PUNIM DIPLOME...Janë fjalë të përngjitura parafjalët e formuara nga përngjitja e dy fjalëve...
Transcript of PUNIM DIPLOME...Janë fjalë të përngjitura parafjalët e formuara nga përngjitja e dy fjalëve...
UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”
FAKULTETI I FILOLOGJISË
DEGA : GJUHË SHQIPE
PUNIM DIPLOME
TEMA: PËRDORIMI I PARAFJALËS NË VEPRËN E ISMAIL
KADARESЁ „‟URA ME TRI HARQE „‟
Mentori: Studentja :
Prof.Ass.Dr.Fridrik Dulaj Rrezarta Smajli
Gjakovë, 2018
2
Përmbatja
Abstrakti .................................................................................................................................................. 3
Hyrje ....................................................................................................................................................... 4
Ismail Kadare dhe vepra ......................................................................................................................... 5
Parafjala, ndarja morfologjike dhe sintaksore ...................................................................................... 6
Përdorimi i parafjalëve në rasën emërore te vepra “ Ura me tri harqe ” ................................................. 7
Përdorimi i parafjalëve në rasën gjinore te vepra “Ura me tri harqe” ................................................... 10
Përdorimi i parafjalëve në rasën kallëzore te vepra “Ura me tri harqe” ............................................... 12
Përdorimi i parafjalëve në rasën rrjedhore te vepra “Ura me tri harqe” ............................................... 20
Përfundime ............................................................................................................................................ 22
Literatura ............................................................................................................................................... 23
3
Abstrakti
Ky punim ka si qëllim trajtimin e përdorimit të parafjalës në veprën e Kadaresë “ Ura me tri
harqe ”. Gjithashtu punimi synon të jap një përkufizim më të gjerë rreth çështjeve si: Ç‟është
parafjala? Ku përdoret parafjala? Ndarja morfologjike dhe sintaksore .
Ndërsa vendin qendror në këtë punim do ta zë përdorimi i parafjalës në veprën e Ismail
Kadaresë “Ura me tri harqe ”. Parafjalët e gjetura sipas ndarjes morfologjike dhe sintaksore,
përdorimi i parafjalëve sipas ndarjes në rasa . Po ashtu edhe funksioni i parafjalëve të gjetura
në këtë vepër .
4
Hyrje
Parafjala është pjesë e pandryshueshme e ligjeratës , që shpreh marrëdhënie
sintaksore varësie midis një emri , një numërori ose një përemri në një rasë të caktuar
dhe një gjymtyre tjetër në një togfjalësh , p.sh : luaj me top ; e njoha nga të folurit ;
rreshtohuni për dy ; udhëtimi rreth botës ; lapidari buzë rrugës ; një letër për mua ; i
shpejtë në punë 1.
Nga këta shembuj shihet se parafjala prej së cilës varet gjymtyra me parafjalë ,
mund të jetë folje, emër, mbiemër, përemër, numëror ose ndajfolje , por në pjesën me të
madhe të rasteve parafjalët lidhin një emër ose grupin emëror 2.
Pra , nga pikëpamja e prejardhjes , parafjalët mund t‟i ndajmë në : a) të parme , b) jo
të parme . Parafjalë të parme janë : mbi ,me , ne , ndaj , ndër , në , nën , pa , prej, te(k).
Parafjalë jo të parme janë ato që janë formuar me konversion nga pjesë të tjera të ligjeratës ,
si : afër , larg , rreth etj..
Duke i parë sipas pjesës së ligjeratës nga e cila janë formuar , parafjalët jo të parme
ndahen në dy grupe kryesore : parafjalë ndajfoljore dhe parafjalë emërore3
Ndërmjet parafjalëve dhe ndajfoljeve ka lidhje shumë të ngushta . Një numër
ndjafoljesh ( të thjeshta, të përngjitura ose lokucione ) përdoren edhe si parafjalë 4, p.sh : afër,
anembanë , anës , brenda , drejt , gjatë , jasht , krahas , larg , nga , para , pas , përkrah ,
përmes, përpara , përreth , poshtë , pranë , rreth , sipër , veç, tutje , rrotull etj.
Parafjalët emërore përveç që janë shndërruar në parafjalë , pasi janë bërë me
ndajfolje , si p.sh. rreth , rrotull ka edhe disa emra të tjerë që janë bërë parafjalë
drejtpërdrejt , pa kaluar nëpërmjet kategorisë së ndajfoljes . Këto janë : anë , ballë ,bri ,
buzë, faqe ,majë , mes , midis , rrëzë etj . Gjithashtu kemi edhe ndarje të parafjalëve sipas
struktures morfologjike dhe sipas kriterit sintaksor 5.
1 Grup autorësh, Gramatika e gjuhës shqipe I, ASHSH, Tiranë, fq. 381-282
2 Po aty fq. 383
3 Po aty fq. 384-387
4 Po aty fq. 388-391
5 Po aty fq. 392-394
5
Ismail Kadare dhe vepra
Ismail Kadare , ka lindur më 28 janar të vitit 1936 në Gjirokastër . Shkollën
fillore dhe të mesme e mbaroi në Gjirokastër . Prandaj mund të themi se nuk ishte e vështirë
që të përshtatej me shqipen standarde . Studimet universitare i kreu në Tiranë , ku me 1958
mbaroi degën e Gjuhës e të Letërsisë në Universitetin e Tiranës dhe u diplomua për
Mësuesi . Në vitet 1958-1960 studio në Moskë , në Institutin e Letërsisë Botërore „‟
Maksim Gorki ‟‟.
Ismail Kadare është një nga personalitetet me të shquara të kultures Shqiptare ,
amabasdor i saj në botë . Është autor i shumë veprave në poezi dhe prozë si dhe një
kandidat i nominuar shumë herë për çmimin Nobel 6.
Vepra e Ismail Kadaresë “ Ura me tri harqe ” është një roman që është botuar për
herë të parë me 1978 në Tiranë.
Me këtë vepër autori u kthehet zanafillave mitike të historisë së Shqipërisë për
t‟i dhënë jetë njërit prej motiveve më të mahnitshme të legjendave ballkanike dhe
shqiptare , murimit 7.
