Republika e Kosovës -...

Republika e KosovësRepublika Kosova - Republic of Kosovo

Qeveria - Vlada - Government

MINISTRIA E ENERGJISË DHE MINIERAVEMINISTARSTVO ENERGIJE I RUDARSTVA

MINISTRY OF ENERGY AND MINING

BILANCI I ENERGJISKOSOVËS PËR VITIN 2008

Ë I REPUBLIKËSSË

ENERGETSKI BILANSKOSOVA ZA 2008. GODINU

REPUBLIKE

REPUBLIC OF KOSOVO’S ENERGYBALANCE FOR THE YEAR 2008

Prishtinë 2009

Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo


MINISTRIA E ENERGJISË DHE MINIERAVE MINISTARSTVO ENERGIJE I RUDARSTVA


BILANCI I ENERGJISË I REPUBLIKËS SË KOSOVËS PËR VITIN 2008

Nëntor 2009

Bilanci i Energjisë i Republikës së Kosovës për vitin 2008

Ministria e Energjisë dhe Minierave i

Përmbajtja Falënderim

1. Hyrje .............................................................................................................................. 1

2. Bilanci i Energjisë për vitin 2008 ................................................................................... 1

2.1. Burimet primare .................................................................................................... 2

2.2. Konsumi i energjisë .............................................................................................. 3

2.2.1. Konsumi në sektorin e industrisë ........................................................................ 6

2.2.2. Konsumi në sektorin e amvisërisë ...................................................................... 8

2.2.3. Konsumi në sektorin e shërbimeve ..................................................................... 9

2.2.4. Konsumi në sektorin e transportit ...................................................................... 10

2.2.5. Konsumi në sektorin e bujqësisë ....................................................................... 11

2.3. Mbulimi i kërkesave për energji .......................................................................... 12

2.3.1. Furnizimi me thëngjill ................................................................................. 12

2.3.2. Furnizimi me produkte të naftës ................................................................ 12

2.3.3. Furnizimi me energji elektrike .................................................................... 12

2.4. Treguesit e konsumit të energjisë ...................................................................... 13

2.5. Ndotja e mjedisit ................................................................................................. 14

3. Konkluzionet dhe Rekomandimet ............................................................................... 16

3.1. Konkluzionet ....................................................................................................... 16

3.2. Rekomandimet ................................................................................................... 17

SH T O J C A T ............................................................................................................... 19

Shtojca 1. Realizimi i anketave me sektorët e ekonomisë së Kosovës ..................... 20

Shtojca 2. Karakteristikat e sistemeve kryesore energjetike të Kosovës .................. 21

Shtojca 3. Karakteristikat e burimeve energjetike dhe konvertimi i njësive ............... 22


Ministria e Energjisë dhe Minierave ii

Falënderim Ministria e Energjisë dhe Minierave (MEM) dëshiron të falënderojë të gjitha institucionet që direkt dhe indirekt kontribuuan në përgatitjen e Bilancit të Energjisë të Republikës së Kosovës për vitin 2008, përfshirë KOSTT sh.a., KEK sh.a., Entin e Statistikave të Kosovës, Bankën Qendrore të Kosovës; ”Kosova Thëngjill” sh.a., Doganat e Kosovës, ndërmarrjet e ngrohjeve qendrore; Shoqatën për Energji Solare e Kosovës (ESOK), Hekurudhat e Kosovës dhe Aeroportin Ndërkombëtarë te Prishtinës. Një falënderim të veçantë, MEM e ka për Institutin për Hulumtime Zhvillimore “Riinvest”, i cili ka kontribuuar ndjeshëm duke punuar ngushtë me Divizionin për Statistika dhe Bilanc për përgatitjen e këtij dokumenti.


Ministria e Energjisë dhe Minierave 1

1. Hyrje Bazuar në nenin 6 të Ligjit për Energji Nr. 2004/8 dhe Udhëzimin Administrativ “mbi Rregullat për Bilancin e Energjisë”, Nr. 2005/4, Ministria e Energjisë dhe Minierave (MEM) ka hartuar dokumentin “Bilanci i Energjisë i Republikës të Kosovës për vitin 2008”. Qëllimi i këtij dokumenti është të informojë të gjithë të interesuarit për bilancin energjetik të realizuar për vitin 2008. Bilanci Energjetik për vitin 2008, që paraqitet në seksionet në vijim të këtij dokumenti, është përgatitur në përputhje të plotë me kërkesat ligjore. Për përgatitjen e këtij bilanci të dhënat energjetike janë siguruar nga këto institucione:

- Bruto Prodhimi Vendor – ESK (Enti i Statistikave të Kosovës) dhe BQK (Banka Qendrore e Kosovës);

- Prodhimi dhe furnizimi me thëngjill (lignit), prodhimi dhe vetëkonsumi i energjisë elektrike – KEK sh.a. (Korporata Energjetike e Kosovës)

- Importi, eksporti, distribucioni i energjisë elektrike dhe humbjet e energjisë elektrike – KOSTT sh.a. (Operatori i Sistemit të Transmetimit dhe Tregut i Kosovës);

- Prodhimi, shitja dhe eksporti i thëngjillit të terur dhe të njomë – ”Kosova Thëngjill” sh.a.;

- Importi i naftës, thëngjillit dhe biomasës (druve të zjarrit) – Doganat e Kosovës;

- Të dhëna për ngrohjen e përfituar – ndërmarrjet e ngrohjeve qendrore;

- Të dhëna për energjinë solare – Shoqata për Energji Solare e Kosovës (ESOK);

- Të dhënat për karburantet e shpenzuara në transportin hekurudhor – Hekurudhat e Kosovës.

- Të dhënat për kerozinë – Aeroporti Ndërkombëtarë i Prishtinës. Në anën tjetër, për herë të parë në Kosovë është bërë një hulumtim me anketa në lidhje me konsumin e energjisë sipas sektorëve të ekonomisë (amvisërisë, industrisë, transportit, shërbimeve dhe bujqësisë) për vitin 2008. Me anë të këtij hulumtimi fitohet një pasqyrë më reale se si është shpërndarja e konsumit të energjisë sipas sektorëve të ekonomisë dhe sipas burimeve të energjisë. Pra, në këtë dokument kemi një pasqyrë të shpërndarjes së konsumit të energjisë e cila është bërë sipas rezultateve të anketave e jo sipas metodës së vlerësimit përmes së cilës janë punuar bilancet e energjisë deri në vitin 2007 me përjashtim të të dhënave të marrura nga KEK sh.a., Aeroporti Ndërkombëtar i Prishtinës, Hekurudhat e Kosovës dhe Kompanitë e Ngrohjeve Qendrore nga të cilat dihet shpërndarja e konsumit të energjisë. Ky dokument, i kompletuar më të dhëna mbi bazën e një hulumtimi, do të jetë një bazë e mirë mbi të cilën do të zhvillohen parashikimet e konsumit të energjisë në të ardhmen.

Po ashtu, në këtë dokument janë analizuar edhe ndikimet e zhvillimeve makro-ekonomike brenda dhe jashtë Kosovës në konsumin e energjisë ku janë marrë parasysh edhe politikat rajonale dhe evropiane të energjetikës. Ndërsa, të dhënat e grumbulluara janë përpunuar në bazë të kërkesave të formatit EUROSTAT.

2. Bilanci i Energjisë për vitin 2008 Dy nga pjesët kryesore të Bilancit të realizuar të energjisë janë burimet primare respektivisht furnizimi me energji dhe konsumi i energjisë apo shpërndarja e konsumit të energjisë sipas sektorëve të ekonomisë. Të dy këto segmente do të analizohen më poshtë.



2.1. Burimet primare Struktura e energjisë primare të konsumuar në Kosovë në vitin 2008 nuk ka ndryshuar në krahasim me vitin 2007. Atë e përbëjnë: thëngjilli, produktet e naftës (benzina, dizeli, mazuti, kerozina e gazi i lëngëzuar i naftës – GLN), drutë e zjarrit, hidroenergjia dhe energjia solare. Me qëllim të krijimit të një baze për një analizë më të hollësishme të furnizimit me energji gjatë vitit 2008, në vijim është paraqitur pasqyra e trendëve të zhvillimit të furnizimit me energji në disa vite paraprake. Po ashtu, në këtë dokument, për herë të parë janë ndarë si burime primare edhe hidroenergjia dhe biokarburantet. Edhe pse, produktet e naftës, në raport, janë trajtuar ndarazi, analiza e zhvillimit historik të tyre është bërë duke i grupuar në një. Gjithashtu, në këtë raport të bilancit energjetik të vitit 2008 produktet e thëngjillit janë shqyrtuar ndarazi, për qëllim të analizës së trendëve ato do të shqyrtohen si një kategori.

Tabela 1. Pasqyra e sasisë së energjisë së burimeve primare në dispozicion (ktoe) 2003 2004 2005 2006 2007 2008Thëngjill 1,293.00 1,289.00 1,231.00 1,226.10 1,251.30 1,421.18Produkte nafte 540.30 455.00 576.00 595.26 518.93 469.75Biomasa 216.30 216.30 216.30 216.32 216.32 418.42Energjia elektrike 5.90 12.14 11.99 10.90 10.14 35.47Hidroenergjia - - - - - 8.18Energjia solare 0.16 0.18 0.19 0.26 0.29 0.56Biokarburantet - - - - - 0.24Gjithsej 2,055.66 1,972.62 2,035.48 2,048.84 1,996.98 2,353.79

Burimi: dokumentet e MEM të bilanceve të energjisë

0.00

500.00

1,000.00

1,500.00

2,000.00

2,500.00

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Energjia solare

Energjia elektrike

Biomasa

Produkte nafte

Thëngjill

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Figura 1. Pasqyra e sasisë së energjisë së burimeve primare në dispozicion Siç vërehet nga tabela dhe diagrami i mësipërm, Figura 1, sasia bruto e energjisë në dispozicion në vitin 2008 është 2,353.79 ktoe ndërsa në vitin 2007 ka qenë 1,996.98. Pra, në vitin 2008 paraqitet një rritje e sasisë së energjisë primare në dispozicion prej mbi 18%, respektivisht 356.81 ktoe. Konstatimet kryesore, të cilat janë identifikuar përmes analizës së zhvillimit historik dhe trendeve të furnizimit në sektorin e energjisë në Kosovë, për vitin 2008 janë: • Furnizimi dhe përdorimi i thëngjillit ka pasur rritje nga 1,251.30 ktoe në vitin 2007 në

1,421.18 ktoe (ose rritje energjisë në dispozicion për 13.5%) në vitin 2008. • Kontributi i importimit të produkteve të naftës ka pësuar rënie nga 518.9 ktoe në vitin

2007 në 469.75 ktoe (ose një rënie e furnizimit primar të burimeve të energjisë për afërsisht 10%) në vitin 2008.



• Furnizimi i energjisë elektrike edhe në vitin 2008, siç edhe është pritur, dominohet nga prodhimi i saj prej termocentraleve Kosova A dhe B. Sasia e energjisë elektrike e prodhuar në termocentralet e Kosovës gjatë vitit 2008 ishte 437.36 ktoe që në krahasim me vitin 2007 (407.68 ktoe) paraqet një rritje prej 7.2%. Energjia elektrike e prodhuar në hidrocentralet e Kosovës për vitin 2007 ishte 6.54 ktoe, që në krahasim me vitin 2006 (8.11 ktoe) paraqet një rënie të prodhimit për 23.8%.

• Nuk ekzistojnë shifra reale sa i përket shkallës së prerjes së druve të zjarrit, por sipas

anketave, sasia e harxhuar e druve të zjarrit vetëm nga ana e amvisërisë ka qenë 9.7m3 për amvisëri në vit. Nëse i marrim parasysh të gjithë sektorët e ekonomisë atëherë konsumi i drurit për zjarr gjatë vitit 2008 ka qenë 417.16 ktoe.

Rritja kryesore e burimeve primare energjetike është në thëngjill dhe në biomasë (dru zjarri). Duhet pasur kujdes në trajtimin dhe interpretimin e “rritjes” së burimit nga druri i zjarrit. Meqë në të kaluarën, sasia e energjisë primare është paragjykuar me një vlerë të ulët, në raportin e vitit 2008 sasia e drurit e konsumuar është definuar nëpërmjet të anketave në segmentet kryesore të ekonomisë. 2.2. Konsumi i energjisë Për dallim prej viteve të kaluara, ku pjesëmarrja e burimeve të energjisë në konsumin final të saj sipas sektorëve të ekonomisë në Kosovë është bërë duke u bazuar me shumë në përvojat individuale të ekspertëve dhe të përvojave në vendet në rajon. Konsumi për vitin 2008 është bazuar në hulumtimin me anketa të të gjithë sektorëve të ekonomisë. Prandaj, në vitin 2008, do të kemi një shpërndarje të burimeve të energjisë konform deklarimit të konsumatorëve. Pra, mbi bazën e anketave, është krijuar mundësia e përdorimit të metodologjisë së kombinuar nga lartë - poshtë dhe nga poshtë – lartë. Anketat janë realizuar në sektorët e Industrisë, Amvisërisë, Shërbimeve, Bujqësisë dhe Transportit. Rezultatet e tyre, me gjithë vështirësitë dhe problemet kanë shprehur një raport më realist të konsumit të energjisë në Kosovë. Konstatimet kryesore sa i përket konsumit të energjisë, sipas anketave dhe trendëve të konsumit (apo më mirë të themi vlerësimeve të konsumit) të energjisë në Kosovë janë:

• Konsum shumë më i madh i biomasës (dru zjarri) krahasuar me vlerësimet në të kaluarën. Gjatë vitit 2008 është konsumuar 417.16 ktoe dru zjarri, e krahasuar me vlerësimet e vitit 2007 paraqet një rritje prej gati 100%.

• Një tendencë të rritjes së konsumit të thëngjillit ka gati në të gjithë sektorët e ekonomisë (nga 18 ktoe gjatë vitit 2007 në 118 ktoe në vitin 2008)

Rezultatet e anketave kanë paraqitur një konsum më të përafërt me realitetin krahasuar me mënyrën e vlerësimeve përmes të cilave janë realizuar bilancet e energjisë në të kaluarën. Fillimisht, le të analizohet trendi i konsumit të energjisë sipas viteve respektivisht sektorëve të ekonomisë.

Tabela 2. Pasqyra e pjesëmarrjes së gjithë sektorëve (ktoe) 2003 2004 2005 2006 2007 2008Sektori i Industrisë 216.49 186.22 227.85 232.54 268.85 236.17Sektori i Amvisërisë 330.80 333.38 359.75 368.86 339.38 619.85Sektori i Shërbimeve 137.69 130.66 146.12 148.93 130.12 132.85Sektori i Bujqësisë 54.01 47.93 55.72 56.47 49.10 26.70Sektori i Transportit 273.30 232.40 296.30 306.45 269.53 353.51Gjithsej 1,012.29 930.59 1,085.74 1,113.25 1,056.98 1,369.09




Figura 3. Pjesëmarrja e sektorëve të ekonomisë në konsumin e energjisë për vitin 2008

45%

26%

17%10%

2%

Sektori i Amvisërisë Sektori i TransportitSektori i Industrisë Sektori i ShërbimeveSektori i Bujqësisë

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Sektori i Transportit

Sektori i Bujqësisë

Sektori i Shërbimeve

Sektori i Amvisërisë

Sektori i Industrisë

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Figura 2. Pasqyra e pjesëmarrjes së gjithë sektorëve

Po ashtu, vlen të analizohet edhe konsumi i burimeve të ndryshme të energjisë sipas viteve. Në këtë mënyrë do të shihet se cili burim i energjisë ka çfarë tendence të zhvillimit.

Nga Tabela 2 shihet se ekziston një rritje e konsiderueshme sa i përket konsumit të energjisë gjatë vitit 2008 dhe atë për 30% (nga 1,056.98 ktoe në 1,369.09 ktoe). Rritja më e madhe e konsumit të energjisë është në sektorin e amvisërisë dhe të transportit, respektivisht një rritje e konsiderueshme e konsumit të biomasës (dru zjarri) kryesisht në sektorin e amvisërisë. Sipas anketave, mesatarja e konsumit të drurit për zjarr në sektorin e amvisërisë ka dale të jetë 9.7m3 dru në vit për një amvisëri. Mirëpo, sipas burimeve të ndryshme flitet se në Kosovë një m3

dru zjarri i shitur apo prerë nuk është i barabartë me një m3 fizik. Duke pasur parasysh këtë fakt, pas konsultimeve me ekspert të ndryshëm dhe me zyrtarë të MEM-it është rekomanduar që sasia e drurit të raportuar si të konsumuar në Kosovë, në m3, të axhustohet për 25% (pra të zvogëlohet për 25%).

Element tjetër me rëndësi (siç shihet edhe nga Figura 3), është fakti se sektori i industrisë merr pjesë me vetëm 17% të konsumit të totalit të energjisë që paraqet edhe realitetin e Kosovës e cila tani ndodhet në një proces të de-industrializimit dhe është më e ultë se në vitin 2007 (ku mendohej të ishte 25%) ndërsa konsumuesi më i madh i energjisë është përsëri amvisëria me 45%, por është më e lartë se në vitin 2007 (32%).

Tabela 3. Pasqyra e konsumit të të gjitha burimeve të energjisë (ktoe) 2003 2004 2005 2006 2007 2008Thëngjilli 38.56 18.238 32.24 29.74 18.01 118.59Produkte nafte 506.07 430.37 548.66 567.5 499.13 486.341

Biomasa 216.32 216.32 216.32 216.32 216.32 418.41Biokarburantet - - - - - 0.24Energji elektrike 244.48 257.8 278.49 289.13 314.86 336.52Energji solare 0.08 0.09 0.1 0.133 0.14 0.312

Ngrohje e përfituar 6.78 7.77 9.93 10.43 8.52 8.68Gjithsej 1,012.29 930.59 1,085.74 1,113.25 1,056.98 1,369.09


1 Të dhënat e konsumit për të gjitha derivatet e naftës janë anketat me përjashtim të kerozinës e cila është marrë

nga dogana 2 Të dhënat për energjinë solare nuk janë marrë nga anketat por janë llogaritur sipas të dhënave të ESOK-ut



Figura 5. Pjesëmarrja e burimeve të energjisë në konsumin e energjisë për vitin 2008

0.02%

35.52%

30.56%

24.58%

8.66%

0.63% 0.02%

Produkte nafte Biomasa Energji elektrikeThëngjilli Ngrohje e përfituar Energji solareBiokarburantet

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Ngrohje e përfituar

Energji solare

Energji elektrike

Biomasa

Produkte nafte

Thëngjilli

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Figura 4. Pasqyra e konsumit të të gjitha burimeve të energjisë

Nëse analizohet konsumi i burimeve të energjisë (Figura 4 dhe 5) është interesante të shihet, ashtu edhe siç është pritur, se në vitin 2008 ekziston një rritje e theksuar e konsumit të thëngjillit dhe atë për më shumë se pesë herë krahasuar me vlerësimin e vitit 2007. Po ashtu, rritje të konsideruar në vitin 2008 ka edhe konsumi i biomasës (dru zjarri) i cili është rritur për mbi 93% krahasuar me konsumin e vitit 2007 sa mendohet se ishte. Ndërsa, sa i përket derivateve të naftës, edhe pse sasia e energjisë së konsumuar ka ndryshuar shumë pak nga viti 2007, sipas anketave, pjesa

më e madhe e konsumit të derivateve të naftës ka shkuar në sektorin e transportit, që edhe është pritur.

Tabela 4. Energjia në dispozicion dhe konsumi për vitin 2008 (ktoe)

Thëngjilli Produkte

nafte Biomasa Bio- karburantet

Energji elektrike

Energji solare

Ngrohje e

përfituar Gjithsej

Energjia në dispozicion 75.757 448.046 418.415 0.236 336.518 0.306 8.684 1,287.961 Energjia e

konsumuar 118.590 486.339 418.410 0.236 336.518 0.310 8.684 1,369.087 Diferenca - 42.833 -38.293 0.005 0.000 0.000 - 0.004 0.000 - 81.126

Burimi: dokumentet e MEM të bilanceve të energjisë dhe anketat e realizuara nga Instituti Riinvest

0.000

200.000

400.000

600.000

Thëngjilli Produkte naf te Biomasa Energji elektrike

Bio-karburantet

Energji solare Ngrohje e përf ituar

Energjia ne dispozicion

Konsumi nga anketat

Figura 6. Energjia në dispozicion dhe konsumi për vitin 2008

Nga Tabela 4 shihet qartë se është një diferencë e rëndësishme ndërmjet energjisë në dispozicion (e gatshme për shfrytëzim) dhe asaj së konsumuar, apo më mirë të themi e raportuar si e konsumuar (sipas anketave).



Figura 7. Konsumi i energjisë në sektorin e industrisë

02040

6080

100120140160

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Thëngjill

Produkte naf te

Biomasa

Energji elektrike

Mbulimi i nevojave të konsumit të energjisë në Kosovë, nga Figura 6, është realizuar mirë me përjashtim të thëngjillit dhe naftës dhe derivateve të saj. Për sa i përket diferencës së derivateve të naftës, nga Tabela 4 shihet se ekziston një dallim i vogël ndërmjet konsumit në vitin 2007 dhe 2008 (vetëm 3%). Mirëpo, dallimi më i madh është në:

• Sasinë më të vogël të importit të derivateve të naftës në vitin 2008 krahasuar me vitin 2007, dhe

• Një sasi e konsiderueshme e derivateve të naftës të cilat kanë hyrë ilegalisht në territorin e Republikës së Kosovës, sidomos nga pavarësimi i Kosovës e këndej.

Ndërsa, diferenca e thëngjillit të konsumuar dhe thëngjillit të gatshëm për konsum (sipas raporteve zyrtare te KEK-ut) është si rrjedhojë e një sasie të konsiderueshme të thëngjillit të cilën e konsumojnë punëtorët e KEK-ut sipas marrëveshjes që kanë ata me kompaninë dhe një konsum i tillë nuk regjistrohet nga KEK-u si konsum i thëngjillit. Mirëpo, problemi më i madh është në mbulimin e nevojave të konsumatorëve me energji elektrike. Ajo që dihet është se nga energjia totale e konsumuar në vitin 2008, 90% (301.03 ktoe) prodhohet nga termocentralet Kosova A dhe B ndërsa 10% (35.47) importohet3. Ajo që nuk dihet është energjia të cilën potencialisht do të konsumohej gjatë ndërprerjeve të energjisë elektrike (plani ABC apo ndërprerjet e dhunshme si pasojë e prishjeve në pajisje). Pra, realisht, kërkesat për energji elektrike në Kosovë janë më të mëdha se sa që KEK-u prodhon dhe importon. Se sa është kjo kërkesë e energjisë elektrike, në realitet do të duhej një studim i veçantë dhe i detajizuar, me ç’rast do të dihej saktë se sa është kërkesa për energji elektrike në Kosovë dhe sa për qind e asaj kërkese mbulohet. Të dhënat e konsumit të energjisë deri në vitin 2007 kanë qenë të tilla që janë adoptuar duke u bazuar në vlerësimet e ekspertëve të fushave përkatëse. Andaj, në këtë dokument, krahasimet e konsumit të energjisë të vitit 2008 me vitin 2007 dhe vitet tjera paraprake nuk duhet të merren si rritje apo zvogëlim i konsumit por vetëm si ndryshim ndërmjet konsumit të fituar nga anketat dhe konsumit i cili është menduar se mund të jetë. 2.2.1. Konsumi në sektorin e industrisë Gjatë vitit 2008 konsumi i energjisë në sektorin e industrisë ka pasur një rënie prej rreth 20% krahasuar me vlerësimet për vitin 2007. Ky konstatim vjen nga rezultatet e anketave të cilat kanë treguar se konsumi i produkteve të naftës është shumë më i vogël se sa ai i vitit 2007, mirëpo, ekziston një tendencë e rritjes së konsumit të energjisë elektrike dhe thëngjillit nga ana e sektorit të industrisë. Si edhe në sektorët tjerë, të dhënat e konsumit të energjisë në përgjithësi nuk kanë qenë të bazuara në ndonjë hulumtim apo e dhënë tjetër e besueshme, me përjashtim të të dhënave të marrura nga KEK-u dhe ngrohtoret.

3 KEK-u gjatë vitit 2008 ka importuar 60.9 ktoe ndërsa ka eksportuar 25.43 ktoe. Ndryshimi është 35.47 ktoe



Figura 8. Pjesëmarrja e burimeve energjetike në konsumin e energjisë në sektorin e industrisë

23.42%

23.48%13.12%

39.99%

Thëngjill Produkte nafte Biomasa Energji elektrike

Sipas EUROSTAT-it, sektori i industrisë përbëhet prej shumë nën-sektorëve të ndryshëm si: metalurgjia dhe përpunimi i metaleve, kimia dhe farmaceutika, materiale ndërtimore, ushqimi/pijet/duhani, druri, letra/printimi, tekstili/lëkura/këpucët, mekanike etj.

