Public Disclosure Authorized - The World Bank fileDokument i Bankës Botërore VETËM PËR PËRDORIM...

Dokument i Bankës Botërore

VETËM PËR PËRDORIM ZYRTAR

Raporti Nr. 35262-XK

ASOCIACIONI NDËRKOMBËTAR PËR ZHVILLIM

SHKRESA E PËRKOHSHME STRATEGJIKE

PËR

KOSOVËN

PËR PERIUDHËN VF06-VF07

30 Mars, 2006 Njësia e Vendeve të Evropës Jug Lindore Rajoni i Evropës dhe Azisë Qëndrore

Ky dokument ka një distribuim të kufizuar dhe mund të përdoret nga marrësit vetëm në përmbushjen e detyrave të tyre zyrtare. Përmbajtja e tij nuk mund të zbulohet pa Autorizimin e Bankës Botërore

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Kosovo Interim Strategy Note ________________________________________________________________________

ii

Data e Strategjisë së fundit Përkrahëse Tranzicionale: 13 Prill, 2004

EKUIVALENTËT VALUTOR (Data e Këmbimit Efektive më 6 Shkurt 2006)

Njësia Valutore

€1US$1

= Euro = US$ 1.20 = € 0.83

VITI FISKAL

1 Janar – 31 Dhjetor

SHKURTESA DHE AKRONIME

AAA - NDK CARDS -NKRZHS DFID AER KE ESTAP- PNTSE BE IHD -FDI FPSG-GPPF GDP-BPV HPD- DBP ICTY - TNKJ IDA - ANZh IFC - KNF ILO-ONP IMF - FMN ISN - SHPS KCB - BKK KEK

Ndihma Analitike dhe Këshilluese Ndihma Komunitare për Rindërtim, Zhvillim dhe Stabilizim Departamenti për Zhvillim Ndërkombëtar (UK) Agjensioni Evropian për Rindërtim Komisioni Evropian Projekti Për Ndihmë Teknike Sektorit të Energjisë Bashkësia Evropiane Investimet e Huaja Direkte Granti i Përkrahjes së Politikës Fiskale Bruto Prodhimi Vendor Drejtorari për Banim dhe Pronë Tribunali Ndërkombëtar për Krime në ish Jugosllavi Asociacioni Ndërkombëtar për Zhvillim Korporata Ndërkombëtare Financiare Oraganizata Ndërkombetare e Punës Fondi Monetar Ndërkombëtar Shkresa e Përkohshme Strategjike Buxheti i Konsoliduar i Kosovës Korporata Energjetike e Kosovës

KFOR MIGA MTEF-KAMSH NATO NGO-OJQ OSCE - OSBE PEMTAG PISG-IPVQ SAP-PSA STM-MPS SRSG-PSSP TSS-SPT UN-KB UNMIK USAID VAT–TVSH

Frocat e Kosovës (NATO) Agjencioni Multilateral Garantues i Investimeve Korniza Afat-Mesme e Shpenzimeve Organizata Veri-Atlantike Organizatat Jo-Qeveritare Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë Granti për Ndihmë Teknike Menaxhimit të Shpenzimeve Publike Institucionet e Përkohshme Vet-Qeverisëse Procesi i Stabilizim Asociimit Mekanizmi Përcjellës i Stabilimit dhe Asociimit Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm Strategjia Përkrahëse Tranzicionale Kombet e Bashkuara Misioni i Përkohshëm i Kombeve të Bashkuara në Kosovë Agjensioni i ShBA-ve për Zhvillim Ndërkombëtar Tatimi në Vlerë të Shtuar

Nën Kryetar: Drejtor Vendi:

Udhëheqës i Ekipit Punues: Ekonomisti Udhëheqës:

Shigeo Katsu Orsalia Kalantzopoulos Kanthan Shankar Ardo Hansson


iii

PËRMBAJTJA

PERMBLEDHJA EKZEKUTIVE .................................................................................................. iv I. HYRJE................................................................................................................................................1 II. KONTEKSTI POLITIK, EKONOMIK DHE SOCIAL ...................................................................1

A. Mjedisi Politik..............................................................................................................................1 B. Mjedisi Ekonomik ........................................................................................................................3 C. Mjedisi socio-economik ...............................................................................................................6 D. Cështjet e Qeverisjes....................................................................................................................7

III. SFIDAT KRYESORE TE ZHVILLIMIT TE KOSOVES ..............................................................8 A. Krijimi i Burimeve te Reja te Zhvillimit......................................................................................9 B. Permiresimi i Kualitetit te Zhvillimit .........................................................................................11 C. Mbajtja e Qendrueshmerise Fiskale dhe te Jashtme...................................................................12

IV. PERPARIMI ME PROGRAMET TJERA DHE MESIMET E MESUARA ...............................13 A. Perkrahja e Grupit te Bankes Boterore qe nga viti 1999............................................................13 B. Portfolio Aktuale ........................................................................................................................14 C. Perkrahja e Donatoreve Tjere.....................................................................................................15 D. Partneritetet ................................................................................................................................16 E. Mesimet e mesuara .....................................................................................................................17

V. STRATEGJIA E NDIHMES SE BANKES BOTERORE .............................................................18 A. Shtylla 1 – Zhvillimi i Burimeve te Reja dhe Kualiteti me i larte i Zhvillimit Ekonomik .......19 B. Shtylla 2 – Sigurimi i Stabilitetit Makroekonomik Nepermes te Politikes se Shendoshe Fiskale dhe Menaxhimit Financiar...................................................................................................22 C. Rreziqet ......................................................................................................................................23

Tabela 1: Treguesit Kryesor Ekonomik, 2002-2006.................………………………………………4 Tabela 2: Programi i Propozuar per Grante i Kosoves (Korrik 2005 – Qershor 2007) ..……………23 Kutia 1: Perkrahja e Donatoreve dhe Autoriteteve Kosovare per Sektorin e Energjise qe nga viti 1999......................................................................................................................................................17 Shtojca 1: Matrica e Rezultateve te Shkreses se Perkohshme Strategjike..........................................27 Shtojca 2: Statusi i Kosoves dhe Procesi i Standardeve .....................................................................30 Shtojca 3: Integrimi ne Bashkimin Evropian dhe Kosova..................................................................32 Shtojca 4: Ndihma Aktuale dhe e Parashikuar per Kosoven sipas Sektorit .......................................34 Shtojca 5: Kosove: Grantet aktualisht nen Implementim/Puna e Fundit Analitike ............................35 Anex 1: Nje Veshtrim ..........................................................................................................................35 Anex 2: Treguesit e Zgjedhur te Portfolios se Permbushjes se Bankes dhe Menaxhimi ....................36 Anex 3: Permbledhje e Sherbimeve Jo-Huadhenese ...........................................................................37 Anex 4: Portfolio i Operacioneve (IBRD/IDA dhe Grantet) ...............................................................39


iv

PËRMBLEDHJA EKZEKUTIVE (i) Kosova është duke hyrë në një fazë vendimtare të historisë së saj, pasi që diskutimet për zgjidhjen e statusit përfundimtar politik të saj kanë filluar, Kjo po ndodh kur institucionet vendore qeveritare marrin më tepër përgjegjësi nga Kombet e Bashkuara dhe kur rajoni i Ballkanit Perëndimor vazhdon integrimin e tij me Bashkësin Evropiane. Përkundrejt këtij sfondi, Kosova vazhdon të lëvizë nga një mjedis pas-konfliktit në një mjedis zhvillimor, duke krijuar sfida të reja. Një përpjekje e konsiderueshme për rindërtim menjëherë pas konfliktit të vitit 1999 ka quar në reagim të aktivitetit ekonomik dhe përmirësime të dukshme në infrastrukturën fizike. Megjithatë në kohën e fundit, burimet e donatorëve kanë rënë, zhvillimi ekonomik është dobësuar dhe pozicioni fiskal është shkatërruar. Gjithashtu, varfëria është e shprehur, duke prekur 37 përqind të popullsisë, papunësia është vlerësuar në rreth 40 përqind dhe shëndeti publik është prekur nga ndotja e mjedisit dhe kontaminimit. Gjithashtu ka probleme përhapëse të qeverisjes. (ii) Ekziston nevoja e gjenerimit të burimeve të reja të zhvillimit ekonomik për Kosovën, duke siguruar përmirësime përkatëse mjedisore dhe sociale. Sektorët e energjisë dhe të minierave janë identifikuar si kryesor në zhvillim e mëtejmë; depozitat e tepërta minerale (posaçërisht të linjitit) krijojnë potencial për Kosovën që të tërheq investitorët e huaj për eksport të energjisë në rajon dhe të furnizoj nevojat vendore. Zhvillimi i këtij potenciali do të siguroj Kosovën me: (i) një burim të qëndrueshëm afat-gjatë të të hyrave për të paguar programet prioritare për zhvillim dhe shërbimet më se të nevojshme sociale; (ii) një mundësi për të rritur lidhjet tregtare brenda Evropës Juglindore; dhe (iii) stabilitet më të madh dhe parashikueshmëri të furnizimit me energji. Kjo do të qonte deri te efektet shumëzuese në investime dhe perspektiva të vendeve të punës dhe do të kontribuonte për një standard të mirë të jetës. Ekziston nevoja e sigurimit që investimet e tilla do të zhvillohen në një mënyrë të përgjegjshme mjedisore, sociale dhe fiskale dhe në një mënyrë transparente dhe mirë të komunikueshme. Autoritetet e Kosovës kanë kërkuar nga Banka për ndërtimin e serisë së tri projekteve të mëparme të ndihmës teknike në sektorin e energjisë për të përkrahur këto objektiva. Dy projektet – Projekti i Zhvillimit të Energjisë nga Linjiti prej $8.5 milion dhe Projekti i Pastrimit dhe Rikuperimit të Tokës prej $5.5 milion – do ti adresojnë këto objektiva. (iii) Pranë promovimit të zhvillimit ekonomik të qëndrueshëm dhe të një kualiteti më të lartë, ekziston nevoja për Kosovën që të siguroj stabilitet makroekonomik, nëpërmes politikave fiskale dhe menaxhimit publik financiar të sigurtë. Lëkundja e befasishme e politikës fiskale në vitin 2004, i cili ka rritur deficitet e buxhetit në nivele të paqëndrueshme (5.4 përqind të BPV-së), duhet të ndryshohet nëpërmes të përpjekjeve të përbashkëta gjatë viteve të ardhshme. Mundësitë e kufizuara të financimit fiskal të Kosovës dhe presionet e ardhshme për shpenzime të reja (duke përfshirë ato që kanë të bëjnë me zgjidhjen e statusit politik të saj) e rrisin nevojën për përshtatje fiskale. Në afat të gjatë, ekziston nevoja për gjenerim të burimeve të reja të të hyrave fiskale dhe të eksportit. Megjithatë në afat të shkurtër, përshtatjet fiskale kryesisht duhet të vijnë nga racionalizimi i mëtejmë dhe planifikimi më i mirë i shpenzimeve publike. Nëpërmes një Granti të Përkrahjes së Politikës Fiskale në vlerë prej $5 milion, të kërkuar nga autoritetet e Kosovës, Banka do të përkrah përpjekjet për rregullime fiskale, duke përfshirë ndihmën në përmirësimin e menaxhimit të shpenzimeve publike dhe sigurimin se burimet e përshtatshme janë ndarë për prioritetet e redukimit të varfërisë.


v

(iv) Programi i ShPS-së pritet të vazhdoj deri në fund të VF07 ose deri në ndryshimin e statusit të Kosovës. Në këtë pikë, varësisht nga statusi dhe nga qartësia e marrëdhënies në mes të Kosovës pas-konfliktit dhe Grupit të Bankës Botërore, një strategji e re e ndihmës për Kosovën do të përgatitet.

MEMORANDUM I PRESIDENTIT TË ASOCIACIONIT

NDËRKOMBËTAR PËR ZHVILLIM PËR DREJTORËT EKZEKUTIV MBI SHKRESËN E PËRKOHSHME STRATEGJIKE PËR KOSOVËN1

I. HYRJE

1. Kosova është në një fazë vendimtare. Kjo Shkresë e Përkohshme Strategjike (SHPS) bëhet ndaj sfondit të negociatave për statusin e ardhshëm politik të Kosovës, që filluan në muajin shkurt të vitit 2006, gjashtë vjet e gjysmë pas përfundimt të konfliktit. Që nga VF2000, Banka Botërore ka miratuar 22 grante për Kosovën në vlerë prej $95 milion. Strategjia e propozuar që do të financohej nga një grant i IDA-së prej 13.3 SDR (përafërsisht 19$ milion sipas kurseve aktuale të këmbimit), e thellon më tutje ndryshimin nga rindërtimi pas konfliktit drejt zhvillimit afat-gjatë ekonomik të inicuar nga Strategjia e Përkohshme Ndihmëse në prill 2004 (Raporti 28006-KOS). Duke marrë parasysh burimet e kufizuara të IDA-së për Kosovën, më tepwr se përkrahjes së investimeve të vogla në sektorët e shumëfishtë, kjo SHPS propozon një program strategjik dhe shumë të planifikuar të përkrahjes së përqendruar në: (i) vendosjen e themelit për një zhvillim të qëndrueshëm të burimeve të cilësisë së lartë të linjitit dhe kapacitetit për prodhimin e energjisë në Kosovë; (ii) arritjen e përmirësimeve të shoqëruara sociale dhe mjedisore; dhe (iii) përkrahjen e menaxhmentit të përgjegjshëm fiskal dhe transparent të financave publike të Kosovës. Kjo strategji është zhvilluar në bashkëpunim me Komisionin Evropian (KE) dhe donatorët tjerë. IFC (Korporata Finannciare Ndërkombëtare) dhe MIGA gjithashtu kanë ndihmuar të informojnë strategjinë nga perspektiva e sektorit privat dhe do të ekuilibroj që të ndihmoj në investimet e sektorit privat në kohën e përshtatshme. Kjo SHPS mbulon periudhën Korrik 2005 - Qershor 2007.

II. KONTEKSTI POLITIK, EKONOMIK DHE SOCIAL

A. Mjedisi politik 2. Diskutimet rreth zgjidhjes së statusit të ardhshëm politik të Kosovës janë duke u bërë, të udhëhequra nga i Dërguari Special i KB-ve Martti Ahtisari. Në Tetor të vitit 2005, Këshilli i Sigurimit të Kombeve të Bashkuara (KSKB) shpalli hapjen e negociatave për statusin e ardhshëm politik të Kosovës. Shpallja u bë pas shqyrtimit të progresit të bërë nga autoritetet lokale në përmbushjen e tetë Standardeve të miratuara nga Këshilli i Sigurimit të KB-ve “Standardet për Kosovën” (shih shtojcën 2). Këto Standarde janë caktuar për të përkrahur zhvillimin e një shoqërie të fuqishme,

1 Kosova aktualisht është nën administrimin e Misionit të Përkohshëm të Administratës së Kombeve të Bashkuara (UNMIK) sipas kushteve të Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të KB-ve (1999).

Shkresa e Përkohshme Strategjike për Kosovën 2

shumëetnike, gjithëpërfshirëse të Kosovës. Këto bisedime për statusin filluan në shkurt të vitit 2006. 3. Grupi i Kontaktit që monitoron dhe mbikqyr politikën ndërkombëtare në Kosovë ka caktuar parimet udhëzuese për bisedimet mbi statusin final. Grupi i Kontaktit i përbërë nga SHBA-të, Britania e Madhe, Franca, Italia, Gjermania dhe Rusia, me pjesëmarrje të BE-së, kanë caktuar dhjetë parime në të cilat do të mbështeten bisedimet për statusin politik, tri prej të cilave janë kryesore: i) Kosova nuk do të kthehet në situatën para vitit 1999; (ii) nuk do të ketë ndryshim të territorit aktual të Kosovës; dhe (iii) nuk do të ketë bashkim të Kosovës me ndonjë shtet tjetër apo pjesë të ndonjë shteti tjetër. Gjithashtu pritet që bisedimet të përforcojnë nevojën për vazhdimin e implementimit të agjendës së Standardeve. Më 31 janar të vitit 2006 Grupi i Kontaktit u takua në Londërdhe deklaroi synimin e vet që të vendos çështjen e statusit deri në fund të vitit 2006. 4. Në 18 muajt e kaluar, Kosova ka mbajtur zgjedhjet dhe ka tejkaluar me sukses disa sfida të brendshme politike. Situata është relativisht e qetë që nga shpërthimi i dhunës ndëretnike në mars të vitit 2004. Megjithatë, tensionet mbeten të larta dhe dhuna sporadike vazhdon. Zgjedhjet parlamentare të mbajtura në tetor 2004 ishin vlerësuar nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim Evropian (OSBE) si të lira dhe të drejta por janë bojkotuar nga Serbët e Kosovës, të cilët aktualisht përbëjnë 5 përqind të popullatës së Kosovës, rënie nga 10 përqind në vitin 1999. Në përgjithësi, dakja në votime ishte relativisht e ulët rreth 49.5 përqind. Edhe pse një lider Serb i Kosovës është Ministër për Kthime, komuniteti kosovarë serb vazhdon të jetë i ndarë rreth pjesëmarrjes në Institucionet e Përkohshme Vetë-Qeverisëse (IPVQ). Kosova ka qëndruar e qetë dhe institucionet qeveritare kanë vazhduar punën normalisht pas dorëheqjes së ish Kryeministrit Ramush Haradinaj në mars 2005, pas akuzës së ngritur nga Tribunali Ndërkombëtar për ish Jugosllavinë (TNJ). Aktet sporadike të dhunës vazhdojnë të ndodhin nëpër tërë Kosovën – edhe pse disa janë rezultat i rivalitetit personal ose ndër-klanor e jo i tensioneve etnike. Presidenti i Kosovës, Ibrahim Rugova, i cili luante rolin qendror si udhëheqës i ekipit negociator për status vdiq në janar të vitit 2006 pas një sëmundje të gjatë. Vdekja e tij erdhi në një kohë mjaft të ndjeshme dhe ka rritur paqartësitë në skenën e brendshme politike. Presidenti i ri Z.Fatmir Sejdiu, është zgjedhur nga Parlamenti dhe ka marrë udhëheqësinë e ekipit të Kosovës për bisedimet mbi statusin. 5. Jashtë bisedimeve për status, progresi drejt vetë-qeverisjes dhe bartjes së përgjegjësive nga UNMIK-u te IPVQ-të ka vazhduar. Që nga fillimi i vitit 2005, janë themeluar pesë ministri të reja të IPVQ-ve (Ministria për Kthim dhe Komunitete, Energji dhe Miniera, Qeverisje Lokale, Drejtësi dhe Punë të Brendshme). Edhe pse në bazë të Kornizës Kushtetuese, Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm (PSSP) vazhdon të jetë autoriteti final ligjor dhe të gjitha ligjet e miratuara nga Kuvendi i Kosovës duhet të shpallen nga PSSP-ja, në praktikë IPVQ-të, tani, ushtrojnë përgjegjësi në shumë fusha. Këto përfshijnë: (i) politikën ekonomike (përfshirë atë mbi tatimet) dhe politikat në bujqësi, energji dhe miniera; (ii) ofrimin e shërbimeve publike (përfshirë shëndetësin, arsimin dhe mirëqenien sociale); dhe (iii) rregullimin (përfshirë ligjet e punës dhe


