ARALIN 4PANULAANG PILIPINO

PANAHONG PRE KOLONYALA. PANUGMAANG BAYAN1. Tugmaang bayan- Maiiksing tula na walang diwa, kung mayroon man ito ay mababaw. Ginagamit ng bata kapag napipikon sa laro.2. Tugmaang matalinhaga- Maikling tulang may sukat at tugma, malalim na paksa at humahasa sa kaisipan. Layuning mangaral, magpaalala at magbigay babala.3.tugmaang ganap na tula- (Tanaga-Katagalugan at Ambahan Mindoro). Gumagamit ng maririkit na salita na may sukat tugma talinhaga at kaisipan.B. AWITING BAYAN- may sukat tugma, damdamin at maririkit na pananalita.1.Uyayi o Hele- Awit sa pagpapatulog ng bata. Malambing ang tono .Oyaye-liriko na maaawit. Hele-paraan ng pag-ugoy ng duyan2. Soliranin- Awit sa paggaod o pamamangka3. Kalusan- Awit sa sama samang paggawa(Bago, pagkatapos o habang gumagawa)4. Diona-Awit sa kasal. Inaawit nang mahina sa seremonya5.Kundiman- Awit sa pag-ibig.6.Kumintang o Tikam Hiliraw o Tagumpay- Awit ng pakikidigma.(bago o pagkatapos)7.Dalit- awit para sa anito, pagsamba at paggalang8.Dung-aw- Awit para sa patay bilang pagdadalamhati9.Umbay- Awit ng nangungulila sa magulang10. Ditso- Awit mmula sa batang naglalaro sa lansangan.

C. EPIKO-tulang pasalaysay tungkol saa kabayanihan ng pangunahing tauhanHal:Lam-angIlocosHandiongBicol Hudhud at ALimIfugaoHinilawodBisayaBantuganMaranawIndarapatra at SulaymanMaguindanao

PANAHON NG KASTILA(1565-1898)-nanatili ang uri ng tula-naging makarelihiyon-lumaganap ang berso ng tulaLadino- nagsasalita ng magkasamang Kastila at tagalogTomas Pinpin-Ama ng palimbagang pIlipino; Ladino, sumulat ng bersoJose dela Cruz- guro ni Balagtas sa pagsulat ng tulaFrancisco Balgatas- Ama ng panulaang Pilipino-nag aral sa Colegio de San Juan de LetranFlorante at Laura- tulang patuya laban sa kastila- bunga ng kasawian ni balagtas kay maria asuncion rivera (Selya)-nakulong dahil sa paratng ni Mariano capule1.Paghahandog kay selya:2. Paghingi ng paumanhin sa mambabasa:3. Tulang pasalaysay

PANAHON NG HIMAGSIKAN AT PROPAGANDA-nag-iba ang hugis ng berso, dalit at taludtodPinakataluktok ng PropagandistaDr. Jose Rizal- Mi Ultimo Adios(Isinalin ni Andres bonifacio, ang huling pahimakasMarcelo h. Delpilar- Plaridel, Pudpoh, Dolores Manapat, Piping Dilat-nagtatag ng Diariong Tagalog(Tahanan ng akdang nanunuligsa sa kastila-Sagot ng Piipinas sa Hibik ng Espanya tugon sa tula ni Herminigildo FloreesAndres Bonifacio- hindi gaanong mataas ang inabot sa pag aaral -sumulat sa Pag-ibig sa Tinubuang Lupa at Katapusang Hibik ng Espanya

PANAHON NG AMERIKANOAng makatang Pilipino ay napangkat sa adalawa;1. NAkatatanda- Lope K. Santos, Pedro Gamitan, Enigo ed Regalado-nag aral sa Espanya, kauna-unahang nagpahalaga sa panitikang pandaigdig2. Nakababata- Jose Corazon de Jesus, Teodoro Gener, Ildefonso Santos, Cirio H. Panganiban, Ancieto F. Silvestro, Amado V. Hernandez-Nagsulat ng Ingles

