qarTuli perioduli presis masalebi 1900-1921 ww.meca.gov.ge/assets/books/qartuli perioduli...

456
afxazeTis avtonomiuri respublikis mTavroba afxazeTis avtonomiuri respublikis ganaTlebisa da kulturis saministro qarTuli perioduli presis masalebi 1900-1921 ww. (afxazeTi - religia, ganaTleba, kultura) Semdgenel-redaqtori profesori irakli gelenava gamomcemloba `meridiani~ Tbilisi 2014

Transcript of qarTuli perioduli presis masalebi 1900-1921 ww.meca.gov.ge/assets/books/qartuli perioduli...

  • afxazeTis avtonomiuri respublikis mTavroba

    afxazeTis avtonomiuri respublikis

    ganaTlebisa da kulturis saministro

    qarTuli perioduli presis masalebi 1900-1921 ww.

    (afxazeTi - religia, ganaTleba, kultura)

    Semdgenel-redaqtori

    profesori irakli gelenava

    gamomcemloba `meridiani~

    Tbilisi 2014

  • krebuli Tavs uyris 1900-1921 wlebis qarTuli perioduli presis fur-clebze gamoqveynebul afxazeTis sazogadoebrivi cxovrebis (religia, ga-naTleba, kultura) amsaxvel publikaciebs. is aseve moicavs informaciebs mxaris kolonizacia/okupaciis, soflis meurneobis, vaWrobis, mrewvelobis, medicinis, sazogadoebrivi gaerTianebebis, qvelmoqmedebis da a.S. sakiTxebze. yovelive es mkiTxvels naTel suraTs Seuqmnis imdroindeli afxazeTis so-cialur-ekonomikuri, politikuri da kulturul-saganmanaTleblo viTare-baze. krebuls darTuli aqvs istoriul pirTa da geografiul saxelwodebaTa saZiebeli, ris gamoc misi gamoyeneba ufro moqnili da mosaxerxebeli iqneba.

    wigni gankuTvnilia, rogorc ZiriTadi da damxmare literatura, samec-niero wreebis warmomadgenelTa, pedagogTa, studentTa da am sakiTxebiT dainteresebul mkiTxvelTaTvis.

    konsultanti nato korsantia

    mxatvar-dizaineri daTo baZaRua

    teqstis awyoba: qeTevan xazalia

    rusudan emuxvari

    Tamar gersamia

    iza Rurwkaia

    Tamar yolbaia

    kompiuteruli

    uzrunvelyofa Tamar stefnaZe

    © gamomcemloba `meridiani~, 2014

    © i. gelenava

    ISBN 978-9941-10-846-4

    uak (UDC) 070(479.22) q-279

  • 3

    sarCeviwinasityvaoba ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

    1900 .......................................................................................................11`iveria“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13`cnobis furceli~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Jurnali `mwyemsi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Jurnali: `moambe“... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25`kvali~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

    1901 .........................................................................................................27`iveria“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29`cnobis furceli“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30`kvali~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

    1902 .........................................................................................................37`iveria~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39`kvali~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49`cnobis furceli“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

    1903 .........................................................................................................69`iveria“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71`kvali“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76`cnobis furceli“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

    1904 .........................................................................................................89`iveria“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91`mwyemsi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99`cnobis furceli“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

    1905 ....................................................................................................... 109`iveria“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111„cnobis furceli“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

    1906 ....................................................................................................... 135`ganTiadi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137`gza“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137`glexi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137`lampari~... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137`megobari“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139`muSa“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145`Sroma~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149`Cveni cxovreba“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149„cnobis furceli“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151`win“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

    1907 ....................................................................................................... 153`isari~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155`Cveni sityva“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160`win“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161`wyaro“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

  • 4

    1908 .......................................................................................................165Jurnali `alioni~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167`amirani~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167`dasawyisi~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172`ekali~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174`imedi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175`cxovrebis sarke~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

    1909 ....................................................................................................... 179`droeba~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181` iveria~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186`momavali“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186`foni~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

    1910 ....................................................................................................... 191`axali gza“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193`droeba~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196`saxalxo gazeTi~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

    1911 ....................................................................................................... 205`baTumis gazeTi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207`Temi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219`kolxida~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219`saxalxo gazeTi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

    1912 ....................................................................................................... 241`baTumis gazeTi~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243„dila“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248`Temi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249`imereTi~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253`kolxida“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257`saxalxo gazeTi~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259„cxovreba“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

    1913 ....................................................................................................... 267„mercxali“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269`baTumis gazeTi~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274`Temi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274`imereTi~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275„mercxali“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280`saxalxo gazeTi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284`simarTlis xma“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285„sityva“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286`fiqri~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

    1914 ....................................................................................................... 289baTumis gazeTi~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291`axali azri~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292„axali iveria“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293`imereTi~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

  • 5

    `saxalxo gazeTi“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298`saalxo furceli~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306`simarTlis xma“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312`talRa“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313„Cveni azri“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

    1915 ....................................................................................................... 315`imereTi~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317`saqarTvelo~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317`saxalxo furceli“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

    1916 ....................................................................................................... 325`saqarTvelo~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327`saxalxo furceli“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331`Cveni megobari“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

    1917 ....................................................................................................... 347`alioni“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349`saqarTvelo~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358`saxalxo saqme“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374`saxalxo furceli~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375`Cveni megobari“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377

    1918 ....................................................................................................... 381`erToba“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383`saqarTvelo“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390`saxalxo saqme“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399

    1919 ....................................................................................................... 405`erToba“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407`saqarTvelo“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409`saxalxo saqme“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

    1920 ....................................................................................................... 419`axali komunisti~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421`erToba“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422`miwa“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425`nacionalisti“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426`rkinigzeli~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427`saqarTvelo“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427`saxalxo saqme“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427

    1921 ....................................................................................................... 433`baTomis cxovreba~ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435`kavkasiis komuna“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435`komunisti“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436`tribuna“ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

    saganTa saZiebeli ............................................................................. 441geografiuli saZiebeli ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441pirTa saxelebi ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444

  • 6

  • 7

    `Tu, magaliTad, Sen pedagogi xar da moswavleebs zrdi im suliskveTebiT, rom iyvnen samSoblos erTguli Svilebi, uyvardeT RmerTi da erTmaneTi,

    saerTod, moyvasi, aswavli Suris daZlevas, wyenis daviwyebas da advilad Serigebas, gansacdelSi myofTadmi daxmarebas,

    ufrosebisadmi pativiscemas, bunebis, Sromis, wignebis kiTxvis, Rrma azrovnebis siyvaruls da Senc Tu aseve cxovrob,

    maSin Seni amqveyniuri yofa maradiulobiT aris ganmsWvaluli,radgan egoizmisgan Tavisufal RvTissaTno azrovnebas amkvidreb~.

    ilia II, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,

    saSobao epistole, 2014 weli.

    winasityvaoba

    istoriuli movlenebis logikur kavSirze bevri dawerila da mravali sagulisxmo daskvna gakeTebula. warsuli, awmyo da momavali erTmaneTTan mWidro kavSirSia da maTi urTierTdamokidebuleba istoriul movlenaTa Ta-viseburebebs gansazRvravs. ama Tu im epoqis Tanamedroveni xSirad amgvar kavSirs ugulebelyofen, rac sxvadasxva geopolitikur regionSi istoriuli kanonzomierebebidan amovardnili movlenebis ganviTarebas ganapirobebs. es movlenebi umeteswilad xelovnurad aris provocirebuli.

    XX saukunis dasasruls da XXI saukunis dasawyisSi saqarTvelos moqa-laqeebs cxovreba friad saintereso istoriul periodSi mouwiaT. istoriis es monakveTi uxvadaa datvirTuli regionisTvis da zogadad, msofliosTvis umniSvnelovanesi istoriuli movlenebiT. rac mTavaria, daiwyo msoflios erT-erTi ukanaskneli imperiis _ sabWoTa imperiis dasusteba da rRveva, ris Sedegadac dgeba gansxvavebuli geopolitikuri realoba, rogorc aRmosav-leT eropaSi, ise TiTqmis mTel aziaSi. iwyeba axali saxelmwifoebis warmo-qmnisa da politikur ZalTa xelaxali gadanawilebis Seuqcevadi procesi. am boboqar istoriul periodSi saqarTvelom damoukideblobis gamocxadeba da axali suverenuli saxelmwifos mSeneblobis dawyeba moaxerxa, Tumca es gza, romelic SesaZloa, bevrs metad martivad warmoedgina, Zalian mZime da tragi-kuli aRmoCnda.

    damoukideblobis gamocxadebisTanave naTeli gaxda, rom qveynis teri-toriuli mTlianobisa Tu suverenitetis SenarCuneba did politikur gamoc-dilebasa da Sesabamis nabijebs moiTxovda. saaSkaraoze gamovida separatiz-mis problema qveynis or istoriul nawilSi _ cxinvalis regionSi (samaCablo, yofili samxreT oseTis avtonomiuri sabWoTa socialisturi olqi) da af-xazeTis avtonomiur respublikaSi (yofili afxazeTis avtonomiuri sabWoTa socialisturi respublika). orivegan separatistulad ganwyobil Zalebs mx-ars uWerdnen da marTavdnen ruseTis reaqciuli Zalebi. yovelive aman sa-

  • 8

    Tave daudo saqarTvelo-ruseTis omis axal etaps, romelic periodulad SeiaraRebul konfliqtSi gadaizrdeboda xolme. yovelive amis Sedegad mi-viReT danawevrebuli saqarTvelo, romlis teritoriebis 20 procenti ruse-Tis federaciis mier aris okupirebuli. amasTanave, afxazeTis avtonomiuri respublika da cxinvalis regioni (samaCablo) ruseTma aRiara rogorc da-moukidebeli saxelmwifoebrivi erTeulebi. am aRiarebas TandaTan miuerTda ramdenime saxelmwifoc.