rregullimet e biznesit dhe ato mjedisore). Policia dhe gjykatat, mbrojtja e minoriteteve, dogana, mbikëqyrja bankare dhe procesi i privatizimit mbesin përgjegjësi e Misionit të Përkohshëm të Administratës së Kombeve të Bashkuara (UNMIK). Kapaciteti i IPVQ-ve për të marrë të gjitha përgjegjësitë e reja mbetet sfidë kryesore. 6. Në afat të gjatë, Kosova shikon të thelloj integrimin e vet në BE. Mekanizmi kryesor për integrim më të afërt me Bashkimin Evropian (BE) për Ballkanin Perëndimor është Procesi i Stabilizim Asocijimit (PSA). Megjithatë, duke marrë parasysh statusin e pazgjidhur të Kosovës, Komisioni Evropian ka themeluar një rrugë të veçantë për Kosovën – Mekanizmin Përcjellës të PSA-së (MPS). KE-ja gjithashtu ka publikuar raportin vjetor të progresit për Kosovën, dhe ka paraqitur një Partneritet të azhuruar Evropian për Sërbin dhe Malin e Zi (SMZ), duke përfshirë Kosovën. Kjo ngrit nevojën e hartimit të planit me qëllim të përafrimit me standardet dhe kriteret siç janë përcaktuar në Këshillin e Kopenhagës në vitin 1993 (shih Shtojcën 3). B. Mjedisi ekonomik 7. Menjëherë pas konfliktit më 1999, ekonomia e Kosovës bëri një kërcim të shpejtë përderisa inflacioni u stabilizua. Gjatë viteve 1990, ekonomia e Kosovës ka shënuar rënie të konsiderueshme, së pari për shkak të mosinvestimeve masive dhe neglizhencës; dhe së dyti për shkak të shkatërrimit të infrastrukturës dhe kapacitetit prodhues të shkaktuara nga konflikti i vitit 1999. Megjithatë, rezultati i kombinuar i përpjekjeve masive për rindërtim nga donatorët, transferet e hyra nga prezenca ndërkombëtare (kryesisht përmes UNMIK-ut dhe KFOR-it) si dhe paratë e dërguara nga diaspora, kanë rezultuar me një ngritje të shpejtë të BPV-së reale, që është rritur për 21 përqind në vitin 2001. Qasja në financa të jashtme, kombinuar me futjen e euros, ka ndihmuar në zvogëlim të inflacionit nga 12 përqind në 2001 në rreth 1 përqind në vitin 2003. 8. Suksesi fillestar ka ardhur pas një rënie të madhe të nivelit të zhvillimit në nivelet anemike që shihen edhe sot. BPV-ja reale ka shënuar rënie për 0.1 përqind dhe 0.5 përqind në vitin 2002 dhe 2003.2 Në vitin 2004, rritja e sektorit privat kombinuar me një ekspansion të madh fiskal prodhoi një kërcim të zhvillimit, me rritje të BPV-së reale për rreth 2 përqind. Deri në vitin 2005, rritja ka stagnuar përsëri duke shënuar rënie të BPV-së për 1.5%. Paralelisht, niveli i çmimeve është stabilizuar mjaft shumë, bile me rënie të çmimeve të konsumatorëve për 1.1 % vit pas viti të regjistruara nga Enti Statistikor i Kosovës në Qershor të vitit 2005. 9. Realizimi i ngadalshëm ekonomik dhe presionet e deflacionit janë rezultat i tre faktorëve kryesor. Së pari, dhe ndoshta më e rëndësishmja, të hyrat zyrtare kanë shënuar rënie nga nivelet e jashtëzakonshme fillestare. Nga viti 2000, kur donatorët

2 Të dhënat e llogarive kombëtare janë vetëm vlerësime dhe kanë qenë temë e revizioneve bazuar në të dhënat fillestare dhe ndryshimet metodologjike. Rishikimet më të fundit i trajtojnë aktivitetet e UNMIK-ut si vendore para se ndërkombëtare, duke quar në nivele më të larta të BPV-së dhe shkallë më të ulëta të zhvillimit pasi që prezenca e UNMIK-ut në Kosovë ka rënë.


kishin zotuar më shumë se 1 miliardë euro, shpenzimet vjetore të donatorëve kanë rënë për rreth 73%. Burimet e granteve kanë rënë për 40% në mes të viteve 2003 dhe 2004. Rënia e të hyrave gjithashtu ka ndikuar që kushtet monetare të jenë të shtrënguara. 10. Së dyti, zhvillimi është penguar nga rrugët e ngushta të infrastrukturës, në veçanti furnizimi i pasigurt me energji. Kosova vazhdon të vuaj nga reduktimet e rregullta të rrymës elektrike me shkurtime mesatare prej 4 orëve në ditë në vitin 2005, që ka shënuar rënie nga 6 orë në ditë në vitin 2002. Kompanitë e anketuara në Kosovë kanë raportuar se furnizimi i parregullt me rrymë është barriera kryesore për funksionimin e tyre, që shkakton humbje mesatare prej 5 % të shitjeve (duke përjashtuar shpenzimet e blerjes dhe funksionimit të gjeneratorëve). Korporata Energjetike e Kosovës (KEK) – kompani e integruar vertikale që përpunon minierat e linjitit, prodhimin e rrymës, transmisionin dhe shpërndarjen – është teknikisht e paaftë, varet nga të hyrat publike dhe ndihmat e donatorëve, jo vetëm për rehabilitimin e mjeteve por edhe për nevojat e mirëmbajtjes dhe pagesën e rrymës së importuar.3 Aktualisht, KEK-u e humb rreth 21% të rrymës bruto për shkak të humbjeve teknike. Pozita financiare e KEK-ut është vështirësuar mjaft për shkak të nivelit të ulët të faturimit dhe inkasimit. Në vitin 2004, vetëm 62 përqind e rrymës sw shitur ishte faturuar, prej të cilave janë inkasuar vetwm 63 përqind. Në fund të vitit 2005, një ekip pune i përbashkët UNMIK-IPVQ duke përfshirë përfaqësimin e Politikës dhe Gjyqësisë është themeluar për të koordinuar përkrahjen e pwrpjekjeve tw faturimit dhe inkasimit të KEK-ut. Rezultatet fillestare kanë qenë pozitive.

Tabela 1. Treguesit Kryesor Ekonomik, 2002 - 2006

2002e 2003e 2004e 2005e 2006pLlogaritë Kombëtare Rritja reale e BPV-së -01. -0.5 2.0 -1.5 2.0 BPV per capita ( në Euro)¹ 1306 1292 1294 1243 1244 Investimet (%BPV) 23.7 22.9 26.3 28.2 28.9 Bruto kursimet vendore (%BPV) -7.1 -5.7 -4.2 -8.3 -5.3 Buxheti i Përgjithshëm Qevritar/² Balanci i përgjithshëm (miliona Euro) 98 47 -138 -67 -77/³ Balanci i përgjithshëm (% e BPV) 4.0 1.9 -5.4 -2.9 -3.0 Llogaritë e jashtme Balanci aktual i llogarive (%BPV)/4 -32.8 -26.6 -26.3 -31.5 -29.2 Ndihma e jashtme (miliona Euro) 887 688 570 553 546 Paratë e dërguara nga punët. (mil€) 341 341 341 345 347 Cmimet

3 KEK-u është ndërmarrje publike që është nën kompetencat e rezervuara të UNMIK-ut dhe menaxhohet përmes Agjencisë Kosovare të Mirëbesimit.


Inflacioni CPI 3.6 1.2 -1.5 -2.1 -1.8 Shënime: të dhënat e vitit 2002 – 2004 janë vlerësime, ndërsa për 2005-2006 projeksione. Bilanci aktual i llogarisë është para grantit

Burimi: Vlerësimet e personelit të FMN dhe Bankës Botërore

11. E treta, agjenda e pakompletuar e reformave dhe paqartësia e shoqëruar nga statusi politik kanë penguar reagimin e furnizimit. Reformat e deritanishme kanë bërë mjaft përmirësime përfshirë regjimin liberal të tregut, rregullim të thjeshtë të tregut të punës dhe sektori bankar i privatizuar gjerësisht. Megjithatë, disa reforma të rëndësishme kanë mbetur prapa. Një brengë kryesore për biznese është dobësia institucionale, që vjen nga paparashikueshmëria rregullative dhe të drejtat pronësore të dobëta4. Drejtorati për Banim dhe Strehim (DBS) ka konfirmuar afërsisht të gjitha ankesat rezidente, por nuk ka pasur mandat mbi pronën komerciale dhe bujqësore, ku mbeten të pazgjidhura më shumë se 10.000 raste. Mosregjistrimi i banesave ka vështirësuar shumë zhvillimin e aktiviteteve hipotekore dhe më gjerësisht në sektorin financiar.5 Në të njëjtën kohë, Investimet e Huaja Direkte (IHD) kanë qenë në nivel shumë të ulët.6 Vonesat në privatizim, statusi i pazgjidhur politik dhe infrastruktura e varfër paraqesin barriera për investitorët e huaj, edhe pse procesi i privatizimit është përmirësuar në mënyrë të konsiderueshme që nga korriku i vitit 2004, me valën e dymbëdhjetë të privatizimit të lansuar kohën e fundit. Deri më tani procesi ka prodhuar rreth 150 milion € 7 të të ardhurave. 12. Paralelisht, Kosova ka arritur suksese të hershme në politikën fiskale. Menjëherë pas konfliktit shpenzimet publike të Kosovës janë financuar kryesisht nga donatorët. Megjithatë, reformat e suksesshme të politikës dhe administratës tatimore krijuan shpejt të hyra të konsiderueshme vendore që shënuan një rritje të pesëfishtë nga viti 2000 në 2004. Kjo i ka mundësuar Kosovës, që të shënojë rritje në shpenzimet buxhetore, edhe përkundër rënies së fondeve nga donatorët. Deri në vitin 2003, parashikimet e kujdesshme të të hyrave me një kapacitet të ulët të institucioneve të reja të sektorit publik për shpenzime (posaçërisht rreth shpenzimeve kapitale) kanë shkaktuar suficite fiskale. Si rezultat, qeveria krijoi bilanc të konsiderueshëm të mjeteve që ka arritur 306 milion €uro në fund të vitit 2003. 13. Megjithatë, keqësimi i shpejtë i rezultateve fiskale në vitin 2004 krijoi burime të reja të paqartësive dhe rreziqeve. Derisa të hyrat u stabilizuan gjerësisht, shpenzimet vazhdonin të rriteshin. Në veçanti, janë shënuar rritje të mëdha në shpenzime kapitale të cilat pothuajse janë dyfishuar si përqindje e BPV-së në mes të viteve 2003 dhe 2004, dhe në shpenzimet për paga dhe pagesa që shënuan rritje prej gati 20% nga viti 2003 në 2004. Rezultati ishte një deficit masiv fiskal prej gati 5.4 përqind të BPV-së. Edhe pse veprimet korrektuese të bëra në vitin 2005 kanë sjellë përmirësime (deficiti i Buxhetit të 4 Kjo vjen për shkak të mjedisit ligjor në zhvillim, me bartjen e kompetencave nga UNMIK-u te IPVQ-të dhe komunat. 5 Edhe pse janë bërë përmirësime të konsiderueshme në kornizën ligjore dhe infrastrukturën institucionale për rivendosjen e të drejtave pronësore, puna në terren ka qenë e kufizuar për shkak të çështjeve teknike, kryesisht në lidhje me pronat komerciale dhe bujqësore. 6 Një vlerësim (RIINVEST) paraqet IHD-në në mes të viteve 1999 dhe 2002 në më pak se 30 milion €. 7 Mjetet derdhen në një llogari të ngrirë për të zgjidhur çështjet për ndërmarrjet shoqërore dhe nuk mund të shfrytëzohen si burim i menjëhershëm për financim.


Konsoliduar të Kosovës BKK-së në vitin 2005 është ulur në 67 milion €uro, ose 2.9% të BPV-së), deficiti i tillë vazhdon të zbraz rezervat e qeverisë, që kanë rënë në rreth 105 milion €uro në fund të vitit 2005. 14. Viteve të fundit, Kosova ka pasur mosbalancim të jashtëm të madh, përderisa ndihma e donatorëve ka shënuar rënie. Edhe pse eksporti ka shënuar rritje të shpejtë deri në 56.5 milion € në vitin 2004, ai prap përbën një përqindje të vogël të BPV-së. Në vitin 2004, deficiti tregtar i regjistruar ishte masiv, 41 përqind të BPV-së. Ky deficit kryesiht është financuar nga donatorët dhe paratë e dërguara. Ndihmat nga donatorët kanë rënë nga 37 përqind të BPV-së në vitin 2002 në 23 përqind të BPV-së në vitin 2004. Paratë e dërguara janë vlerësuar në rreth 15 përqind të BPV-së, që paraqet një prej niveleve më të lartë të botë. Me zvogëlimin e ndikimit të komunitetit ndërkombëtar në ekonomi, ashtu edhe importit dhe eksportit (ose shitjet vendore komunitetit të huaj), do të krijohet një ndikim minimal në fondet e përgjithshme të nevojshme, por duke nxitur trendet e deflacionit. C. Mjedisi socio-ekonomik 15. Varfëria ka shtrirje të gjerë por është relativisht e cekët. BPV për kokë banori për vitin 2004 në Kosovë ishte 1.292€, që është një prej më të ulëtave në Evropën Qendrore dhe Jug-Lindore. Vlerësimi i Bankës Botërore për Varfërinë në vitin 2005 konkludoi se 37 % të popullatës janë “të varfër”, dhe jetojnë me më pak se 1.42€ në ditë. Pesëmbëdhjetë (15) përqind janë nën linjën e varfërisë ekstreme me 0.93€ euro në ditë. Megjithatë, madhësia e zbrazëtirës së varfërisë (11.4 përqind) dhe indeksi i varfërisë (4.9 përqind) tregon se pavarësia është relativisht e cekët. 16. Profili i varfërisë sugjeron se një strategji e bazuar në ngritjen e të ardhurave mesatare, kombinuar me një program të ndihmës sociale të përqendruar në varfëri ekstreme, do të ishte strategjia më e përshtatshme për reduktimin e varfërisë. Fëmijët, të moshuarit, kryefamiljaret, personat me aftësi të kufizuara, të papunësuarit, punonjësit në punë të pasigurta, banorët e qyteteve sekondare dhe minoritetet etnike joserbe (siç janë Romët dhe Myslimanët Sllav) janë më së shumti të rrezikuar nga varfëria në të ardhura. Papunësia është shkaktar me rëndësi për varfërinë në të ardhura, pasi që puna është i vetmi mjet i vlefshëm për të varfrit. Gati 40 përqind të forcës punuese të Kosovës është e papunë, ndërsa papunësia është edhe më e lartë te femrat dhe njerëzit nën moshën 24 vjeçare (të rinjtë përbëjnë më shumë se gjysmën e popullsisë së Kosovës)8. Një pjesë e konsiderueshme e rivendosjes së ekonomisë së Kosovës është bërë në bazë të punësimit në sektorin privat joformal, posaçërisht në sektorin e shërbimeve.

8 Sipas statistikave zyrtare rreth 50 përqind e fuqisë punëtore të Kosovës është e papunësuar, ndërsa Organizata Ndërkombëtare e Punës e ka llogaritur në 45 përqind. Megjithatë, ekziston një shtrirje e gjerë e ekonomisë joformale dhe punësimi në bujqësi është sezonal. Nëse merren këta dy faktor parasysh, vlerësimet e Bankës Botërore arrijnë në 38 përqind të papunësisë që është prapë e lartë (Studimi i Tregut të Punës i Bankës Botërore (2003), Politikat drejt Zhvillimit dhe Rritjes të FMN-së (2005)).