Nëse analizohen burimet e energjisë dhe pjesëmarrja e tyre në sektorin e industrisë (Figura 8) shihet se energjia elektrike është burimi më i favorshëm i energjisë për industrinë me 43%, e përcjellur nga produktet e naftës dhe thëngjilli me 25% dhe në fund biomasa (dru zjarri) më më pak se 5% të energjisë së konsumuar në vitin 2008. Sikurse është parashikuar thëngjilli ka pasur një rritje të konsumit krahasuar me vitin 2007. Me rritjen e mundshme të çmimit të energjisë elektrike dhe të naftës dhe derivateve të saj në të ardhmen, mund të pritet një rritje edhe më e madhe e konsumit të thëngjillit . Tabela 5. Pasqyra e konsumit të të gjitha burimeve të energjisë nga nën-sektorët e industrisë (ktoe)

Energji elektrike

Produkte nafte Thëngjill Biomasa

Totali sipas nën-sektorëve

Ushqimi/pijet/duhani 35.334 7.138 52.885 13.05 108.411

Metalurgjia dhe punimi i metaleve 38.439 0.515 2.245 0.14 41.336

Druri 10.911 0.807 0.116 16.15 27.982

Materialet ndërtimore 4.621 21.997 0.034 0.79 27.441

Mineralet jo-metalike 1.215 21.803 0.00 23.018

Plastika dhe goma 1.852 0.269 0.62 2.738

Industria kimike dhe farmaceutike 0.210 1.697 0.005 0.07 1.986

Minierat dhe xeheroret 1.047 0.704 0.14 1.893

Fabrikimi i mjeteve të transportit 0.289 0.127 0.00 0.416

Fabrikimi i pajis. Elektrike, elektron. 0.263 0.075 0.00 0.339

Letra, botimi dhe grafika 0.141 0.091 0.016 0.01 0.260

Prodhimi i energjisë 0.002 0.172 0.00 0.174

Tekstili 0.077 0.037 0.00 0.115

Industri tjera 0.028 0.043 0.00 0.071

Fabrikimi i makinave dhe pajisjeve 0.011 0.005 0.01 0.026

Totali sipas burimeve 94.442 55.480 55.300 41.314 236.21

Burimi: anketat e realizuara nga Instituti Riinvest, 2009 Nëse analizohet konsumi i energjisë sipas nën-sektorëve të industrisë, kësaj i prinë sektori ushqimorë, pijeve dhe duhanit i cili konsumon më shumë se 45% të totalit të energjisë së konsumuar nga sektori i industrisë, i përcjellur nga nën-sektori i metalurgjisë dhe përpunimit të metaleve me 17% të konsumit të energjisë.



46%

17%

14%

11%

9%

3%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

Ushqimore/pijeve/duhanit

Metalurgjike dhe punim i metaleve

Druri

Materialeve ndërtimore

Mineraleve jo-metalike

Nënsektorët tjerë

Figura 9. Konsumi i energjisë sipas nën-sektorëve të industrisë

2.2.2. Konsumi në sektorin e amvisërisë Energjia e cila konsumohet nga amvisëria shfrytëzohet për ngrohjen e hapësirave, kondicionimin e ajrit, ngrohjen e ujit të amvisërisë, gatim, ndriçim dhe përdorim të pajisjeve elektrike për nevoja familjare dhe individuale.

Krahasuar me bilancin e realizuar të vitit 2007, në vitin 2008 konsumi i energjisë në sektorin

e amvisërisë është më i madh për 119%. Arsyeja më e madhe e këtij ndryshimi është rritja e konsumit të drurit, thëngjillit si dhe produkteve të naftës. Ndërsa, te konsumi i energjisë elektrike, solare dhe ngrohjes së përfituar, ndryshimet janë më të vogla. Ndryshimet esenciale në konsumin e energjisë në sektorin e amvisërisë janë si rezultat i këtyre faktorëve:

• Sipas anketave të realizuara me sektorin e amvisërisë mesatarja e konsumit të drurit për nevoja të amvisërisë është 9.7m3 vit për një amvisëri. Sipas të dhënave deri në vitin 2007 është menduar se për nevoja të amvisërisë është konsumuar 2.41m3 dru ne vit për një amvisëri.

• Të dhënat nga anketat në sektorin e amvisërisë kanë rezultuar në një konsum prej 129.72 ktoe energji elektrike. Nëse kësaj i shtojmë energjinë për të cilën mendohet se konsumohet nga amvisëria dhe nuk faturohet, atëherë konsumi i amvisërisë do të arrij në 183.91 ktoe, që krahasuar me vitin 2007 paraqet një rënie të kërkesës për energji elektrike për 8%.

• Konsumi i thëngjillit nga amvisëria në vitin 2008 është shumë herë më i madh se sa ai i vitit 2007. Në këtë rritje të konsumit kanë ndikuar shume faktorë përfshirë edhe çmimi i thëngjillit. Po ashtu, mundësia e marrjes së 10 ton thëngjill me çmim shumë të lirë nga të gjithë punëtorët e KEK-ut rritë konsumin e thëngjillit në Kosovë.

Vlen të theksohet se gazi i lëngshëm i naftës (GLN) përbën 2.3% e energjisë së konsumuar nga sektori i amvisërisë në vitin 2008. Fatkeqësisht nuk ka të dhëna për të krahasuar konsumin e GLN-së me vitet paraprake. Megjithatë, kjo masë e konsumuar e GLN-së është

Figura 10. Konsumi i energjisë në sektorin e amvisërisë

050

100150200250300350400450500

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Thëngjilli Produkte nafteBiomasa Energji elektrikeEnergji solare Ngrohje e përfituar



Figura 12. Konsumi i energjisë në sektorin e shërbimeve

0

10

20

30

40

50

60

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Thëngjilli Produkte nafteBiomasa Energji elektrikeEnergji solare Ngrohje e përfituar

Figura 11. Pjesëmarrja e burimeve energjetike në konsumin e energjisë në sektorin e amvisërisë

5% 5%

59%

30%

0.02% 1%

Thëngjilli Produkte nafte BiomasaEnergji elektrike Energji solare Ngrohje e përfituar

inkurajuese për mundësinë e aplikimit më të madh të GLN-së në sektorin e amvisërisë. Andaj, do të ishte mirë sikurse GLN-ja në të ardhmen të zëvendësonte burimet tjera më të kushtueshme të energjisë sikurse janë energjia elektrike etj.

Sipas të dhënave nga anketa me sektorin e amvisërisë, 59% të energjisë që shfrytëzohen në amvisëri vjen nga biomasa (dru zjarri) ndërsa 30% vjen nga energjia elektrike (këtu nuk futet edhe energjia e pa-faturuar e energjisë elektrike). Ndërsa krejt në fund, produktet e naftës (ku hyn edhe GLN) përbëjnë vetëm 5% të energjisë së konsumuar.

2.2.3. Konsumi në sektorin e shërbimeve

Sektori i shërbimeve nuk dallon edhe shumë për sa i përket konsumit të energjisë, respektivisht llojit të tyre, dhe mënyrës apo për çfarë përdoren, nga sektori i amvisërisë, por dallon shumë në sasinë e energjisë që konsumon. Sikurse edhe te sektori i amvisërisë edhe në atë të shërbimeve energjia përdoret për: ngrohjen e hapësirës, kondicionimin e ajrit, ujin e ngrohtë, ndriçimin dhe pajisjet elektrike.

Sektori i shërbimeve në vete përmban një numër të gjerë të nën-sektorëve si p.sh. hotelieri dhe turizëm, shëndetësi, tregti, arsim, zanate (zejtari), konsulencë, kulturë dhe sport, shërbime publike etj. Mirëpo, të gjitha këto mund të grupohen në dy nën-sektorë kryesore: atë publik dhe privat.

Gjatë vitit 2008 sektori i shërbimeve, sipas rezultateve nga anketat, ka konsumuar në total

132.85 ktoe. Nëse krahasohet kjo me konsumimin vlerësuar për vitit 2007, gjatë vitit 2008 është konsumuar 2% më shumë energji. Dallimet më të mëdha janë në biomasë (dru zjarri) ku ka një ndryshim prej 73% (konsum më të vogël) krahasuar me vitin 2007. Me përjashtim të disa shkollave në disa pjesë rurale të Kosovës dhe disa bizneseve në hotelieri të cilat mund të

konsumojnë dru zjarri për ngrohje, nën-sektorët tjerë të sektorit të shërbimeve nuk e përdorin ose mund ta përdorin shumë pak atë. Një gjë të tillë e kanë konfirmuar edhe anketat.

Sa i përket energjisë elektrikë, krahasuar me vitin 2007 shihet një rritje e konsumit të energjisë për rreth 85% (prej 28.34 ktoe në 52.34 ktoe). Ky ndryshim i konsumit të energjisë arsyetohet me faktin se në të kaluarën, një pjesë e energjisë elektrike të konsumuar nga sektori privat i shërbimeve është raportuar si konsum i amvisërisë. Kjo është për faktin se



Figura 15. Pjesëmarrja e burimeve energjetike në konsumin e energjisë në sektorin e tansportit

21%7% 3%

69%

Dizel Benzinë Kerozinë GLN

Figura 14. Konsumi i derivative të naftës në sektorin e transportit

200

250

300

350

400

2003 2004 2005 2006 2007 2008

trendi i konsumit të derivative të naftës

Figura 13. Pjesëmarrja e burimeve energjetike në konsumin e energjisë në sektorin e shërbimeve

23%

25%

11%

39%

0% 1%

Thëngjilli Produkte nafte BiomasaEnergji elektrike Energji solare Ngrohje e përfituar

pjesa më e madhe e bizneseve shërbyese në Kosovë operojnë afër, nëse jo në të njëjtin objekt, ku edhe jetojnë me familjet e tyre, edhe energjia elektrike e konsumuar për nevoja të biznesit iu është identifikuar si energji e amvisërisë. Karakteristikë tjetër është edhe rritja e konsumit të thëngjillit për 60 herë në krahasim me vitin 2007. Një rritje e tillë arsyetohet me uljen e kërkesës për dru zjarri, d.m.th. se është zëvendësuar druri me thëngjill.

I vetmi burim i energjisë i cili nuk figuron në anketa ndërsa ekziston si i tillë në Kosovë është energjia solare. Në Kosovë ekzistojnë disa objekte shërbyese si hotele, shtëpia shëndeti etj, të cilat kanë panele solare të instaluara por për fat të keq, ky numër është shumë i vogël andaj edhe gjatë procesit të identifikimi të mostrës, me metodë të rastit, nuk kanë qenë pjesë e saj andaj edhe nuk janë anketuar. Kohëve të fundit është vërejtur një dukuri e aplikimit të energjive të ripërtëritshme (solare dhe gjeotermike) në disa shkolla dhe shtëpi shëndeti. Nëse vazhdohet me këtë trend atëherë kërkesa për energji elektrike mund të ulet gjatë viteve në vijim.

2.2.4. Konsumi në sektorin e transportit Sektori i transportit tradicionalisht në Kosovë karakterizohet me konsum 100% të naftës dhe derivateve të saj në të gjitha elementet e këtij sektori, atij: rrugorë (urban dhe ndërurban), hekurudhorë dhe ajrorë.

Në sektorin e transportit hyjnë të gjitha mjetet transportuese, pra jo vetëm ato makina që merren ekskluzivisht në sektorin e transportit (maune, autobusë, taksi etj,) por edhe ato mjete që përdoren nga pjesëtarët e sektorëve tjerë, p.sh. makinat e përdorura në sektorin e amvisërisë dhe shërbimeve si dhe transporti i

jashtëm (jashtë objektit ku zhvillohet veprimtaria) në sektorët e industrisë dhe bujqësisë. Nëse krahasohen të dhënat e vitit 2007 dhe vitit 2008 shihet një rritje e konsumit të derivateve të naftës për 31%. Mirëpo, nëse analizohet trendi i konsumit prej vitit 2003 deri në vitin 2008 shihet qartë se ekziston një trend linear i rritjes së konsumit të derivateve të naftës në Kosovë.



Figura 17. Konsumi i energjisë në sektorin e bujqësisë

0

10

20

30

40

50

60

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Thëngjilli Produkte nafteBiomasa Energji elektrikeEnergji solare

Figura 18. Pjesëmarrja e burimeve energjetike në konsumin e energjisë në sektorin e bujqësisë

8%

40%29%

22%

Thëngjilli Produkte nafte Biomasa Energji elektrike

Figura 16. Pjesëmarrja e llojeve të tansportit

92.7%

6.9%0.4%

Rrugor Hekurudhor Ajror

Pjesa më e madhe e derivateve të naftës së konsumuar gjatë vitit 2008 është pa dyshim dizeli me 69% pastaj benzina (pa plumb dhe super) me 21%, përcjellur nga kerozina (e përdorur ekskluzivisht në transportin ajrorë) me 7% dhe në fund gazi i lëngshëm i naftës (GLN) me 3%. Fatkeqësisht, edhe pse ekziston teknologjia për aplikimin e energjisë elektrike në automjete, një gjë e tillë nuk është duke u aplikuar në Kosovë. Mirëpo, pritet që në të ardhmen edhe në Kosovë të filloj konsumi i energjisë elektrike si në transportin privat ashtu edhe në atë publik. Në Kosovë mbi 92% e energjisë harxhohet për transportin rrugor derisa transporti ajror konsumon pak më pak se 7%. Transporti hekurudhor konsumon më së paku energji ose vetëm 0.42% të saj. 2.2.5. Konsumi në sektorin e bujqësisë Sektori i fundit me rend, por jo edhe për nga rëndësia e tij, është bujqësia. Një nga problemet më të mëdha në lidhje me sektorin e bujqësisë është identifikimi i pjesëmarrësve

të këtij sektori. Është shumë vështirë të ndahet bujku i cili merret me punimin e tokës së tij për ti mbuluar nevojat e tij familjare dhe atë i cili punon tokën e vet (e edhe tokat pronë jo e tij) për të realizuar profit. Sipas të dhënave të marrura nga Ministria e Bujqësisë dhe pas analizës së tyre është konkluduar se në Kosovë ekzistojnë 13,820 (ferma) ekonomi bujqësore të cilat kanë sipërfaqe të

shfrytëzueshme mbi 3ha dhe/ose merren me bletari, serra, fidane.

Sipas rezultateve të anketave sektori i bujqësisë gjatë vitit 2008 ka konsumuar total 26.70 ktoe. Nëse kjo krahasohet me konsumin vlerësuar për vitit 2007 paraqet një rënie prej 46%. Shkaktari kryesorë i këtij ndryshimi është ndryshimi në konsumin e naftës dhe derivateve të saj dhe atë duke ndarë pjesën e transportit të jashtëm nga sektori i bujqësisë dhe duke e lënë vetëm atë energji e cila është përdorur gjatë kryerjes së punëve të ndryshme në bujqësi (lëvrimi,



mbjellja, korrjet/shirjet, transporti brenda fermës, etj.). Nëse analizohet pjesëmarrja e burimeve të energjisë në sektorin e transportit, shihet se biomasa (dru zjarri) si dhe nafta me derivatet e saj së bashku përbëjnë më pak se ¾ e energjisë së konsumuar në vitin 2008.

Një nga burimet e energjisë pak të shfrytëzuara është energjia solare, me konsumim konstant të energjisë nga ky burim. Kjo pritet të mbetet e tillë edhe pse në një të ardhme

(brenda 10 viteve) pritet që konsumi i energjisë solare të rritet. Krahasuar me vitin 2007, në vitin 2008 shohim një rritje të konsumit të thëngjillit. Sipas anketave pjesa më e madhe e thëngjillit konsumohet për ti ngrohur serrat (55%) pastaj për ngrohje (12%) etj (Figura 19)

2.3. Mbulimi i kërkesave për energji 2.3.1. Furnizimi me thëngjill Gjatë vitit 2008, nga mihjet sipërfaqësore të Mirashit, Bardhit dhe Sitnicës janë prodhuar 1,450.82 ktoe lignit ndërsa kërkesat e termocentraleve Kosova A dhe B kanë qenë 1,342.45 ktoe (93% e lignitit të prodhuar). Edhe pse gjatë vitit 2008 është prodhuar (mihur) më shumë lignit se sa kanë qenë kërkesat për atë nga termocentralet e KEK-ut, ka pasur periudha kur termocentralet kanë mbetur pa thëngjill apo kualiteti i tij nuk ka qenë i mirë. Si pasojë e furnizimit jo të rregullt të termocentraleve me lignit, nga shuma totale e ndërprerjeve të punës së në to, 2% e atyre ndërprerjeve janë si pasojë e këtij mos furnizimi (704 orë nga totali i 36,373 orë sa ka pasur ndërprerje në total gjatë vitit 2008)4. Po ashtu, si pasojë e furnizimit jo të rregullt me lignit ose me lignit të kualitetit jo të mire janë harxhuar 0.41 ktoe naftë dhe mazut ndërsa si pasojë e defekteve në pajisje janë harxhuar 2.02 ktoe naftë dhe mazut5. 2.3.2. Furnizimi me produkte të naftës Furnizimi me produkte nafte është bërë vetëm nga Importi. Pra, varshmëria nga importi është 100%. 2.3.3. Furnizimi me energji elektrike Në tabelën vijuese paraqitet furnizimi me energji elektrike.

4 Raportet mujore të KEK-ut 5 Raporti Vjetor i KEK-ut për vitin 2008

55%

12%

9%

5%

5%

15%

0% 20% 40% 60%

Sipërfaqja e serrave

Ngrohja

Sipërfaqja e hapur e …

Sipërfaqja e depove

Sipërfaqja e prodhimit

Të tjera

Figura 19. Konsumi i thëngjillit në sektorin e bujqësisë



Tabela 6. Mbulimi i kërkesave me energji elektrike (e planifikuar dhe realizuar) për vitin 2008

Burimet e furnizimit Planifikimi

MWh Realizimi

MWh Përqindja

e realizimit (%)

TC Kosova A 1,214,316 1,239,042 102.04TC Kosova B 3,208,320 3,302,388 102.93HC Ujmani 76,000 54,442 71.63HC Distributive 26,804 21,652 80.78Prodhimi total 4,498,636 4,595,872 102.16Eksporti 295,696 Importi 478,600 708,195 147.97Energjia në dispozicion 4,977,236 5,015,635 100.77Kërkesa 4,976,496 5,012,666 100.65Distribucioni 3,855,998 4,124,724 106.97Ferronikeli 663,500 395,485 59.61Trepça 86,300 20,794 24.10Sharri 60,000 62,570 104.28Konsumi brenda sektorit elektroenergjetik 105,300 198,586 188.59Ngarkesa maksimale 880 967 109.89Burimi: Bilanci elektroenergjetik 2008 nga KOSTT Siç shihet nga tabela më sipër, furnizimi me energji elektrike është realizuar nga prodhimi prej TC-ve dhe HC-ve në sasi prej 4595.872 GWh kurse sasia e energjisë elektrike e furnizuar nga importi është në vlerë 708.195 GWh. Varshmëria e furnizimit të energjisë elektrike nga importi është 5.89%. Nuk ka qenë objekt analize e këtij dokumenti sasia e energjisë së pa furnizuar si pasojë e ndërprerjeve të planifikuara të energjisë sipas programit ABC. Nga të dhënat e paraqitura në Tabelën 6 konstatohet se megjithëse kërkesa për energji elektrike të planifikuar për vitin 2008 është tejkaluar në masën 0.77 % kjo është mbuluar duke rritur importin me rreth 48% mbi planifikimin dhe po ashtu duke rritur prodhimin në masën 2.16% mbi planifikimin. 2.4. Treguesit e konsumit të energjisë Ekzistojnë disa tregues specifikë të cilët ndikojnë në konsumin e energjisë. Më kryesoret janë:

o konsumi i energjisë për kokë banori dhe o intensiteti i energjisë.

Konsumi i energjisë për kokë banori – është një indikatorë i zhvillimit ekonomik të një vendi. Nëse analizojmë konsumin e energjisë për kokë banori, gjatë vitit 2008 janë konsumuar 0.668 toe për kokë banori6 deri sa në vitin 2007 ky raport ka qenë 0.489 toe për kokë banori (pra është një rritje prej 34% krahasuar me virin 2007. Intensiteti i energjisë – po ashtu është një tregues i zhvillimit ekonomik i cili paraqet raportin ndërmjet burimeve primare të energjisë dhe Bruto Produktit Vendor (BPV). Për vitin 2008 intensiteti i energjisë ka rezultuar në 0.619 (duke u bazuar në të dhënat e marrura nga Banka Qendrore e Kosovës ku BPV për vitin 2008 ishte 3.804 Miliard Euro apo 1,795 euro për kokë banori7). Pra, për të përfituar 1000 Euro duhet të jenë harxhuar 0.619 toe, respektivisht 25,908 kJ/€.

6 Të dhënat për numrin e banorëve të Kosovës marrura nga ESK dhe Riinvest 7 Raporti vjetorë i Bankës Qëndrore të Kosovës



Figura 20. Intensiteti i energjisë sipas viteve

Nëse e krahasojmë intensitetin e energjisë me vitin 2007, ku intensiteti i energjisë ishte 0.597, shihet një rritje e vogël e tij prej 3.6%. Kosova duhet të mundohet që ta ulë intensitetin e energjisë. Edhe pse matematikisht, me rritjen e BPV-së duhet të zvogëlohet intensiteti i energjisë, kjo në realitet nuk është e domosdoshme të jetë ashtu. Mund të ndodhë që me rritjen e BPV-së të rritet edhe kërkesa për energji (dhe e kundërta), por jo në mënyrë dhe me shkallë të njëjtë të rritjes8. Intensiteti i energjisë sipas sektorëve të ekonomisë – po ashtu është një tregues i zhvillimit ekonomik i cili paraqet raportin ndërmjet burimeve primare të energjisë dhe Bruto Produktit Vendor (BPV) për sektorë ndarazi. Edhe pse nuk ka burime zyrtare të informatave në lidhje me BPV-në të ndarë sipas sektorëve për vitin 2008, duke u bazuar në dokumentin e ESK-së “Bruto Produkti Vendor sipas aktiviteteve ekonomike 2005 – 2006” dhe në Raportin Vjetor 2008 të BQK-së, pjesëmarrja e sektorëve të ekonomisë në BPV-në për vitin 2008 është: Bujqësia me 14%, Industria me 16%, Transporti me 4% dhe Shërbimet me 65%. Për kalkulimin e intensiteti të energjisë Në tabelën 7 është paraqitur intensiteti i energjisë sipas sektorëve.

Tabela 7. Intensiteti i energjisë sipas sektorëve për vitin 2008 Bujqësia Industria Transporti ShërbimetKonsumi i energjisë (toe) 48,789.14 431,560.07 645,980.75 242,756.57

BPV (milion €) 516.90 598.80 201.82 2,486.47

Intensiteti i energjisë (toe/1000 €) 0.094 0.721 3.201 0.098 Burimi: dokumentet e MEM të bilanceve të energjisë, “Raporti Vjetor 2008” i BQK-së dhe dokumenti “Bruto Produkti Vendor sipas aktiviteteve ekonomike 2005 – 2006” i ESK-së 2.5. Ndotja e mjedisit Ndikimi i naftës dhe derivateve të saj në ndotjen e mjedisit Një nga ndotësit më të mëdhenj, nëse jo edhe më i madhi, në territorin e Republikës së Kosovës është nafta dhe derivatet e saj. Për çdo litër derivate të djegura mesatarisht do të lirohen: 100 g CO, 20 g VOC, 30 g NOx dhe 2.5 kg CO2 së bashku me disa sasi të vogla të materialeve të ndryshme sikurse oksidi i sulfurit, hekuri dhe grimcave tjera të imta9. Tabela 8. Ndotësit e ambientit nga derivatet e naftës dhe automjetet

Për një litër karburante

(g)

Për një automjet në vit

(kg)

Gjithsej

(kton) CO (Monoksid i Karbonit) 100 100 32.16

VOC (Përbërje organike lehtë e avullueshme) 20 20 6.43

NOx (Oksidet e Azotit – NO dhe NO2) 30 30 9.65

CO2 (Dioksidi i Karbonit) 2500 2500 804.04 Burimi: dokumentet e MEM të bilanceve të energjisë dhe Air pollution by Jeremy Colls

8 P.sh. edhe pse të hyrat për kokë banori në SHBA janë katër herë më të mëdha se në Rusi, intensiteti i energjisë në Rusi është dy herë me i madh se ai në SHBA. Ky ndryshim është si rezultat i nevojës për konsum më të madh të energjisë si pasojë e të ftohtit të madh në Rusi. Figura 17 paraqet intensitetin e energjisë gjatë katër viteve të fundit. 9 Air pollution by Jeremy Colls, faqe 127

0.671 0.6490.597 0.619

0.000

0.200

0.400

0.600

0.800

2005 2006 2007 2008



Figura 21. Sasia e emisioneve të liruara nga termocentralet

Nëse, p.sh., një automjet i cili mesatarisht ka kaluar 16,000 km në vit me një konsum mesatar prej 6.25 l/100km, duke shfrytëzuar 1,000 l derivate në vit, atëherë sasia e ndotësve do të jetë si në tabelën 8. Gjatë vitit 2008 në Kosovë janë konsumuar 445,869,597 litra karburante të cilat rezultojnë në emetimin e ndotësve të cilët janë paraqitur në tabelën 8. Ndikimi në mjedis nga termocentralet Kosova A dhe Kosova B Sasitë e emisioneve të liruara nga Termocentralet e Kosovës gjatë vitit 2008 janë si vijon10: Tabela 9. Ndotësit e ambientit nga termocentralet Emisioni Njësia TC A TC B Gjithsej

Pluhur kton 7.00 4.99 11.99

SO2 (Dioksidi i Sulfurit) kton 4.14 8.90 13.03

NOx (Oksidet e Azotit – NO dhe NO2) kton 5.30 13.30 18.60

CO2 (Dioksidi i Karbonit) kton 2,008.19 4,338.01 6,346.20

Burimi: raporti i KEK-ut për vitin 2008 Nëse emisionin e sasisë së pluhurit e krahasojmë me vitin 2007, atëherë vërehet një rritje e sasisë së emisioneve të liruara nga 10% NOx deri në 170% SO2.

