vrijaf-gevoel

‘Mantelzorgers krijgen de zorg in de schoot geworpen, het is niet hun eigen keuze. Zij hebben het

moeilijk, dus willen we er voor hen zijn.’ Zo omschrijft Caroline Snoeij van Zorgboerderij ’t Paradijs

haar motivatie om zich in te zetten voor respijtzorg. ’t Paradijs biedt vervangende zorg in de

vorm van dagactiviteiten voor kinderen, jongeren en ouderen. Voor kinderen is er bovendien een

weekendopvang. Kinderen met autisme komen vaak een weekend per maand, ouderen meestal

enkele dagen of dagdelen per week. In contacten met mantelzorgers heeft Caroline het trouwens

liever over ‘dagactiviteiten’ en ze benoemt daarbij meteen het belang voor het gezin ‘tijd om met

de andere kinderen iets leuks te gaan doen’ en voor de mantelzorger zelf ‘de gelegenheid om iets

voor uzelf te doen.’

Investeren in communicatie Mantelzorgers vinden het moeilijk om voor zichzelf te kiezen en dragen de zorg alleen over wan-

neer zij zien dat de zorgvrager het naar de zin heeft en een fijne en zinvolle dag heeft.‘Thuis zitten

ze soms de hele dag op de bank, hier maken ze eieren schoon, wandelen ze in de natuur… hier

wordt hun zelfbeeld opgekrikt.’ Om die informatie over te dragen investeert ’t Paradijs stevig in

communicatie. Ze organiseren open dagen en kennismakingsochtenden, geven voorlichting op

Alzheimercafé’s en houden rondleidingen voor agrarische vrouwen, SWO’s en andere netwerken.

Natuurlijk heeft de boerderij ook eigen folders en een mooie, informatieve website. ‘Maar de beste

PR blijft de mond-tot-mond reclame via andere mantelzorgers’, weet Snoeij.

Om nader kennis te maken kunnen mensen komen koffiedrinken en proefdraaien. ‘Soms wil de

mantelzorger wel, maar de zorgvrager niet. We stellen dan voor dat ze gewoon samen een kop kof-

fie komen drinken. Na een eerste rondleiding over de boerderij is de zorgvrager vaak al enthousi-

ast. Er zijn veel ex-boeren bij, tegen hen zeggen we dat we nog veel kunnen leren van hun kennis.

Meestal gaan ze dan al met een heel ander beeld weg.’

Moeilijk momentToch blijft het moment dat ze de zorg echt over moeten dragen voor de meeste mantelzorgers

heel moeilijk. Snoeij: ‘Soms bellen ze vooraf op en dan zeggen ze: nu doe ik mijn man weg.’ De

begeleiders tonen veel begrip voor dat verdriet van de mantelzorger. Het is niet niks om na zoveel

jaren getrouwd te zijn geweest je man naar dagopvang te brengen. Of om als ouders de zorg voor

casus

je kind deels in handen van anderen te moeten leggen.’ De eerste keer gaat bijna altijd gepaard

met tranen. Vaak belt de begeleider tussendoor op om te vertellen dat het goed gaat, dan pas

hebben ze ook daadwerkelijk even vrijaf.’ Door regelmaat in het gebruik groeit het vrijaf-gevoel.

Kinderen komen vaak een weekend per maand, ouderen meestal enkele dag(del)en per week.

Ook als de deelnemer eenmaal zij draai heeft gevonden, houden Caroline en de andere begeleiders

nauw contact met familieleden. ‘We drinken koffie met de ouders van de kinderen met autisme,

mantelzorgers bellen ons regelmatig, bij mensen met Alzheimer hebben we voor het contact met

de mantelzorgers een communicatieboekje.’ De begeleiders houden ook goed in de gaten hoe het

met de mantelzorger zelf gaat: ‘Als iemand met wallen binnenkomt, stellen we voor een kopje kof-

fie te drinken en vragen we hoe het thuis gaat. Veel zorgorganisaties zijn nog te veel op de cliënt

gefocust, maar een mens staat niet alleen, familie is ontzettend belangrijk. Hoe kun je hen dan

níet betrekken in het proces?’

www.zorgboerderijparadijs.nl


Tijdig en regelmatig aanschuiven in Restaurant Respijt voorkomt dat mantelzorgers

‘opbranden’ en kan ook voor hun verzorgden een prettig intermezzo zijn. In dit hoofdstuk

gaan we – opnieuw aan de hand van de respijtpiramide – na wat u als respijtaanbieder, net

als een restauranthouder, voor en achter de schermen kunt doen om de beide gasten met

uw aanbod te bereiken en te zorgen dat ze tevreden van tafel gaan.

Respijteffect

Regelmatig gebruik

Kwaliteit voelbaar

Respijtaanbod

Veilig & verantwoord Passend & vertrouwd


Acceptatie

Van

gebr

uik

naar

eff

ect

Van

beho

efte

naa

rgeb

ruik

Respijtbehoefte

3 Van ‘wat kan ik inschenken?’ tot ‘alles naar wens?’De voorwaarden in het restaurant


Respijtbehoefte: eerst eetlust opwekken

We weten dat mantelzorgers vaak zo zijn gericht

op de verzorgde dat ze hun eigen opkomend

hongergevoel niet eens opmerken. Hoe kunt u als

restauranthouder hun eetlust op wekken?

De initiatiefnemers van Respijthuis Alkmaar liepen

er meteen bij de opening tegenaan. In theorie

hadden alle dagen volgeboekt moeten zijn. Want

wat zijn nou vier logeerplaatsen voor een stad met

bijna 94.000 inwoners? Daarvan verlenen naar schatting zo’n 15.000 mantelzorgers lang-

durige en/of intensieve hulp; voor ongeveer 5 à 6 procent, ofwel circa 800 personen, vormt

de zorg een ernstige belasting. (Berekening op basis van Mantelzorg uit de doeken, Oudijk

e.a. 2010). Zie ook feiten en cijfers op de website www.expertisecentrummantelzorg.nl.

