UNIVERSITETI I PRIZRENITFAKULTETI EKONOMIK

Punim seminarik

MENTORI: STUDENTI: Prof. Ass.Dr. Hamdi Hoti Ymer M. Ejup

UNIVERSITETI I PRIZRENITFAKULTETI EKONOMIK

PROGRAMI : MASTER

Drejtimi : Kontabilitet dhe Auditim

Viti akademik 2015/2016

LËNDA : QEVERSIJA E KORPORATAVE

TEMA : AUDITIMI I PROCESIT TË TË HYRAVE

Janar , 2016

2

PËRMBAJTJA

Hyrje …………………………………………………………………………………...................3

Njohja e të hyrave ………………………………………………………………………………...5

Përmbledhje I procesit të të hyrave ……………………………………….....................................7

Llojet e transakcioneve dhe llogarive të pasqyrave financiare që preken………………………...8

Llojet e dokumenteve dhe regjistrimeve………………………………………..............................9

Funksionet kryesore në procesin e të hyrave ……………………………………………............11

Ndarja kyqe e detyrave ……………………………………………………………………….....13

Rreziku inherent……………………………………………………………………….................14

Vlerësimi I rrezikut të kontrollit …………………………...........................................................16

Aktivitetet e kontrollit dhe testet e kontrollit-Transakcionet e të hyrave………………………..18

Aktivitetet e kontrollit dhe testet e kontrolleve-Transakcionet e pranimit të keshit……………..21

Aktivitetet e kontrollit dhe testet e kontrollit-Transakcionet e kthimit të shitjeve dhe lejimeve...23

Procedurat substanciale analitike…………………………………………………………….......24

Procesi I konfirmimit-Llogaritë e arkëtueshme………………………….....................................27

Vlerësimi I gjetjeve të auditimit- Llogaritë e arkëtueshme dhe llogaritë e lidhura me to…….....28

Përfundimi.……………………………………………………………….....................................29

Literatura.……………………………………………………………………………...................30

3

HYRJE

Problemet e principalit dhe agjentit që rezultojnë nga informatat asimetrike (skandali I ENRONIT 2001),nevoja e investitorëv, kreditorëve ,menaxherëve ,punëtorëve, organeve rregullative për informata të besueshme,skandalet financiare dhe fraudimet(fshehjet),kanë bërë që kërkesa për auditim dhe auditorë me integritet të lartë të rritet në mënyrë marramendëse në dy dekadat e fundit

Në pyetjen se pse nevojitet auditimi,një përgjigje e thjeshtë do të ishte “ngase është I kërkuar nga ligji” ,por që vlen të theksohet që auditimi është i dobishëm edhe në raste kur nuk kërkohet nga ligji.Madje evidenca tregon faktin që auditimet e para(në rrethana të atëhershme) janë zhvilluar që në kohën e Greqisë antike në v. 500 p.e.s ,shumë kohë para se të kërkohej nga ligji. Por që nga zhvillimi i korporatës si formë e biznesit dhe rritja e zgjerimi I ekonomisë botërore në 200 vitet e fundit ka ndodhur zhvillim I hovshëm I auditim.

Definicioni I përgjithshëm I cituar gjerësisht është si vijon:

Auditimi është proces sistematik,I mbledhjes dhe vlerësimit në mënyrë të evidencës lidhur me pohimet rreth aksioneve dhe ngjarjeve,për të vlerësuar shkallën e korrespondimit të këtyre pohimeve me kritere të caktuara dhe komunikimin e rezultateve për përdoruesit.

Ka disa lloje të auditimit1:auditimi I mbrendshëm,auditimi I jashtëm,auditimi nga organet shtetërore.

Auditimi I mbrendshëm bëhet nga organet e ndërmarrjes dhe mund të përkufizohet si gjykim I pavarur brenda organizatës për hetimin dhe vlerësimin e veprimtarisë dhe rezultateve të saj.

Auditimi I jashtëm bëhet nga punëtorët e pavarur që nuk janë nëpunësa të organizatës që bëjnë auditimin e pasqyrave fianciare për të dhënë një opinion për vërtetësinë e tyre.

Ndërkaq auditorët shtetërorë bëjnë auditmin e finacimit të organeve shtetërore dhe përputhshmërinë me dispozitat ligjore (Zyra e auditorit të përgjithshëm,Organet e administratës qëndrore,Administrata tatimore).

Në këtë punim do të elaborojmë për auditimin e procesit të të hyrave që bën pjesë në auditimin e pasqyrave financiare(Auditimi I jashtëm).Auditorët në përgjithësi e ndajnë sistemin inforamtiv të entiteve në disa procese te biznesit.Duke përdorur këtë qasje,auditori është në gjendje të mbledhë evidencë duke ekzaminuar transakcionet përkatëse prej origjinës së tyre deri në vendosjen e tyre të fundit në ditarët dhe librat e kontabilitetit.Të pesë proceset bazike të biznesit ose ciklet e transakcioneve janë: (1)Procesi I të Hyrave, (2) Procesi I Blerjeve, (3) Procesi I Menaxhimit të Burimeve Njerzore, (4) Procesi I Menaxhimit të Rezervave, (5) Procesi I Financimit.

1 Dr.sc.Hajrullah Gorani,”Kontolli dhe Revizioni I Ndërmarrjeve”,UP ,Prishtinë 1998 ,Faqe 71,72

4

Procesi I të hyrave ka të bëjë me shitjen e mallrave dhe shërbimeve tek konsumatorët.Në këtë punim do të fillojmë me konceptet bazë lidhur me njohjen e të hyrave nga entitetet.Pastaj do të prezantohet një përmbledhje e procesit të të hyrave.Kjo do të vijohet pastaj me një diskutim të faktorëve specifik që kanë efekt në vlerësimin e rrezikut inherent për procesin e të hyrave dhe vlerësimin nga auditori për rrezikun e kontrollit. Poashtu do të diskutojmë edhe procedurat substanciale analitike që I kryen auditori për të arritur nivel të përshtatshëm të rrezikut të deteksionit (zbulimit) për llogaritë e prekura nga procesi I të hyrave.Përderisa theksi kryesor do të jetë në llogaritë e arkëtueshme, diskutimi poashtu mbulon edhe lejimet për llogaritë e pambledhshme, shpenzimet e borxhit të keq dhe kthimet e shitjeve dhe lejimet.

Njohja e të hyrave

5

Ky koncept ka një rëndësi fundamentale në auditimin e procesit të të hyrave.Të hyrat patjetër që duhet të njihen në përputhshmëri me kornizën e aplikueshme të raportimit financiar në mënyrë që auditori të lëshojë opinion pa rezerva (pa modifikime).

Transakcioni të hyra-prodhues në përgjithësi konsiston në shitjen e mallrave dhe ofrimin e shërbimeve.Bordi Ndërkombëtar për Standardet e Kontabilitetit (IASB) I definon të hyrat në Standardin Ndërkombëtar të Kontabilitetit (IAS) 18 si:

2Rrjedhë bruto nga benfited ekonomike gjatë periudhës,të shkaktuara gjatë aktiviteteve të rregullta të një entiteti e që kjo rrjedhë rezulton me shtim të ekuitit tjetër nga shtimi që lidhet me kontributet nga ekuiti I pjesëmarrësve.

.

SNK (IAS) 18 thotë që të hyrat duhet të llogariten në vlerën e tregut të konsideratës së arkëtuar apo të arkëtueshme.Vlera e tregut është shuma për të cilën një aset mund të këmbehet apo një detyrim mund të krijohet në mes të palëve me dëshirën e tyre në një transakcion tregu.

Në përgjithësi entiteti pranon kesh apo ka kërkesë për të pranuar kesh.Kërkesat për të pranuar kesh zakonisht referohen si llogaritë e arkëtueshme.Çështje parësore në kontabilitetin e të hyrave është përcaktimi se kur duhet njohur apo regjistruar këto të hyra në pasqyrën e të ardhurave.Si rregull e përgjithshme të hyrat njihen kur procesi I fitimit të jetë kompletuar.Sipas SNK 18 të hyrat njihen kur është e mundshme që benefitet e ardhshme ekonomike do të rrjedhin në entitet dhe këto benefite mund të maten.

SNK 18 ofron këto kritere për njohjen e të hyrave:

Entiteti ka trensfruar tek blerësi rrezik dhe përgjegjësi të pronësisë së mallrave, Entiteti nuk vazhdon të ketë involvim menaxherial që shoqërohet me pronësi dhe as

kontroll efektive në mallrat e shitura, Vlera e të hyrave mund të matet drejtë, Kur është e mundshsme që benefitet ekonomike që shoqerojnë trasakcionin do të rrjedhin

në entitet, Kur shpenzimet e shkaktuara ose që do të shkaktohen nga transakcionin mund të maten

drejtë.

