Prom otor: Prof. dr. Tom Balthazar Com m issaris:...
Transcript of Prom otor: Prof. dr. Tom Balthazar Com m issaris:...
Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent
Academiejaar 2015-2016
Beroepsregulering in de geestelijke gezondheidszorg
“Pijnpunten belicht”
Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’
Ingediend door
Jules Poppe
Studentennr. 01104501
Promotor: Prof. dr. Tom Balthazar Commissaris: dr. Sylvie Tack
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Algemeen deel ................................................................................................................ 1
1.1 Inleiding ...................................................................................................................................... 1
1.2. Concept geestelijke gezondheid ................................................................................................ 2
1.3. De nood aan erkenning van geestelijke gezondheidsbeoefenaars ........................................... 4
Hoofdstuk 2: Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen van 4 april 2014 ......................................... 8
2.1 Wetshistoriek ............................................................................................................................. 8
2.2 Psychotherapie ......................................................................................................................... 11
2.2.1 Inleiding ............................................................................................................................. 11
2.2.2 Definitie ............................................................................................................................. 13
2.2.3 Omschrijving ..................................................................................................................... 14
2.2.3 Afbakening ........................................................................................................................ 15
2.2.4 De toegang tot het beroep van psychotherapeut ............................................................. 17
2.2.5 Strafsancties ...................................................................................................................... 18
2.2.6 Voorwaarden ..................................................................................................................... 18
2.2.7 Registratie ......................................................................................................................... 21
2.2.8 Psychotherapeutische handelingen .................................................................................. 22
2.2.9 Kritiek ................................................................................................................................ 22
2.2.10 Patiëntenrechten ............................................................................................................. 23
2.2.11 De Federale Raad voor de psychotherapie ..................................................................... 24
2.2.12 Code ................................................................................................................................ 26
2.2.13 Overgangsmaatregelen ................................................................................................... 26
2.3 De klinisch psychologen en de klinisch orthopedagogen ........................................................ 27
2.3.1 Inleiding ............................................................................................................................. 27
2.3.2 Definitie ............................................................................................................................. 28
2.3.3 Toegang tot het beroep van klinisch psycholoog en klinisch orthopedagoog .................. 30
2.3.4 Strafsancties ...................................................................................................................... 31
2.3.5 Afbakening ........................................................................................................................ 32
2.3.6 De Federale Raad voor de klinische psychologie en klinische orthopedagogie ............... 33
2.3.7 Rechten en plichten van de klinisch psycholoog en klinisch orthopedagoog in het KB nr. 78 ................................................................................................................................................ 34
2.3.8 Code .................................................................................................................................. 42
Hoofdstuk 3: Reparatiewet van 10 juli 2016 ...................................................................................... 42
3.1 Inleiding .................................................................................................................................... 42
3.2 Klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen .................................................................. 43
3.2.1 Juridisch-technische wetswijzigingen ............................................................................... 43
3.2.2 Verhouding artsen en klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen ........................ 44
3.2.3 Wijzigingen in verband met de opleiding ......................................................................... 46
3.2.4 Definitie orthopedagogie .................................................................................................. 48
3.2.5 De Federale Raad voor de Geestelijke Gezondheidszorgberoepen .................................. 48
3.3 Psychotherapie ......................................................................................................................... 51
3.3.1 Integratie in het KB nr. 78 gecoördineerd op 10 mei 2015 ............................................... 51
3.3.2 Onderscheid psychotherapie en klinische psychologie .................................................... 52
3.3.3 Opleiding ........................................................................................................................... 54
3.3.4 Interdisciplinariteit ............................................................................................................ 56
3.3.5 Verworven rechten ............................................................................................................ 57
3.3.6 Psychotherapie onder supervisie ...................................................................................... 58
3.3.7 Ondersteunende Geestelijke Gezondheidsberoepen ....................................................... 64
3.3.8 Evaluatie reparatiewet ...................................................................................................... 65
3.4 Rechtsvergelijking: Nederlandse regelgeving .......................................................................... 67
3.4.1 Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg.................................................. 67
3.4.2 Psychotherapie .................................................................................................................. 68
3.4.3 Klinische psychologie ........................................................................................................ 75
3.4.4 Klinische orthopedagogie.................................................................................................. 76
3.4.5 Conclusie ........................................................................................................................... 76
3.5 Rechtsvergelijking: Franse regelgeving .................................................................................... 77
3.5.1 Psychotherapie .................................................................................................................. 77
3.5.2 Klinische psychologie ........................................................................................................ 81
3.5.3 Klinische orthopedagogie.................................................................................................. 81
3.5.4 Conclusie ........................................................................................................................... 82
Hoofdstuk 4: Plichtenleer van psychologen ....................................................................................... 82
4.1 Inleiding .................................................................................................................................... 82
4.2 Toepassingsgebied ................................................................................................................... 84
4.3 Het deontologisch beroepsgeheim .......................................................................................... 84
4.3.1 Grondslag .......................................................................................................................... 84
4.3.2 Openbare orde karakter van het deontologisch beroepsgeheim ..................................... 85
4.3.3 Uitzonderingen op het deontologisch beroepsgeheim .................................................... 86
4.3.4 Gerechtelijke vervolging en verschijning voor de Tuchtraad ............................................ 87
4.3.5 Getuigenis in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie .......................... 87
4.3.6 De noodtoestand............................................................................................................... 88
4.3.7 Gedeeld beroepsgeheim ................................................................................................... 90
4.4 Verhouding tuchtrecht en strafrecht ....................................................................................... 94
4.5 Eerbiediging van de waardigheid en de rechten van de persoon ............................................ 94
4.6 Verantwoordelijkheid van de psycholoog ................................................................................ 97
4.7 Competentie ............................................................................................................................. 98
4.8 Integriteit ................................................................................................................................ 100
4.9 Miskenning van de deontologische bepalingen ..................................................................... 101
4.9.1 Tuchtraad ........................................................................................................................ 101
4.9.2 Raad van Beroep ............................................................................................................. 104
4.9.3 Voorziening in Cassatie ................................................................................................... 105
4.9.4 Bemiddelingstraject ........................................................................................................ 106
4.10 Verhouding Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen en Wet bescherming van de titel van psycholoog ................................................................................................................................... 106
4.11 Pijnpunten ............................................................................................................................ 107
4.12 Conclusie .............................................................................................................................. 109
4.13 Rechtsvergelijking: Nederlandse regelgeving ...................................................................... 110
4.13.1 Tuchtrecht ..................................................................................................................... 110
4.13.2 De Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg .............................................................. 112
4.13.3 Deontologische code ..................................................................................................... 114
4.13.4 Conclusie ....................................................................................................................... 114
4.14 Rechtsvergelijking: Franse regelgeving ............................................................................... 115
4.14.1 Plichtenleer ................................................................................................................... 115
Hoofdstuk 5: eindconclusie .............................................................................................................. 116
Bibliografie ....................................................................................................................................... 117
1
Hoofdstuk 1: Algemeen deel
1.1 Inleiding
Het gaat niet goed met de geestelijke gezondheid van de Belgen. In de laatste uitgave van de
nationale gezondheidsenquête komt voornamelijk naar voor dat de psycho-emotionele toestand
van de Belgische bevolking van 15 jaar en ouder in de afgelopen 5 jaar aanzienlijk is verslechterd.1
Één op de drie Belgen ouder dan 15 jaar heeft te kampen met een onbehagen dat kan worden
omschreven als ‘slecht in zijn vel zitten’. Dit is een duidelijke neerwaartse trend in vergelijking met
de uitgave van de vorige gezondheidsenquête die plaatsvond in 2008.2
Wanneer gevraagd wordt welke specifieke geestelijke klachten ze ondervinden, vertoont 10 procent
van de Belgische bevolking van 15 jaar en ouder angstklachten, 15 procent heeft last van depressieve
gevoelens en 30 procent klaagt over slaapproblemen. 7 procent geeft te kennen dat ze een
depressieve episode hebben ervaren in het jaar voorafgaand aan het interview waarvan 82 procent
daarvoor werd opgevolgd door een gezondheidswerker, 72 procent daarvoor medicatie heeft
ingenomen en 28 procent daarvoor psychotherapie heeft gevolgd. Deze percentages zijn
toegenomen sinds de laatste enquête van 2008.3
De impact van een slechte geestelijke gezondheid mag niet worden onderschat. 14 procent van de
bevolking van 15 jaar en ouder blijkt al aan zelfmoord te hebben gedacht en 4,5 procent heeft dat
effectief al geprobeerd. 4
Geestelijke stoornissen zijn uiteraard niet alleen een Belgisch fenomeen. De
Wereldgezondheidsorganisatie voorspelt dat klinische depressies tegen 2020 wellicht de tweede
factor zullen zijn in de wereldwijde ziektelast, wanneer men rekening houdt met depressie als
oorzaak van handicap, geneesmiddelenconsumptie, arbeidsongeschiktheid en overlijden.5
1 L. GISLE, “Geestelijke gezondheid”, Gezondheidsenquête 2013, 797, https://his.wivisp.be/nl/Gedeelde%20%20documenten/WB_NL_2013.pdf. 2 Ibid. 3 Ibid. 4 Ibid. 5 Wetsvoorstel tot regeling van de geestelijke gezondheidsberoepen en tot wijziging van het Koninklijk Besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de gezondheidsberoepen, Parl. St. 2013-14, nr. 3243/001, 3.
2
Socio-demografische factoren spelen een grote rol in de variatie van de gezondheidsindicatoren.
Vrouwen hebben meer kans op geestelijke gezondheidsproblemen dan mannen. De klachten treden
meer op op vroegere leeftijd dan mannen maar ook op latere. Vrouwen nemen in het algemeen
meer medicatie dan mannen om hun geestelijke disfuncties te verhelpen zoals kalmeer- en
slaappillen, maar ook antidepressiva.6
Veel gezondheidsindicatoren zijn afhankelijk van de leeftijd. Zo situeert de risicoleeftijd zich tussen
de 25 en de 65 jaar. Eetstoornissen komen vooral voor bij jongeren en in het bijzonder vrouwen
terwijl slaapstoornissen toenemen naarmate men ouder wordt. Ook het gebruik van kalmeer- en
slaappillen neemt toe wanneer de leeftijd stijgt en wordt vooral ook ingenomen door vrouwen.7
In het gebied van de geestelijke gezondheidszorg is er dus ten eerste een bijzondere nood aan de
erkenning van klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen als ‘beoefenaars van de
gezondheidszorgberoepen’ in de zin van het KB nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de
uitoefening van de gezondheidszorgberoepen. Vervolgens is het nuttig het houderschap van de titel
van psychotherapeut te reglementeren. Ten slotte is er nood aan de bevordering van de overdracht
van interdisciplinaire informatie, niet alleen op het vlak van gezondheid maar ook inzake sociale
integratie, economie, financiële middelen enzovoort.8
1.2. Concept geestelijke gezondheid
De geestelijke gezondheid en het emotioneel welbevinden maken deel uit van de gezondheid in de
ruime zin van het woord en van de levenskwaliteit van de mensen. Ze vormen een fundamenteel
recht voor iedereen. Iemand die geestelijk gezond is, neemt meer deel aan het
maatschappijgebeuren, is actiever op de arbeidsmarkt en is socialer. Een slechte geestelijke
gezondheidssituatie heeft niet alleen een negatieve impact op het individu zelf omwille van de
lijdenstoestand waarin hij zich bevindt, maar heeft ook repercussies op lichamelijk vlak en sociaal
vlak. Er wordt vaak een toevlucht gezocht in het misbruik van middelen zoals alcohol en drugs en
bovendien sorteren psychische stoornissen vaak fysiologische gevolgen. Zo komt het ook vaak voor
6 L. GISLE, “Geestelijke gezondheid”, Gezondheidsenquête 2013, 797, https://his.wiv-isp.be/nl/Gedeelde%20%20documenten/WB_NL_2013.pdf. 7 Ibid. 8 Ibid.
3
dat personen met geestelijke problemen zich gaan isoleren en in de eenzaamheid terechtkomen.9
De wereldgezondheidsorganisatie definieert geestelijke gezondheid niet als de afwezigheid van een
psychische ziekte maar als het vermogen om flexibel in het leven te staan, zich aan te passen aan
diverse situaties waar men niks aan kan veranderen en de capaciteit om probleemoplossend te
denken.10
Er worden drie dimensies onderscheiden in de conceptualisering van de geestelijke gezondheid. De
positieve geestelijke gezondheid verwijst naar een toestand van geluk, welbevinden en positieve
persoonlijke eigenschappen zoals optimisme, zelfrespect, gevoel van eigenwaarde enzovoort. Dit is
het eerste luik.11
Het tweede luik heeft te maken met psychische ontreddering. Dit is een toestand van
onwelbevinden die niet de criteria vervult om te worden aangemerkt als psychische stoornis, maar
toch ernstig wordt aanzien wanneer deze klachten aanhouden en waarvoor eventueel medische
aanpak noodzakelijk wordt. Het zijn vage klachten die kunnen wijzen op een stoornis.
Het derde luik handelt over klachten die als stoornis kunnen worden aanzien omdat ze voldoen aan
de diagnostische criteria. Ze zijn van variabele duur en kunnen worden beschouwd als een handicap.
Voorbeelden hiervan zijn een majeure depressie, schizofrenie, angststoornissen, drugsverslaving en
persoonlijkheidsstoornissen.12
Psychische problemen kenmerken zich door terugkerende ongewenste of negatieve gedachten,
emoties, gedrag en relaties met anderen. Ze kunnen chronisch of tijdelijk zijn en manifesteren zich
vaak binnen een bepaalde periode van het leven van de mens.13
Het ontstaan van geestelijke problemen is onmiskenbaar gelinkt met het feit dat onze maatschappij
verwachtingen schept die we niet altijd kunnen voldoen. Aan bepaalde problemen die zich
9 L. GISLE, “Geestelijke gezondheid”, Gezondheidsenquête 2013, 799, https://his.wiv-isp.be/nl/Gedeelde%20%20documenten/WB_NL_2013.pdf. 10 Ibid. 11 Ibid. 12 Ibid. 13 Ibid.
4
aandienen in het leven kunnen we niet tegemoet komen. Zo is er toenemende stress op het werk,
werkloosheid, chronisch lijden, eenzaamheid, onaangepaste huisvesting enzovoort. Het werkt ook
in de andere richting. Een niet-gediagnosticeerde depressie kan bijvoorbeeld leiden tot
arbeidsuitsluiting, alcoholisme, drugsgebruik enzovoort.14
Geestelijke gezondheid is onlosmakelijk gelinkt met sociale gezondheid. Een slechte sociaal-
economische situatie kan één van de oorzaken zijn van een depressie maar ook het gevolg ervan. Er
kan statistisch niet worden ontkend dat een slechte geestelijke gezondheidstoestand een samenspel
van oorzaken heeft maar vooral erg dramatische gevolgen kan teweegbrengen. Jaarlijks zijn er in
België meer dan 2000 zelfmoorden en meer dan 20000 zelfmoordpogingen. België heeft een
zelfmoordcijfer van 19 per 100000 inwoners, wat sterk boven het wereldgemiddelde ligt.15
Het aantal psychotrope geneesmiddelen dat wordt voorgeschreven in België is hallucinant. In 2013
werden in ons land nagenoeg 300 miljoen antidepressiva ingenomen en dat aantal stijgt alsmaar.
België heeft tussen 2006 en 2008 15 procent meer slaap- en kalmeermiddelen ingenomen dan
Frankrijk, ongeveer driemaal meer dan Groot-Brittannië, Nederland en Duitsland en vijfmaal meer
dan Noorwegen. Ons land komt op Europees vlak op de eerste plaats te staan.16
Problematisch is ook dat dit overmatig geneesmiddelengebruik niet beperkt blijft tot volwassenen.
Ook de geneesmiddelenconsumptie met betrekking tot jongeren die te kampen hebben met een
aandachtstoornis met eventuele hyperactiviteit stijgt sterk met de tijd.17
1.3. De nood aan erkenning van geestelijke gezondheidsbeoefenaars
Uit het voorgaande is het duidelijk dat geestelijk gezondheid van primordiaal belang is en er alles
aan moet gedaan worden om de preventie van geestesziekten te voorkomen. Dit komt niet alleen
de welzijn van de patiënt ten goede (geen of verminderd psychisch lijden, geen suïcidale intenties,
flexibeler omgaan met levensproblemen enzovoort), maar ook de productiviteit van de
ondernemingen en het concurrentievermogen van de staat (economische kosten voor
14 . GISLE, “Geestelijke gezondheid”, Gezondheidsenquête 2013, 780, https://his.wiv-isp.be/nl/Gedeelde%20%20documenten/WB_NL_2013.pdf. 15 Ibid. 16 Ibid. 17 Ibid.
5
arbeidsongeschiktheid, vervroegde pensionering enzovoort). Ook op dat vlak is er een band tussen
geestelijk welzijn en een gezonde economie.18
Voor vele patiënten is de toegang tot de geestelijke gezondheidszorg zeer hoogdrempelig. Wanneer
ze zich geestelijk niet goed voelen, weten ze niet tot wie ze zich moeten wenden. Velen kennen het
verschil niet tussen de actoren in de geestelijke gezondheidszorg bijvoorbeeld psychotherapeuten,
huisartsen, psychiaters, psychologen enzovoort. Enerzijds is er de angst wanneer ze een psychiater
zouden raadplegen om onderworpen te worden aan een geneesmiddelenbehandeling of om de
privacy te waarborgen die met hun problemen samenhangen. Anderzijds zijn vele mensen bang om
met een kwakzalver geconfronteerd te worden wanneer ze zich zouden richten tot een psycholoog
of voor hen een vage en niet-gereglementeerde beroepsbeoefenaar zoals een psychotherapeut.19
Dat gevaar is inderdaad bestaande, aangezien iedereen zich de titel van psychotherapeut kan toe-
eigenen, wat de kwaliteit van het beroep op losse schroeven zet en wat kan leiden tot ontsporingen.