6 https://en.wikipedia.org/wiki/Ismail_Kadare
7 https://sq.wikipedia.org/wiki/Ura_me_tri_harqe
6
Parafjala, ndarja morfologjike dhe sintaksore
Parafjalët nga struktura morfologjike mund të jenë : fjalë të thjeshta, të përngjitura
ose lokucione .
Janë fjalë të thjeshta të gjitha parafjalët e parme : mbi , me , më , ndaj , në ,nën ,
pa , për, prej, te(k), një numër parafjalësh jo të parme , të formuar më konversion prej
ndajfoljesh e emrash të thjeshtë , p.sh. : afër , brenda , gjatë , jashtë , kundër , larg , lart ,
para, pas, tutje , veç, anë , ballë , bri , buzë , faqe , majë , mes , rrëzë .
Janë fjalë të përngjitura parafjalët e formuara nga përngjitja e dy fjalëve të
veçanta, si : nëpër , përmbi , përveç, simbas , sipas , ndërmjet , nëpërmjet , si edhe ato që janë
formuar me konversion prej lokucionesh ndajfoljore të përngjitura , si: matanë , përballë ,
përkrahë , përmes, përpara , përreth etj.
Janë lokucione të gjitha parafjalët që përbëhen prej dy a më shumë fjalësh të
veçanta , d.m.th . ato që janë formuar më lokucione ndajfoljore , si : ballë për ballë , rreth
e qark , rreth e rrotull etj. , si edhe ato që kanë dalë nga togjet ndajfolje † parafjalë ,
parafjalë†emër , parafjalë† emër †ndajfolje , si : bashkë me , tok me , me përjashtim , në
bazë, për arsye , në kundërshtim , në lidhje më etj.
Klasifikimi i parafjalëve sipas kriterit sintaksor është ndarja e tyre sipas rasave me
të cilat përdoren . Kemi parafjalë të rasës : emërore , gjinore , kallëzore dhe rrjedhore .
Parafjalët e rasës emërore janë : nga dhe te(k) .
Parafjalët e rasës gjinore janë : me anë , më anën , në drejtim , për punë , në sajë , për
shak e të tjera .
Parafjalët e rasës kallëzore janë : në, me, për, pa, më, mbi ,nën, ndër, nëpër.
Parafjalët e rasës rrjedhore janë : prej , ndaj , anë , majë , buzë , etj8.
8 Grup autorësh, Gramatika e gjuhës shqipe I, ASHSH, Tiranë, fq.388-389
7
Përdorimi i parafjalëve në rasën emërore te vepra “ Ura me tri harqe ”
Në veprën e Kadaresë “Ura me tri harqe” si parafjalë të rasës emërore kemi hasur
këto parafjalë: nga, te dhe tek, si p.sh.: nga një përpilitje, nga pagjumësia, nga trazimet e
gjertanishme, nga koha e sëmundjes , nga koha e fushatës , nga përfytja ,nga gjendja e
vështirë e Bizantit, nga ftohma, nga e ftohta nga pluhuri i saj, nga lufta ,nga të qeshurit, nga
qumështi,nga mjegulla, nga të ftohtit ,nga shkrirja e dëborës, nga mëngjesi në mbrëmje ,te
vrima , te bregu, te shkurrnajat , te brima e çelsit ,te vendet e dëmtuar , te këmbët, te Bujtina
e dy Robertëve , te gurët e zinj , te Guri i Etheve, te baza e Orikumit , te ledhi i gurtë , te
harku ,te harku i dëmtuar, te porta jashtme, te një fuçi aty pranë, te qafa e të muruarit, te
ndërtuesit , te gojëdhëna, te harku i parë , te muri, te mbarimi i urës , tek lutesha , tek ura ,
tek shëtisja .
Parafjala nga e përdorur në veprën e Kadaresë ka shërbyer për të ndërtuar rrethanorin e
kohës që tregojnë pikë nisje si dhe pikë përfundimin e diçkaje p.sh :
1. Jo , tani kjo gjë flitej e përflitej nga mëngjesi në mbrëmje dhe , ç‟ishte më e çuditshme ,
biseda për flijimin bëhej thjesht dhe natyrshëm si të ishte fjala për kohën e për të
mbjellat .
Për të ndërtuar rrethanorin e shkakut si p.sh :
1. Vetëm herë-herë gjymtyrët e tij, si të shkurdisur , bënin nga një përpilitje të
fundit.
2. Sytë i kishte të kuq nga pagjumësia dhe mua m‟u kujtua koha e fundit ai kishte
vajzën e vetme të sëmurë.
3. Ishte vërtetë një kohë shumë e keqe dhe nga mjegulla s‟dukej pothuajse asgjë .
4. Duke përfituar nga gjendja e vështirë e Bizantit, princi shqiptar nxorri në dritë ca
shkresa të vjetër , që vërtetonin , që baza e Orikumit , para se të pushohej t‟i jepte
atij për grua një princeshë , për të ruajtur , se paku bashkëpronësinë në bazë , si dhe
plazhet e vogla private perandorake pranë saj.
5. Veç ai është i tjetërllojtë nga trazimet e gjertanishme .
6. Faqet e kryezotit , të zbehta që nga koha e sëmundjes së vajzës , u skuqën sipër
mollëzave.
8
7. Ankesat kishin qenë të vazhdueshme , për shkak të shtyrjes së afatit për kthimin e
huave , që kryezoti ynë kishte marrë nga “Lundra dhe trape ” qysh nga koha e fushatës
fatkeqe kundër Dukës së Tepelenës .
8. Ajo ishte detyruar të bënte kështu nga e keqja , sepse s‟donte të krijonte me
kryezotin tonë një grindje të hapët , nga e cila ajo do te dilte e humbur , sepse , duke
përfituar nga përfytja, kryezoti ynë s‟kishte për të paguar më asnjë grosh.
9. Njerëzit rrinin mbi trap , të ngrysur , të tkurrur nga ftohma , duke e përpjekur t‟i
kthenin thellimit .
