qarTuli xalxuri cekva
Transcript of qarTuli xalxuri cekva
1
saqarTvelos kulturis ZeglTa dacvisada sportis saministro
saqarTvelos folkloris saxelmwifocentri
avTandil TaTaraZe
qarTuli xalxuri cekva
folkloris saxelmwifo centris
arqivis masalebi
Tbilisi 2010
2
redaqtori: baia asieSvili
Semdgeneli: uCa dvaliSvili
xelovnebaTmcodneobis doqtori
profesori
nana valiSvili
nino SveliZe
nana kalandaZe
gamocemaze muSaobdnen: Tamaz gabisonia
Tea kasaburi
eka geliaSvili
guram gabaSvili
recenzentebi: rezo WaniSvili
xelovnebis damsaxurebuli moRvawe
profesori
zaur laziSvili
aWaris a/r damsaxurebuli artisti
saqarTvelos damsaxurebuli pedagogi
dizaineri: daviT rikiaSvili
kompiuteruli uzrunvelyofa: Sps `jeolibro~
musikaluri redaqtorebi:
3
s a r C e v iredaqtorisagan ---------------------------------------------------------------------------- 5Sesavali --------------------------------------------------------------------------------------- 7ferxuli --------------------------------------------------------------------------------------- 9
qarTuli cekvis saTavebTanqarTuli cekvis saTavebTan ------------------------------------------------------------- 11
ferxuliferxuli ------------------------------------------------------------------------------------ 15
ferxulTa klasifikaciaferxulTa klasifikacia ----------------------------------------------------------------- 17
svanuri ferxulebisvanuri ferxulebi ----------------------------------------------------------------------- 19
samonadiro ferxulebisamonadiro ferxulebi ------------------------------------------------------------------ 19
lemCil ----------------------------------------------------------------------------------- 19
dala kojas xelRvaJale -------------------------------------------------------------- 25
sanadiro -------------------------------------------------------------------------------- 32
religiur-ritualuri ferxulebireligiur-ritualuri ferxulebi ---------------------------------------------------- 36
lile ------------------------------------------------------------------------------------- 36
laJRvaS --------------------------------------------------------------------------------- 41
sabrZolo da meomrul-laSqruli ferxulebisabrZolo da meomrul-laSqruli ferxulebi --------------------------------------- 46
mirmiqela ------------------------------------------------------------------------------- 46
iav qalTi -------------------------------------------------------------------------------- 49
yansav yifiane -------------------------------------------------------------------------- 52
gau gavxe --------------------------------------------------------------------------------- 57
murza i beqsil ------------------------------------------------------------------------- 62
laSgar ----------------------------------------------------------------------------------- 66
usgvir laSgar ------------------------------------------------------------------------- 69
Tamar dedfal -------------------------------------------------------------------------- 72
patriotuli ferxulebipatriotuli ferxulebi ----------------------------------------------------------------- 81
Ceyaramsa -------------------------------------------------------------------------------- 81
rostom Wabigv -------------------------------------------------------------------------- 85
sayofacxovrebo ferxulebisayofacxovrebo ferxulebi ------------------------------------------------------------ 89
gergil ---------------------------------------------------------------------------------- 90
biba --------------------------------------------------------------------------------------- 95
Sina vorgil ----------------------------------------------------------------------------- 99
ramaida --------------------------------------------------------------------------------- 100
jangild -------------------------------------------------------------------------------- 102
ceruli --------------------------------------------------------------------------------- 104
raWuli ferxulebiraWuli ferxulebi ----------------------------------------------------------------------- 110
maRla mTas modga --------------------------------------------------------------------- 113
digorsa dasxden vezirni ------------------------------------------------------------ 118
JuJuna ---------------------------------------------------------------------------------- 122
qalsa visme ----------------------------------------------------------------------------- 136
amiranis ferxuli --------------------------------------------------------------------- 139
Tamar qali ----------------------------------------------------------------------------- 142
osie ------------------------------------------------------------------------------------- 151
erTxel wisqvils wasvlisaTvis ---------------------------------------------------- 153
raSovda -------------------------------------------------------------------------------- 156
qarTuli cekvebis mimoxilva ---------------------------------------------------------- 159qarTuliqarTuli ----------------------------------------------------------------------------------- 161
davluridavluri ----------------------------------------------------------------------------------- 165
guruli ferxuli guruli ferxuli ------------------------------------------------------------------------- 167
megruli ferxulebimegruli ferxulebi --------------------------------------------------------------------- 168
4
harira ---------------------------------------------------------------------------------- 168
Zabrale --------------------------------------------------------------------------------- 169
jansulo ------------------------------------------------------------------------------- 169
mesxuri ferxulebimesxuri ferxulebi ---------------------------------------------------------------------- 170
xorumixorumi -------------------------------------------------------------------------------------- 170
gadaxveuli xorumi ------------------------------------------------------------------- 171
gandaganagandagana ----------------------------------------------------------------------------------- 172
samaiasamaia _ samasama ------------------------------------------------------------------------------- 173
SuSpariSuSpari ------------------------------------------------------------------------------------- 175
mTiulurimTiuluri ---------------------------------------------------------------------------------- 176
moxeuri // yazbegurimoxeuri // yazbeguri -------------------------------------------------------------------- 178
farikaoba farikaoba ---------------------------------------------------------------------------------- 179
kintouri da yaraCoRulikintouri da yaraCoRuli --------------------------------------------------------------- 180
osuri cekvebiosuri cekvebi ----------------------------------------------------------------------------- 181
simdi ------------------------------------------------------------------------------------ 182
mipatiJeba ------------------------------------------------------------------------------ 182
zilga qavT ----------------------------------------------------------------------------- 182
afxazuri cekva SaraTiniafxazuri cekva SaraTini ---------------------------------------------------------------- 183
meToduri miTiTebanimeToduri miTiTebani ------------------------------------------------------------------------ 184
dadgmuli cekvebi ------------------------------------------------------------------------- 195qarTuli ----------------------------------------------------------------------------------- 197
Zveli Tbilisis suraTebi --------------------------------------------------------------- 204
saxumaro-satrfialo ------------------------------------------------------------------- 205
gandagana ----------------------------------------------------------------------------------- 224
fSavel qalTa lxini ---------------------------------------------------------------------- 241
patara mwyemsebi -------------------------------------------------------------------------- 272
Tamar dedfal ceruliT ---------------------------------------------------------------- 285
mipatiJeba --------------------------------------------------------------------------------- 294
nabdura ------------------------------------------------------------------------------------ 302
Sinavorgil -------------------------------------------------------------------------------- 303
ileTTa ganmartebani -------------------------------------------------------------------- 311ileTTa ganmartebani -------------------------------------------------------------------- 313
qarTuli ----------------------------------------------------------------------------------- 320
davluri ----------------------------------------------------------------------------------- 326
mTiuluri --------------------------------------------------------------------------------- 327
yazbeguri//moxeuri --------------------------------------------------------------------- 339
ferxuli ----------------------------------------------------------------------------------- 350
xorumi ------------------------------------------------------------------------------------- 354
gandagana ---------------------------------------------------------------------------------- 359
samaia --------------------------------------------------------------------------------------- 362
Sina vorgil ------------------------------------------------------------------------------- 363
ramaida ------------------------------------------------------------------------------------- 363
ceruli ------------------------------------------------------------------------------------ 364
simdi ---------------------------------------------------------------------------------------- 366
mipatiJeba --------------------------------------------------------------------------------- 367
SaraTin ------------------------------------------------------------------------------------ 368
kintouri da yaraCoRuli -------------------------------------------------------------- 371
leqsikoni ----------------------------------------------------------------------------------- 375
5
redaqtorisagan
yoveli wignis gamocema xelmeore sicocxlea avtorisaTvis. avTandil TaTaraZis
`qarTuli xalxuri cekva~ umniSvnelovanesi movlenaa eris kulturul cxovrebaSi da
qarTuli qoreologiis istoriaSi, romlis Sesaqmnelad da mecnierul doneze asayva-
nad man yvelaferi gaakeTa _ rogorc Semoqmedma da rogorc kerZo kacma.
qarTuli xalxuri cekva, Tavisi genialobis miuxedavad, araa ganebivrebuli Teo-
riul-praqtikuli naSromebiT da yovel wigns, miT umetes dRes, misTvis sasicocxlo
mniSvneloba aqvs. avTandil TaTaraZis Cawerili ferxulebi da dadgmuli cekvebi
xalxuri qoreografiis oqros fonds ganekuTvneba da ukve klasikadaa qceuli.
avTandil TaTaraZe ar yofila daubeWdavi avtori. man Tavis sicocxleSive gamo-
sca ramdenime wigni (Zveli qarTuli (svanuri) ferxulebi, qarTuli cekvebis mokle
mimoxilva, qarTuli cekvis ileTTa terminologia...), magram gamocemaTa xandazmulo-
ba, daqsaqsuloba, iSviaToba saSurs xdida maTs erTad Tavmoyrasa da gamoqveynebas.
avTandil TaTaraZis TiTqmis yvela naSromis dedani folkloris saxelmwifo cen-
tris arqivSia daculi. amas Tavisi istoria aqvs: avtori or aTeul welze meti mu-
Saobda xalxuri Semoqmedebis saxlSi qoreografiuli ganyofilebis gamged da Tavisi
naSromebi, eqskluziuri wesiTa da uflebiT, pirvelad aq mohqonda, magram dRemde
centrs avtoris miniWebuli uflebiT ar usargeblia _ misi arcerTi naSromi ar
daubeWdavs. axla avTandil TaTaraZis mTelma naRvawma erT wignSi moiyara Tavi Cven
mier SerCeuli tevadi saTauriT _ `qarTuli xalxuri cekva:~ masalis siuxve, _ qar-
Tuli xalxuri cekvis saTaveebidan (ferxulebidan) leqsikonamde, _ iZleva imis saSu-
alebas, rom xalxuri cekvis istoriul ganviTarebas Tvali gavadevnoT da vicodeT
_ risi patronebi viyaviT da ra SemogvrCa dRes.
mizani gabeduli iyo, saqme _ urTulesi: sakiTxebi, Temebi ise unda ganlagebuliyo,
rom mTliani suraTi Segveqmna, zedmetisgan, gameorebebisgan gangvetvirTa, zusti si-
tyvieri faqturisa da stilisaTvis mogvergo. miuxedavad amisa, xeluxlebeli darCa
didi qoreografi da qoreologi avTandil TaTaraZe _ cekvis Caweris Taviseburi
stiliTa da maneriT, terminologiiT, ileTTa ganmartebebiT, ganumeorebeli dadg-
muli cekvebiT, svanuri da raWuli ferxulebiT...
wignze muSaobisas Cven veyrdnobodiT mxolod folkloris saxelmwifo centris
arqivSi dacul dednebs da ar gvisargeblia arcerTi gamocemiT. faqtobrivad, Cvens
xelT iyo avtoriseuli cincxali dedniseuli masala da ase momzadda es sqeltaniani
gamocema.
`qarTul xalxur cekvaSi~ pirvelad srulyofilad qveyndeba raWuli ferxulebi.
daixvewa da ufro moqnili gaxda ileTTa ganmartebani. saleqsikono erTeulebi ganit-
virTa leqsikonisaTvis Seusabamo informaciiT, Semowmda da dazustda bevri ram.
kidev erTi mniSvnelovani sakiTxi: pirvelad ibeWdeba avTandil TaTaraZis dadg-
muli cekvebi, romlebic nimuSia imisa, qoreografma cekvis dadgmisas, rogor unda
gamoiyenos tradiciebi, TamaSobebi, avTentikuri `cocxali masala.~ aseTi cekvebia:
`saxumaro-satrfialo,~ Zveli Tbilisis suraTebi,~ Tamar dedfal ceruliT,~ fSav-
6
el qalTa lxini,~ `patara mwyemsebi.~ `patara mwyemsebi~ gansakuTrebiT im mxrivaa
saintereso, rom sabavSvo cekvebi TiTqmis aRar SemorCa qarTul folklors. cekva
xalxuri TamaSobis `qudmaraobis~ mixedviTaa dadgmuli da masSi Tormeti-ToTxmeti
wlis biWebi monawileoben.
dadgmul cekvebSi Setanilia avTandil TaTaraZis Cawerili jano bagrationis
`Sinavorgil~ da daviT javriSvilis `nabdura~ (`mTiuluris~ mixedviT). samwuxarod,
am ori cekvis moZraobaTa aRwera dakargulia, mxolod fabulis (Sinaarsis) gadarCena
SeZlo avTandil TaTaraZem.
svanuri da raWuli ferxulebisagan gansxvavebiT, dadgmuli cekvidan mxolod zo-
gierTs axlavs musikaluri da teqstobrivi masala. musikalurma redaqtorebma ram-
denime cekvisaTvis SearCies Sesabamisi musikaluri gaformeba. `fSavel qalTa lxini~
Tavad avTandil TaTaraZem dadga ansambl `rokvaSi.~ audioCanaweridan gaiSifra da
notebze Caiwera ZiriTadi intonaciuri masala _ oTxi melodia.
ferxulebis sanoto masalis redaqtirebisas dazustda marTlweris sakiTxebi. zo-
gan saWiro gaxda metr-ritmuli koreqtivebis Setana, zogan, aucileblobis miuxeda-
vad, amis gakeTeba ver moxerxda, radgan ferxulis qoreografiuli aRwera zustad
misdevda sanoto Canawers (raWuli amirani~ Cawerilia 4/4 zomaSi, musikaluri parame-
trebis mixedviT ki 6/8-s moiTxovs; svanuri `gau gavxe~ piriqiT: Cawerilia 6/8-ze da
unda iyos 4/4).
svanuri ferxulebis teqstebze muSaobisas gamoikveTa erTi problema: ferxulebi
da maTi teqstebi imdenad Zvelia, rom dRes teqstis sityvebis mniSvneloba TiTo-
orolam Tu icis. Cven davixmareT svanuri enis mcodneni, magram es sakiTxi ufro
xangrZliv da dakvirvebul muSaobas moiTxovs, Tanac adgilze _ svaneTSi. svanuri
simRerebis gamocema, simRera-cekvis teqstebis dazusteba, maTi Sesabamisi pwkare-
debis gakeTeba saSuri da gadaudebelia.
qarTuli xalxuri cekvis saxelmZRvanelos dawera momavlis saqmea, magram am wigns
namdvilad SeuZlia Seasrulos damxmare saxelmZRvanelos roli da am iSviaTi naS-
romebiT isargeblon qoreograf-qoreologebma, studentebma da mocekvaveebma.
wignze muSaobisas gaweuli daxmarebisaTvis guliTad madlobas vuxdiT mziuri
asumbans, manana da erekle saRlianebs, saqarTvelos erovnuli muzeumis direqtors
daviT lorTqifaniZes da simon janaSias muzeumis TanamSromels _ mindia jalabaZes.
baia asieSvili
7
S e s a v a l i
qoreografiuli xelovnebis warmoSoba uSores warsulSi iRebs saTaves da Tavdapir-
velad igi nadirobas _ Sromis pirvelad saxeobas _ ukavSirdeboda, Tumca im droisaT-
vis esTetikuri siamovnebis faqtori gamoricxuli iyo da, rogorc nadirobis xelisSem-
wyobi saSualeba, mxolod utilitaruli mniSvnelobiT arsebobda. samonadiro cekvis
sawyisi forma Cavlili nadirobis process asaxavda, nadirobis Semdeg nanadirevis garSemo
gacekveba-gaTamaSebiT sruldeboda da misi mizani nadirobis procesis plastikuri xerxe-
biT gadmocema iyo.
uZvelesi adamianebi TavianTi arsebobis uzrunvelsayofad sazogadoebriv Sromas
eweodnen: nadiroba rom ufro xelsayreli yofiliyo, masSi mTeli tomi monawileobda da,
amdenad, Sromis koleqtiur process _ samonadiro cekvas _ mravalricxovani Semsrule-
beli hyavda. igi Tavidanve ferxulis saxiT sruldeboda, romelsac, Cveni azriT, aucile-
blad wriuli forma hqonda. amas nadirobis dros nadirTa jer wreSi (anu alyaSi) moqceva
da Semdeg maTze Tavdasxma ganapirobebda.
sazogadoebis ganviTarebis sxvadasxva safexurze mamakacisa da qalis Sromis ganawilebam
da gansxvavebam TavisTavad Cauyara safuZveli mamakacTa da qalTa cekvebis Seqmnas.
Tavdapirvelad mamakacTa samonadiro da sabrZolo xasiaTis cekvebSi qalTa monawileoba
dauSvebeli iyo. fiqroben, rom qal-vaJTa cekva gvian periods miekuTvneba da amitomac
uZveles sazogadoebaSi mas iSviaTad vxvdebiT.
qoreografiuli xelovnebis warmoSobasTan dakavSirebiT ori urTierTsapirispiro mo-
sazreba arsebobs: erTni cekvas yvelaze adrindel, sruliad damoukidebel, xelovnebad
miiCneven, meoreni ki mas Teatraluri xelovnebis Semadgenel nawilad warmogvidgenen, misi
warmoSobis safuZvels Teatralur xelovnebasa da masSi Semaval komponentebTan uSualo
kavSirSi xedaven. am mosazrebas mxars uWers qarTveli mecnieri boris wowonava, romlis az-
riT, Tavdapirvelad cekva mWidrod iyo dakavSirebuli simRerasTan, pantomimasTan, Teat-
ralur warmodgenebTan. cekva Seadgenda Teatraluri sanaxaobis erT-erT nawils. magram
droTa viTarebaSi igi yalibdeba xelovnebis calkeul dargad da uCndeba ganviTarebis da-
moukidebeli gzebi~ (`marqsistuli esTetikis safuZvlebi,~ Tb. 1968, gv. 260). magram sru-
liad sawinaaRmdego mosazrebas gvTavazobs Teatrmcodne a. avdeevi: `swored monadiruli
SeniRbva gaxda winapiroba monadiruli cekvis Seqmnisa. es ukanaskneli ki (cekva) ikavebs ar-
sebiT adgils Teatraluri xelovnebis warmoqmnisa da formirebis procesSi~ ( А. Ф. Авдеев, `Происхождение театра,~ Л. М. 1959г. стр.51).
igive SeiZleba iTqvas cekva-simReris urTierTkavSiris Sesaxebac. vinaidan uZvelesi samo-
nadiro cekva ZiriTadad nadirobis procesis gaTamaSeba-gameoreba iyo, romelsac Txrobisa
da samonadiro xerxebSi gawvrTna-gavarjiSebis mniSvnelobac hqonda, Zneli dasajerebelia,
rom am saxiT warmodgenil sanaxaobas CanasaxSive aucileblad simRera axlda.
xmieri, anu sasimRero, musikis warmoSobis Sesaxeb saintereso cnobas gvawvdis ivane
javaxiSvili: `qarTuli xmieri musika pirvelad TamaSobasTan yofila ganuyrelad dakav-
Sirebuli da iq yofila swored misi saTave~ (iv. javaxiSvili, `qarTuli musikis istoriis
ZiriTadi sakiTxebi~ Tb. 1938, gv. 238). vfiqrobT, sityva `TamaSobaSi~ avtori cekvas gu-
lisxmobs da simReris warmoSobis saTavesac swored cekvis xelovnebaSi xedavs.
rac Seexeba sakravieri musikis akompanementad gamoyenebas, igi sinamdvilis amsaxvel
samonadiro cekvaSi, jadoqruli elementebis TandaTanobiT SeWrisa da cekvis magiuri
mniSvnelobis miRebis Semdeg unda damkvidrebuliyo. aman ki moiTxova cekvis ara mxolod
nadirobis Semdeg Sesruleba, aramed _ nadirobis win da nadirobaTa Sorisac. amdenad,
aucilebeli gaxda im dros gavrcelebuli masobrivi qoreografiis sacekvao moZraobebis
TandaTanobiT erT ritmSi moqceva da cekvis procesSi akompanementis damkvidreba.
cekvis akompanementis sawyis formad, pirvel rigSi, ara simRera, aramed dasartyami
sakravebis Sesatyvisi yvelaze martivi saxeobis _ qvisa da xis naWrebis _ gamoyenebis
tradicia unda miviCnioT (arabulad daS qvas niSnavs). daSidan, anu qvidan, unda warmo-
Sobiliyo sityva taSi. Tavdapirvelad akompanementad cekvas swored qvebis erTmaneTze
Semokvra axlda, romelic Semdeg taSis cemaSi gadaizarda.
8
udavoa, rom pantomima, anu plastikuri da mimikuri Jesti, Tavidanve axlda cekvas
da dResac, rogorc misi erT-erTi aucilebeli nawili, met-naklebad emsaxureba
qoreografiuli xelovnebis yovel saxeobas.
zemoTqmulis mixedviT, safuZvelsmoklebulia mosazreba, romelic cekvis aRmocenebis
process xelovnebis sxva saxeobebTan kompleqsSi ganixilavs da mis damoukidebel warmo-
Sobas uaryofs.
rogorc aRvniSneT, sinamdvilis amsaxveli samonadiro cekva CanasaxSi gamoricxavda
magiur elements da uSualod mogviTxrobda nadirobis process. cxovelebSi Tavdacvis
instinqtis zrdisa da nadirobis garTulebis gamo, uZvelesi adamiani iZulebuli gaxda,
rwmenaSi Seetana magia, magram cxovelebSi man mxolod mowinaaRmdege an mteri ki ar dainaxa,
aramed mfarveli da megobari. adamianma totemad is cxovelebi miiCnia, romlebic, Tavian-
Ti azriT, xels uwyobdnen nadirobaSi. totemi Crdilo amerikis indielTa ojibves tomis
enaze `Tavis gvars,~ `Tavis modgmas,~ `Camomavlobas~ niSnavs. totemuri cekva im cxovelTa
Tayvaniscemas gamoxatavda, romelSic uZvelesma adamianma sakuTari naTesavi da mfarveli
dainaxa.
`vin xar Sen,~ `romel cekvas cekvav?~ _ amiT arkvevdnen ZvelTaZveli tomebi urTierT-
Soris naTesaur kavSirs, mter-moyvares _ cekvavdnen Tu ara im cxovelis cekvas, romelic
maT enaTesaveboda.
germaneli eTnografi frezeri magiuri mniSvnelobis totemuri cekvis Sesaxeb wers:
`isini TavianTi jadoqrobiT aiZulebdnen gareul cxovelebs xelSi Cacvenodnen monadir-
es~ (А.Ф. Авдеев, `Происхождение театра,~ Л.М. 1959. стр. 51). uZveles adamianTa warmodgeniT,
cxovelTan, rogorc keTil mezobelTan, saWiro iyo winaswari molaparakeba, raTa monadir-
es moakvlevinos Tavi, monadire ki madlobis niSnad _ misi sicocxlis dasabruneblad _
Seasrulebs cxovelis saTayvanebel ceremonials. uZvelesi adamianis gonebaSi Camoyali-
bebuli es azri magiuri Sinaarsis totemuri cekvis warmoSobis safuZvlad unda miviCnioT.
samonadiro cekvaSi magiuri elementis SeWram Taviseburad Secvala misi Sinaarsica
da formac: Sinaarsi TviT cxovelis `cxovrebiseuli suraTia~ _ misi Tvisebebi, qcevebi,
Tavgadasavlebi da sxva. formaSi ki SeniRbul SemsrulebelTa erTi nawili ganasaxierebs
monadires, meore _ cxovels. totemur cekvaSi TiToeul Semsrulebels ukeTia mxolod
totemad aRiarebuli cxovelis niRabi da cekvaSic masve ganasaxierebs. nadirobisas
monadiris mier saxis dafarva Tavisi monaTesave cxovelis niRbiT, romelzec igi imJamad
nadirobs, ganpirobebulia jogTan miaxloebis aucileblobiT. amdenad, monadirul Se-
niRbvas da masTan dakavSirebiT warmoSobil sinamdvilis amsaxvel cekvas, cekvis Casaxvis
procesSi, garda utilitarulisa, arc Teatraluri _ garToba-TamaSobis _ da arc sxva
mniSvneloba ar gaaCnia. rogorc Cans, cekvis xelovneba xelovnebis sxva dargebs mxolod
mogvianebiT daukavSirda da ara piriqiT: TiTqosda igi jer maTSi Caisaxa da mxolod Semdeg
gamoeyo, rogorc amas boris wowonava amtkicebs.
totemizmis warmoSobaSi mkvlevarTa erTi nawili religiis Canasaxs xedavs, meoreni
religiur-socialur movlenad miiCneven. aris mosazreba, rom igi mxolod gvarovnu-
li sazogadoebisaTvis damaxasiaTebeli sakvalifikacio socialuri sistemaa, romelic
efuZneba ara RvTaebriv, aramed xalxis jgufis naTesaobas cxovelTa garkveul jiSTan _
naTesauri damokidebulebis obieqtTan _ romelzedac magiuri zemoqmedebis gamoyenebas
cdiloben.
Cveni azriT, radganac totemizmi uSualod nadirobidan iRebs saTaves da misi mizanic
nadirobaSi warmatebis mopovebaa, amitom totemizmidan unda gamoiricxos mistikis ele-
mentis didi nawili da darCes mxolod is mciredi marcvali, romelmac xeli Seuwyo cxove-
lis RvTaebad aRiarebas, misi kultis _ zoomorfizmis _ warmoSobas, Semdeg ki religiuri
mimdinareobis anTropomorfizmis Camoyalibebas, romelSic cxovelTa RvTaeba adamianis
saxiTaa warmodgenili.
11
qarTuli cekvis saTaveebTan
saqarTveloSi, iseve rogorc sxva xalxTa yofaSi, nadirobas sapatio adgili eWira.
nadiroba imdenad mniSvnelovani iyo, rom saqarTvelos zogierTma kuTxem dRemde Semoinaxa
ritualuri da saferxulo wyobis samonadiro cekvebi.
nadirobis cxovrebiseul mniSvnelobaze metyvelebs nadirobis procesis amsaxveli
qarTuli saxviTi xelovnebis uZvelesi nimuSebi, kerZod, TrialeTis vercxlis sarwyuli
(Zv.w. II aTaswleulis Sua xana. nax. 1).
TrialeTis vercxlis sarwyuli
Zv.w. II aTaswleulis Sua xana (sur. 1)
TrialeTis brinjaos sartyeli
irmebsa da fantastikur cxovelebze RvTaebrivi nadiroba
maralin-deresis samarovani, Zv.w. II aTaswleuli (sur. 2)
brinjaos sartyeli
irmebze RvTaebrivi nadirobis scena
samTavros samarovani (sur. 3)
12
uZvelesi qarTuli qoreografiuli nimuSebi matriarqatisa da nadirobis RvTaebaTa Tay-
vaniscemis xanas ukavSirdeba. qarTuli qoreografiuli xelovnebis yvelaze uZveles qmnile-
bebSi naTlad Cans msoflio qoreografiuli xelovnebis Casaxvisa da ganviTarebis procesis
nakvalevi. madlierebiT unda movixsenoT Cveni winaprebi, kerZod, svanebi, romelTac Taobidan
Taobas gadasces da dRemde cocxali saxiT Semogvinaxes anTropomorfizmis periodis uZvele-
si qoreografia _ nadirobis qalRvTaeba dalis saTayvanebeli ferxulebi `dala kojas xelR-
vaJale~ (dali kldeSi mSobiarobs) da `bail beTqil.~
qarTuli qoreografiis warsuli ar gamoricxavs zoomorfizmis nimuSebis arsebobasac,
romelTa Soris aRsaniSnavia Zv.w. II aTaswleulis Sua xanis TrialeTis vercxlis sasmisi: tuni-
kiT mosili mxecisTavian arsebaTa saferxulo msvleloba niRbiani personaJis garSemo.
boris kuftinis azriT, Tasze gamosaxuli scena Tavdapirvelad nadirobis RvTaebas
ukavSirdeboda, Semdeg ki bunebis aRorZinebisa da nayofierebis RvTaebad gardaiqmna.
mixeil Ciqovani TrialeTis vercxlis sasmisze gamoxatul niRbosanTa saferxulo msvle-
lobas nadirobis qalRmerTis _ dalis _ pativsacem ritualad miiCnevs.
p. uSakovis mosazrebiT, sasmisze gamosaxuli scena xeTebis msgavsia da gamoxatavs gazafxu-
lis (gacocxlebis) RvTaeba Telepinusisadmi Tayvaniscemas.
TrialeTis vercxlis sasmisi
saferxulo svla samsxverplos garSemo
Zv.w. II aTaswleulis Sua xana (sur. 4)
Salva amiranaSvils miaCnia, rom TrialeTis vercxlis sasmisze asaxulia niRbosanTa
moZraoba samsxverplos garSemo _ wris SigniTa niRbosani personaJiT. moZravi ferxuli
_ ocdasami niRbosnis msvleloba wreze erT rigad _ erTmaneTis zurgs ukan simetriu-
lad ganlagebuli meferxuleni: yoveli Semsrulebeli moZraobis pozaSia _ TiToeuli
welSia gamarTuli da gadadgmuli aqvs marjvena fexiT win sruli nabiji, Tumca orive fexi
mTeli terfiT miwas exeba, sxeulis simZime mainc marcxena fexzea darCenili. meferxuleTa
mklavebi idayvis saxsarSi 45 0-iT moxrilia da win gatanil marjvena xelSi sasmisi uWiravT.
zoomorfizmis uZveles qoreografiul nimuSad SeiZleba miviCnioT arqeologiuri
gaTxrebis Sedegad rionSi, xevsureTSi, kavkavsa (vladikavkazi) da daRestanSi aRmoCenili
Zv.w. I aTaswleulis Sua xanis iTifaluri qandakebebi. TiToeuli qandakeba mocekvavis poza-
Sia, zogs rqosani cxovelis niRabi ukeTia.
Salva amiranaSvili iTifaluri qandakebebis mixedviT askvnis: `es qandakebebi fexebisa
da xelebis moZraobebis mxriv ferxulSi monawileTa gamosaxuleba unda iyos~ (S. amiranaS-
vili, qarTuli xelovnebis istoria, 1943, gv.72-73). qandakebebs Soris xelixelCakidebuli,
muxlebSi moxrili mamakacis ori figura sabrZolo Sinaarsis saferxulo wyobis masobrivi
cekvis `xorumis~ ZiriTad ileTs _ `farula winsvlas~ _ ganasaxierebs.
13
iTifaluri qandakebebi rqosan cxovelTa niRbebiT
Zv.w. I aTaswleulis Sua xana (sur. 5)
dimitri janeliZis azriT, `am qandakebebSi didi nairsaxeobiT aris warmodgenili
sacekvao moZraobani da ileTebi... iTifalur qandakebebSi niRbosan mocekvaveTa aseTi
nairsaxeoba mdidari da mniSvnelovani masalaa zogadad qarTuli sanaxaobiTi xelovnebis
istoriisaTvis, kerZod, qarTuli qoreografiisaTvis~ (dimitri janeliZe `qarTuli
Teatris xalxuri sawyisebi,~ Tb. 1948, gv. 22).
iTifalur qandakebaTa xelebis moZraoba:
• xelmobma
• mklavebgaSla
• xelebapyroba
• xelebis win CamoSveba
• calxeldoinji da cali xelis TavTan mitana
• xeldakrefa
• orive xelis Tavze dawyoba
fexebis moZraoba:
• fexebis erTmaneTTan miwyoba
• marjvena fexis ganze gadgma da sxeulis misken gadaxra
• marcxena fexis ganze gadgma da sxeulis misken gadaxra
• fexgaSla
• fexgaSlili buqni
qandakebebSi asaxuli moZraobani sruliad analogiuria qarTul xalxur cekvebSi
dResdReobiT arsebuli mklavebisa da fexebis moZraoba-mdgomareobisa. es ki imaze
miuTiTebs, Tu ra didi gulisyuriT ekideboda qarTveli eri winaparTa sacekvao Semoq-
medebas da misi Taobidan Taobaze gadacemis tradicias _ xelebis moZraoba erTnairia
Zvelad da axlac.
ferxulis uZvelesobaze metyvelebs zoomorfizmis erT-erTi qoreografiuli nimuSi
_ Zv.w. I aTaswleulis nabaRrevis brinjaos sartyeli: erTrigad mowyobili, erTmaneTis
mxrebze xelebdawyobili cxovelis niRbian mamakacTa cekvis ori kompozicia: mamakacTa
oTxkaciani jgufi, TrialeTis vercxlis sasmisze gamoxatul SeniRbul arsebaTa msgavsad,
saferxulo msvlelobas ganasaxierebs _ TiToeuli, wingadadgmuli erTi nabijiT da cali
14
xeliT, winmdgomi meferxulis mxars exeba. irmebs Soris gamosaxuli adamianebi, nadirobis
process ki ar ganasaxiereben, aramed mxolod sacekvao rituals (qarTuli xalxuri qoreo-
grafiis istoriisaTvis es metad saintereso cnoba mogvawoda profesorma guram lorTqi-
faniZem).
nabaRrevis brinjaos sartyeli fantastikuri cxovelebis gamosaxulebiT
mxecisTavian arsebaTa ritualuri cekvis ori scena
Zv.w. I aTaswleuli (sur. 6)
saqarTveloSi zoomorfizmis nimuSebis arseboba dasturdeba sxva istoriuli
masalebiTac:
• kolxuri monetebi xaris Tavis gamosaxulebiT (Zv.w. V s.).
• svaneTis Rerbi _ droSaze daTvis gamosaxulebiT.
• odiSis Rerbi _ droSaze taxisa da frinvelis gamosaxulebiT.
• alami _ abreSumis qsovilisagan damzadebuli lomis figura (svaneTi).
cxovelebis niRbebiTa da bewviT adamianTa Semosva-SeniRbvas, cxovelTa Tayvaniscemas
asaxavs niRbebis Zveli qarTuli xalxuri improvizebuli sanaxaoba _ berikaoba.~ saberikao
sanaxaobaSi gamoyenebulia, rogorc saferxulo wyobis masobrivi qoreografia, _ `daTo,~
`daTuna,~ daTvobia,~ daTua,~ daTvi da mgeli~ da sxva, _ aseve calad da wyvilad cekvebis
nairsaxeoba.
berikaoba (sur. 7)
dimitri janeliZis azriT, `berikaobaSi~ CarTul qoreografiis yvela adrindel ni-
muSs ferxulis forma aqvs: `berikaobaSi~ saferxulo mwyobri adrindeli, uZvelesi xanis
misteriebisa da sakulto ceremonialebis naSTs warmoadgens. SemdgomSi mniSvneloba dau-
kargavs da sanaxaobis mTavar Zalad wris SigniTa moTamaSe berikebi qceulan~ (d. janeliZe,
`qarTuli Teatris xalxuri sawyisebi,~ Tb. 1948 w. gv. 431).
15
f e r x u l i
saqarTvelom, Cvenda sasaxelod, dRemde Semoinaxa ZvelTaZveli qoreografiuli nakva-
levi `cocxali ferxulebis~ saxiT.
qarTuli xalxuri qoreografiis Seswavla saqarTveloSi SemorCenili im uZvelesi
ferxulebiT unda daviwyoT, romelTa msgavsic, Cveni azriT, civilizebul msoflioSi ar
moipoveba.
ferxuli, xalxuri xelovnebis es uZvelesi forma, gamoxatavs gundobriv cekvas sim-
ReriT da igi momReral-mocekvave gundis uZvelesi qarTuli saxelwodebaa. ferxulis
gavrcelebis sfero moicavda TiTqmis mTel msoflios da ZiriTadad wriuli forma hqon-
da. amas ganapirobebda misi uZvelesi warmoSoba _ samonadiro safuZveli.
ferxuli, masobrivi cekvis sawyisi forma da msoflio qoreografiuli xelovnebis is-
toriis safuZveli, axasiaTebda saqarTvelos yvela kuTxes. vfiqrobT, es niSnavs imas, rom
sxvadasxva xalxsaviT qarTvelTa winaprebmac, met-naklebad, erTnairad gaiares ganviTa-
rebis safexuri da masTan dakavSirebuli samonadiro ferxulebis warmoSobis procesic.
ferxuls sulxan-saba ase ganmartavs: `fer£uli – mgrgualT(a) wyoba.~ `£elmwifis karis
garigebaSi~ (XIVs.) naTqvamia: `...monadireni lamparsa anTebulsa mxarsa Seideben, egre
mgrgualsa daabmen~ (dimitri janeliZe, `qarTuli Teatris xalxuri sawyisebi,~ Tb. 1948 w.
gv.154).
wyaroebSi naxsenebi `mgrgualis~ asaxsnelad sainteresoa svanurSi Semonaxuli `mur-
gval,~ romelic mTels, yvelas niSnavs. svaneTSi zogierTi adrindeli ferxulis fexebis
moZraobaTa naerTs `murgval WiSxi,~ anu `mrgvali fexi,~ ewodeba. aseTi ram albaT im
svanur ferxulebs axasiaTebdaT, romelTac aucileblad wriuli forma hqondaT da jer
kidev mrgvalis~ saxelwodebiT arsebobda. aqedan SeiZleba vifiqroT: mrgvali~ ferxulis
Tavdapirveli saxelwodeba unda iyos, vinaidan nanadirevis garSemo Sesrulebuli yvelaze
adrindeli samonadiro masobrivi cekvis forma, udavod, mrgvali unda yofiliyo.
wmida werilSi, istoriul wyaroebsa Tu samecniero literaturaSi ferxulis aRmniS-
vneli terminia Znoba, mZnobari ki mocekvaveTa gunds niSnavs, magram am mniSvnelobiT is
mxolod XI saukunemde gvxvdeba. Semdeg Znoba musikas ukavSirdeba. ivane javaxiSvilis az-
riT, ` ... Znoba, Znobari, mZnobari gundobrivis gamomxatveli yofila, amitom safiqrebelia,
rom imave Ziris sityva iyos, ra Zirisac `Znaa,~ romelic, sabas ganmartebiT, `yanis konas~
niSnavs. SesaZlebelia amis gamo gvefiqra, rom `Znoba~ ferxulisa da ferxisas msgavsi xe-
lixelCakidebuli mobmiT rokvisa da `mZnobari~ kidev mrokvelTa gundis aRmniSvneli yo-
filiyo Tavdapirvelad~ (iv. javaxiSvili, `qarTuli musikis istoriis ZiriTadi sakiTxebi,~
Tb. 1938, gv. 31-52).
marTlac, xelebiT welSi CaWidebuli meferxulenis puris ZnasTan, anu Suaze nam-
jagadaWerili yanis konasTan msgavsebam udavod Seqmna safuZveli wriuli ferxulebis
zogadi saxelwodebis _ Znobis warmoSobisa.
ZnobasTan dakavSirebiT ivane javaxiSvili kidev erT sayuradRebo ganmartebas iZleva:
` ... `Znobari~ Tu `mZnobari~ uZveles xanaSi ufro sarwmunoebrivi cekvis aRmsruleblebs
gulisxmobden~ (iv. javaxiSvili, `qarTuli musikis istoriis ZiriTadi sakiTxebi,~ Tb. 1938,
gv. 31-52).
aseve ferxulis uZveles saxelad miCneulia mwyobri, samwyobro. mwyobri _ Sewyobi-
li, samwyobro _ musikaT(a) gawyoba (saba). vfiqrobT, maTSi sulxan-saba ZiriTadad Sewyo-
bil ganlagebasa da svlas gulisxmobs. amdenad, SeiZleba iTqvas: mwyobri im tipis ferxu-
lebs aRniSnavda, romelTac, wriuli ferxulebisagan gansxvavebiT, mwkriuli wyoba axasi-
aTebdaT da isini fer£isebi ufro iyo, vidre fer£ulebi. amitom mwyobri SeiZleba fer£isas
adrindel saxelwodebad miviCnioT.
16
TviT simRerac adre ar gamoricxavda cekvas da simRera-TamaSobas erTdroulad gamox-
atavda: `Tavdapirvelad da uZveles xanaSi mRera ar yofila galobis sinonimi. maSin mRera
TamaSobasac niSnavda. XI saukunis ZeglebSi mRera winandeburad TamaSobasa da garTobas
niSnavs. XII s. ZeglebSi ki ukve saero galobis aRmniSvnelia da simRerasac iseTive mniSvn-
eloba aqvs, rogoric am terminis mniSvneloba axla gvesmis~ (iv. javaxiSvili, `qarTuli
musikis istoriis ZiriTadi sakiTxebi,~ Tb. 1938, gv. 31-52).
rogorc am mosazrebidan Cans, simReras, anu mReras, saero galobis calke mniSvneloba
mxolod XII saukuneSi eniWeba. manamde igi cekva-simReras erTdroulad gulisxmobda. ro-
gorc Cans, cekva da simRera maSin unda gaTiSuliyo, rodesac, ivane javaxiSvilis TqmiT,
`savaldebulo sityvebis Targmna da Seqmna da misTvis hangis dawera, Tu amaze uwinares ara
maincdamainc, XII saukunis damdegs ukve sxvadasxva specialobad yofila qceuli.~ mecn-
ieri iqve aRniSnavs: daviT aRmaSeneblis dros xmis damdebelTa, anu kompozitorTa, Soris
yvelaze ganTqmuls xelovanTmTavari ewodebodao. unda vifiqroT, rom xelovanTmTavari
manamde unda warmoSobiliyo, vidre xelovnebis sxvadasxva dargi erTmaneTisagan gamoiyo-
foda, musikaluri da sityvieri xelovneba ki cekvas CamoSordeboda. gamodis, rom mTeli
SemoqmedebiTi procesi erT xelovanTmTavarSi iyrida Tavs da gamoricxuli ar aris, uZve-
lesi ferxulebis sityvebisa da hangis SeqmnasTan erTad, Tavadve qmnida fexebis ritmul
moZraobebsac. maTi danawevrebis Semdeg, musikisa da teqstis SemqmnelTan erTad, warmoiS-
va ferxulis fexis moZraobebis Tanmimdevrobis damdgeni _ qoreografi.
Zneli dasadgenia, rodis Camoyalibda saqarTveloSi calke es specialoba da ewode-
boda Tu ara ferxulSi fexis moZraobebis damdgens raime specialuri saxeli, Tumca erTi
cxadia: gadmocemis mixedviT, jer kidev XV-XVI saukuneebSi, erT-erT svanur ferxuls _
Ceyaramsas _ fexis moZraobaTa kompleqsis damdgenis saxeli ewoda. Ceya swored ferxulis
fexis moZraobaTa damdgenis saxelia, ramsa ki svlas niSnavs. Ceyas svla, anu ferxulisaT-
vis man SearCia fexebis moZraobaTa kompleqsi _ saferxulo fexis Taviseburi kompozicia.
rac Seexeba TviT termini fer£ulis warmoSobas: dReisaTvis ferxuli sam ZiriTad kom-
ponents Seicavs _ sityvas, anu teqsts, simReras da fexebiT Sesrulebul sacekvao moZrao-
bebs, magram etimologiurad igi mainc fexTan kavSirSia (fer£i _ fexi), rac imaze migvaniS-
nebs, rom fer£uli ufro adrindelia da, sityvisa da musikis SeerTebamde, igi cekvisa da
pantomimis saxiT arsebobda _ mxolod dasartyami sakravebis akompanementiT.
qarTvelur enebSi _ megrulsa da svanurSi _ ferxulis saxelwodebebis _ kuCxiSis
da WiSxaSis Ziri fexis aRmniSvneli sityvebia. cxadia, ferxulis fexTan kavSiri unda gamx-
dariyo safuZveli qarTuli fer£ulis msgavsad, megruli da svanuri kuCxiSis da WiSxaSis
warmoSobisa.
Zv.w. IV saukuneSi saqarTveloSi sruliad originaluri saferxulo wyobis sacekvao
sanaxaoba arsebobda. aRniSnul faqts adasturebs berZeni istorikosi qsenofonte: `meo-
mari mosinikebi aseulebad daewyvnen da dadgnen erTi meoris pirdapir, rogorc qoroebi.
Semdeg erTi maTgani iwyebda, xolo yvela danarCeni mReriT ritmulad miabijebda~ (dimi-
tri janeliZe, qarTuli Teatris xalxuri sawyisebi,~ Tb. 1948, gv. 30).
saqarTveloSi saferxulo wyobis sacekvao xelovnebis uZvelesi nimuSebis arsebobaze
miuTiTebs svaneTSi dRemde Semonaxuli iseTi uZvelesi ferxulebi, romelTa Sorisac zo-
gierTi preistoriul xanas miekuTvneba. maT Sesaxeb dawvrilebiT qvemoT visaubrebT.
17
ferxulTa klasifikacia
Sinaarsi da forma yovelTvis erTianobaSi ganixileba, magram ganmsazRvreli mainc
Sinaarsia _ masze damokidebulia TviT formis warmoSoba da ganviTareba, Tumca ar
arsebobs forma Sinaarsis gareSe da piriqiT.
cekvaSi Sinaarsi cekvis azria _ ras mogviTxrobs cekva. forma ki sacekvao ileTi,
ileTTa naerTi, cekvis naxazi, misi saerTo suraTi, wyoba da a.S. Tu Sinaarssa da formas
Soris darRveulia wonasworoba, harmonia _ cekvis forma ar Seesabameba Sinaarss _ cekva
arasrulyofili da naklebsaintereso sanaxaobaa.
ferxulebi formis mixedviT:
• wriuli
• wre wreSi Casmuli _ orwriuli
• or da samsarTuliani
• ferxuli ferxuls SigniT moTamaSiT
• ferxuli mwkrivebis saxiT _ ferxisebi
ferxulebi Sinaarsis mixedviT:
• samonadiro
• astralur sxeulTa saTayvanebeli
• religiur-ritualuri
• sabrZolo
• patriotuli
• sayofacxovrebo
qarTuli ferxulebis Sinaarssa da formas Soris urTierTkavSiris damadasturebeli
uamravi masala arsebobs:
ferxulis wriuli formis warmoSobas Tavisi mizezebi aqvs: nadirobasTan dakavSirebu-
li yvelaze adrindeli masobrivi cekvis (ferxulis) Sinaarsi gamoxatavda gavlili nadiro-
bis process, cekvisa da pantomimis saSualebiT gaTamaSebuls nanadirevis garSemo, da mas
Tavidanve wriuli forma hqonda.
ganviTarebis Semdeg etapze ferxulebSi mrgvali formis SenarCunebas da qarTul
xalxur qoreografiaSi mis farTod gavrcelebas xeli Seuwyo astraluri sxeulebis Tay-
vaniscemam, anu axali Sinaarsis damkvidrebam: mzes mudmivad mrgvali forma aqvs da masTan
dakavSirebuli ferxuli lilec aseve mrgvali formiTaa warmodgenili. mTvaris ferxu-
lis SuSparis forma mTvaris msgavsad cvalebadia. amitom vxvdebiT rogorc wriuls, aseve
qal-vaJTa mwkrivebis rkalze ganlagebul ferxulsac.
ferxulis wre-wreSi Casmuli forma, xalxuri gadmocemiT, mzisa da mTvaris moZraobas
gamoxatavs da Tavisi SinaarsiT astraluri sxeulebis (mzisa da mTvaris) kultis Tayvanis-
cemas emsaxureba.
sarTulebis principiT agebuli ori da samsarTuliani ferxulebis Taviseburi forma
misma sabrZolo Sinaarsma ganapiroba. cixe-simagreebze Setevisas, cixis galavnis gadalax-
vis mizniT, meomrebis erTmaneTis mxrebze Sedgomis taqtikuri xerxi safuZvlad daedo qa-
rTuli ferxulebis _ zemyrelos, samyrelos, mirmiqelas da qorbeRelas _ sarTulebi-
ani saxiT Camoyalibebas, romlebsac Semdeg simaRlidan sxartad Camoxtomisa da gawvrTna-
gavarjiSebis mniSvneloba mieniWa. gamonaklisia bolo xanebSi xatobisas Sesrulebuli
qorbeRelas Sinaarsi.
18
saferxulo wyobis ganviTarebam moiTxova ferxulSi mTavari moqmedi piris arseboba
_ ferxuls SigniT erTi an ori moTamaSis monawileobiT, romelic simReriT, mimikuri da
plastikuri JestiT uSualod ferxulis Sinaarss gadmoscemda. aseTi formis samonadiro
ferxulebia: meTxvar mare, monadire Corla, amiranis ferxuli, Cemo yurSao... patri-
otuli _ Savlego, Zabra da nayofierebis kultTan dakavSirebuli _ daTo, daTuna, daT-
vobia, daTua, daTvi da mgeli da sxva.
sayofacxovrebo xasiaTis cekvebi _ ferxulebi da ferxisebi _ gamoirCevian Ses-
rulebis mravalferovnebiT (calad, wyvilad) da qorwilSi, lxinSi, saero da saeklesio
dResaswaulebze sruldeba.
sayofacxovrebo xasiaTis qarTuli xalxuri qoreografia Sinaarsobrivadac aseve mraval-
ferovania, Tundac svanuri: satrfialo (ferxisas tipis Sinavorgil, ramaida da jangild);
saxumaro (biba); svaneTSi mJave wylebis aRmoCenasTan dakavSirebiT Seqmnili ferxulebi (ger-
gil da SiSa i gergil); Sromis, Sejibrebis (ceruli _ yvela svanuri ferxulis daskvniTi
nawili), Zeobis, avadmyofobis, micvalebulis sulis mosaxseniebeli da sxva.
garda zemoT CamoTvlili svanuri sayofacxovrebo ferxulebisa, svanur yofaSi zogjer
sruldeba iseTi ferxulebic, romelTac adre sruliad gansxvavebuli Sinaarsi hqondaT,
SemdegSi ki dakarges yofiTi mniSvneloba da mxolod garToba-TamaSobis saxiT SemorCnen
svanur xalxur qoreografias: samonadiro ferxuli lemCili vaJis dabadebis dros srul-
deba. qorwilebsa da lxinSi _ mzis sadidebeli lile, Tamar dedfal, rostom Wabigv,
didebaTa, laJRvaS, mirmiqela, ceruli da sxva.
raWuli sayofacxovrebo ferxulebidan gamoiyofa satrfialo Sinaarsis ferxuli Ju-
Juna, mdinare qvedrulas adidebiT gamowveul tragediasTan dakavSirebuli qvedrula mo-
didebula da sxva.
saqarTveloSi metad popularuli cekva samaia adre fer£isas saxiT sruldeboda da Ta-
visi SinaarsiT saZeobo dResaswaulis erT-erTi nawili iyo. rac Seexeba yofiTi xasiaTis
cekvebis calad da wyvilad Sesrulebas, fiqroben, rom isini warmoiSva im ferxulebis
safuZvelze, romelTac ferxuls SigniT erTi an ori moTamaSe axasiaTebda.
masobrivi xasiaTis qarTuli xalxuri saferxulo wyobis cekvebSi ferxuls SigniT moTa-
maSeebisadmi gazrdilma interesma Seqmna piroba, ufro metad amaRlebuliyo maTi saSem-
sruleblo ostatoba, ramac ferxuli TandaTanobiT statikur mdgomareobaSi gadaiyvana
da mas mxolod moTamaSeTa taSiTa da SeZaxiliT gamxnevebis funqcia dautova. aman farTo
asparezi Seuqmna qarTul xalxur qoreografiaSi calad da wyvilad cekvebis gavrcelebas.
sabolood ki xalxur cekvaSi damkvidrda lxinis is tradicia, romlis drosac calad da
wyvilad cekvebis Semsruleblebi moZravi ferxulis nacvlad TiTqmis umoqmedo mayureb-
lis wris SigniT cekvavdnen. marTalia, lxinma ZvelTaganve garegnulad wreSi moTamaSeTa
forma SeinarCuna, magram wres axla sul sxva funqcia (mayureblisa) daekisra.
Zvelad sayofacxovrebo Sinaarsis ferxulebi, wriulTan erTad, aseve fer£isas tipis
mwkrivSi an rkalze moZravi masobrivi cekvebis formisac unda yofiliyo, romelsac Si-
naarsobrivad or jgufad gayofil, anu dapirispirebul mxareTa Soris Sejibreba, brZola
anda gaSaireba edo safuZvlad. aseTi ferxulebia: berZeni istorikosis qsenofontes mier
aRwerili mosinikebis sabrZolo fer£isa; 1925 wels fereidanSi iuri maris mier Cawerili
saqorwino fer£isa; saZeobo ferxisa _ mze Sina da mze gareTa da samaia (ix. cekva samaia);
Wanuri obiru, anu otraRodu; rafiel erisTavis mier aRwerili saqorwilo ferxisa _ qa-
lis mTxovnelebsa da patronebs Soris komediuri dialogi _ qaltacioba.
zemoCamoTvlil ferxisebSi moTamaSeni or wyebad, anu or ganad, iyofian da ase mobmiT
xelixelCakidebulebi an mxrebze gadawyobili xelebiT cekvaven, rigrigobiT mRerian da
erTmaneTs uaxlovdebian.
19
svanuri ferxulebi
rogorc qarTuli sacekvao xelovnebis warsulis Seswavla adasturebs, saqarTvelos
kuTxeebs Soris adrindeli warmoSobis ferxulebis simravliT yvelaze metad svaneTi
gamoirCeva. amJamad svanuri xalxuri qoreografia warmodgenilia ara mxolod uZvelesi
sacekvao xelovnebiT, aramed aq vxvdebiT Sua saukuneebisa da Semdegi periodis sruliad
originalur ferxulebsac, romelTa daskvniT sazeimo nawils mamakacTa ceruli agvir-
gvinebs (gamoricxuli araa qalis partniorobac vaJTan duetSi, oRond cerebze cekvis gar-
eSe). svanur qoreografias, garda ferxulebis tipis masobrivi cekvebisa da maTTan dakav-
Sirebuli cerulisa, sxva saxis raime cekva simReris an sakravis TanxlebiT ar SemorCenia.
svanuri ferxulebis ufro safuZvlianad Seswavlam (Cven mier Segrovebuli, Seswavlili
da gaanalizebulia daaxloebiT ocdaaTamde svanuri ferxuli) moiTxova Sinaarsobrivad
nawilobriv Segvecvala lili gvaramaZiseuli qarTuli ferxulebis klasifikaciis sami
jgufi (patriotuli, sabrZolo da sayofacxovrebo) da Segveqmna svanuri ferxulebis Si-
naarsiidan gamomdinare klasifikacia.
gTavazobT, Cven mier dadgenili rigis mixedviT, TiToeulis daxasiaTeba-analizsa da
Sesrulebis aRweras.
samonadiro ferxulebi
monadireebs, sazogadoebrivi Sromis monawileT, erTi mizani amoZravebdaT _ nadiro-
bis warmatebis uzrunvelyofa. am koleqtiur SromaSi vinc gansakuTrebulad gamoiCenda
Tavs, gmirad aRiarebdnen. saxelganTqmuli monadirisadmi xalxis Rrma pativiscema daedo
safuZvlad svanur ferxul lemCils _ dasaberebels, mravalJamiers _ dalocvas, Rrma
siberemde sicocxlis survebas. ferxuli eZRvneba svaneTSi saxelganTqmul monadires _
giorgis (gies), romelic kldeSi jixvs, tyeSi qurciks, mindorSi irems, mdinareSi kalmaxs
da zRvaSi Tevzs ar tovebda mounadirebels.
sayuradReboa `lemCilis~ teqstSi svani monadiris zRvaze nadirobis faqti. svanebi
dResdReobiT zRvidan moSorebiT (Savi zRvis CrdiloeTiT kavkasionis mTebSi) cxovroben,
magram maTs uZveles ferxulSi aRniSnulia zRvaze nadirobis SemTxveva, rac svanebis zR-
vispireTTan kavSirs gvavaraudebinebs.
sxva samonadiro ferxulebisagan gansxvavebiT, dResac svaneTSi `lemCils~ mxolod ma-
makacebi asruleben da qalebis monawileoba dauSvebelia. samonadiro cekvebisaTvis damax-
asiaTebeli am uZvelesi tradiciis SenarCunebas xeli Seuwyo fexis moZraobaTa kompleqsSi
mamakacTa mier cerileTis Setanam. es qalebisaTvis dauZlevel winaaRmdegobad iqca da
misi gadalaxva Seuferebladac miiCnies. am uZveles ferxulSi cerileTebis gamoyeneba
ufro metad amtkicebs azrs saqarTveloSi cerebze cekvis uZvelesi warmoSobis Sesaxeb.
amis dasadastureblad isic kmara, rom yvela uZvelesi svanuri ferxulis daskvniT nawil-
Si ceruli icekveba.
l e m C i l
wriuli ferxuli `lemCili~ Tavidan saSualo tempSi sruldeba, Semdeg _ aCqardeba (sa-
simRero masala igivea, fexis moZraoba ki icvleba).
ferxuli ewyoba wriulad. monawileoben mxolod mamakacebi.
20
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ wriulad erTmaneTis gverdiT, saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III poziciaSi.
xelebi _ qveganmklavi, erTmaneTis qamrebSi zurgs ukan CaWidebuli.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
meore taqtis pirveli meoTxedi (lem) _ marjvena fexi moSordeba iataks, moixreba
muxlisa da TeZos saxsarSi, aiweva zeviT, Semdeg daeSveba qveviT da isev aiweva (fexi iataks
ar exeba).
taqtis Semdegi meoTxedi (Ci) _ marjvena fexi mTeli terfiT daidgmeba marcxenis
win da marcxniv. erTdroulad sxeulis simZime gadava marjvenaze. marcxena TandaTanobiT
moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marcxniv. marjvenis qusli odnav
Sordeba iataks.
mesame taqtis pirveli ori mervedi (li-a) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. ama-
vdroulad marjvenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra.
21
nax. 1 nax. 2 nax. 3
taqtis Semdegi ori mervedi (o-da) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadgma.
erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT
Tavisuflad exeba iataks.
nax. 4 nax. 5 nax. 6
meoTxe taqtis pirveli meoTxedi (ia) _ ergceridan mTeli terfiT marjvena fexis
dadgma. sxeulis simZime gadadis marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavi-
suflad exeba iataks.
taqtis momdevno meoTxedi (qaS) _ marcxena fexis mTeli terfiT marjvenis win da
marjvniv dadgma (Wdoba). erTdroulad sxeulis simZime gadava marcxenaze. marjvena Tan-
daTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marjvniv. marcxena fexis
qusli odnav Sordeba iataks.
nax. 7 nax. 8 nax. 9
mexuTe taqtis pirveli meoTxedi (ho¡) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. ama-
vdroulad marcxenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra.
taqtis momdevno meoTxedi (da) _ haerSi gatanili marjvena fexi moZraobs ukan, ergce-
riT Seexeba iataks da ergcerzeve ukan gasrialdeba. TiTqos marjvenam marcxena aiyoliao,
isic ergcerze ukan srialebs. quslebi TandaTanobiT Sordeba erTmaneTs (marjvena fexis
qusli Sebrundeba marjvniv, marcxenasi _ marcxniv) da fexebi odnav moixreba muxlis sax-
sarSi.
meeqvse taqtis pirveli meoTxedi (gi) _ marjvena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da
haerSi iribad _ marcxenis win da marcxniv gaiqneva. erTdroulad daikvreba marcxena fexis
qusli (nax. 9).
taqtis Semdegi meoTxedi (va) _ marjvena fexi mTeli terfiT daidgmeba marjvniv. erT-
22
droulad sxeulis simZime gadadis marjvenaze, marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa
da TeZos saxsarSi, marjvena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 4).
meSvide taqtis pirveli ori mervedi (li-a) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli.
marjvena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 5).
taqtis momdevno ori mervedi (o-da) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadgma.
erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. adgilze darCenili marjvena er-
gceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 6).
merve taqtis pirveli meoTxedi (gi) _ marjvena fexi ergceridan mTeli terfis dakvriT
marjvniv daidgma. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marjvenaze. adgilze darCenili
marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 7).
taqtis Semdegi meoTxedi (e) _ marcxena fexis marjvenis ukan da marjvniv daidgma
(am dros marcxena fexi iataks ergceriT exeba da orive fexi muxlis saxsarSi odnav
moxrilia). Semdeg marjvena muxlis saxsarSi moixreba da gadainacvlebs marjvniv.
marcxena ergceridan mTeli terfiT Seexeba iataks da muxlis saxsarSi gaimarTeba
(nax. 1).
nax. 10 nax. 11 nax. 12
mecxre taqtis pirveli ori mervedi (o-i) _ marjvena fexis mTeli terfiT marcxenis
gverdiT dadgma (III pozicia).
taqtis momdevno ori mervedi (di-o) _ yovna (mecxre taqtis pirveli naxevari). aq mTa-
vrdeba saferxulo fexis moZraobaTa naerTi _ sacekvao fraza.
Semdeg sacekvao fraza iwyeba Tavidan:
meaTe taqti _ marjvena fexi moSordeba iataks, moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da
aiwevs zeviT, meore taqtis msgavsad.
aRwerili sacekvao fraza ganmeordeba ganusazRvrelad.
Semdeg iwyeba aCqarebuli nawili. teqsti da musika igivea, fexis moZraoba icvleba (am
nawilis fexis moZraobis aRwerisas SeiZleba teqstis nebismieri striqonis aReba. magali-
Tad: oi, dio kojas lia oda kvicras, hoi da demxa lia oda cire).
pirveli taqtis pirveli ori mervedi (o-i) _ marjvena fexi moSordeba iataks, moixre-
ba muxlis saxsarSi da gaiqneva haerSi _ win da marcxniv. erTdroulad marcxena cotaTi
moixreba muxlis saxsarSi da odnav daikvreba qusli (nax. 1, 9).
taqtis Semdegi ori mervedi (dio) _ marjvena fexi isev moixreba muxlis saxsarSi da
gaitaneba ukan _ haerSi. erTdroulad marcxena gaimarTeba muxlis saxsarSi da qusli mo-
Sordeba iataks (gamarTuli marcxena fexis ergcerze dgoma nax. 1).
meore taqtis pirveli meoTxedi (ko) _ marjvena fexis isev haerSi win da marcxniv
gaqneva. erTdroulad marcxenis muxlis saxsarSi mcired moxra da quslis odnav dakvra
(nax. 9).
taqtis Semdegi meoTxedi (jas) _ marjvena fexis terfiT dakvra. erTdroulad muxlis
saxsarSi moixreba marcxena (nax. 4).
mesame taqtis pirveli ori mervedi (li-a) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. ama-
vdroulad marjvena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 5).
23
taqtis momdevno ori mervedi (o-da) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadgma.
erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT
Tavisuflad exeba iataks (nax. 6).
meoTxe taqtis pirveli meoTxedi (kvic) _ ergceridan marjvena fexis mTeli terfiT
dadgma. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze. adgilze darCenili mar-
cxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 7).
taqtis Semdegi meoTxedi (ras) _ marcxena fexi daidgmeba marjvenis ukan da marjvniv
(am dros marcxena iataks ergceriT exeba da orive fexi muxlis saxsarSi odnav moixreba).
marjvena gadainacvlebs marjvniv. marcxena ergceridan mTeli terfiT Seexeba iataks da
muxlis saxsarSi gaimarTeba (nax. 11, 1).
Semdeg ferxulis aCqarebuli nawilis sacekvao fraza iwyeba Tavidan da a.S.
musikaluri da sacekvao frazebis damokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
`lemCilis~ pirveli nawilis musikaluri fraza rva taqts moicavs, sacekvao fraza
Svid-naxevarSi sruldeba (naxevari taqti yovnaa). amitom musikaluri da sacekvao fraze-
bis dasasruli erTmaneTs ar emTxveva. es gamowveulia imiT, rom sacekvao frazis _ merve,
meTeqvsmete, ocdameoTxe da a.S. taqtebis bolos _ muxlis saxsarSi moxrili marjvena
fexi haerSi rCeba, daidgmeba _ mecxre, meCvidmete, ocdamexuTe da a.S. _ taqtebis pir-
vel naxevarze.
yoveli sacekvao frazis dasawyisi emTxveva meaTe, meTvramete, ocdameeqvse da a.S.
taqtebis dasawyiss.
meore, aCqarebuli nawilis, musikaluri fraza rva taqts Seicavs, sacekvao fraza oTxSi
sruldeba. amis gamo pirveli sacekvao frazis dasasruli daemTxveva meoTxe musikaluri
taqtis dasasruls, Semdeg _ merve, meTormete, meTeqvsmete da a.S. taqtebisas.
SeniSvna: ferxuli `lemCili~ Cawerilia maci Sukvanis gadmocemis mixedviT.
25
oi, dio lemCi, lia oda iaqaS! hoi, dio, dasabereblo,
hoi, da giva lia oda, gie! hoi da, giorgi,
oi, dio xiTxvi, lia oda, isgvam! hoi da Seni ConguriT
oi, dio kojas, lia oda, kvicras oi dio kldeSi jixvs
ho da demxa lia oda cire. hoi da ar toveb
oi, dio cxekas, lia oda ierskens oi dio tyeSi qurciks
hoi da demxa lia oda cire, hoi da ar toveb
oi, dio minders lia oda laCvars oi dio mindorSi irmebs
hoi da demxa lia oda cire. hoi da ar toveb
oi, dio Walais lia oda kalmaxs oi dio WalaSi kalmaxs
hoi da demxa lia oda cire. hoi da ar toveb
oi, dio karvu lia oda jigan, oi dio karavi gedga
hoi, dio sofliS lia oda Txumas. hoi da soflis Tavze
oi, dio yairild lia oda jifran, oi da yavri efara
hoi, da RvaSaS lia oda ciliS. hoi da jixvis tyavisa...
dala kojas xelRvaJale
nadirobis qal-RvTaeba dalis kultisadmi miZRvnili ferxulebia dala kojas
xelRvaJale da bail beTqil.
nadirTa RvTaebis arseboba saqarTveloSi mxolod qalRvTaeba daliT ar amoiwureba.
sergi makalaTias cnobiT, ...hgoniaT, rom nadirs Tavisi sakuTari patroni hyavs. nadirobis
dros is evedreba am nadirTa patrons, romelic warmodgenilia `patara qalad.~ mecnieri
aseve miuTiTebs fSavSi nadirobis dros SemorCenili jadoqruli elementebis arsebobaze:
`Tu sanadirod wasuli nadirs esvris da aacdens, maSin ifiqrebs, rom Tofi Sekrulia avi
Tvalisagan da gauwmindurebuli.~ amitom sanadirod mimavali mebosle qals ar gaekareba,
Tofs ar esvris katas, yorans da ZaRls, romlebsac Tofis Sekvra SeuZliaT~ (s. makalaTia,
Tb. 1985, gv. 190).
dimitri janeliZe dalisadmi miZRvnili svanuri ferxulebidan asaxelebs meTxvar mares
(monadire) da monadire Corlas, romelTa mxolod saxelwodeba da teqstia cnobili, musi-
kaluri masala da fexis moZraobaTa kompleqsi _ ucnobia. `meTxvar maresa~ da `dala kojas
xelRvaJales~ Sinaarsi erTnairia, magram `meTxvar mareSi~ damatebiT kidev erTi personaJi
_ nadirobis kacRvTaeba afsaTi monawileobs, romelic ferxulis teqstSi dalis vaJiSvi-
lia da dalis axalSobilis gadarCenisaTvis monadires locavs.
ferxuli (monadire Corla) Sinaarsobrivad `bail beTqils~ emTxveva, magram Corla da-
lisagan isjeba ara siyvarulSi RalatisaTvis, aramed dalis samflobeloSi jixvebis didi
odenobiT daxocvisaTvis. Corlas mxsnelad wmida giorgi evlineba: marTalia, monadires
sasjelisagan mTlianad ver daixsnis (Corla kldidan Camovardnis Semdeg xeibrad rCeba),
magram sicocxles SeunarCunebs (d. janeliZe qarTuli Teatris xalxuri sawyisebi, Tb. 1948,
gv. 111-114).
rogorc irkveva, adamianis saxiT warmodgenili bunebrivi Zalis RvTaebad, anu anTro-
pomorful arsebad, saqarTveloSi gvxvdeba rogorc qalRvTaeba dali (fSaur variantSi
patara qali), aseve kacTRvTaeba afsaTi, amirani, oCopintre da TeTri saneba. SemTxve-
viTi ar unda iyos wmida giorgis monadireTa mfarvelad gamocxadebac. `qarTveli tomebis
warmarTuli religiis istoriis manZilze dali daaxloebuli Cans RvTaeba jg²ragTan (wmi-
da giorgisTan)... Tavdapirvelad jg²ragi da dali `tyis arsebani~ unda yofiliyvnen: dali
_ cxovelebisa da frinvelebis da jg²ragi _ mcenareebis sulTa gansaxierebani. albaT mas
Semdgom, rac es arsebani anTropomorful saxes iReben, isini mamrobiTi (jg²ragi) da mde-
26
drobiTi (dali) sqesis nadirT patronebad warmoisaxebian~ (vera bardaveliZe, `qarTuli
(svanuri) saweso grafikuli xelovnebis nimuSebi,~ Tb. 1953, gv. 88).
xevsureTSi monadireebi nadirobaSi warmatebas kacRvTaeba oCopintres SesTxoven: xe-
vsurebs axlac swamT, rom nadirT TavianTi mfarveli RvTaeba hyavT, uromlisodac mona-
dire nadirs ver mohklavs da verc veras daaklebs. xevsurebi am nadirTmfarvel RvTaebas
`oCopintres~ eZaxian...~ (iv. javaxiSvili qarTveli eris istoria, w. I, gv. 85).
sergi makalaTias cnobiT, xevsureTSi monadireebi `TeTr sanebas~ ZRvenT-sawiriT nadi-
robaSi xelis momarTvas SesTxovdnen (sergi makalaTia, `xevsureTi,~ Tb. 1984, gv. 231).
rac Seexeba dalis uSualo memkvidres amirans, igi `dalis memkvidreobas agrZelebs ro-
gorc ideurad, aseve piradi TvisebebiTac~ (mixeil Ciqovani, `mijaWvuli amirani,~ Tb. 1947,
gv. 95). vfiqrobT, swored es unda iyos safuZveli imisa, rom amiranis ferxuls svaneTSi `sa-
nadiros~ uwodeben.
SeuZlebelia imis mtkiceba, ramdeni aTaswleuli gvaSorebs nadirobis kultis Casaxvi-
dan dRemde, magram erTi ram cxadia: nadirobis RvTaebaTa warmoSobis safuZveli da masTan
dakavSirebuli qoreografia uSualod ukavSirdeba nadirobis periods.
rogorc viciT, mixeil Ciqovani TrialeTis vercxlis sasmisze gamoxatul niRbosanTa
saferxulo msvlelobas nadirobis qalRmerTis dalis pativsacem ritualad miiCnevs, ma-
gram dalis kultis warmoSobis xanas ufro meti aTaswleuli unda gvaSorebdes, Tumca da-
lisadmi Tayvaniscema Zv.w. II aTaswleulSic da mis Semdegac araa gamoricxuli.
istoriuli cnobebiT, adamianebma saqarTvelos teritoriaze soflis meurneobas rva
aTasi wlis win, neoliTis xanaSi, Cauyares safuZveli. matriarqati patriarqatiT Svidi
aTasi wlis winaT _ eneoliTis (spilenZ-qvis) xanaSi _ Seicvala. aqedan Cans, ramdenad
adrindelia nadirobis qalRvTaeba dalis kultis warmoSoba da ramdenad xangrZlivia ada-
mianTa yofasa da cnobierebaSi misi arseboba astraluri sxeulebis _ mzisa da mTvaris _
kultTan SedarebiT.
dalisa da, saerTod, samonadiro ferxulebma Cvenamde uniRbod moaRwies. adamianTa ma-
terialuri pirobebis SecvlasTan erTad TandaTanobiT daikarga pirvandeli yofiTi mniS-
vneloba da SemdegSi, rogorc winaparTa azrovnebis nayofi, istoriuli wyaro, mxolod
sawesCveulebo mniSvnelobiT SemorCa qarTul xalxur qoreografias.
svaneTSi mSvidobiani nadiris _ arCvis, jixvisa da irmis _ mfarveli RvTaeba dali Ta-
vis samflobeloSi _ TeTr kldeSi mSobiarobs. axalSobilis gatacebis mizniT, mtrulad
ganwyobili mglebi da yornebi kldis maxloblad trialeben. mSobiarobis Semdeg dalis kl-
didan Camouvardeba axalSobili, romelsac mglebi gaitaceben. mglebs gzaze monadire ger-
gili SemoxvdebaT. igi bavSvs gaaTavisuflebs da dedas daubrunebs. madlobis niSnad dali
dalocavs monadires _ nadirobidan xelcarieli arasodes dabrunebuliyo. am ferxulSi
Cadebuli legendis mixedviT nadirobis qalRvTaeba monadiris sikeTes sikeTiT upasuxebs.
Tumca sxva SemTxvevaSi dali sastik msajuladac gvevlineba _ (bail beTqilSi) siyvarulSi
RalatisTvis mkacrad sjis svaneTSi saxelganTqmul monadire beTqils:
erT dRes sofel mulaxisa da muJalis mcxovrebni Seikribnen da Caabes ferxuli. am dros
tyidan gamoxta TeTri jixvi, gadaWra ferxuli da fexebSi gauZvra monadire beTqils. am
ambiT gaocebulma xalxma moiTaTbira, vin dasdevneboda jixvs. arCevani beTqilze SeCerda.
jixvi Turme beTqilze Seyvarebul nadirobis qalRmerT dalis gamoegzavna, monadires ki
miwieri qali _ Tamari uyvarda. jixvma beTqili dalis samflobeloSi miiyvana. qalRmerTma
dainaxa Tu ara moaxloebuli beTqili, fexqveS miwa gamoacala: monadire kldeze marcxe-
na fexiT da marjvena nekiT daekida. beTqilma gamvlel monadires anderZi daubara: de-
das sakurTxze yovelTvis yveli da kvercxi hqondes, colma qvaze damitiros, Zmebma wveri
mouSvano da sxva.
aseve dasaja dalim monadire Corlac _ Tavis samflobeloSi jixvebis daxocvisaTvis.
saqarTveloSi nadirobis qalRvTaebis dalis mier monadireTa Seyvareba mxolod beT-
qiliT ar amoiwureba. cnobilia, rom boroti Zalebis winaaRmdeg mebrZoli keTili gmiri
27
amiranic nadirobis qalRvTaebis dalisa da Cveulebrivi monadiris sulkalmaxis (svanuri
variantiT darjenalis) siyvarulis nayofia: ...da maSin, rodesac monadire darjenali Ramis
gasaTevad dalis samflobeloSi mesamed darCeba, mZinare dalis miepareba monadiris koWli
coli da oqros nawnavebs SeaWris. diliT colze gabrazebuli darjenali Sin dabrundeba
da mas Semdeg aRarc wasula dalis samflobeloSi. dali dafexmZimdeba, magram Tmebis da-
kargvis gamo imdenad dauZlurdeba, rom mSobiarobas veRar SeZlebs. dalis kivilma Turme
kldis maxloblad sanadirod gamosuli monadiris (sulkalmaxis) yuradReba miipyro. igi
Sevida gamoqvabulSi, romelSic gasaocari silamazis oqrosTmiani dali iwva. momakvdavi
qalRmerTi tkivilisagan itanjeboda. dalim monadires sTxova: aiRe Cemi almasis dana,
mucelze gamWeri da Cvili amoiyvane. Tu vaJi iqneba, amirani daarqvi, Tu qali _ rac ginda.
Cemi Svili gmiri gamova. mucelSi mas rom dromde dascloda, iseTi iqneboda, TviT RmerT-
sac Seebmeboda. roca muclidan amoiyvan, sami Tve dekeulis faSvSi amyofe, samic _ kurosi.
Semdeg oqros akvanSi Caawvine da iamanis wyarosTan dadgi, Camoivlis RmerTi da did Zalas
daanaTlebs...~ (mixeil Ciqovani, `mijaWvuli amirani,~ Tb. 1947). monadirem aRasrula dalis
Txovna da RmerTmac amirans Tormeti uReli xar-kameCis Zala, mglis muxli da daqanebuli
zvavis Seudrekeloba daanaTla.
amiranis saxeli didi popularobiT sargeblobs qarTvel xalxSi. amiranis Tqmulebis
sxvadasxva varianti saqarTvelos yovel kuTxeSi gvxvdeba, magram, iv. javaxiSvilis azriT,
`svanur TqmulebebSi ukeT aris Semonaxuli moTxrobis uZvelesi xasiaTi~ (iv. javaxiSvili,
`qarTveli eris istoria,~ w. I, gv. 150).
amiranisadmi siyvaruli qarTvelma erma zepirsityvierebis garda musikasa da qoreo-
grafiaSic gamoxata. amiranis ferxuli, sanadiros saxelwodebiT, dRemde Semoinaxa zemo
svaneTis Zvelma Taobam. raWasac SemorCa amiranisadmi miZRvnili ferxuli, romelsac iq
Cveulebriv amirans uwodeben da `ambrolaurisa da onis raionebis yvela sofelSi amiranis
leqsebs ferxulis dros mRerian“ (mixeil Ciqovani, `mijaWvuli amirani,~ Tb. 1947, gv. 170).
amiranis Tqmulebis masStaburoba safuZvels gvaZlevs vifiqroT, rom amiranis fer-
xuli mTel saqarTveloSi iyo gavrcelebuli, Semdeg ki miviwyebas mieca da bolo dromde
am ferxulebis nimuSebi svaneTsa da raWas SemorCa. miuxedavad imisa, rom amiranis teqsti
orive kuTxeSi msgavsia, saferxulo fexi (fexis moZraobaTa wyoba), sasimRero melodia da
ritmi _ erTmaneTisagan sruliad gansxvavebuli.
amiranis, rogorc nadirobis kacRvTaebis, siyvarulze metyvelebs is faqtic, rom
sanadiro sruldeba yvela saero da saeklesio dResaswaulze sxva ferxulebTan _ liles-
Tan, didebaTa da laJRvaSTan _ erTad.
zogierTi mkvlevari amirans nadirobis qalRvTaebis dalis Svilad miiCnevs, zogic _
mzis Svilad, amitom saWirod CavTvaleT, amiranis ferxuli sanadiro Segvedarebina dalis
ferxulTan da mzis ferxulTan _ lilesTan, mogvexdina maTi struqturuli analizi da
maT Soris saerTo da ganmasxvavebeli gamogvevlina.
radganac amirani nadirobis qalRvTaebis dalis Sviladaa warmodgenili, amitom sacekvao
moZraobebis mxriv dalisa da amiranis ferxulebs Soris msgavseba ar unda iyos moulodne-
li: am ori ferxulis fexis moZraobaTa kompleqsSi Teqvsmeti moZraobidan ToTxmeti saer-
Toa. ratomRac amiranis ferxulsa da mzis ferxul `liles~ Soris ufro meti msgavsebaa _
fexis moZraobiT isini TiTqmis ar gansxvavdeba erTmaneTisagan.
`lile,~ mnaTobTa Tayvaniscemis erT-erTi nimuSi, nadirobasa da masTan dakavSirebul
kultTan SedarebiT, ufro gvianaa warmoSobili. amitom `liles~ msgavseba `amiranisa~ da
`dalis~ ferxulebTan gvafiqrebinebs, rom igi maTs safuZvelze warmoiSva. albaT am ms-
gavsebas nadirobis paralelurad mzesTan kavSiri daedo safuZvlad.
Cven mier ganxiluli samonadiro ferxulebi _ dala kojas xelRvaJale, bail beTqil
da amiranis ferxuli (sanadiro) _ erTmaneTisagan mxolod teqstiTa da musikaluri ma-
saliT gansxvavdeba. fexebis moZraobaTa mxriv maT Soris sagrZnobi msgavsebaa, magram sru-
liad gansxvavebulia samonadiro ferxuli lemCili.
samonadiro ferxulebis yvelaze adrindeli warmoSobis gamo maT Soris pirveloba, Cve-
28
ni azriT, dala kojas xelRvaJales~ ekuTvnis, romelic ara marto samonadiro ferxulebis
fexebis moZraobaTa kompleqsis safuZvelia, aramed TiTqmis yvela Semdeg aRmocenebuli
sxvadasxva Sinaarsis svanuri ferxuli masTanaa dakavSirebuli da masve enaTesaveba.
moZraobaTa aRwera
ferxuli ewyoba wriulad, monawileoben mamakacebi da qalebi.
sawyisi mdgomareoba _ wriulad erTmaneTis gverdiT, saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4
xelebi _ qveganmklavi, erTmaneTis qamrebSi zurgs ukan CaWidebuli. qalTa monawile-
obisas xelebi qvedaSvebulia da xelCakidebuli.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirvel taqti _ yovna.
taqtis bolo meoTxedi (ho) _ marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi da gaiqneva win
_ haerSi. erTdroulad marjvena mcire ergbuqni, aseve odnav daikvreba marjvenis qusli
_ saferxulo Cakruli marcxena fexiT (es, rogorc gare taqtis da, mosamzadebeli, fer-
xulSi Sesasvleli nawilia _ sacekvao frazis dasasruli).
meore taqtis pirveli ori mervedi (ri-re) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv
dadgma, erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze, adgilze darCenili marjvena
29
ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax.6).
taqtis bolo ori mervedi (ra-Sa) _ ergceridan marjvena fexis mTeli terfiT dadgma.
erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze, marcxena moixreba muxlis sax-
sarSi da gaiqneva win _ haerSi (nax.5).
mesame taqtis pirveli ori mervedi (re-ro) _ marcxena fexis mTeli terfiT mar-
cxniv dadgma, erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. marjvena Tan-
daTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi. marcxenis qusli odnav moSordeba iat-
aks (nax.8).
taqtis bolo meoTxedi (Sa) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli _ marjvena fexis
muxlis saxsarSi gamarTva da haerSi iribad marcxenis win da marcxniv gaqneva. marcxenis
quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.9).
meoTxe taqtis pirveli meoTxedi (ra) _ marjvena fexis terfiT marjvniv dadgma. erT-
droulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze, zetani odnav Sebrundeba marjvniv.
adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
nax. 13. nax. 14 nax. 15
taqtis meore meoTxedi (Sa) _ ergceridan marcxena fexis mTeli terfiT dadgma. erT-
droulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze, adgilze darCenili muxlis saxsarSi gamar-
Tuli marjvena fexi odnav moSordeba iataks (nax.9).
mexuTe taqtis pirveli ori mervedi (da-la) _ marjvena fexis mTeli terfiT dadgma.
erTdroulad sxeulis simZime gadadis marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT
Tavisuflad exeba iataks (nax.14).
taqtis Semdegi ori mervedi (ko-ja) _ marjvena fexze waxtomi quslis dakvriT. erT-
droulad marcxena ise moixreba muxlis saxsarSi da waiwevs win, rom marcxenis koWi marjve-
nis muxlis saxsris simaRleze moxvdes. marjvena odnav moixreba muxlis saxsarSi, marcxena
terfi gaiWimeba: mexuTe taqtze sruldeba mTiuluri cekvebisaTvis damaxasiaTebeli sada
muxlura winsvla.~
meeqvse taqtis pirveli ori mervedi (xel-Rva) _ marcxena fexis terfis marjvenis win
da marjvniv dadgma (Wdoba). sxeulis simZime gadadis marcxenaze. marjvena TandaTanobiT
moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marjvniv. marcxenis qusli odnav
Sordeba iataks (nax.8).
taqtis Semdegi ori mervedi (Ja-le) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. marcxena
fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.9).
meSvide taqtis pirveli ori mervedi (re-ro) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv
dadgma. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. adgilze darCenili mar-
jvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax.7).
taqtis momdevno meoTxedi (Sa) _ ergceridan marcxena fexis terfiT dadgma. sxeulis
simZime gadainacvlebs marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks (nax.6).
merve taqtis pirveli meoTxedi (ra) _ marjvena fexi mTeli terfiT da idgmeba
marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadava marjvenaze, marcxena TandaTano-
biT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi, marjvenis qusli odnav moSordeba iataks
(nax. 4).
30
taqtis momdevno meoTxedi (Sa) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. amavdroulad
marjvenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.5).
aq mTavrdeba sacekvao fraza.
Semdegi taqtidan fraza iwyeba Tavidan da meordeba ganusazRvrelad _ pirvel taqtze
dauyovneblad.
mecxre taqtis pirveli ori mervedi (Sa-i) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv
dadgma. sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT
Tavisuflad exeba iataks (nax.6).
taqtis Semdegi meoTxedi (ho) _ marjvena fexis ergceridan mTeli terfiT dadgma. sxe-
ulis simZime gadainacvlebs marjvenaze. marcxena moixreba muxlis saxsarSi da gaiqneva win
_ haerSi. mecxre taqtze sruldeba igive, rac meore taqtis pirveli sacekvao frazis Ses-
rulebisas (nax.5).
musikaluri da sacekvao frazebis damokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
dala kojas xelRvaJale
31
Sai ho, rire raSa reroSa raSa, dali kldeSi mSobiarobs,
dala kojas xelRvajale, reroSa raSa, mSobiarobs TeTr kldeSi,
Sai ho, rire raSa, reroSa raSa, zeviT yornebi dafrinaven,
xelRvaJale TeTnam kojas, reroSa raSa, qveviT mglebi elian msxverpls (bavSvs).
Sai ho, rire raSa, reroSa raSa, Cvili bavSvi kldeze gadavarda,
Cuqvan Txelar xoylpunex, reroSa raSa, ucbad staces piri qveviT mglebma
Sai ho, rire raSa, reroSa raSa, gaaqanes mindorSi ...
CinCer kojas qavxaSyeda, reroSa raSa,
Sai ho, rire raSa, reroSa raSa,
Ji esfxiWec Cuqvan Txerald, reroSa raSa,
Sai ho, rire raSa, reroSa raSa...
32
s a n a d i r oamiranis ferxuli
`sanadiro~ Sinaarsobrivad amiranisa da misi Zmebis sanadirod wasvlas exeba. ferxuli
ewyoba wriulad, monawileoben mamakacebi da qalebi.
SeniSvna: `amiranis ferxuli~ svaneTSi mxolod qarTuli teqstiT gvxvdeba. SesaZlebe-
lia, mTel saqarTveloSi gavrcelebuli `amiranis ferxuli~ svaneTSi mezobeli raWis ga-
vliT Sevida.
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ wriulad, saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qveganmklavi, erTmaneTis qamrebSi zurgs ukan CaWidebuli. qalebis monawile-
obisas qali mamakacTan xelixelCakidebulia.
musikaluri zoma _ 4/4
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
taqtis bolo meoTxedi wertiliT (va) _ marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra da win
_ haerSi gaqneva. erTdroulad marjvena fexze mcire ergbuqni da marjvena quslis odnav
dakvra _ saferxuli Cakruli marcxena fexiT (nax. 13).
33
es mosamzadebeli, ferxulSi Sesasvleli nawilia, rogorc gare taqtis da (ufro swo-
rad, ferxulis sacekvao frazis dasasruli).
meore taqtis pirveli ori mervedi (di-ro) _ marcxena fexis terfiT marcxniv dadg-
ma. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. adgilze darCenili marjvena
ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 6).
taqtis momdevno meoTxedi (sa) _ marjvena fexis ergceridan mTeli terfiT dadgma.
erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze. marcxenis muxlis saxsarSi odnav
moxra da win _ haerSi gaqneva (nax. 5).
taqtis momdevno meoTxedi wertiliT (me) _ marcxena fexis mTeli terfiT mar-
cxniv dadgma. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze, marjvena
TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi. marcxenis qusli odnav Sordeba
iataks (nax. 8).
taqtis bolo mervedi (vi) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. marjvenis muxlis
saxsarSi gamarTvasTan erTad, marcxenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra
(nax. 9).
mesame taqtis pirveli ori mervedi (mi-si) _ marjvena fexis mTeli terfis dakvriT
marjvniv dadgma, sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze da zetani odnav Sebrundeba
marjvniv. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 14).
taqtis momdevno meoTxedi (oda) _ marcxena fexis mTeli terfiT dadgma, sxeulis
simZime gadadis marcxenaze. adgilze darCenili, muxlis saxsarSi gamarTuli marjvena
odnav moSordeba iataks (nax. 9).
taqtis momdevno ori mervedi (sa-na) _ marjvena fexis terfiT dadgma, sxeulis simZime
gadainacvlebs marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iat-
aks (nax. 14).
taqtis bolo ori mervedi (i-va) _ marjvena fexze waxtomi quslis dakvriT. erTdrou-
lad marcxena moSordeba iataks, moixreba muxlis saxsarSi da ise waiweva win, rom marcxenis
koWi marjvena muxlis saxsarTan moxvdes. marjvena odnav moixreba muxlis saxsarSi, marcx-
enis terfi gaiWimeba _ mesame taqtis meore naxevarze sruldeba `sada muxlura winsvla~
(nax. 15).
meoTxe taqtis pirveli ori mervedi (di-ro) _ marcxena fexis mTeli terfiT marjve-
nis win da marjvniv dadgma (Wdoba). sxeulis simZime gadainavclebs marcxenaze. marjvena
TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marjvniv. marcxena
fexis qusli odnav moSordeba iataks (nax. 8).
taqtis momdevno meoTxedi (sa) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. amasTan erTad
marcxenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 9).
taqtis momdevno meoTxedi wertiliT (me) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv
dadgma. erTdroulad sxeulis simZimis marjvenaze gadasvla. marcxena TandaTanobiT
moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi, marjvenis qusli odnav moSordeba iataks (nax. 4).
taqtis bolo mervedi (vi) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. erTdroulad mar-
jvena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.5).
aq mTavrdeba sacekvao fraza.
momdevno mexuTe taqtis pirveli ori mervedi (mi-si) _ sacekvao fraza iwyeba Tavidan
da meordeba ganusazRvrelad, pirvel taqtze dauyovneblad. marcxena fexi mTeli ter-
fiT daidgmeba marcxniv. sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze, adgilze darCenili
marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 6).
taqtis momdevno meoTxedi (oda) _ ergceridan marjvena fexis terfiT dadgma, sxe-
ulis simZimis marjvenaze gadanacvleba, marcxenis muxlis saxsarSi odnav moxra da win _
haerSi gaqneva (nax. 5).
taqtis momdevno ori mervedi (sa-na) _ marcxena fexis terfiT marcxniv dadgma, sxeulis
simZime gadainacvlebs marcxenaze. marjvena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsar-
Si, marcxenis qusli odnav moSordeba iataks. (nax. 8).
taqtis bolo ori mervedi (i-va) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. amasTanave mar-
cxenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.9).
34
ferxuli `sanadiros~ musikaluri da sacekvao frazebis damokidebuleba grafikulad
ase gamoisaxeba:
musikaluri fraza ortaqtiania, sacekvao fraza ki sam taqtSi Tavsdeba. vinaidan
pirvel musikalur taqtze ZiriTadad yovnaa, pirveli sacekvao frazis dasasruli daem-
Txveva meoTxe taqtis daboloebas, Semdeg meSvide, meaTe, mecamete, meTeqvsmete da a.S.
taqtebisas.
sanadiroamiranis ferxuli
35
sanadirosa meviareT
amirani da Zmani misi
win iremi Segveyara
oqrosivo qonda da rqebi misi
SeveivovxedeT da mevefareT
munaxisio qveS, qveS mevefareT
deveivaCoqeT da vesroleT
orbeWs Sua da SemovtyorcneT
argaiosdinsa da cvari sisxli
dRisiTio vsdieT da Rame vsdeqiT
ar daviovkargeT kvali misi
aveivagviZRva da qveS CagviZRva
balxeTisio Sua da koSki idga
koSki ivo iyo da adamxnisa
samjerivo irgvliva SemouareT
versadivo navxeTa kari misi
amiivoranma da qusli Cakra
Sig Caivostexa da kari misi
karebsivo ukana kubo idga
kuboivo idga da adamxnisa...
36
religiur-ritualuri ferxulebi
samonadiro da totemuri cekvebis ganviTarebis etapi religiur-ritualuri ferxule-
bia.
qarTul folklorSi mnaTobTa Tayvaniscemis amsaxveli uamravi simRera-leqsia, Tundac
aseTi _ megruli xalxuri leqsi:
mze dedaa Cemi,
mTvare mamaa Cemi,
mokaSkaSe varskvlavebi
da da Zmaa Cemi.
astraluri sxeulebisadmi pativiscemaze metyvelebs Weduri xelovnebis uZvelesi nimuSebi.
svaneTSi mTvaris pativsacemad lamproba da SuSpari scodniaT. `lamprobisas~ xalxi
RamiT, anTebuli aryis xeebis CiraRdnebiT, ugalobda mTvares. es dResaswauli zamTarSi
24 ianvars _ mTvaris dabadebis dRes _ imarTeboda.
`SuSpari~ lxinis saxeliTac iyo cnobili: wreSi an or mwkrivs Soris erTi-ori mocekvave
TavdaviwyebiT cekvavda. es cekva imdenad gavrcelda saqarTveloSi, rom cekva-TamaSisa da
mxiarulebis zogad saxelad iqca.
qarTveli tomebi mTvaresTan erTad did pativs scemdnen mzes (mzis kulti ufro mogvi-
anebiT warmoiSva). xalxuri gadmocemiT, ferxuli _ wre-wreSi Casmuli ori wre _ gamoxatavs
mzisa da mTvaris moZraobas. mzisadmi didi pativiscema miwaTmoqmedebas ukavSirdeboda da mT-
vareze aranaklebi popularobiT sargeblobda qarTvel tomebs Soris. amis nimuSia svaneTSi
dRemde SemorCenili ferxuli lile, romlis fesvebi Soreul warsulSi unda veZioT.
svaneTma `liles~ garda Semoinaxa warmarTuli xanis religiur-ritualuri ferxulebi
_ didebaTa, laJRvaS, adrekila¡ da sxva.
`lileSi~ svanebi aqeben da adideben mzes. `didebaTa~ da `laJRvaSic~ RmerTebis sadide-
bladaa Seqmnili.
nayofierebisa da Svilierebis kulti gazafxulis xalxur sanaxaoba-warmodgenebSi _
berikaobasa da yeenobaSia SemorCenili. msgavsi dResaswaulebidan svaneTSi cnobili iyo
muryvamoba (koSkoba), romlis drosac asrulebdnen ferxul `adrekilas.~
es ferxuli qvemo svaneTSi dRemdea Semonaxuli. teqsti adrekilas wasvliT iwyeba _ `oo,
adrekila i amCed, oio, amCed~ (oo, adrekila wavida, oio, wavida). adrekilas wasvla ukavSirdeba
zamTris dadgomas (mousavlianobas), mosvla _ gazafxuls _ bunebis gamococxlebas.
Cven mier Caweril teqstSi adrekila midis. am miniSnebiT `adrekila¡~ unda Sesrule-
buliyo zamTarSi. gazafxulze SesasrulebelSi ki Sesabamisi cvlileba moxdeboda.
l i l e
moZraobaTa aRwera
meferxuleni _ mamakacebi da qalebi _ ewyobian wriulad.
sawyisi mdgomareoba _ wriulad erTmaneTis gverdiT, saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qveganmklavi _ erTmaneTis qamrebSi zurgs ukan CaWidebuli.
qalebis monawileobisas _ qvedaSvebuli da xelixelCakidebuli.
musikaluri zoma _ 6/8.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
37
taqtis bolo mervedi (o) _ marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra da win _ haerSi gaqne-
va. erTdroulad marcxena fexiT mcire ergbuqni. marjvenis quslis odnav dakvra _ safer-
xulo Cakruli marcxena fexiT (nax. 13). es mosamzadebeli, ferxulSi Sesasvleli nawilia,
rogorc gare taqtis da _ ferxulis sacekvao frazis dasasruli.
meore taqtis pirveli mervedi da momdevno meoTxedi (is-kva) _ marcxena fexis mTeli
terfiT marcxniv dadgma, erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze. adgilze dar-
Cenili marjvena fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 6).
taqtis momdevno meoTxedi wertiliT (mi) _ marjvena fexis ergceridan mTeli ter-
fiT dadgma. sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze, marcxena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks (nax. 7).
mesame taqtis pirveli mervedi da momdevno meoTxedi (di-da) _ marcxena fexis ter-
fiT marjvenis win da marjvniv gadadgma (Wdoba), sxeulis simZimis marcxenaze gadasvla.
marjvena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marjvniv.
marcxenis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 8).
taqtis momdevno mervedi da meoTxedi (bi-o) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli.
amasTanave marcxena fexis qusli dakvriT Seexeba iataks, odnav moixreba muxlis saxsarSi
(nax. 9).
meoTxe taqtis pirveli ori mervedi (ril-gva) _ marjvena fexis mTeli terfiT mar-
jvniv dadgma. erTdroulad sxeulis simZimis marjvenaze gadasvla da zetanis marjvniv
odnav Semobruneba. adgilze darCenili marcxena fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks
(nax.14).
taqtis momdevno naxevari (ia) _ marcxena fexis ergceridan mTeli terfiT dadgma. erT-
droulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze, marjvena odnav Sordeba iataks (nax. 9).
mexuTe taqtis pirveli mervedi da momdevno meoTxedi (Si-a) _ marjvena fexiT
38
Cveulebrivi nabiji. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marjvenaze. adgilze darCeni-
li marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 14).
taqtis momdevno meoTxedi wertiliT (dai) _ mcire waxtomi marjvena fexze quslis
dakvriT. erTdroulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi da ise waiwevs win, rom marcxena
fexis koWi moxvdes marjvenis muxlis saxsarTan. marjvenac odnav moixreba muxlis saxsar-
Si, marcxena fexis terfi gaiWimeba _ mexuTe taqtze sruldeba mTiuluri cekvebisaTvis
damaxasiaTebeli `sada muxlura winsvla~ (nax. 15).
meeqvse taqtis pirveli meoTxedi wertiliT (Sa) _ marcxena fexi mTeli terfiT
daidgmeba marjvenis win da marjvniv (Wdoba). erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs
marcxenaze. marjvena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs
marjvniv, marcxena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 8).
taqtis Semdegi mervedi da meoTxedi (i-da) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli
_ muxlis saxsarSi gamarTuli marjvena fexi iribad gaiqneva haerSi marcxenis win da
marcxniv. amasTan erTad marcxena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra
(nax. 9).
meSvide taqtis pirveli mervedi da momdevno meoTxedi (li-le) _ marjvena fexi mTe-
li terfiT daidgmeba marjvniv, erTdroulad sxeulis simZime gadava masze. marcxena moS-
ordeba iataks da TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi, marjvena fexis qusli
odnav Sordeba iataks (nax. 4).
taqtis bolo meoTxedi wertiliT (i) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli amasTan
erTad marjvena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 5).
momdevno taqtidan sacekvao fraza iwyeba Tavidan da meordeba ganusazRvrelad _
pirveli taqtis yovnis gareSe _ merve taqtis pirveli meoTxedi wertiliT (Sa) _ marcx-
ena fexi daidgmeba marcxniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze. adgilze
darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 6).
taqtis momdevno mervedi da meoTxedi (i-da) _ marjvena fexis ergceridan mTeli ter-
fiT dadgma. sxeulis simZime gadava marjvenaze, marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iat-
aks, rogorc meore taqtze _ pirveli sacekvao frazis Sesrulebisas (nax. 7).
musikaluri da sacekvao frazebis damokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
musikaluri fraza dasawyisSi Seicavs Svid, Semdeg _ rva taqts, sacekvao fraza ki eqvs-
Si Tavsdeba. musikaluri da sacekvao frazebis daboloeba erTmaneTs damTxveva meSvide,
ocdameTerTmete, ormocdameTxuTmete, samocdamecxramete da a.S. taqtebze.
40
Saida, lileda, isgvami didabio xoSama RermaTa, Saida, lile,
Saida, lileda, oqraSi samkalivo rilgvoia, Sileda, Saida, lile,
Saida, lileda, didabi xoSmio RerbaTa, Saida, lile,
Saida, lileda, xainari jirdaxvo sgaS lalgena, Saida, lile,
Saida, lileo, muWvar xaganx Sim oqraSi, Saida, lile,
Saida, lileo, hakvdari xagan monadire, Saida, lileo,
Saida, lileo, gicral jirdax sgaS lacmena, Saida, lile,
Saida, lileo, muWvar xanganx dim yoryejele, Saida, lile,
Saida, lileo, hakvdar xagan dim xorxazale, Saida, lile,
Saida, lileo, yias xorkulax dim ruJnale, Saida, lile...
Saida, lileo, dideba Senda rilgvaia, Siada, Saida, lile,
Saida, lileo, oqros samkaulo rilgvaia, Siada Saida, lile,
Saida, lileo, dideba did RmerTsa, Saida, lile,
Saida, lileo, xarebi gyavdaT Sesawiravi, Saida lile,
Saida, lileo, rqebi hqondaT yvelas oqrosi, Saida, lile,
Saida, lileo, kudebi hqondaT kargi moyvanili, Saida, lile,
Saida, lileo, yoCebi gyavdaT Sesawiravi, Saida, lile,
Saida, lileo, rqebi hqondaT dagrexilebi, Saida, lile,
Saida, lileo, kudebi hqondaT aprexilebi, Saida, lile,
Saida, lileo, yelze ekidaT zarebi, Saida, lile...