17. Siguria dhe fuqizimi i tërë qytetarëve, përfshirë minoritetet, është sfidë kryesore për Kosovën. Ka pasur zhvillime pozitive në fuqizimin e qytetarëve siç është vendosja e kornizës ligjore për promovimin e demokracisë dhe sundimit të ligjit. Megjithatë, konsultimet me qytetarë në shumë vendime që kanë ndikim në jetërat e tyre mbetet e pazhvilluar, përfshirë çështjet e zhvendosjes. Fuqizimi është në veçanti problematik për të gjitha minoritetet Ashkalitë, Boshnjakët dhe Goranët, e posaqërisht Romët. Ka shumë pak integrim në mes të komuniteteve Kosovare Shqiptare dhe atij Komunitetit Serb. 18. Rezultatet e arsimimit dhe shëndetësisë janë të dobëta, por ka shenja përmirësimi. Gjysma e popullatës së rritur e ka kryer arsimin fillor ndërsa 6 pwrqind janë analfabet. Megjithatë, shkalla e regjistrimit në shkollat fillore kanw qenw 95.4 pwrqind në vitin 2003, dhe analfabetizmi tek fëmijët dhe rinia është më pak se 0.5 pwrqind. Cilësia e arsimit mbetet një brengë, me hapësirë dhe klasa të pamjaftueshme dhe një numër të madh të arsimtarëve të pakualifikuar. Analizat e situatave pas-konfliktit propozojnë që arsimi është një element thelbësor në parandalimin e konflikteve të ardhshme dhe në lehtësimin e rindërtimit social dhe ekonomik. Shkallët e vdekshmërisë së foshnjave janë më të lartat në rajon dhe të ushqyerit joadekuat është një problem. Tuberkulozi dhe paaftësia janë çështje madhore. Ekziston një rrezik për përhapje të shpejt të HIV/AIDS në një popullatë shumë të re që ka një nivel të ulët të njohurive për praktikat e seksit të sigurt. Gjithashtu, rreziqet e paraqitura pas përhapjes në kohën e fundit të Avia Influenza (AI) në rajon nuk duhet të nënvlerësohen. 19. Ndotja e ambientit dhe kontaminimi paraqesin rrezik serioz për shëndetin publik. Lokacionet më të ndjeshme mjedisore janë në sektorët e minierave dhe të prodhimit të energjisë. Kontaminimi i dheut dhe artikujve ushqimor nga metalet e rënda është i lartë. Kontaminimi me plumb paraqet një problem serioz, posaçërisht në Kosovën Veriore, një “pikë e nxehtë” e ambientit, ku sasia e plumbit është 15 herë më e lartë se mesatarja e BE-së. Ndotja e ajrit, në veçanti nga pluhuri i krijuar nga termocentralet e vjetra është problem. Ujërat e zeza nga operacionet e minierave dhe të energjisë janë shumë të ndotura me ndotës të dëmshëm për njeriun dhe ekosistemin. Veç kësaj, mbeturinat e hirit marrin rreth 150 hektar tokë bujqësore. Ekspozimi i lartë ndaj rreziqeve shëndetësore vjen për shkak të dy faktorëve kryesor: (i) praktikat e tejkaluara për punimet në miniera dhe infrastruktura industriale që ka injoruar ndikimet në mjedis; dhe (ii) sistemet e dobëta për menaxhimin e mjedisit. D. Çështjet e qeverisjes 20. Korrupsioni vazhdon të jetë brengë në Kosovë. Vlerësimi i Standardeve nga KB-të ka identifikuar korrupsionin si një “fenomen me shtrirje të gjerë ku përpjekjet për vlerësimin e shtrirjes nga policia ndërkombëtare, prokurorët, dhe zyrtarët e inteligjencës kanë qenë të pasuksesshme për shkak të solidaritetit klanor, kodeve të heshtjes, problemeve gjuhësore dhe institucioneve vendore me mungesë të përvojës në zbatimin e ligjit”. Një studim i Bankës Botërore për ndërmarrjet në Kosovë ka rezultuar se 35 përqind e firmave të anketuara e konsiderojnë korrupsionin si brengë serioze për


zhvillimin e biznesit. Në Anketën për Klientët të vitit 2006, efektiviteti i qeverisë, qeverisja dhe kontrollimi i korrupsionit janë identifikuar si prioritetet kryesore për zhvillim në Kosovë. 21. Kosova ka bërë progres inicial në luftimin e korrupsionit. Me përkrahjen e donatorëve, IPVQ-të kanë hartuar strategjinë kundër korrupsionit. Ligji për Zhdukjen e Korrupsionit është miratuar në maj të vitit 2005. Ligji parasheh disa masa kundër korrupsionit përfshirë krijimin e Agjencisë së Pavarur kundër Korrupsionit, të ngarkuar me zbatimin e disa pjesëve të ligjit. Ligji i miratuar kohëve të fundit për Qasje në Dokumente Zyrtare është një kontribut tjetër i rëndësishëm për vendosjen e transparencës dhe përgjegjësisë në Kosovë. Megjithatë, Agjencia kundër Korrupsionit ende nuk është funksionale dhe autoritetet ballafaqohen me sfida të mëdha për mbajtjen e zotimit të tyre në luftimin e korrupsionit dhe zbatimin e legjislacionit të lartpërmendur. 22. Reformat e bëra në menaxhimin e shpenzimeve publike vendosin themelet për përmirësim të transparencës, por ende mbetet shumë për tu bërë. Korniza ligjore për menaxhimin e financave publike pasqyron praktikat e mira ndërkombëtare, por tani është duke u shqyrtuar për t’ju përshtatur më mirë realitetit në administratën e Kosovës. Zyra e Revizorit të Përgjithshëm u themelua në vitin 2003 dhe ka punësuar dhe trajnuar revizor, por ende ka nevojë për punë për të siguruar që këto revizione të bëhen me kohë dhe publike. Duke marrë parasysh kapacitetin e kufizuar, Gjykata Holandeze e Revizionit është kontraktuar për të bërë revizionin e llogarive të qeverisë. Procedurat e prokurimit janë përmirësuar, por hapa të konsiderueshëm duhet të ndërmerren. Kjo përfshin vendosjen e tenderit të hapur si procedurën kryesore për dhënien e kontratave publike dhe vendosjen e kontrollit mbi procedurat tjera më pak konkurruese. Ligji i amendamentuar për prokurim publik është pregatitur dhe është në rishikim. 23. Pozitivisht, mediat dhe shoqëria civile janë vazhdimisht e më aktive në nxitjen e përgjegjësisë. Mediat nuk kontrollohen nga Shteti dhe kanë bërë përmirësime të konsiderueshme drejt gazetarisë gjithëpërfshirëse dhe përgjegjëse. Ligji mbi Komisionin e Pavarur për Media është promulguar dhe emërimi i një Këshilli për Komision është në proces. Me qindra OJQ operojnë në tërë Kosovën, shumica me ndihmën e organizatave ndërkombëtare. OJQ-të janë të lidhura ngusht me komunat, marrin pjesë në takimet e asambleve, shqyrtojnë dokumentet zyrtare dhe sigurojnë që informatat të publikohen dhe që shqetësimet të theksohen.

III. SFIDAT KRYESORE ZHVILLIMORE TË KOSOVËS

24. Tejkalimi i sfidave ekonomike dhe sociale të përshkruara më lartë – rënia e burimeve nga donatorët, zhvillimi i ulët ekonomik, pozicioni fiskal i brishtë, shtrirja e varfërisë, ndotja e mjedisit dhe kontaminimi dhe problemet pwrhapwse në qeverisje – janë vendimtare për zhvillimin e Kosovës. Ekziston një nevojë e qartë për zhvillimin e burimeve të reja të zhvillimit ekonomik pwr Kosovwn dhe për të siguruar stabilitetin makroekonomik, në veçanti qëndrueshmërinw fiskale dhe tw jashtme.


25. Kapaciteti institucional brenda IPVQ-ve është i kufizuar dhe do të paraqes një kufizim në reformën politike dhe implementimin e projektit. Me transferimin e përgjegjësive shtesë nga UNMIK-u, kapaciteti mund të tendoset edhe më tej dhe mund të ketë rrezik për shkarje të politikës. Banka përkrah iniciativat e zhvillimit të kapaciteteve në ministritë kryesore si në SHPS-në aktuale ashtu edhe në projektet e vazhdueshme, por përkrahja e koordinuar dhe e përqëndruar nga agjencitë tjera të donatorëve do të vazhdoj të jetë e nevojshme. A. Krijimi i burimeve të reja për zhvillim 26. Rivendosja ekonomike e Kosovës pas konfliktit është bërë kryesisht nga të hyrat e mëdha të donatorëve. Me rëniën e të hyrave të tilla, ka nevojë vitale të vendosen themele më të qëndrueshme për zhvillim. Kosova ka depozite të tepërta të mineraleve, shpenzime të ulëta të transportit për tregjet e Evropës Perëndimore dhe tokë pjellore. Këto përparësi krahasuese kanë shtyrë Bankën Botërore që të identifikojë sektorët e energjisë, minierave dhe bujqësisë si shtylla potenciale të zhvillimit të Kosovës.9 27. Ndërhyrja në potencialin energjetik të Kosovës është vendimtare për zhvillimin afat-gjatë. Sfida për qeverinë do të jetë të siguroj që kjo bëhet n ë një mënyrë të pranueshme transparente, mjedisore dhe sociale. Kosova ka potenciale të konsiderueshme por i mungon kapaciteti institucional për të tërhequr dhe mbajtur investitor të kualifikuar dhe strategjik për zhvillimin e rezervave të tepërta të linjitit të cilësisë së lartë dhe prodhimit të energjisë. Autoritetet e Kosovës janë të gatshëm për zhvillimin e këtij potenciali.10 Një shqyrtim rajonal i sektorit të energjisë ka konkluduar se zhvillimi i minierave të linjitit në Kosovë për prodhimin dhe shitjen e energjisë në tregun rajonal do të ishte një prej zgjidhjeve më të lira për të mbuluar zbrazëtinë në kapacitetin prodhues të Evropës Jug-Lindore.11 Veç kësaj, shqetësimet rreth sigurisë së energjisë është duke rritur dëshirën për diversifikimin e furnizimit me energji në tërë Evropën, duke e rritur rëndësinë e burimeve të linjitit. Përderisa projekti i energjisë nga linjiti mund të konsiderohet i diskutueshëm në disa drejtime, me zhvillimin e sektorit të energjisë dhe furnizimin e tregut rajonal, Kosova ka potencial të ketë: (i) burim afat-gjatë të qëndrueshëm të të hyrave për të paguar programet prioritare të zhvillimit dhe shërbimet sociale aq të nevojshme për popullatën e Kosovës; dhe (ii) mundësinë që të lulëzoj marrëdhëniet tregtare me Evropën Juglindore dhe lehtësoj integrimin më të afërt me pjesën tjetër të Evropës. Për më tepër, duke marrë parasysh kufizimet e energjisë në Kosovë dhe në rajon, është e pashmangshme që rezervat e pasura dhe me çmim të ulët të linjitit duhet të zhvillohen për prodhim të energjisë. 9 Memorandumi Ekonomik i Kosovës, 2004. MEK siguron një diskutim me të detajizuar të sfidave zhvillimore të Kosovës. 10 IPVQ-të konsiderojnë se “prosperiteti i Kosovës, standardi i jetesës dhe cilësia e jetës do të varen shumë se si ajo i shfrytëzon, transformon, ndan dhe konsumon burimet e veta të energjisë” (“Strategjia për Energji e Kosovës, 2006-2015”, Ministria për Energji dhe Miniera, IPVQ). 11 “Studimi për Gjenerimin e Investimeve për Evropën Jug-Lindore”, Komisioni Evropian dhe Banka Botërore, 2005.


28. Zhvillimi i potencialit të linjitit të Kosovës do ti mundësonte sektorit të energjisë ti përmbush kërkesat vendore – duke u bërë një makinë e zhvillimit në vend të frenimit të zhvillimit të Kosovës. Potenciali aktual i prodhimit në Kosovë prej rreth 800 MË është i pamjaftueshëm për të përmbushur kërkesat e brendshme. Zhvillimi i linjitit të Kosovës dhe prodhimi i energjisë do të rrotullonte pozitën e saj si importues i energjisë (importi i energjisë aktualisht kushton më tepër se 30 milion euro në vit). Përveç pagesës për shërbim, një stabilitet dhe parashikueshmëri i furnizimit me energji ka potencialin të prodhojë efekt të shumëfishtë rreth investimeve dhe perspektivës së vendeve të punës. Për më tepër, do të ngrit standardin jetësor të popullsisë, që aktualisht është i penguar nga reduktimet. 29. Përveç linjtit, Kosova ka depozite tjera të rëndësishme minerale. Kosova ka burime të tepërta të plumbit dhe zinkut, nikelit, magnezit dhe gurëve të thyer, dhe shpenzime relativisht të ulëta të transportit për tregjet e Evropës Perëndimore. Njwherw njw industri kryesore, minierat dhe operacionet përpunuese kryesisht nuk funksionojnë aktualisht për shkak të një dekade të mirëmbajtjes dhe menaxhimit të dobët, dëmtimet e lidhura me konflikt, dhe trashëgimitë sociale dhe mjedisore. Siç është parë edhe nga perspektiva e përmirësuar e sektorit të ferronikelit, zhvillimi i sektorit të minierave tjera e jo të linjitit varet nga suksesi i procesit të privatizimit. Injeksionet kryesore kapitale dhe përmirësimet teknike në këto miniera krahas furnizimit të sigurt me rrymë janë të nevojshme për rifillimin e operacioneve. 30. Sektori i bujqësisë, gjithashtu, paraqet një burim potencial të zhvillimit në Kosovë dhe është duke u përkrahur nga donatorët ndërkombëtar. Toka pjellore e Kosovës dhe klima e butë janë të favorshme për prodhimin bujqësor. Bujqësia përbën rreth 25% të BPV-së së Kosovës, pastaj rreth 11% të eksportit të përgjithshëm dhe punëson mbi gjysmën e popullatës punuese rurale (edhe pse numri i të punësuarve në bujqësi është në rënie). Sektori ka pasur stagnime gjatë viteve 1990, kur një pjesë e madhe e blegtorisë dhe makinerisë janë shkatërruar, duke rezultuar me një mbwshtetje të lartë nw importet bujqësore dhe ushqimore. Pavarësisht nga revitalizimi i pjesshëm, produktiviteti dhe të ardhurat mbeten të ulëta për shkak të madhësisë së vogwl tw fermave, kapitalit të kufizuar, mungesws sw ekspertizës teknike dhe shfrytëzimit tw dobët tw inputeve. Veç kësaj, pasiguria që vjen nga kontestet rreth të drejtave pronësore të tokave bujqësore bën që investimet dhe rezultatet të jenë të kufizuara. Duke marrë parasysh pjesët e vogla të tokave, përparësitë relative të Kosovës mund të jenë në fruta, perime, mish, prodhime të qumështit dhe shpezëtari. Gjatë viteve të fundit, ka pasur edhe rritje të sektorit privat të agro-përpunimit.12 Ndihma ndërkombëtare, përfshirë nga Komisioni Evropian, SHBA-të, qeveritë Gjermane, Daneze dhe Zvicerane, është duke ndihmuar në forcimin e pjesëve të sektorit bujqësor dhe rritjet e potencialit të vet. Projekti Përkrahës i IDA-së për Ndihmë Teknike Mjedisit të Biznesit prej 7 milion $ është duke ndihmuar në përmirësimin e të drejtave pronësore dhe regjistrimin e kadastrave, dhe thjeshtësimin e kërkesave për licensim për bizneset përmes vendosjes së pikave kontaktuese. 12 Në veçanti në lëngjet e frutave, shpezëtari, mullinjë, furra, thertore dhe ferma të vogla bulmeti.


B. Përmirësimi i Cilësisë së Zhvillimit 31. Zhvillimi i sektorit të energjisë duhet të bëhet në mënyrë të qëndrueshme sociale dhe mjedisore. Ka nevojë për veprime në tri fronte. Së pari, masat zbutëse mjedisore duhet të ndërmerren për zvogëlimin e ndotjes nga termocentralet ekzistuese dhe promovimi i një teknologjie të re miqësore ndaj mjedisit. Kjo do të jetë posaqërisht e rëndësishme për të zbutur ndikimet e depove të hirit të thëngjillit, termocentraleve të trajtimit të ujit dhe rrezatimeve në KEK. Së dyti, investimet e ardhme në sektorin e minierave dhe prodhimit të energjisë duhet të shfrytëzojnë teknologjitë efikase dhe miqësore ndaj mjedisit për të përmirësuar cilësinë e mjedisit në Kosovë dhe për të përfituar nga kreditë e reduktimit të rrezatimit. Së treti, përvojat e kaluara të zhvendosjes13 kanë demonstruar që suksesi është i mundshëm në bazë të një kornize adekuate sociale të miratuar para ndërmarrjes së zhvendosjes. IPVQ-të po ndërmarrin hapa për vendosjen e strukturave institucionale dhe rregulloreve për të siguruar se çdo zhvendosje tjetër të bëhet në mënyrë të drejtë, të barabartë dhe transparente. Ekziston nevoja për të siguruar që kornizat për trajtimin e çështjeve të ndërlidhura me ndotjen e mjedisit dhe zhvendosjen të jenë në përputhje me praktikat më të mira ndërkombëtare. 32. Të hyrat publike duhet të menaxhohen në bazë të një kornize transparente, përgjegjëse në aspektin fiskal dhe të barabartë në aspektin social. Sektori i energjisë zakonisht kërkon investime të mëdha. Prandaj, kur të zgjidhet investitori, ekziston nevojë e qartë për procedura prokurimi transparente dhe konkurruese, në bazë të praktikave më të mira ndërkombëtare. Pasi që zhvillimi i suksesshëm i sektorit të energjisë do të krijonte të hyra të konsiderueshme për qeverinë, vjen në shprehje nevoja e forcimit të mëtutjeshëm të menaxhimit të financave publike. Principet udhëzuese të siguruara nga Reagimi Menaxhues i Grupit të Bankës Botërore për Shqyrtimin e Industrive Ekstraktuese14 do të udhëheqin pregatitjen e projekteve të propozuara.. Në veçanti, ka nevojë për një sistem të drejtë dhe transparent të burimit të qirave që i paguhen qeverisë, raportimit publik që këto të këtyre pagesave si nga prodhuesit edhe nga qeveria, dhe sigurimit që gjeneratat e ardhme të ndajnë përfitimet e nxjerrjes së burimeve natyrore. Autoritetet e Kosovës duhet të lidhin Strategjinë zhvillimore të Kosovës me Kornizën Afat-Mesme të Shpenzimeve (KAMSH) dhe të tregojnë se si nga burimet shtesë të krijuara nga strategjitë e përqendruara në sektorin e energjisë do të përfitojnë të varfërit dhe komunitetet me ndikim lokal. Për rritjen e transparencës, DFID-i ka mobilizuar fonde për një vlerësim fillestar të aplikimit të Iniciativës së Transparencës së Industrive Ekstraktive dhe Banka Botërore është duke siguruar përkrahje teknike.