a. Lope K Santos- makata, manunulat at peryodista; Ama ng Balarilang Pilipino Sekretang Gala at Verdugo(Sagisag panulat)b. Jose Corzaon de Jesus- Sta cruz Maynla. Isinilang noong nov. 22, 1896. Nagtapos ng Karunungang Bachiller en Artes sa Liceo de Manila- Pumasok sa Taliba-kauna-unahang Hari ng Balagtasanc. Florentino Collantes- Dampol, Pulilan, Bulacan; mahusay na duplero; HAri ng Balagtasan ; Mga Tula: Parangal sa bagong Kasal, Ang Magsasaka, Ang PAtumpik-tumpik, Ang Lumang Simbahan, Ang Tulisan , Bulugbugan,Agguinaldo vs. Quezon

d.Amado V. Hernandez-Tundo, Manila Sept. 6, 1903; makata, kwentista, mamamahayag, mandudula, nobelista, lider manggagawa at pulitiko-25 ulit naging MAkatang Laureado; Pilipinas(aklat) pinarangalan nang pamahalaang Komonwelt 1935-panugot ng magasing Sampaguita at pahayagang Pagkakaisa at Mabuhay, kolumnista sa Taliba at pitak na Sari-sari- realistae.Ildefonso Santos- Jan23, 1897 Baritan, Malabon RizalAng Mithi-tula

PANAHON NG HAPONMagandang bunga sa larangan ng panulaan1. malayang taludturan/ free verse2. maiikli ngunit malaman ang kaisipan3. HaikkuAko ang Daigdig- tula ni Allejandro Abadilla malayang taludturan

PANAHON NG KALAYAANAlejandro Abadilla- nakilalla sa pagsulat ng aklat na nagtatalakay sa antolohiya ng tula mula panahon ni balagtasAko ang daigdig- Pinarangalan si Abadilla ng Panunahing MakataParanason Tagalog(Abadilla)Buhay at iba pang tula(Manuel Car Santiago)Amado V. Hernandez- Ang isang Dipang LAngit, katipunan ng tulaKadipan-samahang pampanitikan na kasapi ang kolehiyo at pamantasan Piling Tula(1961-67) ni rogelo MAnagahasVirgilio Almario- nagtamo ng pangalawang gantimpala sa tulang MAga Huling Tala sa PAgdala sa MuseoLamberto Antonio- nagtamo ng karangalan saGunitang sa Pusoy Nagliliyab.

PANAHON NG BAGONG LIPUNANGalian sa Arte at Tula (GAT)- itinatag ng pangkat ng kabataan noong unang sabado ng Agosto 1973-itinatag upang ipagpatuloy ang komitment sa panitikang makabayan, ipag ibayo ang panitikang Pilipino -layuning magkaroon ng regular na porum upang magkatulungan sa suliranin2 antolohiya: 1. Kagilas gilas na pakikipagsapalaran ni juan dela Cruz ni Jose lacaba-tulang katawa tawa, mapanukso2. Doktrinang Anakpawis ni Virgilio Almario- pagpuri sa manggagagawa1975- nailimbag ang bagong edisyon ng Parnasong tagalogPanahon ng aktibismo(mga manunulat)- C.C, Marquez, Aurelio Angeles, LAmberto Antonio, Mar al. tibrcio, elynia Ruth Mabanglo, Ponciano BP Pineda, Jesus ManuelGATGloria Villaraza Guzman- pinagkalooban ng Dakilang Gantimpalasa ika-10 anibersaryo ng CCP dahil sa kanyang tulang-epikong Handog ng KalayaanHandog ng Kalayaan- tungkol sa pagbubukas ng Pantabangan Dam sa Nueva Ecija

PANAHONG KONTEMPORARYOPatuloy sa kanyang dakilang kaganapan ang mga makabagong tulang tagalog sa panahon ng Bagong Demokrasya-Ang tula -ay mapaghimagsik laban sa porma at alituntunin-walang lambing dulot ng piling salita tugma ta bilang ng pantig-malaya ang taludturan

Mga Makata-Teo Antonio,- Cresenciano Marquez Jr.-Virgilio Almario-Tomas Agulto-Fidel Rillo-Lamberto Antonio-Alfredo Salanga- Mike BigorniaBabang Luksa ni Teo Antonio-mapangahas na tula na tumalakay sa kaganapan bago ang EDSA, nagwagi ng unang pwesto sa Timpalak Palanca para sa tula ng taon(85-86)