Disa nga këto kritere kërkojnë vëmendjen e veçant të menaxhmentit dhe të audorit.Vlersimi se kur entiteti i bart rreziqet dhe të drejtat e pronësisë tek blerësi kërkon një egzaminim të rrethanave të transakcionit.Në shumë raste ky transfer koinqidon me transferin e titullit legal apo të transferit të pronësisë tek blerësi.Ky është shembull për shumë raste të shtijes me pakicë.Nëse entiteti mban rrezik të pronësisë, transakcioni nuk është shitje dhe të hyrat nuk

2 www.iasb.org

6

mund të njihen.Për shembull nëse shitësi i transferon mallrat tek shitës dhe ka obligim që t,i riblejë ato atëherë nuk njihen shitjet pasi që nuk është transferuar asnjë rrezik i pronësisë.

Njohja e të hyrave vazhdon të paraqesë tek auditorët risk të auditimit mjaft domethënës dhe ka rezultuar me pyetjen rreth integritetit të pasqyrave fianciare.Auditori duhet të paramendojë që ka një risk të materilitetit deri tek fraudacioni në lidhje me njohjen e të hyrave dhe këto janë rrezik mjaft I madh që kërkon konsideratë speciale nga auditori.Nëse auditori nuk e identifikon këtë si rrezik, standardet e auditimit kërkojnë që të dokumentohet arsyeja që mbështet konkluzionin e auditorit.

Auditori duhet të ketë vëmendje edhe në këto çështje që lidhen me njohjen e të hyrave:

Marrvseshjet anash (Side agreements)- janë marrëveshje që përdoren për të ndërruar afatet dhe kushtet e shitjeve të regjistruara në mënyrë që të joshen konsumatorët që të pranojnë dërgesën e mallrave dhe shërbimeve.

Mbushja e kanalit distributiv (Channel Stuffing)- është një praktikë e marketingut që nganjëherë e përdorin furnitorët për të “fryrë” shitjet duke I shtyrë distributorët që të blejnë më shumë rezerva se sa që përkatësisht mund të shesin.

Për shumicën e entiteve ky process i njohjes së të hyrave ndodhë në një periudhë shumë të shkurt, por në disa industri siç është konstruktimi apo mbrojtja,ky proces mund të zgjasë me vite.Politika e njohjes së të hyrave ndikon në mënyrën se si procesohen transakcionet dhe si regjistrohen në pasqyrat financiare,kështu që auditori duhet të kuptoj këto politika në mënyrë që të mund të auditoj procesin të hyrave.

7

Përmbeldhje I procesit të të hyraveDo të marrim një shembull hipotetik të një kompanie të madhe dhe të shohim se si funksionon procesi I të hyrave.Në këtë kompani ofrohet 24 orë shërbimi falas I telefonit që mund të thirret 7 ditët e javës për të porositur.Thirrjet telefonike përgjigjen nga përfaqsuesit e shitjes, të cilët I përdorin online terminalet e kompjuterit për të futur porositë.Përfaqsuesit e shitjes I fusin porositë në një sistem online të kontrollit të porosive të hapura dhe të rezervave.Konsumatorët që përdorin web-faqen kompletojnë një faqe kompjuteri ku kërkohet informatat mbi kodin e produktit, madhësinë,ngjyrën,etj.Kur të përfondon me këtë blerje ai I jep të dhënat kredit kartës dhe të dhënat e adresës në një formë të bazuar në kompjuter.Kjo kompani ofron siguri që ëeb-faqja është vlersuar dhe testuar nga institucione kompetente dhe I plotëson kriteret përkatse(CPA Web Trust).Porositë nga komjuteri procesohen çdo natë në baze grupore kur edhe printohen tiketat për ngarkesë me bar kode për skanim optik.Stoqet merren duke u bazuar në lokacionin e produkteve se sa të porosive,kjo përcillet me një sortim kompjuterik dhe transportim të mallrave në shumë zona të paketimit dhe zona të ngarkimit. Një sistem I kompjuterizuar I trajton edhe mallrat qe kthehen nga konsumatorët.Në shumicën e rasteve konsumatorët paguajnë në kesh ose me karta krediti.Banka e kësaj kompanie rimbursohet zakonisht për brenda 3 ditësh nga kompanitë e kredit kartave. Llogarive grupore apo të korporatave u lejohen kredi nga departamenti për kredi në këtë kompani kur ka konsumatorë të rinjë departamenti I kredive kryen një analizë kredie duke u bazuar në politikat e kompanisë.Pastaj kompletohet një formë e autorizimit të kredisë dhe limiti I kredisë futet në bazën e të dhënave.

Në vazhdim do të diskutojmë këto tema që lidhen me procesinë të hyrave:

Llojet e transakcioneve dhe llogarive të pasqyrës financiare që preken, Llojet e dokumentve dhe regjistrimeve, Funksionet kryesore, Ndarja kyqe e detyrave.

8

Llojet e transakcioneve dhe llogarive të pasqyrave financiare që prekenTri lloje të transakcioneve tipike që involvohen në procesin e të hyrave janë:

Shitja e mallrave dhe shërbimeve me kesh ose kredi, Pranimi i keshit nga konsumatorët si për pagesën e mallrave dhe shërbimeve, Kthimi i mallarve nga konsumatorët për kredi ose kesh.

Për disa entitete lloje tjera që mund të ndodhin si pjesë e procesit të të hyrave përfshijnë:shitjet në mes vet kompanisë, shitjet me palët e lidhura, andaj auditori duhet të jetë i informuar se si procesohen këto shitje nësë ato paraqesin materialitet në pasqyrat financiare.

Procesi I të hyrave prek shumë llogari të pasqyrave fianciare ndër më kryesorët janë:

Llojet e transakcioneve Llogaritë e prekura

Transakcionet e shitjes Llogaritë e arkëtueshme

Lejimet për llogaritë e pambledhshme

Shpenzimet e borxhit të keq

Transackionet e pranimit të kesh-it Kesh

Llogaritë e arkëtueshme

Zbritjet e kesh

Kthimet e shitjeve dhe lejimet Kthimet e shitjeve

Lejimet e shitjeve

Llogaritë e arkëtueshme

9

Llojet e dokumenteve dhe regjistrimeveNë vijim do t’i shtjellojmë dokumentet dhe regjistrimet që përdoren ne procesin e të hyrave, ku duhet të kemi parasysh se në një sistem të avancuar të teknologjisë informative (TI) disa nga këto dokumente dhe regjitrime mund të egzistojnë për një periudhë të shkurtër dhe mund të mbahen vetëmnë formë të lexueshme në komojuter.

Porosia e konsumatorit

Ky document përmban detajet për llojet dhe sasinë e mallrave ose shërbimeve të porositura nga konsumatori. Kjo porosi mund të përgadit nga personi I shitjes ,të vijnë me postë apo fax dhe të prnuara me telefon apo internet.Porositë nag telefoni dhe internet futen direct ne programin për vlerësimin e të dhënave.

Forma e aprovimit të kredisë

Kur konsumatori blen mallrat më kredi për herë të parë nga, kompania duhet të ketë një procadurë për të vlerësuar bonitetin e kreditimit dhe rezultati nga kjo proceurë në këtë formë të aprovimit të kredisë dhe kjo procdurë përdoret për të caktuar limitet e kredisë në të ardhmen.

Raporti i porosive të hapura

Ky është një raport i të gjtha porosive të bëra nga konsumatori procesimi i të cilave nuk ka përfunduar ende.kur mallrat të ngarkohen dhe faturohen porosia shënohet si e kryer. Ky raport duhet të rishikohet çdo dit apo javë dhe porositë e pakryera duhet të hetohen për të përcaktuar nëse ndonjë mall është ngarkuar por ka mbetur pa faturuar apo për të përcaktuar pse nuk janë kryer porositë.

Dokumenti I ngarkesës

Një dokument I tillë duhet të përpilohet saherë që mallrat të ngarkohen për tek konsumatori. Ky përmban të dhënat për llojin, sasinë dhe të dhëna tjera relevante.Një kopje e këtij dokumenti I dërgohet konsumatorit dhe kopja tjetër përdoret pë të inicuar procesin e faturimit.

Fatura e shitjes

Ky dokument përdoret për të fturuar blerësin dhe përmban informatat për llojin, sasinë, çmimin dhe kushtet e shitjes.Origjinali e këtij dokumenti I dërgohet konsumatorit ndërsa kopjet shpërndahen nëpër departamentet tjera mbrenda kompanisë. Fatura e shitjes është document burimor tipik që sinjalizon njohjen e të hyrave.