Maar ondanks de uitgebreide publiciteit rond de opening en hun grote netwerk in de

lokale samenleving, stond in het Respijthuis eerste jaar gemiddeld veertig procent van de

gastenkamers leeg. Want mensen zien zichzelf nu eenmaal niet als ‘overbelaste mantel-

zorger’ en krijgen dus ook niet spontaan trek in respijtzorg. Het besef dat ze aan de grens

van hun kunnen zitten en dat er mogelijkheden zijn om een adempauze te nemen, moet

meestal door iemand uit hun omgeving worden opgewekt. En dus gingen coördinatoren en

bestuursleden onverminderd door met voorlichting geven, met uitbreiden en warm hou-

den van netwerkcontacten en met publiciteitsacties. Vooral het organiseren van de twee-

wekelijkse inloopochtenden, altijd met een thema op het gebied van mantelzorg, vraagt

een grote inzet van bestuursleden en coördinatoren. Maar het werkt! Bezoekers kunnen bij

de inloop meteen proeven van de ontspannen, huiselijke atmosfeer. Oudere mantelzorgers

komen vaak samen met een zoon of dochter. Zo’n gezamenlijk bezoek kan weer nieuwe

aanknopingspunten bieden om thuis het gesprek voort te zetten en de mantelzorger toe te

laten groeien naar het nemen van een time-out.

Inmiddels begint in Alkmaar en omgeving het kwartje te vallen. Steeds meer aanvragen

voor een korter of langer respijtverblijf komen binnen. Ze komen vooral via de professio-

nals waarmee haast elke mantelzorger in aanraking komt langs het zorgpad: huisartsen

en praktijkondersteuners, thuiszorgmedewerkers en transferverpleegkundigen. Maar ook

via de enthousiaste verhalen die de eigen vrijwilligers in hun omgeving vertellen en via

lotgenotencontact tussen mantelzorgers onderling.

Die mond-tot-mond reclame via andere mantelzorgers blijft uiteindelijk toch de beste

PR, weet ook zorgboerin Caroline Snoeij van Zorgboerderij ’t Paradijs. Daarnaast maakt

ze gebruik van andere kanalen en communicatiemiddelen om mantelzorgers en zorgvra-

gers te informeren over de mogelijkheden van ’t Paradijs. Organiseren van open dagen,

Respijteffect

Regelmatig gebruik

Acceptatie



Kwaliteit voelbaar

Respijtbehoefte

Kwaliteit voelbaar


kennismakingsochtenden, bezoek aan Alzheimercafé’s en rondleidingen voor vrouwen-

organisaties, SWO’s en andere netwerken. Natuurlijk heeft de boerderij ook eigen folders

en een mooie en informatieve website: www.zorgboerderijparadijs.nl. Bij alle uitingen en

contacten let ze er vooral op dat het taalgebruik aansluit bij de doelgroep. Zo min mogelijk

professionele zorgtermen, zoveel mogelijk gewone woorden die mensen zelf gebruiken:

familieleden in plaats van mantelzorgers, op de koffie komen in plaats van intakegesprek,

een keertje meehelpen in plaats van proefdraaien. Sommige zorgboeren vermijden ook de

term zorgboerderij en spreken bijvoorbeeld liever van activiteitenboerderij.

Mantelzorg van ggz-cliënten

Mantelzorgers van ggz-cliënten geven net als andere mantelzorgers emotio-

nele en praktische ondersteuning op allerlei gebied. Toch zijn er verschillende

factoren die maken dat zorgen voor iemand met een psychische aandoening

net even anders is:

• Schuldgevoelens: veel mantelzorgers voelen zich verantwoordelijk voor

het ontstaan van de aandoening.

• Stigma: over een psychische aandoening praat je minder makkelijk.

De mantelzorger staat er daarom vaker alleen voor.

• Veranderingen in gedrag als gevolg van de aandoening. Dit bemoeilijkt de

relaties met anderen.

• Juridische bescherming. Voor behandeling en opname is instemming van

de patiënt nodig. Als de patiënt die weigert, betekent dat vaak een taak-

verzwaring voor de mantelzorger.

• Onvoorspelbaarheid van het verloop van de ziekte. Angst voor ‘terugval’

blijft daarom bestaan.

Bron: Bransen (2011)

Behoefteninkaart,watkunnenandereactorenvoormijbetekenen?

Verschillende ‘actoren’ uit het veld rond respijtzorg kunnen u op twee manieren helpen.

Ze kunnen u helpen om de benodigde informatie te verzamelen die u nodig hebt om

mantelzorgers bewust te maken van hun opkomende honger. Als u ze voorziet van goede

informatie over uw aanbod, kunnen ze u ook helpen die honger te stillen door hen te

wijzen op uw respijtaanbod.

• Vraag de gemeente om gegevens over de groepen mantelzorgers waarop u zich richt en het

bestaande ondersteuningsaanbod op uw terrein. De gemeente als regisseur van mantel-

zorgondersteuning kan u ook in contact brengen met mogelijke samenwerkingspartners.


• Breng het pad van de mantelzorger in kaart door te praten met belangrijke verwijzers,

zoals Wmo-loketmedewerkers, huisartsen, thuiszorg, mantelzorgconsulenten of -make-

laars. Zoek op dezelfde manier naar specifieke vindplaatsen van doelgroepen, zoals

jonge mantelzorgers, ggz-cliënten of werkende mantelzorgers. Het schema Vindplaat-

sen van mantelzorgers (zie schema Vindplaatsen van mantelzorgers) geeft een globale

uitwerking voor vier doelgroepen. In de brochure Beter bereiken van Mantelzorgers

(Expertisecentrum Mantelzorg, 2010) is hierover meer informatie te vinden.

• Voor steeds meer aandoeningen is tegenwoordig sprake van ketenzorg, bijvoorbeeld

de dementieketen. Door de keten te volgen, wordt duidelijk wie voor u de belangrijkste

verwijzers zijn.

• Benader ervaringsdeskundigen uit Wmo-raden, ouder-, familie- en patiëntenverenigin-

gen. Lees verhalen op patiëntenfora, bekijk documentaires of Youtubefilmpjes. Verdiep

u in het doen en laten van uw doelgroep in het dagelijks leven. Welke impact heeft de

mantelzorg daarop? Wat vinden ze belangrijk? Waaraan hebben ze behoefte?