1

10

100

1,000

10,000

Pluhur SO2 NOx CO2

2007 2008

Sipas memorandumit të Athinës për themelimin e Unionit Energjetik, të nënshkruar edhe nga Kosova (22 mars 2005) kërkesat e Direktivës 2001/80/EC duhet të përmbushen deri më 31 dhjetor 2017. Emisionet aktuale të ndotësve në termocentrale të KEK dhe limitet sipas direktivës së sipër cekur janë:

Tabela 10. Limitet e ndotjes sipas memorandumit të Athinës Emisioni TCA TCB limiti Afati i arritjes Pluhur (mg/Nm3) 902.32 156.35 50.00 31.12.2017

SO2 (mg/Nm3) 251.42 208.55 400.00 31.12.2017

NOx (mg/Nm3) 705.75 835.08 500.00 31.12.2017

Nëse në Kosovë fillon realizimi i projektit qeveritarë Kosova e Re dhe atë sipas dinamikës së paraparë, atëherë edhe emetimi i gazrave do të ndryshoj rrënjësisht e sidomos me ndalimin gradual të punës së TCA deri në daljen e tij të plotë nga prodhimi në vitin 2014.

10 Të dhënat bazë për sasinë e emisioneve të liruara nga termocentralet e Kosovës janë marë nga KEK sh.a.

kton



Po ashtu, duhet pasur parasysh se ndotja e ambientit do të rritet dukshëm pas ndërtimit të hidrocentraleve. Mirëpo, kjo ndotje (e pritur dhe e pashmangshme) do të zvogëlohet dukshëm pas periudhës 3 vjeçare të funksionimit të hidrocentraleve. Sasia e ujit të pa trajtuar që shkarkohet në Lumin e Sitnicës nga Termocentralet vlerësohet të jetë rreth 14.2 milion m3/vit. Ndërsa sipas CarlBro: 2003, është vlerësuar se nga minierat shkarkohen rreth 0.9 milion m3/vit në lumin e Drenicës dhe Sitnicës. Nëse bashkojmë ndotjen e ambientit nga automjetet dhe nga termocentralet, atëherë sasia e ndotjes së ambientit do të ishte si në tabelën 11.

Tabela 11. Ndotësit e ambientit (emisionet) nga derivatet e naftës dhe termocentralet (kton)

Termocentralet Automjetet Gjithsej

ndotjaCO (Monoksid i Karbonit) 32.16 32.16

VOC (Përbërje Organike lehtë e avullueshme) 6.43 6.43

NOx (Oksidet e Azotit – NO dhe NO2) 23.83 9.65 33.48

CO2 (Dioksidi i Karbonit) 8,324.09 804.04 9,128.13

SO2 (Dioksidi i Sulfurit) 17.12 17.12

Pluhur 19.34 19.34

3. Konkluzionet dhe Rekomandimet 3.1. Konkluzionet Kërkesa për energji elektrike vazhdon të rritet në mënyrë gati të pa-kontrolluar. Burimi i energjisë për të cilin janë shtuar kërkesat janë thëngjilli dhe energjia elektrike. Deri sa rritja e kërkesës për thëngjill edhe është pritur, rritja e kërkesës për energji elektrike, me gjithë reduktimet dhe prishjet e shpeshta, në prodhim apo transmetim, është 7% më e lartë se sa në vitin 2007, kurse 38% më e lartë se në vitin 2003. Konsumi shumë më i lartë i biomasës (dru zjarri) se sa që është menduar të jetë, nga 216 ktoe në 418 ktoe, paraqet një problem serioz për Kosovën. Nëse vazhdohet me këtë trend të konsumit të drurit atëherë brenda një gjysmë shekulli Kosova do të mbetet pa pyje. Edhe pse mendohet se ndotësi më i madh në Kosovë janë automjetet, megjithatë, ndotësi më i madh i mjedisit janë termocentralet. Së bashku, termocentralet Kosova A dhe B emitojnë mbi 10 herë me shumë CO2 se sa automjetet ndërsa gati tre herë më shumë Okside të Azotit (NOx) se sa automjetet. Furnizimi me lignit i kapaciteteve gjeneruese ka qenë në nivel nëse shikohet viti 2008 si një tërësi, mirëpo, gjatë muajve Janar dhe Shkurt të vitit 2008 në disa raste është dashur të ndërpritet pjesërisht prodhimi i energjisë elektrike për shkak të mungesës së lignitit. 2% e totalit të ndërprerjeve në termocentralet e KEK-ut kanë qenë si pasojë e mungesës së lignitit. Sikurse është parashikuar thëngjilli ka pasur një rritje të konsumit krahasuar me vitin 2007. Me rritjen e mundshme të çmimit të energjisë elektrike dhe të naftës dhe derivateve të saj në të ardhmen, mund të pritet një rritje edhe më e madhe e konsumit të thëngjillit. Rritja, në %, më e madhe është në sektorin e amvisërisë, pastaj në atë të industrisë dhe në fund të shërbimeve.



3.2. Rekomandimet Inkurajimi i përdorimit të GLN-së në sektorin e amvisërisë dhe shërbimeve. - Një gjë e tillë do të arrihej nëse do të uleshin taksat doganore apo akciza në importin e GLN-së, veprim ky i cili do të ulte çmimin e tij, për konsumatorët. Me përdorimin më të madh të GLN-së, shfrytëzuesit e tij do të ulnin përdorimin e energjisë elektrikë me ç'rast edhe potencialisht do të ulej sasia e importuar e saj (e cila zakonisht në kohën e sezonit të ngrohjes kushton me shumë) që përfundimisht do ti kontribuonte edhe Buxhetit të Kosovës. Po ashtu, GLN-ja do të mund të zëvendësonte edhe përdorimin e drurit për ngrohje, i cili gjatë vitit 2008 ishte mjaft i lartë. Inkurajimi i rritjes së efiçiencës së përdorimit të energjisë. - Megjithëse qytetarët e Kosovës kanë qasje në pajisje elektrike efiçiente, duke filluar nga poçet elektrike efiçiente, ekziston një nevojë për vetëdijesimin e popullatës për rritjen e efiçiencës përmes një fushate të ndryshimit të sjelljes. Po ashtu, kishte qenë mirë që kësaj fushate t’i paraprinte një legjislacion i cili do të rregullonte efiçiencën dhe do të sanksiononte jo-efiçiencën. Një kufizim në importin e pajisjeve sipas shkallës së efiçiencës po ashtu do të kontribuonte në masë të madhe në rritjen e efiçiencës së energjisë. Përgatitja e një programi gjithëpërfshirës për menaxhimin e kërkesës për energji (Demand Side Management). - Menaxhimi i kërkesës për energji (MKE) paraqet veprimet të cilat mund të ndikojnë në sasinë apo mënyrën e konsumit të energjisë nga shfrytëzuesit e fundit (konsumatorët). Këto veprime mund të kenë për synim të reduktojnë kërkesën maksimale (pik-un) të energjisë kur sistemet e furnizimit të energjisë janë më të ngarkuara (kufizuara). Menaxhimi i kërkesës maksimale për energji, si proces, nuk do të thotë që gjithsesi të zvogëlonte sasinë totale të energjisë së konsumuar por mund të pritet që të ulë nevojën për investimet në rrjet apo termocentrale. Ulja e taksave doganore dhe atyre rrugore për automjetet elektrike apo hibride (gjysmë elektrike: me benzinë dhe energji elektrike). - Duke e bërë një veprim të tillë do të zvogëlohej konsumi i derivateve të natës me ç’rast do të ulej edhe emetimi i gazrave që në mënyrë të drejtpërdrejtë do të ndihmonte në realizimin e direktivës së BE-së në uljen e emetimit të CO2-shit për 20% deri në vitin 2020. Ndarja e një fondi special dhe ndërmarrja e masave fiskale për të stimuluar rritjen e shfrytëzimit të energjive alternative dhe të ripërtëritshme përfshirë: lirim nga taksat doganore të paneleve solare, subvencionimin e instalimit të ngrohjeve gjeotermike dhe gjeneratorëve të ajrit, etj. - Edhe kjo do të ndihmonte në realizimin e direktivës së BE-së në lidhje me energjitë e ripërtëritshme me ç’rast deri në vitin 2020, 20% e energjisë duhet të jetë e ripërtëritshme. Auditimi i energjisë në të gjitha objektet publike. - Qëllimi kryesor i këtij veprimi është të bëhet identifikimi i humbjeve potenciale të energjisë nëpër këto objekte apo të identifikohen mundësitë e rritjes së efiçiencës së energjisë nëpër objektet publike. Një veprim i tillë do të kushtonte pak dhe do të merrte kohë mirëpo në periudha afatgjate rezultatet nuk do të mungonin. Koordinimi i aktiviteteve me Ministrinë e Transportit dhe Post-Telekomunikacionit. - Në bazën e të dhënave të MTPT-së për automjetet të cilat kryejnë kontrolle teknike të ketë edhe informata në lidhje me: cilit sektor të ekonomisë i shërben automjeti, llojin e derivatit që konsumon automjeti, kilometrat e kaluara brenda dy kontrolleve teknike, sasinë e gazrave të emituar për njësi karburanti (nëse është e mundur) etj. Një gjë e tillë do të lehtësonte kalkulimet e konsumit të derivateve të naftës dhe parashikimin e konsumit të tyre si dhe sasinë e emetimit të gazrave. Po ashtu kjo do të lehtësonte procesin e ardhshëm të anketimit në sektorin e transportit. Azhurnimi nga KEK-u, i bazës së të dhënave të konsumatorëve të tyre për më së paku çdo 6 muaj. - Të dhënat e azhurnuara do të përmbanin detajet sikurse: emri i shfrytëzuesit



e jo vetëm i pronarit të njehsorit, adresat e sakta të vendndodhjes së njehsorëve, veprimtaria e shfrytëzuesit, kontakt detalet përfshirë edhe numrin e telefonit, e-mail adresën etj. Edhe kjo do ti lehtësonte punën MEM-it në të ardhmen gjatë proceseve tjera të përpilimit të bilanceve energjetike dhe anketimit. Harmonizimi i të dhënave nga KEK-u dhe KOSTT-i. - Ekzistojnë akoma dallime në raportet të cilat këto te dy institucione i dorëzojnë MEM-it. Andaj, do të ishte mirë sikurse këto dy dokumente të harmonizoheshin para se ti dorëzoheshin MEM-it. Rishikimi i bilanceve të viteve paraprake – Megjithëse të dhënat për energjinë primare (me përjashtim të drurit të zjarrit) janë të grumbulluara me metodologjinë e njëjtë dhe nga burime të njëjta si edhe në vitin 2008, të dhënat për shpërndarjen e konsumit të bilanceve të viteve të kaluara duhet të rishikohen në dritën e të dhënave të nxerrura nga anketat. Ky rekomandim bazohet edhe në rekomandimet e dokumenteve të kaluara të bilanceve të energjisë ku është kërkuar të bëhet një anketë në lidhje me konsumin e sektorëve si kusht për rritjen e besueshmërisë së dokumenteve.



SH T O J C A T



Shtojca 1. Realizimi i anketave me sektorët e ekonomisë së Kosovës Anketa e industrisë Sektori i industrisë është një sektor i shumëllojtë dhe si i tillë edhe shumë vështirë të identifikohet. Në mungesë të burimeve zyrtare nga të cilët do të merreshin të dhënat e kompanive industriale në Kosovë, të dhënat për popullacionin e sektorit të industrisë janë marrë nga dy burime:

• Nga lista e konsumatorëve të KEK-ut është siguruar një listë prej 1,270 kompanive të mundshme industriale. Të dhënat e pakompletuara të konsumatorëve si dhe mos definimi i saktë i tarifave për konsumator kanë rezultuar me përzierje të segmenteve të caktuar të konsumatorëve në grupe të ndryshme. P.sh. Ka shumë konsumatorë industrial që konsumojnë energjinë si konsumatorë të kategorisë së shërbimeve (grupi tarifor 7)

• Nga të dhënat e marra nga komunat është fituar edhe një listë shtesë prej 1,411 kompanive të mundshme industriale

Në rrethin e parë, numri i kompanive të identifikuara si industriale (popullacioni) është 2,681. Në rrethin e dytë, nga të gjitha këto kompani të cilat janë vizituar, janë identifikuar 1,135 kompani industriale të cilat më pas ju kanë nënshtruar procesit të anketimit. Në procesin e anketimit, ndërmarrjet industriale janë identifikuar sipas nën-sektorëve të industrisë konform standardeve të Eurostatit:

• Industria e hekurit dhe çelikut • Industria e ushqimit, pijeve dhe duhanit • Industria e metaleve jo-ferrore • Inxhinieringu dhe industritë tjera të metaleve • Industria kimike • Industria e letrës dhe stampimit • Industria e xhamit, qeramikës dhe

materialeve ndërtimore • Industria e tekstilit, lëkurës dhe

veshmbathjes • Industria e nxjerrjes së xeheve • Industritë tjera

Anketa e amvisërisë Numri i amvisërive në Kosovë në vitin 2009 supozohet të jetë 366,91611, mirëpo jo të gjitha këto amvisëri janë shfrytëzues të rregullt të burimeve të energjisë në Kosovë. Për realizimin e anketës të dhënat janë marrë nga lista e konsumatorëve të KEK-ut të cilët kanë konsumuar energji elektrike gjatë vitit 2008. Nga kjo bazë e të dhënave është nxjerrë lista prej 300,501 amvisërive. Nga lista e amvisërive të nxjerrura nga lista e konsumatorëve të KEK-ut, me metodën e rastit janë identifikuar 1,204 amvisëri (mostra) të cilat edhe janë anketuar. Në këtë listë janë përfshirë edhe 154 amvisëri nga komuniteti serb.

Anketa e shërbimeve Edhe sektori i shërbimeve, sikurse ai i industrisë, është një sektorë shumë i gjerë me një shumëllojshmëri të veprimtarive afariste. Të dhënat për sektorin e shërbimeve janë marrë nga lista e konsumatorëve të KEK-ut të cilët janë të identifikuar si shfrytëzues komercial të energjisë elektrike. Nga kjo listë është fituar një numër prej 38,902 të ndërmarrjeve shërbyese të cilat, sikurse edhe te sektori i amvisërisë, kanë konsumuar energjinë elektrike gjatë vitit 2008. Nga 38,902 ndërmarrje shërbyese, me metodën e rastit është nxerrur mostra reprezentative prej 311 ndërmarrjeve të cilat edhe janë anketuar.

Gjatë procesit të anketimit janë identifikuar një numër i veprimtarive shërbyese të cilat veprojnë në Kosovë, si vijon:

• Shërbimet intelektuale • Shërbimet publike • Shërbimet administrative • Hotelieri dhe turizëm • Kultura dhe sporti • Shërbime të zanatit • Arsimi • Tregtia • Shëndetësia • Shërbime tjera

11 MEM – Parashikimi i kërkesës për energji në Republikën e Kosovës për periudhën 2009-2018



Anketa e transportit Sektori i transportit ballafaqohet me mungesë të të dhënave të sistemuara. Mungon një vend nga ku mund të merren informatat për ndërmarrjet apo automjetet motorike të cilat operojnë dhe të cilave ju dihet veprimtaria. Të dhënat për popullacionin e sektorit të transportit janë marrë nga dy burime

• Nga Ministria e Transportit dhe Post-Telekomunikacionit – MTPT janë siguruar të dhënat për kompanitë e transportit të mallrave dhe udhëtarëve (ndërurban dhe ndërkombëtarë)

• Nga komunat janë siguruar të dhënat për kompanitë transportuese lokale të udhëtarëve (transporti urban i autobusëve, kombi-busëve dhe taksive)

Nga të dhënat e marrura nga MTPT dhe komunat është fituar numri prej 3,476 kompanive transportuese (të njerëzve dhe mallrave). Me metodën e rastit është nxerrur mostra reprezentative prej 301 ndërmarrjeve të cilat edhe janë anketuar.

Anketa e bujqësisë Sipas Ministrisë së Bujqësisë në Kosovë, në 11 komuna të saj janë të regjistruara 53,195 ekonomi bujqësore shtëpiake. Në këtë listë janë futur fermat në 601 fshatra të këtyre 11 komunave. Fermat e regjistruara janë të ndara në tri kategori:

• Ekonomitë bujqësore të cilat kanë sipërfaqe të shfrytëzueshme prej 0.1-1.5ha (37,536 ferma)

• Ekonomitë bujqësore të cilat kanë sipërfaqe të shfrytëzueshme prej 1.51-3ha (11,086 ferma), dhe

• Ekonomitë bujqësore të cilat kanë sipërfaqe të shfrytëzueshme mbi 3ha (5,067 ferma)

Për realizimin e anketës janë marrë të gjitha ekonomitë bujqësore të cilat kanë sipërfaqe të shfrytëzueshme mbi 3ha ose merren me bletari, serra, fidane, të cilat në tërë territorin e Kosovës janë 13,819 ferma. Nga ky numër i fermave me metodën e rastit janë përzgjedhur dhe anketuar 301 ferma. Shtojca 2. Karakteristikat e sistemeve kryesore energjetike të Kosovës Kapacitetet gjeneruese në Termocentralet e Kosovës

TC Agregati

Viti i lëshimit në punë

Kapaciteti i

instaluarFuqia në

dispozicion

Minimumi teknik

MW MW

Kosova A

Gjenerator

Prag

Gjenerator

Prag

A1 1962 65 0 0 0 0 A2 1965 125 0 0 0 0 A3 1970 200 135 115 110 100 A4 1971 200 135 115 110 100 A5 1975 210 135 115 100 97

Gjithsej Kosova A 800 405 345 320 297

Kosova B B1 1983 339 290 255 200 182 B2 1984 339 280 255 200 182

Gjithsej Kosova B 678 570 510 400 364

SH.A. Kosova Thëngjill N1 1970 25 N2 1970 16 41

Gjithsej Sh.A. Kosova Thëngjill 41 41 0 0 0



Kapacitetet gjeneruese në Hidrocentralet e Kosovës

Kapacitetet gjeneruese në Ngrohtoret e Kosovës

Gjatësia e linjave në sistemin elektro-energjetik të Kosovës

LINJAT Tensioni i Lartë Gjatësia Tensioni i mesëm dhe ulët Gjatësia

kV km kV km 400 181.360 35 806 220 231.882 10 5861 110 643.490 0.4 16760

Gjithsej 1186.68 23427 Shtojca 3. Karakteristikat e burimeve energjetike dhe konvertimi i njësive

Konvertimi i njësive kcal kJ kWh kgoe

1 kcal= 1 4.1871 0.001163 0.0001 1kJ = 0.2388 1 0.000278 0.0239 x 10-3

1kWh = 860 3600 1 0.086 1kgoe = 10000 41871.4 11.62 1

HC GjeneratoriViti i

lëshimit në punë

Fuqia e dukshme

MVA

Fuqia aktive në MW

Nr. i rrotull. n/min

Kuota minimale e

ujit

HC Ujmani G1 1981 19.5 17.5 428 638 G2 1981 19.5 17.5 428

Gjithsej Ujmani 39 35

HC Lumbardhi G1 2005 5.05 4 500 G2 2005 5.05 4 500

Gjithsej Lumbardhi 10.1 8

Radavci G1 1934 0.17 0.14 G2 1934 0.17 0.14

Gjithsej Radavci 0.34 0.28

Istogu (nuk punon) G1 1984 0.4 G2 1984 0.16

Dikanci (nuk punon) G1 1957 0.95 G2 1957 0.95

Gjithsej HC 49.44 43.28

Termokos - Prishtinë Ngrohtorja - Gjakovë Termomit - Mitrovicë

Kapaciteti i instaluar Kapaciteti i instaluar Kapaciteti i instaluar 2X58 MW 116 MW 1X18.6 MW 18 MW 1X8.3 MW 8.3 MW 1X29 MW 29 MW 1X20 MW 20 MW 2X7.5 MW 15 MW 1X4 MW 4 MW 2X0.8 MW 1.6 MW

Gjithsej 165.6 MW 38.6 MW 8.3 MW



Karakteristikat e burimeve energjetike Lloji i energjisë Njësitë kJ kgoe toe ktoeThëngjill guri kg 23950.44 0.572 5.72E-04 5.72E-07Thëngjill i murrmë kg 8060.24 0.193 1.93E-04 1.93E-07Brikete të thëngjillit të murrmë kg 20014.53 0.478 4.78E-04 4.78E-07Lignit kg 7802.15 0.186 1.86E-04 1.86E-07Lignit i zi kg 15743.65 0.376 3.76E-04 3.76E-07Koks kg 28514.42 0.681 6.81E-04 6.81E-07Torfë kg 10802.82 0.258 2.58E-04 2.58E-07Benzinë kg 44006.84 1.051 1.05E-03 1.05E-06Naftë kg 42290.11 1.010 1.01E-03 1.01E-06GLN kg 46016.67 1.099 1.10E-03 1.10E-06Mazut kg 39610.34 0.946 9.46E-04 9.46E-07Kerozinë kg 43001.93 1.027 1.03E-03 1.03E-06Koks nafte kg 31403.55 0.750 7.50E-04 7.50E-07Mbetjet e naftës kg 39987.19 0.955 9.55E-04 9.55E-07Bitumen kg 37684.26 0.900 9.00E-04 9.00E-07Biokarburantet kg 41871.40 1.000 1.00E-03 1.00E-06Produkte tjera nafte kg 39987.19 0.955 9.55E-04 9.55E-07Dru zjarri m3 6967400.96 166.400 1.66E-01 1.66E-04Energji elektrike kWh 3600.94 0.086 8.60E-05 8.60E-08Ngrohje e përfituar kWh 3600.94 0.086 8.60E-05 8.60E-08

Bila

nci i

Ene

rgjis

ë i R

epub

likës

të K

osov

ës p

ër v

itin

2008

Min

istri

a e

Ene

rgjis

ë dh

e M

inie

rave

24

Bila

nci i

real

izua

r i E

nerg

jisë

- 200

8TO

TALI

Thën

gjill

iPr

oduk

te n

afte

Dru

zja

rri

Bio

-kar

bura

ntet

Hid

roen

ergj

ia

Ener

gjia

Sol

are

Ngr

ohja

e p

ërfit

uar

Ener

gjia

ele

ktrik

e

Pro

dhim

i prim

ar18

76.7

1514

50.8

2441

7.15

68.

180

0.55

6P

rodh

imet

e p

ërfit

uara

Impo

rtet

560.

378

28.2

2846

9.75

11.

259

0.23

660

.905

Dife

renc

a e

stok

ut-5

7.81

3-5

7.81

3E

kspo

rtet

25.4

890.

059

25.4

30K

onsu

mi i

bre

ndsh

ëm b

ruto

2353

.792

1421

.180

469.

751

418.

415

0.23

68.

180

0.55

635

.475

Hyr

ja n

ë tr

ansf

orm

im13

75.8

6313

45.4

2321

.704

8.18

00.

556

Term

ocen

trale

t 13

53.9

4313

45.4

238.

520

Hid

roce

ntra

let

8.18

08.

180

Term

ocen

trale

t për

vet

ëpro

dhim

Cen

trale

t bër

tham

ore

Impi

ante

t me

lënd

ë dj

egës

e të

pat

entu

ara

dhe

me

brik

etIm

pian

tet m

e fu

rrë k

oksi

Impi

ante

t me

furrë

mar

tinS

taci

onet

e g

azifi

kim

itR

afin

eritë

Cen

trale

t për

ngr

ohje

13

.185

13.1

85Pa

jisje

t sol

are

0.55

60.

556

Dal

jet n

ga T

rans

form

imi

455.

241

0.30

611

.035

443.

901

Term

ocen

trale

t 43

7.35

743

7.35

7H

idro

cent

rale

t 6.