13 Përfshirë zhvendosjet emergjente të fshatarëve të Hades, të cilwt ishin brenda zonës së sigurisë të minierave të KEK-ut. 14 Sipas përgjegjes, GBB-ja përkrah projektet e thëngjillit që mund të sigurojnë se praktikat më të mira mjedisore dhe sociale aplikohen. Për më tepër përkrahja e GBB-së për reformat politike dhe investimet në sektorin e ri privat dhe publik që aplikojnë praktikat më të mira mund të kenë një efekt rë rëndësishëm demonstrues në ndihmën e ngritjes së standardeve të sigurisë, shëndetësisë dhe mjedisit.


C. Mirëmbajtja e Qëndrueshmërisë së Jashtme dhe Fiskale 33. Politika e sigurtw fiskale për të siguruar stabilitetin makroekonomik është kritike për perspektivën e Kosovës. Ky proces do të lehtësohet nga përmirësimet e mëtutjeshme në menaxhimin e financave publike duke siguruar ndarjen e burimeve të duhura për prioritetet kryesore për reduktimin e varfërisë. 34. Lëkundja e papritur e politikës fiskale në vitin 2004, që rriti deficitet buxhetore në nivele të paqëndrueshme, duhet të ndryshohet përmes veprimeve të përbashkëta gjatë viteve të ardhshme. Pas rritjes fillestare, të hyrat tatimore të brendshme tani janë stabilizuar dhe nuk ka mundësi të madhe të rritjes në planin afat-mesëm. Huat e jashtme mbesin të pashpresë derisa të zgjidhet statusi dhe të vendoset besueshmëria e qeverisë për kredi. Me përjashtim të disa transfereve të dividentëve nga ndërmarrjet publike komerciale të qëndrueshme dhe grantet përkrahëse modeste të bazuara në politika, rezervat qeveritare mund të mbulojnë deficitin financiar vetëm planin afat-shkurtë. Me zvogëlimin e këtyre rezervave dhe me nevojën e një pjese minimale për nevojat afat-shkurta të likuiditetit, autoritetet duhet të thellojnë dhe mbështesin reduktimin e deficiteve fiskale të vitit 2005 dhe të propozuara për 2006. Alternativa do të ishte mbledhja graduale e borxheve buxhetore, me pasoja të kundërta ekonomike dhe sociale. Një politikë e tillë, e vlerësuar pozitivisht nga FMN dhe bazuar në KAMSH, do të ishte themeli i domosdoshëm për çdo përkrahje buxhetore nga Banka dhe donatorët tjerë. 35. Në të ardhmen, burimet e reja të shpenzimeve mund të rrisin nevojën për rregullime fiskale. Së pari, autoritetet do të ballafaqohen me presione përfshirë shpenzimet e shoqëruara me shpenzimet e larta kapitale, rritja e pagesave dhe presioni publik për rritjen e përfitimeve të mbrojtjes sociale. Qeveria ndoshta do të duhej të merrte përgjegjësi në ristrukturimin e ndërmarrjeve publike në humbje. Së dyti, sektori publik duhet të kontribuojë në financimin e aktiviteteve kryesore të rehabilitimit të infrastrukturës, në veçanti të sektorit të energjisë. Së treti, kalimi i përgjegjësive nga UNMIK-u te IPVQ-të do të vazhdojë duke ngritur nevojën që BKK-ja të financojë aktivitetet që janë financuar (shpesh në mënyrë indirekte) nga donatorët. Përfundimisht, zgjidhja e statusit të Kosovës mund të shtojë detyrime shpenzuese përfshirë borxhet e jashtme të shërbimit, zbatimin e Standardeve dhe decentralizimin. Këto presione shtesë nënvizojnë nevojën kritike për sigurimin e menaxhimit të fuqishëm të financave publike dhe të përpjekjeve të rritura për të frenuar shpenzimet. 36. Në afat tw shkurtë, rregullimet fiskale duhet të bëhen së pari nga racionalizimi i mëtutjeshëm dhe planifikimi më i mirë i shpenzimeve publike. Përqwndrimi duhet të jetë në kategoritë e mëdha shpenzuese si punësimi dhe paga në sektorin publik si dhe subvencionet për Ndërmarrjet Publike, kryesisht KEK-ut. Reduktimi i subvencioneve do të kërkojë veprime dhe reforma për të përmirësuar realizimin financiar të KEK-ut dhe ndalonte kërkesat e energjisë, në veçanti përmes faturimit dhe inkasimit më të mirë. Politikat e tilla gjithashtu mund të ndikojnë në reduktimin e importit të mallrave konsumuese dhe rrymës. Zbatimi i tyre do të lehtësohet

Shkresa e Përkohshme Strategjike për Kosovën

13

dhe ndikimi i tyre do të përmirësohej, përmes reformave paralele për të bërë radhitjen e prioriteteve të shpenzimeve publike (përmes KAMSH të fuqishëm që identifikon të gjitha obligimet publike financiare dhe siguron përmbushjen e tyre në planin afat-mesëm) dhe efikasitetit tw shpenzimit të tillë (përmes reformave sektorale dhe përmes përmirësimit në revizion, procedurat e prokurimit dhe transparencës në përgjithësi). 37. Në planin afat-gjatë, ka nevojë për krijimin e burimeve të reja të të hyrave fiskale. Disa mund të vijnë nga ndryshimet në politikën dhe administratën tatimore, për të mbuluar prezencën e zvogëluar ndërkombëtare në një ekonomi të bazuar në tatime indirekteTP

15PT. Kjo përfshin forcimin e mbledhjes së TVSH-së vendore dhe tatimit në pronë

për të zgjeruar bazën tatimore. Një burim më i rëndësishëm i të hyrave shtesë do të jetë nxitja e aktiviteteve ekonomike profitabile. Siç është theksuar më herët, fusha më premtuese është sektori i linjitit dhe prodhimit të energjisë. Tërheqja e investimeve private në sektorin e energjisë duhet të përgatitet me kujdes për të siguruar që një pjesë e duhur e qiradhënieve të tilla shkon te të gjithë Kosovarët përmes buxhetit. 38. Këto presione pasqyrohen në llogaritë e jashtme. Siç është theksuar më lart, edhe pse eksporti është rritur, vëllimi i tyre mbetet i ulwt. Nivelet e financimit nga donatorët, duke shpenzuar nga komuniteti ndërkombëtar në Kosovë dhe paratë e dërguara kanë gjasa më të mëdha të rënies sesa të rritjes. Prandaj, eksporti i jashtëm dhe IHD-të, përfshirë zhvillimin e sektorëve të linjitit dhe të energjisë, shtrojnë nevojën e kompensimit të rënies së hyrjes së kapitalit nga donatorët, mbylljes së deficitit tregtar, ngritjes së burimeve për obligimet e ardhme siç janë borxhet e shërbimit dhe reduktimi i nevojës për kontraktimin e borxheve të reja të jashtme. Politika e fuqishme publike do të përkrah rregullimet e jashtme duke ndihmuar në frenimin e kërkesave të brendshme.

IV. PROGRESI NGA PROGRAMET E KALUARA DHE MËSIMET E MËSUARA

A. UPërkrahja e grupit të Bankës Botërore që nga viti 1999U

39. Qysh nga përfundimi i konfliktit, përkrahja për Kosovën është konceptuar në tri Strategji të Përkohshme Përkrahëse (1999, 2002 dhe 2004). Njëzet e dy grante, me një zotim prej $95 milion janë dhënë në pesë fusha: reformat ekonomike dhe ngritja institucionale; zhvillimi i sektorit privat; arsimi, shëndetësia dhe mbrojtja sociale; sektori i energjisë dhe minierave; infrastruktura bazë dhe zhvillimi i komunitetit. Këto grante janë financuar nga: • dy alokime nga të hyrat neto nga Fondi i Trustit për Kosovën, në vlerë prej $60

milion, si dhe gati $3 milion në investimet në të hyra nga Fondi i Trustit;

TP

15PT Me më shumë se 70% të të hyrave të mbledhura në kufi në formë të taksave doganore, akcizës dhe

TVSH-së për importet, tatimi bazë është i ngushtë dhe rrezikohet nga rënia e importeve.


14

• tri grante nga fondi pas konfliktit në vlerë prej 4 milion $ për të pwrkrahur aktivitetet e rindërtimit dhe pajtimit;

• një grant i IDA-së pas konfliktit prej $15 milion gjatë një periudhe 18 mujore nga

fillimi i IDA-së me 13 Korrik të vitit 2002 deri në Dhjetor të vitit 2003; dhe • një grant i alokuar nga IDA prej $ 15 milion ($12.5 milion në burimet e IDA-sw,

plus rreth $2.5 milion në të ardhurat e interesit të fituara nga Fondi i Trustit për Kosovën që nga fundi i vitit 2001, të cilat rikthehen në IDA dhe janë vënë në dispozicion për Kosovën) gjatë periudhës Janar 2004 – Qershor 2005.

Përveç përkrahjes në politikat e rregullimit dhe investimit, Banka ka luajtur rol udhëheqës, së bashku me Komisionin Evropian, në koordinimin e donatorëve dhe ofrimin e këshillave dhe përkrahjes për politika.

B. UPortfolio aktualU

40. Strategjia e Përkohshme Përkrahëse (SPP) për janar 2004 deri në qershor 2005 ka konsoliduar punën e Bankës në Kosovë, pas aktiviteteve të shumta në fazën në rindërtimit. Programi 2004-2005 u përqendrua në tri fusha kryesore: (i) forcimi i mjedisit të biznesit; (ii) ngritja e kapaciteteve për sektorët e energjisw dhe tw minierave; dhe (iii) ndihmesa IPVQ-ve për ngritjen e kapaciteteve për forcimin e menaxhimit ekonomik dhe të shpenzimeve publike. 41. SPP i fundit ka propozuar tri projekte: (i) Ndihma Teknike për Mjedisin e Biznesit (7 milion $); (ii) Ndihma Teknike për Menaxhimin e Shpenzimeve Publike (5.5 milion $); dhe (iii) Ndihma Teknike III për Sektorin e Energjisë (2.5 milion $). Të gjitha janë miratuar dhe janë duke u zbatuar, bashkë me projektin e dytë të Fondit pwr Zhvillim të Komunitetit (4 milion $) që është në vazhdim e sipër, Projektin për Përmirësimin e Pjesëmarrjes në Arsim (4.5 milion $), Projektin për Mbrojtje Sociale (6.8 milion $) dhe një Grant tjetër për Ndihmë Teknike në Sektorin e Energjisë (2.5 milion $). Një Grant Zhvillimor Lehtësues Pas-konfliktit prej 1.9 milion $ për të përkrahur qendrat rinore dhe aktivitete të ndryshme rinore, përfshirë komponentën trajnuese për të ndihmuar të rinjtë me hapjen e bizneseve është nënshkruar kohën e fundit. Në përgjithësi, portfolio ka vazhduar punën e mirë me zhvillimin e objektivave dhe progresi në zbatim i të gjitha projekteve është vlerësuar si i kënaqshëm. Nga 18 projekte të përfunduara nga viti 1999, vetëm një – Pilot Linja për Kredi Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme i përfunduar në vitin 2004 – është vlerësuar si i pakënaqshëm. Monitorimi dhe vlerësimi është një komponentë kritike e përpjekjeve të menaxhimit të portfolios. Shqyrtimet e përfunduara kohën e fundit të prokurimit dhe përgjegjësisw financiare do të informojnë më tej përpjekjet e monitorimit dhe vlerësimit. Përveç financimit të projekteve, Banka gjithashtu ka bërë një punë të madhe analitike, përfshirë Memorandumin Ekonomik për Kosovën dhe Shqyrtimi Operacional i Përgjegjësisë Financiare të vitit 2004, dhe në vitin 2005, Vlerësimin e Varfërisë, Shqyrtimin e Prokurimit Funksional dhe Shqyrtimin Institucional dhe të Shpenzimeve Publike.


C. Përkrahja nga donatorët tjerë

42. Janë siguruar burime të konsiderueshme nga komuniteti ndërkombëtar për Kosovën. Nga qershori 1999 deri në fund të vitit 2004, donatorët kanë zotuar rreth 2.75 miliard euro dhe kanë paguar 2.14 miliard euro. Kjo është thënë në strategjinë e gjerë të prezantuar për donatorët nga KE-ja dhe Banka në nëntor të vitit 1999, që ka nënvizuar tri objektiva kryesore për rindërtimin dhe rimëkëmbjen në Kosovë: (i) zhvillimi i ekonomisë së tregut transparente dhe të hapur; (ii) rifillimi i administratës publike dhe krijimi i institucioneve të qëndrueshme, transparente dhe efektive; dhe (iii) zbutja e ndikimit të konfliktit dhe trajtimi i trashëgimisë së viteve 1990. 43. Për të pasqyruar natyrën e ndihmës pas konfliktit, aktivitetet fillestare janë koncentruar në sektorin e shwrbimeve komunale dhe rindërtimin e shtëpive. Mbi 30 qeveri dhe agjenci ndërkombëtare donatore janë përfshirë në përpjekjet për rindërtim dhe zhvillim. Donatorët më aktiv kanë qenë AER-i (€795.8 milion të shpenzuara nga qershori 1999 deri në fund të vitit 2004), SHBA-të (me 275.4 milion euro), Gjermania (147.1 milion euro) dhe Japonia (140.2 milion euro). Danimarka, Zvicra, Suedia, Britania e Madhe, Kanada dhe Holanda, gjithashtu, kanë pasur prezencë të madhe. Rreth 1.25 miliard euro janë zotuar për investime kapitale nga donatorët nga qershori 1999 deri në fund të vitit 2004. Mbi 50.000 shtëpi janë rindërtuar ose rehabilituar duke ofruar strehim për rreth 300.000 njerëz. Prodhimtaria bujqësore është rritur pas konfliktit ashtu që gruri, mishi dhe prodhimet e qumështit arrijnë gradualisht nivelet para konfliktit. Mbi 1.400 km rrugë janë rehabilituar. Veç kësaj, ndërtimi i klinikave shëndetësore dhe shërbimeve arsimore nëpër tërë Kosovën ka ndihmuar në vendosjen e infrastrukturës bazë për shërbimet shëndetësore dhe arsimore. Mbi 700 milion euro janë dhënë për sektorët e energjisë dhe mihjes së linjitit nga donatorët dhe qeveria e Kosovës që nga viti 1999 (shih Kutinë 1). 44. Në vitet e kaluara donatorët janë përqendruar gjithnjë e më tepër në ngritjen e institucioneve. Ndihma teknike vlerësohet rreth €742 milion ose 29 përqind të zotimeve të donatorëve nga Qershori 1999 deri në fund të vitit 2003 (ose 525 milion € ose 25 përqind të donacioneve për të njëjtën periodë). Megjithatë, deri në vitin 2004, ndihma teknike llogaritej rreth 71 përqind të të gjitha zotimeve të donatorëve (ose 46 përqind të donacioneve të përgjithshme në vitin 2004). Ky ndryshim pasqyron transferin e vazhdueshëm të përgjegjësive nga UNMIK-u në IPVQ dhe theksin e vënë në Standardet për Kosovën në forcimin e institucioneve vendore, përmirësimin e kapacitetit të politikave ekonomike të institucioneve të Kosovës dhe forcimin e zhvillimit të programit për investime publike dhe menaxhim të buxhetit. Ilustrimi 1. Shpenzimet e donatorëve për 1999 – 2004 në bazë të sektorëve


Tjera

Mirëqenia sociale 13% 3% Shërbimet Publike

26%Bujqësia4%

Qeverisja demokratike

Dhe shoqëria civile

5% Shërbimet polic ore

Dhe dre tësia j5%

BanimiTransporti dhe 16%infrastru

Arsimit dhe

ktura6%

shëndetsia Ekonomia,

9% Papunësia, Tregtia dheindustria

13%

45. Duke marrë parasysh statusin jo-anëtar të Kosovës, Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) nuk ka një program zyrtar në Kosovë. Me kërkesën e UNMIK-ut, dhe më vonë IPVQ-ve, FMN-ja ka ndihmuar në ndërtimin e institucioneve dhe në formulimin dhe implementimin e politikës ekonomike në Kosovë. Kjo punë është koordinuar në mënyrë të afërt me Bankën Botërore dhe donatorët tjerë multilateral dhe bilateral. Veç ndihmës teknike të siguruar nga Departamenti i çështjeve Fiskale të FMN-së, Departamenti i Sistemeve Monetare dhe Fiskale dhe Departamenti i Statistikave, Departamenti Evropian ka siguruar këshilla politike makroekonomike në baza të vazhdueshme. Në Tetor të vitit 2005 UNMIK-u dhe IPVQ-të kanë arritur një marrëveshje me FMN-në mbi një Memorandum të Politikave Ekonomike dhe Financiare (MPEF) që kanë të bëjnë me sektor fiskal, financiar dhe politikat strukturale. Buxheti i vitit 2006, i cili është krijuar bazuar në këtë kuptim ka përmirësuar disiplinën fiskale dhe ka reduktuar shumë rrezikun e krizës fiskale në afat të afërt. Një mision vizitoi Kosovën në mes të Shkurtit të vitit 2006 për të vlerësuar implementimin e politikës. D. Partneritetet 46. Banka ka krijuar partneritete me BE-në dhe USAID-in dhe donatorët tjerë bilateral për zbatimin e projekteve. Banka ka arritur të sistemojë 55 milion € në bashkëfinancim, duke punuar në partneritet me BE-në si dhe donatorët tjerë bilateralë si Kanada, Franca, Gjermania, Italia, Holanda, Suedia, Zvicra dhe Britania e Madhe. Në sektorin e energjisë, Banka ka krijuar dhe forcuar partneritet të fuqishëm me KE-në dhe USAID-nw në zhvillimin e një strategjie të përbashkët drejt ofrimit të ndihmës në sektor. BE-ja, Banka Botërore, FMN-ja si dhe donatorët tjerë janë në kontakt të vazhdueshëm dhe këshillat rreth politikave po koordinohen. Shtojca 4 paraqet një pasqyrë të mbulimit aktual dhe të parashikuar të donatorëve në të gjitha sektorët.