    arsebuli realoba ar SeiZleba, mxolod XX saukunis miwurulis poli-tikuri cxovrebis Sedegad miviCnioT. is gacilebiT Sori warsulidan iRebs saTaves, Tumca am problemis istoriuli fesvebis Seswavlisas gansakuTrebiT mniSvnelovania 1900-1921 wlebis politikuri movlenebi. es periodi Ta-visTavad umniSvnelovanesia msoflios da maT Soris saqarTvelos/afxazeTis istoriisTvis. swored am periodSi xdeba: 1905-1907 wlebis demokratiuli revolucia ruseTis imperiaSi, rasac mohyva, egreT wodebuli, reaqciis umZi-mesi wlebi. aRsaniSnavia, rom afxazebi am revoluciisagan gverdze gadgnen da masSi monawileoba ar miuRiaT, rasac ruseTis imperiis winaaRmdeg aqtiuri mebrZoli giorgi SarvaSiZe xazgasmiT aRniSnavda: `gamovida moulodneli ka-zusi, rogor moxda, afxazebi _ `cnobili meamboxeni~, uecrad iyvnen mSvidad da es maSin, rodesac mTeli ruseTi mRelvarebaSia... ver gaugeb am xalxs. mudam akeTeben imas, rasac aranairad ar elodebi... maTTvis jer kidev feo-dalizmi grZeldeba, saWiroa maTSi am gancdis aRmofxvra, radgan sasaciloa, Cvens droSi, gyavdes saxelmwifoSi xalxi feodaluri wyobilebis yofiTi sistemiT... revoluciurma propagandam aq warmatebas ver miaRwia, radgan aq ar arsebobda wodebrivi dapirispireba.~ afxazTa am `damsaxurebebis“ Sedegad 1907 wlis 27 aprils gamoqveynda imperatoris `wyaloba~, romlis mixedviTac afxazebs oficialurad moexsnaT `damnaSave mosaxleobis~ statusi. daiwyo afxazi xalxis TviTSegnebis Zireuli gardaqmna; eri, romelic sul cota xnis winaT ruseTis imperiis winaaRmdeg medgrad ibrZoda da am brZolaSi `dam-naSavis~ sapatio saxeli moipova, axla imave imperiis erTguli gaxda. ro-gorc cnobilia, afxazi xalxi damnaSave erad 1880 wlis 31 maiss gamoacxades, ruseTis carizmis rusifikatoruli da kolonialuri politikis winaaRmdeg daucxromeli brZolis gamo. amave periodSi mimdinareobs mxaris eTnikuri Semadgenlobis radikaluri cvla, rac `TvalsaCinod“ aisaxa afxazeTis geo-grafiul saxelwodebaTa transformaciaSi. toponimikis cvlas 1864 wlidan dRemde specialistebi xuT etapad yofen, xolo pirveli etapi 1864-1918 wlebSi ganxorcielda.

    am istoriul periodSi Zlierdeba rusifikatoruli politikis gatareba saqarTvelos/afxazeTis saganmanaTleblo, kulturisa da religiis sferoe-bSi. 1914-1917 wlebSi pirveli msoflio omis qarcecxli gadauvlis evrazias, 1917 wels ruseTSi jer demokratiuli revolucia da Semdeg gadatrialeba ewyoba, 1918 wels _ saqarTvelos damoukidebloba cxaddeba, 1921 wels sab-WoTa ruseTi saqarTvelos okupacias axdens da sxv.

  • 9

    ruseTis carizmi imTaviTve gansakuTrebulad iyo dainteresebuli afxa-zeTis rusifikaciiTa da aneqsiiT, amisaTvis is sxvadasxva meTods mimarTavda, es iyo kuturul-saganmanaTleblo `reformebi~ teritoriuli kolonizacia da a.S. es da sxva sakiTxebi mudmivadaa istorikosTa da pilitologTa kvlevis obieqti. amaze dawerilia mravali monografia da samecniero statia, prob-lemas regularulad eZRvneba konferenciebi da forumebi, Tumca istoriuli suraTis srulad aRsadgenad da mTeli rigi sakiTxebis marTebulad, obieqtu-rad warmosaCenad, kidev didi samuSaoebia Casatarebeli, ris SesaZleblobas wyaroebis saTanadod Seswavla da analizi mogvcems. maTgan gansakuTrebiT mniSvnelovania movlenaTa Tanadrouli perioduli presis masalebi, romle-bic mTeli rigi sakiTxebisadmi sxvadasxva politikuri Sexedulebis mqone jgufebis, gaerTianebebis, aseve rigiTi moqalaqeebis ganwyobas cxadyofen. swored samecniero saqmianobaSi presis masalebis gansakuTrebuli mniSvnelo-bis gamo, winamdebare krebulis roli afxazeTis istoriis Semdgomi kvleva-Ziebis saqmeSi Zalzed didia.

    krebulis mniSvnelobas zrdis is garemoebac, rom am dokumentebis ZiriTa-di nawili, ase erTad Tavmoyrili, pirvelad gamoicema da 1900-1921 wlebis afxazeTis sazogadoebrivi cxovrebis (religia, ganaTleba, kultura) amsax-vel unikalur informacias Seicavs. krebulSi aseve Sesulia masalebi mxaris kolonizaciis/okupaciis, socialur-ekonomikuri, maT Soris _ soflis meur-neobis, vaWrobis, mrewvelobis, medicinis, sazogadoebrivi gaerTianebebis, qvelmoqmedebis da a.S. sakiTxebze. Sesabamisad, samecniero brunvaSi moeqceva asobiT manamde ucnobi dokumenti/informacia/faqti, rac udavod krebulis samecniero mniSvnelobis dadasturebaa. dokumentebi warmodgenilia Semdegi gazeTebidan: `iveria“, `cnobis furceli“, `baTumis gazeTi“, `imereTi“, `sax-alxo gazeTi“, `erToba“, `droeba“, `kvali“, `Cveni megobari“ da a.S.

    dokumentebis krebuls Tan daerTvis istoriul pirTa da geografiul mdebareobaTa saZiebeli, ris gamoc misi gamoyeneba ufro moqnili da mosax-erxebeli iqneba. vfiqrobT, krebuli mniSvnelovani SenaZenia qarTuli isto-riografiuli da politikuri mecnierebebis Semdgomi ganviTarebisaTvis.

    prof. irakli gelenava

  • 10

    XX saukunis dasawyisis afxazeTis sofeli

  • 11

    1900

  • 12

  • 13

    gazeTi `iveria“

    oCamCiredan

    daba oCamCiris yvela qarTvelni erTobliv vulocavT qarTul dramatul sazogadoebas qarTulis Teatris ormocdaaTis wlis arsebobas da suliTa da guliT vusurvebT Cvens scenas ayvavebas.

    qarTveli sazogadoeba

    gaz. `iveria“ , 1900 w. 4 ianvari, samSabaTi, #2, gv. 3.

    werili gudauTidgan

    (afxazeTi)

    am ukanasknel dromde Cveni uxvad dajildovebuli mxare swavla-gana-Tlebis mxriv sruliad miviwyebulia. 25 aTasi mcxovrebi gudauTis nawilisa Sehyurebda 1892 wlamdis erTaderTs samrevlo skolas. wleuls-ki gudauTSi daarsda erT-klasiani saministro skola. ai, am ors skolas ciur mananasaviT Sehyurebda mTeli es mxare. 1894 wliTgan sul sxvanairad datrialda Cveni bedi. am wlis Semodgomazed maSindel quTaisis gubernatoris gen. Salikovis mier gamogzavnil iqmna inspeqtori dimitrievi, awindeli tfilisis guberniis saero skolebis, direqtori, skolebis dasaarseblad. zogi siRaribis gamo, zogic erTis vaJbatonis CagonebiT, sazogadoebam uari gamoucxada b-ns dimi-trievs, Cvenis xarjiT skolebs ver SevinaxavTo. kidev or-sams weliwads mTav-roba uCiCinebda sazogadoebas, magram vera gaawyo-ra. maSin zedi-zed yovels dids sazogadoebaSi saerobo xarjiT dagviarses saxalxo skolebi. soxumis saeparqio samoswavlo sabWomac dagviarsa Tavisis xarjiT Svidi Tu rva sam-revlo skola, ase rom exla yovels dids sazogadoebaSi arsebobs samrevlo, Tu saministro skola, zogan-ki orive erTad. xalxic, is xalxi romelic am 15-20 wlis winad skolas ganzed gaurboda, exla skolas awydeba. Cvens skolebSi bavSvebis teva ar aris. rasakvirvelia, am skolebSi, rogorc axlad daarse-bulSi, jerjerobiT ver aris rigianad dayenebuli swavlebis saqme, metadre samrevlo skolebSi, garna imedia, _ axlo momavalSi es saqmec Taviss doneze dadgeba da bedis ukuRma trialiT dabeCavebuls xalxs miecema saSualeba pirvel dawyebiTs swavlas daewafos. magram aq magari is aris, rom ra unda hqnas erT-klasian skolaSi kursdamTavrebulma bavSvma? soflis skola xom Zalian cotas iZleva, Sors sadme swavlis gasagrZobad wasasvleli saSualeba da fuli aqaur glexs ara aqvs. mTels soxumis olqSi sadac 110 aTasze metia mcxovrebi, or-klasian mTielTa skolazed (Горская школа) umaRlesi saswavle-beli ar arsebobs, es skola-ki Tavisis programiT udris or klasian normal-urs skolas. ai, am gaWirvebidgan gamoxsnaSi cotad gviSvelida aq ganzraxuli orklasiani saswavlebeli sameurneo ganyofilebiT. saqme ai rogor aris: bev-ris unayofo xvewna-mudaris Semdeg, sazogadoeba daadga im daskvnas, rom Ta-viss Tavs TiTonve uSvelos da sakuTaris xarjiT daarsos zemoxsenebul saxis saswavlebeli. maSinve Seadgines sazogadoebaTa ricxvisamebr Tormeti gana-

  • 14

    Ceni, romelT ZaliTac momaval skolis sasargeblod da Sesanaxavad yoveli keTilSobilTa ojaxs unda exadna wliurad erTi maneTi; glexs-ki-aTi Sauri. es ganaCenebi mTavrobis mier damtkicebul iqmna da 1896 wlis maisSi adgilo-briv policias mouvida gubernatoris brZaneba _ `dauyovnebliv SeudeqiT am fulis mogrovebasa da seqtemberSive daba gudauTaSi daarseT saswavlebe-lio“. magram patiosani da kanonieri miswrafeba sazogadoebisa da brZaneba umaRlesi mTavrobisa dRemdis Seusrulebeli rCeba mizezTa gamo sxvaTa da sxvaTa, Tumca es brZaneba ara erTxel da orxel yofila ganmeorebuli! nu Tu uswavlelisa da Rarib-Ratakis movla-patronoba ufro advilia?!

    asea Tu ise, es saswavlebeli dagvikarges da masTan erTad CvenTvis daikarga is uxvi Semweoba, romelsac gvpirdeboda samoswavlo mTavroba, da es-ki im dros, roca amisTana praqtikuli skola miswreba iyo CvenTvis. sakvirveli ar aris, sat-irali rom ar iyos, rom TuTis samSobloSi abreSumis keTebas ar misdevs xalxi!

    aqve ar SegviZlian ar gavuziaroT mkiTxvels Cveni sixaruli. rogorc is-mis, Cvens dabaSi apireben daaarson sasuliero-samoswavlo seminaria. es ukve gadawyvetili aqvs soxumis saeparqio-samoswavlo sabWos, Tu aqac ukuRmarTma bedma ar gvimtyuvna!

    hamuT-bei

    gaz. `iveria“, 1900 w. 9 ianvari, kvira, #6, gv. 3.