544

6.54

4Te

rmoc

entra

let p

ër v

etëp

rodh

imC

entra

let b

ërth

amor

eIm

pian

tet m

e lë

ndë

djeg

ëse

të p

aten

tuar

a dh

e br

iket

eIm

pian

tet m

e fu

rrë k

oksi

Impi

ante

t me

furrë

mar

tinS

taci

onet

e g

azifi

kim

itR

afin

eritë

Cen

trale

t për

ngr

ohje

11.0

3511

.035

Pajis

jet s

olar

e0.

306

0.30

6Sh

këm

bim

et d

he tr

ansf

eret

, kth

imet

0.00

0Tr

ansf

eret

e m

espr

oduk

titP

rodu

ktet

e tr

ansf

erua

raK

thim

et n

ga in

dust

ria p

etro

kim

ike

Hum

b jet

në

tran

sfor

mim

920.

622

908.

066

10.6

691.

636

0.25

0K

onsu

mi n

ga d

egët

e e

nerg

jisë

(vet

kons

umi)

65.0

000.

727

64.2

73H

umbj

et n

ë ba

rtje

dhe

shp

ernd

arje

80.2

091.

625

78.5

85N

ë di

spoz

icio

n pë

r kon

sum

fina

l12

87.9

6175

.757

448.

046

418.

415

0.23

60.

000

0.30

68.

684

336.

518

Kon

sum

i fin

al jo

-ene

rgje

tikIn

dust

ria k

imik

eS

ekto

rët t

jerë

Kon

sum

i fin

al i

ener

gjis

ë13

69.0

8711

8.59

048

6.33

941

8.41

00.

236

0.31

08.

684

336.

518

Idus

tria

236.

173

55.3

0055

.450

30.9

8394

.440

Indu

stria

e h

ekur

it dh

e çe

likut

41.3

252.

240

0.51

00.

135

38.4

40In

dust

ria e

met

alev

e jo

-ferro

re23

.020

21.8

001.

220

Indu

stria

kim

ike

1.97

51.

690

0.07

50.

210

Indu

stria

e x

ham

it, q

eram

ikës

dhe

mat

eria

leve

ndë

rtim

ore

27.4

280.

030

21.9

900.

788

4.62

0In

dust

ria e

nxj

errje

s së

xeh

eve

1.89

30.

700

0.14

31.

050

Indu

stria

e u

shqi

mit,

pije

ve d

he d

uhan

it10

8.41

852

.890

7.14

013

.058

35.3

30In

dust

ria e

teks

titli,

lëku

rës

dhe

vesh

ëmba

thje

s0.

110

0.03

00.

080

Indu

stria

e le

trës

dhe

stam

pim

it 0.

255

0.02

00.

080

0.01

50.

140

Inxh

inie

ringu

dhe

indu

strit

ë tje

ra të

met

alev

e0.

010

0.01

0In

dust

ritë

tjera

31.7

400.

120

1.51

016

.770

13.3

40Tr

ansp

orti

353.

515

353.

279

0.23

6Tr

ansp

orti

heku

rudh

or1.

499

1.49

9Tr

ansp

orti

rrugo

r32

7.36

632

7.13

00.

236

Tran

spor

ti aj

ror

24.6

5024

.650

Nav

igac

ioni

i br

ends

hëm

0.00

0Am

visë

ria61

9.85

030

.840

33.0

2036

5.02

50.

110

6.94

718

3.90

8B

ujqë

sia

26.7

002.

220

10.7

907.

860

5.83

0Sh

ërbi

met

132.

849

30.2

3033

.800

14.5

430.

200

1.73

752

.340

Dife

renc

a st

atis

tikor

e-8

1.12

6-4

2.83

3-3

8.29

30.

005

0.00

0-0

.004

0.00

00.

000





ENERGETSKI BILANS REPUBLIKE KOSOVA ZA 2008. GODINU

Novembar 2009

Energetski Bilans Republike Kosova za 2008. godinu

Ministarstvo za Energiju i Rudarstvo i

Sadržaj Zahvalnica

1. Uvod .............................................................................................................................. 1

2. Energetski Bilans za 2008. godinu ................................................................................ 1

2.1. Primarni izvori ......................................................................................................... 1

2.2. Potrošnja energije .................................................................................................. 3 2.2.1. Potrošnja u sektoru industrije ....................................................................................... 6

2.2.2. Potrošnja u sektoru domaćinstva ................................................................................. 8

2.2.3. Potrošnja u sektoru usluga ........................................................................................... 9

2.2.4. Potrošnja u sektoru transporta ................................................................................... 10

2.2.5. Potrošnja u sektoru poljoprivrede ............................................................................... 11

2.3 Zadovoljavanje energetskih potraživanja .............................................................. 12

2.3.1. Snabdevanje sa uglem ................................................................................ 12

2.3.2. Snabdevanje produktima nafte .................................................................... 12

2.3.2. Snabdevanje električnom energijom ............................................................ 12

2.4. Pokazatelji potrošnje energjie .............................................................................. 13

2.5. Zagađivanje sredine ............................................................................................. 14

3. Zaključci i Preporuke ................................................................................................... 16

3.1. Zaključci .............................................................................................................. 16

3.2. Preporuke ............................................................................................................ 16

D O D A C I ..................................................................................................................... 18

Dodatak 1. Realizacija anketa u sektorima privrede Republike Kosova ..................... 19

Dodatak 2: Karakteristike glavnih energetskih sistema na Kosovu ............................. 20

Dodatak 3: Karakteristike energetskih izvora i konvertiranje jedinica ......................... 21


Ministarstvo za Energiju i Rudarstvo ii

Zahvalnica

Ministarstvo za Energiju i Rudarstvo (MER) zahvaljuje svim institucijama koje su direktno ili indirektno doprinele u pripremi Bilansa Energije Republike Kosova za 2008 godinu. U tom sklopu su obuhvačeni KOSTT a.d, KEK a.d., Zavod za Statistiku Kosova, Centralna Banka Kosova; ”Kosova Thëngjill” a.d., Carine Kosova, Preduzeca centralnog grejanja; Društvo za Solarnu Energiju Kosova (ESOK), Kosovske Železnice i Medjunarodni Aerodrom Prištine. MER se posebno zahvaljuje Institutu za Razvojna Istraživanja “Riinvest”, koji je zajedno sa Divizijom za Statistike i Bilans, značajno doprineo u pripremi ovog dokumenta.


Ministarstvo Energije i Rudarstva 1

1. Uvod Na osnovu člana 6 Zakona o Energiju Br. 2004/8 i Administrativnog Uputstva Br. 2005/4 „o Propisima za izradu Energetskog Bilansa” , Ministarstvo za Energiju i Rudarstvo (MER) je pripremilo dokumenat „Energetski Bilans Republike Kosova za 2008. godinu“. Cilj ovog dokumenta je da informiše sve zainteresovane za stanje energetskog bilansa za 2008. godinu. Energetski Bilans za 2008. godinu, koji je predstavljen sa sekcijama u nastavku ovog dokumenta, pripremljen je u punom skladu sa zakonskim zahtevima. Za pripremu ovog bilansa, energetski podaci su obezbedjeni od sledećih institucija:

- Domaći Bruto Produkt – SZK (Statistički Zavod Kosova) i CBK Centralna (Banka Kosova);

- Proizvodnja i snabdevanje uglja (lignitom), proizvodnja i samopotrošnja električne energije – KEK-a a. d. (Korporata Energjetike e Kosovës=Energetska Korporacija Kosova)

- Uvoz, izvoz, distribucija elekrične energije i gubici električke energije – KOSTT a. d. (Operator Sistema Prenosa i Tržišta Kosova);

- Proizvodnja, prodaja i izvoz sušenog i sirovog uglja – ”Kosovo Ugalj” a. d.;

- Uvoz nafte, uglja i biomase (drva za loženje) – Carine Kosova;

- Podaci o dobijenom grejanju – preduzeća za centralno grejanje;

- Podaci o solarnoj energiji – Društvo za Solarnu Energiju Kosova (ESOK);

- Podaci za potrošnju karburanata u železničkom transportu – Železnice Kosova.

- Podaci o kerozinu – Međunarodni Aerodrom Priština. Sa druge strane, na Kosovu je prvi put izvedeno istraživanje o potrošnji energjie po privrednim sektorima (domaćinstva, industrija, transport, usluge i poljoprivreda) za 2008. godinu pomoču anketa. Uz pomoč ovog istraživanja dobijen je realan pregled o stvarnoj raspodeli potrošnje energjie po privrednim sektorima i po izvorima energije. Na ovaj način, u ovom dokumentu imamo jedan pregled raspodele potrošnje energjie, koja je sačinjena na osnovu rezultata ankete, a ne po metodi procene pomoču koje su izrađeni energetski bilansi do 2007. godine, isključivši podatke dobijeni od kao napr. KEK-a a. d., Međunarodni Aerodrom Priština, Železnice Kosova i Kompanije Centralnog Grejanja, za koje je poznato raspoređivanje potrošnje energije. Ovaj dokumenat, kompletiran podacima na osnovu jednog istraživanja, služiće kao dobra osnova, na osnovu čega će se zasnivati predviđanja potrošnje energjie u buduće.

Istotako, u ovom dokumenti su analizovani uticaji makro-ekonomskih razvoja unutar i izvan Kosova za potrošnju energjie i tom prilikom uzete su u obzir i regionalne i evropske energetske politike. Ovom prilikom, prikupljeni podaci su obrađeni na osnovu zahteva formata EUROSTAT.

2. Energetski Bilans za 2008. godinu Dva glavna dela Bilansa za realizaciji energije su: primarni izvori odnosno snabdevanje energijom i potrošnja energjie, ili raspoređivanje potrošnje energije prema privrednim sektorima. Oba ova segmenta će se analizirati u nastavku.

2.1. Primarni izvori Struktura potrošene primarne energije na Kosovu za 2008. godinu nije promenjena u odnosu na 2007. godinu. Onu sačinjavaju: uglje, naftni proizvodi (benzin, dizel, mazut, kerozin i tečni naftni gas – TNG), drva za loženje, hidroenergija i solarna energija.



U cilju stvaranja jedne baze za podrobniju analize snabdevanja energijom u toku 2008, godine u nastavku je predstavljen pregled trendova razvoja snabdevanja energijom u nekoliko pethodnih godina. U ovom dokumentu, takođe, prvi put su odvojeni kao primarni izvori i hidroenergija i biokarburanti. Uprkos tome što su u ovom izveštaju, naftni derivati predstavljeni odvojeno, do sada oni su predstavljeni zajedno, zato je analiza njihovog istorijskog razvoja učinjena zbirno grupisanjem u jedno. Takođe, uprkos tome što u energetskom bilansu za 2008. godinu ugljeni proizvodi su razmatrani odvojeno, sa razloga analize trendova oni će se razmatrati kao jedna kategorija.

Tabela 1. Pregled količine energije primarnih izvora na raspolaganju (ktoe) 2003 2004 2005 2006 2007 2008Uglje 1,293.00 1,289.00 1,231.00 1,226.10 1,251.30 1,421.18Naftni proizvodi 540.30 455.00 576.00 595.26 518.93 469.75Biomasa 216.30 216.30 216.30 216.32 216.32 418.42Električna energija 5.90 12.14 11.99 10.90 10.14 35.47Hidroenergija - - - - - 8.18Solarna energjia 0.16 0.18 0.19 0.26 0.29 0.56Biokarburanti - - - - - 0.24Ukupno 2,055.66 1,972.62 2,035.48 2,048.84 1,996.98 2,353.79

Izvor: dokumenti MER-a o energetskim bilansima

0.00

500.00

1,000.00

1,500.00

2,000.00

2,500.00

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Solarna energjia

Električna energija

Biomasa

Naftni proizvodi

Uglje

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Slika 1. Pregled količine energije primarnih izvora na raspolaganju Kao što se vidi iz gornjih tabela i dijagrama, figura 1, bruto kolićina energije na raspolaganju za 2008. godinu jeste 2,353.79 ktoe, dok u toku 2007. godini je bila 1,996.98. S toga, u 2008. godini javlja se povećanje količine primarne energjie na raspolaganju više od 18%, odnosno 356.81 ktoe. Glavni zaključci, koji su identifikovani preko analize historijskog razvoja i trendova snabdevanja u sektoru energije na Kosovu, za godinu 2008 su:

• Snabdevanje i upotreba uglja je povečano od 1,251.30 ktoe u 2007.godini na 1,421.18 ktoe (ili porast energije u dispoziciji za 13.5%) u 2008 godini.

• Uvoz naftinih proizvoda je opao od 518.9 ktoe u 2007 godini na 469.75 ktoe ( ili smanjenje primarnog snabdevanja energetskih izvora za približno 10%) u 2008 godini.

• Snabdevanje električnom energijom, i u 2008 godini, kao što se i očekivalom je izvedono uglavnom proizvodnjom iz termoelektrana Kosovo A i B. Proizvedena količina električne energije u toku 2008 godine je 437.36 ktoe, što je u odnosu na 2007 (407.68 ktoe) godinu više za 7.2%. Električna energija proizvedena u hidroelektranama na Kosovu za 2007 godinu je 6.54 ktoe. Ova proizvodnja u odnosu na 2006 godinu (8.11 ktoe) predstavlja pad od 23.8%.



• Što se tiče drva za loženje, ne postoji realna vrednost stepena seče, ali iz rezultata anketa proizilazi da je potrošnja drva za loženje, samo od strane domačinstava, bila 9.7 m3. Ako se uzmu u obzir svi sektori privrede proizilazi da je potrošnja drva za loženje u 2008 godini bila 417.16 ktoe.

Glavni rast energetskih primarnih izvora sastoji u uglju i u biomasi (drva za loženje). Treba biti obazriv u tretmanu i interpretaciju “rasta” izvora od drva za loženje, zato što u prošlosti, količina primarne energjie bila je predrasuđena jednom nižem vrednošću. U izveštaju za 2008. godinu potrošnje drva je određena na osnovu anketa u glavnim privrednim segmentima. 2.2. Potrošnja energije Za razliku od prethodnih godina, gde je učešće izvora energjie njene finalne potrošnje, prema privrednim sektorima na Kosovu, učinjeno je oslanjajući više na pojedinačna iskustva stručnjaka i iskustva zemalja u regionu. Potrošnja za 2008. godinu je bazirana na anketnom istraživanju u svim privrednim sektorima. S toga u 2008. godini imaćemo jedno raspoređivanje energetskih izvora u skladu sa deklaracijoma potrošača. Zato je na osnovu ovih anketa stvorena je mogućnost upotrebe kombinovane metodologije gore – dolje i dolje – gore. Ankete su realizovane u sektorima za Industriju, Domaćinstva, Usluge, Poljoprivredu i Transportu. Njihovi rezultati, i pored svih poteškoća i problema, ispoljile su jedan realniji izveštaj potrošnje energije na Kosovu. Najvažniji zaključci izvedeni iz analize rezultata anketa, u odnosu na potrošnju energije kao i trendova potrošnje ( ili bolje reći procene potrošnje) energije na Kosovu su: • Vrlo viska potrošnje biomase (drvo za loženje) u odnosu na procene u prošlosti. U toku

2008 godine je utrošeno 417.16 ktoe drva za loženje, što predstavlja porast od 100% u odnosu na 2007 godinu.

• Svi sektori privrede pokazujau sklonost povečanaj potrošnje uglja ( sa 18Ktoe tokom 2007 godine na 118 ktoe u 2008 godini).

Rezultati anketa su prikakazale jednu potrošnju bližu realnoj potrošnji u poređenju sa načinom procena pomoću kojih su realizovani energetski bilansi u prošlosti. Na početku, treba da se analiziraju trendovi potrošnje energije po godinama odnosno po privrednim sektorima.

Tabela 2. Pregled prisustva (učešća) svih sektora (ktoe) 2003 2004 2005 2006 2007 2008Sektor industrije 216.49 186.22 227.85 232.54 268.85 236.17Sektor domacinstva 330.8 333.38 359.75 368.86 339.38 619.85Sektor usluga 137.69 130.66 146.12 148.93 130.12 132.85Sektor poljoprivrede 54.01 47.93 55.72 56.47 49.10 26.70Sektor transporta 273.3 232.40 296.30 306.45 269.53 353.51Ukupno 1,012.29 930.59 1,085.70 1,113.25 1,056.98 1,369.09

Izvor: dokumenti MER-a kod energetskih bilansa



0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Sektor transporta

Sektor poljoprivrede

Sektor usluga

Sektor domacinstva

Sektor industrije

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 Slika 2. Pregled učešća svih sektora

Takođe, vredi analizirati potrošnju raznih izvora energije po godinama. Na ovaj način biće jasno kakve tendencije razvoja ima odredjeni izvor energjie.

Iz tabele 2 vidi se da postoji znatan rast što se tiče potrošnje energjie u toku 2008. godine i to za 30% (od 1,056.98 ktoe na 1,369.09 ktoe). Veliki porast potrošnje energije postoji u sektoru za domaćinstva i transport, odnosno jedan značajan rast u potrošnji biomase (drva za loženje) uglavnom u sektoru za domaćinstva. Na osnovu ovih anketa, prosečna potrošnja drva za loženje u sektoru za domaćinstva proizilazi da je 9.7m3 drva godišnje za jedno

domaćinstvo. Međutim, prema raznim izvorima govori se da na Kosovu jedan m3 drva za loženje prodat ili sečen, nije jednak sa jednim m3 fizičkim. Imajući u vidu ovu činjenicu, nakon konsultacija sa raznim stručnjacima i sa zvaničnicima MER-a preporućeno je da količina drva izveštavanih kao potrošena na Kosovu, na m3, da se izravnjava za 25% (tj. da se smanji za 25%).

Drugi važan element (kao što se vidi iz slike 3) je činjenica da sektor za industriju učestvuje samo sa 17% u potrošnji sveukupne energije, što i predstavlja realnost Kosova, koja sada se nalazi u jednom procesu de-industrijalizacije i da je niži nego u 2007. godini (gde se mislilo da jeste 25%), dok najveći potrošać energije ponovo je sektor za domaćinstva, koje je niže od 45%, ali je više nego u 2007. godini (32%).

Tabela 3. Pregled potrošnje kod shih izvora energije (ktoe) 2003 2004 2005 2006 2007 2008Ugalj 38.56 18.238 32.24 29.74 18.01 118.59Naftni proizvodi 506.07 430.37 548.66 567.5 499.13 486.341

Biomasa 216.32 216.32 216.32 216.32 216.32 418.41Biokarburanti - - - - - 0.24Električna energija 244.48 257.8 278.49 289.13 314.86 336.52Solarna energija 0.08 0.09 0.1 0.133 0.14 0.312

Dobijena toplota 6.78 7.77 9.93 10.43 8.52 8.68Ukupno 1,012.29 930.59 1,085.74 1,113.25 1,056.98 1,369.09

Izvor: dokumenti MER-a o bilansima energije

1 Podaci o potošnji za sve naftine derivate su ankete, isključujući kerozina, koja je uzeta iz carine 2 Podaci o solarnoj energiji nisu uzeti iz anketa, ali su izračunate prema podacima iz ESOK-a

Slika 3. Učešče privrednih sektora u potrošnji energjie za 2008 godinu

45%

26%

17%10%

2%

Sektor domacinstva Sektor transportaSektor industrije Sektor usluga Sektor poljoprivrede



0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Dobijena toplota

Solarna energija


Biomasa

Naftni proizvodi

Ugalj

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Slika 4. Pregled potrošnje kod svih izvora energije

Ako se analizira potrošnja izvora energije (Figura 4 i 5), interesantno je da se vidi, tako kao što se i očekivalo, u 2008. godini postoji jedno značajno povećanje potrošnje uglja i to za više od pet puta u poređenju sa procenom u 2007. godini. Takođe, značajan rast u 2008. godini beleži i potrošnja biomase (drva za loženje), koja je povećana za više od 93% u poređenju sa potrošnjom u 2007. Godini, koliko se misli da je bila. Dok, što se tiče naftnih derivata,

iako je količina potrošene energije vrlo malo se promenilo od 2007. godine, prema anketama, najveći deo potrošnje naftnih derivata zabeležen je u sektoru za transport, što se i očekivalo.

Tabela 4. Energija na raspolaganju i potrošnja u 2008. godini (ktoe)

Uglje Naftni proizvodi Biomasa Bio-

karburanti Električna

energija Solarna energija

Dobijene toplote Ukupno

Energija na raspolaganju 75.757 448.046 418.415 0.236 336.518 0.306 8.684 1,287.961

Potrošena energija 118.590 486.339 418.410 0.236 336.518 0.310 8.684 1,369.087

Razlika -42.833 -38.293 0.005 0.000 0.000 -0.004 0.000 -81.126 Izvor: dokumenti MER-a za energetske bilanseve i ankete realizovane od Instituta Riinvest

0.000

200.000

400.000

600.000

Thëngjilli Produkte naf te Biomasa Energji elektrike

Bio-karburantet

Energji solare Ngrohje e përf ituar

Energija na raspolaganju

Potrošena energija konsumuar

Slika 6. Energija na raspolaganju i potrošnja za 2008. godinu

Iz tabele 4 jasno se vidi da postoji jedna značajna razlika zmeđu energije na raspolaganju (gotova za korišćenje) i one koja je potrošena, ili bolje da kažemo, izveštavano kao potrošena (prema anketama). Najveća razlika je u naftnim derivatima kao i u uglju.

35.52%

30.56%

24.58%

8.66%

0.63% 0.02%0.02%

Naftni proizvodi Biomasa Električna energija Ugalj Dobijena toplota Solarna energija Biokarburanti

Slika 5. Učešče energentskih izvora u potrošnji energjie za 2008 godinu



Slika 7. Potrošnja energije u sektoru industrije

02040

6080

100120

140160

2003 2004 2005 2006 2007 2008

UgaljNaf tni proizvodiBiomasaElektricna energija

Ipunjavanje potreba potrošnje energije na Kosovu, iz figure 6 se vidi da je dobro realizovano sa izuzetkom uglja i nafte kao i njenih proizvoda. Što se tiče razlika kod naftnih derivata, iz tabele 4 vidi se da postoji jedna mala razlika između potrošnje u 2007. i 2008. godini (samo 3%). Međutim, najveća razlika je u:

• Manjoj količini uvoza naftnih derivata u 2008. godini u porođenju sa 2007. godinom, i • Značajna količina naftnih derivata, koja je ušla na ilegalan način u teritoriji Republike

Kosova, naročito posle nezavisnosti Kosova do današnjih dana. Razlika između količine potrošenog uglja i količine dostupne za potrošnju (prema službenim izveštajima iz EKK) je posledica ne obračunavanja prične količne uglja koju troše radnici EKK u skladu sa dogovorom između radnika i kompanije. Ova količina se ne obračunava kao potrošnja EKK. Največi problem je ispunjavanje potreva potrošača sa električnom energijom. Zna se da se od celokupne količine energjie potrošene 2008 godine, 90% (301.03 ktoe) proizvodi u termoelektranama Kosovo A i B dok 10% (35.47) se uvozi3. To što se ne zna je količina energjia koja bi se utrošila za vreme prekida električne energjie (plan ABC ili forsirani prekini koji su posledica kvara na premi). Stoga, realno, zateti za električnu energiju na Kosovu su veče od zbira proizvodnje EKK i uvoza. Da bi se odredilo, kolika je to količina električne energjie koja je realno potrebna, trebala bi jenda određena i detaljna studija. Time bi se tano odredila potreba za električnom energijom na Kosovu kao i koliki postotak iste se pokriva. Podaci o potrošnju energije do 2007. godine, bili su podaci koji su preuzeti(usvojeni), oslonjajući se na procene stručnjaka iz odgovarujućih područja. S toga, u ovom dokumentu, uporođenja potrošnje energije iz 2008. godine sa 2007. godinom i prethodnim godinama ne treba uzimati (smatrati) kao porast ili smanjenje potrošnje dobjenu iz sprovedenih anketa i potrošnje za koje se mislilo da je moguće da postoji. 2.2.1. Potrošnja u sektoru industrije U toku 2008. godine potrošnja energije u sektoru za industriju zabeležila je jedno smanjenje od oko 20% u poređenju sa procenama za 2007. godinu. Ova konstatacija proizilazi od rezultata iz sprovedenih anketa, koja su pokazala da potrošnja naftnih proizvoda je mnogo manja nego ona iz 2007. godine, međutim, postoji jedna tendencija porasta potrošnje električne energije i uglja od strane sektora za ndustriju. Kao i u drugim sektorima, podaci o potrošnji energije uopšte nisu bili zasnivani na neko istraživanje ili drugi poverljiviji podatak (osnov), osim podataka preuzetih iz KEK-a i toplane. Prema EUROSTAT-u, sektor za industriju sastoji iz mnogo raznih pod-sektora, kao što su: metalurgija i obrada metala, hemija i farmaceutika, građevinski materijali, hrana/pića/duvan, drvo, papir/štampanje, tekstil/koža/cipele, mehanika itd. 3 KEK tokom 2008 godine uvozio 60.9 ktoe a izvozio 25.43 ktoe. Razlika je 35.47 ktoe



Slika 8. Učešće energetskih izvora na potrošnju energije u sektoru za industriju

23.42%

23.48%13.12%

39.99%

Ugalj Naftni proizvodi Biomasa Elektricna energija

Ako se analiziraju izvori energije i njihovo učešće u sektoru industrije (Figura 8) vidi se da je električna energija najpogodniji izvor energije za industriju sa 43%, usleđen od naftnih proizvoda i uglja sa 25% i na kraju od biomase (drva za loženje) sa manje od 5% potrošene energije u 2008. godini. Kako je i predviđeno, ugalj je zabeležio porast potrošnje u poređenju sa 2007. godinom. Sa mogućim porastom cene električne energije i nafte kao i njenih derivata u buduće, može se očekivati još veći porast potrošnje uglja . Slika 5. Pregled potrošnje svih izvora energije od strane pod-sektora za industriju (ktoe)


Naftni proizvodi Ugalj Biomasa

Ukupno po pod-

sektorima Hrana/pića/duvan 35.334 7.138 52.885 13.05 108.411

Metalurgija i obrada metala 38.439 0.515 2.245 0.14 41.336

Drvo 10.911 0.807 0.116 16.15 27.982

Građevinski materijali 4.621 21.997 0.034 0.79 27.441

Nemetalni minerali 1.215 21.803 0.00 23.018

Plastika i guma 1.852 0.269 0.62 2.738

Hemijska industrija i farmaceutika 0.210 1.697 0.005 0.07 1.986

Rudnici i minerali 1.047 0.704 0.14 1.893

Fabrikacija transportnih sredstava 0.289 0.127 0.00 0.416

Fabrik. električke, elektron. opreme 0.263 0.075 0.00 0.339

Papir, izdavanje publik. i grafika 0.141 0.091 0.016 0.01 0.260

Proizvodnja energije 0.002 0.172 0.00 0.174

Tekstil 0.077 0.037 0.00 0.115

Druge industrije 0.028 0.043 0.00 0.071

Fabrikacija mašina i oprema 0.011 0.005 0.01 0.026

Ukupno prema izvorima 94.442 55.480 55.300 41.314 236.21

Izvor: realizovane ankete od Instituta Riinvest, 2009 Ako se analizira potrošnja energija prema pod-sektorima za industriju, ovome se prethodi sektor hrane, pića i duvana, koji konzumira (iskorišćava) više od 45% ukupne potrošene energije od strane sektora za industriju, popraćen od pod-sektora za metalurgiju i obrade metala sa 17% potrošnje energije.