Kutia 1. Përkrahja e Donatorëve dhe Autoriteteve të Kosovës për Sektorin e Energjisë nga viti 1999

Infrastruktura e sektorit të energjisë e neglizhuar me mungesë të mirëmbajtjes është dëmtuar seriozisht gjatë konfliktit të vitit 1999 dhe nga ngjarjet natyrore (rrëshqitja e dheut dhe vetëtima në vitin 2002). Industria energjetike e Kosovës mbijetoi kryesisht nga ndihmat substanciale financiare nga komuniteti ndërkombëtar (450 milion €uro) dhe BKK-ja (250 milion €uro). Nga ana e donatorëve, AER-i ka qenë kontribuesi kryesor në këtë sektor (350 milion €uro – ose 73 % të ndihmës së donatorëve). Qeveritë amerikane dhe gjermane (KfW dhe USAID) kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë donatorët tjerë kryesor. Banka ka siguruar ndihmë teknike përmes tri granteve të ndihmës teknike (ESTAP I, II, dhe III). Shpenzimet e autoriteteve tw Kosovës dhe donatorëve janë pwrdorur për të mbuluar: (i) shpenzimet kapitale (450 milion €uro), kryesisht për rindërtimin bazë (dëmtimet e luftës) dhe masat emergjente (pas katastrofave natyrore); (ii) importi i rrymës (124 milion €uro); dhe (iii) përkrahja funksionale dhe institucionale (113 milion €uro). KEK-u, kompania energjetike, ka qenë përfituesi kryesor i kësaj ndihme financiare. Në aspektin e minierave, investimet kanë ndihmuar që të dyfishohet prodhimi në 7 milion tonelata në vitin 2004, nga 3.6 milion tonelata në vitin 1999. Në fushën e rrymës, prodhimi është rritur nga 500 GWh në 1999, në 3.800 GWh në 2004. Megjithatë, humbjet teknike dhe joteknike kanë mbetur të larta, në rreth 45 përqind, dhe inkasimi si përqindje e faturimit është vetëm 68%. Këta faktorë vazhdojnë të jenë sfidë kryesore për qëndrueshmërinë financiare të KEK-ut. Nëse nuk reduktohen humbjet, ndwrsa inkasimet tw përmirësohen, plani financiar i rimëkëmbjes së KEK-ut16 parasheh nevojën e vazhdueshme për ndihmë nga BKK-ja dhe donatorët për investime dhe funksionim. Në mungesë të këtyre masave, situata e furnizimit me rrymë mund të keqësohet në planin afat-mesëm. KEK-u do të ballafaqohet me mungesë të linjitit nga fillimi i vitit 2009 përveç nëse fillojnë investimet në ndonjë minierë të re sa më shpejt që është e mundur. AER-i është duke financuar dy studime të rëndësishme të realizueshmërisë për zhvillimin e një mihje të re në Jug-Perëndim të Sibovcit (fushë e linjitit për ndonjë kapacitet të ri prodhues të energjisë) dhe vlerësimet teknike të alternativave rehabilituese të termocentralit ekzistues (njësitë e Kosovës A), bashkë me ndihmën për riparimin e eskavatorit për minierën e re në Sibovc. AER-i, gjithashtu, është duke financuar studime mjedisore, forcime institucionale (themelimi i Sistemit të Operatorit të Transmisionit dhe përkrahja për Ministrinë e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor) dhe një studim të realizueshmërisë për rehabilitimin e precipituesit elektrostatik të një termocentrali tjetër ekzistues - Kosova B. Kfw mendon të përkrah riparimet prioritare dhe rehabilitimet e ekskavatorëve për mihje. USAID-i mendon të ndihmojë në përmirësimin shkallëve të inkasimit për KEK-un. Britania e Madhe (përmes DFID-it) është duke shqyrtuar financimin e një Iniciative Transparente për Industritë Ektraktive për të trajtuar lidhjen në mes të begative të pasurive natyrore dhe qeverisjes së dobët, korrupsionit dhe keqpërdorimit të të hyrave qeveritare.

E. Mësimet e mësuara

47. Mësimet kryesore janë mësuar nga përvoja e deritanishme e Bankës në Kosovë (përfshirë konkludimet nga Anketa e Klientit për 2006)17 dhe përvoja e saj në vendet tjera. Këto mësime përfshijnë si vijon:

16 Përgatitur nga një firmë e huaj që aktualisht menaxhon KEK-un në bazë të kontratës për realizim. 17 Sipas anketës, Banka ka zhvilluar marrëdhënie të fuqishme pune me palët kryesore me interes dhe perceptohet të ketë rol të lartë përkatës në Kosovë. Një pjesë e madhe e të anketuarve e përkrahin përfshirjen e Bankës në fushat vendimtare zhvillimore, në veçanti në zhvillimin e ekonomisë dhe sektorit privat si dhe dëshirojnë që Banka të jetë më e përfshirë në agjendën zhvillimore të Kosovës. Krijimi i bazës për zhvillim të qëndrueshëm ekonomik, forcimi i sektorit të energjisë, reduktimi i varfërisë dhe forcimi i


(i) Një përqwndrim në zhvillimin ekonomik është vendimtar për zhvillimin e suksesshëm në Kosovë. Pak më pak se gjysma e të anketuarve e klasifikojnë zhvillimin ekonomik dhe krijimin e vendeve të punës si prioritet kryesor të zhvillimit të Bankës për Kosovë. Vlerësimi i varfërisë i bërë nga Banka, ka theksuar nevojën për nxitjen e mundësive në të ardhura si një prej elementeve kryesore në reduktimin e varfërisë.

(ii) Kosova ka trashëguar praktika të dobëta mjedisore duke shfrytëzuar burimet e

veta natyrore, në veçanti në sektorin e minierave dhe energjisë. Nëse burimet e linjitit dhe sektori i energjisë do të jenë shtylla të zhvillimit të ardhshëm, atëherë masa adekuate sociale dhe mjedisore duhet të zbatohen për të siguruar përkrahjen publike dhe arritjen e përfitimeve.

(iii) Ekziston një nevojë e qartë për ngritjen e kapacitetit në mjediset pas konflikteve

për të siguruar që ndihma shfrytëzohet në mënyrë efektive. Strukturat institucionale efektive dhe funksionale duhet të vendosen dhe të forcohen. Donatorët duhet të sigurojnë që shërbimet e ofruara nga jashtë nuk zëvendësojnë transferin real dhe të qëndrueshëm të njohurive në institucionet lokale.

(iv) Edhe pse vetëm një akter i vogël në aspektin financiar, Grupi i Bankës ka

përparësi krahasuese nw mundwsinw për të ndihmuar në sjelljen e investitorëve privat në Kosovë duke angazhuar IFC-nw dhe MIGA. Përfshirja e tyre mund të sjell besim të investitorët, të informohen për kontekstin ekonomik dhe politik të Kosovës, balancin social, elementet sociale dhe mjedisore dhe ndërmarrjen e projekteve të nivelit rajonal.

(v) Me burime të kufizuara në dispozicion të IDA-së, është vështirë të shihet nëse

grantet janë aplikuar në shumë sektore. Veç kësaj, me kalimin e Bankës në fazën zhvillimore nga rindërtimi pas konfliktit, qëllimi është të jetë më përzgjedhëse në përfshirjen e vet si dhe drejt sistemimit dhe të fuqizimit tw burimeve tw veta përmes bashkëfinancimit të përbashkët ose paralel.

V. STRATEGJIA E NDIHMËS SË BANKËS BOTËRORE

48. Perspektivat ekonomike të Kosovës varen nga aftësia e saj për krijimin e burimeve të reja për zhvillim, të garantimit se zhvillimi redukton varfërinë dhe përmirëson rezultatet sociale dhe mjedisore, dhe të sigurimit të qëndrueshmërisë fiskale dhe të jashtme. Strategjia e përkohshme punon që të arrij këto rezultate duke u përqëndruar në dy lëmi: (i) zhvillimin e burimeve të reja dhe kualitetit më të lartë për

sektorit privat janë vlerësuar si fushat më kryesore në të cilat duhet të përqendrohet Banka. Edhe pse janë vlerësuar lartë ndihmat financiare të Bankës, më shumë se një e treta e të anketuarve kanë theksuar se njohuritë e Bankës kanë kontribuar më shumë.


zhvillim ekonomik; dhe (ii) sigurimit të stabilitetit makroekonomik dhe menaxhimit të shëndoshë financiar publik. Këto lëmi lejojnë vazhdimësinë e rolit të Bankës në Kosovë, të përshtatur më së miri me përparësinë konkurruese dhe plotësimin e aktivitetit të donatorëve të tjerë. Në tandem me Komisionin Evropian, Banka gjithashtu është kërkuar të siguroj këshilla analitike në një numër të aspekteve teknike për Të Dërguarin Special të KB-ve dhe ekipit të tij. Disa raporte teknike janë në pregatitje duke përfshirë një shkresë të historiatit dhe mundësive të sektorit financiar. Shërbimet këshilluese ad hoc gjithashtu mund të sigurohen sipas kërkesës. (Tabela 2 paraqet grantin e propozuar dhe programin analitik dhe Shtojca 1 siguron një matric të rezultateve të kufizuara për periudhën e SHPS-së).

A. Shtylla 1 – Krijimi i Burimeve të Reja dhe një Kualitet më i lartë i Zhvillimit Ekonomik

49. Kosova tani po i afrohet përfundimit të periudhës së rindërtimit, me rënie të përkrahjes pas-konfliktit. Si pasojë, ekonomia duhet të krijoj mundësi të mjaftueshme për reduktimin e papunësisë dhe varfërisë. Sektorët e energjisë, minierave dhe bujqësisë janë identifikuar si burimet potenciale kryesore për zhvillim të Kosovës. Përderisa sektori i bujqësisë është i përkrahur nga donatorë të tjerë, Banka, e cila ka luajtur një rol udhëheqës bashkë me KE-në në zhvillimin e tregut rajonal të energjisë në Evropën Juglindore, do të përqendroj programin e saj të kufizuar në sektorin e energjisë. Në këtë lëmi, kualiteti i zhvillimit do të ndikohet nga aftësia e menaxhimit të problemeve ekzistuese dhe atyre të reja mjedisore dhe sociale, që të zvogëloj çështjet potenciale mjedisore dhe sociale dhe që në mënyrë efektive të tërheq dhe shfrytëzon qiratë e rëndësishme potenciale nga aktivitetet e tilla për prioritete më të gjëra të reduktimit të varfërisë në Kosovë. 50. Në këtë kontekst, qeveria e Kosovës ka kërkuar nga Banka Botërore dhe donatorët e tjerë që të përkrahin zhvillimin e sektorit të mihjeve të linjitit dhe prodhimit të energjisë ne Kosovë18. Zhvillimi i suksesshëm i sektorit do ti lejojë Kosovës që të eksportoj energji elektrike në Evropën Juglindore dhe ti përmbush nevojat e veta energjetike, duke e shndërruar sektorin e energjisë në një makinë të zhvillimit në vend të pengesës dhe shterjes të burimeve publike. 51. Është arritur koncensusi në mes të donatorëve dhe qeverisë së Kosovës mbi atë se si të promovohet zhvillimi i përgjegjshëm i sektorit të energjisë. Ka vlerësime se: (i) Ardhmëria e sektorit energjetik të Kosovës qëndron në pjesëmarrjen e sektorit

privat; si pasojë ka nevojë për krijimin e një kornize politike dhe rregullative për pjesëmarrje efektive të sektorit privat.

(ii) Nevojitet ndihmë për të tërhequr investitorë strategjik me përvojë me teknologjitë moderne, dhe të ndihmoj për tu siguruar se linjiti i Kosovës përdoret për ti sjellë

18 Donatorët e tjerë përfshijnë Komisioni Evropian, dhe qeveritë e SHBA-së dhe Holandës.


dobi të plotë popullsisë së vet. Si pasojë, donatorët janë të përgatitur që ti ndihmojnë qeverisë së Kosovës në sigurimin se mihja e linjitit dhe energjia e prodhuar bëhen në një mënyrë që është transparente, e qëndrueshme në aspektin mjedisor dhe social, dhe e rëndësishme në aspektin fiskal.

(iii) Për forcimin e perspektivave që investitorët privat do të furnizojnë tregun vendor veç tregjeve të eksportit, është vendimtare që autoritetet e Kosovës bëjnë një përpjekje të përbashkët drejt përmirësimit të inkasimit aktual të energjisë dhe reduktimit të humbjeve jo-teknike. Kontrollimi i kërkesës vendore gjithashtu do të kërkojë masa të efektivitetit të energjisë, veçanërisht në ngrohjen e brendshme.

(iv) Do të nevojitet kohë që kushtet të jenë të përshtatshme për pjesëmarrjen e sektorit privat në sektor. Prandaj, qeveria e Kosovës do të kërkojë përkrahje të donatorëve në afat të afërt për të siguruar veprimet e vazhdueshme të termocentraleve ekzistuese (duke përfshirë ndihmën në krijimin e një mihje të re për plotësimin kapaciteteve aktuale të prodhimit), dhe të reduktoj ndotjen e ajrit dhe ujit nga aktivitetet ekzistuese.

52. Banka Botërore do ti ndihmojë Kosovës që të shfrytëzojë potencialin e sektorit të energjisë duke ndihmuar qeverinë në zhvillimin një kornizë lehtësuese për pjesëmarrjen e sektorit privat. Faza e parë e ndihmës së Bankës – Projekti për Zhvillimin e Energjisë nga Linjiti prej $8.5 milion (LPDP) – do të përkrah qeverinë e Kosovës në themelimin e një kornize lehtësuese për investitorët e kualifikuar strategjik në sektorët e mihjes së linjitit të Kosovës dhe atë të energjisë. Në këtë kontekst, projekti gjithashtu do të ndërtoj kapacitetin lokal për adaptimin dhe implementimin e udhëzuesve ndërkombëtar të praktikave të mira mbi aspektet sociale, ekonomike dhe mjedisore të zhvillimit të sektorit. Në mënyrë specifike, projekti do të përfshijë: (i) zhvillimin dhe forcimin e kornizave lehtësuese politike, ligjore dhe rregullative në sektorin e energjisë, duke përfshirë zbutjen e ndikimeve mjedisore dhe zhvillimi i një kornize për eksproprijim dhe strehim; dhe (ii) zhvillimi i një strukture dhe kapaciteti institucional për implementimin e strategjisë më të gjerë sektorale, duke përfshirë mobilizimin e financimit dhe sjelljet me FDI-në në sektorët e energjisë. Agjensioni Evropian për Rindërtim (AER-i) është pajtuar që të siguroj ndihmë financiare për studimet teknike që përkrahin projektin, që mund të përfshijnë një studim të realizueshmërisë për një central të ri elektrik. 53. Përpara pjesëmarrjes së sektorit privat, IPVQ-të dhe donatorët e tjerë do të përqëndrojnë përpjekjet në përmirësimin e inkasimit për energji, duke siguruar stabilizimin e furnizimit, dhe përmirësimin e praktikave mjedisore të termocentraleve ekzistuese. Banka do të ndihmoj këto përpjekje nëpërmes dialogut politik, NDK-sw (AAA-Ndihma Analitike dhe Kwshilluese) dhe koordinimit të donatorëve. IPVQ-të dhe UNMIK-u kanë themeluar një Task Forcë të përbashkët për “Furnizimin e Energjisë Elektrike, Faturimin dhe Inkasimin”, duke ndarë përgjegjësitë në mes të palëve të ndryshme në autoritetet e Kosovës që të sigurohet përkrahje institucionale KEK-ut në ngritjen e inkasimit dhe faturimit. Është pajtuar për një Plan Veprimi me caqe monitoruese në reduktimin e humbjeve dhe përmirësime të inkasimit. Kjo Task Forcë, e kryesuar nga Ministri për Energji dhe Miniera, ka treguar sukses të