    rogorc `cnobis furceli“ iuwyeba, kavkasiaSi marTl-madidebel qris-tianobis aRmadgenel sazogadoebis sabWos daudgenia daarsos daba gudauTSi (afxazeTi) ardonis seminariis msgavsi samisionero seminaria, romlisaTvis 8,000 maneTi gadaudvia Turme.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 12 ianvari, oTxSabaTi, #8, gv. 2.

    rogorc mkiTxvelebma ukve uwyian, saqarTvelos eqsarxosma amas wi-nad Suamdgomloba aRZra imis Sesaxeb, rom samrevlo-saeklesio skolebTan daarsebul iqnas sasoflo-sameurneo ganyofileba. saTanado mTavroba ukve Sesdgomia cnobebis Sekrebas im skolebis Sesaxeb, sadac ganzraxulia sameur-neo ganyofilebis daarseba da agreTve imis gamorkvevas, Tu am saqmes ra fuli dasWirdeba.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 14 ianvari, paraskevi, #10, gv. 1.

    sasuliero mTavrobas ganumartebia, rom metrikul mowmobebisaTvis, romelTac adgilobriv eklesiebis mRvdlebi aZleven mTxovnelT, sasoflo skolebSi warsadgenad, markebs nu mosTxovTo.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 19 ianvari, oTxSabaTi, #13, gv. 2.

    soxumi

    19 ianvars aqaurma qarTvelebma gardaixades panaSvidi gansvenebulis

  • 15

    giorgi wereTlis sulis mosaxsenieblad. sakrebulo taZari savse iyo xalxiT. panaSvidis gaTavebis Semdeg dekanozma mama maWavarianma sityva warmoTqva, romelSiac madloba gamoucxada xalxs misTvis, rom qarTvelobas soxumSi cota gamoRviZeba daetyo. adgilobriv qalTa progimnaziis Segirdebma fuli Seagroves gvirgvinis gamosagzavnad, magram radgan gemma daigviana, am fuls sxva daniSnulebas aZleven gansvenebulis saxeliT.

    gaz. `iveria“,1900 w. 27 ianvari , xuTSabaTi, #20, gv. 2.

    saqarTvelos eqsarxoss, maRal yovlad usamRvdeloess flabianes Sua-mdgomloba aRuZravs imis Sesaxeb, rom sagubernio saerobo gadasaxadiTgan samrevlo saeklesio skolebisTvis imdeni fuli iqmnas gadadebuli, ramoden-sac pirvel dawyebiT saministro skolebisTvis gadasdeben xolme, e. i. 85000 man. am Jamad samrevlo skolebs eZlevaT mxolod 12300 maneTi maSin, rodesac saqarTvelos oTxs eparqiaSi samrevlo skolebis ricxvi orjer metia mTlad kavkasiis samoswavlo olqis saministro pirvel dawyebiT skolebzed.

    gaz. `iveria“,1900 w. 1 Tebervali , samSabaTi, #24, gv. 2.

    soxumi

    20 ianvars qalaqis sabWos moaxsena qalaqis mouravma b-nma berensma... ... Semdeg wakiTxuli iqmna Suamdgomloba mTielTa skolis zedmxedvelisa, romelic Txoulobda, rom sabWom gadasdos fuli mexuTe maswavleblis mo-sawvevadao, da agreTve Semweoba misces skolas saxaratosa da sadurglos dasaarsebladao. maswavleblis mimatebis Sesaxeb uari ganacxada sabWom, xolo saxaratosa da sadurglos gasaxsnelad, b-m mouravis Tanaxmad, gadasdos yov-el-wliurad 180 man. Semdeg kreba Seudga xarjT-aRricxvis ganxilvas.

    gaz. `iveria“,1900 w. 4 Tebervali , paraskevi, #26, gv. 2.

    saero ganaTlebis saministros SeumuSavebia proeqti pirvel-dawyebiT saswavleblebSi sxva da sxva xelobisa da teqnikuri sagnebis swavlebisa.

    gaz. `iveria“,1900 w. 5 Tebervali , SabaTi, gv. 2.

    soxumi

    18 Tebervals aqaur scenis moyvarulTagan, kneina aRaTi ServaSiZis meTaurobiT, gamarTul iqmna warmodgena tfilisis momaval qalTa saswavleb-lis sasargeblod. warmoadgines komedia `baiyuSi“ da vodevilebi, `monadire“ da `datrialda jara“. warmodgenaSi monawileobas iRebdnen q-nni anast. ki-wmaraSvilisa, mark. Turqia, aneta Cxenkeli da barbare xramelaSvilis da b-nebi andr. jafariZe, ias. xuxutaSvili, T. saxokia da m. xoxiaSvili. imis da miuxedavad, rom scena saSineli patara da uxerxuli iyo da moTamaSeT ara hyavdaT arc reJisori da arc scenariusi, warmodgenam Cinebulad Caiara. gansakuTrebiT kargad Seasrules TavianTi rolebi `baiyyuSSi“ Talikosi _

  • 16

    makrine Turqiam da elisabedisa _ anast. kinwmaraSviliasam. agreTve, Tumca warmodgenis nebarva gvian gaigo, rom warmodgena imarTeboda, mainc darbazi ise iyo gaWedili xalxiT, rom erTi dasadgomi alagic arsad moiZebneboda.

    gaz. `iveria“,1900 w. 24 Tebervali , xuTSabaTi, gv. 1.

    `kavkazs“ soxumidan sweren, rom qalaqs Seuwiravs karga mozrdili adgili dasaarseblad ganzraxul sasuliero saswavleblisTvis Senobis asagebad, im pirobiT, rom Tu saswavlebeli sami wlis ganmavlobaSi ar daarsda, miwa qa-laqsave daubrundes.

    gaz. `iveria“,1900 w. 12 marti, kvira, gv. 2.

    q. soxumis saeparqio maswavlebelTa sabWos uTxovnia guberniis saerobo Tanxidan momaval 1901 wlis 1 ianvridan samis wlis ganmavlobaSi aTis sasof-lo-saeklesio skolis Sesanaxad, uRaribes moswavleTa dasaxmareblad da sab-Wos kancelariis da mis samazro ganyofilebaTaTvis Sesanaxad sul 5.000 man.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 16 marti, xuTSabaTi, #58, gv. 3.

    gazeTebis sityviT, sasuliero uwyebam gankarguleba moaxdina yvela epar-qiaSi, rom medaviTneebad mxolod isini iqmnen xolme daniSnuli, romelnic sam weliwads mainc imsaxureben maswavleblad wera-kiTxvis an samrevlo-saekle-sio skolebSi.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 21 marti, samSabaTi, #63, gv. 2.

    werili redaqciis mimarT

    uguliTadess madlobas vucxadeb kn. aRaTia ServaSiZisas, romlis Taos-nobiTac q. soxumSi 18 Tebervals, dedaTa momaval saTavad-aznauro skolis sasargeblod scenis moyvareT gamarTes warmodgena. am warmodgenidgan 22 maneTi 30 kopeiki ukve miviRe.

    `tfilisis guberniis Tavad-aznaurTa SeuZlebel moswavleTa dasaxmareb-el sazogadoebis“ dedaTa ganyofilebis Tavmjdomare mariam vaxtangis asuli jambakurian-orbeliani.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 29 marti, oTxSabaTi , #69, gv. 4.

    gazeTis (`cnobis furceli~) sityviT saxelmwifo sabWo am mokle xanSi ganixilavs proeqts soxumis olqis SeerTebisas zRvis piris guberniasTan. am proeqtiT novoroosiiskidan sagubernio mmarTveloba d. soWSi iqmneba ga-datanili. samurzayano zugdidis mazras miewereba, xolo afxazeTi _ Savis zRvis piris gubernias. afxazeTSi sami mazra iqmneba, oCamCiris, soxumisa da gudauTisa.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 19 aprili, oTxSabaTi, #83 gv. 2.

  • 17

    q. soxumSi kavkasiis sameurneo sazogadoebis ganyofileba iqmna daarse-buli, romlis wesdebac kavkasiis mTavarmarTebelma ukve daamtkica.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 28 maisi, kvira, #113, gv.2.

    rogorc `cnobis furcels~ atyobineben, soxumis olqis ufrosad Turme podpolkovniki progulbicki dauniSnavT, romelic adre daRestanSi msaxurebda.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 20 ivnisi, samSabaTi, #131, gv. 2.

    soxumidan iuwyebian, rom iq ganzraxva aqvT samagaliTo sasoflo-sameur-neo skola daarson.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 29 ivnisi, xuTSabaTi, #139, gv. 2.

    rogorc soxumidgan iuwyebian, adgilobrivs sasuliero mTavrobas Suamd-gomloba dauwyia, sadac jer ars, rom adgilobrivs samrevlo-saeklesio sko-lebs xuT-xuTi desetina miwa miezomos, sadac sanimuSo bostnebi, venaxebi da baRebi unda gaaSenon da am rigad bavSvebs praqtikulad Seaswavlon soflis meurneoba.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 2 ivlisi, kvira, #141, gv. 3.

    d. oCamCire (afxazeTi)

    9 am Tves scenis moyvareebma qarTul-rusuli warmodgena gamarTes aq, warmodgenili iyo qarTulad: `advokatTan“ vod. 1 moq, k. guniasi da `datri-alda jara“ 1 moq. vod. k. yifianisa da rusulad `Букеть“ da `Въ тихомь уголку~ TiTo moqmedebani vodevilebi. warmodgenam gvarianad Caiara da sazogadoe-bac blomad daeswro. warmodgenaSi monawileobas iRebda q-ni makrine Turqia, romelic soxumidan gvestumra.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 18 ivlisi, samSabaTi, #154, gv. 2.

    d. oCamCire (afxazeTi)

    7 agvistos aqaurma scenis moyvarulebma iTamaSes k. gunias 5 moqmedebiani drama `da-Zma“ da dasarul rusul enazed 1 moq. vodevili `Черезь двести леть“ monawileeobas iRebdnen: q-nni makrine da maSo Turqiebi, sofio #, Tav. kote da vladimer abaSiZeni, grigoli zuxbaia, g. kaWarava, n. mdivani, is. cxakaia. p WeiSvili, g-ia da sxv. saerTod warmodgenam mwyobrad Caiara. gaiozis rols asrulebda Tav. kot. abaSiZe, marinesas _ makrine Turqia da otia joliasas _ g. kaWarava, romelTac, gansakuTrebiT marine da gaiozma, mSvenivrad Caatares TavianTi roli. danarCenebmac sakmaod kargad iTamaSes. warmodgenas sazoga-doeba blomad daeswro, TviT axlo-maxlo soflebiTganac ki, da didad mad-lieri Ramis 1 saaTzed daiSala. wminda Semosavali (xarjs garda) 120 maneTze meti darCa, romelic gadaeca erTs Raribs moswavles, romlis sasargeblodac

  • 18

    iyo gamarTuli warmodgena. didis madlobis Rirsni arian am warmodgenis mo-Taveni, romlebmac, imis garda, rom Raribs moswavles daxmareba aRmouCines, sazogadoebasac saSualeba misces es Rame Cveulebrivzed gonivrulad gaeta-rebina.

    gaz. `iveria“, #179, paraskevi, 18 agvisto, 1900 w. gv. 2.