Ook het feit dat het beroep niet officieel wordt erkend, leidt niet tot door de
Wereldgezondheidsorganisatie beoogde effect van interdisciplinaire opvang van patiënten.
Bovendien genieten de psychologen die vermeld staan in de personeelsnormen van diverse
hulpverlenende diensten en instellingen niet de beroepsbescherming waaraan ze nood hebben.20
De wetgever heeft terecht vraagtekens geplaatst bij de organisatie van ons bestel inzake geestelijke
gezondheidszorg en heeft geconcludeerd dat het niet bevredigend is omkaderd.21
Iedereen kan zich psychotherapeut noemen en verkondigen dat zij de psychotherapeutische
technieken onder de knie heeft terwijl dit helemaal niet zo is. De patiënt heeft dus niet de minste
garantie inzake de kwaliteit van de beroepsbeoefenaar en dus in de bespoediging van zijn
genezingsproces. Ook de psychotherapeut geniet niet de minste bescherming. Uit strikt regelgevend
oogpunt zouden die praktijken zelfs als onwettig kunnen worden beschouwd.22
18 Wetsvoorstel WGG, Parl. St. 2013-14, nr. 3243/001, 3. 19 Wetsvoorstel WGG, Parl. St. 2013-14, nr. 3243/001, 5. 20 Ibid. 21 Ibid. 22 Wetsvoorstel WGG, Parl. St. 2013-14, nr. 3243/001, 6.
6
Het feit dat een werk niet officieel wordt erkend, betekent ook dat het spaak loopt wat betreft
interdisciplinaire omvang van de patiënten, waar ook aan tegemoet wordt gekomen door de nieuwe
Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen.23
Psychologie en psychotherapie zijn doeltreffende alternatieven voor een
geneesmiddelenbehandeling, die in ons land al problematisch is. Ze werken wel degelijk omdat
patiënten, naast de wens om zich te laten verzorgen, ook streven naar zelfvinding en zelfontplooiing
en dat kunnen ze door middel van psychologische technieken behalen.24
Het is dus noodzakelijk om het gehele kader inzake geestelijke gezondheid verder te reguleren omdat
een psychische stoornis sociale en economische gevolgen heeft, zoals reeds aangehaald. Het is ook
echt nodig omdat er vraag naar is van de bevolking die aanspraak willen maken op een
kwaliteitsvolle follow-up inzake geestelijke gezondheid. De klinische psychologie en de klinische
orthopedagogiek zijn niet wettelijk erkend als een onder de gezondheidszorg vallende
beroepsbezigheid, wat echt een pijnpunt is. Er is ook een groot aantal mensen die beweren dat ze
patiënten vanuit therapeutisch oogpunt kunnen helpen door middel van psychotherapie maar als
dit niet geregeld is, is de stap die de hulpbehoevende moet zetten natuurlijk een pak groter.25
In het Parlement is een onderzoekscommissie opgericht ter bestrijding van de onwettige uitoefening
van sekten en de gevaren ervan voor de samenleving en het individu, in het bijzonder voor de
minderjarige. Onwettige praktijken inzake geestelijke gezondheid die de gezondheid van de patiënt
schaadden, kwamen al aan het licht in de jaren ’90. Op 2 juni 1998 werd een Informatie- en
Adviescentrum inzake de schadelijke sektarische organisaties (IACSSO) opgericht om komaf te
maken met deze wanpraktijken.26 Deze wantoestanden zijn al een tijdje aan de gang en de nood aan
erkenning van gezondheidsbeoefenaars dringt zich dus zeer sterk op.
In 2006 werd een evaluatie uitgevoerd en daaruit bleek dat het aantal klachten omtrent sektarische,
onwettige praktijken inzake geestelijke gezondheid exponentieel stijgt. Dit werd aangetoond aan de
hand van het aantal klachten dat de IACSSO ontving. De collectieve uitwassen ruimden plaats voor
23 Wetsvoorstel WGG, Parl. St. 2013-14, nr. 3243/001, 5. 24 Wetsvoorstel WGG, Parl. St. 2013-14, nr. 3243/001, 6. 25 Ibid. 26 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 6.
7
individuele uitwassen, wat als zorgwekkend moet worden ervaren. Zo zijn therapieën als het
suggereren van trauma’s, de totale biologie, hyperventilatie en de kinesiologie problematisch.27
De nood tot erkenning van de geestelijke gezondheidszorgberoepen is gesteund op de
onontbeerlijkheid van een holistische benadering van de geestelijke gezondheidszorg. Dat
veronderstelt een autonome uitoefening van de geestelijke gezondheidsberoepen. De erkenning is
in het verleden al te vaak mislukt omdat artsen schrik hadden nieuwe zorgaanbieders autonoom te
laten optreden.28
Naar aanleiding van deze nationale gezondheidsenquête werd op 12 december 2013 een
wetsvoorstel ingediend tot regeling van de geestelijke gezondheidszorgberoepen en tot wijziging
van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de
gezondheidszorgberoepen om de noties klinisch psycholoog, psychotherapeut en klinisch
orthopedagoog te kaderen en enige regelgeving omtrent titelbescherming uit te vaardigen.
Op 4 april 2014 is er de wet tot regeling van de geestelijke gezondheidszorgberoepen en tot wijziging
van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de
gezondheidszorgberoepen gekomen die in werking zal treden op 1 september 2016. Ondertussen is
al een reparatiewet gepubliceerd die hieronder zal worden besproken.
27 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 6. 28 Hand. Kamer 2013-2014, 18 februari 2014, nr. 53K3243/003, 11.
8
Hoofdstuk 2: Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen van 4 april 2014
2.1 Wetshistoriek
Reeds in de jaren ’90 circuleerden wetsvoorstellen om het beroep van klinisch psycholoog en
psychotherapeut te regelen. In de periode van 1999 tot 2004 waren er verschillende wetsvoorstellen
van Ecolo, Groen en de PS.29
Oud Minister Tavernier diende 2 wetsontwerpen in die waren opgesteld door oud minister Aelvoet
beginjaren 2000. Dit resulteerde in een wetsontwerp tot wijziging van het KB nr. 78 met het oog op
de regeling van de klinische psychologie, de klinische seksuologie en de klinische orthopedagogiek
en anderzijds een wetsontwerp tot wijziging van het KB nr. 78 met het oog op de reglementering
van de psychotherapie. Voor deze 4 beroepen werd een definitie uitgewerkt, het vereiste diploma
en de vooropleiding werd bepaald, er werd een eigen nationale raad opgericht en er werden
overgangsmaatregelen bepaald. Helaas was het einde van de legislatuur in zicht en werden de
besprekingen stilgelegd.30
Oud minister Demotte werkte op zijn beurt een voorontwerp uit. Hierin werd een regeling getroffen
voor de klinisch psychologen, de klinisch seksuologen en de klinisch orthopedagogen. Het
voorontwerp werd echter nooit uitgewerkt tot een wetsontwerp en haalde dus de Kamer niet.31
CD&V diende in 2008 een wetsvoorstel in tot wijziging van KB nr. 78 met het oog op de regeling van
de klinische psychologie, de klinische seksuologie en de klinische orthopedagogie (doc 1357). Op
initiatief van de heer Luc Goutry, gewezen Kamerlid en lid van de commissie Volksgezondheid, werd
op 6 oktober 2009 een parlementaire werkgroep opgericht, ter reglementering van de uitoefening
van de klinische psychologie, de klinische seksuologie, de klinische orthopedagogie en ter
reglementering van de beroepstitel van psychotherapeut. Een gelijktijdige behandeling en stemming
in de commissie werd toen vooropgesteld.32
29 N. MUYLLE, Achtergrondnota dossier “erkenning psychologen en psychotherapeuten”, http://www.vvtiv.be/sites/default/files/Achtergrondnota%20erkenning%20psychotherapie.pdf. 30 Ibid. 31 Ibid. 32 Ibid.
9
Het wetsvoorstel diende als werkdocument. Twee keer per maand werden de artikels besproken en
de tekst geamendeerd. Door de val van de regering werden de werkzaamheden begin mei 2010
stopgezet. In oktober 2010 diende mevrouw Nathalie Muylle en co samen met cdH opnieuw het
wetsvoorstel in.33
In 2011 werd er echter geen akkoord bereikt onder de leden van de commissie volksgezondheid om
de parlementaire werkgroep opnieuw leven in te blazen en de werkzaamheden verder te zetten.34
Mevrouw Nathalie Muylle en mevrouw Nahima Lanjri dienden in juli 2011 een nieuw wetsvoorstel
in tot regeling van de klinische psychologie en de klinische orthopedagogiek dat alle
consensusamendementen die in de parlementaire werkgroep waren besproken, bevatte.
Een van de grote verschillen met de voorgaande wetsvoorstellen is dat alle artikels die betrekking
hadden op seksuologie geschrapt zijn. Dit komt omdat daar een consensus over is bereikt in de
parlementaire werkgroep. De experten en leden van de werkgroep beschouwden dit eerder als een
specialisatie en niet zozeer als een autonoom beroep. Dit wordt ook zo weerspiegeld in het huidige
opleidingstraject als seksuoloog aangezien dit geen aparte opleiding is maar een keuzerichting in de
masterjaren. Seksuologie blijft dus tot op heden niet gereguleerd.35
De regeling van de psychotherapie moest ook worden uitgewerkt door een parlementaire
werkgroep waarbij de psychotherapie wordt gezien als een specialisatie die kan worden gevolgd na
het behalen van een ander, al dan niet, universitair diploma. De noodzaak aan een uniform
opleidingspakket door middel van een goede verstandhouding tussen de verschillende
Gemeenschappen gegeven aan een erkende onderwijsinstelling wordt nog eens benadrukt,
rekening houdend met het enorm amalgaam aan stromingen, opleidingen, instituten en online
cursussen.36
Aanvankelijk wou minister Onkelinx, toenmalig minister van Volksgezondheid, enkel de
33 N. MUYLLE, Achtergrondnota dossier “erkenning psychologen en psychotherapeuten”, http://www.vvtiv.be/sites/default/files/Achtergrondnota%20erkenning%20psychotherapie.pdf. 34 Ibid. 35 Ibid. 36 Ibid.
10
psychotherapie reguleren met als doel het charlatanisme uit de wereld te helpen. Het feit dat
psychologische interventies wel eens een meerwaarde zouden kunnen betekenen, verloor ze uit het
oog.37
De psychologen onder leiding van de Belgische federatie van psychologen bundelden hun krachten
met hun oude politieke bondgenoten, die een consensus bereikten over het wetsvoorstel Goutry.
Vlaams minister van Volksgezondheid, Welzijn en Gezin Jo Vandeurzen zette zeven projecten op
poten waarbij klinisch psychologen werden ingezet in huisartspraktijken om daarmee een niet te
misverstane boodschap te communiceren aan Onckelinx dat klinisch psychologen onmisbaar zijn.
Onckelinx gaf uiteindelijk toe en klinisch psychologen zouden gereguleerd worden.
Psychotherapeutische groeperingen namen hierin het voortouw maar wanneer de
onderhandelingen ontaardden in ordinaire scheldpartijen nam de wetgevende macht het heft in
eigen handen en kwam zelf met een wetsvoorstel op de proppen dat gerealiseerd werd door een
bondgenootschap van de PS en de CD&V.38
De schuldige voor dit eindeloze discussiëren is vooral op communautair vlak te zoeken. Psychologen,
psychiaters en psychotherapeuten konden tot geen consensus komen over de definities en de
opleidingsvoorwaarden voor het uitoefenen van psychotherapie. Vooral het verschil in visie op de
psychotherapie tussen Vlaamse en Franstalige kant speelde een grote rol in het gehele verhaal. Waar
Vlaanderen, met zijn Angelsaksische tradities, de klemtoon legde op wetenschappelijke kennis en
een universitaire vooropleiding, hechtte Franstalig België, die een Romaanse traditie heeft, vooral
belang aan ‘levenservaring’ en praktische kennis.39
Minister Onkelinx nam bijna integraal het wetsvoorstel van CD&V over rond de klinische psychologie
en de psychotherapie.40 Na 15 jaar is dit lang aanslepend dossier eindelijk tot een goed einde
gebracht en op 4 april 2014 werd de Wet tot regeling van de geestelijke gezondheidszorgberoepen
37 N. MUYLLE, Achtergrondnota dossier “erkenning psychologen en psychotherapeuten”, http://www.vvtiv.be/sites/default/files/Achtergrondnota%20erkenning%20psychotherapie.pdf. 38 X, De wet op de GGZ - beroepen: de psychotherapie als praktijk, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-de-psychotherapie-als-praktijk. 39 Ibid. 40 N. MUYLLE, Achtergrondnota dossier “erkenning psychologen en psychotherapeuten”, http://www.vvtiv.be/sites/default/files/Achtergrondnota%20erkenning%20psychotherapie.pdf.
11
en tot wijziging van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening
van de gezondheidszorgberoepen gepubliceerd in het Staatsblad. De wet zal in werking treden op 1
september 2016.41
2.2 Psychotherapie
2.2.1 Inleiding
De psychotherapie gaat terug tot de Oudheid, maar het is pas in de 19de eeuw dat het pas een
volwaardige gezondheidsdiscipline mag worden genoemd. In de 20e eeuw is de basis gelegd voor de
theoretische, conceptuele en interventiemodellen die deze gezondheidstak kenmerken wat zeer
belangrijk was voor de psychologie en de psychiatrie. Deze modellen werden beïnvloed vanuit
psychiatrische en psychologische invalshoek maar ook door de neurowetenschappen, de filosofie,
de sociologie, de ethologie als ook door de antropologie. De psychotherapie is voer geworden voor
belangrijke bijzondere en evaluatieve onderzoeken.42
Een voorbeeld van zo een gezaghebbend onderzoek is een interuniversitaire studie die in mei 2015
door Marine Jaeken (KU Leuven), Lesley L. Verhofstadt (Ugent) en Nady Van Broeck (UCL)43 is
gevoerd. Dit onderzoek toont aan dat psychotherapie werkt. Het is doeltreffender dan geen
psychotherapie volgen of een placebo innemen.44
Ze bestudeerden de doeltreffendheid van psychotherapie aan de hand van variabelen. Die
variabelen vertegenwoordigen wat er gebeurt tijdens het psychotherapeutisch proces, zoals reacties
van de psychotherapeut en de cliënt 45 , de gehanteerde technieken van de psychotherapeut en
relationele factoren.46
41 Art. 51 Wet Geestelijke Gezondheidszorgberoepen (hierna WGG). 42 X, “Voor een open en welomschreven uitoefening van de psychotherapie”, http://www.psychotherapie-univ.be/manifeste.php?l=nl. 43 MARINE JEAKEN et al ., “Qu’est-ce qui détermine l’efficacité d’une psychothérapie? Brève mise à jour scientifique.” Bulletin de psychologie 2015, 237-242. 44 MARINE JEAKEN et al, “Qu’est-ce qui détermine l’efficacité d’une psychothérapie? Brève mise à jour scientifique.” Bulletin de psychologie 2015, 237. 45 Let op de terminologie: de term cliënt wordt aangewend in plaats van patiënt. Dit om de vrijwilligheid van de patiënt in het proces te beklemtonen. 46 MARINE JEAKEN et al., “Qu’est-ce qui détermine l’efficacité d’une psychothérapie? Brève mise à jour scientifique.” Bulletin de psychologie 2015, 238.
12
Psychotherapie werd in dat onderzoek omschreven als een vorm van professionele hulp die, met
gebruik van psychologische technieken, beoogt mensen te helpen hun mentale gezondheid te
verbeteren. Er schuilen niet minder dan 400 technieken achter de psychotherapie. Ze delen wel
allemaal dezelfde vier karakteristieken, namelijk een intense emotionele en vertrouwelijke relatie
tussen de psychotherapeut en de cliënt, omgeven door een therapeutisch kader die de
vertrouwelijkheid en de veiligheid waarborgt, ondersteund door theorieën die bijdragen tot het
uitleggen van de klachten van de cliënt. Een proces dat daarmee gepaard gaat vloeit voort uit die
theorieën en vereisen de actieve medewerking van zowel de cliënt als de beoefenaar teneinde de
geestelijke gezondheid van deze laatste te verbeteren.47
De voornaamste conclusie die uit het onderzoek naar voor komt is dat psychotherapie doeltreffend
is om psychische stoornissen te behandelen. De vraag rijst dan uiteraard welke soort psychotherapie
het doeltreffendste is. Meer dan 2000 studies hebben de verscheidene vormen van psychotherapie
met elkaar vergeleken en daaruit werd geconcludeerd dat de verschillen in doeltreffendheid klein
en niet-significant waren. Dit kan worden verklaard door het feit dat de verschillende therapieën
hetzelfde doel voor ogen hebben, verschillende methodes worden gebruikt die dezelfde klachten
verlichten en de verschillende therapieën gemeenschappelijke factoren bevatten die curatief
werken.48
Het zijn vooral de gemeenschappelijke factoren die de mentale gezondheid van de patiënt
verbeteren, ongeacht de soort psychotherapie. 30% van de psychotherapeutische impact op de
geestelijke gezondheid is te wijten aan deze gemeenschappelijke factoren. Het zijn onderdelen van
de behandeling die niet specifiek zijn voor een bepaalde psychotherapie bijvoorbeeld de empathie
die de beoefenaar aan de dag legt, de therapeutische alliantie, onvoorwaardelijke eerbied en
congruentie (authentiek en zichzelf zijn als psychotherapeut).49
Het is dus belangrijk dat de psychotherapeut gemeenschappelijke factoren goed onder de knie heeft
en gebruikt in combinatie met specifieke therapieën waarbij hij deze laatste op één lijn brengt met
47 MARINE JEAKEN et al., “Qu’est-ce qui détermine l’efficacité d’une psychothérapie? Brève mise à jour scientifique.” Bulletin de psychologie 2015, 237. 48 MARINE JEAKEN et al., “Qu’est-ce qui détermine l’efficacité d’une psychothérapie? Brève mise à jour scientifique.” Bulletin de psychologie 2015, 238. 49 MARINE JEAKEN et al., “Qu’est-ce qui détermine l’efficacité d’une psychothérapie? Brève mise à jour scientifique.” Bulletin de psychologie 2015/3, 239.