hershëm. IPVQ-të gjithashtu sigurojnë se investimet prioritare në sektorin e energjisë janë të përfshira në planet afat shkurta dhe afat mesme të shpenzimeve, duke përfshirë fillimin e zhvillimit të një miniere të re për furnizim të termocentraleve ekzistuese, dhe pajisja e njësive ekzistuese të prodhimit me teknologji më të përshtatshme për mjedisin për të reduktuar ndotjen e ajrit dhe të ujit. Këto përpjekje janë duke u ndihmuar nga Komisioni Evropian, dhe qeveritë e SHBA-ve dhe të Gjermanisë. Banka do të siguroj NDK-nw (AAA-Ndihma Analitike dhe Kwshilluese) për të përkrahur këto përpjekje dhe bashkë me Komisionin Evropian, të ndihmojnë në përpjekjet e koordinimit të donatorëve në sektorin e energjisë. 54. Pjesë e implementimit të kënaqshëm të Planit të Veprimit dhe themelimit paraprak të kornizës lehtësuese, Banka do të ndihmoj qeverinë në tërheqjen e investimeve të para private afat-gjatë në sektorët e linjitit dhe energjisë në një transaksion transparent. Nëpërmjet dispozitës së këshilltarëve teknik, projekti i Bankës do të ndërtoj ekspertizë në qeverinë e Kosovës për kërkimin e investitorëve të kualifikuar strategjik në krijimin e një termocentrali me kapacitet të lartë (500MË dhe më shumë) dhe një mihje përkatëse të linjitit. Këta këshilltarë do të mund të ndihmonin në krijimin e mundësive komerciale, një kornizë ligjore dhe një ekzaminim të tregut, dhe të ndihmojnë në përgatitjen e dokumentacionit ofertues. Pranë ndihmës së IDA-së, diskutimeve të IFC-së me investitorët privat, dhe ndihmës teknike të MIGA-së dhe NDK-së (AAA-Ndihma Analitike dhe Kwshilluese), do të ndihmohet ngritja e kapacitetit të qeverisë së Kosovës për tërheqjen e investitorëve të kualifikuar, strategjik në një mënyrë transparente. 55. IFC fillimisht do të shfrytëzohet si një tabelë mbi elementet kryesore të zhvillimit të projektit si: (i) fushëveprimin e studimeve të realizueshmërisë të kërkuara dhe kushtet e referencës për këshilltarët kryesor; (ii) menaxhimi i ndikimit mjedisor; dhe (iii) çështjet vendimtare kontraktuese, dhe brengat e mundshme të investitorëve. Kur të arrihet një përparim i mjaftueshëm për prezantimin e konceptit të projektit investitorëve potencial, IFC-ja do të ndihmoj në këtë komunikim, që do të përfshinte kushte dëshmuese për dhënie nga IFC-ja ofertuesit fitues. IFC-ja gjithashtu do të ndihmoj me investitorët potencial kontraktues dhe do të merrte pjesë në një konferencë të investitorëve me Bankën. Pas kësaj, roli i IFC-së do të jetë të punoj me ofertuesit potencial dhe me Bankën për të siguruar se transaksioni bankar është prezantuar dhe procesi i ofertimit është i suksesshëm. MIGA do të jetë e hapur për të ndihmuar investitorët e huaj nëpërmjet dispozitave të mundshme të garantuesve të rrezikut politik dhe në mënyrë aktive të përkrah iniciativat e FDI-së nëpërmes të aktivitetit të ndihmës së saj teknike. 56. Banka gjithashtu do të adresoj një çështje të trashëgimisë specifike mjedisore – duke ndihmuar autoritetet kosovare në rihapjen e tokës së mbuluar nga grumbujt e hirit. Një projekt pre 5.5$ milion për Pastrimin dhe Rekuperimin e Tokës do të ndërtoj kapacitetin e autoriteteve mjedisore në këtë rajon nëpërmes të përvojës konkrete dhe do të bëj tokën të disponueshme për shfrytëzim bujqësor dhe vendbanim të mundshëm. Projekti do të: (i) ndërroj drejtimin e prodhimit të hirit nga një central elektrik ekzistues në një pjesë të dedikuar të mihjes ekzistuese; (ii) largoj depot e hirit, eliminoj ngarkesën përkatëse mjedisore, dhe do të liroj tokën për bujqësi; dhe (iii) riformoj dhe rikultivoj


tokën e cila aktualisht është e mbuluar me material nga mihjet ekzistuese. Projekti do të kërkoj financimin nga disa donatorë, me KEK-un që siguron financime të vazhdueshme për shpenzimet operacionale dhe të mirëmbajtjes. Banka do të merr udhëheqësin në koordinimin e projektit në interes të donatorëve tjerë pjesëmarrës. B. Shtylla 2 – Sigurimi i Stabilitetit Makroekonomik nëpërmjet të Menaxhimit të Sigurt Publik dhe Financiar 57. Duke marrë parasysh miratimin e euros në Kosovë si valutë të saj dhe mundësitë e kufizuara në deificitet fiskale financiare, përshtatja fiskale është vendimtare për sigurimin e stabilitetit të saj makroekonomik duke marrë parasysh historinë e kohëve të fundit të deficiteve të mëdha buxhetore dhe presioneve të ardhshme të shpenzimeve të reja. Menaxhimi i sigurt financiar publik do të jetë vendimtar jo vetëm për përkrahjen e rregullimeve të tilla, duke i ndihmuar Kosovës që të përmirësoj efikasitetin e shfrytëzimit të burimeve publike, por gjithashtu për tu siguruar se zhvillimi i burimeve të ardhshme të të hyrave i kontribuon përmbushjes së prioriteteve të zhvillimit dhe reduktimit të varfërisë në Kosovë. 58. Për të rritur stabilitetin makroekonomik dhe për t’ju shmangur problemeve fiskale afat-shkurtë, autoritetet Kosovare kanë kërkuar nga Banka Botërore ndihmë për ti përkrahur përpjekjet e tyre të rregullimeve fiskale. Pagimi i shpejtë i propozuar në një shumë prej $5 milion, me një ratë të vetme Granti për Përkrahje të Politikës Fiskale (GPPF) do ti ndihmojnë autoriteteve që të mbështesin një tranzicion drejt një pozicioni më të qëndrueshëm fiskal përderisa përmbushen kërkesat e menjëhershme për prioritetet e shpenzimeve publike brenda një koverte të kufizuar të burimeve. Kushtet sipas operimeve është e mundshme të përfshijnë zhvillimin e mëtejmë të një KAMSH-je (MTEF-Korniza Afat Mesme e Shpenzimeve) të kënaqshme e cila identifikon dhe prioritizon të gjitha obligimet financiare publike dhe siguron se këto mund të përmbushen në afat të mesëm. Lëmitë tjera të mundshme të përqëndrimit përfshijnë: (i) formulimi i buxhetit të matur për vitin 2007 në pajtim me KAMSH-nw, me përkrahje nga masat kryesore politike për rregullimet e nevojshme; (ii) masat për të përmbajtur rritjen e shpenzimeve në paga dhe rroga, duke përfshirë reformat e mundshme të gradimit të strukturës së shërbimit civil; dhe (iii) rregullimi i politikave për të përmbajtur subvencionet e drejpërdrejta dhe jo të drejëpërdrejta te ndërmarrjet në pronë publike – kryesisht KEK-ut. 59. GPPF-ja gjithashtu do të përkrah reformat dhe forcimet institucionale me qëllim të përmirësimit të menaxhimit të shpenzimeve publike. Këto pritet të përqëndrohen në reformat ligjore dhe masat politike për të forcuar revizionin e Kosovës dhe regjimet e prokurimit publik. Masa të tilla për përmirësimin e transparencës gjithashtu do të vendosin themelet për një përdorim efikas dhe transparent të të hyrave të ardhshme publike të gjeneruara nga burimet e linjitit dhe zhvillimi i sektorit energjetik për prioritetet e caktuara politike. Në atë aspekt, dhe si platformë për debat politik, Banka do të përkrah autoritetet me punë analitike në ndikimin makroekonomik dhe fiskal mbi


rrymat e reja potenciale të të hyrave. Ndihmë teknike shtesë në menaxhimin e shpenzimeve dhe të hyrave publike mund të nisen në periudhën pasuese të strategjisë. 60. GPPF-ja e propozuar do të ndërtohet mbi katër Grantet për Ndihmë Ekonomike të cilat Banka i ka siguruar për Kosovën gjatë periudhës 1999–2004. Këto grante të implementuara me sukses, të mbështetura nga këshillimet përkatëse, aktivitetet e ndihmës teknike dhe analitike, u kanë ndihmuar autoriteteve Kosovare në krijimin e një sistemi financiar publik. GPPF-ja gjithashtu do të përfitoj nga Granti për Ndihmë Teknike Menaxhimit të Shpenzimeve Publike (PEMTAG) i cili është disajnuar për të përforcuar menaxhimin e burimeve publike të Kosovës. Granti adreson prerjen e kryqëzuar të formulimit të buxhetit dhe çështjet e ekzekutimit, dhe përkrah përmirësimet në prokurimin publik dhe reformat politike dhe procedurale në sektorët e shëndetësisë dhe transportit. Vëllimi I i Shqyrtimit të Shpenzimeve Publike dhe Institucionale (PEIR) ka siguruar rekomandime në përmirësimin e strukturës dhe efikasitetit të shpenzimeve publike, me fokus në sektorët social. Vëllimi i dytë, i përqëndruar në transport, energji dhe ndërmarrje publike është në vazhdim. Tabela 1: Programi i Propozuar i Granteve për Kosovën (Korrik 2005 – Qershor 2007)

GRANTET (mil.) Dërguarin Special

Projekti i Zhvillimnga Linjiti

Vlerësimi i Programatik i Varfërisë

SPronësore

Rikuperimit të Tokës energjia, ndërmarrjet

Mësime mbi

Decentralizimit

Operacioni i Përkrahjes së Rregullimit të Politikës Fiskale 5

Makro implikimet e LPDP-së

Shkresa e Sektorit ciar

19.0*

Shkresa e Regjimit Tatimore (Implikimet e

DA-së për këtë SHPS-së është 13.3 SDR. Vlerat në US dollar i eve të kurseve të këmbim

61. Veprimi i propozuar gjithashtu mund të zbërthej financimet shtesë nga ërisht, KE-ja gji r nj të

in e ë MTEF

C. Rreziqet

US$ AAA Përkrahje për të

hkresa i të Drejtave i të Energjisë 8.5

Projekti i Pastrimit dhe

5.5

PEIR Vol. II (transporti,

publike)

Shkreswn e

Financiar FiduPasuritë dhe PërgjegjësitëKëshillimet Ad hoc TOTALI

* Grant alokimi i Inënshtrohen lëkundj

LPDP-së)

it.

donatorët tjerë. Veçanekzaminuar përkrahjen buxhetore, i nënshtrufinanciare dhe zhvillimit të nj

thashtu ka shprehuar për definim

ë gatishmëri për një nevoje të qartë nga KE-ja. -i të shëndoshë të pranueshëm

62. Kos në një kr r në zhvillimin e saj politik, ekonomik . Strategjia e propozuar përfaqëson një mundësi unike për të rritur perspektivat afat gjate të zhvillimit të Kosovës. Megjithatë, strategjia është e lidhur me tri

ova ështëdhe social

yqëzim vendimta


lloje të rreziqeve – politike, ekonomike dhe strategji-specifike – të cilat ka nevojë të zvogëlohen dhe menaxhohen me kujdes. 63. Ekzistojnë dy lloje kryesore të rreziqeve politike. I pari, zgjidhja e statusit,

drore për abilitetin rajonal dhe vazhdimin e rrugës drejt integrimit në BE. Një zgjidhje e cila erceptohet si e padrejtë mund të shpie drejt jostabilitetit dhe fragmentimit.

imit të Kosovës në BE mund të ketë

rcë kohezive mund të dobësohet.

rioritare për hvillim dhe shërbimet shumë të nevojshme sociale. Këto rreziqe mund të zvogëlohen me

mbajtjes së ërkesës vendore, dhe marrjes së obligimeve të borxheve të mëdha të jashtme. Strategjia

njitit për përmbushjen e kërkesave të prodhimit të energjisë do të fillojnë të shterohen në

nëse nuk menaxhohet mirë, mund të rris paqëndrueshmërinë vendore dhe mund të acaroj brishtësinë rajonale. Pritjet dhe tensionet që e rrethojnë zgjidhjen e statusit të ardhshëm politik të Kosovës janë shtuar. Pranimi i rezultateve të negociuara nga të gjithë qytetarët Kosovarë dhe ata të Serbisë, dhe fqinjëve të tyre rajonal, do të jetë qenstp 64. Së dyti, ulja e perspektivave të integrndikime të ngjashme. Potenciali i integrimit më të afërt me Evropën ka qenë dhe premtimet që të mbesin një forcë shtytëse për stabilitetin politik dhe reforma në Kosovë. Perspektivat e tilla gjithashtu kanë rritur interesin në bashkëpunimin rajonal. Megjithatë, nëse perspektivat për integrim të mëtejmë në BE do të kufizoheshin ose të ngadalësoheshin, integrimi në BE si një fo 65. Rreziku kryesor ekonomik është dështimi që të mbështetet rregullimi i nevojshëm fiskal. Përderisa autoritetet kohët e fundit kanë marrë hapa të guximshëm të korigjimit të çekuilibrave fiskal, suksesi do të kërkojë rregullime më të thella dhe më të gjata gjatë disa viteve. Dështimi për të bërë këtë mund të shpie në dobësimin e bilanceve të parave të gatshme të IPVQ-ve, një akumulimi kronik të borxhlinjve buxhetor dhe/ose nevojës për një rregullim fiskal të ardhshëm më të madh, më të dhembshëm. Kjo gjithashtu do të shkatërroj aftësitë e qeverisë për të financuar programet pzanë të përkrahjeve të vazhdueshme ndërkombëtare për reformat e nevojshme ekonomike, duke përfshirë edhe nëpërmes veprimeve të përkrahjes buxhetore. 66. Një rrezik i afërm mund të krijohet nëse Kosova nuk do të ishte në gjendje që të reduktoj çekuilibret e veta të jashtme në nivele të qëndrueshme. Kjo mund të del nga një kombinim i mundësive të dobëta të eksportit, pamundësisë sëke propozuar punon që në mënyrë të drejtpërdrejtë të zvogëlojë rreziqet e tilla me anë të zhvillimit të aktiviteteve të reja të eksportit dhe përkrahjes së rregullimeve makroekonomike.. 67. Përfundimisht, ekzistojnë disa rreziqe të rëndësishme strategjiko-specifike. Këto përfshijnë: (i) Vonesat në hapjen e minierës së re dhe vëmendja joadekuate për menaxhimin e kërkesës për energji mund të rrezikojnë ose dëmtojnë perspektivat afat-gjatë të sektorit. Bazuar në përdorimin aktual, rezervat në minierat ekzistuese të lifund të vitit 2008 dhe do të zbrazen deri në 2011. Përderisa qeveria dhe KEK-u duhet fillimisht të financojnë zhvillimin e një miniere të re për të siguruar lëndë djegëse për


termocentralet ekzistuese, financimi i sektorit privat është thelbësor. Megjithatë që sektori privat të investoj në sektor duhet të bëhet një reduktim shprehës i humbjeve jo-teknike të energjisë dhe përmirësimet në faturim dhe inkasim. (ii) Suksesi i strategjisë së propozuar varet nga përgjigja pozitive investitore dhe

ë kohë. Strategjia mund të dëshmohet e pasuksesshme nëse sektori privat dëshmohet që

hvillimin e bizneseve në një mjedis pas-konfliktuoz, statusi i Kosovës, renga për gatishmërinë e biznesit Kosovarë dhe mjedisit rregulllativ ose mungesës

rë duhet të

-të

ura nga strategjia e ropozuar, duke përfshirë zbraztirën rajonale të furnizimit me energji, gjithashtu do të

m të

si që tej

ë disa ministri kyçe or do të vazhdohet të ketë nevojë për përkrahje më të koordinuar dhe më të përqëndruar

jet

andardeve dhe gurimeve sociale dhe mjedisore Evropiane; dhe lidhjet në mes të përmirësimit të

menaxhimit të kërkesës dhe siguris së rritur të furnizimit me energji elektrike.

nnuk është i gatshëm të investoj në sektorin e energjisë si rezultat i rreziqeve të përgjithshme në zbspecifike të interesit në investimin në sektorin global të energjisë. Katër faktopërkrahin interesin dhe besimin e investitorëve: (i) zgjidhja përfundimtare e statusit politik të Kosovës (ii) zhvillimi dhe implementimi i standardeve të BE-së sociale dhe mjedisore, kornizave institucionale dhe rregullative; (iii) përkrahje e Grupit të Bankës Botërore dhe donatorëve për një proces transparent të ofertimit dhe të organizuar profesionalisht për Prodhues të Pavarur të Energjisë (PPE); dhe (iv) dialog i informuar në fillim në mes të IPVQ-ve dhe investitorëve potencial, duke përfshirë IFC-në dhe IFI(Institucioinet Financiare Ndwrkombwtare) tjera. Veç kësaj, përfitimet e lidhjeve të rritura tregtare në mes të Kosovës dhe fqinjëve të saj të përkrahpshërbej që në mënyrë të konsiderueshme të zvogëloj rreziqet e tilla. (iii) Menaxhimi i dobët i shpenzimeve publike mund të shpie në përdoripavend të të hyrave të ardhshme të siguruara nga investimet e reja në energji. Për tëqenë në pajtim me principet e siguruara nga Përgjigja e Menaxhmentit të Grupit të Bankës Botërore për Shqyrtimin e Industrive Ekstraktuese, Banka përkrah një program tësekuentuar të aktiviteteve për përmirësimin e administrimit të fondeve publike duke përfshirë edhe projektin që është në vazhdim e sipër për Menaxhimin e Shpenzimeve Publike, tri vëllime të Shpenzimeve Publike dhe Shqyrtimit Institucional, tani në vazhdim, dhe Grantin e propozuar të Përkrahjes së Politikës Fiskale. (iv) Kufizimet e kapacitetit mund të rezultojnë në implementim joefikas të politikave ose shkarje. Kapaciteti institucional brenda IPVQ-ve është i kufizuar. Papërgjegjësitë shtesë janë transferuar nga UNMIK-u, kapaciteti mund të tendoset mëdhe ekziston rreziku për rrëshqitje të politikës. Kjo SHPS, bashkë me aktivitetet e vazhdueshme të Bankës, përkrah iniciativat për ngritje të kapacitetit npnga bashkësia ndërkombëtare. (v) Pamjaftueshmëria e vetëdijësimit publik, dialogu dhe pronësia në çështkryesore mund të pengoj implementimin e strategjisë. Me përkrahjen e Grupit të Bankës, qeveria ka filluar të dizajnoj dhe të implementoj një strategji të qartë të komunikimit për të bashkëvepruar në mënyrë më efektive me palët me interes mbi përfitimet afat-gjatë të krijimit të energjisë nga linjiti për Kosovën duke përfshirë transparencën në menaxhimin e të hyrave publike; implementimin e stsi


26

financiare të GNI-sw (Bruto tw Ardhurat Kombwtare)së

osovës per capita, treguesit e zhvillimit njerëzor dhe perspektivave të denja për kredi. orit do

ditor

68. Programi i SHPS-së pritet që të vazhdoj deri në fund të VF07 ose deri në një ndryshim në statusin e Kosovës. Zgjidhja përfundimtare e statusit politik të Kosovës mund të ketë implikime për marrëdhëniet e Kosovës me Grupin e Bankës Botërore. Kjo mund të lidhet me anëtarësi, rregullime për të servisuar borxhet ekzistuese lidhur me huatë e marra për përfitim të dhe/ose në territorin e Kosovës, dhe vëllimet dhe kushtet emundshme të përkrahjeve të reja KAut etet Kosovare dhe partnerët zhvillimor aktiv në Kosovë janë informuar që çfarëhua e re e sektorit publik në kushte jo-koncesionale nga ndonjë IFI (IFN) tjetër, krezyrtarë, mund të keqësoj disponueshëmrinë e vazhdueshme të granteve të IDA-së për Kosovën.