41
l a J R v a S
laJRvaS winamZRols niSnavs. monawileoben mamakacebi da qalebi.
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ meferxuleni dganan wriulad saxiT centrisaken.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qvedaSvebuli da xelixelCakidebuli.
musikaluri zoma _ 4/4.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
taqtis meore naxevris naxevriani noti (o) _ marjvena fexis muxlis saxsarSi moxra da
haerSi win gatana. erTdroulad marcxenaze mcire ergbuqni da quslis odnav dakvra _ saf-
erxulo Cakruli marjvena fexiT (mosamzadebeli, ferxulSi Sesasvleli nawili, rogorc
gare taqtis da _ sacekvao frazis dasasruli).
meore taqtis pirveli meoTxedi (is) _ marjvena fexis terfiT marjvniv dadgma.
erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze, adgilze darCenili marcxena
ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 7).
taqtis momdevno ori mervedi (gva-mi) _ marcxena fexis marjvenasTan mitana da mTeli ter-
fiT marjvenis gverdiT dadgma. sxeulis simZimis TandaTanobiT marcxenaze gadasvla (nax. 12).
taqtis naxevari notis pirveli naxevari (o) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv
dadgma. sxeulis simZimis marjvenaze gadasvla. marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa da
42
TeZos saxsarSi. marjvena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 4).
taqtis naxevari notis meore naxevari (o) _ marcxena fexis muxlis saxsarSi gamarTva
da win _ haerSi gaqneva. erTdroulad marjvena quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav
moxra (nax. 5).
Semdeg sacekvao fraza sruldeba piriqiT:
mesame taqtis pirveli meoTxedi (di) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadg-
ma. erTdroulad sxeulis simZimis marcxenaze gadasvla. adgilze darCenili marjvena
ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 6).
taqtis meore meoTxedi (dab) _ marjvena fexis marcxenasTan mitana da mTeli terfiT
marcxenis gverdiT dadgma. sxeulis simZime gadadis marjvenaze (nax. 12).
(nax. 16).
taqtis momdevno ori mervedi (li-a) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadgma.
sxeulis simZime gadadis marcxenaze. marjvena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos
saxsarSi, marcxena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 8).
taqtis bolo ori mervedi (o-da) _ marjvena fexis muxlis saxsarSi gamarTva da win _
haerSi gaqneva. erTdroulad marcxenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 9)
da a.S. sacekvao fraza xan marjvena fexiT iwyeba, xan _ marcxenaTi. aseve sxeuli odnav xan mar-
jvniv gadaixreba, xan _ marcxniv. amitomac SeiZleba iTqvas, rom ferxuli `laJRvaS~ adgilze
sruldeba. Tumca gamoricxuli araa ferxulis marjvniv moZraobac.
`laJRvaSis~ damTavrebis Semdeg, imave aCqarebul simReraze, xelixelCakidebuli
wyvilebi adgilze jvaredinad (mxardamxar) asruleben `ceruls~.
meore nawilSi vaJTa, qalTa da qal-vaJTa wyvilebi monawileoben. `cerulSi~ qalebi
cerileTebs ufro nazad da cerebze Seudgomlad asruleben (`cerulis~ moZraobebze qve-
moT dawvrilebiT visaubrebT).
musikaluri da sacekvao frazebis damokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
musikaluri fraza Seicavs eqvs taqts, sacekvao fraza orSi sruldeba. vinaidan dasawy-
isSi sacekvao frazis pirveli taqti yovnaa, amitom pirveli sacekvao frazis dasasruli
daemTxveva mesame taqtisas, Semdeg _ mexuTis, meSvidis, mecxris, meTerTmetis da a.S.
dasasruls.
am SemTxvevaSi musikaluri da sacekvao frazebis daboloebani erTmaneTs TiTqmis ar emTxveva.
44
voi dili oi isgvamio didab lia oda rilgoio
Saidili oda, raidili ooo.
voi dili oi voqvraSio samkal lia oda rilgoio
Saidil oda, raidili ooo.
voi dili oi xainario jirdax liaoda sgalSlalgenao
Saidil oda, raidili ooo.
voi dili oi muWvario xaganx lia oda SemoqvreSio
Saidil oda, raidili ooo,
voi dili oi hakvdario xaganx lia oda dim wowdareo
Saidil oda, raidili ooo
voi dili oi gicralio jirdax liaoda sgaS lalgenao
Saidil oda, raidili ooo...
45
voi dili oi muWvario xaganx liaoda Simyoryvjaleo
Saidil oda, raidili ooo
voi dili oi hakvdario xaganx liaoda Sim xvarxvzaleo
Saidil oda, raidili ooo
voi dili oi ikvaio Cxalex liaoda zag-zagrio
Saidil oda, raidili ooo
voi dili oi qouldio jiganx laida dim lemuryvamio
Saidil oda, raidili ooo
voi dili oi Zrvidildio jecxahx liaoda dim oqvraSio
Saidil oda, raidili ooo...
dideba Senda, oqros samkaulo
xarebi gyavdaT Sesawiravi,
es xarebi iyvnen oqros rqebiani,
kudebi hqondaT kai moyvanili,
yoCebi gyavdaT Sesawiravi,
imaTac rqebi hqondaT dagrexili,
kudebi hqondaT jiSiani, msuqani,
xtodnen mTis wverebze,
saxli gedgaT koSkiani,
oqros zRudiT iyo garSemortymuli...
46
sabrZolo da meomrul-laSqruli ferxulebi
sabrZolo Sinaarsis or da samsarTuliani ferxulebi cnobilia orsarTulas an ze-
myrelos saxelwodebiT. aseTi ferxulebi gavrcelebuli iyo mTel saqarTveloSi. fiqro-
ben, `zemyrelos~ samxedro-saomari mniSvneloba hqonda: meomrebi dgebodnen erTmaneTis
mxrebze da ieriSiT iRebdnen mtris cixe-simagres. mSvidobian periodSi ki ori an samsar-
Tuliani ferxulebi sasporto xasiaTisa iyo. `zemyrelos~ saxelwodebiT or da samsarTu-
liani ferxulebi gvxvdeba qarTlSi, kaxeTsa da xevSi. aseT ferxuls mesxeTSi samyrelos
uwodeben, svaneTSi _ mirmiqelas, TuSeTSi _ qorbeRelas, xevSi _ abarbare-barbares.
sulxan-sabas ganmartebiT, `qori~ saxlze agebul saxls niSnavs.
Tu gaviTvaliswinebT, rom qor qarTulSi saxlis zogadi saxelia (svanuradac saxls niS-
navs), maSin qorbeRela saxlisa da beRelisagan Semdgari Zveli qarTuli orsarTuliani
nageboba unda iyos, romelic, Cveni azriT, safuZveli gamxdara TuSeTSi sarTulebis prin-
cipiT agebuli ferxulis saxelwodebisa _ `qorbeRela~
meomrul-laSqrul ferxulebs miekuTvneba: mirmiqela, yansav yifiane, iav qalTi, mur-
za i beqsil, laSgar, gau gavxe, uSgvla lasma, usgvir laSgar, Tamar dedfal...
mirmiqela svaneTSi muramuldi qulas saxeliTac gvxvdeba. ori an samsarTuliania da
mamakacebi asruleben.
murza i beqsil Zmebis _ murza da beqsilis _ vaJkacobas, razmis Seqmnasa da salaSqrod
wasvlas ukavSirdeba.
laSqrobasa da cioy dadeSqelianis saxelTanaa dakavSirebuli `usgvir laSgar,~ am fer-
xuls zogan cioy maxvSsac uwodeben.
Tamar mefis svaneTSi abrZanebas ukavSirdeba ferxuli Tamar dedfal or variantad:
Tamar dedfal ravqensia da Tamar dedfal saieriSo. pirvelSi qeba-didebas asxamen Tamar
mefes. teqstis dasawyisSive meleqses TiTqos uWirs Tamaris sakadrisi Sairis Tqma: ravqen-
sia ar mindai irSa voi tyirSa~ (ra vqna, ver vityvi Sairsa). swored am frazidan unda mieRo
ferxuls saxelwodeba _ `Tamar dedfal ravqensia.~ zogjer ferxuli SemoklebiT mxolod
`ravqensias~ saxeliTac gvxvdeba.
meore varianti _ `Tamar dedfal saieriSo~ _ aseve Tamaris pativsacemadaa Seqmnili.
umRerian mefis silamazes, misi cxenis aRkazmulobas da sxva. xalxi TamarSi, silamazis da
sinazis garda, raindsa da mebrZols, saxelmwifo da politikur moRvawes, mxedarTmTavars
xedavda. aseTi gaazreba daedo safuZvlad svanuri ferxulis `Tamar dedfalis~ sabrZolo
ferxulebis jgufSi Setanas.
amJamad orive varianti erTmaneTis mimdevrobiT sruldeba _ jer `Tamar dedfal
ravqensia,~ Semdeg _ `Tamar dedfal saieriSo.~
m i r m i q e l a
samsarTuliani svanuri ferxuli mirmiqela d. ioselianma aRwera: `svifze (moedani
wminda cacxvTan) daiwyo sadResaswaulo ferxuli. Tormetma yvelaze Ronierma mamakacma
CasWida xeli erTmaneTs sartyelSi da sakuTari simReris akompanementiT daiwyo mxne da
elastikuri cekva. isini trialebdnen da erT fexze iCoqebdnen, Semdeg ki fexs win gamos-
wevdnen. male kidev Tormeti kaci moxdenilad Seaxta maT zurgze da Seqmnes meore sarTu-
li. maT Seasxda kidev Tormeti. samsarTuliani ferxuli trialebda, cekvavda da mRero-
da, ejibreboda erTmaneTs sxvadasxva gamogonebaSi. es grZeldeboda manamde, sanam qvemoT
myofni daixelTebdnen dros da Camoyridnen zemoTebs damswreTa sicil-xarxarSi...~ (lili
gvaramaZe, `qarTuli xalxuri qoreografia,~ 1953).
muramuldi qula aRwera dimitri janeliZem: `svaneTSi Semonaxuli ferxuli _ `mu-
ramuldi qula~ _ iseTi orsarTuliani saferxulo wyobaa, rodesac zeda da qveda mwyo-
bri urTierTdapirispirebulia da maT Soris dialogi imarTeba. qveda mwyobri CamogdebiT
emuqreba zeda mwyobrs. zeda mwyobri ki upasuxebs qvedas, rom ar eSinia misi xrikebisa. roca
47
cekva da simRera aCqardeba, qvedaurebi dros uSovnian da Zirs dascemen zeda mwyobrs. sam-
wuxarod, am saferxulo TamaSobis teqsti Senaxuli ar aris~ (dimitri janeliZe qarTuli
Teatris xalxuri sawyisebi, 1948, gv.161).
`muramuldi qulas~ besarion niJaraZe garToba-TamaSobas miakuTvnebs da dimitri
janeliZis msgavsad aRwers.
Cven mier svaneTSi Cawerili orsarTuliani ferxuli `mirmiqelac~ sabrZolo Sinaar-
sisaa: mamakacTa erTi jgufi Sekravs wres, CaiCoqebs da maT mxrebze Seadgeba meore jgu-
fi. orsarTuliani ferxuli moZraobs wreze marjvniv. `mirmiqelas~ qveda sarTuli zedas
CamoyriT emuqreba, zeda sarTuls ar eSinia. bolos qveda dros ixelTebs, zedas Camoy-
ris da saerTo cekva-TamaSi iwyeba. Semdeg `Sinavorgils~ cekvaven, bolos _ `ceruls.~
`mirmiqelaSi~ monawileoben mamakacebi, qalebi mxolod `Sinavorgilis~ dros CaerTvebian.
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ wriulad erTmaneTis gverdiT saxiT centrisaken dgoma.
qveda sarTulis fexi IV poziciaSi. zeda sarTulis monawileTa marjvena fexi qveda mar-
jvniv mdgomi mamakacis marcxena mxarzea, marcxena _ marcxniv mdgomis marjvena mxarze.
musikaluri zoma _ 4/4.
pirveli taqti _ yovna.
meore taqtis pirveli da meore meoTxedi (Ji-qan) _ marjvena fexis gadadgma marjvniv.
erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze. adgilze darCenili marcxena
terfiT Tavisuflad exeba iataks.
taqtis mesame da meoTxe meoTxedi (xva-rid) _ marcxena fexis marjvenasTan midgma. er-
Tdroulad sxeulis simZimis marcxenaze gadasvla (nax. 12) da a.S. _ yoveli taqtis pirvel
naxevarze marjvena gadaidgmeba marjvniv, taqtis meore naxevarze _ marcxena miidgmeba
marjvenasTan. dasasrul, qveda sarTuli gamoecleba da zedas Camoyris.
nax. 17
48
mirmiqela
I gundi _ qveda _ ori mirmiqela Jiqan xarid Cuajkvaned ho,
II gundi _ zeda _ ori mirmiqela Jiqan xvarid deSankvaned ho,
I gundi _ qveda _ ori mirmiqela foks eCqadnen foys ajyviCed ho,
II gundi _ zeda _ ori mirmiqela deS enqadnen deS anyviCed ho,
I gundi _ qveda _ ori mirmiqela barjs eCqadnen barjs ajyviCed ho,
II gundi _ zeda _ ori mirmiqela deS enqadnen deS anyviCed ho da a.S.
I gundi, qveda _ ori, mirmiqela, zeviT xarT da CamogagdebT, ho,
II gundi, zeda _ ori, mirmiqela, zeviT varT da ver CamogvagdebT, ho,
I gundi, qveda _ ori, mirmiqela, TeZos agacdenT, TeZos mogamtvrevT, ho,
II gundi, zeda _ ori, mirmiqela, ver agvacdenT, ver mogvamtvrevT, ho,
I gundi, qveda _ ori, mirmiqela, mxars agacdenT, mxars mogamtvrevT, ho,
II gundi, zeda _ ori, mirmiqela, ver agvacdenT, ver mogvamtvrevT, ho da a.S.
49
i a v q a l T i
iav qalTi raWis erT-erT sofelSi svanebis laSqrobas ukavSirdeba. teqstSi Cans, rom
sofeli qalTi mxiarulia, mocekvave, qviani, laSqrobisaTvis saziano...
meferxuleni ewyobian rkalad an erT mwkrivad. TavSi wamyvani dgas joxiT an aryiani sas-
misiT (sofeli latali) _ mosvams, momdevnos gadascems da a.S.
`iav qalTisaTvis~ damaxasiaTebelia gamorCeuli wes-Cveuleba: sruldeba dResaswaule-
bze, monawileoben mxolod mamakacebi, teqstSi vxvdebiT uxeS-uwmawur gamoTqmebs. `iav
qalTis~ `melia Telepias~ sawyisebTan mivyavarT da saTaves nayofierebis kultis fer-
xulebidan iRebs.
ferxulSi monawileoben mxolod mamakacebi.
mocekvaveni ewyobian naxevarwred. ferxuli moZraobs marjvniv _ wris Seukvrelad,
sxva dasxva moxazulobiT (talRiseburad, xviariseburad da sxva). meferxuleni cdiloben,
mayurebelTagan romelime mamakaci CaiTrion ferxulSi _ maSin wre Seikvreba. teqsti Tan-
daTan uxeSi, uwmawuri da damcinavia.
pirveli gundi ityvis pirvel or striqons, meore imeorebs da a.S.
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ naxevarwriulad erTmaneTis gverdiT, saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qveganmklavi, erTmaneTis qamrebSi zurgs ukan CaWidebuli.
musikaluri zoma _ 4/4
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqtis pirveli ori mervedi (i-av) _ marjvena fexi gadaeWdoba marcxenas da mux-
lis saxsarSi odnav moxrili ergceriT Tavisuflad daidgmeba marcxena fexis win da marcxniv.
taqtis momdevno ori mervedi (qal-Ti) _ marjvena fexi mTeli terfiT daidgmeba mar-
jvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marjvenaze. marcxena TandaTanobiT moixreba
50
muxlisa da TeZos saxsarSi, marjvenis qusli odnav scildeba iataks (nax. 4).
taqtis bolo naxevriani noti (o) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. amavdroulad
marjvenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 5).
meore taqtis pirveli meoTxedi wertiliT (be) _ marcxena fexi daidgmeba marcxniv.
erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. adgilze darCenili marjvena
ergceriT Tavisuflad exeba iataks. Semdeg marjvena fexi ergceridan idgmeba mTeli ter-
fiT, sxeulis simZime gadadis marjvenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisu-
flad exeba iataks (nax. 6.7).
taqtis momdevno mervedi (bu) _ marcxena fexi TandaTanobiT moixreba muxlis saxsarSi
da gadainacvlebs marjvenis win da marjvniv; gamarTuli marjvena adgilze rCeba (nax. 4).
taqtis momdevno mervedi (ci) _ marcxena fexis terfiT marjvenis win da marjvniv dadg-
ma. erTdroulad sxeulis simZimis marcxenaze gadasvla. marjvena TandaTanobiT moixreba
muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marjvniv; marcxena fexis qusli odnav Sor-
deba iataks (nax. 8).
nax. 18
taqtis bolo meoTxedi wertiliT (a) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. amasTa-
nave marcxena quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 9).
aq mTavrdeba sacekvao fraza.
mesame taqti _ sacekvao fraza iwyeba Tavidan. sacekvao da musikaluri frazebis
damokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
rogorc vnaxeT, musikaluri fraza Seicavs oTx taqts, sacekvao _ ors: erT musikalur
frazaSi sruldeba ori sacekvao fraza. amis gamo pirveli sacekvao frazis bolo daemTx-
veva meore musikaluri taqtis dasasruls, Semdeg _ meoTxe, meeqvse, meaTe da a.S. musikal-
uri taqtebis daboloebas.
51
iav qalTi
iav qalTiao (o), bebucia,
sofel qalTi SuSparia,
SuSpar Cuben qviania,
qvian Cveni ziania.
muryvam qvere ziania,
moyvriS moyvariania.
eliasa meliasa...
exla raWa Cveniasa,
Citic mogviwveliasa,
Citic mogviwveliasa,
kaTxa Cagviwkepniasa...
52
y a n s a v y i f i a n e
ferxuli yansav yifiane beJan yifianis pativsacemadaa Seqmnili. besarion niJaraZe
`istoriul-eTnografiul werilebSi~ mogviTxrobs: `gaviareT papebis saTibi `naSalvare
lare~ (naomari saTibi). arc es saTibia istoriul mniSvnelobas moklebuli. xalxis Zveli
gadmocemiT, am saTibSi Cxubi mosvliaT uSgulelebs da laSxeTis maxvSs (mamasaxliss) beJana
(zogi yansavs uwodebs) yifians. am Setakebisas daRupula yansav yifiani (isriT mouklavs uS-
gulis maxvSs begaSs)... yansav yifiani iseTi SeZlebuli yofila, rom dadianis mTidan, oTxi-
xuTi versis manZilze gamouyvania wyali arxiT SenobebisTvis. am arxs xalxi dResac `yansav
lilhenar~ (yansavis arxs) uwodebs. yansav yifiani dasaxlebula sof. CixareTis (CixareSi)
TavSi, saxeldobr, dabiSSi da mTeli laSxeTi misi saymo yofila.~
xalxuri gadmocemiT, XIV saukuneSi svanebi ajanyebulan giorgi brwyinvalis winaaRmdeg
da quTaisi gadauwvavT. Turme am ajanyebas meTaurobda yansav yifiani.
Tqmulebis mixedviT yansav yifians XIV saukuneSi ucxovria da mis pativsacemad Seqmnili
ferxulic amave saukunes unda ekuTvnodes.
ferxulSi qeba-didebas asxamen uberebel, ukvdav yansav yifians da mis gabedul laSqars,
dascinian mxdalebs, ReleebSi rom eyarnen, mxrebze muxis joxebi gaedoT da TeZoze yavris
daSnebi CamoekidaT.
ferxuli ewyoba wriulad, monawileoben mamakacebi da qalebi.
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ wriulad saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qveganmklavi, erTmaneTis qamrebSi zurgs ukan CaWidebuli. qalebis monawile-
obisas mklavebi qvedaSvebulia da xelCakidebuli.
musikaluri zoma _ 2/4.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
meore taqtis pirveli meoTxedi (yan) _ marjvena fexis mTeli terfiT dakvra (nax.1, 12).
taqtis momdevno mervedi wertiliT (sa) _ marjvena fexis mTeli terfiT marcxenis
win da marcxniv gadadgma (Wdoba). erTdroulad sxeulis simZimis marjvenaze gadasvla. mar-
cxena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marcxniv; mar-
jvena fexis qusli odnav moSordeba iataks (nax.4).
taqtis bolo meTeqvsmetedi (vi) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli (nax.5).
mesame taqtis pirveli mervedi (yi) _ marcxena fexi daidgmeba marcxniv. sxeulis simZime
gadainacvlebs marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iat-
aks (nax.6).
53
taqtis momdevno mervedi (fia) _ ergceridan marjvena fexis terfiT dadgma, sxeulis
simZime gadaitaneba marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba
iataks (nax.7).
taqtis mesame mervedi wertiliT (ne) _ marcxena fexis terfiT marjvenis win da mar-
jvniv dadgma (Wdoba). sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. marjvena TandaTanobiT
moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marjvniv. marcxenis qusli odnav
Sordeba iataks (nax. 8).
taqtis bolo meTeqvsmetedi (da) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. erTdroulad
marcxena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.9).
meoTxe taqtis pirveli mervedi (yan) _ marjvena fexis terfiT marjvniv dadgma. sxe-
ulis simZime gadava marjvenaze, marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos sax-
sarSi. marjvena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 4).
taqtis meore mervedi (sav) _ saferxulo Cakruli marcxena fexiT. amasTanave marjvena
quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.5).
taqtis momdevno mervedi (yi) _ marcxena fexi mTeli terfiT daidgmeba marcxniv. sxe-
ulis simZime gadainacvlebs marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisu-
flad exeba iataks (nax.6).
taqtis bolo mervedi (fia) _ marjvena fexis ergceridan terfiT dadgma, sxeulis simZimis
marjvenaze gadasvla; adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax.7).
mexuTe taqtis pirveli meoTxedi (ne) _ marcxena fexi Caidgmeba marjvenis ukan da mar-
jvniv (am dros marcxena ergceriT exeba iataks da orive fexi moixreba muxlis saxsarSi).
Semdeg muxlis saxsarSi moxrili marjvena fexi gadainacvlebs marjvniv, marcxena ergceri-
dan mTeli terfiT Seexeba iataks da gaimarTeba muxlis saxsarSi (nax. 11, 1).
aq mTavrdeba sacekvao fraza: muxlis saxsarSi moxrili, iataksmoSorebuli marjvena
fexi, momzadebulia dasakravad.
mexuTe taqtis momdevno _ meTeqvsmetedi wertiliT, ocdameTormetedsa da mervedze
_ taqtis meore naxevarze (di-o-i) _ marjvena fexis mTeli terfiT dakvra da mimdevro-
biT isev moSoreba (nax. 12, 1).
meeqvse taqtidan sacekvao fraza iwyeba Tavidan.
meeqvse taqtis pirveli meoTxedi (um) _ marjvena fexis mTeli terfiT dakvra (nax. 12).
meore sacekvao frazidan yovel frazas win uZRvis marjvena fexis orjer dakvra.
sacekvao da musikaluri frazebis damokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
musikaluri fraza oTxtaqtiania; sacekvao fraza, garda pirvelisa (pirvel musikalur taq-
tze yovnaa), aseve oTx taqtSi Tavsdeba _ musikaluri da sacekvao frazebis dasasruli erTma-
neTs emTxveva oTx-naxevar, rva-naxevar, Tormet-naxevar, Teqvsmet-naxevar da a.S. taqtebze.
55
o, dio, yansav yifiane, yansav yifiane, o, dio yansav yifiani, yansav yifiani,
odi, umCa i udgara, umCa udgara, dio dauberebeli da ukvdavi,
dio, xoCam RvaJare baxas iSialex dio namca Tofi
dio, barjas xasdandax, namca Tofare, dio mxarze qondaT gadebuli,
dio, luSkar daSnare, luSkar daSnare, dio moWedili daSna
dio, foyas xorkudax, foyas xorkudax, dio TeZoze ekidaT,
dio, xoCam iSialex, xoCam iSialex, dio kargi meomrebi
dio, zagruS iSialex, zagruS iSialex, dio mwvervalebze ibrZodnen,
dio, xodrai RvaJare, xodrai RvaJare, dio cudi meomrebi
dio, tubas zusdandax, tubas zustdandax dio Rele-Rele midiodnen,
dio, yairiS daSnare, yairiS daSnare dio muxis ketebi
dio, foyas xorkudax, foyas xorkudax, dio mxrebze gaedoT,
dio, xodram iSialex, xodram iSialex, dio yavris daSnebi
dio, tubas iSialex, tubas iSialex. dio TeZoze ekidaT,
dio cudaT ibrZodnen
dio Rele-Rele ibrZodnen.
yansav yifiane _ meore varianti
yansav yifianes es varianti daculia folkloris saxelmwifo centris arqivSi, daTari-
Rebulia 1950 wliT da pirvelad qveyndeba (red.).
ferxuls asruleben mxolod mamakacebi.
erTimeoris qamrebSi xelCaWidebuli meferxuleni ewyobian wriulad.
qamrebSi xelCaWidebuli ori vaJi
I _ 8 Tvla
sawyisi mdgomareoba _ marjvena fexis muxlis saxsarSi moxra, marcxenaze dgomi.
Tvla erTis pirveli marcvali _ er _ marjvena fexis mTeli terfiT dadgma da erT-
droulad marcxenis muxlis saxsarSi moxra.
meore marcvali _ Ti _ marcxena fexis mTeli terfiT dadgma.
Tvla ori _ marjvena fexiT nabiji marcxniv (marcxena fexis win).
Tvla sami _ saferxulo Cakvra marcxena fexiT: Tvla samis pirveli marcvali _ sa _
muxlis saxsarSi moxrili marcxena fexis marjvniv (marjvena fexis win _ haerSi) gatana da
erTdroulad marjvenis terfis wina nawilze odnav aweva (haerSia marjvenis qusli).
meore marcvali _ mi _ marjvena fexis quslis mcired dakvra, erTdroulad marcxena
fexiT win _ haerSi, marjvnidan marcxniv, naxevarwris moxazva.
Tvla oTxis pirveli marcvali _ o _ marcxena fexis dadgma, marcxena mxariT win da
56
marjvniv mcired Sebruneba, marjvenis muxlis saxsarSi ukan moxra.
meore marcvali _ Txi _ marjvena fexis muxlis saxsarSi gamarTva (fexis win _ haerSi
gamotaniT).
Tvla xuTi _ marjvena fexis mTeli terfiT Tavisuflad dadgma (sxeulis simZime eyrd-
noba marcxenas).
Tvla eqvsi _ Cveulebrivi nabiji marjvena fexiT marjvniv.
Tvla Svidi _ Cveulebrivi nabiji marcxena fexiT marjvniv.
Tvla rva _ marjvena fexis gadatana marcxena fexis win da marcxniv, gadajvaredineba
(orive fexi gamarTulia da mTeli terfiT eyrdnoba iataks).
meore rva Tvla:
Tvla erTis pirveli marcvali _ er _ marjvena fexis gadmotana mcired marjvniv da
mTeli terfiT dadgma.
meore marcvali _ Ti _ marcxena fexis gadmotana mcired marjvniv da mTeli terfiT
dadgma.
Tvla ori _ Cveulebrivi nabiji marjvena fexiT marjvniv.
Tvla sami _ Cveulebrivi nabiji marcxena fexiT marjvniv.
Tvla oTxi _ saferxulo Cakvra marjvena fexiT (ix. pirveli rva Tvlis mesame Tvla).
Tvla xuTi _ marjvena fexis mTeli terfiT dadgma.
Tvla eqvsi _ marcxena fexis marjvenis ukan Cadgma (svanuri ukanCakruli) da orive
muxlis saxsarSi mcired moxra.
Tvla Svidis pirveli marcvali _ Svi _ marjvena fexis marjvniv gadadgma, erTdrou-
lad marcxenis muxlis saxsarSi ukan (haerSi) moxra.
meore marcvali _ di _ marcxena fexis muxlis saxsarSi gamarTva (fexis win _ haerSi
gamotana).
Tvla rva _ marcxena fexis mTeli terfiT Tavisuflad dadgma.
aRniSnuli ori rva Tvla meordeba ramdenimejer, rac wreze marcxnidan marjvniv mo-
Zraobis saSualebas iZleva.
ferxuli mTavrdeba wris gaxsniTa da saxiT mayureblisaken naxevarwred mowyobiT (sasi-
mRero teqstis damTavrebasTan erTad).
yansav yifiane, yansav yifiane,
umCa udgara, ultva uyrova,
sofel adquTnan: solia lenjeri
seti-mestia, Rvubra-zarilaSi
melax-meJale, uRvir-zagari
ifar-zegani, kala-uJguli
faras esRurdad, bajas xiSgaled
xoCa RvaJare zargeS esRerdad da a.S.
57
g a u g a v x e
ferxul gau gavxes safuZvlad sofel xaldes winaaRmdeg leCxumis Tavadebis galaS-
qreba udevs: leCxumelma Tavadebma gadawyvites xaldes ganadgureba da alya Semoartyes
mas. daiwyo brZola. Tavganwirulad ibrZoda soflis axalgazrdoba, gansakuTrebiT, gegi,
Tazi, joxani, Cargizi...
`gau gavxe~ wriuli ferxulia, monawileoben mxolod mamakacebi.
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ wriulad erTmaneTis gverdiT saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qveganmklavi, erTmaneTis zurgs ukan qamrebSi CaWidebuli.
musikaluri zoma _ 6/8.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
taqtis bolo meoTxedi (da) _ marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra da win haerSi gaq-
neva. erTdroulad marjvenaze mcire ergbuqni da marjvenis quslis odnav dakvra _ safer-
xulo Cakruli marcxena fexiT (nax. 13). es mosamzadebeli, ferxulSi Sesasvleli nawilia,
rogorc gare taqtis da _ ferxulis sacekvao frazis dasasruli.
meore taqtis pirveli mervedi da momdevno meoTxedi (Culu) _ marcxena fexis ter-
fiT marcxniv dadgma. erTdroulad sxeulis simZimis marcxenaze gadanacvleba. adgilze
58
darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 6).
taqtis momdevno meoTxedi wertiliT (i) _ ergceridan marjvena fexis terfiT dadg-
ma, sxeulis simZimis marjvenaze gadasvla; adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisu-
flad exeba iataks (nax.7).
mesame taqtis pirveli mervedi da momdevno meoTxedi (zer-li) _ marcxena fexi mTeli
terfiT idgmeba marcxniv, sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze, marjvena TandaTano-
biT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi; marcxenis qusli odnav moSordeba iataks (nax. 8).
taqtis momdevno meoTxedi (xi-o) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. amasTanave
marcxenis qusliT dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 9).
meoTxe taqtis pirveli ori mervedi (mij-ri) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv
dadgma. erTdroulad sxeulis simZimis marjvenaze gadatana da zetanis marjvniv odnav Se-
bruneba. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax.14).
taqtis momdevno naxevari noti (Sa) _ marcxena fexis ergceridan mTeli terfiT dadg-
ma. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze, adgilze darCenili marjvena
odnav Sordeba iataks (nax. 9).
mexuTe taqtis pirveli mervedi da momdevno meoTxedi (laS-ga) _ marjvena fexiT
Cveulebrivi nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze.
ukan darCenili marcxena fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 14).
taqtis momdevno meoTxedi (ra) _ marjvena fexze mcire naxtomi quslis dakvriT. mar-
cxena moSordeba iataks, moixreba muxlis saxsarSi da ise waiwevs win, rom marcxenis koWi
marjvenis muxlis saxsris simaRleze moxvdes. marjvena odnav moixreba muxlis saxsarSi,
marcxena terfi gaiWimeba _ mexuTe taqtze sruldeba mTiuluri cekvebisaTvis damaxasi-
aTebeli sada muxlura winsvla (nax. 15).
meeqvse taqtis pirveli meoTxedi wertiliT (ga) _ marcxena fexis mTeli terfiT mar-
jvena fexis win da marjvniv dadgma (Wdoba). erTdroulad sxeulis simZimis marcxenaze ga-
dasvla; marjvena TandaTanobiT moixreba muxlis saxsarSi da gadainacvlebs marjvniv. mar-
cxena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 8).
taqtis Semdegi mervedi da meoTxedi (u) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. amasTa-
nave marcxenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.9).
meSvide taqtis pirveli mervedi da momdevno meoTxedi (gav-xe) _ marjvena fexi mTe-
li terfiT daidgmeba marjvniv, erTdroulad sxeulis simZimis marjvenaze gadatana, mar-
cxena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi; marjvena qusli odnav Sordeba
iataks (nax.4).
taqtis bolo meoTxedi wertiliT (i) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. amasTa-
nave marjvena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 5).
aq mTavrdeba sacekvao fraza.
Semdegi taqtidan sacekvao fraza iwyeba Tavidan da meordeba ganusazRvrelad.
ferxuli gau gavxes~ meore _ aCqarebuli nawili:
pirveli taqtis pirveli meoTxedi da momdevno mervedi (ga-u) _ ori Cveulebrivi nabiji
marjvniv (marjvena, marcxena).
nax. 19
59
taqtis Semdegi ori mervedi (gav-xe) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv dadgma.
erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze; marcxena TandaTanobiT moixre-
ba muxlisa da TeZos saxsarSi. marjvenis qusli odnav Sordeba ia taks (nax.4).
taqtis bolo meoTxedi (da) _ saferxulo Cakruli marcxena fexiT. erTdroulad mar-
jvenaze mcire ergbuqni da quslis iatakze odnav dakvra (nax. 5).
meore taqti (Cu-lu-i) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadgma, erTdroulad
sxeulis simZimis marcxenaze gadatana; marjvena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos
saxsarSi. marcxena fexis qusli odnav Sordeba iataks. Semdeg marjvena fexiT saferxulo
Cakruli. amavdroulad marcxena quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.8, 9).
aq mTavrdeba meore, aCqarebuli nawilis, sacekvao fraza, romelic SeiZleba ganusaz-
Rvrelad ganmeordes.
sacekvao da musikaluri frazebis damokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
meoremeore aCqarebuli nawili aCqarebuli nawili
gau-gavxes neli nawilis pirveli musikaluri fraza Seicavs Svid taqts, momdevno fra-
zebi _ rva-rvas.
sacekvao fraza Tavsdeba eqvs taqtSi. vinaidan pirvel musikalur taqtze yovnaa, amitom
sacekvao frazis dasasruli daemTxveva meSvide taqtis daboloebas, Semdeg _ mecamete,
mecxramete, ocdamexuTe da a.S. taqtebis dasasruls.
ferxulis meore, aCqarebuli nawilis musikaluri fraza aseve rva taqtisagan Sedgeba,
sacekvao fraza sam taqtSi Tavsdeba. sacekvao frazis dasasruli daemTxveva mesame, me-
eqvse, mecxre, meTormete da a.S. musikaluri taqtebis daboloebebs.
61
gau gavxe, da Cu luizer lixio mijriSa laSgara, gau gavxe,
gau gavxe, da xemcuiqulebio xaldeSa sofelsa, gau gavxe,
gau gavxe, varias xatxex xalde sofel, gau gavxe,
gau gavxe, ivziralex leCxma vargal, gau gavxe,
gau gavxe, ivziralex xaldeS xacas, gau gavxe,
gau gavxe, Jiv xovzirax xaldeS xaca, gau gavxe,
gau gavxe, gavixede sgaunxangenax xalde sofels, gau gavxe,
gau gavxe, gavixede ezar iSialx xaldeS RvaJar, gau gavxe,
gau gavxe, Cid maCenam gegi i Tazi, gau gavxe,
gau gavxe, Cid gaCenam joxan i Cargiz, gau gavxe,
gau gavxe, iSialax xaldeS xaxvral, gau gavxe.
Segrovila leCxumis laSqari,
mociquloben xaldes sofelTan,
uars eubneba xaldes sofeli.
bWoben leCxumis Tavadebi,
bWobdnen da gadawyvites daRupva,
gadawyvites soflis daRupva.
gavixede, kargad ibrZvian,
gavixede, yvelaze kargad gegi da Tazi,
gavixede, imaTze kargad joxani da Cargizi,
gavixede, kargad omoben xaldes vaJkacebi.
62
m u r z a i b e q s i l
ferxuli murza i beqsil Zmebis _ murzasa da beqsilis _ salaSqrod wasvlas ukav-
Sirdeba.
ferxuli ewyoba naxevarwred (rkalad), monawileoben mamakacebi da qalebi.
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ naxevarwriulad erTmaneTis gverdiT, saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qvedaSvebuli da xelixelCakidebuli.
musikaluri zoma _ 4/4.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli eqvsi taqti _ yovna.
meSvide taqtis pirveli meoTxedi (mur) _ marjvena fexis marcxenis win da marcxniv
gadatana da mTeli terfiT dadgma (marjvena gamarTulia muxlis saxsarSi). ukan darCenili
marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra (Wdoba).
taqtis momdevno meoTxedi (za) _ marcxena fexis terfiT dadgma. erT droulad marjvenis
win gamotana. am dros orive fexi gamarTulia muxlis saxsarSi (nax.9). pirvel da meore meoTxe-
dze Sesrulebuli moZraoba `Wdobili Cakvris~ pirveli-ori moZraobis analogiuria.
taqtis mesame meoTxedi (ji) _ marjvena fexis terfiT marjvniv dadgma; erT droulad
sxeulis simZime gadava marjvenaze, marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos sax-
sarSi. marjvena qusli odnav Sordeba iataks (nax.4).
taqtis bolo ori mervedi (vo-i) _ marcxena fexiT saferxulo Cakvra. amavdroulad
marjvena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.5).
merve taqtis pirveli meoTxedi (beq) _ marcxena fexis marjvenis win da marjvniv gada-
tana da terfiT dadgma (marcxena gamarTulia muxlis saxsarSi). erTdroulad ukan darCe-
nili marjvena fexis muxlis saxsarSi moxra (Wdoba).
taqtis momdevno ori mervedi (si-li) _ marjvena fexis terfiT dadgma, erT droulad
marcxena Sordeba iataks da gamodis win. fexebi gamarTulia muxlis saxsarSi. merve taqtze
Sesrulebuli pirveli-ori moZraoba `Wdobili Cakvris~ dasawyisis analogiuria, oRond
marcxena fexiT.
63
taqtis momdevno meoTxedi (o) _ marcxena fexis terfiT marcxniv dadgma, erT droulad
sxeulis simZimis marcxenaze gadatana; marjvena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos
saxsarSi. marcxena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax.8).
nax. 20 nax. 21
taqtis bolo meoTxedi (da) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. amavdroulad mar-
cxena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 9).
mecxre taqtis pirveli meoTxedi (ras) _ marjvena fexis marcxenis win da marcxniv ga-
datana da mTeli terfiT dadgma (am dros marjvena gamarTulia muxlis saxsarSi). erTdrou-
lad ukan darCenili marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi _ Wdoba (nax. 20).
taqtis momdevno ori mervedi (ma-i) _ marcxena fexis terfiT dadgma. erTdroulad marj-
venis win gamotana. (nax.9). am dros orive fexi gamarTulia muxlis saxsarSi (mecxre taqtze
Sesrulebuli pirveli-ori moZraoba `Wdobili Cakvris~ dasawyisis analogiuria).
taqtis momdevno meoTxedi (o) _ marjvena fexis terfiT marjvniv dadgma. erTdrou-
lad sxeulis simZime gadava marjvenaze, marcxena TandaTanobiT moixreba muxlis saxsarSi.
marjvenis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 4).
taqtis bolo meoTxedi (ho) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. amasTan erTad
marjvena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 5).
meaTe taqtze Sedis meore gundi:
pirveli meoTxedi wertiliT da momdevno mervedi _ taqtis pirveli naxevari (o-i) _
marcxena fexi terfiT marjvenis win da marjvniv daidgmeba. erTdroulad sxeulis simZime
gadainacvlebs marcxenaze; marjvena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da
gadainacvlebs marjvniv. marcxena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 8).
Semdeg marjvena fexiT `saferxulo Cakruli.~ amavdroulad marcxena fexis quslis
dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 9).
aq mTavrdeba sacekvao fraza.
meaTe taqtis meore naxevridan sacekvao fraza iwyeba Tavidan.
sacekvao da musikaluri frazebis damokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
musikaluri fraza Seicavs oTx taqts, sacekvao fraza sam-naxevarSi sruldeba. vinai-
dan pirveli eqvsi taqti yovnaa, amitomac pirveli sacekvao frazis dasasruli daemTxveva
meaTe musikaluri taqtis pirvel naxevars, Semdegi mecametes, meCvidmetis pirvel naxe-
vars, meoces da a.S. taqtebs. musikaluri da sacekvao frazebis dasasruli iSviaTad emTxve-
va erTmaneTs: Tu pirvelad damTxveva mecamete taqtze, meored mxolod ormocdamerveze.
66
o dio, murzajioi beqsilio rasmai oiho,
oi, hodi, ximairaledio jegamiTeo,
oi, hodi, xiTiSured afxneg mara,
oi, hodi, magijivo lTiS oda beq solTanSer,
oi, hoda, qavxagenad SaneS hokrils,
oi, hoda, baziSio sadgvemio imegvera,
oi, hoda, berejianaS baCarCuqvan,
oi, hoda, baziSio vaxSamio maigverole,
oi, hpda, murzajio gvixde RvaSaS sikvars,
oi, hodi, mzriSio lencelio maigverole.
oi, hodi, Seqsajio gvixdi RvaSaS Txumars...
o, dio, murza da beqsili,
oi, hodi, emzadebiT jegamSi wasasvlelad,
oi, hodi, irCevT amxanagebs,
oi, hodi, yvela amorCeuli amxanagiT,
oi, hodi, gaudeqiT svaneTis bolos,
oi, hodi, amaRam sadgomi sad gveqneba,
oi, hodi, berejianis qvebis qveS,
oi, hodi, amaRam vaxSmad ra gveqneba,
oi, hodi, murza mogvitans jixvis sukebs,
oi, hodi, xval sauzmed ra gveqneba? _
oi, hodi, beqsili mogvitans jixvis Tavebs...
l a S g a r
ferxuli laSgar ecerlebis yuduSeras winaaRmdeg galaSqrebas ukavSirdeba (yude ka-
cis saxelia, yuduSera _ yudes gamgeblobaSi myofi Temi). ecerlebi eklesiasTan Seikrib-
nen da erTmaneTs sTavazobdnen laSqris meTaurobas. bolos airCies sami Zma: bexmurza,
julabi da nawifa¡ Zmebi erTmaneTze ukeTesebi iyvnen. gaudgnen gzas, miadgnen yuduSeras,
mTlianad gaanadgures da dabrundnen ecerSi.
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ wriulad erTmaneTis gverdiT, saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qveganmklavi, erTmaneTis qamrebSi zurgs ukan CaWidebuli.
67
ferxulSi monawileoben mamakacebi da qalebi. qalebis monawileobisas xelebi qvedaSve-
bulia da xelixelCakidebuli.
musikaluri zoma _ 4/4.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ ZiriTadad yovna.
taqtis bolo meoTxedi wertiliT (o) _ marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra da haer-
Si _ win gaqneva. erTdroulad marjvenaze mcire ergbuqni da quslis odnav dakvra _ sa-
ferxulo Cakruli marcxena fexiT (nax. 13). es mosamzadebeli, ferxulSi Sesasvleli nawi-
lia, rogorc gare taqtis da _ ferxulis sacekvao frazis dasasruli.
meore taqtis pirveli ori mervedi (ri-sa) _ marcxena fexis terfiT marcxniv dadg-
ma. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. adgilze darCenili marjvena
fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax.6).
taqtis momdevno meoTxedi (da) _ marjvena fexis ergceridan terfiT dadgma. sxeulis
simZimis marjvenaze gadatana, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba ia-
taks (nax. 7).
taqtis momdevno ori mervedi (xvi-la) _ marcxena fexis terfiT marcxniv dadgma, erTdrou-
lad sxeulis simZime gadava marcxenaze. marjvena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos sax-
sarSi da gadainacvlebs marjvniv. marcxena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax.8).
taqtis bolo ori mervedi (i-o) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. amavdroulad
marcxenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 9).
mesame taqtis pirveli ori mervedi (Sga-ri) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv
dadgma, sxeulis simZimis marjvenaze gadasvla. marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa
da TeZos saxsarSi. marjvena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax.4).
taqtis momdevno ori mervedi (o-da) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. amavdrou-
lad marjvena quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.5).
Semdeg sacekvao fraza iwyeba Tavidan da a.S.
sacekvao da musikaluri frazebis damokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
musikaluri fraza ortaqtiania, sacekvao ki taqt-naxevarSi sruldeba. vinaidan
sacekvao frazis pirvel-or taqtze yovnaa, amitom pirveli sacekvao frazis dasasruli em-
Txveva mesame taqtis pirvel naxevars, Semdeg meoTxis dasasruls, meeqvse taqtis pirvel
naxevars, meSvide taqtis dasasruls da a.S. musikaluri da sacekvao frazebi erTmaneTs
daemTxveva meoTxe, meaTe, meTeqvsmete da a.S. taqtebis bolos.
ferxul laSgarSi aRwerili fexis moZraoba murgval WiSxad _ mrgval fexad iwodeba,
zogjer Tavisufal fexsac uwodeben.
68
laSgari
Sgari da, laSgari risa da xvilaio,
Sgari oda, inzoioralexa fxutlerio zagar,
Sgari oda, JabeSio ecriSa maxeoRvaJar,
Sgari oda, CaveSio ecriSa maxeoRvaJar,
Sgari oda, inzoioralexa ixlaioralex,
Sgari oda, iWraioaJalexa laSqroSio Txumobs,
Sgari oda, CidmaioConeda semiio laxvmba.
Sgari oda, eCanio xoCa da beteomurza,
Sgari oda, eCanio xoCa da julabio ira,
Sgari oda, eCanio xoCa da nawifaio ira,
Sgari oda, aSgviiobina da lizlio Ceda,
Sgari oda, yors xaiogenada yuduiSeras.
Sgari oda, sganCunio egvxvida meCiio mare,
Sgari oda, SisxuioRvanda wuxnifiofau,
Sgari oda, eCnoSio maralsa adgaiorida,
Sgari oda, eSxuio mumbvida madxoicira.
69
Sgari oda, ikribebian fxulteris zeganze,
Sgari oda, zemo eceris vaJkacebi,
Sgari oda, qvemo eceris vaJkacebi,
Sgari oda, mxarze xelgadaxveulni Tavazoben,
Sgari oda, Tavazoben erTmaneTs laSqris Taobas,
Sgari oda, yvelaze ukeTesi sami Zmaa,
Sgari oda, yvelaze ukeTesi beqmurzaa,
Sgari oda, imaze ukeTesi julabi iqneboda,
Sgari oda, imaze kidev ufro nawifai iqneboda,
Sgari oda, daiZra laSqari adgilidan.
Sgari oda, Sin dauxvdaT moxuci kaci,
Sgari oda, xelSi qonda wiTeli joxi,
Sgari oda, imiT kacebs klavda,
Sgari oda, erTi moambec ar datova.
usgvir laSgar(cioy maxvSi)
ferxuli eZRvneba svanTa laSqrobas cioy dadeSqelianis meTaurobiT. ferxuli ewyoba
naxevarwred, Semdeg TandaTanobiT Seikvreba.
ferxulSi monawileoben mamakacebic da qalebic.
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ naxevarwred erTmaneTis gverdiT, saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qvedaSvebuli da xelixelCakidebuli.
musikaluri zoma _ 4/4.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
meore taqtis pirveli meoTxedi (ci) _ marjvena fexi mTeli terfiT daidgmeba marcxe-
na fexis win da marcxniv (Wdoba). erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze,
ukan darCenili marcxena moixreba muxlis saxsarSi da odnav moSordeba iataks (nax. 20).
70
taqtis momdevno ori mervedi (oy) _ marcxena fexi sawyis mdgomareobas ubrundeba _
idgmeba mTeli terfiT. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze, marjvena odnav
moSordeba iataks da muxlis saxsarSi gamarTuli win _ haerSi gaitaneba (nax. 9).
taqtis momdevno meoTxedi (ma) _ zetani Sebrundeba marjvniv, marjvena fexiT
Cveulebrivi nabiji win _ ferxulis svlis mimarTulebiT. sxeulis simZime gadai-
nacvlebs marjvenaze. erTdroulad muxlisa da TeZos saxsarSi moixreba marcxena da
waiwevs win (nax. 15).
taqtis bolo meoTxedi (xvSi) _ marcxena fexis gaqneviT muxlis saxsarSi gamarTva da
haerSi win _ svlis mimarTulebiT gatana. erTdroulad sayrdeni marjvena fexis quslis
odnav dakvra da muxlis saxsarSi mcired moxra (nax. 5).
mesame taqtis pirveli meoTxedi (da) _ marcxena fexiT Cveulebrivi nabiji. erTdrou-
lad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze, marjvena moixreba muxlisa da TeZos sax-
sarSi da waiwevs win.
taqtis momdevno ori mervedi (Cqe-li) _ marjvena fexis gaqneviT muxlis saxsarSi ga-
marTva da haerSi win _ svlis mimarTulebiT gatana. erTdroulad sayrdeni marcxena fexis
quslis odnav dakvra da muxlis saxsarSi mcired moxra (nax.9).
nax. 22
taqtis momdevno meoTxedi (a) _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji. erTdroulad sxeulis
simZime gadadis marjvenaze; marcxena moixreba TeZosa da muxlis saxsarSi da waiwevs win (nax. 15).
taqtis bolo meoTxedi (naS) _ marcxena fexis gaqneviT muxlis saxsarSi gamarTva da
haerSi win _ svlis mimarTulebiT gatana. erTdroulad sayrdeni marjvena fexis quslis
odnav dakvra da muxlis saxsarSi mcired moxra (nax.5).
meoTxe taqtis pirveli naxevari (ho) _ marcxena fexiT Cveulebrivi nabiji ferxulis
svlis mimarTulebiT. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze, marjvena moixre-
ba muxlisa da TeZos saxsarSi da waiwevs win. marjvena gaqneviT gaimarTeba muxlis saxsarSi
da haerSi win _ svlis mimarTulebiT gaitaneba. erTdroulad sayrdeni marcxena fexis qus-
lis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 22,9).
Semdeg sacekvao fraza iwyeba Tavidan:
meoTxe taqtis meore naxevari (ho-do) _ Wdoba, rogorc meore taqtis pirvel meoTxed-
sa (ci) da momdevno or mervedze (oy) da a.S.
ferxuli usgvir laSgaris musikaluri da sacekvao frazebis damokidebuleba grafi-
kulad ase gamoisaxeba:
musikaluri fraza Seicavs sam taqts, sacekvao fraza or-naxevarSi Tavsdeba. musikaluri da
sacekvao frazebi erTmaneTs daemTxveva meeqvse, ocdameerTe, ocdameTeqvsmete da a.S. taqtebze.
72
cioy maxvSi daCqelianaS, usgviris laSqari,
essunyure jar zagarnax. cioy ufrosi daCqelianebis.
amxan escad fxutler zagar, sayvirebiT amcnes jars zeganidan,
cioys fadas Jiv xozJera, aqedan upasuxes fxutler zeganidan,
Cu luzer lix usgvir sofel. cioyma jari Seagrova,
cioys fadas isgd xoyvila, Segrovda usgvir sofeli.
eSxu fadas laSxis esRri, cioyma jari Suaze gahyo,
merme fadas sgimerixan... erTi nawili laSxeTs midis,
meore nawili sgimerSi...
Tamar dedfal
ferxuli ewyoba wriulad. monawileoben mamakacebi da qalebi.
Tamar dedfal ravqensia
sawyisi mdgomareoba _ wriulad erTmaneTis gverdiT, saxiT centrisken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ daSvebuli da xelixelCakidebuli.
musikaluri zoma _ 6/8.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
meore taqtis pirveli meoTxedi da momdevno mervedi (ded-fa) _ marcxena fexiT Cveu-
lebrivi nabiji win (centrisaken), mimdevrobiT marjvenis win _ haerSi gatana. sxeulis sim-
Zime gadainacvlebs marcxenaze (nax.9), zetani odnav moZraobs win.
xelebi _ xelixelCakidebuli _ winmklavamde moZraoba.
73
taqtis meore naxevaris meoTxedi wertiliT (la) _ marjvena fexiT nabiji ukan. marc-
xenis odnav zeviT aweva (nax.5).
xelebi _ xelixelCakidebuli _ winmklavidan ukumklavamde moZraoba.
mesame taqtis pirveli meoTxedi (vo) _ marcxena fexis mTeli terfiT dadgma. sxeuli
moZraobs win da odnav Sebrundeba marjvniv. marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks
(nax. 19).
xelebi _ xelixelCakidebuli _ zemklavi.
taqtis danarCeni ori mervedi da momdevno meoTxedi (ia-ni-vo) _ yovna (mesame taqtis
pirveli meoTxedi _ vo).
meoTxe taqtis pirveli mervedi da momdevno meoTxedi (sgve-ji) _ marjvena fexis
mTeli terfiT Tavisuflad marcxenis win da marcxniv dadgma (Wdoba). erTdroulad xele-
bis dabla daSveba (sacekvao frazis bolomde xelixelCakidebuli xelebi daSvebulia).
taqtis meore naxevaris mervedi da momdevno meoTxedi (da-i) _ yovna (meoTxe taqtis
pirveli naxeari).
mexuTe taqtis pirveli meoTxedi (vo) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv dadg-
ma. erTdrould sxeulis simZime gadadis marjvenaze. marcxena TandaTanobiT moixreba mux-
lisa da TeZos saxsarSi, marjvena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 4).
taqtis momdevno mervedi (ia) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. amasTanave mar-
jvenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 5).
taqtis momdevno meoTxedi (ni) _ marcxena fexis terfiT marcxniv dadgma. erTdrou-
lad sxeulis simZime gadadis marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuf-
lad exeba iataks (nax. 6).
nax. 23 nax. 24
taqtis bolo mervedi (vo) _ ergceridan marjvena fexis terfiT dadgma. marcxena erg-
ceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 7).
meeqvse taqtis pirveli meoTxedi da momdevno mervedi (sgve-ji) _ marcxena fexis
mTeli terfiT marjvenis win da marjvniv dadgma. marjvena ergceriT Tavisuflad exeba
iataks.
74
taqtis momdevno meoTxedi (da) _ marjvena fexis marjvniv gadmotana da ergceriT mar-
cxenis win da marcxniv Tavisuflad dadgma (Wdoba) (nax. 18).
taqtis bolo mervedi (i) _ yovna (taqtis meoTxedi _ da).
meSvide taqtis pirveli meoTxedi (vo) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv dadg-
ma. marcxenis TandaTanobiT muxlisa da TeZos saxsarSi moxra, marjvena quslis iatakidan
odnav moSoreba (nax. 4).
taqtis momdevno mervedi (ia) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. marjvenis qus-
lis dakvra da muxlis saxsarSi moxra (nax. 5).
taqtis momdevno mervedi (ni) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadgma. mar-
jvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 6).
taqtis bolo mervedi (vo) _ ergceridan marjvena fexis terfiT dadgma. marcxena erg-
ceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 7).
merve taqtis pirveli mervedi (sgve) _ marcxena fexis mimdevrobiT marjvenis ukan da
marjvniv Cadgma, muxlis saxsarSi moxra da ergceriT iatakisaTvis Sexeba. muxlis saxsarSi
moixreba marjvenac. sxeulis simZime orivezea ganawilebuli (nax.11). es moZraoba Sinavor-
gilis `ukuCakruli gverdze svlis~ pirveli moZraobis analogiuria.
taqtis momdevno meoTxedi (ji) _ marcxena fexis muxlis saxsarSi gamarTva da mTeli
terfiT iatakisaTvis Seexeba. gamarTuli marjvenis terfiT marcxenis gverdiT dadgma _
fexis III pozicia (nax. 12).
taqtis meore naxevaris momdevno mervedi da bolo meoTxedi (da-i) _ yovna (taqtis
meoTxedi _ ji).
meore sacekvao fraza:
mecxre taqtis pirveli meoTxedi da momdevno mervedi (Ta-ma) _ marcxena fexiT win
(centrisaken) Cveulebrivi nabiji. mimdevrobiT marjvenis win _ haerSi gatana. sxeulis
simZime marcxenzea, zetani moZraobs win.
xelebi _ winmklavi _ taSis Semokvra (nax. 9).
taqtis momdevno meoTxedi da bolo mervedi (ru-Rvi) _ marjvena fexiT nabiji ukan.
marcxena fexis odnav zeviT aweva.
xelebi _ daSvebulia sxeulis gaswvriv (nax. 5).
meaTe taqtis pirveli meoTxedi (o) _ yovna (mecxre taqtis bolo).
meaTe taqtis momdevno mervedi (ded) _ marcxena fexis mTeli terfiT dadgma. marjve-
na fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 19).
xelebi _ xanjalze (meore sacekvao frazis damTavrebamde).
meaTe taqtis meore naxevaris meoTxedi da mervedi (fa-la) _ yovna (taqtis wina mer-
vedi).
meTerTmete taqtis pirveli meoTxedi (vo) _ marjvena fexis mTeli terfiT Tavisuf-
lad marcxenis win da marcxniv dadgma (Wdoba. nax. 23).
taqtis danarCeni ori mervedi da erTi meoTxedi (ia-ni-vo) _ yovna (taqtis pirveli
meoTxedi).
meTormete taqtis pirveli mervedi (sgve) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv
dadgma. marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi, marjvena qusli odnav
Sordeba iataks (nax. 4).
taqtis momdevno meoTxedi (ji) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. marjvena fexis
quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 5).
taqtis momdevno meoTxedi (da) _ marcxena fexis terfiT marcxniv dadgma. marjvena
ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 6).
taqtis bolo mervedi (i) _ ergceridan marjvena fexis mTeli terfiT dadgma. marcxena
ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 7).
mecamete taqtis pirvel meoTxedi (vo) _ marcxena fexis mTeli terfiT marjvenis
win da marjvniv dadma. marjvena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da ga-
dainacvlebs marjvniv. marcxena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 8).
taqtis momdevno mervedi (ia) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. marcxenis qus-
lis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 9).
taqtis momdevno meoTxedi (ni) _ marjvena fexis mTeli terfiT marcxenis win da mar-
cxniv dadgma (Wdoba. nax. 23).
taqtis bolo mervedi (vo) _ yovna (taqtis wina meoTxedi).
75
meToTxmete taqtis pirveli meoTxedi (sgve) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv
dadgma. marcxena fexis TandaTanobiT muxlisa da TeZos saxsarSi moxra, qusli odnav Sor-
deba iataks (nax. 4).
taqtis momdevno mervedi (ji) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. amasTan erTad
marjvenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 5).
taqtis momdevno meoTxedi (da) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadgma. erT-
droulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze (nax. 6).
taqtis bolo mervedi (i) _ ergceridan marjvena fexis mTeli terfiT dadgma (nax.7).
meTxuTmete taqtis pirveli meoTxedi (vo) _ marcxena fexis mimdevrobiT marjvenis
ukan da marjvniv Cadgma da muxlis saxsarSi moxra. muxlis saxsarSi moixreba marjvenac.
sxeulis simZime orivezea ganawilebuli (nax. 11).
taqtis momdevno mervedi (ia) _ marjvena fexis muxlisa da TeZos saxsarSi moxra da
haerSi iribad _ marcxenis win da marcxniv gaqneva. marcxenis muxlis saxsarSi gamarTva,
iatakidan quslis odnav moSoreba da dakvra (nax. 8, 9).
taqtis momdevno mervedi (i) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv dadgma. marcxe-
nis TandaTanobiT muxlisa da TeZos saxsarSi moxra. marjvenis qusli odnav Sordeba iataks
(nax. 4).
taqtis bolo meoTxedi (vo) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. marjvenis quslis
dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 5).
meTeqvsmete taqtis pirveli meoTxedi da momdevno mervedi (sgveji) _ marcxena fexis
mTeli terfiT marjvenis gverdiT dadgma _ III pozicia (nax. 12).
taqtis meore naxevaris momdevno mervedi da bolo meoTxedi (da-i) _ yovna (taqtis
pirveli naxevari).
Semdeg sacekvao fraza iwyeba Tavidan.
pirveli da meore sacekvao frazebi gansxvavebulia: es gamowveulia pirveli sacekvao
frazis dasawyisSi arsebuli pauziT, romelic, momdevno sacekvao frazis Sesrulebi-
sas, ivseba. simReris mesamed, meoTxed da a.S. Semobrunebisas, yovelTvis meordeba meore
sacekvao fraza.
xelebis mdgomareoba _ xan xelixelCakidebuli _ rogorc pirveli sacekvao frazisas,
xan xelgaSvebuli _ rogorc meore sacekvao frazis dros.
sacekvao frazis yoveli Semobrunebisas, xelebi mimdevrobiT xan erT da xan meore md-
gomarebaSia.
Tamar dedfal saieriSo
sawyisi mdgomareoba _ wriulad erTmaneTis gverdiT, saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozocia.
xelebi _ daSvebuli da xelixelCakidebuli.
ferxulSi monawiloben mamkacebi da qalebi.
musikaluri zoma _ 4/4.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
taqtis bolo meoTxedi (la) _ marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra da win _ haerSi
gaqneva. erTdroulad marjvenaze mcire ergbuqni. marjvenis quslis odnav dakvra _ saf-
erxulo Cakruli marcxena fexiT (nax. 13). es mosamzadebeli, ferxulSi Sesasvleli nawil-
ia, rogorc gare taqtis da _ ferxulis sacekvao frazis dasasruli.
meore taqtis pirveli meoTxedi (Ta) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadgma.
marjvena adgilze umoZraodaa. sxeulis simZime orive fexzea ganawilebuli _ IV pozicia
(nax. 17).
taqtis momdevno meoTxedi (mar) _ marjvena fexis marcxenasTan mTeli terfiT midgma
_ III pozicia (nax.12).
76
taqtis momdevno meoTxedi (ded) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadgma.
marjvenis TandaTanobiT muxlisa da TeZos saxsarSi moxra. marcxena fexis qusli odnav
Sordeba iataks (nax. 8).
taqtis bolo meoTxedi (fal) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. marcxenis quslis
dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 9).
mesame taqtis pirveli meoTxedi (Ta) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv dadg-
ma. marcxena adgilze uZravad rCeba. sxeulis simZime orive fexzea ganawilebuli _ IV po-
zicia (nax.7).
taqtis momdevno meoTxedi (ma) _ marcxena fexis mTeli terfiT marjvenasTan dadgma
_ III pozicia (nax. 12).
taqtis bolo naxevari noti (re) _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji marjvniv da mci-
re naxtomi quslis dakvriT. marcxena moixreba muxlis saxsarSi da ise waiwevs win, rom mar-
cxena fexis koWi moxvdes marjvenis muxlis saxsrTan. marjvena fexi odnav moixreba mux-
lis saxsarSi, marcxenis terfi _ gaiWimeba: mesame taqtis meore naxevarze sruldeba sada
muxlura winsvla~ (nax. 14, 15).
simReras uerTdeba meore gundi.
meoTxe taqtis pirveli meoTxedi wertiliT (o) _ marcxena fexis mTeli terfiT marj-
venis win da marjvniv dadgma. marjvena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi
da gadainacvlebs marjvniv. marcxena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 8).
taqtis momdevno mervedi (rio) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. marcxena fexis
quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 9).
taqtis momdevno meoTxedi (de) _ marjvena fexis mTeli terfiT dadgma. erTdroulad
sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze. marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa da
TeZos saxsarSi. marjvena fexis qusli odnav Sordeba iataks (nax. 4).
taqtis bolo meoTxedi (la) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. amasTanave marj-
vena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 5).
amis Semdeg ferxuls gadaebmeba pirvel musikalur frazaze (pirveli gundi) Sesrule-
buli sacekvao fraza:
mexuTe taqtis pirveli meoTxedi (Ta) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadg-
ma. marjvena adgilze umoZraodaa. sxeulis simZime orivezea ganawilebuli _ IV pozicia
(nax. 17).
taqtis momdevno meoTxedi (mar) _ marjvena fexis mTeli terfiT marcxenasTan midgma
_ III pozicia (nax. 12).
taqtis momdevno meoTxedi (ded) _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadgma.
marjvenis TandaTanobiT muxlisa da TeZos saxsarSi moxra. marcxena fexis qusli odnav
Sordeba iataks (nax. 8).
taqtis bolo meoTxedi (fal) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. amasTan erTad
marcxenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax. 9).
meeqvse taqtis pirveli meoTxedi (Ta) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv dadg-
ma. marcxena adgilze umoZraod rCeba. sxeulis simZime orivezea ganawilebuli _ IV pozi-
77
cia (nax. 17).
taqtis momdevno meoTxedi (ma) _ marcxena fexis mTeli terfiT marjvenasTan midgma _
III pozicia (nax. 12).
taqtis bolo naxevari noti (re) _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji marjvniv. mar-
cxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks. marjvena fexiT, quslis dakvriT, waxtomi. er-
Tdroulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi da ise waiwevs win, rom marcxena fexis koWi
moxvdes marjvena muxlis saxsris simaRleze. marjvena odnav moixreba muxlis saxsarSi,
marcxena terfi gaiWimeba _ taqtis meore naxevarze sruldeba `sada muxlura winsvla~
(nax. 14, 15).
aq mTavrdeba meore sacekvao fraza. amis Semdeg simReras uerTdeba isev pirveli gundi
da sacekvao fraza Tavidan iwyeba.
vinaidan pirveli sacekvao frazis garda yovna arsadaa, yoveli sacekvao fraza gameor-
deba ise, rogorc meore musikaluri frazis meoTxe, mexuTe da meeqvse taqtebzea aRweri-
li. sacekvao fraza SeiZleba gameordes ganusazRvrelad.
musikaluri da sacekvao frazebis damokidebuleba ase gamoixateba:
Tamar dedfal ravqensia
pirveli musikaluri fraza Seicavs Svid-naxevar taqts, sacekvao fraza eqvs-naxevarSi
sruldeba. momdevno musikaluri frazebi rva taqtiania. vinaidan sacekvao frazasTan da-
sawyisSi naxevari taqti yovnaa, amitom meore musikaluri frazidan igi Svid-naxevar taqt-
Si sruldeba.
musikaluri da sacekvao frazebis daboloeba erTmaneTs damTxveva merve, meTeqvsmete
da a.S. taqtebis naxevarze.
Tamar dedfal saieriSo
yovel musikalur frazas eTmoba sami taqti. pirvel sacekvao frazas, pirvel taqtze
yovnis gamo, mxolod _ ori. danarCeni sami taqtSi sruldeba.
musikaluri da sacekvao frazebis daboloeba emTxveva mesame, meeqvse, mecxre, meTor-
mete, meTxuTmete da a.S. taqtebze.
80
Tamar dedfal Tamar dedofali
(ravqensia) (ra vqna)
ravqensia ar mindai irSa voi tyirSa* ra vqna, ver vityvi, voi, Sairsa*
Tamar dedfali ansgoja (sgveji) Tamar dedofali mobrZanda
Txums xag da zurCia Tavze exura zuCi
Sd ms xorikda leSdimari yurebze ekida sayureebi
yias xabda heSimari yelze ekida heSimari (samkerduli)
Teral xosgurda giSriS Tvalebi qonda giSrisa
Sd qar xaganda margalitiSi kbilebi qonda margalitisa
sgaSxan xaquda atlasi SigniT ecva atlasi
qamSxan xaquda abjari gareT ecva abjari
faTvar xaganda yvarelai Tma qonda xuWuWi
merxals xasdanda heSimari majebze qonda samajurebi
foyas xorikda xangari TeZos ekida xmali
WSxars xasdanda Ceqimari fexze ecva Ceqmebi
CaJilds xasgurda qurzvais... cxeni yavda ferad lurji...
Tamar dedfal Tamar dedofali
(saieriSo) (saieriSo)
orio dela, Tamar dedfal, Taiamare, orio dela, Tamar dedofali, Taiamare,
orio dela, orgelSina, Taiamare, orio dela, yvelaze ukeTesi. Taiamare,
orio dela, CidmaCene, Taiamare, orio dela, qeri daumwifebeli, Taiamare,
orio dela, qmnil uha, Taiamare, orio dela, puri daumwifebeli, Taiamare,
orio dela, kvecnel uha, Taiamare, orio dela, cxeni gyavda, Taiamare.
orio dela, CaJild jirda, Taiamare, orio dela, yvelaze ukeTesi, Taiamare,
orio dela, CidmaCene, Taiamare, orio dela unagiri edga, Taiamar,
orio dela, hngrel jigan, Taiamar, orio dela, moWedili, Taiamare,
orio dela, oqrem lSkad, Taiamare, orio dela, aRviri qonda, Taiamare,
orio dela, xaRvril jis da Taiamare... orio dela, moWedili Taiamare...
*teqstis pirveli taepi `Tamar dedfalis~ am sanoto variantSi ar aris (red.).
81
patriotuli ferxulebi
C e y a r a m s a
Ceyaramsa Tavisuflebismoyvare uSgulelTa mier moZalade batonis _ Tavadi fuTa
dadeSqelianis mokvlas ukavSirdeba.
Zvelad zemo svaneTs balis qedi orad _ batonian da ubatono svaneTad _ yofda. bals qve-
moT batonobda dadeSqeliani, metsaxelad fuTa falTa. fuTas surda, rogorme xelSi Caegdo
zemo mxare da am mizniT xSirad aviwroebda Tavisufal svanebs. balszemourebma gadawyvites
fuTa dadeSqelianis Tavidan mocileba da mosalaparakeblad uSgulSi miiwvies. fuTam, Tav-
dasxmis asacileblad, gamgzavrebamde mZevali moiTxova _ oci rCeuli vaJkaci, romelTa So-
ris uSgulis mamasaxlisis vaJic unda yofiliyo. uSgulelebma mZevlebi gagzavnes... fuTas
mokvlis SemTxvevaSi oc axalgazrdas Tavs mohkveTdnen (ferxulis teqstSi moTxrobilia, ro-
gor miemarTeba fuTa Tavisi amaliT, mdinare kalas gayolebiT, sofel uSgulSi).
erT-erT koSkSi winaswar damagrebuli Tofi im adgilisaken iyo damiznebuli, sadac
fuTa falTa unda daesvaT, Tofis Caxmaxze gamobmul Toks ki TiToeuli gvaris warmomad-
geneli mozidavda. amis mizezi orgvaria: erTi _ imdenad didi iyo fuTa dadeSqelianisadmi
siZulvili, yvelas surda mis mkvlelobaSi monawileoba, meore _ sisxlis aRebis Tavidan
acileba: Tuki erT kacs an gvars dabraldeboda fuTas sikvdili, dadeSqelianis momxreebi
advilad gaanadgurebdnen mas, gvarTa erTianobis SemTxvevaSi ki ver miaRwevdnen sawadels.
fuTa Tavisi amaliT miiRes uSgulelebma, miiwvies sufrasTan da daiwyo qeifi.
gaisma Tamadis (mamasaxlisis) winaswar daTqmuli sityvebi, _ `momarTviT wiTeli Rvi-
no,~ _ da Tofic gavarda...
dedofals (ase eZaxdnen fuTas meuRles) SeuTvales: Tu mZevlebs ar gaaTavisufleb, fu-
Tas cxedars engurSi gadavagdebT da Sens meuRles ver daitirebo. fuTas mxare iZulebuli
gaxda, gaeTavisuflebina mZevlebi da samagierod mieRo fuTas cxedari.
ase moiSora Tavisufalma, ubatono svaneTma moZalade Tavadi.
sainteresoa, romel saukuneSi batonobda svaneTSi fuTa dadeSqeliani da ra dro gavida
ferxulis Seqmnidan dRemde. xalxuri gadmocemiT, XV saukuneSi svanebs ulaSqriaT zemo
raWaSi da daumorCilebiaT igi. laSqrobis meTauri fuTa dadeSqeliani yofila. amitom
unda vifiqroT, rom fuTa dadeSqeliani svaneTSi XV-XVI saukuneebSi batonobda da ferxul
`Ceyaramsasac~ oTxasi-xuTasi wlis istoria aqvs.
ferxulis saxelwodebas araferi aqvs saerTo SinaarsTan. Ceyaramsa Ceyas fexs niSnavs.
Ceya mamakacis saxelia, romelmac am ferxulisaTvis fexis moZraobaTa kompleqsi Seqmna da,
mis pativsacemad, ferxulisaTvis `Ceyaramsa~ SeurqmeviaT.
ferxuli `Ceyaramsa~ mefe bargildis anu mefis bargis _ ganZeulobis, saWurvelis _
saxelwodebiTac gvxvdeba.
ferxuli ewyoba wriulad. monawileoben mamakacebi da qalebi.
82
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ wriulad erTmaneTis gverdiT saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qveganmkvlavi, erTmaneTis qamrebSi zurgs ukan CaWidebuli; qalebis monawi-
leobisas _ qvedaSvebuli da xelixelCakidebuli.
musikaluri zoma _ 4/4.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
taqtis bolo ori mervedi (si-vo) _ marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra da win _
haerSi gaqneva. erTdroulad marjvena fexze mcire ergbuqni da quslis dakvra _ saferxu-
lo Cakruli (nax. 13). es mosamzadebeli, ferxulSi Sesasvleli nawilia, rogorc gare taq-
tis da _ ferxulis sacekvao frazis dasasruli.
meore taqtis pirveli naxevari (mervedze, meoTxedsa da mervedze ram-sa-i) _ mar-
cxena fexi daidgmeba marcxniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze. adgilze
darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks. Semdeg marjvena fexi ergceridan
idgmeba mTeli terfiT, sxeulis simZimec gadainacvlebs marjvenaze; adgilze darCenili
marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax.6,7).
taqtis meore naxevari (vo) _ marcxena fexis terfiT marjvenis win da marjvniv dadgma
(Wdoba). erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. marjvena TandaTanobiT
moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marjvniv. marcxena fexis qusli od-
nav Sordeba iataks.
Semdeg marjvena fexiT saferxulo Cakruli. amavdroulad marcxenis quslis odnav dakvra
da muxlis saxsarSi mcired moxra (nax.8, 9).
mesame taqtis pirveli meoTxedi wertiliT (oi) _ marjvena fexis terfiT marjvniv
dadgma _ sxeulis simZimis marjvenaze gadatana; marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa
da TeZos saxsarSi; marjvena qusli odnav Sordeba iataks (nax.4).
taqtis momdevno mervedi (da) _ marcxena fexis muxlis saxsarSi gamarTva da win _
haerSi gaqneva. erTdroulad marjvenaze mcire ergbuqni da quslis odnav dakvra _ sa-
ferxulo Cakruli marcxena fexiT, rogorc ferxulis dasawyisSi _ pirveli taqtis bolo
ori mervedi (nax.5).
aq mTavrdeba saferxulo moZraobaTa naerTi _ sacekvao fraza.
Semdeg sacekvao fraza iwyeba Tavidan.
mesame taqtis mesame da meoTxe mervedi (Ce-ya) _ marcxena fexi daidgmeba marcxniv,
erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT
Tavisuflad exeba iataks (nax.6).
taqtis mexuTe da meeqvse mervedi (si-vo) _ marjvena fexis marjvniv dadgma. erTdrou-
lad sxeulis simZimis marjvenaze gadasvla; adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavi-
suflad exeba iataks (nax.7).
meoTxe taqtis pirveli naxevari (meoTxedi da mervedi _ ram-sa-i) _ marcxena fexis
marjvenis win da marjvniv dadgma (Wdoba). erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs
83
marcxenaze. marjvena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs
marjvniv. marcxena fexis qusli odnav Sordeba iataks.
Semdeg marjvena fexiT saferxulo Cakruli, imavdroulad marcxena fexis quslis da-
kvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.8,9).
taqtis meore naxevari (vo-ho) _ marjvena fexis mTeli terfiT marjvniv dadgma. erT-
droulad sxeulis simZime gadadis marjvenaze. marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa
da TeZos saxsarSi, marjvenis qusli odnav Sordeba iataks.
Semdeg marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da gaiqneva win _ haerSi. erTdroulad
marjvenaze mcire ergbuqni da marjvena quslis odnav dakvra _ saferxulo Cakruli mar-
cxena fexiT (nax.4,5).
aq meored mTavrdeba sacekvao fraza.
sacekvao da musikaluri frazebis damokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
musikaluri fraza Seicavs or taqts, sacekvao fraza ki taqt-naxevarSi sruldeba.
vinaidan pirvel musikalur taqtze yovnaa, pirveli sacekvao frazis dasasruli daemTx-
veva mesame taqtis pirvel naxevars, Semdeg meoTxes, meeqvsis pirvel naxevars, meSvides,
mecxris pirvel naxevars, meaTes da a.S.
musikaluri da sacekvao frazebis dasasruli erTmaneTs daemTxveva meoTxe, meaTe,
meTeqvsmete da a.S. taqtebis bolos.
Ceyaramsa
85
oida, Ceyasivo ramsai vo ho, oida, Ceyasivo ramsai vo ho,
oida, mefisivo bargildivo ho, oida, mefis ganZeuloba vo ho,
oida, xorCulivo Cxunexi vo ho, oida, Cxrialebs vo ho,
oida, eCxenivo amxani vo ho, oida, iqidan da aqedan vo ho,
oida, aSesivo Rurdaxivo ho, oida, midiodnen vo ho,
oida, kalasivo Walasivo jo, oida, kalas sanapiroze vo ho,
oida, sgvebinivo lajxvidxivo ho, oida, win SemogxvdaT vo ho,
oida, SyaJvaSivo qarvanivo ho, oida, mwyrebis qaravani vo ho,
oida, qavxoivo qabaxi vo ho, oida, Cagiares gverdze vo ho,
oida, lerTanivo foya si vo ho, oida, marcxena mxares vo ho,
oida, aSesivo Rurdaxi vo ho, oida, ase midiodnen vo ho,
oida, uSgulivo Tesgai vo ho, oida, uSgulSi, Sig sofelSi vo ho...
oida, sofelivo Tesgaio vo ho...
r o s t o m W a b i g v
(rostom Wabuki)
ferxulSi gadmocemulia axalgazrda rostomis gmiruli brZola usamarTlobis winaaRm-
deg. erTxel rostomi daapatimres, magram gamoiqca da mSobliur svaneTs daubrunda.
xalxma rostomis gabedulebasa da gmirobas qeba Seasxa da simRera-cekvis meSveobiT mo-
maval Taobas gadasca.
marTalia, rostom Wabukis ambavi SedarebiT Tanamedrovea _ XIX saukunes ar Sordeba,
magram rostomis kulti svaneTSi ufro adrindelia da misi saTavec uZveles samonadiro
ferxulebSi unda veZioT.
besarion niJaraZes Cauweria legenda rostom Wabukis Sesaxeb: `rostomi iyo Turaneli,
cxovrobda qeqevaz keisris sabrZanebelSi, adgilsa yaraiazsa. Tavisi sicocxle rostom-
ma dev-mxecebsa da velur RorebTan brZolaSi gaatara. qeqevaz keisari did pativs scemda
rostoms, radgan is rom ara, qeqevazis sakeisros dev-mxecebi aiklebdnen. gamoCndebodnen
drogamoSvebiT devebi, moedebodnen sakeisros da Svilebs akvanSi mwolares arTmevdnen
mcxovreblebs. am dros qeqevazi Seexveweboda rostoms, es ukanaskneli mihyveboda erTi
kididan da meore kidemde sul gaawyalebda mxecebs da amnairad gaswmendda samefos~ (b. ni-
JaraZe, istoriul eTnografiuli werilebi, Tb. 1964, gv. 161).
mixeil Ciqovanis azriT, `rostomi erT SemTxvevaSi amiranis ufrosi Zmaa, meore SemTx-
vevaSi ki igi amiranis mamad gvevlineba... folkloruli gadmocemis mixedviT, amirani mu-
dam miTiur arsebebs ebrZvis, misi mTavari mowinaaRmdegeni adamianebi ar arian. adamianuri
warmoSobis gmiris miTiur arsebebTan, borot ZalebTan brZola zepiri Semoqmedebis Zlier
Soreul periodisTvisaa damaxasiaTebeli da igi barbarosobis xanidan momdinareobs~ (mix.
Ciqovani, mijaWvuli amirani. Tb. 1947, gv. 238).
legendac da ferxulic warmoSobiT uZveles xanas unda mivakuTvnoT. Tanamedrove is-
toria rostom Wabukisadmi miZRvnili Zveli ferxulis safuZvelze unda aRmocenebuliyo,
ufro sworad, masSi teqsti Sevida axali variantiT, danarCeni _ sasimRero melodia da
fexis moZraoba _ isev Zveli darCa da igi Tavisi struqturiT uaxlovdeba mrgval fexs,
rac aseve mis siZveleze metyvelebs.
monawileoben mamakacebi da qalebi. ferxuli ewyoba naxevarwred.
moZraobs marjvniv, wris Seukvrelad _ sxvadasxva moxazulobiT. sabolood wre
Seikvreba da ferxulic aCqardeba. igi mTavrdeba dalocviT: aSu qristes Colmazurad _
86
dagvlocos ieso qristem. TiTqmis yvela ferxuli aseTi dalocviT mTavrdeba.
pirveli gundi ityvis pirvel or striqons, meore gaimeorebs da a.S.
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ naxevarwred, saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qvedaSvebuli da xelixelCakidebuli.
musikaluri zoma _ 4/4.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
taqtis bolo ori mervedi (e-i) _ marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi da gaiqneva
haerSi _ win. erTdroulad marjvenaze mcire ergbuqni da quslis odnav dakvra _ safer-
xulo Cakruli marcxena fexiT (nax. 13). es mosamzadebeli, ferxulSi Sesasvleli nawilia,
rogorc gare taqtis da _ ferxulis sacekvao frazis dasasruli.
meore taqtis pirveli meoTxedi wertiliT (o) _ marcxena fexis terfiT marcxniv
dadgma. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze; adgilze darCenili marjvena
ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax.6).
taqtis momdevno mervedi (ru) _ marjvena fexis ergceridan terfiT dadgma. sxeulis
simZime gadainacvlebs marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks (nax.7).
taqtis momdevno meoTxedi (di) _ marcxena fexis terfis marjvenis win da marjvniv
dadgma. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. adgilze darCenili mar-
jvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax. 23).
taqtis bolo meoTxedi (e) _ marjvena fexiT sruli nabiji marjvniv. erTdroulad sxe-
ulis simZimis marjvenaze gadasvla; adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks (nax.7).
mesame taqtis pirveli naxevari noti (la) _ marcxena fexis mTeli terfiT marjvenis
win da marjvniv dadgma (Wdoba). erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze. marjvena
TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marjvniv. marcxenis
qusli odnav Sordeba iataks.
Semdeg marjvena fexiT saferxulo Cakruli. amasTanave marcxena quslis dakvra da mux-
lis saxsarSi odnav moxra (nax.3,9).
taqtis momdevno meoTxedi wertiliT (sa) _ marjvena fexis terfiT marjvniv dadgma.
erTdroulad sxeulis simZime gadadis marjvenaze, marcxena TandaTanobiT moixreba mux-
lisa da TeZos saxsarSi. marjvena qusli odnav Sordeba iataks (nax.4).
taqtis bolo mervedi (i) _ marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da gaiqneva win _
haerSi. erTdroulad marjvenaze mcire ergbuqni da quslis odnav dakvra, rogorc ferxu-
lis dasawyisSi _ pirveli taqtis bolo mervedi (nax.5).
aq mTavrdeba saferxulo moZraobaTa naerTi, sacekvao fraza, romelic iwyeba Tavidan
87
da meordeba ganusazRvrelad _ ferxulis damTavrebamde.
musikaluri da sacekvao frazebis damokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
musikaluri fraza Seicavs sam taqts, sacekvao orSi Tavsdeba. vinaidan pirveli musi-
kaluri taqti yovnaa, pirveli sacekvao frazis dasasruli daemTxveva mesame musikaluri
taqtis daboloebas, Semdeg mexuTe, meSvide, mecxre, meTerTmete da a.S. taqtebisas. musi-
kaluri da sacekvao frazebis dasasruli erTmaneTs daemTxveva mesame, mecxre, meTxuT-
mete, ocdameerTe da a.S. taqtebis bolos.
rostom Wabigv
88
o, diei oru die lasaio, o, die oru die lasaio,
die ori, rostom Wabigvio, die ori rostom Wabukio,
die oru die lasaio, o die oru die lasaio,
die ori rostom ecraSio die ori rostom ecerelio
o, die, oru die lasaio o die, oru die lasaio
die ori SaneS narmavio die ori svaneTSi daWerilio
o, die, oru die lasaio o die, oru die lasaio
die ori lenxeras esya io die ori linxeraSiT mihyavxarT
o, die, oru die lasaio o, die oru die lasaio
die ori sgameCdelxidio die ori misulxarTo
o, die, oru die lasaio o, die, oru die lasaio
die ori oi zanaTe io die ori samegreloSio
o, die, oru die namCadio o die oru die lasaio
o, die, oru die lasaio die ori samegrelodan gamoqceulio
die ori laxvars antixio o die oru die lasaio
o, die, oru die lasaio die ori mTebidan vbrundebio.
die Ji meCdelxi abkviS zagario o die oru die lasaio
o, die, oru die lasaio die mixvedi abjvuS zeganamdeo
die didab ajxad SaneS namzursio o die oru die lasaio
o, die, oru die lasaio dideba svaneTis salocavs
die lasgid amsyan guSgvei SanTeio o die oru die lasaio
o, die, oru die lamsaio die yvelgan wvims, yvelgan Tovs
die Ciagv uCxa Ciag Sduveio o die oru die lasaio
o, die, oru die lasaio die TeTr ecerT mze anaTebs.
die TeTna ecers miJ xawedio.
89
sayofacxovrebo ferxulebi
sxvadasxva Sinaarsis sayofacxovrebo ferxulebi (satrfialo, saSairo, saxumaro, sazeimo,
SejibrebiTi da sxva) sruldeboda saero da saeklesio dResaswaulebze, dReobebsa da lxinSi.
am saxis ferxulebisaTvis damaxasiaTebelia ferxuls SigniT erTi-ori moTamaSe.
sayofacxovrebo ferxulTa jgufs miekuTvneba saferxulo wyobis svanuri cekvebi: biba,
Sinavorgil, ramaida, jangild (voriraSa), bimurzela, ceruli, SiSa i gergil, gergil
da sxva.
SiSa i gergil _ gergili (giorgi) pirvelad waswydomia mJave wyals cxarvaSSi (adgilia
svaneTSi), daulevia da ise gabruebula (damTvrala), ramdensac win midioda, imdens ukan
brundeboda.
imave Sinaarsisaa ferxuli `gergil.~ `gergilisa~ da `SiSa i gergilis~ teqsti erTia,
musikaluri masala da fexis moZraoba _ sxvadasxva. `gergilSi~ saferxulo fexi garTule-
bulia da Tavisi struqturiT `Tamar dedfal ravqensias~ fexis moZraobas waagavs.
`SiSa da gergilis~ fexis moZraoba, uZvelesi ferxulebis msgavsad, SedarebiT ufro
martivi `mrgvali fexia.~ amitomac `SiSa da gergil,~ `gergilTan~ SedarebiT, adrindeli
ferxuli unda iyos.
Sinavorgil _ cekva Sinavorgil~ sruldeba mirmiqelas~ Semdeg (SeiZleba calkec Ses-
ruldes). Tu mirmiqelas~ mxolod mamakacebi asruleben, SinavorgilSi~ qalebic monawil-
eoben. mas garToba-TamaSi da qal-vaJs Soris trfiali udevs safuZvlad.
`Sinavorgilis~ monawileni Tavidanve gaiyofian or jgufad. jer erTi jgufi cekvavs,
meore taSs ukravs. Semdeg piriqiT da a.S.
`Sinavorgilis~ Sesrulebisas monawileni wris Seukvrelad xan marjvniv moZraoben, xan
_ marcxniv. sabolood ufro Zlieri (ricxvobrivad meti) jgufi Semoertymeba (alyaSi
moimwyvdevs) ufro susts da cekvac mTavrdeba.
`Sinavorgilis~ sacekvao naxazi gvafiqrebinebs, rom aq ufro mwkriuli ferxuli _ fer-
xisaa, vidre ferxuli.
`Sinavorgilis~ Semdeg ufro xSirad ceruls~ cekvaven an jer ramaidas,~ Semdeg _ ceruls.~
ramaidac qal-vaJis satrfialo cekvaa. qal-vaJni ewyobian wyvilebad erTmaneTis zurgs
ukan. ZiriTadad gamoyenebulia `quslura svla~ (svanuri varianti), risi meSveobiTac mocek-
vaveni moZraoben nebismieri mimarTulebiTa da moxazulobiT. ufro metad _ wriulad.
jangildi, Sinavorgilisa~ da ramaidas~ msgavsad, satrfialo xasiaTisaa da qal-vaJi as-
rulebs. mocekvaveni ewyobian naxevarwred da simRera `voriraSas~ dawyebisTanave, fexebis
gadaWdobiTa da gasmiT, moZraoben marjvniv. simReris mixedviT `jangilds~ zogjer `vori-
raSasac~ uwodeben.
bimurzela _ bimurzela saxelganTqmuli vaJkaci yofila mestiaSi. mas Sehyvarebia
monadire beqas coli _ manola, usargeblia beqas sanadirod wasvliT da qali gautacia.
beqas dasizmrebia, TiTqos misi Tofi viRacas gaepartaxebina. saCqarod dabrunebula Sin,
Seutyvia manolas gatacebis ambavi da mestiaSi wasula: mouklavs bimurzela, iqidan gamou-
vlia colisZmebTan da erT-erTic mouklavs. mosula saxlSi, dauklavs niSa xari, Wurebi-
saTvis Tavi mouxdia, daupatiJebia mTeli sofeli da didi lxini gaumarTavs.
cekvas asrulebs mocekvave-momRerali vaJi. igi simReriT mouTxrobs xalxs sabralo
bimurzelas Tavgadasavals. yoveli Sairis damTavrebis Semdeg gundi mosZaxebs. moZaxilze
momReral-mocekvave vaJi `ceruls~ cekvavs.
90
ceruls cal-calke an wyvilebad mxolod mamakacebi asruleben. ufro xSirad, rogorc
daskvniTi nawili, sruldeba romelime ferxulis Semdeg da Sejibrebis xasiaTisaa. svaneT-
Si `ceruli~ _ ferxulis aucilebeli komponenti _ iseTive Zvelia, rogorc ferxulebi.
cerebze cekva damaxasiaTebelia saqarTvelos mTianeTisaTvis (mTiulebi, moxeveebi, fSav-
lebi, xevsurebi, TuSebi, svanebi da sxva).
svanuri `cerulis~ Sesrulebisas xelebi umoZraodaa _ meferxuleebs orive xeli xan-
jalze ukidiaT.
svanur `cerulSi~ ZiriTadi cerileTebia: cerdaqneviT Cakvra, WdobcerdaqneviT
Cakvra, fexSlili Cakvra, fexSliTa da ganbijiT Cakvra, cal cerze rbena, or cerze rbe-
na, cerdakvriTi svla da sxva.
g e r g i l
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ wriulad, saxiT centrisaken dgoma.
fexebi _ III pozicia.
xelebi _ qvedaSvebuli da xelixelCakidebuli.
musikaluri zoma _ 2/4.
monawileoben mamakacebi da qalebi.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
meore taqtis pirveli da meore meoTxedi (ge-re) _ marcxena fexiT Cveulebrivi nabiji
win (ferxulis centrisaken). mimdevrobiT marjvenis win _ haerSi gatana. sxeulis simZime
marcxenazea (nax.9). zetani moZraobs odnav win; Cakidebuli xelebiT winmklavi.
mesame taqtis pirveli meoTxedi (gil) _ marjvena fexiT nabiji ukan. erTdroulad
sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze (zetani moZraobs ukan). adgilze darCenili mar-
cxenis odnav aweva. xelebis winmklavidan ukumoZraoba (nax.5).
taqtis Semdegi ori mervedi (si-vo) _ marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra da marjve-
nis win da marjvniv ergceriT Tavisuflad dadgma (Wdoba).
SeiZleba muxlis saxsarSi moxrili marcxena fexis ergceri haerSi iyos, Cakidebuli xe-
lebi _ qvedaSvebuli.
meoTxe taqti (cxa-ri) _ marcxena fexiT win _ ferxulis centrisaken _ Cveulebrivi
nabiji. ukan darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks Cakidebuli xelebiT
zemklavi.
91
mexuTe taqti (va-Si) _ yovna an adgilze darCenili marjvena ergceris an ceris dakvra.
Cakidebuli xelebiT zemklavi.
meeqvse taqti (o) _ ukan darCenili marjvena gadmoinacvlebs win, daidgmeba marcxniv (Wdo-
ba) da odnav moixreba muxlis saxsarSi (nax. 18). Cakidebuli xelebis zemklavidan dabla daSveba.
meSvide taqtis pirveli meoTxedi (di) _ yovna (meeqvse taqti).
taqtis momdevno meoTxedi (va) _ marjvena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da gaiqneva
win _ haerSi. erTdroulad marcxenis quslis dakvra (nax.9).
merve taqtis pirveli meoTxedi wertiliT (cxa) _ marjvena fexis mTeli terfiT mar-
jvniv dadgma. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze. marcxena TandaTano-
biT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi. marjvenis qusli odnav Sordeba iataks (nax.4).
taqtis momdevno mervedi (ri) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. amavdroulad
marjvenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.5).
mecxre taqtis pirveli meoTxedi wertiliT (va) _ marcxena fexis terfiT marcxniv
dadgma. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze. adgilze darCenili marjvena
ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax.6).
taqtis momdevno mervedi (da) _ marjvena fexis ergceridan terfiT dadgma, erTdrou-
lad sxeulis simZime gadadis marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisu-
flad exeba iataks (nax.7).
meaTe taqtis pirveli mervedi (Si) _ marcxena fexis terfiT marjvenas win da marjvniv
dadgma (Wdoba). erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze, marjvena TandaTano-
biT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marjvniv. marcxena fexis qusli
odnav Sordeba iataks (nax.8).
nax. 25
taqtis momdevno meoTxedi wertiliT (la) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. ama-
vdroulad marcxena quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.9).
meTerTmete taqtis pirveli mervedi (Se) _ marjvena fexis terfiT marcxena fexis win da
marcxniv dadgma (Wdoba). erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze, ukan darCe-
nili marcxena moixreba muxlis saxsarSi da odnav moSordeba iataks (nax. 20).
taqtis momdevno meoTxedi wertiliT (divo) _ marcxena fexi daubrundeba sawyis md-
gomareobas _ daidgmeba terfiT. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze. mux-
lis saxsarSi gamarTuli marjvenis win _ haerSi gatana (nax.9).
meTormete taqtis pirveli mervedi (ge) _ marjvena fexis terfiT marjvniv dadgma.
sxeulis simZime gadadis marjvenaze. marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos
saxsarSi. marjvenis qusli odnav Sordeba iataks (nax.4).
92
taqtis momdevno meoTxedi wertiliT (re) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli. amas-
Tanave marjvena quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.5).
mecamete taqtis pirveli mervedi (gil) _ marcxena fexis terfiT marcxniv dadgma.
erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze, adgilze darCenili marjvena
ergceriT Tavisuflad exeba iataks (nax.6).
taqtis momdevno meoTxedi wertiliT (sivo) _ marjvena fexis ergceridan terfiT
marcxniv dadgma. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marjvenaze, adgilze darCenili
marcxena odnav Sordeba iataks (nax.7).
aq mTavrdeba pirveli sacekvao fraza.
meToTxmete taqti (cxa-ri) _ marcxena fexiT win _ ferxulis centrisaken Cveulebri-
vi nabiji. ukan darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks. Cakidebuli qvedaS-
vebuli xelebi moZraobs zemklavamde (meoTxe taqti).
meTxuTmete taqti (va-Si) _ yovna an adgilze darCenili marjvena ergceris an ceris
dakvra. Cakidebuli xelebiT zemklavi.
meTeqvsmete taqti (o) _ ukan darCenili marjvena gadmoinacvlebs win da ergceriT Ta-
visuflad daidgmeba marcxenis win da marcxniv (Wdoba) _ marjvena odnav moixreba muxlis
saxsarSi (nax. 8). Cakidebuli xelebis zemklavidan daSveba.
meCvidmete taqtis pirveli mervedi (di) _ yovna (meTeqvsmete taqti).
taqtis momdevno meoTxedi wertiliT (va) _ muxlis saxsarSi gamarTuli marjvenis win
_ haerSi gaqneva. erTdroulad marcxena quslis iatakze dakvra (nax.9).
meCvidmete taqtis moZraoba-mdgomareoba emTxveva meSvidisas.
Semdeg TanmimdevrobiT: meTvrametze _ merve taqtisa da a.S. _ yovelTvis gameordeba
meoTxe-meToTxmete taqtebs Soris aRwerili fraza (meore sacekvao frazidan gamoakl-
deba pirveli sacekvao frazis meore da mesame taqtebze Sesrulebuli moZraoba).
musikaluri da sacekvao frazebis urTierTdamokidebuleba grafikulad ase gamo isaxeba:
pirveli musikaluri fraza cxra taqtiania, meore, mesame da a.S. _ aTiani. pirveli sacekvao
fraza Tormet taqtSi Tavsdeba, meore, mesame da a.S. sacekvao frazebi _ aTSi. vinaidan dasawy-
isSi pirvel taqtze yovnaa, pirveli sacekvao frazis dasasruli mecamete taqtis daboloebas
daemTxveva, Semdeg ocdamesame, ocdamecamete, ormocdamesame da a.S. taqtebis dasasruls.
musikaluri da sacekvao frazebis daboloebebi erTmaneTs ar emTxveva.
gergili
94
Sila Sedivo, gergilsivo cxari vaSi, gergils (giorgis) cxarvaSSi
o, diva cxari vada Sila Seda, mJave wyali daulevia.
Sila Sedivo, svimuldivo jiSai o, diva, imiT gamZRari ReleSi midixar
cxari vada, Sila Seda. ramdensac win, win midixar
Sila Sedivo, eCniSivo mabzaari o, diva imdens ukan, ukan brundebi
cxari vada, Sila Seda. Reles Tavze saTibi iyo,
Sila Sedivo, tubasivo esRri o, diva saTibis Tavze fiWvi idga,
cxari vada, Sila Seda. fiWvis Tavze gvriti ijda...
Sila Sedivo, mazumsivo sgvebnavo o, diva
cxari vada, Sila Seda.
Sila Sedivo, sgvebnavivo esRri o, diva
cxari vada, Sila Seda.
Sila Sedivo, emzumsivo veSgmavo o, diva
cxari vada, Sila Seda.
Sila Sedivo, veSgmavi texni vo, diva
cxari voda, Sila Seda.
Sila Sedivo, tubasi Txumasi o, diva cxari
cxari voda, Sila Seda.
Sila Sedivo, larisi zusdani o, diva
cxari voda, Sila Seda.
Sila Sedivo, larisli Txumasi o, diva
cxari voda, Sila Seda.
Sila Sedivo, gigbilsi xagani o, diva
cxari voda, Sila Seda.
Sila Sedivo, gigbilsi Txumsi o, diva
cxari voda, Sila Seda.
Sila Sedivo, muguldi xagani o, diva
cxari voda Sila Selda...
95
b i b a
saxumaro simRera, sruldeba ferxulTan erTad. masSi CamoTvlilia iseTi sakvirvele-
bani, rogoricaa:
jixvi xnavda,
daTvi Toxnida,
mgeli farcxavda,
kurdReli balaxs arCevda,
kata yvels iyvanda,
Tagvi kidobans icavda da sxva.
ferxuli ewyoba wriulad, monawileoben mamakacebi da qalebi.