Ditari I shitjeve

10

Kur të lëshohet fatura e shitjes,shitja duhet të regjistrohet në regjistrat e kontabilitetit.Ditari I shitjeve përdoret për të regjistruar informata e nevojshme për çdo transakcion.Ky përmban rreshta për debitimin e llogarive të arkëtueshme dhe kreditimin e llogarive të ndryshme të shitjes.Informatat mund të jenë të kalsifikuarar sipas:llojeve të shitjeve,shitjet me palët e lidhura,shitjet në mes vet kompanisë,sipas linjave të prodhimit.

Raporti I konsumatorit

Ky dokument I dërgohet konsumatorit çdo muaj dhe përmban detajet e të gjitha shitjeve,pranimeve të keshit dhe transakcione të tjera të procesuara gjatë periudhës.

Libri ndihmës i llogarive të arkëtueshme

Ky përmban llogarinë dhe detajet e transakcioneve me secilin konsumatorë.Transakcionet e regjistruara në ditarinë e shitjeve dhe të pranimit të keshit duhet të vendosen edhe në llogarinë e konsumatorit në këtë libër.

Bilanci provues i llogarive të arkëtueshme

Ky raport që përgaditet çdo javë apo muaj përmbledhë të gjtiha saldot-balancat e konsumatorëve nga libri ndihmës I llogarive të arkëtueshme.Këto llogari raportohen në kategori(më pak se 30 ditë,30-60 ditë,60-90 ditë dhe më shumë se 90) bazuar në kohën e kaluar që nga data e faturës së shitjes.Ky bilanc përdoret për të monitoruar mbledhjen e llogarive të arkëtueshme dhe për të siguruar që detajet e librit ndihmës të llogarive të arkëtueshme përputhen me llogarinë kontrolluese në librin e madh.Auditori e përdor këtë raport për të bërë shumicën e punës substanciale analitike për llogaritë e arkëtueshme.

Ditari i pranimit të keshit

Ky ditar përdoret për të regjistruar pranimet e keshit që i merr entiteti,ky përmban shtylla për debitimin e keshit,kreditmin e llogarive të arkëtueshme dhe kreditimin e llogarive të tjera siç janë tw hyrat nga interesat.

Autorizimi i shlyerjes

Ky document autorizon shlyerjen llogarive të pambledhshme. Ky dokument normalisht lëshohet nga departamenti I kreditimit,me aprovimin final për shlyerje që vjen nga trezori. Varësisht nga sisitemi I kontabilitetit ky transakcion mund të procesohet ndaras apo si pjesë normale e transakcioneve të shitjes.

Funksionet kryesore në procesin e të hyrave

11

Futja e porosive në sistem

Funskioni inicial në procesin e të hyrave është futja e porosive të reja të shitjes në sistem. Është me rëndësi që shitjet dhe shërbimet të jenë konsistente me kriteret e autorizuara të menaxhmentit para se të futen në procesin e të hyrave.

Autorizimi I kreditit

Ky funksion duhet të përcaktojë se a është në gjendje konsumatori që të paguaj për mallrat dhe shërbimet.Dështimi për të ushtruar këtë funksion si duhet mund të rezultojë me humbje nga borxhet e këqija. Ky funksion sigurion që nuk do të tejkalohet limiti I kreditit pa autorizim shtesë. Ky funksion poashtu ka përgjegjësi për monitorimin e pagesave të konsumatorëve, pagesa duhet të kërkohet nga konsumatorët që janë delikuentë pagimin e mallrave dhe shërbimeve. Poashtu ky funksion ka përgjegjësi edhe në përpilimin e raportit të llogarive të kosumatorëve që mund të kërkojnë shlyerje si borxhe të këqija.Sidoqë të jetë aprovimi final për shlyerje të llogarive duhet të vijë nga ndonjë zyrtar që nuk ëshë përgjegjës për kreditë apo mbledhjet.Nëse autorizimi për shlyerje vjen nga departamenti I kredive është e mundshme që personeli I kredive të shkaktojë mospërputhje të keshit duke shlyer llogaritë e konsumatorëve. Në disa entitete këto shlyerje të llogarive i jepen ndonjë agjencie kolektuese për të vazhduar përpjekjet e koleksionit.

Ngarkimi

Mallrat nuk duhet të ngarkohen,as shërbimet nuk duhet të ofrohen pa autorizim përkatës.Kontrolli kryesor që autorizon ngarkesën e mallrave apo performimin e shërbimeve është pagesa e keshit apo aprovimi përkatës I kredisë. Ky funksion poashtu duhet të sigurojë që porositë të kryhen me produktin dhe sasinë korrekte. Për të siguruar faturimin me kohë të konsumatorëve, porositë e kompletuara duhet të dërgohen të rregullisht në funksioni e faturimit. Funksioni i ngarkimit është i kryer në një department të ndarë ngarkimit.

Faturimi

Përgjegjësia kryesore e këtij funksioni është që të sigurojë që të gjitha mallrat e ngarkuara janë faturuar nën kushtet dhe çmimin e autorizuar. Kontrolli i brendshëm i entitetit duhet të parandalojë mallrat ngarkimi për tek konsumatorët që nuk janë faturuar.Në një sistem të TI,një raport I porosive të hapura duhet të përgaditet dhe rishikohet për porositë që nuk janë të përmbushura në baza kohore. Në sistemet tjera të gjitha dokumentet e paranumëruara duhet të njihen dhe të krahasohen me faturat përkatëse të shitjes.Çdo transakcion i hapur apo i papërputhur duhet të hetohet nga departamenti i faturimit ose nga personeli i departamentit të shitjes.

Pranimet e keshit

12

Funskioni e koleksionit duhet të sigurojë që të gjtha mbledhjet e keshit të identifikohen në mënyrë përkatëse dhe rregullisht të depozitohen në bankë. Në disa vende instrumentet elektronike të pagesave siç janë: kredit kartelat,kartelat bankare dhe pagesat përmes PC/Internet tani plotësisht dominojnë mbi instrumentet e letrës. Në vende të tjera çeqet ende kanë përdorim të madhë. Kështu që shumë biznese do të pranojnë që të dy format por parp dominojnë transferet elektronike. Në situatat ku pagesat dërgohen direkt në entitet,çeqet duhet në mënyrë restriktive të jenë të indorsuara dhe duhet të përgaditet një list kontrolli.Të gjtiha çeqet duhet të depozitohen çdo ditë.

Llogaritë e arkëtueshme

Funksioni I tillë është përgjegjës të sigurojë që të gjitha faturimet, rregullimet dhe koleksionet e keshit të jenë të regjistruara në mënyrë përkatëse në regjistrat e llogarive të arkëtueshme të konsumatorëve.Çdo futje në këto llogari duhet të bëhet nga burimi i autorizuar i dokumentit siç është: fatura e shtitjes, remitencat nga banka,etj.Ky funksion normal kryhet nga departamenti I faturimit ose nga department I ndarë I llogarive të arkëtueshme.

Libri I madh

Objektivi kryesor i këtij funksioni është që të sigirojë që të gjitha të hyrat, koleksionet, të arkëtueshmet janë akumuluar, klasifikuar dhe përmbledhur në llogari. Një funksion me rëndësi është krahasimi i llogarive të arkëtueshme nga libri ndihmës me kontrollin e llogarive në librin e madh.Funksioni i librit të madh është përgjegjës për dërgimin e raporteve mujore të llogarisë tek kosumatori.

Ndarja kyqe e detyraveNjëri nga kontrollet më të rëndësishme në çdo sistem të kontabilitetit është ndarja përkatëse e detyrave.Kjo është veçanarisht e rëndësishme në procesin e të hyrave për shkak të mundësive

13

potenciale të vjedhjes dhe fraudacionit. Kështu që individët e involvuar në funksionet e futjes së të porosive, kreditit, ngarkesës, faturimit nuk duhet të kenë qasje në regjistrat e llogarive të arkëtueshme, ditarin e përgjithshëm apo në ndonjë aktivitet të pranimit të keshit. Në vijim do të paraqesim disa nga ndarjet kyqe të detyrave në procesin e të hyrave dhe disa shembuj të gabimeve dhe fshehjeve të mundshme që mund të rezultojnë nga konflikti në mes detyrave.

Ndarja e detyrave Fshehjet dhe gabimet e mundshmeFunksioni i kreditmit duhet të Nëse në këto funksione është personi i njejtë është e jetë i ndarë nga ai i faturimit mundshme që shitjet të behën konsumatorit që nuk ka aftësi pagese,e kjo rezulton me borxhe të këqija.