13
de in behandeling zijnde persoon. Aanpassingsvermogen en flexibiliteit van de psychotherapeut zijn
twee belangrijke principes die het welslagen van de behandeling faciliteren.50
Dit onderzoek toont aan dat een evidence based psychotherapie noodzakelijk is. Psychotherapie
vereist een langdurige praktische opleiding voorafgegaan door een grondige theoretische opleiding.
Men moet ten alle tijde vermijden dat een evidence based medicine praktijk de overhand neemt in
de geestelijke gezondheidszorg. De Wet geestelijke gezondheidsberoepen ijvert het evidence based
beginsel te verankeren in de wet en bij uitbreiding in heel de geestelijke gezondheidszorg.
2.2.2 Definitie
De wet omschrijft zelf wat psychotherapie inhoudt in artikel 35 van de Wet geestelijke
gezondheidszorgberoepen. Onder de uitoefening van de psychotherapie zal verstaan worden: “het
gebruikelijk verrichten van autonome handelingen die tot doel hebben of worden voorgesteld tot
doel te hebben, de moeilijkheden, conflicten of psychische stoornissen van een individu weg te nemen
of te verlichten, het verrichten van psychotherapeutische ingrepen op basis van een
psychotherapeutisch referentiekader, ten aanzien van dat individu of van een groep individuen, als
een volwaardig systeem beschouwd, waarvan dat individu deel uitmaakt”. De Koning zal de
mogelijkheid hebben om de voorwaarden voor de uitoefening van deze bevoegdheid vast te
leggen.51
Wat opvalt aan deze definitie is dat de wetgever enkel focust op het behandelen van een psychische
stoornis en daaronder niet begrijpt het opsporen, onderzoeken, de preventie of het stellen van een
psychodiagnose. Het beperkt de handelingen van de psychotherapeut omdat de definitie enkel het
behandelen beoogt. Bovendien is de doelgroep die de psychotherapeut kan behandelen ook niet
uitgebreid. Psychosomatisch lijden valt niet onder de definitie, wat strookt met de doelstelling in het
advies van de Hoge Gezondheidsraad die het concept psychotherapie enkel associeerde met het
behandelen van psychopathologieën. Ten slotte is er in de definitie nergens sprake van de term
‘wetenschappelijk’. Dit toont de invloed aan van de Franstalige partijen die, zoals hierboven al
aangegeven, meer belang hechten aan levenservaring en bijgevolg een wetenschap niet gelijkstellen
50 MARINE JEAKEN et al., “Qu’est-ce qui détermine l’efficacité d’une psychothérapie? Brève mise à jour scientifique.” Bulletin de psychologie 2015/3, 240. 51 Art. 35, tweede lid WGG.
14
met het volgen van één therapeutische stroming.52
Onder autonome handelingen worden handelingen verstaan die niet door een andere zorgverlener
zijn voorgeschreven.53
2.2.3 Omschrijving
Om de psychotherapie beter te vatten is het allicht nuttig om deze ook te benaderen vanuit niet-
juridische invalshoek. Het Universitaire Psychotherapeuten Platform omschrijft de psychotherapie
als een techniek die niet gebonden is aan een bepaalde behandelingswijze of het toepassen van een
bepaald model. Het is een beslissingsproces dat voortvloeit uit het grondig analyseren van de
geestelijke gezondheidstoestand van de patiënt en dat gebaseerd is op een indicatie en de
adequaatheid van een bepaalde behandeling. Daaruit volgt de keuze van interventie die voor de
patiënt het meest geschikt is. Dit oordeel is gesteund op verschillende wetenschappelijke publicaties
die het psychologisch functioneren onder de loep nemen en de kennis van de nuttige
multidisciplinaire interventiemethoden. Ook moet rekening worden gehouden met de hoekstenen
van de psychotherapie, namelijk de deontologische beginselen, het niet-schaden en het
voorzichtigheidsprincipe.54
Ook in de Parlementaire voorbereiding kunnen we niet-juridische omschrijvingen lezen van de
psychotherapie. Bij de uitoefening van de psychotherapie wordt de patiënt niet beschouwd als één
individu maar als een samenspel van sociale factoren, een zogenaamd sociaal systeem, en dit in
tegenstelling tot de klassieke omschrijving van een patiënt als ‘natuurlijke persoon waaraan zorg
wordt toegediend’.55
De persoon die zich moet wenden tot een psychotherapeutische kracht heeft klachten van
psychologische, somatische of sociale aard die worden waargenomen vanuit de subjectiviteit van de
patiënt. Hij of zij worstelt met intrapsychische conflicten, met gedragsproblemen (waarbij
52 X, De wet op de GGZ - beroepen: de psychotherapie als praktijk, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-de-psychotherapie-als-praktijk. 53 Hand. Kamer 2013-14, 24 januari 2014, nr. 53K3243/003, 27. 54 X, Voor open en welomschreven uitoefening van de psychotherapie, http://www.psychotherapie-univ.be/manifeste.php. 55 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 8
15
gedragstherapie wordt aanbevolen die één van de belangrijkste onderdelen is van psychotherapie),
met belevingsproblemen of met relatieproblemen.56
2.2.3 Afbakening
Het beroep van psychotherapeut werd initieel geregeld buiten het KB nr. 78. Daar was al lang
consensus over tussen de Kamerleden en ook binnen de sector werd dit aanvaard. Psychotherapie
is namelijk geen beroep maar een techniek die kan gebruikt worden door gezondheidswerkers. Door
de psychotherapie te reglementeren buiten het KB nr. 78 valt deze niet onder die kwaliteitswaarborg
met als gevolg dat provinciale geneeskundige commissies geen mandaat hebben om beoefenaars
van psychotherapie te controleren of te sanctioneren.57
Het zou ook logischer zijn, mocht de psychotherapie worden opgenomen in het KB 78 aangezien
onze geestelijke gezondheidszorg geëvolueerd is naar een zorg die evidence based is. Voor het
‘schakeljaar’ dat nog moet worden georganiseerd is er geen medisch-wetenschappelijke
vooropleiding vereist. In het raam van deze evolutie naar een evidence based gezondheidszorg zou
de vooropleiding de studenten moeten laten kennismaken met medisch-wetenschappelijke
perspectieven en maatschappelijke kennis.58
Begin februari 2016 heeft de ministerraad echter een aantal maatregelen goedgekeurd ter
verbetering van de wet op de geestelijke gezondheidsberoepen. Maggie De Block, Minister van
Volksgezondheid en Sociale Zaken, bevestigde dat psychotherapie een behandelvorm is maar stelde
toch voor dat de toepassing van de wet binnen het KB nr. 78 moest vallen. Dit omdat anders de
uitvoering te omslachtig zou zijn. Ook zal psychotherapie enkel voorbehouden zijn aan klinisch
psychologen, klinisch orthopedagogen en artsen vanaf het academiejaar 2017-2018, 59 dit in
navolging van het advies nr. 7855 van de Hoge Gezondheidsraad.
Wat niet opgelost is door de Wet Uitoefening Gezondheidsberoepen is dat psychotherapie nog altijd
valt onder de bepaling van artikel 2 van het KB 78 betreffende de uitoefening van onwettige
56 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 8. 57 Hand. Kamer 2015-2016, 18 december 2015, 1535/001, 4. 58 Ibid. 59 X, Wet op geestelijke gezondheidszorgberoepen, http://www.deblock.belgium.be/nl/wet-op-geestelijke-gezondheidszorgberoepen.
16
geneeskunde. Dit is enkel voorbehouden aan artsen.60 Dat artikel stelt dat onwettige uitoefening
van de geneeskunde het “gewoonlijk verrichten is van elke handeling die tot doel heeft, of wordt
voorgesteld tot doel te hebben, bij een menselijk wezen, hetzij het onderzoeken van de
gezondheidstoestand, hetzij het opsporen van ziekten en gebrekkigheden, hetzij het stellen van de
diagnose, het instellen of uitvoeren van een behandeling van een fysische of psychische, werkelijke
of vermeende pathologische toestand, hetzij de inenting “ 61 door een persoon die niet het wettelijk
diploma bezit van doctor in de genees-, heel- en verloskunde.62 De definitie van de psychotherapeut
omschreven door de Wet geestelijke gezondheidsberoepen vertoont veel gelijkenissen met deze
definitie waardoor het onbetwijfelbaar is dat psychotherapeuten bij de uitoefening van hun beroep
onder de toepassing van voorgaande definitie vallen. Mijns inziens spruit dit voort uit het beperkt
praktisch nut en de meer academische invalshoek van deze discussie. In de reparatiewet is dit echter
wel verholpen (zie infra hoofdstuk 3).
De wet slaat niet op de zogenaamde ‘lekenpsychoanalyse’. Psychoanalyse is een praktijk waarbij een
persoonlijk traject wordt uitgestippeld om tot meer zelfkennis te komen. Het staat in principe los
van de psychotherapie waardoor het buiten het toepassingsgebied van de wet valt. Psychotherapie
kan wel via psychoanalyse maar niet elke psychoanalyse valt onder psychotherapie en dus onder de
toepassing van de wet. Wanneer het echter onder het takenpakket valt van de psychotherapeut,
mag hij of zij wel de psychoanalyse uitoefenen.63
Er is veel ophef in het Parlement geweest rond het al dan niet reglementeren van psychoanalyse.
Een aantal psychoanalisten hebben op eigen vraag verzocht om psychoanalyse niet te reguleren
aangezien de psychoanalyse volgens hen niet kan worden gereglementeerd of worden
onderworpen.64 Volgens sommige parlementsleden65 neemt de wetgever een ongeoorloofd risico
door psychoanalyse niet duidelijk te omschrijven. Dit zou de veiligheid van de patiënt in het gedrang
kunnen brengen en de medicalisering van de geestelijke gezondheid kunnen voorkomen. 66 De
minister weerlegt dit door aan te geven dat het ijdele hoop is dat alle twijfelachtige gevallen zoals
60 Art. 2 §1, eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 61 Art. 2 §1, tweede lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 62 Art. 2 §1, eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 63 Hand. Kamer 2013-2014, 24 januari 2014, nr. 53K3243/003,14. 64 X, De wet op de GGZ - beroepen: de psychotherapie als praktijk, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-de-psychotherapie-als-praktijk. 65 Met name mevrouw Rita de Bont en mevrouw Catherine Fonck. 66 Hand. Kamer 2013-2014, 24 januari 2014, nr. 53K3243/003, 9.
17
coaches bijvoorbeeld uit de geestelijke gezondheidssector zouden verdwijnen. Bovendien
argumenteert ze dat er toenadering moet gezocht worden met de representatieve organisaties en
dat daar geen tijd meer voor is, gezien het lange aanslepende dossier.67
2.2.4 De toegang tot het beroep van psychotherapeut
2.2.4.1 Visum
De beoefenaars van de psychotherapie zullen hun beroep enkel mogen uitoefenen indien zij hun
diploma hebben laten viseren. De Koning zal daartoe nog de nadere regels bepalen.68
Heeft de psychotherapeut ook nog een beroepstitel van erkende gezondheidszorgbeoefenaar
overeenkomstig de Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen, dan is hij of zij onderworpen aan de
bepalingen van dat KB wat het visum betreft.69 De visumplicht werd herschreven door de wet van
24 november 2004 houdende maatregelen inzake gezondheidszorg. De inwerkingtreding van de
nieuwe visumregels is anders voor ieder gezondheidsberoep en wordt door de koning bepaald.70
2.2.4.2 Machtiging
Alleen de houder van een daartoe uitgereikte machtiging mag de psychotherapie uitoefenen en de
titel van psychotherapeut voeren.71
In afwijking van het eerste lid mag de psychotherapeut in opleiding die voldoet aan de bij deze wet
vastgestelde voorwaarden de psychotherapie uitoefenen zonder evenwel er de titel van te mogen
voeren.72
Voor de uitoefening van het beroep van psychotherapeut zal geen erkenning nodig zijn maar een
machtiging. De Koning zal de voorwaarden vastleggen voor het verkrijgen, behouden en intrekken
van de machtiging tot uitoefening van de psychotherapie, alsook de procedureregels. Onder
67 Hand. Kamer 2013-2014, 24 januari 2014, nr. 53K3243/003, 22. 68 Art. 42, eerste lid WGG. 69 Art. 42, tweede lid WGG. 70 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 882, 2008. 71 Art. 34 §1 WGG. 72 Art. 34, tweede lid WGG.
18
voorwaarden worden de te verwerken leerstof, de gevolgde stages, de voortgezette opleiding en de
praktijkervaring verstaan. De Federale Raad voor de psychotherapie zal worden opgericht waar de
koning zijn advies zal inwinnen.73
Het machtigingssysteem zal bij KB nader uitgevoerd worden. De voorwaarden voor het toekennen
van een machtiging, de procedure die moet worden gevolgd en de entiteit die bevoegd zal zijn, is
nog onduidelijk.74
De wet bepaalt ook dat instellingen die psychotherapie als opleiding aanbieden tevens gemachtigd
moeten zijn. De federale wetgever overschrijdt zijn bevoegdheid door dit te bepalen. De
bevoegdheid onderwijs behoort immers toe aan de Gemeenschappen. Bovendien heeft de federale
overheid de expertise en het budget niet om dit waar te maken.75
2.2.5 Strafsancties
Iedereen die gebruikelijk, zonder over een machtiging te beschikken, een of meer handelingen
verricht die onder de psychotherapie vallen of eenieder die op een of ander wijze een niet-
gemachtigde persoon bijstaat of helpt opdat laatstgenoemde de psychotherapie zou kunnen
uitoefenen, wordt gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot drie maanden en/of een
geldboete van zesentwintig tot tweeduizend euro.76
Elke persoon die zich, zonder daartoe gemachtigd te zijn, in het openbaar de titel van
psychotherapeut toe-eigent of degene die, in overtreding van artikel 34, eerste lid, de titel van
psychotherapeut toekent aan een persoon die hij tewerkstelt en die daarop geen aanspraak kan
maken, wordt gestraft met een geldboete van 200 tot 1000 euro.77
2.2.6 Voorwaarden
De eerste opleidingsvereiste is houder zijn van een diploma in het hoger onderwijs in het domein
73 Art. 36, 37 en 41 WGG. 74 Hand. Kamer 2015-2016, 8 juni 2016, nr. 1848/003, 10. 75 Hand. Kamer 2015-2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 8. 76 Art. 48 §1 WGG. 77 Art. 48 §2 WGG.
19
van de gezondheidszorgberoepen, psychologie, de pedagogische wetenschappen of de sociale
wetenschappen. Dit betekent dat de toekomstige psychotherapeut een opleiding moet genoten
hebben van 3 jaar of 180 studiepunten (ECTS) moet hebben verworven.
Daarnaast zal tevens een opleiding in de basisbegrippen van de psychologie (in een hogeschool of
universiteit) en een specifieke opleiding (70 ECTS over 4 jaar) in de psychotherapie noodzakelijk
zijn.78 De basisbegrippen omvatten de volgende vakken:
1. Algemene psychologie.
2. Psychopathologie en psychiatrie.
3. Psychofarmacologie.
4. Psychodiagnostiek.
5. Netwerken met gezondheidszorgbeoefenaars.
6. Inleiding tot de psychotherapeutische oriëntaties.79
Wanneer men deze bepalingen in de wet bestudeert, zou men misschien kunnen concluderen dat
de Vlaamse partijen hun universitaire vooropleiding hebben opgegeven. Wie vertrouwd is met het
Vlaamse onderwijslandschap weet echter dat Hogescholen en Universiteiten in associaties zijn
georganiseerd en enkel associaties schakelprogramma’s mogen organiseren. Volgens de Belgische
Federatie van Psychologen mogen we gerust zijn dat een universitaire vooropleiding gegarandeerd
is, althans in Vlaanderen want dergelijke associaties bestaan niet in Wallonië.80
Een toekomstige psychotherapeut zal dus een opleiding moeten volgen van minstens acht jaar
vooraleer effectief te worden gemachtigd.