    `Южное Обозрение“-s sityviT, Savi zRvis pirad tyvarCelis saagarakoSi 40 versis manZilze Turme qva-naxSiria aRmoCenili, xolo meore adgilas 8 oTxkuTxed _ verszed, saidganac sul cota 73 mil. tonas wminda qvanaxSirs amoiRebeno. sul _ ki #1-Si sami saJenis siRrmezed Turme sZevs naxSiri da erTad 2,592 million fuTs Seadgens. danarCen sxva adgilsac auarebeli qva-naxSiria, magram jer misi raodenoba gamorkveuli ar ariso.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 31 oqtomberi, samSabaTi, #237, gv. 2.

    radgan ganzraxva aqvT soxumis olqi quTaisis gubernias miaweron, amisaT-vis soxumis saolqo mTavrobas Suamdgomloba aRuZravs guberniis mTavrobis winaSe imis Sesaxeb, rom soxumis olqi isev quTaisis guberniis nawilad darCes.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 4 noemberi, SabaTi , #241, gv. 2.

    soxumi

    kviras, 5 noembers, soxumis scenis moyvarulTagan kneina terezia Ser-vaSiZis meTaurobiT, warmodgena iqmna gamarTuli qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebel sazogadoebis sasargeblod. warmoadgines komedie-bi: `Zunwi“ g. erisTavisa da `vais gaveyare, vuis Seveyare“ _ vl. guniasi. monawileobas iRebdnen q-nni makr. Turqia, maSo qavTaraZe da maSo Turqia; b-ni a. gabunia, v. nasiZe, i. xaxutaSvili da m. xoxiaSili. miuxedavad imisa, rom scenis gvian mowyobis gamo arc erTi xeiriani repeticia ara hqoniaT moyvarulT da imisa, rom ara hyoliaT arc reJisori da arc scenariusi, warmodgenam Cinebulad Caiara. gansakuTrebiT mxiarulad Caatares komedia `Zunwi“, romlis warmodgenis drosac mayurebelT Soris sicili ar Sewyveti-la. darbazi savse iyo xalxiT, bevric alagis uqonlobis gamo ukan gabrun-da gul-dawyvetili. Semosavali 200 maneTamdea. am axlo momavalSi scenis moyvarulni kidev apireben warmodgenis gamarTvas samoqalaqo klubis axlad aSenebuls TeatrSi.

    gaz. `iveria“, 1900 w. 11 noemberi, SabaTi, #247, gv. 2.

    gazeTi `cnobis furceli~

    oCamCiridan

    daba oCamCiris yvela qarTvelni erTobliv vulocavT qarTul dramatul

  • 19

    sazogadoebas qarTulis Teatris ormoc da aTi wlis arsebobas da suliTa da guliT vusurvebT Cvens scenas ayvavebas.

    qarTveli sazogadoeba

    gaz. `cnobis furceli ~, 1900 w. 5 ianvari, oTxSabaTi, #1006, gv. 2.

    `kavkaz~-is sityviT, soxumis olqSi, md. gumistis napirze, ganaxlebul qarTvelTa Zvel eklesiasTan ganuZraxavT daarson rusTa qalebis monasteri.

    gaz. `cnobis furceli ~, 1900 w. 19 ianvari, oTxSabaTi, # 1019, gv. 2.

    Cven soxumidan gvatyobineben, rom soxumis eparqiis misioneris mRvdelis tarasi ivanickis mecadineobiT warsul wlis qristeSobisTveSi marTl-madide-blobas SeuerTda 62 kaci. monaTlulni arian mcxovrebni sof. tamuSusa da cxenis-wylisa (kodoris nawili). misionerisave CagonebiT, sof. cxenis-wyal-Si soflelT daadgines TavianTis safasiT aRagon eklesia da krebulisTvis saxli. garda amisa qristeSobisTvemde sxvadasxva dros mama ivanickim bzi-fis (dasavleT afxazeTi) soflebSi aWandaras, durufSSi da sxvagan 46 suli _ zogi axlad moinaTla, zogic gadamdgari iyo da kaTakmeviT SemouerTda marTl-madideblobas.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 19 ianvari, oTxSabaTi, #1019, gv. 2.

    soxumidan gvweren: soxumelebi didad Segvawuxa Cvenis cnobilis mwerlis giorgi wereTlis udrovod gardacvalebis ambavma. misis sulis mosaxseneblad oTxSabaTs, 19 ianvars, soxumis sakrebulom taZarSi dekanozma mama daviT maWavarianma panaSvidi gadaixada da panaSvidis Semdeg sazogadoebas gaacno gansvenebulis Rvawli, romelic gansvenebulma dasdo qarTvel sazogadoebas da qarTul mwerlobas. panaSvids mTeli soxumis qarTveli sazogadoeba dae-swro.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 27 ianvari, xuTSabaTi, #1027, gv. 1.

    gudauTidan _ gvatyobineben Semdgoms: yvelam uwyis, ra mZime da us-argeblo tvirTad awveba Cvenis xalxs qelexebi, ufro ki afxazeTSi. Cvenma sazogadoebam, SeigrZno ra es mZime SarSan gazafxulze, erT-oris CagonebiT, gadawyvita moispos qelexi daba gudauTSi da amisTvis erTmaneTs yvela pi-robiT Seekra, romlis ZaliTac pirobis damarRvevels jarima edeboda `qa-rTvelTa Soris wera-kiTxvis gamvrcelebel sazogadoebis~ sasargeblod, am dadgenilebam sasurveli nayofi gamoiRo: mas aqeT arc erTs ar gaubednia qelexi gaemarTna, risTvisac didi madlobis Rirsni arian amis moTaveebi. sa-survelia, rom sxvebmac mihbaZon gudauTelTa magaliTs.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 6 Tebervali, kvira, #1036 , gv. 2.

    d. gudauTidan Cven gvweren: Cvens dabaSi ager me-6 welia rac samkiTx-

  • 20

    velo arsebobs. es samkiTxvelo 1895 wlis ianvarSi gaixsna Teofile gogi-tiZis mecadineobiT. amisTana keTils saqmes xalxic TanagrZnobiT miegeba da miuxedavad imisa, rom zogierTma vaJbatonebma moindomes es wminda taZari gaeuqmebinaT, jerac, gudauTelTa sasaxelod arsebobs da win-da-win midis. miT ufro saqebia Cveni patara qarTveli sazogadoeba, rom es samkiTxvelo mTels soxumis olqSi erTad-erTia. q. soxumSi gaxsnilma samkiTxvelom Tavi-si dReni udrood dalia sazogadoebis gulgrilobis wyalobiT. samwuxarod unda SevniSnoT, rom Cven samkiTxvelos arc erTi TanamgrZnobi ar gamouCnda garda gudauTisa da misi yoveli xvewna-mudara uyuradRebod datovebul iqna, ase gasinjeT, `qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebel sazoga-doebisaganac~. imedia, awi mainc gamouCndeba Cven samkiTxvelos TanamgrZnobi da Semwe, romelTac vTxovT TavianTi wvlili am adresiT gamogvigzavnon: Вь Гудауты. Обшественной Читальнь.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 6 Tebervali, kvira, #1036 , gv. 2.

    soxumis qalaqis sabWom gaaTava ganxilva da daamtkica mdgomare 1900 wlis Semosaval gasavlis savaraudo xarjT-aRricxva. mosalodneli Semosava-lia 65000 maneTi, xolo xarji 73000 maneTi, ase rom gasavali Semosavlis 8000 maneTiTa sWarbobs; gamgeobis Senaxvaze qalaqs 20.000 maneTi daexarjebao.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 26 Tebervali, SabaTi, #1054, gv. 1.

    soxumidan gvweren: 18 Tebervals aqaurma qarTvel scenis moyvareebma cota ar iyos gamoafxizles miZinebuli sazogadoeba soxumisa, sadac, es erTi weliwadia, qarTulis enaze warmodgena ara yofila. zemoxsenebuls ricxvs k-na aRaTi SarvaSiZis meTaurobiT warmodgena gamarTes. monawileo-bas iRebdnen: q. b-ni: b.xramelaSvilisa, anas. kiwmariSvilisa, makrine Turqia da anna Cxenkelisa; b-ni: meliq. xoxiaSvili, andro xafariZe, i. xuxutaSvili da T. saxokia. iTamaSes `baiyuSi~ cagarelis komedia, `monadire~ vodevili v. guniasi da `datrialda jara~ vodevili kote yifianisa. sammave piesam mxiaru-lad Caiara sazogadod. mxolod erT-or moyvaruls ar SegviZlia ar vusay-vedurod TavianTis rolebis ucodinaroba. warmodgenis dasasrul cnobilma molekurem b-nma Teo gabuniam, qulajiT gamowyobilma, didad asiamovna may-urebelni Tavisis moxdenilis TamaSobiTa.

    warmodgenas xalxi kai Zali daeswro, samwuxaro is iyo, rom saxli patara iyo da imdeni xalxi ver daetia, ramdenic sasurveli iyo. sul Semovida 12 Tumnamde. xarji 8 Tumans aRemateba. wminda Semosavali daniSnulia dedaTa momavali skolis sasargeblod.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 26 Tebervali, SabaTi, #1054, gv. 2.

    soxums Seuwiravs sasuliero uwyebisaTvis adgili, romelzedac unda ai-gos Senoba soxumSi gansazRvrul sasuliero saswavleblisaTvis.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 12 marti, kvira, #1069, gv. 3.

  • 21

    soxumidan gvweren: `afxazeTSi gammijvnelma 1870 w. soxumis maxloblad, maiakis garSemo 750 dRiuri miwa calke CamosWra da daniSvna metroebis dasa-saxleblad menaveoba da Tevzis Wera gaZlierdeso. magram matrosebi arsaidan movidnen. 1880 wels soxumSi 25 komli megreli movida, senakis da zugdidis mazrebidan umiwawylobiT devnili. raki zemod dasaxelebuli adgili uxmarad egdo, policias, rogorc gamges qalaqis qonebisas, sTxovs es adgili ijariT mogveciTo policiac Tanaxma gaxda.

    didi Sroma gaswies megrelebma am adgilis gasawmendad da gasaSrobad, yoveli fexis dadgma miwa maTis ofliT aris gapoxierebuli. im dros es ad-gili erTi uRrani tye, cieb-cxelebis bude Waobi iyo. gasWres arxebi, gaaS-res Waobebi, gahkafes tye, cot-cotad gaaSenes xexili, venaxi. ase rom ram-denisame wlis Semdeg zog-zogs komls samas kokaze meti Rvino mosdioda. qalaqsac erTianad wliurad samocdaaT Tumanze mets aZlevdnen ijaris fuls.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 30 marti, xuTSabaTi, #1086 , gv. 2.