Slika 10. Potrošnje energije u sektoru domaćinstva

46%

17%

14%

11%

9%

3%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

Hrana/pića/duvan

Metalurgija i obrada metala

Drvo

Građevinski materijali

Nemetalni minerali

Ostali pod-sektori

Slika 9. Potrošnja energije prema pod-sektorima za industriju

2.2.2. Potrošnja u sektoru domaćinstva Energija koja se konzumira od strane domaćinstava koriste se za grejanje prostorija, klimatizaciju, grejanje vode u domaćinstva, kulinarstvo, osvetljenje i upotreba električnih oprema za porodične i individualne potrebe.

U poređenju sa bilansom realizivan u 2007. godini, u 2008. godini potrošnja energije u sektoru za domaćinstva je veća za 119%. Najveći razlog ove razlike je porast u potrošnju drva, uglja kao i naftnih proizvoda. Dok, kod potrošnje električne energije, solarne energije i dobijene toplote, razlike su manje. Bitne razlike kod potrošnje energije u sektoru za domaćinstva su kao rezultat ovih faktora:

• Na osnovu sprovedenih anketama sa sektorom za domaćinstva prosek potrošnje

drva za potrebe domaćinstava je 9.7m3 godišnje za jedno domaćinstvo. Prema podacima do 2007. godine je zamišljeno da za potrebe domaćinstava je konsumirano 2.41m3 drva godišnje za jedno domaćinstvo.

• Podaci iz sprovedenih anketa u sektoru za domaćinstva pokazali (rezultirali) su

potrošnju od 129.72 ktoe električne energije. Ako ovome dodamo energiju, za koju se misli da se konzumira od strane domaćinstava a koje se ne fakturiše, onda potrošnja u domaćinstva će dostići na 183.91 ktoe, što u porođenju sa 2007. godinom, predstavlja smanjenje zahteva za električnu energiju za 8%.

• Potrošnja uglja od strane domaćinstava u 2008. godini, je višestruko veće nego

ono u 2007. godini. U ovo povećanje potrošnje uticali su mnogi faktori, uključujući i cenu uglja. Takođe, mogućnost kupovine 10 tona uglja vrlo jeftinom cenom od strane svih radnika KEK-a povećava potrošnju uglja na Kosovu.

050

100150200250300350400450500

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Ugalj Naftni proizvodi

Biomasa Električna energija

Solarna energija Dobijena toplota



Slika 12. Potrošnje energije u sektoru usluga

0

10

20

30

40

50

60

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Ugalj Naftni proizvodiBiomasa Elektricna energija Solarna energija Dobijena toplota

Slika 11. Učešće energetskih izvora u potrošnji energije u sektoru za domaćinstva

5% 5%

59%

30%

0.02% 1%

Ugalj Naftni proizvodi BiomasaElektricna energija Solarna energija Dobijena toplota

Vredi da se naglasi da tečni naftni gas (TNG) sačinjava 2.3% potrošene energije kod sektora za domaćinstva u 2008. godini. Na žalost nema podataka da se uporedi potrošnja TNG sa prethodnim godinama. I pored ovoga, ova količina potrošnje TNG je ohrabrujuća na mogućnost za veću aplikaciju TNG u sektoru za domaćinstva. S toga, bilo bi dobro kada bi TNG u buduće zamenio druge skupocenije izvore energije, kao što je električna energija itd.

Prema podacima iz ankete sa sektorom za domaćinstva, 59% od energije, koja se koriste u domaćinstva dolazi od biomase (drva za loženje), dok 30% dolazi iz električne energije (ovde nije obuhvaćena i nefakturisana energija iz električne energije). I na kraju, naftni proizvodi (gde spada i TNG) sačinjavaju samo 5% od potrošene (konzumirane) energije.

2.2.3. Potrošnja u sektoru usluga Sektor za usluge i ne razlikuje se toliko što se tiče potrošnje energije, odnosno njihove vrste, kao i naćina ili za šta se upotrebljavaju, od strane sektora za domaćinstva, međutim mnogo se razlikuju po količini potrošene energije. Kao i kod sektora za domaćinstva i u sektoru za usluge, energija se koristi za: grejanje prostorija, klimatizaciju, toplu vodu, osvetljenju i električne opreme. Sektor usluga sadrži u sebi jedan širi broj pod-sektora, kao na pr. ugostiteljstvo i turizam, zdravstvo, trgovina, prosveta, zanatstvo, konsulencije, kultura i sport, javne službe itd. Međutim, sve ove (delatnosti) mogu se grupisati u dva glavna pod-sektora: u javni i onaj privatni.

U toku 2008. godine sektor za usluge, prema rezultatima iz anketa, potrošio (konzumirao) je ukupno 132.85 ktoe. Ako se ovo uporedi sa procenjenom potrošnjem za 2007.godinu, u toku 2008. godine je potrošeno 2% više energije. Najveće razlike su u biomasi (drva za loženje) gde

ima jednu razliku od 73% (manja potrošnja) u poređenju sa 2007. godinom. Sa izuzetkom nekoliko škola u nekim ruralnim delovima Kosova i nekoliko ugostiteljskih biznisa, koji drva za loženje mogu potrošiti (konzumirati) za grejanje, drugi pod-sektori sektora za usluge ne upotrebljavaju ili mogu da to upotrebljavaju vrlo malo. Ovo stanje su potvrdile i sprovedene ankete.

Što se tiče električne energije, u poređenju ovo sa 2007. godinom, vidi se jedno povećanje potrošnje energije za približno 85% (od 28.34 ktoe na 52.34 ktoe). Ova razlika u potrošnji energije opravdava se činjenicom da je u prošlosti, jedan deo potrošene električne energije od strane privatnog sektora usluga izveštavan je kao potrošnja domaćinstva. Ovo je zbog



Slika 14. Potrošnja naftnih derivata u sektoru za transport

200

250

300

350

400

2003 2004 2005 2006 2007 2008

trend potrošnje naftnih derivata

Slika 13. Učešće energetskih izvora na potrošnju energije u sektoru za uslage

23%

25%

11%

39%

0% 1%

Ugalj Naftni proizvodi BiomasaElektricna energija Solarna energija Dobijena toplota

Slika 15. Učešće energetskih izvora u potrošnji energije u sektoru za transport

činjenice što najveći deo uslužnih biznisa na Kosovu rade (operiraju) u blizini, ako ne u istom objektu, gde žive i njihove porodice, a električna energija potrošena za potrebe biznisa identifikovana je kao energija za domaćinstva.

Druga karakteristika jeste i porast potrošnje uglja za 60 puta u poređenju sa 2007. godinom. Ovakav porast opravdava se smanjenjem zahteva za drva za loženje tj. da su drva zamenjena sa ugljem.

Jedini izvor energije, koji ne prisutan u anketama, dok postoji kao takav na Kosovu je solarna energija. Na Kosovu postoje nekoliko uslužnih objekata kao što su hoteli, zdravstveni domovi itd., koje imaju instalirane solarne panele, ali na žalost ovaj broj je vrlo mali, s toga i u toku procesa identifikacije primerka, sa metodom trenutka, nisu bili njen deo, zbog toga i nisu anketirani.

U posledne vreme, primećeno je jedna pojava aplikacije energija koja se obnavljaju (solarna i geotermička) u nekim školama i zdravstvenim domovima. Ako se nastavlja sa ovim trendom, onda zahtev za električkom energijom može da se smanji tokom idućih godina.

2.2.4. Potrošnja u sektoru transporta Sektor za transport na Kosovu, tradicionalno se karakteriše potrošnjom od 100% nafte i njenih derivata u svim elementima ovog sektora, i to: u drumskom (gradskom i

međugradskom), žele-ničkom i vazdušom transportu.

U sektoru za transport spadaju sva transportna vozila, tj. ne samo ona motorna vozila koja se ekskluzivno bave sa sektorom transporta (maune, autobusi, taxi itd.), ali i ona sredstava koja se upotrebljavaju od strane pripadnika drugih sektora, na pr.

mašine (oprema) koja se upotrebljava u sektoru domaćinstva i usluga kao i spoljni transport (van objekta gde se razvija delatnost) u sektoru za industriju i poljoprivredu.

Ako se uporede podaci iz 2007. godine i 2008. godine vidi se porast potrošnje naftnih derivata za 31%. Međutim, ako se analizira

69%21%

7% 3%

Dizel Benzina Kerozina TNG



Slika 17. Potrošnja naftnih derivata u sektoru poljoprivrede

0

10

20

30

40

50

60

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Ugalj Naftni proizvodiBiomasa Elektricna energija Solarna energija

Slika 16. Učešće vrsta tansporta

92.6%

0.4%7.0%

Putni Zeleznni Vazdusni

Slika 18. Učešće energetskih izvora u potrošnji energije u sektoru za poljoprivredu

trend potrošnje od 2003. godine do 2008. godine jasno se vidi da postoji jedan linearni trend porasta potrošnje naftnih derivata i nafte na Kosovu.

Najveći deo naftnih derivata potrošenih u toku 2008. godine bez sumnje jeste dizel sa 69%, onda benzin (bezolovni i super) sa 21%, potom kerozin (upotrebljen isključivo u vazdušnom

transportu) sa 7% i na kraju tečni naftni gas (TNG) sa 3%. Nažalost, i pored toga što postoji tehnologija za aplikaciju eliktrične energije na vozilima, to se ne sprovodi na Kosovu. Međutim, očekuje da se u buduće i na Kosovu početi sa potrošnjom električne energije kao u privatnom tako i u javnom transportu. Na Kosovu preko 92% energije troši se za drumski transport, dok za vazdušni transport nešto manje od 7%. Železnički transport konzumira najmanje energije ili samo 0.42% iste.

2.2.5. Potrošnja u sektoru poljoprivrede Poslednji po redu od sektora, ali ne po značaju, jeste poljoprivreda. Jedan od najvećeg u vezi sa sektorom za poljoprivredu je identifikacija učesnika ovog sektora. Vrlo je teško odvojiti zemljoradnika koji se bavi obrađivanjem sopstvenog zemljišnjeg poseda da bi

zadovoljio svoje i porodične potrebe od onog koji obrađuje svoj zemljišnji posed (a i zemljišta za koja nije vlasnik) da bi ostvario profit. Prema podacima dobijenih iz Ministarstva za poljoprivrede i posle njihove analize je zaključeno da na Kosovu postoje 13,820 (farme)

poljoprivredna gazdinstva, koja imaju površinu od 3ha i/ili bave se pčelarstvom,

staklenim baštama, sadnicama.

Prema rezultatima anketa u sektoru za poljoprivredu u toku 2008. godine je konsumirano ukupno 26.70 ktoe. Ako se ovo uporedi sa procenjenom potrošnjom za 2007. godinu predstavlja jedan pad od 46%. Glavni uzrok za ovu promenu je izmena u potrošnji nafte i njenih derivata i to odvajajući deo spoljnog transporta od sektora za poljoprivredu i ostavljajući samo onu energiju, koja je upotrebljena prilikom izvršavanja raznih poslova u poljoprivredi (oranje, setva, žetva/vršidba, transport unutar farme, itd.).

8%

40%29%

22%

Ugalj Naftni proizvodi Biomasa Električna energija



Ako se analizira učešće izvora energije u sektoru za transport, vidi se da biomasa (drva za loženje) kao i nafta sa njenim derivatima zajedno čine manje od ¾ potrošene energije u 2008. godini. Jedan od manje iskorišćenog izvora energije je solarna energija, sa konstantnom potrošnjem energije iz ovog izvora. Ovo se očekuje da takvo i ostaje, iako se u buduće (unutar 10 godina) očekuje se porast potrošnje solarne energije.

Upoređujući sa 2007. godinom, u 2008. godini vidimo porast potrošnje uglja. Prema anketama najveći deo uglja konsumira se za grejanje staklenih bašti (55%), onda za grejanje (12%) itd. (figura 16)

2.3. Zadovoljavanje energetskih potraživanja 2.3.1. Snabdevanje sa uglem Tokom 2008 godine na površinskim kopovima Belačevac , xxxx i Sitnica su proizvedeni 1,450.82 ktoe lignita dok su potraživanja termoelektrana Kosova A i B bila 1,342.45 ktoe (93% proizvedenog lignita). Iako je tokom 2008 godine proizvedeno više od potraživanja termoelektrana EKK, bilo je perioda kada su elektrone ostajale bez uglja ili je kvalitet uglja bio loš. Kao posledica neredovnog snabdevanja teroelektrana sa uglem, iz totalnog zbira prekida rada 2 predstavljau prekini zbvog tog neredovnog snabdevanja (704 sati iz zbira od 38,373 sati koliko je u totalu bilo prekida napajanja u 2008 godini)4. Isto tako kao posledica neredovnog snabdevanja ili snabdevanja sa ugljem lošeg kvaliteta potrošeno je 0.41 ktoe nafte i mazuta dok se kao posledica kvarova na postrojenjima potrošilo 2.02 ktoe nafte i mazuta5. 2.3.2. Snabdevanje produktima nafte Snabdevanje sa naftom i produktima nafte je izvršeno samo iz uvoza. Stoga, je zavisnost od uvoza 100%.

2.3.2. Snabdevanje električnom energijom

U sledečoj tabeli je prikazano snabdevanje električnom energijom. Kao što se vidi iz dole navedene tabele, snabdevanje električnom energijom je realizovano iz proizvodnje TE i HE u količini od 4,595.872 GWh dok je uvezena količina 708.195 GWh. Zavisnost snabdevanja električnom energijom od uvoza je 5.89%.

Ovaj dokumenat se nije bavio količinom energije kojom se potrošači nisu snabdeli zbog planiranih prekida po programu ABC. Iz prikazanih podataka u tabeli 6 se može uvideti da iako je planarana potrošnja za 2008 godinu prekoračena za oko 0.77% ona je pokrivena povečanjem uvoza za oko 48% iznad planirane količine kao i povečanjem proizvodnje za 2.16% u odnosu na planiranu.

4 Mesečni raporti KEK-a 5 Godišnji raport KEK-a za 2008 godinu

Slika 19. Potrošnja uglja u sektoru za poljopriredu

55%

12%

9%

5%

5%

15%

0% 20% 40% 60%

Povrsina staklene baste

Grejanje

Otvorena povrsina farme

Povrsina magazine

Povrsina proizvodnje

ostalo



Tabela 6. Pokrivanje potraživanja za električnom energijom(planirane i izvedene) za 2008 godinu

Izvori snabdevanja PlaniranoMWh

Izvedeno MWh

Postotak realizacije

(%)TE Kosova A 1,214,316 1,239,042 102.04TE Kosova B 3,208,320 3,302,388 102.93HE Ujmani 76,000 54,442 71.63HE Distributive 26,804 21,652 80.78Totalna Proizvodnja 4,498,636 4,595,872 102.16Izvoz 295,696 Uvoz 478,600 708,195 147.97Energjia na raspolaganju 4,977,236 5,015,635 100.77Potraživanja 4,976,496 5,012,666 100.65Distribucija 3,855,998 4,124,724 106.97Ferronikl 663,500 395,485 59.61Trepča 86,300 20,794 24.10Shar 60,000 62,570 104.28Potrošnja u sklopu sektora elektroenergetike 105,300 198,586 188.59Maksimalno opterečenja 880 967 109.89Izvor: Elektroenergetski bilans za 2008 godinu KOSTT 2.4. Pokazatelji potrošnje energjie Postoje nekoliko specifičnih pokazatelja koji utiču u potrošnji energije. Najvažniji su:

o potrošnja energije po glavi stanovnika i o intenziteta energije, itd.

Potrošnja energije po glavi stanovnika – je jedan pokazatelj (indikator) privrednog razvoja jedne zemlje. Ako analiziramo potrošnju energije po glavi stanovnika, u toku 2008. godine je potrošeno (konsumirano) 0.668 toe po glavi stanovnika6 dok u 2007.godini, ovaj odnos je bio 0.489 toe po glavi stanovnika (tj. zabeležen je porast od 34% u poređenju sa 2007. godinom). Intenzitet energije – je takođe jedan pokazatelj privrednog razvoja, koji predstavlja odnos između primarnih izvora energije i Domaćeg Bruto Produkta (DBP). Za 2008. godinu intenzitet energije je rezultirao u 0.619 (na osnovu podataka dobijenih iz Centralne Banke Kosova gde je DBP za 2008. godinu je bio 3.804 Milijardi EUR ili 1,795 EUR za glavu stanovnika 7). Tako, da bi se dobilo 1,000 EUR, treba da je utrošeno 0.619 toe, odnosno

25,908 kJ/€. Ako uporedimo intenzitet energije sa 2007. godinom, kada intenzitet energije je bio 0.597, uočava se njegov blagi rast od 3.6%. Kosovo traba da čini napore da smanji intenzitet energije. I pored toga što matematički, sa porastom DBP trebalo bi da se smanji intenzitet energije, to nije neophodno da i u stvarnosti bude tako. Može se

6 Podaci o broju stanovnika Kosova dobijeni su os SZK i Riinvest 7 Godišnji izveštaj Centralne Banke Kosova

0.671 0.6490.597 0.619

0.000

0.200

0.400

0.600

0.800

2005 2006 2007 2008

Slika 20 Intenzitet energjie po godinama



desiti da sa porastom DBP, raste se i potreba za energijom (i obratno), ali ne i na isti način i sa istim stepenom rasta. Na pr. iako prihodi za glavu stanovnika u SAD su četiri puta veći od onih u Rusiji, intenzitet energije u Rusiji je dva puta veći od onoga u SAD. Ova razlika je rezultat potrebe veće potrošnje energije kao posledica velike hladnoće u Rusiji. Figura 17 predstavlja intenzitet energije tokom poslednjih četiri godina. Intenzitet energije prema sektorima privrede – takođje jedan pokazatelj privrednog razvoja, koji predstavla odnos između primarnih izvora energije i Domaćeg Bruto Produkta (DBP) za sektore odvojeno. Iako nema zvaničnih izvora informacija u vezi sa DBP-om podeljeno prema sektorima za 2008. godinu, bazirajući se na dokumentu SZK-a “Domaći Bruto Produkt prema privrednim aktivnostima 2005 – 2006” i Godišnjeg Izveštaja CBK-a za 2008, godinu, učešće privrednih sektora u DBP za 2008, godinu jeste: Poljoprivreda sa 14%, Industrija sa 16%, Transport sa 4% i Usluge sa 65%. Za izračunavanje intenzitet energije u tabeli 6 je dat intenzitet energije prema sektorima.

Tabela 7. intenzitet energije prema sektorima za 2008. godinu Poljoprivreda Industrija Transport UslugePotrošnja energije (toe) 48,789.14 431,560.07 645,980.75 242,756.57

DBP (milion €) 516.90 598.80 201.82 2,486.47

Intenzitet energije (toe/1000 €) 0.094 0.721 3.201 0.098 Izvor: dokumenti MER-a o bilansima energije, “Godišnji Izveštaj 2008” CBK-a i dokumenat “Domaći Bruto Produkt prema privrednim aktivnostima 2005 – 2006” SZK-a 2.5. Zagađivanje sredine Uticaj nafte i njenih derivata na zagađivanje sredine Jedan od najvećih zagađivača, ako ne i najveći na teritoriji Republike Kosova jeste nafta i njeni derivati. Za svaki izgoreli litar derivata prosečno se oslobađaju: 100 g CO, 20 g VOC, 30 g NOx dhe 2.5 kg CO2 zajedno sa nekim manjim količinama drugih raznih materijala kao što je sulfurni oksid, željezo i drugim sitnim česticama8.

Ako na pr., jedno vozilo koje je u proseku prešlo 16,000 km godišnje sa jednom prosečnom potrošnjom od 6.25 l/100km, iskorivši 1,000 l derivata godišnje, onda količina zagađivaća će biti kao u tabeli 7. Tokom 2008. godine na Kosovu su konzumirana 445,869,597 litara karburanata koji rezultiraju na emisiji zagađivača koji su prezentirani u tabeli 8.

Tabela 8. Zagađivači sredine od naftnih derivata i motornih vozila

Karburanti po litru

(g)

Za jedno motorno vozilo godišnje

(kg)

Ukupno

(kton)CO (Karbon Monoksid) 100 100 32.16 VOC (Lako isporavajući organski sastojci) 20 20 6.43 NOx (Azot Oksidi – NO dhe NO2) 30 30 9.65

CO2 (Karbon Dioksid) 2500 2500 804.04 Izvor: dokumenti MER-a energetskih bilanseva i Air pollution by Jeremy Colls Uticaj na sredinu od termoeektrana Kosova A i Kosova B Količine oslobođenih emisija od strane Termoelektrana Kosova u toku 2008. godine, su kao što sledi9:

8 Air pollution by Jeremy Colls, str. 127 9 Osnovni podaci o oslobođenim količinama emisija (ispuštanja) iz termoelektrane Kosova dobijeni iz KEK-a .a.d



Slika 21. Količina oslobođenih emisija (ispuštanja) iz termoelektrana

Tabela 9. Zagađivači sredine od termoelektrana Emisija Jedinica TCA TCB Ukupno

Prašina kton 7.00 4.99 11.99

SO2 (Sulfurni Dioksid) kton 4.14 8.90 13.03

NOx (Azot Oksidi – NO dhe NO2) kton 5.30 13.30 18.60

CO2 (Karbon Dioksid) kton 2,008.19 4,338.01 6,346.20 Izvor: izveštaj KEK-a za 2008. godinu

Ako ispuštanje količine prašine uporedimo sa 2007. godinom, onda da se primetiti porast oslobođenih količina ispuštanja od 10% NOx do 170% SO2.