Shtojca 1: Matrica e Rezultateve të Shkresës së Përkohshme të Strategjisë

Qëllimi Një: Zhvillimi i Burimeve të Reja dhe një Kualitet më i Lartë i Zhvillimit Ekonomik

Stimuloj zhvillimin ekonomik në Kosovë duke ndihmuar zhvillimin e sektorit energjetik. Ndihmoj qeverisë të zhvilloj rezervat e veta të linjitit duke përdorur teknologji moderne për eksportim të

energjisë në Evropën Juglindore dhe të përmbushjes së nevojave të veta energjetike, në një mënyrë të përgjegjshme mjedisore, sociale dhe fiskale Poblemet kryesore Rezultatet Aktivitetet në periudhën SHPS-së Aktivitetet në periudhën post - SHPS

(2007/8) Programi i Bankës (dhe partnerëve)

a) Nevoja për korniza të përshtatshme politike, ligjore, rregullative dhe mbrojtëse të cilat janë kusht paraprak për tërheqjen e investitorëve të kualifikuar strategjik në sektorin e energjisë dhe ta zhvilloj atë në baza të qëndrueshme. b) Nevoja për përmirësimin e perspektivave për investitorët privat për të furnizuar tregun vendor të energjisë, duke reduktuar humbjet jo-teknike dhe përmirësimit të përmbushjes së faturimit dhe inkasimit c) Reduktimi i ndotjes së ajrit dhe ujit nga mihjet ekzistuese dhe aktivitetet e prodhimit d) Sigurimi i veprimeve të vazhdueshme të njësisë së zgjedhur të termocentralit Kosova A me ekzekutim të përmirësuar mjedisor.

a) Kornizat e përshtatshme të vendosura dhe nën implementim efektiv. Do të maten në bazë të (a.i.) përmirësimit në përceptimet biznesore të politikave qeveritare siq janë dëshmuar në analizat vjetore a.ii.) Investitori i kualifikuar strategjik nënshkruan kontratën për ndërtimin e termocentralit të ri dhe hapjen e minierës së re në proces transparent të ofertimit b) Do të maten në bazë të: (i) përmirësimit në faturim dhe nivelet e inkasimit të KEK-ut; dhe (ii) reduktimit të borxhlinjëve banues, komercial dhe buxhetor të KEK-ut c) Do të maten në bazë të: (i) reduktimit të numrit ose madhësisë së pikave të nxehta mjedisore rreth termocentraleve ekzistuese; (ii) reduktimit në emisionin nga termocentralet ekzistuese; (iii) përmirësimin e sistemeve të trajtimit të ujërave të ndotura nga termocentralet ekzistuese; d) Hapja e një miniere të re në Jugperëndim të Sbovcit për termocentralet ekzistuese

a) Pakot e ndihmës teknike të BB-së janë ofertuar me qëllim të sigurimit të ndihmës në zhvillimin e dokumentacionit politik, ligjor, rregullativ, mbrojtës dhe teknik. b) Autoritetet e Kosovës/KEK-u, duke përfshirë “Task Forcën e Përbashkët IPVQ-UNMIK”, janë të suksesshëm në faturimin e energjisë dhe inkasim. c) (i) Fillon projekti i BB-së mbi rikuperimin dhe pastrimin e tokës. (ii) Financimet në Buxhetin e Konsoliduar të Kosovës në vitin 2006 të kanalizuar për përmirësimet mjedisore në termocentralin Kosova A – precipituesi(t) elektrostatik, trajtimi i hirit dhe sistemi i trajtimit të ujit (e) Autoritetet e Kosovës/KEK/donatorët fillojnë punën në hapjen e një miniere të re në Jugperëndim të Sibovcit duke blerë tokën dhe kryer investimet fillestare. Ekzaminimet e tregut për interesimin e sektorit privat në minierën e re

a.i.) Dokumentacioni politik, ligjor, rregullativ, mbrojtës dhe teknik të vendoset deri në Prill të vitit 2007. a.ii.) BB-ja ka financiar një këshilltar të transakcioneve për testimin e tregut, dhe përgatitjen e dokumenteve të ofertimit deri në fund të vitit 2008. b) Humbjet teknike dhe komerciale të reduktuara, faturimi dhe inkasimi të përmirësuar . Treguesit e zbatimit të detajizuar në PAD. c) Autoritetet Kosovare/KEK-u ndërrojnë drejtimin prodhimit të vazhdueshëm të hirit në minierën ekzistuese. Largimi i një grumbulli të hirit të termocentralit ekzistues dhe lirimi i tokës për qëllimet e pajtuara deri në fund të vitit 2008. - përmirësimet e trajtimit të ujërave të ndotura deri në vitin 2007. -Financimi në vitin 2007 i Buxhetit të Konsoliduar të Kosovës për përmirësime mjedisore në njësinë Kosova A dhe për minierën e Sibovcit

Grantet në vazhdim: ESTAP III Kohën e fundit ka përfunduar AAA: Studimi mbi Investimin Rajonal të Prodhimit, Memorandumi Ekonomik për Kosovën, Hulumtimi mbi Klimën e Investimeve Grantet e propozuara: IDA $8.5 milion Projekti për Zhvillimin e Energjisë nga Linjit, IDA $1.5 milion Projekti i Pastrimit dhe Rikuperimit të Tokës AAA i propozuar: Shënim Politik mbi të hyrat e sektorit


Jujperëndime) Puna vazhdon me hapjen e një miniere të re në Jugperëndim të Sibovcit deri në fund të vitit 2009.

të Energjisë. Partnerët: AER, USAID, KfË,

Qëllimi Dy: Sigurimi i Stabilitetit Makroekonomik nëpërmes të Menaxhimit të Shëndoshë Financiar Publik

Për të përkrahur rregullimet fiskale afat-mesme dhe të shmangen problemet fiskale afat-shkurtër dhe borxhlinjët e mundshëm. Promovoj politikën fiskale dhe menaxhimin publik financiar të sigurt dhe devotshmëri të burimeve të përshtatshme në prioritetet e reduktimit të varfërisë.

Problemet kryesore Rezultatet Aktivitetet në periudhën SHPS Aktivitetet pas periudhës së SHPS-së (2007/8)

Programi i Bankës (dhe partnerët)

a) Politika fiskale e paqëndrueshme pa rregullime të mëtejme të qëbdrueshme nëpërmes të racionalizimit, alokimeve të përmirësuara dhe efikasitetit më të madh teknik të shpenzimeve publike. Përderisa disa përmirësime janë bërë në menaxhimin e shpenzimeve publike, nevojitet forcim i mëtejme. b) Me potencial të ardhshëm rritjes së të hyrave vendore jo-tatimore nga investimet e reja në sektorin energjetik, është vendimtar sigurimi se të hyrat publike menaxhohen në një mënyrë tejet transparente dhe në ndjekje të prioriteteve të caktuara politike

a (i) Mungesa e ekuilibrit e reduktuar në nivelet të cilat mund të financohen në një mënyrë të qëndrueshme, fillimisht nëpërmes të masave për të mbajtur shpenzimet në paga dhe rroga dhe subvencionet e ndërmarrjeve, dhe nga përmirësimet e përgjithshme në efikasitetin teknik të shpenzimeve publike. ii) Përafrimi i menaxhimit të shpenzimeve publike me praktikat më të mira ndërkombëtare, duke përfshirë zbulimin publik të revizioneve të jashtme të BKK-së b (i) Korniza e detajizuar është e vendosur dhe themelimi i strukturave për menaxhimin e të hyrave të ardhshme nga sektori i energjisë dhe minierave; (ii) Formulimi i strategjisë së zhvillimit me zbutjen e varfërisë si shtyllë qëndrore.

a (i) Shpenzimet e mbajtura brenda kufinjëve të përshkruar nga buxheti i aprovuar i vitit 2006, me financim adekuat të investimeve me prioritet të lartë në sektor të energjisë. ii) përmirësimet e mëtejme të bëra në alokim dhe efikasitetin teknik të shpenzimeve nga granti i FPS-së (GPPF) dhe PEIR, rregullimet e mëtejme fiskale nëpërmes formulimit të buxhetit të vitit 2007 bazuar në KMASH (MTEF) të kënaqshëm, dhe përkrahur nga ndryshimet kryesore politike (duke përfshirë masat për të mbajtur rritjen e shpenzimeve në paga dhe rroga, dhe në subvencionet për ndërmarrjet publike, kryesisht KEK). iii) Përkrahur nga granti i FPS-së (GPPF), PEIR dhe NT nga BB-ja (PEMTAG) dhe donatorët tjerë, autoritetet kanë përmirësuar më tej menaxhimin e shpenzimeve publike, duke përfshirë kompletimin dhe publikimin e raporteve të revizionit, duke amendamentuar ligjin në prokurimin publik, dhe duke ndërtuar kapacitetin e duhur institucional b (i) Raporti i BB-së mbi implikimet fiskale dhe makroekonomike të zhvillimit të sektorit të energjisë të hartuar si platformë për krijimin e një debate politik ii) Drafti i parë i Strategjisë së Zhvillimit të

a (i) Korniza e qëndrueshme makroekonomike e mbajtur në linjë me marrëveshjet me FMN-në dhe BB-në. ii) Përmirësimet e mëtejme të bëra në alokim dhe efikasitet teknik të shpenzimeve të tashme dhe kapitale, ndërtimi në PIER, dhe përkrahur nga projektet e vazhdueshme dhe të ardhshme (duke përfshirë PEMTAG dhe Projektin e Përmirësimit të Pjesëmarrjes në Arsim iii) Qeveria është duke siguruar një program të financuar mirë të dizajnuar, të prioritizuar për rehabilitm të financuar – posaçërisht në sektorin e energjisë b (i) Forcimi i mëtejmë i procedurave dhe institucioneve për menaxhimin transparent të të hyrave publike, në vijë me përgjigjen e BB-së për shqyrtimin e Industrive Ekstraktive (ii) Strategjia zhvillimore dhe masat e reduktimit të varfërisë të reflektuara në KAMSH (MTEF).

Grantet në vazhdim: Granti për Ndihmë Teknike Menaxhimit të Shpenzimeve Publike Vazhdon AAA: Shqyrtimi Institucional i Shpenzimeve Publike (përqëndrimi në proceset buxhetore, detyrimet e mundshme, sektorët social) AAA rishtas i përfunduar: OPR (SHOP) dhe OFAR (SHOPF) Grantet e prpopozuara: IDA $5 milion FPS Grant. AAA e


29

Kosovës i hartuar, me reduktimin e varfërisë si komponentë kryesore

propozuar: PEIR faza 2, (përqëndrimi në ndërmarrjet publike dhe infrastrukturë) mini-CFAA, shërbime këshilluese Partnerët: AER, DFID


Shtojca 2: Statusi i Kosovës dhe Procesi i Standardeve Statusi i pazgjidhur i Kosovës Që nga viti 1999, statusi i tanishëm i Kosovës është vendosur nga Rezoluta e Këshillit të Sigurimit të KB-ve 1244, e cila konfirmon sovranitetin dhe integritetin territorial të Serbisë dhe Malit të Zi, por gjithashtu bën kërkësë për “autonomi substanciale” për Kosovën, me autoritetin përfundimtar ligjor Administratën e Përkohshme të Misionit të Kombeve të Bashkuara në Kosovë. Është rritur zhgënjimi mbi statusin e pazgjidhur të Kosovës, posaçërisht mes shumicës etnike Shqiptare (mbi 90 përqind e popullsisë së Kosovës). Standardet për Kosovën Implementimi i standardeve nga institucionet lokale është parë si veprim kryesor në nisjen e diskutimeve mbi statusin e Kosovës. Këto standarde, të përgatitura nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm (PSSP) në Dhjetor të vitit 2003 dhe të vërtetuara nga Këshilli i Sigurimit të KB-ve, skicojnë kushtet minimale për “një Kosovë ku të gjithë – pa dallim nga etniciteti, raca apo religjioni – janë të lirë jetojnë, punojnë dhe udhëtojnë pa frikë, agresion ose rrezik dhe ku ka tolerancë, drejtësi dhe paqë për të gjithë”. Këto 8 standarde janë me qëllim të sigurimit të: (i) funksionimit të institucioneve demokratike; (ii) themelimit të sundimit të ligjit; (iii) lirinë e lëvizjes për të gjithë njerëzit; (iii) kthimin e qëndrueshëm të njerëzve të zhvendosur dhe (iv) respektimin e të drejtave për të gjitha komunitetet; (v) një ekonomie të tregut konkurruese; (vi) zbatimit të drejtë të drejtave pronësore; (vii) dialogut konstruktiv dhe të vazhdueshëm me Beogradin mbi çështjet teknike; dhe (viii) që Trupat Mbrojtëse të Kosovës mbesin brenda mandatit të tyre. Raporti i KB-ve mbi Shqyrtimin e Standardeve Sekretari i përgjithshëm i KB-ve emëroi një të Dërguar Special në Qershor të vitit 2005 – Ambasadorin Kai Eide – që të ndërmarrë një shqyrtim gjithëpërfshirës të situatës në Kosovë (duke përfshirë Standardet) me qëllim të vlerësimit nëse janë të përcaktuara kushtet për fillimin dhe zhvillimin e procesit final për statusin. Përderisa vlerësimi prezentoi rezultate të shumëllojshme mbi arritjen e Standardeve, posaçërisht në lidhje me mbrojtjen e minoriteteve, përparimi i arritur ishte i mjaftueshëm për Sekretarin e Përgjithshëm që të rekomandoj procesin e zgjidhjes së statusit politik përfundimtar të Kosovës. Megjithatë , në raportin e tij për Këshillin e Sigurimit të KB-ve në fund të Janarit të vitit 2006, Sekretari i Përgjithshëm i shprehi brengat e tij serioze mbi vonesat ose pengesat në shumicën e lëmive të implementimit të standardeve dhe nxiti liderët e Kosovës që të përtërijnë përpjekjet e tyre për të siguruar progres të pavarur, shpejtuar dhe të qëndrueshëm në implementimin e standardeve. Sekretari i Përgjithshëm gjithashtu e bëri të qartë se rezultatet e arritura në implementimin e standardeve do të jenë një faktor i rëndësishëm në përcaktimin e ritmit dhe progresit në procesin politik të disajnuar për të përcaktuar statusin e ardhshëm të Kosovës.


Fillimi i diskutimeve mbi statusin final Në Tetor të vitit 2005, Këshilli i Sigurimit të KB-ve pranoi rekomandimin e Sekretarit të Përgjithshëm për fillimin e procesit politik të dizajnuar për vendosjen e statusit të ardhshëm politik të Kosovës. Ka pasur vlerësime të përgjithshme të nevojës për vazhdimin e implementimit të standardeve me zotim dhe rezultate më të mëdha, dhe se procesi, që tani më ka filluar, nuk duhet të bllokohet dhe duhet të përfundohet. Ish-kryetari Finlandez - Martti Ahtisaari – është emëruar I Dërguar Special i Sekretarit të Përgjithshëm për Procesin e Statusit të Ardhshëm për Kosovën. Diskutimet e para në mes të dy ekipeve negociuese – nga Beogradi dhe Prishtina – kanë filluar në Shkurt të vitit 2006.