• Gebruik gegevens uit landelijk onderzoek, bijvoorbeeld van het SCP, Mezzo, of van ken-

niscentra op specifieke terreinen zoals het Trimbos Instituut (zie kader). Informeer bij

provinciale ondersteuners (Centra Maatschappelijke Ontwikkeling) naar gegevens over

uw provincie of regio.

Jonge mantelzorgers

Scholen, opleidingenSportverenigingenJeugdzorgStudie- en studentenverenigingen

Oudere mantelzorgers

Wmo-loketGezelligheids- en sportverenigingenVerzorgings- en verpleeghuizenThuiszorgApotheken, wachtkamers

Allochtonemantelzorgers

Wmo-loketMigrantenkerken, moskeeën, tempelsZelforganisatiesApotheken, wachtkamers van arts, ziekenhuis en fysiotherapeuten

Werkendemantelzorgers

Werkomgeving (afdeling personeel en organisatie)KinderdagverblijvenArbodiensten

Bron: Dompseler e.a. (2010)

Schema: Vindplaatsen van mantelzorgers


Van behoefte naar gebruik: het pad verder effenen

We weten dat mantelzorger en zorgvrager elkaar vaak

moeilijk kunnen loslaten. We weten ook dat mantel-

zorgers overbezette mensen zijn die gauw afknap-

pen op regelwerk, bureaucratisch gedoe of slechte

toegankelijkheid. Hoe kunt u als restauranthouder hun

pad effenen?

Acceptatie

De psychologische bereidheid van mantelzorger en

zorgvrager om daadwerkelijk aan tafel te gaan is het eerste sleutelwoord voor het effenen

van het pad naar de respijtmaaltijd. Mantelzorger en zorgvrager hebben samen zo’n van-

zelfsprekend zorgsysteem opgebouwd, dat het voor de restauranthouder moeilijk kan zijn

hen over te halen om gebruik te maken van zijn diensten. Na het eerste ‘deurkrukmoment’

bij de huisarts of het Wmo-loket zijn vaak nog wel meerdere momenten nodig om mantel-

zorg en zorgvrager een duwtje in de goede richting te geven. Als restauranthouders kunt u

daaraan bijdragen door contacten met mogelijke verwijzers warm te houden en te zorgen

voor goede informatie langs hun ‘zorgpad’. Daarnaast kunt u die acceptatie ook inbouwen

in het eigen respijtaanbod.

‘Langs het bospad van mijn vader’ van Servicepunt Mantelzorg van Stichting Welzijn Put-

ten (SWP) is zo’n voorbeeld van mantelzorgondersteuning waarbij het geleidelijk naar het

loslaten van de zorg een belangrijk onderdeel is. Het project ontstond uit een spontaan

initiatief van SWP en Stichting Ongekend Talent, eigenaar van een landgoed in de bosrijke

omgeving. Ouderen met geheugenverlies en hun mantelzorgers kunnen hier eens per

maand een boswandeling maken onder begeleiding van een vaste vrijwilliger. Gaandeweg

bleek dat de wandeling niet alleen een positief effect heeft op de meeste ouderen, maar

ook voor hun mantelzorgers een belangrijke functie vervult als trefpunt voor informeel

lotgenotencontact. Mantelzorgers wandelen vaak de eerste keren mee met zorgvrager en

vrijwilliger. Als ze eenmaal zien dat ze de zorgvrager met een gerust hart aan de vrijwil-

liger kunnen overlaten, kiezen de meesten ervoor om aan te schuiven bij de andere man-

telzorgers. En zo bestaat het bospad van mijn vader eigenlijk uit twee parallelle wegen.

De weg van de oudere die door de boswandeling wordt gestimuleerd door het bewegen

en het beleven van de natuur en de weg van de mantelzorgers die langs het bospad lief

en leed en nuttige ervaringskennis kunnen delen. De meeste bezoekers slaan dan ook

geen wandeling over.

Ook de medewerkers van Zorgboerderij ’t Paradijs werken gaandeweg aan het opbouwen

van acceptatie bij zorgvrager en mantelzorger. Veel zorgvragers hebben vooraf bezwaren,

door een eerste rondleiding over de boerderij worden ze vaak al enthousiast. Toch hebben

Respijteffect

Regelmatig gebruik

Acceptatie



Kwaliteit voelbaar

Respijtbehoefte

Kwaliteit voelbaar


mantelzorgers het vaak erg moeilijk met het moment dat ze de zorg echt moeten over-

dragen. De begeleiders werken aan acceptatie door veel begrip te tonen voor dat verdriet

en door de eerste keren tussendoor soms even op te bellen dat het goed gaat.

Door te werken met een vaste contactpersoon, bijvoorbeeld de medewerker die mantelzorger

en zorgvrager bij hun eerste bezoek heeft ontvangen, hoeft de mantelzorger het hele verhaal

niet steeds opnieuw te vertellen. Zo zal er ook eerder een vertrouwensband ontstaan.

Beschikbaarheid

De beschikbaarheid van een tafeltje in het gewenste respijtrestaurant is het tweede

sleutelwoord bij het effen van het pad. Als restauranthouder kunt u zorgen voor een

gemakkelijke reservering en betrouwbaarheid in het nakomen van afspraken. Die aspec-

ten zijn voor elke mantelzorger belang, maar verschillende doelgroepen hebben daarnaast

ook specifieke wensen. Succesvolle restaurants stemmen hun openingstijden nauwkeurig

af op hun verschillende doelgroepen – zie het voorbeeld van Theehuis Rhijnauwen. Voor

zorgaanbieders is dat minder vanzelfsprekend, maar ook hier loont het de moeite om

goed uit te zoeken op welke tijdstippen verschillende doelgroepen vervangende zorg

nodig hebben en uw aanbod daarop af te stemmen. Ouders met de zorg voor een gehan-

dicapt kind willen bijvoorbeeld graag eens per maand een weekend vrijaf, ouderen die

zorgen voor een partner met dementie eerder een of twee dagdelen per week. En haast

iedere mantelzorger heeft af en toe plotseling behoefte aan back-up vanwege ziekte of

andere onverwachte omstandigheden. Wie hen in zo’n geval uit de brand weet te helpen

kweekt hele trouwe klanten!