1

10

100

1,000

10,000

Pepeo SO2 NOx CO2

2007 2008

Prema Atinskom memorandumu za osnivanje Energetske Unije, potpisane i od strane Kosova (22 mart 2005) zahtevi Direktive 2001/80/EC treba da se ispunjavaju do 31 decembra 2017. Aktualne emisije zagađivača u termoelektranama KEK-a i limita prema gornjepomenutoj direktivi su: Tabela 10. Ograničenja zagađenja prema memorandumu iz Atine Emisija TEA TEB Limit Rok ispunjavanja

Prašina(mg/Nm3) 902.32 156.35 50.00 31.12.2017

SO2(mg/Nm3) 251.42 208.55 400.00 31.12.2017

NOx(mg/Nm3) 705.75 835.08 500.00 31.12.2017

Izvor: Izveštaj EKK za 2008 godinu

Ako se na Kosovu počinje sa realizacijom vladinog projekta Kosova e Re=Novo Kosovo, i to prema predviđenoj dinamici, onda i emisija gasova korenito će se promeniti, a naročito postepenom obustavljanjem rada TEA do potpunog izlaska iz pogona (proizvodnje) u 2014.godini. Takođe, treba imati na umu da će se zagađivanje sredine vidno povećati posle izgradnje hidroelektrana. Međutim, ovo zagađivanje (očekivano i neminovno) vidno će se smanjiti posle perioda od 3 godine funkcionisanja ovih hidrocentrala. Količina netretirane vode koja se ispražnjava u reku Sitnica iz Termoelektrana procenjuje se da je oko 14.2 miliona m3/god. Dok prema CarlBro: 2003, procenjeno je da se iz rudnika izpražnjavaju oko 0.9 milion m3/god rekama Drenica i Sitnica. Ako sjedinimo zagađivanje sredine od motornih vozila sa onim od termoelektrana, onda količina zagađivanja sredine bila bi kao u tabeli 9.

kton



Tabela 11. Zagađivači sredine (emisije) od naftnih derivata i termoelektrana (kton)

TermoelektraneMotorna vozila

Ukupna zagađenost

CO (Karbon Monoksid) 32.16 32.16

VOC (Lako isparavajući organski sastojci) 6.43 6.43

NOx (Azot Oksidi – NO dhe NO2) 23.83 9.65 33.48

CO2 (Karbon Dioksid) 8,324.09 804.04 9,128.13

SO2 (Sulfurni Dioksid) 17.12 17.12 Prašina 19.34 19.34

3. Zaključci i Preporuke

3.1. Zaključci Zahtev za energijom i dalje raste gotovo nekontrolisano. Izvori energjie za koju je porasla potražnja je ugalj i električna energjia. Dok je potražnja za ugalj očekivana, porast potražnje za električnom energijom, i pored redukcije i čestim kvarovima je veča za 7% u odnosu na 2007 godinu ili 38% veča u odnosu na 2003 godinu. Potrošnja biomase(drva za loženje) je mnogo veča u odnosu na očekivanu i planiranu, sa 216 ktoe porasla je na 418 ktoe, što za Kosovo predstavlja ozbiljan problem. Ako se nastavi sa istim trendom potrošnje drveta za loženje Kosovo qe, za pola stoleča, ostati bez šuma. Iako se misli da su transportna sredstva največi zagađivači na Kosovu, ipak največi zagađivač sredine su termoelektrane. Termoelektrane A i B, zajedno, emituju 10 puta više CO2 od transportnih sredstava. Sdruge strane termoelektrane emituju tri puta više Oksida Azota od transportnih sredstava. Snabdevanje ugljem proizvodnih kapaceteta u 2008 godini bilo je relativno dobro iako je u periodu Januara i Februara bilo prekida u proizvodnje zbog lošeg snabdevanja. 2% od ukupne prekididima proizvodjne u elektranama KEK-a su bile zbog nedostatka uglja.

Kao što je predviđeno potrošnja uglja je imala određen porast u odnosu na 2007 godinu. Sa mogučim porastom cena električne energjie, nafte i njenih derivata, u budučnosti se može očekivati povečanje potrošnje uglja. Največe povečanje je u sektoru domačinstava, koju sledi industria dok su usluge na kraju. 3.2. Preporuke Ohrabrivanje za korišćenje GLN u sektoru za domaćinstvo i usluga. – Ovo bi postiglo u slučaju da se carinske takse ili akciza za uvoz TPG, postupak koji bi smanjio cenu TPG za potrošače. Većom korišćenjem TPG korisnici TPG bi smanjili korišćenje električne energije, kojom prilikom potencijalno bi se smanjila količina uvezene električne energije (koja za vreme grejne sezone mnogo košta) i ovim bi se konačno doprinelo i Budžetu Kosova. Takođe, TPG-om bi se moglo zameniti i korišćenje drva za grejanje, koje je tokom 2008. godine bila dosta visoko.

Ohrabrivanje porasta efikasnosti pri korišćenju energije. – Iako građani Kosova imaju pristup do električnih uređaja sa višom efikasnosču, od električnih sijalica sa višom efikasnosču, postoji potreba za jednu kampanju za promenu ponašanja i osvesčenje građana za pobolšanje efikasnosti. Isto tako, bilo bi dobro da toj kampanji predhodi pravosudna aktivnost koja bi regullisala efikasnost i sankcinisala neefikasnost. Ograničenje uvaza u srazmeri sa efikasnosču bi dobrinela u velikoj meri povvečanju efikasnosti energije.



Priprema sveobuhvatnog programa za kontrolu energetskih zahteva (Demand Side Management). – Kontrola energetskih zahteva predstavlja aktivnosti koje mogu uticati na količinu ili način koriščenja energije od strane krajnih korisnika. Te aktivnosti mogy imati za cilj smanjenje maksimalnog zahteva (pik) za energijom kada je sistem za snabdevanje najopterečeniji. Kontrola maksimalnih zahteva za energijom, kao proces, ne znači da se mora smanjiti totalna količina utrošene energije ali se može očekivati da če smanjiti potrebu za investicije u mreži ili termoelektranama. Smanjenje carinskih taksa i onim drumskih za električna ili hibridna (polu električna: benzinomi električnom energijom) motorna vozila. – Kada bi se takav postupak učinio, smanjila bi se potrošnja naftnih derivata i tom prilikom smanjila bi se i emisija (ispuštanje) gasova, čime bi se na neposredan način pomogli za ostvarivanje direktive EU-je za smanjenje emisije CO2 za 20% do 2020. godine. Odvajanje jednog posebnog fonda i preuzimanje fiskalnih mera da bi se stimulirao rast korišćenja alternativnih i obnovljivih energija uključujući: oslobađanje od carinskih taksa za solarne panele, subvencioniranje instaliranja geotermičkih grejanja i vazdušnih generatora, itd. – Ovo bi takođe pomoglo za ostvarivanje direktive EU-je u vezi obnovljive energije, kojom prilikom do 2020, godine, 20% energije treba biti obnovljiva.

Auditiranje energije u svim javnim objektima. – Glavni cilj ovog postupka je da izvrši identifikacija potencijalnih gubitaka energije po ovom objektima ili da se identifikuju mogućnosti porasta efikasnosti energije po javnim objektima. Jedan takav postupak bio jevtin i zahtevao bi vremena, ali u dugoroćnim periodima vremena, rezultati ne bi izostajali.

Koordinacija aktivnosti sa Ministarstvom za Transport, Poštu i Telekomunikacije. – Na osnovu ovih podataka za motorna vozila koja izvršavaju tehničku kontrolu da imaju informacija u vezi sa: kojem privrednom sektoru služi vozilo, vrstu derivata koju troši (koristi) motorno vozilo, pređeni kilometri unutar dve tehničke kontrole, količinu ispuštenih gasova za jedinicu karburanta (ako je to moguće) itd. Jedna takva stvar olakšalo bi izračunjavanje potrošnje naftnih derivata i predviđanja oko njihove potrošnje kao i količinu ispuštanja gasova. Ovo bi takođe olakšalo naredni proces anketiranja u sektor za transport.

Ažuriranje baze podataka od strane KEK-a o njihovim potrošačima za periode od najmanje 6 meseci. – Ažurirani podaci sadržavali bi detalje kao što su: ime korisnika, a ne samo vlasnika strujomera, tačne adrese lokacija gde su strujomeri, delatnost korisnika, detalje za kontakt uključujući i broj, eletronske adrese (e-pošta) itd. Ovo bi takođe olakšalo budući rad MER-a u toku drugih procesa sastavljanja energetski bilanseva i anketiranja.

Usklađivanje podataka od strane KEK-a i KOSTT-a. – Još uvek postoje razlike u izveštajima, koje ove dve institucije dostavljaju MER-u. Revizija bilansa iz prošlih godina – Iako su podaci za primarnu energiju (sa izuzetkom drva za loženje) prikupljeni istom metodologijom i iz istih izvora kao i 2008 godine, podaci za raspodelu potrošnje u bilansima iz prošlih godina se trebaju revidirati u smislu prilagođivanja sa podacima izvedenim iz anketa. Ova preporuka se zasniva na preporuke iz predhodnih dokumenata bilansa energije gde se zahtevalo da se izvede anketa za procenu potrošnje energije za privredne sektore kao uslov za povečanje verodostojnosti dokumenata.



D O D A C I



Dodatak 1. Realizacija anketa u sektorima privrede Republike Kosova

Anketa u industriji Sektor za industrije je razoliki sektor i kao takav vrlo je teško da se identifikuje. U nedostatku zvaničnih izvora, od kojih bi se dobijali podaci o industrijskim kompanijama na Kosovu, podaci o populaciji u sektoru za industriju dobijeni su iz dva izvora:

• Od spiska potrošača KEK-a obezbeđen je jedan spisak od 1,270 mogućih industrijskih kompanija. Nekompletnost podataka o potrošačima kao i tačnija nedefinisanost tarifa za potrošače rezultirali su u pomešanju određenh segmenata potrošača u različite grupe. n.pr. ima mnogo industrijskih potrošača koji konzumiraju energiju kao potrošači iz kategorije usluga (tarifna grupa 7)

• Od podataka dibijenih iz opština, dobijena je još jedan dodatni spisak od 1,411 të mogućih industrijskih kompanija

U prvom krugu, broj kompanija koja su identifikovana kao industrijske (populacija) je 2,681. U drugom krugu, od svih ovih kompanija, koja su posećena, identifikovano je 1,135 industrijskih kompanija, koja su kasnije bila podvrgnuta procesu anketiranja. U procesu anketiranja, industrijska preduzeća bila su identifikovana prema podsektorima industrije u skladu sa standardima Eurostata:

• Industrija željeza i čelika • Industrija prehranbenih proizvoda, pića i duvana

• Industrija neferoznih metala • Inžinjering i druge industrije metala • Hemijska industria • Industrija papira i štampanja • Industrija stakla, keramike i građeviskih

materijala • Industrija tekstila, kože, odeće i obuće

• Industrija za eksplotaciju minerala • Druge industrije

Anketa u domaćinstvima Broj domaćinstava na Kosovu u 2009. godini predpostavlja se da je 366,91610, međutim nisu sva ova domaćinstva i redovni korisnici izvora energjie na Kosovu. Za realizaciju ankete podaci su preuzeti iz spiska potrošača KEK-a, koji su potrošili električnu energiju u toku 2008. godine. Iz ove baze podataka izvučen je spisak od 300,501 domaćinstava. Od spiska domaćinstava proizašlih od spiska potrošaća KEK-a, pomoću metode trenuaka, identifikovano je 1,204 domaćinstava (primerak), koja su anketirana. U ovom spisku je obuhvaćeno i 154 domaćinstava iz srpske zajednice.

Anketa u uslugama I sektor za usluge, kao i on za industriju, je jedan vrlo širok sektor raznolikošću poslovnih delatnosti. Podaci o sektoru za usluge preuzeti su iz spiska potrošaća KEK-a, koji su identifikovani kao komercijalni korisnici električne energije. Iz ovog spiska je dobijen jedan broj od 38,902 uslužnih preduzeća, koja kao i kod sektora za domaćinstava, koristili (potrošili) električnu energiju u toku 2008. godine. Od 38,902 uslužnih preduzeća, uz pomoč metode trenuaka, izvučen je reprezentativni primerak iz 311 preduzeća, koja su i bila anketirana.

Tokom procesa anketiranja identifikovan je jedan broj uslužnih delatnosti, koja deluju na Kosovë, kao što sledi:

• Intelektualne usluge • Javne usluge • Administrativne usluge • Ugostiterstvo i turizam • Kultura i sport • Zanatske usluge • Prosveta • Trgovina • Zdravstvo • Druge usluge

10 MER – Predviđanje zahteva za energiju u Republici Kosova za period 2009-2018



Anketa u transportu Sektor za transport suočava se nedostatkom sistematizovanih podataka. Nedostaje jedno mesto gde se mogu dobiti informacije o preduzećima ili o motornim vozilima, koja operiraju (deluju) i čija je delatnost poznata. Podaci za populaciju iz sektora za transport dobijeni su iz dva izvora:

• Od Ministarstva za Transport, Poštu i Telekomunikacije – MSPT obezbeđeni su podaci za transportne kompanije roba i putnika (međugradski i međunarodni)

• Od opština su obezbeđeni podaci o lokalnim transportnim kompanijama za putnike (gradski transport autobusima, kombibusima i taksijama)

Iz podataka preuzetih od MSPT i opština dobijenje broj od 3,476 transportnih kompanija (putnika i robe). Pomoću metode trenuaka izvućen je reprezentativni primerak (kampion) od 301 preduzeća, koja su i anketirana.

Anketa u poljoprivredi Prema Ministarstva Poljoprivrede na Kosovu, u 11 njenih opština registrovane su 53,195 poljoprivrednih domaćnstava. U ovaj spisak uključene su farme u 601 selo iz ovih 11 opština. Registrovane farme su podeljene u tri kategorije:

• Poljoprivredna gazdinstva, koja imaju koristivu (obradivu) površinu od 0.1-1.5ha (37,536 farme)

• Poljoprivredne gazdinstva, koja imaju koristivu površinu od 1.51-3ha (11,086 farme), i

• Poljoprivredne gazdinstva, koja imaju koristivu površinu od preko 3ha (5,067 farme) Za realizaciju ove ankete preuzete su sva poljoprivredna gazdinstva, koje imaju obradivu površinu preko 3ha ili se bave pčelarstvom, staklenim baštama, gajenjem sadnica, koje u čitavoj teritoriji Kosova imaju 13,819 farme. Iz ovog broja farmi pomoću metode trenutka izabrane su i anketirane 301 farmi. Dodatak 2: Karakteristike glavnih energetskih sistema na Kosovu Generativni kapaciteti u Termoelektranama Kosova

TE Agregati

Godina puštanja u pogon

Instalirani kapacitet Snaga na

raspolaganju Tehnički minimum

MW MW

Kosova A

Generator Prag Generator Prag

A1 1962 65 0 0 0 0 A2 1965 125 0 0 0 0 A3 1970 200 135 115 110 100 A4 1971 200 135 115 110 100 A5 1975 210 135 115 100 97

Ukupno Kos A 800 405 345 320 297

Kosova B B1 1983 339 290 255 200 182 B2 1984 339 280 255 200 182

Ukupno Kos. B 678 570 510 400 364 A.D. Kosova

Ugalj N1 1970 25 N2 1970 16 41

Ukupno A.D. K. U. 41 41 0 0 0



Generativni Kapaciteti u Hidroelektranama Kosova

Generativni kapaciteti u Toplanama Kosova

Dužina linija u elektro-energetskom sistemu Kosova

LINIJE Visoki napon Dužina Srednji i niski napon Dužina

Kv km kV Km 400 181.360 35 806 220 231.882 10 5861 110 643.490 0.4 16760

Ukupno 1186.68 23427 Dodatak 2: Karakteristike energetskih izvora i konvertiranje jedinica

Konvertiranje jedinica Kcal KJ kWh Kgoe

1 Kcal= 1 4.1871 0.001163 0.0001 1KJ = 0.2388 1 0.000278 0.0239 x 10-3

1kWh = 860 3600 1 0.086 1Kgoe = 10000 41871.4 11.62 1

HC Generatori Godina

puštanja u rad

Vidljiva snaga MVA

Aktivna snaga u

MW

Broj obrtaja n/min

Minimalna kuota vode

HE Gazivoda G1 1981 19.5 17.5 428 638 G2 1981 19.5 17.5 428

Ukupno Gazivoda 39 35

HE Bistrica G1 2005 5.05 4 500 G2 2005 5.05 4 500

Ukupno Bistrica 10.1 8

Radavce G1 1934 0.17 0.14 G2 1934 0.17 0.14

Ukupno Radavce 0.34 0.28

Istok (ne radi) G1 1984 0.4 G2 1984 0.16

Dikance (ne radi)

G1 1957 0.95 G2 1957 0.95

Ukupno HE 49.44 43.28

Termokos-Priština Đakovica-Toplana Mitrovica-Termomit

Instalirani kapacitet Instalirani kapacitet Instalirani kapacitet 2X58 MW 116 MW 1X18.6 MW 18 MW 1X8.3 MW 8.3 MW 1X29 MW 29 MW 1X20 MW 20 MW 2X7.5 MW 15 MW 1X4 MW 4 MW 2X0.8 MW 1.6 MW

Ukupno 165.6 MW 38.6 MW 8.3 MW



Karakteristike energetskih izvora Vrsta energije Jedinice kJ kgoe toe ktoeKameni ugalj kg 23950.44 0.572 5.72E-04 5.72E-07Mrki ugalj kg 8060.24 0.193 1.93E-04 1.93E-07Briket i mrki ugalj kg 20014.53 0.478 4.78E-04 4.78E-07Lignit kg 7802.15 0.186 1.86E-04 1.86E-07Crni lignit kg 15743.65 0.376 3.76E-04 3.76E-07Koks kg 28514.42 0.681 6.81E-04 6.81E-07Peat kg 10802.82 0.258 2.58E-04 2.58E-07Benzina kg 44006.84 1.051 1.05E-03 1.05E-06Nafta kg 42290.11 1.010 1.01E-03 1.01E-06GLN kg 46016.67 1.099 1.10E-03 1.10E-06Mazut kg 39610.34 0.946 9.46E-04 9.46E-07Kerozin kg 43001.93 1.027 1.03E-03 1.03E-06Koks nafte kg 31403.55 0.750 7.50E-04 7.50E-07Naftni ostaci kg 39987.19 0.955 9.55E-04 9.55E-07Bitumen kg 37684.26 0.900 9.00E-04 9.00E-07Biokarburanti kg 41871.40 1.000 1.00E-03 1.00E-06Drugi naftni proizvodi kg 39987.19 0.955 9.55E-04 9.55E-07Drva za loženje m3 6967400.96 166.400 1.66E-01 1.66E-04Električka energija KWh 3600.94 0.086 8.60E-05 8.60E-08Dobijena toplota KWh 3600.94 0.086 8.60E-05 8.60E-08

Ene

rget

ski B

ilans

Kos

ova

za 2

008.

god

inu.

Min

ista

rstv

o E

nerg

ije i

Rud

arst

va

23

Rel

izov

ani B

ilanc

Ene

rgije

- 20

08U

KU

PNO

Uga

ljN

aftn

i pro

izvo

diD

rvo

za p

ljenj

eB

io-k

arbu

rant

iH

idro

ener

gija

So

larn

a en

ergi

jaD

obije

no g

reja

nje

Elec

tric

na e

nerg

ija

Prim

arna

pro

izvo

dnja

1876

.715

1450

.824

417.

156

8.18

00.

556

Dob

ijeni

pro

izvo

diU

voz

560.

378

28.2

2846

9.75

11.

259

0.23

660

.905

Zalih

e -5

7.81

3-5

7.81

3Iz

voz

25.4

890.

059

25.4

30B

ruto

kol

icin

a en

ergi

je n

a ra

spol

agan

ju

2353

.792

1421

.180

469.

751

418.

415

0.23

68.

180

0.55

635

.475

Ula

z u

tran

sfor

mac

i ju

1375

.863

1345

.423

21.7

048.

180

0.55

6Ja

vne

term

oele

ktra

ne

1353

.943

1345

.423

8.52

0H

idro

elek

trane

8.

180

8.18

0S

amop

roiz

vodn

e Te

rmoe

lekt

rane

A

tom

ske

elek

trane

E

lekt

rane

na

pate

ntira

no g

oriv

o i b

riket

Peci

na

koks

M

artin

ove

peci

Gas

ifika

cija

R

afin

erija

To

plan

e za

gre

janj

e 13

.185

13.1

85S

olar

na o

prem

a 0.

556

0.55

6Iz

laz

iz tr

ansf

orm

aci je

45

5.24

10.

306

11.0

3544

3.90

1Ja

vne

term

oele

ktra

ne

437.

357

437.

357

Hid

roel

ektra

ne

6.54

46.

544

Sam

opro

izvo

dne

Term

oele

ktra

neA

tom

ske

elek

trane

Ele

ktra

ne n

a pa

tent

irano

gor

ivo

i brik

etPe

ci n

a ko

ksM

artin

ove

peci

Gas

ifika

cija

R

afin

erija

Topl

ane

za g

reja

nje

11.0

3511

.035

Sol

arna

opr

ema

0.30

60.

306

Ram

ene

, tra

nsfe

ri i p

ovra

tci

0.00

0N

epro

izvo

dni T

rans

feri

Tran

sfer

irani

pro

izvo

di

Pov

ratc

i iz

pet

rohe

mijs

ke e

nerg

ije

Gub

ici u

Tra

nsfo

rmac

iju92

0.62

290

8.06

610

.669

1.63

60.

250

Potr

osn j

a se

ktor

a en

ergi

je65

.000

0.72

764

.273

Gub

ici u

Pre

nosu

i D

istr

ibuc

iji80

.209

1.62

578

.585

Ras

polo

zivo

st z

a ko

nacn

u po

tros

nju

1287

.961

75.7

5744

8.04

641

8.41

50.

236

0.00

00.

306

8.68

433

6.51

8N

e en

erge

tska

kon

acna

pot

rosn

jaH

emijs

ka in

dust

rija

Ost

ali s

ekto

ri K

onac

na p

otro

snja

ene

rgije

1369

.087

118.

590

486.

339

418.

410

0.23

60.

310

8.68

433

6.51

8In

dust

ri ja

236.

173

55.3

0055

.450

30.9

8394

.440

Gvo

zdje

i ce

lik41

.325

2.24

00.

510

0.13

538

.440

Indu

strij

a ne

fero

znih

met

ala

23.0

2021

.800

1.22

0H

emijs

ka in

dust

rija

1.97

51.

690

0.07

50.

210

Sta

klo,

ker

amik

a&in

dust

rija

grad

jevi

nsko

g m

ater

iala

27.4

280.

030

21.9

900.

788

4.62

0E

xtra

ktiv

na in

dust

rija

1.89

30.

700

0.14

31.

050

Hra

na, p

ice&

indu

strij

a du

vana

10

8.41

852

.890

7.14

013

.058

35.3

30Te

xtiln

a in

dust

rija,

koz

a i o

deca

0.11

00.

030

0.08

0P

apir

i sta

mpa

rije

0.25

50.

020

0.08

00.

015

0.14

0In

zinj

erija

i os

tala

met

alsk

a in

dust

rija

0.01

00.

010

Ost

ale

indu

strij

e 31

.740

0.12

01.

510

16.7

7013

.340

Saob

raca

j35

3.51

535

3.27

90.

236

Zele

znic

ki

1.49

91.

499

Dru

msk

i32

7.36

632

7.13

00.

236

Vaz

dusn

i 24

.650

24.6

50O

stal

o0.

000

Dom

acin

stva

619.

850

30.8

4033

.020

365.

025

0.11

06.

947

183.

908

Poljo

rivre

da26

.700

2.22

010

.790

7.86

05.

830

Usl

u ge

132.

849

30.2

3033

.800

14.5

430.

200

1.73

752

.340

Stat

istic

ka ra

zlik

a-8

1.12

6-4

2.83

3-3

8.29

30.

005

0.00

0-0

.004

0.00

00.

000





REPUBLIC OF KOSOVO’S ENERGY BALANCE FOR THE YEAR 2008

November 2009

Republic of Kosovo’s Energy Balance for the year 2008

Ministry of Energy and Mining i

Table of Contents

Acknowledgment

1. Introduction .......................................................................................................................... 1

2. Energy balance for 2008 ...................................................................................................... 1

2.1. Primary sources .............................................................................................................. 1

2.2. Energy consumption ........................................................................................................ 3 2.2.1. Consumption in the industry sector ............................................................................ 6

2.2.2. Consumption in the households sector ..................................................................... 8

2.2.3. Consumption in the services sector ........................................................................... 9

2.2.4. Consumption in the transport sector ........................................................................ 10

2.2.5. Consumption in the agriculture sector ..................................................................... 11

2.3 Coverage of energy demands ........................................................................................ 12 2.3.1. Supply with coal .......................................................................................................... 12

2.3.2. Supply with oil products ............................................................................................. 12

2.3.3. Supply with electric energy ........................................................................................ 12

2.4 Energy consumption indicators ...................................................................................... 13

2.5. Environment pollution .................................................................................................... 14 3. Conclusions and Recommendations .................................................................................. 16

3.1 Conclusions .................................................................................................................... 16

3.2 Recommendations .......................................................................................................... 16 A P P E N D I X E S ............................................................................................................... 18

Appendix 1: Surveys with all the sectors of economy .......................................................... 19

Appendix 2: Characteristics of the main energetic systems in Kosovo ............................... 20

Appendix 3: Characteristics of energy sources and unit convertation ................................. 21


Ministry of Energy and Mining ii

Acknowledgment Ministry of Energy and Mining (MEM) would like to than all those institutions that directly and indirectly contributed in the preparation of the Energy Balance of the Republic of Kosovo for 2008 including: KOSTT j.s.c., KEK j.s.c., Statistical Office of Kosovo, Central bank of Kosovo, ”Kosova Thëngjill” j.s.c., Kosovo Customs, Central Heating Companies, Solar Energy Association of Kosovo (ESOK), Kosovo Railways and Prishtina International Airport.