10. Nga e ftohta qëllonte që llaçi ngrinte .
11. Shqyheshin gazit me “ dhëndrin turk” , siç e quanin , përfytyronin shallvaret e tij të
gjera, mbaheshin për dore që mos të rrëzoheshin , nga të qeshurit, nëpër llogaçe dhe
pastaj , midis kukurisjeve , përpiqeshin të shqiptonin emrin e tij , Abduallah .
12. Rrobat dhe leshrat e tyre zbardhinin nga pluhri i saj .
13. Kishin hequr vallë dorë nga lufta , apo prisnin orën e tyre .
14. Gjiri ishte fryer nga qumështi dhe thimthi i tij i shpëtonte herë pas here foshnjës.
15. Askënd , përseriti gruaja , por unë nuk ia shikoja më sytë , kaq shumë i qenë mbufatur
nga të qarët .
16. Ditët ishin të mpira nga të ftohtit , me ca re të palëvizshme anash qiellit dhe të
shurdhura.
17. Nga shkrirja e dëborës , Ujana e keqe ishte plotë me ujë .
Përdorimi i parafjalës te dhe tek në funksionin e ndërtimit të rrethanorit të vendit si
p.sh :
1. Njerëzit , dhe jo vetëm fëmijtë e pleqtë , vinin rrotull saj , afronin sytë te vrima dhe
të çarat midis dërrasave , për të parë brenda , dhe pastaj iknin të zhgënjyer , duke
ngritur supet , si për të thënë : çudi, brenda s‟ka asgjë .
2. E priste që pa gdhirë të dilte nga baraka , i mbante hunjtë dhe veglat e tjera, ia
sillte te bregu ose ia hiqte andej.
3. Gërmimi filloi larg , anash , te shkurrnajat , thua se ura do të ikte andej tutje, sa më
larg ujërave.
4. Gjeloshi vëritej helm e pikë rreth barakës së kryemjeshtrit , duke e afruar herë syrin e
herë veshin te brima e çelsit.
5. Pa mbërritur mirë , ata shkuan te vendet e dëmtuara dhe u ngulën atje me orë të
tëra.
9
6. Si ura do t‟i kërrusë , gjersa koka t‟u arrijë gjer te këmbët, sepse s‟e ka thënë kot i
pari: u bëfsh kruspull e hëngërsh këmbët e tua , o i paudhë !
7. I kishin parë gjatë udhës së madhe , te Bujtina e dy Robertëve “ dhe me tej“ te
Guri i Etheve 9 .
8. Një copë herë mahnitën nga turma e ndërtuesve , që gëlonte poshtë te zalli , nga
rrëmuja poterja dhe gjuhët e ndryshme që filteshin .
9. U përpoqa ta ktheja bisedën prapë te baza e Orikumit , por ishte tepër e vështirë ,
për të mos thënë e pamundur.
10. Ata , bashkë me të tjerët , përkuleshin vazhdimisht te ledhi i gurtë , thoshin diçka me
njëri-tjetrin , pastaj përvareshin prapë , zgjasinin kryet poshtë , për të hetuar këmbët e
urës dhe prapë , mblidheshin kokë me kokë te harku i posmbaruar.
11. Mjaftë , ulëriti kryemjeshtri dhe me një lëvizje të vrullshme u përkul te harku i
dëmtuar, për të parë edhe një herë çarjet , te porta jashtme .
12. Dukej që spërkatnin herë pas here , sepse , pasi e zbrazi kovën mbi të flijuarin,
ndërtuesit e mbushi ata me gëlqere te një fuçi aty pranë .
13. Mua prapë më ngrinë sytë te qafa e të muruarit, atje ku fillonte gropëza e gjoksit ,
thua se atje do të shfaqej diçka , një shenjë , një … s‟di ç‟të them .
14. Kështu që , në ndonjë nga netët mund ta kishte ndjekur pas dhe , kur kishte
mësuar se përveç urës ai kishte edhe një të fshehtë tjetër , në tërbim e sipër (ose
me gjakëftohësi , ku ta dish ), e ka kallëzuar te ndërtuesit .
15. Turrshëm shkonte te gojëdhëna .
16. Ajo qëndroi te harku i parë , poshtë kamares së djathë , dhe vuri dorën e pastaj
veshin te muri .
17. Ata ngritën duart , i afruan te gryka, sikur të shkulnin andej fjalët .
18. Mbrëmë tek lutesha , fjalët e librit të shenjtë “ U bëftë dritë ” , i zëvendësova pa
dashur me : “ u bëftë Arbër ! “ , thua se Arbri ishte zhbërë .
19. Një nga rishtarët e famullisë më zgjoi herët për të më thënë se tek ura kishte
ndodhur diçka .
20. Të dielën , tek shëtisja natën vonë e shkretë (marroku ishte vërtitur pak më
parë mbi urë duke u zgërdhirë ) , ndjeva një ligështim , që s‟e kisha provuar
kurrë10
.
9 Grup autorësh, Gramatika e gjuhës shqipe I, ASHSH, Tiranë, fq.388-389
10 Ismail Kadare , “Ura me tri harqe “ , Onufri , 2008 ,Tiranë , fq.24-154
10
Përdorimi i parafjalëve në rasën gjinore te vepra “Ura me tri harqe”
Si parafjalë apo lokocione parafjalore të rasës gjinore në veprën e I. Kadaresë kemi
hasur këto parafjalë : me anë , me anën , në drejtim , për shkak , etj , si p.sh : me anë të
trapit ,me anë të martesave , me anë të trapeve, me anë të gojëdhëne, me anë , me anë të
legjendës, me anë të rapsodëve të paguar, për shkak të territ , për shkak të shumës se
madhe , për shkak të bujtësve, për shkak të muzguut , për shkak të bazës, në drejtim.
Parafjala me anë e përdorur në veprën e Kadaresë ka shërbyer për të ndërtuar
kundrinën e zhdrejtë me parafjalë si në rastet :
1. Të parët , me anë të legjendës , parapërgatitën iden e shkatrrimit të urës , të dytë ,
po me anë të legjendës , parapërgatitën vrasjen .
2. Dëshira për t‟i siguruar nuses dhe familjes një jetë më të mirë , me anë të shumës
së madhe të parave që jepte shoqëria rrugore për flijimin? .