Toegankelijkheid

Het laatste sleutelwoord waarmee u het pad van de mantelzorger effent, staat voor meer-

dere vormen van toegankelijkheid: toegankelijkheid van informatie, fysieke toegankelijk-

heid en toegankelijkheid als het gaat om financiën en regelwerk.

• Informatie in begrijpelijke taal, op plekken waar de gasten informatie zoeken is een eerste

vereiste. Maar weet u eigenlijk wel wáár ze dat doen? Slimme horecaondernemers achter-

halen het zoekgedrag van hun gasten door het gewoon te vragen (mondeling of digitaal):

‘hoe hebt u de weg naar ons gevonden?’ Op dezelfde manier brengt u als houder van een

respijtrestaurant de zoekpaden van uw mantelzorgers in kaart. Op welke zoektermen

vinden ze u op het internet? Op welke websites of discussiegroepen vinden ze hun infor-

matie? Via welke verwijzers zijn ze binnengekomen? Waar hoorden ze een voorlichtings-

praatje over respijtzorg? In welke wachtkamer namen ze uw flyer mee, in welke bladen

lazen ze een artikel over uw aanbod?

Zo kent u als restauranthouder in elk geval het zoekpad van uw bestaande doelgroep

en weet u waar u met voorrang moet zorgen voor goede en dus ook regelmatig

geactualiseerde informatie over uw respijtaanbod. Nieuwe doelgroepen bereikt u ener-


zijds door te zorgen voor goede vermelding op algemene vindplaatsen, zoals het nieuwe

landelijk portal voor respijtzorg www.respijtwijzer.nl en provinciale websites zoals

www.logeergids.nl (Overijssel), anderzijds door aanvullende research, bijvoorbeeld aan

de hand van het ‘vindplaatsenschema’.

Welk medium u ook gebruikt, informatie blijft altijd vluchtig. Om uw doelgroepen

te bereiken zult u steeds opnieuw de aandacht moeten trekken. Respijthuis Alkmaar doet

dat bijvoorbeeld door vermelding van de open inloopochtenden in de agenda van lokale

huis aan huisbladen. Zo komt hun respijtaanbod telkens weer even onder de aandacht.

Om te zorgen dat uw informatie ook echt ‘landt’ bij mantelzorgers en zorgvragers blijven

warme contacten met verwijzers en een mond-tot-mond reclame van tevreden gebruikers

en enthousiaste vrijwilligers onmisbaar. Blijf als restauranthouder daarom uw netwerk

onderhouden, koppel ervaringen terug aan verwijzers en partnerorganisaties, voorzie ze

van nieuwe informatie en houd contact met (oud-)gebruikers en vrijwilligers.

• Fysieke toegankelijkheid van de locatie en bereikbaarheid per openbaar vervoer of auto

is een heel ander aspect, maar even cruciaal. Hebt u de toegankelijkheid van uw restau-

rant bijvoorbeeld als eens bekeken samen met de ouders van een meervoudig gehan-

dicapt kind? Of met een Ggz- cliënt? Bekeken vanuit de gebruikers is er vaak nog heel

wat te verbeteren. Uit een onderzoek onder gasten van zorgboerderijen met een ggz-

achtergrond bleek bijvoorbeeld dat teveel drukte in de bus onderweg voor sommigen

al een reden was om af te zien van deelname. Andere doelgroepen hebben weer andere

specifieke problemen. Door ze te achterhalen en er oplossingen voor te zoeken, in het

geval van de ggz-cliënten bijvoorbeeld in de vorm van aangepast vervoer of individuele

begeleiding door een vrijwilliger, effent u hun weg naar uw restaurant.

• Gedoe rond financiën en regelwerk is voor menige mantelzorger vanouds al een hoofd-

pijnpunt, dat momenteel nog versterkt wordt door de onrust en onzekerheid rond de

overheveling van AWBZ-verzekerde zorg naar Wmo. Hoe kunt u als restauranthouder

voorkomen dat uw gasten om die reden afhaken? U kunt om te beginnen zorgen voor

duidelijke en actuele informatie over de kosten, de aanvraag- of indicatieprocedures

en via welke regelingen deze vergoed kunnen worden. Stichting SMS, een organisatie

die vakantieweken voor mantelzorger en zorgvrager aanbiedt, geeft niet alleen een

duidelijk overzicht van kosten en regelingen, maar ook een lijst met fondsen die kun-

nen bijspringen als de resterende eigen bijdrage een probleem vormt. Handen-in-Huis,

die aan huis meerdaagse vervangende vrijwilligerszorg biedt, effent het pad nog verder

door het regelwerk bij de zorgverzekeraar en de uitbetaling van de vrijwilligersver-

goeding helemaal over te nemen. Andere restauranthouders werken voor hulp bij het

regelwerk soms samen met een mantelzorgmakelaar. Tot slot kunt u als respijtaanbie-

der de drempels op het gebied van financiën en regeldwerk soms voorkómen, door net

als Servicepunt Mantelzorg Putten, vormen van respijtzorg ‘light’ te ontwikkelen, die

vanuit het reguliere budget gefinancierd kunnen worden.


Hetpadeffenen,watkunnenandereactorenvoormijbetekenen?

Acceptatie van respijtzorg is makkelijker als meer mensen beseffen wat mantelzorgers

doen, beseffen hoe belangrijke een time-out kan zijn en de mogelijkheden kennen. De

gemeente kan dat promoten via een speciale respijtzorgcampagne.

• De gemeente kan als regisseur de beschikbaarheid & toegankelijkheid vergroten, door

te zorgen voor goede informatievoorziening over respijtzorg (via mantelzorggids, web-

site, Wmo-loket) voorziening. Ook kan ze partijen bij elkaar brengen rond de opzet van

nieuwe voorzieningen of het oplossen van problemen rond vervoer of huisvesting bij

bestaande voorzieningen.