Funksioni i ngarkimit duhet të Nëse është përgjegjës personi i njejtë janë të mundurandahet nga ai i faturimit ngarkesa të paautorizuara dhe që procedurat e zakonshme të faturimit të shkurtohen,e kjo mund të shkaktojë shitje të paregjistruara dhe humbje të mallrave

Funksioni i llogarive të arkëtu Nëse individi I njejtë është përgjegjës për këto dy fuksieshme duhet të jetë I ndarë one është e mundshme të kryhen ngarkesa të paautoriznga ai i ditarit kryesore uara kjo rezulton me shitje të paregjistruar dhe humbje të mallrave.

Funksioni i pranimit të keshit Nëse personi i njëjtë ka qasje në të dy këto funksione duhet të jetë i ndarë nga ai i është e mundshme që keshi të shpërndahet dhe shkurt llogarive të arkëtushme imet e keshit në regjistrat e kontabilitetit të mbulohen e kjo rezulton me vjedhjen e keshit të entitetit.

Entitetet e vogla që kanë disa të punësuar,një ndarje e tillë e detyrave do të ishte jopraktike, por sidoqoftë fushat kyqe edhe tek këto biznese mund të jetë praktike për të implementuar njëfarë shkalle të ndarjes së detyrave ose të një forme të kontrollit të pasofistikuar por efektiv.

Rreziku inherentGjatë ekzaminimit të pasqyrave financiare auditori duhet të ketë parasysh faktorët e rrezikut inherent që mund të ndikojnë në transakcionet e të hyrave dhe të pranimit të keshit dhe në

14

llogaritë e pasqyrave financiare që preken nga këto transakcione.Katër faktorët e rrezikut inherent që mund të ndikojnë në procesin e të hyrave janë:

o Faktorët që janë të lidhur me industrinë përkatëse,o Kompleksiteti I çështjes së njohjes së të hyrave,o Vështërsia në auditimin e transakcioneve dhe saldove të llogarive,o Shkeljet e gjetura në auditimet paraprake.

Faktorët që janë të lidhur me industrin përkatëse

Faktorët si profitabiliteti dhe pozita e industrisë në të cilin operon entiteti, niveli konkurencës dhe norma e ndryshimit teknologjik në këtë industri krijojnë keqdeklarime potenciale në procesin e të hyrave. Për shembull nëse industria është duke u përballur me rënie të kërkesës për produktet e veta atëherë entiteti do të ketë rënie të shitjeve që çojnë humbje operative dhe rrjedhë keshi të varfër. Njëjtë edhe konkurenca mbrenda industrisë mund të ndikojë në pokitikat e çmimeve të entitetit, kushtet e kredisë, reklamimet e produkteve. Nëse janë prezent faktorët e tillë që lidhen me industrinë atëherë menaxhmenti mund të angazhohet në aktivitete që rezultojnë në keqdeklarime. Poashtu niveli I rregullimit nga qeveria për industrinë përkatëse mund të ndikojë në aktivitetin e shitjes. Përderisa të gjitha industritë janë të rregulluara nga legjislacioni, ndalimi I praktikave të padrejta të tregtimit siq është fiksimi I çmimit në një numër industirsh mund të jetë shumë I rregulluar. Për shembull, bankat dhe kompanitë e sigurimit mund të jenë subjekt I rregullacionit që limitojnë operacionet e entitetit.Produktet e kompanive farmaceutike janë të rregulluara nga agjencitë e kontrollit të barnave.Dhe së fundi shumica e shteteve kanë ligje për mbrojtjen e konsumatorit që mund të ndikojnë reklamacionet e produktit, kthimet, financimin dhe detyrimin e produktit. Mund të themi që faktorët e lidhur për industrinë direkt ndikojnë në vlerësimin e auditorit për rrezikun inherent për pohimet e paqyrave financiare siç janë autorizimi dhe saktësia.

Kompleksiteti I çështjes së njohjes së të hyrave

Për shumë entitete ky nuk është një problem I madh sepse të hyrat njihen kur produktet të jenë ngarkuar dhe shërbimet të janë ofruara. Ndërsa për disa entitete njohja e të hyrave mund të përfshijë kalkulime mjaft komplekse. Shembujt të tillë të njohjes së të hyrave përfshijnë njohjen e të hyrave nga kontratat afatgjata të ndërtimit,kontratat afatgjata të shërbimeve,kontratat e lizingut dhe shitjet me këste. Mund të ketë mospajtime në mes të auditorit dhe menaxhmentit rreth asaj se kur duhet të njihen të hyrat,shpenzimet dhe profitet e lidhura. Në rrethana të tilla auditori duhet të vlerësojë rrezikun e keqdeklarimit material si të lartë. Njohja e të hyrave mund poashtu të ndikojë në pohimet e pasqyrave financiare si prerja kohore dhe saktësia.

Vështërsia në auditimin e transakcioneve dhe saldove të llogarive

15

Llogaritë që janë vështirë për t’u audituar mund të paraqesin problem të rrezikut inherent për auditorin. Për shembull-lejimet për llogaritë e pambledhshme mund të jetë vështirë për t’u audituar për arsye të subjektivitit të që involvohet në përcaktimin e vlerës përkatëse të saj. Sëkëndejmi parashikimi I llogarisë I tillë direkt ndikon në vlerësimin e llogarive të arkëtueshme në pasqyrat financiare. Rreziku I keqdeklarimeve materiale në parashikimin e këtyre lejimeve është poashtu funksion I faktorëve si komleksiteti I bazes së konsumatori apo mbështetja në të dhënat e vlefshme për të testuar llogarinë e lejimeve.Për shembull evidence e vetme e vlefshme për të vlerësuar mbledhshmërinë e llogarive të konsumatorit mund të jetë historia e pagesës së konsumatorit dhe agjencia për raportet e kredive.

Shkeljet e gjetura në auditimet paraprake

Pra siç theksuam, prezenca e keqdeklarimeve në auditimet paraprake mund të jetë indikatorë që keqdeklarimet mund të jenë prezente edhe gjatë auditimit të tanishëm.Në një angazhim të vazhduar me klientin auditori I ka rezultatet e auditimit paraprakë për të ndihmuar në vlerësimin e keqdeklarimeve potenciale në procesin e të hyrave.

Vlerësimi I rrezikut të kontrollit

16

Kur auditori vendos të mbështetet në kontrollin e mbrendshëm të entitetit duhet të bëjë vlerësimin e rrezikut të kontrollit. Në vijim do të shtjellojmë tre hapat për caktimin e rrezikut kontrollit në kontekst të procesit të të hyrave. Këto janë :

Të kuptuarit dhe dokumentimi i kontrollit të brendshëm Planifikimi dhe kryerja e testimit të kontrollit Përcaktimi dhe dokumentimi i rrezikut të kontrollit

I. Të kuptuarit dhe dokumentimi i kontrollit të mbrendshëm

Auditori pra duhet t’I kuptojë të pesë komponenetët e kontrollit të mbrendshëm që janë:

Ambienti I kontrollit

Janë disa faktorë që kanë rëndësi në kuptimin e ambientit të kontrollit si: integriteti dhe vlerat etike, përkushtimi deri tek kompetenca, etj.Për shkak se këta faktorë kanë efekt përhapës në të gjitha fuksionet e kontabilitetit, kuptimi I ambientit të kontrollit në përgjithësi është kompletuar bazë të entitetit si tërësi.Sidoqë të jetë,auditori duhet të konsideroj se në ç’mënyrë faktorët e të ndryshëm të ambientit të kontrollit mund të kenë ndikim funsionet individuale të kontabilitetit.

Procesi I vlerësimit të rrezikut nga ana e entitetit

Auditori duhet të kuptojë se si menaxhmenti I konsiderohen rreziqet relevante që lidhen me procesin e të hyrave, si e vlerëson rëndësinë e tyre,se si e vlerëson mundësinë e ndodhjes së tyre dhe të vendos çfarë aksione të ndërmarr qe t’I adresojë ato rreziqe.Disa nga këto rreziqe përfshijnë sistemin e ri të informacionit,rritje rapide apo teknologjia e re.Secili nga këto nga faktorë përfaqsojnë rrezik serioz për kontrollin e mbrendshëm rreth procesit të të hyrave.

Aktivitetet e kontrollit

Kur auditori vendos që të mbështetet në kontrollin e mbrendshëm për procesin e të hyrave,ai duhet që t’i kuptojë kontrollet që egzistojnë për t’u siguruar që objektivat e menaxhmentit janë duke u arritur më konkretisht duhet të identifikojë nëse kontrollet sigurojnë që pohimet e pasqyrës financiare rreth transakcioneve janë duke u respektuar.Kuptimi I auditorit për procesin e të hyrave duhet të dokumentohet duke përdorur manualët procedural, përshkrimet narrative,pyetsorët dhe paraqitja skematike e kontrollit të mbrendshëm.