3. Gjithë këto grindje , zotërit e Arbrit kanë krijuar se mund t‟i shuajnë më anë të
martesave .
4. Ndonëse te kjo pikë e bregut bëhej kalimi i njerëzve e i bagëtive me anë të trapit ,
prapëseprapë kjo s‟ishte veç një humbërtirë e pamësuar me ngjarje të bujshme .
5. Në qoftë se kundërshtarët tuaj hodhën mendimin e prishjes së urës me anë të në një
gojëdhëne , siç thatë vetë ju , atëherë shestoni edhe ju ndëshkimin e fajtorëve në të
njëjtën mënyrë.
6. Me anë të rapsodëve të paguar , ata përhapën legjendën se shpirtrat e ujërave nuk
duronin dot urën , ndaj ajo duhej prishur .
Parafjala për shkak në veprën e Kadaresë ka shërbyer për të ndërtuar rrethanorin e
shkakut si në rastet :
1. Kur ra muzgu , kalimet u bënë mjaft të rrallë dhe , veç kësaj, për shkak të territ ,
kalimtarët nuk njiheshin më .
2. Dhe ata nisnin të flisnin për shpërblimin , të lëshonin vërshëllima habie për shkak të
shumës se madhe , llograsinin përqindjet që do të merrnin pjestarët e familjes nga
11
fitimet e urës , i kthenin shumat e parave në njësit monetare të principatave të tyre ,
pastaj në dukate veneciare.
3. Drekë më të hidhur në jetën time s‟kam ngrënë kurrë dhe kjo për shkak të
bujtësve, fjalët e të cilëve sa vente pështjelloheshin , kurse mua më duhej t‟i
shpleksja orë e pa kohë .
4. Për shkak të muzguut, që po binte me shpejtësi , ata dukeshin nga larg si ca vija
të zeza , të kërleshura mbi trap , të pakuptueshëm e mistërioze , ashtu si përçatja e tyre
njerëzore .
5. Ftohja e Aranit Komnenit me Bizantin për shkak të bazës së vjetër detare të
Orikumit , në Vlorë 11
.
Parafjala në drejtim e përdorur në veprën e Kadares ka shërbyer për të ndërtuar
rrethanorin e mënyrës si në rastin :
1. Ai dridhej e shkumëzonte , sikur përpiqej t‟i hedhte gjymtyrët e veta tutje , mbi
Ujanën e Keqe , kurse kokën , në drejtim të kundërt 12
.
11
Grup autorësh, Gramatika e gjuhës shqipe I, ASHSH, Tiranë, fq.388-389 12
Ismail Kadare “Ura me tri harqe “ , Onufri, 2008, Tiranë ,fq.24-154
12
Përdorimi i parafjalëve në rasën kallëzore te vepra “Ura me tri harqe”
Parafjalët e rasës kallëzore përdoren më dendur dhe paraqiten në funksione të
ndryshme sintaksore . Si parafjalë të rasës kallëzore në veprën e Kadaresë kemi hasur
këto parafjalë : në, me ,për , pa , mbi , nën etj. , si p.sh : në themel , në kulm , në këtë anë,
në trunin e një marroku, në këmbët e urës , në kronikën time, në bregun e djathtë , në tokë ,
në kllapat e hekurta, në këtë anë , në va gjatë verës , në viset e kryezotit tonë , në shtëpin e
vetë , në bregun tonë, në stinën e dimrit , në drejtim , në vesh , në sallonin e armëve , në
salon , në Ujanën e Keqe , në letër , në sy, në stemën, në stemë, në dasmën ,në pallat, me
vete , me duar, me vdekje, me mbrumin e vdekjes, me trapin “Lundra dhe trape”, me trapin e
gërmuqët, me sharapolle, me ta, me një gojë, me sytë e lodhur , me Topijat krenarë, me
kontët e Myzeqesë, me princin e fuqishem, me pernadoret e Bizantit, me dy krerë, me
Katrinën , me Konitën , me Marien, me Francën dhe Bizantin, me francezen, me zambakët e
bardhë të Anzhuinëve të Francës, me perandorin Bizantin , me Bizantin, me zë të lartë,
me të ardhurin , për në Jerusalem , për ta,për Urën e Ujanës së Keqe, për gjamën, për
stinën e thatë , për martesë, për vajzen e kontit tonë , për tokën, për politikën, për gjuhën
shqipe , për prishjen e urës, për bastisjen e punimeve, për gjuhën, për njerëzit tuaj, për turqit,
për prishjen e marrëdhënieve , për shembjen e urës, për gojëdhënat, për mua , për dhjetë
shtete, për autorisinë e gojëdhënave, për harresën time, mbi Ujanën e Keqe, mbi një pemë ,
mbi shpinën e krokodilit , mbi lumë,mbi gjemba, mbi urë , mbi lumenj, mbi përrenj, mbi
ndonjë humner,mbi një ndërprerje , mbi ujin e akullt, mbi plagët e dikujt, mbi vete mërin e
zanave, mbi atë urë, mbi vdekjen, mbi qerre, mbi mushka , mbi limane,pa gdhirë, pa kupti,
pa gojë , pa njëri, pa hënë, pa fjalë , pa shkuar, pa dyshim , pa mëngë, pa kujdes, pa gdhirë,
pa pësuar, nën rrezet e diellit, nën lupsat e tyre, nën zhgunin , nën petka, nën këmbët tona,
nën erën e ngrirë, nën syprinën e ujit, nën ujë , nën një qiell përvelues.
Parafjala në e përdorur në veprën e Kadaresë ka shërbyer për të ndërtuar rrethanorin e
vendit si në rastet :
1. Për urën mbi Ujanën e Keqe e , aq më keq , kur për të vazhdojnë të thuren ,
gojëdhëna e histori të paqena e gjithfarë dokrrash , tani që ajo mbaroi së , ndërtuari,
madje , që u spërkat edhe dy herë me gjak , në themel e në kulm vendosa të shkruaj
kronikën e saj .
2. Në të vërtetë , ajo që dinë njerëzit për këtë urë , nuk është më pak e trubullt nga
ajo që sajohet në trunin e një marroku.