• De gemeente kan als regisseur ook het belang van vroegtijdigheid agenderen en partijen

stimuleren in de opzet van lichte vormen van respijtaanbod, waardoor zorgvrager en

mantelzorger al in een vroeg stadium wennen zorgvrager aan het idee.

• Verwijzers spelen bij het effenen van het pad nog steeds een belangrijke rol. Houd het

contact warm door na een verwijzing de resultaten terug te koppelen. Ze krijgen zo ook

een beter beeld van uw respijtaanbod en welke zorgvragers/mantelzorgers daar goed

bij passen.

• Financiën vormen een belangrijk aspect van de toegankelijkheid. Maak afspraken met

financiers, zoals gemeente, zorgkantoor en verzekeraars. Benader fondsen, serviceclubs

en midden- en kleinbedrijf voor aanvullende financieringsmogelijkheden

Aan tafel: zorgen voor kwaliteit van het Respijtaanbod

We weten dat het voor mantelzorgers niet niks is om

bijvoorbeeld hun partner na zoveel jaren huwelijk

achter te moeten laten of de zorg voor een kind deels

aan een ander over te dragen. Zorgen voor kwaliteit is

hét middel waarmee u hen als restauranthouder kunt

bewegen om toch aan te schuiven.

Veilig&verantwoord

Mantelzorgers gaan pas gerust aan tafel als ze

zeker weten dat u kwaliteit biedt. U kunt hen daarvan overtuigen door te zorgen voor de

fysieke veiligheid in uw restaurant en de deskundigheid van uw medewerkers. Zorgen voor

deskundigheid gaat niet alleen over het aantrekken van gekwalificeerd beroepspersoneel,

maar ook over training en coaching van vrijwilligers. Respijthuis Alkmaar (zie casus) bij-

voorbeeld, bouwt die deskundigheid van hun vrijwilligers gaandeweg steeds verder op. Na

de basistraining van vijf dagdelen, die elke vrijwilliger doorloopt, organiseren ze regelmatig

aanvullende scholing. Bijvoorbeeld een workshop over omgang met MS wanneer een gast

met deze aandoening wordt verwacht. Bij de vrijwilligers is er veel animo voor het scho-

Respijteffect

Regelmatig gebruik

Acceptatie



Kwaliteit voelbaar

Respijtbehoefte

Kwaliteit voelbaar



lingsaanbod. Ook worden ze door de coördinator gestimuleerd zich verder te ontwikkelen

in aspecten die hen boeien.

Verder geldt voor sommige vormen van respijtzorg een eigen kwaliteitskeurmerk,

bijvoorbeeld de Kwaliteitswaarborg Zorgboerderijen (zie kader). Respijtaanbieders

kunnen door het behalen en voeren van een kwaliteitskeurmerk, bijvoorbeeld dat van

de Verenigde Zorgboeren, de kwaliteit van hun aanbod verhogen en dit ook naar buiten

toe kenbaar maken.

Passend&vertrouwd

Vanuit het perspectief van de zorgvrager zijn vooral de aspecten passend en vertrouwd

van belang. Handen in Huis zorgt voor die passende zorg vooral door veel aandacht te

besteden aan de matching. Die luistert in dit geval ook extra nauw, omdat de vervanger

zijn intrek neemt in het huis van de zorgvrager. Vandaar dat Handen-in-Huis het intake-

gesprek altijd bij mantelzorger en zorgvrager aan huis voeren. Datzelfde geldt voor de

kennismaking vooraf tussen de vrijwilliger die de vervangende zorg zal bieden en de

zorgvrager en diens mantelzorger. Ook dat gebeurt bij de zorgvrager aan huis. ‘Ga alleen

met elkaar in zee als het helemaal klikt’ is het advies dat ze daarbij meekrijgen. Tijdens

de zorgovername, zitten zorgvrager en vrijwilliger immers dag en nacht met elkaar opge-

scheept. Een lichte aarzeling groeit dan makkelijk uit tot grotere irritaties.

Ook speciale aandacht voor huiselijke gewoontes en leefstijl is een onderdeel van de

werkwijze van Handen-in-Huis. Mantelzorgers vullen daarvoor vooraf een speciale check-

list in. De mantelzorger heeft zo zelf de zekerheid dat hij aan alles heeft gedacht en de

vrijwilliger kan zich vooraf goed voorbereiden en heeft ook tijdens de zorgvervanging alle

informatie bij de hand. Als het eenmaal blijkt te klikken, wordt dezelfde vrijwilliger vaak

vele malen teruggevraagd.

Zorgenvoorkwaliteit,watkunnenandereactorenvoormijbetekenen?

• Deskundigheidsbevordering van uw medewerkers is een belangrijk kwaliteitsinstrument.

Zoek daarvoor samenwerking met partners zoals Steunpunten mantelzorg of brancheor-

ganisaties. De gemeente kan organisaties hierin faciliteren.

• De gemeente kan de opzet van een regionaal netwerk rond respijtzorg stimuleren,

waarin door gezamenlijke casusbespreking de kwaliteit van respijtvoorzieningen en

onderlinge samenwerking verbeterd wordt.

• Ook zorgkantoren kunnen bijdragen aan de kwaliteit van het respijtzorgaanbod. Maak

afspraken over kwaliteitsindicatoren met het zorgkantoor, bijvoorbeeld ten aanzien van

bezettingsgraad of over klanttevredenheid, en over de ‘bonus’ wanneer uw aanbod hieraan

voldoet.


Kwaliteitswaarborg Zorgboerderijen

De kwaliteitssystemen en -criteria uit de reguliere zorg zijn niet zomaar

te gebruiken op een zorgboerderij. De vereniging Landbouw & Zorg heeft

voor zorgboerderijen daarom een eigen kwaliteitswaarborg ontwikkeld.

Zorgboerderijen die aan de criteria voldoen kunnen dit kenbaar maken door

het voeren van het kwaliteitslogo. Deelnemers en mantelzorgers zijn dan

verzekerd van:

• kundige begeleiding

• een veilige plek

• heldere afspraken

• persoonlijke ontwikkeling staat hoog in het vaandel

• iedereen mag komen kijken

Bron: www.zorgboeren.nl

Van gebruik naar effect: zorg dat ze terugkomen

We weten uit onderzoek dat een keertje vrijaf wel even

een opluchting kan geven, maar dat alleen herhaling

een blijvend gevoel van verlichting geeft. Hoe kunt u

als restauranthouder zorgen dat uw gasten tevreden

zijn en regelmatig terugkomen?