De Koning bepaalt, na advies van de Federale Raad voor de psychotherapie, het aantal uren dat
betrekking heeft op de specifieke opleiding in de psychotherapie die ten minste 500 uren
theoretische opleiding omvat en een stage van minimum 1600 uren klinische praktijk onder toezicht
78 Art. 38 §1 WGG. 79 Art. 38 §2 WGG. 80 X, De wet op de GGZ - beroepen: de psychotherapie als praktijk, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-de-psychotherapie-als-praktijk.
20
in een van de erkende psychotherapeutische oriëntaties.81
Het adviesorgaan in aangelegenheden voor geestelijke gezondheid zal voor de minister van
Volksgezondheid de Raad voor geestelijke gezondheid zijn, waarin zowel klinisch psychologen,
klinisch orthopedagogen als psychotherapeuten zullen zetelen.82
2.2.6.1 Kritiek
Deze intensieve theoretische en praktische opleiding kan alleen maar kwaliteitsbevorderlijk werken.
Wel kan dit problemen scheppen voor doctoraatsstudenten. De hoge opleidingsvoorwaarden
zouden een hinderpaal op lange termijn kunnen zijn bij het voeren van wetenschappelijk onderzoek
en maakt het bijna onmogelijk de twee te combineren. Hopelijk is er in het kader van de wet de
ruimte om zowel psychotherapeut te zijn als onderzoeker.83
Bij deze bepaling kan ook de vraag worden gesteld of deze niet in strijd is met de bevoegdheidsregels.
De Grondwet heeft immers het onderwijscontentieux aan de Gemeenschappen voorbehouden.84
De geldende rechtspraak zegt dat de federale wetgever zich hierin niet kan moeien en ook de
minister gaf toe dat overleg met de Gemeenschappen aangewezen is. De toekomst zal uitwijzen of
Gemeenschappen bereid zullen zijn psychotherapeuten te erkennen.85
De wet wijkt echter niet af van de bevoegdheidsregels inzake toelatingsvoorwaarden die op andere
erkende gezondheidsberoepen van toepassing zijn. De institutionele bevoegdheidsverdeling wordt
daaromtrent in acht genomen. De federale overheid is wel niet bevoegd om de inhoud van cursussen
te bepalen, die bevoegdheid behoort toe aan de Gemeenschappen.86
14 Franstalige professoren hebben in een brief die gepubliceerd is in de Franse krant ‘Le Soir’ kritiek
geuit op het onderwijssysteem van de psychotherapie en de daarmee gepaarde praktische
81 Art. 38 §3 en §4 WGG. 82 Art. 50 WGG. 83 X, De wet op de GGZ - beroepen: de psychotherapie als praktijk, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-de-psychotherapie-als-praktijk. 84 Hand. Senaat 2013-2014, 18 februari 2014, nr. 5-2470/3. 85 Hand. Kamer 2013-2014, 25 maart 2013, nr. 53K3243/008,3. 86 Hand. Kamer 2013-2014, 25 maart 2013, nr. 53K3243/008, 4.
21
implicaties. De psychotherapie zou kunnen worden uitgeoefend door een grote groep mensen met
een diploma in een ruime sector, namelijk in het medisch-psychologisch-sociaal domein. Het
diploma van psychotherapie kan worden verkregen door een bijkomende opleiding in basistermen
van de psychologie, geëvalueerd en aangeboden door Hogescholen en Universiteiten.87
De professoren uiten hun frustratie door te verkondigen dat zelfs sociologen,
communicatiespecialisten en voedingsdeskundigen in de toekomst de psychotherapie zullen kunnen
uitoefenen. Deze basis zou niet voldoende zijn om diagnostische handelingen te stellen of de
pertinentie van een psychotherapeutische interventie te kunnen beoordelen. Wanneer bijvoorbeeld
een suicidale adolescent hulp nodig heeft, vereist dit een grondige kennis van verschillende
psychologische mechanismen. De psychotherapie mag, volgens hen, niet beperkt zijn tot een
toepassing van een theoretisch kader en specifieke psychotherapeutische technieken. Het
toevertrouwen van een patiënt in de handen van iemand die weinig of geen ervaring heeft in het
domein van de psychologie en in het algemeen met interpersoonlijke relaties, zou een gevaar
betekenen voor de patiënt en de behandeling en de gevolgen zouden niet te overzien en
onomkeerbaar zijn.
De opleiding tot psychotherapeut volgens deze regelgeving gaat ook in tegen de opvattingen van het
merendeel van de landen waar psychotherapie is ingebed in een erkend gezondheidszorgsysteem.
In die landen is de psychotherapie voorbehouden voor psychiaters, universitaire psychologen en
bovendien onderworpen aan een opleiding van minstens 3 jaar. In sommige landen (bijvoorbeeld
Canada, de VS) vereist men zelf een specifiek doctoraat om te kunnen worden erkend als
psychotherapeut. De Belgische regelgeving zou dus straal de actuele tendensen negeren gebaseerd
op een zeer grondige opleiding in de psychotherapie en dit ten nadele van de patiënten.88
2.2.7 Registratie
De identificatiegegevens en de machtigingsgegevens van elke psychotherapeut zal worden
87 J. BILLIEUX , S. BLAIRY, J. DE MOL, A. ETIENNE, O. FONTAINE, B. GABRIEL, S. HENDRICK, C. KORNREICH, F. LAROI, P. LEKEUCHE, P. MAURAGE , P. PHILIPPOT ,Y. SIMON, J. VAN RILLAER en M. YLIEFF,” L’avenir de la psychothérapie en Belgique est en danger”, Le Soir, 6 januari 2014. 88 J. BILLIEUX , S. BLAIRY, J. DE MOL, A. ETIENNE, O. FONTAINE, B. GABRIEL, S. HENDRICK, C. KORNREICH, F. LAROI, P. LEKEUCHE, P. MAURAGE , P. PHILIPPOT ,Y. SIMON, J. VAN RILLAER en M. YLIEFF,” L’avenir de la psychothérapie en Belgique est en danger”, Le Soir, 6 januari 2014.
22
opgenomen en geregistreerd in een federale databank opgericht door de Wet houdende oprichting
van de federale databank van de beoefenaars van de gezondheidszorgberoepen.89
2.2.8 Psychotherapeutische handelingen
Overeenkomstig het advies van de Hoge Gezondheidsraad 90 worden in artikel 35 Wet geestelijke
gezondheidsberoepen de psychotherapeutische referentiekaders opgesomd. Dit advies stelde ook
dat een universitaire vooropleiding noodzakelijk was en is de basis van de reglementering van de
psychotherapie en bij uitbreiding de Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen. Volgende
handelingen van de psychotherapeut worden erkend:
1. De psychoanalytische en psychodynamische georiënteerde psychotherapie.
2. De gedrags- en cognitieve georiënteerde psychotherapie.
3. De systeem- en familiaal georiënteerde psychotherapie.
4. De experiëntiële, persoonsgerichte en humanistisch georiënteerde psychotherapie.
De Koning kan, na advies van de Federale Raad voor de psychotherapie, andere
psychotherapeutische oriëntaties omschrijven en bovenstaande vastgelegde lijst aanvullen.91 Deze
psychotherapeutische referentiekaders zijn echter zo ruim mogelijk omschreven zodat zo weinig
mogelijk handelingen buiten de toepassing van de wet vallen.92
2.2.9 Kritiek
In hetzelfde artikel in de Franse krant ‘Le Soir’ wordt kritiek geuit op deze beperking van de erkenning.
Dit opiniestuk heeft heel wat discussies aangewakkerd in het Parlement. Het vastleggen van de
psychotherapie in vooraf bepaalde stromingen zou niet beantwoorden aan de realiteit aangezien
veel psychotherapeuten zich niet kunnen vereenzelvigen met één bepaalde psychotherapeutische
richting en vooral toepassing maken van kennis vergaard door onderzoek binnen verschillende
89 Art. 43 WGG juncto art. 35quaterdecies Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 90 X, De wet op de GGZ - beroepen: de psychotherapie als praktijk, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-de-psychotherapie-als-praktijk. 91 Art. 35 WGG. 92 Hand. Kamer 2013-14, 24 januari 2014, nr. 53K3243/003, 26.
23
domeinen van de psychotherapie.93
Gedurende meer dan 20 jaar, zoals vastgesteld door de Hoge Raad voor de Gezondheid, schuiven
wetenschappelijke onderzoeken en artikelen naar voor dat psychotherapeuten vooral rekening
houden met wetenschappelijk onderbouwde gegevens en algemeen aanvaarde criteria in de praktijk
of criteria aangaande de waarden van de patiënt zelf. Deze benadering, gebaseerd op klinische en
empirische gegevens, beoogt hypotheses te formuleren voor het proces dat leidt tot het psychisch
lijden en ontwikkelt de procedures en de interventies die ervoor moeten zorgen dat dit proces wordt
gecorrigeerd of om hun effect te wijzigen. De wet zou deze wijziging niet in acht nemen.94
2.2.10 Patiëntenrechten
De patiëntenrechten zoals vervat in de Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de
patiënt moet de psychotherapeut respecteren.95
De Wet Geestelijke Gezondheidszorgberoepen bevat ook de expliciete plicht voor de
psychotherapeut om, net zoals in de Patiëntenrechtenwet, een dossier bij te houden.96
Verder neemt elke psychotherapeut alle voorzorgen om te vermijden dat zijn patiënt geen medische
behandeling zou genieten.97
Ook heeft elke psychotherapeut de verantwoordelijkheid om zijn patiënt naar een andere ter zake
bevoegde beoefenaar van een gezondheidszorgberoep door te verwijzen wanneer het
gezondheidsprobleem waarvoor een ingreep is vereist, de grenzen van het eigen competentiegebied
overschrijdt.98
93 J. BILLIEUX , S. BLAIRY, J. DE MOL, A. ETIENNE, O. FONTAINE, B. GABRIEL, S. HENDRICK, C. KORNREICH, F. LAROI, P. LEKEUCHE, P. MAURAGE , P. PHILIPPOT ,Y. SIMON, J. VAN RILLAER en M. YLIEFF,” L’avenir de la psychothérapie en Belgique est en danger”, Le
Soir, 6 januari 2014. 94 J. BILLIEUX , S. BLAIRY, J. DE MOL, A. ETIENNE, O. FONTAINE, B. GABRIEL, S. HENDRICK, C. KORNREICH, F. LAROI, P. LEKEUCHE, P. MAURAGE , P. PHILIPPOT ,Y. SIMON, J. VAN RILLAER en M. YLIEFF,” L’avenir de la psychothérapie en Belgique est en danger”, Le
Soir, 6 januari 2014. 95 Art. 47 WGG. 96 Art. 45, eerste lid WGG. 97 Art. 45, tweede lid WGG. 98 Art. 45, derde lid WGG.
24
De psychotherapeut die geen arts is, houdt de arts die in hoofdorde verantwoordelijk is voor de
patiënt, op de hoogte van de evolutie van de gezondheidstoestand van de patiënt.
2.2.11 De Federale Raad voor de psychotherapie
2.2.11.1 Bevoegdheid
Er wordt een Federale Raad voor de psychotherapie opgericht. De Federale Raad voor de
psychotherapie heeft de opdracht om de voor de Volksgezondheid bevoegde minister, op diens
verzoek of op eigen initiatief, advies te verstrekken over alle aangelegenheden in verband met de
uitoefening van de psychotherapie. De Federale Raad voor de psychotherapie kan de
Gemeenschapsregeringen, op hun verzoek, advies geven over elke aangelegenheid met betrekking
tot de opleiding van de psychotherapeuten.99 Ze waakt over de erkenning van psychotherapeuten,
de kwaliteit van de opleidingen en de erkenning van de opleidingsinstellingen.100
2.2.11.2 Samenstelling
De Federale Raad voor de psychotherapie is samengesteld als volgt :
1. Voor elk referentiekader zes leden, waaronder drie Nederlandstaligen en drie Franstaligen die
gemachtigd zijn om de psychotherapie uit te oefenen overeenkomstig artikel 34, eerste lid, en de
psychotherapie daadwerkelijk uitoefenen, voorgedragen op een lijst van dubbeltallen door de
representatieve beroepsverenigingen.
2. Voor elk referentiekader twee leden, waaronder een Nederlandstalige en een Franstalige die
gemachtigd zijn om de psychotherapie uit te oefenen, de psychotherapie daadwerkelijk in het
bedoelde kader uitoefenen en sinds ten minste vijf jaar met een academische functie ter zake zijn
bekleed, door de universiteiten voorgedragen op een lijst van dubbeltallen na overleg met de
betrokken beroepsvereniging.
3. Twee artsen, waaronder een Nederlandstalige en een Franstalige, die houders zijn van de
99 Art. 41 §2 WGG. 100 Hand. Kamer 2013-14, 18 februari 2014, nr. 53K3243/003, 7.
25
bijzondere beroepstitel van geneesheer-specialist in de psychiatrie zoals door de Koning bepaald en
die door hun beroepsvereniging zijn aangewezen.101
2.2.11.3 Kritiek
In hetzelfde artikel in de krant “Le Soir” is er ook heel wat kritiek op de samenstelling van de Federale
Raad voor de Psychotherapie, waar wel iets voor te zeggen valt. De samenstelling van de Federale
Raad voor de psychotherapie ziet er helemaal anders uit dan die voor de klinisch psychologen. Bij
deze laatste is er een mooi evenwicht tussen practici en academici. Dergelijk evenwicht is evenwel
niet aanwezig in de Federale Raad voor de Psychotherapie.102 Daar zetelen slechts 8 academici in die
worden afgevaardigd door de decanen waardoor in de Raad vooral vertegenwoordigers van de vier
referentiekaders zoals omschreven in artikel 35 §3 Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen
zetelen. Deze autoriteiten treden op als beroepsregulator omdat ze de praktijken en de opleidingen
van psychotherapeuten goedkeuren. Ze zijn dus tegelijkertijd rechter en partij omdat ze zelf vaak
een psychotherapeutische behandeling aanbieden. In de praktijk zou dit betekenen dat het
merendeel van de associaties en instituten inzake psychotherapie privé-opleiding zullen geven die
aan het fiat van hun eigen vertegenwoordigers worden onderworpen.
Zo zal een bepaalde groep in de geestelijke gezondheidszorg een quasi-monopolie verwerven door
te beslissen welke opleidingen en praktijken toegelaten zijn. Dit heeft een nefaste invloed op de
goede werking van het gezondheidsbestel. Het zou niet gezond zijn in een democratische
maatschappij om de waardering van psychotherapeuten te laten afhangen van professionele
associaties en privé-instituten. Het is juist de taak van de Universiteiten en Hogescholen om dit te
beoordelen. Zij beschikken wel over de noodzakelijke kennis en kunnen de vereiste
onafhankelijkheid aan de dag leggen.
Deze monopolisering zou blind zijn voor de actuele evoluties van de psychotherapie,
belangenconflicten in de hand werken en de privatisering van de samenstelling van
gezondheidsteams bevorderen. Daarom stellen ze een regime gelijkaardig aan dat van Duitsland,
Nederland, Luxemburg et cetera voor waar op de psychotherapeuten wordt toegezien door
101 Art. 41 §3 WGG. 102 X, De wet op de GGZ - beroepen: de psychotherapie als praktijk, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-de-psychotherapie-als-praktijk.
26
instanties waarin geen sprake van belangenconflict kan zijn en die de bekwaamheid van de
psychotherapeuten beter kunnen garanderen.103
2.2.12 Code
Na advies van de Federale Raad voor de psychotherapie heeft de Koning de mogelijkheid om
beroepsethische voorschriften voor psychotherapeuten en het toezicht erop vast te leggen. De
voorschriften leggen de relaties tussen de psychotherapeuten onderling en de relaties tussen de
psychotherapeuten en de gezondheidszorgbeoefenaars en de patiënten vast.104
De Koning kan de nadere regels voor het toezicht op de naleving van de beroepsethische regels en
het toepasselijke tuchtstelsel vastleggen.105
Met betrekking tot dit laatste lid en in het bijzonder de vastlegging van het tuchtstelsel door de
Koning rijzen er ernstige vragen omtrent de grondwettelijkheid daarvan. Wanneer de door de Koning
bepaalde sancties een definitief of tijdelijk beroepsverbod inhouden, moet dit door middel van een
wet gebeuren en niet krachtens een koninklijk besluit. 106
2.2.13 Overgangsmaatregelen
Er zijn ruime overgangsmaatregelen bepaald door de Ministerraad begin februari.107 Dit is eerder
aan de late kant aangezien de wet Geestelijke Gezondheidszorgberoepen dateert van 4 april 2014.
In de tussentijd moesten geestelijke gezondheidsbeoefenaars terugvallen op artikel 49 lid 2 van de
Wet geestelijke gezondheidsberoepen. Dit artikel bepaalt dat beoefenaars een voldoende
psychotherapeutische praktijk en een voldoende opleiding moeten kunnen aantonen om de
psychotherapie verder te kunnen beoefenen vanaf de datum dat deze wet wordt bekendgemaakt.