13
3. Tani karvanët dhe karnavarët po e përhapin anembanë tokës së madhe ballkanike
gojëdhënën e therorisë , që kinse u bë në këmbët e urës.
4. Por të gjithave do t‟u vijë radha në kronikën time.
5. Në fillim të marsit të vitit 1377 , në bregun e djathtë të Ujanës së Keqe , jo më larg
se pesëdhjetë hapa prej trungjeve të futura përgjysmë në tokë , në kllapat e
hekurta të cilave lidhej gjatë natës trapi i kalimit mbi lumë, një kalimtari , që
s‟e njihte kush në këtë anë i ra sëmundja e tokës .
6. Trapari , që e kishte parë me sy gjithçka , tregoi se zhelani i panjohur , me pamje
gjysmë shenjetori , gjysmë të çmenduri , pasi qe endur një herë te bregu , midis
skelës së trapit dhe vendit ku kalohet lumi në va gjatë verës .
7. Ka shumë vite që kësi pllakash janë vënë kudo dhe , jo vetëm në viset e kryezotit
tonë.
8. Thonë se edhe në shtëpin e vet të madhe , prej nga drejton punët , ai ka të njëjtën
pllakë , madje , edhe në shkresat e llogarive e të gjyqeve ai nënshkruan me të njejtat
fjalë , “Lundra dhe trape” , thua se kjo të ishte emblema e tij .
9. Fill pas dimrit të vitit 1367 u ngjit edhe në bregun tonë ajo pllakë e hekurt ,
bashkë me tarifën e hedhjes matanë.
10. Bashkë me trapin “ Lundra dhe trape “ kishte blerë edhe skelën e vjetër , të mbetur
qysh nga koha e romakëve , hekurat e shtrembër të së cilës farkëtarët i kishin
rregulluar disi , në mënyrë që trapari ta kishte më lehtë ta lidhte konopin ,
sidomos në stinën e dimrit .
11. Ai dridhej shkumonte , sikur përpiqej t‟i hidhte gjymtyrët e veta tutje , mbi
Ujanën e Keqe , kurse kokën , në drejtim te kundërt .
12. Duhet çuar kjo gjë në vesh të kryezotit tonë . Kur mbërrita , më thanë të
ngjitesha drejtë e në sallonin e armëve , ku kryezoti ynë priste zakonisht princat
dhe fisnikët e tjerë , që u binte rruga nëpër trojet e tij.
13. Në salon ishin konti . Kishin dëgjuar për shenjën që kishte dhënë i plotëfuqishmi
për të ndërtimin e një ure në Ujanën e Keqe dhe ata , domethënë ai , zoti i tyre ,
ishin gati ta kryenin këtë , në qoftë se konti do t‟u jepte leje.
14. Shumat e shënuara në letër ishin përrallore dhe të gjithë e dinin se të ardhurat e
kryezotit tonë kohët e fundit ishin pakësuar .
15. Kryezoti ynë dhe peshkopi u panë shumë herë në sy .
16. Dukagjini , i cili ka në stemën e vet një shqiponjë të bardhë njëkrerëshe .
14
17. Muzakajt nuk kanë shkuar mirë as me Kastriotët , që , gjithashtu , kanë në stemë një
shqiponjë , veçse jo të bardhë , si Dukagjinët , por të kuqe dhe, veç kësaj , me dy
krerë .
18. Dy vjet më parë , në dasmën e kontit të Kashnjetit , sikur të mos qe ndërhyrja
e zonjës plakë të tyre , Dejdaminës , midis njerëzve të kastriotëve dhe atyre të
dukagjinëve desh u bë pojë .
19. Ai jetoi me francezen pesë vjet dhe bëri dy fëmijë , gjersa vjehrri i tij , mbreti i
Francës, bëri sikur e harroi fyerjen dhe i ftoi të dy në pallat të vet , dhëndër e
nuse , gjoja për t‟i pajtuar .
20. Ftohja e Aranit Komnenit me Bizantin nisi për shkak të bazës së vjetër detare
ushtarake të Orikumit , në Vlorë .
Parafjala me ka shërbyer për të ndërtuar gjymtyren e kundrinës së zhdrejtë p.sh :
1. Ai qeshte me vete , zgërdhihej dhe bënte shenja të marra me duar .
2. Kryet e ka në vdekje dhe bishtin me vdekje , dhe dihet se fjala ose tingulli i ngjizur
me mbrumin e vdekjes , më pak se çdo gjë tjetër , i trembet asaj .
3. Zilet e kuajve përbri tyre tringëllojnë , edhe ato fare ultas , edhe zërat e
kalamajve po ashtu , ndërsa oamja e trapit , me trapin e gërmuqët sipër tij , sa më
shumë që afrohet , i brengos .
4. Bashkë me trapin ,“Lundra dhe trape”.
5. Shtëpia e tij e madhe , e forcuar në të gjitha këndet me sharapolle , ishte vetëm
një orë larg.
6. Nuk merrem dot vesh me ta -tha ai , porsa hyra .
7. Shenja e të potfuqishmit duhet të vihet në vend , -thanë ata pothuaj me një
gojë .
8. Konti , me sytë e lodhur , të skuqur anë , vështronte herë peshkopin , herë
sekretarin e vet .
9. Princat e Veriut , Balshajt , që kanë në stemën e tyre një yll të bardhë gjashtë
këndësh dhe që vitet e fundit janë përherë në vështirë sipër të holla , rrallë janë
pajtuar me Topijat krenarë.
10. Balshajt nuk kanë shkuar mirë as me kontët e Myzeqesë .
11. Kështu , Muzakajt kanë qenë pothuajse në zënkë të përhershme me princin e
fuqishem të Vlorës , Aranit Komnenin , megjithëse të dyja palët janë krushq me
pernadoret e Bizantit.
15
12. Muzakajt nuk kanë shkuar mirë as me Kastriotët , që , gjithashtu , kanë në stemë
një shqiponjë , veçse jo të bardhë , si Dukagjint , por të kuqe dhe , veç kësaj me
dy krerë .