Kwaliteitvoelbaar

Om te zorgen dat mantelzorgers gebruik blijven

maken van uw aanbod, moet de kwaliteit van zorg op

peil blijven. In het eerder genoemde onderzoek naar

vervangende zorg voor ggz-cliënten op zorgboerderijen kwam naar voren dat veel man-

telzorgers de kwaliteit van de zorg na verloop van tijd achteruit zien gaan. De zorgvrager

klaagt dan bijvoorbeeld dat de sfeer in de groep niet leuk meer is of dat hij of zij altijd

maar dezelfde activiteiten krijgt aangeboden. Ook in individuele contacten kan op den

duur een zekere sleur sluipen of een vrijwilliger wordt te ‘eigen’ met de situatie en gaat

dan soms toch te ver in de ogen van de mantelzorger. Ook ervaren restauranthouders moe-

ten zichzelf en hun medewerkers dus scherp houden! U kunt dat bijvoorbeeld doen door te

werken met een klantenpanel.

Respijteffect

Acceptatie



Respijtbehoefte

Regelmatig gebruik

Kwaliteit voelbaarKwaliteit voelbaar


Regelmatiggebruik

Als respijtaanbieder kunt u herhaling om te beginnen stimuleren door goede voortgangs-

informatie te geven aan de mantelzorger en hen te betrekken van mantelzorgers bij beslis-

singen. Bijvoorbeeld in de vorm van nagesprekken en voortgangsgesprekken, werken met

communicatieschriften of logboeken en werken met evaluatieformulieren. Mantelzorgers

voelen zo dat ze, ondanks de tijdelijke overdracht van de zorg, serieus worden genomen en

niet buiten spel komen te staan.

Daarnaast zijn er natuurlijk allerlei praktische middelen die u kunt inzetten om de aan-

dacht van mantelzorger en zorgvrager vast te houden en herhaald gebruik te stimuleren,

variërend van handige kaartjes of ballpoints met adresgegevens en andere hebbedingetjes,

tot het sturen van verjaars- of kerstkaarten of het toezenden van een digitale nieuwsbrief.

Zorgdatzeterugkomen,watkunnenandereactorenvoormijbetekenen?

• Ontwikkel een ‘strippenkaart’ om regelmatig terugkomen te bevorderen. Maak hierover

afspraken met financiers over benodigde fondsen.

• Verwijzers zoals huisartsen, thuiszorg kunnen in hun contact met mantelzorger en zorg-

vrager regelmaat in het gebruik blijven stimuleren. Zorg dus dat ze goed van het belang

van herhaald gebruik zijn doordrongen.

Respijteffect

Het doel van de zoektocht is bereikt: de mantelzorger

kan de verantwoording loslaten en even helemaal

bijtanken. Regelmatig aanschuiven in Restaurant

Respijt geeft mantelzorgers de mogelijkheid naast de

zorg ook nog een deel van het gewone leven voort te

zetten. Blijven werken, hobby’s beoefenen of sociale

contacten onderhouden is niet alleen goed voor de

mantelzorger. Het voorkomt ook dat mantelzorger en

zorgvrager samen in een isolement raken. Zo hebben

beide gasten profijt van respijt!

Respijteffect

Regelmatig gebruik

Acceptatie



Kwaliteit voelbaar

Respijtbehoefte

Kwaliteit voelbaar


Levenskwaliteit

Verhoging van hun ‘levenskwaliteit’, dat is wat mantelzorgers die lang-

durig en intensief voor hun partner zorgen zelf het allerbelangrijkst vinden.

Het zijn juist de aangename dingen in het leven, zoals vakanties, uitjes en

sociale contacten – al dan niet samen met de zieke partner – die er bij in-

schieten. Zelf zullen ze er niet snel om vragen, omdat ze het als ‘luxe’ zien.

Maar als ze er eenmaal van geproefd hebben, ervaren ze het als een enorme

oppepper die zeker naar meer smaakt.

Bron: Iemand moet het doen, ervaringen van mantelzorgers van partners

(van Male e.a., 2011)

Respijthuis AlkmaarMeer dan een adempauze

Een ‘gewoon’ huis midden in de buurt, waar vermoeide mantelzorgers hun taak een week (of langer)

kunnen overdragen aan zorgzame vrijwilligers. Als we de Wmo-gedachte van meer zorgen in eigen

kring serieus nemen, zou er in elke wijk eigenlijk zo’n plek moeten zijn om overbelaste mantelzor-

gers af en toe op adem te laten komen. In een stad als Alkmaar zou het gaan om drie tot vier huizen,

becijferde de Stichting Respijthuis Alkmaar. Het eerste opende in augustus 2010 haar deuren. Het huis

is huiselijk en smaakvol ingericht, met vier zelfstandige gastenverblijven. Maar in en rond het huis

is ook volop mogelijkheid anderen te ontmoeten. De gasten nemen hun eigen medische en AWBZ-

geïndiceerde zorg mee. Voor alle andere taken in zorg, keuken en huishouding tekent een team van

ruim vijftig vrijwilligers, gecoördineerd door twee halftime professionele krachten.

Met een frisse blikMet elkaar bieden ze de gasten een ontspannen verblijf en de mantelzorger de broodnodige adem-

pauze. Maar onderdeel van het zorgaanbod van het Respijthuis is ook dat coördinator en vrijwilli-

gers heel aandachtig ‘meekijken’ en alert zijn op signalen van overbelasting. ‘Mantelzorgers zitten

vaak opgesloten in een overlevingssysteem, waarin geen ruimte is voor reflectie op de ontstane

situatie’, weet voorzitter Iris Zeijlemaker. ‘Door de time-out kunnen ze hier even afstand nemen,

zaken verwerken en met een frisse blik kijken naar eventuele mogelijkheden om de belasting te

verlagen. Mantelzorgers geven aan dat zij rust ervaren vanwege het feit dat zij weten dat het res-

pijthuis er is, waar zij op terug kunnen vallen.’ De coördinator kent de wegen om alternatieven snel

in beeld te brengen. Vaak kunnen mantelzorgers en zorgvrager weer prima samen verder, even-

tueel met extra ondersteuning en de mogelijkheid af en toe weer even bij te tanken. Soms zijn

de zorgtaken toch te zwaar om de zorg in de thuissituatie voort te zetten. Pas door permanente

opname in een zorginstelling ontstaat dan de rust waarin de mantelzorger weer echt een goede

mantelzorger kan zijn.