Sistemi I iformacionit dhe komunikimi

Për secilën klasë kryesore të transakcioneve në procesin e të hyrave, auditori duhet të këto njohuri:

17

Procesin nga I cili inicohen transakcionet e shitjes, pranimit të keshit,credit memoranda. Regjistrimet e kontabilitetit, dokumentet mbështetëse dhe llogaritë që janë të involvuara

në procesimin e transakcioneve të shitjes, pranimit të keshit, kthimet e shitjeve dhe të lejimeve për llogaritë e pambledhshme.

Rrjedhën e të gjitha llojeve të transakcioneve që nga inicimi deri të përfundimi në pasqyrat financiare duke përfshirë edhe procesimin kompjuterik të të dhënave.

Procesin që përdoret për të përcaktuar llogaritë si kthimet e shitjeve dhe të lejimeve për llogaritë e pambledhshme.

Auditori kuptimin e sistemit e kontabilitetit e zhvillon duke ushtruar një përcjellje të transakcionit, kjo përfshin ndjekje të transackionit nëpër sistemin e kontabilitetit dhe duke dokumentuar funksionet e ndryshme që e procesojnë atë transakcion.

Monitorimi I kontrolleve

Auditori duhet të kuptojë monitorimin e kontrolleve në procesin e të hyrave të klientit të tij. Kjo përfshinë kuptimin se si menaxhmenti I vlerson dhe dizajnon dhe I kryen kontrollet në procesin e të hyrave.Kjo poashtu përfshin edhe kuptimin se si personeli mbikqyrës mbrenda sistemit e mbikëyr personelin që I kryen kontrollet,si e vlerëson performancën e funksionit të TI dhe efektivitetin e kontrolleve.

II. Planifikimi dhe kryerja testimit të kontrolleve

Gjatë kryerjes së këtij hapi, auditori ekzaminon në mënyrë sistematike procesin e të hyrave të klientit për të identifikuar kontrollet relevante që ndihmojnë për të parandaluar, zbuluar, përmirësuar keqdeklarimet materiale.Për shkak se këto kontrolle janë të besuara në mënyrë që të vendosin rrezikun e kontrollit nën maksimum, auditori kryen testimet e kontrolleve për të siguruar që konrtollet e procesit të të hyrave operojnë me efektivitet.Procedurat e testimit të kontrolleve përfshijnë plotsimin I pyetsorëve nga personeli I klientit, inspektimin e dokumenteve dhe regjistrimeve, vrojtimin e operacionit të kontrollit, përcjlljen nëpër transakcion, riperformimin e aktivitetit kontrollues nga ana e auditorit.

III. Përcaktimi dhe dokumentimi I rrezikut të kontrollit

Pasi të jetë kryer testimi I kontrolleve, auditori cakton nivelin e rrezikut të kontrollit.Nëse rezultati I testimit të kontrolleve mbështet nivelin e planifikuar të rrezikut të kontrollit, atëherë auditori kryen nivelin e planifikuar të procedurave substanciale për saldot e llogarive përkatëse.Nëse ndodhë e kundërta,auditori e cakton rrezikun e kontrollit si të lartë dhe duhet patjetër që të kryejë procedura substanciale shtesë për llogaritë përkatëse.

Aktivitetet e kontrollit dhe testet e kontrollit-Transakcionet e të hyrave

18

Procesi I vendimit të auditorit për palnifikimin dhe performimin e testeve të kontrollove përfshinë marrjen parasysh të pohimeve dhe keqdeklarimeve të mundshme që mund të ndodhin nëse kontrolli I mbrendshëm nuk operon me efektivitet.Siç thamë auditori e vlerëson sistemin e kontabilitetit të klientit për të përcaktuar kontrollet për të parandaluar ose zbuluar keqdeklarimet.Kur kontrollet janë prezente dhe auditori vendos të mbështetet në to,ato patjetër duhet të testohen për të vlersuar efektivitetin e tyre.Për shembull të supozojmë që vlerësimi I auditorit për sistemin e të hyrave tregon që deklarata mujore u dërgohen me postë tek konsumatorët nga departamenti I llogarive të arkëtueshme bashkë me ankesat që shqyrtohen nga departamenti I faturimit.Ky kontroll ka për qëllim të parandalojë regjistrimin e transakcioneve fiktive të shitjes.Auditori mund të rishikojë dhe testojë procedurat e klientit për postimin e deklaratave të konsumatorëve dhe shqyrtimin e ankesave.Nëse nuk ka përjashtime atëherë auditori ka evidencë që kontrolli po operon me efektivitet.Zgjedhja se cili test I kontrollit është më I përshtatshëm për secilin pohim të veçant është funksion i:

Volumit të transakcioneve dhe të dhënave të tjera. Natyrës dhe kompleksitetit të sistemeve me të cilat entiteti e proceson dhe kontrollon

inforamcionin. Natyrës së evidencës së disponueshme, duke përfshirë edhe evidencën e auditimit në

formë elektronike.

Në vijim do të prezentojmë disa nga pohimet për transakcionet dhe ngjarjet dhe do të diskutojmë për secilin pohim- keqdeklarimet e mundshme,aktivitetet e kontrollit dhe testet e kontrollit.

Pohimet për klasat e transakcioneve dhe ngjarjeve për periudhën gjatë auditimitNdodhja Të gjitha transakcionet e regjistruara kanë ndodhur dhe I përkasin entitetit

Kompletueshmëria Të gjtiha transakcionet që duhej regjistruar janë regjistruar

Autorizimi Transakcionet e të hyrave dhe ngjarjet kanë autorizim përkatës

Saktësia Shumat dhe të dhënat që lidhen transakcionet e të hyrave dhe pranimet e Keshit janë regjistruar në menyrë përkatse

Prerja Të gjtiha transakcionet që lidhen me të hyrat janë regjistruar në periu- -dhën korrekte kontabile

Klasifikimi Të gjitha transakcionet e të hyrave dhe të pranimit të keshit janë regjis- -truar në llogaritë përkatëse

Ndodhja e transakcioneve të të hyrave

Auditorët janë të brengosur për pohimin e ndodhjes së transaakcioneve sepse entitetet janë më shumë të prirur që t’I rrisin shitjet se sa t’I zvoglojnë ato.Auditori brengoset kryesisht për dy tipe

19

të keqdeklarimeve materiale: shitjet tek konsumarët fiktivë dhe regjistrimi I të hyrave kur mallrat nuk janë ngarkuar apo shërbimet nuk janë kryer ende.Me fjalë të tjera auditori kërkon siguri që të gjitha transakcionet janë valide.Kontrolli kryesor pët të parandaluar shitjet fiktive është ndarja përkatëse e detyrave ndërmjet funksionit të ngarkimit,marrjes së porosive dhe atij të faturimit sepse nëse këto funksione nuk janë të ndara si duhet,ngarkesa të pautorizuara mund të bëhen për konsumatorë fiktivë duke I shkurtuar aktivitetin normal të kontrollit të faturimit.Të kërkuarit e porosisë së aprovuar të konsumatorit dhe dokumentit të ngarkesës para se të hyrat të njihen poashtu e minimizon rrezikun e shitjeve fiktive në regjistrat e klientit.Përdorimi e deklaratave mujore të konsumatorit poashtu redukton rrezikun që të hyrat të regjistrohen para se mallrat të dërgohen sepse konsumatorët në rrethana të tilla nuk do ta njohin obligimin për të paguar.

Kompletueshmëria e transakcioneve të të hyrave

Shkelja kryesore që e brengos auditorin dhe menaxhmentin është që mallrat janë ngarkuar dhe asnjë e hyrë nuk është regjistuar.Dështimi për të njohur të hyrat d.t.th që konsumatorët nuk janë duke u faturuar për mallrat ose shërbimet dhe klienti nuk merr asnjë pagesë.Aktivitetet e kontrollit që sigurojnë që ky pohim është I saktë përfshijnë: kontabilitetin e sekuencës numerike të dokumenteve të ngarkimit,përshtatjen e dokumenteve të ngarkimit me faturat e shitjes,krahasimin e faturave të shitjes me raportin ditor të shitjes,mbajtjen dhe rishikimin e dosjes së porosive të hapura. Disa nga testet e kontrollit janë: psh auditori mund të zgjedhë një mostër të dokumenteve të ngarkimit dhe për t’I përcjellur secilin deri te faturat respektive të shitjes dhe ditarin e shitjes.Nëse secila mostër përshtatet me faturat e shitjes dhe përfshihet në ditarin e shitjes,auditori do të kishte mjaft evidencë se mallrat e ngarkuara janë faturuar.Një teknik tjetër do të ishte që auditori mund t’I printojë njësitë e dosjes së porosive të hapura që janë më të vjetra se sa korniza kohore e paraparë për t’u kompletuar transakcioni.Këto transakcione pastaj mund të hetohen për përcaktuar pse shitjet nuk janë kompletuar.