13. Martesa e kontit të madh , Karl Topisë me Katrinën , motrën e Bashalës II dhe e
këtij të fundit me Konitën ,bijën e princit të Vlorës , dhe e vëllait tjetër , Gjergj
Bashalës , me Marien , bijen e Andre Muazkës …
14. Tanush Topia e rrëmbeu princeshën franceze më një mendje lehtësi të pafalshme,
pa pyetur fare se po hynte në një armiqë si të dyfishtë , me Francën dhe Bizantin,
një kohësisht , të dy shumë më të mëdhenj e më të fuqishëm se ai .
15. Ai jetoi me francezen pesë vjet dhe bëri dy fëmijë , gjersa vjehrri tij , mbreti i
Francës, bëri sikur e harroi fyerjen dhe i ftoi të dy në pallat të vetë, dhëndër e nuse ,
gjoja për t‟u pajtuar .
16. Aty i vrau të dy dhe ende tani , pas kaq vjetësh , sa herë , që shikoj stemën e
Topiajve, luanin e kurorëzuar me zambakët e bardhë të Anzhuinëve të Francës.
17. Jo më pak e trumbullt ka qenë krushqia e Aranit Komnenit me perandorin
bizantin, por, ndërsa martesa e Tanush Topisë u bë shkak i grindjes , këtu ,
përkundrazi , grindja u shua me martesë .
18. Ftohja e Arnnit Komnenit me Bizantin nisi për shkak të bazës së vjetër detare
ushtarake të Orikumit , në Vlorë.
19. Vërtiteshin , kushedi pse , nga shkurret te bregu , i thërrisnin me zë të lartë njëri-
tjetrit, bënin sikur këndonin , qanin rënkonin në gjumë , bënin hu ,hu ,hu si huti,
villeshin mu sipër zhabave .
20. I vetmi që u shoqërua me të ardhurin ishte Gjeloshi i marrë .
Parafjala mbi në veprën e Kadaresë ka shërbyer për të ndërtuar rrethanorin e vendit si në
rastet:
1. Unë , murgu Gjon , biri i Gjorg Ukamës , tue u kujtuom se në gluhën tonë ende
s‟ka gja të shkruom për urën mbi Ujanën e Keqe.
2. Para ca vitesh një murg holandez , që vinte nga Afrika , më kishte treguar për
një luftë vdekësore midis një krokodili dhe një tigri , të cilën ai e kishte parë me sy ,
i hipur mbi një pemë .
3. Tri herë rresht tigri i qe hedhur mbi shpinën e krokodilit dhe të tria herët
kthetra e tij kishin rrëshqitur mbi lupsat e forta të përbindëshit .
16
4. Ndonëse te kjo pikë e bregut bëhej kalimi i njerëzve e i bagëtive me anë të trapit mbi
lumë , prapeseprapë kjo s‟ishte veç një humbërtirë e pamësuar më ngjarje të
bujshme .
5. Miqtë sa vente ngjanin si mbi gjemba .
6. Ditën e tretë të shënëndreut , në mëngjes herët , mbi urë kaloi Dan Mteshi ,
bashkë më të bijtë dhe me një dhi .
7. Ato ishin ura të hedhura , jo mbi lumenj ose mbi përrenj , ose mbi ndonjë humner,
pra, mbi një ndërprerje…
8. Duke u varur me litar mbi ujin e akullt, ndërtuesit përpiqeshin të mbushnin
zgavrat .
9. Si ata që përkulen mbi plagët e dikuj fytyra te reja , të ardhura enkas për këtë punë ,
përvareshin gjithë ditën mbi vendet e dëmtuara .
10. Njerëzit vinin që nga ana e anës , për të parë me sytë e vet urën e mallkuar , që kishte
tërhequr mbi vete mërin e zanave dhe të orëve .
11. Le të bëhej fli për hir të mijëra e mijëra kalimtarëve , që do të kalonin mbi atë urë
në dimër e në verë , në shi e në rrebesh.
12. Madje , edhe mbi vdekjen .
13. I hidhnin ato rras e plas mbi qerre apo mbi mushka.
14. Ky është një emër i tmerrshëm , gjithësesi i jashtëzakonshëm , kuptimi i të cilit në
gjuhën turke është : liman mbi limane , kryeliman ose pasha i limaneve .
Parafjala për në veprën e Kadaresë ka shërbyer për të ndërtuar kundrinën e zhdrejt me
parafjalë si në rastet :
1. Njëqind e pesëdhjetë vjet kishin shkuar qysh se ata kishin kaluar këtej , gjatë udhës
për në Jerusalem , e megjithatë , rrëfimet e lëna gojë me gojë për ta ishin kaq të
sakta, saqë, porsa i panë përsëri , njerëzit i njohën .
2. Unë murgu Gjon , i biri i Gjon Ukcamës , që e kreva atë tue kujtoum se ndë gluhën
tonë ende s‟ka gja të shkruom për Urën e Ujanës së Keqe dhe për gjamën që po
vjen .
3. Kanalet shmangëse ishin parashikuar vetëm për stinën e thatë , kurse pas shirave të
parë ato s‟do të ishin në gjendje të përballonin prurjen e lumit , një pjesë e të cilit
do të ulej prapë nëpër shtratin e vjetër .
4. Dhe ja tani , pikërisht andej erdhi ftesa për martesë .
17
5. Një copë herë u tallën gjithë helm me kërkesën për martesë të qeveritarit osman për
vajzen e kontit tonë .
6. Ata mblidhin , me siguri , të dhënat për tokën , rrugët , aleancat apo grindjet midis
princave shqiptarë , mëritë e tyre të vjetra .
7. Një copë herë biseduam për politikën .
8. E dija se duhej t‟ia vërtetoja njëfarësoj këtë gjë dhe i fola për gjuhën shqipe.
9. Të gjithë ishin të bindur se kryemjeshtri s‟do të kthehej më dhe tani s‟mbetej gjë
tjetër , veçse vendimi për prishjen e urës ose së paku , për lënien e saj në
mëshirën e ujërave.
10. Mos vallë ,vërtet do të merrej ndonjë vendim për bastisjen e punimeve .
11. E , aq më tepër , kur ishte fjala për gjuhën e çakërdisur të rrugorëve , pas
përkthimit të së cilës dy ditë rresht nuk më ikte dhembja e kokës .