A special thanks MEM has for the Institute for Development Research "Riinvest" which has contributed significantly by working closely with the Division for Statistics and Balance in the preparation of this document.


Ministry of Energy and Mining 1

1. Introduction Pursuant to Article 6 of the Energy Law No., 2004 / 8 and Administrative Instruction no. 2005/4, “Rules on Energy Balance", Ministry of Energy and Mines (MEM) has drafted the document Republic of Kosovo’s Energy Balance for 2008. The purpose of this document is to inform all those who are interested in the energy balance achieved in 2008. Energy Balance for 2008, which appears in the following sections of this document, is prepared in full compliance with legal requirements and for the preparation of this energy balance data were provided by these institutions:

- Gross Domestic Product – SOK (Statistical Office of Kosovo) and CBK (Central Bank of Kosovo);

- Supply with lignite, production and own consumption of the electric energy – KEK j.s.c. (Energy Corporation of Kosovo)

- Import, export, distribution of and loses – KOSTT j.s.c. (Transmission, System and market Operator);

- Production and export of dried coal – j.s.c Kosovo Coal”;

- Import of oil, coal and biomass (fire wood) – Kosovo Customs;

- Data on heating – Central Heating Companies;

- Data on solar energy – Kosovo Solar Energy (ESOK);

- Data on oil products – Kosovo Customs;

- Data on fuel consumption in the rail – Kosovo Railways.

- Data on kerosene (fuel jet) – Prishtina International Transport. On the other hand, for the first time in Kosovo a research survey was conducted regarding the energy consumption by all economic sectors (household, industry, transport, services and agriculture) in 2008. Through this survey an insight on how real is the distribution of energy consumption by sectors of economy and energy sources was achieved. Therefore, in this document there is an overview of the distribution of energy consumption was done using the results of surveys and not according to the evaluation methods used until 2007, with the exception of KEK j.s.c., Prishtina International Airport and Kosovo railways, from where the distribution of energy is known. This document, completed on data on the basis of an investigation, would be a starting point on which the projections of energy consumption in the future are developed. Also, in this document are also analyzing the effects of macro-economic developments within and outside Kosovo with regards to energy consumption where the regional and European policies on energy are considered. While, the data collected are processed according to the EUROSTAT format requirements.

2. Energy balance for 2008 Two major parts of the achieved energy Balance are primary sources of energy respectively supply and energy consumption or distribution of energy consumption through sectors of the economy. Both these segments will be analyzed below.

2.1. Primary sources Structure of primary energy consumed in Kosovo in 2008 has not changed compared with 2007. That comprises of: Coal, oil products (gasoline, Diesel, heavy oil, kerosene and liquid petroleum gas – LPG), fire wood, hydro-energy and solar energy.



For the purpose of creating the foundation for a more detailed analysis of energy supply in 2008, the following presents a statement of development trends of energy supply in previous years. Also, in this document, for the first time are allocated as primary sources hydro-energy and bio fuels.

Although, oil derivatives in this report are presented separately, so far they have been presented together; therefore, the analysis of their historical development will be grouped in one group. Also, in this report of the energy balance for 2008, coal products are considered separately, and for the purpose of analyzing the trends they will be reviewed as a single category. Table 1. Overview of the quantity of available primary energy sources (ktoe) 2003 2004 2005 2006 2007 2008Coal 1,293.00 1,289.00 1,231.00 1,226.10 1,251.30 1,421.18Oil products 540.30 455.00 576.00 595.26 518.93 469.75Biomass 216.30 216.30 216.30 216.32 216.32 418.42Electric energy 5.90 12.14 11.99 10.90 10.14 35.47Hidroenergy - - - - - 8.18Solar energy 0.16 0.18 0.19 0.26 0.29 0.56Biofuels - - - - - 0.24Total 2,055.66 1,972.62 2,035.48 2,048.84 1,996.98 2,353.79

Source: MEM energy balance documents

0.00

500.00

1,000.00

1,500.00

2,000.00

2,500.00

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Solar energy

Electric energy

Biomass

Oil products

Coal

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Figure 1. Overview of the quantity of available primary energy sources

As evident from the above table and diagram, Figure 1, the gross amount of energy available in 2008 is 2,353.79 ktoe while in 2007 was 1,996.98. So, in 2008 there is an increase in the amount of available primary energy of about 18%, respectively 356.81 ktoe. Main findings, which are identified through analysis of historical development and supply trends in the energy sector in Kosovo in 2008 are:

• Supply and the use of coal has had an increase from 1,251.30 ktoe in 2007 to 1,421.18 ktoe (or an increase of the energy at eh disposal by 13.5%) in 2008.

• Contribution in the import of oil products has had a decrease from 518.9 ktoe in 2007 to 469.75 ktoe (or a drop in the supply of primary energy sources for approximately 10%) in 2008.

• Supply of electricity in 2008, as expected, is dominated by its production by power plants Kosovo A and B. The amount of electricity produced in Kosovo’s power plants during 2008 was 437.36 ktoe, compared with 2007 (407.68 ktoe) represents an increase of 7.2%. Electricity produced in hydro power plants in Kosovo in 2008 was 6:54 ktoe, which compared to 2007 (8.11 ktoe) represents a decrease of production by 23.8%



• There are no real numbers in terms of level of cutting wood for fire, but according to surveys of the amount of fire wood consumed by the household was 9.7m3. If we consider all sectors of the economy, then fire wood consumption in 2008 was 417.16 ktoe.

The main growth of primary energy resources is coal and biomass (firewood). There is a need for careful handling and interpretation of "increase" the source of fire wood, as in the past, the amount of primary energy is presumed to be low in quantity. In the 2008 report the amount of wood consumed is defined through surveys in key segments of the economy. 2.2. Energy consumption Compared to previous years, where the participation of energy sources in final consumption, according to sectors of the economy in Kosovo, has been based more on individual experiences of experts and the experiences in the countries in the region. Consumption for 2008 is based on research survey with all sectors of the economy. Therefore, in 2008, will have a distribution of energy sources in accordance with the declaration of its consumers. So, based on surveys, the use of combined methodology top - down and bottom – top is made possible.

Surveys are conducted in the sectors of Industry, Household, Services, Agriculture and Transport. Their results, despite difficulties and problems, have expressed a more realistic ratio of energy consumption in Kosovo.

The main findings in terms of energy consumption, according to consumer surveys, and its trends (or say better estimates of consumption) of electricity consumption in Kosovo are:

• Much higher consumption of biomass (firewood) compared with estimates in the past. During the year 2008 consumption of fire wood was 417.16 ktoe, compared with estimates of 2007 represents an increase of almost 100%.

• A tendency for the increase of coal consumption has nearly all sectors of the economy (from 18 ktoe in 2007 to 118 ktoe in 2008).

Results of surveys have shown a closer consumption to the reality compared to the way of assessments through which energy balances in the past are compiled. First, let's analyze the trend of energy consumption through years respectively sectors of the economy.

Table 2. Overview of the participation of all sectors (ktoe) 2003 2004 2005 2006 2007 2008Industry Sector 216.49 186.22 227.85 232.54 268.85 236.17Households Sector 330.80 333.38 359.75 368.86 339.38 619.85Services Sector 137.69 130.66 146.12 148.93 130.12 132.85Agriculture Sector 54.01 47.93 55.72 56.47 49.10 26.70Transport Sector 273.30 232.40 296.30 306.45 269.53 353.51Total 1,012.29 930.59 1,085.74 1,113.25 1,056.98 1,369.09


0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Transport Sector

Agriculture Sector

Services Sector

Households Sector

Industry Sector

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figure 2. Overview of the participation of all sectors



Figure 3. Inclusion of all economy sectors in energy consumption in 2008

45%

26%

17%10%

2%

Household Sector Transport Sector Industry Sector

Services Sector Agriculture Sector

Also, it is worthwhile to analyze the consumption of different energy sources by year. In this way will see which energy source has what kind of development trend.

Table 2 indicates that there is a considerable increase in terms of energy consumption during the year 2008 and that for 30% (from 1,056.98 ktoe to 1,369.09 ktoe). Greater growth

of energy consumption is in the household and transport sectors, respectively a significant increase of consumption of biomass (firewood), mainly in the household sector. According to surveys, the average consumption of wood for the fire in the household sector has come to be 9.7m3 wood a year per household. However, according to different sources in Kosovo, a dry fire m3 (square meter) sold or cut is not equal to a physical m3. Given this fact, after consultations with different expert and MEM officials it is recommended that the amount of wood

consumed reported in Kosovo, in m3, is adjusted by 25% (i.e. reduced by 25%).

Another important element (as seen on Figure 3) is the fact that the industry sector participates with only 17% in the total energy consumption which represents a reality in Kosovo which is now in a de-industrialization process and the consumption is lower that in2007 (when it was thought to be25%), while the biggest energy consumes is households sector with 45%, but is higher than in 2007 (32%).

Table 3. Overview of the consumption of all energy sources (ktoe) 2003 2004 2005 2006 2007 2008Coal 38.56 18.238 32.24 29.74 18.01 118.59Oil products 506.07 430.37 548.66 567.5 499.13 486.341

Biomass 216.32 216.32 216.32 216.32 216.32 418.41Biofuels - - - - - 0.24Electric energy 244.48 257.8 278.49 289.13 314.86 336.52Solar energy 0.08 0.09 0.1 0.133 0.14 0.312

Generated heat 6.78 7.77 9.93 10.43 8.52 8.68Total 1,012.29 930.59 1,085.74 1,113.25 1,056.98 1,369.09


0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Generated heat

Solar energy

Electric energy

Biomass

Oil products

Coal

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Figure 4. Overview of the consumption of all energy sources

1 Data on consumption of oil derivates are taken from surveys with the exception of kerosene which is taken from

customs 2 Data on solar energy are not taken from the survey but are extrapolated based on the data taken from ESOK.



Figure 5. inclusion of energy sources in energy consumption in 2008

35.52%

30.56%

24.58%

8.66%

0.63% 0.02%0.02%

Oilproducts Biomass Electric energyCoal Generated heat Solar energy

Biofuels

If you analyze the consumption of energy sources (Figure 4 and 5) it is interesting to see, as expected, in 2008 there is a significant increase in coal consumption and for more than five times compared with the assessment of 2007. Also, in 2008 there is an increase in the consumption of biomass (firewood), which has grown to over 93% compared with consumption in 2007 as it was thought to be. While, in terms of oil derivatives, although the amount of electricity consumed has changed little since

2007, according to surveys, most of the fuel oil consumption has gone in the transport sector, which also is expected

Table 4. Energy at the disposal and its consumption in 2008 (ktoe)

Coal Oil

products BiomassElectric energy

Bio fuels

Solar energy

Generated heat Total

Energy at the disposal 75.757 448.046 418.415 336.518 0.236 0.306 8.684 1287.961

Consumption as per surveys 118.590 486.339 418.410 336.518 0.236 0.310 8.684 1369.087

Difference -42.833 -38.293 0.005 0.000 0.000 -0.004 0.000 -81.126 Source: MEM energy balance documents and surveys done by Riinvest Institute

0.000

200.000

400.000

600.000

Coal Oil products Biomass Electric energy

Bio fuels Solar energy Generated heat

Energy at the disposal

Consumption as per surveys

Figure 6. Energy at the disposal and its consumption in 2008

From Table 4 it is evident that there is a major difference between the energy available (ready for use) and its consumption, or better say reported as consumed (according to surveys). The coverage of the energy needs in Kosovo, as seen in Figure 6, is achieved well with the exception of coal and oil products. Regarding the difference of oil derivatives, Table 4 indicates that there is a small difference in consumption between 2007 and 2008 (only 3%). However, the biggest difference is in:

• Smaller amount on import of oil derivatives in 2008 compared with 2007, and • A considerable amount of oil derivatives which have entered illegally the territory of

Kosovo, especially since Kosovo independence onwards.



Figure 8. Inclusion of energy sources in energy consumption in industry sector

23.42%

23.48%13.12%

39.99%


Figure 7. Consumption of energy in industry sector

02040

6080

100120

140160

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Coal Oil productsBiomassElectric energy

While the difference of consumed coal and coal ready for consumption (according to official KEK reports) is as a result of a considerable quantity of coal which KEK workers consume, as per their agreement they have with the company, and such a consumption is not registered by KEK as consumption of coal. However, the biggest problem is the coverage of the needs of customers with electricity. It is known that the total energy consumed in 2008, 90% (301.03 ktoe) of it is produced by power plants Kosovo A and B while 10% (35.47) imported3. It is unknown the quantity of the energy which could be potentially consumed during electricity cut-off (ABC plan or the forced blackouts as a result of a damage to the equipment). Therefore, realistically, the demand for electricity in Kosovo is greater than what KEK produces and is imported. What is this demand of electricity, in reality would have to conduct separate detailed survey, in which case it would be possible to know accurately what the demand for electricity in Kosovo is and what percentage of that requirement covered. The data of energy consumption until 2007 have been adopted based on expert assessments of the respective fields. Therefore, in this document, comparisons of energy consumption of 2008 with 2007 as well as previous years should not be taken as an increase or decrease consumption, but rather as the difference between consumption that came from consumer surveys and the consumption that was believed to be. 2.2.1. Consumption in the industry sector During 2008 energy consumption in industry sector has had a decline of about 20% compared with estimates for 2007. This conclusion comes from the results of the survey which has shown that consumption of oil products is much smaller than that of 2007, however, there is a trend of increased consumption of electricity and coal in industry sector. As in other sectors, the energy consumption data generally in the past were not based on any research or other reliable data, with the exception of data taken from KEK and heating. According to EUROSTAT, the industry sector consists of many different sub-sectors such as: metallurgy and metal processing, chemistry and pharmaceuticals, construction materials, food/beverage/tobacco, wood, paper/printing, textile/leather/shoes, mechanical

etc.

If energy resources and their participation in the industry sector are analyzed (Figure 8), it is clear that electricity is more favorable source of energy for industry by 43%, followed by oil products and coal by 25% and finally biomass (firewood) with less than 5% of energy consumed in 2008. As planned, coal has had an increase in consumption compared with 2007.

3 KEK during 2008 imported 60.9 ktoe while exported 25.43 ktoe. The difference is 35.47 ktoe



With the possible increase in price of electricity and oil and its derivatives in the future, an even greater increase of coal consumption is expected. Table 5. Overview of consumption of all energy sources by sub-sectors of industry (ktoe)

Electric energy

Oil products Coal Biomass Total per

sub-sector Food/drink/tobacco 35.334 7.138 52.885 13.05 108.411

Metallurgy and metal processing 38.439 0.515 2.245 0.14 41.336

Wood 10.911 0.807 0.116 16.15 27.982

Construction materials 4.621 21.997 0.034 0.79 27.441

Non-metallic minerals 1.215 21.803 0.00 23.018

Plastic and rubber 1.852 0.269 0.62 2.738

Chemical and pharmaceutical industry 0.210 1.697 0.005 0.07 1.986

Mining and minerals 1.047 0.704 0.14 1.893

Fabrication of transport equipment 0.289 0.127 0.00 0.416

Fabrication of electric-electronic equip. 0.263 0.075 0.00 0.339

Paper/printing/graphics 0.141 0.091 0.016 0.01 0.260

Energy production 0.002 0.172 0.00 0.174

Textile 0.077 0.037 0.00 0.115

Other industries 0.028 0.043 0.00 0.071

Fabrication of machines and equip. 0.011 0.005 0.01 0.026

Total per source 94.442 55.480 55.300 41.314 236.21

Source: surveys conducted by Riinvest Institute, 2009 If you analyze the energy consumption by industry sub-sectors, they are lead by the food, beverages and tobacco sub-sector, which consumes more than 45% of total energy consumed by industry sector, followed by sub-sector of metallurgy and processing metal with 17% of energy consumption.

46%

17%

14%

11%

9%

3%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

Food/drink/tabaco

Metalurgy and metal processing

Wood

Konstruction materials

Non-metalic minerals

Other sub-sectors

Figure 9. Energy consumption by industry sub-sectors



Figure 11. The participation of energy sources in energy consumption in the household sector

5% 5%

59%

30%

0.02% 1%

Coal Oil products BiomassElectric energy Solar energy Generated heat

Figure 10. Energy consumption in household sector

050

100150200250300350400450500

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Coal Oil productsBiomass Electric energySolar energy Generated heat

2.2.2. Consumption in the households sector Energy consumed by the household is mainly used for heating, air conditioning, heating the water, cooking, lighting and for the use of electrical equipment for individual and family needs.

Compared with the 2007 balance, in 2008 energy consumption in the household sector has increased by 119%. The main reason this change is the increase consumption of wood, coal and oil products. While the consumption of electrical, solar derived heating energy, the changes are minimal. Essential changes in energy consumption in

the household sector are as a result of these factors:

• According to surveys conducted by the household sector, the average household consumption of wood for household needs is 9.7m3 per year per household. Until 2007 is thought that for household needs, 2.41m3 fire woods per year per household are consumed.

• The data from household sector survey have resulted in a consumption of 129.72 ktoe electricity. If we add the energy that is thought to be consumed by household and not invoiced to, then the household consumption will reach 183.91 ktoe, which compared with 2007 shows a decrease in demand for electricity by 8%.

• Consumption of coal by household in 2008 is many times greater than that of 2007. In this increase of consumption contributed many factors including the price of coal. Also, the possibility of taking 10 tons coal with very cheap price by all KEK workers, increased the consumption of coal in Kosovo.

It should be noted that liquid petroleum gas (LPG) is 2.3% of energy consumed by the household sector in 2008. Unfortunately, there are no data to compare the consumption of LPG with previous years. However, this quantity of LPG consumed is encouraging for the possibility of greater application of LPG in the household sector. Therefore, it would be good for LPG to replace in the future other more costly sources of energy like electricity, etc.

According the survey with household sector, 59% of used household energy comes from biomass (firewood) while 30% comes from electricity (here isn’t included the energy that is not invoiced). While at the end, oil products (including LPG) make up only 5% of the energy consumed



Figure 12. Energy consumption in services sector

0

10

20

30

40

50

60

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Coal Oil productsBiomass Electric energySolar energy Generated heat

Figure 13. The participation of energy sources in energy consumption in the services sector

23%

25%

11%

39%

0% 1%

Coal Oil products BiomassElectric energy Solar energy Generated heat

2.2.3. Consumption in the services sector

The services sector does not differ much in terms of energy consumption, respectively their type, manner or for what are purposed from the household sector, but differs in the amount of energy that consumes. As with the household sector, the energy in services sector is used for: space heating, air conditioning, hot water, lighting and electrical equipments.

The services sector includes a wide range of sub-sectors such as catering and tourism, health, commerce, education, crafts (crafts), consultancy, culture and sport, public services etc. However, all these can be grouped into two main sub-sectors: the public and private.

In 2008 the services sector, according to the results from the survey, has consumed a total of 132.85 ktoe. If you compare this with consumption estimated for 2007, in 2008 is consumed 2% more energy. The largest differences are in the biomass (firewood) where there is a difference of 73% (less consumption) compared with 2007. With the exception of some schools in rural parts of Kosovo and some catering businesses which can consume firewood for heating, other sub-sectors of the service sector do not use or use it very little. This was confirmed by the survey too.

Regarding electricity, compared with 2007 there is an increase of energy consumption for approximately 85% (from 28.34 ktoe to 52.34 ktoe). This difference in energy consumption is justified by the fact that in the past, a part of the electricity consumed by the private sector of services is reported as the household consumption. This is due to the fact that most

service businesses operate in Kosovo closely, if not on the same building, where their families live, and the electricity consumption need of the business was identified as household consumption.

Another important element is the increase of coal consumption for 60 times in comparison with 2007. Such increase is justified by reduction in the demand for firewood, i.e. replacing wood with coal. The only source of energy that the survey did not show, while as such exists in Kosovo, is solar energy. In Kosovo, there are some service facilities such as hotels, home health, etc., that have solar panels installed but unfortunately, this number is very small so even during the random sampling process did include in the sample therefore non were surveyed Recently, we’ve noticed an interest in the application of renewable energies (solar and geothermic) in some schools and health houses. If this trend continues, the demand for electricity could drop during the years to come.



Figure 14. Consumption of oil derivatives in the transport sector

200

250

300

350

400

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Oil products consumption trend

Figure 15. Participation of oil products in transport sector

69%21%

7% 3%

Diesel Gasoline Kerosine LPG

Figure 16. Participation of different kinds of transport

92.6%

0.4%7.0%

Road Railroad Air

2.2.4. Consumption in the transport sector Transport sector in Kosovo is characterized by traditionally 100% of oil consumption and its derivatives in all elements of this sector, that is: road (urban and intercity), railways and air.

The transport sector includes all means of transport, not only those vehicles involved exclusively in the transport sector (vans, buses, taxis, etc.) but also the vehicles used by other sectors, i.e. cars used in the household sector and transport services as well as the transport

outside the company grounds (outside the building where the business is run) in the sectors of industry and agriculture.

If you compare the 2007

data with the ones of 2008 it can be seen that there is an increase in fuel oil consumption by 31%. However, if you analyze the trend of consumption from 2003 until 2008, it is evident that there is a linear trend of consumption of oil derivatives in Kosovo.

The biggest oil derivative

consumed in 2008 is without doubt diesel with 69% then

gasoline (unleaded and super) with 21%, followed by kerosene (used exclusively on air transport) with 7% and in the end liquid petroleum gas (LPG) with 3%. Unfortunately, although technology exists for the application of electricity in vehicles, this is not being applied in Kosovo yet. However, it is expected that in the future in Kosovo, consumption of electric power in both private transports the public will start. In Kosovo over 92% of the energy is used for road transport while air transport consumes slightly less than 7%. Rail transport consumes the least energy or only 0.42% of it.



Figure 17. Energy consumption in agriculture sector

0

10

20

30

40

50

60

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Thëngjilli Produkte nafteBiomasa Energji elektrikeEnergji solare

Figure 18. Participation in consumption of energy sources in the agriculture sector

8%

40%29%

22%


2.2.5. Consumption in the agriculture sector The last but not the least important sector, is agriculture. One of the biggest problems

related to the agricultural sector is to identify the participants of this sector. It is very difficult to separate the farmer who works on his land to cover his family’ needs to the one who works his land (and the land not owned by him) for profit (as a business). According to the data taken from the

Ministry of Agriculture and following their analysis, it is concluded that in Kosovo there are 13,820 (farms) agricultural economies which use 3ha of land and / or deal with bee sector, glass-houses, and seedlings. According to results of surveys, the agriculture sector during 2008 has consumed a total of 26.70 ktoe. If this is compared with consumption estimated for 2007, it represents a decline of 46%. Main cause of this difference is the difference in consumption of oil and its derivatives and that by separating the outside transport while leaving only the energy which is used to perform various jobs in the farm (Delivery, planting, harvesting / threshing, transport within the farm, etc.). If we analyze the participation of the energy sources in the agriculture sector, it can be seen that biomass (fire wood) and oil and its derivatives together make less that ¾ of the energy consumed in 2008.

One of the energy sources that were used less than others is the solar energy, with a constant consumption of energy from this source. This is expected to remain the same even though in the future (within10 years) the consumption of solar energy is expected to

rise.

55%

12%

9%

5%

5%

15%

0% 20% 40% 60%

Glass houses

Heating

Open surface of the farm

Wharehouse space

Production flor space

Other

Figure 19. Coal consumption in agriculture sector



Compared with 2007, in 2008 we see an increase in coal consumption. According to the survey most of the consumed coal is for the heating of glasshouses (55%) followed by heating (12%) etc (Figure 19). 2.3. Coverage of energy demands 2.3.1. Supply with coal During 2008, from surface mines of Mirash, Bardhi and Sitnica are produced 1,450.82 ktoe lignite while requirements of Kosovo A and B power plants were 1,342.45 ktoe (93% of produced lignite). Although there was more lignite produced than there were needs for it from KEK power plants, there were periods when power plants without coal or the quality was not good. As a result of irregular supply lignite to power plants, from the total amount of interruptions in power plants, 2% of those interruptions were not due to this irregular supply (704 hours from the total of 36,373 hours of disruption during 2008) 4. Also, as a result of irregular supply of lignite or bad quality lignite are spent 0.41 ktoe diesel and heavy oil and as a result of defects in equipment are spent 2.02 ktoe of diesel and heavy oil5. 2.3.2. Supply with oil products Supply with oil products was made entirely from import. Thus, dependence on import is 100%. 2.3.3. Supply with electric energy The following table presents the supply of electric energy. Table 6. Coverage of electric energy demands (planned and achieved) for 2008

Sources of supply Planning

MWh

Achieved

MWh

Percentage of achievement

(%)TC Kosova A 1,214,316 123,9042 102.04TC Kosova B 3,208,320 3,302,388 102.93HC Ujmani 76,000 54,442 71.63HC Distributive 26,804 21,652 80.78Total production 4,498,636 4,595,872 102.16Export 295,696 Import 478,600 708,195 147.97Energy at the disposal 4,977,236 5,015,635 100.77Demand 4,976,496 5,012,666 100.65Distribution 3,855,998 4,124,724 106.97Ferronikel 663,500 395,485 59.61Trepça 86,300 20,794 24.10Sharri 60,000 62,570 104.28Consumption within the electro-energetic sector 105,300 198,586 188.59Maximal load 880 967 109.89Source: electro-energetic balance 2008 from KOSTT

4 KEK monthly reports 5 KEK annual report for 2008



Figure 20. Energy intensity over the years

0.671 0.6490.597 0.619

0.000

0.200

0.400

0.600

0.800

As seen from the table above, electricity is supplied from the production of TPP’s and HPP’s in the quantity of 4,595,872 GWh of electricity and the quantity supplied from imports was 708,195 GWh. Dependence from the import of electric energy is 5.89%. This document did not address (as it was not a requirement) the quantity of electric energy that did not reach its consumers due to cut-offs of electric energy as a result of ABC plan. From the data presented in Table 6 it can be concluded that although the demand for electricity, planned for 2008, has exceeded the extent of 0.77%, this is covered by increasing imports by about 48% more than planned and production is also increased by 2.16% above what was planned . 2.4 Energy consumption indicators There are several specific indicators that have an effect on the energy consumption. The main ones are:

• Energy consumption per capita, • Energy intensity, etc.