Shtojca 3: Integrimi në Bashkimin Evropian dhe Kosova

PSA-ja dhe procesi MPS (Mekanizmi Përcjellës i PSA-së) Procesi i Stabilizimit dhe Asociimit (PSA) është instrumenti kryesor i Bashkimit Evropian (BE) në Ballkanin Perëndimor. I propozuar nga Komisioni Evropian (KE) në Maj të vitit 1999, i nënshkruar në Zagreb të vitit 2000 dhe i ripohuar në Selanik në vitin 2003, ka për qëllim që të sjell paqe dhe stabilitet në rajon, promovoj institucionet demokratike stabile, siguroj mbizotërimin e sundimit të ligjit dhe të zhvilloj dhe mbështes ekonomi të suksesshme dhe të hapura. Si një instrument politik, PSA-ja është parashikuar që të promovoj vlerat dhe principet Evropiane, veproj si drejtues për reforma, dhe hap rrugë për anëtarësim eventual të Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Evropian. Për shkak të statusit aktual të Kosovës, UNMIK-u dhe KE-ja vendosën në vitin 2002 për themelimin e një përcjellje të veçantë për Kosovën – Mekanizimi Përcjellës i PSA-së (MPS-STM). Kjo siguron që Kosova mund të përfitoj nga ekspertiza dhe ndihma e KE-së në implementimin e reformave të pajtueshme me BE-në. KE-ja ka siguruar se procesi i MPS-së është në pajtim me arritjen e “Standardeve për Kosovën”. Integrimi më i afërt nëpërmjet të procesit të PSA-së kërkon nga vendet e Ballkanit Perëndimor që të plotësojnë një numër të kushteve. Këto përfshijnë ndjekjen e principeve demokratike, të drejtave njerëzore, sundimit të ligjit, pajtimin e plotë me Tribunalin Ndërkombëtar për Krime për Jugosllavinë (TNKJ-ICTY), mbrojtjen e minoriteteve, reforma ekonomike dhe bashkëpunimin në tregti. Si kompensim Ballkani Perëndimor ka pranuar masa autonome tregtare që nga viti 2000, përafërsisht €5 miliard të ndihmave financiare nëpërmjet të programit të Ndihmës së Unionit për Rindërtim, Zhvillim dhe Stabilizim (CARDS), dialog politik më të afërt dhe bashkëpunim më të rritur me BE-në. Kosova ka përfituar nga marrja e €1 miliard ndihmë financiare nga programi CARDS nga vitet 2000-04 nëpërmjet të Agjencisë Evropiane për Rindërtim (AER). €59.5 milion janë zotuar për vitin 2005 nga AER-i dhe €54.5 milion për vitin 2006. KE-ja gjithashtu ka luajtur një rol të përbashkët të koordinimt të donatorëve me Bankën Botërore në Kosovë që nga viti 1999. Për Kosovën, takimet e rregullta të MPS-së janë mbajtur për vlerësimin e progresit në reformat politike, ekonomike dhe institucionale dhe pajtimin me kushtet e PSA-së, bazuar në informacionet e mbledhura nëpërmes të pyetjeve sektorale dhe mjeteve monitoruese. Ekspertët e KE-së kanë formuluar rekomandime, ndërsa shtetet dhe institucionet anëtare të BE-së janë njoftuar mbi progresin e bërë. Marrëdhëniet e BE-së me Kosovën Përderisa mjeti për mbajtjen e Kosovës të lidhur me politikën e BE-së për Ballkanin Perëndimor është MPS-ja, në kontekstin rajonal, KE-ja ka vazhduar të skicoj zotimin e vet për Kosovën dhe rolin e Kosovës në Evropë. Kjo është reflektuar në adoptimin e Partneritetit Evropian të publikuar në Qershor të vitit 2004, i cili përmend si prioritetin e parë afat-shkurtër të përgjithshëm plotësimin e standardeve. Kosova ka adoptuar Planin e


vet të Veprimit për implementimin e Prioriteteve Evropiane për Partneritet në Janar të vitit 2005 dhe i ka siguruar KE-së azhurime mbi progresin e vet në implementimin e Planit të Veprimit në Prill, Qershor dhe Shtator të vitit 2005. Në Prill të vitit 2005, Komisioni ka premtuar që të “vazhdoj ndihmën për Kosovën me qëllim të progresit drejt aspiratave Evropiane” 19. Kjo është pasuar në Qershor të vitit 2005, kur Përfaqësuesi i Lartë i BE-së për CFSP dhe Komisioneri Evropian për Zgjerim kanë dorëzuar një raport të përbashkët në Këshill mbi 'Rolin dhe kontributin e ardhshëm të BE-së në Kosovë'. Ky dokument, i nënshkruar nga Këshilli, ka rikonfirmuar se çfarëdo zgjedhje e ardhshme për Kosovën duhet të jetë në pajtim të plotë me vlerat dhe normat për të realizuar perspektivat Evropiane për Kosovën dhe regjionin – zotim i cili ka jehuar në Komunikatën e KE-së në Janar të vitit 2006 për Ballkanin Perëndimor20. Në Nëntor të vitit 2005, KE-ja ka publikuar një raport mbi përparimin në Kosovë21. Ky dokument ka vlerësuar situatën ekonomike në Kosovë në kushte të zhvillimit ekonomik dhe përparimit drejt stabilitetit ekonomik dhe konkurrencës; ka shqyrtuar kapacitetin e Kosovës për implementimin e standardeve Evropiane; dhe ka ekzaminuar nivelin deri në të cilin Kosova ka adresuar prioritetet e Partneritetit Evropian. Është shënuar se përderisa Partneriteti Evropian ka siguruar një mjet të fortë udhëzues për institucionet e Kosovës në rrugën e tyre drejt Evropës, asnjë nga standardet nuk janë plotësuar tërësisht. Me qëllim të sigurimit të udhëzimeve të mëtejme, KE-ja gjithashtu ka azhuruar Partneritetin Evropian për Serbinë dhe Malin e Zi duke përfshirë edhe Kosovën22. Partneriteti i ri Evropian mban – si një rekomandim harkor (overarching) – implementimin e Standardeve. Posaçërisht, KE-ja kërkon nga udhëheqësit politik të Kosovës që të demonstrojnë një zotim të qartë për sa i përket principeve dhe qeverisjes demokratike; zero tolerancë ndaj korrupsionit, krimit të organizuar dhe krimit financiar; respektimit të të drejtave njerëzore, mbrotjes së minoriteteve, dhe sundimit të ligjit; bashkëpunim të plotë me TNKJ-në; reforma të tregut ekonomik dhe krijimi i kushteve për investime, tregti dhe zhvillim ekonomik; përafrimi me acquis communautaire dhe vlerat mbi të cilat Bashkimi Evropian është i bazuar.

Shtojca 4. Ndihma Aktuale dhe e Parashikuar e Donatorëve në Kosovë sipas Sektorëve

19 “Komunikata nga Komisioni – Një Ardhmëri Evropiane për Kosovën”, 20 Prill, 2005. 20 Komunikata nga Komisioni – Ballkani Perëndimor në Rrugën drejt BE-së: konsolidimi i stabilitetit dhe rritja e prosperitetit. 21 Kosovë (sipas RKSKB 1244) 2005 Raporti i Progresit – 9 Nëntor 9, 2005. SEC (2005) 1423 22 Propozim për një Vendim të Këshillit mbi Principet, Prioritetet dhe Kushtet e përfshira në Partneritetin Evropian me Serbinë dhe Malin e Zi duke përfshirë Kosovën siq është definuar nga Rezoluta e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara 1244 të 10 Qershorit 1999. 9 Nëntor 9, 2005. COM (2005) 558.


WB x x x x x x x x x x x x x x x WHO x WFP x x USAID x x x x x x x x x x x UNICEF x x x x UNHCR x UNHABITAT

x x

UNFPA UNDP x x x x x x x x x x BM (DFID) x x x x x x Zvicra(SDC) x x x x x x x x x x x x x x x x Suedi(SIDA) x x x x x x x x x x x x x x OSCE x x x x x x Norvegjia x x Holanda x x x x Irlanda x Italia x IOM x x x x IMF x ILO x x x x x Gjerma(KfW dhe GTZ)

x x x x x x x x x x x

Finlanda x x x x x x x x x x FAO x Komis.Evrop x x AER x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Danima (DANIDA)

x

Kanada (CIDA)

x x

1.B

ujqë

sia,

Bur

imet

Nat

tyro

re, P

yllta

ria

dhe

Kul

lota

t B

ujqw

sia,

Pyl

ltaria

dhe

Kul

lota

t M

jedi

si

2. Z

hvill

imi i

sekt

orit

priv

at, B

anka

t, N

VM

-të

dhe

Fina

ncat

B

anka

t/Fin

anca

t Zh

villi

mi I

sekt

orit

priv

at d

he N

VM

-të

3.R

efrm

at e

Sek

tori

t Pub

lik, Q

ever

isja

dhe

Dec

entr

aliz

imi

Adm

inis

trim

i Pub

lik/Q

ever

isja

Q

ever

ia L

okal

e/D

ecen

tralz

imi

Adm

inis

trata

Tat

imor

e/D

ogan

at

Dem

okra

tizim

i/Zhv

. Sho

q C

ivile

Të

dre

jtat e

nje

riut

4.M

enax

him

i Eko

nom

ik, P

lani

fikim

i dhe

Ngr

itja

e K

apac

itetit

M

akro

për

krah

ja (P

EM, N

SSED

) St

atis

tikat

K

ëshi

llat/P

ërkr

ahje

Tek

nike

5.Su

ndim

i i li

gjit

(ligj

i dhe

ren

di)

Gjy

qeis

a Të

dre

jtat p

ronë

sore

Si

guria

dhe

Pol

icia

6. S

ekto

ri sc

ial

Ars

imi

Shën

detë

sia

Mbr

ojtja

/mirë

qeni

a so

cial

e G

jinia

M

broj

tja e

min

orite

teve

R

inia

K

ultu

ra/M

edia

t Pu

na

7.In

fras

truk

tura

dhe

Sek

torë

t tje

re E

kono

mik

En

ergj

ia/N

groh

ja

Tran

spor

ti Zh

villi

mi K

omun

al

Ban

imi

Sani

taci

oni

Uji


Shtojca 1 - Kosovë: Grantet aktualisht në Implementim / Puna e Vonë Analitike

GRANTET

AAA

US$ (mil.)

NT Mbrojtje Sociale 4.2 Memorandumi Ekonomik për Kosovën 2004

Reformat në Arsim 4.5 PEIR Vol.I (i përgjithshëm, shëndetësi, arsim) 2005

Fondi II për Zhvillimin e Komuniteteve 4.0 Vlerësimi Programatik i Varfërisë 2005

NT Përmirësimi i Mjedisit Biznesor 7.0 ROSC 2005

NT III në Sektorin e Energjisë 2.5 Shqyrtimi Operacional i Prokurimit 2005

NT në Menaxhimin e Shpenzimeve Publike

5.5 Shqyrtimi Operacional i Përgjegjësisë Financiare 2005

Zhvillimi i Rinisë(grant pas-konfliktit) 1.9

Menaxhimi Financiar Publik (IDF) 0.19 Studimet Rajonale tëFundit

1) Përfshirja dhe dhënia e Mundësive Rinisë në Evropën Jug Lindore 2) Studimi Rajonal i Prodhimit të Energjisë 3) Studimi Rajonal i Hekurudhave 4) Studimi Rajonal mbi Politikat e Shpenzimeve Publike (vazhdon)

5) Priorietet për parandalim të Hershëm të HIV/Aids në Evropën Jug Lindore

Shtojca 1: Një shikim


Kosova një shikim 2/17/05

Evropa & FitimetVARFËRIA DHE SOCIAL Vlerësimet Azia E ulëta-

Për Kosovën Qëndrore Itë mesme2004 Popullsia, mesi i vitit (milliona) 1.9 472 2,430GNI per capita (metoda e Atlasit 1,460 3,290 1,580

(US$ biliona GNI 2.9 1,553 3,847

Zhvillimi mesatar vjetor, 1997-03

(%) Popullsia .. -0.1 1.0Fuqia Punu ese (%) .. -0.5 0.7

Vler. Më të fundit (viti i fundit në dispoz. 1997-04)Varfëria (% e op. Nën vijën kombëtare të varfërisë) 37 .. ..pPop. Urbane (% e pop. Total ) 37 64 49e

lindje vitet Pritja e jetegjatesis ne 74 68 70(per 1,000 lindje te gjall ) Morta. Infant 35 29 33a

(% e femijeve nen 5) Modushq. femije .. .. 11Qasja ne burim te permires te ujit 54 91 81(% e popullsise)Analfabe(%e popullsise mosha15+) 7 3 10Bruto regjistrimi fillor 101 114(% e popullsise shkollore) Meshkuj Femra

103 115101 113

RAPORTET KRYESORE EKONOMIKE TRENDET AFAT-GJATE1983 1993 2003 2004

(US$ millio s) BPV .. .. 2.5 2.5nInvestimet/BPV .. .. 22.9 26.3Eksporte te mallrave dh sherbimeve/BPV .. .. 9.6 10.0eKursimet vendore/BPV .. .. -5.7 -4.2Kursimet Kombetare/BPV .. .. -3.6 0.0

Bilanci aktual i llogarive/ PV .. .. -26.6 -26.3BPagesat e Interesit/BPV .. .. 0.0 0.0Borxhi Total/BPV .. .. n/a n/aSherbimi total i borxhit/eksportet .. .. n/a n/aVlera aktuale e borxhit/BPV .. .. n/a n/aVlera aktuale e borxhit/eksportet .. .. n/a n/a

1983-93 1993-03 2003 2004 2004-08(rritja mesatare vjetore) BPV .. .. -0.5 2.0 ..

.. BPV per capita .. -2.2 0.3 ..Eksporti i mallrave dhe shërbimeve .. .. .. .. ..

STRUKTURA E EKONOMISE1988 1996 2003 2004

(% e BPV) Bujqesia 20.4 28.8 .. ..Industria 47.4 33.8 .. .. Sherbimet .. .. .. ..E Prodhimit 32.2 37.4 .. ..

Konsumi privat .. ..Konsumi i pergjithshem i qeverise .. .. 14.6 17.9Importet e mallrave dhe sherbimeve .. ..

Shenim: te gjitha te dhenat jane vleresime. 1/ Te dhenat per Kosoven nuk jane Metoda Atlas

Shtojca 2: Treguesit e zgjedhur të Ekzekutimit të Portfolios së Bankës dhe Menaxhimi


Prej Datës 02/16/2006

Treguesi 2005 2003 2004 2006Vlerësimi i Portfolios Numri i Projekteve ne Implementim 7 a 10 5 6

1.4 Periudha Mesatare e Implementimit (vitet) b 1.8 1.9 2.014.3 Perqindja e Problem Projekteve sipas Numrit a, c 10.0 0.0 0.015.4 Perqindja e Problem Projektit sipas Shumes a, c 10.5 0.0 0.014.3 Perqindja e Projekteve ne Rrezik sipas Numrit a, d 10.0 0.0 0.015.4 Perqindja e Projekteve ne Rrezik sipas Shumes a, d 10.5 0.0 0.0

e 44.7 Raporti i Pagimit (%) 44.4 42.3 14.3Menaxhimi i Portfolios CPPR gjate vitit (po/jo) Jo Jo Po PoBurimet e Mbikqyrjes (total US$) 195.0 0.0 205.0 540.0Mbikqyrja Mesatare (US$/projekt) 33 0 51 77

Artikulli Memorandum Pese VF te fundit Eval Proj sipas OED me Numer 10.0EvalProj sipas OED me Shume (US$ millions) 5.5% e Projekteve te OED te klasif. U ose Hume Nr 10.0% e Projekt. OED te vleres. U ose HU sipas Shumes0.0

a. Siq eshte treguar ne Raportin Vjetor te zbatimit te Portfolios (perveq per VF aktual). b. Mosha mesatare e projekteve ne portfolion vendor te Bankes.c. Perqindja e projekteve te vleresuara U ose HU ne objektivat zhvillimore (OZh) dhe/ose progres i impl (PI)d. Siq eshte definuar ne Programin e Permiresimit te Portfolios.e. Raporti i pageses gjate vitit ne balancin e papaguar te portfolios se Bankes ne Fillim te vitit: vetem projektet e investimit.* Te gjithe treguesit jane per projektet aktive ne Portfolio, me perjashtim te raportit te Pageses, Qe perfshin te gjithe projektet aktive si dhe projektet te cilat kane perfunduar gjate vitit fiskal.

Shtojca 3: Permbledhja e Sherbimeve Jo-Huadhënëse


38

b. Prodhimii njohuris, debat publik, zgjidhje e problemit.

Që nga data 02/16/2006Që nga data 02/16/2006

Produkti Produkti Përfundimi VFPërfundimi VF Kosto (US$000)Kosto (US$000)Audienca a Synimi b

Perfundimet e koheve te fundit Vleresimi i Varferise ne Kosove 2005 212.6 Qev//Don/IDA/Pub PN/ZP/DPShqyrtimi Operacional i Pergjegjësise Financiare ne Kosove 2005 68.8 IDA PN

Shqyrtimi Operacional i Prokurimit 2005 54.1 IDA PN

Vazhdon

Shqyrtimi Institucional dhe i Shpenzimeve Publike 2006 100* Qev//Don/IDA/Pub

PN/ZP/DP

Te Planifikuar

Vleresimi programatik i Varferise 2006 100* Qev//Don/IDA/Pub

PN/ZP/DP Shqyrtimi Institucional dhe I Shpenzimeve Publike

Vol. II (transporti, energjia, ndermarrjet publike) 2006 100* Qev//Don/IDA/Pub

Qev//Don/IDA/Pub PN/ZP/DP PN/ZP/DPMakro implikimet e LPDP 2007 50

Qev//Don/IDA/Pub PN/ZP/DPShenimi i Regjimit Tatimor (implikimet LPDP) 2007 25 Perkrahja Analitike per te Derguarin e Statusit 2007 ad-hoc

(shiko Tabelen 2, faqe 22)

____________ a. Qeveria, donatori, Banka, Propagandimi publik.

* Programe shumevjeçare – alokime vjetore prej mesatarisht $100.000


Shtojca 4: Portfolio i Operacioneve (IBRD/IDA dhe Grantet) Kosovë

Portfolio i Operacioneve (IBRD/IDA dhe Grantet) As Of Date 02/16/2006

Projektet e mbyllura 13

IBRD/IDA * Total te paguara (Aktive) 5.7 Prej te cilave jane ripaguar 0.00 Total te paguara (Te mbyllura) 6.9 Prej te cilave jane ripaguar 0.00 Total te paguara (Aktive + Te mbyllura) 12.7 Prej te cilave jane ripaguar 0.00

Total te Papaguara (Aktive) 18.1 Total te Papaguara (Te Mbyllura 0.2Total te Papaguara (Aktive + Te mbyllura) 18.3

Projekte Aktive Dallimi ne mes te

ID i Projektit Emri i ProjektitSynimet

Zhvill.Progresi

Implementimit VF IBRD IDA GRANT Anuluara Papaguar. Orig. Frm Rev'd

P088045 BUS ENV TA # # 2005 7 6.9P079259 COMM DEVT FUND 2 S S 2004 4 1.5 -0.6P078674 ECON POL/PUB EXP MGMT # # 2005 5.5 5.4P079260 EDUCATION MS MS 2003 4.5 1.7 0.8 0.79P088865 ENERGY SECT TA 3 S S 2005 2.5 2.4 0.3P072405 SOC PROT (KOSOVO TF) S S 2002 4.2 0.1 0.2 -0.08Rezultatet e Pergjithshme 23.5 4.2 18.3 0.7 0.7# perdoret per te shenuar projektet te cilat kane hyr ne fuqi kohen e fundit

Aktuale a/

Pagesave te Pritura dheVleresimi i jesmbikqyr

PSR e fundit Shuma Origjinale ne US$ Miliona


ëb201856 P:\KOSOVO\CTRYUNIT\CAS\Kosovo ISN (Final Anila).doc 02/24/2006 4:17:00 PM

Public Disclosure Authorized - The World Bank fileDokument i Bankës Botërore VETËM PËR PËRDORIM...

Documents

Transcript of Public Disclosure Authorized - The World Bank fileDokument i Bankës Botërore VETËM PËR PËRDORIM...