103 103 J. BILLIEUX , S. BLAIRY, J. DE MOL, A. ETIENNE, O. FONTAINE, B. GABRIEL, S. HENDRICK, C. KORNREICH, F. LAROI, P. LEKEUCHE, P. MAURAGE , P. PHILIPPOT ,Y. SIMON, J. VAN RILLAER en M. YLIEFF,” L’avenir de la psychothérapie en Belgique est en danger”, Le
Soir, 6 januari 2014. 104 Art. 46, eerste en tweede lid WGG. 105 Art. 46, laatste lid WGG. 106 Hand. Kamer, 20 juni 2016, 2013-14, nr. 53K3243/008, 4. 107 X, Wet op geestelijke gezondheidszorgberoepen, http://www.deblock.belgium.be/nl/wet-op-geestelijke-gezondheidszorgberoepen.
27
Ten eerste is dit juridisch-technisch niet juist. De datum waarop de wet wordt bekendgemaakt is
irrelevant. Beter is waarop deze van kracht wordt.
Ten tweede is ‘voldoende’ een erg vaag begrip dat de rechtsonzekerheid in de hand werkt en wat
niet wenselijk is gezien de niet milde strafsancties die vermeld zijn in de wet. 108
2.3 De klinisch psychologen en de klinisch orthopedagogen
2.3.1 Inleiding
Ook bij de klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen ontbreekt het aan enige
titelbescherming. Dit wordt ervaren als een groot probleem in de zorgverleningssector.109 Voor
psychologen en dus ook voor klinisch psychologen is er de wet tot bescherming van de psycholoog
van 1993 maar die beschermt enkel de titel en niet de uitoefening van het beroep. Enkel de opleiding
wordt bekeken en niet de kwaliteit van de dienstverlening of het respect voor de deontologie. Voor
de klinische orthopedagogie is er noch een inhoudelijke bescherming noch een titelbescherming
voorzien. Voor de invoering van de Wet geestelijke gezondheidsberoepen kon iedereen zich dus
klinisch orthopedagoog noemen. Iedereen die de psychologie uitoefende zonder arts te zijn, deed
aan onwettige geneeskunde en kon niet worden gestraft als hij of zij geen overtreding maakte van
het burgerlijk- of strafrecht. 110 Dat probleem dient de Wet van 4 april 2014 ook aan te pakken.
De wet geestelijke gezondheidszorgberoepen reglementeert het beroep van klinisch psycholoog en
klinisch orthopedagoog door in het KB nr. 78 een nieuw hoofdstuk in te lassen.111 Omwille van het
bijna identiek karakter van de regeling van de klinisch psychologen met die van de klinisch
orthopedagogen en omdat het in de wet ook samen wordt behandeld, wordt dit nu
gemakkelijkheidshalve ook gedaan.
108 Hand. Senaat 2013-2014, 18 februari 2014, nr. 5-2470/3. 109 Hand. Kamer 2013- 2014, 12 december 2013, nr. 53K3243001, 1-6. 110 F. DE RYCK, “Iedereen orthopedagoog of klinisch psycholoog?”, Magazine voor afgestudeerde psychologen en pedagogen-vijfde jaargang nummer één, 6-7, http://ppw.kuleuven.be/home/alumni/archief/appel/jg5/nr1. 111 Art. 12 WGG.
28
2.3.2 Definitie
2.3.2.1 Klinische psychologie
Onder de uitoefening van de klinische psychologie wordt verstaan: “het gebruikelijk verrichten van
autonome handelingen die tot doel hebben of worden voorgesteld tot doel te hebben, bij een mens
en in een wetenschappelijk onderbouwd klinisch psychologisch referentiekader, de preventie, het
onderzoek, het opsporen of het stellen van een psychodiagnose van echt dan wel ingebeeld psychisch
of psychosomatisch lijden en die persoon te behandelen of te begeleiden.” De Koning heeft de
bevoegdheid deze omschrijving verder te differentiëren.112
Autonome handelingen is een term die van groot belang is in deze definitie. ‘Autonoom’ betekent
dat niemand de bindende opdracht kan geven aan de klinisch psycholoog om een behandelwijze te
volgen. De discussie tussen de arts en de klinisch psycholoog omtrent de juiste
behandelingsmethode behoort nu tot het verleden.
De definitie is zeer ruim waardoor klinisch psychologen veel handelingsvrijheid hebben. De klinisch
psycholoog kan preventief handelen, onderzoeken en zelf een psychodiagnose stellen van ofwel
psychisch of psychosomatisch lijden.113
Wat niet onder de definitie valt is bijvoorbeeld het beoefenen van gezondheidspsychologie.
Gezondheidspsychologie combineert het bestuderen van ziekte met gezondheid.
Gezondheidspsychologen houden zich bijvoorbeeld bezig met het aanwijzen van bepaalde
psychosociale factoren, het bepalen van de effectiviteit van interventies en hebben aandacht voor
levensstijl. 114 In de definitie is er sprake van psychisch lijden en niet gewoon lijden waardoor
gezondheidspsychologie hier geen toepassing kan vinden. Een ruime interpretatie van
‘psychosomatisch lijden’ kan echter soelaas brengen in bepaalde gevallen.115
112 Artikel 13 WGG. 113 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: Luik klinische psychologie, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-luik-klinische-psychologie. 114 X, Gezondheidspsychologie, https://www.ou.nl/web/psychologie/gezondheidspsychologie. 115 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: Luik klinische psychologie, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-luik-klinische-psychologie.
29
2.3.2.2 Klinische orthopedagogie
Onder uitoefening van de klinische orthopedagogiek wordt verstaan: “het, in een wetenschappelijk
referentiekader van de klinische orthopedagogiek, gebruikelijk verrichten van autonome
handelingen die de preventie, het onderzoek en het opsporen van problemen in verband met de
opvoeding, het gedrag, de ontwikkeling of de scholing bij personen tot doel hebben en de
behandeling of de begeleiding van die personen.”
Deze beroepsomschrijving maakt geen gewag van een diagnosestelling en dit in tegenstelling tot
klinisch psychologen, hoewel er wel voldoende diagnostiek aangeleerd wordt in de opleiding.116 Wel
wordt aangenomen dat klinisch orthopedagogen wel problemen mogen opsporen en bestrijden.117
Ook is er geen sprake van psychisch of psychosomatisch lijden omdat klinische orthopedagogie
handelt over opvoeding, gedrag, scholing en ontwikkelen van personen.
Het verschil tussen het feit dat klinisch psychologen wel diagnoses mogen stellen en klinisch
orthopedagogen niet, is een verschil dat niet is gerechtvaardigd. Beiden zijn gelijkwaardige
disciplines. De reparatiewet voorziet hierin in een oplossing.118
In de parlementaire voorbereiding kunnen we letterlijk lezen wat onder een diagnose van een
klinisch orthopedagoog kan worden verstaan: Onder pedagogische diagnostiek wordt verstaan het
binnen een orthopedagogisch referentiekader toepassen van diverse strategieën en procedures, die
enerzijds gericht zijn op het onderkennen, classificeren en verklaren van problemen in verband met
de opvoeding, het gedrag, de ontwikkeling of het leren van kinderen, jongeren en volwassenen, en
anderzijds gericht op een brede beeldvorming, onder meer door middel van een sterkte-
zwakteanalyse, die de basis vormt voor het formuleren van begeleidings- en behandelingsadviezen.
Die strategieën en procedures kunnen zowel gericht zijn op de persoon zelf, op de gezinscontext als
op de bredere omgeving. Ze kunnen betrekking hebben op meerdere domeinen van het
functioneren.119
116 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 6. 117 Hand. Kamer, 2013-2014, 18 februari 2014, nr. 53K3243/003,14. 118 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 5. 119 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 5- 6.
30
De diagnostiek behelst ook de zogenaamde dimensionele diagnostiek, dit wil zeggen dat de klinisch
orthopedagoog niet alleen nagaat of er een probleem aanwezig is of niet, maar ook in welke mate
een probleem zich manifesteert. Hierbij wordt rekening gehouden met pedagogische en bredere
gezins- en contextuele factoren.
Ongeacht wat sommigen denken, komt een klinisch orthopedagoog niet alleen in aanraking met
kinderen of jongeren, maar ook met volwassenen. Hij wordt geconfronteerd met heel diverse
problemen zoals opvoedings-, gedrags-, ontwikkelings-, en leerproblemen. Gedragsproblemen
kunnen van externaliserende of van internaliserende aard zijn. Vaak is het probleem een samenhang
van achterliggende factoren die de klinisch orthopedagoog dan moet opmerken en een gepaste
behandeling voor moet zoeken.120
2.3.3 Toegang tot het beroep van klinisch psycholoog en klinisch orthopedagoog
2.3.3.1 Visum
De wet van 24 november 2004 houdende maatregelen inzake gezondheidszorg bepaalt nieuwe
visumregels waar klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen aan onderworpen zijn op een
door de Koning te bepalen datum. Deze nieuwe visumregels gebeuren voor ieder
gezondheidsberoep apart maar zijn echter nog niet in werking getreden.
In afwachting van de inwerkingtreding mogen de beoefenaars van de klinische psychologie en de
klinische orthopedagogie enkel hun beroep uitoefenen indien ze hun diploma laten viseren door de
geneeskundige commissie.121
2.3.3.2 Erkenning
Artikel 21quatervicies en 21quinquiesvicies van de Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen
stipuleren dat een beroepstitel klinisch psycholoog en klinisch orthopedagoog enkel mag gedragen
worden door degene die houder is van een erkenning.122
120 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 6. 121 Art. 7 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen, zoals het bestond alvorens te zijn vervangen bij art. 3 wet 24 november 2004. 122 Art. 13, eerste lid WGG.
31
De koning zal de voorwaarden voor het verkrijgen, behouden of intrekken van de erkenning regelen.
Voor de erkenning van de klinisch orthopedagoog en klinisch psycholoog wordt door de Koning ook
de leerstof die moet worden verwerkt en de stage die moet worden gevolgd, bepaald.123
De opleidingsvereiste zal het bepalen van een diploma zijn in het domein van de klinische
psychologie en de klinische orthopedagogie. Dit zal overeenkomen met 5 jaar studie of het behalen
van 300 ECTS.124 Vanaf het academiejaar 2017-2018 zal ook een professionele stage noodzakelijk
zijn.125
Er wordt, naast de Federale Raad, ook een erkenningscommissie126 voor de klinische psychologie en
de klinische orthopedagogiek opgericht. Deze zal worden georganiseerd na de zesde
staatshervorming door de Gemeenschappen.127 De Erkenningscommissie voor de beoefenaars van
de klinische psychologie en van de klinische orthopedagogiek heeft als opdracht om, voor
individuele gevallen, een advies te verstrekken met betrekking tot de verlening, het toezicht op en
het behoud van de erkenning. Een mandaat in de Federale Raad is onverenigbaar met een mandaat
in de Erkenningscommissie.128
Klinisch orthopedagogen en klinisch psychologen zullen zetelen in de Raad voor de geestelijke
gezondheid die zal fungeren als adviesorgaan voor klinische psychologie en klinische orthopedagogie
en de daarmee grensoverschrijdende aangelegenheden.129
2.3.4 Strafsancties
Het zich op een oneigenlijke en openbare manier toe-eigenen van de titel van klinisch psycholoog of
klinisch orthopedagoog, wordt overeenkomstig artikel 40ter Wet uitoefening
123 Art. 13 §2, eerste lid WGG en 14 §2, eerste lid WGG. 124 Art. 13 §2, tweede lid WGG en 14 § 2, tweede lid WGG. 125 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: Luik klinische psychologie, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-luik-klinische-psychologie. 126 Art. 16 WGG. 127 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: Luik klinische psychologie, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-luik-klinische-psychologie. 128 Art. 16 WGG. 129 Art. 50 WGG.
32
gezondheidszorgberoepen bestraft met een geldboete van 200 tot 1000 euro. Zo zal een ziekenhuis
bijvoorbeeld worden verplicht om enkel met erkende klinisch psychologen of klinisch
orthopedagogen te werken.130
2.3.5 Afbakening
Klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen zullen vanaf 1 september onder de toepassing
vallen van het KB nr. 78 en zullen autonome beroepsbeoefenaars worden. Met deze opname in de
Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen voorkomt de wetgever niet dat ook klinisch psychologen
of klinisch orthopedagogen de onwettige geneeskunde uitoefenen. Als men de taakomschrijving van
een klinisch psycholoog in artikel 13 Wet geestelijke gezondheidsberoepen en die van de klinisch
orthopedagoog in artikel 14 Wet geestelijke gezondheidsberoepen met die van de uitoefening van
de onwettige geneeskunde vergelijkt, zijn er ook veel overeenkomsten te bespeuren in de definitie
zelf (zie supra wat betreft de onwettige uitoefening van de geneeskunde door de
psychotherapeuten). Voor dit hiaat in het KB nr. 78 is echter tot nu toe nog geen oplossing naar voor
geschoven noch enig signalement uitgebracht in de Parlementaire handelingen van de Wet van 4
april 2014.
Onwettige uitoefening van de klinische psychologie en klinische orthopedagogie worden op dezelfde
manier strafbaar gesteld als onwettige uitoefening van de geneeskunde. Dit betekent juridisch dat
klinische psychologie en klinische orthopedagogie een onderdeel is van de geneeskunde en het
uitoefenen van geneeskunde is het wettelijk monopolie van artsen. Omdat de uitoefening van de
klinische psychologie en klinische orthopedagogie afhankelijk is van een erkenning 131 zouden artsen
de klinische psychologie niet kunnen uitoefenen en dat kon uiteraard de bedoeling niet zijn van de
wetgever. Daarom werd een amendement voorgesteld in het Parlement dat dat probleem zou
verhelpen. Het KB nr. 78 zou aangepast worden door de woorden ‘Buiten de beoefenaars bedoeld in
artikel 2, § 1’ in te voegen in artikel 21 quatervicies en quinquiesvicies.132 Die wijziging is echter niet
overgenomen in de Wet geestelijke gezondheidsberoepen van 4 april 2014, hoewel wel een
amendement daaromtrent werd ingediend. Wanneer we echter de reparatiewet van 10 juli 2016
130 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: Opname Kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 131 Art. 14 eerste lid WGG juncto art. 21 quinquiesvicies Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 132 Hand. Senaat 2013-2014, 27 februari 2014, nr. 5-2470/5.
33
bekijken, zien we dat het daar wel is aangepast.133
Op 10 juli werd echter een reparatiewet134 (zie infra hoofdstuk 3) afgekondigd die komaf maakt met
dit probleem. Artikel 68/1 §1 en artikel 68/2 §1 die worden ingevoerd door respectievelijk artikel
166 en artikel 167 van het KB nr. 78 dat gecoördineerd werd op 10 mei 2015 zal worden aangepast
door voornoemde woorden in te voegen in de artikelen.
2.3.6 De Federale Raad voor de klinische psychologie en klinische orthopedagogie
Artikel 15 van de Wet geestelijke gezondheidsberoepen voert artikel 21sexiesvicies in het KB nr. 78
die een Federale Raad voor klinische psychologie en klinische orthopedagogie opricht. De Federale
Raad heeft als opdracht om de voor de Volksgezondheid bevoegde minister, op diens verzoek of op
eigen initiatief, advies te verstrekken over alle aangelegenheden in verband met de uitoefening van
de klinische psychologie of van de klinische orthopedagogiek. Die Raad kan de
gemeenschapsregeringen, op hun verzoek, advies verlenen over elke aangelegenheid die betrekking
heeft op hun opleiding.135
De Federale Raad voor de klinische psychologie en de klinische orthopedagogiek bestaat uit :
1. Acht leden, waaronder vier Nederlandstaligen en vier Franstaligen, die houder zijn van het in
artikel 21quatervicies, § 2, tweede lid, bedoelde universitair diploma en sinds ten minste vijf jaar
een academische functie ter zake bekleden, op een lijst van dubbeltallen voorgedragen door de
faculteiten die volledig onderwijs verstrekken als bedoeld in artikel 21quatervicies, § 2, tweede lid.
2. Twee leden, waaronder een Nederlandstalige en een Franstalige, die gemachtigd zijn de klinische
orthopedagogiek uit te oefenen overeenkomstig artikel 21quinquiesvicies, § 1, en sinds ten minste
vijf jaar een academische functie ter zake bekleden, op een lijst van dubbeltallen voorgedragen door
de faculteiten die volledig onderwijs verstrekken dat leidt tot een opleiding die de uitoefening
toestaat van de klinische orthopedagogiek, overeenkomstig artikel 21quinquiesvicies, § 2, tweede
lid.
133 Hand. Senaat 2013-2014, 27 februari 2014, nr. 5-2470/5. 134 Wet tot wijziging van de wet van 4 april 2014 tot regeling van de geestelijke gezondheidszorgberoepen en tot wijziging van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen en tot wijziging van de wet betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen, gecoördineerd op 10 mei 2015 anderzijds, BS 29 juli 2016, 46374 (hierna: reparatiewet). 135 Art. 21sexiesvicies §2 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
34
3. Acht leden, waaronder vier Nederlandstaligen en vier Franstaligen, die houder zijn van het in
artikel 21quatervicies, § 2, tweede lid, bedoelde universitair diploma en de klinische psychologie
werkelijk beoefenen, voorgedragen op een lijst van dubbeltallen door de representatieve
beroepsverenigingen.
4. Twee leden, waaronder een Nederlandstalige en een Franstalige die gemachtigd zijn de klinische
orthopedagogiek uit te oefenen en die de klinische orthopedagogiek werkelijk beoefenen,
voorgedragen op een lijst van dubbeltallen door de representatieve beroepsverenigingen.