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ wriulad, saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ qveganmklavi, erTmaneTis qamrebSi zurgs ukan CaWidebuli. qalebis monawile-
obisas _ xelCakidebuli.
musikaluri zoma _ 4/4.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqti _ yovna.
meore taqtis pirveli meoTxedi (ie) _ marjvena fexis terfiT marcxenis win da mar-
cxniv dadgma. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marjvenaze, marcxena moixreba mux-
lis saxsarSi da odnav moSordeba iataks (nax. 20).
taqtis momdevno meoTxedi (ie) _ marcxena ubrundeba sawyis mdgomareobas _ daidg-
meba mTeli terfiT. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze, muxlis saxsarSi
gamarTuli marjvena gaitaneba win _ haerSi (nax.9).
taqtis momdevno meoTxedi (Cun) _ marjvena fexis terfiT marjvniv dadgma. erTdrou-
lad sxeulis simZime gadadis marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisu-
flad exeba iataks (nax.7).
taqtis bolo ori mervedi (di-vo) _ marcxena fexis ergceridan terfiT dadgma. erT-
droulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT Ta-
visuflad exeba iataks (nax.6).
mesame taqtis naxevari noti (xo) _ marjvena fexis terfiT marcxenis win da marcxniv
dadgma, marcxena moixreba muxlis saxsarSi, Semdeg mimdevrobiT marcxena sawyis mdgo-
mareobas daubrundeba _ daidgmeba mTeli terfiT, muxlis saxsarSi gamarTuli marjvena
win _ haerSi gaitaneba (mesame taqtis pirvel naxevarze gameordeba meore taqtis pirvel
96
or meoTxedze aRwerili moZraoba (nax.20, 9).
taqtis meore naxevari (Sam-i) _ marjvena fexis terfiT marjvniv dadgma. erTdroulad
sxeulis simZime gadadis marjvenaze, marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos
saxsarSi. am dros marjvena fexis qusli odnav Sordeba iataks. Semdeg marcxeniT sruldeba
saferxulo Cakruli. amasTanave marjvena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav
moxra (nax.4,5).
meoTxe taqtis pirveli meoTxedi (sa) _ marcxena fexis marcxniv dadgma. erTdroulad
sxeulis simZime gadadis marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks (nax.6).
taqtis momdevno meoTxedi (ku) _ marjvena fexis terfis dakvriT marjvniv dadgma da
erTdroulad muxlis saxsarSi odnav moxra. muxlis saxsarSi gamarTuli adgilze darCe-
nili marcxena ergceriT exeba iataks (nax. 14).
taqtis momdevno meoTxedi (vrel) _ marcxena fexis terfiT marjvenis win da marjvniv
dadgma (Wdoba). erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. marjvena Tan-
daTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi da gadainacvlebs marjvniv. marcxenis qus-
li odnav Sordeba iataks (nax.8).
taqtis bolo ori mervedi (si-vo) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli. amasTan er-
Tad marcxenis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra (nax.9).
mexuTe taqtidan sacekvao fraza iwyeba Tavidan _ fexWdobidan (meore taqtis pirveli
ori meoTxedi) da a.S.
`bibas~ musikaluri da sacekvao frazebis urTierTdamokidebuleba grafikulad ase gamoisaxeba:
musikaluri fraza Sedgeba Svidi taqtisagan, sacekvao sam taqtSi Tavsdeba. vinaidan
sacekvao frazis pirvel musikalur taqtze yovnaa, amitom pirveli sacekvao frazis dabo-
loeba daemTxveva meoTxe musikaluri taqtis dasasruls, Semdeg meSvide, meaTe, mecamete,
meTeqvsmete da a.S. musikaluri taqtebis daboloebebs.
musikaluri da sacekvao frazaTa daboloebani daemTxvevian meSvide, ocdamerve, or-
mocdamecxre, samocdameaTe da a.S. taqtebze.
biba
98
bibaio, ieCundivo i sakuvrelsivo losgdidai,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, muRvSirivo laxans i dam jibudax ievoda,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, ieCundivo xoSam i sakuvrelsivo losgdidai,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, daSduldivo labergis xaiWemena a,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, ieCundivo xoSam i sakuvrelsivo losgdidai,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, Txreldivo laWadis xaiagenena i,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, ieCundivo xoSam i sakuvrelsivo losgdidai,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, raWuldivo lawisxs i xaiaWemena a,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, ieCundivo xoSam i sakuvrelsivo losgdidai,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, ciculdivo layels i xaiaquqda i,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, ieCundivo xoSam i sakuvrelsivo losgdidai,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, Sdulguldivo kibdens ixaialeCena dai,
voi, rili voi, rili voi ha,
bibaivo, ieCundivo xoSam i sakuvrelsivo losgdidai,
voi, rili voi, rili voi ha...
`imaze ufro sakvirvels vxedavT
jixvi xvnaSi gebaT
imaze ufro sakvirvels vxedavT
daTvi Toxnida
imaze ufro sakvirvels vxedavT
mgeli farcxavda
imaze ufro sakvirvels vxedavT
kurdReli balaxs arCevda
imaze ufro sakvirvels vxedavT
kata yvelis amosayvanad Cacucquliyo
imaze ufro sakvirvels vxedavT
Tagvi kidobans icavda
imaze ufro sakvirvels vxedavT...~
99
S i n a v o r g i l
moZraobaTa aRwera
sawyisi mdgomareoba _ mwkrivad an rkalad xelixelgayrili dgoma.
fexi _ gamarTul marjvena fexze dgomi. muxlis saxsarSi moxrili marcxena fexi odnav
moSorebulia iataks.
xelebi _ mamakacebs xanjalze ukidiaT, qalebs xelmklavi ukeTiaT.
musikaluri zoma _ 4/4.
pirveli taqtis pirveli meoTxedi (Si) _ muxlis saxsarSi gamarTuli marcxena fexi
ergceriT idgmeba marjvenis ukan da marjvniv; erTdroulad gamarTuli marjvena gaitane-
ba haerSi odnav win da marjvniv (nax.9).
taqtis momdevno meoTxedi (na) _ gamarTuli marjvena fexi ergceriT idgmeba marjvniv.
erTdroulad sxeulis simZime gadadis marjvenaze, marcxena moixreba muxlis saxsarSi, ga-
daitaneba marjvniv da miuaxlovdeba marjvenas (nax. 20).
aRwerili ori moZraoba meordeba ganusazRvrelad.
marcxniv moZraobisas sawyisi mdgomareobaa gamarTul marcxena fexze dgomi, marjvena
gamarTulia muxlis saxsarSi (nax. 21), magaliTad:
pirveli taqtis pirveli meoTxedi (Si) _ muxlis saxsarSi gamarTuli marjvena fexi
ergceriT miidgmeba marcxenis ukan da marcxniv. gamarTuli marcxena gaitaneba haerSi
odnav win da marcxniv (nax.5).
taqtis momdevno meoTxedi (na) _ gamarTuli marcxena fexi ergceriT idgmeba marcxniv.
sxeulis simZime gadadis marcxenaze, marjvena moixreba muxlis saxsarSi, moSordeba iataks,
gadaitaneba marjvniv da miuaxlovdeba marcxenas (nax. 21).
marcxniv moZraobisas es ori moZraoba meordeba ganusazRvrelad.
moZraobis erTi mimarTulebidan meoreze gadasasvlelad, musikaluri frazis dasas-
ruls, sruldeba fexcvla: marjvniv moZraobidan marcxenaze gadasvlisas meoTxe taqtis
meore naxevarze (naxevar notze _ ge) gaimarTeba muxlis saxsarSi moxrili marcxena fexi
da ergceriT daidgmeba win. erTdroulad muxlis saxsarSi moixreba marjvenac.
100
Sinavorgil
r a m a i d a
qal-vaJTa cekva ramaida xSirad `Sinavorgilis~ Semdeg sruldeba. qal-vaJni winaswar
ewyobian wyvilebad erTmaneTis zurgs ukan. `ramaidaSi~ ZiriTadad gamoyenebulia `quslu-
ra svlis~ svanuri varianti, romliTac meferxuleni moZraoben sxva dasxva mimarTulebiTa
da moxazulobiT, ufro xSirad _ wriulad.
yoveli mamakacis gverdiT dgas qali. mamakacs qalisaTvis xelkavi ukeTia da orive xe-
liT xanjali uWiravs. qali: marcxenaTi mklaviT xelmklavi, idayvis saxsarSi moxrili mar-
jvena gatanilia win da marjvniv.
quslura winsvla (svanuri varianti)
sawyisi mdgomareoba:
fexi _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
nax. 26 nax. 27 nax. 28
101
pirveli taqtis pirveli mervedi (vo) _ gamarTuli marjvena fexiT nabiji win da
qusliT dadgma. sxeulis simZime mimdevrobiT gadaitaneba marjvenis quslze, gamarTuli
marcxena mTel terfze srialiT miitaneba marjvenasTan.
taqtis momdevno mervedi (sov) _ daxtoma marjvena fexis terfze. erTdroulad mux-
lis saxsarSi moixreba marcxena.
Semdeg `quslura winsvla~ iwyeba marcxena fexiT da sruldeba piriqiT.
ramaida
102
j a n g i l d
jangildi icekveba qal-vaJTa mier, simRera `voriraSasTan~ erTad, amitom mas `vori-
raSasac~ uwodeben.
xelixelgayrili qal-vaJni ewyobian naxevarwred an mwkrivad da simReris dawyebisTa-
nave fexebis gadaWdobiTa da gasmiT moZraoben marjvniv.
ferxuli moZraobs rkalze _ wris Seukvrelad. dasasrul, dasaSvebia cal-calke wyvile-
bad cekvac, SeiZleba erTdroulad ramdenime wyvilmac icekvos.
`jangildi,~ anu `voriraSa,~ icekveba lxinSi da dResaswaulebze.
moZraobaTa aRwerasawyisi mdgomareoba _ erTmaneTis gverdiT rkalurad dgoma. mamakacebs xelebi xan-
jalze uwyviaT, qalebs ki xelkavi ukeTiaT.
fexi _ III pozicia (nax.12).
musikaluri zoma _ 2/4.
simReras iwyebs pirveli gundi.
pirveli taqtis pirveli meoTxedi (vo) _ marjvena fexis marcxenis win da marcxniv
gadatana da mTeli terfiT dadgma (am dros marjvena gamarTulia muxlis saxsarSi).
erTdroulad ukan darCenili marcxena moixreba muxlis saxsarSi _ Wdoba (nax. 20).
taqtis momdevno meoTxedi (ri) _ marcxena fexis mTeli terfiT dadgma. erTdroulad
marjvena Sordeba iataks da gamodis win, fexebi gamarTulia muxlis saxsarSi (nax.9).
meore taqtis pirveli meoTxedi (ra) _ marjvena fexi ergceriT Seexeba iataks da sri-
aliT moZraobs ukan. erTdroulad marcxena ergcerze srialiTve moZraobs win.
taqtis momdevno meoTxedi (Sa) _ ergcerebze srialiT Seicvleba fexebis mdgomareoba.
mesame taqtidan sruldeba pirveli taqtis moZraoba:
mesame taqtis pirveli ori mervedi (vo-ri) _ marjvena fexi gadadis marcxenis win _
marcxniv da muxlis saxsarSi gamarTuli daidgmeba mTeli terfiT. erTdroulad ukan dar-
Cenili marcxena moixreba muxlis saxsarSi _ Wdoba.
taqtis Semdegi ori mervedi (ra-Sa) _ marcxena fexis mTeli terfiT dadgma. erTdrou-
lad marjvena Sordeba iataks da gamodis win. am dros orive fexi gamarTulia muxlis sax-
sarSi (nax. 20, 9).
meoTxe taqtidan sruldeba `sada sriala gasma~ _ meoTxe taqtis pirveli mervedi (vo)
_ marjvena fexi Seexeba iataks da ergcerze srialiT moZraobs ukan, ergcerze srialiTve
moZraobs win marcxena (nax. 29).
nax. 29 nax. 30
103
taqtis momdevno mervedi (re) _ ergcerebze srialiT fexebis mdgomareobis Secvla:
marjvena moZraobs win, marcxena _ ukan (nax. 30).
taqtis Semdegi meoTxedi (ra) _ isev Seicvleba fexebis mdgomareoba: marjvena fexi
ergcerze srialiT moZraobs ukan, marcxena _ win (nax. 29).
mexuTe taqtidan ileTi sruldeba piriqiT _ Wdoba iwyeba marcxena fexiT da a.S.
`jangildis~ musikaluri da sacekvao frazebis urTierTdamokidebuleba grafikulad
ase gamoisaxeba:
musikaluri fraza Seicavs oTx taqts, sacekvao fraza _ rvas. amitomac musikaluri da
sacekvao frazebis dasasruli erTmaneTs daemTxveva merve, meTeqvsmete, ocdameoTxe da
a.S. taqtebze.
voriraSa
104
c e r u l i
moZraobaTa aRwera
cerdaqneviT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgomi, marjvena moxrilia muxlis
saxsarSi da gatanilia ukan; ergceri _ gaWimuli.
xelebi _ xanjalze.
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqtis pirveli mervedi (o) _ marjvena fexi wvivis daqneviT moZraobs win,
gauswordeba marcxena fexs, orive fexze `tyupcerSedgomi.~
taqtis Semdegi mervedi (rio) _ marcxena fexis ceridan mTel terfze daxtoma, erT-
droulad, rogorc sawyisi mdgomareobisas, marjvena isev moixreba muxlis saxsarSi da gai-
taneba ukan (nax. 31).
nax. 31 nax. 32 nax. 33
105
momdevno taqtidan ileTi meordeba da a.S. (daqneviTi moZraoba yovelTvis sruldeba
marjvena fexiT).
`cerdaqneviT Cakvris~ odnav gansxvavebuli varianti: cerebze Sedgomisas terfebi da-
Sorebulia mxrebis siganeze, quslebi Sebrunebulia gareT.
WdobcerdaqneviT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ igive, rac `cerdaqneviT Cakvrisas:~ gamarTuli marcxena fexis
terfze dgomi, marjvena moxrilia muxlis saxsarSi da gatanilia ukan, ergceri _ gaWimuli.
xelebi _ xanjalze (nax. 31).
pirveli taqtis pirveli mervedi (o) _ wvivis daqneviT marjvena fexi gaitaneba marcxe-
nis ukan da odnav marcxniv. erTdroulad cerebze Sedgoma. orive fexi gamarTulia muxlis
saxsarSi da gadaWdobilia marcxena fexiT win.
taqtis meore mervedi (rio) _ marcxena fexis ceridan terfze daxtoma. erTdroulad
marjvena fexi isev moixreba muxlis saxsarSi da gaitaneba ukan _ sawyisi mdgomareoba (nax. 31).
taqtis momdevno mervedi (ra) _ marjvena fexi wvivis daqneviT moZraobs naxevari ter-
fis manZilze, Seexeba iataks _ orive fexze `cerSedgomi.~
nax. 34 nax. 35
taqtis bolo mervedi (Sa) _ marcxena ceridan terfze daxtoma. erTdroulad marjvena
fexi isev moixreba muxlis saxsarSi da gaitaneba ukan _ sawyisi mdgomareoba (nax. 117).
Semdeg ileTi iwyeba Tavidan _ gadaWdobili fexebiT cerebze Sedgoma: fexebi xan gadaW-
dobilia, xanac marjvena fexi naxevari terfiT gatanilia win.
fexSlili Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis IV pozicia (nax. 17).
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqtis pirveli mervedi (o) _ ergbuqnidan mcire zextom-daxtomi: marjvena
fexi gadis win da marcxniv, marcxena _ ukan da marjvniv. dasasrul, fexebi gadaWdobili,
muxlebi naxevrad moxrili (ergbuqni), orive fexiT terfze dgomi _ fexis wverebi Sebrune-
bulia gareT.
taqtis momdevno mervedi (rio) _ dabali zextomiT fexebis mxrebis siganeze gaSla da
cerebze Sedgoma, orive fexiT mcire ergbuqni.
muxlebi _ daaxloebuli, fexis quslebi _ odnav gareT Sebrunebuli (nax. 33).
106
nax. 36 nax. 37
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan _ fexebis gadaWdobidan: zogjer marjvena
fexia win, zogjerac marcxena gadmoinacvlebs win, marjvena _ ukan da a.S.
arsebobs `fexSlili Cakvris~ odnav gansxvavebuli variantic: fexebi gadaWdobisas
ergcerebiT exeba iataks. es varianti ufro damaxasiaTebelia `cerulisaTvis.~ `fexSlili
Cakvra~ adgilze sruldeba.
fexSliTa da ganbijiT Cakvra
pirveli taqtis pirveli naxevari (o-rio) _ `fexSlili Cakvra.~
taqtis momdevno mervedi (ra) _ cerebidan marcxena fexis mTel terfze daxtoma (am
dros marcxena fexi odnav moixreba muxlis saxsarSi). erTdroulad marjvena gaitaneba
haerSi iribad _ win da marjvniv. marjvena fexi gamarTulia muxlis saxsarSi, ergceri _
gaWimuli (nax.9).
taqtis bolo mervedi (Sa) _ marjvena fexis sxeulis gaswvriv mTeli terfiT dadgma.
erTdroulad sxeulis simZime gadava marjvenaze (marjvena odnav moxrilia muxlis saxsar-
Si). marcxena fexi moSordeba iataks da haerSi iribad _ win da marcxniv gaitaneba. am dros
marcxena gamarTulia muxlis saxsarSi, terfi _ gaWimuli (nax.5).
Semdeg ileTi iwyeba isev `fexSlili CakvriT~ _ oRond piriqiT: `fexSlili Cakvris~ da-
sawyisSi marjvenis nacvlad win moxvdeba marcxena. cerebze dgomidan marcxenis nacvlad
marjvena fexze daxtoma. am ileTis Sesrulebisas sxeuli gadainacvlebs xan marcxniv, xan
_ marjvniv. ileTis pirvel nawilSi `fexSlili Cakvris dros~ aseve SesaZlebelia sxeulis
Sebruneba mervediT _ zogjer marcxniv, zogjer _ marjvniv.
calcerze rbena
sawyisi mdgomareoba _ gamarTuli marcxena fexis mTel terfze dgoma, marjvena
moxrilia muxlis saxsarSi da gatanilia ukan (nax. 31).
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqtis pirveli mervedi (o) _ marjvena fexi wvivis daqneviT moZraobs win da
muxlis saxsarSi gamarTuli iataks ceriT exeba. erTdroulad muxlis saxsarSi moxrili
marcxena gaitaneba ukan.
taqtis momdevno mervedi (rio) _ muxlis saxsarSi gamarTuli marcxena fexi wvivis
daqneviT moZraobs win da daidgmeba mTeli terfiT. erTdroulad marjvena moixreba mux-
lis saxsarSi da gaitaneba ukan (sawyisi mdgomareoba).
Semdeg ileTi iwyeba Tavidan: cerSedgomidan marjvena fexis wvivis daqneviT da meorde-
ba ganusazRvrelad. ileTTa Sesrulebisas sxeuli swrafad moZraobs win da garbenis STabe-
Wdilebas tovebs.
107
or cerze rbena
sawyisi mdgomareoba _ gamarTuli marcxena fexis mTel terfze dgomi. marjvena
moxrilia muxlis saxsarSi da gatanilia ukan (nax. 31).
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqtis pirveli mervedi (o) _ marcxena fexi wvivis daqneviT moZraobs win da
muxlis saxsarSi gamarTuli iataks ceriT exeba. erTdroulad marcxena fexi moixreba mux-
lis saxsarSi da gaitaneba ukan (nax. 37).
nax. 38 nax. 39
taqtis momdevno mervedi (rio) _ marcxena fexi wvivis daqneviT moZraobs win da muxlis
saxsarSi gamarTuli ceriT exeba iataks. erTdroulad marjvena moixreba muxlis saxsarSi,
gaitaneba ukan da a.S. erTi fexis ceri icvleba meoreTi. am SemTxvevaSi, rogorc calcerze
rbenisas, sxeuli swrafad moZraobs da garbenis STabeWdilebas tovebs.
cerdakvriTi ukusvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia, dabal ergcerze dgomi: orive fexi sxeulis gas-
wvrivaa, fexebi gamarTulia muxlis saxsarSi da ergcerebiT exeba iataks, terfebi SeerTe-
bulia erTmaneTis paralelurad (nax. 26).
musikaluri zoma _ 2/4
pirveli taqtis pirveli mervedi (o) _ marjvena fexi, quslis iatakze dakvriT da mTel
terfze srialiT, odnav gadainacvlebs ukan (marjvena muxlis saxsarSi gamarTulia). erT-
droulad marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi da ceris iatakze dakvriT, odnav gadain-
acvlebs win.
nax. 40 nax. 41
taqtis momdevno mervedi (rio) _ ileTi sruldeba piriqiT: quslis iatakze dakvriTa
da mTel terfze srialiT odnav ukan gadainacvlebs marcxena fexi. marjvena moixreba mux-
lis saxsarSi da, ceris iatakze dakvriT, odnav gadainacvlebs win. Semdeg ileTi iwyeba Ta-
vidan da meordeba ganusazRvrelad. ileTis Sesrulebisas sxeuli moZraobs ukan.
`arsebobs cerdakvriTi ukusvlis~ gansxvavebuli variantic: cerdakvris dros orive
fexi moxrilia muxlis saxsarSi, muxlebi _ SeerTebuli, cerze Semdgari fexis qusli Se-
brunebulia gareT.
110
raWuli ferxulebi
raWuli ferxulebi Sinaarsobrivad iyofa: samonadiro, religiur-ritualur, sabrZo-
lo-meomrul-laSqrul, patriotul da sayofacxovrebo ferxulebad.
samonadiro ferxulebidan raWam, svaneTis msgavsad, dRemde Semoinaxa amiranis wriu-
li ferxuli, romlis fexebis moZraoba raWuli ferxulebisaTvis damaxasiaTebeli fexis
moZraobis analogiuria. gadmocemis mixedviT, amiranis ferxulis raWuli varianti, fexis
moZraobis mxriv, ferxulis _ maRla mTas modga _ msgavsia, musikaluri masala ki sim-
Reras – qvedrula modidebula _ hgavs. amaze migviTiTeben grigol ivanes Ze metreveli
sofel Raridan da vasil nikolozis Ze rosnaZe sofel soridan. oneli murman parmenis Ze
burdilaZis azriT, amiranis ferxulis melodia ufro simReris _ wereTelma dagvibara
_ hangs waagavs. `amiranis ferxulis~ sxva ferxulebTan msgavseba gvafiqrebinebs, rom saqa-
rTveloSi, kerZod, raWaSi gavrcelebuli `amiranis ferxuli~ ufro mogvianebiT warmoSo-
bili zogierTi ferxulis musikaluri da qoreografiuli masalis safuZvlad iqca. garda
`amiranis ferxulisa,~ raWam Semogvinaxa meomrul-laSqruli _ maRla mTas modga, dig-
orsa dasxden vezirni, osie da sayofacxovrebo-satrfialo xasiaTis _ erTxel wisqvils
wasvlisaTvis, qalsa visme, Tamar qali, JuJuna, ori dela _ da sxva ferxulebi.
sayofacxovrebo ferxulSi erTxel wisqvils wasvlisaTvis~ gadmocemulia qalis oinebi
da misi Wirveuli xasiaTi; `Tamar qali~ _ TiTqos Tamari Cerqezebs gautaciaT; `ori dela~
mogviTxrobs Tavad erisTavis qalis motacebis ambavs da sxva. `digorsa dasxden vezirni~
da digori da basiani erTi da igive ferxulia. sainteresoa misi teqsti:
digori da basiani
Coxa-nabdiT savse ari.
digorsa dasxden vezirni _
vezirni badelovani,
maT gamorCeva SeeqmnaT,
arCies, gamoarCies
saomrad kirtiSovani da a.S.
digori raWas CrdiloeTidan esazRvreba, basiani ki samxreT saqarTveloSi _ taos
samxreT-dasavleTiT mdebareobs. basianis brZola 1204 wels moxda _ Tamar mefis dros.
gasa rkvevia, ra kavSiria ferxulis teqstSi naxseneb digorsa da basians Soris. arada fer-
xuli Seqmnilia da Sinaarsobrivad ukavSirdeba sofel Rebze osebis erT-erT Tavdasx-
mas. aseve gasarkvevia teqstSi badelovanisa (badelas) da kirtiSovanis (kirtiSis) xseneb-
is mizezic. badela sofelia samxreT saqarTveloSi (dRevandeli TurqeTis teritoria),
kirtiSi _ adgili sofel RebTan. Sesaswavli da gasarkvevia, ra akavSirebT saqarTvelos
samxreTiT mdebare basiansa da badelas CrdiloeTiT arsebul digorsa da kirtiSTan, maTi
dapirispireba ubralo sityvebis TamaSia, Tu raimes ukavSirdeba?
SeiZleba vinmem ifiqros, digoris adgilas didgori unda iyos – mefeTa dasasvenebeli
adgili Tbilisis maxloblad, sadac 1121 wels didgoris legendaruli brZola moxda.
teqstSi SeiZleba SeetanaT ori gamorCeuli istoriuli adgili – didgori da basiani. Tu es
asea, maSin dasazustebelia badelasa da kirtiSis, am ori sapirispiro adgilis, ferxulis
teqstSi moxvedris mizezi.
erTi istoriuli wiaRsvla: 764 wels xazarebi qarTlis samefos Semoesivnen, aaoxres da
Tbilisi dawves. mematiane amis mizezad xazarTa xakanis uiRblo gamijnurebas miiCnevs: xa-
zarTa mefes unaxavad Sehyvarebia qarTlis erisTavT erisTavis ulamazesi da da mociquli
gamougzavnia: momaTxove Seni da¡ da arabebis winaaRmdeg brZolaSi dagexmarebio. qalis
dedasa da Zmas (TviTon mSvenier sapatarZlosac) Sors dauWeriaT – warmarTs qals ver mi-
vaTxovebTo. sabediswerod gamijnurebul xakanis satrfos SuSani rqmevia. uaryofilma da
111
Seuracxyofilma sasiZom, etyoba, karga xans inaxa gulSi wyena, magram iseTi Zlieri gamodga
unaxavi mzeTunaxavis siyvaruli, sabolood Tavs veRar moeria da Selaxuli Tavmoyvareo-
bis aRsadgenad ukiduresi da ucnauri gza airCia _ sami wlis Semdeg didi laSqari Semousia
qarTls spasalar bluCanis meTaurobiT. sastiki da Seuvali iyo xakanis brZaneba: qveyana
aaoxreT da mSvenieri qarTveli qali aq momgvareT _ colad unda SevirToo... `Semusra qa-
laqi tfilisi, wartyuena qarTuli da yoveli ese qveyana,“_ gvamcnobs mematiane.
rogorc vxedavT, xakanis spasalars pirveli davaleba keTilsindisierad~ Seusrulebia,
meores ki Tavadve emsxverpla: qalis ojaxi kaxeTis erT-erT cixeSi yofila gamagrebuli.
xazarTa laSqari miadga cixes da, ramdenimedRiani winaaRmdegobis Semdeg, aiRo. SuSani
da misi Zma juanSeri Seipyres, qarTli da misi dedaqalaqi gadaTeles da nadavliT dat-
virTulebi ukan gabrundnen. ymawvilma qalma gzaSi umagaliTo gmiroba gamoiCina – be-
Wdis TvalSi damaluli sawamlavi dalia da iqve gaTavda. ganrisxebulma xakanma Suri Tavis
spasalarze iZia _ `ganzidvad sces orTa cxenosanTa amier da imier da moswvides Tavi misi
borotad~ (vaxtang WeliZe, `qarTlis cxovrebis qronikebi,~ tomi 1, 1977). qaTamiviT wauw-
yvetia Tavi umadur xakans gamarjvebuli spasalarisaTvis.
Tu `qarTlis cxovrebaSi~ moTxrobil ambavs SevadarebT raWuli ferxulis `qalsa
vismes~ teqsts (qalsa visme erqva SuSanao, xuTsa TiTsa, zogierT variantSi didsa TiTsa,
ecva beWedio da a.S.), davinaxavT, rom orive SemTxvevaSi laparakia qalze, romelsac erqva
SuSana. aseTma damTxvevam SeiZleba gvafiqrebinos, rom raWul ferxulSi aisaxa `qarTlis
cxovrebaSi~ moTxrobili erisTavis asulis SuSanas gmiroba da Tavganwirva. Tu am versias
daveyrdnobiT, ferxuli `qalsa visme~ merve saukunis nimuSi unda iyos.
raWaSi dRemde SemorCenil ferxulebs Soris ver vxvdebiT religiur-ritualuri da
patriotuli Sinaarsis ferxulebs. am kuTxisaTvis dRes isini daviwyebulia.
gadmocemebis mixedviT, sabrZolo Sinaarsis miuxedavad, raWaSi TiTqmis yvela dRe-
saswaulze sruldeboda ferxuli `maRla mTas modga.~ 1912 wels akakis mogzauroba raWa-
leCxumSi saxalxo dResaswaulad gadaqceula. rogorc kinooperator vasil amaSukelis
gadaRebuli dokumenturi filmidan Cans, am dResaswaulze ferxulic SeusrulebiaT, zus-
tad romeli, amis xelaRebiT Tqma Znelia, radganac im droisaTvis kino munji iyo, magram is
ferxuli fexis moZraobiT imdenad waagavs ferxuls _ `maRla mTas modga,~ rom SeuZlebe-
lia eWvi Segveparos maTs erTsa da imaveobaSi.
formis mixedviT raWuli ferxulebi, garda zogierTi gamonaklisisa, ZiriTadad wriu-
lia da qal-vaJTa mier sruldeba. formis TaviseburebiT gamoirCeva ferxuli JuJuna,~ ro-
melic ferxisas ufro waagavs, vidre ferxuls.
`JuJunas~ monawileni naxevarwred ewyobian da wris Seukvrelad moZraoben marjvniv,
Semdeg rkali orad iyofa da orive jgufi erTmaneTis sapirispirod moZraobs. gadmocemiT,
`JuJunas~ monawileni wres mxolod ferxulis dasasruls Sekravdnen. Turme mas mxolod
mamakacebi asrulebdnen da meore nawilSi orsarTuliani `zemyrelo~ icekveboda: meore
sarTulze asulebi qarqaSidan amoRebul xanjlebs urtyamdnen erTmaneTs.
raWuli ferxulebisaTvisac damaxasiaTebelia xelebi mxrebze, xelixelCakideba, xele-
biT erTmaneTis qamrebSi CaWideba da xelkavi. ferxulis Cabmisas mklavebis aseTi mdgo-
mareoba damaxasiaTebelia ara marto raWuli, saerTod, qarTuli da sxva xalxis saferxu-
lo wyobis cekvebisTvisac. rogorc Cans, ferxuli gavrcelebuli iyo msoflios sxvadasxva
xalxs Soris. Semdeg zogierTma TandaTanobiT miiviwya, zogma ki dRemde Semoinaxa es uZve-
lesi qoreografiuli nimuSi.
raWaSi, raWuli ferxulebis gverdiT, vxvdebiT qarTl-kaxuri ferxulis _ `Savlegos~
_ erT-erT variants, romelSic fexis moZraoba raWuli ferxulebis fexis moZraobis ms-
gavsia. Tu `Savlegos~ raWul variantSi fexis moZraobas qarTl-kaxuri ZiriTadi varianti-
saTvis saWiro fexis moZraobad miviCnevT, SesaZlebloba mogvecema, amJamad CvenTvis uc-
nobi qarTl-kaxuri ferxulis `Savlegos~ fexis moZraoba davadginoT.
raWaSi (sofeli qorTa, zemo raWa) saeklesio dResaswaulTagan yvelaze metad gavrcele-
buli iyo petre-pavloba, sxieroba da aRdgoma (eTnofori ambako giorgis Ze TaTaraZe).
112
petre-pavloba raWaSi yovelwliurad Tamar dedoflis kldis ZirSi imarTeboda. qor-
Tis Tavze aRmarTul Tamar dedoflis kldis SuaSi gamoqvabulia. kargad moCans misi ori
sarkmeli da kari. etyoba, gamoqvabulSi Zvelad bilikiT adiodnen, Semdeg is Camoirecxa da
Sesasvleli miuvali gaxda. mamaCemis, arsen Sios Ze TaTaraZis gadmocemiT, gasuli saukunis
900-ian wlebSi boyvelma petre omaniZem kldes xis kibe miamagra da ase Sevida gamoqvabulSi.
zafxulobiT, petre-pavlobis dResaswaulze, petre adioda gamoqvabulSi da kldeze gadmomd-
gari qadagebda: TiTqos iq oqros kubo esvena da oqros nivTebi inaxeboda. petre omaniZis garda
jerjerobiT gamoqvabulSi aravin asula da dabejiTebiT amis dadastureba Znelia.
petre-pavlobas mindorze xalxi dilidanve iyrida Tavs, CaRdeboda lxini da cekva-TamaSi.
ufro metad cekvavdnen `qarTuls~ (dResac tyeSi erT adgils `saTamaSo mindoras~ eZaxian).
aRdgomas, eklesiis Semovlis Semdeg, erTi ojaxis wevrebi (babuiSvilebi) mowveul st-
umrebTan erTad sufras miusxdebodnen. mezobeli sufrebi pativiscemis niSnad erTmaneTs
Rvinos (mosakiTxs) gadaugzavnidnen da ferxuls Caabamdnen (`maRla mTas modga,~ raevo~ da
sxva). ferxulis Semdeg lxins gaaCaRebdnen da `qarTuls~ cekvavdnen.
cekva `qarTuls~ rom gamorCeuli adgili eWira qarTveli eris sulier cxovrebaSi da
uSualod xalxis yofas ukavSirdeboda, amis damadastureblad moviyvan Cems bavSvobaSi
(1935 w.) nanax erT-erT ambavs: sofel qorTaSi (TaTaraZeebi warmoSobiT iqidan arian. iv.
javaxiSvili qorTas samxreT saqarTveloSi _ tao-klarjeTis, basianisa da fanaskertis
gverdiT asaxelebs. `qarTveli eris istoria,~ t. I gv. 64.) yovel kvira dRes or-sam adgilas
(kaloze) lxini imarTeboda. erT-erTi aseTi lxinisas erTi koxtad Cacmuli ucxo axalgaz-
rda SevamCnieT. rogorc Semdeg gairkva, Turme qalis sanaxavad Camosuliyo. lxini gaxurda.
maspinZlebma sacekvao moedani stumars dauTmes. axalgazrdam wreze dauara, Tan TvaliT
gogonaTa Soris viRacas eZebda. Semdeg wre gadaWra da rCeulTan mivida, fexi gausva da
cekvaSi gamoipatiJa. yvelam Tvali gogonas miapyro. mas Sercxva, cota awiTlda da ukan
daixia. vaJma xelmeored Semouara wres da igive gaimeora. gogonam Tavi daxara, ramdenime
nabijiT gamoeyo jgufs (ra Tqma unda, amaSi megobar gogonaTa mujlugunebmac Seasrules
garkveuli roli) da cekvaSi Caeba. gaCaRda lxini... damswreni energias ar iSurebdnen wyvi-
lis gasamxneveblad... vaJi qals mxarmarcxniv misdevda da Tvals ar aSorebda. ar Sevudgebi
cekvis aRweras. igi qarTulis~ erT-erTi Cveulebrivi xalxuri varianti iyo. am SemTxvevaSi
saintereso sxva detalia: qal-vaJis gadawyvetilebaSi, SeeqmnaT ojaxi, arcTu mcire roli
cekvam Seasrula. wyvilis cekvam axalgazrdebSi didi sixaruli gamoiwvia.
raWaSi `qarTulis~ Taviseburi, gaSarJebuli saxeobaa cekva `oRroCoRro.~ Cveni azriT,
am cekvas `gonjaobis,~ `koxinjrobisa~ da `berikaobis~ dros cekvavdnen.
saqarTveloSi odiTganve Tayvans scemdnen amindis RvTaebas da mis pativsacemad
lazaroba imarTeboda. raWaSi, imereTsa da svaneTSi `lazarobis~ nacvlad gonjaoba
scodniaT.
zafxulSi, gvalvis dros, wvimis gamowvevis mizniT, ZvelmanebiT Semosili ramdenime
vaJi wels zemoT gatitvldeboda da gaimureboda (gaigonjeboda). ase dadiodnen kardakar,
xtunavdnen, cekvavdnen, Tan xmamaRla mRerodnen:
gonja modga karebsa,
abrialebs Tvalebsa.
RmerTo, wvima moiyvane,
daapkure yanebsa...
saxlis patroni (qali Tu kaci) gonjas wyals gadaasxamda da gawuwavda.
sofel qorTaSi yovelwliurad, 8 maiss, marTavdnen koxinjrobas _ rituals koxis,
anu setyvis, winaaRmdeg. am dResaswaulze xalxi Tavs specialurad SerCeul adgilas
(nasaydrTan) iyrida. daklavdnen saklavs da moilxendnen, cekvavdnen `qarTulsa~ da
ferxuls.
cekva-TamaSi Tan axlda Zvel qarTul xalxur sanaxaobas _ berikaobas. dimitri janel-
113
iZe ganixilavs sofel RebSi (zemo raWa) v. lobJaniZis mier Caweril berikaobas _ berikaoba
cekva-TamaSiT: `berikaobaSi monawileobda oTxi-xuTi berika _ erTi qalis tansacmelSi
gamowyobili, erTic dairaze damkvreli. `qali~ cekvavda, sxvebsac iwvevda saTamaSod.
berika wris SigniT idga da oxunjobda – damswreebs Seutevda, SesCxavlebda ucnauri da
sazareli xmiT, aSinebda... mayurebeli berikas daemaleboda, atyuebda~ (dimitri janeliZe
`qarTuli Teatris xalxuri sawyisebi,~ gv. 371). sofel qorTaSi 1972 wels Cven CaviwereT
`berikaoba.~ moqmedi pirni: berika, dedofali da mxleblebi.
berika _ ZvelmanebSi gamowyobils Tavze exura mamlis frTebiT morTuli bewviani fafaxi,
zemodan ecva tyapuWis magvari ram (berikas rac SeiZleba sazareli Sesaxedaoba unda hqonoda,
zogjer qaRaldisagan gakeTebul niRabsac ikeTebdnen), welze ertya xmali da xanjali.
dedofali _ ZvelmanebiT Semosil qals (ufro metad vaJs) saxe TavsafariT hqonda dafaruli.
mxleblebi _ yoveldRiur, Cveulebriv samosSi gamowyobil ramdenime vaJs Tan axldaT
medaire da megarmone. ukravdnen sacekvaos. cekvavda berika da dedofali. mayurebeli de-
dofals Cqmetda da cdilobda, berikasaTvis waerTmia. berika TavgamodebiT icavda dedo-
fals, mxleblebi ki taSiT amxnevebdnen. iyo mxiaruleba, sicil-xarxari, cekva-TamaSi... bo-
los mxleblebi `saciqvels~ _ sursaT-sanovages _ agrovebdnen.
amaliani berika yoveli glexis karze marTavda lxins, isini ki `berikaobis~ monawileebs
yveliT, kvercxiT, puriT, RviniT da xiliT asaCuqrebdnen. mxleblebi Rvinos tikSi asxamd-
nen, saWmels ki xurjinSi awyobdnen.
berika, wesisamebr, mezobel sofelSic gadadioda. Tu gzaSi ori berika amaliTurT
erTmaneTs SeeCexeboda, `brZola~ gardauvali iyo. `damarcxebulis~ sursaT-sanovages `ga-
marjvebuli~ daepatroneboda da gzas gaudgeboda. sabolood qeifi, drostareba da lxini
imarTeboda.
`berikaoba~ ewyoboda gazafxulis pirze TebervlSi _ yvelierSi, bunebis gamococxle-
bis dros, amitomac misi warmoSoba nayofierebisa da Svilierebis kults ukavSirdeba.
dReisaTvis ase gamoiyureba Cven mier Seswavlili raWis uZvelesi qoreografiuli kul-
tura. vfiqrobT, momavalSi Catarebuli kvleva-Zieba ferxulebisa da sanaxaobebis jer ki-
dev Seuswavlel uZveles nimuSebs gamoavlens (qvemoT moyvanili raWuli ferxulebi 1979
wlis eqspediciis masalaa).
maRla mTas modga
ferxulSi monawileoben mxolod mamakacebi.
sawyisi mdgomareoba _ meferxuleni dgebian wriulad, saxiT centrisaken.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ erTmaneTis mxrebze an zurgs ukan qamrebSi CaWidebuli.
musikaluri zoma _ 3/4.
simReras iwyebs pirveli gundi, Semdeg meore da, Tormettaqtiani Sesavlis Semdeg,
114
ferxuli iwyebs svlas.
pirveli taqti _ marjvena fexiT nabiji marjvniv, erTdroulad sxeulis simZime gada-
dis marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meore taqti _ marcxena fexiT nabiji marjvenis win da marjvniv. erTdroulad sxeulis
simZime gadadis marcxenaze, marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
mesame taqti _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis
marjvenaze. marcxena muxlis saxsarSi moixreba, marjvenis qusli odnav moSordeba iataks,
zetani mcired Sebrundeba marcxniv.
meoTxe taqti – marcxena fexis muxlis saxsarSi gamarTva da win _ haerSi gaqneva. erT-
droulad marjvenaze mcire ergbuqni da quslis iatakze odnav dakvra.
(arsebobs sxva variantic: meoTxe taqtze marcxena fexi Tavisuflad daidgmeba marjve-
nis ukan).
mexuTe taqti – marcxena fexi daidgmeba marcxniv, erTdroulad sxeulis simZime gada-
115
dis marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meeqvse taqti _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da fexis wveriT Tavisuflad
daidgmeba marcxenis win da gaswvriv. erTdroulad zetani odnav Sebrundeba marjvniv.
momdevno taqtidan ferxulis fexis moZraobaTa kompleqsi, anu sacekvao fraza, iwyeba
Tavidan da meordeba ganusazRvrelad.
SeniSvna: xalxuri gadmocemis mixedviT, ferxuli `maRla mTas modga~ Zvelad, `zemyre-
los~ msgavsad, orsarTuliani yofila.
maRla mTas modga ucxo frinveli,
ucxo frinveli _ bolo wiTeli,
bolo wiTeli, TeTri frTiani,
TeTri frTiani JReles Camodga.
JReles Camodga didi laSqari,
didi laSqari _ osi da dvali,
osi da dvali, faiqomeli,
faiqomeli pirqveli Cveni.
Semoreodes is orni Zmani,
is orni Zmani xatavelTani.
omi Seiqmna qalaqis karsa,
ciskrisa Jamsa, gamTeniasa,
gaTenebasa, mzis amosvlasa.
elva-elvisa, Zgera Subisa,
SubTa natexi zecas cvioda,
zecas cvioda, Camocvioda,
Camocvioda mesame dResa...
118
digorsa dasxden vezirni
ferxulSi monawileoben mamakacebi da qalebi.
sawyisi mdgomareoba _ naxevarwred, saxiT centrisaken dgoma (msvlelobisas wre
Seikvreba).
fexi – III pozicia.
xelebi – xelkavi (mamakacs marcxena xeli xanjalze udevs, marjvena gayrilia marjvniv
mdgomis marcxena mklavSi).
musikaluri zoma – 3/4.
simReras iwyebs erT-erTi gundis momRerali, romelsac mesame taqtidan SeuerTdeba
orive gundi da, rvataqtiani musikaluri Sesavlis Semdeg, ferxuli iwyebs svlas.
pirveli taqtis pirveli meoTxedi – marjvena fexiT nabiji marjvniv, erTdroulad
sxeulis simZime gadadis marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks.
pirveli taqtis meore meoTxedi – marcxena fexiT nabiji marjvenis win da marjvniv.
erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT
Tavisuflad exeba iataks.
pirveli taqtis mesame meoTxedi – marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxe-
ulis simZime gadadis marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exe-
ba iataks.
119
meore taqtis pirveli ori mervedi – marcxena moixreba muxlis saxsarSi da fexis wveriT
Tavisuflad daidgmeba marjvenis ukan. erTdroulad zetani odnav Sebrundeba marcxniv.
meore taqtis meore meoTxedi – marcxena fexiT nabiji marcxniv. sxeulis simZime gada-
dis marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meore taqtis mesame meoTxedi – marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da fexis wve-
riT Tavisuflad daidgmeba marcxenis ukan. erTdroulad zetani odnav Sebrundeba mar-
jvniv (qalebi moxrili fexis wvers dgamen ara sayrdeni fexis ukan, aramed terfis gverdiT).
momdevno taqtidan ferxulis sacekvao fraza iwyeba Tavidan da meordeba ganusazRvre-
lad.
wesisamebr, ferxuli dasawyisSi moZraobs nela, Semdeg ki TandaTanobiT Cqardeba.
`digorsa dasxden vezirni~ raWaSi `digori da basianis” saxeliTac gvxvdeba.
digorsa dasxden vezirni,
vezirni badelovani,
maT gamorCeva SeeqnaT:
arCies, gamoarCies
saomrad kirtiSovani.
kirtiSos rom Camovidnen,
gzani dauxvdaT wyliani _
wyliani, qviSnariani.
avyaroT ReburT xidebi,
vangrioT cixis karebi...
122
J u J u n a
fexis moZraobis mxriv ferxuli JuJunas ramdenime varianti arsebobda. amaTgan Cven
CaviwereT sami: pirveli _ 1968 wels sofel uweraSi (eTnofori matia solomonis asuli
dvaliSvili), meore _ imave wels sofel glolaSi (Tamar malaqias asuli sulTaniSvili),
mesame _ onSi (murman parmenis Ze burdilaZe).
JuJuna _ pirveli varianti
ferxulSi monawileobdnen mamakacebi da qalebi. wesisamebr, ferxulis TavSi qali idga.
sawyisi mdgomareoba – meferxuleni dganan naxevarwriulad, gverdigverd _ saxiT
centrisaken.
fexi _ III pozicia.
xelebi – xelkavi (mamakacs marcxena xeli xanjalze ukidia, marjvena gayrilia marjvniv
mdgomis marcxena mklavSi).
dasawyisSi naxevari wre moZraobs marjvniv, Semdeg Suaze gaiyofa da sxvadasxva mimar-
TulebiT wava. bolos isev SeerTdeba da wris Seukvrelad isev naxevarwred moZraobs mar-
jvniv.
musikaluri zoma _ 3/4.
simReras iwyebs pirveli gundis momRerali, mas mesame taqtidan uerTdeba orive gundi,
aTi taqtis Semdeg simReras mxolod pirveli gundi agrZelebs.
ferxuli moZraobs pirveli gundis mesame taqtidan.
ferxuli `JuJuna,~ fexis moZraobis mxriv, ornawiliania. pirveli SedarebiT martivia,
meore _ rTuli.
pirveli nawili
pirveli gundis pirveli-ori taqti _ yovna.
mesame taqti – marjvena fexiT nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime gadadis mar-
jvenaze, ukan darCenili marcxena ergceriT exeba iataks.
meoTxe taqti – marcxena fexis marjvenasTan midgma.
123
mexuTe taqti – marcxena fexiT nabiji ukan. erTdroulad sxeulis simZime gadadis
marcxenaze, win darCenili marjvena terfiT Tavisuflad exeba iataks.
meeqvse taqti – marjvena fexis marcxenasTan midgma.
meSvide da merve taqti – mesame da meoTxe taqtis moZraoba.
meore gundis pirveli taqti – marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxe-
ulis simZime gadadis marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks.
meore taqti – marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra da fexis wveriT marjvenis qusl-
Tan Tavisuflad dadgma.
124
mesame taqti – marcxena fexiT nabiji ukan. erTdroulad sxeulis simZime gadadis mar-
cxenaze, adgilze darCenili marjvena terfiT Tavisuflad exeba iataks.
meoTxe taqti – marjvena fexis muxlis saxsarSi moxra da fexis wveriT marcxenis qusl-
Tan Tavisuflad dadgma.
mexuTe taqti – marcxena fexiT nabiji ukan. erTdroulad sxeulis simZime gadadis mar-
cxenaze. win darCenili marjvena terfiT Tavisuflad exeba iataks.
meeqvse taqti – marjvena fexis marcxenasTan midgma.
125
meore nawili
pirveli gundis pirveli taqti – marjvena fexiT nabiji marjvniv, erTdroulad sx-
eulis simZime gadainacvlebs marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisu-
flad exeba iataks.
meore taqti – marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra da fexis wveriT marjvenis qus-
lTan Tavisuflad dadgma.
mesame taqti – marcxena fexiT nabiji marcxniv. erTdroulad sxeulis simZime gadain-
acvlebs marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meoTxe taqti – marjvena fexis muxlis saxsarSi moxra da fexis wveriT marcxenis qus-
lTan Tavisuflad dadgma.
126
mexuTe taqti _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis
marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meeqvse taqti – marcxena fexis marjvenasTan midgma.
bolo sacekvao fraza _ pirveli gundis pirveli eqvsi taqti _ SeiZleba mravaljer
gameordes.
JuJuna _ meore varianti
ferxulSi monawileoben qalebi da mamakacebi.
sawyisi mdgomareoba – meferxuleTa naxevarwred saxiT centrisaken dgoma.
fexi _ III pozicia.
TavSi mdgomi sami mocekvave-momRerali (ori qali da erTi mamakaci) Sebrunebulia saxiT
moZraobis mimarTulebiT.
xelebi – ferxulis TavSi mdgari meferxuleni xelCakidebulni, danarCenebi _ xelgay-
rilebi (xelkaviT).
musikaluri zoma _ 3/4.
127
ferxuli ornawiliania.
pirveli nawili _ pirveli, meore da mesame Semsrulebeli:
pirveli ori taqti _ yovna.
mesame taqti _ marjvena fexiT nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime gadadis mar-
jvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meoTxe taqti _ marcxena fexis terfze srialiT marjvenasTan midgma.
mexuTe taqti _ marjvena fexiT nabiji win (pirveli taqti).
meeqvse taqti _ marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi da fexis wveriT Tavisuflad
daidgmeba marjvenis quslTan.
meSvide taqti _ marcxena fexiT nabiji ukan. erTdroulad sxeulis simZime gadadis
marcxenaze, adgilze darCenili marjvena mTeli terfiT Tavisuflad exeba iataks.
128
merve taqti _ marjvena fexis mTel terfze srialiT marcxenasTan midgma.
danarCenni _ qal-vaJTa naxevari wre _ Semdegnairad moZraobs:
mesame taqti _ marjvena fexiT nabiji win da marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime
gadadis marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meoTxe taqti _ marcxena fexis mTel terfze srialiT marjvenasTan midgma.
mexuTe taqti _ marjvena fexiT nabiji ukan. erTdroulad sxeulis simZime gadadis mar-
jvenaze, adgilze darCenili marcxena mTeli terfiT Tavisuflad exeba iataks.
129
meeqvse taqti _ marcxena fexis mTel terfze srialiT marjvenasTan midgma da a.S.
aseTi svliT naxevari wre TandaTanobiT Seikvreba da iwyeba `JuJunas~ meore nawili.
meore nawili _ xelixelCakidebuli meferxuleni dganan saxiT centrisken. fexis moZ-
raoba ferxulis _ digorsa dasxden vezirni~ _ analogiuria, amitom saWirod ar migvaCnia
misi ganmeorebiT aRwera.
JuJuna _ mesame varianti
sawyisi mdgomareoba _ qal-vaJTa ori mwkrivi dgas erTmaneTis pirispir. TavSi mdgo-
mi qal-vaJTa wyvilebi Sebrunebulia saxiT moZraobis mimarTulebiT, danarCenebi _
meoTxediT marjvniv. vaJebs xelebi xanjalze ukidiaT, qalebs ki maTTvis xelkavi aqvT ga-
keTebuli.
arsebobs xelebis mdgomareobis meore variantic: Tu meferxuleTa Soris mamakacebi
Warbobs, mamakacebs xelebi erTmaneTis qamrebSi aqvT CaWidebuli, maT Soris Camdgari qale-
bi ki xelixelCakidebulni dganan.
fexi _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 3/4.
SeniSvna: ferxuli SeiZleba oris nacvlad oTxmwkriviani iyos.
fexis moZraobis mxriv ferxuli ornawiliania.
pirveli nawili
ferxuli moZraobs mesame taqtidan.
130
mesame taqti _ marjvena fexiT nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime gadadis mar-
jvenaze, ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meoTxe taqti _ muxlSi moxrili marcxena fexi ergceriT Tavisuflad daidgmeba mar-
jvenis terfTan.
mexuTe taqti _ marcxena fexiT nabiji ukan. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs
marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meeqvse taqti _ muxlSi moxrili marjvena fexi ergceriT Tavisuflad daidgmeba mar-
cxenis terfTan da a.S.
meore nawili
erT-erTi winamZRoli qali gamoeyofa mwkrivs da dadgeba centrSi, danarCenebi
ganagrZoben svlas.
pirveli taqti _ marjvena fexiT nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime gadadis mar-
jvenaze, ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
131
meore taqti _ marcxena fexi marjvenis win da marjvniv (Wdoba). erTdroulad sxeulis
simZime gadainacvlebs marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks.
mesame taqti _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis
marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT exeba iataks.
meoTxe taqti _ muxlSi moxrili marcxena fexi ergceriT Tavisuflad daidgmeba mar-
jvenis terfTan (gverdiT an ukan).
mexuTe taqti _ marcxena fexiT nabiji marcxniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis
marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
132
meeqvse taqti _ muxlSi moxrili marjvena fexi ergceriT Tavisuflad daidgmeba mar-
cxenis terfTan (gverdiT an ukan).
meSvide taqti _ marjvena fexi terfis wina nawilze srialiT moZraobs ukan, marcxena _ win.
merve taqti _ terfis wina nawilze srialiT fexebi Seicvlis mdgomareobas: ukan gasri-
aldeba marcxena, win _ marjvena da piriqiT.
ferxulis orive nawilSi meferxuleni wrexazze moZraoben cal-calke _ erTmaneTis
sapirispiro mimarTulebiT (yoveli Sexvedrisas erTi jgufi meores win gauvlis).
meore nawilSi centrSi mdgomi qali _ JuJuna _ zemoaRweril saferxulo moZraobebs
asrulebs adgilze an mcire gadaadgilebiT.
finalSi meferxuleTa jgufebi isev pirvel nawils ubrundebian _ SeerTdebian da
naxevarwriulad amTavreben ferxuls.
135
JuJuna da JuJunao, TvalJuJuna qalo,
maRlobze gadmomdgariyo, TvalJuJuna qalo,
TvalJuJun TeTri qalia, TvalJuJuna qalo,
xelsa giqnev da aq modi, TvalJuJuna qalo.
Sin ara Cemi qmario, TvalJuJuna qalo,
sad wasula Seni qmari, TvalJuJuna qalo,
wasula cixis saSalsa, TvalJuJuna qalo,
ras mogitans iqidano, TvalJuJuna qalo.
qamars welze Semovirtyam, TvalJuJuna qalo,
maxarobeli movida, TvalJuJuna qalo,
qalo, mogikvda qmario, TvalJuJuna qalo,
samaxaroblo gaiRe, TvalJuJuna qalo,
TavTeTri niSa xario, TvalJuJuna qalo...
136
qalsa visme
ferxuls asruleben mamakacebi da qalebi.
sawyisi mdgomareoba _ wriulad erTmaneTis gverdiT _ saxiT centrisken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ erTmaneTis mxrebze.
musikaluri zoma _ 2/4.
simReris pirvel taqts mReris damwyebi. ferxuli svlas iwyebs meore taqtidan.
taqtis pirveli naxevari _ marjvena fexiT nabiji marjvniv, erTdroulad sxeulis sim-
Zime gadadis marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
taqtis meore naxevari _ marcxena fexiT nabiji marjvena fexis win da marjvniv.
erTdroulad sxeulis simZime gadadis marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT
Tavisuflad exeba iataks.
mesame taqtis pirveli naxevari _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad
sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze, marcxena moixreba muxlis saxsarSi; marjvenis
qusli odnav moSordeba iataks, zetani mcired Sebrundeba marcxniv.
137
mesame taqtis meore naxevari – marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da gaiqneva
win _ haerSi. erTdroulad marjvenaze mcire ergbuqni da quslis odnav dakvra.
meoTxe taqtis pirveli naxevari _ marcxena fexi daidgmeba marcxniv. erTdroulad
sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT
Tavisuflad exeba iataks.
meoTxe taqtis meore naxevari _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da wveriT
Tavisuflad daidgmeba marcxenis ukan. erTdroulad zetani odnav Sebrundeba marjvniv.
momdevno taqtidan fexis moZraobaTa kompleqsi, anu sacekvao fraza, iwyeba Tavidan da
meordeba ganusazRvrelad.
qalsa visme, qalsa visme erqva SuSanao,
xuTsav TiTze, xuTsav TiTze ecva beWedio,
beWdis Tvalsa, beWdis Tvalsa moli mosulao,
molTa Sua, molTa Sua naZvi asulao.
naZvis wversa, naZvis wversa qors bude qondao,
bude iyo, bude iyo _ abreSumisao,
kvercxi idva, kvercxi idva _ iagundisao,
gamotexa, gamotexa savsalikisao.
RmerTo, erTi, RmerTo, erTi CemTvis gazardeo,
gazarde da gamozarde, kargad mimyofeo...
139
a m i r a n i s f e r x u l i
amiranis ferxulis fexis moZraoba ferxulis _ `maRla mTas modga~ _ analogiuria,
magram mainc saWirod miviCnieT misi aRwera.
ferxulSi monawileoben mamakacebi da qalebi.
sawyisi mdgomareoba _ meferxuleni dganan wriulad erTmaneTis gverdiT, saxiT cen-
trisken.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ mxrebze an erTmaneTis zurgs ukan qamrebSi CaWidebuli.
musikaluri zoma _ 4/4.
pirvel taqts mReris damwyebi, ferxuli svlas iwyebs meore taqtidan.
meore taqtis pirveli naxevari _ marjvena fexiT nabiji marjvniv, erTdroulad sxe-
ulis simZime gadava marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba
iataks.
meore taqtis meore naxevari _ marcxena fexiT nabiji marjvenis win da marjvniv.
erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marcxenaze, adgilze darCenili marjvena
ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
mesame taqtis pirveli naxevari _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad
sxeulis simZime gadadis marjvenaze, marcxena moixreba muxlis saxsarSi. marjvenis qusli
odnav moSordeba iataks da zetani mcired Sebrundeba marcxniv.
140
mesame taqtis meore naxevari _ marcxena fexis muxlis saxsarSi gamarTva da win _
haerSi gaqneva. erTdroulad marjvenaze mcire ergbuqni da quslis odnav dakvra.
meoTxe taqtis pirveli naxevari _ marcxena fexi daidgmeba marcxniv. erTdoulad
sxeulis simZime gadadis marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks.
meoTxe taqtis meore naxevari _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da fexis
wveriT Tavisuflad daidgmeba marcxenis win da marcxniv. erTdroulad zetani odnav
Sebrundeba marjvniv.
momdevno taqtidan fexis moZraobaTa kompleqsi iwyeba Tavidan da meordeba ganusazRvrelad.
ferxulebis _ maRla mTas modga da amirani _ analogiuri fexis moZraobebi axasiaTebT
ferxulebs erTxel wisqvils wasvlisaTvis, qvedrula modidebula da Savlego.
142
amiran da ymani misi samjer gars Semouare,
sanadirod wasuliyvnen, vera vnaxe kari misi,
win iremi SemohyrodaT, sadac amiran wixli hkra,
oqro qonda rqani misi. iq CaaRo kari misa,
dauCoqa da esrola, karebs ukan kubo idga,
ar gavarda cvari sisxli. kuboSia mkvdari iwva,
dRe vdie da Rame vdeqi, Cven gvegona sami wlisa,
ar davkarge kvali misi, Turme iyo sami dRisa.
amiZRva da iq CamiZRva TiTebs Sua wigni hqonda
balxeT mindor qveyanasa. danaweri daviTisa,
balxeT mindors koSki idga vinc imasa waikiTxavs,
agebuli agurisa, imas mivcem Tamar qalsa.
T a m a r q a l i
ferxulSi monawileoben mamakacebi da qalebi.
sawyisi mdgomareoba _ erTmaneTis gverdiT naxevarwred _ saxiT centrisken dgoma.
fexi _ III pozicia.
xelebi _ xelCakidebuli da qvedaSvebuli.
musikaluri zoma _ 3/4.
pirveli taqti _ marjvena fexiT nabiji win da marjvniv. erTdro ulad sxeulis simZime
gadadis marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meore taqti _ marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi da fexis wveriT Tavisuflad
daidgmeba marjvenis ukan. erTdroulad zetani Sebrundeba odnav marjvniv.
143
mesame taqti _ marcxena fexiT nabiji ukan. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs
marcxenaze. win darCenili marjvena terfiT Tavisuflad exeba iataks.
meoTxe taqti _ marjvena fexis marcxenasTan midgma.
mexuTe taqti _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis
marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meeqvse taqti _ marcxena fexiT nabiji marjvena fexis win da marjvniv. erTdroulad
sxeulis simZime gadadis marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks.
meSvide taqti _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis
144
marjvenaze. marcxena moixreba muxlis saxsarSi. marjvenis qusli odnav moSordeba iataks
da zetani mcired Sebrundeba marcxniv.
merve taqti _ marcxena fexis muxlis saxsarSi gamarTva da win _ haerSi gaqneva.
erTdroulad marjvenaze mcire ergbuqni da quslis odnav dakvra
mecxre taqti _ marcxena fexi ergceriT Seexeba iataks da srialiT moZraobs ukan.
erTdroulad ergcerze srialiT moZraobs win marjvenac, Semdeg odnav aiweva zeviT.
meaTe taqti _ fexebi ergcerze srialiT Seicvlis mdgomareobas (win _ marcxena).
momdevno aTi taqti:
pirveli taqti _ marcxena fexi mTeli terfiT daidgmeba marjvenis gverdiT.
145
meore taqti _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis
marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
mesame taqti _ marcxena fexiT nabiji marjvena fexis win da marjvniv. erTdroulad sxe-
ulis simZime gadainacvlebs marcxenaze. adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisu-
flad exeba iataks.
meoTxe taqti _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis
marjvenaze, marcxena moixreba muxlis saxsarSi. marjvena fexis qusli mcired moSordeba
iataks, zetani odnav Sebrundeba marcxniv.
mexuTe taqti _ marcxena fexis muxlis saxsarSi gamarTva da win _ haerSi gaqneva.
erTdroulad marjvenaze mcire ergbuqni da quslis odnav dakvra.
146
meeqvse taqti _ marcxena fexiT nabiji marcxniv. erTdroulad sxeulis simZime gadadis
marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meSvide taqti _ marjvena fexiT nabiji marcxenis win da marcxniv. erTdroulad
sxeulis simZime gadadis marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks.
merve taqti _ marcxena fexiT nabiji marcxniv. erTdroulad sxeulis simZime
gadainacvlebs marcxenaze, adgilze darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba
iataks.
mecxre taqti _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da fexis wveriT Tavisuflad
daidgmeba marcxenis quslTan.
147
meaTe taqti _ marjvena fexis terfis dakvriT marcxenis gverdiT dadgma.
Semdeg ferxulis sacekvao fraza iwyeba Tavidan da meordeba ganusazRvrelad.
sacekvao frazis Sesrulebisas Cakidebuli da qvedaSvebuli xelebi oTxjer icvlian
mdgo mareobas:
pirveli aTi taqtis pirveli taqti _ Cakidebuli xelebi gadainacvlebs win;
mesame taqti _ moZraobs ukan;
mecxre da meaTe taqti _ aiweva zeviT (fexebis gasmiseburi moZraobisas);
meore aTi taqtis mexuTe taqti _ (marcxena fexis gaqnevisas _ saferxulo Cakvrisas)
xelebi aiweva zeviT da moixreba idayvSi (koSkura mdgomareoba).
danarCen taqtzebze xelebi qvedaSvebulia.
waiyvanes Tamar qali, oho lelie levda, Tamro,
Sesves toriksa cxenzeda, lelie levda, Tamro,
ra cxensa Tamro Sejdeba, lelie levda, Tamro,
im cxenis bedis werasa, lelie levda, Tamro!
zeviT zurgisa Zvalzeda, lelie levda, Tamro,
zed bebero daaCndeba, lelie levda, Tamro,
qveSiT fexisa folzeda, lelie levda, Tamro,
zed nali moacvdeboda, lelie levda, Tamro...
151
osie
osies teqnologiuri masala ferxulis _ `digorsa dasxden vezirni~ _ identuria, ami-
tom misi ganmeorebiT aRwera saWirod ar migvaCnia.
aqac meferxuleni qal-vaJni arian.
fexebis moZraobis mxriv aseve erTmaneTis msgavsia ferxulebi _ `qalsa visme~ da `erT-
xel wisqvils wasvlisaTvis.~
osie Cawera grigol CxikvaZem
152
ros imZra ca da qveyana, osie,
Rvioda mTa da baria, osie,
aiZra didi sulTani, osie,
patara tanovania, osie.
zedasa karsa moadga, osie,
didi svanisa jaria, osie,
qvedasa karsa gar gadga, osie,
Savi sisxlisa Rvaria, osie.
gasWeri, xelo da xmalo, osie,
gulo, nu SegviSindebi, osie,
sisxlisa natalaxavsa, osie,
fexo, nu mogvicurdebi, osie!..
155
erTxel wisqvils wasvlisaTvis Zlier movirTeo,
movirTe da movikazme, Zlier movirTeo,
ferumarili Sevicxe, warbi viwereo,
mayrebi CamoCiCqindes gamexara meo.
erTsa ukeTes mayarsa xeli movxvieo,
Tof-iaraRi avyare, Cem qmars davkideo,
mamaZaRlo Cemo qmaro, gagaCerqezeo,
saydrisken rom wamiyvanes, fexs movuCqareo,
saxlisken rom wamovediT, RmerTi vaxseneo,
dedamTili momegeba, wveriT gavcaleo,
misi wveris ganacali TavSi vaxaleo,
wavida butunbutuniT _ ar gaixareo.
mzareulsa xorci vTxove, ar maWama meo,
cecxlze wyali wamousxi, exla moxarSeo...
158
raSovda, deli o deli o dela, raSovda,
raSovda, Camoviare sevao, raSovda,
raSovda, gverdze daviwye wevao, raSovda,
raSovda, gogoebi iZaxodnen, raSovda,
raSovda, neta vis saxlSi Sevao, raSovda...
raSovda, deli o deli o dela, raSovda, o...
161
q a r T u l i
qarTuli xalxuri Semoqmedebis mSveneba _ cekva qarTuli _ qal-vaJis siyvaruls, maTs
gancdebs, saTuT grZnobebsa da raindul suls gamoxatavs. `es cekva satrfialo poemaa, Se-
jibri silamazeSi, moqnilobasa da mosazreba-mixvedrilobaSi~ (daviT javriSvili).
cekva `qarTuli~ qarTveli eris bunebis, xasiaTis, temperamentis, Taviseburebebis,
Sromisa da yofis pirdapiri anareklia _ mozRvavebuli grZnobebiT, keTilSobilebiT,
TavSekavebiTa da mokrZalebiT.
maqsim gorkim 1901 wels saqarTveloSi yofnisas, erT-erT wveulebaze cekva `qarTulis~
naxvis Semdeg, aseTi sadRegrZelo warmoTqva: `me vsvam im eris sadRegrZelos, romelmac
aseTi lamazi cekva Seqmna Tavisda saamayod~ (aleqsi aleqsiZe).
cekva `qarTuli~ mravali Taobis mier iqmneboda, saukuneobiT ixveweboda da cekvis
zogadqarTul saxed iqca _ erTaderTi xalxuri cekvaa kuTxurobis niSnis gareSe.
mravaljer dasmula da dResac ismis kiTxva: ratom ewodeba qal-vaJis am cekvas
lekuri?
ilia zurabiSvili narkvevSi `xalxis Semoqmedi genia~ (1949 w.) aRniSnavs: `lekebsa da sxva
mTiel tomebTan uZvelesi droidan qarTvelebis urTierTobis miuxedavad, sulxan-saba orbe-
lianis leqsikonSi cekva `lekuri~ naxsenebi ar aris, sulxani lekurs mxolod xmals uwodebs.~
Zvel qarTul literaturul, istoriul Tu samecniero wyaroebSi cekvebis
dasaxelebidan gvxvdeba rokva, cekva, sama, SuSproba, basti, bubu, koWa, gogmani... magram
es sruliad ar niSnavs, rom, XVII saukunemde an sabas dros, `lekuri~ ar arsebobda. es cekva,
ueWvelia, manamdec iyo sxva saxelwodebiT, magram amis damadasturebeli masalebi dRemde
ar mogvepoveba. qarTulsa da lekTa lekurs Soris imdenad didi gansxvavebaa, rom maTi
urTierTdakavSireba SeuZlebelia: lekTa `lekuri~ vaJTa cekvaa, vaJTa Soris Sejibreba,
SemsrulebelTa teqnikur upiratesobaTa gamomJRavneba. qarTuli `lekuri~ qal-vaJTa
cekvaa, qal-vaJis trfiali, qalis pativiscemisa da Tayvaniscemis apoTeozi.
am sakiTxis irgvliv sxvadasxva mosazrebebi arsebobs:
XIX saukuneSi ruseTidan samxedroebi, Cinovnikebi, moxeleebi, mecnierebi, mogzaurebi
Crdilo kavkasiaze gamovliT Camodiodnen saqarTveloSi. cxadia, isini Tavdapirvelad ec-
nobodnen Crdilokavkasielebs, maTs yofa-cxovrebas, zne-Cveulebebs (maT Soris cekvebs),
Semdeg _ qarTvelebisas. rusebma lekTa cekvas Tavidanve lezginka uwodes.
vinaidan kavkasielebs erTnairi geografiul-klimaturi da sayofacxovrebo pirobebi,
TiTqmis erTnairi Cacmuloba da temperamenti hqondaT, SeiZleba vifiqroT, rom ucxo
Tvali maT erTmaneTisagan ver asxvavebda, gansakuTrebiT es exeba cekvebs. maTTvis lekTa
`lekuri~ da sxva kuTxis, maT Soris qarTvelebis cekvebi, erTi da igive iyo. amitom termini
`ktpubyrf~ zogad saxelwodebad iqca. lekebis cekvas ewoda ktpubyrf,~ danarCens _ Yfehcrfz
ktpubyrf,~ `Fdfhcrfz ktpubyrf,~ `Jctnbycrfz ktpubyrf,~ `Uhepbycrfz ktpubyrf~ da a.S.
zemoTqmuls adasturebs eTnografiul-qoreografiuli ansamblis _ `kavkasiis
mTis arwivebis~ _ afiSa (xelmZRvaneli v. g. darialovi – beniaZe) sxvadasxva gazeTidan
amonaridebiT:
`Ghj[jlzn hzl ktpubyjr hfpys[ yfhjlyjcntq Rfdrfpf8 Kturjcnm b bpzitcndj Чtxtycrjq
ktpubyrb cvtyztncz ghtktcnm. Yfehcrjq b n8 l (`{fhrjdcrbq ghjktnfhbb7~ gznybwf7 @2IX/1929 u81757 `Ujhyst jhks Rfdrfpf~`8
`888<skf gjrfpfyf ktpubyrf d gthtlfxt yfhjlyjcntq Rfdrfpf8~ ~`Rhfcyjt pyfvz7~ u8 Rhfcyjljy7
`Ufcnhjkb Rfdrfprjuj fycfv,kz~`8
`Ibhjrj rekmnbdbhetncz ktpubyrf8 Jlyjrj7 tckb vs lj cb[ gjh pyfkb jlye ktpubyre7 nj
ufcnhjkbhe.obq fycfv,km gjrfpsdftn b[ vyj;tcndj8 E yb[ cnjkmrj ktpubyjr7 cnjkmrj nfywe.ob[
gfh7 ltvjycnhbhe.ob[ hfpkbxyst jndtndktybz tnjuj nfywf ~Uhepbycrfz7 Xtxtycrfz7 Jctnbycrfz b
n8 l8`8 `Dtxthyst Bpdtcnbz7~ Jltccf7 1930 u8 )2I7 1252.~
amdenad, amier da imierkavkasiis yoveli kuTxis cekva `lekuria~ da amiT ufro dastur-
deba termin `lekuris~ umarTebulod xmareba.
qarTul lekurs (Uhepbycrfz ktpubyrf) didxans umarTebulod xmarobdnen. mas droTa
162
ganmavlobaSi qarTuli CamoSorda da mxolod lekuri darCa. bolo dros `lekuri~
`qarTuliT~ Seicvala. magram mis Sinaarss srulad verc es saxeli itevs: saqarTvelos sxva-
dasxva kuTxes, sayofacxovrebo pirobebis mixedviT, sakuTari damaxasiaTebeli cekvebi
aqvT, zogierTi imdenad originaluri da Taviseburia, rom savsebiT gansxvavdeba sxva
kuTxis cekvebisagan. magram gana saqarTvelos TiToeul kuTxeSi Seqmnili da dReisaTvis
ganviTarebis umaRles safexurze ayvanili es cekvebi qarTuli ar aris?
ratom unda ewodos qal-vaJis mxolod am cekvas qarTuli? srulyofisaTvis, Cveni az-
riT, saWiroa, `qarTuls~ daematos raime gansazRvreba: `wyvilad cekva qarTuli,~ `qarTu-
li satrfialo,~ `qarTuli saqorwilo~ an sxva.
kaxeTSi dResac qal-vaJis cekvas cekos uwodeben. aWaraSi arsebobs gamoTqma _ cekva
daukari, ris Semdegac Wunirze (albaT avtori Wianurs gulisxmobs. red.) sruldeba cekva
`qarTulis~ melodia. am monacemebze dayrdnobiT SeiZleba vifiqroT: cekva `qarTulis~
adrindeli saxeli – cekva iyo, magram vinaidan cekva `qarTuli~ gavrcelda mTel saqarT-
veloSi, igi cekvis zogad saxelwodebad iqca _ rokva Seicvala cekviT, `qarTuli~ ki
usaxelod darCa da XIX saukuneSi Crdilo kavkasiidan Semosuli `gruzinskaia lezginkas~
Targmani `qarTuli lekuri~ (Semdeg `lekuri~) damkvidrda.
zogierTi Cveni qoreografi da qoreografiuli xelovnebis moyvaruli cdilobs, Sem-
TxveviT warmoSobil termins _ `lekurs~ _ rogorme gamarTleba mouZebnos da cekva `qa-
rTuli~ lekur warmoSobas daukavSiros: TiTqos `lekuri~ lekur xmals ukavSirdeboda da
es cekva uxmlod ar sruldeboda. sinamdvileSi ki arc adre da arc axla cekva `qarTuls~
xmalTan araferi aqvs saerTo. zogierTis azriT, cekvis saxelwodeba lekebis mier qarTve-
li qalis gatacebis siuJets ukavSirdeba. es versia SeiZleba marTebuli yofiliyo im Sem-
TxvevaSi, Tuki `lekuri~ mxolod qal-vaJis cekvas erqmeoda, magram `lekurad~ iwodeboda
rogorc qal-vaJis, aseve vaJTa cekvebi. Tanac ara marto qarTuli, kavkasielTa yvela cekva
`lekurad~ iyo cnobili. lekuri cekvis saxelwodebad mxolod XIX saukunidan gvxvdeba.
aseve safuZvelmoklebulia azri, TiTqos `lekurs~ leguri erqva (lega mamakacis
saxelia, romelsac, am mosazrebis avtori giorgi svaniZe, warsulSi cekva `qarTulis~
saukeTeso Semsruleblad miiCnevs).
am sakiTxis garSemo sayuradReboa kidev erTi mosazreba: g. f. aleqsi-mesxiSvili (Zveli mo-
cekvave) ixsenebs, Tu rogor Searqva Tavisma cekvis maswavlebelma g. yarangoziSvilma qarTul
cekvas `lekuri:~ 1866 wels kaxeTSi alaverdobaze is megobrebTan erTad Sexvedria lekebis
erT jgufs. lekebs isini miuwveviaT sufrasTan, miurTmeviaT sasmisi da uTxoviaT, ecekva. g.
yarangoziSvils swrafad Camouvlia erTi wre da Seusrulebia dabali gasma (rogorc TviTon
aRniSnavs, cekva `davluridan~). Semdeg misula axalgazrda lekTan da Tavis dakvriT uTxovia,
ecekva. Turme lekma masaviT Camouara da fexis wverebze Seasrula gasma. giorgi yarangoziSvi-
li lekis mier Sesrulebul gasmas imdenad aRufrTovanebia, rom axal gazrda lekisTvis `xanj-
lis Svili~ uCuqebia... SemdegSi man lekis mier Sesrulebuli grZeli gasma~ davlurSi~ Seitana
da mis pativsacemad am cekvas pirvelma Searqva `lekuri.”
Tu g. f. aleqsi-mesxiSvilis naambobs davujerebT, maSin romel `lekurzea~ saubari 1866
wlamde arsebul wyaroebSi?
mogzauri riCard vilberhami: `...1837 wlis 1 oqtombers zubalaSvilebis binaze moe wyo
bali, romelsac daeswrnen qalTagan: nino griboedova, ekaterine WavWavaZe, marTa solo-
RaSvili, mariam erisTavi, maiko orbeliani da sxvebi...
ramdenime qarTveli evropul tansacmelSi gamowyobili SeuerTda cekvas. amis Semdeg
daiwyo sxva polonezi da oTaxis rigSi ise gavrcelda es seirnoba, rom bevr maTgans musikis
xmac ki ar esmoda. kadrilis cekvac damTavrda. ramdenime qarTvelma icekva `lekuri~
da, rodesac oTaxSi xalxi SeTxelda, mcire jgufma daviwyeT valsi ...~ (`mogzauroba
amierkavkasiaSi” 1839w. gv. 251).
nikoloz baraTaSvilis biografi iona meunargia: `sxvaze ufro dawinaurebuli iyo
baraTaSvili cekviTac. saswavlebels hyavda `tancebis~ maswavlebeli da hqonda saku-
Tari `tancklasi... yovel SabaTobiT modioda saswavlebelSi ostati aladanovi, romelic
`lekursac~ aswavlida. nik. baraTaSvili pirveli mocekvave iyo da upirvelesi...~ (nikoloz
baraTaSvili gimnaziaSi swavlobda 1826-1835 wlebSi).
163
elguja maRraZe: `1831 wlis noembers grigoli Cadis novgorodSi, sadac erTi weli
rCeba. oqtombris bolos grafi simoniCi carskoe seloSi epatiJeba grigols, Teimuraz
batoniSvilTan erTad. ramdenime dRis Semdeg poeti ukve peterburgSia graf simoniCTan.
iqve modis luarsab batoniSvili. Semdeg yvelani farnaozTan gaeSurebian. zrdili, Wkviani,
ganaTlebuli farnaozi Tavazianad iRebs Zvirfas stumrebs. poeti mihyavT TeatrSi, sadac
moxibla italielma momReralma morikonim. violinoze bemi ukravda.
jadosaviT Semoevlo italiuri musika poetis guls, goneba waruRo, qveyniereba daavi-
wya, ucxo samefoSi Seiyvana da mziuri samxreTis momxiblav yvavilnarebSi mofarfate
samoTxis frinvelebi aCvena... Tvalwin daudga sayvareli diswuli tato baraTaSvili, misi
lekuri, wreSi monavarde qudCakecili katina, aleqsandre WavWavaZis Tavneba asuli...“ (el-
guja maRraZe, grigol orbeliani, gv. 51).
amonaridi grigol orbelianis erT-erTi piradi werilidan: `netav es `lekuri~ mainc
darCes Cvenis sabralo qarTvelebisgan, romelic ase daudevneblad icvlis Tavis lamazsa
fersa~ (saqarTvelos centraluri arqivi, saqme175).
nikoloz baraTaSvilis gimnaziis megobari konstantine mamacaSvili: `nikoloz ba-
raTaSvili pirveli motancave iyo, sakuTrad, `lekurisa.~ 1845 wlis 21 aprils graf voron-
covs Tavis dRiurSi Cauweria: `saRamos bali. uqme dRe. bali iyo SesaniSnavi. cekvavdnen
`lekursa~ da `afxazurs.~
akakis mogoneba: ...sakvirveli iyo misi saqme (maTematikis maswavlebeli rodzieviCi). ise
gaJRenTili hqonda gvami arayiT, rom xandaxan, kidec rom ar daelia, ise TavisTavad mou-
vlida xolme simTvrale. erTxel mouara gakveTilis dros da mowafes, romelic dafasTan
idga da geometriul saxeebsa xatavda, miayvira: – aba, Camouare `lekurio!~ _ da taSis kvra
daiwyo. gaSeSda mowafe. Cvenc SevwuxdiT, magram iman mainc Tavisi ar daiSala: – `rogor Tu
Seni nacionaluri cekva gezizRebao?! ar ici, rom xalxur simRerasa da cekvaSi misi suli
da guli ixateba? ai, lekuric xom qarTulia, cocxali ram ariso!...~ (akaki wereTeli `Cemi
Tavgadasavali,~ 2004, gv.69). akaki gimnaziaSi 1850-1859 wlebSi swavlobda da, bunebrivia, es
ambavic am periodSi unda momxdariyo.
Cven mier moxmobili werilobiTi wyaroebi adasturebs g. f. aleqsi-mesxiSvilis werilSi
moyvanili faqtis usafuZvlobas saxelwodeba `lekuris~ warmoSobis Sesaxeb.
cekva `qarTuli~ sruldeba qal-vaJis mier. cekvas iwyebs vaJi: gamodis marjvena mxridan,
amayad Semouvlis wres da qalTa Soris eZebs gulisswors. male ipovnis sasurvels, miuax-
lovdeba or nabijze, mcired daixevs ukan, gausvams fexs da, cekvaSi gamowvevis niSnad, Tavs
daxris. qali miiRebs gamowvevas da terfebze srialiT moZraobs wreze. vaJi marcxena mxri-
dan axlos misdevs, magram frTxilobs _ ar Seexos qalis samoss. cdilobs, win gadaeRobos
da TvalebSi Caxedos satrfos: daixevs marjvniv da aRmoCndeba qalis win. qali morcxvad
daxris Tavs da ukusvliT icvlis mimarTulebas, eZebs xelsayrel dros, gausxltes win-
gadaRobil vaJs. qali marTlac ixelTebs dros, Sebrundeba marcxniv da swrafi svliT moZ-
raobs wreze. vaJi aseve swrafad da moxerxebulad Sebrundeba marcxniv da gahyveba qals.
qali RimiliT gadaxedavs vaJs, swrafad icvlis mimarTulebas da centris gavliT moZ-
raobs win _ mayureblisken. yuradRebadqceuli vaJi imave mimarTulebiT misdevs qals.
(qali, vaJis mklavebidan gasasxltomad da zurgSeqceviT dasatoveblad, xSirad xmarobs
fands _ mimarTulebis cvlas: zurgSeqceviT datoveba vaJis damarcxebas niSnavs). qali Se-
Cerdeba da iwyebs ukusvlas TandaTanobiT marcxniv SebrunebiT. vaJic maSinve SeCerdeba,
ukusvliT marjvniv Sebrundeba. saxiT erTmaneTisaken mimarTuli qal-vaJi moZraobs ukan.
qali miaRwevs im adgils, saidanac daiwyo cekva da SeCerdeba. vaJi centrSi asrulebs gas-
mas da TandaTanobiT uaxlovdeba qals, amayad Sescqeris, TiTqos ekiTxeba: var Tu ara Seni
Rirsio. Semdeg marjvena mxariT marjvniv Sebrundeba qalisaken da gverdze svliT (gasmiT)
miuaxlovdeba mas. gadadgams or nabijs marjvniv da Tavis daxriT sTxovs, xelmeored gaxa-
dos masTan cekvis Rirsi. vaJis qceviT kmayofili qali siamovnebiT miiRebs gamowvevas da
wreze moZraobs vaJTan erTad. vaJi gaivlis wris sam meoTxeds, ukusvliT daSordeba qals,
Sebrundeba marcxniv da winsvliT gaemarTeba qalisaken _ pirispir Sesaxvedrad. qali
droulad gaigebs vaJis sawadels da, masTan Sexvedris asacileblad, ukusvliT miiwevs
cekvis dawyebis adgilisaken. imedgacruebuli vaJi daixevs ukan da SeCerdeba. qali cekvis
164
Seuwyvetlad, TiTqos Sercxva Tavisi moqmedebisao, gverdze svliT uaxlovdeba vaJs. va-
JSi imedma gaiRviZa _ adgilze gasmiT cekvavs. qali Seatyobs vaJs aRtacebas, moridebiT
brunavs marcxniv da gverdze svliT moZraobs vaJisaken. vaJi sriala gasmiT uaxlovdeba
qals. saxiT erTmaneTisaken moxvedrili qal-vaJi SeTanxmebulad ixevs ukan xan marjvniv,
xan marcxniv SebrunebiT, mxardamxar SemovliT moZraoben wreze (qal-vaJi erTdroulad
uaxlovdeba erTmaneTs). daaxloebisas Sebrundebian marcxniv da mxardamxar Sebrunebulni
ukusvliT moZraoben wreze.
qali kidev erTxel cdilobs vaJis mklavebidan gasxltomas: swrafad Sebrundeba
marcxniv, marjvniv, gaemarTeba moednis siRrmeSi, win _ mayureblisaken. vaJi fexdafex
mihyveba qals, qali SeCerdeba da qal-vaJi mowiwebiT uxrian Tavs erTmaneTs.
Sinaarsis mixedviT `qarTuli~ xuTnawiliania:
• vaJis gamosvla sacekvaod
• qalis mipatiJeba da qal-vaJis mier sacdeli wris Semovla
• vaJis calad cekva (solo)
• qalis calad cekva (solo)
• daskvniTi nawili: qal-vaJis cekva
tradiciuli wesebi
• vaJi cekvisas unda cdilobdes, Tavisi samosiT ar Seexos qalisas.
• cekvis dawyebidan damTavrebamde vaJma yuradReba unda miaqcios mxolod mocekvave qals.
• qal-vaJis wreze svlisas, vaJi fexdafex unda misdevdes, ar SeiZleba CamorCes, radgan,
Tu qalma moaxerxa gasxltoma da vaJi zurgiT Sebrunebuli datova, es vaJis damarcxebas
niSnavs.
• qalis ukusvlisas vaJi Sordeba mas, magram Tvalmoucileblad uyurebs da, ukusvlis
winsvliT Secvlisas, swrafad eweva qals.
• qals winsvlisas vaJi gverdze (marcxniv) mihyveba.
• qalis calad cekvisas vaJi erT adgilze Tavisuflad dgas (an taSs ukravs).
• vaJi ver miatovebs cekvas qalis cekvis damTavrebamde.
• qalis ukusvliT moZraobisas vaJi ar SeiZleba idges qalis win (pirispir) _ dgas odnav
marjvniv _ qalis moZraobis mimarTulebis Sesabamisad.
• Tu qali daiRala da sacekvao moedani adre datova, vaJs sxva qalis gamowvevis ufleba
ara aqvs.
• vaJi uqudod cekvavs an SeiZleba xelSi eWiros.
• vaJis cerebze cekva miuRebelia.
• qalisa da vaJis zedatani ar unda irxeodes.
teqnologiuri masala
svlebi
• rTula winsvla
• terfula winsvla
• sada sriala winsvla
• sada muxlura winsvla
• sriala ergcerebze
• samdakvriTi ukusvla
• samdakvriTi gverdze svla (gedura)
165
gasmebi
• sada sriala gasma
• quslura gasma
• Wdobili gasma
• nakvTuri gasma
• gaqneviTi gasma
• gverdula gasma
• saruli gasma
• sarecxuli gasma
• Cakruli gasma
xelebis moZraoba-mdgomareoba
qalebisaTvis:• orive xeli daSvebulia Tavisuflad _ sxeuls odnav dacilebuli, xelis gulebi mi-
marTulia SigniT.
• cali xeli moxrilia idayvis saxsarSi da gatanilia win (xelis TiTebi Tvalis simaR-
leze _ nekiT mayureblisaken), meore xeli gaSlilia ganze, xelisguli qvemoT (xeli odnav
moxrilia idayvis saxsarSi) _ xelebi icvlian mdgomareobas.
• III pozicia _ xelebis mdgomareobis cvla.
vaJebisaTvis:• orive xeli daSvebulia sxeulis gaswvriv da xelisguliT mimarTulia SigniT.
• I pozicia.
• II pozicia _ xelebis mdgomareobis cvla.
• III pozicia _ xelebis mdgomareobis cvla.
d a v l u r i
cekva `davluri qarTulis~ Sesavalia. ilia zurabiSvili `davluris~ Sesaxeb wers:
`lekuri `davluriT~ iwyeba. igi `lekuris~ Sesavalia, adajioa. Zvelad udavlurod lekurs
iSviaTad cekvavdnen. TandaTan gadavarda. axla calke cekvad igulisxmeba. es swori ar aris.
kvlav vityvi: `davluri~ `lekuris~ ganuyofeli nawilia da igi marto qarTulma `lekurma~
icis... rogorc sityvis etimologia gviCvenebs, davluri~ davlisagan warmodgeba da, marT-
lac, `davluri~ dinji, plastikuri moZraobis cekvaa~ (ilia zurabiSvili, `xalxis Semoq-
medi genia~).
imave naSromSi ilia zurabiSvili sainteresod aRwers kaxeTSi erT-erTi col-qmris mier
Sesrulebul `lekurs~ (`qarTuls~), romelsac win `davluri~ uZRvoda: `rodesac salam-
uris melodia meore muxlze gadavida, Zia titiko ise SeinZra, TiTqos adgilobrivi mcire
naxtomi gaakeTao, gahkra ra marjvena fexi iataks da anTebuli Tvalebi darbazs miavl-
moavlo, swrafl CamouSva mxarze gadagdebuli erT-erTi yurTmaja... igi gaemarTa darba-
zis boloSi mjdar erT-erT mandilosnisken. mivida, gaCerda qalis win Soriaxlo da mowi-
webiT Tavi daukra.... erTxans col-qmari ise Sescqerodnen erTmaneTs, rogorc Sviducxoni,
bolos qali daiZra da salamuris Sesabamisi ritmuli rxeviT Sua darbazisaken gaemarTa.
vaJi amave rxeviT ukan gahyva. Sua darbazSi qali ukve aRar gaCerebula da xelebgauSlelad
pirdapir kivkivze gadavida, e.i. ormagi gaqlasunebiT win waRebul marcxena fexs igi odnav
mTel tans ayolebda da imave gaqlasunebiT marjvena fexs ayolebda Sesacvlelad. kabis
166
qvevidan xan erTi pawia, mSvenivrad gamonaskvuli fexi gamoCndeboda, xan _ meore, gegone-
bodaT kabis qveS ori moWikWike SaSvi erTi meores ealersebao... aq qali ucbad Setrialda,
mxari gamoicvala da erTsa da imave adgilas iwyo fexis kivkivi. amasve akeTebda vaJic. isini
erTmaneTis mimarT mxargaswvriv iyvnen, xolo saxe sxvadasxva mxares hqondaT miqceuli.
kvlav gamoicvales mxari. mere qalma fexis gadajvaredinebiT ramdenadme vaJisken mi-
iwia. amiT gaTamamebulma vaJma imave fandiT, xolo yoveli gadajvaredinebis gareSe, Semdeg
fexis odnavi ritmuli gasmiT ufro Seamcira manZili Tavissa da qals Soris. qalma iwyina
vaJis gabeduloba. Tavis winandel adgilisaken daixia. ra ar metyvelebda am moZraobaSi _
Jinianobac, keklucobac, gajavrebac da waxalisebac. ra miuaxlovdnen erTmaneTs, vaJma xe-
lebi aRmarTa, ver gaigebdiT mosaxvevnad Tu aRtacebis niSnad, xolo qalma saxe daiCrdila
marjvena mklaviT da orive am pozaSi qandakebasaviT Camoiqnen... `davluri~ dasrulda.~
ilia zurabiSvilis azriT, davluri~ metismetad Zneli cekvaa, mis Sesasruleblad didi
plastikuroba, sidarbaisle da emociaa saWiro. amis erTad SeTavseba SeuZlia mxolod nam-
dvil artists, Semoqmeds. amitomac Cveni drois Cinebuli mocekvavenic ki gaurbian `dav-
lurs~ da amnairad igi Camocilda `qarTuls.~
amJamad, qoreografTa CareviT, `davluri~ gadaiqca masobriv cekvad qal-vaJis ram-
denime wyvilis SesrulebiT. aseTi saxiT Sesrulebul `davlurs~ aucileblad Tan sdevs
calkeuli wyvilis mier Sesrulebuli `qarTuli.~
daviT javriSvili ganixilavs `davluris~ sxvadasxva saxeobas: mwyemsuri davluri, fa-
lavnuri davluri, sadarbazo davluri da sxva.
daviT javriSvilis mier dadgmuli `sadarbazo davluri:~
wveulebaa... axalgazrdobis gasarTobad maspinZeli TasiT xelSi dgeba darbazis centrSi
da qal-vaJT cekva-TamaSSi Cabmas sTxovs. qal-vaJni gamwkrivdebian erTmaneTis pirispir da
Tanxmobis niSnad Tavs daxrian.
cekvas iwyeben qalebi, erTrigad moZraoben wreze da TiToeuli mimdevrobiT, brunTan
erTad, Caagdebs niSans _ winds TasSi. iwyeba fantis TamaSi. vaJebi naxevarwred dadgebian.
qalebi jer orrigad, Semdeg ki naxevarwriulad vaJebis adgils daikaveben. qalebis pirisp-
ir mdgari vaJebi Tavs daxrian, ukan daixeven da Semoertymian maspinZels. Tasidan qalebis
winds iReben, maTken gaemarTebian da gadascemen _ amiT atyobineben, `davlurSi~ romeli
vaJi romel qalTan icekvebs da uTmoben sacekvao moedans. vaJebis JestiT nasiamovnebi
qalebi gamxiaruldebian da moednis centrSi erTad asruleben cekva `davlurs.~ Semdeg
qalebi isev vaJebisken gaemarTebian. gaxarebuli vaJebi saerTo wreSi asruleben `davlurs~
_ gaxsnian wres da gaemarTebian qalebisaken, miuaxlovdebian, Seasruleben ramdenime gas-
mas da qalebis win Tavs daxrian. iwyeba saerTo cekva, romlis dasrulebis Semdeg qal-vaJTa
wyvilebi gaxsnian wres da isev naxevarwred dadgebian. davluri~ damTavrda, axla jeri qa-
rTulze~ midga. maspinZeli TasiT Camouvlis wres. naxevarwred mdgari mocekvaveni TasSi
xelmeored yrian TavTavianT niSnebs (windebs). maspinZeli Tass gadascems erT-erT vaJs da,
sxvebis gamxnevebis mizniT, Seasrulebs nawyvets cekva `qarTulidan.~ Semdeg daibrunebs
Tass, dadgeba moednis SuaSi da Tasidan iRebs or winds. qal-vaJi gamodis win da Tavis
daxriT acnobebs maspinZels, rom maT xvda wilad cekvis Sesruleba... erTmaneTs miesalme-
bian da iwyeba `sadarbazo davluris~ meore nawili _ `cekva qarTuli.~ cekvis damTavrebis
Semdeg maspinZeli vaJs baRdadiTa da TasiT ajildoebs. dasasrul, orad gayofili mocek-
vaveni, sxvadasxva mimarTulebiT moZraobis Semdeg, toveben sacekvao moedans. yvelaze bo-
los `qarTulis~ Semsrulebeli vaJi gadis.
Cven mier aRwerili `davluri~ am cekvis erT-erTi saintereso da saukeTeso variantia.
gamoricxuli ar aris `davluris~ sxva variantis arsebobac. Tumca, ra formiTa da Sinaar-
siTac unda daidgas `davluri,~ igi, rogorc cekva `qarTulis~ Sesavali, `qarTulis~ Ses-
rulebis tradiciul wess iziarebs.
167
teqnologiuri masala
• Cveulebrivi svla
• sada muxlura svla
• sadavluro svla
• sadavluro svla ori nabijis damatebiT
• sriala ergcerebze oTxi nabijis damatebiT (qalebisaTvis)
• rTula winsvla oTxi nabijis damatebiT (vaJebisaTvis)
• daxveviT bruni
aseve SeiZleba cekva `qarTulisaTvis~ damaxasiaTebeli yvela ileTis gamoyeneba.
xelebis moZraoba-mdgomareoba
• mkerddaxuruli
• erTi xeli doinjiT, meore _ daSvebuli an xanjalze
• III pozicia da cekva `qarTulisTvis~ damaxasiaTebeli xelebis yvela moZraoba-mdgo-
mareoba
guruli ferxuli
guruli ferxuli sabrZolo Sinaarsis ferxulebs miekuTvneba da or an samsarTuli-
ania.
cnobili lotbaris vasil maxaraZis gadmocemiT, gurul ferxuls adre, sxva kuTxis
sarTuliani sabrZolo ferxulebis darad, mamakacebi asrulebdnen. qalebi am ferxulSi
mogvianebiT Caebnen da amJamad guruli ferxuli qal-vaJTa saerTo cekvaa.
sabrZolo ferxulSi qalebis monawileobam, `narTebis simdisagan~ gansxvavebiT,
ferxuls forma ver Seucvala da isev or an samsarTulianad darCa.
guruli ferxuli orpiruli da samnawiliania: pirveli – neli, meore – aCqarebuli,
mesame – Cqari (orsarTuliani, anu zemyrelo, mxolod meore nawilSi sruldeba).
1951 wels qoreografma giorgi saluqvaZem gurul ferxulSi cvlilebebi Seitana: mesame
nawilSi muxlgaSlili buqni vaJTa SesrulebiT; cekvis daskvniT nawilSi ki guruli lxini
_ qal-vaJTa, vaJTa wyvilebis an vaJTa mcire jgufis monawileobiT (vaJebi gasmebsa da
buqnebs akeTeben). bolos mxrebze xelgadaxveuli vaJebi buqniT toveben sacekvao moedans.
Seicvala da gadamuSavda ferxulis mesame nawilis musikaluri masala, TviT ferxulis
saxelwodebac da ansamblTa repertuarSi `farca kukus~ saxeliT damkvidrda.
`farca kuku~ Zvelad guriaSi gavrcelebuli TamaSi yofila da masSi mxolod qalebi
monawileobdnen. dRes am TamaSis momswre mamakacs rom hkiTxo, asrulebda Tu ara odesme
`farca kukus,~ is uaryofs: farca kuku~ qalTa TamaSia da masSi monawileobas ver miviRebdi,
ver vicekvebdio.
giorgi SaraSiZis cnobiT, Zvelebur cekva `farca kukus~ wyvil-wyvilad dawyobili
qalebi asrulebdnen _ muxlebs moxridnen, kabas lamazad Semoikecavdnen barklebze, taSis
kvriT uvlidnen da ayolebdnen Semdeg dialogs:
_ farca kuku farcadina, yursa sisxli ram gadina? _ ityoda erTi.
_ laSqars viyav davikode, yursa sisxli man madina...~, _ upasuxebda meore (dimitri
janeliZe, `qarTuli Teatris xalxuri sawyisebi,~ 1949 w.).
dReisaTvis `farca kukus~ saxeliT gavrcelebuli buqnebiT Sesrulebuli vaJTa cekva
sulxan-sabas ganmartebul `buqnasa~ da `koWas~ ufro mogvagonebs, vidre guriaSi Zvelad
arsebul `farca kukus.~
168
teqnologiuri masala
• mklavCabma
• sarxevi
• gaqaneba
• svla
• fexmidgmiT svla
• winCakruli
• ukuCakruli
• Wdobfexcvla
• calfa gasmura
• orfa gasmura
• rTula svla
• muxlura svla
• xlarTula svla zextomiT
• sasarTo
• buqnura (buqnuri)
• sada gasma
• Wdobili gasma
• Cakruli gasma
• maRalCakruli gasma da sxva.
megruli ferxulebi
megruli ferxuli _ qarTuli orpiruli ferxulebis erT-erTi saxeoba, uteqsto fer-
xuli. sruldeboda saero da saeklesio dResaswaulebze.
meferxule qal-vaJni xelixelCakidebuli (neka TiTebiT), daSvebuli xelebiT ewyobian
wreze _ saxiT centrisaken da iwyeben simReras. yvelani jer marjvena fexs gadadgamen win
da marjvniv, Semdeg marcxenas miadgamen marjvenas. momdevno taqtze yvela erTad marcxena
fexs gadadgams ukan da mimdevrobiT miadgams marjvenas marcxenaTan da a.S. ferxuli xan
erTi nabijiT centrisaken Seiwevs, xan isev gaiSleba. am dros Cakidebuli xelebi jer odnav
win moZraobs, Semdeg – ukan. vinaidan pirveli nabiji (marjvena fexiT) iribia, amitom fer-
xuli marjvniv gadainacvlebs.
megruli ferxulis sasimRero masala daaxloebiT xuT-eqvsnawiliania, fexis moZraobis
mxriv ferxulis mxolod Cven mier aRweril variants vicnobT.
h a r i r a
harira cekva qarTulis samegreloSi gavrcelebuli erT-erTi variantia. qal-vaJis sa-
trfialo cekva `harira~ ufro xSirad Secilebis _ warTmevias saxiT sruldeba da gavr-
celebulia dasavleT saqarTveloSi.
warTmevias cekvisas erTi mocekvave cvlis meores, rac yovlad dauSvebelia qarTulis~
Sesrulebisas.