Autorizimi I transakcioneve të të hyrave

Keqdeklarimet e deri tek autorizimet jopërkatëse përfshijnë ngarkesën e mallrave për konsumatorë që janë me risk të borgjit të keq dhe shitjen nën kushte dhe çmime të paautorizuara.Menaxhmenti duhet të ketë procedurat përkatëse për autorizimin e kreditit, çmimeve, kushteve.

Saktësia e transakcioneve të shitjes

Kjo është një nga pohimet më të rëndësishme sepse transakcionet e të hyrave që janë procesuar saktë rezultojnë me keqdeklerime që direkt ndikojnë në shumat që paraqiten në pasqyrat

20

financiare.Prapë të shtojmë se një list çmimesh dhe kushteve të tregtimit e autorizuar nga menaxhmenti e zvoglon rrezikun e pasaktësive.Poashtu duhet të ketë kontrolle për verifikim përkatës të informacioneve që janë në përmbajtje të faturave të shitjes.Faturat e shitjes poashtu duhet të verifikohen edhe për saktësinë matematikore,para se t’u dërgohen konsumatorve.Pohimi për saktësi poashtu përfshin edhe mundësinë që transakcionet nuk janë përmbledhur në mënyrë përkatëse nga dokumentet burimore apo nuk janë vendosur në mënyrë përkatëse nga ditaret në librin e madh dhe atë ndihmës.Në procesin e të hyrave kontrollet në përgjithësi duhet japin dobi edhe në përshtatjen faturave të shitjes me raportin ditor të shitjeve dhe regjistrimet ditore në ditarin e shitjes duhet të përshtaten me vendosjen në llogaritë e arkëtueshme në librin ndihmës,ndërsa ky I fundit duhet të përshtatet me librin e madh.

Prerja e transakcioneve të të hyrave

Nëse klienti nuk ka kotroll adekuate për të siguruar që transakcionet e të hyrave janë regjistruar në bazë kohore,shitjet mund të jenë regjistruar në periudhën e gabuar kontabile.Klienti duhet të kërkojë që të gjtha dokumentet e ngarkimit të dërgohen në funksionin e faturimit për çdo ditë.Auditori mund të testojë këtë kontroll duke krahasuar datën e dokumentit të ngarkimit me faturën e shitjes respektive dhe datën kur kjo faturë është regjistruar ne ditarin e shitjes.

Kalsifikimi I transakcioneve të të hyrave

Përdorimi I një skeme të llogarive si dhe I kodeve përkatëse për regjistrimin e transakcioneve ofron siguri adekuate për këtë pohim.Auditori duhet të rishikojë ditarin e shitjes dhe ditarin kryesor për klasifikim përkatës duke egzaminuar kontrollet e programuara për të siguruar që faturat e shitjes janë me kodin përkatës të produktit ose shërbimit.

Aktivitetet e kontrollit dhe testet e kontrolleve-Transakcionet e pranimit të keshitInstrumentet e pagesave për pranimin e keshit mund të jenë në baza elektronike si kartat dhe transfertat online përmes PC/internet ose të bazuara në letër si çeqet.Në vlerësimin e rrezikut të

21

kontrollit për secilin transakcion të pranimit të keshit ai ndjek një proces të vendimit si në procesin e të hyrave.Pranimet elektronike të keshit e ulin rrezikun e keqdeklarimeve që vijnë nga gabimet e shkruesit në procesin e depozitimit apo edhe nga vjedhja e keshit

Ndodhja e transakcioneve të pranimit të keshit

Keqdeklarimi I mundshëm kur auditori merret me pohimin e ndodhjes është që transakcionet e pranimit të keshit janë regjistruar por keshit nuk është depozitua në llogarinë bankare të klientit.Një kontroll I fortë I parandalimit të këtij keqdeklarimi egziston kur transferi bëhet në mënyrë elektronike,duke parandaluar kështu qasjen e punëtorëve në kesh.Keshi depozitohet nga konsumatori në llogarinë e klientit,dhe banka I dërgon klientit për procesim një dosje të transakcioneve të pranimit të keshit.Nëse përdoren instrumentet e bazuar në letër,një sistem I “kutisë së mbyllur” dhe ndarja përkatëse e detyrave në mes të funksionit pranimit të keshit dhe atij të llogarive të arkëtueshme do të ishte preventive e mjaftueshme.Së fundi përgaditja e përshtatjeve nga banka që do të rishikohen në mënyrë të pavarur,do të reduktonin mundësinë që pranimet e keshit të regjistrohen dhe të mos depozitohen.

Kompletueshmëria e transakcioneve të pranimit të keshit

Kontrolli kryesor që është I lidhur me pohimit e kompletushmërisë që të gjitha pranimet e keshit apo depozitet e bëra jenë regjistruar,është përshtatja e të gjitha pranimeve ditore të keshit me shumat në llogaritë e konsumatorëve në ditarin e ndihmës të llogarive të arkëtueshme.Në sistemin e instrumenteve pagesorë të letrës,ndarja përkatëse e detyrave në mes funksionit të pranimit të keshit dhe atij të llogarive të arkëtueshme apo përdorimi sistemit të “kutisë së mbyllur” janë një lloj sigurie që keshi dhe çeqet nuk do të vidhen para se të jenë regjistruar në regjistrat e pranimit të keshit.Kur klienti nuk ka ndarje adekuate të detyrave mundësia e grabitjes rritet.Punëtori që ka qasje në pranimin e keshit dhe në llogaritë e arkëtueshme mund të vjedhë keshin dhe të manipulojë regjistrat e kontabilitetit dhe fsheh keqdeklarimin.Në këtë rast kryerësi I mbulon vjedhjet e keshit duke përdorur keshin nga një llogari e konsumatorit në tjetrën.Për shembull të supozojmë që konsumatori ka një saldo prej 5000$ dhe dërgon një çek 3000$ si pagesë për llogarinë e tij.Punëtori që ka qasje në të dy funksionet e lartëcekura mund konvertojë këto para për përdorimin e tij personal.Këtë mund ta bëjë në këtë mënyrë:pagesa e parë nuk reflektohet fare në llogarinë e konsumatorit,kur pagesa të bëhet nga konsumatori 2,ajo depozitohet në lloagrinë e klientit por aplikohet në llogarinë e llogarive të arkëtueshme të konsumatorit 1.Tani shkurtimi I keshit reflektohet në llogarinë e konsumatorit 2.Punëtori vazhdon të fsheh vjedhjen duke e kaluar diferencën prej 3000$ nga një llogari e llogarive të arkëtueshme të një konsumatori në tjetrën.Nëse keshi vidhet në këtë mënyrë para se të regjistrohet ,fshehja e tillë I merr kohë auditorit dhe është vështirë për ta zbuluar.Nëse ai dyshon se kjo ka ndodhur duhet të gjurmojë një pranim keshi individual deri në vendosjen e tij në llogaritë e arkëtueshme në llogarinë përkatëse.Nëse keshi është I shënuar në llogari tjetër kjo është indikator që dikush është duke aplikuar vjedhje të keshit.Në mungesë të ndarjes përkatëse

22

të detyrave ky person mund të vazhdojë të fsheh vjedhjen duke përdorur shlyerjen e borgjeve të këqija,apo duke mos I njohur të hyrat.

Autorizimi I diskontit-zbritjes të keshit

Kushtet e tregtimit në përgjithësi përfshijnë zbritje për pagesat mbrenda një periudhe të caktuar për të inkurajuar konsumatorët që të paguajnë me kohë.Kontrollet në sistemin e kontabilitetit duhet të sigurojnë që politikat e menaxhmentit në këtë drejtim janë duke u respektuar.Psh.kusht I tillë mund të jetë 2/10, n/30 ditë,ku për konsumatorët që paguajnë mbrenda 10 ditëve kanë zbrtije 2%.Kur keshi të arkëtohet punëtorët duhet të sigurohen nëse konsumatori e plotson këtë kusht,ndërsa auditori mund të testoj kontrollet duke marrë një mostër të tillë dhe duke egzaminiar nënshkrimet për përputhje të tillë.