Motiverend vrijwilligersbeleid Zulke intensieve en aandachtige zorg bieden op basis van vrijwillige inzet, is alleen maar mogelijk

met een motiverend vrijwilligersbeleid. Aanvankelijk werkten de vrijwilligers, waaronder opvallend

veel mannen, in vier aparte teams: zorgvrijwilligers, kookvrijwilligers, tuin- en klusje vrijwilligers

en interieurvrijwilligers. Die vierdeling is al snel losgelaten, vertelt coördinator Simone Schmidt.

casus

’We merkten dat veel vrijwilligers concrete taken in keuken, tuin of huishouding graag als opstap

gebruiken om geleidelijk naar zorgtaken toe te groeien. Daarom werken we nu met mengvormen,

iemand is bijvoorbeeld zorg-tuin vrijwilliger met het accent op zorgen. Doordat de coördinator zelf

de introductiecursus van vijf dagdelen geeft aan nieuwe vrijwilligers, heeft ze meteen goed zicht

op hun mogelijkheden en interesses en ze biedt daarvoor veel ruimte. Aan de andere kant waakt

ze voor overvragen van de vrijwilligers. Ook bij de aanvragen voor spoedopnames – hoe dringend

soms ook – weegt ze zorgvuldig af of het de draagkracht van het vrijwilligersteam niet te boven

gaat. Zelf afkomstig uit de verpleging hecht ze bovendien aan een goede mondelinge en schrif-

telijke ‘overdracht’. Vrijwilligers worden altijd vooraf ingepraat, bij een spoedopname desnoods

telefonisch, zodat ze weten wat ze bij aanvang van hun dienst ongeveer kunnen verwachten.

Een van de resultaten van het motiverend vrijwilligersbeleid is dat sommige vrijwilligers alweer

zijn uitgestroomd naar een (betaalde) baan in de zorg. Anderen zullen op termijn misschien wel

doorstromen naar ander vrijwilligerswerk, bijvoorbeeld in een hospice. Of dat niet jammer is?

Integendeel, vindt ze, het is juist positief dat mensen bij ons hun zorgende kant ontdekken en

verder ontwikkelen. En gelukkig stromen ook weer regelmatig nieuwe mensen in.

www.respijthuis-alkmaar.nl


Ondernemers en organisaties op het terrein van zorg en welzijn uitdagen tot verbeteren

en vernieuwen van hun respijtzorgaanbod is het doel van deze brochure. Die uitdaging is

op zich al niet gering, want in Restaurant Respijt luistert het nog veel nauwer dan in een

gewone horecaonderneming. Om met de manager van Theehuis Rhijnauwen te spreken:

‘bij ons gaat het erom of je hier met plezier komt lunchen, bij jullie of je hier met een

gerust hart je oude moeder achterlaat.’

Toch valt te voorzien dat de uitdagingen de komende jaren nog pittiger worden. Bij een

toenemend beroep op zorg uit eigen kring is het immers extra belangrijk dat mantel-

zorgers op tijd en op maat een time-out kunnen krijgen. Vandaar de groeiende vraag naar

lichte, laagdrempelige vormen van respijtzorg die op vrijwillige basis geboden worden.

Zo kunnen mantelzorgers en zorgvragers gaandeweg elkaar los laten en wordt het verdelen

van de zorg met meerdere helpers steeds meer vanzelfsprekend. Even vanzelfsprekend is

het dat er daarnaast zo nodig ook meer gespecialiseerde vormen van vervangende zorg

beschikbaar zijn die op professionele basis geboden worden. Bijvoorbeeld voor mensen

met Niet Aangeboren Hersenletsel of mensen met psychiatrische aandoeningen.

Zorgaanbieders staan daarbij bovendien voor de uitdaging dat te doen in een tijdperk van

voortdurend bewegende financieringsstromen. Weten mee te bewegen met die stromen,

open staan voor nieuwe mogelijkheden en nieuwe partners is meer dan ooit medebepalend

voor succesvol opereren . Een andere succesfactor is de manier waarop de gemeente haar

regierol op het gebied van respijtzorg invult. Door een visie te hebben op respijtzorg, oog te

hebben voor de vraagstukken van aanbieders en partners aan elkaar te koppelen die elkaar

zelf nog niet eens in beeld hebben kan de gemeente een belangrijke bijdrage leveren.

Wij dagen u uit om ook de komende jaren te zorgen dat uw gasten blij en naar tevreden-

heid in uw Restaurant Respijt vertoeven!

4 Tot slot


Boer, A. de, M. Broese van Groenou en J. Timmermans Red. (2009)

Mantelzorg. Een overzicht van de steun van en aan mantelzorgers in 2007. Den Haag: SCP.

Bransen, E. (2011) Factsheet Mantelzorgers van mensen met een psychische aandoening.

Utrecht: Trimbos Instituut.

Dompseler, N. van, A. Tanja, M. Vermaas (2010) Beter bereiken van Mantelzorgers. Utrecht:

Expertisecentrum Mantelzorg.

Exel, J. van, M. Moree, M. Koopmanschap, T. Schreuder Goedheijt.

Respijtzorg: een verkenning van behoefte en gebruik onder 273 mantelzorgers.

Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, TSG ; jrg. 84 (2006) nr. 2, p. 90-99.

Lund, D.A., Wright, S.D., Caserta, M.S., Utz, R.L. (2006).

Respite services. Enhancing the Quality of Daily Life for Caregivers and Care Receivers.