`warTmevias~ iwyebs vaJi. Semouvlis wres, miuaxlovdeba SerCeul qals da gasmis Semdeg
Tavis daxriT sacekvaod miipatiJebs. qali gahyveba... am dros meore vaJi SeiWreba qal-vaJs
Soris da gaagrZelebs qalTan cekvas, pirveli vaJi tovebs moedans. Semdeg meore qali Secv-
lis pirvels da a.S. vaJebi da qalebi rigrigobiT cvlian erTmaneTs _ ixelTeben Tu ara
dros, erTimeores partniorebs arTmeven, aqedanaa misi saxelwodebac _ warTmevia.
169
`warTmevias~ megrul variantSi (hariraSi) zogjer, gamowvevis mizniT, baRdads an oqrom-
kediT naqarg burTs iyenebdnen. aseT SemTxvevaSi vaJi an qali, haerSi asrolili baRdadis
an burTis daWeris Semdeg, icekvebda. ase xelidan xelSi gadadioda baRdadi (burTi) da mo-
cekvaveebic rig-rigobiT cvlidnen erTmaneTs.
`warTmeviaSi~ mTlianad gamoyenebulia cekva `qarTulis~ teqnologiuri masala.
tradiciuli wesebi
• `warTmevias~ Sesrulebisas dauSvebelia uxeSoba.
• cekvaSi SeWra (qalis an vaJis warTmeva) SeiZleba im SemTxvevaSi, Tu mocekvave wyvils
Soris manZili amis saSualebas iZleva.
• Secileba ise unda Sesruldes, rom Semsruleblebi samosiTac ki ar Seexon
erTmaneTs.
• cekvaSi qali ecileba qals, vaJi – vaJs.
• mocekvave qalis mier xelebiT gulmkerdis dafarva niSania imisa, rom is Semcvlels
moiTxovs (qali daiRala an ar surs im vaJTan cekva).
• SeiZleba erTdroulad qal-vaJis wyvilic Seecilos mocekvave wyvils _ erTi
wyvilis adgili meorem daikavos.
• erTi Semsrulebelis meoresTan Secilebisas, pirveli valdebulia, Sewyvitos cekva
da datovos moedani.
• cekvis dasasruls SeiZleba wyvilebma masobrivad icekvon.
Z a b r a l e
Zabrale megruli patriotuli ferxulebis saxeobaa _ ferxuls SigniT moTamaSiT.
cnobilia `Zabrales~ sxvadasxva varianti:
pirveli (ferxuls SigniT moTamaSe-momReralis gareSe): axalgazrdebi Caabamen
ferxuls. ferxulis erTi naxevari ambobs teqsts, meore mosZaxebs: hoi, Zabra!
meore (yvelaze metad gavrcelebuli): meferxuleni Caabamen ferxuls, wris SigniT
daagdeben bewvian quds. simRera-oxunjobis niWiT dajildoebuli moTamaSe xanjliT gars
uvlis mas. qudSi _ ZabraSi _ igulisxmeba urCxuli, boroti Zala, batoni, romelmac mTeli
sofeli gadaWama.
momReral-moTamaSe ganasaxierebs SiSs, siZulvils, Zabras damarcxebis survils _
Setevas, ukan daxevasa da isev Tavdasxmas... saferxulo mwyobri ki `ho¡, Zabras~ mosZaxebs...
sabolood ferxuls SigniT moTamaSe xanjals dahkravs quds, meferxulenic miscvivdebian,
daglejen da mxiaruloben.
mesame: ramdenime mamakaci `Zabrales~ joxebiTac asrulebda.
j a n s u l o
jansulo `Zabrales~ gagrZeleba _ ganviTarebuli formaa. masSi saferxulo mwyobri
ukve aRar moZraobs _ statikuria, moTamaSe-momRerali _ gaaqtiurebuli. momReral-
moTamaSis rolis gazrdiT `Zabras~ ferxuli CamoSorda da meferxuleni mxolod moZaxil-
iT _ jansulo _ kmayofildebian.
vfiqrobT, dReisaTvis CvenTvis cnobili calad an wyvilad cekvebi ferxulis SigniT
momReral-moTamaSeTa gaaqtiurebis safuZvelzea warmoSobili.
moTamaSe gamodis sacekvao moedanze da trabaxobs: igi isea SeiaraRebuli xmal-xanjl-
iTa da dambaCiT, rom arafris eSinia. uecrad moednis centrSi bewviani qudi davardeba.
moTamaSe Sexedavs quds, SeSindeba _ xelidan uvardeba jer dambaCa, Semdeg _ xmali da
dasaxmareblad uxmobs xalxs. bolos Seutevs, xanjals dahkravs quds da gamarjvebis niS-
nad cekvavs.
170
mesxuri ferxulebi
qarTuli kulturis uZvelesi centri mesxeTi qoreografiuli xelovnebiTac mdidari
iyo, magram, istoriuli bedukuRmarTobis gamo, uZvelesi saferxulo wyobis mravali ni-
muSi daikarga. amJamad qarTuli saferxulo wyobis cekvebidan mesxeTSi SemorCenilia fer-
xuli, samyrelo da mumli muxasa.
`ferxuli~ Cveulebriv qarTul ferxuls mogvagonebs.
`samyrelo~ sabrZolo Sinaarsis orsarTuliani `zemyreloa~ mamakacTa SesrulebiT.
qveda sarTuli jer zedas sTxovs Camosvlas, Semdeg gamoecleba da Camoyris:
qveda _ samyrelo, samyrelo,
aq Camodi, samyrelo.
nugeS, nugeSinia,
Zirs nabadi gvigia.
zeda _ rogor ar gveSinia,
caze nekiT vkidivarT da a.S.
mesxeTSi gavrcelebuli saferxulo simRera `mamli muxasa~, SesaZloa, cnobili qarTu-
li simReris `mumli muxasa~ mesxuri varianti iyos.
sayuradReboa `sacekvaos~ (saTamaSos) mesxuri termini cqvituri, mZimuri, asayoli.
cekvis an misi romelime nawilis aseTi saxelebi saqarTvelos sxva kuTxeSi iSviaTad an
srulebiT ar gvxvdeba.
mesxeTSi, aWaris msgavsad, vxvdebiT araqarTuli warmoSobis, Turquli gavleniT Seqm-
nil cekvebs _ yolsarma an yolsama, laloini, Tofaloini da sxva. `yolsarma~ Turqulad
mklavebis moxvevas niSnavs, `yolsama~ – mklavebiT cekvas, `Tofaloini~ _ koWli kacis
TamaSs, `laloini~ _ ueno (munjur) TamaSs... cekvisas erTi kacis (patronis an batonis)
brZaneba usityvod sruldeba. aseT TamaSs xuloSi bars uwodebdnen, xixaZirSi – `oho¡,
nanas.~
xorumi
xorumi, or da samsarTuliani ferxulebis msgavsad, sabrZolo Sinaarsis saferxulo
wyobis uZvelesi cekvaa, oRond `xorumSi~ mterTan SebrZolebis mTeli suraTi sxeulis
moZraobiT, ritmiT, JestiTa da mimikiTaa gadmocemuli.
`xorumi~ oTxnawiliania:
• dasabanakeblad adgilis Zebna
• dazverva
• ieriSi da brZola
• gamarjveba da zeimi
meoTxe nawili, mterze gamarjveba da zeimi, `xorumis~ xalxur variantSi gadaxveuli
xorumis saxeliT gvxvdeba (ix. gadaxveuli xorumi), romlis ZiriTadi arsi damarcxebuli
mtris moWrili Tavis garSemo cekvaa. wreze ganlagebuli mocekvaveni iseT ileTebs
asruleben, TiTqos mtris moWril Tavebs agorebeno.
Tumca daskvniTi nawili SeiZleba Cveulebrivi lxiniTac aRiniSnos.
cekva `xorumis~ ra variantic unda daidgas, misi Sinaarsi oTxive nawilidan unda gamom-
dinareobdes.
dReisaTvis cekva ,,xorumi” guriasa da aWaraSia SemorCenili. guruli sxartad da
mkacrad sruldeba, aWaruli ufro wynari da frTxilia.
sxva cekvebisagan gansxvavebiT, `xorumisaTvis~ damaxasiaTebelia Taviseburi musikal-
uri zoma _ 5/4, 5/8.
cekvaSi winamZRolis arsebobis gamo SemsrulebelTa raodenoba kenti unda iyos: sami,
xuTi, Svidi, cxra, TerTmeti da a.S.
gavrcelebulia `xorumis~ dasasrulis iseTi variantic, romlis drosac erTi an ramdenime
171
mocekvave daWrils ganasaxierebs. daWrilebi ar toveben brZolis vels da mxarSi amomdgar Ta-
namebrZolebTan erTad ganagrZoben Setevas _ brZolas sisxlis ukanasknel wveTamde, gamar-
jvebamde. amitomaa, rom mocekvaveni, daWrilebTan erTad miemarTebian mtrisaken.
mcdaria mosazreba, TiTqosda xorumis~ finalSi daWrilTa brZolis velidan gayvanis gamo,
mTeli razmi tovebs brZolis vels da ukan ixevs (vxvdebiT zogierT ansamblSi. aseve araswori
varianti SemogvTavaza TbilisSi sagastrolod Camosulma igor moiseevis ansamblma). aseTi in-
terpretaciiT xSirad maxinjdeba `xorumis~ ZiriTadi arsi – brZola gamarjvebamde.
tradiciuli wesebi
• cekva xorums asruleben mxolod mamakacebi.
• SemsrulebelTa raodenoba aucileblad kenti unda iyos.
• TavSi dgas `xorumis~ Tavi (Tavmosame) – winamZRoli.
• winamZRols SeiZleba xelSi baRdadi eWiros.
• winamZRoli xelmZRvanelobs cekvas. mocekvaveni ileTidan ileTze mxolod
winamZRolis miniSnebis Semdeg gadadian.
• winamZRoli niSans iZleva bairaRis aqnev-daqneviT.
• winamZRolis funqcias zogjer Wiponze damkvreli asrulebs.
• cekva `xorumi~ sruldeba dolis an Wiponis TanxlebiT, Tumca, xalxuri gadmocemiT,
igi simReris TanxlebiTac sruldeboda.
teqnologiuri masala
• Sesasvleli
• sasveni
• Wdobsasveni
• farula // malula
• Coqmalula (svla iatakze muxlis SexebiT)
• safrTxilo
• CoqiT muxlmoqneva
• dabali gasmura
• xtomgasmura
• gasmura terfmoqneviT
• buqnura
• buqnbruni
• xlarTula
• wawolgasmura
• qobuleTuri Cakruli
• wixlura da sxva.
`xorumis~ Sesrulebisas xelebi Cakidebulia, umetesad daSvebuli da odnav win gatanili
an zeaweuli, an idayvis saxsarSi 900-iT moxrili.
g a d a x v e u l i x o r u m i
gadaxveuli xorumi _ `xorumis~ finali _ `xorumSi~ gamarjvebasa da zeims asaxavs.
`gadaxveuli xorumi~ mtris moWrili Tavis garSemo cekvas ganasaxierebs. mocekvaveni
asruleben iseT ileTebs _ basmas _ TiTqos wris SigniT mtris moWril Tavebs agoreben da
qolaven. arsebobs sxvadasxva saxis basma: ormagi, sammagi, motyuebuli da sxva.
Zv. w. IV saukunis berZeni istorikosis qsenofontes cnobiT, mesx tomebs, mterze gama-
rjvebis Semdeg, Cveulebad hqoniaT cekva-simRera: gamarjvebulma mosinikebma moklulT
Tavebi dasWres da TavianTi mtrebis da berZnebis dasanaxavad aRmarTes, Tan cekvavdnen da
172
mRerodnen sruliad Tavisebur hangze. SeiZleba vifiqroT, rom berZeni istorikosis mier
gadmocemuli mosinikebis es Cveuleba `gadaxveuli xorumis~ safuZvelia.
aWaraSi gavrcelebuli iyo cekva xorumis~ sxva saxeobac _ deli xorumi _ Cqari, giJuri
`xorumi.~ niko maris aRweriT, `deli xorumi~ imerxevelTa ferxulia buqniT. meferxuleni
wriulad dgebian, magram wreSeukvrelad _ erT adgilas gaxsnilia.
guriaSi ratomRac `xorums~ uwodeben or jgufs Soris leqsiT davas _ SairSi Seji-
brebas. SeiZleba or mxares Soris leqsiT gabrZoleba daedo safuZvlad mis saxelwodebas.
iona meunargia gadmogvcems: `daTa gurielis saxlSi Cveuleba iyo, roca aznaurisSvilebi
moiyridnen Tavs, daiwyebdnen `xorumis~ TamaSs da simReras. isini gaiyofodnen or dasad
da daiwyebdnen erTmaneTis daobas leqsiT, eqspromtad. sxvaze ufro SesaniSnavi moleqse-
ni iyvnen maT Soris trifona gigineiSvili da bikolia Wyonia, romlebic arCevan-aradaniT
iyofdnen Suaze mTel krebas da Semdeg Seutevdnen erTmaneTs moswrebuli sityvebis cecx-
liT.~
gandagana
qarTul xalxur qoreografiaSi popularuli aWaruli cekva gandagana scenaze pirve-
lad 1946 wels Sesrulda.
`gandagana~ satrfialo xasiaTis cekvaa, romelic agebulia qalTa cekvis Taraninas//
Tarnaninas, mxarulisa (yolsarma) da saSairo jaxtananas safuZvelze.
qalTa simReris `Taraninos~ akompanementzec cekvaven qalebi `yolsarmis~ nel nawils.
`yolsarmas~//`yolsamas~ aWaraSi zogjer Tofaloinsac (fexis saxsrebSi mtvreva, koWli
kacis yolsama) eZaxdnen. `jaxtanana~ ki Sairis gmiris saxelia.
cekva `gandagana~ ornawiliania: pirveli _ neli, `Taraninos~ nawils Seicavs, meore _
swrafi, `mxarulisas.~ Sejibrebis xasiaTis cekvas safuZvlad qal-vaJTa gaSaireba udevs.
misi Sesruleba moiTxovs moqnilobas, plastikurobas, gonebamaxvilobasa da mosazrebas.
icekveba wyvilis, mocekvaveTa jgufisa da masis mier.
miuxedavad imisa, rom cekva `gandagana~ Tavisi teqnologiiTa da Sesrulebis maneriT
sruliad gansxvavdeba qarTuli cekvebisagan, igi mainc emorCileba qarTuli cekvebisaTvis
damaxasiaTebel Tvisebebsa da kanonzomierebebs: mtkice tradiciuli wesi _ rainduli
buneba da qalisadmi mokrZalebuli damokidebuleba _ `gandaganasTvisac~ aucilebeli
pirobaa. amis gamo cekvis Sesrulebisas gadaWarbebuli manWva-grexa dauSvebelia.
`gandaganaSi~ TiToeuli ileTi unda Sesruldes sufTad, sxartad da daxvewilad.
teqnologiuri masala
• midgmiTi svla
• sagandagano muxlura svla
• ukuWdobsvla
• sagandagano xlarTula
• calfexgasmura
• muxlmoqneviTa da quslgakvriT Cakruli
• cerdakvriTa da fexgaqneviT Cakruli
• quslcera winsvla
• Wdobili gverdze svla
• muxlcvla
• samdakvriTi bruni da sxv.
173
samaia _ sama
samaias, anu samas, sulxa-saba ase ganmartavs: rokva, SuSpari.
`samaia~//`sama~ safer£ulo da safer£iso wyobis cekvaa, romelsac winaT asrulebdnen
qalebi, vaJebi da qal-vaJnic ki _ ara maincdamainc sami, aramed mocekvaveTa nebismieri
raodenoba.
Teimuraz II-is mowmobiT, `samaia~ orgvaria: erTi `didkacTa,~ meore _ `msaxurTa~ da
mxlebelTa~ (xalxuri).
`didkacTa~ samaiadan aRsaniSnavia al. jambakur-orbelianis mier aRwerili fer£isas
saxiT Sesrulebuli qal-vaJTa `samaia~: `qalni da kacni or dasad gayofili, erTmaneTis
pirdapir, karga moSorebiT xelixelgadabmuli mwkrivad, jer erTi gabmuli dasi wamovi-
doda Tavis pirispir dasisa, wynarad momavalni da Tan moimRerodnen _ samaia samTagana, ra
turfa ram xaro da sxuani. aseve unda misuliyvnen mopirdapire dasTan, mas ukan mReriTve
gatrialebuliyvnen da Tavis adgilas misuliyvnen, agreTve mReriT. iq mwkrivad dadge-
bodnen xelebgabmulebi, pirvelsave rigiT. es pirveli dasi Tavis adgilas rom dadgeboda
mwkrivad, dadgomasTan erTad simRera unda daesrulebinaT maSinve. am dros is meore dasi
CamoarTmevda simReras maSinve. es ori gayofili dasi xan erTi mividoda meoresTan, xan me-
ore pirvelTan, magram TandaTan ki aCqarebdnen simReras Tavis Sewyobili leqsebiTa. bolo
dros ase unda aeCqarebinaT simRera, rom salaRod gadaeqciaT da erTmaneTisTvis baR-
dadis xelsaxocebi esrolaT anu wynarad daekraT egre mReriT...~ da iqve agrZelebs: `Cems
siymawvileSi erT gamoCenil qorwilSi daabes `samaia~ ormocze metma maxloblad qalebma
gaTxovilebma da gauTxovrebma.~
dimitri janeliZis azriT, didkacTagan cekva `samas~ orgundian ferxisad gadaqcevas
didi dava da winaaRmdegoba gamouwvevia xalxSi, rac naTlad Cans xalxuri leqsidan: `samaia
samTagana ar iqneba orTagana~ _ ori ganiT (ori mwkriviT) Sesruleba ar SeiZleboda.
poemaSi `dRisa da Ramis gabaaseba,~ anu `sarke TqmulTa,~ Teimuraz II (XVIIIs.) Zeobis
lxinSi Sesrulebul `samas~ aRwers:
RvinoSi Sevlen, iqmonen fer£isis daukleblobas,
iqiT da aqeT Caebnen SemosZaxeben Zeobas...
gareT gamovlen, fer£isas Sevlen, sad qali wevsa-da,
ityvian gaRmiT-gamoRma, aayoleben fexsa-da
simReriT SigniT Sesvlasa dahpatiJeben mzesa-da...
ar daakleben Zeobas, rigi rac aris wesada.
ra gaaTaon fer£isa, gamarTven erTaWamaso,
dasxden qalebis pirdapir, arvin daiSlis amaso,
Semoiyvanen mestvires, ukvren, Caaben samaso,
misTana lxini uxaris ymawvilis dedas, mamaso...
calgniT aris kacis xmani, calgniT iyos qalebisa,
ZeobaSi ukuyra da yofa aris menestvisa,
samaiaSi qalebsa iRliaSi uZvrebisa,
Sairs etyvis samijnuros, ukravs, axlos udgebisa...
rogorc werilobiTi wyaroebidan Cans, `samaia~ sruldeboda qalTa, aseve organad, anu
or mwkrivad, gayofil qal-vaJTa mier.
`samaia~ mamakacTa SesrulebiT bolo dromde SemorCa fSavs.
fSauri `samaia~ Cven CaviwereT 1949 wels Suafxos maxloblad, sofel gogolaurTaSi,
oTxmocdaaTi wlis xevisberisagan _ daviT Turmanaulisagan:
fSaur `samaias~ asrulebda sami, xuTi an meti mamakaci (ormocic ki). cekvas iwyebda erTi
_ gamovidoda sacekvao moedanze, wamoiwyebda simReras da muxlura svliT moZraobda wre-
ze, danarCenebi (meore, mesame da a.S) banis TqmiTa da imave muxlura svliT ukan mihyvebod-
nen. damwyebs simReras meore CamoarTmevda, Semdeg _ mesame... xan erTi, xan meore rigrigo-
174
biT asrulebda simReris damwyebis rols.
cekvis dasawyisSi mamakacTa xelebi ganzea gaSlili (qveganmklavi) da yoveli nabijis ga-
dadgmisas odnav daeSveba qvemoT. muxlis saxsarSi fexis moxrasTan erTad ki isev zeaiweva
_ ubrundeba sawyis mdgomareobas. aseTi svliT mamakacebi moZraoben saerTo wreSi, Semdeg
cvlian adgilebs. mocekvaveni an erTmaneTis miyolebiT mklavebgaSlili cekvaven, an mkla-
vebgadaxveulebi moZraoben xan marjvniv, xan _ marcxniv. mimarTuleba icvleba fexis
ramdenimejer dakvriTa da fexcvliT. simRera-cekva mTavrdeba SeZaxiliT _ gaumarjos!
fSaur `samaias~ umamakacebod qalebic cekvavdnen, im gansxvavebiT, rom isini `muxlura
svlis~ nacvlad `terfulas~ an `sada sriala winsvlas~ asrulebdnen.
daviT Turmanaulis gadmocemiT, `fSaur samaias~ asrulebdnen gudamayreli mTiulebic
da xevsurebic:
samaia samTagana ar iqneba orTagana.
samaias Camouvli kaci nabadWavliani (bewviani),
samaTuris gza maswavleT, sofel miqes qaliani,
iq qaleb vera davxele (vnaxe), bebreb iyo tyaviani...
gaumarjos!
`samaia~ gaSairebis formisa iyo, asrulebdnen xatobaSi, qorwilSi, dReobebsa da Rreo-
bebSi.
giorgi grigoliSvilma 1949 wels wiTelwyaros raionis (dedofliswyaro) sofel qedSi
levan lukas Ze papiaSvilisagan Caiwera `samaias~ saintereso teqsti:
wamoe salaSaroda,
or qalT Suaze vijdodi,
saca buzika aCqamdis,
uwin me gadmovfrindodi,
ulidi samaiasa,
beWebSi maviCikodi,
Cem wiqara¡ yviroda,
me ro sabZelsa vxdidodi,
Savxdodi kircxilazeda,
dahqrolis, daviWixvodi,
ra vqen am dasakargavma,
rad ar mTvareSic vTibodi.
Tu kidev laSars wavide,
gamiwyres, davificodi.~
teqstidan Cans, rom laSaris jvris dResaswaulze erTi mamakacic ki uvlida samaias
`buzikiT.~ is ise gaerTo cekva-TamaSiT, Tavisi wiqarasaTvis Tiva ver daamzada da zamTar-
Si sabZlis saxuravis ayra-gadaxda dasWirda mis gamosakvebad. man imdeni icekva da iTamaSa,
laSaris jvris dResaswaulze nacekv-naTamaSevi sananeblad gauxda – ratom mTvareSi ar
vTibavdio _ da daifica: momavalSi laSaris jvris dResaswaulze ar wavalo.
am leqsSi samaia SeiZleba gavigoT ara rogorc cekva `samaias~ aRmniSvneli termini,
aramed zogadad cekva-TamaSis mniSvnelobiT naxmari sityva.
samaias ganzogadebas adasturebs aWaraSi dResac arsebuli gamoTqma _ isame _ icekve,
sama ar vici da sxva.
bolos SeiZleba davaskvnaT: saferxulo da saferxiso wyobis erT-erTi saxis cekva sa-
maia, SuSparisa da cekvis msgavsad, imdenad gavrcelda saqarTveloSi, rom igi rokvis zogad
saxelwodebad iqca.
dReisaTvis CvenSi gavrcelebuli `samaia~ Seqmnilia sveticxovlis samxreTi kedlis
freskidan mxatvar gagarinis mier XIX saukunis ormocdaaTian wlebSi gadmoRebuli naxatis
mixedviT. gagarinma gadmoxata mxolod sami qalis cekva. Semdeg igive gaimeores mxatvrebma
175
_ ivane fskovitinovma da Salva qiqoZem. Seiqmna azri: sveticxovlis freskaze gamoxatuli
sami qalis cekva `samaia~ aris!
Salva amiranaSvilis samarTliani SeniSvniT, `gagarinis suraTebi daSorebuli arian
dednebis stils, metic, gagarinis mier sveticxovlis freskidan gadmoRebuli naxati gad-
mogvcems saerTo kompoziciidan gaumarTleblad amoglejil sam figuras, ramac mcdari
warmodgena daxata freskis Sinaarsis Sesaxeb...~
dimitri janeliZis ganmartebiT, fsalmunis teqstis safuZvelze, freskis avtors sa-
Sualeba miscemia, taZris kedelze aesaxa ara `samaia~ sami qalis SesrulebiT, aramed Zveli
qarTuli saero sanaxaobani... mxatvars gamouxatavs ZnobiT qeba, romelsac ocdaori qali
asrulebs.
iv. javaxiSvilis azriT, Znoba da Znobari uZveles xanaSi sarwmunoebrivi cekvebis aRmas-
rulebel gundebsa da mocekvaveebs gulisxmobda.
dReisaTvis CvenSi gavrcelebuli `samaia,~ sami qalis an ufro metis monawileobiT, Ses-
aZleblad unda miviCnioT.
qalTa `samaias~ teqnologiuri masala _ ZiriTadi svlebi da xelebis moZraoba-mdgo-
mareoba: nazura svla, quslcermoqneviT gverdze svla, fexmoqneviT bruni.... xelebis mdgo-
mareobaTa cvla III poziciaSi, xelebis zeiribi da irmula mdgomareoba da sxva.
S u S p a r i
`SuSpari~ uZvelesi saferxulo wyobis cekvad unda miviCnioT. sulxan-sabas ganmarte-
biT, SuSpari, rogorc sama, rokvis erT-erTi saxeobaa. rokva _ sama, cekva da misTanani; sama
_ rokva SuSpari.
niko mars SuSpari Tubal-kainuri warmoSobis sityvad miaCnia: SuS _ Tubal-kainuri –
TuT, rac niSnavs mTvares, TrTolvas, moZraobas. par – ferxuls. e.i. cekva `SuSpari~ uZve-
lesi ferxulia, romelsac mTvaris pativsacemad asruleben. droTa ganmavlobaSi `SuSpar-
ma~ dakarga sakuTriv mTvaris ferxulis mniSvneloba da cekvis zogad saxelad iqca.
pirdapir ijda xelmwife,
sWvretda mnaTobTa krebulsa,
mutribs amRerebs, aSuSprebs
kekluc qals xelmoRebulsa...
(arCiliani, XVII s. am SemTxvevaSi mutribi Cangze damkvreli qalia).
SuSparis zogad terminad gadaqcevas adasturebs svanuri ferxulis _ iav qalTis~ teqstic:
iav qalTi bebucia,
sofel qalTi SuSparia...~
rac niSnavs: sofeli qalTi mocekvavea, mxiarulia.
niko mari Semdegnairad aRwers svanur ferxul-TamaSoba `SuSpars:~
`aTi qali da daaxloebiT oci mamakaci mwkrivs qmnis da SewyobiT taSs ukravs. simReras
asrulebs, rogorc yovelTvis, or gundad gayofili, mwkrivad gaSlili an wred Sekruli
ferxuli. am mwkrivis, Tu wris SigniT, xan erTi da xan kidev ori moTamaSe cekvavs – qali
mamakacis TanxlebiT.~
svaneTSi dResac lxinSi cekva-TamaSs `SuSpars~ uwodeben. aqedan SeiZleba davaskvnaT:
mTvarisadmi miZRvnili uZvelesi cekva `SuSpari~ imdenad gavrcelda saqarTveloSi, rom
misi saxelwodeba cekva-TamaSis zogad saxelad iqca.
qalTa masobrivi cekva `SuSpari~ pirvelad daviT javriSvilma dadga:
mocekvave qalTa oTxi patara jgufi sxvadasxva mxridan Semodis scenaze, wriulad
176
dadgeba da erTi mimarTulebiT moZraobs. Semdeg rkalurad ganlagdebian ormwkrivad.
Semodis da cekvavs solisti qali. dasasrul, yvela erTad Caebmeba saerTo ferxulSi da
cekva mTavrdeba meferxuleTa piramidisebur statikur mdgomareobaSi.
daviT javriSvilma cekva `SuSparSi~ gamoiyena Semdegi teqnologiuri masala: nazura
svla, fexWdobili svla, svla ergceris dakvriT, bruni fexmoqneviT da sxva. xelebis md-
gomareobaTa cvla meore da mesame poziciaSi, xelebis mkerddaxuruli mdgomareobidan
daqneviT (pirvel poziciaze gavliT) irmula mdgomareobaSi moyvana Sida da gare wreebiT
(erTgvarad da nairgvarad), mklavebis moZraoba xelsarTavebiT mkerddaxuruli mdgomare-
obidan pirvel poziciamde da piriqiT; ergbuqniT fexis win gatanasTan erTad xelebis gan-
gaSlili mdgomareobidan sarTavebiT irmula mdgomareobaSi moyvana da sxva.
mTiuluri
cekva mTiulurs gansakuTrebuli adgili uWiravs qarTul qoreografiaSi. miuxeda-
vad imisa, rom `mTiuluri~ mTiuleTis cekvaa, zogierTi qoreografi saqarTvelos mTiane-
Tis cekvebsac `mTiulurs~ uwodebs, rac, Cveni azriT, arasworia _ mTis cekvebi zogadad
mTielTa cekvebad unda iwodebodes...
`mTiulurSi~ Tavmoyrilia rTuli, mdidari da mravalferovani sacekvao teqnologi-
uri masala _ Serwymuli vaJkacur silamazesa da gmirul suliskveTebasTan. `mTiuluri~
mTeli sisavsiT gamoxatavs qarTveli kacis temperaments, sisxartesa da moqnilobas. ami-
tomac uWiravs Tanamedrove qoreografiuli ansamblebis repertuarSi mTiuluri cekvebis
mravalferovan variantebs gansakuTrebuli adgili.
mTiulurma cekvebma, danarCeni qarTuli cekvebiviT, TiTqmis ucvlelad SeinarCuna
uZvelesi istoriuli safuZveli da Tavisi pirvandeli saxe.
dimitri janeliZe daviT javriSvilis `mTiuluri cekvebis~ saredaqcio werilSi wers:
`mTianeTi gadaqceuli iyo cocxal muzeumad, sadac erTi mxriv, TiTqmis ucvlelad iyo Senax-
uli xalxuri cekvebis naklebad ganviTarebuli sawyisi saxeobani, da meore mxriv – Tavs iCend-
nen yvelaze progresuli Sinaarsisa da teqnikurad ganviTarebuli formebi qoreografiuli
xalxuri kulturisa..~. (daviT javriSvili, mTiuluri cekvebi, Tb. 1953, gv.15).
Tavad daviT javriSvili ase axasiaTebs mTielTa cekvebs: `mTielTa cekvebis stilis
Camoyalibebaze moqmedebda sxvadasxva faqtori: socialuri, ekonomikuri da yofiTi pi-
robebi, adgilmdebareoba da hava, zogadi kulturisa da ganaTlebis done, Cacmuloba, wes-
Cveulebebi da sxva. amitom mTielTa cekvebi ara marto baris cekvebisagan gansxvavdeba,
aramed TviT mTis sxvadasxva kuTxis cekvebic gansxvavebulia. magram ramdenadac unda gan-
sxvavdebodes mTisa da baris cekvebi erTmaneTisagan, cekvebis zogadi moxazuloba mainc
erTsa da imave safuZvels eyrdnoba. barisa da mTis teqnologiur masalas Soris ganmasx-
vavebeli faqtorebisagan gansakuTrebiT gamosayofia adgilmdebareoba da samosi. mTie-
lis moZraoba ufro sxartia da moqnili: `aviRoT sruliad bunebrivi moZraoba – siaruli,
rogorc ityvian, cekvis savsebiT martivi, magram pirveli elementi. SevxedoT, Tu rogoria
mTielis da barSi mcxovrebis siaruli: mTielis nabiji sxartia, msubuqi, sxeulis simZimis
fexidan fexze gadanacvleba terfis wina nawilebze xdeba, nabiji moklea da ufro xSiri.
baris mcxovrebis nabiji mZimea, sxeulis simZimis gadanacvleba fexidan fexze terfis
`gadagorebiT~ xdeba, nabiji (quslidan) ufro ganieria da dinji...
adgilmdebareoba gansazRvravs tanTCacmulobas, romelic Tavisebur gavlenas axdens
ileTTa warmoSoba-ganviTarebaze: mTaSi grZeli samosi mouxerxebeli iyo da aman ganapi-
roba misi damokleba. `gaTavisuflebul~ qveda kidurebs ki meti saSualeba miecaT sxarti
da laRi moZraobebisa da Tavisufali xtomebis, nairferovani svlebisa da Cakvrebis, ceri-
leTebisa da muxlileTebis Sesasruleblad.
cerebze cekva damaxasiaTebelia saqarTvelos mTielebisaTvis. mTianma reliefma mamak-
acebs gamoumuSava fexis terfis wina nawilze (fexis wverebze) siarulis Cveva, rac cekvaSic
aisaxa. msubuqi da advilad mosaxmari tansacmeli, gansakuTrebiT fexsacmeli (wuRa-mesti),
cekvis zogierTi ileTis Sesrulebisas maRali ergcerebidan cerebze gadasvlis saSuale-
177
bas iZleva. am garemoebam ki Cvens winaprebs saSualeba misca cerileTis mravali saxeoba
Seeqmna da ganeviTarebina. cerileTebis warmoSobis mizezTa Soris gasaTvaliswinebelia
mTielTa temperamenti, sisxarte, silaRe da Sesrulebis maRali tempi (daviT javriSvili
`mTiuluri cekvebi,~ 1953, gv.15).
mTiuluri cekvebi sruldeba qal-vaJTa an vaJTa mier. qal-vaJTa mTiuluri cekvebi satrfi-
alo xasiaTisaa, vaJTa _ Sejibrebisa: erTmaneTs ejibrebian ileTTa lamazad Sesrulebasa da
nairferovnebaSi, sisxartesa da moqnilobaSi. mTiuluri cekvebis xalxuri varianti calad an
wyvilad cekvas gulisxmobs, sasceno _ SemsrulebelTa ganusazRvrel raodenobas.
`mTiuluris~ nairsaxeobaa `Sejibri,~ `Sejibrisa~ _ `mxedruli.~
cekva `Sejibri~ or mxares Soris marTlac Sejibrebaa. monawileoben mxolod vaJebi.
masobrivad _ or jgufad _ Sesrulebul `Sejibrs~ winamZRolic ori hyavs. cekvas jer
meTaurebi iwyeben: SearCeven TavianT sworebs da danarCenebic Caebmebian saerTo Sejibre-
baSi. masobrivi cekvis damTavrebis Semdeg calkeuli wyvili ejibreba erTmaneTs. bolos
yvela erTad sazeimod cekvavs.
`mxedrulSi~ vaJebi (raodenoba ganusazRvrelia) erTmaneTs ejibrebian mxedrobasa da
xmlis ostaturad xmarebaSi. cekvaSi gamoyenebulia mTiuluri cekvis urTulesi ileTebi:
brunvebi, xtomebi, cerileTebi da muxlileTebi.
vaJTa masobrivi cekva `mxedruli~ pirvelad saqarTvelos xalxuri cekvis damsaxureb-
ulma ansamblma dadga.
teqnologiuri masala
winsvlebi
• sada muxlura
• muxlura ori nabijis damatebiT
• muxlura wvivmoqneviT
• frenmuxlura
• rTula
• Wdobili
• Wdobxtomili
• qriala...
Cakvrebi
• sada Cakvra
• wvivqnevCakvra
• daxuruli Cakvra
• gaxsnili Cakvra
• fexSlili Cakvra
• Wdobili Cakvra
• xlarTula Cakvra
• ganbijiT Cakvra
• ganbijiT da fexSliT Cakvra
• Wrili Cakvra
• tyupcerCakvra...
cerileTebi
• tyupcerSedgomi
• cal cerze Sedgomi
• fexSlili cerdgomi
• cerebze bruni
178
• cal cerze bruni
• cerebze svla
• cerebze xtomi
• cal cerze xtomi...
mTiuluri cekvebisaTvis damaxasiaTebelia maRali xarisxis teqnologiuri masala, xe-
lebisa da fexebis laRi, sxarti moZraobebi. amitomac meti saSualebaa cekvis teqnikuri
mxaris gasaviTareblad. miuxedavad amisa, mTiulur cekvebSi `siaxlis~ Setanas didi si-
frTxiliT unda movekidoT. teqnikuri mxare uSualod unda ukavSirdebodes cekvis `sisx-
lZarRvs~ _ Sinagan gancdebs, grZnobebs da emociebs. yoveli garTulebuli axali ileTi
unda daibados arsebulis, Zveli xalxuri sacekvao ileTebis, safuZvelze da sakuTar in-
terpretaciasTan erTad yuradReba mieqces mTiuluri cekvebis Sesrulebis damkvidre-
bul maneras.
dauSvebelia: mSrali teqnikiT gataceba _ mocekvave cdilobs gaarTulos muxlileTebis
naerTebi da amiT garegnuli efeqti Seqmnas. zogjer mTiulur cekvebSi SeaqvT qarTuli
cekvebisaTvis sruliad ucxo elementebi (klasikuri cekvisac ki), rac did zians ayenebs qar-
Tul cekvas, ukargavs Snosa da lazaTs da sabolood sruliad gaanadgurebs mas.
qoreografTa rTuli ileTebiT gataceba zRudavs mocekvaves da mZime mdgomareobaSi
ayenebs. Semsrulebelic da mayurebelic erTad itanjeba. sabolood, mayurebeli kmayo-
filia imiT, rom mocekvavem Tavi daaRwia `gaWirvebas~ da aRtacebuli ukravs taSs.
qarTuli cekvebisaTvis sruliad ucxoa, Seuferebelia yiJina-yvirili. zogs ver ganusx-
vavebia erTmaneTisagan Sinagani gancdiT wamoZaxili da uazro yvirili, amitom saWiroa Tu
ara, yvela erTad yviris. mTiuluri cekva zogjer akrobatikas mogvagonebs, zogjer _
Cxubs. Tu `novatorebs~ amis uflebas mivcemT, male maRali kulturis, tradiciebisa da
Cveulebebis mqone qarTuli cekva uazro, Slegur rokvas daemsgavseba.
garegnul sanaxaobaze aqcentis gadatana dabali gemovnebisa da efeqtebiT gatacebuli
mayureblis bralicaa, magram es sruliad ar amarTlebs xelovans.
moxeuri // yazbeguri
cekva moxeuri,~ mTiuluris~ msgavsad, sxva qarTuli xalxuri cekvebisagan Sesrulebis
TaviseburebiT gamoirCeva: moqnilobiT, sisxartiT, gansakuTrebuli silaRiTa da vaJka-
curi ieriT. Tu cekva `qarTulSi~ iniciativa qalis mxarezea da vaJi mxolod mis survils
emorCileba, `moxeurSi~ vaJia `mbrZanebeli.~ Tumca gamoricxuli araa cekvaSi qalis da-
moukidebeli fandic.
`moxeuri~ satrfialo cekvaa. cekvas iwyebs vaJi, mas Tavi amayad uWiravs. igi jer `qusl-
gadagorebiT~ da Semdeg `muxlura svliT~ moZraobs wreze da moednis SuaSi asrulebs ram-
denime Cakvras (TiTqos Tavs awonebs qals). `CakvriTi brunis~ Sesrulebis Semdeg gaemarTe-
ba qalisaken da Tavis daxriT sacekvaod gamoiwvevs. qali miiRebs gamowvevas da `gogmani
svliT~ moZraobs wreze. vaJi qoriviT misdevs mas. qal-vaJi xan Sordeba erTmaneTs, xan _
uaxlovdeba. qalTan cekvisas vaJi ufro metad iyenebs CakvriT svlebs. erT SemTxvevaSi vaJi
erT mxares daiWers, qali – meores. am dros isini xan erTi mimarTulebiT moZraoben, xanac
_ sawinaRmdego. mimarTulebis Secvlas qals vaJi aniSnebs mklavis moqneviTa da naxevari
bruniT. Semdeg qal-vaJi isev dauaxlovdeba erTmaneTs da moednis SuaSi CakvriTa da bruniT
cvlian adgilebs. vaJi centrSi cal muxlze Caimuxlebs da ukan gadazneqili, mxrebis Tama-
SiT Tvals ar aSorebs Tavis garSemo moZrav qals. qal-vaJi isev erTad uvlis wres, am dros
vaJi ramdenimejer gadauWris qals gzas. sabolood qali dausxlteba vaJs da moednis SuaSi,
TiTqos gamarjvebas zeimobso, xelebgaSlili asrulebs adgilze bruns. vaJi centrSi sxar-
179
tad asrulebs Cakvras. dasasrul, musikis bolo taqtze, vaJi cal muxlze daeSveba, qali ki
xelebgaSlili (mandilis wveri orive xelSi uWiravs) dgeba mayureblisken.
`moxeuri,~ `mTiulurTan~ SedarebiT, ufro nela, saSual tempSi icekveba. naklebad axa-
siaTebs cer-ileTebi da muxl-ileTebi, Warbobs Wrili da xlarTula Cakvrebis sxvadasxva
varianti. `moxeuri~ qal-vaJis garda SeiZleba Seasrulon cal-calke _ vaJebma da qalebma.
cekvaSi SeiZleba monawileobdes erTi, an ramdenime wyvili, mTeli jgufi da masa. mxolod
vaJebis mier Sesrulebuli `moxeuri~ Sejibrebis xasiaTisaa.
marTalia, qal-vaJTa `moxeurSi~ vaJia cekvaSi `mbrZanebeli,~ qalTan damokidebulebaSi
igi mokrZalebuli da Tavaziania.
1967 wels xalxuri Semoqmedebis respublikur festivalze yazbegis raionma warmoadgi-
na moxeuri cekvis Taviseburi varianti: cekvas asrulebda qal-vaJTa ori wyvili gaSairebiT
_ xan Sairs etyodnen erTmaneTs, xan ki cekviT gamoxatavdnen erTmaneTisadmi trfials.
xevSi, saqarTvelos sxva kuTxeebis msgavsad, arsebobs qalTa cekva – qalTa lxinis sax-
eliT. qvemoT mogvyavs Cven mier nanaxi da Cawerili moxeve qalTa lxini lomisis jvris dRe-
saswaulze mleTaSi, 1967 wels:
Cveni yuradReba miipyro taSis cemam da mxiarulma wamoZaxilma. Rreobdnen Sua xnis
moxeve qalebi _ cekva-TamaSi moswyurebodaT da lxini gaeCaRebinaT. yvelani wriulad
ganlagdnen da taSs ukravdnen (cekvis musikaluri akompanementi mxolod taSi iyo). wreSi
gamovida erTi qali vaJuri cekvis maneriT, Semouara wres da qali gamoipatiJa. jer erTi
qali acekva, Semdeg meore, mesame da, rodesac daiRala, erT-erT qals sTxova Seecvala
da vaJis magivroba gaewia. axla sxvam ikisra mamakacis roli da ramdenime qali aTamaSa. ase
rigrigobiT cvlidnen erTmaneTs mamakacis rolis Semsruleblebi da TiToeuli ramden-
imejer monawileobda cekva-TamaSSi. qalTa lxinisaTvis xeli rom ar SeeSalaT, mamakacebi
moSorebiT dadgnen da iqidan adevnebdnen Tvals qalebis cekva-TamaSs.
teqnologiuri masala
• quslgadagorebiT winsvla
• muxlura ori nabijis damatebiT
• moxeuri rTula
• moxeuri qriala
• qusldakvriTi ukusvla
• xlarTula Cakvra
• Wrili Cakvra
• terfdakvriT cerSedgomi
• cerdakvriT Wdobili gverdze svla...
farikaoba
cekva farikaobas safuZvlad xevsuruli keWnaoba (xmalSi varjiSi, Sejibreba) udevs.
`farikaobaSi~ ori vaJkacis Tavganwiruli brZolis mizezi erTi qalis siyvarulia: gog-
ona gamodis vaJTan Sesaxvedrad, male vaJic Semorbis... gaxarebuli qal-vaJi laRobs da
cekvavs. moulodnelad Semodis meore vaJi da xmalSi gamoiwvevs pirvels. Secbunebuli
da SeSinebuli qali tovebs moedans. Semodis vaJTa ori jgufi da pirispir _ pirveli da
meore vaJis mxares _ dgeba. iwyeba brZola... Semdeg wyvilebi cal-calke cdian erTmaneTs.
bolos pirveli da meore vaJi samkvdro-sasicocxlod SeebrZolebian erTmaneTs. Serkineba
saerTo brZolaSi gadadis. cekvis daskvniT nawilSi qali an qalTa jgufi mandils agdebs
180
mebrZolTa Soris da cekvac mTavrdeba.
cekva `farikaoba~ tradiciul wess eyrdnoba. `keWnaobis~ dros far-xmali mebrZolebs
erTad uWiravT (fari win da xmali _ ukan. aseve xan erT muxlze Caimuxleben, xan _ meo-
reze). `keWnaobisas~ dasaSvebia msubuqi Wrilobis miyeneba. dauSvebelia `keWnaobis~ wesis
darRveva _ Cxubi da xmlis ise dakvra, rom mowinaaRmdege mZimed daiWras. aseTi SemTxvevis
Tavidan asacileblad xevsureTSi arsebobs mkacri wesi: `keWnaobis~ damrRvevi isjeba (ja-
rimdeba) imdeni suli saqonliT _ cxvriTa da ZroxiT _ ramdeni qeris marcvalic moTavs-
deba WrilobaSi.
`farikaobaSi,~ `keWnaobisagan~ gansxvavebiT, namdvili brZolaa. daSvebulia yovelgvari
xerxi mowinaaRmdegis dasamarcxeblad. magram aqac moqmedebs mtkiced dadgenili trad-
iciuli wesi: brZola SeiZleba mxolod Tanabari iaraRiT, uiaraRo mowinaaRmdeges xmals
ar dahkraven, aseve dauSvebelia zurgiT mdgari mowinaaRmdegisaTvis Cumad laxvris Cacema
(wesisamebr, Tavdamsxmeli Seexmianeba mowinaaRmdeges, Tavisken Semoabrunebs da amis Sem-
deg SeebrZoleba mas). dauSvebelia aseve waqceulze xmlis dakvra.
xevsureTSi cekva naklebad iyo ganviTarebuli da amitomac `farikaobaSi~ gamoiyeneba
mTiuluri cekvisaTvis damaxasiaTebeli teqnologiuri masala.
kintouri da yaraCoRuli
kintouri da yaraCoRuli cekvebi XIX saukunis Tbilisis qalaquri folkloris kuT-
vnilebaa. kinto Tbilissa da gorSi quCa-quCa moxetiale wvrili vaWari iyo (avtori xmar-
obs xan kintours, xan _ kintaurs. Cvenc ucvlelad vtovebT _ red.).
aleqsi aleqsiZis azriT, kinto~ kentidan~ (martoxela, oboli) warmodgeba, yaraCoReli
– yaraCoxelisagan (SavCoxiani). yaraCoxelebi erekle mefes aspinZis brZolaSi xlebian.
Taviseburi, gamorCeuli Cacmulobis gamo Turqebs maTTvis yaraCoxelebi _ SavCoxianebi
SeurqmeviaT.
yaraCoRelebi xelosnebi iyvnen. isini lukmapurs TavianTi marjveniT, patiosani SromiTa
da ofliT Soulobdnen. kintosa da yaraCoRels Soris gansxvaveba imdenad didia, rom maTi
gaigiveba dauSvebelia.
ioseb griSaSvili `Zveli Tbilisis literaturul bohemaSi~ amomwuravad axasiaTebs
maT: `xSirad kintosa da yaraCoRels erTmaneTSi ureven. Cven, Zveli Tbilisis sindisis
SenarCunebisaTvis, am or tips ganvacalkevebT.
kinto da yaraCoReli sxvadasxva juris xalxia. kinto ukanaskneli drois mcxovrebi,
gaqsuebuli, daRlara, Taxsiri, erTi sityviT, kinto yaraCoRelebis gadagvarebuli modgmaa.
yaraCoReli darbaiselia, Caspandi, gulmarTali, patiosani raindi. kinto Tvalmankieria
da gulxeneSi. kinto Cikora kacis STabeWdilebas tovebs, romelSiac vaJkacuri elementi
Zalian naklebadaa.
yaraCoReli garegnulad warmosadegi pirovnebaa, mxarbeWiani, brge da pirbudaRi...
kinto niSnavs kinwiT, kisriT Tabaxis mzidvels (kvinti Zveleburad kudiansac
niSnavda...).
yaraCoRelis musika dudukia.
kintosi _ arRani.
yaraCoReli Zveli Tbilisis Zveli Taobaa...
kinto ki Seqmnilia bazris wiaRSi, roca vaWrobam xelobas gauswro. igi naleqia
yaraCoRelTa ojaxisa, gazrdili quCebsa da samorineebSi. kinto, rogorc cuRluti, mcire
unaris da mcire moTxovnilebis patroni, kmayofildeba orgroSiani mogebiT, romelsac
didxans jibeSi arc ki iCerebs...~
kinto da yaraCoReli cekviTac ise gansxvavdebian erTmaneTisagan, rogorc saqmianobiT.
yaraCoReli cekvaSic dinjia da TavdaWerili, darbaiseli da raindi. mas ar axasiaTebs
kintosaviT kuntruSi.
181
kinto, Tavze TabaxSemodgmuli quCa-quCa moxetiale gadamyidveli vaWari, rogorc
ioseb griSaSvili axasiaTebs, daRlaraa da Taxsiri. saqonlis gasasaReblad enawyliani da
Wkuamaxvili, rac Taviseburad gamoixateba mis cekvaSic.
`yaraCoRulisa~ da kintouris~ sacekvao teqnologiaSi msgavsebasTan erTad Tvisobrivi
gansxvavebacaa: yaraCoRelis cekvaSi Warbobs dinji, gasmiseburi moZraobebi. kintourSi _
Cakvrebi, buqnebi da xtomebi.
`kintouri~ qarTuli cekvebis ileTebs efuZneba, magram man droTa viTarebaSi SeiTvisa
Zveli Tbilisis sxvadasxva eTnosis cekvis zogierTi ileTi: kintouri cekvis erT-erTi
svla _ fexis jer uku, Semdeg wingaqnevi, mazurkis~ (mazurTa. pol. mazurek. red.) ZiriTad
svlas mogvagonebs. kintosaTvis Tarfis (mownuli lankani, mZime Tabaxi) meSveobiT, yvela
wveulebis kari Ria iyo da, cxadia, arc im drois maRal sazogadoebaSi gavrcelebuli cekvis,
`mazurkis~ gaSarJebuli kopirebaa SemTxveviTi.
`kintouri~ da misi Sesrulebis manera imdenad Taviseburia, rom igi naklebad waagavs
Tavis winamorbeds da sruliad damoukidebeli, originaluri cekvaa.
`kintouri~ da `yaraCoRuli~ cekvebi `baRdadurisa~ da `Salaxos~ saxelwodebiTac
gvxvdeba. termini baRdaduri cekvaSi baRdadis (xelmandilis) gamoyenebas ukavSirdeba.
gadmocemis mixedviT, Salaxo mamakacis metsaxeli unda iyos.
kintour da yaraCoRul cekvebs asrulebs mxolod mamakaci (xalxur variantSi _ erTi
an ori; scenurSi, qoreografis Canafiqris mixedviT, mamakacTa ganusazRvreli raodeno-
ba). ori mamakacis mier nacekvi kintouri urTierTSejibrebis, dialogis xasiaTisaa da pan-
tomimur-komikuri JestebiT sruldeba (ix. dadgmuli cekvebi: Zveli Tbilisis suraTebi).
osuri cekvebi
osur cekvebs axasiaTebT TavdaWeriloba, sidarbaisle da sinarnare.
osuri xalxuri cekvebidan dReisaTvis gavrcelebulia: `simdi,~ `xonga qavT~ _
`mipatiJeba~ da `zilga.~
m. tuganovi `osur cekvebSi~ (staliniri, 1957 weli) aRniSnavs, rom osuri cekvaTagan Se-
darebiT uZvelesia vaxuSti batoniSvilis mier aRwerili, RvTaeba vacilas kultTan daka-
vSirebuli cekva `copa¡.~
am cekvis warmoSoba im dros ukavSirdeba, rodesac Weqa-quxili adamians SiSs hgvrida. RvTa-
ebrivi cecxliT gangmiruli gansakuTrebul adamianad iTvleboda da misi datireba araviTar
SemTxvevaSi ar SeiZleboda. piriqiT: elviT mokluls xanjliT wres Semoavlebdnen, romlis
iqiT gadasvla aravis SeeZlo. mTeli mosaxleoba, uamindobis miuxedavad, SemTxvevis adgilze
sakravebiTa da simReriT gamovidoda, kravda uzarmazar wres da gars uvlida micvalebuls.
elviT moklulis adgilze miiyvandnen or gauxednav mozvers, Seabamdnen uRelSi, dadebdnen
zed micvalebuls da gauSvebdnen Tavis nebaze. xalxi cekviTa da simReriT ukan misdevda maT.
sadac mozvrebi gaCerdebodnen, im adgils miiCnevdnen elviT moklulis saflavad. micvale-
buls gadmoiRebdnen, miwaze dadebdnen da daayridnen qvebs, romlisaganac goraki warmoiSo-
boda. saflavis irgvliv akeTebdnen aTi metris diametris qvis Robes da amieridan micvalebu-
lis axloblebisTvis es adgili wminda iyo: yovelwliurad moyavdaT aq Sesawiravad saqoneli,
awyobdnen dResaswauls, qeifs, lxins, magram ara qelexs.
m. tuganovi aRwers, rogor cekvavdnen moklulis an misi saflavis garSemo: mamakacebi
da qalebi moZraobdnen wyvilebad an oTx mwkrivad. TiToeul mwkrivSi musikosi ukravda
xemian fandurs an Tormetsimian Cangs. mwkrivebSi erT-erTi wamoiwyebda simReras, danar-
Cenebi ki bans eubnebodnen _ oi, ala¡! oi, ala¡! copa¡! da a.S. dasaflavebis Semdeg wvimisa da
Weqa-quxilis Sewyveta, xalxis azriT, RvTis wyaloba iyo. mosaxleoba saRamos cekva-Tama-
SiT brundeboda saxlSi.
182
s i m d i
simdi uZvelesi cekvaa. misi Tavdapirveli saxeoba, Cveni azriT, uZvelesi qarTuli
orsarTuliani ferxuli zemyrelo unda iyos. `zemyrelos~ msgavsi `simdi~ narTebis
simdis saxeliTac arsebobda. es sxvadasxva wyaroTi dasturdeba: `Seikriba erTxel narTis
axalgazrdoba saTamaSod. jer daiwyes didi `simdi,~ narTebis sayvareli TamaSi... am cekvaSi
Tavi gamoiCina narTma soslanma. kargad cekvavda igi miwaze, magram arc narTeli Wabukebis
mxrebze icekva naklebad.~
balaevis azriT, sabrZolo xasiaTis orsarTulian `simdSi~ qali mxolod XIX saukuneSi
Sevida. aman ki `narTebis simds~ Seucvala rogorc forma, _ orsarTuliani `simdi~
erTsarTulianad gadaiqca, _ aseve Sinaarsic: sabrZolo cekva satrfialo gaxda.
m. tuganovi `osur cekvebSi~ ganixilavs `simdis~ nairsaxeobas. garda `narTebis simdi-
sa,~ igi aRwers `Timbil simds~ (wriuli simdi), `simds Cef(p)enas~ _ Zvelebur simds, `simds
sandraks~ da sxva.
`narTebis simdsa~ da `Cef(p)enas~ mxolod mamakacebi asrulebdnen, `simdis~ danarCen
saxeobebSi monawileobdnen mamakacebic da qalebic.
`simdi~ masobrivad sruldeba, masSi qal-vaJTa raodenoba Tanabari da ganusazRvrelia.
cekvis dawyebamde qal-vaJni erT mwkrivad dganan: vaJTa Soris ganlagebuli qalebisaTvis
mamakacebs xelkavi ukeTiaT. ZiriTadi svla `glusuna~ winsvlaa, aseve gamoyenebulia `Wdo-
bili gverdze svlis~ sxvadasxva varianti.
`simdi~ qal-vaJTa SesrulebiT satrfialo Sinaarsis wynari, lirikuli cekvebis jgufs
miekuTvneba.
m i p a t i J e b a (xonga qavT)
`xonga qavT,~ m. tuganovis azriT, XIX saukunis 70-80-ian wlebSi gavrcelda da misi
winamorbedi `datagui qavTi~ iyo. ufro sworad `datagui qavTisaTvis~ damaxasiaTebeli
Cabuqvnebi muxlebgamarTuli cekviT Seicvala.
wyvilad cekva `xonga qavTs~ qal-vaJi asrulebs. es cekva xalxSi ori wyviliTac
icekveboda. dReisaTvis `xonga qavTs,~ rogorc sasceno-xalxur cekvas, asrulebs qal-vaJi
an qal-vaJTa jgufi (cekva `narnari~ `xonga qavTis~ nairsaxeobaa).
`xonga qavTs~ adre `qaS-qon qavTs~ anu yabardoul cekvas, uwodebdnen. Tu yabardoul
cekva `yafas~ osur `xonga qavTs~ SevadarebT, isini erTmaneTisagan mxolod xelebis moZ-
raobiT gansxvavdeba. yabardoulSi `yafa~ cekvis zogadi saxelia. amis gamo SeiZleba vi-
fiqroT, rom `xonga qavTi~ yabardouli cekvis `yafas~ osuri variantia.
cekva mipatiJebaSi~ gamoiyeneba: fexmidgmiTi svla ergcerebze (fexis midgma ergcerebze
srialiT yovel mesame saTvalavze xdeba); misapatiJebeli (iribi gadasvlebi fexWdobiT) da
cerebze svlebi.
cekva `mipatiJebis~ meore nawilSi `zilgas~ cekvavdnen (`mipatiJeba~ _ `xonga qavT~ ixi-
leT dadgmul cekvebSi).
z i l g a q a v T
zilga qavT wreze cekvas niSnavs (zilga _ triali, bruni) da mas marTlac qal-vaJi
wriulad asrulebs. cekva qoris mtredze Tavdasxmas mogvagonebs _ vaJi qoriviT
datrialebs qals, dro da dro moulodneli, sxarti moZraobiT uRobavs gzas, qali msubuqi
da moxerxebuli svliT gaurbis mas.
`zilga qavT~ mocekvavisagan moiTxovs did xelovnebas da TavSekavebul Sesrulebas. mo-
183
cekvave qalisaTvis mTavaria fexis wverebze (ergcerebze) gamarTulad, muxlebSi mouxre-
lad srialiT svla. am cekvis teqnologiaSi Sedis `niavadi~ da `rTula~ winsvla, sxvadasxva
saxis Cakvra, cerileTebi da sxva.
m. tuganovis cnobiT, 900-ian wlebSi `zilga qavTs~ erTdroulad ori, sami da oTxi
wyvilic cekvavda.
zogjer zilga qavTs~ lezginkas~ uwodeben da igi araosuri warmoSobis cekvad miaCniaT.
m. tuganovi aseT azrs uaryofs da amtkicebs, rom zilga~ Seqmnilia osi xalxis mier da misi
qoreografiuli xelovnebis saukeTeso nimuSia.
`zilga qavTi~ an `simdis~ daskvniT nawilSi sruldeba (ufro metad sami vaJis mier) an
`xonga qavTis~ Semdeg.
tradiciuli wesebi
• `zilga qavTis~ Sesrulebisas vaJi yovelTvis qalisken naxevrad Sebrunebulia.
• cekvis dros ar SeiZleba vaJi qalisaken zurgiT moxvdes.
• vaJi ar unda Seexos qalis samoss.
• qalis arcerTi moZraoba vaJs uyuradRebod ar unda darCes.
• cekvis dros qal-vaJi daZabulia, TiTqos raime gamocdas abarebeno,
gamometyveleba _ uRimilo da seriozuli.
afxazuri cekva SaraTini
afxazur cekvaTa Soris yvelaze popularulia cekva `SaraTini.~
`SaraTinSi~ mocekvaveni erTmaneTs ejibrebian sisxartesa da simardeSi. sruldeba si-
mReris TanxlebiT qal-vaJTa an cal-calke _ qalTa da vaJTa mier. xalxur variantSi `Sa-
raTins~ cekvavda ori vaJi, qal-vaJi an kidev ori qali. SeiZleboda, iSviaTad or wyvilsac
erTad ecekva. amJamad `SaraTini~ sruldeba qal-vaJTa mier (raodenoba ganusazRvrelia).
arsebobs saqorwilo `SaraTinic,~ romelsac afxazebi `aibarkra SaraTins~ uwodeben.
cekva sruldeba mocekvaveTa jgufis an mTeli masis mier. dasawyisi ferxuliT icekveba.
wesisamebr, `SaraTinis~ damTavrebis Semdeg gundi asrulebs `atlerCob(p)as~ an rome-
lime sacekvaos da iwyeba cekvis meore nawili _ vaJTa cekva cerebze.
`SaraTinSi~ ZiriTadi ileTia fexdakvriT gasmura _ cekva adgilze da moZraoba win. da-
sawyisSi mocekvaveni gamodian sapiripiro mxridan, uvlian wres, dauaxlovdebian erTma-
neTs da asruleben fexdakvriT gasmuras. musikaluri frazis dasasruls _ adgilze swraf
bruns an cvlian adgilebs.
cekvis meore nawilSi vaJebi erTmaneTs cerebze cekvaSi ejibrebian.
ZiriTadi ileTebi:
• fexdakvriT gasmura
• fexdakvriT bruni
• tyupcerCakvra
• fexSlili Cakvra
• fexSliTa da ganbijiT Cakvra
• wvivdaqneviT calcerze Cakvra
• calcerze xtomiT winsvla
• terfdakvriT cerSedgomi...
184
meToduri miTiTebani
cekva praqtikuli disciplinaa _ ritmul moZraobaTa kompleqsi, romlis saSualebi-
Tac gadmoicema adamianis Sinagani gancdebi da grZnobebi.
cekvis Seswavla emyareba Tanmimdevrobis princips: martividan _ rTulisaken, advili-
dan _ Znelisaken, nacnobidan _ ucnobisaken: jer iswavleba SedarebiT martivi ritmuli
moZraobebi _ ileTebi, Semdeg ileTTa naerTebi, bolos cekvis fragmentebi (nawilebi), ro-
melTa gaerTianebac gvaZlevs TviT cekvas. cekvis Seswavlis aseT xerxs _ jer nawilebad
daSlas, maT cal-calke Seswavlas da Semdeg gaerTianeba-SekavSirebas _ analizuri meTodi
ewodeba.
analizuri meTodi gamoiyeneba cekvis SedarebiT martivi elementis _ ileTis
Seswavlisas _ maswavlebeli iyenebs TxrobiT da CvenebiT meTods. jer ileTs daSlis
nawilebad _ moZraobebad (sacekvao ileTi Sedgeba erTi, ori, sami an oTxi moZraobisagan),
moswavleebs kargad Seaswavlis pirvel moZraobas, mxolod amis Semdeg iwyebs meores da
ase Tanmimdevrulad iswavleba ileTis yvela moZraoba orive fexiT.
ileTi rTula winsvla ZiriTadad sami moZraobisagan Sedgeba:
sawyis mdgomareobaSi orive fexis terfi SeerTebulia (I pozicia).
musikaluri zoma 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji. erTdroulad sxeulis simZime ga-
dadis marjvenaze. adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra da erTgcerze srialiT win naxevari
nabijiT gatana. sxeulis simZime rCeba gamarTul marjvenaze.
Tvla sami _ sxeulis simZimis muxlSi moxril marcxena fexis ergcerze gadatana. erT-
droulad gamarTuli marjvenis mTel terfze srialiT marcxenasTan mitana.
Tvla oTxi _ yovna (pauza).
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT da sruldeba piriqiT.
`rTula winsvla~ sruldeba Semdegi TanmimdevrobiT: Tvla erTi _ Txroba _ aRwerili
moZraobis Cveneba. Tvla ori _ moZraobis swavleba. Tvla sami _ orives srulyofilad
Seswavlis Semdeg _ moZraoba.
samive moZraobis mimdevrobiT, sworad da srulyofilad Seswavla-Sesruleba jer erTi,
Semdeg meore fexiT, iZleva srulyofil `rTula winsvlas.~
aseTive xerxiT iswavleba qarTuli cekvis yvela ileTi, xelebisa da zetanis moZraoba-
mdgomareoba da sxva.
TxrobiTi da CvenebiTi xerxebi ZiriTadad erTdroulia da erTmaneTs avsebs, magram
zogjer isini erTmaneTisagan damoukidebladac gamoiyeneba: Tu mocekvaveTa (ansamblis)
momzadebis done maRalia, maTTvis erTi sityviTac ki gasagebia, romel moZraobas
ganixilaven ama Tu im ileTis Seswavlis dros.
mxolod Cveneba gamoiyeneba mcirewlovan bavSvTa wreebSi ama Tu im moZraobis swavlebi-
sas, vinaidan Txroba bavSvebisaTvis umetesad gaugebaria.
sacekvao elementebis sworad Seswavlas gulisyuriT unda movekidoT, radgan araswo-
rad Seswavlil moZraobaTa gadaCveva ufro Znelia, vidre Tavidan misi swavleba.
qarTul qoreografiaSi daviT javriSvilis mier damuSavebuli da damkvidrebuli
analizuri meTodi ufro aadvilebs sacekvao moZraobaTa Seswavlas da qoreografi advilad
aRwevs sasurvel Sedegs.
Semdegi safexuri ileTTa naerTebis (ramdenime ileTis gaerTianeba) Seswavlaa. arsebobs
ileTTa martivi da rTuli naerTebi. ileTTa martivi naerTi ori-oTxi ileTisagan Sedgeba,
rTulSi oTxze metia.
naerTTa orive saxeobaSi uamravjer Sesrulebul TiToeul ileTs dasrulebuli
saxe aqvs, magram arsebobs ileTTa SeerTebis Sereuli xerxi _ Zvelis safuZvelze axali
ileTis warmoqmna, anu `SeWrili” naerTi: erTi ileTis moZraobebSi `SeiWreba~ meoris
moZraobebi da miviRebT kombinirebul ileTs. Tu pirveli ileTi Sedgeba oTxi moZrao-
bisagan (1, 2, 3, 4), meore ki orisagan (1, 2), miiReba Tavisi winamorbedisagan gansxvave-
185
bul ileTTa ,,SeWrili~ naerTi: pirveli ileTidan aviRebT 1, 2, 3 moZraobas da davumatebT
meoris meore (2) moZraobas, miviRebT sruliad Tavisebur ileTs (am SemTxvevaSi igulisx-
meba `Wrili Cakvra,~ meored moxeuri `cerdakvriT Wdobgverdze svla~). `SeWril~ naerTSi
gamoiyeneba orze meti ileTis moZraobac.
ileTTa naerTebis dauflebis Semdeg iswavleba cekvis fragmentebi (nawyvetebi), bolos
TviT cekva.
cekvis elementebis teqnikurad dauflebasTan erTad qoreografma yuradReba unda mi-
aqcios cekvis Sinaarsis mxatvrul gamomsaxvelobas, emociurobasa da Sesrulebis maneras.
ama Tu im cekvis ileTebis Seswavlis an cekvis dadgmis dros, xelmZRvanelma winawar
unda mimoixilos cekvis warmoSobis epoqa, ganmartos cekvis xasiaTi, misi warmomavloba
(kuTxuroba), Sinaarsi, cekvisaTvis damaxasiaTebeli teqnologiuri masala, tradiciuli
wesebi, samosi da sxva.
cekvis gakveTili xuTnawiliania:
• Sesavali
• zogadmosamzadebeli
• ZiriTadi
• damatebiTi
• damamSvidebeli
Sesavali: Cveulebriv, ZelTan varjiSis xangrZlivoba ar unda aRematebodes 5-10 wuTs.
ZelTan varjiSis mizania sxeulis, umTavresad, qveda kidurebis `gaTboba,~ maRal ergcer-
ze dgomis Cvevisa da wonasworobis gamomuSaveba, moZraobis sworad Sesruleba.
zogadmosamzadebeli nawili sacekvao moednis Suaze 10-15 wuTs grZeldeba _ xelebis,
zetanisa da Tavis moZraobebi, romlis mizania sunTqvis ufro metad `gaxsna;~ zetanis elas-
tikur-moqnili da xelebis nakvTuri, mokle da ganieri moZraobebis gamomuSaveba; orsaxs-
rovani, samsaxsrovani, xelsarTavebi, wriuli da rkaluri, swori da iribi mimarTulebiT.
zetanis moZraobebi: zneqebi, zetanis mobruneba-motrialeba. fexebis moZraobebi: sxva-
dasxva dgoma da svla, zetanis, xelebisa da fexebis koordinirebuli moZraobebi martivi
naerTebis saxiT.
ZiriTad nawilSi damuSavdeba Temis ZiriTadi masala _ Seiswavleba sacekvao ileTebi,
ileTTa naerTebi, cekvis fragmentebi da TviT cekva. eTmoba 45-50 wuTi. gakveTilis yoveli
nawili ZiriTads emsaxureba.
damatebiTi nawili _ 5-10 wuTi: gamZleobis gamomuSaveba, teqnikurad Zneli ileTe-
bis damuSaveba, Rrma sunTqvis gaxsna... am nawilis mTavari masalaa xtomebi, muxlileTebi,
brunvebi da maTi naerTebi.
damamSvidebeli nawilis xangrZlivoba xuTi wuTia. misi mizania sxeulis damSvideba,
sunTqvis Seneleba, sunTqviTi varjiSebi, siaruli, xelebis neli moZraoba an mSvidi cekva _
rigrigobiT erTi-ori mocekvavis monawileobiT. danarCenebi taSs ukraven anda Semsrule-
bels simRera-RiRiniT exmarebian.
cekvis gakveTili 90 wuTs ar unda aRematebodes. dadgmuli an Seswavlili cekva sru-
lyofilia, Tu mas gaaCnia dasrulebuli nawarmoebisaTvis damaxasiaTebeli xuTi nawili:
Sesavali, dasawyisi, ganviTareba, kulminacia, dasasruli.
cekvis dasadgmelad, miT ufro, Sesaqmnelad sakmarisi araa mxolod ileTTa marTebu-
lad Seswavla da gakveTilis swori organizacia.
186
cekvis Sesaqmnelad saWiroa:
• musika
• teqnologiuri masala (ileTebi, moZraoba-mdgomareobani)
• fiqsaciis saSualebebi (cekvis Caweris saSualebebi)
• epoqa
• samosi
amJamad qoreografiaSi miRebulia cekvis Cveulebrivi, werilobiTi (sityvieri) Caweris
wesi, Tumca XV saukunidan iyo mcdeloba cekvis grafikuli _ pirobiTi niSnebiT Cawerisa.
qoreografia pirdapiri mniSvnelobiT cekvis Caweras niSnavs. es termini pirvelad XVIII
saukunis dasawyisSi raul oJe feiem ixmara. manve pirvelma Seqmna cekvis Caweris grafikuli
pirobiTi niSnebi da am xerxs qoreografia uwoda. Semdeg qoreografia sacekvao xelovnebis
aRmniSvnel terminad iqca.
cekvis srulyofilad CawerisaTvis saWiroa: cekvis Sinaarsi, tradiciuli wesebi, samo-
si, musika, ileTTa da cekvis sqematuri aRwera.
moZraobaTa aRwera
moZraobaTa aRweramde saWiroa xelebisa da fexis ZiriTadi poziciebis gacnoba.
fexis I pozicia _ orive fexis terfebi erTmaneTTan paraleluradaa midgmuli.
fexis II pozicia _ cali fexi gatanilia win naxevari terfiT da ergceriT (fexis wver-
iT) Tavisuflad exeba iataks, meore fexi sxeulis gaswvrivaa da mTeli terfiT exeba iataks
(sayrdeni fexi).
fexis III pozicia _ orive fexi sxeulis gaswvrivaa, quslebi erTimeores exeba, fexis
cerebi erTmaneTisgan 65-70º-mdea daSorebuli.
fexis IV pozicia _ fexebi ganze _ mxaris siganezea gadadgmuli, cerebi iribad gareT
mimarTuli.
xelebis I pozicia _ orive xeli ganzea gaSlili, xelis gulebi mimarTulia qveviT.
xelebis II pozicia _ cali xeli idayvis saxsarSia moxrili (idayvi mxris simaRlezea an
odnav zeviT) da xelis ceriT gul-mkerds exeba. meore xeli ganzea gamarTuli.
xelebis III pozicia _ cali xeli ganzea gamarTuli, meore aweulia zeviT da ganze rkal-
gvarad _ nebi mimarTulia SigniT.
xelebis IV pozicia _ (irmula) orive xeli TavzeviTa rkaliseburadaa aweuli, nebi
mimarTulia gareT an SigniT da qveviT.
fexebis ZiriTadi pozicia sawyisi mdgomareobaa, romlidanac iwyeba esa Tu is ileTi.
amitomac ileTTa aRweras win unda uZRodes fexebis saWiro pozicia da musikaluri zoma,
vinidan yoveli ileTi da masSi Semavali moZraobebi uSualod ukavSirdeba musikas. musikal-
uri nawarmoebi iyofa Tanaswor nawilebad _ taqtebad. erTi taqti meorisagan gamo iyofa
Sveuli xaziT _ fardiT. zomis maCvenebeli gamoisaxeba wiladiT da daismis gasaRebis Sem-
deg _ dasawyisSi. wiladis qveda ricxvi (mniSvneli) aRniSnavs metris erTeuls taqtSi, zeda
ricxvi (mricxveli) _ am erTeulis raodenobas.
qarTuli cekvebis melodiebis ZiriTadi musikaluri zomebia: 2/4, 4/4, 6/8, 5/4, 5/8.
Tu zoma ori meoTxedia, mricxveli ori gviCvenebs, rom taqtSi ori mTavari nawilia. Tu
musikaluri zoma oTxi meoTxedia, maSin TiToeul taqtSi oTxi mTavari nawili iqneba, eqvsi
mervedis SemTxvevaSi _ eqvsi da a.S.
sacekvao ileTi, musikaluri taqtis msgavsad, ramdenime nawilisagan (moZraobisagan)
Sedgeba da, musikis TanxlebiT sacekvao ileTis Sesrulebisas, TiToeuli nawili (moZrao-
ba) uSualo kavSirSia musikaluri taqtis mTavar nawilebTan.
187
terfula winsvla
sawyisi mdgomareoba _ orive fexi SeerTebulia _ terfebi paralelurad (I pozicia).
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji, sxeulis simZime gadadis marjve-
naze.
Tvla ori _ marcxena fexiT win naxevari nabiji. sxeulis simZime rCeba marjvenaze.
Tvla sami _ sxeulis simZime gadadis marcxena fexze. erTdroulad marjvena mTel ter-
fze srialiT midis marcxenasTan.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT da sruldeba piriqiT.
sada sriala winsvla
sawyisi mdgomareoba _ orive fexi SeerTebulia _ terfebi paralelurad (fexebis I
pozicia).
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji. erTdroulad sxeulis simZime ga-
dadis marjvenaze. ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marjvena fexi aiweva ergcerze da gamarTuli ergcerze srialiT gadadis
win naxevari nabijiT (sxeulis simZime orive fexzea gadanawilebuli).
Tvla sami _ gamarTuli marjvena fexi ergceris srialiT gadava win naxevari nabijiT
(rogorc marcxena fexi).
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT da sruldeba piriqiT.
sriala ergcerebze
sawyisi mdgomareoba _ orive fexi SeerTebulia _ terfebi paralelurad. orive fexis
ergcerze dgoma (I pozicia _ ergcerebi).
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvlaze erTi _ marjvena fexiT ergcerze dayrdnobiT nabiji win. erTdroulad sxeu-
lis simZime gadava marjvenaze.
taqtis momdevno saTvalavze ori, sami da oTxi sruldeba igive, rogorc `sada sriala
winsvlis~ dros.
rTula winsvla
sawyisi mdgomareoba _ orive fexi SeerTebulia _ terfebi paralelurad (fexebis I
pozicia).
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime ga-
dava marjvenaze. ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexi ergceris iatakze srialiT da muxlis saxsarSi moxriT ga-
daidgmeba win naxevari nabijiT (sxeulis simZime rCeba marjvenaze).
Tvla sami _ sxeulis simZime gadagvaqvs marcxena fexis ergcerze. erTdroulad mar-
jvena mTel terfze srialiT miiweva marcxenasTan.
Tvla oTxi _ yovna.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT da sruldeba piriqiT.
188
samdakvriTi ukusvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia _ ergcerebze dgomi.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis ergceris dakvra da fexis mcired ukan gadaadgileba.
Tvla ori _ marcxena fexis ukan ergceris srialiT gadaadgileba.
Tvla sami _ marjvena fexis ukan ergceris srialiT gadaadgileba.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtidan ileTs iwyebs marcxena fexi da sruldeba piriqiT.
samdakvriTi gverdze svla
`samdakvriT gverdze svlis~ ganmartebamde ganvmartavT `samdakvriT moZraobas adgilze.~
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia _ ergcerebze dgomi.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis ergceri aiweva zeviT da zevidan dakvriT Seexeba iataks.
erTdroulad marcxenis ergceri aiweva zeviT da dasaSvebad moemzadeba.
Tvla ori _ marcxena fexis ergceri zevidan dakvriT iataks Seexeba. erTdroulad mar-
jvena ergceri aiwevs zeviT.
Tvla sami _ marjvena fexis ergceri zevidan dakvriT iataks Seexeba. erTdroulad mar-
cxena ergceri aiwevs zeviT.
Tvla oTxi _ yovna.
meore taqti iwyeba marcxena fexis ergceris dakvriT (ergceris zeviT awevisas qusli
iataks ar exeba).
`samdakvriTi gverdze svlis~ dros ileTi inarCunebs `samdakvriTi moZraobis~ yvela
wess, im gansxvavebiT, rom sxeuli moZraobs gverdze (marjvniv an marcxniv). igive iTqmis
`samdakvriT brunis~ Sesaxebac (sruldeba marjvniv an marcxniv samdakvriTi moZraobiT).
sada muxlura winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji, sxeulis simZime gadadis marjvenaze,
marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marjvena fexis muxlis saxsarSi mcired moxra da terfze srialiT win
waxtoma. marcxena moixreba muxlis saxsarSi da gaitaneba win (marcxena fexis terfi
gaWimulia, koWi exeba marjvenis muxlis saxsars).
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
muxlura ori nabijis damatebiT
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqti _ ori Cveulebrivi nabiji.
meore taqti _ sada muxlura winsvla.
pirveli ori taqti _ wesisamebr, ileTi iwyeba marjvena fexiT.
momdevno, mesame da meoTxe taqtidan, marcxena fexiT.
Wdobili winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
189
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ zetanis odnav marcxniv SebrunebiT marjvena fexiT win
ganieri nabiji (orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi, muxlebi _ mimarTulia gareT).
Tvla ori _ ergbuqnis mdgomareobis Seucvlelad ukan darCenili marcxena fexi miedg-
meba marjvenas.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji, erTdroulad sxe-
ulis simZime gadainacvlebs marjvenaze. marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marjvena fexis muxlis saxsarSi odnav moxra da srialiT winxtomi, erT-
droulad ukan darCenili marcxena moixreba muxlis saxsarSi da gaitaneba win (marcxena
fexis ergceri gaWimulia, koWi exeba marjvena fexis muxlis saxsars).
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sada sriala gasma
sawyisi mdgomareoba _ marjvena fexi naxevari terfiT gatanilia win da ergceriT
exeba iataks. marcxenac ergceriT exeba iataks (II pozicia _ ergcerebi).
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ ergcerebze srialiT fexebis mdgomareobis Secvla (marjvena ergcerze
srialiT moZraobs ukan, marcxena _ win).
Tvla ori _ fexebis mdgomareobis Secvla.
Tvla sami _ igive _ Tvla erTi.
Tvla oTxi _ yovna.
Semdegi taqtidan `sada sriala gasma~ iwyeba marcxena fexiT da sruldeba piriqiT.
gaqneviT gasma
Tvla erTi, ori da sami _ `sada sriala gasma.~
Tvla oTxi _ yovnis nacvlad marcxena fexis terfi ukan da win gaqneviT moZraobs, Sem-
deg Tvla samis mdgomareobis dasasruls ubrundeba (gaqnevis dros fexi jer ixreba mux-
lis saxsarSi, Semdeg _ imarTeba).
quslura gasma
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia _ ergcerebi.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ ergcerebze srialiT fexebis mdgomareobis Secvla (marjvena ergcerebze
srialiT moZraobs ukan, marcxena _ win).
Tvla ori _ Seicvleba fexebis mdgomareoba (marjvena moZraobs win, marcxena ukan).
Tvla sami _ fexebi ergcerebze srialiT isev Seicvlis mdgomareobas (marjvena _ ukan,
marcxena _ win) marcxena moZraobas amTavrebs quslze dayrdnobiT _ ergceri zeviTaa
aweuli.
Tvla oTxi _yovna.
momdevno taqtidan `quslura gasma~ iwyeba marcxena fexiT (Semdegi taqtis dasawyisSi _
Tvla erTi _ marcxena fexis qusli aiweva zeviT _ Zirs daiwevs, iataks Seexeba da srialiT
ukan moZraobs). `quslura gasmisas~ yoveli taqtis mesame Tvla damTavrdeba xan erTi, xan
meore fexis quslis iatakze dayrdnobiT da amave fexis ergceris zeviT aweviT.
Wdobili gasma
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia _ ergcerebi.
musikaluri zoma _ 4/4.
190
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqti _ `sriala gasma~ (iwyeba marjvena fexiT).
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexis marjvenis win da marjvniv gadadgma (Wdoba)
da terfiT dadgma.
Tvla ori _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi.
Tvla sami _ marjvena fexi ergcerze srialiT gadis win.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno mesame da meoTxe taqti _ igive.
sada Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marcxena fexze odnav zextom-daxtomi, marjvenis qusliT marcxenis wver-
Tan dadgma.
Tvla ori _ marcxena fexze odnavi zextom-daxtomi, erTdroulad marjvena moixreba
muxlis saxsarSi da ceriT im adgilze daidgmeba, sadac manamde marjvena fexis qusli exe-
boda iataks.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
wvivqnevCakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marcxena fexze odnavi zextom-daxtomi, marjvena qusliT daidgmeba mar-
cxenis wverTan.
Tvla ori _ marcxena fexze zextomasTan erTad marjvena maqsimalurad moixreba mux-
lis saxsarSi, (fexis terfi gaiWimeba). marjvena fexi swrafad win (haerSi) gaiSleba iataki-
dan naxevari terfis manZilze.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
fexSlili Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ ergbuqnze daxtomiT SigniT quslSebrunebuli marjvena fexi gaitaneba mar-
cxenis win da marcxniv. marcxena piriqiT _ marjvena fexis ukan da marjvniv (sruldeba SigniT
quslSebrunebuli fexebis Wdoba ergbuqnSi _ fexebi mTeli terfiT exeba iataks).
Tvla ori _ orive fexis gaSla mxrebis siganeze da mcire SextomiT cerebze Sedgoma. am
dros odnav moxrili muxlebi daaxloebulia erTmaneTTan, quslebi gareTaa Sebrunebuli
(marjvena qusli _ marjniv, marcxena _ marcxniv).
Semdegi taqtidan fexSlili Cakvra~ iwyeba marcxena fexis marjvenis win gadaWdobiT da a.S.
ganbijiT da fexSliT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis
191
simZime gadadis marjvenaze. marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ ergbuqnSi daxtomiT SigniT quslSebrunebuli marcxena fexi gaitaneba mar-
jvenis win da marjvniv. marjvena piriqiT _ marcxenis ukan da marcxniv (ergbuqnSi Wdoba
terfebze _ quslebiT SigniT da fexis wverebiT ganze).
meore taqtis Tvla erTi _ orive fexis gaSla mxrebis siganeze da mcire zextomiT Sed-
goma orive fexis cerze. am dros odnav moxrili muxlebi daaxloebulia, quslebi gareTaa
Sebrunebuli.
Tvla ori _ cerebze dgomidan marjvena fexis mTel terfze daxtoma. erTdroulad
gamarTuli marcxenis haerSi terfis manZilze marcxniv gatana. marjvena fexiT ergbuqni,
marcxena terfi _ gaWimulia.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT da sruldeba piriqiT.
xlarTula Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba taqt-naxevarSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ zetanis marcxniv odnav Sebruneba, marjvena fexis qus-
lis an mTeli terfis marcxenis win da marcxniv naxevari nabijiT dadgma. marcxenis muxlSi
moxra.
Tvla ori _ sxeulis simZimis marjvena fexze gadatana. marcxenis iatakidan acileba da
Semdeg ergceriT mimdevrobiT dadgma.
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexis ergceridan mZlavri zextomiT marjvena
terfze daxtoma (marjvena sxeulis gaswvrivaa). erTdroulad marcxena ise moixreba mux-
lis saxsarSi, rom terfi moxvdes marjvenis muxlis saxsarTan.
Tvla ori _ ileTi meore mxares marcxena fexiT iwyeba _ zetani marjvniv
Semobrundeba.
Wrili Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marjvniv da odnav win _ muxlSi
moxra da sxeulis simZimis marjvenaze gadanacvleba. adgilze darCenili gamarTuli marcx-
ena iataks ergceriT exeba.
Tvla ori _ gamarTuli marcxena fexis qusliT marjvenis win da marjvniv Tavisuflad
dadgma, marjvena umoZraod rCeba adgilze.
meore taqtis Tvla erTi _ daxtoma marcxena fexis mTel terfze (daxtomisas sxeulis
simZime gadaitaneba muxlSi moxril marcxenaze). muxlSi moxrili marjvenis marcxenis ukan
_ marcxiv gatana da ceriT dadgma.
Tvla ori _ daxtoma marjvena fexis terfze. erTdroulad gamarTuli marcxenis win _
haerSi gatana an quslze dayrdnoba.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT da sruldeba piriqiT.
cekvis sqemuri aRwera
cekvis sqemuri aRwerisas saWiroa SemsrulebelTa (qalisa da vaJis ganmasxvavebeli niSani),
moZraobis mimarTulebis aRmniSvneli pirobiT niSanTa da ileTTa terminologiis codna.
cekva sqemurad gamoisaxeba monakveTebad da yoveli wina monakveTi (naxazi) momdevnos
sawyisi mdgomareobaa.
192
p i r o b i T i n i S n e b i
qali
zurgi
marjvena mxare marcxena mxare
saxe
vaJi
zurgi
marjvena mxare marcxena mxare
saxe
moZraobis mimarTuleba da manZili ukusvla
gverdze (marcxniv) svla gverdze (marjvniv) svla
bruni marcxniv (adgilze) bruni marjvniv (adgilze)
bruni marcxniv svlisas bruni marjvniv svlisas
193
moxeuris (yazbeguris) fragmentiqal-vaJis SesrulebiT
1 _ 16 taqti
vaJi _ pirveli-rva taqti moZraoba wriulad `moxeuri muxlura svliT~ (`muxlura ori
nabijis damatebiT~).
xelebis mdgomareoba _ marjvena gaSlilia ganze, marcxena _ doinjiT.
9 _ 16 taqti moZraobs wreze `moxeuri rTula winsvliT~ da moxvdeba sacekvao moednis
centrSi.
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi.
qali dgas adgilze.
1 _ 16 taqti
vaJi _ pirveli-rva taqti _ adgilze `xlarTula Cakvra bruniT.~
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi.
cxra-Tormeti taqti _ marjvniv `cerdakvriTi Wdobgverdze svla.~
xelebis mdgomareoba _ orive xeli xanjalze.
cameti-ToTxmeti taqti _ adgilze `Wrili Cakvra.~
xelebis mdgomareoba _ II pozicia (moxrilia marjvena).
TxuTmeti-Teqvsmeti taqti _ `samdakvriTi bruni~ adgilze da marjvena muxlze daS-
veba.
xelebis mdgomareoba _ mkerddaxuruli.
qali dgas adgilze.
194
1 _ 16 taqti
qali _ moZraobs wreze `qriala svliT.~
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi (saqrialo).
vaJi _ misdevs qals `moxeuri rTula winsvliT.~
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi.
1 _ 8 taqti
qali _ moZraobs wreze `qriala svliT.~
xelebis mdgomareoba _ II pozicia (moxrilia marjvena).
vaJi _ moZraobs `xlarTula CakvriT.~
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi da a. S.
197
q a r T u l i
(1978 weli)
cekvas iwyebs vaJi _ scenis marcxena mxridan moZraobs `sada sriala svliT.~
cekvis dawyebisTanave daSvebul xelebs ganze gaSlis, Semdeg marjvena xels idayvis sax-
sarSi moxris (am dros orive xelis TiTebi mcired moxrilia, marjvena ceri mimarTulia
gulmkerdisken). ase moZraobs pirvel rva Tvlaze. meore rvaze idayvis saxsarSi moxris
marcxena xels da a.S.
yoveli rva Tvlis dasawyisSi idayvSi moxrili erTi xeli icvleba meoreTi.
vaJi wreze moZraobs da qalTa Soris eZebs gulisswors. ipovis, gaemarTeba misken, miuax-
lovdeba daaxloebiT or nabijze da rva Tvlis pirvel oTx Tvlaze `ukusvliT~ mcirediT
ixevs ukan.
Tvla xuTi-eqvsi _ asrulebs `quslur gasmas,~ Svidze _ gadadgams marjvena fexs mar-
jvniv, rvaze dauSvebs orive xels, marcxenas miadgams marjvenas da mipatiJebis niSnad Tavs
odnav daxris.
momdevno ori rva Tvla _ qal-vaJi `terfula srialiT~ erTad moZraobs wreze.
Semdegi rva Tvla _ qali ganagrZobs wreze svlas, vaJi moSordeba mas da, marjvnidan
marcxniv mcire rkalis moxazviT, gzas gadauWris. qal-vaJis `terfula srialiT~ moZrao-
bis dros vaJi qalis marcxena mxares da odnav ukan dgas, idayvSi yovelTvis moxrilia mar-
cxena xeli, marjvena _ gaSlilia ganze. qalis marjvena xeli daaxloebiT mxris simaRlezea
gaSlili, marcxena moxrilia idayvSi da gatanilia win. xelis gulebi mimarTulia qvemoT.
mtevnebi majaSi ar unda moixaros.
nax. 1 nax. 2
198
Semdegi rva Tvla _ qali cvlis xelebis mdgomareobas da, win gadaRobili vaJis mklave-
bidan gasasxltomad, `ukusvliT~ zigzagiseburad moZraobs. vaJi `terfula srialiT~ an
`quslura gasmiT~ misdevs qals. amave rva Tvlis Svidi-rva _ qali Semobrundeba marcxniv:
am moZraobiT is vaJis mklavebidan gasxltomas lamobs. qali gaurbis vaJs da `terfula
srialiT~ win _ wreze moZraobs. vaJi mardad gahyveba qals da or rva TvlaSi oriveni er-
Tad uvlian wres (bolos qal-vaJi sacekvao moednis centrSi unda moxvdes).
momdevno rva Tvla _ qal-vaJi `terfuli srialiT~ moZraobs win _ saxiT mayureb-
lisken.
Semdegi ori rva Tvla _ oriveni `ukusvliT~ ixeven, qali TandaTanobiT Sebrundeba
marcxniv, vaJi _ marjvniv da saxiT erTmaneTisken Sebrunebulni Sordebian erTmaneTs. ori
rva Tvlis bolos qali miaRwevs sacekvao moednis marjvena mxares da SeCerdeba. am dros qa-
lisa da vaJis xelebi icvlian mdgomareobas: neli moZraobiT qalis win wamoweuli marcxena
xeli TandaTanobiT icvleba marjvenaTi, aseve vaJisac.
Semdegi erTi rva Tvla _ vaJi adgilze `quslur gasmas~ asrulebs.
meore rva Tvla _ `wveruli gasmiT~ moZraobs mcired win (qalisken).
mesame rva Tvla _ win moZraobs `kankaluri gasmiT.~
199
momdevno rva Tvlis eqvsi _ marjvena mxariT win Sebrunebuli vaJi moZraobs `gverdze
svliT;~ Svidi-rva _ marjvnidan marcxniv mcire rkalze SemovliT gadadgams or Cveu-
lebriv nabijs. pirvels _ marjvena fexiT, niSnad daTmobisa _ qalis xelmeored cekvaSi
Casabmelad.
SeniSvna: yoveli gasmisas idayvis saxsarSi moxrili erTi xeli unda icvlebodes
meoreTi.
momdevno ori rva Tvla _ qal-vaJi `terfula sriliT~ moZraobs wreze. ori rva Tvlis
bolos qal-vaJi aucileblad unda moxvdes sacekvao moednis centrSi.
Semdegi rva Tvla _ qali ganagrZobs wreze svlas. gamarjvebis imediT gamxnevebuli
vaJi `ukusvliT~ ixevs (an wreze `terfze srialis~ Sesrulebisas Sebrunebulia marcxniv),
raTa win gadaudges wreze mosriale qals.
qali xvdeba vaJis Canafiqrs, SeCerdeba da Tavis asarideblad rva TvlaSi asrulebs
`ukusvlas.~ moulodneli uariT imedgacruebuli vaJi adgilze Cerdeba.
qali ar wyvets cekvas, TiTqos uxerxuloba igrZno da, danaSaulis gamosasyidad, neli
`gverdze svliT~ (`terfulaTi~) uaxlovdeba vaJs (`terfula gverdze svlasac~ eTmoba rva
Tvla. am dros qalis marcxena xeli moxrilia idayvis saxsarSi, marjvena gaSlilia ganze).
200
vaJSi imedi iRviZebs: gaubedavad cekvavs adgilze _ rva TvlaSi asrulebs `quslura
gasmas,~ orive xeli xanjalze ukidia. qali Seatyobs vaJs aRtacebas da moridebiT adgilze
_ marjvnidan marcxniv `terfulaTi~ brunavs (rva Tvla). idayvSi moxril marcxena xels
odnav dauSvebs dabla.
qalis `gverdze svla,~ vaJi `sada gasmiT~ uaxlovdeba mas. ileTi sruldeba rva Tvlaze:
idayvSi moxrili qalis marjvena xeli, xelisguliT SigniT, aRmarTulia zemoT. mcired
idayvSi moxrili marcxena xeli, xelisguliT zemoT, mimarTulia vaJisaken. vaJis marcxena
xeli moxrilia idayvis saxsarSi, marjvena gaSlilia ganze.
SeniSvna: rva Tvlis bolos _ qal-vaJi unda moxvdes moednis centrSi.
Semdeg rva Tvla _ qali trialebs adgilze, marjvnidan _ marcxniv. idayvSi moxrili
marcxena xeli daSvebulia Zirs (doinjisagan im gansxvavebiT, rom xeli ar exeba sxeuls).
vaJi asrulebs `quslura gasmas~ da cvlis xelebis mdgomareobas _ xuravs marjvena xels.
momdevno rva Tvla _ saxiT erTmaneTisken miqceuli qal-vaJi ixevs ukusvliT~ _ qalis
da vaJis orive xeli gaSlilia ganze.
momdevno rva Tvlis pirveli oTxi Tvla _ qali `terfebze srialiT~ moZraobs marjvn-
idan marcxniv, vaJic imave ileTiT _ rkalze _ marcxnidan marjvniv (dozado). am dros qa-
lisa da vaJis idayvSi moxrili marjvena xeli gatanilia gulmkerdis aredan mcirediT win,
marcxena moxrilia idayvSi da daSvebulia qvemoT (doinjiseburad).
Tvla oTxi _ qalic da vaJic Semobrundebian marjvena mxariT zurgisaken.
Tvla xuTi-eqvsi-Svidi-rva _ `terfebze srialiT~ moZraoben erTmaneTis sawinaaRm-
dego mimarTulebiTa da sawinaaRmdego xeliT.
201
I nawili II nawili
SeniSvna: am ileTis Sesrulebisas saWiroa, qal-vaJi TandaTanobiT dauaxlovdes erT-
maneTs.
Semdegi rva Tvlis dawyebisTanave qali marcxena mxaridan Sebrundeba zurgisaken.
imaves asrulebs vaJic. saxiT sawinaaRmdego mimarTulebiT Sebrunebuli qal-vaJi rva Tv-
las ukusvliT~ moZraobs da akeTebs erT wres, idayvSi moxrili orives marjvena xeli amar-
Tulia zemoT, marcxena _ gaSlilia ganze.
merve Tvlaze _ qali swrafad Sebrundeba marcxniv _ saxiT mayureblisaken da moZra-
obs `terfebze srialiT,~ idayvSi moxrilia marcxena xeli, marjvena gaSlilia ganze. vaJi
`terfebze srialiT~ marcxena mxridan mihyveba qals. misi marcxena xelic moxrilia iday-
vSi, marjvena gaSlilia ganze (ileTi sruldeba oTx an rva Tvlaze).
I nawili II nawili
momdevno rva Tvlis dawyebisTanave vaJi Sebrundeba marjvniv saxiT qalisaken da pirve-
li eqvsi Tvla asrulebs `quslura gasmas,~ Tan cvlis xelebis mdgomareobas _ moxris
marjvena xels. qali imave Tvlaze `terfulaTi~ brunavs adgilze _ marjvnidan marcxniv.
marcxena xeli moxrilia idayvSi da gatanilia win, aseve idayvSi moxrili marjvena xeli daS-
vebulia Zirs (doinjiseburad).
vaJis keTilSobilebiT moxibluli qali Tanxmobis niSnad meSvide Tvlaze gadadgams
marjvena fexs mcired ukan, rvaze _ marcxenas miadgams marjvenas da cotaTi daxris Tavs.
imaves asrulebs vaJic.
moZraobaTa aRwera
sriala terfebze _ terfula
Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji (sxeulis simZime gadadis marjve-
naze).
Tvla ori _ marcxena fexiT nabiji win ise, rom marcxenis qusli moxvdes marjvenis wver-
Tan (sxeulis simZime isev marjvenazea).
Tvla sami _ sxeulis simZime gadaitaneba marcxena fexze, gamarTuli marjvena srialiT
202
micurdeba marcxenasTan.
Tvla oTxi _ yovna.
Semdegi oTxi Tvla _ igive moZraoba marcxena fexiT.
s v l e b i
terfula (gverdze svla da triali _ qalisaTvisqalisaTvis)
sawyisi mdgomareoba _ orive fexis terfis wina nawilze aweva, marjvena terfis koWis
saxsarSi moxra.
Tvla erTi _ marjvena fexis terfis wina nawiliT dadgma da erTdroulad marcxena
terfis wina naxevris moSoreba (moixreba koWis saxsarSi).
Tvla ori _ marcxena terfis wina nawilis dadgma, erTdroulad marjvena terfis wina
naxevris moSoreba.
Tvla sami _ marjvena terfis wina nawilis dadgma, erTdroulad marcxena terfis wina
naxevris moSoreba.
Tvla oTxi _ SeCereba _ Tvla samis mdgomareoba.
Semdegi oTxi Tvlis erTi _ igive moZraoba marcxena fexis terfis wina nawiliT.
SeniSvna: `terfulis~ Sesrulebisas fexis quslebi ar exeba iataks.
am ileTiT qali moZraobs gverdze (marcxniv) an brunavs adgilze (marjvnidan marcxniv).
gverdze svla
oTx TvlaSi sruldeba `wveruli gasma~ (ganvixilavT qvemoT).
meore oTxi Tvlis erTi-ori _ gadajvaredindeba marcxena fexi marjvenis win da
marjvniv.
Tvla sami-oTxi _ marjvena fexi gadmoitaneba marjvniv _ win da idgmeba terfis wina
nawiliT.
ukusvla
sawyisi mdgomareoba _ `terfula~ (ix. `terfulas~ aRwera).
Tvla erTi _ marjvena terfis wina nawili srialiT micurdeba ukan.
Tvla ori _ igive moZraoba marcxena fexiT.
Tvla sami _ Tvla erTze Sesrulebuli moZraoba.
Tvla oTxi _ win darCenili marcxena fexi moixreba koWis saxsarSi (marcxenis momzad-
deba `ukusvlisaTvis~).
Semdegi oTxi Tvlis erTi _ `ukusvlas~ iwyebs marcxena fexi.
gasmebi
qusluri
sawyisi mdgomareoba _ marcxena terfis wina nawilze aweva. marjvena fexi eyrdnoba
marcxenis wvers.
Tvla erTi _ quslze dayrdnobili marjvena terfis wina nawili srialiT midis ukan.
erTdroulad marcxena terfis wina nawili srialiTve gamodis win.
Tvla ori _ marcxena terfis wina nawili srialiT midis ukan. erTdroulad marjvena
terfis wina nawili srialiTve gamodis win.
Tvla sami _ marjvena terfis wina nawili srialiT midis ukan. erTdroulad marcxena
203
terfis wina nawili srialiTve gamodis win. win gamosrialebuli marcxena fexi moixreba
koWis saxsarSi da quslze daeyrdnoba marjvenis wverTan.
Tvla oTxi _ yovna.