ARALIN 5PANULAANG PILIPINOUri, Sangkap at KatangianTULA- pagsasama sama ng mga piling salita na may tugma sukat at talinhaga Nadaramang kaisipan Kinapapalooban ng larawang diwa nag mahusay na tulaMakata- sumusulat o humahabi ng tula2 Anyo ng Tula1. Tradisyunal- sumusunod sa lumang paraan ng pagsulat. May tugma, sukat, talinhaga at kaisipan2. Malayang Taludturan- walang sukat at tugma ngunit may kaisipan at talinhagaMga Uri ng Tula1.Tulang Liriko- pumapaksa sa damdamin tulad ng kalungkutan at kasiyahanDalit- nagpaparangal sa maykapalSoneto-may pamalagiang kaanyuan, 14 na taludtod, nagsasaad ng aralElehiya-nagpapahayag ng pagninilay sanhi ng pangyayari o guni guni hinggil sa kamatayan. Nagpaparangal sa alaala ng namatayOda- nagpaparangal o pumupuri sa isang dakilang Gawain ng isang taoAwit- inaawit sa pagpapahaayg ng damdamin2. Tulang pasalaysay- nagsasaad ng mahahalagang pangyayari na may tauhan tagpuan at banghayEpiko- inaawit o binibigkas tunggkol sa kabayanihan ng pangunahing tauhanAwit at Korido- nagsasalaysay ng kagitingan, pagkamaginoo at pakikipagsappalaran

ARALIN 6MAIKLING KWENTOKAsaysayan ng Pag unlad sa PilipinasPanitikan ay liwanag ng bagong kabihasnanPanahon ng KastilaDoctrina Cristiana(1593)-kauna unahang aklat na naimlimbag sa UST sa panulat nina Padre Juan de Placencia at Padre Domingo NievaAng 17 titik na Alibata ay napalitan ng titik RomanoPanahon ng AmerikanoMaikling Katha/ MAikling Kwento- nagsimula sa pagdating ng amerikano na nag ugat sa dagli at pasingawKakana- kwentong bitbit tungkol sa alamat, kwentong engkanto etc.See ppt Panahon ng Hapon (pp120) Itinuring na Gintong Panahon ng Maikling kwento Nabuksan muli ang Liwayway sa pangangasiwa ni Kin Ichi Ishikawa, isang hapon na may puso at kaalaman sa pagsulat Nabuksan din ang TalibaManila Shimbun-sha sensorSunday Tribune Magazine- nabuksan noong 1943, maraming nalathalang tula kwento at unang lathalain sa Niponggo 1945- ginanap ang timpalak sa pinakamahusay na akdaPanahon ng KalaayaanHulyo 4, 1947- iwinagayway ang watawat nang nag-iisaPangulong Manuel A Roxas- sumalo ng suliraning iniwan ng WWIICarlos P Garcia- patakarang Pilipino MunaPangulong Diosdado Macapagal- Reporma sa LupaFedinand Marcos- Mga Tumuligsa- Jose Maria Sison ng Kabataang MAkabayan; Max Soliven, Luis Beltran, Teodoro Locsin Napoleon RamaConstitutional Convention- 1971- bumuo ng bagong konstitusyon

Panahon ng Bagong LipunanSa ikauunlad ng bayan, disiplina nag kailangan-slogan na madalas mabasa at marinig sa panahon ng Bagong LipunanHuwag mong Tangisan ang KAmatayn ngg Isang Pilipino sa Dibdib ng niyebe- isinulat ni Domingo Landicho ay nagwagi ng Timpalak Palnca(74-75)

Panahong Kontemporaryo- (pp 123-126)

ARALIN 7MAIKLING KWENTOMga Uri at Mahahalagang Sangkap(pp134-140)Maikling Kwento- sangay ng salaysay May iisang kakintalan, isnag pangunahing tauhan, tumatalakay sa madulang bahagi ng buhay, may mahalagang tagpo may mabili na pagtaas ng kawilihan na medaling sinusundan ng wakas May tagpuan, tauhan, banghay, mahalagang diwa/ paksa, Uri ng MAikling Kwento1. Salaysay- di nagtataglay ng nangingibabaw na katangian, hindi nagmamalabis bagamat masaklaw.Rip Van Winkle ni Irving2. Kwento ng Katutubong Kulay-