5. Twee artsen, waaronder een Nederlandstalige en een Franstalige, houders van de bijzondere
beroepstitel van geneesheer-specialist in de psychiatrie zoals door de Koning bepaald en die door
hun beroepsvereniging zijn aangewezen.136
Bij deze samenstelling rijst er wel een probleem. De wetgever heeft geen rekening gehouden met
het feit dat Franstalig België geen orthopedagogen kent. Daar wordt het orthopedagogisch beroep
uitgeoefend door ‘orthopsychologen’. Dit zijn psychologen die tijdens hun opleiding een oriëntatie
orthopedagogiek gevolgd hebben. In dat opzicht is de wet verkeerdelijk geformuleerd en kan de
Raad niet geldig worden samengesteld. De Raad voor de klinische psychologie en klinische
orthopedagogie kan dus geen advies verlenen betreffende de aangelegenheden die in de wet zijn
opgesomd en dat maakt de wet en de toekomstige uitvoeringsbesluiten die zullen worden
voorafgegaan door het advies van de Raad dus onuitvoerbaar.137
In de reparatiewet die werd aangekondigd, zal de Raad voor de klinische psychologie en klinische
orthopedagogie verdwijnen en worden vervangen door de overkoepelende Federale Raad voor de
gezondheidsberoepen (zie infra hoofdstuk 3).
2.3.7 Rechten en plichten van de klinisch psycholoog en klinisch orthopedagoog in het KB nr. 78
Wat veel impact zal hebben op de reglementering van de beroepen van de klinisch psycholoog en
de klinisch orthopedagoog, zowel voor degene die werknemer zijn als degene die zelfstandig zijn, is
136 Art. 21sexiesvicies §3 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 137 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, 1848/001, 4- 5.
35
de toepassing van bepaalde artikels van de Wet uitoefening gezondheidsberoepen ingevoerd door
de Wet geestelijke gezondheidsberoepen. Op de naleving van de bepalingen zal worden toegezien
door ofwel de Provinciaal Geneeskundige Commissies, door de Belgische Federatie van klinisch
psychologen (die geen echte tuchtbevoegdheid heeft) of binnenkort eventueel door het nieuwe op
tuchtorgaan opgericht door de wet tot wijziging van de titel van psycholoog.138 139
2.3.7.1 Continuïteit van de zorg 140
De klinisch psycholoog heeft de verplichting om de zorg die aan een patiënt wordt gegeven, niet te
onderbreken. Wanneer de beroepsbeoefenaar echter niet meer in staat is de zorgen verder te zetten
die de patiënt nodig heeft bijvoorbeeld door zwangerschapsverlof, moet de behandeling worden
overgenomen door een andere klinisch psycholoog. Het is belangrijk dat deze dezelfde wettelijke
kwalificatie heeft. De bevoegdheid die eerst toebehoorde aan de klinisch psycholoog kan niet
gedelegeerd worden aan bijvoorbeeld psychotherapeuten of maatschappelijke werkers.141
2.3.7.2 Wachtdiensten 142
De representatieve beroepsverenigingen van de klinisch psychologen of klinisch orthopedagogen
hebben de mogelijkheid maar niet de verplichting om permanentiediensten te organiseren. Deze
wachtdiensten verzekeren de bevolking ten alle tijde de psychologische hulp die ze desgevallend
nodig hebben, thuis of in het ziekenhuis. Een erkend klinisch psycholoog of klinisch orthopedagoog
mag niet uitgesloten worden van deze wachtdienst wanneer hij of zij het huishoudelijke reglement
aanvaardt en de deontologische regels naleeft.143 De provinciaal geneeskundige commissies bepaalt
of er behoeft is aan een wachtdienst. De geneeskundige commissie kan op eigen initiatief of op vraag
van de gouverneur de medewerking vragen van de beroepsverenigingen. Dit zou bijvoorbeeld in
Vlaanderen kunnen betekenen dat de provinciaal geneeskunde commissie vragen aan de Vlaamse
138 Wet tot wijziging van de wet van 8 november 1993 tot bescherming van de titel van psycholoog, BS 4 februari 2014, 9247. 139 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 140 Art. 8 WGG. 141 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 142 Art. 9 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 143 Art. 9, derde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
36
Vereniging van Klinisch psychologen om in een permanentiedienst te voorzien.144
2.3.7.3 Reglementaire beperkingen145
Er mogen geen reglementaire beperkingen worden opgelegd bij de keuze van de middelen die
aangewend moeten worden, hetzij voor het stellen van de diagnose, hetzij voor het instellen en
uitvoeren van de behandeling. 146 Dit is een zuivere toepassing van het feit dat de klinische
psycholoog en de klinisch orthopedagoog volwaardige en autonome gezondheidsberoepen worden.
Geen enkele werkgever, mutualiteit of overheid mag zich moeien in de beslissing tot het stellen van
een psychodiagnose of het bepalen van de juiste behandeling. De doorverwijzingsplicht is wel een
uitzondering.147
Dit verbod tot reglementaire beperkingen werkt ook door in samenwerkingsovereenkomsten.148
Wanneer bijvoorbeeld in een praktijk wordt overeengekomen dat enkel gedragstherapie zal worden
toegepast, zal dit voor niet- geschreven worden gehouden.149
2.3.7.4 Plicht tot doorverwijzen150
Dit is een uitzondering op voorgaande bepaling omdat dit een reglementaire beperking inhoudt.
Elke beoefenaar van een gezondheidszorgberoep heeft de verantwoordelijkheid om de patiënt te
verwijzen naar een andere ter zake bevoegde beoefenaar van een gezondheidszorgberoep wanneer
de gezondheidsproblematiek waarvoor een ingreep is vereist de grenzen van het eigen
competentiegebied overschrijdt, bepaalt artikel 11bis van het KB nr. 78. Concreet betekent dit dat
bijvoorbeeld een patiënt met een depressie en een deficiëntie in de schildklier moet doorverwezen
worden naar een arts. Het is niet denkbaar dat één beroepsbeoefenaar alle problemen moeiteloos
overwint en daarom is deze bepaling ingevoerd. Doorverwijzing houdt ook het inschatten en
144 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 145 Art. 11 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 146 Art. 11, eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 147 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 148 Art. 12 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 149 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 150Art. 5 WGG juncto Art. 11bis Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
37
aftoetsen van de situatie in en betekent niet louter het fysiek doorsturen.151
Het toezicht gebeurt door de ordes en niet door de tuchtraad van de psychologencommissie omdat
op het ogenblik van de Wet Geestelijke Gezondheidszorgberoepen er nog geen sprake was van
dergelijke commissie. De toekomst zal uitwijzen of de psychologencommissie die taak op zich zal
nemen.152
De nieuwe doorverwijzingsverplichting stuurt aan op doorverwijzing wanneer de problematiek de
grenzen van het competentiegebied overschrijdt, zou opnieuw stof kunnen doen opwaaien over het
al dan niet overhevelen van de persoonlijke notities wanneer die nuttig zouden kunnen zijn voor de
behandeling van de patiënt. Een dergelijke discussie vond ook al plaats in het kader van de Wet
patiëntenrechten met het verschil dat daar de relatie zorgverlener- patiënt centraal stond.
2.3.7.5 Informatieverplichting 153
De klinisch psycholoog of klinisch orthopedagoog is gehouden, op verzoek of met akkoord van de
patiënt, aan een ander behandelend beoefenaar door de patiënt aangeduid om hetzij de diagnose,
hetzij de behandeling voort te zetten of te vervolledigen, alle nuttige of noodzakelijke hem
betreffende inlichtingen van geneeskundige aard mede te delen. Concreet betekent dit dat wanneer
een patiënt een andere klinisch psycholoog of klinisch orthopedagoog verkiest omdat hij of zij niet
tevreden is over deze laatste, de eerste klinische psycholoog of klinisch orthopedagoog toch nog alle
noodzakelijke en nuttige informatie moet overmaken aan de opvolger ook al is deze eerste ook
ontevreden of gefrustreerd in verband met het vertrek van de patiënt. Het toezicht hierop wordt
uitgeoefend door de provinciaal geneeskundige commissie. Ook hier zal deze rol misschien in de
toekomst worden overgenomen door de psychologencommissie.154
151 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 14. 152 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 153 Art. 13 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 154 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78.
38
2.3.7.6 Honoraria 155
De klinisch psychologen en de klinisch orthopedagogen hebben mits eerbiediging van de regelen
van de plichtenleer, recht op honoraria of forfaitaire bezoldigingen voor de door hen geleverde
prestaties. 156 De klinisch psycholoog of klinisch orthopedagoog kiest vrij het bedrag van het
honorarium.157 Wel kunnen wetten, statuten of overeenkomsten daar perken aan stellen. Een
zelfstandig klinisch psycholoog of klinisch orthopedagoog kan bijvoorbeeld zelf het tarief bepalen
voor zijn diensten tenzij hij heeft ingestemd in een nomenclatuur dat in een conventie is vastgelegd.
Ook een huishoudelijk reglement in een groepspraktijk of een ziekenhuis kan beperkingen aan een
honorarium stellen.158
2.3.7.7 Personeel, lokalen en materialen 159
De klinisch psycholoog of de klinisch orthopedagoog kan voor de uitoefening van zijn beroep
personeel, lokalen en materieel gebruiken, dat niet voor het geheel voorwerp waren of zijn van een
betaling ten welke andere titel ook en dat ter beschikking is gesteld van de beoefenaar door een
derde persoon, worden de voorwaarden voor dit gebruik bepaald in een statuut of een uitdrukkelijke
overeenkomst tussen deze beoefenaar en de derde. 160 Wanneer een groepspraktijk of een
ziekenhuis voorziet in lokalen of materialen om het beroep van klinisch psycholoog of klinisch
orthopedagoog te kunnen uitoefenen, moet dit worden bepaald in een overeenkomst. Dit kan soms
voor problemen zorgen aangezien in sommige gevallen een groepspraktijk geen gebruik maakt van
overeenkomsten voor dergelijke zaken.161
2.3.7.8 Dichotomieverbod 162
Het is verboden onder beoefenaars van een zelfde tak van de geneeskunst om honoraria onder
155 Art. 15 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 156 Art. 15 eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 157 Art. 15 tweede lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 158 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 159 Art. 17 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 160 Art. 17 eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 161 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 162 Art.18 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
39
gelijk welke vorm te verdelen, behalve als deze verdeling geschiedt in het raam van de organisatie
van de groepsgeneeskunde.163 Dit is het zogenaamde dichotomieverbod. Wanneer twee klinisch
psychologen of klinisch orthopedagogen bijvoorbeeld éénzelfde patiënt behandelen mogen ze die
niet tezamen tariferen maar moeten ze die elk afzonderlijk factureren. In een ziekenhuis kunnen de
gelden wel in één pot gestoken en daarna worden verdeeld omdat dit een vorm is van
groepsgeneeskunde. Klinisch psychologen of klinisch orthopedagogen mogen geen overeenkomsten
met elkaar sluiten of met derden wanneer deze betrekking hebben op hun beroep en de een of de
ander daaruit voordeel haalt. Een ziekenhuis mag bijvoorbeeld geen winst maken op de consultaties
van de klinisch psychologen of klinisch orthopedagogen in het ziekenhuis. Het bedrag dat dient te
worden betaald door de klinisch psycholoog of klinisch orthopedagoog moet in verhouding staan tot
de door het ziekenhuis verleende faciliteiten.164
2.3.7.9 Samenwerkingsverbod met niet erkende zorgberoepen165
Het is de klinisch psycholoog of klinisch orthopedagoog verboden op om het even welke wijze zijn
medewerking te verlenen aan een derde of als naamlener voor hem op te treden, met het doel hem
te onttrekken aan de straffen waarmede de onwettige uitoefening van de geneeskunde of de
artsenijbereidkunde gestraft wordt. Het is dus verboden om bijvoorbeeld een afgestudeerde in een
bachelor toegepaste psychologie (die psychologisch consulent is wat geen erkend
gezondheidsberoep is) medewerking te verlenen om een diagnose te stellen. Wat daaronder valt zal
door de rechtspraak nog verder moeten worden gepreciseerd. Is het tewerkstellen van een dergelijk
psychologisch consulent in een klinische praktijk enkel verboden of verstaat men daar ook het
doorverwijzen onder van patiënten? De toekomst zal het uitwijzen.166
2.3.7.10 Paramedische beroepen167
Personen die erkend zijn als paramedicus168 kunnen technische hulpprestaties leveren bij het stellen
163 Art. 18 eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 164 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 165 Art. 19 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 166 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 167 Art. 22 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 168 Art. 24 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
40
van een diagnose of de uitvoering van een behandeling van een klinisch psycholoog of klinisch
orthopedagoog.
Artikel 35ter van het KB nr. 78169 bepaalt dat er bijzondere beroepstitels voor klinisch psychologen
en klinisch orthopedagogen bij KB kunnen uitgevaardigd worden, bijvoorbeeld klinisch psycholoog
en neuropsycholoog.170
2.3.7.11 Organisatie praktijk 171
De Koning bepaalt, bij besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad, en na overleg met het
overlegcomité, de regels met betrekking tot de structuur en de organisatie van de praktijk van de
klinisch psycholoog en klinisch orthopedagoog.172 Dit is geen verboden beperking van de keuze van
de middelen van de klinisch psycholoog of klinisch orthopedagoog zoals bepaald in artikel 11 van
het KB nr. 78. Het gaat bijvoorbeeld wel over het beheer of de organisatie van een algemeen medisch
dossier, de criteria voor de erkenning van een groepspraktijk en van verschillende
samenwerkingsverbanden of de verhoudingen tussen huisartsen en specialisten. De Minister zou
criteria kunnen vastleggen waaraan een groepspraktijk van klinisch psychologen moet voldoen om
erkend te worden.173
2.3.7.12 Hoge Raad Gezondheidsberoepen 174
In de Hoge Raad voor de Gezondheidsberoepen175 kan er een afdeling opgericht worden die uit
klinisch psychologen of klinisch orthopedagogen bestaan. 176 Deze hebben als taak advies te
verstrekken met betrekking tot de kwaliteit, de evaluatie en de organisatie van de medische praktijk
en zullen meer bepaald aanbevelingen voor goede praktijkvoering opstellen.177
169 Art. 19 WGG. 170 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 171 Art. 35 duodecies Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 172 Art. 20 WGG. 173 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 174 Art. 35terdecies Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 175 Art. 21 WGG. 176 Art. 35terdecies, 1° Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 177 Art. 35terdecies, 3° Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
41
2.3.7.13 Provinciaal Geneeskundige Commissie178
In de provinciaal geneeskundige commissie zullen vanaf 1 september 2016 ook twee klinisch
psychologen en twee klinisch orthopedagogen zetelen.179 Ze zijn belast met de opdracht een visum
te verlenen of weer in te trekken wegens psychische of fysieke ongeschiktheid. Voor klinisch
psychologen wordt daarop toegezien door de Belgische Federatie van klinisch psychologen en
misschien in de toekomst wel door het recent opgerichte tuchtorgaan. Wat de Provinciaal
Geneeskundige Commissie zal doen, is het opsporen van de onwettige uitoefening van klinische
psychologie en klinische orthopedagogie volgens de beschrijving in de wet. Ze zal de gemelde
beroepsfouten doorspelen aan het bevoegde tuchtorgaan en strafrechtelijke feiten aan het Parket
melden. Ook zal ze publiciteit verlenen wanneer een visum wordt ingetrokken.180
2.3.7.14 Conclusie
Veel artikelen zullen nog nader gepreciseerd moeten worden door de rechtspraak om de juiste
interpretatie te achterhalen, bijvoorbeeld in welke mate het artikel over de samenwerking met niet-
erkende gezondheidsbeoefenaars opgaat. De ervaring met het KB nr. 78 leert ons dat er vrij soepel
wordt omgesprongen met die wet mede omdat de wet zo onoverzichtelijk is geworden gedurende
de jaren.
Er zijn echter weinig gevallen bekend van Provinciale Geneeskundige Commissies die
gezondheidsbeoefenaars op de vingers tikken omdat ze buiten hun boekje gaan. Alleszins zullen de
bepalingen hun effect niet missen. De organisatie en werking van praktijken van de klinisch
psychologen en klinisch orthopedagogen zullen in sommige gevallen aangepast moeten worden om
aan de voorwaarden van het KB te voldoen.181
178 Art. 36 en 37 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 179 Art. 22 WGG juncto art. 36, 7° quater en quinquies Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 180 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 181 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78.
42
2.3.8 Code
De klinisch psychologen zijn onderworpen aan de deontologische leer voor psychologen 182 , de
klinisch orthopedagogen vallen daar echter niet onder. Deze staan immers niet immers in de lijst in
artikel 1 van de Wet tot bescherming van de titel van psycholoog (voor meer zie infra hoofdstuk 4).
Hoofdstuk 3: Reparatiewet van 10 juli 2016
3.1 Inleiding
Zoals hierboven uiteengezet, zijn er heel wat problemen aanwezig in de Wet geestelijke
gezondheidsberoepen van 4 april 2014 die de uitvoerbaarheid bemoeilijken of zelfs onmogelijk
maken.