Salt Lake City, UT, University of Utah. http://aging.utah.edu/gerontology/RespiteBooklet.pdf

Male, J. van, M. Duimel en A. de Boer (2010) Iemand moet het doen.

Ervaringen van verzorgers van partners. Den Haag: SCP.

Moree, M., T. Schreuder Goedheijt, G. Visser & I. Wilbrink (2009)

Ruimte voor Respijt, State of the Art Discussienotitie. Utrecht: Expertisecentrum mantelzorg

Moulijn, M. & M. Schulp. Toegang tot respijtzorg.

Eindrapportage tijdelijke opvang ter ondersteuning van mantelzorgers in Overijssel.

Borne: Stichting Stuurgroep Logeervoorzieningen Overijssel.

Oudijk, D. e.a.(2010) Mantelzorg uit de doeken. Een actueel beeld van het aantal

mantelzorgers. Den Haag: SCP.

www.expertisecentrummantelzorg.nl • www.movisie.nl • www.vilans.nl • www.mezzo.nl

www.respijtwijzer.nl • www.prestatieveld4.nl

Geraadpleegde Bronnen


Uit het oogWelke mantelzorgers hebben te maken met gevoelens van eenzaamheid

en hoe gaat eenzaamheid onder mantelzorgers in zijn werk?

Wilco Kruijswijk van het Expertisecentrum Mantelzorg schetst in het essay

Uit het oog de contouren van de antwoorden op deze vragen, onder andere

aan de hand van literatuuronderzoek en egodocumenten.

• Bestellen en downloaden via www.expertisecentrummantelzorg.nl

Alleen slechte vrouwen klagenAan de hand van interviews met geïsoleerde allochtone spilzorgers

en hulpverleners wordt in ‘Alleen slechte vrouwen klagen’ een beeld

geschetst hoe deze groep spilzorgers hun zorgsituatie zien, hoe zij kun-

nen worden bereikt door de hulpverlening en welke hulp en interventies

zinvol zijn om hun lasten te verlichten en hun isolement te doorbreken.

• Bestellen en downloaden via www.movisie.nl/publicaties

MantelscanDe MantelScan is een instrument voor professionals in zorg en welzijn

om samen met zorgvragers en mantelzorgers een (mantel)zorgnetwerk

in kaart te brengen, waarbij aandacht is voor de kracht en risico’s van

dat netwerk. De scan biedt visuele hulpmiddelen die helpen bij het

structuren van alle informatie over een netwerk.

• De Mantelscan en bijbehorende handreiking kunt u downloaden

via www.expertisecentrummantelzorg.nl

Uit het oogEssay over gevoelens van eenzaamheid onder mantelzorgers

Alleen slechte vrouwen klagen

Problemen en behoeften

van geïsoleerde allochtone

spilzorgers in Nederland

Evelien TonkensLoes VerplankeLianne de Vries

Mantelscan


Datum:

Naamorganisatie:

Naammedewerker:

Naamcliënt:

Naam/namenaanwezigemantelzorger(s):

Aanbevolen publicaties


Van de 1,7 miljoen mantelzorgers in Nederland die zorgen voor iemand met ernstige beper-

kingen heeft één op de vier behoefte aan respijtzorg: tijdelijke en volledige overname van

de zorg van een mantelzorger met als doel om die mantelzorger even vrijaf te geven. Toch

blijft het daadwerkelijk gebruik daar ver bij achter.

Deze brochure wil ondernemers en organisaties op het terrein van zorg en welzijn inspi-

reren tot een frisse kijk op hun bestaande aanbod van respijtzorg en tot het vinden van

nieuwe mogelijkheden.

Met de titel Restaurant Respijt vergelijken we respijtzorg met het serveren van een maal-

tijd. We hebben gekozen voor die insteek, omdat eten een basisbehoefte is en energie

geeft. Uit eten gaan in een restaurant – of thuis de cateraar laten komen – brengt de eters

bovendien in een ontspannen vrijetijdssfeer. Precies de sfeer die de mantelzorger nodig

heeft om los te komen van de zorgsituatie.

Net als in een gewoon restaurant, hangt het welslagen van de respijtmaaltijd niet alleen af

van wat er op tafel komt. Het gaat ook om de manier waarop, de aankleding, de ligging, de

openingstijden en natuurlijk de hoogte van de rekening. Met deze brochure kijken we niet

alleen naar de kwaliteit van de gerechten, maar ook naar wat er voor én achter de scher-

men moet gebeuren om de gasten blij en tevreden van tafel te laten gaan.

Catharijnesingel 47 • 3511 GC Utrecht

Postbus 8228 • 3503 RE Utrecht

telefoon 030 789 20 00

[email protected]


Van de 1,7 miljoen mantelzorgers in Nederland die zorgen voor iemand

met ernstige beperkingen heeft één op de vier behoefte aan respijtzorg:

tijdelijke en volledige overname van de zorg van een mantelzorger met

als doel om die mantelzorger even vrijaf te geven. Toch blijft het daad-

werkelijk gebruik daar ver bij achter.

Deze brochure wil ondernemers en organisaties op het terrein van zorg

en welzijn inspireren tot een frisse kijk op hun bestaande aanbod van

respijtzorg en tot het vinden van nieuwe mogelijkheden.

Met de titel Restaurant Respijt vergelijken we respijtzorg met het serve-

ren van een maaltijd. We hebben gekozen voor die insteek, omdat eten

een basisbehoefte is en energie geeft. Uit eten gaan in een restaurant

– of thuis de cateraar laten komen – brengt de eters bovendien in een

ontspannen vrijetijdssfeer. Precies de sfeer die de mantelzorger nodig

heeft om los te komen van de zorgsituatie.

Met deze brochure kijken we niet alleen naar de kwaliteit van de gerech-

ten, maar ook naar wat er voor én achter de schermen moet gebeuren om

de gasten blij en tevreden van tafel te laten gaan.

Restaurant Respijt - Sociaalweb€¦ · de 2,6 miljoen die meer dan 8 uur per week en/of langer dan...

Documents

Transcript of Restaurant Respijt - Sociaalweb€¦ · de 2,6 miljoen die meer dan 8 uur per week en/of langer dan...