12. Ne nuk dyshojmë aspak për njerëzit tuaj .
13. Madje , ne nuk dyshojmë as për turqit .
14. Gjithë atë kohë ai ishte i shqetësuar për prishjen e marrëdhënieve me fqinjt turq
dhe , se ç‟bëhej atje në urë , sa që donte të dinte .
15. Shtresimi për shembjen e urës u hodh prej tyre përpara se të ndërmerrnin veprime
kundër saj .
16. Vetëtimthi m‟u kujtua interesimi i dërgatës së tyre për gojëdhënat , si edhe fjalët që
kishte thënë kryezoti për to , gjatë bisedimeve .
17. Për mua është një kënaqësi .
18. Hartat dhe flamurët e botës tregonin për dhjetë shtete , mbretëri , gjuhë e popuj ,
por, në të vërtetë , kishte vetëm dy popuj, që jetonin në dy mbretëri : të këtejshmen e
të anejshmen .
19. Mëqenëse këtu në gadishull ne kacafytemi , jo vetëm për orgajat e delet , por për
gjithçka, merret me mend që ka pasur grindje edhe për autorisinë e gojëdhënave .
20. Ai gati sa nuk u zemërua për harresën time dhe , duke tundur gishtin , pothuajse në
mënyrë kërcënuese , më tha që të mos e përsërisja më një gjë të tillë .
Parafjala pa në veprën e Kadaresë ka shërbyer për të ndërtuar kundrinën e zhrejtë me
prarfjalë si në rastet :
1. Një ditë ai trokiti që pa gdhirë për të më thënë diçka të re, që i kishte ardhur ndër
mend gjatë natës.
18
2. Ishte krejtësisht pa kuptim , diçka që s‟kishin ndodhur , e kundërt me të vërtetën ,
megjithatë ai cilësim s‟i shqitej .
3. Dhe poshtë maleve pashë fushat e mbetura pa gojë.
4. Kështu që ishte parashikuar gjithçka , që nga çasti kur i flijuari mund të ishte pa
njëri, shkulak , siç thuhej ( gjë që ishte e vështirë të bësohej ) , e gjer te e kundërta
e tij , d.m.th, te rasti i skamnorit , që mund të kishte grua, prindër e një duzinë
fëmijë .
5. Nata kishte qënë e errët , pa hënë .
6. Ose s‟ishte as e para , as e dyta , as fjalë kërcënuese , as të ëmbla ,por e kanë
vdekur në heshtje dhe gjihçka është se pa fjalë, aty nën harqet e urës , në një
mënyrë krejtësisht memece .
7. Qëndronte midis të dyjave , si urë , pa shkuar as anej, as këndej.
8. Kjo ishte , pa dyshim , arsyeja që “ Bujtina e dy Robertëve” , kohët e fundit, i kishin
dyfishuar të ardhurat .
9. Barakat gjysmë të shaktërruara , që u kishin hequr gjithçka të vlefshme që kishin
pasur, copërat e dërrasave të hedhura andej- këndej , gjurmët e llaçit ,togjet e gurëve
të thyer , veglat e prishura të flakura pa kujdes , hullitë , gropat e gëlqeres , të
mbushura përgjysmë me ujë, të gjitha këto të brengosnin sytë.
10. Më zgjuan që pa gdhirë , për të më thënë se në urë po kalonin njerëz .
11. Ja , bërruci i parë , ai më i gjati , që tërhiqte kaun , doli në bregun tjetër , pa
pësuar .
Parafjala nën në veprën e Kadarës ka shërbyer për të ndërtuar kundrinën e zhdrejtë me
parafjalë si në rastet :
1. Nganjëherë , nën rrezet e diellit mbrëmësor , koka e tij kuqalashe dukej sikur
lëshonte shkëndijime djallëzore mes asaj baltosjeje të përgjithshme .
2. Murgu holandez më kishte treguar se , pasi ai kishte kullufitur zemrën krokodilit ,
duke e lënë të ngordhur nën lupsat e tyre e panevojshme , bisha e tokës , me
turinjtë e përgjakur , kishte ikur si e dehur nëpër savanë .
3. Ngaqe u kuptua se atij s‟i bëhej vonë për asgjë , njerëzit flisnin e gjykonin me zë të
lartë për të e për punët e tij , mu atje , nën hundën e tij.
4. Nën zhgunin e një murgu ose nën petka e një ikonashitësi të thjeshtë mund të ishte
konsulli i Venedikut që shkonte me mision të fshehtë kushedi ku .
19
5. Nën këmbët tona Ujana e Keqe bënte zhurmë me kreshtat e saj thinjoshe , por ato
nuk i tërhiqet më as ajo dhe as ura sipër saj.
6. Herë –herë , tek i shihja , më dukej se nën erën e ngrirë të dhjetorit mëritë mund
të mblidheshin më mirë se në çdo kohë tjetër.
7. Më e habitshmja ishte që disa nga gurët qenë shqitur nën syprinën e ujit dhe kjo
gjë , përveç që shtoi edhe më shumë tmerrin e njerëzve , u hapi punë të madhe
ndërtuesve 13
.
8. Riparimi i dëmtimeve nën ujë ishte gati i pamundur , pa u mehur përsëri lumi
verën e ardhshme .
9. Me orë të tëra nuk mendoja veçse një vend gjysmë të shkretë , nën një qiell
përvelues ku tre muratorët ndërtonin ca mure , që s‟mbaronin kurrë 14
.
13
Grup autorësh, Gramatika e gjuhës shqipe I, ASHSH, Tiranë, fq.388-389 14
Ismail Kadare , “Ura me tri harqe “ , Onufri , 2008, Tiranë , fq.24-154
20
Përdorimi i parafjalëve në rasën rrjedhore te vepra “Ura me tri harqe”
Si parafjalë apo lokocione parafjalore të rasës kallëzore në veprën e Kadaresë kemi
hasur këto parafjalë : prej , ndaj , me anë , në mes etj . p.sh : me anë të trapit ,me anë të
martesave , me anë të trapeve , me anë , me anë të legjendës, prej druri , prej gropave , prej
guri , prej turqve , me anë të gojëdhënë, prej tmerrit , prej gropës së skëterrës , prej nuseve,
ndaj Ujanës së Keqe , në mes të fushës .