    ...warsul 14 Tebervals sabWom moismina winadadeba quTaisis gubernato-risa. Tanaxmad am winadadebisa qalaqs unda miezoma 12 ½ dRiuri miwa soxumis samrevlo skolebisaTvis. sabWos krebaze sasuliero uwyebis warmomadgenelma mRvdelma golubgovma sTqva, rom episkoposma arsenim momando gvauwyao rom es miwa skolas ara sWirdebaT da SegiZlianT am sagnis Sesaxeb sja-baasi arc-ki geqmneTo. Tanaxmad am gancxadebisa, sabWom daadgina ar misces soxumis samrevlo skolas xsenebuli 12 ½ dRiuri miwao. xolo 17 marts sabWos kv-lav moxsenda _ mieces soxumis samrevlo skolas 12 ½ dRiuri miwa, radgan bavSvebma meurneoba unda iswavlono. sasuliero uwyebis warmomadgeneli mR. golubkovi kvlav wamodga da ganacxada, Cven ar SegviZlia meurneoba vaswav-loT bavSvebs da amitom es 12 ½ dRiuri miwa met bargad gagvixdebao. sabWom kvlav daadgina: ar mieces samrevlo skolas es miwa, Tanaxmad mR. golubkovis gancxadebisao. amave krebaze moxsenda sabWos sarCeli soxumis sakrebulo taZris winamZRvris dekanozis daviT maWavarianisa taZarSi mgalobelTa gundi ara gvyavs, am gundis Sesadgenlad fuli gvinda da kargi iqneba Tu yovelwli-urad gundis Sesanaxad 60 Tumans mogvcems qalaqio. am kiTxvas kenWi uyares. 15 xmiT winaaRmdeg 13 xmisa sabWom daadgina: aZlios soxumis sakrebulo ta-Zars mgalobelTa gundis Sesanaxavad yovelwliurad samoc-samoci Tumani.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 1 aprili,SabaTi, #1088, gv. 2.

    soxumidan gweren: q. soxumisaTvis kerZod da soxumis olqisaTvis sazogadod ise ar aris ra saWiro, rogorc saSualo saswavlebeli saidanac mozard Taobas umaRles saswavlebelSi Sesvla SeeZlos. rac TviTmarTv-eloba Semovida, xmosanma an. juRelma ara erT gziT aRZra kiTxva progim-naziis daarsebis Sesaxeb, magram zogierT vaJbatonebis meoxebiT es kiTxva kiTxvad rCeba, xolo soxumi uprogimnaziod, mcxovrebTa Svilebi ki sas-wauleblis gareSe, raki qalaqi TviTon veras axerxebs. aqaurma cnobilma

  • 22

    b-nma saCino ioselianma ganiZraxa moqalaqeT samsaxuri gauwios. Seudgenia gegma momavlis gimnaziisa, romelsac eqmneba vrceli baRi eklesia da pan-sioni. b-ns s. ioselians ganZraxva aqvs qalaqs sTxovos daeTmos mas 5000 oTxkuTxi mxari miwa momavlvis gimnaziisaTvis Semdegis pirobebiT: Senobis damTavrebis Semdeg aTis wlis ganmavlobaSi qalaqs es Senoba muqTad dae-Tmoba, xolo aTi wlis Semdeg ki miwac da gimnaziac sakuTreba unda gaxdes gimnaziis amSeneblisa. ukve Sedgenilis gegmis Tanxmad ioselians momavali gimnazia daujdeba ara nakleb 100000 maneTisa, es gegma ukve waredgina kavkasiaSi swavla-ganaTlebis mzrunvels b-ns k.ianovskis dasamtkiceblad. Cven sruli imedi gvaqvs, rom b-ni xmosanni qalaqisa romelTac Cabarebuli aqvT sve-bedi moqalaqeTa, srulis yuradRebiT moepyrobian b-nis ioselia-nis winadadebas da am saSviliSvilo saqmes sasurvelad daagvirgvineben. imedia, arc imas daiviwyeben, rom Cveni qalaqi metad xel-moklea da gim-naziis asaSenebel Tanxis gaReba erT aT weliwds mainc, Tu mets ara, ar SeuZlian.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 14 maisi, kvira, #1124, gv.1.

    soxumidan gvweren: soxumis episkoposi yovlad samRvdeli arseni oris TviT ruseTSi mibrZandeba.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 7 ivnisi, oTxSabaTi, #1144, gv. 2.

    guSin saRamos Cven mogvivida soxumidan Semdegi samwuxaro depeSa: `guSin 13 ivliss, saRamos 5 saaTze, xangrZliv avadmyofobis Semdeg gardaicvala ilia lukas Ze baxtaZe~. gansvenebuli ilia xonelis saxeliT TanamSromlobda adgilobriv rusul-qarTul Jurnal-gazeTebSi da cnobili iyo, rogorc ni-Wieri feletonisti.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 15 ivlisi, #1181, gv. 2.

    sof. drandis (quTaisis gubernia) qsenoni ganzraxulia gadaitanon daba gudauTSi.

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 3 oqtomberi, orSabaTi, gv.12.

    soxumidan `novoe obozrenies~-s sweren: `b-ni al. sarajiSvili sruliad uagitaciod iqmna arCeuli qalaqis Tavad b-nni T.saxokia da a. juReli, rom-lebsac erTi gazeTi (`Cernomorski vestniki~) patriotobas swamebda, exla aRar arian soxumSi. qalaqis Tavma b-nma berensma, gaxsna Tu ara Cveulebrivi kreba sabWosi, xmosnebs gamoucxda, gubernatoris brZanebiT dauyovnebliv unda airCioT qalaqis Tavio. xmosnebma ½ saaTiT sxdomis Sewyveta iTxoves da am drois ganmavlobaSi gadawyvites isev b-nis al. sarajiSvilis arCeva. win da win qalaqis Tavma ganmarta: `is garemoeba, rom vinme ar iqmna erTxel rom damtkicebuli, sabuTad ar CaiTvleba, meored ar iqmnas arCeulio. Tumca

  • 23

    bevrni aq arc icnoben b-ns sarajiSvils, magram miiRes saxeSi misi warsuli da axlandeli samsaxuri da agreTve sapatio pirTa azri da umravlesobam uyoy-manod amoirCia igi.~

    gaz. `cnobis furceli~, 1900 w. 3 noemberi, SabaTi, #1368, gv. 2.

    afxazeTi

    arc erTi kuTxe saqarTvelosi, mgonia, ar aris ise ukan CamorCenili swavla-ganaTlebis mxriv, rogorc Cveni turfa afxazeTi; an da ris mxriv ara varT Cven ukan CamorCenili? rogorc ukanaskneli aRweris dros gamoirkva, mTels afxazeTSi ( soxumis olqSi) 110 aTasi mcxovrebi iTvleba, da ai amodena xalxi, mofenili 6420 kvadratul versze, TiTqmis sruliad moklebulia swavla-gana-Tlebis cxovel myofels, zegavlenas. `TiTqmis~ vambob imitom, rom is ociode pirvel dawyebiTi skola, romelic CvenSi arsebobs, wveTia Cvens cxovrebaSi da ar SeuZlia daakmayofilos mcxovrebTa survili swavlisadmi. rac Seexeba sa-Sualos, anu dabals skolas, mTels olqSi erTaderTi qalTa progimnaziaa q. soxumSi. am ukanasknel wlebSi xalxSi ucbad, galRva TiTqos moulodnelad gaiRviZa swavla-ganaTlebis SeZenis survilma es im xalxSi, romelic 20-30 wlis winaT swavlas ise uyurebda, rogorc ara sasurvels aucilebel begaras, gar-dasaxads da im oriod SemTxvevaSi, rodesac mTavroba moisurvebda ori sami af-xazis gamozrdas, sazogadoeba iZleoda uWirisuflo, upatrono bavSvebsa da miT Tavis Svils acilebda am `ubedurebas~. exla ki gons movediT da waramara Txovnaze vgzavniT: gviSveleT, dagviarseT saSualo skola da sxva aqve unda SevniSnoT, rom Cveni uTavbolobis gamo jer-jerobiT Cveni Txovnebi uyuradRe-bod aris darCenili. adgilobriv sazigadoebas didi imedi hqonda soxumis TviT-marTvelobisa, rom afxazeTis Tavadaznaurobas win waruZRveboda da saerTo ZaliT aRZravdnen Txovnas sadac jer ars da saSualo skolas dagviarsebdnen.

    verc Tavad-aznauroba dauxvda mxned am saqmes. isic Cveulebriv ori-sami TxovniT dakmayofilda maSin, rodesac sul advilad SeiZleboda am saqmis ganxilva, da ai rogor: mkiTxvelma SeiZleba arc ki icodes, rom Cvens Tavad aznaurobas aqvs cotaodeni fulic: es is fuli gaxlavT, romelic Tavadazn-aurobam miiRo glexTa gamanTavisuflebis dros. ai am fulis nawili dResac CvenTvis dakargulia, erTi nawili ki qalTa progimnazias moxmarda. danarCeni nawili ki 1880 w. Seadgenda, rogorc gadmogvces, 100 aTas maneTs. dRes es fuli, Tu marTla araa CvenTvis dakarguli, 200 aTas maneTamdis adis. amas zed daurTeT soxumis samTo skolis xarjTaRricxvac, (10000 maneTi wliu-rad), romlis Senobac amave sagans moxmardeboda. qalaq soxumic miiRebda Tavis wvlils, da saqme advilad gaCaRdeboda magram CvenSi iseTi kaci ar aris, romelsac guli ewvodes sazogado saqmisadmi. is oriode kaci romelic iyvnen sazogado miswrafebiT gamsWvalulni, miifant-moifantnen... danarCeni ki Tavis sakuTar saqmes Cahkirkitebian, da maT sapirado saqmeT gareSe, qva-qvazedac nu yofila.

    rogorc sxva mTiulTaTvis, Cven afxazeTTaTvisac arsebobs q. stavrop-

  • 24

    olis gimnaziaSi (imier kavkasiaSi) eqvsiod stipendia, magram amiTac veRar vsargeblobT: TiTqmis naxevari Cvenebur moswavleTa aqaurs sastik havas ve-Rar itans da udro-dros, swavlis SeZenis magier, esalmeba wuTi-sofels! da amitomac, gaixsna Tu ara baTomSi vaJTa gimnazia, adgilobriv Tavad-aznau-robam aRZra Suamdgomloba, raTa Cveni stipendiebi gadmotanil iqnas stav-ropolidn baTomSi, magram amasac, rogorc yvela Cvens saqmes bolo ar uCans. ase Tu ise, jerjerobiT mTeli olqis mcxovrebi SevyurebT marto pirvel dawyebiT skolebs, romelT Sesaxebac msurs aq cota dawvrilebiTi cnobebi moviyvano.