Semdegi oTxi Tvla _ gasma iwyeba marcxena fexiT da a.S.
wveruli
sawyisi mdgomareoba _ orive terfis wina nawilze aweva. marjvena fexi gamotanilia
win ise, rom qusli moxvdes marcxenis wverTan.
Tvla erTi _ marjvena terfis wina nawili srialiT midis ukan. erTdroulad marcxena
terfis wina nawili srialiT gamodis win.
Tvla ori _ marcxena terfis wina nawili srialiT midis ukan. erTdroulad marjvena
terfis wina nawili srialiT gamodis win.
Tvla sami _ marjvena fexis terfis wina nawili srialiT midis ukan. marcxena terfis
wina nawili srialiTve gadis win.
Tvla oTxi _ yovna.
Semdegi oTxi Tvla _ gasma iwyeba marcxena fexiT.
kankaluri
`wveruli gasma~ im gansxvavebiT, rom Tvla oTxze SeCereba iwyeba muxlSi mcired moxri-
li marcxena fexis kankalis Semdeg.
Cakruli
Tvla erTi _ patara naxtomiTa da terfis wina nawilis srialiT marcxena fexi gadis
mcired win. erTdroulad muxlSi moxrili marjvena fexiT haerSi (winidan ukan) moixazeba
naxevari wre da terfis wina nawiliT daidgmeba marcxenasTan mcired ukan (marjvena fexis
wveri moxvdeba marcxena terfis Sua nawilTan).
Tvla ori _ erTdroulad terfis wina nawilebiT sriali: marjvena fexis _ win, marcx-
enis _ ukan.
Tvla sami _ erTdroulad terfis wina nawilebiT sriali: marcxena fexis _ win da mar-
jvenis _ ukan.
Tvla oTxi _ yovna.
Semdegi oTxi Tvla _ gasma iwyeba marcxena fexiT.
gverdula
sawyisi mdgomareoba _ marjvena fexi gamodis win, sxeulis simZime eyrdnoba marcxenas.
marjvena terfis wina nawiliT exeba iataks.
Tvla erTi _ muxlSi moxrili marjvena terfis wina nawili srialiT midis ukan (mar-
jvena fexis wveri unda moxvdes marcxena terfis Sua nawilTan). erTdroulad marcxenis
qusli gadadis marjvniv.
Tvla ori _ marjvena terfis wina nawili srialiT gamodis isev win. erTdroulad mar-
cxenis wveri gadadis marjvniv.
Tvla sami _ marjvena terfis wina nawilis sriali ukan. erTdroulad marcxena terfis
wina nawilis sriali win.
Tvla oTxi _ yovna.
Semdegi oTxi Tvla _ gasma iwyeba marcxena fexiT.
SeniSvna: gasmebis dros win gasrialebuli fexis qusli ar unda gacdes ukan gasriale-
buli fexis wvers. ukan gasrialebuli fexi _ sxeulis gagrZelebas.
204
Zveli Tbilisis suraTebi
`Zveli Tbilisis suraTebi~ Cven mier saqarTvelos simRerisa da cekvis saxelmwifo ans-
amblSi daidga 1954 wels. gTavazobT am cekvis aRweras:
bnela... duduki kvnesis. scena TandaTanobiT naTdeba. Cans sxvadasxva pozaSi gaqvavebu-
li kintoebisa da yaraCoRelebis jgufi. scenis siRrmeSi ori daRonebul-dadardianebu-
li yaraCoReli dgas, romlebsac Coxis marjvena kalTa marcxena mxarze gadaufeniaT, Tavi
marjvniv SeubrunebiaT da Zirs erT wertils misCerebian... maT marjvniv da marcxniv ori
Tavdaxrili kinto amodgomiaT. centraluri jgufis marcxniv _ meoTxediT Sebrunebuli,
xelebgaSlili kinto, muStris mozidvis mizniT, TiTqos gahyviris da aqebs Tavis saqonels.
saxiT misken Sebrunebuli, cal muxlze Camjdari meore kinto awonis scenas ganasaxierebs.
marcxniv, saxiT centrisaken Sebrunebuli kinto `arRanze ukravs.~ mis gverdiT mdgomi kin-
to sacekvao pozaSia.
centraluri jgufis marjvniv, erTmaneTis pirispir mdgari ori kinto TiTqos gacx-
arebuli kamaTis dros gaqvavebulano. marjvniv, saxiT centrisaken Sebrunebuli bumberazi
yaraCoReli xelmoRerebulia _ TiTqosda sila unda gaawnaso `Cikora~ kintos, romelic
SeSinebuli Sescqeris yaraCoRels _ sTxovs, apatios Tavxedoba. mTel am statikur proc-
esiaSi naxevar wreze ganlagebuli sami yaraCoReli da cxra kinto monawileobs.
dolis meored Semokvrisas gaqvavebuli jgufi Seirxeva da TandaTanobiT gamococxl-
deba. sacekvao pozaSi mdgari kinto iwyebs wreze svlas, mas meore kintoc SeuerTdeba da
oriveni cekvaven, danarCenebi taSs ukraven... iwyeba saerTo lxini. cekvaSi erTmaneTs cvli-
an kintoebi da yaraCoRelebi. Semdeg yvela erTad cekvavs. bolo or taqtze isev sawyis md-
gomareobas ubrundebian... kvlav kvnesis duduki da sinaTle TandaTanobiT qreba.
Cveni warmodgeniT, Zveli Tbilisis tipebi gacocxldnen da isev daixocnen _ gaqvavdnen
da sabolood gaqrnen.
kintouri da yaraCoRuli cekvebis Sesrulebisas dauSvebelia gadaWarbebuli manWva-
grexa da uxamsoba. zogma qoreografma `Zveli Tbilisis suraTebi~ ise daamaxinja, rom
kintouri da yaraCoRuli cekvebi ramdenime wliT amoiRes repertuaridan, rac, Cveni
azriT, didi Secdomaa: Zveli Tbilisis yofaSi aRmocenebulma koloritebma _ kintoebma
da yaraCoRelebma _ Seqmnes metad Taviseburi da saintereso cekvebi, romelTa dakargva
danaklisi iqneba qarTuli qoreografiisaTvis, kerZod, qalaquri folklorisaTvis.
Zveli Tbilisis sacekvao repertuarSi Sedioda sqesobrivi siyvarulisa da Svilierebis
kultis sadidebeli sanaxaobis msgavsi _ ialis TamaSi.~ dimitri janeliZe ,,qarTuli Teat-
ris xalxur sawyisebSi~ wers: ,,gasuli saukunis 50-ian wlebSi jer kidev cnobili iyo panto-
mimuri sanaxaoba `ialis TamaSoba,~ romelsac TbilisSi yvelierobas asrulebdnen. gazeTma
`zakavkazski vestnikma~ am iSviaTi TamaSobis Semdegi aRweriloba dagvitova: `zurnam rom
daukra, oTxi axalgazrda wamodga. erTi meoris ukan moewyvnen, TiToeulma maTganma baR-
dadi mxarze gadaigdo. erTma joxs mihyo xeli da mocekvaveebi daifrina. uimisodac mo-
cekvaveni ukve zurnis taqts fexSewyobilni wres CakvriT uvlidnen. rodesac wres ramden-
jerme Semouares, baRdadebi gadahyares da mere imaT sartylebic mihyva. bolos iqamde mi-
vidnen, rom perangisamara darCnen. perangebic! _ daiZaxa meTaurma da Tan joxiT dasdevda
maT. indoeTSi perangebsac ar atarebdneno. banze TamaSobdnen, Tovda, magram mocekvaveni
meTaurs usityvod emorCilebodnen. Semdeg piriqiT daiwyo, TandaTan imave wesiT Cacmac
daiwyes da cekvac amiT damTavrda...~
gaSiSvleba, joxiT (wkepliT) ukan devna, jer gaxda, mere Cacma _ es iseTi niSnebia, rom
`ialis TamaSsac~ sqesobrivi siyvarulisa da Svilierebis mfarveli RmerTis _ kvirias sa-
didebel ritualad unda iqnes miCneuli. `melia Telepiasa~ da `ialis TamaSs~ Soris msgav-
seba gvafiqrebinebs, rom `ialis TamaSi~ nayofierebis RvTaebisadmi miZRvnili cekvis
Semadgenel nawilad miviCnioT...
teqnologiuri masala
• sabaRdaduro winsvla
• sabaRdaduro muxlura
205
• quslura winsvla
• winCakruli
• ukuCakruli
• xlarTula Cakruli
• fexgaqneviT ukuCakruli
• Wdobili fexgaqnevi
• maRalCakruli
• samdakvriTi ukusvla
• buqnebi...
saxumaro-satrfialo
cekva dadgmulia 1956 wels, Zveli xalxuri simReris `imeruli saxumaros~ mixedviT da
gamoyenebulia xalxSi gavrcelebuli cekva `warTmevias~ ZiriTadi wesebi.
dasawyisSi gundi asrulebs simReris Sesavals. marcxena kulisidan Semodis vaJi da
miumRerebs mayurebels:
`ase amgvar yofiTa
gaxma kuWi da piri,
am dilaze momikvda
waiRo Tqveni Wiri.~
strofis damTavrebisTanave SesZaxebs `hat~ da cdilobs, icekvos, magram cekvaSi
dauostatebeli mxolod nawyvetis Sesrulebas axerxebs, uxerxul mdgomareobaSi Cavard-
nili ibneva, magram guls ar itexs. cocxlad SesZaxebs `hats,~ igonebs fexis tkivils da
fexaTreviT gaemarTeba scenis siRrmeSi mdgomi axalgazrdebisaken, Tan waitrabaxebs: fexi
metkina Torem me gaCvenebdiT cekvaso...
cekvas iwyebs ori vaJi. wreze Semovlisa da ramdenime ileTis Sesrulebis Semdeg
miemarTebian qalebisaken da sacekvaod iwveven. qalebi daimorcxveben, uaroben, gaSordebian
mocekvaveebs da erTmaneTs uaxlovdebian. imedgacruebuli vaJebi TavianT adgils
ubrundebian.
`hatis~ SeZaxiliT cekvas iwyebs sxva vaJi. xalisianad Semouvlis wres, miuaxlovdeba
qalebs da erT-erTs sacekvaod iwvevs.
qalebi erTmaneTs eSmakurad gadaxedaven da TvaliT aniSneben _ aba, Sen daiwyeo. bolos
erT-erTi gabedulad Caebmeba cekvaSi. aqedan cekva iRebs `warTmevias~ xasiaTs.
mizanSewonilad migvaCnia, gavixsenoT daviT javriSvilis mier Cawerili cekva
`warTmevias~ Sesrulebis tradiciuli wesebi:
• Tu mocekvaveni (wyvili) erTmaneTis pirispir dganan, da maT Soris manZili wris erT
meoTxedze naklebia, cekvaSi SeWra da `warTmeva~ dauSvebelia.
• Tu pirispir mdgomma erT-erTma mocekvavem uceb Secvala mimarTuleba da orive
saxiT erTi da imave mimarTulebiT moeqca, Tanac `ukan CamorCenili~ swrafad ar
wamoewia, mesames ufleba ara aqvs, `CaeWras~ da erT-erTs ecekvos.
• winsvlisa da wris Semovlis dros mesames SeuZlia wyvilTa Soris `SeiWras~ da erTi
meores CamoaSoros, magram ar unda Seexos mas da xeli ar unda SeuSalos meores _
mimyols.
• mesame wesis darRvevisas `warTmevia~ ukanonoa da cekva isev Zvel wyvils ekuTvnis
• Tu cekvisas qalma orive xeliT gulmkerdi daixura, es imis niSania, rom mxolod qals
iRebs. am SemTxvevaSi wyvilis dasaSoreblad mxolod qals SeuZlia `SuaSesvla,~ anu
`warTmeva.~
• wyvilad cekvisas dauSvebelia, erTi cekvavdes, meore ki idges, taSs ukravdes an
dasasveneblad SeCerdes. am SemTxvevaSi igi `cekvidan gamosulad~ miiCneva.
• SesaZlebelia wreSi ori da meti wyvilis cekvac, oRond Semdegnairad: dasawyisSi
206
cekvavs mxolod erTi wyvili, Semdeg am wyvils Sua erTsa da imave dros SeiWrebian
meoreni, pirvel wyvils daaSoreben da a.S.
• `warTmeviaSi~ dasaSvebia qalis _ qalTan da vaJis _ vaJTan cekva.
• zomierebis farglebSi dasaSvebia `motyueba~ _ Tavisive mewyvilisagan
dasaSoreblad raime fandis xmareba.
saxumaro-satrfialo samnawiliania:
I _ Sesavali
II _ warTmevia
III _ masobrivi samxiarulo cekva
cekvaSi saxumaro momentebi, saTanado Jestebisa da mimikis saSualebiT, mkafiod unda
Candes. Sesrulebis Sesaferis xerxs saWiroebs TiToeuli ileTi, svla, gasma Tu sxva ele-
menti: ar aris aucilebeli, `rTula svla~ yovelTvis tradiciulad Sesruldes. `warTme-
vis~ momentebi, _ moulodneloba, gakvirveba, gaoceba, gabrazeba, sinanuli, sifrTxile da
sxva, _ Sesaferisi mimikuri moZraobiT unda gansaxierdes. aseve angariSgasawevia mocekva-
vis individualuri momzadeba da SesaZlebloba.
samosi
qalebis _ qarTuli kabis msgavsi Ria feris sada da grZeli kabebi, Tavze feradi baR-
dadebiT.
vaJebis _ yaiTniT gawyobili TeTri xalaTebi, Savi Sarvlebi, Ria feris wuRa-mestebi,
imerelTaTvis damaxasiaTebeli nabdis qudebi (nabdis magier SeiZleba xami qsovili) da
movercxlili tyavis qamrebi.
xelebis mdgomareoba
qalebi
#1 _ cali xelis wina mxari gulmkerdis winaa, meore _ ganzea gaSlili (mkerddaxuruli).
#2 _ idayvSi moxrili cali xeli gatanilia win _ wina mxari amarTulia zeviT. idayvSi
mcired moxrili meore xeli daSvebulia qveviT.
vaJebi
#1 _ orive xeli daSvebulia qveviT. xelis TiTebi moxrilia da nebiT mimarTulia ukan.
#2 _ cali xeli moxrilia idayvis saxsarSi da odnav daSvebuli, xelis TiTebi gamar-
Tuli da nebiT exeba gulmkerds. meore xeli ganze gaSlili (glexuri).
#3 _ cali xeli moxrilia idayvis saxsarSi da xelis TiTebiT exeba kefas. meore _ ganze
gaSlili (calidayvgaSlili).
#4 _ cali xeli moxrilia idayvis saxsarSi da xelis ceriT exeba gulmkerds. meore _
ganze gaSlili (saqarTulo).
207
c e k v i s a R w e r a
simReriT Semodis momRerali vaJi. cota mogvianebiT sxvadasxva mxridan mas Semohyveba
ori mocekvave qali, Semdeg _ oTxi vaJi (nax.1).
nax. 1 nax. 2
simReris dasasruls vaJi SeZaxebs `hat,~ gundi gadadis sacekvao melodiaze da vaJi
cekvavs (nax. 2).
1_16 taqti
`quslura svliT~ (il.1) vaJi moZraobs wreze marjvnidan marcxniv.
1_8 taqti
moednis centrSi asrulebs `Cakrul gasmas~ (il.9).
xelebis mdgomareoba _ #3
1_8 taqti
pirveli-rva taqti _ SeZaxebs `hats~ da fexaTreviT miemarTeba mocekvaveebisaken _
gaswion misi magivroba da Caeban cekvaSi (nax.2).
1_8 taqti
marcxena kulisidan cekvas iwyebs ori vaJi (#2, #3).
pirveli-ori taqti _ mcired win zneqiT erTmaneTis miyolebiT asruleben `muxlura
svlas~ (il. 2).
sami-rva taqti _ `terfula svliT~ moZraoben avanscenamde (nax. 3).
nax. 3 nax. 4
1_8 taqti
pirveli-ori taqti _ (`hatis~ SeZaxiliT) igive wyvili asrulebs 3/4 bruns marcxniv
mcire wreze SemovliT, `terfula svliT~ (nax. 4).
xelebi _ #2.
208
sami-eqvsi taqti _ brunis Semdeg saxiT mayureblisken moqceuli orive vaJi asrulebs
`maRal Cakrul gasmas~ (il.10).
Svidi-rva taqti _ daxveviT 1/2 bruni.
1_8 taqti
pirveli-oTxi taqti _ `sriala gasmiT~ (il.11) miemarTebian qalebisaken (gasmiT wins-
vla. nax. 5).
xelebi _ #3.
nax. 5
mexuTe taqti _ orive vaJi gadadgams marjvena fexs marjvniv.
meeqvse taqti _ marcxena fexs miadgamen marjvenasTan da, gamopatiJebis niSnad, Tavs
daxrian qalebis win.
xelebis mdgomareoba _ #1.
meSvide-merve taqti _ qalebi daimorcxveben da uaris niSnad Sebrundebian: #1 _ mar-
jvniv, #2 _ marcxniv da Cveulebrivi nabijebiT dauaxlovdebian erTmaneTs. moulodne-
lad #1 da #4 vaJi aRmoCndeba qalebis pirispir (imedgacruebuli #2 da #3 vaJi uTmobs
maT sacekvao moedans nax 6).
nax. 6
1_16 taqti
pirvelo-ori taqti _ #4 vaJi `hatis~ SeZaxiliT gamodis win da sami-Teqvsmeti taqti
moZraobs wreze maRal ergcerebze `sriala svliT~ (il.4).
1_8 taqti
pirveli-oTxi taqti _ asrulebs `sriala gasmas~ (il. 11) qalebis win.
xelebi _ #3
mexuTe-meeqvse taqti _ TxovniT gadaxedavs qalebs.
meSvide-merve taqti _ daxris Tavs (nax. 7).
xelebi _ #2
209
nax. 7
1_16 taqti
#1 qali cekvavs #4 vaJTan, erTad moZraoben wreze `terfula svliT~ (il.3). yovel me-7-
8 taqtze vaJi asrulebs daxveviT bruns marcxniv (nax. 8).
nax. 8
1_8 taqti
qali Sebrundeba saxiT vaJisken da `ukusvliT~ (il.6) moZraobs wreze.
vaJi, welSi odnav moxrili da maRal ergcerebze aweuli, asrulebs `sriala gasmas.~
(il.11).
xelebis mdgomareoba: qali _ #1, vaJi _ #3
`sriala gasmiT~ vaJi mcired moZraobs win, qali sruli nabijiT _ ukan. qal-vaJs Soris
manZili imdenad gaizrdeba, rom #1 vaJi Tavisuflad ikavebs #4-is adgils (#1 vaJi `hatis~
SeZaxiliT cekvaSi erTveba momdevno taqtidan. nax. 9).
nax. 9
1_8 taqti
pirveli-eqvsi taqti:
qali #1 _ asrulebs 1/2 bruns marcxniv da erTdroulad ukusvlidan gadadis `ter-
fula winsvlaze~ (il.3).
vaJi #1 _ qalTan erTad wreze moZraobs `rTula svliT~ (il.5. `rTula~ sruldeba mc-
ire aqcentiT).
Svidi-rva taqti _ qal-vaJi asrulebs bruns marcxniv (nax. 10).
xelebis mdgomareoba: qali _ #1, vaJi _ #1.
210
nax. 10
1_8 taqti
pirveli-oTxi taqti: qal-vaJi moZraobs wris mimarTulebiT, miaRwevs moednis siRrmes
da me-5 taqtze #1 qals cvlis #2 qali, romelic `rTula svliT~ (il.5) miemarTeba win _
moednis centrisken (nax. 11).
xelebis mdgomareoba: qali _ #1, vaJi _ #4.
nax. 11
1_8 taqti
saxiT erTmaneTisaken Sebrunebuli qal-vaJi moZraobs marjvena kulisisaken (nax. 12):
qali _ `ukusvliT,~ vaJi _ win `gverdula~ gasmiT.
nax. 12
Svidi-rva taqti _ qali asrulebs 1/2 bruns marcxniv da ganagrZobs wreze svlas.
mklavebis mdgomareoba: qali _ I pozicia, vaJi _ IV pozicia.
1_16 taqti
qal-vaJs Soris datovebuli manZiliT isargeblebs #2 vaJi da `hatis~ SeZaxiliT Seec-
ileba #1 vaJs (nax. 13). #2 vaJi cekvaSi erTveba pirveli taqtidanve.
#2 qali _ moZraobs `rTula svliT~ (il.5).
#2 vaJi _ `rTula svliTve~ misdevs qals pirvel-Tormet taqtze. Semdeg wyvili
daubrundeba imave adgils, saidanac daiwyo cekva.
xelebis mdgomareoba: qali _ #1, vaJi _ #2.
211
nax. 13
mecamete taqti _ cekvaSi Caebmeba #3 vaJi da qalTan erTad moZraobs marcxniv wreze
`sriala winsvliT~ (il.4).
#2 vaJi mecamete taqtze SeCerdeba (nax. 14).
nax. 14
1_16 taqti
pirveli-rva taqti _ wreSemovliT svla (nax. 15).
cxra-Teqvsmeti taqti _ saxiT mayureblisaken Sebrunebuli qal-vaJi moZraobs `Wdo-
bili samdakvriT gverdze svliT~ (il.8). mimarTuleba marjvena kulisisaken (nax. 16).
xelebis mdgomareoba: qali _ #1, vaJi _ #4.
nax. 15 nax. 16
#2 qali xelebis #1 mdgomareobidan TandaTanobiT daikrefs gulxels _ uars ambobs
vaJebTan cekvaze da moiTxovs qals.
TxuTmeti-Teqvsmeti taqti _ orive qali brunavs marjvniv.
1_8 taqti
pirveli-oTxi taqti _ #1 da #2 qali `rTula svliT~ (il.5) miemarTeba win _ moednis
centrisaken (nax. 17).
xelebis mdgomareoba _ #2
212
nax. 17
xuTi-eqvsi taqti _ oTxive vaJi naxtomiT uaxlovdeba qalebs. erTdroulad dgebian
marjvena muxlze da mklavebiT mxrebze gadaxveulni qmnian wres qalebis irgvliv.
Svidi-rva taqti _ vaJebi rCebian imave mdgomareobaSi, qalebi mexuTe-merve taqtze
brunaven `samdakvriTi~ (il.7) moZraobiT: #1 _ marjvniv, #2 _ marcxniv (nax. 18).
nax. 18
1_8 taqti
vaJebi pirveli-ori taqti _ mklavebgadaxveuli `hatis~ SeZaxiliT dgebian marcxena
fexis cerze, muxlSi moxrili marjvena fexi mcirediT gaaqvT win. sami-rva taqti _ `rTu-
la svliT~ (il.5) wreSekrulad moZraoben marjvniv (nax. 19).
qalebi am dros asruleben: pirveli-ori _ swrafi bruni marcxniv, sami-oTxi _ `sam-
dakvriTi~ gverdze svla marjvniv, xuTi-eqvsi _ `samdakvriTi~ gverdze svla marcxniv,
Svidi-rva _igive marjvniv.
nax. 19
SeniSvna: sam-rva taqtSi vaJebi uvlian mTel wres da ubrundebian sawyis adgils.
1_16 taqti
pirveli-ori taqti _ #3 da #4 qali vaJebs Sua gaarRveven wres da xelCakidebuli, Cveu-
lebrivi sirbiliT miemarTebian sacekvao moednis marcxena zeda kuTxisaken. TavianTi mar-
cxiT gakvirvebuli vaJebi, qalebisaken mibrunebuli, xelebdaSvebuli adgilze Cerdebian
(nax. 20).
213
nax. 20
sami-oTxi taqti _ qalebi Sebrundebian vaJebisaken da erTmaneTTan mWidrod miaxloe-
buli Cerdebian.
sami-oTxi taqti _ vaJebi naxtomiTa da Cveulebrivi swrafi nabijiT ewyobian diago-
nalze, saxiT qalebisaken (nax. 21).
nax. 21
xuTi-Teqvsmeti taqti:
qalebi _ #1 marjvnidan da #2 marcxnidan moZraoben vaJebs Soris `wnuli~ gavliT
`rTula svliT~ (il.5). Sexvedrisas, gadakveTis wertilebSi, xan erTi qali gaivlis win, xan
_ meore (ix. nax. 22. naxazze monakveTs eTmoba ori taqti).
nax. 22
vaJebi am dros asruleben sriala gasmas~ (il.11): #4 vaJi pirvel-or taqtSi (5-6) akeTebs
gasmas mwyobris mimarTulebiT; momdevno or taqtSi (7-8), rodesac qalebi gascdebian mas,
1/2 bruns marcxniv da ganagrZobs gasmas. TandaTanobiT aseve brunavs #3 da #2 vaJic, gam-
onaklisia #1.
xelebis mdgomareoba: qali _ #1, vaJi _ #3 (im gansxvavebiT, rom gangaSlili xeli
moxrilia idayvis saxsarSi da gatanilia wels ukan).
214
1_8 taqti
pirveli-ori taqti _ qalebi miemarTebian vaJTa mwyobris centrisken gare rkalisebri
daxveviT (nax. 23). vaJebi `hatis~ SeZaxiliT mwkrivad ewyobian frontaluri xazis parale-
lurad, saxiT mayureblisaken, da erTdroulad fexifexgadaWdobili (marjvena _ win, mar-
cxena _ ukan) dgebian orive fexis cerze.
sami-oTxi taqti _ #1 qali brunavs marcxniv, #2 _ marjvniv. bruni sruldeba winsv-
liT _ orive qali unda moxvdes vaJTa mwkrivis centrSi (nax. 23).
nax. 23
vaJebi rigrigobiT, marjvena fexis ceridan sxeulis simZimis marcxena fexis cerze ga-
dataniT, Sebrundebian qalebisaken (#1 da #2 _ marcxniv, #3 da #4 _ marjvniv).
xelebis mdgomareoba: qalebi _ #1, vaJebi _ orive xeli xanjalze ukidiaT.
xuTi-eqvsi taqti _ qali Sebrundeba marcxniv da `rTula svliT~ (il.5) miemarTeba vaJ-
Ta mwkrivis marcxniv, #2 qali imave svliT _ marjvniv.
nax. 24
vaJebi ganagZoben `Wdobilcerebze bruns~ qalebis svlis mimarTulebiT (#1 da #2 vaJi
_ marcxniv, #3 da #4 vaJi _ marjvniv nax. 24).
Svidi-rva taqti _ #1 qali marcxniv bruniT Cadgeba #1 da #2 vaJs Soris, #2 qali mar-
jvniv bruniT _ #3 da #4 vaJs Soris.
vaJebi ganagZoben bruns imave mimarTulebiT da iqmneba qal-vaJTa saerTo mwkrivi (nax. 25).
nax. 25
1_8 taqti
qal-vaJTa mwkrivi moZraobs `samdakvriTi ukusvliT~ (il.6). yovel taqtze sxeuli xan
marjvniv, xan marcxniv ixreba (nax. 26).
xelebis mdgomareoba: qalebi _ #1, vaJebi _ #4.
nax. 26
215
1_8 taqti
pirveli-oTxi taqti: #1 da #2 vaJi moZraobs rTula winsvliT~ (il.5) #1 qalis garSemo.
aseve moZraobs #3 da #4 vaJi #2 qalis irgvliv, oRond sawinaaRmdego mimarTulebiT (nax. 27).
nax. 27
xuTi-rva taqti _ #1 da #4 vaJi mocekvaveTa centrSi asrulebs mxardamxar Semovlas.
#2 vaJi mcired rkalze SemovliT ikavebs #1 vaJis adgils, #3 vaJi _ #4-isas (icvlian
adgilebs).
pirveli-oTxi taqti _ #1 qali `samdakvriTi~ (il.7) moZraobiT asrulebs 1/2 bruns
marjvniv, #2 qali _ marcxniv.
xuTi-rva taqti _ orive qali imave svliT moZraobs sawinaaRmdego mimarTulebiT (nax. 28).
xelebis mdgomareoba: qalebi _ #1, vaJebi _ #4.
nax. 28
1_8 taqti
#1 qali _ moZraobs rkaliseburad `rTula svliT~ win da marjvniv. #2 qali _ mar-
cxniv (orive qali ikavebs mwkrivis marjvena da marcxena frTas).
vaJebi am dros asruleben adgilze gasmebs (pirveli-meore taqti _ qusluri, mesame-
meoTxe _ Wdobili, mexuTe-meeqvse _ WdobCakruli gasma (il.15 meSvide-merve _ #1 qali
brunavs marjvniv, #1 _ #2 marcxniv. nax. 29).
nax. 29
1_8 taqti
pirveli-ori taqti _ #1 qali brunavs samdakvriTi moZraobiT marjvniv, #2 _ mar-
cxniv.
sami-rva taqti _ orive qali moZraobs mcired win `sriala svliT~ (il.4).
pirveli-ori taqti _ vaJebi, SeZaxiliT hat,~ dgebian marcxena fexis cerze, erTdrou-
lad xrian marjvena fexs muxlis saxsarSi da gamoaqvT mcired win.
sami-rva taqti _ `Cakruli gasma~ (il.9) mcired winsvliT (nax. 30).
xelebis mdgomareoba: qalebi _ #1, vaJebi _ #4.
216
nax. 30
cekva mTavrdeba hatis~ SeZaxiliT (pirveli taqti) _ qalebi asruleben mTel bruns (#1
_ marjvniv, #2 _ marcxniv) da Cerdebian saxiT mayureblisken. vaJebi marjvena fexiT ga-
dadgamen nabijs win da zetanis moZraobiTa da marjvena xelis zeaweviT SesZaxeben `hats.~
i l e T T a a R w e r a
svlebi
1. quslura svla
sawyisi mdgomareoba _ fexebis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis quslidan naxevari nabiji win.
Tvla da _ marcxena fexi terfis wina nawilze srialiT miedgmeba marjvenas.
Tvla ori _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win.
Tvla da _ yovna.
momdevno taqtis Tvla erTi _ ukan darCenili marcxena fexis naxevari nabijis gadasa-
dgmelad momzadeba.
SeniSvna: momdevno taqtze ileTi iwyeba marcxena fexiT (rogorc marjvena fexisaTvis).
2. muxlura svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win, sxeulis simZime gadadis marjve-
naze. ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla da _ marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi da muxliT ise gaitaneba win, rom
marcxena fexis terfi moxvdes marjvenis muxlTan. erTdroulad marjvena fexi odnav zex-
tomiTa da srialiT waiwevs win.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
3. terfula svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win, sxeulis simZime gadainacvlebs
marjvenaze.
Tvla da _ marcxena fexiT naxevari nabiji win. orive fexebi iataks mTeli terfiT exeba
da sxeulis simZime orivezea ganawilebuli.
Tvla ori _ marjvena fexi mTel terfze srialiT miedgmeba marcxenas.
Tvla da _ pauza.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
4. sriala svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
217
Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji, erTdroulad sxeulis simZime
gadainacvlebs marjvenaze, ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla da _ aweva marjvena fexis ergcerze, muxlSi gamarTuli marcxena fexi ergcerze
srialiT naxevari nabijiT gadis win. sxeulis simZime orivezea ganawilebuli.
Tvla ori _ gamarTuli marjvena fexi ergcerze srialiT naxevari nabijiT gadis win
(rogorc marcxena).
Tvla da _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
`sriala svla~ SeiZleba Sesruldes maRal ergcerebze: Tvla erTi _ winsvla Cveulebri-
vi nabijis magier _ ergceriT iwyeba.
5. rTula svla
sawyisi mdgomareoba _ fexebis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime ga-
dadis marjvenaze, ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla da _ marcxena fexi TandaTan moixreba muxlis saxsarSi da ergcerze srialiT
gaitaneba win naxevari nabijiT (sxeulis simZime rCeba marjvenaze).
Tvla ori _ sxeulis simZime gadadis marcxena fexis ergcerze. erTdroulad gamarTu-
li marjvena mTel terfze srialiT miedgmeba marcxenas.
Tvla da _ pauza.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
6. samdakvriTi ukusvla
jer ganvmartavT samdakvriT moZraobas adgilze:
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia, ergcerebi.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis ergceri aiweva zeviT da zevidan dakvriT Seexeba iataks,
marcxenis ergceri aiweva zeviT da dasaSvebad moemzadeba.
Tvla da _ marcxena fexis ergceri zevidan dakvriT Seexeba iataks, erTdroulad mar-
jvenis ergceri aiweva zeviT.
Tvla ori _ marjvena fexis ergceri dakvriT Seexeba iataks, marcxenis ergceri aiweva zeviT.
Tvla da _ yovna.
momdevno taqti iwyeba marcxena ergceris dakvriT.
SeniSvna: ergceris zeviT awevisas qusli iataks ar exeba.
samdakvriTi ukusvla:
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia, ergcerebi.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis ergceris dakvriT mcirediT ukan gadaadgileba.
Tvla da _ marcxena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan terfis manZilze.
Tvla ori _ marjvena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan terfis manZilze, marcx-
enis ergceri moSordeba iataks da aiwevs zeviT.
Tvla da _ yovna.
momdevno taqti iwyeba marcxena fexiT.
7. samdakvriTi gverdze svla
am ileTis Sesrulebisas SenarCunebulia `adgilze samdakvriTi moZraobis~ yvela wesi,
mxolod sxeuli gadainacvlebs gverdze _ marjvniv an marcxniv. igive iTqmis `samdakvriT
brunzec~ (sruldeba samdakvriT marjvniv an marcxniv).
8. Wdobili samdakvriTi gverdze svla
pirveli taqti sruldeba rogorc `adgilze samdakvriTi moZraoba,~ meore taqti _
marcxena fexis marjvena fexis win gadaWdobiT.
218
gasmebi
9. Cakruli gasma
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ muxlSi moxrili marjvena fexi mcired aiweva haerSi da ergceriT daidg-
meba marcxena quslTan. erTdroulad marcxeniT odnav sriala naxtomi.
Tvla da _ srialiT Seicvleba fexebis mdgomareoba _ marcxena fexi ergcerze srialiT
moZraobs ukan, marjvenac ergcerze srialiTve _ win.
Tvla ori _ fexebi ergcerebze srialiT Seicvlis mdgomareobas (win _ marcxena, ukan
_ marjvena).
Tvla da _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
10. maRalCakruli gasma
sawyisi mdgomareoba _ marcxena fexi dgas mTel terfze, muxlSi gamarTuli marjvena
winaa gatanili (fexi iataks ar exeba).
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marcxena fexi odnav sriala naxtomiT waiwevs win, erTdroulad marjvena
moixreba muxlSi.
Tvla da _ muxlSi gamarTuli marjvena fexis sawyisi mdgomareoba. erTdroulad
marcxena fexiT sriala ukuxtomi da sawyis mdgomareobaSi dabruneba.
Tvla ori _ fexebis mdgomareobis Secvla (marjvena fexis terfze dgoma, marcxenis win
gatana).
Tvla da _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyebs marcxena fexiT.
11. sriala gasma
sawyisi mdgomareoba _ marjvena fexi naxevari terfiT winaa gatanili da terfis wina
nawiliT exeba iataks. ergcerebze dgomi.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ ergcerebze srialiT fexebis mdgomareobis Secvla (marjvena srialiT
moZraobs ukan, marcxena _ win).
Tvla da _ fexebis mdgomareobis Secvla (marjvenis _ win, marcxenis ukan moZraoba).
Tvla ori _ rogorc Tvla erTi.
Tvla da _ yovna.
Semdegi taqtidan iwyeba marcxena fexis ukan moZraobiT.
12. gverduli gasma
sawyisi mdgomareoba _ marcxena fexze dgomi. marjvena fexi naxevari terfiT winaa
gatanili da ergceriT exeba iataks.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marcxena fexis qusli ise Seiweva marjvniv, rom terfma iribi mimarTuleba mi-
iRos. erTdroulad marjvena muxlSi moixreba da cerze srialiT mWidrod miuaxlovdeba mar-
cxenis qusls (marjvena fexis muxli mimarTulia win, qusli aweulia zeviT).
Tvla da _ marcxena fexis wveri quslze dayrdnobiT ise gadmoiweva marjvniv, rom ter-
fma pirdapiri mimarTuleba miiRos. marjvena muxlSi gaimarTeba da ergceris win srialiT
219
daubrundeba sawyis mdgomareobas.
Tvla ori _ ergcerebze srialiTve Seicvleba fexebis mdgomareoba (marjvena fexi
misrialebs ukan, marcxena _ win).
Tvla da _ yovna.
Semdegi taqtidan moZraoba sruldeba marcxena mxares.
13. quslura gasma
sawyisi mdgomareoba _ rogorc `sriala gasmis~ dros.
`quslura gasma~ `sriala gasmisnairad~ sruldeba, im gansxvavebiT, rom Tvla ori (pir-
veli taqti) marcxena fexi amTavrebs moZraobas quslze win srialiT da moZraobis dasas-
ruls qusli iatakzea dayrdnobili, ergceri _ zeviT aweuli.
meore taqtis dasawyisi: Tvla erTi _ marcxena fexis qusli aiweva zeviT, ergceri iat-
aks Seexeba da srialiT imoZravebs ukan. amrigad, `quslura gasmisas~ yovel taqtSi mesame
moZraoba (Tvla ori) damTavrdeba quslis iatakze dayrdnobiT da amave fexis ergceris ze-
viT aweviT.
14. Wdobili gasma
Wdobili gasma sruldeba adgilis gadanacvlebiT marjvniv an marcxniv.
pirveli taqti _ `sriala gasma~ (iwyeba marjvena fexiT).
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexi srialiT marjvenas gadaejvaredineba erg-
cerebze.
Tvla da _ marjvena fexi gadaidgmeba mcired ukan da marjvniv.
Tvla ori _ marjvena fexi ergcerze srialiT gaidgmeba win.
Tvla da _ yovna.
mesame taqti _ `sriala gasma.~
meoTxe taqti _ rogorc meore.
15. WdobCakruli gasma
sawyisi mdgomareoba _ dgoma marcxena fexze, marjvena fexi gadadgmulia win da
ergceriT exeba iataks.
WdobCakruli gasma sruldeba Cakruli gasmisnairad, mxolod Tvla erTi (pirveli
taqti) muxlSi moxrili marjvena fexi ergceris mcired srialiT win gadaejvaredineba mar-
cxenas.
danarCeni Tvla (da, ori) _ rogorc Cakruli gasmis dros. icvleba fexebis mdgoma-
reoba:
Tvla da _ marjvena fexi ergcerze srialiT ubrundeba sawyis mdgomareobas.
Tvla ori _ srialiT fexebis mdgomareobis cvla (marcxenis _ win, marjvenis _ ukan).
Tvla da _ yovna.
momdevno taqtidan iwyeba marcxena fexiT.
224
gandagana
saxumaro-satrfialo aWaruli cekva `gandagana~ popularulia qarTul xalxur qoreo-
grafiaSi.
cekva `gandaganas~ pirveli, wynari, nawili efuZneba qal-vaJis aWaruli cekvis _
`jaxtananasa~ da qalTa cekvis _ `Tarnaninas~ elementebs; meore, swrafi _ `mxarulisas~
(yolsarma _ mklavis moxveva).
`gandaganas~ Sesrulebisas aucilebelia moqniloba da plastikuroba. qal-vaJs Soris
gaSaireba-trfiali Sejibrebaa gonebamaxvilobasa da sisxarteSi.
cekvas iwyebs qali: gamodis marcxena mxridan da moZraobs wreze marjvniv. aseve marcxena
mxridan, qalisaTvis sruliad moulodnelad, gamodis ucxo vaJi, moZraobs qalisaken
zurgSeqceviT da TiTqos ver amCnevs qals (qalic zurgSeqceviT moZraobs). vaJi eZebs
qalTan pirispir Sexvedris sababs. qali Semotrialdeba saxiT centrisken, vaJic (Tvals ar
aSorebs qalis moZraobas) swrafad Semobrundeba saxiT qalisken da maTi Tvalebi Sexvdebian
erTmaneTs. qali amayad ganagrZobs gzas: es is ar aris, viszec ocnebobda. vaJi cdilobs,
rogorme miipyros qalis yuradReba: miuaxlovdes, moxiblos, daipyros misi guli... qali
frTxilobs, gaurbis vaJs da mis yovel cdas uariT upasuxebs _ ar miaCnia vaJi Tavis
Rirsad.
bolos vaJSi iRviZebs siamayis grZnoba da qals miumRerebs: `saTamaSo vaSli mqonda,
Sensken gadmomivarda~ _ ar mainteresebs SenTan Sexvedra, vaSli SemTxveviT gadmomigorda
da SenTan aRmovCndio. vaJi agrZelebs: `me Tu gZulvar, sxvai giyvars, fesvic amogivarda..~.
dasasrul, qal-vaJi Sordeba erTmaneTs.
`gandagana~ oTxnawiliania: pirveli da mesame nela sruldeba, meore da meoTxe _ Cqar
tempSi. meoTxeSi Sedis cekvis neltempiani finalic.
pirveli da mesame nawilebis musikaluri zomaa 6/8, meorisa da meoTxis _ 2/4.
cekva `gandagana~ qal-vaJis mier sruldeba wyvilad, jgufobrivad da masobrivad. es
cekva SeiZleba cal-calke Seasrulon qalebmac da vaJebmac.
vaJi cekvisas ar unda Seexos qals. dauSvebelia `gandaganas~ cerebze cekva, aseve
gadaWarbebuli manWva-grexa, miuxedavad imisa, rom sxva qarTul xalxur cekvebTan Sedar-
ebiT `gandaganaSi~ ufro metad gamoiyeneba xelsarTavebi da mxarsarTavebi.
vaJis samosi: qalis samosi:
Coxa sartyeli kaba
zebuni paWiWebi TavSali
Sarvali waRebi fexsacmeli
225
gandaganas aRwera
pirveli nawili
1_16 Tvla
pirveli-TxuTmeti Tvla _ qali gamodis marcxena kulisidan da saxiT mayureblisaken
`midgmiTi svliT~ moZraobs marjvniv wreze (il. 1, nax. 1).
nax. 1
meTeqvsmete Tvla _ qali marjvena fexze asrulebs 1/4 bruns marjvniv, marcxena fexi
Tavisufldeba marcxniv svlisaTvis.
xelebis mdgomareoba _ 1 (ix. moZraobaTa aRwera _ xelebis moZraoba-mdgomareoba.
qvemoT mivuTiTebT mxolod ricxvs _ red.).
1_16 Tvla
pirveli-TxuTmeti Tvla _ qali isev `midgmiTi svliT~ wreze moZraobs marcxniv. vaJi
gamodis marcxena kulisidan da zurgiT mayureblisaken `midgmiTi svliT~ moZraobs marcxniv.
nax. 2
meTeqvsmete Tvla _ qal-vaJi marcxena fexze asrulebs 1/2 bruns marcxniv saxiT erT-
maneTisaken (nax. 2).
xelebis mdgomareoba _ 1.
1_16 Tvla
pirveli-sami Tvla _ saxiT erTmaneTisaken mimarTuli qal-vaJi `midgmiTi svliT~
wreze moZraobs marjvniv.
meoTxe Tvla _ qali-vaJi marjvena fexze asrulebs 1/2 bruns marjvniv (nax. 3).
xelebis mdgomareoba _ 1.
nax. 3
226
xuTi-Svidi Tvla _ zurgSeqceuli qal-vaJi `midgmiTi svliT~ wrexazze moZraobs mar-
cxniv.
merve Tvla _ qal-vaJi marcxena fexze asrulebs 1/2 bruns marcxniv (nax. 4).
nax. 4
cxra-Tormeti Tvla _ saxiT erTmaneTisaken mibrunebuli qal-vaJi `midgmiTi svliT~
moZraobs marjvniv (nax. 5).
nax. 5
meTormete Tvla _ qali marjvena fexze asrulebs 1/4 bruns marjvniv.
xelebis mdgomareoba _ 1.
cameti-ToTxmeti Tvla _ qali saxiT mayureblisaken `midgmiTi svliT~ moZraobs
vaJisaken marcxniv. vaJi `Wdobili winsvliT~ uaxlovdeba qals (il. 12. nax. 6).
nax. 6
xelebis mdgomareoba _ 1.
TxuTmeti-Teqvsmeti Tvla: qali _ cvlis moZraobis mimarTulebas da midgmiTi svliT~
moZraobs marjvniv. vaJi _ Sebrundeba saxiT mayureblisaken da qalTan erTad mid gmiTi sv-
liT~ moZraobs marjvniv. saxiT mayureblisaken mimarTuli qal-vaJi unda moxvdes sacekvao
moednis centrSi (nax. 7).
xelebis mdgomareoba _ 1.
nax. 7
227
1_16 Tvla
pirveli-ToTxmeti Tvla _ qal-vaJi Sebrundeba saxiT erTmaneTisaken (qali asrulebs
1/4 bruns marcxniv, vaJi _ marjvniv) da `midgmiTi svliT~ qali moZraobs marjvniv, vaJi _
marcxniv (nax. 8).
nax. 8
xelebis mdgomareoba _ 1.
SeniSvna: qal-vaJis Sebruneba, anu 1/4 bruni, sruldeba midgmiTi svlis~ dawyebisTanave
_ Tvla erTi; meToTxmeTe Tvla _ qal-vaJi unda moxvdes scenis siRrmeSi, saxiT erTmane-
Tisaken.
TxuTmeti-Teqvsmeti Tvla _ qal-vaJi asrulebs `samdakvriT bruns~ (il. 11) marcxniv
winsvliT _ adgilebis Secvla (nax. 9).
nax. 9
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi.
meore nawili
1_8 Tvla
qali `ukuWdobsvliT~ (il. 2) moZraobs ukan _ marcxena kulisisaken.
vaJi aseve `ukuWdobsvliT~ moZraobs ukan _ marjvena kulisisaken: saxiT erTmaneTisak-
en mimarTuli qal-vaJi Sordeba erTmaneTs (nax. 10).
xelebis mdgomareoba _ 2
nax. 10
228
1_8 Tvla
qal-vaJi `sagandagano muxlura svliT~ moZraobs wreze win _ saaTis isris sawinaaRm-
dego mimarTulebiT (il. 3. nax. 11).
nax. 11
xelebis mdgomareoba _ 2.
qali miaRwevs marjvena kuliss da SeCerdeba.
1_8 Tvla
vaJi, saxiT qalisaken, adgilze asrulebs `sagandagano xlarTula Cakvras~ (il. 4. nax. 12).
xelebis mdgomareoba _ 2.
1_8 Tvla
vaJi `calfexgasmuriT~ moZraobs win _ qalisaken (il. 5. nax. 13).
nax. 12 nax. 13
xelebis mdgomareoba _ 3.
1_8 Tvla
vaJi adgilze asrulebs `muxlmoqneviTa da quslgakvriT~ Cakvras (il. 6. nax. 14).
nax. 14
xelebis mdgomareoba _ 4.
1_8 Tvla
vaJi `ukuWdobsvliT~ moZraobs ukan (il. 2. nax. 15).
nax. 15
xelebis mdgomareoba _ 2.
1_8 Tvla
vaJi adgilze asrulebs `cerdakvriT da fexgaqneviT Cakvras~ (il. 7. nax. 16).
229
nax. 16
xelebis mdgomareoba _ ganmklavi.
1_8 Tvla
vaJi `quslcera winsvliT~ moZraobs win _ qalisaken (il. 8. nax. 17).
nax.17
xelebis mdgomareoba _ 5.
1_8 Tvla
vaJi asrulebs `Wdobilgverdze svlas~ marcxniv (il. 9. nax. 18).
nax. 18
xelebis mdgomareoba _ 6.
xuTi-Svidi Tvla _ vaJi Secvlis fexebis mdgomareobas (moxris marcxena fexs muxlis
saxsarSi da mcired moaSorebs iataks) da asrulebs `Wdobilgverdze svlas~ (nax. 19).
nax. 19
xelebis mdgomareoba _ 6.
Tvla rva da _ vaJi asrulebs `muxlcvlas~ 1/2 bruniT (il. 1, nax. 20).
nax. 20
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi.
1_16 Tvla
qali _ saxiT mayureblisaken _ midgmiTi svliT~ (il. 1) moZraobs iribad (rogorc naxa-
zze).
pirveli-oTxi Tvla _ vaJi _ saxiT qalisaken _ `calfexgasmuraTi~ misdevs qals (il. 5).
xuTi-rva Tvla _ vaJi `midgmiTi svliT~ misdevs qals (il. 1).
cxra-Tormeti Tvla _ rogorc pirveli-oTxi.
230
cameti-ToTxmeti Tvla _ rogorc xuTi-eqvsi.
TxuTmeti-Teqvsmeti Tvla _ vaJi asrulebs `samdakvriT bruns~ 3/4 marcxniv _ gzas
uWris qals, qali SeCerdeba (il. 11. nax. 21).
xelebis mdgomareoba _ 3, 1.
nax. 21
mesame nawili
1-16 Tvla
pirveli-Tormeti Tvla _ qal-vaJi saxiT mayureblisaken `midgmiTi svliT~ moZraobs
(il. 1) marjvniv _ centrisaken.
cameti-Teqvsmeti Tvla _ qali cvlis moZraobis mimarTulebas da `midgmiTi svliT~
(il. 1) moZraobs marcxniv _ vaJs win gauvlis.
vaJi ganagrZobs marjvniv svlas _ adgilebis Secvla (nax. 22).
nax. 22
xelebis mdgomareoba: qali _ qveganmklavi _ mcire sarTavi; vaJi _ ganmklavi _ ma-
jis saxsarSi moxrili xelebi TiTebiT mimarTulia qvemoT.
1-16 Tvla
pirveli-rva Tvla _ qal-vaJi 1/4-iT brundeba saxiT erTmaneTisaken: qali _ marjvniv,
vaJi _ marcxniv da `midgmiTi svliT~ (il. 1) moZraobs mayureblisaken (nax. 23).
xelebis mdgomareoba _ 1.
nax. 23
231
cxra-Teqvsmeti Tvla _ qal-vaJi Sebrundeba saxiT mayureblisaken da midgmiTi svliT~
Sordeba erTmaneTs: qali moZraobs marcxniv, vaJi _ marjvniv (nax. 24).
xelebis mdgomareoba _ 1.
nax. 24
1_8 Tvla
pirveli-oTxi Tvla _ qal-vaJi midgmiTi svliT~ uaxlovdeba erTmaneTs: qali moZraobs
marjvniv, vaJi _ marcxniv (nax. 25).
xelebis mdgomareoba _ 1.
nax. 25
Tvla xuTi _ qalsac da vaJsac marjvena fexi gadaaqvs marcxenis win da marcxniv _
ergbuqni (Wdoba naxevarbuqnSi).
eqvsi-rva Tvla _ qal-vaJi moZraobs `midgmiTi svliT~ marcxniv (il. 1, nax. 26).
nax. 26 nax. 27
SeniSvna: sasurvelia, merve Tvlaze vaJi moeqces saxiT qalisaken (nax. 27).
xelebis mdgomareoba _ 1
1-8 Tvla
qali _ `midgmiTi svliT~ (il. 1) moZraobs ukan _ centrisaken. vaJi _ saxiT qalisaken _
`midgmiTi svliT~ misdevs qals da moZraobs win (nax. 28).
xelebis mdgomareoba _ 1.
nax. 28
1_8 Tvla
qali _ `midgmiTi svliT~ moZraobs ukan da Semowers rkals (nax. 29).
vaJi _ aseve `midgmiTi svliT~ moZraobs win da Semowers rkals (nax. 29).
xelebis mdgomareoba _ 1.
232
nax. 29
1_16 Tvla
pirveli-Svidi Tvla _ qal-vaJi mxardamxar Semovlis magivrad `midgmiTi svliT~ moZ-
raobs wreze _ win (il. 1).
merve Tvla _ qali da vaJi asruleben 1/2 bruns marjvniv (nax. 30).
xelebis mdgomareoba _ mkerddaxuruli, 9.
nax. 30
cxra-Teqvsmeti Tvla _ `midgmiTi svla~ (nax. 31).
xelebis mdgomareoba _ mkerddaxuruli.
nax. 31
meoTxe nawili1_8 Tvla
qal-vaJi Sebrundeba saxiT mayureblisaken da moZraobs sagandagano `muxlura svliT,~
Semowers naxevarwres da erTmaneTs Sexvdeba scenis siRrmeSi (il. 3. nax. 32).
xelebis mdgomareoba _ 2.
233
nax. 32
1_8 Tvla
pirveli-ori Tvla:
qali _ `midgmiTi svliT~ (il. 1) moZraobs marcxniv _ mayureblisaken.
vaJi _ saxiT qalisaken, `calfexgasmuriT~ misdevs qals (il. 5).
Tvla da _ qali marcxniv, vaJi _ marjvniv asrulebs 1/2 bruns. qal-vaJi zurgSeqceviT
aRmoCndeba (nax. 33).
xelebis mdgomareoba _ qali _ 7; vaJi _ 2.
nax. 33
sami-oTxi Tvla:
qali _ `midgmiTi svliT~ moZraobs marjvniv _ mayureblisaken.
vaJi _ qalTan erTad `sagandagano xlarTula CakvriT~ moZraobs mayureblisaken (il. 4).
Tvla da _ qal-vaJi asrulebs 1/2 bruns: qali _ marjvniv, vaJi _ marcxniv (nax. 34).
xelebis mdgomareoba _ qali _ 7, vaJi _ 2.
nax. 34
xuTi-eqvsi Tvla _ igive _ Tvla pirveli-ori.
Svidi-rva Tvla _ igive _ Tvla sami-oTxi.
1_ 8 Tvla
qali saxiT mayureblisaken adgilze asrulebs `sagandagano xlarTula Cakvras~ (il. 4).
vaJi `sagandagano muxluraTi~ brunavs adgilze marcxniv (nax. 35).
xelebis mdgomareoba _ qali _ 8, vaJi _ ganmklavi.
234
nax. 35
1_8 Tvla
qali _ adgilze brunavs `midgmiTi svliT~ marcxniv.
vaJi _ saxiT qalisaken dgas marjvena fexis muxlze (nax. 36).
xelebis mdgomareoba _ qali _ ganmklavi, vaJi _ II pozicia.
nax. 36
1_8 Tvla
pirveli-oTxi Tvla:
qali _ saxiT mayureblisaken `Wdobili gverdze svliT~ (il. 9) moZraobs marjvniv.
vaJi _ amave svliT _ marcxniv (nax. 37).
xelebis mdgomareoba _ 6 (moxrilia qalis marjvena mklavi, vaJisa _ marcxena).
nax. 37
xuTi-rva Tvla:
qali cvlis moZraobis mimarTulebas: `Wdobil gverdze svliT~ moZraobs marcxniv.
vaJic cvlis da imave svliT moZraobs marjvniv (nax. 38). yoveli Sexvedrisas qali gaiv-
lis vaJis win.
xelebis mdgomareoba _ 6 (moxrilia qalis marcxena mklavi, vaJisa _ marjvena).
nax. 38
1_8 Tvla
pirveli-eqvsi Tvla _ qali `muxlura svliT~ moZraobs rkalze centrisaken (nax. 39).
vaJi `sagandagano muxlura svliT~ misdevs qals.
xelebis mdgomareoba _ 6.
235
nax. 39
Svidi-rva Tvla _ qal-vaJi asrulebs bruns marjvniv (nax. 40).
xelebis mdgomareoba _ mkerddaxuruli.
nax. 40
1_8 Tvla
qali _ `midgmiTi svliT~ moZraobs marjvniv (kulisisaken).
vaJi _ imave svliT moZraobs marcxniv, kulisisaken (nax. 41).
xelebis mdgomareoba _ 1.
nax. 41
1_3 Tvla
qali _ bruni marjvniv.
vaJi _ bruni marcxniv.
bolo Tvla sami _ qal-vaJi saxiT mayureblisaken daxris Tavs (nax. 42).
xelebis mdgomareoba _ mkerddaxuruli.
nax. 42
236
moZraobaTa aRwera
1. midgmiTi svla
midgmiTi svla sami saxisaa:
pirveli _ sawyisi mdgomareoba _ I pozicia mcire ergbuqniT.
musikaluri zoma _ 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexi gadaidgmeba marjvniv. marjvenis iatakTan mTeli terfiT
SexebisTanave, marcxena fexi mTel terfze srialiT miidgmeba marjvenasTan.
Tvla ori da sami _ yovna.
oTxi-xuTi-eqvsi Tvla _ igive _ erTi-ori-sami Tvla da a. S.
meore, pirvelisagan gansxvavebiT, sruldeba ergcerebze. am dros orive fexi gamarTu-
lia muxlis saxsarSi.
mesame pirvelisa da meoris kombinaciaa: muxlSi moxrili marjvena fexi iataks ergceriT
exeba, marcxena marjvenasTan midgmisas mTeli terfiT srialebs.
2. ukuWdobsvla
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia mcire ergbuqni.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi gadaidgmeba marcxenis ukan. erTdroulad Sebrundeba mar-
cxena fexis qusli marjvniv da ergcerze srialiT mcired gadaadgildeba win.
Tvla da _ yovna.
Tvla ori da _ igive, rac Tvla erTi da, marcxena fexiT.
3. sagandagano muxlura
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis ergceriT win Cveulebrivi nabiji. sxeulis simZime gadata-
nilia marjvena ergcerze. ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla da _ muxlSi moxriT marcxena fexi gaitaneba odnav win _ fexis ceri iatakis kenaa
mimarTuli. erTdroulad sayrdeni marjvena fexi ergceris iatakze srialiT odnav waiwevs
win.
Tvla ori da _ rogorc erTi da marcxena fexiT.
`sagandagano muxlura svlas~ qalebi ufro nazad asruleben: mokle nabijebiT da muxlSi
moxril fexs sul mcirediT aSoreben iataks.
4. sagandagano xlarTula Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi ortaqtiania.
pirveli taqtis wina Tvla da _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da gaitaneba
odnav win.
Tvla erTi _ marjvena fexis qusli daidgmeba marcxenis win da odnav marcxniv. marjve-
na fexi gamarTulia muxlis saxsarSi da ergceri aweulia zeviT. muxlis saxsarSi mcired
moxrili marcxena iataks ergceriT exeba. sxeulis simZime gadatanilia marjvena fexis qus-
lze.
Tvla da _ marcxena fexis ergceri moSordeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexis ergceris dadgma.
Tvla da _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da gadaitaneba mcired ukan (moemza-
deba marcxenis ukan Casadgmelad). erTdroulad haerSi aweuli marcxena quslis dadgma.
237
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexis marcxenis ukan dadgma.
Tvla da _ marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi da moSordeba iataks.
Tvla ori _ daidgmeba marcxena fexi.
Tvla da _ muxlis saxsarSi moixreba marjvena fexi, gaitaneba mcired win da a.S.
5. calfexgasmura
sawyisi mdgomareoba _ marcxena fexze dgomi. gamarTuli marjvena gatanilia win _
haerSi.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ odnavi zextomi marcxena fexze. marjvena fexis wvivi ukan da win gaqneviT
moZraobs muxlis saxsarSi, marjvena fexi daubrundeba sawyis mdgomareobas.
Tvla da _ win gatanili marjvena ergceriT Seexeba iataks da ergcerebze srialiT
Seicvleba fexebis mdgomareoba.
Tvla ori _ marcxena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan (ubrundeba sawyis mdgo-
mareobas), erTdroulad marjvena ergcerze srialiT gasrialdeba win da ascildeba iataks
(ubrundeba sawyis mdgomareobas).
Tvla da _ yovna da a.S.
6. muxlmoqneviTa da quslgakvriT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgoma. muxlSi moxrili marjvena
ergceriT exeba iataks.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi:
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexis muxlis marjvnidan marcxniv moqneva da
marjvenis quslis dakvra. erTdroulad, quslis iatakze gakvriT, gamarTuli marcxenis win
_ haerSi gatana (am dros marjvena fexic gaimarTeba muxlis saxsarSi).
Tvla ori _ fexebi Seicvlian mdgomareobas: mTeli terfiT sxeulis gaswvriv daidg-
meba marcxena fexi, marjvena, gaWimuli ergceriT, gava win _ haerSi.
meore taqti _ `calfexgasmura.~
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
pirvel taqtze xelebi ganmklavze gaiSleba, meoreze win _ gulmkerdTan gadajva-
redindeba.
7. cerdakvriTa da fexgaqneviT (wvivgaqneviT) Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgomi, marjvena gatanilia win _
haerSi.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi:
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexis terfis dakvriT sxeulis gaswvriv dadgma.
erTdroulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi da ergceriT marjvenis win da marjvniv
daidgmeba.
Tvla ori _ fexebis mdgomareobis Secvla.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi moSordeba iataks da marcxenaze mcire zex-
tom-daxtomasTan erTad, jer moixreba muxlis saxsarSi, Semdeg _ gaimarTeba.
Tvla ori _ Tvla erTis moZraoba.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
xelebis mdgomareoba _ ganmklavi.
238
8. quslcera winsvla
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4
Tvla erTi _ marjvena fexis quslis ise dadgma, rom iataks moSorebuli ceri mimarTu-
lia marjvniv.
Tvla da _ ukan darCenil marjvena fexis ergceris dakvra.
Tvla ori _ marjvena fexis ergceris ise dadgma, rom iataksmoSorebuli qusli mimar-
Tuli iyos marjvniv.
Tvla da _ ukan darCenili marcxena fexis ergceris dakvra da a.S.
SeniSvna: `quslcera winsvla~ win moZraobis ileTia.
9. Wdobili gverdze svla
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia, ergcerebi.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis gadatana marcxenis win _ marcxniv _ da ergceriT dadgma.
Tvla da _ marcxena fexis gadatana odnav marcxniv, ergceriT dadgma da a.S.
SeniSvna: am SemTxvevaSi moZraoba marcxnivaa. marjvniv moZraobisas ileTi iwyeba marcx-
ena fexiT.
10. muxlcvla (1/2 bruniT)
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ ergbuqniT win marcxena fexis gadadgma (cal muxlze dgomis magivrad).
Tvla da _ 1/2 bruni marjvniv da fexebis mdgomareobis Secvla.
SeniSvna: orive SemTxvevaSi muxlebi iataks ar exeba. ileTi sruldeba odnav ukuzneqiT.
11. samdakvriTi bruni
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marcxena fexi gadaidgmeba marcxniv da ergceriT Seexeba iataks (zetani
mcired Sebrundeba marcxniv).
Tvla da _ marjvena fexi gadaidgmeba marcxena fexis win (SigniT) da iataks ergceriT
Seexeba. grZeldeba zetanis brunva orive fexis ergcerze.
Tvla ori _ marcxena fexi gadaidgmeba marcxniv da ergceriT Seexeba iataks (Tvla oris
bolos unda damTavrdes erTi sruli bruni).
Tvla da _ pauza.
12. Wdobili winsvla
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia, ergcerebi.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi da _ marcxena fexi gadaidgmeba win _ marjvniv da iataks ergceriT Seexeba.
239
xelebis moZraoba-mdgomareoba
1
sawyisi mdgomareoba _ ganmklavi.
musikaluri zoma _ 6/8 da 2/4.
marjvena xeli erT taqtSi moixreba idayvis saxsarSi, Semowers wres (zemodan SigniT, qvemoT)
saaTis isris sawinaaRmdego mimarTulebiT da ubrundeba isev sawyis mdgomareobas (ganmklavi).
Semdeg taqtze marjvena xelis magivrad moZraobs marcxena _ saaTis isris mimarTule-
biT da a.S.
SeniSvna: xelebis moZraobas qal-vaJi erTnairad asrulebs, im gansxvavebiT, rom vaJis
xelis TiTebi moxrilia, qalisa _ SedarebiT gamarTuli.
2
sawyisi mdgomareoba _ qveganmklavi _ marjvena xelis guli mimarTulia zemoT, mar-
cxena _ qvemoT.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi da _ marjvena xeli asrulebs sarTavs ceris gadacilebiT. dasasrul (Tvla
da), marcxena xeli Sebrundeba xelis guliT zemoT _ sarTavi nekis gadacilebiT.
Tvla ori da _ igive: Tvla erTi da marcxena mklaviT da a.S.
xelsarTavebs Tan erTvis mcire mxarsarTavebi (mxrebis wrisebri moZraoba) da srul-
deba qveganmklaviT, qveukumklaviTa da ganmklaviT; erTi xeliT winqvemklavi, meoreTi _
qveukumklavi da piriqiT.
3
sawyisi mdgomareoba _ ganmklavi.
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqti _ ganmklavidan orive xelis qvemoT daSveba. qvemodan orive xelis
winmklavi jvaredinad.
meore taqti _ orive xelis sawyisi mdgomareoba (ganmklavi) da a.S.
4
sawyisi mdgomareoba _ xelebi daSvebuli.
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqti _ orive xeli gangaSlili.
meore taqti _ moZraoba sami da a.S.
5
orive xeli gadatanilia win gadajvaredinebulad, xelis gulebiT qvemoT (marjvena xe-
lis guli exeba marcxena xelis zurgs).
6
idayvis saxsarSi moxrili cali xeli gulmkerdis winaa, meore ganzea gaSlili.
7
sawyisi mdgomareoba _ qveganmklavi, xelis gulebi winaa mimarTuli.
musikaluri zoma _ 2/4.
taqtis wina Tvla da _ orive xeli sarTavebiT ceris gadacilebiT (ix. xelebis moZraoba
2) win da gulmkerdis qvemoT mitana, orive xelis guli mimarTulia qvemoT, TiTebi _ erT-
maneTisaken, xelebi moxrilia idayvis saxsarSi.
240
pirveli taqti _ orive xeli eSveba qvemoT da mcired ganze (TiTebi inarCuneben Tvla
das mdgomareobas).
meore taqtis Tvla erTi da _ orive xeli moZraobs ganze.
Tvla ori _ sruldeba orive xelis sarTavi nekis gadacilebiT.
Tvla da _ igive wina da _ da a.S.
8
sawyisi mdgomareoba _ 7.
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqtis Tvla erTi da ori _ orive xeli xelsarTavebiT (ceris gadacilebiT)
_ zemklavi.
Tvla da _ orive xeli qvemoT _ qveganmklavi _ xelis gulebiT win mayureblisaken.
meore taqtis Tvla erTi da ori _ orive xelis xelsarTavi ceris gadacilebiT _
qveganmklavi.
Tvla da _ orive xeliT xelsarTavi nekis gadacilebiT (sawyisi mdgomareba) da a.S.
9
sawyisi mdgomareoba _ mkerddaxuruli (marjvena xelis winamxari gulmkerdis winaa,
idayvSi moxrili marcxena xeli _ wels ukan gadatanili).
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqtis Tvla erTi da ori da _ idayvSi moxrili da win gatanili marjvena
mklavi Semowers wres saaTis isris mimarTulebiT da qvemoT daeSveba.
meore taqtis Tvla erTi da ori _ marjvena xeli ganagrZobs qvedaSvebas da wels ukan
gaitaneba.
Tvla da _ marcxena xelis winamxari gulmkerdTan.
Semdegi taqti, marjvena xelis msgavsad, marcxenis wreze moZraobiT iwyeba (marcxena
xeli saaTis isris sawinaaRmdego mimarTulebiT moZraobs) da a.S.
241
fSavel qalTa lxini
cekva fSavel qalTa lxini (1961 weli) agebulia fSaur xalxur sacekvao masalaze da
gadmogvcems fSavel qalTa yofas. masSi gamoyenebulia uZvelesi cekvebis _ `fSauri
samaiasa~ da `fSauri sacekvaos~ elementebi.
`fSauri samaia~ saferxulo wyobis uZvelesi cekvaa, romelsac fSavSi mamakacebi da
qalebi cal-calke cekvavdnen. cekva samnawiliania: pirveli _ `fSauri samaia~ mamakacTa
SesrulebiT mxolod fSavSia Semonaxuli (Cven es cekva 1949 wels sofel gogolaurTaSi
CaviwereT xevisber Turmanaulis gadmocemiT). meore _ `fSauri sazeimo,~ mesame _ lxini
(lxinSi gamoyenebuli ileTebidan nawili Cawerilia 1957 wels, TianeTis raionSi xalxuri
dResaswaulis – `ixinWobis~ _ dros).
zogierTma qoreografiulma ansamblma Taviseburi, sakuTari kompoziciiT warmoadgina
`fSavel qalTa lxini.~ zogma ki cekvidan amoglija yvelaze efeqturi nawili _ lxinSi qal-
vaJurad cekva da sruliad gaumarTleblad gamoiyena sxva saxis cekvebSi.
sakiTxavia: arsebobda Tu ara xalxSi qarTveli qalis vaJurad cekvis tradicia da ra
mizeziT? qali vaJurad cekvavda mxolod maSin, rodesac lxinis monawileTa Soris arcer-
Ti mamakaci ar eria da lxins mxolod qalTa garToba-TamaSis funqcia hqonda. qalTa lxini
umetesad axasiaTebda saqarTvelos mTianeTs. marTalia, qalTa lxinSi mamakacis magivro-
bas qali wevs, magram mis mier Sesrulebuli ileTebi TavSekavebuli unda iyos da esTetikur
siamovnebas aniWebdes mayurebels. miuRebelia, rodesac qali cdilobs, rac SeiZleba me-
tad daSordes cekvaSi Tavis qalur bunebas da mamakacad iqces. mibaZvis gaumarTlebel Sem-
Txvevebs vxvdebiT zogierTi qoreografiuli ansamblis mier Sesrulebul fSaur cekvaSi.
arada, cekvaSi mocekvave (romeli sqesisac unda iyos) da ileTi erTmaneTs unda amSveneb-
des.
teqnologiuri masala
• sada muxlura
• terfdakvra
• terfdakvra fexcvliT
• niavadi arekniT
• quslgakvriT gasma
• qriala winsvla
• Wdobgverdze svla
• rTula winsvla
• xlarTula Cakvra
• Wrili Cakvra
• Wdobgverdze svla Wrili CakvriT da fexcvliT
• ceraTreviT svla
• xlarTuliseburi Wrili Cakvra
• cerdakvriT Wdobgverdze svla, fexSliTa da ganbijiT Cakvra
• fexSlili Cakvra
• Wdobili winsvla...
xelebis moZraoba-mdgomareoba
• qveganmklavi mcire sarTavebiT
• iribi moZraoba
• sarTaviseburi moZraoba
• meore poziciaSi mcire sarTavebi
• mkerddaxurul mdgomareobaSi cvla...
Cven mier dadgmuli `fSavel qalTa lxini~ pirvelad 1958 wels Seasrules Tbili-
sis kultsaganmanaTleblo saswavleblis qoreografiuli ganyofilebis moswavleebma
rusTavelis saxelobis saxelmwifo Teatris scenaze.
242
fSavis erT-erT sofelSi (SromaSi) mindorze fSavelma gogonebma moiyares Tavi _
surT, yvelaze adre Sexvdnen axalgazrda mwyemsebs. gogonebi sam jgufad dasxdnen. erTi _
saubriT arTobs daniSnul gogonas, meore – afrinda-afrindas TamaSobs, mesame _ windis
qsoviTaa garTuli.
cxenis fexis xmaze gogonebma orjer Sewyvites saqmianoba: pirvelad yuri miugdes,
meored _ wamoiSalnen, magram molodini ar gaumarTldaT. daRondnen, sazeimo ganwyobile-
ba TandaTan gauqraT, magram uecrad erT-erTma `fSauri samaia~ wamoiwyo, mas ahyva meore,
mesame... da rigrigobiT yvela Caeba ferxulSi. maT mxiarulebas garmoniTa da dairiT ori
gogona SemouerTda. gaxarebuli gogonebi gars Semoexvivnen megarmonesa da medaires. fer-
xuli `samaia~ fSaur sazeimo cekvasa da lxinSi gadaizarda. erTma gogonam vaJurad Cam-
ouara, gausva fexi, gaakeTa ramdenime Cakvra, miuaxlovda da cekvaSi gamoipatiJa qali.
cekvaSi Cabmuli pirveli wyvili meorem Secvala, Semdeg daiwyo Secileba. gogona gogo-
nas ecileboda, ,,vaJi~ _ ,,vaJs.~ megarmonec ki CaerTo lxinSi _ garmonze dakvriT Camouara
erTi wre da naxevarwred ganlagebul meferxuleebTan mdgomi medaire gamoiwvia.
medairem ar isurva dairiT cekva da sakravi gverdSi mdgoms miaCeCa, man momdevnos da
daira xelidan xelSi gadadioda. megarmone ki ukusvliT misdevda dairas. bolos erT-erT-
ma iTava dairiT cekva da megobrebTan erTad Caeba cekvaSi.
sabolood yvela `vaJma~ erTad moiyara Tavi, gasworda erT mwkrivad da daiwyo vaJuri
ileTebis Sesruleba (TiTqos undodaT eTqvaT: Tuki SromaSi ar CamovrCebiT vaJebs, lxin-
Sic gavwevT maT magivrobaso). Semdeg Sebrundnen da gaemarTnen naxevarwred mdgomi go-
gonebisaken. maT win Seasrules `xlarTuli Cakvra,~ Semobrundnen marcxena fexze da Ca-
iCoqes. `vaJebis~ aseT`Tavxedobas~ gogonebma qoqola miayares, Semouares garSemo da daw-
yvilebulni mxiarulad gaeSurnen soflisaken.
cekvis aRwera
scena _ amwvanebuli mindori. ukana farda _ fSauri peizaJi.
Tormeti gogona sam jgufad (3_6_3) damsxdara (nax.1). farda daxurulia. ismis musi-
kaluri Sesavali da fardac TandaTanobiT ixsneba. gogona #7, 8, 9 xelsaqmiTaa garTuli
(windebs qsoven). #1, 2, 3, 4, 5, 6 `afrinda, afrindas~ TamaSobs, #10, 12 esaubreba #11-s.
musikaluri Sesavlis ocdaxuT-ocdaTormet taqtze ismis cxenis fexis xma. gogonebi
Seabruneben Tavebs marcxniv, yuradRebiT usmenen xmas, romelic TandaTanobiT miwynarda,
da agrZeleben TavTavianT saqmianobas (nax.1).
ormocdaerT-ormocdarva taqtze xma meordeba. gogonebi wamoiSlebian (garda #7, 8,
9-isa) da Sebrundebian marcxniv. xma isev miwynarda. gogonebi xelmeored motyuvdnen...
nax. 1
mdgomareobas ganmuxtavs #10, 11, 12 gogona _ isini wamoiwyeben `fSaur samaias.~
pirveli-oTxi taqti _ musikaluri Sesavali (doli). gogona #10 moZraobs wris
mimarTulebiT (gadadgams oTx Cveulebriv nabijs), #1, 2, 3, 4, 5, 6, 11, 12 daixevs mcired
ukan da dgeba erT mwkrivad. #7, 8, 9 ganagrZobs xelsaqmes (nax. 2).
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi.
243
nax. 2
1-16 taqti
pirveli-rva taqti _ gogona moZraobs wreze `muxlura svliT~ (il. 1. ix. ileTTa aR-
wera).
mexuTe taqti _ `muxlura svliT~ ukan gahyveba #11 gogona. meSvideze _ #12.
cxra-Teqvsmeti taqti _ #10, 11, 12 gogona moZraobs wreze `sada muxlura svliT~ (nax. 3).
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi mcire sarTavebiT. #1, 2, 3, 4, 5, 6 gogona taSs
ukravs, # 7, 8, 9 _ ganagrZobs xelsaqmes (dro da dro gadaxedaven mocekvave gogonebs).
nax. 3
1_16 taqti
pirveli-Svidi taqti _ #10, 11, 12 gogona ganagrZobs `muxlura svliT~ wreze svlas _
saaTis isris sawinaaRmdego mimarTulebiT.
merve taqti _ muxlSi moxril marcxena fexs orjer dakraven (asruleben terfdakvras~
marcxena fexiT (il. 2).
cxra-TxuTmeti taqti _ `muxlura svliT~ #10, 11, 12 gogona moZraobs wreze saaTis
isris mimarTulebiT (`muxluras~ iwyeben marcxena fexiT).
meTeqvsmete taqti _ dakraven orjer marjvena fexs (asruleben imaves meore mxares.
nax. 4).
xelebis mdgomareoba _ xelixelCakidebuli.
#1, 2, 3, 4, 5, 6 gogona taSs ukravs, #7, 8, 9 _ qsovs.
nax. 4
244
1_16 taqti
pirveli-rva taqti _ #1, 2, 3, 4, 5, 6 gogona `muxlura svliT~ moZraobs wreze saaTis is-
ris sawinaaRmdego mimarTulebiT. # 10, 11, 12 _ imave `muxlura svliT~ TavianTvis Semow-
eren patara wres (moeqcevian #1 gogonas win. nax. 5).
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi mcire sarTavebiT.
#7, 8, 9 gogona wamodgeba, xelsaqmes gverdze gadadebs da moemzadeba saerTo ferxulSi
Casabmelad.
cxra-Teqvsmeti taqti _ `muxlura svliT~ yvela erTad moZraobs wreze (nax. 6).
nax. 5 nax. 6
1_16 taqti
pirveli-sami taqti _ xelixelCakidebuli gogonebi `muxlura svliT~ erTi saerTo
wrisagan Sekraven sam wres (nax. 7). `muxlura svla~ iwyeba marjvena fexiT _ marjvniv.
meoTxe taqti _ orjer dakraven mTeli terfiT marcxena fexs da erTdroulad mcired
Sebrundebian marcxniv.
xuTi-rva taqti _ igive piriqiT.
cxra-Tormeti taqti _ igive _ pirveli-oTxi taqti.
cameti-Teqvsmeti taqti _ igive _ xuTi-rva taqti (nax. 8).
nax. 7 nax. 8
1_8 taqti
xelixelCakidebuli gogonebi gaxsnian wreebs (xels gauSveben #1, 4, 5, 8, 9, 12 gogonas).
`arekniT niavadi winsvliT~ Semoweren erT saerTo wres (il. 4. nax. 9).
245
nax. 9
1_16 taqti
pirveli-eqvsi taqti _ #1, 2, 3 da #7, 8, 9 gogona `muxlura svliT~ cvlis adgilebs
(`muxlura~ iwyeba marjvena fexiT. nax. 10).
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi mcire sarTavebiT. danarCenebi taSs ukraven.
Svidi-rva taqti _ `terfdakvriT fexcvliT~ (il. 3) naxevari bruni marcxniv. danarCe-
nebic adgilze odnav marcxniv SebrunebiT asruleben `terfdakvriT fexcvlas~ (marjvena
fexiT).
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi.
nax. 10
cxra-ToTxmeti taqti _ #1, 2, 3 da #7, 8, 9 gogona isev `muxlura svliT~ ubrundeba
Tavis adgils (muxlura iwyeba marcxena fexiT), danarCenebi taSs ukraven.
TxuTmeti-Teqvsmeti taqti _ `terfdakvriT fexcvla~ marcxena fexiT. #1, 2, 3 da #7, 8, 9
gogona asrulebs terfdakvras naxevari bruniT marjvniv, danarCenebi _ marjvniv odnav
SebrunebiT (nax. 11).
xelebis mdgomareoba _ igive.
nax. 11
246
1_16 taqti
pirveli-eqvsi taqti _ #4, 5, 6 da #10, 11, 12 gogona moZraobs `muxlura svliT~ wris
Suamde (`muxlura~ iwyeba marjvena fexiT) da marcxena mxridan erTmaneTs Semouvlian (#4
da #12, #5 da #11, #6 da #10 wyvilebi. nax. 12).
xelebi _ qveganmklavi mcire sarTavebiT. danarCenebi taSs ukraven.
Svidi-rva taqti _ `terfdakvriT fexcvla~ naxevari bruni marcxniv. danarCenebic
terfdakvrasa da fexcvlas asruleben odnav marcxniv SebrunebiT (`terfdakvra~ srul-
deba marjvena fexiT).
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi.
nax. 12
cxra-ToTxmeti taqti _ gogonebi _ #4, 5, 6 da #10, 11, 12 _ `muxlura svliT~ (iwyeba
marcxena fexiT) marjvena mxridan Semouvlian da ubrundebian TavianT adgils (nax. 13).
xelebi _ qveganmklavi mcire sarTavebiT. danarCenebi taSs ukraven.
TxuTmeti-Teqvsmeti taqti _ terfdakvriTa da fexcvliT naxevari bruni marjvniv.
danarCenebic asruleben imave ileTs odnav marjvniv SebrunebiT (`terfdakvra~ marcxena
fexiT).
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi.
nax. 13
1_16 taqti
pirveli-ori taqti _ xelixelCakidebuli gogonebi `muxlura svliT~ saerTo wreze
moZraoben marjvniv (muxlura iwyeba marjvena fexiT).
sami-oTxi taqti _ marjvena fexiT terfdakvra da fexcvla odnav marcxniv
SebrunebiT.
xuTi-eqvsi taqti _ `muxlura svliT~ moZraoba marcxniv (muxlura iwyeba marcxena fexiT).
Svidi-rva taqti _ marcxena fexiT terfdakvra da fexcvla odnav marjvniv
SebrunebiT.
cxra-Teqvsmeti taqti _ igive (nax. 14)
247
nax. 14
1_16 taqti
marcxena mxridan garmonisa da dairis dakvriT Semodis ori gogona (#13, 14):
xelixelCakidebuli mocekvaveni iyofian or jgufad (nax. 15).
nax. 15 nax. 16
TxuTmeti-Teqvsmeti taqti _ xelixelCakidebuli gogonebi Cveulebrivi garbeniT
Sekraven wres da gars Semoertymebian megarmonesa da medaires (nax.16).
meore nawili _ fSauri sazeimo
1_16 taqti.
pirveli-ori taqti _ xelCakidebuli gogonebis yoveli kenti nomeri (#1, 3, 5, 7, 9, 11)
`qriala svliT~ (il. 6) moZraobs win (centrisken) _ odnav marjvniv. wyvili nomrebi (#2, 4,
6, 8, 10, 12) `Wdobili gverdze svliT~ (il. 7) moZraoben odnav marjvniv.
sami-oTxi taqti _ yvelani erTad moZraoben odnav marjvniv (nax. 17).
xuTi-eqvsi taqti _ kentebi (#1, 3, 5, 7, 9, 11) `qriala svliT~ moZraoben ukan, wyvilebi
_ (#2, 4, 6, 8, 10, 12) aseve `qriala svliT~ win (centrisken) _ cvlian adgilebs.
Svidi-rva taqti _ `Wdobili gverdze svliT~ moZraoben marjvniv (nax. 18).
cxra-aTi taqti _ `qriala svliT~ isev Secvlian adgilebs: kenti nomrebi Sevlen SigniT
(centrisken), wyvilebi gamovlen gareT.
TerTmeti-Tormeti taqti _ `Wdobili gverdze svliT~ yvela moZraobs marjvniv.
cameti-ToTxmeti taqti _ cvlian adgilebs: kentebi `qriala svliT~ gamodian gareT,
wyvilebi Sedian SigniT _centrisken.
TxuTmeti-Teqvsmeti taqti _ kentebi adgilze asruleben `Wdobil svlas,~ wyvilebi
`qriala svliT~ moZraoben ukan _ mocekvaveni moewyobian erT saerTo wreze.
248
1_16 taqti _ megarmone da medaire #13-14 gogona imyofeba sacekvao moednis centrSi.
nax. 17 nax. 18
1-8 taqti
xelCakidebuli sam-sami gogona (#1, 2, 3 _ #7, 8, 9 _ #10, 11, 12) `arekniT niavadi svliT~
(il. 4) brunavs erT mwkrivSi sakuTari centris garSemo (centrad igulisxmeba yovel or
gogonas Soris mdgomi _ #2, #5, #8 da #11 _ mocekvave (nax. 19).
nax. 19
centrSi mdgomi gogonebi adgilze brunaven. TavSi mdgomni _ #1, 4, 7, 10 _ moZraoben
win, #3, 6, 9, 12 _ ukan (TiToeuli sameuli moZraobs saaTis isris sawinaaRmdego mimar-
TulebiT). Semdeg gogonebi centridan ganlagdebian sxivebis msgavsad ( nax.20).
1_8 taqti
pirveli-oTxi taqti _ gogonaTa yoveli sameuli mwkrivi (sxivi I, II, III, IV) moZraobs win
`arekniT niavadi svliT~ (saWiroa, I gauswordes III-s, II _ IV-s. nax. 20).
xuTi-rva taqti _ TiToeuli mwkrivis centrSi mdgomi gogonebi (#2, 5, 8, 11) asruleben
adgilze qusldakvriT gasmas~ (il. 5), danarCenebi (#1,3, 4,6, 7,9 da 10,12) _ arekniT niavadi
svliT~ gadainacvleben win (1, 3 daikavebs #10, 12-is adgils. #10,12 _ #9,11-isas da a.S. ix.
nax. 21).
249
nax. 20 nax. 21
xelebis mdgomareoba _ centrSi mdgom (#2,5,8,11) gogonaTa idayvSi moxrili xelebi
zeaRmarTulia. taqtis yoveli Tvla erTi-ori-da _ saSualo sarTavi nekisa da ceris ga-
dacilebiT.
danarCenTa xelebi _ qveganmklavi.
1_8 taqti
pirveli-oTxi taqti _ xelCakidebul gogonaTa yoveli mwkrivi arekniT niavadi svliT~
moZraobs win. (nax. 22).
xuTi-rva taqti _ gogonebi _ #1,3, 4,6, 7,9 da #10,12 _ asruleben adgilze quslgakvriT
gasmas,~ centrSi mdgomni _ #2,5,8,11 _ ganagrZoben `arekniT niavadi svliT~ win svlas da
ubrundebian TavianT adgilebs. (nax. 23).
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi.
nax. 22 nax. 23
1_8 taqti
pirveli-oTxi taqti _ xelCakidebuli gogona _ # 3, 12, 9, 6 _ megarmonisa da medairis
garSemo `muxlura svliT~ moZraobs saaTis isris sawinaaRmdego mimarTulebiT.
xuTi-rva taqti _ `quslgakvriT gasmiT~ moZraoben ukan (ubrundebian TavianT
adgils).
danarCenebi rva taqtSi xelCakidebulni (wyvilad) adgilze asruleben `quslgakvriT
gasmas.~ (nax. 24).
250
nax. 24
1_8 taqti
pirveli-sami taqti _ xelCakidebuli sameulebi adgilze asruleben `quslgakvriT
gasmas.~
meoTxe taqti _ naxevari bruni marcxniv marcxena fexze.
mexuTe-meSvide taqti _ igive _ pirveli-sami taqti.
merve taqti _ igive _ meoTxe taqti.
am dros megarmone da medaire daSordebian erTmaneTs (medaire centridan gadainac-
vlebs marjvniv, megarmone _ marcxniv. nax. 25).
nax. 25
1_16 taqti
pirveli-rva taqti _ II da IV sameuli Sebrundeba saxiT erTmaneTisaken da `rTula
svliT~ asrulebs wnul gavlas (il. 8. nax. 26).
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi.
danarCenebi (I da III) xelixelCakidebulni ganagrZoben adgilze `quslgakvriT gasmas.~
cxra-Teqvsmeti taqti _ II da IV sameuli rTula svliT~ moZraobs win _ scenis siRrmeSi
naxevarwred mosawyobad. I da III sameuli `rTula svliT~ gadis erTmaneTSi (nax. 26).
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi.
pirveli-Teqvsmeti taqtis bolos mocekvaveni ganlagdebian naxevarwred.
251
nax. 26
1_16 taqti
megarmone da medaire uaxlovdebian erTmaneTs, moZraoben wreze Cveulebrivi nabi-
jiT da moeqcevian naxevarwrezed ganlagebul gogonaTa marjvena flangze. danarCenebi
rigrigobiT (xelis kvriT) sTxoven erTmaneTs lxinis wamowyebas (nax. 27).
nax. 27
lxini _ mesame nawili
1_24 taqti
pirveli-oTxi taqti _ #4 gogona (cekvavs vaJurad) _ gamorbeni.
xuTi-ocdaoTxi taqti _ `rTula svliT~ Semowers wres saaTis isris sawinaaRmdego
mimarTulebiT (nax. 28).
xelebis mdgomareoba _ mexuTe-merve taqti _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi;
cxra-ocdaoTxi taqti _ xelebis II pozocia. danarCenebi taSs ukraven.
nax. 28
pirveli-rva taqti _ adgilze `quslgakvriT gasma~ (nax. 29).
xelebi _ II pozicia. danarCenebi taSs ukraven.
1_16 taqti
252
pirveli-ToTxmeti taqti _ #4 `xlarTuli CakvriT~ (il. 9) moZraobs win #3-isaken (nax.
29).
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi. danarCenebi taSs ukraven.
TxuTmeti-Teqvsmeti taqti _ `Wdobilcerdgomi~ #3-is win (#4 sTxovs #3 gahyves
sacekvaod).
xelebis mdgomareoba _ marcxena xeliT doinji, marjvena win _ sartyelze.
SeniSvna: vaJurad da qalurad mocekvave gogonebis gasarkvevad Semogvaqvs aRniSvna:
gogona #... (vaJi), gogona #... (qali).
nax. 29
1_16 taqti
gogona #3 (qali) moZraobs wreze `rTula svliT.~
xelebi _ II pozicia mcire sarTavebiT.
pirveli-rva taqti _ #4 (vaJi) misdevs #3-s (qals) `rTula svliT.~
cxra-Teqvsmeti taqti _ `xlarTula CakvriT~ (nax. 30).
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi. danarCenebi taSs ukraven.
nax. 30
1_8 taqti
#3 da #4 gogona miaRwevs scenis siRrmes da maT Secvlis (nax. 31) wreze `rTula svliT~
moZravi #6 (qali) da #7 (vaJi).
xelebis mdgomareoba _ #6 (qali) _ II pozicia mcire sarTavebiT. #7 (vaJi) _ cvla
mkerddaxurul mdgomareobaSi. #3 (qali) da #4 (vaJi) SeCerdebian. danarCenebi taSs
ukraven.
253
nax. 31
1_8 taqti
#6 (qali) Sebrundeba marcxena mxariT zurgisaken da moZraobs ukan `quslgakvriT
gasmiT.~
xelebi _ II pozicia mcire sarTavebiT.
#7 (vaJi) misdevs mas `Wrili CakvriT~ (il. 10. nax. 32).
xelebi _ cvla II poziciaSi. danarCenebi taSs ukraven.
nax. 32
1_8 taqti
wyvils Soris sasurveli manZiliT isargeblebs #10 (qali), Caenacvleba (Seecileba) #6-s
(qals) da ganagrZobs wreze moZraobas `rTula svliT.~
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi. #6 (qali) SeCerdeba.
#7 (vaJi) misdevs #10 (qals) `rTula svliT.~
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi (nax. 33).
nax. 33
1_16 taqti
#10 (qali) moZraobs wreze `rTula svliT.~
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi.
254
#2 (vaJi) cvlis #7 (vaJs) da `rTula svliT~ gahyveba #10 (qals).
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi. #7 (vaJi) SeCerdeba
(nax.34). danarCenebi taSs ukraven.
nax. 34
#10 (qali) da #2 (vaJi) `rTula svliT~ scenis siRrmidan moZraobs win (mayurebli-
saken).
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi (nax. 35). danarCenebi taSs
ukraven.
nax. 35
1_8 taqti
#10 (qali) _ adgilze `qusldakvriT gasma.~
xelebis mdgomareoba _ idayvSi moxrili xelebi zeaRmarTuli; yoveli taqtis Tvla
erTi-da _ saSualo sarTavi nekis gadacilebiT; ori-da _ saSualo sarTavi ceris gadac-
ilebiT.
#2 (vaJi) asrulebs adgilze `fexSlil Cakvras~ (il. 17).
xelebi _ II pozicia (nax.36). am dros #2, 10 gogona Sebrunebulia saxiT erTmaneTisaken.
danarCenebi taSs ukraven.
nax. 36
1_8 taqti
#10 (qali) moZraobs ukan `quslgakvriTi gasmiT.~
255
xelebi _ cvla II poziciaSi mcire sarTavebiT. (pirveli-oTxi taqti moxrilia marjve-
na, xuTi-rva taqti _ marcxena).
#2 (vaJi) asrulebs imaves sawinaaRmdego mimarTulebiT (nax.37). danarCenebi taSs
ukraven.
nax. 37
1_12 taqti
#1 (qali) moZraobs wreze `rTula svliT.~
xelebis mdgomareoba _ moZraoba iribad.
#9 (vaJi) moZraobs wreze `xlarTula CakvriT.~
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi (nax. 38).
#10 da #2 gogona SeCerdeba da SeuerTdeba naxevarwred ganlagebul gogonebs.
nax. 38
1_16 taqti
#1 (qali) moZraobs wreze `rTula winsvliT.~
xelebis mdgomareoba _ moZraoba iribad.
pirveli-rva taqti _ #11 (vaJi) gahyveba #1 (qals) `rTula winsvliT.~
cxra-Teqvsmeti taqti _ `xlarTula CakvriT~ (nax. 39).
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi. danarCenebi taSs ukraven.
nax. 39
256
1_8 taqti
#1 (qali) da #11 (vaJi) miaRwevs scenis siRrmes da moZraobs win (mayureblisaken). #1 _
`niavadi svliT.~
xelebi _ II pozicia.
#11 (vaJi) misdevs #1 (qals) cerebze `niavadi svliT.~
xelebi _ II pozicia (nax.40). danarCenebi taSs ukraven.
nax. 40
1_8 taqti
pirveli-oTxi taqti _ #1 (qali) adgilze asrulebs bruns marcxniv.
xuTi-rva taqti _ marjvniv.
xelebis mdgomareoba _ cvla II poziciaSi (pirveli-oTxi taqti _ moxrilia marcxena,
xuTi-rva taqti _ marjvena).
#11 (vaJi) adgilze asrulebs `fexSliTa da ganbijiT Cakvras~ (calcerdayrdnobiT. il.
15. nax. 41).
xelebis mdgomareoba _ moZraobs qveganmklavidan sxeulis win Wdobamde da piriqiT
(gogonebi saxiT erTmaneTisaken arian mibrunebulni). danarCenebi taSs ukraven.
nax. 41
1_24 taqti
scenis siRrmidan #12 (vaJi) naxtomiT SeiWreba #1 (qalsa) da #11 (vaJs) Soris da `rTu-
la winsvliT~ moZraobs wreze saaTis isris sawinaaRmdego mimarTulebiT.
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi.
#1 (qali) da #11 (vaJi) ukusvliT Sordeba erTmaneTs (nax. 42). #11 (vaJi) cerebze ukan
ixevs.
xelebis mdgomareoba _ daSvebuli sxeulis gaswvriv. danarCenebi taSs ukraven.
257
nax. 42
1_16 taqti
#12 (vaJi) `xlarTuli CakvriT~ miemarTeba megarmonisaken (nax. 4).
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi. danarCenebi taSs ukraven.
nax. 43
1_40 taqti
pirveli-ocdaoTxi taqti _ megarmone gogona #13 dakvriT moZraobs wreze `arekniT
niavadi svliT~ (nax. 44). danarCenebi taSs ukraven.
nax. 44
ocdaxuTi-ormoci taqti _ megarmone miaRwevs medairemde da iwyebs cerebze ukusv-
las. daira gadadis xelidan xelSi. medaire ocdasam-ocdaoTx taqtze, dairas gadascems
marcxniv mdgom #1 gogonas, romelic ocdamexuTe taqtze orjer Semohkravs dairas mar-
jvena xeliT, ocdameeqvse taqtze gadascems marcxniv mdgom #2-s da a.S. (nax. 45). danarCe-
258
nebi taSs ukraven.
pirveli-Teqvsmeti taqti _ #8 (qali) miiRebs dairas da megarmonesTan erTad Caebmeba
cekvaSi.
pirveli-rva taqti _ medaire da megarmone dakvriT `rTula svliT~ moZraoben wreze
(nax. 46).
cxra-Teqvsmeti taqti _ megarmone gogona #13 centrSi `WdobilcerdgomiT~ brunavs
marcxniv. #8 gogona dairiT `rTula svliT~ Semowers wres megarmonis garSemo (nax. 47). da-
narCenebi taSs ukraven.
nax. 45. nax. 46.
nax. 47.
1_8 taqti
megarmone da medaire gogonebi `rTula svliT~ moZraoben win da dadgebian gogonaTa
naxevari wris marjvena flangze (nax. 48). danarCenebi taSs ukraven.
nax. 48.
1_16 taqti
#4 (vaJi) da #5 (vaJi) moZraobs win (wreze) `ceraTreviT svliT~ (il. 12).
xuTi-rva taqti _ `rTula winsvliT.~
cxra-Teqvsmeti taqti _ igive _ pirveli-rva taqti (nax. 48).
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi. danarCenebi taSs ukraven.
259
nax. 49
pirveli-Teqvsmeti taqti _ saxiT erTmaneTisaken Sebrunebuli #4 da #5 gogona
`WdobcerdgomiT~ moZraobs win mayureblisaken (nax. 50).
xelebis mdgomareoba _ qvedaSvebuli sxeulis gaswvriv. danarCenebi taSs ukraven.
nax. 50
1_16 taqti
pirveli-oTxi taqti _ saxiT mayureblisaken Sebrunebuli gogona #4 da #5 moZraobs
marjvniv `Wdobgverdze svliT,~ `Wrili CakvriTa da fexcvliT~ (il. 11).
xuTi-rva taqti _ `WdobcerdgomiT~ marcxniv bruni (nax. 51).
xelebis mdgomareoba _ marcxenaTi doinji, marjvena _ sartyelze.
cxra-TxuTmeti taqti _ igive, mxolod piriqiT (moZraoba _ marcxniv, bruni _
marjvniv). danarCenebi taSs ukraven.
nax. 51
pirveli-rva taqti _ #4 da #5 gogona adgilze asrulebs haerSi `fexgakvriT ganbi-
jiTa da fexSliT Cakvras~ (il. 16. nax. 52).
xelebis mdgomareoba _ moZraoba qveganmklavidan win _ Wdobamde da piriqiT. danar-
Cenebi taSs ukraven.
260
nax. 52
1_8 taqti
pirveli-oTxi taqti _ #4 da #5 gogona erTmaneTs Sordeba `Wdobili svliT~ (il. 18)
da moZraobs scenis siRrmeSi.
xuTi-rva taqti _ gogonebi `Wdobili svliT~ moZraoben win _ mayureblisken.
xuTi-eqvsi taqti _ maTTan erTad `Wdobili svliT~ moZraobs win #3 da #9 (vaJi).
Svidi-rva taqti _ #2 da #11 (vaJi) #2 da #11 (gogona) `Wdobil svlas~ Seasrulebs mar-
cxena fexiT. nax. 53).
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi. danarCenebi taSs ukraven.
nax. 53
`Wdobili winsvlis~ bolos gogonebi _ #2,3,4,5,9,11 (vaJebi) _ moewyobian erT mwkrivad
saxiT mayureblisaken. danarCenebi ganlagdebian naxevarwred.
SeniSvna: lxinisas dasaSvebia mocekvaveTa gadajgufeba _ taSis dakvriT erTi adgili-
dan meorze gadasvla.
1_32 taqti
pirveli-rva taqti _ #2,3,4,5,9,11 gogona adilze asrulebs `quslgakvriT gasmas.~
xelebi _ II pozocia.
cxra-Teqvsmeti taqti _ cvla II pozociaSi.
Cvidmeti-cxrameti taqti _ `xlarTula Cakvra.~
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi (nax. 54).
oci-ocdarva taqti _ Sebrundebian marjvniv da scenis siRrmeSi ganlagebuli go-
gonebisaken miemarTebian _ `quslaRmarTviTa da cerdakvriT Wdobgverdze svliT~ (il. 14.
nax. 55).
xelebis mdgomareoba _ marcxenaTi doinji, marjvena sartyelze.
ocdacxra-ocdaaTi taqti _ saxiT gogonebisaken (#2,3,4,5,9,11) mimarTulni asruleben
`xlarTula Cakvras.~
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi.
ocdaTerTmeti-ocdaTormeti taqti _ `samdakvriT bruni~ marcxniv, taqtis bolos
Camuxvla marjvena fexze (nax. 56).
xelebis mdgomareoba _ marcxenaTi doinji, marjvena sartyelTan.
261
nax. 54 nax. 55
nax. 56
1_8 taqti
pirveli-rva taqti _ #1,6,7,14,10,12 (qalebi) marcxena xeliT qoqolas miayris
#2,3,4,5,9,11-s (vaJebs).
ori-oTxi _ pauza.
xuTi-rva taqti _ `qriala svliT~ Semouvlian TavianT wyvilebs (nax. 57).
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi.
nax. 57
1_16 taqti
#1,6,7,14,10,12 (qalebi) moZraobs wreze `qriala svliT.~
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi.
pirveli-TxuTmeti taqti _ #2,3,4,5,9,11 (vaJebi) misdevs #1,6,7,14,10,12-s (qalebs)
`xlarTula CakvriT~ (nax. 58).
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul dgomareobaSi.
meTeqvsmete taqti _ `ordakvriT bruni~ marjvniv _ mocekvaveni moewyobian erT
mwkrivad.
xelebis mdgomareoba _ xelixelCakidebuli (nax. 59).