Saktësia e transakcioneve të keshit

Ka disa arsye pse pranimi I keshit mund të regjistrohet në shumë jokorrekte, psh. shuma e gabuar mund të regjistrohet në dosjen e bankës për transakcionet psi që mund të jetë procesuar gabimisht gjatë futjes së të dhënave.Keqdeklarim tjetër që mund të ndodhë në pohimin e saktësisë janë pranimet e keshit të vendosura në llogarinë e gabuar të konsumatorit apo të librit ndihmës.Përdorimi raporteve mujore të konsumatorit shërben si kontroll mbi vendosjen-positimin në llogarinë korrekte të konsumatorit për shkak se konsumatori I cili ka bërë pagesën dhe kjo nuk figuron në raportin mujor të tij ai do të ankohet tek klienti.Kontrolle të tjerë janë përputhjet që sigurojnë që transakcionet e pranimit të keshit janë përmbledhur dhe vendosur në mënyrë përkatëse në librin madh.

Prerja transakcioneve të pranimit të keshit

Nëse klienti përdor transfere elektronike,”Kuti të mbyllur” ose nëse keshi depozitohet çdo ditë në bankën e klientit,atëherë mundësitë që keshi të regjistrohet në periudhën e gabuar janë të vogla dhe auditori ka më pak brengë për këtë lloj të keqdeklarimit.

Klasifikimi I pranimit të keshit

Auditori vetvetiu kujdeset që pranimet e keshit mund të jenë regjistruar në llogari të gabuar të pasqyrës financiare.Kontrolli për të parandaluar këtë është skema e llogarive dhe auditori kryesisht kujdeset për përdorimin e kodeve të llogarive sidomos pranimi I keshit nga burimet e pazakonshme si notat e arkëtueshme dhe të hyrat nga shitja e pajimeve.Auditori mund të gjurmojë një mostër të remitencës së dërguar nga banka deri në ditarin e pranimit të keshit për t’u siguruar për klasifikim përkatës.

Aktivitetet e kontrollit dhe testet e kontrollit-Transakcionet e kthimit të shitjeve dhe lejimeve

23

Për shumë entitete këto transakcione janë të pakta dhe nuk knsiderohen si shuma materiale në pasqyrën financiare.Kredit memorandum-i që përdoret për të procesuar kthimet e shitjeve dhe lejimet mund të përdoret për manipulime duke mbuluar ngarkimin e paautorizuar të mallrave dhe shërbimeve apo të mospërputhjeve të keshit.Në procesin e kredit memorandumit dy kontrolle të rëndësishme duhet të jenë prezente:së pari secili rast I tillë duhet të aprovohet nga dikush tjetër dhe jo nga ai që e ka inicuar atë dhe e dyta krediti për mallrat e kthyera duhet të mbështetet nga ndonjë dokument pranues që tregon që mallrat janë kthyer.Auditori mund të kryejë teste të kontrolleve për kredit memorandumet duke ekzaminuar një mostër të saj për aprovim paraprak dhe për prezencën e dokumenteve respektive të pranimit.

Ndërlidhja e nivelit të vlerësuar rrezikut të kontrollit me procedurat substanciale

Rezultatet e testimit të kontrollit të mbrendshëm për procesin e të hyrave direkt ndikojnë në rrezikun e deteksionit dhe kështu edhe në nivelin e procedurave substanciale që kërkohen për llogaritë që preken në këtë process.Kjo përfshin llogaritë e bilancit të gjendjes si:llogaritë e arkëtueshme ,lejimet për llogaritë e pambledhshme ,keshin poashtu edhe llogaritë e pasqyrës së suksesit si;shitjet,shpenzimet e borxhit të keq,kthimet e shitjeve dhe lejimet. Kur rezultatet e testimit të kontrolleve mbështesin nivelin e planifikuar të rrezikut të kontrollit,auditori mund të kryejë procedurat substanciale të llogarive në nivelin e planifikuar. Nëse rezultatet e tilla tregojnë se rrëziku I kontrollit mund të ulet edhe më tutje, auditori e konsideron rrezikun e deteksionit në nivel më të lartë,kjo mund të qoj në reduktim të procedurave substanciale.Psh. nëse testet e kontrollit tregojnë që rreziku I kontrollit është më I vogël se ai I planifikuar,auditori mund të kryej më shumë procedura substanciale analitike dhe më pak teste të detajuara të saldove të llogarive. Sidoqë të jetë nëse rezultatet e testeve të kontrolleve nuk e mbështesin nivelin e planifikuar të rrezikut të kontrollit,rreziku I deteksionit do të duhej të vendosej si I ulët.Kjo normalisht qon në rritje në shumën e procedurave substanciale. Psh. nëse kontrollet e pohimit të ndodhjes janë më të dobëta se sa të planifikuara atëherë auditori mund të rrit numrin e konfirmimeve të llogarive të arkëtueshme të postuara tek kosumatorët.

Procedurat substanciale analitikeProcedurat substanciale analitike janë teste të dobishme të auditimit për të ekzaminuar vërtetësinë e llogarive si; shitjet, llogaritë e arkëtueshme, lejimet për llogaritë e pambledhshme, shpenzimet e borxhit të keq dhe kthimet e shitjeve dhe lejimet sepse teste të tilla ofrojnë

24

evidencë të mjaftueshem me kosto mjaft të ulët. Për shembull një krahasim përqindjes së fitimit bruto me vitin paraprak apo të dhënat e industrisë mund të ofrojë mjaft evidencë për të hyrat e paregjistruara(të nënvlersuara) ose të hyrave fiktive (të mbivlerësuara) dhe për llogaritë e arkëtueshme kur ky raport është më I lartë apo më I ulët se të dhënat e vitit paraprak apo të dhënave të industrisë. Ky raport poashtu mund të sigurojë informata edhe për ndryshimet në politikat e çmimeve.

Dhe së fundi krahasimi I raportit të kthimit të shitjeve dhe diskontit të shtitjeve dhe të hyrave me vitet paraprake dhe të dhënat e industrisë, ofron mjaft evidencë për auditorin nëse janë regjistruar apo jo të gjitha kthimet e shitjeve dhe diskontet e shitjeve.Auditori mund të parashikojë shpenzimet e komisioneve të shitjes duke shumzuar normën mesatare të komisioneve me neto shitjet dhe duke e krahasuar atë shumë me shumën e shpenzimeve të regjistruara.Në shumë situata auditori mund të pranojë si të prezentuara drejtë shpenzimet e kthimit të shitjeve,diskonteve të shitjeve dhe të komisioneve të shitjes pa kryer asnjë test substancial shtesë nëse procedurat substanciale analitike japin rezultate që janë konsistente me pritjet e auditorit.

Në vijim do të paraqesim një list të procedurave substanciale analitike që janë të dobishme në auditmin e llogarive të arkëtueshme dhe llogarivë të tjera.

25

Procedurat substanciale analitike Keqdeklarimi I mundshëm I zbuluar

TË HYRAT

Krahasimi I përqindjes së bruto profitit për secilën Të hyra të paregjistruara( të nënvlerësuara) linjë produkti me vitet e kaluara dhe industrinë Të hyra fiktive(të mbivlersuara)Krahasimi I të hyrave të raportuara me ato të Ndryshimet në politikat e çmimeve buxhetuara Probleme të caktimit të çmimeve Analizmi I raportit të shitjeve në muajin e fundit apo Javën me totalin e shitjes në qerekun e vitit

Krahasimi I të hyrave të regjistruara përdit për periudha të shkurtra para dhe pas përfundimit tëperiudhës së aditimit për fluktuime të pazakonshmesi rritja vetëm pak para apo rënia vetëm pak paspërfundimit të peridhës

Krahasimi I detajeve të njësive të ngarkuara me të hyrat dhe regjistrimet e prodhimit dhe marrjen nëkonsideratë nëse të hyrat janë të arsyeshmekrahasuar me nivelin e prodhimit dhe çmimin mesatar të shitjes

Krahasimin e numrit të javëve të stoqeve në kanalete distrubuimit me periduhat paraprake për rritje tëpazakonta që mund të indikojnë mbushjen e kanalit Krahasimin e përqindjes dhe trendeve të shitjes në kanalin e shpërndarjes me industrinë me trended e shitjes së konkurentëve

26

LLLOGARITË E ARKËTUESHME,LEJIMET PËR LLOGARITËE PAMBLEDHSHME DHE SHPENZIMET E BORGJIT TË KEQ

Krahasimi kthimit të arkëtueshmeve dhe ditëve Nën-Mbivlersim të llogarive të arkëtueshme të mbetura në llogaritë e arkëtueshme me vitet dhe shpenzimeve të borgjit të keqparaprake dhe të dhënave të indistrisë