Energy consumption per capita - is an indicator of a country's economic development. If we look at energy consumption per capita, in 2008 0.668 toe are consumed per capita, while in 2007 the consumption was 0.489 toe per capita (this is an increase of 34% compared with 2007). Energy intensity - also is an economic indicator that represents the relationship between primary energy sources and Gross Domestic Product (GDP). In 2008 the energy intensity was 0,619 (based on the data taken by the Central Bank of Kosovo where the GDP for 2008

was 3.804 billion Euros or 1.795 Euros per capita6). So, to generate 1000 Euro revenue, 0.619 toe have to be consumed, respectively, 25.908 kJ/€. If you compare the energy intensity in 2007, where it was 0.597, there is a slight increase of 3.6%. Kosovo should try to reduce energy intensity. Although mathematically, with

the growth in GDP energy intensity should be reduced, in reality it is not necessary to be so. It may be that the growth of GDP also increases the demand for electricity (and vice versa), but not with the same growth rate7. Energy intensity by sectors of the economy - also is an economic indicator that represents the relationship between primary energy sources and Gross Domestic Product (GDP) for each sector separately. Although, there are no official sources of information about GDP per sectors for 2008, based on SOK document "Gross Domestic Product by economic activity from 2005 to 2006" and 2008 Annual Report of the CBK , the participation of sectors of the

6 Kosovo Central Bank annual report 7 E.g., although the income per capita in the U.S. is four times higher than in Russia, Russia's energy intensity is two times larger than that in the U.S. This difference is due to the need for greater consumption of energy as a result of the cold whether in Russia. Figure 20 presents energy intensity during the last four years.



economy in GDP for 2008 was: Agriculture 14%, industry 16%, 4% and Transport Services with 65%. The calculating the energy intensity is presented in Table 7 as per the intensity of the energy sectors.

Table 7. Energy intensity per sector in 2008

Agriculture Industry Transport ServicesEnergy consumption (toe) 48,789.14 431,560.07 645,980.75 242,756.57

GDP (million €) 516.90 598.80 201.82 2,486.47

Energy intensity (toe/1000 €) 0.094 0.721 3.201 0.098 Source: MEM energy balance documents, “2008 Annual Report” of CBK and the document “GDP per economic activity 2005 – 2006” of SOK 2.5. Environmental pollution Impact of oil and its derivatives in environmental pollution One of the biggest polluters, if not the largest, in the Republic of Kosovo is oil and its derivatives. For every liter of fuel burned on average 100 g CO, 20 g VOC, 30g NOx and 2.5 g 30 kg CO2 will be released, along with some small amounts of different materials like sulphur oxides, iron and other small particles8. If, for example, a vehicle which has undergone an average of 16.000 km a year with an average of 6:25 l/100km consumption, using 1.000 l fuel per year, the amount of pollutants will be as in table 8. In 2008 in Kosovo are consumed 445,869,597 liters of fuel which results in Emission as presented in Table8.

Table 8. Emissions from oil derivatives and motor vehicles.

Per liter of fuel(g)

Per vehicle per year (kg)

Total

(kton)CO (Carbon Monoxide) 100 100 32.16

VOC (Volatile organic compound) 20 20 6.43

NOx (Nitrogen oxides – NO and NO2) 30 30 9.65

CO2 (Carbon Dioxide) 2500 2500 804.04 Source: MEM energy balance documents and Air pollution by Jeremy Colls Impact on the environment from power plants Kosovo A and Kosovo B Quantities of emissions released by Kosovo power plants during 2008 are as follows9: Table 9. Emissions from power plants Emission Unit TCA TCB Total

Dust kton 7.00 4.99 11.99

SO2 (Sulphur Dioxides) kton 4.14 8.90 13.03

NOx (Nitrogen oxides – NO and NO2) kton 5.30 13.30 18.60

CO2 (Carbon Dioxide) kton 2,008.19 4,338.01 6,346.20 Source: KEK 2008 annual report

If we compare the emissions and the dust with the year 2007, there is an increase in the

NOx by 10% and SO2 170%. 8 Air pollution by Jeremy Colls, page 127 9 The basic data for the amount of emissions released by power plants take from Kosovo are KEK j.s.c.



Figure 21. The quantity emissions from power plants

1

10

100

1,000

10,000

Dust SO2 NOx CO2

2007 2008

According to the Athens Memorandum for the establishment of Union Energy, signed

also by Kosovo (22 March 2005) Directive 2001/80/EC requirements must be met by 31 December 2017. Current emissions of pollutants in the KEK power plants and the limits under the above mentioned directive are:

Table 10. Limitations on the pollution according to the Athens Emission TCA TCB Limits Date to achieveDust (mg/Nm3) 902.32 156.35 50.00 31.12.2017

SO2 (mg/Nm3) 251.42 208.55 400.00 31.12.2017

NOx(mg/Nm3) 705.75 835.08 500.00 31.12.2017

If the government project of New Kosovo begins and that according to the planned

dynamics, then the Emission will fundamentally change especially with the gradual closure of TCA to its final production era in 2014.

Also, we to take into account that environmental pollution will increase significantly after

the construction of hydropower. However, this contamination (expected and inevitable) will be reduced significantly after 3-year period of operation of hydropower plants.

The amount of discharged untreated water to the river Sitnica by plants is estimated to

be about 14.2 million m3/year. While according to CarlBro: 2003, it is estimated that the mines are pure about 0.9 million m3/year in Drenica and Sitnica river. If we compare the emission from the motor vehicles and power plants, then the quantity of the emissions will be as presented in the table 11.

Table 11. Air polluters (emissions) from oil derivates and power plants (kton)

Power plantsMotor

vehicles Total

Pollution CO (Carbon Monoxide) 32.16 32.16

VOC (Volatile organic compound) 6.43 6.43

NOx (Nitrogen oxides – NO and NO2) 23.83 9.65 33.48

CO2 (Carbon Dioxide) 8,324.09 804.04 9,128.13

SO2 (Sulphur Dioxide) 17.12 17.12 Dust 19.34 19.34

kton



3. Conclusions and Recommendations

3.1 Conclusions Demand for electricity continues to grow in almost non-controlled way. Energy sources for which there is an increase in demand are coal and electricity. While the increased demand for coal is also expected, increased demand for electricity, despite the frequent cut-offs and breakdowns in production or broadcast, is 7% higher than in 2007, and 38% higher than in 2003. A much higher consumption of biomass (firewood) than that is supposed to be, from 216 ktoe to 418 ktoe, presents a serious problem for Kosovo. If this trend continues with the consumption of wood, then, within a half-century the Kosovo would remain without forests. Although it is thought that the biggest polluters in Kosovo are vehicles, however, the biggest polluters of the environment are power plants. Together, power plants Kosovo A and B emit over 10 times more CO2 than vehicles and nearly three times more nitrogen oxides (NOx) than vehicles. The supply with lignite to electricity generating capacities during 2008 if viewed as a whole was good, however, during January and February of 2008 in some cases there were interruptions in production of electricity partly due to lack of lignite. 2% of total interruptions in KEK power plants have been due to lack of lignite. As planned, there has been an increase in coal consumption compared with 2007. With the possible increase in price of electricity and oil and its derivatives in the future, one can expect an even greater increase of coal consumption. Increase, in %, is greater in the household sector, then in that of industry and at the end services sector. 3.2 Recommendations Encouraging the use of LPG in the household and services sector. – This could be reached if customs or excise taxes on imports of GLN's would be lowered, a move which will cut the price of LPG to customers. With greater use of LPG, it users would lower the use of electricity and potentially lower the amount of imported electricity (which usually, at the time of the heating season, costs more) that ultimately will contribute to the Kosovo Budget. Also, LPG could replace the use of wood for heating, which in 2008 was very high.

Encouraging the increase of efficiency energy consumption. – Although Kosovo's citizens have access to energy efficient electrical equipment, ranging from efficient electric light bulbs, there is a need for the awareness of population to increase efficiency through a behavior change campaign. Also, it would be great if before the campaign a legislation which will regulate efficiency and sanction non-efficiency will be in place. A restriction on imports of equipment according to the degree of efficiency will also contribute greatly to increased energy efficiency.

Prepare a comprehensive program to manage demand for electricity (Demand Side Management). – Management of the demand for energy (MDE) represents actions that may affect the amount or manner on which the energy is consumed from the end user (consumer). These actions aims to reduce the maximum demand (peak) of energy when energy supply systems are overloaded (limited). Management of the demand for energy, as a process, does not mean in any way to reduce the total amount of energy consumed but is expected to reduce the need for investment in the network or power plants. Reduction of customs duties and road tax on electric or hybrid (semi electric: fuel and electricity) vehicles. - Such a move would be reduced consumption of derivatives as well as lower the Emission of gases that will directly contribute towards the implementation of EU directive on the reduction of CO2 Emission for 20% by 2020.



Allocation of a special fund and undertaking fiscal measures to stimulate the increased use of alternative and renewable energy including: exemption from customs duties of solar panels, subsidizing the installation of geothermic heating and air generators, etc. – This would help in implementation of EU directive on renewable energies, on which occasion 20% of the energy should be renewable by 2020. Energy audit in all public buildings. - The main purpose of this action is to identify potential energy loss through these objects or to identify opportunities for increasing energy efficiency in public buildings. One such action would cost less and will take time but in the long term the results will not be lacking.

Coordination of activities with the Ministry of Transport and Post-Telecommunications. - Their database, for the vehicles that need to go through technical control, should have also information about: which sector of the economy the vehicle serves, the type of the fuel vehicle consumes, the kilometers that the vehicle has made between two technical controls, the amount of emissions per unit of fuel (if possible) etc. Such a thing would facilitate calculation of fuel consumption and their consumption forecast as well as the quantity of emission. Also, this process will help future surveys in the transport sector. Updating KEK's database of their customers at least every 6 months. - The updated data would contain details such as: consumer’s name, not just the owner of the meter, the address of the exact location of the meters, consumer’s activity, contact details including phone number, e-mail address, etc. This will help the work of MEM in the future during other processes of design of energy balances and surveys. Harmonization of the data between KEK and KOSTT – There are still discrepancies between the reports submitted by both organizations to MEM. Thus, it would be great if these documents are harmonized before they are submitted to MEM.

Review the balances of previous years – Although data on primary energy (excluding fire wood) are collected with the same methodology and similar sources as they are done in 2008, in light of data derived from surveys the data on the of energy consumption in energy balances from past years should be reviewed. This recommendation is based on the recommendations made on previous documents of the energy balance in which it is recommended that a survey, regarding the consumption of energy in all sectors, is needed in order to enhance the reliability of these documents.



A P P E N D I X E S



Appendix 1: Surveys with all the sectors of economy Industry survey Industry sector is a multiple variety sector and as such even more difficult to identify. In the absence of official sources from where the data on industrial companies in Kosovo can be obtained, the population data for the industrial sector were obtained from two sources:

• From the list of KEK customers was taken a list of 1.270 potential industrial companies. Incomplete data of customers and inaccurate selection of tariffs for customer resulted in mixture of various sections of consumers in different tariff groups. E.g. There are many energy-consuming customers from industry sector identified as consumers of services category (group rate 7)

• From the data received from municipalities, a list of additional 1,411 possible industrial companies was obtained

In the first round, the number of companies identified as industrial (population) is 2,681. In the second round, from all these companies that have been visited, are identified 1,135 industrial companies which then have undergone the process of surveying.

In the process of surveying, industrial enterprises were identified by industry sub-sectors according to Eurostat standards:

• Steel and iron industry • Food, during and tobacco industry • Non-ferro metal industry • Engineering and other metal industries • Chemical industry • Paper and printing industry • Mining industry • Textile, leather and clothing industry • Glass, ceramics and construction material industry • Other industries

Households survey Number of households in Kosovo in 2009 is estimated to be 366.916, but not all these households are regular users of energy resources in Kosovo. For the purpose of the survey data are taken from the list of customers of KEK who consumed electricity during 2008. From this database a list of 300,501 households are identified. From the list of households that emerged from the list of KEK customers, randomly are identified 1,204 household (samples) which are also surveyed. The list included 154 households from the Serb community.

Services survey The service sector, like that of industry, is a very broad sector with a variety of business activities. The data for the service sector are taken from the list of KEK customers who are identified as commercial users of electricity. From this list a number of 38,902 companies that offer services which, just in the household sector, consumed electricity in 2008. From 38,902 services companies, of 311 companies were randomly selected and are also surveyed. During the process of the survey, a number of service activities were identified and they are:

• Intellectual services • Public services • Administrative services • Hotel and tourism • Culture and sport • Articrafts • Education • Trade • Health • Other services

Transport survey



Transport sector is faced with a lack of systematic data. There is no place where information can be obtained for motor vehicles or companies that operate and their activity is known. The population data for the transport sector are taken from two sources:

• The Ministry of Transport and Post-Telecommunications - MTPT provided data for freight transport companies and passengers (intercity and international)

• The municipalities provided data for local passengers transport companies (urban transport buses, and taxi minibuses).

From the data taken from MTC and municipalities a number of 3,476 transport companies (of people and goods) were identified. Using random sampling a representative sample of 301 enterprises were identified and surveyed.

Agriculture survey According to the Ministry of Agriculture in Kosovo, in its 11 municipalities there are 53,195 registered domestic agricultural economies. The list included farms in 601villages in these 11 municipalities. Registered farms are divided into three categories:

• agricultural economies that are using 0.1-1.5ha of land (37.536 farms) • agricultural economies that are using 1.51-3ha of land (11.086 farms), and • agricultural economies that are using 3ha of land (5.067 farms)

For the purpose of the survey we’ve used all agricultural economies that are using 3ha of land or belong to bee sector, greenhouses, seedlings, which in the entire territory of Kosovo are 13.819 farms. From this number of farms using random sampling 301 farms were selected and surveyed. Appendix 2: Characteristics of the main energetic systems in Kosovo Generating capacity in Kosovo’s Thermo Power Plants (TPP)

TPP Aggregate First

year of service

Installed Capacity Power at the

disposal

Technical minimum

MW MW

Kosova A

Generator Entry Generator Entry

A1 1962 65 0 0 0 0 A2 1965 125 0 0 0 0 A3 1970 200 135 115 110 100 A4 1971 200 135 115 110 100 A5 1975 210 135 115 100 97

Total Kos A 800 405 345 320 297

Kosova B B1 1983 339 290 255 200 182 B2 1984 339 280 255 200 182

Total Kos. B 678 570 510 400 364 Kosova

Thëngjill j.s.c. N1 1970 25 N2 1970 16 41

Total K.Th. j.s.c 41 41 0 0 0 Generating capacity of Kosovo’s Hydro Power Plants (HPP)



Generating Capacity of Central heating companies in Kosovo

The length of connections in the electro-energetic system in Kosovo

Connections Higher voltage Length Middle and lower voltage Length

kV km kV km 400 181.360 35 806 220 231.882 10 5861 110 643.490 0.4 16760

Total 1186.68 23427 Appendix 3: Characteristics of energy sources and unit conversation

Unit Conversation kcal kJ kWh kgoe 1 kcal = 1 4.1871 0.001163 0.0001

1 kJ = 0.2388 1 0.000278 0.0239 x 10-3

1 kWh = 860 3600 1 0.086 1 kgoe = 10000 41871.4 11.62 1

Characteristics of energy sources

HPP Aggregate First year of service

Visible power MVA

Active power in

MW

Nr. Of revolution

n/min

Minimal water quota

HPP Ujmani G1 1981 19.5 17.5 428 638 G2 1981 19.5 17.5 428

Total Ujmani 39 35 HPP

Lumbardhi G1 2005 5.05 4 500 G2 2005 5.05 4 500

Total Lumbardhi 10.1 8

HPP Radavci G1 1934 0.17 0.14 G2 1934 0.17 0.14

Total Radavci 0.34 0.28 HPP Istogu

(not working) G1 1984 0.4 G2 1984 0.16

HPP Dikanci (not working)

G1 1957 0.95 G2 1957 0.95

Total HPP 49.44 43.28

Termokos-Prishtinë Gjakovë-Heating Mitrovicë-Termomit

Installed capacity Installed capacity Installed capacity 2X58 MW 116 MW 1X18.6 MW 18 MW 1X8.3 MW 8.3 MW 1X29 MW 29 MW 1X20 MW 20 MW 2X7.5 MW 15 MW 1X4 MW 4 MW 2X0.8 MW 1.6 MW

Total 165.6 MW 38.6 MW 8.3 MW



Source of energy Units kJ kgoe toe ktoeHard coal kg 23,950.44 0.572 5.72E-04 5.72E-07Brown coal kg 8,060.24 0.193 1.93E-04 1.93E-07Brown coal briquettes kg 20,014.53 0.478 4.78E-04 4.78E-07Lignite kg 7,802.15 0.186 1.86E-04 1.86E-07Black lignite kg 15,743.65 0.376 3.76E-04 3.76E-07Cokes kg 28,514.42 0.681 6.81E-04 6.81E-07Peat kg 10,802.82 0.258 2.58E-04 2.58E-07Petrol kg 44,006.84 1.051 1.05E-03 1.05E-06Diesel kg 42,290.11 1.010 1.01E-03 1.01E-06LPG kg 46,016.67 1.099 1.10E-03 1.10E-06Heavy oil kg 39,610.34 0.946 9.46E-04 9.46E-07Kerosene kg 43,001.93 1.027 1.03E-03 1.03E-06Oil cokes kg 31,403.55 0.750 7.50E-04 7.50E-07Oil residuals kg 39,987.19 0.955 9.55E-04 9.55E-07Bitumen kg 37,684.26 0.900 9.00E-04 9.00E-07Bio-fuels kg 41,871.40 1.000 1.00E-03 1.00E-06Other oil products kg 39,987.19 0.955 9.55E-04 9.55E-07Fire wood m3 6,967,400.96 166.400 1.66E-01 1.66E-04Electric energy KWh 3,600.94 0.086 8.60E-05 8.60E-08Generated heat KWh 3,600.94 0.086 8.60E-05 8.60E-08

Rep

ublic

of K

osov

o E

nerg

y B

alan

ce fo

r 200

8

Min

istry

of E

nerg

y an

d M

inin

g 23

Ener

gy B

alan

ce -

2008

TOTA

LC

oal

Oil

prod

ucts

Fire

woo

dB

io-fu

els

Hid

roen

ergy

So

lar e

nerg

yG

ener

ated

hea

tEl

ectr

ic e

nerg

y

Prim

ary

prod

uctio

n18

76.7

1514

50.8

2441

7.15

68.

180

0.55

6G

ener

ated

pro

duct

sIm

ports

560.

378

28.2

2846

9.75

11.

259

0.23

660

.905

Stoc

k ch

ange

s-5

7.81

3-5

7.81

3E

xpor

ts25

.489

0.05

925

.430

Gro

ss in

land

con

sum

ptio

n23

53.7

9214

21.1

8046

9.75

141

8.41

50.

236

8.18

00.

556

35.4

75In

puts

in tr

ansf

orm

atio

n 13

75.8

6313

45.4

2321

.704

8.18

00.

556

Pub

lic p

ower

pla

nts

1353

.943

1345

.423

8.52

0H

ydro

-ele

ctric

pow

er p

lant

s8.

180

8.18

0A

uto-

pro

duct

ion

pow

er p

lant

sN

ucle

ar p

ower

pla

nts

Pow

er p

lant

s w

ith p

aten

ted

fuel

and

briq

uette

C

ox fu

rnac

esM

artin

furn

aces

Gas

ifica

tion

Ref

iner

yH

eatin

g pl

ants

13.1

8513

.185

Sola

r equ

ipm

ent

0.55

60.

556

Out

puts

from

tran

sfor

mat

ion

455.

241

0.30

611

.035

443.

901

Pub

lic p

ower

pla

nts

437.

357

437.

357

Hyd

ro-e

lect

ric p

ower

pla

nts

6.54

46.

544

Aut

o- p

rodu

ctio

n po

wer

pla

nts

Nuc

lear

pow

er p

lant

sPo

wer

pla

nts

with

pat

ente

d fu

el a

nd b

rique

tte

Cox

furn

aces

Mar

tin fu

rnac

esG

asifi

catio

nR

efin

ery

Con

cent

rate

d he

atin

g pl

ants

11

.035

11.0

35So

lar e

quip

men

t0.

306

0.30

6Ex

chan

ges

and

tran

sfer

s, re

turn

s0.

000

Inte

r-pro

duct

ion

trans

fers

Tran

sfer

red

prod

ucts

Ret

urni

ng to

pet

roch

emic

al e

nerg

yLo

sses

in tr

ansm

issi

on a

nd d

istr

ibut

ion

920.

622

908.

066

10.6

691.

636

0.25

0C

onsu

mpt

ion

of e

nerg

y se

ctor

65.0

000.

727

64.2

73Lo

sses

in tr

ansm

issi

on a

nd d

istr

ibut

ion

80.2

091.

625

78.5

85Av

aila

ble

for f

inal

con

sum

ptio

n12

87.9

6175

.757

448.

046

418.

415

0.23

60.

000

0.30

68.

684

336.

518

Fina

l non

ene

rgy

cons

umpt

ion

Che

mic

al in

dust

ryO

ther

sec

tors

Fina

l ene

rgy

cons

umpt

ion

1369

.087

118.

590

486.

339

418.

410

0.23

60.

310

8.68

433

6.51

8In

dust

r y23

6.17

355

.300

55.4

5030

.983

94.4

40Iro

n an

d st

eel

41.3

252.

240

0.51

00.

135

38.4

40N

on-fe

rrous

met

al in

dust

ry23

.020

21.8

001.

220

Che

mic

al in

dust

ry1.

975

1.69

00.

075

0.21

0G

lass

, cer

amic

s &

cons

truct

ion

mat

eria

l ind

ustry

27.4

280.

030

21.9

900.

788

4.62

0Ex

cava

ting

indu

stry

1.89

30.

700

0.14

31.

050

Food

, drin

ks &

toba

cco

indu

stry

108.

418

52.8

907.

140

13.0

5835

.330

Text

ile, l

eath

er a

nd c

loth

ing

0.11

00.

030

0.08

0Pa

per a

nd p

rintin

g0.

255

0.02

00.

080

0.01

50.

140

Eng

inee

ring

& o

ther

met

allic

indu

strie

s0.

010

0.01

0O

ther

indu

strie

s31

.740

0.12

01.

510

16.7

7013

.340

Tran

spor

t35

3.51

535

3.27

90.

236

Rai

lway

1.49

91.

499

Roa

d32

7.36

632

7.13

00.

236

Air

24.6

5024

.650

Oth

er0.

000

Hou

seho

ld61

9.85

030

.840

33.0

2036

5.02

50.

110

6.94

718

3.90

8Ag

ricul

ture

26.7

002.

220

10.7

907.

860

5.83

0Se

rvic

e13

2.84

930

.230

33.8

0014

.543

0.20

01.

737

52.3

40St

atis

tical

diff

eren

ce-8

1.12

6-4

2.83

3-3

8.29

30.

005

0.00

0-0

.004

0.00

00.

000

Republika e KosovësRepublika Kosova - Republic of Kosovo


MINISTRIA E ENERGJISË DHE MINIERAVEMINISTARSTVO ENERGIJE I RUDARSTVA


BILANCI I ENERGJIS SË KOSOVËS PËR VITIN 2008

Ë I REPUBLIKËS

ENERGETSKI BILANS KOSOVA ZA 2008. GODINU

REPUBLKE

REPUBLIC OF KOSOVO’S ENERGY

BALANCE FOR THE YEAR 2008

Prishtinë 2009

Republika e Kosovës -...

Documents

Transcript of Republika e Kosovës -...