262
nax.58
1_16 taqti
erT mwkrivad ganlagebuli mocekvaveni `Wdobili gverdze svliT~ moZraoben marjvniv.
marjvena kulisidan medaire da megarmone gverdSi miudgebian mwkrivis boloSi mdgar gog-
onas (#11) da isinic `Wdobili gverdze svliT~ moZraoben marjvniv (nax. 60).
nax. 59 nax. 60
1_16 taqti
#2,3,4,5,9,11 (vaJebi) da megarmone gamoeyofian mwkrivs da `xlarTula CakvriT~ misdeven
#1,6,7,14,10,12-s (qalebs).
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi.
#1,6,7,14,10,12 (qalebi) `Wdobili gverdze svliT~ moZraobs marjvniv.
xelebis mdgomareoba _ qveganmklavi.
mocekvaveni TandaTanobiT toveben sacekvao moedans (nax. 61).
nax. 61
263
moZraobaTa aRwera
1. sada muxlura
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi-da _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime
gadainacvlebs marjvenaze, ukan darCenili marcxena ergceriT exeba iataks.
Tvla ori-da _ muxlis saxsarSi mcired moxrili marjvena fexis terfze srialiT odnav
win waxtoma. erTdroulad ukan darCenili marcxenis muxlis saxsarSi moxra da marjvenis
win gatana (haerSi darCenili marcxena ergceri gaWimulia, koWi exeba marjvena fexis mux-
lis saxsars).
momdevno taqtidan igive marcxena fexiT.
2. terfdakvra
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ muxlSi moxrili marjvena an marcxena fexis mTeli terfiT dakvra.
Tvla da _ iataks moSordeba (marcxena an marjvena) fexi.
Tvla ori-da _ igive _ Tvla erTi-da.
SeniSvna: 1. marcxena fexis orjer dakvra da marjvenis terfze marjvniv mcired Se-
bruneba. marjvena fexis dakvrisas _ piriqiT.
2. momdevno taqtze muxlura svla iwyeba im fexiTa da mimarTulebiT, romliTac srul-
deba terfdakvra.
3. terfdakvra fexcvliT
terfdakvra fexcvliT sruldeba or taqtSi da mosdevs `sada muxlura svlas.~
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqtis Tvla erTi _ muxlSi moxrili marjvena fexis marcxenasTan dakvra.
Tvla da _ marjvena fexi moSordeba iataks.
Tvla ori-da _ igivea, rac pirveli taqtis erTi-da. mesamed marjvena fexis dakvra.
Tvla erTi _ marjvena fexis dakvra, erTdroulad iataks moSordeba marcxena da
moixreba muxlis saxsarSi (fexcvla marjvena fexze vardnis magivrad).
Tvla da _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT. marjvenis yoveli dakvrisas, Tan-
daTanobiT Semobruneba marcxniv _ marcxena fexis terfze. marcxenis dakvrisas piriqiT:
brunva marjvniv _ marjvena fexze.
SeniSvna: 1. `terfdakvris~ da `terfdakvra fexcvliT~ Sesrulebisas, sxeuli winaa
gadaxrili (Semsrulebeli odnav welSia moxrili) da yuradReba gadatanilia im fexze, rom-
liTac asrulebs fexdakvras.
2. fexis dakvrisas orive SemTxvevaSi fexebi moxrilia muxlis saxsarSi.
4. niavadi arekniT
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT naxevari nabiji win ise, rom marjvenis qusli moxvdes mar-
cxena terfis Suaze.
Tvla ori _ ergcerebze aweva da ergceriT marcxena fexis mcired win gadadgma.
264
Tvla da _ marjvena fexi ergcerze srialiT ise waiwevs odnav win, rom marjvenis ceri
moxvdes marcxena terfis Suaze.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT _ mokle Cveulebrivi nabiji win da a.S.
`niavadi arekni~ sruldeba sxeulis odnav awev-daweviT. pirveli nabiji gadaidgmeba
ergcerze dayrdnobiT.
5. quslgakvriT gasma
sawyisi mdgomareoba _ II pozicia (I poziciidan win gadatanili marjvena fexi iataks
ergceriT exeba).
musikaluri zoma _ 2/4
Tvla erTi _ marjvena fexi dabal ergcerze srialiT moZraobs ukan. erTdroulad mar-
cxena srialiT moZraobs win (fexcvla). dasasrul, marcxena fexis ceri zeaiweva da qusliT
exeba iataks (marcxena fexis qusli unda moxvdes marjvenis ceris saxsarTan).
Tvla da _ yovna.
Tvla ori _ ergcerebze srialiT fexebis mdgomareobis Secvla: quslze dayrdnobili
marcxena ergcerze srialiT moZraobs ukan. marjvena _ win (dasasrul, orive fexis erg-
cerze Sedgoma).
Tvla da _ ergcerebze srialiT fexebis mdgomareobis Secvla: marjvena ergcerze sria-
liT moZraobs ukan, marcxena _ win. fexebis mdgomareobis Secvlisas, sasurvelia, win gas-
rialebuli fexis qusli ceris saxsarTan moxvdes.
momdevno meore taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT _ marcxena ergcerze srialiT
moZraobs ukan, marjvena quslze dayrdnobiT _ win da a.S.
am ileTs asruleben vaJebic, oRond _ Tvlaze erTi _ iatakze dayrdnobis magivrad,
muxlis saxsarSi moxrili fexi win _ haerSi gamoaqvT.
6. qriala winsvla
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia ergcerebze.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi ergcerze srialiT gadaidgmeba mcired win.
Tvla da _ ergcerze srialiT mcired win gadaidgmeba marcxena fexi.
Tvla ori-da _ igive _ Tvla erTi da da a.S.
7. Wdobgverdze svla
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia ergcerebze.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi-da _ marjvena fexis ergceriT gadadgma marcxenis win da marjvniv.
Tvla ori-da _ marcxena fexis ergceriT gadadgma marjvenis ukan da marjvniv da a.S.
8. rTula
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji. erTdroulad sxeulis simZime
gadainacvlebs marjvenaze (ukan darCenili marcxena ergceriT exeba iataks).
Tvla da _ marcxena fexi ergceris srialiT naxevari nabiji gamodis win (sxeulis simZi-
me rCeba marjvenaze).
Tvla ori _ sxeulis simZimis marcxena fexis ergcerze gadatana, mTel terfze srialiT
marjvenis marcxenasTan mitana.
Tvla da _ yovna.
Semdeg taqtidan `rTula~ iwyeba marcxena fexiT.
265
9. xlarTula Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
Tvla erTi-da _ marjvena fexi moscildeba iataks, moixreba muxlis saxsarSi da daidg-
meba marcxenis win da marcxniv. marjvena dadgmisas jer ergceriT Seexeba iataks da Semdeg
ergceris odnavi win srialiT _ mTeli terfiT (am dros orive fexi odnav moxrilia muxlis
saxsarSi).
Tvla ori-da _ sxeulis simZimis gadatana marjvena fexze, marcxenis ergceriT dakvra.
momdevno taqtis Tvla erTi-da _ win da marcxniv gatanili marjvena fexi daubrundeba
sawyis mdgomareobas, erTdroulad muxlSi moixreba marcxena.
Tvla ori-da _ `xlarTula~ iwyeba marcxena fexiT.
`xlarTula Cakvra~ miekuTvneba im sammoZraobian ileTTa ricxvs, romlebic taqtis
Tvlas ar emorCileba (marjvena fexiT `xlarTula~ sruldeba ori taqtis 3/4-Si, momdevno-
Si iwyeba marcxena fexiT da a.S).
marjvena fexiT Sesrulebisas saWiroa, mcired Sebruneba marcxniv, marcxenaTi _ piri-
qiT.
10. Wrili Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
Tvla erTi-da _ marjvena fexiT nabiji win da marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime
gadadis marjvenze (vardna). marjvena fexi moxrilia muxlis saxsarSi, marcxena _ gamarTu-
li.
Tvla ori-da _ gamarTuli marcxena fexis marjvenis win gatana da qusliT dadgma (sxeu-
lis simZime rCeba marjvenaze).
momdevno taqtis Tvla erTi-da _ marcxena fexis terfze daxtoma (muxlSi moixreba da
sxeulis simZime gadaitaneba marcxenaze). marcxenaze daxtomisas muxlSi moxrili marjvena
fexi gadaitaneba marcxenis ukan da marcxniv _ daidgmeba ceriT (am dros marjvena da mar-
cxena fexis muxlis saxsrebi uaxlovdeba erTmaneTs).
Tvla ori-da _ marjvena fexis terfze daxtoma, erTdroulad gamarTuli marcxenis
win _ haerSi gamotana an quslze dayrdnoba.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT _ marcxniv.
11. Wdobgverdze svla Wrili CakvriTa da fexcvliT
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia _ ergbuqni.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba oTx taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi-da _ muxlSi moxrili marjvena fexis gadadgma marjvniv _
marcxenasTan SedarebiT odnav win.
Tvla ori-da _ muxlSi moxrili marcxena fexis gadadgma marjvniv da marjvenis ukan
Cadgma.
meore taqti _ igive _ pirveli taqti.
mesame taqtis Tvla erTi-da _ gamarTuli marjvena fexis win gatana da qusliT dayrd-
noba. ukan darCenili marcxena moxrilia muxlis saxsarSi.
Tvla ori-da _ daxtoma marjvena fexis terfze. ukan darCenili marcxenis marjvenis
ukan da marjvniv gatana da ceriT dadgma (am dros orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi da
muxlis saxsrebi erTmaneTs exeba).
meoTxe taqtis Tvla erTi-da _ daxtoma ukan darCenil marcxena fexze, erTdroulad
266
muxlis saxsarSi gamarTuli marjvenis win gatana da quslze dayrdnoba.
Tvla ori-da _ marjvena fexis mTel terfze daxtoma. erTdroulad muxlis saxsarSi
moixreba marcxena.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT _ marcxniv.
12. ceraTreviT svla
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi-da _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji (ukan darCenili marcxena erg-
ceriT exeba iataks).
Tvla ori-da _ muxlis saxsarSi moxrili marcxena fexis cerze srialiT win _ marjve-
nasTan mitana.
momdevno taqtidan _ igive marcxena fexiT.
13. xlarTuliseburi Wrili Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4
ileTi sruldeba or taqtSi.
Tvla erTi-da _ marjvena fexis gadatana marcxenis win da marcxniv. erTdroulad mar-
cxena Wrili Cakvriseburad ceriT idgmeba marjvena fexis ukan da marjvniv (orive fexi mo-
xrilia muxlis saxsarSi).
Tvla ori-da _ marcxena fexis mTel terfze daxtoma. erTdroulad gamarTuli mar-
jvena gamoitaneba win _ odnav marjvniv haerSi an daidgmeba qusliT.
momdevno taqtis Tvla erTi-da _ icvleba fexebis mdgomareoba: win _ haerSi gatanili
an quslze dayrdnobili marjvena fexis ukan gatana da mTeli terfiT dadgma. erTdrou-
lad marcxenis win haerSi gatana an qusliT dadgma.
Tvla ori-da _ `xlarTula Cakvris~ msgavsad ileTi iwyeba marcxena fexiT da a.S.
14. quslamarTviTa da cerdakvriT Wdobgverdze svla
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi-da _ marjvena fexis gadatana marcxenis win da marcxniv. erTdroulad ukan
darCenili marcxenis ceris iatakze dakvra. orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi.
Tvla ori-da _ daxtoma marcxena fexis mTel terfze, erTdroulad marjvenis ceris
marcxenis win da marcxniv dakvra da a.S.
15. fexSliTa da ganbijiT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
Tvla erTi-da _ ergbuqni daxtomiT: SigniT quslSebrunebuli marjvena fexis gadatana
marcxenis win da marcxniv. marcxenis piriqiT _ marjvena fexis ukan da marjvniv (Wdoba).
orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi.
Tvla ori-da _ Wdobidan orive fexis (quslebis gareT SebrunebiT) mxrebis siganeze
gaSla: marjvena fexi dadgmulia mTeli terfiT, marcxena ceriT exeba iataks.
267
momdevno taqtis Tvla erTi-da _ daxtoma marcxena fexis mTel terfze. erTdroulad ga-
marTuli marjvena gamoitaneba win _ haerSi (marcxena fexi odnav moxrilia muxlis saxsarSi).
Tvla ori-da _ fexebis mdgomareobis Secvla: win _ haerSi gatanili marjvena fexi daiWers
marcxenis sayrden adgils, marcxena fexi win _ haerSi _ gaimarTeba marjvenis nacvlad.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
16. fexgakvriT ganbijiTa da fexSliT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia _ ergcerebsa an cerebze.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi-da _ daxtoma marcxena fexis terfze, erTdroulad gamar-
Tuli marjvenis win _ haerSi gatana.
Tvla ori-da _ marjvena fexi daidgmeba marjvniv.
meore taqti _ `fexSlili Cakvra~ marcxena fexiT win (ix.`fexSlili Cakvra~).
momdevno mesame da meoTxe taqti _ ileTi sruldeba piriqiT: marcxena fexis win _ ha-
erSi gataniT.
17. fexSlili Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi-da _ ergbuqni daxtomiT: SigniT quslSebrunebuli marjvena fexis marcxe-
nis win da marcxniv gadatana, marcxenis piriqiT _ marjvena fexis ukan da marjvniv (SigniT
quslSebrunebuli fexebis Wdoba _ ergcerbuqni _ orive fexi iataks mTeli terfiT exeba).
Tvla ori-da _ orive fexis gaSla mxrebis siganeze da mcire zextomiT cerebze Sedgo-
ma. odnav moxrili muxlebi daaxloebulia, quslebi gareTaa Sebrunebuli (marjvena qusli
Sebrunebulia marjvniv, marcxena _ marcxniv).
momdevno taqtidan `fexSlili Cakvra~ iwyeba marcxena fexis marjvenis win gadaWdobiT da
a.S.
18. Wdobili winsvla
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
Tvla erTi-da _ zetanis odnav marcxniv SebrunebiT marjvena fexiT win ganieri nabiji
(orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi, muxlebi _ mimarTulia gareT).
Tvla ori-da _ ergbuqnis Seucvlelad ukan darCenili marcxena fexi miedgmeba marjve-
nas.
meore taqtis Tvla erTi-da _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji. erTdroulad
sxeulis simZimis marjvenaze gadatana. ukan darCenili gamarTuli marcxena fexi wveriT
exeba iataks.
Tvla ori-da _ marjvena fexis muxlis saxsarSi mcired moxra da terfze srialiT win
waxtoma. erTdroulad ukan darCenili marcxena fexis win moxra (haerSi darCenili marcxe-
na fexis ergceri gaWimulia da koWiT exeba marjvenis muxlis saxsars).
Semdegi taqtidan _ `Wdobili winsvla~ marcxena fexiT.
268
xelebis mdgomareoba
1. qveganmklavi mcire sarTavebiT
sawyisi mdgomareoba _ qveganmklavi.
musikaluri zoma _ 2/4.
taqtis yoveli Tvla erTi-da _ xelebis odnav dabla daSveba. mtevnebi CamorCeba xele-
bis moZraobas, majis saxsarSi moxrilia TiTebiT zemoT.
Tvla ori-da _ xelebi odnav zeaiwevian. erTdroulad mtevnebi daeSvebian TiTebiT
qvemoT da a.S.
2. xelebis moZraoba iribad
sawyisi mdgomareoba _ qveganmklavi.
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqti _ idayvis saxsarSi mcired moxrili marjvena xelis win da marjvniv ga-
tana. erTdroulad gamarTuli marcxena gaitaneba marcxniv (orive xeli marcxniv iribad
moZraobs).
meore taqti _ Seicvleba xelebis mdgomareoba _ orive xeli moZraobs marjvniv
(idayvis saxsarSi odnav moixreba da sxeulis win da marjvniv gaitaneba marcxena, gamarTu-
li marjvena _ marjvniv) da a.S.
3. xelebis sarTaviseburi moZraoba zemklavSi
sawyisi mdgomareoba _ zemklavi, nebiT win.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ xelis mtevnebi Sebrundeba SigniT _ saSualo sarTavi nekis gadacilebiT,
xelisgulebi mimarTulia erTmaneTisken.
Tvla da _ pauza.
Tvla ori _ xelis mtevnebi Sebrundeba gareT _ saSualo sarTavi ceris gadacilebiT,
xelisgulebi mimarTulia win (rogorc sawyisi mdgomareobisas).
Tvla da _ yovna da a.S.
4. xelebis II pozicia mcire sarTavebiT
qalTaTvis:
sawyisi mdgomareoba _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi-da, ori-da _ mcire sarTavebi, rogorc qveganmklavi mcire sarTavebiT.
vaJTaTvis:
cali xeli idayvis saxsarSia moxrili da xelis cvliT gulmkerds exeba, meore _ ganzea
gaSlili. xelis TiTebi moxrilia. vaJebi II poziciaSi mcire sarTavebs ar xmaroben.
5. xelebis mkerddaxuruli mdgomareoba
sawyisi mdgomareoba _ gangaSlili (ganmklavi). xelisguliT qveviT, TiTebi moxrili.
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqti _ qveganmklavidan cali xeli gulmkerdis win, idayvSi moxrili meore
xeli ukan _ welTan.
269
meore taqti _ sawyisi mdgomareoba (ganmklavi) da a.S.
vaJebis TiTebi, xelebis mkerddaxurul mdgomareobaSi moZraobisas, moxrilia, qalebi-
sa _ gaSlili.
tradiciuli wesebi
• gogonebi vaJurad cekvaven mxolod maSin, Tu lxinSi mamakacebi ar
monawileoben.
• vaJurad cekvisas dauSvebelia uxeSi moZraobebi.
• mocekvaveebs ufleba aqvT gadaadgildnen, magram amiT xeli ar unda
SeeSalos cekvis normalur msvlelobas.
• Tu lxinSi gogonam vaJurad wamoiwyo cekva, aucileblad unda
gamoipatiJos qali.
• wreze winsvlisas vaJi qals gverdze mihyveba.
• cekvaSi Secileba SeiZleba im SemTxvevaSi, Tu mocekvave wyvils Soris
manZili sakmarisia.
• vaJs ufleba aqvs cekvaSi gamoiyenos Cakvrebi da cerileTebi, qals _ ara.
samosi
• perangi (wiTeli an alisferi)
• sagule
• naoWiani kaba
• fastamali (winsafari)
• vercxlis balTiani qamari
• TavCiTa an foCebiani Ciqila
• Wreli windebi
• waRebi
• vercxlis Sibi
272
patara mwyemsebi
monawileoben Tormet-ToTxmet wlamde vaJebi. cekvaSi gamoyenebulia aRmosavleT sa-
qarTveloSi, kerZod, qarTlSi gavrcelebuli vaJTa Zveli qarTuli xalxuri TamaSoba _
qudmaraoba: mindorSi dadeben qvas, gadazomaven oc-ocdaxuT nabijs da moTamaSeni qvisken
isvrian saxres. visi saxrec qvisgan ufro Sors davardeba, valdebulia, sakuTari qudi (an
raime nivTi, Tundac abga) isrolos nebismieri mimarTulebiT. moTamaSeni saxreebs esvrian
quds. roca romelime saxres moartyams, saxreebis srola meordeba. Tu yvela saxre ascdeba
quds, TamaSi iwyeba Tavidan (cxadia, TamaSis mizani Subis tyorcnaSi varjiSi iyo).
cekvis aRwera
saRamo xania. naxiris dabinavebis Semdeg patara mwyemsebs _ menaxireebs _ Tavi mouy-
riaT da `qudmaraoba~ gauCaRebiaT (oTxi vaJi).
iwyeba cekva... sacekvao moednis centrSi nabdis quds isvrian da kulisebidan mimdevro-
biT qudTan pirveli, meore, mesame saxre daecema. garbeniTa da xtomiT TavTavianT saxreebs
rigrigobiT ukan mohyveba sami gaxarebuli vaJi _ saxre moaxvedres niSans _ quds. scenaze
Semoirbens meoTxe saxriani vaJi _ qudis patroni. quds xels wamoavlebs da aTvalierebs:
qudi gaxvretilia! dasarwmuneblad TiTs gauyris da gabrazebuli vaJebs saxres mouqnevs.
samive ganze gaxteba, saxres aicilebs, qudis patrons saxreebiT xelixelgaSlil wres Se-
moartyams da samagierod saxreebs fexebSi Semohkravs. saxreebis asacileblad qudis pa-
troni maRali naxtomiT arRvevs wres da uerTdeba danarCenT.
finalSi oTxive mocekvave erTad, Sewyobilad cekvavs (cekvaSi gamoyenebulia cekva
`mTiuluris~ ileTebi. dadgmulia 1966 wels).
ileTTa aRwera
1. muxlura svla ori nabijis damatebiT
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji. sxeulis simZime ga-
dainacvlebs marjvenaze, ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba ia taks.
Tvla ori _ marcxena fexiT win Cveulebrivi nabiji. sxeulis simZime gadadis marcx-
enaze. ukan darCenili marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji. sxeulis simZime ga-
dadis marjvenaze. ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexi muxlSi moxriT win ise gadaitaneba, rom koWi sayrdeni fexis
muxlTan moxvdes, ergceri gaWimulia. erTdroulad sayrdeni _ marjvena fexi _ mcired
moixreba muxlis saxsarSi da odnavi SextomiT, srialiT, naxevari terfiT waiweva win.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan da a.S.
2. sada Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marcxena fexze odnav zextomi, erTdroulad marjvena da moixreba mux-
lis saxsarSi. marcxenidan daxtomasTan erTad, marjvena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi
da qusliT daidgmeba marcxena fexis cerTan.
Tvla ori _ marcxena fexze odnav zextomi, marjvena moixreba muxlis saxsarSi (marjve-
na fexis wveri dablaa mimarTuli). marcxenaze daxtomasTan erTad, marjvena fexi ceriT
gadaidgmeba iq, sadac Tvlaze erTi marjvena qusliT iataks exeboda.
momdevno taqtidan ileTi sruldeba piriqiT.
273
3. wvivqneviT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marcxena fexze odnav zextomi, marjvena moixreba muxlis saxsarSi.
marcxenidan daxtomasTan erTad marjvena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da qusliT
daidgmeba marcxenis cerTan.
Tvla ori _ marcxena fexze odnav zextomi, marjvena isev moSordeba iataks da moixreba
muxlis saxsarSi (gamarTuli marjvena fexi iatakidan odnav moSorebulia, terfi _ gaWi-
muli).
momdevno taqtidan ileTi sruldeba piriqiT
4. rTula winsvla
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji. erTdroulad sxeulis simZime ga-
dainacvlebs marjvenaze. ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla da _ muxlis saxsarSi moxrili marcxena fexi ergcerze srialiT moZraobs win
naxevari nabijiT. sxeulis simZime isev marjvenazea.
Tvla ori _ sxeulis simZime gadadis marcxena fexis ergcerze. erTdroulad marjvena,
terfis iatakidan auReblad, srialiT miiweva marcxenasTan.
Tvla da _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba piriqiT.
5. fexSliTa da ganbijiT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ IV pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8 (ileTi ortaqtiania).
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexis, SigniT Sebrunebuli qusliT, marcxenis
ceris win dadgma. orive fexi odnav moixreba muxlis saxsarSi (ergbuqni), zetani mervediT
Sebrundeba marcxniv.
Tvla ori _ orive fexi Sebrundeba quslebiT gareT da gaiSleba mxrebis siganeze. am
dros orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi da fexis TiTebiT exeba iataks (cerdgomi).
meore taqtis Tvla erTi _ daxtoma marcxena fexis terfze. erTdroulad gamarTuli
marjvenis win _ haerSi gatana (zetani Sebrundeba mervediT marjvniv).
Tvla ori _ sxeulis gaswvriv mTeli terfiT marjvena fexis dadgma. erTdroulad ga-
marTuli marcxenis win _ haerSi gatana.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba piriqiT.
6. Wrili Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji naxevrad win da naxevrad marjvniv
_ iribad. erTdroulad sxeulis simZime gadadis marjvenaze. marjvena fexi naxevrad moix-
reba muxlis saxsarSi. adgilze darCenili muxlis saxsarSi gamarTuli marcxena fexi mTeli
terfiT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexi gadava marjvenis win _ marjvniv da Tavisuflad daidgmeba
qusliT. marjvena isev moxrilia.
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexis dakvra. marjvenis ceriT marcxenis ukan da
marcxniv dadgma.
274
Tvla ori _ marjvena fexis terfis dakvra, erTdroulad sxeulis simZime gadadis
marjvenaze. gamarTuli marcxena fexi gadis haerSi _ win da marcxniv (SeiZleba marcxena
fexis qusliT dadgmac).
momdevno ori taqtidan ileTi sruldeba piriqiT.
7. xlarTula WdobCakvra cerebze
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba sam taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ mcire Sextomis Semdeg marjvena fexis ceriT _ iribi
mimarTulebiT, win da marjvniv _ dadgma. am dros marcxena fexi moSorebulia iataks da
moxrilia muxlis saxsarSi. muxlis saxsarSi moxrilia marjvenac.
Tvla ori _ marcxena fexis ceriT marjvena fexis win da marjvniv dadgma (Wdoba). orive
fexi odnav moxrilia muxlis saxsarSi.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT mTel terfze daxtoma.
erTdroulad gamarTuli marcxena fexis haerSi _ win da marcxniv gatana.
Tvla ori _ marcxena fexis ceriT marcxniv dadgma. marjvena moxrilia muxlis saxsarSi.
odnav moxrilia muxlis saxsarSi marcxenac.
mesame taqtis Tvla erTi _ marjvena fexis ceriT marcxenis win da marcxniv dadgma
(Wdoba). orive fexi odnavaa moxrili muxlis saxsarSi.
Tvla ori _ orive fexis terfze daxtoma, muxlis saxsarSi naxevrad moxrili orive fe-
xis Tanabrad ganze gatana (mxrebis siganeze: marjvenis _ marjvniv, marcxenis _ marcxniv).
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
8. Wdobili winsvla
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ zetanis odnav marcxniv SebrunebiT marjvena fexiT gan-
ieri nabiji svlis mimarTulebiT. naxevarbuqni (muxlebi gareT, saxe _ svlis mimarTule-
biT).
Tvla ori _ ergbuqnis Seucvlelad marcxena fexis mTel terfze srialiT ukan marjve-
nasTan midgma.
meore taqtis Tvla erTi _ svlis mimarTulebiT marjvena fexiT sruli nabiji win. erT-
droulad muxlis saxsarSi gamarTul marjvena fexze sxeulis simZimis gadatana.
mesame taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi ceriT marcxenis win da marcxniv dadgma (Wdo-
ba). orive fexi odnav moxrilia muxlis saxsarSi.
Tvla ori _ orive fexis terfze daxtoma, muxlis saxsarSi naxevradmoxrili orive fexis
ganze Tanabrad gatana (mxrebis siganeze: marjvenis _ marjvniv, marcxenis _ marcxniv).
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
9. skupbruni
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marcxena fexze Sextoma, marjvena fexis moqneviT marcxenis win da marcxniv
dadgma. erTdroulad muxlis saxsarSi odnav moxrili marcxena fexis ceriT Tavisuflad
dadgma (zetani naxevrad Sebrundeba zurgisaken, marcxena fexi darCeba marjvenis ukan).
Tvla ori _ marjvena fexze naxevarbruni zurgisaken. erTdroulad marcxenis Sebruneba
da qusliT dadgma.
275
10. fexCakvriT ukusvla
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi moSordeba iataks _ jer moixreba, Semdeg
haerSi gaqneviT gaimarTeba muxlis saxsarSi. erTdroulad marcxena fexis terfze sruldeba
winxtomi.
Tvla ori _ marjvena fexiT nabiji ukan.
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexiT nabiji ukan.
Tvla ori _ marjvena fexi daidgmeba marcxenasTan.
11. samdakvriTi bruni
sawyisi mdgomareoba _ marjvena fexis mTel terfze dgomi. marcxena gatanilia win _ mar-
cxniv da mTeli terfiT Tavisuflad exeba iataks. zetani mcired Sebrunebulia marjvniv.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
sruli brunva sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marcxena fexis ergceriT ukan da marcxniv dadgma. erT-
droulad sxeulis simZimis marcxenaze gadatana. zetani Sebrundeba naxevrad marcxniv.
marjvena moixreba muxlis saxsarSi.
Tvla ori _ marjvena fexis ergceriT win da marcxniv dadgma. erTdroulad sxeulis
simZime gadadis marjvenaze. marcxena fexi moSordeba iataks, zetani Sebrundeba meoTxediT
marcxniv.
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexis ergceriT win da marcxniv dadgma. sxeulis
simZime gadadis marcxenaze. zetani Sebrundeba meoTxediT marcxniv, marjvena fexi moSor-
deba iataks.
Tvla ori _ marjvena fexis mTeli terfiT win dakvra da muxlis saxsarSi odnav moxra.
momdevno taqtidan bruni iwyeba piriqiT.
cekvis sqemuri aRwera
dolis akompanementze centrisaken isvrian nabdis quds. miyolebiT _ pirveli, meore,
mesame saxre davardeba nabdis qudTan. moedanze sirbiliTa da xtomiT Semodian jer saxre-
ebis patronebi (sami vaJi), Semdeg _ qudis patroni (meoTxe vaJi), romelic daaTvalierebs
quds, SeniSnavs. rom gaxvretilia, da gabrazebuli saxres mouqnevs danarCenebs, romlebic
ganze xtomiT aicdenen saxreebs da wres Semoartyamen qudis patrons.
aq mTavrdeba cekvis Sesavali. Semdeg dolTan erTad garmonis akompanementiT grZel-
deba cekva.
nax. 1
276
1-8 Tvla
erTi-rva Tvla _ #1, 2, 3 vaJi _ `muxlura svliT~ (`muxlura svla ori nabijis damate-
biT.~ ix. ileTTa aRwera _ il. 1) gars ertymis #4-s.
nax. 2
xelebis mdgomareoba _ orive xeli gangaSlilia, xelebi saxris Tavsa da boloSia
mokidebuli (Sekrulia wre).
Tvla Svidi _ # 1, 2, 3 vaJi asrulebs bruns marcxniv _ marcxena fexze.
nax.3
xelebis mdgomareoba _ saxres gauSveben marcxena xels da marjveniT saxres verti-
kalurad daiWeren gulmkerdTan.
Tvla rva _ # 1, 2, 3 vaJi dgeba marjvena fexis muxlze saxiT #4 vaJisaken.
nax. 4
xelebis mdgomareoba _ gangaSlili da orive xeli saxris boloebSia mokidebuli.
erTi-eqvsi Tvla _ #4 vaJi aTvalierebs quds.
Svidi-rva Tvla _ ixuravs Tavze.
1-8 Tvla
erTi-oTxi Tvla _ #1, 2, 3 vaJi isev dgas marjvena fexis muxlze.
wreSi momwyvdeuli #4 vaJi cdilobs wridan gaxtomas _ Semowers mcire wres saaTis is-
ris sawinaaRmdego mimarTulebiT.
277
nax. 5
xelebi _ # 1, 2, 3 vaJi imave mdgomareobaSi.
#4 vaJi _ marjvena xeli (saxriT) zeaweulia, marcxena Tavisuflad daSvebulia qvemoT.
xuTi-eqvsi Tvla _ #1, 2, 3 vaJi cvlis muxls (Tvla xuTi _ aacilebs iataks marjvena
fexis muxls, Tvla eqvsi _ iatakze daayrdnobs marcxena muxls).
#4 vaJi _ marcxena fexze bruni marcxniv.
nax. 6
xelebis mdgomareoba _ # 1, 2, 3 vaJi gauSvebs saxres marcxena xels da marjvenis zeaw-
eviT saxres moamzadebs #4 vaJis Semosakravad.
#4 vaJi _ marjvena xeliT saxres daiWers win _ vertikalurad.
Tvla Svidi _ #1, 2, 3 vaJis muxlebze bruni marcxniv. erTdroulad marjvena xels
(saxriT) #4 vaJis fexebisaken moiqneven da Semohkraven.
#4 vaJi _ haerSi zextomi da erTdroulad orive fexis muxlis saxsarSi moxra.
nax. 7
xelebis mdgomareoba _ #4 vaJis marjvena xeli (saxriT) zeaweulia, marcxena _ gan-
gaSlili.
Tvla rva _ #1, 2 vaJi dgas marjvena muxlze saxiT erTmaneTisaken, #3 _ amdgaria.
#4-is daxtoma #3 vaJis gverdiT (#4 vaJi zextomiT asrulebs mcire ukudgoms).
nax. 8
278
xelebis mdgomareoba _ #1, 2 vaJi _ marjvena xeli (saxriT) daSvebulia, saxris bolo
exeba iataks. marcxenaTi _ doinji.
#3, 4 vaJi _ orive xeli saxris Tavsa da boloSi ukidiaT.
xelebi _ zeaweuli.
1-8 Tvla
Tvla erTi-ori _ #3, 4 vaJi asrulebs `sada Cakvras~ (il. 2). #1, 2 _ isev muxlze dgas.
nax. 9
xelebi _ igive mdgomareoba.
Tvla sami _ # 3, 4 vaJi _ daxtoma orive fexze.
Tvla oTxi _ saxreze xtoma (gadaxtomisas fexebi muxlis da TeZos saxsarSi maqsima-
lurad moxrilia).
# 1, 2 vaJi _ isev muxlebze dgas.
nax. 10
xelebis mdgomareoba _ Tvla sami-oTxi _ #3, 4 vaJi saxreze xtomisas dauSvebs
orive xels, gaatarebs saxres fexebis qveS da xelebs ukan ise gaitans, rom saxre welTan
moeqces.
Tvla xuTi-eqvsi _ #1, 2 vaJi asrulebs `wvivqnevCakvras~ (il. 3).
Tvla Svidi _ daxtoma orive fexze.
Tvla rva _ saxreze xtoma.
#3, 4 vaJi dgas _ Tvla oTxis mdgomareoba.
nax. 11
xelebis mdgomareoba:
Tvla xuTi-eqvsi _ #1, 2 vaJs orive xeli ukidiaT saxris Tavsa d boloSi.
xelebi _ zeaweuli.
Tvla Svidi-rva _ saxreebze xtomisas #1, 2 vaJi dauSvebs orive xels, gaatarebs saxres
fexebis qveS da xelebs ukan ise gaitans, rom saxre welTan moeqces.
# 3, 4 vaJi _ xelebis igive mdgomareoba (saxreebi welTan).
279
1-8 Tvla
Tvla erTi-eqvsi _ #1, 3 vaJis rTula winsvliT~ (ileTi #4) mxardamxar Semovla (Semov-
lis Semdeg oTxive erT mwkrivad saxiT mayureblisken unda iyos).
imaves asrulebs #2, 4 vaJi.
nax. 12
xelebis mdgomareoba _ orive xeli gangaSlili, saxre marjvena xeliT mimarTulia ze-
viT (vertikalurad).
Tvla Svidi _ #1, 2, 3, 4 vaJi asrulebs skupbruns marcxniv (il. #9).
nax. 13
xelebis mdgomareoba _ igive _ Tvla pirveli-eqvsi.
Tvla rva _ oTxive vaJi daeSveba marjvena muxlze, erTdroulad mcired moixreba wel-
Si da marjvena xeliT saxreebs daawyobs rampis xazis paralelurad.
nax. 14
1-8 Tvla
Tvla erTi-oTxi _ #1, 2, 3, 4 vaJi `fexSliTa da ganbijiT CakvriT~ moZraobs odnav win
(ileTi #5) saxreebs Soris.
nax. 15
xelebis mdgomareoba _ orive xeli moxrilia idayvis saxsarSi da gatanilia zurgs ukan
(welTan).
Tvla xuTi-rva _ #1, 2, 3, 4 vaJi mcire zextomiT (saxres fexiT ar unda Seexos. saxreze
gadaxtoma-gadmoxtoma) asrulebs `Wril Cakvras~ (ileTi #6) iribad (jer marjvniv, Semdeg
_ marcxniv).
280
nax. 16
xelebis mdgomareoba _ I poziciidan (gangaSlili) II-Si (calidayvmoxrili) gadasvla.
`Wrili Cakvris~ marjvniv Sesrulebisas idayvis saxsarSi moixreba gangaSlili marjvena
xeli, marcxniv Sesrulebisas _ marcxena.
1-8 Tvla
Tvla erTi _ #1, 2, 3, 4 vaJis ergbuqniT orive fexze daxtoma. am dros marcxena fexi da
mxari, marjvena fexsa da mxarTan SedarebiT, mcired winaa waweuli (es mdgomareoba saWiroa
marcxniv brunisaTvis).
xelebis mdgomareoba _ mkerddaxuruli.
nax. 17
Tvla ori _ #1, 2, 3, 4 vaJi asrulebs bruns marcxniv _ marcxena fexze.
xelebis mdgomareoba _ cvla mkerddaxurul mdgomareobaSi.
nax. 18
Tvla sami _ oTxiveni dgebian marjvena fexis muxlze.
xelebis mdgomareoba _ marjvena xels hkideben saxris bolos.
nax. 19
Tvla oTxi _ oTxive vaJi dgeba cerebze.
xelebis mdgomareoba _ orive xeli zeaweuli, xelebi _ saxris Tavsa da boloSi.
nax. 20
281
Tvla xuTi-rva _ #1, 2, 3, 4 vaJi saxiT mayureblisaken moZraobs ukan _ cerebze
svliT.
xelebis mdgomareoba _ rogorc Tvla oTxi.
nax. 21
1-8 Tvla
Tvla erTi-oTxi _ #1, 2, 3, 4 vaJi cerebze svliT moZraobs iribad _ ukan da marjvniv.
xelebis mdgomareoba _ III pozicia (saxre kisersa da marcxena mxars exeba).
nax. 22
Tvla xuTi-eqvsi _ #1, 2, 3, 4 vaJi cerebze svliT moZraobs iribad _ ukan da marcxniv.
xelebis mdgomareoba _ igive _ Tvla erTi-oTxi.
nax. 23
Tvla Svidi-rva _ #1, 2, 3, 4 vaJi cerebze svliT, saxiT mayureblisken, moZraobs ukan.
xelebis mdgomareoba _ igive _ Tvla erTi-oTxi.
nax. 24
1-16 Tvla
vaJebi win _ mayureblisken `xlarTula WdobCakvriT cerebze~ moZraoben (il. 7).
xelebis mdgomareoba _ marjvena xeli zeaweulia (saxre Tavs zemoTaa). orive fexze
daxtomisas, saxris daqneva zemodan qvemoT. marcxena xeli qvedaSvebulia.
nax. 25
282
1-8 Tvla
Tvla erTi-ori _ #1, 3 vaJi `Wdobili svliT~ wreze moZraobs marjvniv (il. #8). #2, 4
_ imave svliT marcxniv.
nax. 26
SeniSvna: `Wdobil svlas~ # 1, 3 vaJi iwyebs marjvena fexiT, #2, 4 vaJi _ marcxenaTi.
xelebis mdgomareoba:
Tvla erTi _ marjvena xeli (saxriT) zeaweulia, marcxena gaSlilia ganze.
Tvla ori _ mocekvaveni daiqneven marjvena xels (TiTqos saxre rames Semohkres).
Tvla sami-eqvsi _ mocekvaveni ganagrZoben wreze svlas `rTula winsvliT~ (il. #4).
nax. 27
xelebis mdgomareoba _ marjvena xeli (saxriT) zeaweulia, marcxena _ ganze gaSlili.
Tvla Svidi _ or jgufad gayofili mocekvaveni erTmaneTs Sexvdebian da scenis siR-
rmeSi asruleben marcxniv bruns.
Tvla rva _ SeCerdebian sxvadasxva mdgomareobaSi:
#4 vaJi _ dgeba marcxena fexis muxlze. erTdroulad marjvena xeli (saxriT) isev
zeaweulia, TiTqos saxre unda Semohkras Tavis win mdgom #3 vaJs. #3 vaJi _ gaxteba mar-
jvniv da orive fexiT Wdobceri. marjvena xeli (saxriT) zeaweulia, marcxena _ ganze gaSli-
li (#4 da #3 mocekvavis gaTamaSeba calad cekvis dawyebis niSania).
#2 vaJi _ IV pozicia, saxre _ welze Semodebuli.
#1 vaJi _ dgas mcired win gadaxrili (marjvena fexi gadadgmulia win), saxre _ mxrebzea
gadebuli an dayrdnobilia.
nax. 28
SeniSvna: #1, 2, 4 mocekvavis yuradReba mipyrobilia #3 vaJisaken.
Tvla erTi-oTxi _ yovna imave mdgomareobaSi (dolis akompanementi).
mocekvaveTa SesaZleblobis mixedviT, calad cekvis teqnologiuri masala SeiZleba
mravalferovani iyos _ cerileTebi, brunvebi, xtomebi, muxlileTebi.
erTi-rva Tvla _ #3 vaJi fexifexgadaWdobil (gadajvaredinebul) cerebze moZraobs
centrisaken.
cxra-Teqvsmeti Tvla _ centrSi fexifexgadaWdobil cerebze bruni marcxniv.
erTi-Teqvsmeti Tvla _ #2 vaJis Setyupul cerebze xtomi: ori vaJi marjvnidan da mar-
283
cxnidan saxriT utevs, TiTqos isini arian mizezi #2 vaJis cerebze xtomisa.
erTi-Teqvsmeti an erTi-ocdaTormeti Tvla _ #1 vaJi `muxldaxveviTi bruniT~ uvlis
wres.
erTi-Teqvsmeti an erTi-ocdaTormeti Tvla _ brunvebis naerTi: #4 vaJi asrulebs
calfexze brunidan jer haerSi, Semdeg adgilze muxlebze bruns. naerTi Sesruldeba erTx-
el _ erT-oTx Tvlaze.
f i n a l i
1-8 Tvla
Tvla erTi-ori _ #1, 2, 3 vaJi erT rigad asrulebs `Wril Cakvras~ saxiT marjvena ku-
lisisaken.
Tvla sami-oTxi _ 1, 2, 3 vaJi asrulebs imave ileTs marcxniv (naxevari bruni). #4 vaJi _
muxlze dgas saxiT #1, 2, 3 vaJisaken.
nax. 29
xelebis mdgomareoba _ igive _ Tvla erTi-ori.
Tvla xuTi-eqvsi _ #1, 2, 3, 4 vaJi (#4 mxolod axla uerTdeba maT) asrulebs `samda-
kvriT bruns~ marcxniv: Semdeg oTxive saxiT mayureblisaken dgas.
nax. 30
xelebis mdgomareoba _ brunvis dawyebis win marcxena xeli moixreba idayvis saxsarSi
da Semdeg isev gaimarTeba.
Tvla Svidi-rva _ #1, 2, 3 4 vaJi asrulebs `fexCakvriT ukusvlas~ (il. #10).
nax. 31
xelebis mdgomareoba:
Tvla Svidi _ oTxive mocekvave daiqnevs marjvena xels (saxriT), TiTqos saxre dah-
kreso.
Tvla rva _ mocekvaveni aweven marjvena xels zeviT, marcxenas saxres meore boloSi
mohkideben (orive xeli zeaweulia).
1-8 Tvla
Tvla erTi _ #1, 2, 3, 4 vaJis daxtoma orive fexze.
284
xelebis mdgomareoba _ zeaweuli.
Tvla ori _ oTxiveni xtebian saxreze.
xelebis mdgomareoba _ qvedaSvebuli.
nax. 32
Tvla sami-eqvsi _ #1, 2, 3, 4 vaJi asrulebs `samdakvriT bruns fexdakvriT~ (il. #11).
nax. 33
xelebis mdgomareoba _ marcxniv brunvisas, zeaweuli saxriani marcxena xelis gaqneva
marcxniv, marjvenisa _ marjvniv. marcxena xelis mkerddaxuruli mdgomareoba, marjvenis
ukan gatana.
Tvla Svidi-rva _ vaJebi _ #1, 2, 3, 4 _ asruleben jer bruns marcxena fexze marcxniv,
Semdeg _ haerSi da marjvena muxlze eSvebian (Tvla Svidi-rva _ TiToeuls mouwevs or-
magi bruni).
nax. 34
xelebis mdgomareoba _ brunvis dros marjvena xeli (saxriT) gatanilia win gulmkerd-
Tan (saxre mimarTulia qvemoT), muxlze daSvebisas _ saxre marjvena xelSia da Tavisufali
bolo exeba iataks. marcxena xeliT doinji.
samosi
• axaluxi an xalaTi gverdze CaWrili sayeloTi
• Sarvali
• wuRa-mesti
• nabdis qudi
285
Tamar dedfal ceruliT
ferxuli Tamar dedfal svanur ferxulTa Soris gamorCeulia Tavisi rTuli
teqnologiiT. ZiriTadad ornawiliania _ Tamar dedfal ravqensia da Tamar dedfal
saieriSo.
`Tamar dedfal ceruliT~ Cven mier xalxuri ferxulis safuZvelze Seqmnili sakuTari
samnawiliani (Tamar dedfal ravqensia, Tamar dedfal saieriSo da ceruli) kompoziciaa,
romelic saqarTvelos simRerisa da cekvis ansamblSi daidga 1968 wels. aRdgenilia 1978
wels. am ferxuliT SevecadeT, agvemoZravebina saqarTvelos simRerisa da cekvis saxelm-
wifo ansamblis momReralTa gundi, ufro sworad, aRgvedgina ferxulTa safuZveli _
erTdroulad simRera-cekvis miviwyebuli uZvelesi tradicia. amitom ferxuls iwyebs mom-
ReralTa gundi da asrulebs pirvel nawils _ ravqensias. meoresa da mesameSi mxolod mo-
cekvaveni monawileoben.
pirveli nawili _ ravqensia
xelixelCakidebuli momRerlebi (gundi) ewyobian wriulad.
sawyisi mdgomareoba _ fexis IV pozicia.
musikaluri zoma _ 6/8.
simReras iwyebs solisti.
pirveli taqti (Ta-ma-ru-Rvi-o) _ yovna.
meore taqti _ simReraSi erTveba gundi da iwyeba saferxulo svlac.
meore taqtis pirveli naxevris sami mervedi (ded-fa) _ marcxena fexiT nabiji win _
ferxulis centrisken. erTdroulad gamarTuli marjvena fexi gadis win _ haerSi. xelix-
elCakidebuli xelebic win moZraobs.
nax.1
meore taqtis meore naxevris sami mervedi (la) _ marjvena fexis marcxenis ukan dadgma.
erTdroulad gamarTuli marcxena aiweva zemoT. xelCakidebuli xelebi moZraobs haerSi.
mesame taqtis pirveli naxevari (vo-ia) _ marcxena fexis dadgma. erTdroulad sxe-
ulis simZime gadadis marcxenaze. ukan darCenili gamarTuli marjvena ergceriT Tavisu-
flad exeba iataks. xelCakidebuli xelebi aiweva zemoT (zemklavi).
mesame taqtis meore naxevari (ni-vo) _ yovna.
meoTxe taqtis pirveli naxevari (sgve-ji) _ gamarTuli marjvena fexi Caidgmeba mar-
cxenis win da marcxniv (Wdoba).
meoTxe taqtis meore naxevari (da-i) _ yovna.
mexuTe taqtis pirveli naxevari (ni-vo) _ marcxena fexiT nabiji marjvniv. xelCakide-
buli xelebi daSvebulia.
mexuTe taqtis meore naxevari (ni-vo) _ marcxena fexiT nabiji marjvenis win da mar-
jvniv.
meeqvse taqtis pirveli naxevari (sgveji) _ muxlSi moxrili marjvena fexi wveriT
286
daidgmeba marcxenis win da marcxniv.
meeqvse taqtis meore naxevari (da-i) _ yovna.
meSvide taqtis pirveli naxevari (vo-ia) _ marjvena fexiT nabiji marjvniv.
meSvide taqtis meore naxevari (ni-vo) _ marcxena fexi Caidgmeba marjvenis ukan
(marjvena fexze odnavi ergbuqni), marjvena moixreba muxlis saxsarSi da moSordeba iat-
aks.
merve taqti (sgveji) _ marjvena fexi terfis dakvriT daidgmeba marcxenis gverdiT.
Semdeg simRera iwyeba Tavidan da fexebis moZraobac zustad meordeba. odnav gansxvavebu-
lia xelebis moZraoba: mesame taqtze zemklavis nacvlad, meore variantSi Semsrulebels
xelebi xanjalze ukidia.
`Tamar dedfal ravqensias~ gundi asrulebs orjer. Semdeg mReris `Tamar dedfal sai-
eriSos.~
meore nawili _ saieriSo
musikaluri zoma _ 4/4
pirveli taqti _ yovna.
meore-meeqvse taqti _ momReralTa wre ukufexCadgmiTi svliT~ moZraobs marcxniv (nax.2).
nax. 2.
1-12 taqti
pirveli-eqvsi taqti _ momReralTa wre `ukufexCadgmiTi svliT~ ixsneba naxevarrka-
lad da Cerdeba. erTdroulad `sada muxlura winsvliT~ orive mxridan Semodis mocekva-
veTa ori jgufi da saerTo wreze xvdeba meTormete taqtis bolos (nax.3). mocekvaveebsa da
momRerlebs xelebi xanjalze ukidiaT.
nax. 3.
1-6 taqti
pirveli-xuTi taqti _ mocekvaveTa jgufis marcxena naxevari Sebrundeba zurgisaken
da yvela erTad sada muxlura svliT~ moZraobs wreze. mocekvaveebs marcxena xeli xanjal-
ze ukidiaT, marjvena Tavisuflad moZraobs.
287
nax. 4
meeqvse taqti _ mocekvave vaJebi `sada muxlura svliT~ moZraoben centrisken.
nax. 5
1-3 taqti
pirveli taqti _ (o-rio-de-la) vaJebi gadadgamen ukan sam nabijs (marjvena, marcxena,
marjvena) da marcxena fexiT asruleben `saferxulo Cakvras~ (nax. 6).
ukusvlis dros vaJebi xelebs TandaTanobiT mxrebze gadaawyoben erTmaneTs.
nax. 6
meore taqtis pirveli meoTxedi (Ta) _ marcxena fexiT nabiji marcxniv.
meore meoTxedi (mar) _ marjvena fexi miedgmeba marcxenas.
mesame meoTxedi (ded) _ marcxena fexiT nabiji marcxniv.
meoTxe meoTxedi (fal) _ marjvena fexiT `saferxulo Cakruli.~
mesame taqtis pirveli meoTxedi (Ta) _ marjvena fexiT nabiji marjvniv.
meore meoTxedi (ma) _ marcxena fexi miedgmeba marjvenas.
mesame taqtis meore naxevari (re) _ marjvena fexiT nabiji marjvniv _ svlis mimar-
TulebiT, marcxena fexiT saferxulo Cakruli. fexebis moZraobis kompleqsis Sesrulebi-
sas mocekvaveebi TandaTanobiT gadainacvleben marcxnidan marjvniv (nax. 7).
288
nax. 7
1-3 taqti
saieriSos musikaluri frazis meored Sesrulebisas:
pirveli taqtis pirveli meoTxedi (o) _ marcxena fexiT nabiji marjvenis win da mar-
jvniv.
meore meoTxedi (rio) _ marjvena fexiT saferxulo Cakruli.
mesame meoTxedi (de) _ marcxena fexiT nabiji marjvniv.
meoTxe meoTxedi (la) _ marcxena fexiT saferxulo Cakruli.
momdevno meore da mesame taqti _ saieriSos pirveli frazis moZraobebi.
mesame nawili _ ceruli
1-8 taqti
`saieriSos~ dasrulebis Semdeg vaJTa mocekvave wre ixsneba `cerdakvriTi ukusvliT.~
erTdroulad solisti `cerdaqnevCakvriT~ moZraobs win _ centrisken. cerulis dawyebi-
sTanave gundi ukravs taSs (nax. 8).
nax. 8
1-24 taqti
pirveli-rva taqti _ pirveli solisti asrulebs `tyupcerdaqneviT Cakvrisa~ da
` ukuWdobcerdakvriT Cakvris~ naerTs.
cxra-Teqvsmeti taqti _ asrulebs `cerdaqnevCakvras~ marcxniv da marjvniv Sebru-
nebiT.
Cvidmeti-ocdaoTxi taqti _ solisti moZraobs ukan `cerdakvriT ukusvliT.~ naxe-
varwred ganlagebuli vaJebi Cveulebrivi nabijiT erT mwkrivad ewyobian da Semodis meore
solisti (nax. 9).
nax. 9
289
1-24 taqti
meore solisti moZraobs win `fexSliTa da ganbijiT CakvriT.~ erT mwkrivad ganlage-
buli vaJebi cal muxlze dganan da taSs ukraven.
1-24 taqti
sacekvao moedanze Semodis mesame solo (dueti) da moZraobs wreze `calcerdakvriT.~
vaJebi wamodgebian da ise ukraven taSs (nax. 10).
nax. 10
1-16 taqti
meoTxe solo _ mocekvave `cerebze sirbiliT~ Semowers wres. danarCenebi taSs ukraven
(nax. 11).
nax. 11
1-16 taqti
mexuTe solisti `cerebze sirbils~ asrulebs centrSi. danarCenebi taSs ukraven (nax.
12).
nax. 12
290
daskvniTi nawili
1-8 taqti
mocekvave wyvilis yoveli #2 vaJi xanjalze xelebdawyobili, `calcerze rbeniT,~
moZra obs win, #1 _ adgilze dganan da taSs ukraven (nax. 13).
nax. 13
1-8 taqti
#1 vaJebi calcerze rbeniT. moZraoben win, #2 vaJebi, xanjlebze xelebdawyobili,
`cerdakvriTi ukusvliT~ moZraoben ukan (nax. 14).
nax. 14
1-8 taqti
dawyvilebuli vaJebi, xanjlebze xelebdawyobili, asruleben mxardamxar Semovlas _
`cerdaqnevCakvras ori nabijis damatebiT~ (nax. 15).
nax. 15
1-8 taqti
xelixelCakidebuli vaJebi asruleben `ganbijiT Cakvras~ (nax. 16).
291
nax. 16
1-16 taqti
pirveli-ToTxmeti taqti _ vaJebi adgilze asruleben `cerdaqnevCakvras ori nabijis
damatebiT.~
mexuTe-merve taqti _ `cerdaqnevCakvra.~
mecxre-meToTxmete taqti _ isev cerdaqnevCakvra ori nabijis damatebiT~ marcxniv da
marjvniv SebrunebiT.
meTxuTmete-meTeqvsmete taqti _ yvela erTad asrulebs bruns marjvniv (nax. 17). brun-
visas mocekvaveebi marjvena xeliT ixdian quds da meTeqvsmete taqtis Semdeg SeZaxilze _
he _ marjvena xels asweven zeviT.
simReris damTavrebisTanave momRerlebic weven zeviT marjvena xels.
nax. 17
ileTTa aRwera
1. ukufexCadgmiT svla
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marjvena fexze dgomi, marcxena odnav moxrilia mux-
lis saxsarSi (fexebis aseTi mdgomareoba marjvniv moZraobisTvisaa gankuTvnili. marcxniv
moZraobisas moixreba marjvena fexi).
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ muxlis saxsarSi gamarTuli marcxena fexis ergceriT marjvenis ukan da
marjvniv dadgma. erTdroulad gamarTuli marjvenis win da marjvniv gatana.
Tvla ori _ gamarTuli marjvena fexis ergceriT marjvniv dadgma. erTdroulad sxe-
ulis simZime gadadis marjvenaze. marcxena moixreba muxlis saxsarSi da gadaitaneba mar-
jvniv _ dauaxlovdeba marjvenas.
Tvla sami-oTxi _ igive.
ileTis Sesrulebisas xelebi xelixelgayrilia (xelkavi).
292
2. sada muxlura winsvla
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime
gadadis marjvenaze, ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi da muxliT ise gaitaneba win, rom
marcxenis terfi moxvdes marjvenis muxlTan. erTdroulad marjvenaze mcire naxtomi da
muxlis saxsarSi odnav moxra.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
xelebi _ mkerddaxuruli mdgomareoba.
3. cerdakvriT ukusvla
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia. dabali ergceri.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi, quslis dakvriTa da mTel terfze srialiT, odnav gadai-
nacvlebs ukan. erTdroulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi da ceris dakvriT gadai-
nacvlebs mcired win.
Tvla ori _ ileTi sruldeba piriqiT: quslis dakvriT marcxena fexi odnav gadai-
nacvlebs ukan, marjvena moixreba muxlis saxsarSi da ceris dakvriT gadainacvlebs mci-
red win. am ileTiT mocekvaveni TandaTanobiT gadainacvleben ukan.
xelebi _ xanjalze.
arsebobs `cerdakvriTi ukusvlis~ gansxvavebuli variantic: ceris dakvrisas orive
fexi moxrilia muxlis saxsarSi, muxlebi _ SeerTebuli, cerze Semdgari fexis qusli Se-
brunebulia gareT.
4. cerdaqneviT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgomi, marjvena moxrilia muxlis
saxsarSi da gatanilia ukan, ergceri _ gaWimuli.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi wvivis daqneviT moZraobs win, gauswordeba marcxena fexs
da orive fexze `tyupcerSedgomi.~
Tvla ori _ marcxena fexis ceridan mTel terfze daxtoma, marjvena isev moixreba mux-
lis saxsarSi da gadainacvlebs ukan (Tvla ori _ fexebi daubrundeba sawyis mdgomareobas)
da a.S.
arsebobs `cerdaqneviT Cakvris~ meore variantic: cerebze Sedgomisas terfebi Seuer-
Tebelia, daSorebulia daaxloebiT mxrebis siganeze da quslebi Sebrunebulia gareT. Sei-
Zleba marjvena fexi odnav win uswrebdes marcxenas.
5. cerdaqneviT WdobCakvra
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgomi, marjvena moxrilia muxlis
saxsarSi da gatanilia ukan, ergceri _ gaWimuli.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ wvivis daqneviT marjvena fexis marcxena fexis ukan da marcxniv gatana.
erTdroulad Sedgoma orive fexis cerze (fexebi gamarTulia muxlis saxsarSi da gadaWdo-
bilia marcxena fexiT win).
Tvla ori _ marcxena fexis ceridan mTel terfze daxtoma, marjvenis muxlis saxsarSi
moxra da ukan gatana, rogorc sawyisi mdgomareobisas da a.S.
293
6. fexSliTa da ganbijiT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ IV pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ mcire zextom-daxtomTan erTad marjvena fexi gadainacvlebs marjvniv
da win, marcxena _ marjvniv da ukan. am dros fexebi mTeli terfiT exeba iataks. terfebi
Sebrunebulia fexis wverebiT gareT, orive fexi naxevradaa moxrili muxlis saxsarSi.
Tvla ori _ mcire zextomi, orive fexis mxrebis siganeze gatana da cerebze Sedgoma,
quslebi Sebrundeba gareT, saxsarSi naxevradmoxrili muxlebi SeerTdeba.
Tvla sami _ cerebidan marcxena fexis terfze daxtoma. erTdroulad marjvena moSor-
deba iataks da gaitaneba haerSi _ win da marjvniv.
Tvla oTxi _ marjvena fexis dadgma. marcxenis haerSi iribad _ win da marcxniv gatana.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba isev `fexSlili CakvriT.~
7. calcerze rbeni
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgomi. marjvena moxrilia muxlis
saxsarSi _ wvivi gatanilia ukan.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis muxlis saxsarSi gamarTva da ceriT erTi nabijiT win dadg-
ma. erTdroulad marcxenis muxlis saxsarSi moxra.
Tvla ori _ marcxena fexis terfiT erTi nabijiT win dadgma. erTdroulad muxlis sax-
sarSi marjvena fexis moxra (sawyisi mdgomareoba) da a.S.
ileTi sruldeba rbeniT.
8. cerebze rbeni
sawyisi mdgomareoba _ dgoma gamarTul marcxena fexze, marjvena moxrilia muxlis
saxsarSi da wvivi gatanilia ukan.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da ceriT daidgmeba win naxevari
nabijiT. erTdroulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi.
Tvla ori _ marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da ceriT daidgmeba win naxevari
nabijiT. erTdroulad marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da a.S.
ileTi sruldeba rbeniT.
9. ganbijiT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis
simZime gadadis marjvenze. adgilze darCenili marcxena ergceriT exeba iataks.
Tvla ori _ gamarTuli marcxena fexis qusliT marjvenis wverTan dadgma.
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexis qusli zeaiweva, Sebrundeba marcxniv da
muxlSi moxrili ceriT daidgmeba marjvenis wverTan (qusliT exeba iataks). erTdroulad
marjvena fexis quslis dakvra.
Tvla ori _ marjvena fexis quslis dakvra. erTdroulad marcxena gaimarTeba muxlis
saxsarSi da gaitaneba win _ haerSi.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
294
m i p a t i J e b a
gTavazobT Cven mier dadgmul cekva mipatiJebas ori wyvilis SesrulebiT (1978 weli).
cekvis aRwera
1_32 taqti
sacekvao moednis marjvena mxridan gamodis ori vaJi, `midgmiTi svliT~ (Semowers wres
da gaemarTeba marcxena mxares mdgomi qalebisaken (ileTi 1. nax. 1).
xelebis mdgomareoba _ orive xeli daSvebulia sxeulis gaswvriv.
nax. 1
1_16 taqti
qalebi adgilze dganan.
vaJebi moZraoben ukan `cerebze ukusvliT.~
yovel oTx Tvlaze odnav Sebrundebian xan marcxniv, xan _ marjvniv (ukusvlas wnuli
gavlis msgavsad asruleben. nax. 2).
xelebis mdgomareoba:
pirveli ori Tvla _ marjvena xeli daSvebulia sxeulis gaswvriv, odnav moxrili mar-
cxena gatanilia win.
meore oTxi Tvla _ xelebi Seicvlis mdgomareobas da a.S.
nax. 2
1-16 taqti
qalebi isev adgilze dganan.
pirveli-Tormeti taqti _ vaJebi asruleben `misapatiJebels~ (il. 2): jer marjvniv Se-
brundebian, Semdeg _ marcxniv da isev _ marjvniv (`misapatiJebels~ oTxi taqti sWirdeba,
amitom Tormet taqtSi Sesruldeba samjer).
mecamete taqti _ vaJebi marjvena fexiT gadadgamen nabijs marjvniv.
meToTxmete taqti _ marcxena fexs miadgamen marjvenasTan.
meTxuTmete taqti _ qalebis gamosapatiJeblad Tavs daxrian.
meTeqvsmete taqti _ daxrili Tavis aweva (nax. 3).
xelebis mdgomareoba:
pirvel-or taqtze idayvSi moxrili marcxena xeli gaitaneba win, mesame-meoTxeze _
marjvena.
ToTxmeti-Teqvsmeti taqti _ orive xeli daSvebulia sxeulis gaswvriv.
295
nax. 3
qal-vaJi `midgmiTi svliT~ moZraobs wreze.
xelebi _ daSvebuli (nax. 4).
nax. 4
1_8 taqti
pirveli-oTxi taqti _ #2 qal-vaJi `midgmiTi svliT~ moZraobs sacekvao moednis cen-
trisaken.
#1 qal-vaJi adgilze asrulebs `midgmiT svlas.~
xuTi-rva taqti _ piriqiT: win _ centrisaken `midgmiTi svliT~ moZraobs #1 qal-vaJi.
adgilze `midgmiT svlas~ asrulebs #2 qal-vaJi (nax. 5 a,b).
xelebi _ daSvebuli.
nax. 5 a. nax. 5 b.
1_8 taqti
qal-vaJi gadis erTmaneTSi (nax. 6)
xelebi _ daSvebuli.
nax. 6
296
1_8 taqti
qal-vaJi `midgmiTi svliT~ gauvlis gverdiT erTmaneTs (nax. 7).
xelebi _ daSvebuli.
nax. 7
1_8 taqti
qal-vaJi `midgmiTi svliT~ moZraobs wreze (nax. 8).
xelebi _ daSvebuli.
nax. 8
1_16 taqti
qal-vaJi asrulebs misapatiJebels (nax. 9) _ oTxjer marjvniv da marcxniv.
xelebis mdgomareoba _ (ix. nax. 3).
nax. 9
1_8 taqti
qal-vaJi `midgmiTi svliT~ moZraobs win erTmaneTis Sesaxvedrad (nax. 10).
xelebi _ daSvebuli.
nax. 10
1_8 taqti
qal-vaJi `midgmiTi svliT~ moZraobs sakuTar wreze (nax.11).
xelebi _ daSvebuli.
297
nax. 11
1_8 taqti
qal-vaJi moZraobs ukan. qalebi `ordakvriTi ukusvliT,~ vaJebi _ `cerebze ukusvliT~
da yovel or taqtze erTdroulad Sebrundebian xan marcxniv, xan _ marjvniv (nax. 12).
xelebis mdgomareoba _ yovel or taqtze xan marcxena xels gaitanen win, xan _ marjve-
nas.
nax. 12
1_8 taqti
qal-vaJi moZraobs win `midgmiTi svliT~ (nax. 13).
xelebi _ daSvebuli.
nax. 13
1_8 taqti
qalebi `midgmiTi svliT~ moZraoben win _ wreze.
vaJebi adgilze asruleben `misapatiJebels~ qalebis mimarTulebiT (nax. 14).
xelebi _ daSvebuli.
nax. 14
1_8 taqti
qalebi `midgmiTi svliT~ moZraoben diagonalze.
vaJebi imave svliT mihyvebian ukan da marcxniv (nax. 15).
xelebi _ daSvebuli.
298
nax. 15
1_8 taqti
qal-vaJi `midgmiTi svliT~ Semowers wres (nax. 16).
xelebi _ daSvebuli.
nax. 16
1_8 taqti
qalebi meore mxridan agrZeleben `midgmiTi svliT~ wreze Semovlas.
vaJebi adgilze asruleben `misapatiJebels~ _ meore taqtis bolos Seasruleben nax-
evar bruns da gaagrZeleben ileTs (nax. 17).
xelebi _ daSvebuli.
nax. 17
1_8 taqti
qal-vaJi asrulebs `misapatiJebels~ marjvniv da marcxniv SebrunebiT (nax. 18).
xelebi _ daSvebuli.
nax. 18
1_8 taqti
qal-vaJi `midgmiTi svliT~ Sordeba erTmaneTs da dgeba erTmaneTis pirispir (nax. 19).
xelebi _ daSvebuli.
299
nax. 19
meore nawili _ zilga
1_32 taqti
qal-vaJi moZraobs wreze `niavadi svliT~ (il. 3. nax. 20).
xelebis mdgomareoba:
qalebi _ marjvena xeliT winmklavi, marcxena gatanilia ganze.
vaJebi _ III pozicia (marjvena xeli zeaweulia, marcxena gatanilia ganze).
nax. 20
1_8 taqti
#1 qal-vaJi `niavadi svliT~ moZraobs diagonalze da cvlis adgilebs. #2 qal-vaJi
pirvel-meoTxe taqtze TandaTanobiT Sebrundeba adgilze marjvniv, mexuTeze _ marcxniv
(nax. 21).
xelebi _ daSvebuli da odnav ukan gatanili.
nax. 21
1_8 taqti
#2 qal-vaJi `niavadi svliT~ moZraobs diagonalze, adgilze brunavs #1 qal-vaJi (nax.
22).
xelebi _ daSvebuli da odnav ukan gatanili.
nax. 22
300
1_8 taqti
qal-vaJi `niavadi svliT~ ewyoba swor xazze saxiT mayureblisaken (nax. 23).
xelebis mdgomareoba:
qalis _ marjvena xeli gatanilia win, marcxena _ ganze.
vaJis _ marjvena xeli zeaweulia, marcxena _ gatanilia ganze.
nax. 23
1_8 taqti
pirveli-eqvsi taqti _ qal-vaJi `niavadi svliT~ moZraobs win mayureblisaken.
meSvide taqti _ marjvena fexs gadadgamen marjvniv.
merve taqti _ marcxena fexs miadgamen marjvenasTan da daxrian Tavs (nax. 24).
xelebis mdgomareoba:
pirveli-eqvsi taqti _ qalis marcxena xeli gatanilia win, marjvena _ ganze.
vaJis _ marcxena xeli zeaweuli, marjvena _ ganze gatanili.
meSvide-merve taqti:
xelebi _ daSvebuli.
SeniSvna: pirveli-eqvs taqtze sasurvelia, vaJebma `niavadi~ Seasrulon cerebze.
nax. 24
ileTTa aRwera
midgmiT svla
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia, ergcerebi.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT win naxevari nabiji ergcerze.
Tvla da _ marcxena fexiT win naxevari nabiji ergcerze.
Tvla ori _ sxeulis simZime gadadis marcxena fexis ergcerze. erTdroulad marjvena
ergcerze srialiT miedgmeba marcxenas.
Tvla da _ marcxena fexiT win naxevari nabiji ergceriT da a.S.
301
misapatiJebeli
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia ergcerebze.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT ergcerze dayrdnobiT win naxevari nabiji.
Tvla da _ marcxena fexis ergceriT naxevari nabiji win.
Tvla ori _ sxeulis simZime gadadis marcxena fexis ergcerze. erTdroulad marjvena
ergcerze srialiT miedgmeba marcxenas.
Tvla da _ marcxena fexis ergceriT naxevari nabiji ukan.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexis ergceriT naxevari nabiji ukan.
Tvla da _ marcxena fexis ergceriT naxevari nabiji ukan.
Tvla ori _ marjvena fexis marcxenis marcxniv gadanacvleba da ergceriT dadgma (Wdoba).
Tvla da _ yovna da a.S.
niavadi winsvla
sawyisi mdgomareoba _ I pozicia, ergcerebi.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis ergceriT dakvra.
Tvla da _ yovna.
Tvla ori _ marcxena fexis ergceriT dadgma win naxevari nabijiT.
Tvla da _ sxeulis simZimis gadatana marcxena fexis ergcerze da ergcerebze srialiTve
marjvenis marcxenasTan midgma.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
mipatiJeba
302
n a b d u r a
daviT javriSvilma mTiuluri cekvebis safuZvelze dadga cekva `nabdura.~
mwyemsebi mTidan barSi (sofelSi) brundebian. SemoaRamdebaT da Ramis gasaTevad da-
banakdebian, cecxls daanTeben, nabdebs moixdian, Suaze naxevrad mokecils daayeneben
da naxevarwred cecxlis garSemo, nabdebis win, Camosxdebian. SuaSi mjdomi mwyemsi sal-
amurze ukravs, danarCenebi _ mRerian. Semdeg mwyemsebi, mesalamuris garda, erTi xelis
gakvriT nabdebs gadaaqceven, zed wamowvebian da RiRinSi CaeZinebaT. TandaTan ufro
Camobneldeba. moedanze Semodis TeTrebiT mosili qali _ feria _ da cecxlis garSemo
cekvavs (sizmari).
Tendeba. ismis Citebis WikWiki. mwyemsebi iRviZeben. qali sizmariviT qreba. mwyemsebi
wamodgebian, moisxamen nabdebs, Semouvlian wres da erTrigad gadian marjvena pirvel
kulisSi. bolo mocekvave vaJis scenis datovebamde. imave mxridan (mesame kulisidan)
mayureblisaken zurgSeqceviT, `fexmidgmiTi ergbuqniT,~ Semodis TavSi mdgomi vaJi da
mas aseTive svliT mohyvebian danarCenebi. vaJebi idayvebiT ise mWidrod dganan erTma-
neTTan, rom nabdebiT qmnian erT mTlian kedels. kedlis ukan moZraobs erTrigad ganla-
gebuli, odnav Camjdari, welSi moxrili qalTa jgufi, romelsac mayurebeli ver xedavs.
vaJTa mwkrivis (kedlis) scenaze mTlianad gamosvlisas, Tvlaze erTi marcxena xeliT
gadaSlian nabdis marcxena kalTas da erTdroulad Sebrundebian marcxnisaken. welSi
gamarTuli qalebi moulodnelad vaJebs Soris gamodian da mTliani mwkrivi moZraobs
win _ mayureblisaken.
iwyeba qal-vaJTa saerTo cekva. Semdeg vaJebi naxevarwreze ganlagdebian, nabdebs
moixdian, daafenen, Caimuxleben da qalebs sTxoven, nabdebze icekvon. qalebi nabdebze
Sedgebian, Seasruleben ramdenime Cakvras da, brunis Semdeg, nabdebze sxdebian.
iwyeba vaJTa lxini: vaJebi erTmaneTs ejibrebian _ cekvaven cal-calke da wyvilad.
bolos qalebi wamodgebian, vaJebi aiReben nabdebs, mxrebze moisxamen da wremovliT di-
agonalze moewyobian. isev moixsnian nabdebs, daafenen da iqve Caimuxleben. am dros mar-
jvena mxares wreSi mocekvave qalebi gaxsnian wres da nabdebze gavliT erT rigad gadian
scenidan. vaJebi ubidan iReben yvavilebs da fexqveS ufenen qalebs.
ase gaacileben vaJebi qalebs ukan _ soflisaken. Semdeg wamodgebian, nabdebs moisxa-
men da `muxlura svliT~ imave mimarTulebiT toveben moedans, saidanac Semovidnen cek-
vis dasawyisSi.
damdgmelma qoreografma cekvaSi gadmosca mwyemsuri cxovrebis ori suraTi: mTi-
dan barSi dabruneba da ukan gamgzavreba, qalebis mier maTi gacileba da gamosaTxovari
lxini.
303
Sinavorgil
svanuri cekvebidan saqarTveloSi metad gavrcelebulia satrfialo-salxino xasiaTis
svanuri masobrivi cekva Sinavorgil. 1950 wels es cekva dadga jano bagrationma da Cawer-
ilia Cven mier. gTavazobT jano bagrationiseul dadgmas.
Sinavorgili samnawiliania.
pirveli nawili: sxvadasxva mxridan qalTa da vaJTa jgufi gamodis (sasurvelia,
TiToeul jgufSi iyos aranakleb eqvsi mocekvave. Cvens SemTxvevaSi qal-vaJTa aTi wyvilia).
marjvena mxridan, saxiT mayureblisken, gamodis mxrebze xelebgadaxveuli vaJTa mwkrivi
(win mouZRvis mwkrivSi simaRliT boloSi mdgomi vaJi). amavenairad marcxnidan gamodian
qalebi. marjvena mwkrivi moZraobs marjvniv.
marjvena mxare marcxena mxare
marjvniv svla iwyeba marcxena fexis ukan da odnav marjvniv CadgmiT da Semdeg marjvenis
imave mimarTulebiT (marjvniv) gadadgmiT:
Tvla erTi _ marcxena fexi ukan da marjvniv Caidgmeba Tvla erTis pirvel marcvalze
_ er; marjvena fexi gverdze (marjvniv) gadaidgmeba Tvla erTis meore marcvalze _ Ti.
aseve yovel Tvlaze (o-ri, sa-mi, oT-xi da sxva) orive fexiT sruldeba gverdiTi moZraoba.
marcxniv svla iwyeba marjvena fexis odnav ukan da marcxniv CadgmiT da marcxena fexis
imave mimarTulebiT (marcxniv) gadadgmiT _ rogorc marjvniv svlis dros.
marcxniv svla marjvniv svla
amgvari svliT TiToeuli mwkrivi moZraobs wreze (yoveli Sexvedrisas qalTa mwkrivi
gaivlis vaJTa mwkrivis win).
orive mwkrivi, erTxel wreze SemovliT, qmnis naxevar wres da moeqceva saxiT
mayureblisaken (win qalTa da ukan vaJTa mwkrivi). Semdeg vaJebi dgebian qalebs Soris da
iqmneba qal-vaJTa saerTo mwkrivi (vaJebs xelebi qalebis mklavebze ukidiaT).
304
wesisamebr, vaJebi qalebs Soris dgebian rva Tvlis meSvide-merve Tvlaze. am drosac
qalTa pirveli da vaJTa meore naxevari meore mxares samoZraod cvlian fexs (fexis cvlas
qvemoT ganvixilavT).
danarCenebi ar cvlian fexs da moZraoben imave mimarTulebiT. amrigad, warmoiSveba qal-
vaJTa ori naxevari: erTi moZraobs marjvniv, meore _ marcxniv.
aseTi moZraobiT rva TvlaSi iqmneba wre.
wreze erTi mimarTulebiT samoZraod, rva Tvlis bolo meSvide-merve Tvlaze, erT-er-
Ti jgufi cvlis fexs meore jgufis mimarTulebiT samoZraod (radgan jgufebi wris Seqm-
namde moZraobdnen erTmaneTis sawinaaRmdego mimarTulebiT).
am SemTxvevaSi fexs cvlis marcxniv moZravi pirveli jgufi.
wesisamebr, fexis cvla miRebulia rva Tvlis meSvide-merve Tvlaze. marjvniv moZraobi-
dan marcxniv gadasvlisas fexi icvleba Semdegnairad:
Tvla Svidis pirveli marcvali _ Svi _ idgmeba marcxena fexi ukan da marjvniv.
Tvla Svidis meore marcvali _ di _ marjvena fexi daidgmeba marcxenis gverdiT.
Tvla rva _ marcxena fexi mcired gadaidgmeba win, marjvena fexi muxlis saxsarSi
moixreba ukan.
momdevno Tvla erTi _ moZraoba iwyeba marcxniv moxrili marjvena fexis ukan CadgmiT.
marcxnidan marjvniv moZraobaze gadadian imave wesiT, magram sawinaaRmdego fexiT.
marcxniv moZravi pirveli jgufis fexis Secvlis Semdeg, rva Tvlaze mTeli jgufi wreze
moZraobs marjvniv, bolo meSvide-merve Tvlaze cvlis fexs da Semdegi rva Tvla wreze
moZraobs marcxniv.
305
marcxniv moZraobis meSvide-merve Tvlaze fexs cvlian mxolod qalebi: Sordebian
vaJebs da qmnian wres vaJTa wris SigniT da moZraoben marjvniv. vaJebi winandeburad _ mar-
cxniv.
amrigad, warmoiSoba ori sawinaaRmdego mimarTulebiT moZravi wre (qalebic da vaJebic
mxrebze xelgadaxveuli arian).
sxvadasxva mxares moZraobis dawyebisas orive wris Tavsa da boloSi mdgomi mocekvaveni
xels uSveben erTmaneTs (wris gaxsna) da SemWidroebuli rkalebidan, saxiT mayureblisken,
qmnian gaSlil naxevarwreebs
naxevarwreebze gaSlas dasWirdeba ori-sami rva Tvla (damokidebulia mocekvaveTa
raodenobasa da moZraobis siCqareze).
bolo rva Tvlis Svidi-rva Tvla:
vaJebi Tavis daRunviT gamoivlian qalTa mklavebs qveS da dadgebian maT Soris.
Tvla Svidi _ vaJebi Tavdaxrili gadadgamen erT nabijs win _ marjvena fexiT.
Tvla rva _ miadgamen marcxena fexs marjvenasTan da gamarTulebi dgebian qalTa
Soris.
qalebi mxolod merve Tvlaze uSveben xelebs qvemoT.
306
meore nawili
xelCakidebuli qal-vaJTa wyvilebi `quslura svliT~ uvlian wres marjvnidan marcxniv:
Tvla erTis pirveli marcvali _ er _ qusldayrdnobili marjvena fexis win gadadgma
da mTeli terfiT marcxenis marjvenasTan sriali.
meore marcvali _ Ti _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win mTel terfze.
Tvla ori _ igive, Tvla erTi meore fexiT: marcxena fexiT quslidan nabiji, marcxenas-
Tan mTeli terfiT marjvenis misrialeba, marcxena fexiT Cveulebrivi nabiji da a.S. erTi
fexis qusliT nabiji icvleba meoreTi: rva Tvlis yoveli kenti Tvla _ 1-3-5-7 _ nabiji
marjvena fexis qusliT, wyvili _ 2-4-6-8 _ nabiji marcxenis qusliT (svanebi `quslur sri-
alas~ moxrili fexiTa da mcire xtomebiT asruleben).
or-sam rva TvlaSi quslura srialiT~ qal-vaJTa wyvilebi Semouvlian erT wres da dge-
bian isev naxevarwred.
Semdegi erTi rva Tvla _ naxevarwris Tavsa da boloSi mdgomi qal-vaJTa sam-sami wyvili
`quslura srialaTi~ cal-calke uvlis wres marjvnidan marcxniv da qmnis xelCakidebul
or mwkrivs _ saxiT erTmaneTisken.
Tvla rva _sawyisi
maT Soris mdgomi qal-vaJTa oTxi wyvili quslura svliT~ modis win _ saxiT mayureblisaken.
307
Tvla rva _ bolo
meore rva Tvla _ pirveli mwkrivi moZraobs marcxniv, meore _ marjvniv (TiTqos erT-
maneTTan Sesaxvedrad) pirvel nawilSi aRwerili `ukanCakruli gverdze svliT~ da rva Tv-
lis meSvide-merve Tvlaze cvlian fexs.
win gamosuli mwkrivi (qal-vaJTa oTxi wyvili) iyofa Suaze da or-ori wyvili cal-cal-
ke marjvniv da marcxniv `quslura svliT~ siRrmeSi moZraobs erTmaneTTan Sesaxvedrad
(saWiroa, rva Tvlis bolos or-orma wyvilma unda Seqmnas mwkrivi _ saxiT mayureblisaken).
Tvla rva _ sawyisi
Tvla rva _ bolo
Semdegi rva Tvla _ saxiT erTmaneTisaken mdgomi mwkrivebi `ukanCakruli gverdze sv-
liT~ moZraoben _ pirveli _ marjvniv, meore _ marcxniv.
maT Soris mdgomi mwkrivis (qal-vaJTa oTxi wyvilis) TiToeuli wyvili marjvnidan mar-
cxniv uvlis wres da rva Tvlis merve Tvlaze erTmaneTis pirdapir mdgom or mwkrivs Soris
qmnian mwkrivs _ naxevar wres _ saxiT mayureblisaken.
Tvla rva _ sawyisi
308
Tvla rva _ bolo
amiT mTavrdeba svanuri masobrivi cekvis meore nawili.
mesame nawili _ ceruli
ceruls asruleben mxolod vaJebi sacero moZraobebiT: svanuri ceruli, Sliferxili,
calcerze rbena da triali, orcerze rbena, ukanceruli.
svanuri ceruli
sawyisi mdgomareoba _ dgoma marcxena fexis mTel terfze, marjvena fexi moxrilia
muxlis saxsarSi _ ukan.
Tvla erTis pirveli marcvali _ er _ moxrili marjvena fexis win _ marcxenasTan mi-
tana da orive fexis cerebze Sedgoma.
meore marcvali _ Ti _ cerebidan marcxena fexis mTel terfze daxtoma da isev mar-
jvenis ukan moxra.
igive meordeba Semdeg Tvlaze.
sawyisi mdgomareoba da marcvali _ Ti
309
Sliferxili
sawyisi mdgomareoba: orive fexiT mTel terfze dgomi, fexebi _ mxrebis siganeze.
Tvla erTis pirveli marcvali _ mcired Sextoma da orive fexis gadajvaredineba (mar-
jvena _ win, marcxena _ ukan). tanis simZime dayrdnobilia orive fexis terfze. fexebi mci-
red moxrilia muxlis saxsarSi. marjvena terfis wina nawili Sebrunebulia marjvniv, mar-
cxenasi _ marcxniv.
orive fexis gadajvaredineba _ er
meore marcvali _ Ti _ orive fexis gaSla da cerebze Sedgoma.
Tvla oris pirveli marcvali _ o _ cerebidan Camoxtoma da isev orive fexis gadajva-
redineba (marcxena _ win, marjvena _ ukan). aseve sruldeba Semdeg Tvlebzec.
SeniSvna: rva Tvlis yovel kent Tvlaze (1-3-5-7) orive fexis gadajvaredinebisas win
xvdeba marjvena, wyvilebze (2-4-6-8) _ marcxena.
cal cerze rbena da triali
sawyisi mdgomareoba _ marcxena fexis mTel terfze dgomi, marjvena moxrilia muxlSi ukan.
calcerze rbena
Tvla erTis pirveli marcvali _ er _ marjvena fexis cerze dgomi. marcxena fexi
moxrilia muxlSi ukan.
calcerze rbena _ er
meore marcvali _ Ti _ marcxena fexis terfze dgomi, marjvenis _ moxra.
Tvla _ Ti
igive meordeba Semdeg Tvlazec _ erTi moxrili fexi icvleba meoreTi: marjvena ceriT
yovelTvis iataks exeba, marcxena _ mTeli terfiT an piriqiT.
calcerze triali _ `calcerze rbena~ marjvnidan marcxniv trialiT.
310
orcerze rbena _ cerulis sawyisi
Tvla erTis pirveli marcvali _ er _ marjvena fexis cerze Sedgoma, marcxenis muxl-
Si ukan moxra.
meore marcvali _ Ti _ marcxena fexis cerze Sedgoma da marjvenis ukan moxra.
igive meordeba Semdeg Tvlazec _ erTi fexis ceri icvleba meoreTi.
ukanceruli (sawyisi)
Tvla erTis pirveli marcvali _ er _ muxlSi moxrili marjvena fexis odnav win gad-
motana da moxril cerze dadgma, gamarTuli marcxenis mTel terfze dayrdnoba.
ukanceruli _ er
meore marcvali _ Ti _ marjvena fexis gamarTva da mTel terfze dayrdnoba. erT-
droulad marcxenis gadatana odnav win da cerze Sedgoma.
igive sruldeba Semdeg Tvlazec _ mcire ukan daxeviT; erTi fexis moxrili ceri icvleba
meoreTi. zemoaRweril sacero moZraobebze aigeba svanuri ceruli erTi, ori da meti Sem-
srulebliT: ceruls iwyebs erTi vaJi, Semdeg _ ori, isev _ erTi, Semdeg isev ori da erTi
(TiToeul Semsrulebels eTmoba ori-sami rva Tvla).bolo Semsruleblis (erTis) cerulis
damTavrebis Semdeg (ufro xSirad sruldeba orcerze rbeniT) amoZravdeba naxevarwre.
mxrebze xelgadaxveuli vaJebi moZraoben `ukan Cakruli gvrdze svliT~ marjvniv (aR-
werilia pirvel nawilSi), qalebi _ `ukanCakruliT.~
gverdze svlis dawyebisTanave qalebi gadmodian odnav win da mxrebze xelgadaxveulni
moZraoben marcxniv (Sexvedrisas qalTa mwkrivi gaivlis vaJTa mwkrivis win).
am svliT qalTa da vaJTa jgufebi Semoivlian mTel wres da, roca orive jgufi moeqce-
va isev naxevarwred saxiT mayureblisaken, meSvide-merve Tvlaze cvlian fexs (mamakacebi
dgebian qalebs Soris).
warmoiqmneba xelixelCakidebuli ori naxevari, moZravi pirveli (I) _ marcxniv, meore
(II) _ marjvniv (meore naxevari gaivlis I-is win).
313
ileTTa ganmartebani
qoreografiul xelovnebaSi ileTTa (erTi, ori, sami an oTxi moZraobis kompleqsi, sa-
cekvao moZraobis dasrulebuli saxe) terminologiis gadauwyvetlad da daumkvidreblad
SeuZlebelia, normalurad warimarTos qoreografiuli gakveTili, saswavlo da savarjiSo
procesi da srulyofilad Caiweros cekva.
qarTuli xalxuri cekvebis ileTTa terminologias gasuli saukunis 50-ian wlebSi pir-
velad Seexo da daamuSava cnobilma qoreografma da qoreologma daviT javriSvilma, mag-
ram qarTuli sacekvao xelovnebis swrafma zrda-ganviTarebam moiTxova misi ganmeorebiT
Sevseba da nawilobriv Sesworeba.
Cveni naSromis mTavari amocanaa ara mxolod qarTuli cekvebis terminologiis sabo-
lood dadgena, aramed ileTTa terminebis axsna-ganmarteba da struqturuli analizi. es
xels Seuwyobs qarTuli cekvebis Caweras da terminologiis praqtikaSi damkvidrebas.
qarTuli cekvebis terminologiis gadamuSavebis sakiTxi musikalur-qoreografiuli
sazogadoebis qoreografiulma seqciam 1975 wels erT-erT sxdomaze ganixila (Tavjdo-
mare iliko suxiSvili). seqciam moiwona Cven mier wardgenili proeqti da mizanSewonilad
miiCnia misi gamocema.
naSromSi Setanilia qarTuli cekvebisaTvis damaxasiaTebeli ZiriTadi ileTebi da daj-
gufebulia cekvebis mixedviT.
ileTTa terminologiis ZiriTadi principia: saxelwodeba unda gamoxatavdes ileTis
struqturas, aRnagobasa da bunebas. magaliTad: terfebze srialiT svlas ewodeba `ter-
fula;~ haerSi wvivis gaqneviT Cakvras _ `wvivqneviT Cakvra;~ Cakvras, mis erT-erT nawilSi
erTi fexiT meoreTi gadaWras _ `Wrili Cakvra~ da a.S.
sacekvao ileTTa zogadi klasifikacia
• svla
• gasma
• Cakvra
• cerileTi
• muxlileTi
• xtoma
• brunva
fexebis ZiriTadi poziciebi
I pozicia _ terfebi SeerTebuli.
II pozicia _ marjvena fexi gatanili win ergceriT an piriqiT.
III pozicia _ quslebi SeerTebuli, fexis wverebi _ ganze.
IV pozicia _ fexebi mxrebis siganeze.
xelebis ZiriTadi poziciebi
I pozicia _ ganmklavi.
II pozicia _ erTi mklavi moxrili idayvis saxsarSi gulmkerdis simaRleze, meore _
ganze gaSlili.
III pozicia _ idayvis saxsarSi moxrili erTi mklavi aweuli zemoT, meore _ ganze gaSli-
li an piriqiT.
IV pozicia _ orive mklavi Tavs zemoT _ majis saxsarSi moxrili (irmula mdgomareoba).
314
xelebis mdgomareoba
• sxeulis gaswvriv
• qveganmklavi
• ganmklavi
• wingaremklavi
• winmklavi
• zeganmklavi
• zemklavi
• erTiT qveganmklavi, meoriT _ doinji
• mkerddaxuruli mdgomareoba
• xelixelCakidebuli
• xelebiT qamrebSi
• xelebiT mxrebze
• koSkura
• xelkavi
xelebis moZraoba
• xelebi
erT, or da samsaxsrovani moZraobebi. erTsaxsrovani _ xelebis moZraoba mxolod
mxris saxsarSi; orsaxsrovani _ xelebis erTdrouli moZraoba mxrisa da majis saxsarSi;
samsaxsrovani _ xelebis erTdrouli moZraoba mxris, majisa da idayvis saxsarSi.
• xelsarTavi
sruli xelsarTavi ceris gadacilebiT:
sawyisi mdgomareoba _ gamarTuli xeli nebiT zemoT. sruli xelsarTavi ceris gadac-
ilebiT Sesrulebisas, xelis mtevani moixreba majis saxsarSi, TiTebi moZraoben SigniT.
erTdroulad xeli 180º-iT Sebrundeba, ceri Semowers daaxloebiT 360º. dasasrul, xelis
mtevani isev gaimarTeba majis saxsarSi.
sruli xelsarTavi nekis gadacilebiT:
sawyisi mdgomareoba _ gaSlili xelis nebi qvemoT, xelis mtevani moixreba majis sax-
sarSi, TiTebi moZraoben SigniT. erTdroulad xeli Sebrundeba 180º-iT, neki Semowers daax-
loebiT 360º. dasasrul, xelis mtevani isev gaimarTeba majis saxsarSi. arsebobs saSualo da
mcire xelsarTavic. saSualo _ xeli Sebrundeba ise, rom ceri an neki Semowers 360º-ze na-
klebs. mcire xelsarTavis Sesrulebisas xelis mtevnebi moZraoben majis saxsarSi sworxa-
zobrivad, Seubruneblad.
• xelebis poziciaTa cvla:
I poziciidan mkerddaxuruli mdgomareoba da xelsarTavebiT isev sawyis mdgomareo-
baSi dabruneba.
xelebis mkerddaxuruli mdgomareobidan xelsarTavebiT (daqneviT I poziciis gavliT)
IV poziciaSi gadasvla da gare wreebiT isev sawyis mdgomareobaSi dabruneba.
IV poziciidan SigawreebiTa da xelsarTavebiT erTgvarovani da nairgvarovani moZ-
raoba.
erTgvarovani: orive xeli erTdroulad eSveba gulmkerdTan. Semdeg ganmklavidan ai-
weva zemoT da ubrundeba IV pozicias (IV poziciaSi xelsarTavebi sruldeba ceris gadac-
ilebiT).
nairgvarovani: erTgvarovanisagan gansxvavebiT, jer erTi xeli eSveba qvemoT, Semdeg
_ meore da a.S. erTi xeli yovelTvis win uswrebs meores.
IV poziciidan gare wreebiTa da xelsarTavebiT
xelebis erTgvarovani da nairgvarovani moZraoba.
erTgvarovani: orive xeli erTdroulad moZraobs ganmklavidan gulmkerdamde da isev
IV poziciamde (IV poziciaSi xelsarTavebi nekis gadacilebiT).
nairgvarovani: moZraobisas erTi xeli yovelTvis win uswrebs meores, romelic
315
pirvels wamoeweva mxolod meoTxe Tvlaze _ nekis gadacilebiT sruli xelsarTavis
Sesrulebisas.
zetanis moZraoba
• martivi zneqebi _ win, ukan, marjvniv, marcxniv.
• zetanis bruneba _ Semobruneba sxeulis RerZis garSemo marjvniv da marcxniv (arse-
bobs sruli bruni _ 360º, naxevari _ 180º, meoTxedi _ 90º, mervedi _ 45º... bruni SeiZleba
iyos erT srul brunze meti: erT-naxevari, ori, sami da a.S). bruni sruldeba cal fexze _
iataks moSorebuli terfi sayrdeni fexis wvivis simaRlezea. bruni SeiZleba haerSi zex-
tomisas, am dros iataks moSorebuli orive fexi gamarTulia, fexis wverebi _ gaWimuli.
• zetanis triali _ zetanis moZraoba welis saxsarSi: Tanmimdevrulad sruldeba zne-
qebi _ win, marjvniv, ukan, marcxniv, ubrundeba sawyis mdgomareobas an piriqiT.
qarTuli
svlebi
• terfula winsvla
• rTula winsvla
• sada sriala winsvla
• sriala ergcerebze
• sada muxlura winsvla
• samdakvriTi svla adgilze
• samdakvriTi ukusvla
• samdakvriTi gverdze svla
gasmebi
• sriala gasma
• maRali gasma
• quslura gasma
• Wdobili gasma
• yovniT gasma
• terfmoqneviT gasma
• gverdula gasma
• sarecxuli gasma
• Cakruli gasma
davluri
• Cveulebrivi svla
• sadavluro svla /samnabijiani winsvla/
• sadavluro svla ori nabijis damatebiT
• sriala ergcerebze oTxi nabijis damatebiT
• rTula winsvla oTxi nabijis damatebiT
• sada muxlura winsvla
• daxveviT bruni
316
mTiuluri
svlebi
• sada muxlura winsvla
• muxlura ori nabijis damatebiT
• muxlura wvivmoqneviT
• frenmuxlura
• rTula winsvla
• Wdobili winsvla
• Wdobxtomili winsvla
• qriala winsvla
• Wdobili gverdze svla
• qusldakvriT ukusvla
Cakvrebi
• sada Cakvra
• daxuruli Cakvra
• gaxsnili Cakvra
• wvivqneviT Cakvra
• wvivqneviTa da cerSedgomiT Cakvra
• fexSlili Cakvra
• Wdobili Cakvra
• ganbijiT Cakvra I-II varianti
• ganbijiT da fexSliT Cakvra
• fexSliTa da ganbijiT Cakvra
• Wrili Cakvra
• iribi Wrili Cakvra
• xlarTuli Cakvra
ceriTelebi
• tyupcerze Sedgomi
• calcerze Sedgomi
• fexSlili cerSedgomi
• WdobcerSedgomi
• cerebze ordakvriTi ukusvla
• cerebze samdakvriTi winsvla
• cerebze xtomi
• WdobcerSedgomi xtomiT
brunvebi
• calfexze bruni
• calcerze bruni
• cerebze bruni
• samdakvriTi bruni
• terfdakvriTi bruni
• muxlebze bruni
• muxlebze gadabmuli bruni
317
yazbeguri // moxeuri
svlebi
• quslgadagorebiT winsvla
• quslgadagorebiT svla waxtomiT
• quslgadagorebiT svla wvivmoqneviT
• quslgadagorebiT svla ukucerdakvriT
• muxlura ori nabijis damatebiT
• moxeuri rTula
• moxeuri qriala
• qusldakvriT ukusvla
Cakvrebi
• Wrili Cakvra (sxvadasxva varianti)
• xlarTuli Cakvra
• Wrili Cakvra bruniT
• xlarTuli Cakvra bruniT
• terfdakvriT cerSedgomi
• gadaWra
ganze svlebi
• WdobcerdakvriT gvrdze svla
• Wdobili gverdze svla Wrili CakvriTa da fexcvliT
ferxuli
• xelCabma
• xelixelCakidebuli
• xelebi mxrebze
• xelebi CaWidebuli qamrebSi
• xelkavi
• sarxevi
• gaqneva
• Cveulebrivi svla
• fexmidgmiTi svla
• winCakruli
• ukuCakruli
• Wdobfexcvla
• calfa gasmura
• orfa gasmura
• wvivmoqneviT muxlura bruniT
• xlarTula svla zextomiT
• buqnuri
• muxlura winsvla
• rTula winsvla
• sada gasma
• maRali gasma
• Wdobili gasma
• Cakruli gasma
• maRalCakruli gasma
318
xorumi
• Sesasvleli
• sasveni
• Wdobsasveni (sxvadasxva varianti)
• farula _ malula
• Coqmalula
• safrTxilo
• CoqiT muxlmoqnevi
• dabali gasmura
• maRali anu xtomgasmura
• gasmura terfmoqneviT
• wawolgasmura
• buqnura
• buqnura fexgadadgmiT
• buqnbruni
• qobuleTuri Cakruli
• Caxveuli
• Caqolva
gandagana
• midgmiTi svla
• sagandagano muxlura
• ukuCaxveviT svla
• qusldakvriTa da ukuCaxveviT svla
• calfexgasmura
• muxlmoqneviTa da quslgakvriT Cakruli
• cerdakvriTa da wvivgaqneviT Cakruli
• quslcera winsvla
• Wdobili gverdze svla
• muxlcvla ergbuqnSi
samaia
• rbili svla
• samnabijiani winsvla
• samnabijiani svla fexgadgmiT
• quslcermoqneviT gverdze svla
Sinavorgili
• ukufexCadgmiT gverdze svla
• fexcvla
ramaida
• quslura winsvla
• muxlura winsvla
319
ceruli
• cerdaqneviT Cakvra
• cerdaqneviT WdobCakvra
• fexSlili Cakvra
• fexSliTa da ganbijiT Cakvra
• calcerze rbeni
• orcerze rbeni
• cerdakvriT ukusvla
simdi
• terfgakvriT winsvla
• Wdobili gverdze svla
mipatiJeba
• fexmidgmiT svla
• misapatiJebeli
• samdakvriTi winsvla
SaraTini
• muxlura ori nabijis damatebiT
• terfdakvriT Cakruli
• terfdakvriT Cakruli bruniT
• terfdakvriT cerSedgomi
• fexSlili Cakvra
• tyupcerze Cakvra
• wvivdaqneviT calcerSedgomi (calcerdakvra)
• calcerze xtomiT svla
• fexSliTa da ganbijiT Cakvra
• ganbijiT Cakvra
• ganbijiT Cakvra calcerze bruniT
• tyupmuxlze sriali
kintouri da yaraCoRuri
• sabaRdaduro winsvla
• sabaRdaduro muxlura
• quslura winsvla
• quslura svla quslmoqneviT
• winCakruli
• ukuCakruli
• fexgaqneviT ukuCakruli
• WdobfexgaqneviT Cakruli
• maRali Cakruli
• grexili Cakruli
• samdakvriTi ukusvla
• buqnebi
320
q a r T u l i
terfula winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ I-II an III pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime
gadainacvlebs marjvenaze, marcxena fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexiT naxevari nabiji win. fexebi mTeli terfiT exeba iataks, sxe-
ulis simZime orivezea gadanawilebuli.
Tvla sami _ sxeulis simZime mTlianad gadainacvlebs marcxena fexis terfze, erT-
droulad gamarTuli marjvena mTel terfze srialiT miedgmeba marcxenas.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori sami oTxi
rTula winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ I-II an III pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime
gadainacvlebs marjvenaze, marcxena fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexi TandaTanobiT moixreba muxlis saxsarSi da ergcerze sri-
aliT gaitaneba win.