Parafjala prej e përdorur në veprën e Kadaresë ka shërbyer për të ndërtuar
rrethanorin e shkakut si në rastet :
1. Në skelat prej druri që e rrethonin secilën prej gropave , kryemjeshtri kalonte
orë të tëra, i ndjekur nga ndihmësit e vet.
2. Janë pikërisht ata që po bëjnë edhe urën prej guri .
3. Lajmin për munxosjen e Evropës prej turqve e solli i pari , që matan kufirit, Mark
Haberi .
4. Po në atë çast , me sy të mbyllur prej tmerrit ndjeva rrënojat e urës , që po më
binin mbi trup .
5. Një njëri që donte të ngjitej prej gropës së skëterrës .
6. Pastaj erdhi mëngjesi dhe , kur vjehrra , si zakonisht , donte të niste njërën prej
nuseve për t‟u çuar sillën mjeshtërve , dy nuset që e dinin të fshehtën , e madhja
dhe e mesmja, u bënë të sëmura .
Parafjala me anë e përdorur në veprën e Kadaresë ka shërbyer për të ndërtuar kundrinën e
zhdrejtë me parafjalë si në rastet :
1. Të parët , me anë të legjendës, parapërgatitën iden e shkatrrimit të urës , të dytë ,
po me anë të legjendës, parapërgatitën vrasjen .
2. Dëshira për t‟i siguruar nuses dhe familjes një jetë më të mirë , me anë të shumës
së madhe të parave që jepte shoqëria rrugore për flijimin ? .
3. Gjithë këto grindje , zotërit e Arbrit kanë krijuar se mund t‟i shuajnë më anë të
martesave .
4. Ndonëse te kjo pikë e bregut bëhej kalimi i njerëzve e i bagëtive me anë të trapit ,
prapëseprapë kjo s‟ishte veç një humbërtirë e pamësuar me ngjarje të bujshme .
5. Dëmtohej gjithë sistemi i lundrimit ose i transportit ujorë , siç i thoshin latinët , që
kryhej me anë të trapeve dhe mureve qysh prej kohëve që s‟mbaheshin mend dhe që
tani ishte përqëndruar në duart e “ Lundra dhe trape ” .
6. Në qoftë se kundërshtarët tuaj hodhën mendimin e prishjes së urës me anë të në një
gojëdhëne , siç thatë vetë ju , atëherë shestoni edhe ju ndëshkimin e fajtorëve në të
njëjtën mënyrë .
21
Parafjala ndaj e përdorur në veprën e Kadares ka shërbyer për të ndërtuar kundrinën e
zhdrejtë me parafjalë si në rastin :
1. Fill pas kësaj , një mëngjes të vrugët , ndaj Ujanës së Keqe zbritën nga mushkat e
tyre të rënduar dy udhëtarë , që dukeshin si të shushatur 15
.
Parafjala në mes e përdorur në veprën e Kadaresë ka shërbyer për të ndërtuar
rrethanorin e vendit si në rastin :
1. Ato ishin ura të hedhura , jo mbi lumenj ose mbi përrenj , ose mbi ndonjë humnerë ,
pra , mbi një ndërprerje , që njeriu ka nevojë ta bashkoj, por ishin ura të ndërtuara mu
në mes të fushës dhe i vetmi shërbim i tyre ishte që herë pas here të mbanin mbi
shpinë , zonjat e mëdha për të soditur bashkë me miqtë e ftuar perëndimin e
diellit 16
.
15
Grup autorësh, Gramatika e gjuhës shqipe I, ASHSH, Tiranë, fq.388-389 16
Ismail Kadare , “Ura me tri harqe “ , Onufri , 2008 , Tiranë ,fq.24-25
22
Përfundime
Gjatë hulumtimit në veprën “ Ura me tri harqe ” të Kadaresë kemi gjetur
përdorim të parafjalëve. Ato kanë dalë në katër rasa , si në mbarë gjuhën shqipe. Kemi
gjetur parafjalë të rasës emërore , p.sh : 1.Kryqe përkujtimore , të nxiera nga koha ,
shihen ende në të dyja anët e lumit. 2. Një nga rishtarët e famullisë më zgjoi herët për
të më thënë se tek ura kishte ndodhur diçka .
Parafjalë të rasës gjinore , p.sh : 1. Gjithë këto grindje , zotërit e Arbrit kanë
krijuar se mund t‟i shuajnë më anë të martesave . 2. Ndonëse te kjo pikë e bregut bëhej
kalimi i njerëzve e i bagëtive me anë të trapit , prapëseprapë kjo s‟ishte veç një humbërtirë
e pamësuar me ngjarje të bujshme .
Parafjalë të rasës kallëzore , p.sh : 1. Një copë herë biseduam për politikën . 2.
Si ata që përkulen mbi plagët e dikuj fytyra te reja , të ardhura enkas për këtë punë ,
përvareshin gjithë ditën mbi vendet e dëmtuara .
Parafjalë të rasës rrjedhore , p.sh : 1. Janë pikërisht ata që po bëjnë edhe urën
prej guri .
Këto parafjalë kanë shërbyer për të ndërtuar funksione të ndryshme sintaksore
p.sh, parafjala me në funksionin e kundrinës së zhdrejtë .
Parafjala në në funksionin e rrethanorit të vendit . Parfjala prej në funksionin e
rrethanorit të rrjedhimit etj .
Si përkufizim mund të themi se shkathësia e autorit për të ndërtuar gjymtyrë të
ndryshme sintaksore i ka dhënë mundësi atij të përdor parafjalë të shumta. Prandaj si
rezultat na del lënda e zgjeruar në këtë punim .
23
Literatura
Grup autorësh, Gramatika e gjuhës shqipe I, ASHSH, Tiranë
Grup autorësh, Gramatika e gjuhës shqipe II, ASHSH, Tiranë
Ismail Kadare , “Ura me tri harqe ”, Onufri , 2008 ,Tiranë
https://en.ëikipedia.org/ëiki/Ismail_Kadare
https://sq.ëikipedia.org/ëiki/Ura_me_tri_harqe