    pirveli saero skola, romelic gaixsna afxazeTSi jer isev mTavar hamuT-bei (mixail) SarvaSiZis dros, iyo soxumis orklasiani mTiulTa skola (горская школа), daarsebuli 20 oqtombers 1859 w. da ai mTeli olqi am erTad erT skolas romlis programac ar aRemateba orklasian normalur skolis pro-gramas, Sehyurebda 1885 w. am wels ki daba oCamCireSi adgilobriv mcxovrebT gaxsnes erTklasiani pirvel-dawyebiTi skola. exla ukve orklasianad gada-keTebuli. 1891 wels mTavrobam sofel aleqsandrovkaSi berZen meaxalmSene-TaTvis gaxsna orklasiani skola, 1892 w. ki daba gudauTa daiarsa erTklasini skola. amis Semdeg skolebis gaxsna SeCerebuli iyo 1896 wlamdis da am wlidan zedi-zed sxva da sxva soflebSi gaixsna ramodenime skola zogi sazogadoe-baTa xarjiT. dRes mTels olqSi iTvleba 28 pirvel dawyebiTi skola da erTi progimnazia qalTaTvis, romelT 1899 wels daexrjaT 35, 428 maneTi, aqedan progimnazias 7, 538 m, samTo skolas 10, 575 m. da danarCen 17 skolas ki daux-arjavT 17, 315 maneTi. skolaTa ricxvze rom gavyoT mcxovrebTa ricxvi gamo-dis, rom erTi skola modis 4 aTas mcxovrebze, anu 4-jer naklebi, vidre es saWirod yofiliyo asis wliT wined safrangeTSi: erTi skola aTas mcxovre-bzed. daaxloebiT erT skolaze modis 570 bavSvi saskolo hasakisa.

    gasul wels ki orTa Sua ricxviT erT skolaSi swavlobda 44, 8 moswavle. yvela zemoxsenebul skolaSi swavlobda 1302 bavSvi, maTgan vaJi 952 qali 350. saangariSo wels (99) skolebze daxarjula fuli mcxovrebTa ricxvze rom gavyoT, modis TiTo sulze 32, 2 kapeiki!

    samwuxarod isedac mcire ricxvi skolaTa mcxovrebTa Soris Tanasworad ar aris ganawilebuli: meti wili maTi moaxalSeneT ergo. mTels samurzaya-noSi ki, sadac 50 aTasze meti mcxovrebia, mxolod sami skolaa maSin, rodesac samurzayano Seadgens mTelis olqis naxevars! am rigad 17 aTas samurzaya-noelze erTi pirvel dawyebiTi skola modis, anu erT skolaze 2340 saskolo asakis bavSvi. gana, mkiTxvelo gasakvirvelia amisTana qveyanaSi cru morwmu-neobas Rrmad fesvi hqondes gadadgmuli?

    Tumca samrevlo metia aq, vidre saero skolebi, magram maTi nayofi saeWvoa jer-jerobiT mainc, radganac oriod, samiodis garda, arc erTs xeiriani mas-wavlebeli ara hyavs. sazogadod es skolebi ascdnen Tavis naTel gzasa...

    hamuT-bei

    gaz. `cnobis furceli~, 1900w. 6 dekemberi, oTxSabaTi, #1319, gv. 3.

  • 25

    Jurnali `mwyemsi“

    sia sasuliero wodebis pirTa, romelnic dajildoebul iqmnen maT im-peratorebiT udidebulesobaTa dabadebis dRes sasuliero uwyebaSi samsax-urisaTvis...

    igumenis xarisxiT: _ soxumis eparqiis miZinebis drandis monastris, ber-monazoni saba.

    mkerdis jvriTa: _ soxumis eparqiis saeklesio-samrevlo skolebis meT-valyure mRvdeli basili iastrebovi.

    Jurn. `mwyemsi“, 1900 w. 1-30 maisi, #9-10, gv 2.

    Jurnali: `moambe“

    1898 w-Tvis samrevlo skolebis da sasuliero seminaria-saswavleblis Sesaxeb cnobebi.

    soxumis eparqiaSi (Savi zRvis guberniis gamoklebiT) swavlobda 1670 vaJi da 375 qali.

    sul saqarTvelos sasuliero uwyebis saswavlebelSi swavlobda 17, 067 vaJi da 4, 231 qali. orive sqesis erTad 21, 295 moswavle.

    Jurn: `moambe“ , 1900 w. marti, #3, gv. 53.

    gazeTi `kvali~

    soxumSi ganuzraxavT daarson saurTierTo ndobis sazogadoeba.

    gaz. `kvali~, 1900 w. 30 aprili. #18, gv. 28.

    soxumis qalaqis Tavs b. bereness sabWosaTvis Txovna miucia gamanTavisu-fleT Tanamdebobisagano. sabWos amaze uari uTqvams im mosazrebiT, rom is mTavrobis dayenebulia da ara sabWos amorCeuli.

    gaz. `kvali~ 1900 w. 19 oqtomberi. #44, gv. 696.

    soxumis qalaqis TavaT meoreT arCeuli sarajiSvili ar daumtkicebia qa-laqis gurobernators, amisaTvis qalaqis Tavis Tanamdebobis asruleba droe-biT miendo adgilobrivi qalaqis Tavis TanaSemwes b-n dimitrievs.

    gaz. `kvali~, 1900 w. 24 dekemberi, #52, gv. 822.

    soxumis qalaqis sabWos Tavad aurCeviaT b-ni al. sarajiSvili 18 xmiT winaaRmdeg 8 xmisa.

    gaz. `kvali~, 1900 w. 19 noemberi, # 47, gv. 744.

  • 26

    bediis taZari, X s.

  • 27

    1901

  • 28

  • 29

    gazeTi `iveria“

    rogorc soxumidan gvatyobineben, qalaqis mouravad mTavrobas b-ni dimi-trievi daumtkicebiaT.

    gaz. `iveria“, 1901 w. 18 ianvari, xuTSabaTi, #14, gv. 2.

    soxumSi arsdeba saqalaqo orklasiani saswavlebeli.

    gaz. `iveria“, 1901 w. 1 Tebervali, xuTSabaTi, #26, gv. 2.

    quTaTur qarTul dramatul dasis warmodgenebi baTumSi q-n nino CxeiZis benefisiT dasrulda 2 marts ...

    b-nis mesxiSvilis dasi aqedan ozurgeTSi apirebs wasvlas. kargi iqneboda soxumsa da zugdidSiac Seivlidnen.

    gaz. `iveria“, 1901 w. 7 marti, oTxSabaTi, #52, gv. 2.

    rogorc gaz: `kavkazs“ soxumidan sweren, 6 marts adgilobriv klubis darbazSi, kneina ServaSiZis TaosnobiT, gaumarTavT warmodgena `qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebel sazogadoebis“ sasargeblod. warmodgenas mravali xalxi daswrebia.

    soxumis qalaqis sabWos mier qalaqis mouravis TanaSemwed arCeuli b-ni ajamovi mTavrobas ar daumtkicebia.

    gaz. `iveria“, 1901 w. 13 marti, samSabaTi, #57, gv. 1.

    d. gudauTi (abxazeTi)

    gudauTis mcire qarTveloba

  • 30

    Tadis mwuxarebiT uerTdeba mTelis saqarTvelos mwuxarebas Cvenis mxco-vanisa da dauviwyaris poetis T. rafiel erisTavis dakargvis gamo.

    gaz. `iveria“, 1901 w. 15 marti, xuTSabaTi, #59, gv. 2.

    saqarTvelos egzarxosi flabiane q. soxumis, axali aTonisa da drandis monasterSi apirebs wasvlas.

    gaz. `iveria“, 1901 w. 27 aprili, paraskevi, #91, gv. 2.

    gzaTa ministrma daamtkica im gamokvlevaTa programa, romelic am zaf-xuls Savis zRvis pirad oCamCiresa da gudauTSi unda moaxdinon. oCamCire-saTvis, sadac SesaZlebelia momavalSi Savis-qvis gasazidi navT-sadguri iqmnas daarsebuli, vrceli programaa SemuSavebuli. rogorc vuwyiT, tyvarCelis agarakSi Savi qva aRmoCnda. am garemoebam gamoiwvia axali gamokvlevani. rac Seexeba gudauTs, warsul wels adgilobrivma mTavrobam Suamdgomloba aRZra navT-sadguris agebis Sesaxeb da gamokvlevasac amisTvis axdenen.

    gaz. `iveria“, 1901 w. 23 maisi, oTxSabaTi, #109, gv. 2.

    kavkasiis momavali gamofena

    soxumis olqis ufrosisagan qaRaldi mouvida kavkasiis sameurneo sam-rewvelo gamofenis komisars, romelsac sTxovs, rom radganac soxumis olq-is bevrma mcxovrebma ganacxada survili gamofenaSi monawileobis miRebisa, xolo ar aris fuli eqsponatebis Sesakrebad da gamosagzavnad tfilisSi, amitom kargi iqneba saWiro fuli gamogvigzavnoTo.

    gaz. `iveria“, 1901 w. 1 ivlisi, #141, gv. 3.

    saqarTvelos saeparqio sabWos dadgenilebiT, momavalSi Semdegi wesi iqm-neba miRebuli samrevlo-saeklesio skolebSi, im skolebSi, romelnic qalaqeb-Sia daarsebuli, pirvel wlidganve swavla rusul enazed daiwyoba. soflis im skolebSi, sadac mxolod qarTvelebi arian, sam pirvel weliwads sagnebs qar-Tul enazed aswavlian, amasTan daawyebineben rusuls da aswavlian am enazed locvebs. soflis im skolebSi _ ki, sadac qarTvelebTan sxva tomis Svilebic (osebi, berZnebi, rusebi, TaTrebi da sxvani) iqmnebian, swavla pirdapir ru-suls enazed daiwyoba egred wodebul `munjuris meTodis~ SemweobiT. es wesi SemoRebul iqmna saeparqio meTvalyuris m. vostorgovis mecadineobiT.

    gaz. `iveria“, 1901 w. 5 ivlisi, #144, gv. 2.

    soxumis olqSi, gagraSi, amieridgan samudamo safosto ganyofileba iqm-neba daarsebuli sadac saSinao da sagareo depeSebs miiReben.

    gaz. `iveria“, 1901 w. 3 noemberi, SabaTi, #240, gv. 2.