Tvla sami _ sxeulis simZime gadava marcxena fexis ergcerze, erTdroulad gamarTuli
marjvena mTel terfze srialiT miedgmeba marcxenas.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori sami oTxi
321
sada sriala winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ I-II an III pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime ga-
dainacvlebs marjvena fexze, marcxena fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexis ergcerze srialiT win gatana. erTdroulad marjvenis er-
gcerze aweva. sxeulis simZime orive fexzea gadanawilebuli.
Tvla sami _ ergcerze srialiT marjvena fexis gatana, sxeulis simZime orive fexzea
gadanawilebuli.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sriala ergcerebze
`sriala ergcerebze~ `sada sriala winsvlis~ msgavsia, mxolod _ Tvla erTi _ qusli-
dan nabijis nacvlad terfi daidgmeba ergceriT (ix. `sada sriala winsvla~).
`sriala ergcerebze~ asruleben qalebi cekva `qarTulSi.~
sada muxlura winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ marjvena _ mkerddaxuruli, marcxena _ qveukumklavi.
musikaluri zoma 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime ga-
dainacvlebs marjvenaze. ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi da ise gaitaneba win, rom marcxenis
terfi moxvdes marjvenis muxlTan. erTdroulad marjvenaze mcire naxtomi da muxlis sax-
sarSi moxra.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori
samdakvriTi ukusvla
sawyisi mdgomareoba _ fexebis I pozicia ergcerebze.
xelebi _ qvedaSvebuli an I-II-III pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis terfi moixreba koWis saxsarSi, gadainacvlebs ukan
naxevari terfiT da daidgmeba ergceriT.
Tvla ori _ marcxena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan.
Tvla sami _ marjvena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan, marcxena ergceriT aiweva zeviT.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqti iwyeba marcxena fexiT.
322
sawyisi erTi ori sami oTxi
samdakvriTi svla adgilze
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia _ ergcerebze.
xelebi _ qvedaSvebuli.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis terfi moixreba koWis saxsarSi da daidgmeba ergceris
dakvriT. erTdroulad aiweva marcxena fexis ergceri.
Tvla ori _ dakvriT daidgmeba marcxena fexis ergceri da erTdroulad aiweva mar-
jvena ergceri.
Tvla sami _ dakvriT daidgmeba marjvena fexis ergceri da aiweva marcxena ergceri.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqti iwyeba marcxena fexis ergceris dakvriT.
`samdakvriTi adgilze svla~ gamoiyeneba cekva `qarTulSi~ qalis adgilze marcxniv an
marjvniv brunvisas.
sawyisi erTi ori sami oTxi
samdakvriTi gverdze svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia ergcerebze.
xelebi _ II pozicia
musikaluri zoma _ 4/4.
`samdakvriTi gverdze svla~ `samdakvriTi adgilze svlis~ msgavsia, mxolod ergceris
dakvrisas sxeuli TandaTan gadainacvlebs marcxniv an marjvniv.
gasmebi
sada sriala gasma
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia (marjvena win).
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi ergcerebze srialiT moZraobs ukan, marcxena _ win.
Tvla ori _ fexebi ergcerebze srialiTve icvlian mdgomareobas: marjvena win, marcx-
ena _ ukan.
Tvla sami _ fexebi isev icvlian mdgomareobas: marcxena moZraobs win, marjvena _ ukan.
323
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori sami oTxi
maRali gasma
`maRali gasma,~ `sada sriala gasmisagan~ gansxvavebiT, Tvlaze sami _ ergcerze sri-
aliT win gatanili fexi odnav Sordeba iataks.
xelebi _ II pozicia.
sawyisi erTi ori sami oTxi
quslura gasma
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia.
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
`quslura gasma~ `sada sriala gasmasaviT~ sruldeba, mxolod yoveli taqtis mesame Tv-
laze win gatanili fexi qusliT exeba iataks.
sawyisi erTi ori sami oTxi
Wdobili gasma
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia.
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqti _ `sada sriala gasma~ marjvena fexiT.
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexi gadaidgmeba marjvenis win da marjvniv (Wdoba).
324
Tvla ori _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da moSordeba iataks.
Tvla sami _ marjvena fexi ergcerze srialiT gaitaneba win sawyis mdgomareobaSi.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtze ileTi iwyeba Tavidan.
sawyisi erTi ori sami oTxi
yovniT gasma
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia (marjvena win).
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ ergcerze srialiT marjvena fexi moZraobs ukan. erTdroulad ergceri-
dan quslze srialiT win _ marcxena (marcxenis qusli SeCerdeba marjvena terfis wina
nawilTan).
Tvla ori _ yovna.
Tvla sami _ marcxena fexi quslidan ergcerze srialiT moZraobs ukan. erTdroulad
ergceridan quslze srialiT marjvena moZraobs win.
Tvla oTxi _ fexebi isev Seicvlian mdgomareobas _ win qusliT gaitaneba marjvena
fexi.
momdevno taqtze ileTi sruldeba piriqiT.
sawyisi erTi ori sami oTxi
terfmoqneviT gasma
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia (marjvena win).
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi, ori, sami _ `sada sriala gasma.~
Tvla oTxi _ yovnis nacvlad ergceris srialiT an moSorebiT terfis moqneva-gaqneva.
325
sawyisi erTi ori sami oTxi
gverdula gasma
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia (marjvena win).
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marcxena fexis terfi qusliT Sebrundeba marjvniv (SigniT), erTdrou-
lad marjvena moixreba muxlSi da ergceris srialiT miuaxlovdeba marcxenis qusls.
Tvla ori _ marcxena fexis terfis wina nawili Sebrundeba marjvniv. erTdroulad mar-
jvena muxlSi gaimarTeba da ergceris win srialiT sawyis mdgomareobas daubrundeba.
Tvla sami _ ergcerebze srialiT fexebi Seicvlian mdgomareobas.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtze ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sarecxuli gasma
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia.
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan, marcxena _ win.
Tvla ori _ marjvena _ win, marcxena _ ukan.
Tvla sami _ marjvena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan. erTdroulad marcxena
terfi moSordeba iataks da zemodan, ceris mxares, miedgmeba marjvena terfs (marcxena
odnav moixreba muxlis saxsarSi).
Tvla oTxi _ marcxena fexis terfi ceris mxridan srialiT gadauvlis marjvena terfis
zeda nawils, ergceriT Seexeba iataks da SeCerdeba (marjvena isev gaimarTeba muxlis saxsarSi).
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
Cakruli gasma
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia.
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marcxena fexze winxtomi, erTdroulad marjvena moixreba muxlSi, ter-
fiT Semowers naxevarwres da marcxenis ukan daidgmeba ise, rom wveri moxvdes marcxena
terfis Suaze.
Tvla ori _ marcxena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan, marjvena _ win.
Tvla sami _ fexebi ergcerebze srialiT Seicvlian mdgomareobas (win _ marcxena, ukan
_ marjvena).
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtze ileTi iwyeba marcxena fexiT.
326
d a v l u r i
Cveulebrivi svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi: vaJi _ mkerddaxuruli an erTi xeli xanjalze, meoreTi _ doinji. qali _
gareqvemklavi.
musikaluri zoma _ 4/4.
taqtis pirveli naxevari (pirveli ori meoTxedi) _ Cveulebrivi nabiji marjvena fexiT.
meore naxevari _ nabiji marcxenaTi da a.S. (Cveulebrivi nabijis dros jer qusli exeba
iataks, Semdeg mTeli terfi. sxeulis simZime gadadis marjvenaze, marcxena ergceriT Ta-
visuflad exeba iataks).
sadavluro svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi: vaJis da qalis _ mkerddaxuruli mdgomareoba an III pozicia da a.S.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji win.
Tvla ori _ marcxena fexiT nabiji win.
Tvla sami _ marjvena fexiT nabiji win.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtze ileTi iwyeba marcxena fexiT. `sadavluro winsvla~ SeiZleba Sesrul-
des ergcerebzec.
sadavluro svla ori nabijis damatebiT
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ pirvel taqtze mkerddaxuruli, meoreze _ sadavluro svlis mdgomareoba.
musikaluri zoma _ 4/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji win, erTdroulad sxeulis simZime
gadainacvlebs marjvenaze. marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ yovna.
Tvla sami _ marcxena fexiT nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs
marcxenaze. marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla oTxi _ yovna.
meore taqti _ `sadavluro svla~ (ix. sadavluro svla).
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sriala ergcerebze oTxi nabijis damatebiT
(qalebisTvis)
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ idayvis saxsarSi moxrili erTi xeli gatanilia win da zeviT. moxrili meore
_ ukan.
musikaluri zoma _ 4/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqti _ oTxi nabiji ergcerebiT (iwyeba marjvena fexiT).
meore taqti _ `sriala ergcerebze~ marjvena da marcxena fexiT.
momdevno taqtze ileTi iwyeba Tavidan.
327
rTula winsvla oTxi nabijis damatebiT
(vaJebisTvis)
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ marjvena xeli daSvebulia da Tavisuflad moZraobs, marcxena _ doinjiT.
musikaluri zoma _ 4/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqti _ oTxi Cveulebrivi nabiji (nabiji iwyeba marjvena fexiT).
meore taqti _ `rTula winsvla~ marjvena da marcxena fexiT.
momdevno taqtze ileTi iwyeba Tavidan.
sada muxlura winsvla(ix. qarTulis ileTTa aRwera)
daxveviT bruni
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ II poziciaSi _ jer moixreba marcxena, Semdeg _ marjvena.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marcxenis win da marcxniv. erTdroulad naxevari
bruni marcxniv.
Tvla ori _ marjvena fexiT mcire naxtomi naxevari bruniT marcxniv. erTdroulad
muxlis saxsarSi moixreba marcxena da muxliT ise gaitaneba win, rom marcxenis terfi mox-
vdes marjvenis muxlTan.
Tvla sami _ marcxena fexiT Cveulebrivi nabiji win. erTdroulad sxeulis simZime ga-
dainacvlebs marcxenaze, marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla oTxi _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da ise gaitaneba win, rom marjve-
nis terfi moxvdes marcxenis muxlTan. erTdroulad marcxenaze mcire naxtomi da odnav
moixreba muxlis saxsarSi.
erT taqtSi sruldeba ori `sada muxlura~ (marjvena da marcxena fexiT. marjvena fexiT
_ marcxniv bruni).
mTiuluri
svlebi
sada muxlura winsvla
(ix. qarTulis ileTTa aRwera)
muxlura ori nabijis damatebiT
ileTs, sada muxlurasagan~ gansvavebiT, win ori nabiji emateba da or taqtSi sruldeba.
xelebi _ pirvel taqtze Tavisuflad moZraoben, meoreze _ erTi xeliT mkerddaxu-
ruli mdgomareoba, meore welTan moxrili an erTi gangaSlili, meore _ doinjiT.
muxlura wvivmoqneviT
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ mkerddaxuruli mdgomareobidan cvla.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win, erTdroulad marcxena, gaWimuli
fexis wveriT, gaitaneba win _ haerSi.
328
Tvla ori _ marjvena fexze mcire naxtomi, erTdroulad marcxena wvivis moqneviT mux-
lis saxsarSi moixreba marcxena fexi.
momdevno taqtze ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori
frenmuxlura
frenmuxlura igive muxluraa ori nabijis damatebiT:~ meore taqtis Tvla ori _ fex-
is muxlis saxsarSi moxrisas, sruldeba maRali zextomi (`frenmuxluras~ dros SeiZleba
Sesruldes `sada muxlura winsvla~ da `muxlura wvivmoqneviT~).
xelebi _ Tavisufli moZraoba.
rTula winsvla
(ix. qarTulis ileTTa aRwera)
Wdobili winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ muxlSi moxrili marjvena fexiT nabiji marjvniv.
Tvla ori _ muxlSi moxrili marcxena fexi miedgmeba marjvenas.
xelebi _ ganmklavidan TandaTanobiT mkerddaxuruli mdgomareoba (marjvena fexiT
Sesrulebisas win marjvena mklavia, marcxenaTi _ marcxena).
meore taqtis Tvla erTi _ 1/4 bruniT marjvena fexiT nabiji win da marjvniv. erTdrou-
lad sxeulis simZime gadava marjvenaze, ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks.
xelebi _ gangaSlili, TiTebi Tavisuflad, nebiT zemoT.
Tvla ori _ marcxena fexi moSordeba iataks, moixreba muxlis saxsarSi da ise gaitaneba
muxliT win, rom marcxenis terfi marjvenis muxlTan moxvdes. sxeulis marjvniv brunvi-
sas, marjvenaze mcire waxtomi da muxlis saxsarSi odnav moxra.
xelebi _ xelsarTavi ceris gadacilebiT _ Sebruneba 180 º-iT.
momdevno taqtze ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
329
Wdobxtomili winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ rogorc Wdobili winsvlisas~ (ileTis marjvena fexiT Sesrulebisas, pirvel
taqtze, win marcxena mklavia).
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexi moSordeba iataks, gadainacv-
lebs marcxenis win _ marcxniv da daidgmeba mTeli terfiT. erTdroulad moixreba muxlis
saxsarSi marcxena.
Tvla ori _ marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da daidgmeba sxeulis gaswvriv. erT-
droulad marjvena moSordeba iataks da, gaWimuli fexis wveriT, gaitaneba win _ haerSi.
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexze mcire zextom-daxtomi: zextomisas marjvena
fexi moSordeba iataks da moixreba muxlis saxsarSi, daxtomisas _ isev gaimarTeba.
Tvla ori _ icvleba fexebis mdgomareoba: daidgmeba marjvena fexi, marcxena moSor-
deba iataks da gaitaneba win _ haerSi.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
qriala winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia (ergcerebi).
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexiT mokle nabiji win _ ergceri.
Tvla ori _ marcxena fexis win gadadgma da rigrigobiT ergcerze sriali.
Wdobili gverdze svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia (ergcerebi).
xelebi _ II pozicia, marjvena _ moxrili.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexiT mokle nabiji win da marjvniv.
Tvla ori _ marcxena fexiT nabiji marjvenis ukan da marjvniv da a.S.
`Wdobili gverdze svla~ sruldeba ergcerebze an cerebze.
quslgakvriT ukusvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia.
xelebi _ I an II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan, erTdroulad marcxena
_ win (dasasrul, marcxena fexis qusli dgas marjvenis wverTan).
Tvla da _ yovna.
330
Tvla ori _ marcxena fexi quslidan ergcerze srialiT moZraobs ukan, marjvena _ win.
Tvla da _ fexebi ergcerebze srialiT Seicvlian mdgomareobas.
momdevno taqtze ileTi iwyeba marcxena fexiT.
`quslgakvriTi ukusvla~ iwyeba marcxena fexiT da sruldeba adgilze _ gasmis magivrad.
sawyisi erTi da ori da
Cakvrebi
sada Cakvra
sawyisi mdgomareba _ fexis I pozicia.
xelebi _ I poziciidan mkerddaxuruli mdgomareoba da isev I pozicia (fexis moZraobis
Sesabamisad xan erTi xelia gulmkerdTan, xan _ meore).
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marcxena fexze mcire daxtomi, erTdroulad marjvena qusliT dadgma
marcxenis wverTan.
Tvla ori _ marcxena fexze mcire daxtomi. erTdroulad marjvena moixreba muxlis
saxsarSi da ceriT daidgmeba marcxenis wverTan.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori
daxuruli Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ rogorc `sada Cakvrisas.~
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marcxena fexze mcire daxtomi. erTdroulad marjvena Sebrundeba fexis
wveriT marjvniv da qusliT daidgmeba marcxenis wverTan.
Tvla ori _ mcire daxtomi marcxena fexze. erTdroulad marjvena moixreba muxlis
saxsarSi, Sebrundeba muxliT marcxniv da ceriT daidgmeba marcxenis wverTan.
momdevno taqtidan ileTi sruldeba marcxena fexiT.
gaxsnili (Ria) Cakvra
gaxsnili Cakvra `daxuruli Cakvris~ msgavsia, mxolod _ Tvla ori _ marjvena fexi
wveriT daidgmeba marcxena terfis wina nawilTan.
xelebi _ rogorc `sada Cakvrisas.~
331
wvivqnevCakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ rogorc `sada Cakvrisas.~
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marcxena fexze mcire daxtomi. erTdroulad marjvena qusliT daidgmeba
marcxenis wverTan.
Tvla ori _ marcxena fexze mcire zextom-daxtomi: zextomisas marjvena moSordeba
iataks da muxlSi moixreba, daxtomisas isev gaimarTeba.
momdevno taqtidan ileTi sruldeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori
wvivmoqneviT da cerdgomiT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marcxena fexze mcire daxtomi. erTdroulad marjvena qusliT daidgmeba
marcxenis wverTan.
Tvla ori _ marcxena cerze Sextoma, erTdroulad moixreba muxlis saxsarSi marjvena
fexi da wviviT gaitaneba ukan.
momdevno taqtis Tvla erTi _ daxtoma marjvena fexis terfze, erTdroulad marcxena
gaitaneba win da qusliT daidgmeba marjvenis wverTan.
Tvla ori _ marjvena cerze Sextoma, marcxenis muxlis saxsarSi ukan moxra.
sawyisi erTi ori
fexSlili Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis IV pozicia (ergcerebi), muxlebi odnav moxrili.
xelebi _ xanjalze.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ daxtomi ergbuqniT, marjvena fexi daidgmeba marcxena terfis win.
Tvla ori _ mxrebis siganeze cerebze Sedgoma, orive qusli Sebrunebulia gareT. nax-
evradmoxrili muxlebi SeerTebulia.
momdevno taqtidan moZraoba sruldeba marcxena fexiT.
332
sawyisi erTi ori
Wdobili Cakvra
`Wdobili Cakvra~ adgilze Sesrulebuli `Wdobxtomila winsvlaa.~
ganbijiT Cakvra
pirveli varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ daSvebuli, xanjalze an II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. marcxena ergceriT Ta-
visuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexi miedgmeba marjvenas. erTdroulad ergbuqniT daxtoma.
meore taqtis Tvla erTi _ cerebze Sedgoma, erTdroulad fexebis muxlis saxsarSi ga-
marTva.
Tvla ori _ marjvena terfze daxtoma, erTdroulad marcxena fexis gamarTva da win _
haerSi gatana.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
meore varianti
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marjvniv, marcxena ergceriT exeba
iataks.
Tvla ori _ gamarTuli marcxena fexi qusliT daidgmeba marjvenis wverTan, marcxena
fexis wveri Sebrunebulia marcxniv.
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexis qusli zeaiweva, Sebrundeba marcxniv da,
muxlSi moxrili, ceriT daidgmeba marjvenis wverTan. erTdroulad marjvena quslis dak-
vra.
Tvla ori _ marjvena quslis dakvra. erTdroulad marcxena gaimarTeba muxlis sax-
sarSi da gaitaneba win _ haerSi.
xelebi _ xanjalze.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
333
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
ganbijiT da fexSliT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marjvniv da muxlis saxsarSi odnav
moxra. gamarTuli marcxena fexi terfiT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexi gadainacvlebs marjvenis win da marjvniv. erTdroulad
orive fexze daxtoma, fexis wverebis gareT Sebruneba da muxlis saxsarSi naxevrad moxra.
xelebi _ I pozicia.
meore taqtis Tvla erTi _ mxrebis siganeze cerebze Sedgoma: quslebi Sebrunebulia
gareT, naxevradmoxrili muxlebi _ SeerTebuli.
Tvla ori _ marjvena fexze daxtoma, erTdroulad marcxenis gamarTva da win _ haerSi
gatana.
xelebi _ II pozicia (Sesabamisad).
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
fexSliTa da ganbijiT Cakvra
`fexSliTa da ganbijiT Cakvra~ igive `ganbijiTa da fexSliT Cakvraa.~
gadanacvlebulia ileTSi Semaval moZraobaTa Tanmimdevroba (jer _ `fexSliT Cakvra,~
Semdeg _ `ganbiji~).
Wrili Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT gadaidgmeba nabiji win da marjvniv. erT-
droulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze da odnav moixreba muxlis saxsarSi.
adgilze darCenili gamarTuli marcxena fexi terfiT Tavisuflad exeba iataks.
xelebi _ I pozicia.
Tvla ori _ gamarTuli marcxena fexi qusliT Tavisuflad daidgmeba marjvenis win da
marjvniv.
xelebi _ I pozicia.
334
meore taqtis Tvla erTi _ daxtoma marcxena fexze. erTdroulad marjvenis marcxenis
ukan ergceriT Tavisuflad dadgma. orive fexis muxlis saxsarSi moxra.
xelebi _ II pozicia.
Tvla ori _ marjvena fexze daxtoma, erTdroulad marcxenis gamarTva da win gatana.
xelebi _ I pozicia.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
iribi Wrili Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji win da marjvniv.
Tvla ori _ marcxena fexiT nabiji win da marjvniv.
xelebi _ I pozicia.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji win da marjvniv, fexi daidgmeba mTe-
li terfiT an qusliT (arsebobs iribi Wrili Cakvris ori erTmaneTisagan gansxvavebuli
varianti).
xelebi _ I pozicia.
Tvla ori _ marjvena fexis terfze srialiT waxtomi. erTdroulad marcxena ergce-
riT daidgmeba marjvenis ukan da marjvniv (fexebi moxrilia muxlis saxsarSi).
xelebi _ II pozicia ( Sesabamisad).
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
xlarTula Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexi terfiT (an qusliT) daidgmeba
marcxena fexis win da marcxniv. erTdroulad marcxena moSordeba iataks da moixreba mux-
lis saxsarSi.
335
Tvla ori _ marcxena fexi daidgmeba ergceris dakvriT.
meore taqtis Tvla erTi _ naxtomi _ marjvena fexi daidgmeba mTeli terfiT, marcxena
moixreba muxlis saxsarSi da moSordeba iataks.
Tvla ori _ ileTi iwyeba marcxena fexiT.
ileTis marjvena fexiT Sesrulebisas gulmkerdTan, marcxena xelia, marcxeniT _ marj-
vena.
sawyisi erTi ori erTi
I taqti II taqti
cerileTebi
tyupcerSedgomi
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ daSvebuli, xanjalze an II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ terfis dakvra da erTdroulad orives muxlis saxsarSi moxra.
Tvla ori _ mcire zextomi, orive fexis muxlis saxsarSi gamarTva, cerebze Sedgoma.
sawyisi erTi ori
cerileTze Sedgomi
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ rogorc tyupcerze Sedgomisas.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi __ terfebis dakvra da erTdroulad orives muxlis saxsarSi mcired moxra.
Tvla ori _ mcire zextomi, marcxena fexis cerze Sedgoma, erTdroulad marcxena moS-
ordeba iataks da mTlianad moixreba muxlis saxsarSi.
Semdegi taqtidan marcxena fexis cerze Sedgoma da a.S.
sawyisi erTi ori
336
fexSlili cerSedgomi(ix. fexSlili Cakvris aRwera)
WdobcerSedgomi
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ rogorc `tyupcerze Sedgomisas~.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ terfebis dakvra, erTdroulad orive fexis muxlis saxsarSi mcired moxra.
Tvla ori _ mcire zextomi. erTdroulad fexebis gadaWdoba _ marjvena gaitaneba win
da marcxniv, marcxenis _ ukan da marjvniv. orive fexis muxlis saxsarSi gamarTva da cere-
bze Sedgoma.
Semdegi taqtidan, fexebis gadaWdobisas, win gaitaneba marcxena fexi da a.S.
sawyisi erTi ori
cerebze ordakvriT ukusvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia maRali ergcerebze.
xelebi _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis ukan naxevari terfiT gadadgma da ceriT dadgma.
Tvla ori _ marcxena fexis ukan mTeli terfiT gadadgma, ceriT dadgma da a.S.
sawyisi erTi ori
cerebze xtomi
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia maRal ergcerebze.
xelebi _ zeganmklavi, II an III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ zextomi. orive fexis muxlis saxsarSi moxra.
Tvla ori _ fexebis muxlis saxsarSi gamarTva, orive fexis terfze daxtoma da a.S.
sawyisi erTi ori
337
WdobcerdgomiT xtomi
`WdobcerdgomSi xtomi~ gadaWdobili fexebiT cerebze xtomia.
sawyisi erTi ori
brunvebi
calfexze bruni
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
marjvniv brunvisas taqtis winaTvla da _ gamarTuli marjvena fexis ergcerze aweva,
erTdroulad marcxenis muxlis saxsarSi ise moxra, rom terfiT Seexos marjvenis wvivs.
zetani odnav Sebrundeba marcxniv (marjvena mxari winaa. sxeulis simZime mTlianad gadata-
nilia marjvenaze).
Tvla erTi-ori _ zetanis moqneva marjvniv, marjvena fexis ergcerze erTi sruli bru-
ni marjvniv da marcxenis sawyis mdgomareobaSi dadgma. aseve Sesruldeba marcxniv bruni
marcxena fexze. dasaSvebia erT taqtSi ori sruli bruni, aseve bruni haerSi zextomisas
(haerSi brunvisas orive fexi gamarTulia muxlis saxsarSi).
xelebi _ II poziciidan (marjvena _ mkerddaxuruli, marcxena _ gangaSlili) mkerddax-
uruli mdgomareobis gavliT II pozicia (marcxena _ mkerddaxuruli, marjvena – gangaSlili).
sawyisi erTi-ori
calcerze bruni
`calcerze bruni~ `calfexze brunisagan~ imiT gansxvavdeba, rom ergceris nacvlad
fexi iataks ceriT exeba (ceri fexis moxril TiTebze dgomas niSnavs. am dros zetanis
simZime cers eyrdnoba).
cerebze bruni
sawyisi mdgomareoba _ fexebi gadaWdobilia da iataks cerebiT exeba (marjvniv mar-
jvena fexis win, marcxniv brunvisas _ marcxenis win).
xelebi _ qveganmklavi, xelebi xanjalze; zeganmklavi an II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis odnav marjvniv ceriT dadgma, erTdroulad sxeulis
simZime gadainacvlebs marjvenis cerze.
Tvla ori _ marcxena fexis odnav marcxniv gadanacvleba da ceriT dadgma.
338
erTi-ori
samdakvriTi bruni
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT naxevari nabiji ukan _ marjvniv da ergceriT dadgma. erT-
droulad zetaniT naxevari bruni marjvniv.
Tvla da _ gamarTuli marcxena fexiT naxevari nabiji marjvenis win _ marjvniv da
ergceriT dadgma. erTdroulad zetaniT naxevari bruni marjvniv.
Tvla ori _ marjvena fexi miedgmeba marcxenas (III pozicia).
Tvla da _ yovna.
`samdakvriTi brunisas~ zetani Semobrundeba marjvniv 3600-iT _ erTi sruli bruni mar-
jvniv. aseve Sesruldeba marcxniv bruni.
terfdakvriT bruni
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexiT naxevari nabiji ukan _ marjvniv da ergceriT
dadgma. erTdroulad zetaniT bruni marjvniv.
Tvla da _ gamarTuli marcxena fexiT naxevari nabiji marjvenis win _ marjvniv da
ergceriT dadgma. erTdroulad zetaniT naxevari bruni marjvniv.
Tvla ori _ marjvena fexiT naxevari nabiji ukan _ marjvniv da ergceriT dadgma. zetani
Sebrundeba meoTxediT marjvniv.
Tvla da _ marcxena terfis marjvena fexis win _ erT nabijze dakvra (fexebi moixreba
muxlis saxsarSi).
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT da sruldeba marcxniv bruni.
muxlebze bruni
sawyisi mdgomareoba: fexi _ marcxena muxlze dgomi.
xelebi _ marcxena _ mkerddaxuruli, marjvena _ gangaSlili.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ naxevari bruni marcxniv, marjvena fexis muxli exeba iataks (naxevarbruni
orive muxlze).
Tvla ori _ brunis meore naxevari _ marjvena muxlze dgomi, muxlSi moxrili marcx-
ena mTeli terfiT exeba iataks (muxlze brunvis Semdeg fexebi icvlis mdgomareobas).
muxlebze bruni sruldeba marjvnivac.
339
sawyisi erTi ori
muxlebze gadabmuli bruni
sawyisi mdgomareoba: fexi _ marjvena muxlze dgomi, muxlSi moxrili marcxena ter-
fiT exeba iataks.
xelebi _ rogorc `muxlze brunvisas.~
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marcxena muxliT exeba iataks. terfi ukan daiwevs da uaxlovdeba marjve-
nis wvivs.
Tvla da _ orive fexis muxlze naxevari bruni marcxniv.
Tvla ori _ orive muxlze marcxniv brunis meore naxevari _ marcxena muxli moSor-
deba iataks, marjvena isev muxlze rCeba.
Tvla da _ yovna.
sawyisi erTi da ori da
yazbeguri // moxeuri
svlebi
quslgadagorebiTi
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ mkerddaxuruli (marjvena fexiT Sesrulebisas gulmkerdTan gaitaneba mar-
cxena xeli, marcxeniT _ marjvena).
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT naxevari nabiji win da qusliT dadgma, erTdroulad iat-
aks moSordeba marcxenis qusli (marcxena fexi ergcerze Sedgeba).
Tvla ori _ marjvena fexis quslidan TandaTanobiT mTel terfze dadgma, erTdrou-
lad marcxena muxlis saxsarSi moxra.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
340
sawyisi erTi ori
quslgadagorebiT svla naxtomiT
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ rogorc `quslgadagorebiT winsvlisas.~
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marcxena fexiT ergceridan waxtomi. erTdroulad marjvena fexis muxlis
saxsarSi moxra da qusliT dadgma.
Tvla ori _ quslidan mTel terfze marjvena fexis dadgma.
Semdegi taqtidan ileTi sruldeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori
quslgadagorebiT svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ rogorc `quslgadagorebiT winsvlisas.~
musikaluri zoma _ 2/4.
taqtis wina Tvla da _ marcxena fexiT ergceridan waxtomi, erTdroulad iataks moS-
ordeba marjvena terfi, gaitaneba pirdapir da wvivi moiqneva marcxenis win.
Tvla erTi _ marjvena fexis quslis naxevari nabijiT marcxenis win dadgma.
Tvla ori _ marjvena fexis quslidan mTeli terfiT dadgma, erTdroulad muxlis sax-
sarSi marcxena fexis moxra.
momdevno taqtidan ileTi sruldeba marcxena fexiT.
sawyisi da erTi ori
341
quslgadagorebiT svla ukucerdakvriT
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ mkerddaxuruli (marjvena fexiT Sesrulebisas gulmkerdTan gaitaneba mar-
cxena xeli, marcxeniT _ marjvena).
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT naxevari nabiji win da qusliT dadgma. erTdroulad mar-
cxeniT ergcerze Sedgoma.
Tvla ori _ marjvena fexis quslidan mTel terfze dadgma, erTdroulad marcxenis ce-
ris marjvenis ukan dakvra.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori
muxlura ori nabijis damatebiT
(ix. mTiuluris ileTTa aRwera)
moxeuri rTula
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ marjvena fexiT Sesrulebisas gulmkerdTan marjvena xelia, marcxeniT _mar-
cxena.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis mTeli terfiT dakvra. erTdroulad marcxena moixreba
muxlis saxsarSi da wviviT gaitaneba ukan.
Tvla ori _ yovna.
Tvla sami _ muxlSi moxrili marcxena fexis ergceriT win dadgma.
Tvla oTxi _ sxeulis simZime gadainacvlebs marcxena fexis ergcerze. erTdroulad
gamarTuli marjvena mTel terfze srialiT miedgmeba marcxenas.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori sami oTxi
moxeuri qriala
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ qveganmklavi an II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis ergceriT win dadgma. erTdroulad adgilze darCenili
marcxenis ergcerze aweva.
342
Tvla ori _ marcxena fexis naxevari terfiT win gadadgma. erTdroulad marjvena fexis
terfze daSveba da a.S.
SeniSvna: `moxeuri qriala~ cekva `yazbegurSi~ qalis ZiriTadi svlaa.
qusldakvriT ukusvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ caliT qveganmklavi, meoreTi _ doinji.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ muxlSi moxrili marjvena fexiT nabiji ukan ergcerze, marcxena _ gamar-
Tuli.
Tvla da _ marcxena fexi terfze srialiT moZraobs ukan.
Tvla ori _ marjvena quslis dakvra da terfiT dadgma.
Tvla da _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi da ori da
Cakvrebi
Wrili Cakvra
pirveli varianti (ix. mTiuluri _ `Wrili Cakvra~).
meore varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ mkerddaxuruli mdgomareoba.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexis qusliT marcxenis win naxevari
nabijiT dadgma. erTdroulad marcxena mcired moixreba muxlis saxsarSi.
Tvla ori _ daxtoma marjvena fexze. erTdroulad marcxena terfis marjvenis ukan da
marjvniv dadgma (orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi).
meore taqtis Tvla erTi _ daxtomi marcxena fexze. erTdroulad marjvena qusliT win
naxevari nabiji (marjvena fexi gamarTulia, marcxena odnav moxrilia muxlis saxsarSi).
Tvla ori _ daxtomi marjvena fexis mTel terfze. erTdroulad muxlis saxsarSi moix-
reba marcxena da moSordeba iataks.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
343
mesame varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ mkerddaxuruli mdgomareoba.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba erT-naxevar taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexis terfiT win da marcxenis ceriT marjvenis
ukan dadgma (orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi).
Tvla ori _ marcxena fexze daxtoma. erTdroulad marjvenis quslze srialiT win da
marjvniv gatana (marjvena gamarTulia, marcxena moxrilia muxlis saxsarSi).
meore taqtis Tvla erTi _ fexebis mdgomareobis Secvla.
Tvla ori _ ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori erTi
I taqti II taqti
meoTxe varianti (`Wrili Cakvra zextomiT~)
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ II pozicia an mkerddaxuruli.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ zextomi _ orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi, mar-
jvena gatanilia win, marcxena _ ukan. zextomisas, sasurvelia, haerSi Sesruldes orive
terfis moqnev-gaqneva.
Tvla ori _ daxtoma marjvena terfze. erTdroulad marcxena fexis qusli daidgmeba
marjvenis win da odnav marcxniv (marjvena moxrilia muxlis saxsarSi, marcxena _ gamar-
Tuli).
meore taqtis Tvla erTi _ daxtoma marcxena fexis terfze. erTdroulad marjvena
ceriT daidgmeba marcxenis ukan da marcxniv (orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi).
Tvla ori _ daxtoma marjvena fexis terfze. erTdroulad marcxenis win gatana da
qusliT dadgma (marjvena fexi moxrilia muxlis saxsarSi, marcxena _ gamarTuli).
momdevno or taqtze ileTi sruldeba piriqiT (naxtomisas win marcxenaa, ukan _ mar-
jvena).
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
344
xlarTula Cakvra
(ix. mTiuluris ileTTa aRwera)
Wrili Cakvra brunviT
pirveli varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT Cveulebrivi nabiji win. erTdroulad
sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze, marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks
(marjvena fexi moxrilia muxlis saxsarSi, marcxena _ gamarTuli).
Tvla ori _ gamarTuli marcxena fexi qusliT daidgmeba marjvenis win (marjvena fexi
muxlSi moxrili rCeba).
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexiT daxtomi. erTdroulad marjvena ceriT
daidgmeba marcxena fexis ukan da marcxniv (orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi).
Tvla ori _ marcxena fexze naxevari bruni marjvniv. erTdroulad marjvena gaimar-
Teba muxlis saxsarSi da qusliT daidgmeba marcxenis win.
momdevno ori taqti _ igive meore mxares (zetanis erT srul Semobrunebas sWirdeba
ileTis orjer Sesruleba).
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
meore varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ mkerddaxuruli mdgomareoba.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba erT-naxevar taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji ukan da marjvniv. erTdroulad
zetani Sebrundeba marjvniv (orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi).
Tvla ori _ marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da qusliT daidgmeba marjvena
fexis win (marjvena fexi muxlSi moxrili rCeba).
meore taqtis Tvla erTi _ daxtoma marcxena fexis terfze, erTdroulad zetani meo-
TxediT Sebrundeba marjvniv, marjvena fexi ki ceriT daidgmeba marcxenis ukan da marcxniv.
Tvla ori _ ileTi iwyeba Tavidan.
ileTis erTxel Sesrulebisas zetaniT naxevari bruni.
meore taqtis yoveli Tvla erTi _ xelebis mkerddaxuruli mdgomareoba (gulmker-
dTan yovelTvis marjvena xelia).
345
sawyisi erTi ori erTi
I taqti II taqti
arsebobs brunvis sxva variantic:
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi, ceriT dadgmis nacvlad, moixreba muxlis
saxsarSi da wvivis ukan moqneviT moSordeba iataks. am dros bruni ufro swrafia _ erTxel
Sesrulebisas erTi sruli bruni marjvniv.
am variantis Sesrulebisas _ meore taqtis Tvla erTi _ marjvena xeli qveganmklaviT
gaiqneva marjvniv, marcxena moixreba idayvis saxsarSi da gaitaneba ukan.
sawyisi erTi ori erTi
I taqti II taqti
xlarTula Cakvra brunviT
pirveli varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba oTx taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexis marcxenis win da marcxniv
dadgma. erTdroulad marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi da moSordeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexis ergceris dakvriT dadgma.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da ergceriT daidg-
meba marcxenis fexis marjvniv naxevari nabijiT (muxlSi moxrili marcxena fexi adgilze
rCeba).
Tvla ori _ muxlSi moxrili marcxena fexi sruli nabijiT ergceriT daidgmeba marjve-
nis win.
xelebi _ mkerddaxuruli mdgomareoba (win gulmkerdTan jer marcxena xelia, Semdeg
_ marjvena).
mesame taqtis Tvla erTi _ marcxena terfze daxtomi da zetanis naxevrad marjvniv
Sebruneba. erTdroulad marjvena gaimarTeba muxlis saxsarSi da qusliT daidgmeba marcx-
enis win (sxeulis simZime marcxena fexzea).
Tvla ori _ gamarTuli marjvena fexis ergceriT dadgma erTdroulad naxevari bruni
marjvniv, marcxena moixreba muxlis saxsarSi da terfiT Seexeba marjvenis wvivs.
xelebi _ qveganmklavi.
meoTxe taqtis Tvla erTi _ marcxena fexi terfis dakvriT daidgmeba marjvenis gver-
diT. erTdroulad marjvenis muxlis saxsarSi moxra.
Tvla ori _ marjvena fexis terfis dakvriT marcxenis gverdiT dadgma.
xelebi _ orive daSvebuli.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
346
sawyisi erTi ori erTi ori erTi ori erTi ori
I taqti II taqti III taqti IV taqti
meore varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba oTx taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexi mTeli terfiT daidgmeba mar-
cxenis win da marcxniv. erTdroulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi da moSordeba iat-
aks.
Tvla ori _ marcxena fexis ergceris dakvriT dadgma.
xelebi _ mkerddaxuruli mdgomareoba (gulmkerdTan marcxena xelia).
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da ergceriT daidg-
meba marcxena fexis marjvniv naxevari nabijiT (muxlSi moxrili marcxena fexi adgilze rCe-
ba).
Tvla ori _ muxlSi moxrili marcxena fexi ergceriT daidgmeba marjvena fexis win sru-
li nabijiT.
xelebi _ mdgomareobis Secvla (gulmkerdTan marjvena mklavia).
mesame taqtis Tvla erTi _ marjvena terfze daxtomi, marcxenis muxlis saxsarSi
gamarTva, qusliT marjvenis win da marcxniv dadgma.
Tvla ori _ orive fexis terfze daxtomi, fexebi moxrilia muxlis saxsarSi da mxrebis
siganeze gatanilia fexis wverebiT gareT.
xelebi _ inarCuneben pirveli taqtis mdgomareobas.
meoTxe taqtis Tvla erTi _ mcire zextomi da marjvniv, marjvena fexis ergcerze, sru-
li bruni. marcxena fexi terfiT marjvenis wvivs exeba.
Tvla ori _ marcxena fexis mTeli terfiT marjvenis gverdiT dadgma.
xelebi _ marjvniv bruni _ marjvena xelis zeviT da marjvniv gaqneva.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
sawyisi erTi ori erTi ori erTi ori erTi ori
I taqti II taqti III taqti IV taqti
terfdakvriT cerSedgomi
pirveli varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexis win _ marjvniv _ naxevari terfiT gadadgma da mTeli ter-
fiT dakvra. orive fexis muxlis saxsarSi odnav moxra.
Tvla ori _ marjvena fexis imave manZiliT ukan gadmonacvleba da cerebze Sedgoma.
marjvena fexi moxrilia muxlis saxsarSi, marcxena _ gamarTuli.
momdevno taqtidan ileTi sruldeba marcxena fexiT.
347
sawyisi erTi ori
meore varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ ganmklavi an xanjalze.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi naxevari terfiT gadaidgmeba win _ mar-
jvniv da daikvreba mTeli terfiT. orive fexi odnav moixreba muxlis saxsarSi.
Tvla ori _ yovna.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexis mTeli terfiT ganmeorebiT dakvra.
Tvla ori _ marjvena fexis naxevari terfiT ukan gadmonacvleba da cerebze Sedgoma
(pirveli varianti).
momdevno taqtidan ileTi sruldeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori erTi ori
g a d a W r a
pirveli varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi gadaidgmeba win. erTdroulad sxeulis simZime
gadainacvlebs marjvenaze, ukan darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ zetanis marjvniv Sebruneba da marcxena fexis terfiT marjvenis win dadg-
ma: erTmaneTTan daaxloebuli terfebi Sebrunebulia fexis wverebiT gareT, orive fexi
moxrilia muxlis saxsarSi.
xelebi _ qvedaSvebuli.
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena quslis dakvra. erTdroulad marjvena fexis
qusliT marjvniv Sebruneba da cerebze Sedgoma. orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi.
marjvena qusli moSorebulia iataks, marcxena ki mTeli terfiT exeba.
xelebi _ II pozicia (moixreba marjvena).
Tvla ori _ marcxena fexis quslis odnav marcxniv Sebruneba da dakvra. erTdroulad
marjvena qusli Sebrundeba marcxniv. marjvena gaimarTeba muxlis saxsarSi da daidgmeba
qusliT. zetani mTlianad Sebrundeba marjvniv.
xelebi _ ganmklavi.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan da sruldeba meore mxares.
348
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
meore varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexze zetanis meoTxediT marjvniv Sebruneba
_ marcxena fexi mTeli terfiT daidgmeba marjvena fexis win, terfebi erTmaneTTan daax-
loebulia da Sebrunebulia fexis wverebiT gareT, orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi.
xelebi _ daSvebuli mdgomareobidan win gadajvaredindeba.
Tvla ori _ marcxena fexis quslis dakvra. erTdroulad marjvena fexis qusliT marj-
vniv Sebruneba da cerebze Sedgoma. orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi. marjvena fexis
qusli moSorebulia, marcxena ki mTeli terfiT exeba iataks.
xelebi _ II pozicia (moixreba marjvena).
meore taqtis Tvla erTi _ odnav marcxniv Sebrunebuli marcxena quslis dakvra. erT-
droulad marjvena ise moixreba muxlis saxsarSi, rom marjvena fexis terfi marcxena fexis
muxlis simaRleze moxvdes. zetani Sebrundeba meoTxediT marjvniv.
Tvla ori _ marjvena fexi terfiT daidgmeba marcxenis win: marjvena fexi moxrilia
muxlis saxsarSi, marcxena _ gamarTuli (sxeulis simZime gadatanilia marjvenaze).
xelebi _ daubrundeba qvedaSvebul mdgomareobas.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan da sruldeba meore mxares.
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
ganze svlebi
WdobcerdakvriT gverdze svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ xanjalze. yoveli Tvlisas mxrebis rigrigobiT awev-daweva.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
349
Tvla erTi _ marjvena fexis marcxenis win da mTeli terfiT dadgma. erTdroulad mar-
cxena moixreba muxlis saxsarSi da ceriT daidgmeba marjvenis ukan da marjvniv.
Tvla ori _ marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da ceriT daidgmeba marcxenis
win da marcxniv.
momdevno taqtze ileTi iwyeba Tavidan.
sawyisi erTi ori
Wdobili gverdze svla Wrili CakvriTa da fexcvliT
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia, ergbuqni.
xelebi _ xanjalze.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba oTx taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT naxevari nabiji win da marjvniv (erg-
buqni _ IV pozicia).
Tvla ori _ marcxena fexiT sruli nabiji marjvenis ukan da marjvniv (ergbuqni _ III
pozicia).
meore taqti _ pirvel taqtze Sesrulebuli moZraoba.
mesame taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da daidgmeba mar-
cxenis win. marcxena fexi inarCunebs imave mdgomareobas.
Tvla ori _ daxtomi marjvena terfze. erTdroulad marcxena fexi ceriT daidgmeba
marjvenis ukan da marjvniv (orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi).
meoTxe taqtis Tvla erTi _ marcxena fexis terfze daxtoma. erTdroulad marjvena
gaimarTeba muxlis saxsarSi da qusliT daidgmeba marcxenis win (marjvena fexi gamarTulia
muxlis saxsarSi, marcxena_ moxrili).
Tvla ori _ marjvena fexis ukan moZraoba da mTel terfze daxtoma, erTdroulad mar-
cxenis muxlis saxsarSi moxra.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT da moZraobac marcxnivaa.
sawyisi erTi ori erTi ori erTi ori erTi ori
I taqti II taqti III taqti IV taqti
350
ferxuli
xelebis mdgomareoba
xelixelCakidebuli _ xelebi ZiriTadad qvedaSvebuli (iSviaTad zemklavi), aseve
moxrili da idayvebSi SeerTebuli mxrebis simaRleze. iSviaTia nekebiT Cakidebuli (axasi-
aTebs mxolod megrul ferxulebs).
xelebiT mxrebze _ marjvena xeli SigniT, marcxena _ gareT.
xelebiT qamrebSi CaWidebuli _ marjvena xeli SigniT, marcxena _ gareT.
xelkavi _ xelixelgayrili mdgomareoba _ sxvadasxva varianti.
fexis moZraobanisarxevi
sawyisi mdgomareoba _ fexis IV pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
pirveli taqti _ sxeulis simZime gadainacvlebs marjvena fexze da zetanic marjvniv
gaqandeba. marcxena fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
meore taqti _ sxeulis simZime gadainacvlebs marcxena fexze da zetanic marcxniv gaqa-
ndeba. marcxena ergceridan daidgmeba mTeli terfiT, marjvenis qusli moSordeba iataks
da a.S.
gaqaneba
sawyisi mdgomareoba _ fexis IV pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadainacv-
lebs marjvenaze, adgilze darCenili marcxena fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi. quslis dakvrasTan erTad mar-
jvena mcired moixreba muxlis saxsarSi.
momdevno taqtze ileTi iwyeba marcxena fexiT _ marcxniv.
sawyisi erTi ori
Cveulebrivi svla
`Cveulebrivi svla~ sruldeba nabijebiT, iwyeba marjvena fexiT da idgmeba taqtis yo-
vel Tvlaze.
fexmidgmiTi svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadainacv-
lebs marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
351
Tvla ori _ marcxena fexi mTel terfze srialiT miidgmeba marjvenasTan. erTdrou-
lad orive fexi odnav moixreba muxlis saxsarSi da a.S.
marcxniv Sesrulebisas ileTi iwyeba marcxena fexiT.
winCakruli
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadava
marjvenaze, marcxena TandaTanobiT moixreba muxlisa da TeZos saxsarSi. marjvenis qusli
odnav moSordeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexis muxlis saxsarSi iribad gamarTva da haerSi marjvenis win
da marjvniv gaqneva. erTdroulad marjvena fexis quslis dakvra da muxlis saxsarSi odnav
moxra.
meore mxares ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori
ukuCakruli
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. erTdroulad sxeulis simZime gadainacv-
lebs marjvenaze, adgilze darCenili marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra da ceriT marjvenis ukan da marjvniv
dadgma. adgilze darCenili marjvena fexis muxlis saxsarSi mcired moxra.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori
cvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis II pozicia (win gatanilia marcxena).
musikaluri zoma _ 2/4
Tvla erTi _ marcxena fexi ergceris srialiT moZraobs ukan. erTdroulad marjvena
ergcerze srialiTve moZraobs win da marcxniv. marjvena ergceriT Tavisuflad exeba iat-
aks.
Tvla ori _ marjvena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan da marjvniv. erTdroulad
ergcerze srialiT win da marjvniv moZraobs marcxena. marcxena ergceriT Tavisuflad
exeba iataks.
352
sawyisi erTi ori
calfa da orfa gasmura
calfa gasmura igive gasmaa (sada an maRali), sruldeba `saferxulo winCakrulis~ Sem-
deg. gasmas erTi fexiT ewodeba calfa gasmura, oriveTi _ orfa gasmura.
wvivmoqneviT muxlura brunviT
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji win, marcxena ergceriT exeba iataks.
xelebi _ Tavs zemoT taSis Semokvra.
Tvla ori _ marjvena fexis terfze mcire waxtomi. erTdroulad marcxena moSordeba
iataks da moixreba muxlis saxsarSi. odnav moixreba muxlis saxsarSi marjvena fexic.
meore taqtis Tvla erTi _ marcxena fexis terfiT dadgma. erTdroulad gamarTuli
marjvenis win _ haerSi gatana.
Tvla ori _ marjvena fexis gaWimuli terfiT haerSi moxra, erTdroulad marcxenaze
naxevari bruni marjvniv.
xelebi _ daSvebuli.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
xlarTula svla zextomiT
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexis qusliT marcxena fexis win da marcxniv dadgma.
erTdroulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi, zetani Sebrundeba odnav marcxniv.
Tvla ori _ marcxena fexis ergceriT dadgma.
meore taqtis Tvla erTi _ zextomi marjvena fexiT, marjvniv gadmonacvleba da mTeli
terfiT dadgma. erTdroulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi, zetani odnav Sebrun-
deba marjvniv.
Tvla ori _ marcxena fexis mTeli terfiT marjvenis win da marjvniv dadgma.
353
sawyisi erTi ori erTi ori
I taqti II taqti
buqnura
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia, sruli buqni.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ buqniT odnavi zextomi. erTdroulad terfebis daSoreba.
Tvla ori _ ergcerebze daxtoma da terfebis quslebiT SeerTeba.
sawyisi erTi ori
`buqnura~ sruldeba I poziciaSic _ muxlebi SeerTebuli.
vaJebi moZraoben gverdze _ xSirad marjvniv.
muxlura winsvla(ix. qarTulis ileTTa aRwera _ sada muxlura winsvla)
rTula winsvla(ix. qarTulis ileTTa aRwera _ rTula winsvla)
sada gasma(ix. qarTulis ileTTa aRwera _ sada sriala gasma)
maRali gasma(ix. qarTulis ileTTa aRwera _ maRali gasma)
Wdobili gasma(ix. qarTulis ileTTa aRwera _ Wdobili gasma)
Cakruli gasma(ix. qarTulis ileTTa aRwera _ Cakruli gasma)
maRalCakruli gasma
sawyisi mdgomareoba _ marcxena fexze dgomi, gamarTuli marjvenis win _ haerSi gatana.
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi. erTdroulad marcxena ergcerze
354
srialiT gadainacvlebs win da odnav moixreba muxlis saxsarSi.
Tvla ori _ marjvena fexi isev gaimarTeba muxlis saxsarSi. erTdroulad marcxena
ergcerze srialiT gadainacvlebs ukan da muxlis saxsarSi gaimarTeba.
Tvla sami _ fexebi Seicvlis mdgomareobas: marcxenis _ win haerSi gatana, marjvenis
terfiT dadgma.
Tvla oTxi _ yovna.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi ori sami oTxi
x o r u m i
Sesasvleli
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ xelixelCakidebuli da daSvebuli an koSkura mdgomareoba (idayvSi moxrili
xelebi winamxrebiT SeerTebuli da zeaweuli. idayvebi mxrebis simaRleze).
musikaluri zoma _ 5/4 an 5/8.
xorumis ileTis umravlesoba sammoZraobiania, amitom taqtic samze iTvleba:
Tvla erTi _ 2/8; Tvla ori _ 1/8; Tvla sami _ 2/8.
Tvla erTis da samis meore mervedi _ ZiriTadad yovnaa. gamonaklisi gasmurebia.
Sesasvlelis moZraobebi ase ganawildeba:
Tvla erTi _ orive fexis quslis dakvra.
Tvla ori _ igive.
Tvla sami _ igive (erT taqtSi terfebiT SeerTebuli quslebi daikvreba samjer).
sasveni
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _5/4 an 5/8.
Tvla erTi _ marjvena fexi terfebze srialiT miidgmeba marcxenasTan.
Tvla ori _ marcxena fexi moSordeba iataks, jer moixreba muxlis saxsarSi, Semdeg
gaWimuli fexis wveriT gaiqneva win _ haerSi. erTdroulad marjvenis qusli Sebrundeba
marcxniv.
xelebi _ xelixelCakidebuli moZraobs win (daaxloebiT 45 º-mde).
Tvla sami _ marcxena fexi mTeli terfiT daidgmeba marcxniv.
xelebi _ moZraobs ukan.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
sasvenis Sesrulebisas mocekvaveTa gverdze, marcxniv an marjvniv gadaadgileba.
Wdobsasvenipirveli varianti
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ xelixelCakidebuli, daSvebuli.
355
musikaluri zoma _ 5/4 an 5/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexi mTeli terfiT daidgmeba mar-
cxenis win da marcxniv.
Tvla ori _ ukan darCenili marcxena fexi gadmoinacvlebs win _ marcxniv da mTeli
terfiT daidgmeba marjvenis gverdiT.
Tvla sami _ fexis wverebi daSorebuli, quslebi _ SeerTebuli.
meore taqtis Tvla erTi _ orive fexis wveri isev SeerTdeba.
Tvla ori _ marcxena fexi jer moSordeba iataks da moixreba muxlis saxsarSi, Semdeg
gaWimuli fexis wveriT gaiqneva win _ haerSi. erTdroulad marjvena fexis qusli Sebrun-
deba marcxniv.
Tvla sami _ marcxena fexi mTeli terfiT daidgmeba marcxniv.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
meore varianti.
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 5/4 an 5/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi gadaidgmeba marcxenis win da marcxniv. er-
Tdroulad sxeulis simZime gadava marjvenaze. zetani mervediT Sebrundeba marcxniv, ad-
gilze darCenili marcxena fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marjvena fexze mervedi bruni marjvniv (qusli Sebrundeba marcxniv). erT-
droulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi da moSordeba iataks.
Tvla sami _ marcxena fexi mTeli terfiT daidgmeba marcxniv.
xelebi _ moZraobs win (45 º-mde).
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi gadaidgmeba marcxenis ukan da marcxniv. er-
Tdroulad sxeulis simZime gadainacvlebs marjvenaze. zetani mervediT Sebrundeba mar-
cxniv, adgilze darCenili marcxena fexi ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marjvena fexze mervedi bruni marcxniv (qusli Sebrundeba marjvniv), erT-
droulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi da moSordeba iataks.
Tvla sami _ marcxena fexi mTeli terfiT daidgmeba marcxniv.
xelebi _ moZraobs ukan.
momdevno taqtze ileTi iwyeba Tavidan.
farula _ malula
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia _ ergbuqni. zetani win gadazneqili, Tavi _
marjvniv.
xelebi _ xelixelCakidebuli, qvewinmklavi.
musikaluri zoma _5/4 an 5/8.
Tvla erTi _ terfebze srialiT fexebi gaiSleba mxrebis siganeze (marjvena naxevari
nabijiT moZraobs marjvniv, marcxena _ marcxniv).
Tvla ori _ marjvena fexi terfebze srialiT odnav miiweva marcxenasaken. erTdrou-
lad muxlSi moxrili marcxena terfiT gadaitaneba marjvena wvivisaken.
Tvla sami _ marjvena fexi umoZraod rCeba, marcxena daidgmeba marjvena terfis win da
marjvniv.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
Coqmalula
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia _ ergbuqni. zetani win gadazneqili, Tavi _
marjvniv.
356
xelebi _ rogorc `farula.~
musikaluri zoma _ 5/4 an 5/8.
Tvla erTi _ terfebze srialiT orive fexi gaiSleba ganze. erTdroulad marcxena fex-
is muxli daeSveba iatakze (Coqva).
Tvla ori _ marjvena fexi terfze srialiT odnav miiweva marcxenisaken. erTdroulad
muxlSi moxrili marcxena moSordeba iataks da terfiT gadaitaneba marjvena wvivisaken.
Tvla sami _ marjvena fexi umoZraod rCeba, marcxena daidgmeba marjvena terfis win da
marjvniv.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
safrTxilo
`safrTxilo~ mosdevs `farulas~.
xelebi _ rogorc `farula~ .
Tvla erTi _ marjvena fexis win gatana da gamarTuli fexis wveriT Tavisuflad dadgma,
marcxena moxrilia muxlis saxsarSi.
Tvla ori _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da daidgmeba marcxenis ukan, muxl-
Si moxrili marcxena adgilze umoZraod rCeba.
Tvla sami _ marcxena fexiT nabiji ukan, fexebi moxrilia muxlis saxsarSi.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
CoqviT muxlmoqnevi
sawyisi mdgomareoba _ fexis IV pozicia.
xelebi _ xelCakidebuli da daSvebuli.
musikaluri zoma _ 5/4 an 5/8.
Tvla erTi _ fexis wverebiT Sebruneba marjvniv. erTdroulad daSveba marcxena fexis
muxlze.
Tvla ori _ naxevari bruni marcxniv da muxlebis mdgomareobis Secvla (iatakze daeS-
veba marcxena muxli).
dabali gasmura
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgomi, marjvena gatanilia win _
haerSi.
xelebi _ xelCakidebuli da zeaweuli.
musikaluri zoma _ 5/4 an 5/8.
gasmurebi samze met moZraobas Seicavs, amitom taqti xuTze iTvleba:
Tvla erTi _ marjvena fexi ergcerebze srialiT Seexeba iataks da gadainacvlebs ukan.
marcxena ergcerebze srialiT moZraobs win.
Tvla ori _ fexebi ergcerebze srialiTve Seicvlian mdgomareobas (win _ marjvena,
ukan _marcxena).
Tvla sami _ fexebi ergcerze srialiT isev Seicvlian mdgomareobas (win _ marcxena,
ukan _ marjvena).
Tvla oTxi _ fexebi isev Seicvlian mdgomareobas im gansxvavebiT, rom marjvena win _
haerSi sawyis mdgomareobaSi gava.
Tvla xuTi _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
357
xtomgasmura
`xtomgasmurisas,~ `dabali gasmisagan~ gansxvavdebiT, yoveli Tvla erTi _ sruldeba
zextomi.
gasmura terfmoqneviT
`gasmura terfmoqneviT~ igive `dabali gasmuraa,~ mxolod mexuTe Tvlaze yovnis nacv-
lad sruldeba marjvena terfis moqnev-gaqneva marcxenis win da marcxniv.
wawolgasmura
`wawolgasmura~ sruldeba `farulas~ Semdeg ukusvlis msgavsad:
xelebi _ xelCakidebuli da zeaweulia.
Tvla erTi _ marjvena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan.
Tvla ori _ marcxena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan.
Tvla sami _ marjvena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan.
Tvla oTxi _ marcxena fexi ergcerze srialiT moZraobs ukan.
Tvla xuTi _ marjvena fexi ergcerze srialiT gadainacvlebs marcxenis win da mar-
cxniv. erTdroulad zetanic meoTxediT marcxniv Sebrundeba.
buqnura
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 5/4 an 5/8.
Tvla erTi _ sruli buqni ergcerebze.
xelebi _ xelCakidebuli _ winmklavi.
Tvla ori _ buqnidan marjvena fexze adgoma (marjvenis muxlis saxsarSi gamarTva da
ergceriT dakvra. erTdroulad marcxenis win _ haerSi gatana).
xelebi _ daSvebuli.
Tvla sami _ icvleba fexebis mdgomareoba: win _ haerSi _ gadis marjvena, ergceriT
idgmeba marcxena da a.S.
pirvel poziciaSi buqnebis Sesrulebisas muxlebi SeerTebulia. buqnura~ SeiZleba Ses-
ruldes III poziciaSic _ gaSlili muxlebiT an gadaWdobili _ gadajvaredinebuli terfe-
biT.
buqnura fexgadgmiT
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia _ buqni. xelebi _ xelixelCakidebuli _
ganmklavi.
musikaluri zoma _ 5/4 an 5/8.
Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexis win _ marjvniv gatana da qusliT Tavisuflad
dadgma.
Tvla ori _ marjvena fexis muxlis saxsarSi moxra da ergceriT marcxena terfis gver-
diT dakvra. erTdroulad moSordeba iataks marcxena terfi.
Tvla sami _ ergceris dakvriT marcxena fexis dadgma.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
`buqnura fexgadgmiT~ sruldeba `farulas~ Semdeg.
358
buqnbruni
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 5/4 an 5/8.
Tvla erTi _ adgilze sruli buqni.
xelebi _ xelixelCakidebuli, qveganmklavi,
Tvla ori _ adgomasTan erTad gamarTul marjvena ergcerze marjvniv sruli bruni.
erTdroulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi da moSordeba iataks.
Tvla sami _ marcxena fexis mTeli terfiT marjvenis gverdiT dadgma.
xelebi _ sxeulis gaswvriv.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
qobuleTuri Cakruli
sawyisi mdgomareoba _ dgoma marcxena fexze, marjvena moxrili da wviviT ukan gat-
anili.
xelebi _ xelixelCakidebuli _ zeaweuli.
musikaluri zoma _ 5/4 an 5/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da qusliT
daidgmeba marcxenis wverTan, marcxena adgilze umoZraodaa.
Tvla ori _ marjvena fexi quslidan ergcerze srialiT moZraobs ukan. erTdroulad
ergcerze srialiT moZraobs win marcxenac da marjvenis wverTan quslze Sedgeba.
Tvla sami _ fexebis erTdroulad mxrebis siganeze gaSla ( IV pozicia).
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi ergcerze srialiT gadmoinacvlebs marcxniv. erT-
droulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi da wvivi gadainacvlebs marjvenis win da marjvniv.
Tvla ori _ marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da gava win _ haerSi. erTdrou-
lad marjvena ergcerze srialiT mcired gadainacvlebs ukan.
Tvla sami _ marcxena fexi mTeli terfiT daidgmeba sxeulis gaswvriv. erTdroulad
marjvena moixreba muxlis saxsarSi da moSordeba iataks.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
sawyisi erTi ori sami erTi ori sami
I taqti II taqti
Caxveuli
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ xelCakidebuli _ zemklavi.
musikaluri zoma _ 5/4 an 5/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marcxena fexis ergcerze mcire naxtomi win. erTdrou-
lad marjvena moixreba muxlis saxsarSi, aiweva zeviT da ergceriT mimdevrobiT daidgmeba
marcxenis ukan da marcxniv.
Tvla ori _ naxtomi marjvena fexis ergcerze. erTdroulad marcxena moixreba muxlis
saxsarSi da moSordeba iataks.
Tvla sami _ marcxena fexis ergceriT marjvenis ukan da marjvniv dadgma.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da qusliT Caik-
vreba win _ haerSi. erTdroulad mcire naxtomi marcxena fexis ergcerze.
Tvla ori _ daxtoma marjvena fexis terfze. erTdroulad moixreba da iataks moSor-
359
deba marcxena fexi.
Tvla sami _ marcxena fexi mTeli terfiT daidgmeba marjvenis gverdiT.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
Caqolva
Caqolva sruldeba or taqtSi.
xelebi _ xelixelCakidebuli _ zemklavi.
pirveli taqti _ `farula.~
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi moixreba muxlis saxsarSi da qusliT Caikvre-
ba win da marcxniv _ haerSi. erTdroulad mcire naxtomi marcxena ergcerze.
Tvla ori _ daxtoma marjvena terfze. erTdroulad moixreba da iataks moSordeba
marcxena fexi.
Tvla sami _ marcxena fexis mTeli terfiT marjvenis gverdiT dadgma.
gandagana
midgmiTi svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia _ ergcerebi. xelebi _ II pozicia. sruli xels-
arTavebi sxvadasxva Tvlaze (ori, oTxi, rva).
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexis ergceriT naxevari nabijiT marjvniv gadadgma
da ergcerze srialiT marcxenis marjvenasTan midgma.
Tvla da _ yovna.
taqtis meore naxevari ori da _ Tvla erTi da a.S. (marcxniv moZraoba sruldeba ro-
gorc marjvniv).
`midgmiTi svla~ sruldeba terfebzec. aris aseTi varianti: muxlis saxsarSi moxrili
marjvena fexi ergceriT exeba iataks, marcxena _ terfiT. am ileTiT SeiZleba gverdze
(marjvniv, marcxniv), win da ukan moZraoba.
sagandagano muxlura
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia _ ergcerebi. xelebis mdgomareoba _ qve-
ganmklavi _ ukan gatanili.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT ergcerze nabiji win, erTdroulad sxeulis simZime ga-
dainacvlebs marjvenaze, marcxena ergceriT Tavisuflad exeba iataks.
Tvla da _ marjvena fexis ergcerze waxtomi. erTdroulad marcxenis muxlis saxsarSi
moxra, odnav moixreba sayrdeni marjvena fexic.
Tvla ori-da _ ileTi sruldeba marcxena fexiT.
ukuCaxveviT svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ qvedaSvebulia da ukan gatanili an rigrigobiT: yoveli Tvla _ erTi mklavi
doinjiT, meore _ qvegnmklaviT.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marcxena fexi terfze srialiT moZraobs win. erTdroulad marjvena
360
ergceriT daidgmeba marcxenis ukan. orive fexi moxrilia muxlis saxsarSi, quslebi Se-
brunebulia SigniT.
Tvla ori _ ileTi sruldeba marcxena fexiT da a.S.
xandaxan meore fexi Caidgmeba ukan da sxeulic TandaTanobiT ukan gadainacvlebs.
qusldakvriTa da ukuCaxveviT svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ moZraobs mxrebTan erTad _ ganmklavi an qveganmklavi.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexi qusliT daidgmeba marcxenis win
da marcxniv. erTdroulad marcxena moixreba muxlSi da iataks moSordeba marcxena qusli.
Tvla ori _ sxeulis simZime mTlianad gadainacvlebs marjvena fexis quslze. marcxena
moSordeba iataks da ergceris dakvriT isev daidgmeba.
meore taqtis Tvla erTi _ `ukuCaxveviT svla~ marjvena fexiT.
Tvla ori _ `ukuCaxveviT svla~ marcxena fexiT.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
calfexgasmura
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgoma. marjvena mocilebulia iataks
da gamarTuli gatanilia win _ haerSi.
xelebi _ `calfexgasmuras~ erTxel Sesrulebisas xelebi win _ gulmkerdTan _ ga-
dajvaredindeba, meored _ ganze gaiSleba da a.S.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marcxena fexze mcire zextom-daxtomi. erTdroulad marjvena moixreba
muxlis saxsarSi, Semdeg isev gaimarTeba.
Tvla da _ fexebi Seicvlian mdgomareobas: win _ haerSi gava marcxena, marjvena mTeli
terfiT daidgmeba sxeulis gaswvriv.
Tvla ori _ fexebi isev Seicvlian mdgomareobas _ win haerSi isev marjvena gava.
Tvla da _ yovna.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
sawyisi erTi da ori da
muxlmoqneviTa da quslgakvriT Cakruli
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgomi, muxlSi moxrili marjvena
ergceriT exeba iataks.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexis muxlis marjvnidan marcxniv moqneva da
marjvena quslis dakvra. erTdroulad win haerSi gaitaneba gamarTuli marcxena fexi (am
dros marjvenac gaimarTeba muxlis saxsarSi).
361
Tvla ori _ fexebi Seicvlian mdgomareobas _ mTeli terfiT sxeulis gaswvriv
daidgmeba marcxena fexi, marjvena gaWimuli ergceriT win _ haerSi gava.
xelebi _ I pozicia.
meore taqti _ `calfexgasmura~.
xelebi _ gulmkerdTan gadajvaredinebuli.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
cerdakvriTa da wvivgaqneviT Cakruli
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgomi. marjvena gatanilia win _ haerSi.
xelebi _ ganmklavi.
musikaluri zoma _ 2/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena terfis dakvriT dadgma. erTdroulad marcxena
moixreba muxlis saxsarSi da ergceriT marjvena fexis win da marjvniv daidgmeba.
Tvla ori _ fexebi Seicvlian mdgomareobas: sxeulis gaswvriv mTeli terfiT marcxena fexis
dadgma, marjvena moixreba muxlis saxsarSi da ergceriT marcxenis win da marcxniv daidgmeba.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi moSordeba iataks da, marcxenaze mcire zex-
tom-daxtomiT, jer moixreba muxlis saxsarSi, Semdeg gaimarTeba.
Tvla ori _ Tvla erTze Sesrulebuli moZraoba.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
quslcera winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ winmklavi _ gadajvaredinebuli.
Tvla erTi _ gamarTuli marjvena fexi qusliT daidgmeba marcxenis win da marcxniv.
marjvena fexis wveri Sebrunebulia marjvniv, marcxena odnav moxrili muxlis saxsarSi.
Tvla da _ marcxena terfis dakvra.
Tvla ori _ marjvena muxli moixreba muxlis saxsarSi, Semobrundeba qusliT marjvniv
da wveriT daidgmeba marcxenis win da marcxniv.
Tvla da _ marcxena fexis mTeli terfiT dadgma.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
Wdobili gverdze svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia (ergcerebi).
xelebi _ II pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi gadaidgmeba ergceriT marcxenis win da marcxniv.
Tvla da _ marcxena fexi gadaidgmeba ergceriT marcxniv.
Tvla ori-da _ igive da a.S.
`Wdobili svla~ marjvniv iwyeba marcxena fexiT.
muxlcvla ergbuqnSi
sawyisi mdgomareoba _ fexis IV pozicia.
xelebi _ gareqvemklavi, ukumlavi, winmklavi (gadajvaredinebuli).
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ orive fexis muxlSi naxevrad moxra da quslebis marcxniv Sebruneba.
Tvla ori _ muxlSi moxrili fexebi Seicvlis mdgomareobas (quslebi Sebrundeba marjvniv) da a.S.
am ileTiT mocekvave TandaTanobiT moZraobs win.
362
s a m a i a
rbili svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ qveganmklavi.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji win _ fexi iataks jer ergceriT Seexeba, Semdeg _
mTeli terfiT.
Tvla ori _ marcxena fexiT nabiji win da a.S.
samnabijiani winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ III pozicia (xelsarTavebiT) an I poziciidan (xelsarTavebiT) rigrigobiT
mkerddaxuruli mdgomareoba da piriqiT.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji win _ fexi iataks jer ergceriT Seexeba, Semdeg _
mTeli terfiT.
Tvla ori _ marcxena fexiT nabiji win marjvenis msgavsad.
Tvla sami _ marjvena fexiT nabiji win Tvla erTis msgavsad.
Tvla oTxi _ yovna.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
`samnabijiani winsvla~ SeiZleba ergcerebzec Sesruldes.
samnabijiani winsvla fexgadgmiT
sawyisi mdgomareoba _ fexebis I pozicia.
xelebi _ rogorc `samnabijiani winsvlisas~.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi-ori _ `samnabijiani svlis~ msgavsi ori nabiji.
Tvla sami _ marjvena fexiT nabiji, marcxena gava win da zetani odnav Sebrundeba mar-
cxniv. marcxniv Sebrundeba gamarTuli marcxena fexis wveri da marjvena moixreba muxlis
saxsarSi.
Tvla oTxi _ yovna.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
quslmoqneviT gverdze svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ orive fexis qusli Sebrundeba marcxniv.
xelebi _ orive mklavis mcire xelsarTavebiT marjvniv gatana.
Tvla ori _ orive fexis wveris marcxniv Sebruneba da a.S.
xelebi _ I pozicia _ nebi zemoT
meore taqtis Tvla erTi _ zemklavi.
Tvla ori _ `irmula~ mdgomareoba xelsarTavebiT.
SeniSvna: dasaSvebia xelebis sxvagvari moZraoba-mdgomareobac.
363
Sinavorgil
ukufexCadgmiT gverdze svla
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marjvena fexze dgomi, marcxena fexi odnav moxri-
lia muxlis saxsarSi.. marcxniv moZraobisas sawyis mdgomareobaSi moixreba marjvena fexi.
xelebi _ xelixelgayrili (xelkavi).
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da ergceriT daidgmeba marjve-
nis ukan da marjvniv. erTdroulad gamarTuli marjvena gaitaneba odnav win da marjvniv.
Tvla ori _ gamarTuli marjvena fexi ergceriT daidgmeba marjvniv. erTdroulad sx-
eulis simZime gadainacvlebs marjvenaze. marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi da gadai-
taneba marjvniv.
Tvla sami-oTxi _ igive.
fexcvla
`fexcvla~ marjvnidan marcxniv gadasvlisas:
Tvla erTi _ marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da ergceriT daidgmeba marjve-
nis ukan da marjvniv. erTdroulad gamarTuli marjvena moSordeba iataks.
Tvla ori _ marjvena fexi daidgmeba marcxenis gverdiT.
Tvla sami _ marcxena fexiT gadaidgmeba nabiji win. erTdroulad marjvena moixreba
muxlis saxsarSi.
Tvla oTxi _ yovna.
marcxnidan marjvniv gadasvlisas ileTi sruldeba piriqiT.
ramaida
quslura winsvla (svanuri varianti)
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
xelebi _ mamakacTa xelebi xanjalze. qalis marcxena mklavi xelkaviT, marjvena daSve-
bulia da gatanilia odnav ganze an idayvis saxsarSi moxrili da zeaweuli.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis win qusliT dadgma.
marcxena mTel terfze srialiT miitaneba marjvenasTan.
Tvla ori _ daxtoma marjvena terfze. erTdroulad muxlis saxsarSi moixreba mar-
cxena.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
muxlura winsvla(ix. sada muxlura winsvlis aRwera)
`muxlura winsvlis~ marjvena fexiT Sesrulebisas, marjvena xeli TandaTanobiT
moixreba idayvis saxsarSi da moZraobs win. marcxenaTi _ marjvena gaimarTeba idayvis sax-
sarSi da gadainacvlebs ukan.
marjvena xelis moZraobisas marcxena xanjalze devs.
364
c e r u l i
cerdaqneviT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ marcxena fexze dgomi, marjvenis muxlis saxsarSi moxra da
ukan gatanili, terfi _ gaWimuli.
xelebi _ orive xeli xanjalze.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi, wvivis daqneviT, moZraobs win, gauswordeba marcxenas da
orive fexze Sesruldeba tyupcerSedgomi.
Tvla ori _ marcxena fexis ceridan mTel terfze daxtomisas marjvena isev moSordeba
iataks, moixreba muxlis saxsarSi da gadainacvlebs ukan (Tvla ori _ fexebi daubrundeba
sawyis mdgomareobas) da a.S.
cerdaqneviT Cakvris~ meore varianti: cerebze Sedgomisas fexis terfebi daSorebulia
mxrebis siganeze, quslebi Sebrunebulia gareT. SeiZleba marjvena odnav win uswrebdes
marcxenas.
sawyisi erTi ori sawyisi erTi ori
I varianti II varianti
cerdaqneviT WdobCakvra
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgomi, marjvena moxrilia muxlis
saxsarSi da gatanilia ukan, terfi _ gaWimuli.
xelebi _ xanjalze.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ wvivis daqneviT marjvena fexi gaitaneba marcxenis ukan da marcxniv. erT-
droulad cerebze Sedgoma (orive fexi gamarTulia muxlis saxsarSi da gadaWdobilia mar-
cxena fexiT win).
Tvla ori _ marcxena fexis ceridan mTel terfze daxtoma. marjvena isev moixreba mux-
lis saxsarSi da gaitaneba ukan (rogorc sawyisi mdgomareobis dros) da a.S.
sawyisi erTi ori
fexSlili Cakvra(ix. mTiuluris ileTTa aRwera)
arsebobs `fexSlili Cakvris~ gansxvavebuli variantic _ gadaWdobisas ergcerebiT
dgomi. damaxasiaTebelia cerileTebisaTvis.
365
fexSliTa da ganbijiT Cakvra
sawyisi mdgomareoba _ fexis IV pozicia.
xelebi _ xanjalze.
musikaluri zoma _ 2/4.
taqtis pirveli naxevari (erTi da) _ `fexSlili Cakvra~.
Tvla ori _ cerebidan marcxena fexze daxtoma. (marcxenis muxlSi odnav moxra). erT-
droulad marjvena haerSi iribad gaitaneba win _ odnav marjvniv. marjvena gamarTulia
muxlis saxsarSi, terfi _ gaWimuli.
Tvla da _ marjvena fexis sxeulis gaswvriv dadgma. erTdroulad simZime gadainacv-
lebs marjvenaze, marcxena haerSi iribad win _ marcxniv gaitaneba.
Semdeg isev `fexSlili Cakvra~ _ ileTi sruldeba meore fexiT.
calcerze rbeni
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgomi. marjvena moxrilia muxlis
saxsarSi _ ukan.
xelebi _ xanjalze.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi ceriT daidgmeba win, erTdroulad marcxena moixreba mux-
lis saxsarSi _ ukan.
Tvla ori _ marcxena fexi terfiT daidgmeba win. erTdroulad muxlis saxsarSi moixre-
ba marjvena. ileTi sruldeba rbeniT.
sawyisi erTi ori
cerebze rbeni
sawyisi mdgomareoba _ marcxena fexze dgomi. marjvena moxrilia muxlis saxsarSi _
ukan.
xelebi _ xanjalze.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi __ marjvena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da ceriT daidgmeba win. erT-
droulad marcxena fexi moixreba muxlis saxsarSi ukan.
Tvla ori _ marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da ceriT daidgmeba win. erT-
droulad marjvena moixreba muxlis saxsarSi ukan.
ileTi sruldeba rbeniT.
cerdakvriT ukusvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia _ dabal ergcerebze dgomi.
xelebi _ xanjalze.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi quslis dakvriTa da terfze srialiT gadainacvlebs ukan.
erTdroulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi da ceris dakvriT gadainacvlebs win.
Tvla ori _ ileTi sruldeba piriqiT.
366
sawyisi erTi ori
arsebobs `cerdakvriTi ukusvlis~ gansxvavebuli variantic: ceris dakvrisas fexebi
moxrilia muxlis saxsarSi, muxlebi SeerTebuli, qusli Sebrunebulia gareT (Sesabamisad).
s i m d i
terfgakvriT winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia (ergcerebi).
xelebi _ qvedaSvebuli.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi ergceriT gadaidgmeba win _ naxevari nabijiT.
Tvla ori _ marcxena fexi ergceriT gadaidgmeba win _ naxevari nabijiT.
Tvla sami _ rogorc Tvla erTi.
Tvla oTxi _ marcxena fexi ergceris gakvriT gaitaneba win _ haerSi.
Semdegi taqtis oTxi Tvla _ ileTi iwyeba marcxena fexiT.
xelebi _ oTxi Tvla _ marjvena xeli qvedaSvebuli mdgomareobidan, ganmklavis gav-
liT, moixreba gulmkerdTan.
xelebi _ oTxi Tvla _ gulmkerdidan, ganmklavis gavliT, qvemklavi.
xelebi (qali) _ oTxi Tvla _ gareqvemklavidan marjvena xeli win _ iribad _ 450-ze
moixreba idayvis saxsarSi.
Semdegi oTxi Tvla _ daubrundeba sawyis mdgomareobas.
moZraoba sruldeba mcire xelsarTavebiT.
Wdobili gverdze svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia (ergcerebi).
xelebi _ qali _ gareqvemklavi; vaJi _ qvemklavi.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexi ergceriT gadaidgmeba win da marjvniv.
Tvla ori _ marcxena fexi ergceriT daidgmeba marjvenis ukan Wdobilad da a.S.
marcxniv moZraobisas ileTi iwyeba marcxena fexiT.
SeniSvna: `Wdobili gverdze svlisas~ qal-vaJis mklavebi ZiriTadad umoZraodaa.
arsebobs mklavebis gansxvavebuli moZraobac: marjvniv moZraobisas vaJi marjvena
mklavs mkerdaxuruli mdgomareobidan jer ganze gaitans, Semdeg TandaTanobiT qvemoT
dauSvebs. marcxniv moZraobisas _ piriqiT.
qali: marjvniv moZraobisas, gareqvemklavidan, marcxena mklavi gulmkerdTan moixreba
da isev daubrundeba sawyis mdgomareobas. marcxniv moZraoba iwyeba marcxena xeliT.
367
mipatiJeba
fexmidgmiTi svla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia (ergcerebi).
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis ergceriT nabiji win.
Tvla ori _ marcxena fexis ergceriT nabiji win.
Tvla sami _ marjvena ergcerze srialiT miedgmeba marcxenas.
Tvla oTxi _ marcxena fexis ergceriT nabiji win.
momdevno Tvlaze moZraoba iwyeba isev marjvena fexiT.
xelebi: Tvla sami _ marjvena xeli qvedaSvebuli mdgomareobidan, ganmklavis gavliT,
moixreba gulmkerdTan.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqti _ marcxena xeli moZraobs marjvenis msgavsad. marjvena taqtis dasawy-
isSive _ qvedaSvebuli.
`fexmidgmiTi svlis~ sxva variantebi: marcxena ergcerze srialiT mesamis nacvlad mi-
idgmeba meoTxe da meore Tvlaze.
misapatiJebeli
sawyisi mdgomareoba _ fexebis I pozicia (ergcerebi).
xelebi _ daSvebuli.
musikaluri zoma _ 4/4.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi ergceriT gadaidgmeba win.
Tvla ori _ marcxena fexi ergceriT gadaidgmeba win.
Tvla sami _ gamarTuli marjvena fexi ergcerze srialiT miedgmeba marcxenas.
Tvla oTxi _ marcxena fexi ergceriT gadaidgmeba ukan.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexi ergceriT gadaidgmeba ukan.
Tvla ori _ marcxena fexi ergceriT gadaidgmeba ukan.
Tvla sami _ marjvena fexi gadainacvlebs ukan, odnav moixreba muxlis saxsarSi da
ergceriT daidgmeba marcxenis win _ marcxniv.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtidan igive.
xelebi:
pirveli taqti _ marcxena mklavi TandaTanobiT moixreba idayvis saxsarSi 900-iT, mar-
jvena _ daSvebuli.
meore taqti _ xelebis mdgomareobis Secvla.
sxva varianti: winamxari gulmkerdis winaa.
samdakvriTi winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia _ ergcerebi.
xelebi: qali _ II pozicia; vaJi _ III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexis ergceriT dakvra, erTdroulad marcxenis ergceris aweva.
Tvla da _ yovna.
Tvla ori _ marcxena fexis ergceriT win dadgma.
Tvla da _ marcxena fexi ergcerze srialiT miedgmeba marcxenas.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
samdakvriTi winsvla cerebze
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia _ ergcerebi.
xelebi _ garezemklavi, II an III pozicia.
368
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ marjvena fexiT mokle nabiji win _ ceriT.
Tvla da _ yovna.
Tvla ori _ marcxena fexiT mokle nabiji win _ ceriT.
Tvla da _ marjvena fexi cerze srialiT miidgmeba marcxenasTan.
momdevno taqtze ileTi iwyeba marcxena fexiT
cerebze ordakvriTi ukusvla
(ix. mTiuluris aRwera)
S a r a T i n i
muxlura ori nabijis damatebiT
(ix. mTiuluris aRwera)
SeniSvna: cekva `SaraTinSi~ muxlura ori nabijis damatebiT SeiZleba ergcerze Sex-
tomiT Sesruldes.
xelebi _ Tvla erTi, ori, sami _ mkerddaxuruli mdgomareobidan orive mklavis daqn-
eviT qveganmklavi.
Tvla oTxi _ marcxena fexis moxra, marcxena mklavis mkerddaxuruli mdgomareoba,
marjvenis ukumklavi.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
xelebi _ fexebis moZraobis Sesabamisad.
qalebi `muxluras ori nabijis damatebiT~ ergceriT nazad asruleben.
xelebi _ xelis zurgiT doinji.
terfdakvriT Cakruli
sawyisi mdgomareoba _ fexebis I pozicia.
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marcxena fexiT, quslis marjvniv SebrunebiT, waxtomi. marjvena fexis
ergceriT dakvra da marcxenis ukan _ marjvniv dadgma (fexebi moxrilia muxlis saxsarSi
da quslebiT marjvniv Sebrunebuli).
Tvla ori _ marcxena fexis ergceriT dakvra, erTdroulad marjvenis win gatana.
Tvla sami _ fexebi Seicvlian mdgomareobas.
Tvla oTxi _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba Tavidan.
ileTis marjvena fexiT Sesrulebisas zetani TandaTanobiT Sebrundeba odnav marjvniv,
marcxeniT _ marcxniv.
vaJis xelebis moZraobani `muxlura ori nabijis damatebiT~ msgavsia.
qalis xelebis moZraoba vaJisnairia, mxolod `amplitudaa~ Semcirebuli.
369
terfdakvriTi Cakruli bruniT
sawyisi mdgomareoba _ fexebis I pozicia
xelebi _ mkerddaxuruli mdgomareobis cvla (erTi _ mkerddaxuruli, meore _
gareqvemklavi).
musikaluri zoma _ 4/4.
Tvla erTi _ marcxena fexis ergceriT waxtomi da dakvra, marjvena fexis ukan _ mar-
cxniv Cadgma.
Tvla ori _ marjvena fexze zextomi naxevari bruniT marcxniv da marcxenis muxlis sax-
sarSi moxra.
Tvla sami _ marcxniv naxevari bruni da marcxena fexis ergceriT dadgma. erTdroulad
marjvenis muxlis saxsarSi moxra.
Tvla oTxi _ yovna.
terfdakvriT cerSedgomi
(ix. moxeuris ileTTa aRwera)
fexSlili Cakvra
(ix. mTiuluris ileTTa aRwera)
tyupcerSedgomi
(ix. mTiuluris ileTTa aRwera)
wvivdaqneviT calcerSedgomi
(calcerdakvra)
sawyisi mdgomareoba _ gamarTul marcxena fexze dgomi. marjvena moxrilia muxlis
saxsarSi da wviviT gatanilia ukan.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
pirveli taqtis Tvla erTi _ muxlis saxsarSi gamarTuli marjvena fexis ergceriT
dadgma da marcxenis muxlis saxsarSi moxra.
Tvla ori _ fexebis mdgomareobis Secvla.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena fexis muxlis saxsarSi gamarTva da ceriT dadgma.
erTdroulad marcxena fexis muxlis saxsarSi moxra.
Tvla ori _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
xelebi _pirveli taqti _ qvedaSvebuli mklavebis Tavisufali moZraoba.
meore taqtis Tvla erTi _ III pozicia.
calcerze xtomiT svla
sawyisi mdgomareoba _ marjvena fexis cerze dgomi. muxlis saxsarSi moxrili marcx-
ena gatanilia win.
musikaluri zoma _ 2/4.
Tvla erTi _ mcire winxtomi marjvena fexis cerze. erTdroulad win marcxena wvivis
odnav moqneva-gaqneva da a.S.
TiToeul Tvlaze (da, ori, da) calcerze xtomiT moZraoba win.
xelebi _ marcxena nebiT exeba marcxena barZays, marjveniT _ doinji.
370
fexSliTa da ganbijiT Cakvra(ix. mTiuluris aRwera)
ganbijiT Cakvra (afxazuri varianti)
ganbijiT Cakvris afxazur variantSi, mTiulurisagan gansxvavebiT, jer sruldeba
tyupcerze Sextomi, Semdeg nabiji marjvniv an marcxniv:
pirveli taqtis Tvla erTi _ fexis I pozicia, terfebze daxtomi da fexebis muxlis sax-
sarSi odnav moxra.
Tvla ori _ zextomTan erTad cerebze Sedgoma da orive fexis muxlis saxsarSi gamarTva.
meore taqtis Tvla erTi _ marjvena terfze daxtoma, erTdroulad gamarTuli marcx-
ena fexis haerSi gatana.
Tvla ori _ marcxena fexis mTeli terfiT marcxniv dadgma.
momdevno taqtze ileTi isev terfebze daxtomiTa da cerebze SedgomiT iwyeba, im
gansxvavebiT, rom cerebidan daxteba marcxena fexi. ileTis ramdenimejer Sesrulebisas
cerebze dgomidan xan erTi fexi gaitaneba win _ haerSi, xan _ meore.
`ganbijiT Cakvra~ (afxazuri varianti) majvniv da marcxniv odnavi SebrunebiT sruldeba.
xelebi _ mkerddaxurul mdgomareobaSi cvla.
ganbijiT Cakvra calcerze bruniT
sawyisi mdgomareoba _ fexebis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ marjvena fexiT nabiji marjvniv. marcxena ergceriT Ta-
visuflad exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexi gadainacvlebs marjvniv. erTdroulad terfebze daxtoma
da fexis wverebis gareT Sebruneba. muxlis saxsarSi orive fexis naxevrad moxra.
meore taqtis Tvla erTi _ zextomTan erTad marjvena fexis terfze Sedgoma, erT-
droulad marcxenis iatakisaTvis moSoreba da muxlis saxsarSi mTlianad moxra.
Tvla ori _ marcxena fexis mTel terfze daxtoma, erTdroulad gamarTuli marjvenis
win _ haerSi gatana.
momdevno or taqtze ileTi Sesruldeba ganmeorebiT.
xelebi:
pirveli taqti _ qvedaSvebuli.
meore taqtis Tvla erTi _ II pozicia (moixreba marjvena).
Tvla ori _ isev daeSveba qvemoT da a.S.
SeniSvna: TiToeul moZraobaze sruldeba 1/4 bruni marjvniv. erTxel Sesrulebisas _
erTi sruli bruni marjvniv.
371
tyupmuxlze sriali
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
pirveli taqti _ garbeni.
meore taqti _ muxlebze daSveba da orive wvivis iatakisaTvis Sexeba. fexis wverebi
gaWimuli, muxlebi odnav gadaSlili, zetani ukan gadazneqili.
am mdgomareobaSi sruldeba sriali win.
xelebi _ ukuqvemklavi an III pozicia.
kintouri da yaraCoRuli
sabaRdaduro winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
tani _ welSi Cazneqili dgomi.
xelebi _ qvedaSvebuli, sxeuls odnav moSorebuli da aseve odnav moxrili idayvis sax-
sarSi, xelis oTxi TiTi SeerTebuli, ceri _ daSorebuli.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexiT win Cveulebrivi nabiji. marcxena ergceriT exeba iataks.
Tvla ori _ marcxena fexiT win Cveulebrivi nabiji, marjvena ergceriT exeba iataks
da a.S.
xelebi _ Tavisufali moZraoba sawyis mdgomareobaSi.
sabaRdaduro muxlura
sawyisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marcxena fexze mcire naxtomi. erTdroulad gamarTuli marjvenis win gatana.
Tvla da _ sxeulis simZime TandaTanobiT gadainacvlebs marjvena fexze.
Tvla ori _ waxtomi marjvena fexze. erTdroulad marcxena moixreba muxlis saxsarSi.
Tvla da _ waxtomi marjvena fexze, erTdroulad marcxena gaimarTeba da gaitaneba win.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
xelebi _ III pozicia _ xelis TiTebi gamarTuli.
quslura winsvla
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexiT win naxevari nabiji da qusliT iatakisaTvis Sexeba.
Tvla da _ marcxena fexi mTel terfze srialiT miedgmeba marjvenas.
Tvla ori _ marjvena fexis dadgma. erTdroulad marcxenis muxlis saxsarSi moxra.
Tvla da _ yovna.
372
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
xelebi _ qvedaSvebuli, xelis gulebi iatakis paralelurad, rogorc `sabaRdaduro
winsvlisas~ .
quslura svla quslmoqneviT
sawyisi mdgomareoba _ fexis I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexiT win naxevari nabiji da qusliT iatakisaTvis Sexeba.
Tvla da _ marcxena fexi terfze srialiT miedgmeba marjvenas.
Tvla ori _ marjvena fexi terfiT daidgmeba marcxenis gverdiT, erTdroulad qusle-
bi Sebrundeba marjvniv.
Tvla da _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
xelebi _ daSvebuli _ Sesabamisi moZraoba.
sabaRdaduro winCakruli
sawisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
xelebi _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ zextomi marcxena fexze. erTdroulad marjvena moixreba muxlis saxsar-
Si da fexis wveriT daidgmeba marcxenis win da marcxniv.
Tvla da _ zextomi marcxena fexze, erTdroulad marjvena gaimarTeba muxlis saxsarSi
da gaitaneba haerSi win _ marjvniv iribad.
Tvla ori _ fexebi Seicvlian mdgomareobas.
Tvla da _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
sawyisi erTi da ori da
sabaRdaduro ukuCakruli
sawisi mdgomareoba _ fexis III pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ zextomi marcxena fexze. erTdroulad marjvena moixreba muxlis saxsarSi
da fexis wveriT daidgmeba marcxenis ukan da marcxniv.
Tvla da _ zextomi marcxena fexze, erTdroulad marjvena gaimarTeba muxlis saxsarSi
da gaitaneba haerSi _ win da marjvniv.
Tvla ori _ fexebi Seicvlian mdgomareobas.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
xelebi _ daSvebulia da Tavisuflad moZraobs.
373
sawyisi erTi da ori da
fexgaqneviT ukuCakruli
sawyisi mdgomareoba. _ gamarTul marcxena fexze dgomi, marjvena gatanilia win da
marjvniv.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
ileTi sruldeba or taqtSi.
pirveli taqtis Tvla erTi _ zextomi marcxena fexze, erTdroulad marjvena moixre-
ba muxlisa da TeZos saxsarSi da isev gaimarTeba.
Tvla da _ igive moZraoba.
Tvla ori _ imave moZraobis gameoreba.
Tvla da _ yovna.
meore taqti _ `sabaRdaduro ukuCakruli~ marjvena fexiT.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
xelebi _ daSvebulia da Tavisuflad moZraobs.
WdobfexgaqneviT Cakruli
sawisi mdgomareoba _ fexis III pozicia
xelebi _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexis marcxenis win gadatana da marcxniv dadgma (Wdoba). erT-
droulad ukan darCenili marcxena qusli moSordeba iataks, terfi mTlianad Sebrundeba
nekis mxares da odnav moixreba muxlis saxsarSi.
Tvla ori _ marcxena fexi gaimarTeba muxlis saxsarSi da daidgmeba terfiT. marjvena
fexi moixreba muxlis saxsarSi, qusli moSordeba iataks da terfi nekis mxares Sebrundeba.
meore taqtis Tvla erTi _ muxlis saxsarSi gamarTuli marjvena fexis terfiT dadgma.
erTdroulad marcxenis gamarTva da marcxniv gatana.
Tvla ori _ zextomi marjvena fexze. erTdroulad marcxenis moxra da muxlis saxsarSi
isev gamarTva.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
maRali Cakruli
sawisi mdgomareoba _ fexis II pozicia.
xelebi _ I pozicia.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marcxena fexze zextomi win. erTdroulad muxlSi moxrili marjvena jer
aiweva, Semdeg ergceriT daidgmeba marcxenis quslTan.
Tvla da _ muxlis saxsarSi gamarTuli marjvena fexi ergcerze srialiT gadainacv-
lebs win, erTdroulad marcxena ergcerze srialiTve moZraobs ukan.
Tvla ori _ fexebi ergcerze srialiT Seicvlian mdgomareobas.
Tvla da _ yovna.
momdevno taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
374
grexili Cakruli
sawyisi mdgomareoba _ marcxena fexis ergceriT. marjvenis muxlis saxsarSi moxra da
ukan _ marjvniv gatana.
musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ marjvena fexis ergceriT marcxenis win da marcxniv dadgma. erTdroulad
quslebi Sebrundeba marcxniv.
Tvla da _ quslebi Sebrundeba marjvniv.
Tvla ori _ marjvena quslis Sebruneba marcxniv, erTdroulad marcxenis muxlis sax-
sarSi moxra.
Tvla da _ yovna.
Semdegi taqtidan ileTi iwyeba marcxena fexiT.
xelebi _ daSvebulia da Tavisuflad moZraobs.
samdakvriTi ukusvla
(ix. qarTulis ileTTa aRwera)
b u q n e b i
sawisi mdgomareoba _ fexis II pozicia.
xelebi _ I pozicia.
musikaluri zoma _2/4 an 6/8.
Tvla erTi _ `muxlebgadaSlili buqni~ _ quslebiT SeerTebuli terfebi ergcerebiT
exeba iataks.
Tvla ori _ zextomi marcxena ergcerze. erTdroulad marcxenaze odnav wamodgoma da
gamarTuli marjvena fexis quslis win da marjvniv dadgma.
momdevno taqtis Tvla erTi _ orive fexze buqni.
Tvla ori _ marcxena fexis win da marcxniv gamotana da qusliT dadgma.
377
a
abesalom da eTeris ferxuli _ Zveli qarTuli ferxulis nimuSi, qarTuli eposis
gmirebis _ abesalomisa da eTeris _ sabediswero siyvarulis ambavi.
adrekila¡ _ warmarTuli xanis nayofierebis RvTaebis `kvirias~ kultTan dakavSireb-
uli ferxuli, `muryvamobis~ sadResaswaulo ciklis erT-erTi Semadgeneli nawili. `mury-
vamoba~ imarTeboda yvelierSi. zogjer mas `adrekilas~ dResaswauladac moixsenieben.
`adrekila¡~ qvemo svaneTs XX saukunemde SemorCa. ferxuli sruldeboda orpiruli
samxmiani simReriT, musikaluri zoma _ 4/4.
`adrekilaSi~ sacekvao momentebi mkveTrad gamoxatuli ar aris, magram is arqauli fer-
xulis tipobrivi formaa _ sworxazovani `mwyobriTa~ da mkafiod gamoxatuli ritualuri
xasiaTiT.
`meferxuleni~ _ rva kaci _ erT mxares dadgeba, rva kidev meore mxares da simReras
dasZaxeben, romelic ase iwyeba:
`adrekila¡ wagvivida da mogvivida~ (mTxrobeli arsen oniani, qvemo svaneTi). Semdeg te-
qsti uwmawurdeba _ `muryvamobaSi~ gamarjvebuli mxare dascinis damarcxebuls.
avTandilis ferxuli _ `vefxistyaosnis~ gmiris, avTandilisadmi miZRvnili Zveli qa-
rTuli xalxuri ferxuli, romelic qarTvelma xalxma mecxramete saukunemde Semoinaxa.
aibarkra _ saferxulo wyobis afxazuri cekva.
`aibarkra~ afxazurad xelixelCakidebul dgomas, dabmas, mobmas, xelebiT gadabmas, wreze
mxrebze xelebgadaxveul ganlagebas niSnavs. is afxazeTSi saqorwilo ferxulis saxelwo-
debiTac gvxvdeba.
ferxuli sruldeba simReris TanxlebiT, monawileobs qal-vaJTa ganusazRvreli ra-
odenoba. musikaluri zoma _ 4/4.
ameSikuaSara _ daTvis cekva, saferxulo wyobis Zveli afxazuri xalxuri sanaxaoba,
wris SigniT moTamaSeebis _ daTvisa da monadiris _ monawileobiT.
amiranis ferxuli _ qarTuli xalxuri Semoqmedebis uZvelesi nimuSi, borot ZalebTan
mebrZoli qarTuli miTiuri gmiris amiranis eposTan dakavSirebuli ferxuli. bolo drom-
de SemorCa svaneTsa da raWas.
amirani nadirobis qalRmerTis _ oqrosTmiani dalisa da monadire sulkalmaxis Svilia.
mas, rogorc kacRvTaebas, memkvidreobiT gadaeca nadirobis niWi; SeiZleba esaa mizezi, rom
svaneTSi `amiranis ferxuls~ `sanadirosac~ uwodeben.
ferxulSi monawileoben mamakacebi da qalebi. sruldeba orpiruli samxmiani simReriT.
musikaluri zoma _ 4/4.
areuna _ sulxan-sabaseuli ganmartebiT _ `kidobani, gina rokva,~ e. i. areuna Zvelad
kidobnisa da cekvis aRmniSvneli termini yofila (kidobansa da rokvas Soris kavSiri kvle-
vis sagania).
arira _ qal-vaJTa wyviluri da satrfialo megruli cekva. cekva `qarTulis~ Tavise-
buri varianti. `arira~ ufro metad Secilebis _ `warTmevias~ saxiT sruldeba, romelSic
qali qals ecileba (cvlis), vaJi _ vaJs.
`ariraSi~ mocekvavis gamowvevis (qalis an vaJis) mizniT, xSirad gamoiyeneboda baRdadi
an Zvirfasi qsovilisagan Sekerili oqromkediT moqarguli burTi. vaJi an qali cekvaSi ma-
Sin CaerTveboda, roca mocekvavis (qalis Tu vaJis) mier haerSi asrolil burTs an baRdads
daeufleboda.
`ariras~ wyoba cekva `qarTulis~ analogiuria. sruldeba amave saxelwodebis simRerasa
da dairasTan erTad. musikaluri zoma _ 4/4.