Zo heeft de Vlaamse Vereniging voor Orthopedagogen een vernietigingsberoep ingesteld op 20
november 2014 voor het Grondwettelijk Hof tegen de definitie van de klinische orthopedagogie en
tegen de samenstelling van de Raad voor klinische psychologie en klinische orthopedagogie
aangezien in de praktijk in het Franstalig landsgedeelte er geen orthopedagogen bestaan. Ook biedt
de regeling van de psychotherapie onder de wet van 4 april 2014 te weinig kwaliteitswaarborgen.183
Er werden besprekingen gevoerd met de verzoekende partijen van het ingestelde
vernietigingsberoep en de procedure werd geschorst. Alle hoop ging uit naar een goedkeuring van
een reparatiewet.184
Hierboven werden al een aantal oplossingen aangereikt om tegemoet te komen aan de problemen
die vervat liggen in de Wet Geestelijke Gezondheidszorg. Veel inkt werd gevloeid in het Parlement
over de Wet geestelijke gezondheidsberoepen met al zijn gebreken. Daad werd echter bij het woord
182 Koninklijk besluit tot vaststelling van de voorschriften inzake de plichtenleer van de psycholoog, BS 16 mei 2014, 39703. 183 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 58. 184 Hand. Kamer 2015- 2016, 8 juni 2016, 1848/003, 51.
43
gevoegd en een reparatiewet 185 aangekondigd ter verbetering van de Wet Geestelijke
Gezondheidszorg en het KB nr. 78. De wet werd aangenomen in het Parlement op 10 juli 2016. Deze
reparatiewet zal heel wat veranderingen doorvoeren vooral met betrekking tot het deel van de
psychotherapie. Dit hoofdstuk wordt bijna helemaal geschrapt en herschreven. Wat betreft de
regulering van de psychotherapie wordt dus bijna helemaal opnieuw van nul begonnen en wordt er
niet verder gebouwd op de wet van 4 april 2014.
De Wet wijzigt de oorspronkelijke Wet geestelijke gezondheidsberoepen van 4 april 2014. Voor een
nieuwe wet ziet de Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen er daardoor relatief gehavend uit
aangezien ongeveer de helft van de artikelen zijn opgeheven. De hevige parlementaire discussies
laten hun sporen na in de Wet en dat is onmiddellijk zichtbaar wanneer de men de Wet voor ogen
krijgt.
3.2 Klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen
Ook wat betreft de klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen worden heel wat veranderingen
doorgevoerd. De wijzigingen zijn echter niet zo verstrekkend als bij de psychotherapie. Alle artikelen
die voorheen in het KB nr. 78 werden ingevoerd, zullen nu worden opgenomen in de gecoördineerde
wet van 10 mei 2015. 186 Hier volgt een opsomming van de wijzigingen met een aantal
kantmeldingen.
3.2.1 Juridisch-technische wetswijzigingen
Artikel 2 van de Wet geestelijke gezondheidsberoepen wordt opgeheven in het ontwerp dat verwijst
naar artikel 8 van het KB 78. Beter zou zijn dat de wetgever zou verwezen hebben naar artikel 8bis
KB 78 aangezien hij dit artikel voor ogen had. Klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen vallen
prima facie niet meer onder de beoefenaars die een aan de gang zijnde behandeling van een patiënt
niet bewust en zonder wettige reden van hun kant kunnen onderbreken zonder vooraf alle
185 Wet tot wijziging van de wet van 4 april 2014 tot regeling van de geestelijke gezondheidszorgberoepen en tot wijziging van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen en tot wijziging van de wet betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen, gecoördineerd op 10 mei 2015 anderzijds, BS 29 juli 2016, 46374. 186 Gecoördineerde wet betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen, BS 18 juni 2015, 35172.
44
voorzieningen te hebben getroffen om de zorgcontinuïteit te garanderen.187 Dezelfde bepaling over
de continuïteit van de zorg is echter ingevoerd in artikel 27 van de Wet van 10 mei 2015.188 Het is
dus een pure juridisch- technische wetswijziging. De artikelen van het ontwerp worden ingevoegd
in de nieuwe gecoördineerde wet aangezien de betekenis van een coördinatie verloren zou gaan als
men de nieuwe artikelen zou incorporeren in de oorspronkelijke, niet- gecoördineerde wet.
In het ontwerp van de reparatiewet wordt ook de medische permanentie dus de wachtdiensten op
het eerste zicht niet behouden voor klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen. 189 Deze
bepaling wordt echter weer ingevoerd in de nieuwe gecoördineerde wet van 10 mei 2015 door
artikel 8 van de reparatiewet.
Artikel 4 van de reparatiewet heft een aantal bepalingen op die betrekking hebben op de taken van
de geneeskundige commissie. Dit artikel in de reparatiewet verwijst naar een bepaling in de Wet
geestelijke gezondheidszorgberoepen die op zijn beurt refereert aan het niet-gecoördineerde KB nr.
78. De geneeskundige commissie zal niet meer waken als toezichtsorgaan over het beroep van
klinische psychologie of klinische orthopedagogie, hoewel dit wel voorzien was door de
oorspronkelijke Wet geestelijke gezondheidsberoepen. Die functie zal in de toekomst weggelegd zijn
voor de pas opgerichte psychologencommissie. Waar de provinciale geneeskundige commissies wel
nog bevoegd voor zullen zijn, is het verlenen van het visum of het intrekken van het visum.190
3.2.2 Verhouding artsen en klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen
Klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen zullen geen onwettige geneeskunde meer
uitoefenen. “Zonder afbreuk te doen aan de uitoefening van de geneeskunde zoals bepaald in artikel
3” wordt immers expliciet in het ontwerp van de reparatiewet opgenomen. 191 Door de ruime
omschrijving van de geneeskunde in artikel 3 §1 van de Wet van 10 mei was dit vroeger wel het geval.
Zoals reeds aangegeven, zullen artsen ook de klinische psychologie en de klinische orthopedagogie
kunnen uitoefenen door expliciet in de wet de woorden ‘Buiten de in artikel 3, § 1, bedoelde
187 Art. 8§1 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 188 Art. 7 reparatiewet. 189 Art. 3 reparatiewet. 190 Art. 37 §1, 2° a) en b) Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 191 Art. 68/1, 3°, a) Wet 10 mei 2015.
45
beoefenaars mag’ in te voegen in artikel 68/1 en artikel 68/2 van het KB 78 gecoördineerd op 10 mei
2015.
Dit is ingevoerd om tegemoet te komen aan de nieuwe regeling van de erkenning van de klinische
psychologie en de klinische orthopedagogie. De memorie van toelichting over de reparatiewet 192
vermeldt echter dat deze bepaling overbodig is aangezien de artsen impliciet de klinische
psychologie en klinische orthopedagogie kunnen uitoefenen. De ruime omschrijving van de
geneeskunde die vermeld is in artikel 3 §1 van de wet van 10 mei 2015 zou de mogelijkheid tot
uitoefening van klinische psychologie en klinische orthopedagogie al bevatten. Deze zienswijze is
gesteund op het feit dat artsen in hun basisopleiding geneeskunde veel aandacht besteden aan het
psychosociaal aspect van hun opleiding en een basis van gesprekstraining, psychiatrie en
gezondheidspsychologie aangeleerd krijgen.
Dit moet wel worden gerelativeerd. Artsen zonder bijkomende opleiding klinische psychologie of
klinische orthopedagogie zullen de basistechnieken beheersen van de psychologie die meestal
kunnen worden ondergebracht in het domein van de counseling.193
Wanneer de arts vaststelt dat het probleem zijn competentiegebied overschrijdt, zal hij moeten
doorverwijzen volgens artikel 11bis van het KB nr. 78 naar een klinisch psycholoog, klinisch
orthopedagoog, of een beoefenaar van de psychotherapie. Dit is een verplichting voor de arts
wanneer hij of zij vaststelt zijn of haar bekwaamheid niet ver genoeg reikt om de patiënt zelf te
behandelen.
Dit is de visie die in de memorie van toelichting staat vermeld. In een bepaald wetgevingsstuk
houden een aantal Senatoren er een andere visie op na.194 Zij argumenteren dat als de wetgever de
woorden “Buiten de in artikel 3, § 1, bedoelde beoefenaars mag” niet zou ingevoegd hebben, de arts
de klinische psychologie en klinische orthopedagogie niet meer zou mogen uitoefenen aangezien
deze twee beroepen onderworpen zullen worden aan een erkenning. De arts zou dan bijgevolg
direct moeten verwijzen indien een patiënt zich aanbiedt waarvoor klinisch- psychologische of
orthopedagogische technieken zich opdringen. Het is gissen of de arts zou moeten doorverwijzen
192 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 15. 193 Ibid. 194 Hand. Senaat 2013-2014, 27 februari 2014, nr. 5-2470/5.
46
bij redelijk eenvoudige problemen, wat in twijfel kan worden getrokken, of bij meer complexe
problemen.
Voorkeur moet gegeven worden aan de opvatting die strookt met de letter van de wet. In de
hypothese dat artsen de klinische psychologie en klinische orthopedagogie (minstens in
gespecialiseerde vorm) mochten uitoefenen, zou mijns inziens de wetgever niet expliciet een
overbodig zinsdeel invoeren.
In essentie is dit een hypothetische discussie die geen praktisch nut heeft en vanuit pragmatisch
oogpunt gezien irrelevant is. De wetgever heeft immers het zekere voor het onzekere genomen en
ons expliciet deze discussie bespaard. Wanneer deze woorden echter niet waren ingevoegd, was
deze discussie wel relevant geweest. Toch is het opzienbarend en vermeldenswaardig dergelijke
tegenstrijdige opvattingen waar te nemen bij de voorbereidingen van de wet.
3.2.3 Wijzigingen in verband met de opleiding
De regeling van de klinische psychologie en klinische orthopedagogie met betrekking tot de
opleiding blijft grotendeels hetzelfde als onder de wet van 4 april 2014, maar er worden nog enkele
verfijning aangebracht. In de toekomst mag de klinische psychologie eveneens uitgeoefend worden
door de houder van een erkenning in de klinische orthopedagogiek die over voldoende kennis van
de klinische psychologie beschikt. De Koning zal de voorwaarden met betrekking tot de opleiding en
de praktijkstage bepalen die vervuld moeten zijn om die voldoende kennis aan te tonen.195
Ook zal de klinische orthopedagogie eveneens mogen uitgeoefend worden door de houder van een
erkenning in de klinische psychologie die over voldoende kennis van de klinische orthopedagogiek
beschikt.196
Met het oog op de uitoefening van de klinische psychologie en klinische orthopedagogie, volgt de
erkend klinisch psycholoog en klinisch orthopedagoog na zijn opleiding een professionele stage.197
195 Art. 68/1, c) Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 196 Art. 68/2 d) Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 197 Art. 68/1 §4, eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen en art. 68/2 §4, eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
47
De verplichting om een professionele stage te volgen geldt echter niet ten aanzien van klinisch
psychologen en klinisch orthopedagogen die op 1 september 2016 respectievelijk de klinische
psychologie of de klinische orthopedagogie reeds uitoefenen.198
De verplichting geldt evenmin ten aanzien van de studenten klinische psychologie die op
1 september 2016 hun studie hebben aangevat of deze uiterlijk tijdens het academiejaar 2016-
2017 aanvatten.199
De Koning bepaalt nadere regels met betrekking tot de in het eerste lid bedoelde professionele
stage.200
De professionele stage heeft plaats in een erkende stagedienst, onder supervisie van een erkend
stagemeester.201
De stagemeesters en stagediensten in de klinische psychologie en klinische orthopedagogie worden
erkend door de minister bevoegd voor Volksgezondheid of de door hem gemachtigde ambtenaar
van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. 202
De Koning stelt nadere criteria vast voor de erkenning van de in het zesde lid bedoelde
stagemeesters en stagediensten.203
Welke opleidingen en stages verstaan kunnen worden als opleidingen en stages in de klinische
psychologie en klinische orthopedagogie zullen voorwerp van beraadslaging worden binnen de
Federale Raad voor de gezondheidszorgberoepen.204 Of deze concretiseringen die als basis dienen
198 Art. 68/1 §4, tweede lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen en art. 68/2 §4, tweede lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 199 Art. 68/1 §4, derde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen en art. 68/2 §4, derde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 200 Art. 68/1 §4, vierde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen en art. 68/2 §4, vierde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 201 Art. 68/1 §4, vijfde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen en art. 68/2 §4, vijfde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 202 Art. 68/1 §4, zesde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen en art. 68/2 §4, zesde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 203 Art. 68/1 §4, zevende lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen en art. 68/2 §4, zevende lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 204 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: Luik klinische psychologie, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-
48
voor de uitvoeringsbesluiten de deadline van 1 september 2016 zullen halen, is afwachten. 205
3.2.4 Definitie orthopedagogie
De definitie van de klinische orthopedagogie in de Wet geestelijke gezondheidsberoepen is
problematisch (zie supra 2.3.2). Waar de definitie van klinische psychologie gewag maakt van de
notie diagnosestelling, blijft dit achterwege in de omschrijving van de orthopedagogie. Nochtans zijn
de klinische psychologie en de klinische orthopedagogie gelijkwaardige beroepen.
De wetgever grijpt in met de wijzigingswet om dit probleem van de baan te helpen. In het artikel
68/2 §3 van het gecoördineerd KB nr. 78 is te lezen dat “zonder afbreuk te doen aan de uitoefening
van de geneeskunde zoals bepaald in artikel 3 wordt onder uitoefening van de klinische
orthopedagogiek verstaan het, in een wetenschappelijk referentiekader van de klinische
orthopedagogiek, gebruikelijk verrichten van autonome handelingen die de preventie, het opsporen
en het stellen van een pedagogische diagnostiek met een bijzondere aandacht voor contextuele
factoren en het opsporen van problemen in verband met de opvoeding, het gedrag, de ontwikkeling
of het leren van personen tot doel hebben alsook de behandeling en begeleiding van die personen.”
3.2.5 De Federale Raad voor de Geestelijke Gezondheidszorgberoepen
In de oorspronkelijke Wet Geestelijke Gezondheidszorgberoepen zijn er drie adviesorganen,
namelijk de Federale Raad voor de psychotherapie, de Federale Raad voor de klinische psychologie
en klinische orthopedagogiek en de overkoepelende Raad voor de Geestelijke Gezondheid. In de
wijzigingswet worden deze adviesorganen opgedoekt en neemt de Federale Raad voor de
Geestelijke Gezondheidszorgberoepen als centrale adviesraad de plaats in van voorgaande drie.206
De Federale Raad voor de Geestelijke Gezondheidszorgberoepen zal zich bezig houden met de
op-de-ggz-beroepen-luik-klinische-psychologie. 205 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 9. 206 Hand. Kamer 2015-2016, 8 juni 2016n , nr. 1848/003, 15.
49
praktijk en de erkenning van de geestelijke gezondheidszorgberoepen, waaronder ook de klinische
psychologie en de klinische orthopedagogie alsook de aangelegenheden die handelen over de
psychotherapie.207 Ze zal ook de erkenningscriteria die door de erkenningscommissie in acht zullen
worden genomen, nog verder moduleren.208
Wel moet de relatie tussen de psychologencommissie en de Federale Raad nog nader worden
uitgeklaard. Dit is zeer belangrijk aangezien er een deontologisch luik aan de psychologencommissie
is toegevoegd. Alle gezondheidsberoepen waar gewag van wordt gemaakt in de Wet geestelijke
gezondheidsberoepen ressorteren onder het toepassingsgebied van het KB nr. 78 en daarin wordt
veel melding gemaakt van een toezicht van een orde of tuchtorgaan. Het is bovendien goed dat de
psychologen zelf kunnen toezien op de deontologie van hun beroep. 209
Het centrale adviesorgaan zal samengesteld zijn uit 16 klinisch psychologen, 4 klinisch
orthopedagogen en 8 artsen. Het taalevenwicht moet worden geëerbiedigd en de helft moet
bestaan uit clinici en de andere helft uit academici die reeds tenminste 5 jaar beoefenaar zijn van
hun beroep.210 Dit lijkt op het eerste zicht onevenwichtig samengesteld in het nadeel van de klinisch
orthopedagogen. Deze verdeling is echter in verhouding tot het eigenlijke werkveld.211
In de Federale Raad voor gezondheidszorgberoepen hebben ook geen psychotherapeuten zitting
wat niet representatief is aangezien de Federale Raad de Federale Raad voor de psychotherapie
vervangt en dus ook adviezen moet uitbrengen in verband met de psychotherapeuten. Men zou
kunnen argumenteren dat dat de psychotherapie niet ten goede komt. Deze kwestie werd in de vorm
van een amendement gegoten maar niet overgenomen in het ontwerp van de reparatiewet.212 De
ratio ligt in het feit dat 50% van de klinisch psychologen de psychotherapie uitoefenen. In de Federale
Raad voor Geestelijke Gezondheidsberoepen zullen dat deel van de klinisch psychologen zetelen.213
207 Art. 68/3 § 1 208 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: Luik klinische psychologie, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-luik-klinische-psychologie. 209 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78. 210 Art. 68/3 §3, c, tweede lid reparatiewet. 211 X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: Luik klinische psychologie, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-luik-klinische-psychologie. 212 Hand. Kamer 2015- 2016, 29 juni 2016, nr. 1848/010, 10. 213 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 10.