  • 31

    gazeTi `cnobis furceli“

    gudauTis (soxumis olqi) mcxovrebT miumarTavT SuamdgomlobiT gzaTa saministrosaTvis gudauTaSi navT-sadguris gakeTebis Sesaxeb.

    gaz. `cnobis furceli“, 1901 w. 27 Tebervali, samSabaTi, #1394, gv.2.

    soxumidan gvweren: „dRes 4 marts, adgilobriv sakrebulo taZarSi gardax-dil iqmna wirvis Semdeg panaSvidi T. rafiel erisTavis sulis mosaxseneblad. panaSvids qarTveli sazogadoeba blomaT daeswro.

    gaz. `cnobis furceli“, 1901 w. 8 marti, xuTSabaTi, #1403, gv. 2.

    soxumi

    kviras, 6 marts, soxumis scenis moyvarulTagan warmodgena iyo gamarTu-li saqalaqo klubis darbazSi kn. terezia ServaSiZis TaosnobiT „qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis“ sasargeblod.

    warmoadgines „da-Zma“ drama val. guniasi da „ubeduri“, vodevili _ balanCivaZisa. am warmodgenma naTlad dagvanaxa unari da niWi Cvenis scenis moyvareTa. maT garda rolebis Seswavlisa, TviTon mouxdaT scenis mowyoba, skamebis Sovna da sxva. amisaTvis mosalodneli iyo daqanculni moyvarulni isustebdnen warmodgenaSi, magram es ase ar moxda. warmodgenam sakmaod mwyo-brad Caiara.

    gansakuTrebiT kargi iyo vodevili „ubeduri dRe“, romelSic qalbaton agr. qavTaraZis moxdenilma TamaSobam matronias rolSi da b-n beliaSvisam yobis rolSi bevri acina sazogadoeba: warmodgenis Semdeg gaimarTa lekuri da nasiamovnebi sazogadoeba Ramis 3 saaTze daiSala. didi madlobis Rirsia kneina terezia ServaSiZisa, romelic Sromas ar zogavs am keTils saqmisaTvis, agreTve scenis moyvarulnic Tav gamodebuli SromisaTvis. Rirseuladac af-asebs am Sromas sazogadoeba, romelic uxvad eswreba warmodgenebs.

    ar iqna da ara eSvela ra Cveni qalaqis dasufTavebas. quCebSi muxlamde mtveri da nagavi hyria; qalaqi mudam sqeli mtvris burusSia gaxveuli, ris gamoc kacs cxviri ar gamouyvia gareT. Txrilebi, rogorc yovelTvis, savsea aTas gvari usufTaobiT, romlis wyalobiTac jer isev zamTarSi daiwyo aTas nairi cieb-cxeleba axla rom asea, ra unda iqnes zafxulSi?

    qalaqis mouravis nacvlad arCeul iqmna ajamovi, nacvlad kotliarovisa, romelic ar iqmna damtkicebuli.

    meqi

    gaz. `cnobis furceli“, 1901 w. 10 marti, SabaTi, #1405, gv. 4.

    wera kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebas mouvida ganjidan 295 man. da 37 kap. romelic Semosulia iq gamarTul saRamodan.

    amave sazogadoebas aseTive saRamos Semosavali 54 man. da 30 k. mouvida

  • 32

    soxumidan kneina ServaSiZisagan.

    gaz. `cnobis furceli“, 1901 w. 23 marti, paraskevi, #1418, gv. 3.

    am Jamad saero ganaTlebis saministrosa da sxva uwyebaTa gamgeblobaSi 83 aTasi saswavlebeli yofila; maT Soris 50 umaRlesi.

    gaz. „cnobis furceli“, 1901 w. 8 aprili, kvira, #1430, gv. 3.

    kavkasiis olqis gzaTa sammarTvelos gardauwyvetia gansakuTrebuli yu-radReba miaqcios gzebis gakeTebas Savis zRvis napirebze.

    gaz. „cnobis furceli“ , 1901 w. 20 ivlisi, paraskevi, #1529, gv. 3.

    d. oCamCire

    ...oCamCiris mcxovreblebs Zalian moedo cieb-cxeleba, an da rogor ar moedeba! magaliTad, Sua qalaqSi, oCamCiris daarsebis dRidan erTi mozrdi-li tbaa. am tbaSi zafxulobiT kameCebi wvebian da igrileben Tavs, agreTve batebic, rac oCamCireSi auarebelia. es sanaxaoba bulvaris win aris 5 saJeni moSorebiT da oCamCireli sazogadoeba didi xnidan stkbeba miTi, magram exla aqa-iq napirebi miwiT amoivso da mdelo wamovida. sasurvelia miaqcevdes amas yuradRebas dabis boqauli b-n ciba, Tu mainc ise saWiro ar aris oCamCire-lebisaTvis am tbis arseboba.

    sazogadod, afxazeTSi wleuls naklebi mosavalia Wirnaxulisa. yurZeni sxva wlebTan SedarebiT TiTqmis sul ar aris. simindis texa axla iwyeba.

    gaz. „cnobis furceli“, 1901 w. 12 seqtemberi, oTxSabaTi, #1580, gv. 4.

    d. oCamCire

    ...am Jamad aq Zalian gavrcelebulia saxadi da sxva sneulebani, rac soflis cru eqim-mkiTxavebi-saTvis Zalian sawyeni ar aris, aseTma cru eqimo-bam erTi samwuxaro msxverpli Seiwira. erTs ymawvil kacs _ andri zuxbaias, raRac iolad mosarCeni satkivari gasCenia da radgan im Jamad qalaqs Zalian daSorebuli iyo, uRmerTo mkiTxavs erCia ramodenime Wiqa wyalSi gaxsnili Sabiamani mieRo, rac unaklod Seesrulebina. magram sawamlavma sasikvdilod imoqmeda da sanam eqimi mouswrobda, gardaicvala kidevac; dastova gaWirve-buli deda da studenti Zma. netav rodis gaTendeba CvenTvis?...

    gaz. „cnobis furceli“, 1901 w. 23 oqtomberi, samSabaTi, #1619, gv. 4.

    oCamCire

    roca vakvirdebi afxazTa cxovrebas, makvirvebs erTi garemoeba: rogor ar daeca mTlad materialurad aqamdis afxazis keTil-dReoba? ra guli miuva muSaobaze kacs, iq sadac ara xar darwmunebuli, Seni naamagari Sen SegrCeba,

  • 33

    da ara pirvel SemTxvevaze xelidan ar gamogecleba _ ar mogparaven! swored afxazeTis gareSe mcxovrebisaTvis daujerebelia is, rac aq xdeba: qurdoba saqonlisa da cxenisa diliT, RamiT, gamoiRviZeb Tu ara, erTi vai-vaglaxi da yofa gesmis: qvriv-obolTa wivil-kivili camdis adis, maTi cremli zRvas erT-vis. aq mohpares sacodavs kacs marCenali mewveli Zroxa, iq meores waarTves ojaxis burji kambeCi, aq kidev moipares cxeni. saqonlis patronis mwuxarebiT damwuxrebul sofels miaqvs kivili? qurds daedevna, sad moeweva? qurds amdens tye-RreSi, droebiT ki ara, mTeli wlobiT SeuZlia Tavi Seifaros. ma-gram es arc kia saWiro: erTi gauZvres Tval-da-xel Sua, mere unda daunaxon naqurdali. Tavsac ar Seiwuxebs. aq moviyvan Semdeg faqts: am sami wlis winad me davinaxe Semdegi suraTi: erT sofelSi glexis ezoSi, zed Sara-gzaze erTi uReli xar-kambeCi miebaT xeze. ezoSi ramdeni kaci Segrovil iyo. gamokiTxviT Sevityve, rom ganTqmul qurds az. winRamiT moepara meore sazogadoebaSi es kambeCebi; patroni am sofelSi dasweoda, magram ras miscemda: sanam patronma az. #1 ar CauTvala gasamrjelod 5 Tumani, kambeCebi ar misca. _ ratom ar uCivleb _ Tqo, rom uTxari, _ patronma mipasuxa: ra gamovao? erTi, aravin ar damidgeba mowmedao, radgan yvelas eSinian misio, _ meorec, sanam kanoni mas rames uzamdes, me deda-budianad amomagdebso: gamqurdavso da damwvavso.

    am sofelSi me SemTxveva mqonda TiTqmis mTeli zemo afxazeTi momeara. da ra saSineli suraTi warmomidga Tval-win! yovelgan soflis sazogadoebis kancelariaSi aris gansakuTrebiTi wigni, sadac iwereba naqurdali saqoneli. me gadavaTvaliere Svidiode amisTana wigni: orTaSua ricxviT eqvsis Tvis ganmavlobaSi TiTo wignSi CauweriaT 35-42-mde naqurdali saqoneli. Turme am wignSi mesamedsac ar sweren, radganac, jer erTi, am Cawerilidan araferi gamodis, meorec, aq Cawerili saqonlis zemore aRweril wesiT gamosyidva ar SeiZleba, mesamec... magram kmara, rame urigo ar wamogcdes!

    amave wignSi aris calke rubrika, _ „ra Ronis _ Zieba miiRo soflis policiaSi,`da ai TiTqmis es ganyofileba, yvelgan ise TeTrad iyo, carieli. amis gamo erTma mamasaxlisma miTxra: sad gecala qurdebis sadevnelad da an rogor SegviZlian imaTTan brZolao? mec movindome masTan brZola, magram zedi-zed cxeni da Zroxa mompares, ris Semdegac sabrZolvelad xelSi aRe-buli far-xmali davyareo. meore tipis soflis mamasaxlisebi qurdebs ufro xels uwyoben vidre devnian. magaliTad, axalgazrda mamasaxlisma X-ma misca mowmoba viRac g-s, viTomc mas eyidos ama da am kacisagan am da am niSnebis erTi uReli xar-kameCi. g-nma es kameCebi Seaba uremSi, Caido jibeSi mowmoba da gaswia gudauTisaken. Turme am vaJbatons wina kviraSi erT sofelSi ka-meCebi moepara da exla undoda gaesaRebina alal-marTal saqonlad, magram, daxe mis ubedurebas: gzaze mdevari daewia, daiWires da Tavis amxanagianad cixeSi ukra Tavi. mowmoba ki gamomZiebels gadaeca. damnaSave mamasaxlisTan mqonda amis Sesaxeb laparaki is Tavs marTlulobda: am mowmobiT qurdoba gamovaaSkaraveo.

    swored, rom soflad yovlad SeuZlebeli iqneba cxovreba, Tu kidev ase

  • 34

    gagrZelda qurdoba, Tu aRar ailagmnen, qurd-bacacebi droa amaze ifiqron da rame Rone miiRon, visganac jer ars.

    hamuT -bei

    gaz. „cnobis furceli“, 1901 w. 29 noemberi, xuTSabaTi, #1655, gv. 3-4.

    gazeTi `kvali~

    zogierTi cnobebi swavla ganaTlebis Sesaxeb kavkasiaSi 1900 wels.rogorc am angariSidan vtyobilobT, saangariSi wels kavkasiaSi yofila

    sul 1902 saswavlebeli, 168. 646 moswavliT. amaTgan saSualo saswavlebeli _ 52-21. 413 moswavle; 11.786 vaJi + 9. 627 qali.

    dabali _ 72 _ 16. 153 moswavle; 14. 918 vaJi + 1.125 qali.kerZo _ 157 _ 8.165 moswavle; 5.254 vaJi + 3.011 qali.pirveldawyebiTi 1621 _ 122.815 moswavle; 93.445 vaJi + 29.370 qali.sul 1902 saswavlebeli, 168.646 moswavliT. 125.403 vaJi + 43.243 qali.moswavleTa ricxvs wina welTan SedarebiT umatnia 8,7%-iT (1899 w.