378
b
bail-beTqili _ nadirobis qalRmerTis dalisadmi miZRvnili uZvelesi samonadiro
svanuri ferxuli. beTqili _ monadiris saxelia, romelsac, TiTqosda, jer qalRmerTi
dali Sehyvarebia, Semdeg _ miwieri Tamari. qalRmerTs beTqili dausjia _ RalatisaTvis
kldeze gadauCexavs.
ferxulSi monawileoben mamakacebi da qalebi. sruldeba orpiruli samxmiani simReriT.
musikaluri zoma _ 4/4.
bari _ aWaruli cekva-TamaSi, romelSic mxolod mamakacebi monawileoben. xelixel-
Cakidebuli mamakacebi erTmwkrivad ewyobian. TavSi mdgom meTaurs xelSi joxi uWiravs. cek-
va-TamaSis monawileni moZraoben da usityvod imeoreben meTauris Sesrulebul sacekvao
ileTebs. Tu romelime maTganma Seagviana an SecdomiT Seasrula, joxis dakvriT isjeba. ami-
tom yvela yuradRebiT Sescqeris meTaurs da cdilobs, zustad da droulad Seasrulos
nebismieri moZraoba _ svla, sirbili, Cakvra, Camuxvla, buqni da sxva.
`bari~ am saxelwodebiT ZiriTadad xulos raionSi gvxvdeba. xixaZirSi mas `oho¡, nanos~
eZaxian, mesxeTSi _ `laloins.~
`bari~ qorwilebSi miZinebuli mayrionis gamosafxizleblad sruldeboda.
basti _ 1. rokvaa fe£is cemiTa (saba), anu fexis terfis dartymiT warmoqmnil ritmze
Sesrulebuli vaJTa cekva.
2. afxazuri Zveleburi cekva-TamaSi, romlis pirvel nawilSi ori mamakaci, gaSiSvlebu-
li xmlebiTa da fexebis bakuniT, uvlis wres, meoreSi Tofmomarjvebuli mowinaaRmdegeebi,
simReris ritmze (mReris safarsamofarebuli mayurebeli) fexSewyobilad, fexebis miwaze
cemiT, moZraoben _ cdiloben miuaxlovdnen erTmaneTs da tyvia daaxalon (xSirad wyvilis
moqmedeba mayurebels acinebda). cekva zogjer daWriT an sikvdiliT mTavrdeboda. (lili
gvaramaZe am TamaSs sabrZolo tipis cekvas miakuTvnebs da afxazur `jiriTs~ uwodebs _
red.).
msgavsi TamaSi _ `xintkiria~ _ samegreloSic arsebobda: Tvalebaxveuli xanjlebiani
ori mamakaci fexis xmaze eZebda erTmaneTs da miaxloebisas xanjals urtyamda. erT-erTi
mowinaaRmdegis msubuqad daWris an xanjlis xelidan gavardnisas orTabrZola Sewydeboda.
baRdaduri _ cekva `kintauri~ baRdadiT _ Zveli Tbilisuri cekva. TviT termini baR-
dads (did Wrel xelmandils) ukavSirdeba (ix. kintauri).
berika _ `berikaobis~ erT-erTi niRbosani personaJi (ix. berikaoba).
berikaoba _ Zveli qarTuli xalxuri niRbebis Teatri, romlis Tavdapirveli forma
wriuli ferxuli iyo.
biba _ Zveli svanuri ferxuli mamakacTa da qalTa monawileobiT. sruldeba orpiruli
samxmiani simReriT, saxumaro xasiaTis teqstiT. musikaluri zoma _ 4/4.
bimurzela _ saferxulo wyobis sanaxaoba, ferxuls SigniT moTamaSiT, Sairi cekviT:
mestieli bimurzelas Tavgadasavali da misi cxovrebis tragikuli dasasruli (bimurzela
mokla monadire beqam colis gatacebisTvis da sakuTari colic gamoasalma sicocxles).
korife _ wris SigniT mocekvave vaJi _ simReriT hyveba bimurzelas ambavs. yoveli ta-
epis damTavrebisas meferxuleni mosZaxeben. korife ki ferxulis SigniT `ceruls~ asru-
lebs. musikaluri zoma _ 2/4.
buqna _ `CakukebiT rokvaa~ (saba), muxlebmoxrili, muxlebSi Camjdari cekva. sacekvao
ileTi _ muxlebSi moxra (Cajdoma) da isev gamarTva. Zvelad mamakacTa muxlad Camjdari
calkeuli cekvac buqnad iwodeboda.
buqnura _ buqnis msgavsi sacekvao moZraoba, ileTi.
379
g
gadaWra _ cekva `moxeurSi~ mamakacis sacekvao ileTi qalisaTvis gzis gadasaWrelad,
saxelic aqedan modis. ileTi oTxi erTmaneTisagan gansxvavebuli moZraobisagan Sedgeba da
or taqtze sruldeba. musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
gadaxveuli xorumi _ `xorumis~ daskvniTi nawili _ gamarjvebis cekva mtris moWrili
Tavebis garSemo am dros sruldeba ileTi `basma~. berZeni istorikosis qsenofontes (IVs.
Zv.w.) cnobiT, aseTi Cveuleba hqoniaT qarTvelTa erT-erT toms _ mosinikebs da es unda
gamxdariyo `gadaxveuli xorumis~ warmoSobis safuZveli.
`gadaxveuli xorumi~ `xorumis~ nawilia, magram misi nairferovani, Sereuli ritmi da
musikaluri zoma sruliad gansxvavdeba `xorumisagan.~
ganbijiT da fexSliT Cakvra _ cekva `mTiuluris~ ileTi _ `ganze nabijisa~ da
`fexSlili Cakvris~ naerTi, oTxi erTmaneTisagan gansxvavebuli moZraoba. sruldeba or
taqtSi. musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
gandagana _ aWaruli satrfialo cekva. sruldeba qal-vaJTa mier wyvilad an jgufo-
brivad, safuZvlad udevs Zveli aWaruli cekvebi _ qalTa `Taranino~ da vaJTa `mxaruli.~
`gandagana~ pirvelad 1946 wels Sesrulda xalxuri Semoqmedebis respublikur olimpi-
adaze.
cekva sruldeba simRerasa an sakravebTan erTad. musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
gancxroma _ `TamaSoba, xumroba da lxini~ (saba). (ix. TamaSoba, lxini).
gasma _ fexebis ritmuli moZraoba fexis terfis wina nawilebze (ergcerebze) srialiT.
arsebobs sada sriala gasma, quslura gasma, terfmoqneviT (gaqneviT) gasma da sxva.
ileTi damaxasiaTebelia cekva `qarTulisaTvis.~
gasmura _ gasmis msgavsi moZraoba.
gasti-bubu (basti-bubu, gasti-gugu _ red.) _ rokva ars fexis cemiTa (saba), xmauriani
cekva. dReisaTvis vaJTa ucnobi cekva, anda erT-erTi qarTuli cekvis adrindeli saxeli.
gancxroma _ TamaSi, xumroba da lxini (saba).
gau gavxe _ (svan. gavedi, gavixede) sabrZolo Sinaarsis svanuri ferxuli. ukavSirdeba
leCxumeli Tavadebis sofel xaldeSi laSqrobas da xaldes axalgazrdobis Tavdadebasa da
vaJkacobas.
ferxuls orpiruli samxmiani simReriT mxolod mamakacebi asruleben. musikaluri zoma
_ 6/8.
gergili (giorgi) _ Zveli svanuri sayofacxovrebo Sinaarsis ferxuli.
teqsti zustad emTxveva SiSa da gergilisas:~ gergili (giorgi) pirvelad cxarvaSSi (ad-
gili svaneTSi) waawyda mJave wyals, dalia da ise gabruvda, ramden nabijsac win gadadgamda,
imdeniT isev ukan brundeboda.
ferxuli sruldeba qal-vaJTa mier, orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _
2/4.
gverdula gasma _ gasmis erT-erTi saxeoba, cekva qarTulis~ ileTi. asrulebs mxolod
mamakaci. `gverdula gasmisas~ terfebi, quslisa da fexis wveris SebrunebiT, rigrigobiT
gadainacvlebs odnav gverdze (marcxena – marjvniv, marjvena _ marcxniv). ileTi erTtaq-
tiania. musikaluri zoma _ 6/8.
gogmani _ Cqari rokvaa (saba) _ qalTa mier Cqar tempSi Sesrulebuli sace kvao svla
wriulad.
gonjaoba _ amindis marTvasTan dakavSirebuli wes-Cveuleba cekva-TamaSiT. saqa-
rTvelos mraval kuTxeSi es sanaxaoba `gonjaoba~ _ `lazarobis~ saxeliT arsebobda da
gvalvisas an delgmisas imarTeboda. raWaSi, wvimis gamowvevis mizniT, ramdenime vaJi sagon-
jaod~ moiyrida Tavs: wels zemoT gatitvldeboda, tansa da saxes naxSiriT `gaigonjavda,~
xtomiTa da cekva-simReriT kardakar Camoivlida:
380
`gonja modga karebsa, abrialebs Tvalebsa,
RmerTo wvima moiyvane, daapkure yanebsa.~..
grexili Cakruli _ cekva `kintauris~ ileTi: fexis wverebze rigrigobiT fexebis erT-
maneTze gadagrex-gadaWdoba da erTdroulad orive quslis marjvniv da marcxniv Sebrune-
ba. sruldeba sami erTgvarovani moZraobiT erT taqtSi. musikaluri zoma _ 6/8.
guruli ferxuli _ sabrZolo xasiaTis mamakacTa orsarTuliani ferxuli. masSi qali
mogvianebiT CaerTo, magram cekvis forma da Sinaarsi ucvleli darCa _ qalebi gars uv-
lian mamakacTa orsarTulian wres.
`guruli ferxuli~ samnawiliania: neli, aCqarebuli da Cqari. orsarTula, anu zemyre-
lo (ix. zemyrelo), ferxulis meore nawilSi sruldeba. bolo dros mesameSi Seitanes cekva
`buqnas~ elementebi _ mamakacebi muxlebgadaSlil buqnas asruleben, amitomac Seicvala
ferxulis saxelic _ `ferxuli farca kukuTi.~ (ix. farca kuku).
`guruli ferxuli~ sruldeba orpiruli samxmiani simReriT, musikaluri zoma _ 4/4.
d
dabma _ ferxulSi monawileTa ganlageba: erTmaneTis mxrebze mklavebiT gadabma an xe-
lebiT qamrebSi CaWideba, xelixelCakidebuli dgoma.
davluri _ `qarTulis~ Sesavali, dinji da plastikuri cekva. saxelwodeba sityvis Si-
naarsidan momdinareobs (ix. `davluri~).
`davluri,~ rogorc cekva `qarTulis~ dasawyisi, dRes iSviaTia _ specialistTa Care-
viT is qal-vaJTa masobriv cekvad gadaiqca, Tumca daskvniT nawilSi qal-vaJis wyvili mainc
cekvavs `qarTuls.~
`davluri~ sruldeba dolis, dudukis an garmonis TanxlebiT. musikaluri zoma _ 2/4.
daTvobia _ nayofierebis mfarveli RvTaebis sadidebeli misteria, Zveli ferxuli,
berikuli sanaxaoba: bewvian qudsa da cxvris tyapuWSi gamowyobili daTv-berika da misi
`coli~ (qalis tansacmliT mosili mamakaci) ferxuls SigniT ganasaxiereben `sqesobriv
aqts.~
`daTvobias~ asrulebdnen mamakacebic da qalebic _ cal-calke.
daTo _ qalTa ferxuli. daTvis samosSi gamowyobili daTv-berika ferxuls SigniT sim-
Reris Sinaarsis Sesaferis moZraobebs asrulebda. droTa viTarebaSi ferxulma magiuri
mniSvneloba dakarga.
dala kojas xelRvaJale (dali kldeSi mSobiarobs) _ nadirobis qalRmerTis _ dalis
pativsacemi uZvelesi, warmarTobisdroindeli svanuri ferxuli, matriarqatis xanisa. qa-
lRmerT dalis TeTr kldeSi mSobiarobisas axalSobili kldidan Camouvarda. bavSvi mgleb-
ma gaitaces. monadire gergilma (giorgim) is gaaTavisufla da dedas daubruna. madlobis
niSnad qalRmerTma daloca monadire _ yovelTvis xeldamSvenebuli dabrunebuliyo nadi-
robidan.
ferxulSi monawileoben mamakacebi da qalebi. sruldeba orpiruli samxmiani simReriT.
musikaluri zoma _ 2/4.
deli xorumi _ swrafi xorumi. imerxevelTa ferxuli buqniT (niko mari).
digori da basiani _ meomrul-laSqruli raWuli ferxuli, igive `digorsa dasxden
vezirni,~ qal-vaJTa ganusazRvreli raodenobis monawileobiT.
ferxuli sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 3/4.
didebaTa _ RmerTis sadidebeli, saeklesio dResaswaulebze Sesasrulebeli qalTa
da mamakacTa uZvelesi svanuri sakulto ferxuli (raodenoba ganusazRvrelia). sruldeba
orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 4/4.
381
disyirma _ (Turq. dis _ muxli, yirma _ mtvreva). muxlis mtvreviT cekvis aRmniSvneli
termini aWaraSi. misi elementebi `gandaganaSi~ gvxvdeba.
e
ergceri – naxevar cerze, anu fexis wverze, aweva.
erTxel wisqvils wasvlisaTvis _ sayofacxovrebo raWuli ferxuli, qal-vaJTa ga-
nusazRvreli raodenobis monawileobiT. gadmogvcems qalis oinebsa da Wirveul xasiaTs.
sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 3/4.
v
voriraSa _ ix. jangildi.
z
zemyrelo _ sabrZolo Sinaarsis or da samsarTuliani ferxuli. asruleben mxolod
mamakacebi. am saxeliT gavrcelebuli iyo qarTlsa da kaxeTSi. mesxeTSi mas `samyrelos~
uwodeben, TuSeTSi _ `qorbeRelas,~ svaneTSi _ `mirmiqelas,~ xevSi _ `abarbare-barbares~
da sxva.
brZolis dros meomrebi erTmaneTs mxrebze adgebodnen da ase iRebdnen cixes. mSvidobi-
anobisas ki zemyreloTi iwvrTnebodnen _ mxrebze asvlasa da moulodnelad Camo vardnaSi
varjiSobdnen (rac xSirad moxdeboda Setevis dros).
zilga _ (os. triali) osuri xalxuri wriuli cekva qal-vaJis an vaJebis SesrulebiT.
`zilgas~ cekvaven garmonisa da dolis an dairis TanxlebiT. musikaluri zoma _ 6/8.
T
Tamar dedfal _ Zveli svanuri ornawiliani ferxuli: pirveli _ `ravqensia,~ meore _
`saieriSo.~ sruldeba mamakacTa da qalTa mier (raodenoba ganusazRvrelia). ferxuli qe-
ba-didebas asxams Tamar mefes, mis silamazes, mokazmulobas, cxenis aRWurvilobas da sxva.
ferxuli sruldeba amave saxelwodebis orpiruli samxmiani simReriT. pirveli nawilis
musikaluri zoma _ 6/8, meoresi _ 4/4.
Tamar qali _ sayofacxovrebo raWuli ferxuli: Cerqezebs raWidan gautaciaT vinme
Tamari _ Zal-RoniTa da woniT gamorCeuli qali. sruldeba qal-vaJTa mier, orpiruli
samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 3/4.
TamaSoba _ `TamaSa TaTrulad saxnavsa hqvian, xolo TamaSoba qarTulad _ mRera-
SeqcevaTa saxelia da eseca ganiyofebis eqvsad: asparezobad, mRerad, fundrukad, xun-
trucad, rokvad da Seqcevad.
moasparezoba ars m£edarTa mier anZaTa isrisa sreva, burTTa yvanWsa cema, saganTa sro-
la da ege-viTarni;
mRera ars esenica WadrakTa da nardTa da yovelTa samorinoTa TamaSoba. da orolTa
mravalgvarad brunebasac(a) mRerad(ve) ityvian;
fundruki ars vaJTa mier (s) rbola, xldoma da sxuani mravalsaxeni sakiskaseni;
xuntruci ars qalTa mier(n)i fundruk(n)i Zalisaebr maTisa;
382
rokva ars sama, cekua, buqna, koWa, fer£uli, mgrgualT wyoba da raodenica ebanTa da
fandurTa mier iqmnebian;
Seqceva ars esenica da kenWebiTa da CxirebiTa da vegiTa da sxviTa RonisZiebiTa Wmunva(ni)
ganiqar(v)on~ (saba)...
Tofaloini _ aWaruli cekva. Turqulad _ koWli kacis yolsama (ix. yolsama) _ mxia-
ruli oini, TamaSi, cekva. sruldeba TeZoebSi mtvreviT. misi elementebi gamoiyeneba saxu-
maro xasiaTis `gandaganaSi.~
Tulo _ `fundrukia erTi~ (saba), saferxulo wyobis mamakacTa cekva-TamaSi, sartye-
liseburi wriuli formis. Tulos javaxeTSi yeenisaTvis welze Semosartymel, Tivisagan
dagrexil Toks uwodeben (iv. javaxiSvili).
TuSuri cekva _ satrfialo an Sejibrebis xasiaTis cekva, mTielTa cekvebis jgufisa.
sruldeba vaJTa, qalTa da qal-vaJTa wyvilebis mier da gamoirCeva Sesrulebis Taviseburi
maneriT. icekveba garmonis, dairis an dolis TanxlebiT. musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
sasceno xalxur variantSi `TuSur cekvas~ `alvanursac~ uwodeben.
i
iav qalTi _ svanuri sabrZolo ferxuli, ukavSirdeba svanebis mier raWis erT-erT
sofelze galaSqrebas. ferxuls asruleben mxolod mamakacebi orpiruli samxmiani simRe-
riT. musikaluri zoma _ 4/4.
ialis TamaSi _ mamakacTa cekva-TamaSi. XIX saukunemde SemorCa Zvel Tbiliss. srul-
deboda saeklesio dResaswaulze _ yvelierSi: mxarze baRdadgadagdebuli ramdenime ma-
makaci zurnis xmaze CakvriT wres uvlida. erT-erTi joxiT mocekvaveebs utevda. wreze
ramdenimejer Semovlis Semdeg, mamakacebi jer baRdadebs gadayridnen, mere _ sartylebs,
bolos TandaTan tansacmelsac ixdidnen da perangebis amara rCebodnen. meTauri per-
angebis gaxdasac moiTxovda, Tan joxiT emuqreboda. cekvis ritmze samosis gaxdis Semdeg,
mocekvaveni imave wesiT icvamdnen da cekvac amiT mTavrdeboda.
fiqroben, `ialis TamaSi,~ `melia Telepias~ msgavsad, nayofierebis mfarveli RvTaebis
_ `kvirias~ _ sadidebuli ritualis naSTi unda iyos.
iTifaluri qandakebani _ falosis kultTan dakavSirebuli qandakebebi, aRmoCeni-
lia quTaisis maxloblad, yazbegSi, xevsureTsa da daRestanSi. yoveli qandaki mocekvavis
pozaSia da, figurebis xelebisa da fexebis moZraobis mixedviT, es qandakebebi ferxulis
monawileT gamosaxaven (Salva amiranaSvili). mkvlevrebi am qandakebebs Zv. w. I aTaswleuliT
aTariReben.
iTifalur qandakebebSi warmodgenili sacekvao moZraobebi _ xelebisa da fexebis moZ-
raoba _ zustad emTxveva qarTuli cekvisaTvis damaxasiaTebel moZraoba-mdgomareobas
(Salva amiranaSvili, dimitri janeliZe).
xelebis moZraoba: xelmobma (xelixelCakidebuli), xelebgaSlili (ganmklavi), xelebapy-
robili (zemklavi an zeganmklavi), xelebis win CamoSveba (daSvebuli xelebi), cal xeldoinji
da cali xelis TavTan mitana, xeldakrefa, orive xelis Tavze gadawyoba.
fexebis moZraoba: fexebis erTmaneTTan miwyoba, marjvena fexis ganze gadgma-gadadg-
ma da sxeulis misken gadaxra, marcxena fexis ganze gadadgma da sxeulis misken gadaxra,
fexgaSlili dgoma da fexgaSlili buqni.
moZravi mdgomareoba: ori mamakacis xelixelCakidebuli figura zustad cekva `xoru-
mis~ ZiriTad svlas _ `farulas~ _ ganasaxierebs.
ileTi _ fexebiT Sesrulebul moZraobaTa erToblioba gamokveTili sacekvao formiT;
erTmaneTis miyolebiT, marjvena da marcxena fexis monacvlebiT Sesrulebuli erTi, ori,
sami an oTxi moZraoba.
383
qarTuli sacekvao ileTebi iyofa: svlebi, Cakvra, gasma, xtoma, bruni, cerileTi da
muxlileTi (ix. ileTTa ganmartebani).
ileTTa naerTi _ sxvadasxva saxis ileTis gaerTianeba-kavSiri, ileTebis erTma-
neTze gadabma da maTi TanmimdevrobiT Sesruleba. ileTTa naerTi iyofa martiv da rTul
naerTebad (ix. ileTTa ganmartebani).
irinola _ satrfialo-sayofacxovrebo Sinaarsis svanuri ferxuli tragikuli dasas-
ruliT: irinolam Tavisi toli da swori Wabuki Seiyvara. is ar daemorCila mSoblebis sur-
vils, uari eTqva siyvarulze, RamiT saxlidan fexSiSveli, uTavsafrod da uperangod gaip-
ara da uReltexilze gadasvlisas gaiyina.
sxva variantiT, TiTqosda ukve qmarSviliani irinola dedamTil-mamamTilma aiZula,
saxl-kari mietovebina. ferxulSi mamakacTa da qalTa ganusazRvreli raodenoba monawil-
eobs. sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 4/4.
k
keWnaoba _ xevsuruli farikaoba, far-xmliT orTabrZola, sabrZolo-ritualuri
cekva xevsureTSi. keWnaobisas mowinaaRmdegeebs far-xmali erTad uWiravT: fari win, xmali
_ fars ukan. `keWnaobaSi~ dasaSvebia mxolod msubuqad daWra (keWna xevsurul dialeqtSi
daWras, Wrilobas niSnavs da saxelic aqedan modis). dauSvebelia keWnaobis wesis darRve-
va _ Cxubi da mowinaaRmdegis mZimed daWra. Tu qali, mowinaaRmdegeTa gaSvelebis mizniT,
mandils Caagdebda, isini unda gaSvelebuliyvnen. xevsureTSi arsebobda mkacri kanoni:
keWnaobis wesis damrRvevi jarimdeboda imdeni suli saqonliT, ramdeni qeris marcvalic
Caeteoda WrilobaSi.
`keWnaobisas~ umetesad fexze mdgarni ibrZodnen, xandaxan Caimuxlebnen kidec (rome-
liRac dakarguli ritualis gamoZaxili _ red.).
keWnaobis elementebi cekva `farikaobaSi~ gamoiyeneba da mas avsebs.
kvanwva _ qalT rokvaSi usulianod mimogrexa (saba). amdenad, kvanwva qalTa cekvaSi xe-
lebis grexa da zetanis moxdenilad mixra-moxraa.
kintauri _ Zveli Tbilisis qalaquri folkloris erT-erTi nimuSi, groteskul-yofi-
Ti xasiaTis mamakacTa cekva. kinto kentidan _ martoxeladan _ warmodgeba (a. aleqsiZe).
sxva mosazrebiT, `kinto niSnavs kinwiT, kisriT Tabaxis mzidvels~ (ioseb griSaSvili). `kin-
to Seqmnilia Soreuli bazris wiaRSi, roca vaWrobam xelobas gauswro. igi naleqia yara-
CoRelTa ojaxisa, gazrdili quCebsa da samorineebSi. kinto, rogorc cuRluti, mcire
unarisa da mcire moTxovnilebis patroni, kmayofildeba orgroSiani mogebiT, romelsac
didxans jibeSi arc ki iCerebs~...
mecxramete saukunis Tbilisis yofaSi dabadebuli kintos cekva, garda qarTulisa, im-
droindeli Tbilisis sxvadasxva eTnosis sacekvao elementebsac moicavda. Tanamedrove
`kintauri~ sruliad damoukidebeli, originaluri cekvaa da naklebad waagavs Tavis wi-
napars. xalxur variantSi `kintaurs,~ pantomimur-komikuri JestebiT, ori mamakaci cek-
vavda da Sejibrebis, dialogis xasiaTis cekva iyo. gasceniurebul `kintaurSi~ monawileTa
raodenoba SeuzRudavia da damdgmelis Canafiqrzea damokidebuli.
`kintauri~ sruldeboda dudukisa da dolis, an arRnis TanxlebiT. musikaluri zoma _
6/8.
kinkili _ kinkili calis fexiT xltomaa (saba) _ cal fexze xtomis ileTi.
koti-koti _ lazarobis msgavsi amindis gamowvevis warmarTuli wes-Cveuleba saingiloSi.
sruldeboda avdarSi _ gadauRebeli wvimebis dros: qalis samosiT morTuli dedofalaTi ax-
algazrdebi kardakar dadiodnen, mRerodnen, cekvavdnen da `kotitis~ pativsacmad mowyale-
bas iTxovdnen. samagierod, wvimis Sewyvetasa da mzian aminds hpirdebodnen xalxs.
384
koWa _ rokvaa buqnasaviT (saba). Zveleburi xalxuri cekva, Rrma Cajdomis nacvlad nax-
evari CajdomiT, CamuxvliT _ `koWlurad~ _ sruldeba.
kuCxiSi _ (kuCxi _ megr. fexi) ferxuli (igive _ fer£isi, fer£isuli _ red.).
l
lazaroba _ amindis marTvis gamowvevis rituali, tarosis RvTaeba vobis Tayvaniscemis
naSTi (iv. javaxiSvili). zafxulSi gvalvisas soflis dedakacebi da bavSvebi didi Tojina
`lazares~ TanxlebiT simReriT sofels Camouvlidnen da RvTaebas cis nams SesTxovdnen.
`lazarobis~ monawileTa kardakar Camovlisas, simRerasTan erTad, iyo cekva-TamaSic,
rogorc `gonjaobisas~ raWaSi.
lamproba _ mTvaris kultis dResaswaulis naSTi svaneTSi. imarTeboda zamTarSi, ian-
vris erT-erT orSabaTs, mTvaris dabadebis dRes: sxvadasxva soflis mcxovrebni lamprebiT
(kvaris an aryis CiraRdnebiT) wminda giorgis eklesiaSi midian, eklesiis ezoSi CiraRd-
nebs erTmaneTze daawyoben da did kocons gaaCaReben. Semdeg didebis locva-galobas
daiwyeben da orwriul an naxevarwriul ferxuls asruleben.
laloini _ mesxeTSi gavrcelebuli cekva-TamaSi (Turq. lal _ munji, uTqmeli, utyvi;
oini – TamaSi). saxelis etimologia ukavSirdeba TamaSis wess: meTauris yoveli moZraoba
usityvod unda gaimeoron mocekvaveebma (ix. bari).
laJRvaSi _ (svan. winamZRoli) qal-vaJTa religiur-ritualuri svanuri ferxuli.
meferxuleni adideben RmerTebs da Sesawiravs ugzavnian. sruldeba orpiruli samxmiani
simReriT. musikaluri zoma _ 4/4.
laSgari _ meomrul-laSqruli qal-vaJTa svanuri ferxuli. ecerlebma yuduSeras
(yudu mamakacis saxelia, yuduSera _ mis gamgeblobaSi myofi Temi) winaaRmdeg gailaSqres.
laSqarma meTaurad erTmaneTze ukeTesebi sami Zma _ Sexmurza, julabi da nawifai _ air-
Cia da gamarjvebuli dabrunda ukan.
ferxuli sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 4/4.
lekuri _ qal-vaJis satrfialo cekva, `qarTulisaTvis~ XIX saukuneSi Serqmeuli sax-
eli. (sulxan-saba cekvas _ lekurs _ ar icnobs. lekurs mxolod xmals uwodebs). cekva
`qarTuls~ `lekuri~ mas Semdeg daerqva, rac `lekuri~ _ `lezginka,~ kavkasiuri cekvebis
zogad saxelad iqca. ase moinaTla, ase ewoda kavkasiur cekvebs `qarTuli lekuri~ `osuri
lekuri,~ `CeCnuri lekuri~ da sxva. droTa viTarebaSi qarTuli CamoSorda da darCa mxo-
lod lekuri. XX saukunis meore naxevridan samarTlianoba aRdga da am TviTmyofad qar-
Tul cekvas, qarTuli xalxuri qoreografiis mSvenebas, isev ewoda `qarTuli~ (ix. cekva
`qarTuli~).
lele lekur kaba _ Zveli xalxuri sanaxaoba, qalTa ferxuli ferxuls SigniT moTa-
maSiT: `uqme dRes qalebi mRerian, taSs ukraven da bans mosZaxian. erTi maTgani ki dauvlis,
cekvavs da Tan ambobs am leqss _ lele lekur kaba: dedam kaba Semikera, daraia xrialao,
wiTeli qoba moavlo, buzmentebi wkrialao...~ (rafiel erisTavi).
lemCili _ mamakacTa uZvelesi svanuri samonadiro ferxuli (svan. dasaberebeli):
daberebas, didxans sicocxles usurveben svaneTSi saxelganTqmul monadire giorgis _
kldeze jixvisa da qurcikis, mindorSi irmis, mdinareSi kalmaxis da zRvaSi Tevzis mom-
nadirebels. samonadireo cekvebisaTvis damaxasiaTebeli uZvelesi tradiciiT, ferxulSi
qalis monawileoba dauSvebelia. es migvaniSnebs `lemCilis~ siZveleze.
`lemCilic,~ TiTqmis yvela qarTuli ferxuliviT, orpiruli samxmiani simReriT srul-
deba. musikaluri zoma _ 2/4.
lile _ mzis sadidebeli uZvelesi svanuri ferxuli. qeba-didebas asxamen mzes, swi-
raven oqrosrqebian xarebsa da grexilrqebian yoCebs.
385
ferxuli sruldeba amave saxelwodebis orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma
6/8-ia.
lxini _ mxiaruleba, gaxareba (saba). xalxuri sanaxaoba _ cekva-TamaSi: dResaswaulebze
an dasvenebis dros, specialurad SerCeul adgilze, qal-vaJi Tavs moiyrida, wres Sekravda,
simReriT, taSisa da sakravebis akompanementiT, wris SigniT rigrigobiT wyvilebad cek-
vavda.
m
mamli muxasa _ mesxuri sabrZolo tipis qal-vaJTa ferxuli. nayofierebisa da mcena-
reTa (muxis) Tayvaniscemis kultis naSTi. vaxtang kotetiSvili bibliur mamres muxas ukav-
Sirebda (red.). musikaluri zoma _ 3/8.
maRla mTas modga _ mamakacTa meomrul-laSqruli raWuli ferxuli. meore nawili or-
sarTuliani zemyrelos saxiT icekveba. sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikal-
uri zoma _ 3/4.
mgosani _ 1. avtori, mTqmeli, nawarmoebis Semqmneli. `vaJni da qalni keTilad momRe-
ralni £miTa samusikoTa ebanTa da barbiTTa zeda; megodebenica glovis mgosnad iTqmian~
(saba). 2. salamuris, stvirisa Tu sazis damkvreli, aSuRi (ilia abulaZe _ Zveli qarTuli
enis leqsikoni).
arsebobda mgosanTa ori jgufi: lxinis mgosnebi da glovis mgosnebi _ `mgosanni glo-
visani~
mgosnoba _ ferxulis dabma
megruli ferxuli _ qal-vaJTa sayofacxovrebo ferxuli. sxva qarTuli ferxulebi-
sagan gansxvavebiT, wreze qal-vaJni nekebiT xelebCakidebuli dganan. ferxuli iribi nabi-
jebiT xan wris SigniT _ centrisaken _ moZraobs, xan isev gaiSleba da, iribi nabijebis
meSveobiT, marjvnivac gadainacvlebs.
ferxuli sruldeba samxmiani uteqsto simReriT. musikaluri zoma – 4/4.
meTxviar mare _ svanuri samonadiro ferxuli (svan. meTxvar _ monadire, mare _ kaci).
eZRvneba nadirobis qalRmerT dalisa da kacRvTaeba afsaTs. Sinaarsobrivad mTlianad em-
Txveva `dala kojas xelRvaJales.~
melia-Telepia (Telefia/Tulepia) _ sawesCveulebo ritualis `saqmisa¡s~ (`muryva-
mobis~) nawili, mamakacTa uZvelesi svanuri ferxuli, sruldeboda nayofierebis RvTaebis
kvirias dResaswaulze, ferxuli adrekila¡s~ Semdeg. am or ferxuls Soris garkveuli naTes-
aobac arsebobs (ix. lili gvaramaZe _ qarTuli sacekvao folklori, 1997 w. da oTar CijavaZe
_ qarTuli musikaluri folkloris mcire enciklopediuri leqsikoni, 2009 w. _ red.).
`melia-Telepia~ gasul saukunemde SemorCa qvemo svaneTs.
mze Sina da mze gareTa _ Zveli qarTuli saZeobo fer£isa. sruldeba ormwkriulad qal-
vaJTa mier. erTmaneTis pirispir mdgari meferxiseni mRerian saweso-saZeobo orxmian `mze
Sinas,~ moZraoben fexSewyobiT da mzes iwveven ojaxSi (sagaloblis teqsti warmarTobis-
droindelia, mzis Tayvaniscemas gamoxatavs da nayofierebis kults ukavSirdeba). ferxisas
damTavrebis Semdeg, musika-simReris TanxlebiT, `samaias~ cekvaven (ix. `samaia~).
mTielTa cekvebi _ saqarTvelos mTielTa _ mTiulebis (`mxedruli~, `Sejibri~, `xan-
jluri~), moxeveebis (`moxeuri~ _ yazbeguri~), xevsurebis (`farikaoba~), fSavlebis (`fSav-
el qalTa lxini~), TuSebis (`TuSuri~, `qorbeRela~, `liqokeli~), svanebis (`mirmiqela~,
`Tamar dedfal~, `yansav yifiane~ da sxva) cekvebi.
mTiuluri _ mTiuluri cekva, axasiaTebs mTielTa vaJkacur bunebasTan Serwymuli Ta-
visufali, laRi, sxarti da moqnili moZraobebi, cerileTebisa da muxlileTebis simravle,
mozRvavebuli temperamenti, mdidari da mravalferovani teqnologiuri masala. sruldeba
386
vaJTa an qal-vaJTa mier. vaJTa `mTiuluri~ Sejibrebis xasiaTisaa, qal-vaJTa – satrfialo.
xalxur `mTiulurs~ erTi an ori monawile asrulebs. sasceno xalxur variants _ qo-
reografis Canafiqris mixedviT, ramdenic saWiroa.
cekva `mTiuluris~ nairsaxeobaa: `Sejibri,~ `mxedruli,~ `mwyemsuri,~ `xanjluri~...
`mTiuluri~ sruldeba garmonisa da dolis TanxlebiT; musikaluri zoma _ 6/8.
midgmiTi svla _ cekva gandaganas~ ileTi. adre fexmidgmiT gverdze svla~ qalTa gan-
daganas~ (qalTa `yolsamas~) ZiriTadi svla iyo. amJamad `midgmiTi svla~ Tanabrad gamoiy-
eneba `gandaganaSi~ qalisa Tu vaJis mier.
erT taqtSi orjer sruldeba. musikaluri zoma _ 6/8.
mirmiqela _ 1. mamakacTa orsarTuliani svanuri sabrZolo ferxuli (svan. xtoma, Camox-
toma). 2. nayofierebis RvTaebis _ kvirias kultisadmi miZRvnili saritualo-sacekvao
qmedeba.
ferxulis dasawyisSi meferxule mamakacTa erTi jgufi wreze ganlagdeba, xelebs erT-
maneTs mxrebze gadaawyobs da cal muxlze CaiCoqebs. maT mxrebze Seadgeba aseve mxrebze xe-
lebgadaxveul mamakacTa meore jgufi. ferxuli wamodgeba da simReriT svlas iwyebs wreze
marcxnidan marjvniv. qveda sarTuli CamoyriT emuqreba zedas. zeda upasuxebs, rom arc
eSiniaT da verc Camoyrian. bolos, qveda sarTuli dros ixelTebs, moulodnelad gaecle-
ba da Camoyris zemoTebs... ikvreba erTi didi wre, cekva-TamaSi da lxini miwaze grZeldeba.
`mirmiqelas~ Semdeg qal-vaJni jer `Sinavorgils~ cekvaven, Semdeg mamakacebi _ `ceruls.~
ferxuli sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 4/4.
misapatiJebeli _ osuri cekva `xonga qavTis~ (`mipatiJebis~) qalis gamosapatiJebeli
ZiriTadi ileTi. sruldeba adgilze, partnioris mimarTulebiT an meoTxediT _ marjvniv
da marcxniv SebrunebiT.
`misapatiJeblis~ pirveli naxevari `fexmidgmiT winsvlis~ Taviseburi saxecvlilebaa.
meore _ ergcerebze ukusvla.
ileTi yovelTvis marjvena fexiT iwyeba da or musikalur taqtSi sruldeba. musikal-
uri zoma _ 6/8.
monadire Corla _ (svan. xoCa meTxviar Corla¡ _ kargi monadire Corla) nadirobis
qalRmerT dalisadmi miZRvnili svanuri samonadiro ferxuli: nadirobisas Corlas dalis
samflobeloSi sami jixvi mouklavs. meoTxis mokvlisas dalebs mouswriaT, SeuboWavT da
kldeze marcxena xel-fexiT SeutovebiaT. Corlas Tavisi ZaRli gaugzavnia ZmebTan. gzaze
ZaRli wminda giorgis Sexvedria da Tavisi patronis gadarCena uTxovia _ wminda giorgis
Corla dalebisagan mxarmotexili dauxsnia.
moxeuri _ qal-vaJis satrfialo moxeuri cekva, igive `yazbeguri.~ qarTvel mTielTa
cekvebisagan gamoirCeva Taviseburi silaRiTa da vaJkacurobiT. SeiZleba Sesruldes cal-
calke _ vaJTa da qalTa mier. qalTa `moxeuri~ garToba-TamaSia _ xSirad qalebi vaJis
rolSi gamodian da erTimeores partniorobas uweven (rogorc fSaursa da mTiel qalTa
cekvebSi). vaJTa `moxeuri,~ qalebisagan gansxvavebiT, Sejibrebis xasiaTisaa.
`moxeuri,~ `mTiulurTan~ SedarebiT, ufro nela, saSualo tempSi icekveba. xalxurSi as-
rulebs erTi an ori Semsrulebeli, sasceno xalxur variantSi _ qoreografis Canafiqris
mixedviT, ramdenic saWiroa.
`moxeurs,~ anu `yazbegurs,~ axasiaTebs kidurebis texili moZraobebi; muxlileTebi,
cerileTebi, haerSi xtomebi da brunebi _ naklebad. sruldeba garmonisa da dolis an fan-
durisa da dairis akompanementiT. musikaluri zoma _ 6/8.
moxeuri rTula _ cekva `moxeuris~ ZiriTadi svla. Cveulebrivi `rTulasagan~ gansx-
vavebulobisa da Sesrulebis Taviseburebis gamo, saxelwodebas daemata `moxeuri.~
mrgvali _ ferxulis Zveli qarTuli saxeli. sulxan-saba `fer£uls `mgrgvalT(a) wyo-
bas~ uwodebs _ ferxuli da mrgvali erTi da igive cnebebia. svaneTSi ferxulebis fexis
moZraobaTa kompleqss `murgval WiSxi~ (mrgvali fexi) ewodeba.
387
muramuldi qula _ igive mirmiqela (ix. mirmi qela).
murza i beqsili _ meomrul-laSqruli qal-vaJTa svanuri ferxuli. Zmebma murzam da
beqsilma Tavi mouyares axalgazrda meomrebs da jegamze gailaSqres. ferxuli sruldeba
samxmiani orpiruli simReriT. musikaluri zoma _ 4/4.
muryvamoba (koSkoba) _ falosis kultisa da Svilosnobis mfarveli RvTaebis kviriasa-
dmi miZRvnili dResaswauli (qvemo svaneTi).
yvelieris momdevno kviraSi, didmarxvis pirvel dRes _ diliT _ Sav orSabaTs, zemo
da qvemo laSxeTi sayviriTa da droSebiT JaxunderSi moedanze ikribeboda. akeTebdnen
Tovlis did muryvams da koSkis Tavze droSas arWobdnen. `keisrebis~ (yaenebis) meTauro-
biT imarTeboda Widaoba zemo da qvemo laSxelebs Soris. saiTac keisari waiqceoda, Tovlis
koSkic iqiT gadaiqceoda da amiT winaswarmetyvelebdnen mosavlis beds.
koSkis gadaqcevis Semdeg sruldeboda ferxuli _ adrekila¡,~ Semdeg melia Telepia,~
simRera `kviria,~ `WiSxaSi~ (ferxuli) da kidev oTxi simRera (mTxrobeli _ arsen oniani).
mutrib(n)i _ qali meCange (saba), musikosebi, meCangeni (`vefxistyaosani~), damkvreli,
momRerali, mocekvave (`qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni~).
muSaiTi _ sabelze(d) moTamaSe (saba), jambazi.
muSaiToba _ jambazoba (ix. lili gvaramaZe, `qarTuli sacekvao folklori.~ 1997 w.).
muxlebze bruni _ cekva `mTiulurSi~ mamakacTa ileTi. erT taqtSi adgilze muxlebis
SenacvlebiT Sesrulebuli erTi sruli bruni, zogjer _ oric. arsebobs muxlebze gadab-
muli brunic: erTmaneTis miyolebiT ramdenime bruni wreze gadasaadgileblad.
muxlmoqneviTa da quslgakvriT Cakruli _ cekva `gandaganaSi~ mamakacTa ortaqtiani
ileTi. musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
muxlura winsvla wvivmoqneviT _ cekva `mTiulurSi~ mamakacTa erTtaqtiani ileTi _
ori moZraoba _ nabiji da wvivmoqneva. musikaluri zoma _ 6/8.
mZnobari _ `mwyobri,~ `memwyobre~ (ix. Znoba), meferxule, mgalobeli, mocekvave,
musikosi, simebian sakravze damkvreli (ilia abulaZe, `Zveli qarTuli enis leqsikoni~).
mwyemsuri _ mTieli mwyemsebis yofis amsaxveli qal-vaJTa cekva, `mTiuluris~ ele-
mentebiT. `mwyemsuri~ sasceno xalxuri cekvebis saukeTeso nimuSia.
mwyobri _ ferxulis adrindeli saxeli, fer£isaSi mwkrivebad ganlagebuli mocekvave-
Ta jgufi. Sewyobili, samwyobro (saba); `gundi,~ `mZnob(a)ri,~ meferxule, `puris-mte~ (ilia
abulaZe, `Zveli qarTuli enis leqsikoni~).
mwyobrad-mwyobrad _ jguf-jgufad (ilia abulaZe, Zveli qarTuli enis leqsikoni,~ 1973 w.).
mwyobreba _ wre, rigi, `simgrgule~ (iqve).
mxaruli _ mxrebisa da xelebis ostatur TamaSze agebuli cekva (megr. xoruli). 1. me-
gruli ferxuli: neka TiTebiT xelCakidebuli qalebi da mamakacebi fexSewyobiT, simReriT
moZraoben wreze _ jer nela, Semdeg aCqarebulad. aCqarebisas qalebi gadian wridan, ma-
makacebi ki xelebs jer zeviT asweven da mWidrod dauaxlovdebian erTmaneTs, Semdeg wres
gaSlian, xelebs erTmaneTs mxrebze gadaawyoben da ganagrZoben svlas. 2. cekva `gandaganas~
aCqarebuli nawili _ igive `mxaruli~ (mamakacTa yolsama).
mxedruli _ sasceno-xalxuri cekvebis jgufis mamakacTa cekva, `mTiuluris~ te-
qnologiiT. sruldeba xmlebiT an maTraxebiT. `mxedruli~ qoreografTa Semoqmedebis nay-
ofia. icekveba garmoniTa da doliT. musikaluri zoma _ 6/8.
n
narTebis simdi _ qarTuli `zemyrelos~ msgavsi, sabrZolo Sinaarsis mamakacTa orsar-
Tuliani osuri ferxuli. narTebis simdi~ oseTSi XIX saukunemde arsebobda da maSin, rode-
sac mamakacebis ferxulSi qalebmac daikaves adgili, narTebis `simdma~ formac dakarga da
388
Sinaarsic: orsarTuliani `simdi~ erTsarTulianad gadaiqca, sabrZolo _ satrfialoTi
Seicvala.
narnari _ `mipatiJebis~ elementebze agebuli qalTa osuri cekva.
o
obiru _ ix. otraRodu.
ori dela _ qal-vaJTa raWuli ferxuli. gadmocemulia erisTavis qalis gatacebis am-
bavi. sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 3/4.
or da samsarTuliani ferxulebi _ sabrZolo sarTulebiani ferxulebi (ix. zemyrelo).
or da samsarTuliani ferxulebi gamoirCevian mravalferovnebiTa da gavrcelebis far-
To arealiT: qarTlsa da kaxeTSi _ `orsarTula~ anu `zemyrelo,~ mesxeTSi _ `samyrelo,~
TuSeTSi _ `qorbeRela,~ svaneTSi _ `mirmiqela~...
`guruli ferxulisa~ da raWuli `maRla mTas modgas~ meore nawilic orsarTuliania.
osie _ raWuli sabrZolo ferxuli, sruldeba qal-vaJTa mier orpiruli samxmiani sim-
ReriT. musikaluri zoma _ 3/4.
osxapue (xujiSi osxapuri) _ Sromis procesis Tanmxlebi uZvelesi samiwaTmoqmedo me-
gruli ferxuli (sxapua _ cekva, osxapue _ sacekvao. ix. oTar CijavaZe, qarTuli musikal-
uri folkloris mcire enciklopediuri leqsikoni~).
otlarCoba (atlarCoba/atlarCopa) _ nayofierebis, micvalebulis kultTan dakav-
Sirebuli mamakacTa swraftempiani afxazuri cekva wriuli ferxuliT. mTielTa cekvis ms-
gavsad, `otlarCobaSi~ gamoiyeneba muxlebze sriali, sxvadasxva saxis Cakvra da cerileTe-
bi. sruldeba amave saxelwodebis simReriT (simRera `afraSvas~ zogjer `atlarCopasac~
uwodeben). musikaluri zoma _ 4/4.
otraRodu _ mamakacTa ormwkriuli Wanuri ferxuli (fer£isa). `sazogadoeba or jgu-
fad iyofa. TiToeul jgufSi xuTi da xuTze meticaa. jgufebi erTimeoris pirdapir dganan
da erTmaneTisaken cekviT miiweven. TiToeuli mxare, eqspromtis saukeTesod mTqmelis sa-
SualebiT, leqsiT dascinis mopirdapires” (niko mari).
oRroCoRro _ qal-vaJTa raWuli saxumaro cekva `qarTulis~ elementebiT _ svlebi
da gasmiseburi moZraobebi fexebis xlarTviTa da zetanis rxeviT. sruldeba garmonisa da
dairis TanxlebiT. musikaluri zoma _ 2/4.
oxoronuc _ Wanurad cekva, sacekvao (ixorones _ icekves).
oho¡, nano _ sworxazovani uZvelesi ferxuli meTauriT (aWara), `baris~ msgavsi (ix.
`bari~), saqorwilo ritualis nawili, xixaZirSi gavrcelebuli saferxulo wyobis cekva-
TamaSi. oho¡, nano _ `vai, deda,~ _ meTauris mier joxis Semokvris Sedegad monawileTa
wamoZaxiliT unda darqmeoda.
p
pantomima _ (berZ. yovlis mimbaZveli) Teatralur warmodgenaSi moqmedi pirebis az-
rebisa da grZnobebis gadmocema usityvod, Jestisa da mimikis saSualebiT.
J
JuJuna _ qal-vaJTa satrfialo erTmwkriuli raWuli ferxuli. meferxule qal-vaJni
erT mwkrivad ewyobian rkalze da wris Seukvrelad simReriT iwyeben moZraobas marjvniv.
389
Semdeg rkali Suaze iyofa da erTmaneTis sawinaaRmdego mimarTulebiT moZraobs (Sexve-
drisas erTi naxevari meores win gauvlis). wre ikvreba mxolod ferxulis daskvniT nawilSi.
amis gamo `JuJuna~ fer£isas ufro waagavs, vidre fer£uls. sruldeba amave saxelwodebis
orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 3/4.
r
ramaida _ qal-vaJTa svanuri masobrivi satrfialo cekva. qal-vaJni wyvilebad ewyobian
erTmaneTis zurgs ukan da ase moZraoben wreze an nebismieri mimarTulebiT.
`ramaida~ uteqstod samxmad imRereba. musikaluri zoma _ 4/4.
rokva _ qarTuli cekvebis adrindeli zogadi saxeli. `rokva ars sama, cekua, buqna,
koWa, fer£uli. mrgval wyoba da raodenica ebanTa da fandurTa mier iqmnebian~ (saba. ix. Ta-
maSoba). XVII-XVIII saukuneebSi rokva CamoTvlili cekvebis saerTo saxelwodebad iqca, cekva
ki kerZo mniSvnelobiT gvxvdeba.
rostom Wabuki (rostom Wabigv) _ ecereli vaJkacis rostomisadmi miZRvnili qal-vaJ-
Ta svanuri ferxuli. dasawyisSi meferxuleni rkalad ewyobian da simReriT moZraoben mar-
jvniv. TandaTanobiT rkali Seikvreba da ferxulic aCqardeba. sruldeba orpiruli samxmi-
ani simReriT. musikaluri zoma _ 4/4.
s
sabaRdaduro ukuCakruli _ cekva `kintauris~ erTtaqtiani ileTi _ fexis wverebis
rigrigobiT ukan dakvra. musikaluri zoma _ 6/8.
sabaRdaduro winCakruli _ cekva `kintauris~ erTtaqtiani ileTi _ fexis wverebis
rigrigobiT win dakvra. musikaluri zoma _ 6/8.
sagandagano muxlura _ cekva gandaganas~ naxevartaqtiani ileTi: svla fexis wverebze
muxlmoxriT ori moZraobiT: fexis wverze nabiji da muxlSi moxrili fexis iatakidan atyo-
rcna. musikaluri zoma _ 6/8.
sad mixval, TeTro qaTamo _ kiTxva-migebiTi qalTa moxeuri ferxuli.
sada muxlura winsvla _ cekva mTiulurisa~ da davluris~ erTtaqtiani ileTi. musi-
kaluri zoma _ 6/8.
sada sriala gasma _ cekva `qarTulis~ gasmebis jgufis erT-erTi ZiriTadi erTtaq-
tiani ileTi _ terfebis wina nawilebze (ergcerebze) sriali. musikaluri zoma _ 6/8.
sada Cakvra _ cekva mTiuluris~ erTtaqtiani ileTi _ quslisa da fexis wveris Senacv-
lebiT dakvra. musikaluri zoma _ 6/8.
sakolmeurneo _ sakolmeurneo Sromasa da sabWoTa soflis cxovrebasTan dakavSire-
buli cekva, romlis teqnologia, sakolmeurneo Sromis procesis imitirebisa da xalxuri
cekvis elementebis sinTezia.
sakolmeurneo cekva masobrivia, monawileobdnen mamakacebi da qalebi, raodenoba ga-
nusazRvrelia.
samaia, sama _ qalTa, vaJTa da qal-vaJTa uZvelesi saZeobo ferxuli. xalxuri `samaia~
`fer£isas~ ufro waagavs, vidre `fer£uls~ _ mwkriulad sruldeboda.
safer£iso wyobis qal-vaJTa `samaia:~ `qalni da kacni, or dasad gayofilni, erTmaneTis
pirdapir karga moSorebiT xelisxelgabmulebi mwkrivad. jer erTi gabmuli dasi warmovi-
doda, Tavis pirispir dasisa, wynarad momavalni da Tan amas moimRerodnen: `samaia samTa-
gana, ra turfa ram xaro~ da sxuani. ase unda misuliyvnen mopirdapire dasTan es momRerali
dasi, mas ukan mReriTve gatrialebuliyvnen da Tavis adgils misuliyvnen agreTve mReriT...
390
Semdeg ukve meore dasi Seasrulebda imaves da a.S... Cems siymawvileSi erT gamoCenil qor-
wilSi daabes `samaia,~ ormocze metma maxloblad qalebma gaTxovilebma da gauTxovrebma~...
(aleqsandre jambakur-orbeliani).
Zeobis lxinSi Sesrulebuli `samaia:~
`ra gaaTavon fer£isa, gamarTven erTad Wamaso,
dasxdnen qalebis pirdapir, arvin daiSlis amaso,
Semoiyvanen mestvires, ukrven, Caabmen samaso...~
`calgniT aris kacis xmani, calgniT aris qalebisa,
ZeobaSi ukuyra da yofa aris menest¢sa~...
(Teimuraz meore, `sarke TqmulTa~).
`samaia~ mamakacTa SesrulebiT mxolod fSavs SemorCa. aq mamakacebi wreze moZraoben _
an xelebxelgaSlilebi, an mklavebiT mxrebze, rogorc Cveulebriv ferxulSia miRebuli.
fSaur `samaiaSi~ ZiriTadad gamoyenebulia `muxlura svla~ da marjvena-marcxena fexis
terfis SenacvlebiT dakvra.
dReisaTvis gavrcelebuli cekva `samaia~ sami qalis SesrulebiT, Seqmnilia sveticxov-
lis taZris freskis mixedviT (gadmoiRes mxatvrebma gagarinma da fskovitinovma).
qalTa `samaia~ sruldeba simReris an xalxuri sakravebis TanxlebiT. musikaluri zoma
_ 6/8. samaia, sama aWarasa da imerxevSi dResac zogadad cekvas niSnavs. isame _ icekve! `xo-
rumis~ TavSi mocekvaves Tavmosames uwodeben.
samdakvriTi (adgilze) svla _ cekva `qarTulSi~ qalis ileTi.
`samdakvriTi svlis~ Sesrulebisas, koWis saxsarSi moZravi, erTmaneTTan mWidrod
SeerTebuli terfebi fexis wverebiT rigrigobiT xan Seexeba iataks, xan _ moscildeba. erT
musikalur taqtSi fexis wverebi samjer Seexeba iataks. musikaluri zoma _ 6/8.
cekva `qarTulSi~ `samdakvriTi svla~ gamoiyeneba adgilsa da gverdze brunisaTvis,
aseve ukusvlebisaTvis.
samdakvriTi winsvla _ osuri cekva `zilgas~ erTtaqtiani ileTi _ fexis wverebze
(ergcerebze) dgomiT. SeiZleba Sesruldes cerebzec. musikaluri zoma _ 6/8.
sasveno _ cekva `xorumSi~ Setevebs Soris Sesvenebis gamomxatveli erTtaqtiani ileTi.
musikaluri zoma _ 5/8.
saferxulo ukuCakruli _ qarTuli ferxulebis (ZiriTadad gurulisa da raWulis)
ileTi _ erTi fexiT gverdze nabiji da meoris wveris ukan dakvra.
saferxulo winCakruli _ qarTuli ferxulebis ZiriTadi ileTi _ ori moZraoba:
pirveli _ erTi fexiT gverdze nabiji, meore _ fexis win haerSi gaqneva.
safrTxilo _ cekva `xorumis~ ortaqtiani ileTi _ mowinaaRmdegis ganlagebis daz-
verva, frTxilad mosinjva. fexiT mosinjvis moZraobebi `farulas~ Semdeg (ix. farula)
sruldeba. musikaluri zoma _ 5/8.
sacekvao etiudi _ mcire formis cekva, cekvis teqnikis asaTviseblad varjiSi.
saxioba _ 1. Zveli qarTuli sanaxaoba. `ese ars musika mwyobri ZalTa da sakravTani da
£moaneba tkbili galoba Tu simRera~ (saba). Zvel werilobiT wyaroebSi `saxiobaSi~ mona-
wileobdnen _ mgosanni, muSaiTni da mutribni (ix. mgosani, muSaiTi, mutribi). 2. £maneloba,~
galoba, `sixaruli,~ `aRmobgereba,~ musika (ilia abulaZe, Zveli qarTuli enis leqsikoni).
saxiobeli _ sagalobeli an mgalobeli, musikosi, galoba (ilia abulaZe, Zveli qarTu-
li enis leqsikoni).
svlebi _ sacekvao ileTebi _ winsvlisa da wreze davlisaTvis.
simdi _ qal-vaJTa satrfialo osuri masobrivi cekva Tavisi nairsaxeobiT: simdi,
narTebis simdi, Timbil simdi, simdi Cefena, simdi sandraki... icekveba garmonisa da dairis
an dolis TanxlebiT, musikaluri zoma _ 4/4.
siuJeturi cekva _ epikur da dramatul nawarmoebebSi moqmed pirTa Soris cekviT
391
gamokveTili, gansaxierebuli konfliqtebi, winaaRmdegobebi, dava. gansakuTrebuli yur-
adReba eqceva Tanamedrove siuJetur cekvebSi.
t
tabacoba _ TamaSoba.
terfgakvriT winsvla _ osuri cekva `simdis~ ZiriTadi erTtaqtiani svla _ yovel
meoTxe Tvlaze fexis wveris odnav win gasrialebiT. musikaluri zoma _ 4/4.
terfdakvriT Cakruli _ afxazuri cekva `SaraTinis~ ZiriTadi erTtaqtiani ileTi:
adgilze Sextoma da terfebis rigrigobiT dakvra. `terfdakvriT Cakruli~ brunvis dro-
sac sruldeba. musikaluri zoma _ 4/4.
terfmoqneviT gasma _ cekva `qarTulis~ erTtaqtiani ileTi (gaqneva, gasma) _ sada
sriala gasmis Taviseburi garTulebuli varianti: taqtis meoTxe Tvlaze, yovnis nacvlad
win gatanili terfis moqneva da gaqneva _ fexis muxlis saxsarSi swrafad moxra da gamarT-
va. musikaluri zoma _ 6/8 an 4/4.
terfula winsvla _ cekva `qarTulis~ SedarebiT advili _ erTtaqtiani svla _ ter-
febze sriali. musikaluri zoma _ 6/8.
traRoduman _ qalTa Wanuri ferxuli.
tyupmuxlze sriali _ afxazuri cekvis ileTi _ gamorbeniT orive muxlze dacema da
gasrialeba.
u
usgvir laSgari _ mamakacTa da qalTa svanuri wriuli ferxuli. eZRvneba svanTa mter-
ze galaSqrebas cioy dadeSqelianis meTaurobiT. amitomac usgvir laSgars~ zogjer ~cioy
maxvSisac~ uwodeben. sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 4/4.
uSgvla lasma _ meomrul-laSqruli Zveli svanuri ferxuli. svanTa erT-erTi laSqro-
bisas Sxaras uReltexilze zvavi Camowva da mTeli laSqari daiRupa.
ferxulis teqstis mixedviT, moxucebma adreve igrZnes safrTxe (maT Tvali mohkres
uReltexilze laSqris marcxniv Cavlil wminda giorgis, rac, maTi azriT, ubedurebas moas-
wavebda) da ukan dabruneba moiTxoves. axalgazrdebma ar daujeres, win gaswies da yvelani
zvavma daitana.
ferxuli sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 4/4.
f
farikaoba _ 1. wyvilTa, jgufobrivi an masobrivi sasceno-xalxuri cekva. 2. mowinaaR-
mdegis xmalSi gamowveva da brZola, far-xmalSi varjiSi _ keWnaoba. safuZvlad daedo xev-
surul cekva `farikaobas.~
cekva `farikaoba~ qarTvel qoreografTa erTi nawilis Semoqmedebis nayofia. cekvaSi sain-
teresoa ara marto misi sanaxaobiTi mxare, _ cekvis Taviseburi monaxazi, teqnikurad rTuli
ileTebis gamoyeneba, far-xmalis ostaturad xmareba da sxva, _ aramed masSi zedmiwevniTaa
gamokveTili qarTveli kacis rainduli buneba _ brZola SeiZleboda mxolod Tanabari iara-
RiT: uiaraRo mowinaaRmdeges, zurgSeqceviT mdgoms an waqceuls xmals ar dahkravdnen. gansa-
kuTrebiT aRsaniSnavia xevsuruli tradicia: qalis, misi mandilisadmi pativiscema. sakmarisi
iyo, or mosisxles Soris mandilis Cagdeba, rom brZola Sewyvetiliyo.
392
`farikaobas,~ ZiriTadad, mamakacebi asruleben. qalebi, ufro metad, dasawyissa da
daskvniT nawilSi monawileoben.
sruldeba garmoniTa da doliT mTielTa sacekvao melodiebze. musikaluri zoma _ 2/4
an 6/8.
farula _ cekva `xorumis~ ZiriTadi ileTi _ winsvla _ naxevrad buqni; Tavisi for-
miT, mebrZolTa SeniRbuli svla _ sami erTmaneTisagan gansxvavebuli moZraoba sruldeba
erT musikalur taqtSi. musikaluri zoma _ 5/8.
farcakuku _ 1. ZvelisZveli guruli sabrZolo-sportuli cekva simReriT (ix. oTar
CijavaZe `qarTuli musikaluri folkloris mcire enciklopediuri leqsikoni,~ 2009w.).
2. qalTa Zveli cekva-TamaSi buqnebiT. `wyvil-wyvilad dawyobili qalebi, muxlebs
moxridnen, kabas lamazad Seikecavdnen, taSis kvriT uvlidnen da marTavdnen Semdeg dia-
logs: `farca kuku facadina, yursa sisxli ram gadina? _ ityoda erTi. _ `laSqars viyav,
davikode, yursa sisxli man madina.~.. (giorgi SaraSiZe).
facqikuku (farcikuku, farcakuku) _ kukiliT, kukiT xtoma (saba), buqniT xtoma.
fexgaqneviT ukuCakruli _ cekva `kintauris~ ileTi. haerSi fexgaqnevisa da sabaRda-
duro ukuCakrulis naerTi; sruldeba or taqtSi. musikaluri zoma 6/8.
fexis ZiriTadi poziciebi _ sawyisi mdgomareoba qarTuli cekvebis ileTTa Seswav-
lisa da Sesrulebis dros _ fexis oTxi ZiriTadi pozicia:
I _ orive fexis terfis erTmaneTTan mWidrod midgma.
II _ cali fexi terfiT gatanilia win da iataks fexis wveriT exeba, meore _ sayrdeni
fexi _ mTeli terfiT.
III _ orive fexi sxeulis gaswvrivaa da quslebiT erTmaneTs exeba, fexis wverebi gata-
nilia ganze.
IV _ fexebi mxrebis siganezea gadgmuli. oTxive poziciaSi fexebi gamarTulia muxlis
saxsarSi.
fexmidgmiT svla _ osuri cekva `mipatiJebis~ _ `xonga qavTis~ ZiriTadi ileTi _ erg-
cerebze svla. musikaluri zoma _ 6/8 an 4/4.
fexSliTa da ganbijiT Cakvra _ mTielTa cekvebis _ mTiuluris, svanuris, afxazurisa
da osuris _ ortaqtiani ileTi, `ganbijiTa da fexSliT Cakvris~ Taviseburi _ saxeSecv-
lili, Sebrunebuli varianti: jer fexSla sruldeba, Semdeg _ ganbiji. musikaluri zoma
_ 6/8 an 2/4.
fexSlili Cakvra _ mTielTa cekvebisaTvis, ufro metad, svanuri `cerulisTvis~ dam-
axasiaTebeli erTtaqtiani ileTi. musikaluri zoma _ 6/8 an 2/4.
fer£isa _ qarTuli xalxuri qoreografiis uZvelesi forma, safer£iso wyobis sacekvao
da sasimRero sanaxaoba. mravalT mobmiT~ rokva (saba). wreSeukvreli ferxuli _ mwkrivebad
ganlagebuli erTi an ori mwyobri.
fer£uli _ `mgrgvalT(a) wyoba~ (saba), anu wriuli forma. gunduri cekva: xelixelgad-
abmuli mocekvaveebis wred brunva (qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni, t. VII, 1962 w.).
ferxulebi gansxvavebulia formisa da Sinaarsis mixedviT: wriuli, wre wreSi Cas-
muli, ferxuls SigniT moTamaSiT, or da samsarTuliani ferxulebi. samonadireo, reli-
giur-ritauluri, sabrZolo da sayofacxovrebo. ferxuli fexebs _ fexebis moZraobas _
ukavSirdeba. es `ferxulis~ megruli da svanuri saxelebiTac _ `kuCxiSi~ da `WiSxaSi~ _
dasturdeba.
fundruki _ ix. TamaSoba (aseve: lili gvaramaZe _ qarTuli sacekvao folklori).
fSauri samaia _ saferxulo wyobis Zveli qarTuli xalxuri cekva, sruldeba fSavSi
calke mamakacTa da calke qalTa mier. mamakacTa `samaias~ erTaderTi nimuSi avTandil Ta-
TaraZem Caiwera fSavSi, sofel gogolaurTaSi, 1949 wels (ix. samaia).
fSauri _ mTielTa cekvebis jgufis fSauri cekva. xalxur variantSi asrulebs er-
Ti-ori mocekvave, qalebi, vaJebi an qal-vaJTa wyvili; xalxur-sascenoSi _ qoreografis
Sexedulebisamebr, saWiro raodenoba.
393
fSaur cekvaSic, `fSavel qalTa lxinis~ msgavsad, SeiZleba qali partniorobas uwevdes
qals da cekvavdes vaJurad. fSauri sacekvao~ sruldeba garmonis da dairis an dolis Tanx-
lebiT. musikaluri zoma _ 6/8.
q
qalTa ferxuli _ mTvaris kultisadmi miZRvnili qalTa Zveleburi qarTuli ferxu-
li: `qalebi wres Sekraven da taSis cemas gaaCaReben, wris SigniT qali cekvavs da Tan mReris
_ `zecas viyav, zeca vnaxe.~.. da a.S. (rafiel erisTavi).
qalsa visme _ raWuli ferxuli. teqstis mixedviT, eZRvneba axalgazrda qals _ sax-
elad `erqva SuSana da TiTsa ecva beWedi....~ SeiZleba es iyos gamoZaxili `qarTlis cxovre-
baSi~ moTxrobili qarTlis erisTavis ulamazesi asulis _ SuSanas _ tragikuli Tavga-
dasavlisa: erisTavis qalma xazarTa xakanis colobas sikvdili arCia. beWedSi saidumlod
Senaxuli sawamlavi dalia da Tavi moikla (ix. ferxuli `qalsa visme~).
ferxuli sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 3/4.
qaltaciaoba _ qal-vaJTa saferxiso sanaxaoba: `moTamaSeni or wyebad da or ganad iyo-
fian, dgebian, mobmiT cekvaven da mRerian. jer pirveli mwyobri ityvis simReriT leqss da
`skupiT~ _ meore mwyobrisaken miiwevs, mere meore mwyobri CamoarTmevs pirvels simReras,
pirveli ukan ixevs, meore ki skupiT~ misken miiwevs~... sabolood pirveli mwyobri Tavs dae-
sxmis meores da qals waarTmevs~ (rafiel erisTavi).
qvedrula modidebula _ raWuli sayofacxovrebo ferxuli. moTxrobilia patara
mdinaris qvedrulas adidebiT gamowveuli stiqiuri ubedureba. musikaluri zoma _ 3/4.
qobuleTuri Cakruli _ cekva `xorumis~ ortaqtiani ileTi, axasiaTebs qobuleTeli
aWarlebis `xorums.~ musikaluri zoma _ 5/8.
qorbeRela _ Zveli TuSuri or an samsarTuliani ferxuli (ix. zemyrelo). RvTisSvilTa
pativsacemi da nayofierebis RvTaebis sadidebeli misteriis naSTi. sruldeboda laSaris
jvris dReobaze mamakacTa mier.
`saxzed saxli agebuli, qored-qoredi oTx(i)-xuTi saxli saxlzed Senebuli~ (saba).
svanuradac `qori~ saxls niSnavs, `qorbeRela~ saxlisa da beRelisagan Semdgari Zveli qar-
Tuli sarTulebiani nageboba unda iyos (ix. ferxuli `qorbeRela,~ aseve: oTar CijavaZe _
qarTuli musikaluri folkloris mcire enciklopediuri leqsikoni, 2009 w. _ red.).
qoreografi _ cekvis specialisti, cekvis damdgmeli.
qoreografia _ (berZn. qorea _ cekva, grafia _ aRwera). pirdapiri mniSvnelobiT qo-
reografia niSnavs cekvis Caweras pirobiTi niSnebis saSualebiT. termini cekvis xelovne-
baSi frangma raul oJe feiem (XVIII s.) daamkvidra: Tavisi cekvis Canaweris aRmniSvnel grafi-
kul niSnebs qoreografia uwoda. Semdeg qoreografia ganzogadda da sabaleto speqtak-
lebis dadgmisa Tu, saerTod, cekvis xelovnebas qoreografia ewoda.
qoreologi _ qoreologiis specialisti.
qoreologia _ (berZn. _ qorea _ cekva, logia _ moZRvreba) _ moZRvreba, mecniereba
cekvis xelovnebis Sesaxeb.
qriala winsvla _ mTiel qalTa cekvebis ileTi _ taqtis yovel Tvlaze mokle da
swrafi nabijebiT fexis wverebze (ergcerebze) aweuli svla. musikaluri zoma _ 6/8 an 2/4.
quslgakvriT ukusvla _ mTielTa cekvebisaTvis (mTiuluri, fSauri, xevsuruli, Tu-
Suri) damaxasiaTebeli erTtaqtiani ileTi _ ukusvla. sruldeba adgilzec, gasmis saxiT.
musikaluri zoma _ 6/8 an 2/4.
qusldakvriTa da ukufexCadgmiT Cakruli _ aWaruli cekva gandaganas~ ileTi. srul-
deba or taqtSi mamakacTa mier. musikaluri zoma _ 6/8.
quslura winsvla _ cekva `kintauris~ erTtaqtiani svla. axasiaTebs aRmosavleT saqa-
rTvelos `glexur~ cekvebs _ sami erTmaneTisagan gansxvavebuli moZraoba (ix. cekva `kin-
394
tauri~). musikaluri zoma _ 6/8.
quslcera winsvla _ cekva `gandaganas~ erTtaqtiani ileTi: svla quslisa da fexis
wveris dakvriT. musikaluri zoma _ 6/8.
R
RvTaeba kviria _ nayofierebisa da Svilierebis mfarveli RvTaeba svaneTSi. yoveli
sasoflo locva pirvelad kvirias xsenebiTa da sagalobliT iwyeba. sruldeba `muryvamo-
bis~ dResaswaulze (zogi gadmocemiT, `kvirikobazec~). `adrekila¡,~ `melia Telepia,~ saga-
lobeli `kviria,~ ferxuli `WiSxaSi~ da kidev oTxi simRera nayofierebis RvTaeba kvirias
pativsacemi sadResaswaulo simRera-ferxulebia.
y
yazbeguri _ (ix. moxeuri).
yansav yifiane _ qal-vaJTa svanuri ferxuli, eZRvneba laSxeTis maxvSs, uberebel da
ukvdav vaJkacs _ yansav (beJan) yifians (XIV s.), daiRupa sofel uSgulze laSqrobis dros
(ix. ferxuli `yasnav yifiane~). sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma
_ 2/4.
yaraCoRuli (yaraCoxuli) _ (Turq. SavCoxiani) yaraCoRelTa cekva _ Zveli Tbilisis
sacekvao folkloris nimuSi. yaraCoRelebi xelosnebi iyvnen. isini erkele mefes xlebian
aspinZis brZolaSi da, gamorCeuli Cacmulobis gamo, Turqebs yaraCoxelebi (yaraCoRelebi)
SeurqmeviaT.
cekvaSi monawileoben mxolod mamakacebi. xalxur variantSi _ erTi an ori, sasceno-
xalxurSi _ qoreografis survilisamebr ganusazRvreli raodenoba.
icekveba dudukisa da dolis TanxlebiT. musikaluri zoma _ 6/8.
yovniT gasma _ cekva `qarTulis~ ileTi. sruldeba gasmebis naerTis dasawyisSi.
yolsama // yolsarma _ (Turq. yol _ mklavi, sama _ qarTulad cekva) Zveli aWaruli
qalTa da vaJTa cekva _ mklavebiT cekva. qalTa yolsama _ `Taranino,~ vaJTa _ `mxaruli.~
`yolsamas~ Turqulad `yolsarmasac~ _ mklavebis moxvevasac _ eZaxian: cekvaSi vaJis
zeda kidurebis moZraoba mklavebis Semoxvevas mogvagonebs. `yolsamas~ elementebzea age-
buli aWaruli cekva `gandagana.~
S
Savlego _ uZvelesi qarTl-kaxuri ferxuli, ferxuls SigniT moTamaSiT. eZRvneba Sal-
va axalcixels. SemorCenilia mxolod simRera, fexis moZraobaTa kompleqsi dakargulia.
Salaxo _ Zveli Tbilisuri cekvis _ `kintauris~ saxesxvaoba.
Salaxo SeiZleba `kintauris~ Taviseburad Semsruleblis metsaxeli iyos an am cekvis
gansxvavebuli melodiis, an misi avtoris.
paRurs-panRurs Turqulad Salax hqvia (saba). safiqrebelia, Salaxi TbilisSi adre
gavrcelebuli `ialis TamaSis~ (ix. ialis TamaSi) saxecvlileba iyos _ joxis Semokvra
panRuriT Secvliliyo; SemdegSi cekvas orive Camoscilda _ igi Cveulebriv `kintaur~
cekvad darCa da qalaquri folkloris repertuarSi Taviseburi saxelwodebiT _ `Salax-
oTi~ _ damkvidrda.
SaraTini _ Sejibrebis tipis afxazuri xalxuri cekva. xalxur variantSi `SaraTini~
satrfialo cekvaa da sruldeba cal-calke _ qalTa, vaJTa da qal-vaJTa wyvilebis mier.
395
sasceno-xalxuri ki jgufurad icekveba. ileTebi: terfdakvriT svla, terfdakvriT Cakvra
da bruni.
`SaraTinis~ daskvniT nawilSi imRereba `otlarCoba~ _ mocekvave mamakacebi swraf
tempSi asruleben Cakvrebsa da cer-ileTebs. musikaluri zoma _ 2/4.
Sejibri _ sasceno-xalxuri vaJTa cekva, `mTiuluris~ nairsaxeoba: or mowinaaRmdeges
Soris Sejibreba _ sacekvao ileTTa sisxarte-simardeSi, daxvewiloba-moqnilobaSi...
Svidmaisobis ferxuli _ qal-vaJTa Zveli qarTuli ferxuli _ bunebis gamoRviZebis,
nayofierebisa da mcenareTa kultis naSTi.
xalxuri gadmocemiT, Zvelad, yovel Svid maiss, qal-vaJni mindvrad gadiodnen, ferxuls
abamdnen da dasZaxodnen: `Svidmaisis wvima, Tma koWebamdina~... yovel meferxules Tavze
dawnultotebiani gvirgvini edga.
Sinavorgil _ qal-vaJTa svanuri satrfialo masobrivi cekva. meferxuleni or jgu-
fad, wris Seukvrelad cekvaven. amitom SeiZleba, `Sinavorgili~ ferxisebs mivakuTvnoT.
`Sinavorgili~ sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 4/4.
SiSa da gergili _ svanuri sayofacxovrebo ferxuli. teqstis mixedviT, pirvelad
vinme gergils (giorgis) aRmouCenia mJave wyali cxarvaSSi (ix. ferxuli `SiSa da gergil~).
ZiriTadi moZraoba uZvelesi ferxulebisaTvis damaxasiaTebeli `mrgvali fexia.~ srul-
deba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 2/4.
SuSpari _ 1. mTvaris RvTaebis pativsacemi uZvelesi svanuri saritualo cekva-ferxu-
li. 2. uZvelesi samonadiro cekva.
sulxan-saba SuSparsa~ da samas~ erTsa da imave cekvad miiCnevs: sama _ rokva SuSpari (saba).
niko mars SuSpari Tubal-kainuri warmoSobis sityvad miaCnda: SuS _ Tubal-kainuri, TuT _
mTvare, TrTola, moZraoba; par _ ferxuli, sama. aTi qali da daaxloebiT oci mamakaci mwkrivs
qmnian da SewyobiT taSs ukraven. simReras asrulebs, rogorc yovelTvis, or gundad gayofili,
mwkrivebad gaSlili an wred Sekruli ferxuli. am mwkrivis win, Tu wris SigniT, xan erTi da xan
kidev ori moTamaSe cekvavs _ qali mamakacis TanxlebiT~ (niko mari).
droTa ganmavlobaSi SuSpari~ _ mTvaris cekva _ daviwyebas mieca, magram cekvis zogad
saxelwodebad darCa (SuSpari _ cekva; SuSpara _ mocekvave; aSuSprebs _ acekvebs; svanu-
rad: laxSuSparia _ icekve).
C
Caguna _ megruli saxumaro simRera cekviT _ qal-vaJis gaSaireba. Caguna _ gu-
damokidebuli, Raribulsamosiani kaci _ moSaireTa gakenwvlisa da dacinvis obieqtia.
misi cekvac saxumaro da sasaciloa. sruldeba simReriT, moSaire qal-vaJisa da gundis
TanxlebiT. musikaluri zoma _ 4/4.
Cakvra _ mTielTa cekvebis ileTTa erT-erTi jgufis zogadi saxeli: adgilze mcire
xtomebi, quslisa da ceris monacvleobiT fexebis iatakze cema; cer-ileTebi, periodulad
cal an orive fexis TiTebze (cerebze) Sextoma-Camoxtoma. arsebobs erTmaneTis msgavsi
da sruliad gansxvavebuli Cakvrebi: `sada Cakvra,~ `wvivgaqnev Cakvra,~ `fexSlili Cakvra,~
`Wrili Cakvra,~ `xlarTuli Cakvra~...
Cakvrebi mxolod mTielTa cekvebis _ `mTiuluris,~ `moxeuris,~ `xevsurulis,~ `fSau-
ris,~ `TuSurisa~ da `svanuris~ _ ileTebia. Taviseburi Cakvrebi axasiaTebT osur da afxa-
zur cekvebs.
Cakruli _ aramTielTa cekvebSi gamoyenebuli Cakvrebis msgavsi ileTi (`ferxuli,~
`gandagana,~ `kintauri~ da a.S.).
Caqolva _ cekva `xorumis~ ileTi _ ieriSi, alyaSi moqceva da Caqolva.
Cemo yurSao _ Zveli raWuli samonadiro ferxuli erTi damwyeb-momRerliT (teqstis
mTqmeliT), danarCenebi ki moZaxils amboben: `o, Cemo yurSao!~ dimitri janeliZes `Cemo
396
yurSao~ amiranis ciklis ferxulad miaCnia.
Ceyaramsa _ qal-vaJTa Zveli svanuri ferxuli: XVI saukuneSi Tavisufalma ubatono
svanebma sofel uSgulSi mokles moZalade Tavadi fuTa dadeSqeliani.
Ceya ferxulSi fexebis moZraobaTa kompleqsis damdgenis saxels unda ukavSirdebodes,
ramsa _ svlas. sruldeba orpiruli samxmiani simReriT. musikaluri zoma _ 4/4.
c
calfexgasmura _ mamakacTa ileTi cekva `gandaganaSi~ _ wvivis haerSi gaqneva.
calcerdakvra _ afxazuri cekvis erTtaqtiani ileTi: yovel mesame Tvlaze monacv-
leobiT fexis cerebis iatakze dakvra. musikaluri zoma _ 4/4.
calcerdakvriT rbeni _ svanuri `cerulis~ naxevartaqtiani ileTi _ yovel pirvel
Tvlaze cali fexis ceris dakvriT wreze sirbli. musikaluri zoma _ 2/4.
calcerze xtomiT svla _ afxazuri cekvis ileTi: musikaluri taqtis yovel Tvlaze
calcerze xtomiT winsvla. musikaluri zoma _ 4/4.
cekva _ xelovnebis uZvelesi forma, ritmul moZraobaTa kompleqsi, adamianis Sinagani
gancdebisa da grZnobebis moZraobiT gadmocema.
sulxan-sabasTan cekva kerZo mniSvnelobis styvaa: `fer£is TiTebiT rokva~ _ rokvis
erT-erTi saxeoba. cekvam, calkeuli saferxulo wyobebis _ samasa~ da SuSparis~ msgavsad,
mxolod mogvianebiT, XIX saukuneSi, daikava rokvis adgili.
cekva, rogorc kerZo mniSvnelobis termini, zog kuTxes dRemde SemorCa: aWaras _ cekva
da kaxeTs _ ceko. orsave SemTxvevaSi nagulisxmebia cekva `qarTulis~ adrindeli saxel-
wodeba.
cekva qarTuli _ qal-vaJis satrfialo cekva, qarTul xalxur cekvaTa mSveneba. `es
cekva satrfialo poemaa, Sejibri silamazeSi, moqnilobaSi, mosazreba-mixvedrilobaSi~
(daviT javriSvili).
`qarTuli~ agebulia sruliad Tavisebur teqnologiur masalaze _ svlebsa da gas-
mebze. fexisa da xelebis moZraobebi harmoniuladaa Serwymuli zetanis TiTqmis uZrav
mdgomareobasTan. sruldeba salamuris an dudukis, garmonis da dolis an dairis Tanxle-
biT. musikaluri zoma _ 6/8.
cekvis gakveTilis struqtura _ cekvis gakveTili xuTi nawilisagan Sedgeba (xan-
grZlivoba 90 wuTi):
pirveli _ Sesavali _ ZelTan varjiSi _ 5-10 wuTi: sxeulis, umTavresad, qveda ki-
durebis `gaTboba,~ maRal ergcerebze (fexis wverebze) dgomis Cvevebis gamomuSaveba da
wonasworoba. ileTSi Semavali moZraobebis sworad da daxvewilad SesrulebisaTvis momza-
deba.
meore _ zogadmomamzadebeli nawili _ 10-15 wuTi: xelebis, zetanisa da Tavis moZrao-
bebis varjiSi.
mesame _ ZiriTadi nawili _ 45-50 wuTi: gakveTilis Temis ZiriTadi masalis damuSaveba
_ sacekvao ileTebi, ileTTa naerTebi, cekvis fragmentebi, TviT cekva.
meoTxe _ damatebiTi nawili _ 5-10 wuTi: gamZleobis gamomuSaveba, teq nikurad rTuli
ileTebis damuSaveba, Rrma sunTqvis gaxsna da sxva.
mexuTe _ damamSvidebeli nawili _ 5 wuTi: sxeulis damSvideba, sunTqvis Seneleba, Ta-
visufali svlebi da sunTqviTi varjiSebi.
cekvis kompozicia _ (laT. _ Sedgena) cekvis, qoreografiuli nawarmoebis Seqmnis Teo-
ria, cekvis komponentebs (Tema, idea, Sinaarsi, erovnuli samosi, musika, sacekvao ileTebi)
Soris urTierTkavSiri.
cekvis saxeebi _ xalxuri cekva, sasceno-xalxuri cekva, Teatraluri cekva, same-
jliso cekva.
397
xalxuri cekva _ xalxis mier Seqmnili, dReobebSi, saero da saeklesio dResaswaule-
bze Sesasrulebeli cekvebi (`cekvebi TavisTvis~).
xalxuri cekvebi jgufdeba sxvadasxva niSniT:
adgilmdebareobis (mTisa da baris, qalaqisa da soflis).
socialuri (maRali da dabali wris).
SemsrulebelTa (qalTa, vaJTa da qal-vaJTa, solo, wyvilTa da masobrivi).
Sinaarsis (Sromis, religiur-ritualuri, sabrZolo, satrfialo...).
musikaluri Tanxlebis (simReris, fanduris, dudukis, salamuris, garmonis, dairis, do-
lis...).
sasceno-xalxuri cekvebi _ iqmneba xalxuri cekvebis safuZvelze da moiTxovs: may-
ureblis gemovnebis gaTvaliswinebas, Sinaarsis gamokveTas, cekvaSi axali formebis Seta-
nas, Sesrulebis maRal donesa da ostatobas, teqnologiuri masalis daxvewas da sxva.
Teatraluri cekvebi _ klasikuri, eqscentruli, ritmuli, komikuri da sxva.
samejliso cekvebi _ XVI saukuneSi evropaSi xalxuri cekvebis safuZvelze Seqmnil
cekvebs mejlisebze asrulebdnen qal-vaJTa wyvilebi. yvelaze adre Seqmnili samejliso
cekvebi istoriul-sayofacxovrebo xasiaTisaa: menueti, polonezi, gavoti, krakoviaki, ma-
zurka, polka... `rusuli lirikuli,~ `sudaruSka,~ `varu-varu,~ `rilio,~ `giwvevT sacekva-
od,~ `mziuri,~ `qarTuli samejliso.~.. sayovelTaod gavrcelda da gansakuTrebiT popu-
larulia sazRvargareTis qveynebis xalxuri cekvebis safuZvelze Seqmnili samejliso
cekvebi: `Ca-Ca-Ca,~ `samba,~ `kuburi rumba,~ `jaivi,~ `berZnuli ferxuli,~ `ungruli same-
jliso,~ `tango,~ `wynari valsi,~ `swrafi foqstroti~ da sxva.
cekvis struqtura (dramaturgia) _ dramaturgiis kanonebis Sesabamisad cekvis gaSla-
ganviTareba: Sesavali (eqspozicia), dasawyisi, moqmedebis ganviTareba, kulminacia, dasasruli.
Sesavali (eqspozicia, gacnoba) _ moqmed pirTa pirveli gamoCena.
dasawyisi _ cekvis nawili _ moqmedebis dawyeba, urTierTobis garkveva.
moqmedebis ganviTareba _ moqmedebis daZabulobis gaZliereba.
kulminacia _ daZabulobis umaRlesi momenti _ cekvis Temis da ideis gadawyveta.
dasasruli _ dramatuli wyobis finali.
cekvis swavlebis meTodi _ cekvis praqtikuli disciplinis Sesaswavlad swavlebis
analizuri, TxrobiTi da CvenebiTi meTodebis gamoyeneba: Sesaswavli masalis (ZiriTadad
sacekvao ileTis) Semadgenel nawilebad _ moZraobebad _ daSla da TiToeulis Tanmim-
devrulad Seswavla (nawilebad iSleba da TanmimdevrobiT iswavleba sacekvao ileTTa
naerTebic da TviT cekvac).
daSlili ileTis TiToeuli nawilis (moZraobis) Seswavlisas jer sityvierad gadaicema
ama Tu im moZraobis arsi, Semdeg praqtikulad Sesruldeba is.
orive xerxi erTmaneTs avsebs da aadvilebs sacekvao moZraobebis aTvisebas.
cekvis formebi _ mcire, saSualo da didi.
mcire _ xalxuri, sasceno-xalxuri, saestrado da samejliso cekvebi.
saSualo _ sacekvao siuita _ ramdenime damoukidebeli cekva, gaerTianebuli saerTo
CanafiqriTa da SinaarsiT.
didi _ baleti _ Teatraluri xelovnebis saxe: musika, qoreografia, dramaturgia. musi-
kalur-dramatuli nawarmoebi _ cekva da pantomima (mimika da plastikuri Jesti).
cekvis fragmenti _ (laTin. nawili, nawyveti). cekvis romelime nawili, nawyveti.
cekvis Caweris wesi _ cekvis srulyofilad Casawerad Sinaarsisa da tradiciuli we-
sebis gadmocema: cekvis sqematuri (cekvis monaxazi monakveTebad, romelSic yoveli mon-
akveTis dasasruli momdevnos sawyisi mdgomareobaa) da masSi gamoyenebuli ileTebis aR-
wera (ileTTa ganmarteba), musika da Cacmuloba...
dReisaTvis cekva iwereba Cveulebrivi wesiT: ileTTa saxelwodebani da maTi ganmarte-
bani sityvieradaa gadmocemuli.
XV-XX saukuneebSi cekva (sacekvao ileTebi) grafikuli _ pirobiTi niSnebiT _ Caweres:
398
margarita avstrielma (niderlandebi); raul oJe feiesma (safrangeTi); albert cornim
(germania); vladimer stefanovma (ruseTi); srbui lisicianma (ruseTi); rudolf beneSim (in-
glisi); roderik langesma (poloneTi); daviT javriSvilma, (saqarTvelo); avTandil TaTa-
raZem (saqarTvelo)...
ceko _ qal-vaJis wyvilad cekvis, cekva `qarTulis~ xalxuri variantis Zveli saxeli.
SemorCenilia kaxeTSi.
cerdakvriTa da wvivgaqneviT Cakruli _ cekva `gandaganaSi~ vaJTa ortaqtiani ileTi:
mcire Sextoma, orive fexis ceris rigrigobiT dakvra da mimdevrobiT cali wvivis haerSi
gaqneva. musikaluri zoma _ 6/8.
cerdaqneviT Cakvra _ svanur cekva cerulSi~ mamakacTa erTtaqtiani ZiriTadi ileTi:
winaswar ukan gatanili cali an orive fexis wvivis daqneviT cerebze Sextoma-Camoxtoma.
musikaluri zoma _ 2/4.
cerebze ukusvla _ orive fexis cerze dgoma da taqtis yovel Tvlaze, mokle nabije-
biT ukan svla. gamoiyeneba cekva mTiulurSi,~ osur da afxazur cekvebSi. musikaluri zoma
_ 2/4, 4/4/, 6/8.
cerileTi _ sacekvao ileTi _ cal an orive cerze Sextoma-Camoxtoma da cerebze svla.
ceruli _ fexis cerebze (TiTebze) SextomiT cekva. fexis TiTebze Sextoma-Camoxtomas,
cerileTebs cekvaSi yvela mTieli qarTveli iyenebs, magram cerebze cekva, `cerulis~ saxel-
wodebiT, mxolod svaneTisTvisaa damaxasiaTebeli. ceruls~ yovelTvis ferxulebis daskvniT
nawilSi mxolod mamakacebi cekvaven da igi iseTive Zvelia, rogorc TviT ferxuli.
cerebze cekva sruldeba fexSliTa da wvivdaqneviT. icekveba orpiruli samxmiani simRe-
riT. musikaluri zoma _ 2/4.
cioy maxvSi _ ix. usgvir laSgar.
Z
Zabra _ Zabrale (Zabroba, Zabraloba) _ megruli ferxuli _ ferxuls SigniT moTama-
SiT, cekva `jansulos~ winamorbedi. `Zabrales~ yvelaze gavrcelebuli variantia: ferxulis
centrSi bewvian quds (boxoxs) agdeben, wris SigniT gamodis moTamaSe da xanjliT gars uvlis
quds. xalxi qudSi gulisxmobda urCxuls _ mTeli soflis gadamWmel Zabras. ferxuls SigniT
moTamaSe simRera-cekviT sasacilod ganasaxierebs Setevas, SiSs, siZulvils, ukan daxevasa da
isev Tavdasxmas... saferxulo mwyobri ki `ho¡, Zabras~ SesZaxebs. sabo lood, moTamaSe xanjals
dahkravs boxoxs. meferxulenic miscvivdebian quds, daglejen da mxiaruloben. `Zabras~ erT-
erT variantSi ferxuls SigniT oTxi-xuTi joxebiani moTamaSe dgas.
ferxuli `Zabrale~ ukorifodac sruldeboda _ ferxulis erTi naxevari mReroda,
meore _ `ho¡ Zabras~ mosZaxebda. ferxuli `Zabrale~ sruldeba samxmiani simReriT. musi-
kaluri zoma _ 2/4.
Znoba _ 1. religiur-ritualuri ferxuli (iv. javaxiSvili), cekvis zogadi saxeli, qa-
lTa saferxulo rokvis nairsaxeoba (ix. lili gvaramaZe, qarTuli sacekvao folklori).
aseTi mniSvneloba `Znobas~ mxolod XI saukunemde hqonda _ Semdeg is musikas ukavSirdeba.
2. simebian sakravze dakvra, galoba, `gancxroma~ (ix. `gancxroma.~ ilia abulaZe Zveli qar-
Tuli enis leqsikoni).
Znobi _ musika, Sewyobili £ma(¡) (saba).
ZnobiT _ Sewyobilis £miT(a) (saba).
w
warTmevia (Secileba) _ cekvaSi Secileba, Canacvleba, adgilis warTmeva, partniorebis
cvla. `qarTulis~ teqnologiaze agebuli imave tipis garToba-TamaSis xasiaTis qal-vaJTa
399
cekva. rodesac mocekvave qal-vaJs Soris mesame piri (magaliTad vaJi) SeiWreba, mocekvave
wyvils Soris Cadgeba, pirveli vaJi valdebulia, adgili dauTmos axladSemosuls da mia-
tovos cekva, datovos sacekvao moedani da mayurebelSi gaerios. aseve iqceva qali, Tu mo-
cekvave wyvils Soris qali SeiWra.
`warTmeviaSi~ mocekvaveTa Canacvleba SeiZleba mxolod maSin, rodesac amis saSualebas
iZleva mocekvave qal-vaJs Soris arsebuli manZili. warTmeviaSi~ dauSvebelia yovelgvari ux-
eSoba. mocekvaveni ise unda `Sevidnen~ cekvaSi, rom erTmaneTs tansacmliTac ki ar Seexon.
cekva `warTmeviaSi~ qali qals enacvleba, vaJi-vaJs. Tu mocekvave qali xelebiT gulm-
kerds daifaravs, es imis niSania, rom is Semcvlels moiTxovs.
cekvis daskvniT nawilSi SeiZleba qal-vaJTa wyvilebma erTad icekvon. warTmevia~ ufro
metad gavrcelebulia dasavleT saqarTveloSi. sruldeba garmonisa da dairis an simReris
TanxlebiT. musikaluri zoma _ 6/8.
wvivqneviT Cakvra _ cekva mTiuluris~ erTtaqtiani ileTi _ wvivebis haerSi gaq neviT
fexebis rigrigobiT moxra da gamarTva. musikaluri zoma _ 6/8.
W
Wdobili gasma _ cekva `qarTulis~ ortaqtiani ileTi _ `sada gasmisa~ da fexebis
gadaWdobis naerTi daskvniT nawilSi, gverdze svlisaTvis _ vaJis qalTan miaxloebisas.
musikaluri zoma _ 6/8.
Wdobili winsvla _ cekva `mTiuluris~ ortaqtiani ileTi, muxlura winsvlis Taviseburi
varianti _ meoTxedad marjvniv da marcxniv SebrunebiT. musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
WiSxaSi _ vaJTa da qal-vaJTa svanuri wriuli ferxuli (WiSx-i fexi, WiSxaS-i _ ferxuli).
Wrili Cakvra _ cekva `mTiulursa~ da `yazbegurSi~ vaJTa ortaqtiani ileTi: erTi
fexis meoriT ukan iribad gadaWra _ marjvena fexiT gverdze nabiji da marcxenis ceriT
marjvenis ukan dakvra (aseve marcxniv). ileTi ufro metad gverdze _ marjvniv da marcxniv
gadaadgilebiT sruldeba. igi oTxi erTmaneTisagan gansxvavebuli moZraobisagan Sedgeba.
imisda mixedviT, Tu romeli maTganiT iwyeba ileTi, _ gverdze nabijiT, quslis gadgmiT,
ceris dakvriT Tu zextomiT, _ arsebobs Wrili Cakvris gansxvavebuli variantebi. musi-
kaluri zoma _ 6/8.
x
xanjluri _ mamakacTa cekva xanjlebiT. agebulia `mTiuluris~ elementebze, cekvisa
da Jongliorobis sinTezis xalxuri varianti. xanjlebiani mocekvave, ileTebis Sesrule-
basas xanjlebs atrialebs haerSi da ostaturad arWobs miwaze (iatakze).
xalxur variantSi `xanjlurs~ erTi an ori mamakaci cekvavs, sasceno-xalxurSi _ mamak-
acTa ganusazRvreli raodenoba.
xelebis mdgomareoba _ 1. xelixelCakidebuli; 2. xelebiT erTmaneTis mxrebze; 3. xe-
lebiT erTmaneTis qamrebSi CaWidebuli; 4. xelkavi.
xelebis ZiriTadi poziciebi:
I pozicia _ ganze (ganmklavi).
II pozicia _ erTi xeli moxrili idayvis saxsarSi, gulmkerdis doneze, meore _ gamar-
Tuli da gatanili ganze.
III pozicia _ erTi xeli moxrili idayvis saxsarSi da aweuli zemoT, meore _ gamarTuli
da gatanili ganze.
IV pozicia _ orive xeli Tavs zemoT.
xlarTula Cakvra _ `yazbegursa~ da `mTiulurSi~ mamakacTa erT-naxevartaqtiani, sam-
400
moZraobiani ileTi _ fexebis erTmaneTze gadaxlarTva. musikaluri zoma _ 2/4 an 6/8.
xonga qavT (mipatiJeba) _ qal-vaJTa satrfialo osuri cekva (XIX saukunis meore nax-
evari). xalxSi adre am cekvas ori wyvilic cekvavda. m. s. tuganovis gadmocemiT, oseTSi
70-80-ian wlebSi gavrcelda. man manamde arsebuli `datagui qavTi~ Secvala. `xonga qavTi~
oseTSi adre `qaSgon qavTis~ saxelwodebiT gvxvdeboda, rac osurad _ yabardoul cekvas
niSnavs. `xonga qavTi~ teqnologiiT Zlier waagavs yabardoul cekva `yafas.~ orive cekvaSi
gamoiyeneba ergcerebze fexmidgmiT narnari svla.
`xonga qavTs~ cekvaven garmonisa da dolis an dairis TanxlebiT. musikaluri zoma _ 6/8.
xintkiria _ ix. basti da keWnaoba.
xoroni _ ix. xorumi.
xoruli _ ix. mxaruli.
xorumi _ saferxulo wyobis uZvelesi sabrZolo cekva: mterTan brZolis mTeli su-
raTi, bataluri scenebi sxeulis moZraobiT, ritmiT, JestiTa da mimikiTaa gadmocemuli.
cekva `xorumi~ oTxnawiliania: 1. adgilis Zebna meomarTa dasabanakeblad; 2. mtris daz-
verva; 3. ieriSi (brZola); 4. gamarjveba da zeimi. xorumis daskvniT nawils xalxur variantSi
`gadaxveuli xorumi~ ewodeba (ix. gadaxveuli xorumi).
arsebobs cekva `xorumis~ odnav gansxvavebuli saxelwodebac: `xoroni,~ `deli xorumi.~
guriaSi or jgufs Soris leqsiT davas, SairSi Sejibrebas, xorums uwodeben.
`xorums~ aqvs sruliad Taviseburi ritmi da musikaluri zoma _ 5/8. sruldeba dolis,
Wiponis, dolisa da Wiponis (Wibonis) an simReris TanxlebiT.
xuntruci _ qalTa fundruki (ix. TamaSoba).
j
jangildi _ qal-vaJTa satrfialo svanuri masobrivi cekva: mklavSi xelixelgayrili
qal-vaJni ewyobian naxevar wred da simReris dawyebisTanave fexebis gadaWdobiTa da gasmiT
moZraoben marjvniv.
`jangildi~ icekveba orpiruli simRera `voriraSas~ TanxlebiT, amitom mas zogjer
`voriraSasac~ uwodeben. musikaluri zoma _ 2/4.
jansulo _ megruli saxumaro cekva-TamaSi, Zabrales~ saxecvlileba, oRond saferxu-
lo mwyobri aRar moZraobs _ statikuria, momReral-moTamaSe _ gaaqtiurebuli. simReriT
gamodis sacekvao moedanze da xmal-xanjliTa da dambaCiT SeiaraRebuli trabaxobs: araf-
ris eSinia. moulodnelad moednis centrSi bewviani qudi davardeba. rogorc ki moTamaSe-
momRerali quds SeniSnavs, SeSindeba (rogorc ZabraleSi urCxuli igulisxmeba). mas jer
xanjali gauvardeba, Semdeg xmali. igi daxmarebas sTxovs xalxs. TamaSis daskvniT nawilSi
TandaTanobiT gamxnevdeba, Setevaze gadava da xanjals dahkravs quds. amis Semdeg `gamar-
jvebuli~ moTamaSe zeimis niSnad cekvavs.
megruli cekva-TamaSi `jansulo~ sruldeba simReriT: teqsts mTlianad momReral-moTa-
maSe mReris, gundi ki mxolod SeZaxiliT _ jansulo _ upasuxebs. musikaluri zoma _ 4/4.
h
haida, qalebo _ Zveli orpiruli qalTa qarTluri ferxuli (Cawerilia ia kargareTe-
lis mier sofel erTawmindaSi).
_ `he, haida, qalebo, ha-da, qveynis Tvalebo,~ _ ambobs meferxuleTa erTi naxevari, Sem-
deg imaves meore mwkrivi gaimeorebs da a.S.