Krahasimet e kategorive në bilancin provues të llogarive të arkëtueshme me vitetparaprake

Krahasimi I shpenzimeve të borxhit të keq sipërqindje e të hyrave nga vitet e kaluara ose të dhënat e industrisë

Krahasimi I lejimeve për llogaritë e pambledhshmetë llogarive të arkëtueshme ose të shitjeve me kredime vitet e kaluara ose të dhënat e industrisë

Ekzaminimi llogarive të konsumatorëve të mëdhenjë individualisht dhe krahasimi me vitet paraprake

KTHIMET E SHITJEVE DHE LEJIMET DHE KOMISIONET E SHITJEVE

Krahasimi I kthimeve nga shtijet si përqindje e Kthime nga shitjet të nën-ose mbivlersuaratë hyrave me vitet paraprake dhe industrinë

Krahasimi I diskonteve të shitjes si përqindje e Diskonte të shitjes të nën-ose mbivlersuartë hyrave me vitet paraprake dhe të dhënat e industrisë

Parashikimi I shpenzimeve të komisioneve të shitjes duke shumzuar të hyrat neto me mesataren e normës së komisioneve dhe krahasimin shpenzimet e regjistruara të komisioneve të shitjes

27

Procesi I konfirmimit-Llogaritë e arkëtueshme Konfirmimi i jashtëm është një proces për të mbledhur dhe vlersuar evidencën e auditmit përmes prezantimit të informatave apo të kushteve egzistuese direkt nga një palë e tretë si përgjigjje të kërkesës për informacion për një pjesë të veqant që ka ndikim në pohimit e pasqyrës financiare.Në vndosjen se në çfarë mase të përdori konfirmimet,auditori merr parasysh karakteristikat e ambientit në të cilin operon entiteti dhe në praktikat e respodentëve të mundshëm në përgjigjen ndaj kërkesave për konfirmime direkte.Me rritjen e rrezikut të keqdeklarimit material,auditori dizajnon procedura substanciale për të marr më shumë evidencë përkatëse për pohimine caktuar.Në situatë të tillë procedurat e konfirmimit mund të jenë efektive për mbledhjen e evidencës së mjaftueshme.Konfirmimet e jashtme përdoren normalisht për llogaritë e arketueshme.Konfirmimet mund të adresojnë më shumë se një pohim si psh. egzistncën,prerjen kohore,kompletushmërinë,vlersimin dhe alokimin.

Një numër faktorësh ndikojnë në besueshmërinë e konfirmimeve të llogarive të arkëtueshme si:

Lloji I kërkesës për konfirmim, Egzistenca paraprake me klientin apo angazhimeve të ngjajshme Respondenti përkatës.

Llojet e konfirmimeve

Ka dy lloje të konfirmimeve :pozitive dhe negative. Konfirmimet pozitive të llogarive të arkëtueshme kërkojnë që konsumatori të tregojë nëse pajtohet me shumën të cilën klienti e ka deklaruar në konfirimim,pra përgjigja duhet të jetë nëse ai beson që shuma është korrekte apo jo korrekte.Konfirmimet positive përdoren në përgjithësi kur saldot e lloagrive individuale janë të mëdha apo kur gabimet janë anticipuar ngase rreziku I kontrollit është vlerësuar të jetë I lartë.Konfirmimi negativ kërkon që konsumatorët të përgjigjen vetëm kur ata nuk pajtohen me shumat e klientit.Këto përdoren kur ka shumë llogari me saldo të vogla,kur rreziku I kontrollit është vlersuar si I ulët dhe kur auditori beson se konsumatorët do të kushtojnë vëmendje adekuate për këto konfirmime.Në shumë raste mund të përdoren që të dyja llojet për shkak të materialitetit apo të llojllojshmërisë së konsumatorëve.Psh. konfirmimet positive mund të dërgohën tek llogaritë me vlera të mëdha dhe konfirmimet negative tek llogaritë me vlera të vogla.

Poashtu auditori gjatë vlersimit të besueshmërisë së konfirmimeve duhet të marr parasysh experiencën paraprake në aspektin e përgjigjeve ndaj konfirmimeve,keqdeklarimeve të zbuluara dhe saktësinë e konfirmimeve të kthyer.

Kërkesa për konfirmim duhet të dërgohet sa më afër përfundimit të periudhës kontabile për të maksimizuar normën e konfirmimeve dhe mundësinë që diferencat në kohë të reduktohen.Konfirmimet për qëllime kontrolli duhet të dërgohen nga jashtë objektit të klientit.

28

Vlerësimi I gjetjeve të auditimit- Llogaritë e arkëtueshme dhe llogaritë e lidhura me toKur auditori të kompletojë procedurat e planifikuara substanciale,keqdeklarimi I mundshëm (keqdeklarimi I projektuar dhe lejimet për rrezikun e mostrës) për llogaritë e arkëtueshme përcaktohet duke përdorur teknika statistike dhe jostatistike të mostrës.Keqdeklarimi I mundshëm bashkë me atë të njohur krahsohet me keqdeklarimin e tolerueshëm.Nëse keqdeklarimi I mundshëm është më I ulët se keqdeklarimin e tolerueshëm,auditori mund të pranojë llogarinë si të prezentuar drejtë.Nëse ai e tejkalon atë auditori mund të konkludojë që kjo nuk është paraqitur drejtë.Psh. nëse keqdeklarimi I tolerueshëm është 885000$ dhe pas kompletimit të procedurave substanciale auditori përcakton keqdeklarimin e mundshëm për 250000$ dhe në këtë mënyrë auditori konkludon se llogaritë e arkëtueshme nuk kanë keqdeklarime material.Nëse keqdekalrimi I mundshmë është 940000$ atëherë konkluzioni është se llogaria është e keqdeklaruar.

Nëse auditori konkludon se rreziku I auditimit është I papranueshëm,procedura substanciale shtesë duhet të kryhen klienti duhet t’I rregullojë llogaritë e pasqyrave financiare në nivelin e pranuar ose duhet lëshuar opinion I kualifiluar.Nga shembulli I lart cekur ku auditori konkludon se keqdeklarimi I mundshëm është 940000$ procedura shtesë mund të kërkohen,që mund të drejtohen drejtë rreziqeve sistematike të zbuluara nga procedurat substanciale kështu që auditori do të kërkonte që menaxhmenti të rregullojë pasqyrat financiare për 55000$ ose më shumë(940000$-855000$).Kjo rezulton që keqdeklarimi I mundshëm të jetë I barabart me ose më i vogël se ai i tolerueshmi prej 855000$.

Vendimi përfundimtar për llogaritë e arkëtueshme dhe llogaritë e lidhura bazohet edhe në atë që nëse është mbledhë apo jo evidencë përkatëse nga testet substanciale të kryera.

29

PërfundimiNga kjo që elaboruam deri më tani duke u munduar që të mos i kalojmë suazat që na lejon ky punim për këtë nivel,mund të kokludojmë që auditimi I procesit të të hyrave është një punë që kërkon vëmendje të veqant nga auditori,planifikim të mirëfillt me rastin e angazhimit në auditim.

Kjo procedurë e auditmit do të duhej të shikohej edhe më me vëmendje kur kemi parasysh faktin që ky proces I biznesit së bashku me procesin e blerjeve parqesin dy procest që kanë ndikim më të madh në pasqyrat financiare dhe prezantojnë shumën më të madhe të keqdeklarimeve të mundshme.

Në këtë rast konsideratë duhet pasur edhe për llojet tjera të të arkëtueshmeve që prezentohen në bilancin e gjendjes së disa entiteteve ,siq janë:

Të arkëtueshmet nga zyrtarët dhe punëtorët Të arkëtueshmet nga palët e lidhura Notat e arkëtueshme

Secila nga këto lloje duhet konfirmohet dhe vlerësohet për mbledhshmëri.Transakcionet që rezultojnë me të arkëtueshme nga palët e lidhura duhet egzaminuar nëse ato janë bërë në kushte të tregut.Notat e arkëtueshme duhet të ekzaminohen nëse kushtet e ripagimit dhe të të hyrave nga interesi janë njohur përkatsisht.

30

Literatura

1) Aasmund Eilifsen,William F. Messier Jr. ,Steven M. Glover, Douglas F. Prawitt, “Auditing and assurance services “International edition 2006,McGraw Hill Education(UK) Ltd.

2) Dr.sc.Hajrullah Gorani,”Kontrolli dhe revizioni I ndwrmarrjeve” UP,Prishtinë ,1998

3) www.iasb.org (International Accounting Sdandards Board)

4) www.ifac.org , ( International Auditing and Assurance Standards Board-IAASB)

31