    155.085). saswavleblebs 7,7%-iT (134 saswavlebeli).erovnebiT moswavleTa ricxvi ganawildeba amnairaT: rusebi 82.193 anu mTeli ricxvis _ 48,8%;qarTvelebi 32.330 anu mTeli ricxvis _ 19,2%;somxebi 31.108 anu mTeli ricxvis _ 17,5%;TaTrebi 5.556 anu mTeli ricxvis _ 3,2%;ebraelebi 2.224 anu mTeli ricxvis _ 1,3%;sxva erebi 10.229 anu mTeli ricxvis _ 6,1%;yvela am saswavlebelze saerTod daxarjulia _ 5.476.573 man. aqedan xa-

    zinisa _ 1.464.005man. eklesiaTa da monasrebis _ 19.453 man. danarCeni 3.993.115 man. sazogadoebas gamouRia sxvadasxva saxiT (qalaqis, soflis da yazarTa sazogadoebaT, Semowiruloba, swavlis fuli da sxva).

    daxarjulia saSualo saswavleblebze _ 2.470.006;TiToze saSualo ricxviT _ 47.500;dabal sasw-ze 798.580 TiToze 11.891;pirvel dawy-ze 1.817.733 TiToze 1.121;TiTo moswavleze wliurad ixarjeba (pansionebi ara miRebuli) saSualo

    sasw. _ 87 man. dabalSi _ 44 man. kerZoSi _ 46 man da pirveldawyebiTSi _ 15 man. pirveldawyebiTi skolebidan marto saxelmw. enaze aswavlian 1406 sasw.

    (86,7%) saxelmw. enaze adgilobrivi enis daxmarebiT mxolod 215 (13,3%)mTel olqSi erTi pirveldawyebiTi saswavleblebi modis 5.800 mcxovre-

    bze. rusebSi 3.800 mcx. TaTrebSi 17.000 mcx. am qarTvelebSi 5.500 mcx. somxeb-Si 6.500 mcx. am rigaT adgilobriv mkvidrTagan yvelaze ufro swavla-gana-Tlebas isev qarTvelebi etanebia. Tumca norma Txoulobs erTi aseTi skola 1000 mcxovrebi modiodes, da Cven rom sakmao ricxvi gveqnes, saWiroa 5 ½ _

  • 35

    jer gamravldes skolebis ricxvi.Tbilisis guberniaSi aris sul 197 pirveldawyebiTi saswavlebeli. quTaisSi 223. sul orive guberniaSi 420 da rom sakmao iyos, saWiroa

    2.410. es Tanamedrove mcxovrebTaTvis.

    gaz. `kvali~, 1901 w. 26 agvisto, kvira, #35, gv. 782-783.

    1899 w. dasawyiss sof. drandaSi movaWreebma: b-ni i. burWulaZem, b. Wi-Wuam, a. berulavam, a. jorjikiam, i. iosavam, i. siWinavam da i. sixaruliZem ganizraxes sof. drandaSi daearsebiaT meabreSumTa amxanagoba.

    gaz. `kvali~, 1901 w. 25 Tebervali, #9, gv. 150-151.

    soxumis qalaqis Tavad daumtkicebiaT b-ni dimitrievi.

    gaz. `kvali~, 1901 w. 21 ianvari, kvira, #4, gv. 56.

    daba oCamCiredan ityobinebian, rom didZali simindi Semodis bazarze, fuTi fasobs 50 kap.

    gaz. `kvali~, 1901 w. 19 agvisto, kvira, #34, gv. 756.

    ...dRes, roca samurzayanoelTa da megrelTa bavSvebi aTas-nair Robe-yores etanebian, rom qarTuli wera-kiTxva Seiswavlon, zugdidis mazris erT-erT inguris pirad mdebare sofelSi, aseTs ganapira adgilas, skola rom gaexsna gamgeobas Tavis droze gana meti sasargeblo ar iqneboda? (amaze mox-senebac iyo gagzavnili, Tu mizans miaRwia, romelic, uyuradRebod iqmna da-tovebuli).

    gaz. `kvali~, 1901 w. 2 dekemberi, #49, gv. 1027.

  • 36

    iloris taZari, XI s.

  • 37

    1902

  • 38

  • 39

    gazeTi `iveria~oqumi (samurzayano)

    samurzayanos nawilis axalma ufrosma yuradReba miaqcia sasoflo gzebis uvargisobas, akeTebinebs da xreSs ayrevinebs maTze.

    aqeT namdvili gazafxulis darebia. Tovli mxolod mTebze devs.

    gaz. `iveria“, 1902 w. 5 ianvari, SabaTi, #4, gv. 1.

    soxumi

    b-nma knivCenkom iTava aqaur noqarTa amxanagobis Sedgena. didma umrav-lesobam noqrebisam (120 kacma) Tanxmoba gamoacxada sazogadoebis Sedgenaze, xolo 27 ianvars krebas _ ki, romelsac unda ganexila wesdebis proeqtis Sed-genis saqme, cotani daeswrnen, sul 50. krebam amoarCia rva kacisagan Semdgari komisia da mas, miando oris kviris ganmavlobaSi wesdebis proeqtis Sedgena.

    gaz. `iveria“, 1902 w. 5 Tebervali, #29, gv. 2.

    gudauTi

    RvTisaganac da kacisaganac miviwyebuli daba Tu gindaT, swored Cveni gudauTia, araviTari warmateba mainc da mainc ar etyoba Cvens cxovrebas. aq, eklesiis axlos, samikitnoebi iyo, saca hyidnen Rvinosa da arays da iyo erTi mTvraloba. gudauTis ufrosma aRukrZala meduqneebs aseTi uwesoeba da duqnebi gadaatanina eklesiis siaxlovidgan, magram mikitnebi mainc Tavi-sas ar iSlian da isev axerxeben rogorRac vaWrobas eklesiis axlos, mxolod arays ar hyidian da marto Rvinos aZleven muStaras, TiTqo Rvino _ ki ar aTrobdes kacs da uwesobas ar moaqmedebinebdes.

    mamasaxlisi da `deputatebi~- ki gvyavs magram naklebad hzrunaven dabis warmatebisaTvis.

    gaz. `iveria“, 1902 w. 9 marti , SabaTi, #52, gv. 2.

    oqumi

    cvlilebisaTvis cvlilebis moyvarul zogierTa adamianis meoxebiT aq aRiZra saqme _ sad unda iyos oqumis saboqaulos gamgeobis centri: aqve, Tu s. RalSi? Cven ver gagvigia, vis anu rad dasWirda am saqmis aRZvra! oqumi uxsovar dRidgan yofila da dRemdisac aris samurzayanos Suaguli, rogorc bunebiTad ise administraciuladac. xalxi miCveuli da kmayofilia aqau-robisa, aqaurobac _ qalaqi vaWrebian-moqalaqeebianad madlieria xalxisa. arc aravis saqmis kacTagans azradac ar mohsvlia oqumidgan administraciis binadrobis sxvagan sadme, da metadre s. RalSi, gadatana da Tu visme ji-bis gasasqeleblad dasWirda am saqmis aRZvra, es sxva saqmea! sruli imedi gvaqvs, TviT adgilobrivi administracia samarTlians msjavrs dasdebs ase-Tis kacebis uadgilosa da ucnaurs miswrafebasa.

    gaz. `iveria“, 1902 w. 29 marti, paraskevi, #68, gv. 2.

  • 40

    werili afxazeTidgan

    aWandara. _ eklesia. _ skola _ qristianobis naSTni. _ ̀ diudrubSi. _ CiCbebis gvari _ stumarT _ moyvareoba. _ saSobeli. _ colis SerTva. _ axali weliwadi da aRdgoma.

    aWandaris sofeli ekuTvnis gudauTis dabas, romelsac moSorebulia 15 veraszed, mdebareobs mTis Zirad da miwa sakmaod nayofieri da mosavliani aqvs.

    soflis eklesia samwuxao mdgomareobaSia: Senoba xisaa, ZvelTa-Zveli; saxuravi didi xania, rac ganaxevrebulia da amitom sakmarisia erTis dRis wvima, rom eklesiaSi tba dadges. Sinagani mowyobiloba metis-metad Raribia, eklesias ara aqvs aRsavlis da CrdiloeT-samxreTis karebi. adgilobrivma mRvdelma bevri izruna Rarib eklesiis Semweobis aRmosaCenad da misda gas-aumjobeseblad, magram misi Txovna jer aravis Seusmenia.

    erT-klasiani samrevlo skola, romelic ager eqvsi weliwadia, rac gaxs-nilia, didi xnis unayofobisa da usargeblobis Semdeg cota ar iyos gamofxi-zlda. aqauris mRvdlis mecadineobiT exla aWadaraSi ixsneba erTklasiani saqalebo skolac.

    aWandaris sofeli Sesdgeba sul 250 komlisagan, maT Soris mxolod 15 komli aRiarebs marTl-madidebel sarwmunoebas, danarCeni 235 _ ki mahmadi-anebi arian, romelTac, Tunmca ramdenime wlis winad miuRiaT qristianoba, magram Semdeg gamahmadianebulan da dRes qristianobas siZulviliT uyureben.

    Tumca umravlesoba afxazebisa aRiarebs mahmadis sarwmunoebas, magram Zveli qristianobis Cveulebani dRemdisac wmindad Seunaxavs. Zveli eklesiis nangrevebsa da Zeglebs afxazebi SiSiT da ZrwoliT Tayvans scemen. yvela eklesiebis nangrevebsa da Zvel Zeglebzed ufro upiratesobas aZleven afxa-zebi `diudurubSis Zegls~, romelsac krZalviT Tayvansa scemen, msxverpls swiraven da emsaxurebian. amisaTvis ar iqneba urigo, oriode sityva vsTqvaT diudrubSis Zeglzed~.

    aWandara, rogorc zeviT vsTqviT, aris mTis Ziras, da swored am mTas hqvian `diudurubSi~. afxazebis zepir-gadmocemiT `diudrubSis~ gorazed ramdensame asi wlis winad iyo amarTuli eklesia, magram mas Semdeg, rac is daingra, misi nangrevebi Zeglad darCenila, romelsac afxazebi exlac Tay-vans scemen. TviT is adgili, sadac aris nanagrevi Zvelis eklesiisa, afxazebs wminda adgilad miaCniaT, da arc erTi afxazi iq asvlas ar gabedavs. amisaTvis msxverplis Sewirvac sruldeba mTis ZirSi, sadac dgas veeba