50
Artikel 68/3 §2 van het KB 78 ingevoerd door artikel 13 van de reparatiewet bepaalt dat de te
benoemen leden bijzonder vertrouwd moeten zijn met de uitoefening van een geestelijk
gezondheidszorgberoep of de uitoefening van de psychotherapie. Artsen zullen niet meetellen als
lid van de Federale Raad.214
De zetelende leden die een academische functie bekleden, worden voorgedragen op een lijst van
dubbeltallen door de faculteiten die volledig onderwijs verstrekken dat leidt tot een opleiding die de
uitoefening toestaat van de klinische psychologie, de klinische orthopedagogiek of van de
geneeskunde.215
De zetelende leden die een geestelijk gezondheidszorgberoep of de psychotherapie beoefenen
worden voorgedragen op een lijst van dubbeltallen door de representatieve beroepsverenigingen.216
De Koning legt de criteria vast opdat een vereniging als representatief kan worden aangewezen.217
Voor zover er binnen eenzelfde taalgroep van de beroepsgroep van de klinisch orthopedagogen geen
leden te vinden zijn, komen ook orthopsychologen in aanmerking om een mandaat op te nemen
orthopedagogiek richten.218 Deze bepaling is uitdrukkelijk ingevoerd om tegemoet te komen aan het
probleem dat bestond onder de Wet geestelijke gezondheidsberoepen van 4 april 2014. Het
Franstalig gedeelte van België kent immers het bestaan niet van klinisch orthopedagogen, enkel van
orthopsychologen. Dit zijn psychologen met een oriëntatie in de orthopedagogie (zie supra 2.3.6).
Wanneer ook geen orthopsychologen kunnen worden voorgedragen, kunnen ook klinisch
psychologen in aanmerking komen om een mandaat op te nemen binnen de beroepsgroep van de
klinisch orthopedagogen.219
Zowel de voor de Volksgezondheid bevoegde minister als de Federale Raad, kunnen werkgroepen
214 Art. 68/3 §3, eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 215 Art. 68/3 §3, vierde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 216 Art. 68/3 §3, vijfde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 217 Art. 68/3 §3, zesde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 218 Art. 68/3 §3, zevende lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 219 Art. 68/3 §3, achtste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
51
oprichten, die hetzij met een permanente hetzij met een tijdelijke opdracht worden belast.220
Aan de werkgroepen van de Federale Raad kunnen naast leden van de Federale Raad ook experts
worden toegevoegd.221
Aan elk werkend lid van de Federale Raad wordt een plaatsvervanger toegevoegd die aan dezelfde
voorwaarden voldoet.222
De leden van de Federale Raad worden door de Koning benoemd voor een hernieuwbare periode
van zes jaar. De voor de Volksgezondheid bevoegde minister duidt buiten de leden de voorzitter en
ondervoorzitter van de Federale Raad aan.223
De Koning regelt de organisatie en de werking van de Federale Raad. De Federale Raad kan alleen
geldig beraadslagen en adviezen uitbrengen wanneer ten minste de helft van de werkende leden
aanwezig is of door hun plaatsvervanger vertegenwoordigd is.224
3.3 Psychotherapie
3.3.1 Integratie in het KB nr. 78 gecoördineerd op 10 mei 2015
Zoals reeds benadrukt, wordt heel het hoofdstuk 3 en 4 van de Wet geestelijke
gezondheidsberoepen geschrapt. Het opzet van dit ontwerp was om een beperkt wettelijk kader te
behouden met betrekking tot psychotherapie. In de plaats daarvan zal de psychotherapie
opgenomen worden in het KB nr. 78 gecoördineerd op 10 mei 2015. Deze integratie biedt veel
voordelen. Voornamelijk werd tegemoetgekomen aan de kwaliteitsvereisten die de patiënten
verwachten en daarin is ook de mogelijkheid weggelegd sancties uit te vaardigen zoals bij de
klassieke gezondheidsberoepen. Dit betekent ook een valorisatie van de psychotherapie.225
Het systeem van de erkenning van de beroepstitels is niet meer van toepassing op de
220 Art. 68/3 §4, eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 221 Art. 68/3 §4, tweede lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 222 Art. 68/3 §5 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 223 Art. 68/3 §6 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 224 Art. 68/3 §7 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 225 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/003, 31.
52
psychotherapie. De psychotherapie is echter geen apart beroep maar een behandelingstechniek,
wat strijdt met het feit dat het tussen andere gezondheidsberoepen staat in het KB nr. 78. Het is als
het ware de vreemde eend in de bijt. Dit heeft als gevolg dat psychotherapeuten niet meer
onderworpen zullen worden aan een machtiging en niet meer in het bezit zullen moeten zijn van
een visum.226
De plicht tot zorgcontinuïteit vervat in artikel 27 van de wet van 10 mei 2015 wordt ook expliciet op
de psychotherapeuten van toepassing verklaard, evenals de medische permanentie die vervat ligt in
artikel 28 van de wet van 10 mei 2015, naar analogie van de klinisch psychologen en klinisch
orthopedagogen.227
3.3.2 Onderscheid psychotherapie en klinische psychologie
Om te benadrukken dat de psychotherapie geen autonoom beroep is maar slecht een
behandelingstechniek en om de noodzaak aan een specifieke opleiding duidelijk te maken wordt in
artikel 11, eerste lid van het ontwerp de psychotherapie nog eens omschreven: “Psychotherapie is
een behandelingsvorm in de gezondheidszorg waarin men op een consistente en systematische wijze
een samenhangend geheel van psychologische middelen (interventies) hanteert, die geworteld zijn
binnen een psychologisch wetenschappelijk referentiekader en waarbij interdisciplinaire
samenwerking is vereist.”
De oorspronkelijke definitie die in de wet van 4 april 2014 vermeld was, is niet in de vorm van een
definitie gegoten maar ook omschrijvend weergegeven. We herkennen wel de kern van de
oorspronkelijke definitie. De psychotherapie wordt uitgeoefend door een beoefenaar, zoals bedoeld
in de artikelen 3, § 1, 68/1 en 68/2, binnen een relatie psychotherapeut-patiënt, teneinde
psychologische moeilijkheden, conflicten en stoornissen bij de patiënt op te heffen of te
verminderen.228
Wat eigenaardig is aan deze omschrijving is dat de psychotherapie wordt uitgeoefend binnen een
relatie psychotherapeut- patiënt terwijl de patiënt in de memorie van toelichting ook de
226 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 7. 227 Art. 7 en art. 8 reparatiewet. 228 Art. 11, tweede lid reparatiewet.
53
veruiterlijking kon zijn van een sociaal systeem. De patiënt wordt echter in artikel 2, 2° van de wet
van 10 mei 2015 gedefinieerd als ‘de natuurlijke persoon aan wie gezondheidszorg wordt
verstrekt’.229
Dit is de definitie van de klinische psychologie: het gebruikelijk verrichten van autonome handelingen
die tot doel hebben of worden voorgesteld tot doel te hebben, bij een mens en in een
wetenschappelijk onderbouwd klinisch psychologisch referentiekader, de preventie, het onderzoek,
het opsporen of het stellen van een psychodiagnose van echt dan wel ingebeeld psychisch of
psychosomatisch lijden en die persoon te behandelen of te begeleiden.230
Verwarring wordt niet alleen gecreëerd omdat inhoudelijk de omschrijvingen zo dicht bij elkaar
liggen, maar mede omdat in beide definities de relatie wordt aangehaald tussen de zorgverlener en
de patiënt. Ook wordt op de noodzaak aan psychologische expertise in beide gevallen gealludeerd
(bij de psychotherapie: met psychologische middelen en bij de klinische psychologie: in een
wetenschappelijk onderbouwd referentiekader).
Het juridisch verschil tussen de definitie klinische psychologie en psychotherapie is dus ondanks de
toevoeging van de omschrijving nog altijd niet zeer duidelijk, hoewel de uitoefening van
psychotherapie een bijkomende opleiding vereist. Dit blijft een heikel punt en problematisch
aangezien er strafsancties aan vast hangen die in het KB nr. 78 staan vermeld.231 Het zal nog altijd
moeilijk zijn om exclusieve handelingen van de klinisch psycholoog te onderscheiden van
psychotherapeutische handelingen.232
Mijns inziens is het echter benaderd vanuit een ander perspectief. Waar de uitoefening van de
klinische psychologie eerder zeer algemeen en abstract is omschreven is de psychotherapie concreet
en toepassingsgericht benaderd. Er wordt vanuit de gevolgen vertrokken bij de afbakening van de
psychotherapie. De wetgever stelt zelf de ervaring van de patiënt of minstens het doel van de
psychotherapie bij de patiënt vast wanneer ze correct wordt uitgevoerd, namelijk het verlichten of
wegnemen van de moeilijkheden, conflicten of psychische stoornissen. De patiënt kan dit
gemakkelijk waarnemen. In de definitie van de klinische psychologie is enkel sprake van het stellen
229 Hand. Kamer 2015- 2016, 8 juni 2016, nr. 1848/003, 44. 230 Art. 166 §3 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 231 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/003, 42. 232 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 8.
54
van een diagnose en het uitvoeren van een behandeling.
Om daarop verder te gaan, stellen enkele hoogleraren van Vlaamse, Brusselse en Waalse
Universiteiten dat het verschil tussen de psychotherapie en de klinische psychologie gelegen is in de
graad van specialisatie. De klinische psychologie is een basisopleiding dat zich toespitst op het heel
spectrum van geestelijke gezondheidsverlening van de informatie- overdracht tot de re-integratie en
readaptatie van de patiënt in de maatschappij. Psychotherapie daarentegen situeert zich enkel in
het stadium van de behandeling. Het is een ver doorgedreven specialisatie van de klinische
psychologie.233 Dit blijkt echter niet uit de definitie van de psychotherapie.
Per definitie kunnen psychotherapeutische handelingen vallen onder de omschrijving van de
klinische psychologie. Dit is van belang gezien het beduidend verschil in de duur van de opleiding
tussen de klinische psychologie en de psychotherapie. Klinisch psychologen zouden dezelfde
diensten kunnen aanbieden als een psychotherapeut zonder één jaar een opleiding te hebben
genoten als psychotherapeut omdat ze onder de beschrijving vallen. Wel zullen ze dan zich de titel
van psychotherapeut niet kunnen toe-eigenen. Aangezien psychotherapie een specialisatie in de
behandeling is van klinische psychologie is het echter onwaarschijnlijk dat een klinisch psycholoog
dergelijke expertise en kennis bezit. Of dat zou toch de bedoeling moeten zijn. Deze opvatting zou
dan wel uit de definitie van psychotherapie mogen blijken.
3.3.3 Opleiding
Zoals reeds aangegeven, is de uitoefening van de psychotherapie in de toekomst enkel
voorbehouden aan klinisch psychologen, klinisch orthopedagogen en artsen.234 De ratio legis van
deze wijziging in vergelijking met de wet van 4 april 2014 is gelegen in de noodzaak bijkomende
kwaliteitsvereisten te voorzien voor de patiënt. Klinisch psychologen, klinisch orthopedagogen en
artsen zijn universitairen die al genoten hebben van een degelijke vooropleiding met inbegrip van
de studie van de psyché. De toekomstige psychotherapeut zal een specifieke opleiding moeten
volgen bij een universitaire instelling of hogeschool die minstens 70 ECTS punten moeten
bedragen.235 Dit komt overeen met één jaar extra scholing.
233 Hand. Kamer 2015- 2016, 8 juni 2016, nr. 1848/003, 51. 234 Art. 68/2/1 §2 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 235 Art. 68/2/1 §3 , eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
55
Artsen moeten geen bijkomende opleiding volgen om de klinische psychologie of klinische
orthopedagogie uit te oefenen, maar wel om psychotherapie uit te oefenen. Artsen worden geacht
over voldoende basiscompetenties te beschikken en een meer dan degelijke opleiding genoten te
hebben om daarvoor capabel te zijn.236
Artsen beschikken over een visum dat door de provinciale geneeskundige commissies weer kan
worden ingetrokken. De Federale Raad voor Gezondheidsberoepen zal beslissen over de
erkenningscriteria maar zal niet kunnen overgaan tot een intrekking van een visum. De deelstaten
zijn bevoegd voor de erkenningsprocedure alsook inzake de bevoegdheden wat betreft het
onderwijs.237
De beoefenaar zal bijkomend een professionele stage moeten doorlopen in het domein van de
psychotherapie.238 De specifieke opleiding mag tegelijkertijd plaatsvinden met de professionele
stage.239
Wanneer de psychotherapeut uiteindelijk is opgeleid, stopt zijn vormingsplicht niet. Hij zal zich op
regelmatige basis moeten bijscholen om op de hoogte te blijven van de recente ontwikkelingen in
zijn vakgebied en de patiënt een blijvende kwaliteitsvolle behandeling te verstrekken.240
Wat echter niet is opgenomen in de reparatiewet, zijn de psychotherapeutische referentiekaders
waarvan melding werd gemaakt in de oorspronkelijke wet van 4 april 2014. Hiermee is er gehoor
gegeven aan de kritiek die inhield dat de psychotherapie zich niet laat kooien in bepaalde stromingen
en het aan de zorgverlener zelf moet worden overgelaten welke therapie gebaseerd op
wetenschappelijke elementen en ervaring, moet worden gevolgd. Ook de evolutie naar een evidence
based gezondheidszorg heeft meegespeeld in de beslissing tot afschaffing. Een ondersteunend
voorbeeld om de relativiteit van de referentiekaders aan te tonen hierbij is dat de behandeling van
anorexia gebeurt door een combinatie van gedragstherapie en een psychiatrische behandeling.241
236 Hand. Kamer 2015- 2016, 8 juni 2016, 1848/003, 43. 237 Hand. Kamer 2015- 2016, 8 juni 2016, nr. 1848/003, 66. 238 Art. 68/2/1 §3, tweede lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 239 Art. 68/2/1 §3, derde lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 240 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 10. 241 Hand. Kamer 2015- 2016, 8 juni 2016, nr. 1848/003, 66.
56
Sommige psychische klachten worden dus niet door één therapie opgelost maar door een
combinatie van bepaalde stromingen in de psychotherapie.
Hiermee gaat de wetgever wel in tegen het advies nr. 7855. dat door de Hoge Gezondheidsraad werd
geformuleerd en dat de referentiekaders beschouwt als evolutief en niet als keurslijf. Ongetwijfeld
zet dit de deur wel verder op een kier voor misbruiken aangezien het toepassingsgebied van de
psychotherapie wordt verruimd.242 Ook de opleidingen in de psychotherapie liggen onder vuur door
de afschaffing van de referentiekaders aangezien de lesverstrekkingen potentieel zouden kunnen
worden verzorgd door nepleraars.243
3.3.4 Interdisciplinariteit
Meer nog dan de wet van 4 april 2014 staat interdisciplinariteit tussen de geestelijke
gezondheidsproblemen met als gespecialiseerde vorm psychotherapie en andere
gezondheidsbeoefenaars centraal in de reparatiewet. De praktijk toont immers aan dat een
interdisciplinaire aanpak tot betere resultaten leidt.
Wanneer de gezondheidsbeoefenaar wordt geconfronteerd met een situatie die zijn
competentiegebied overschrijdt, zal hij moeten doorverwijzen op grond van artikel 11bis Wet
geestelijke gezondheidsberoepen. Iedere beoefenaar wordt hiertoe verplicht en is een
veruiterlijking van de noodzaak aan een interdisciplinaire aanpak van de gezondheidszorg. De
problemen zijn vaak complex en houden vaak zowel psychische als somatische kenmerken in. De
gezondheidsbeoefenaar kan immers niet alle aspecten van een behandeling meester zijn.
Het is bewezen dat een patiënt beter geholpen is wanneer de beoefenaar terugvalt op de expertise
van andere beroepsbeoefenaars dan dat hij zichzelf competent genoeg acht om het probleem zelf
op te lossen.
Interdisciplinariteit uit zich niet alleen in de doorverwijsverplichting maar ook in het consulteren van
beroepsbeoefenaars van andere disciplines wanneer het competentiegebied van de beoefenaar niet
ver genoeg reikt. Doorverwijzen is niet altijd nodig, ten rade gaan bij een andere beroepsbeoefenaar
kan een even gunstig effect met zich meebrengen om de patiënt de best maximale behandeling toe
242 Hand. Kamer 2015- 2016, 8 juni 2016, nr. 1848/003, 48. 243 Hand. Kamer 2015- 2016, 8 juni 2016, nr. 1848/003, 65.
57
te dienen.
Om te benadrukken dat interdisciplinariteit een grote rol speelt in de nieuwe wets, wordt in de
omschrijving van psychotherapie ook gerefereerd aan interdisciplinaire samenwerking als
constitutief element.244
De verantwoordelijkheid van een interdisciplinaire samenwerking is gelegen bij de
beroepsbeoefenaar die het initiatief neemt. Hij zal desgevallend rekenschap moeten afleggen
daarover.245
3.3.5 Verworven rechten
Ook beroepsbeoefenaars buiten artsen, klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen zullen de
psychotherapie mogen beoefenen onder bepaalde voorwaarden. Het gaat hier uitsluitend over een
beoefenaar onder de Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. De categorie die uiterlijk in de
loop van het academiejaar 2015- 2016 hun studies afgewerkt zullen hebben, zal aan de volgende
cumulatieve vereisten moeten voldoen:
1. Zij zullen moeten beschikken over een beroepstitel overeenkomstig het KB nr. 78.
2. Zij zullen een specifieke opleiding in de psychotherapie met vrucht volbracht moeten hebben aan
een instelling.
3. Zij kunnen uiterlijk op 1 september 2018 een bewijs voorleggen van uitoefening van de
psychotherapie.246
Beroepsbeoefenaars die een specifieke opleiding psychotherapie op 1 september 2016 hebben
aangevat of tijdens het academiejaar 2016-2017 aanvatten zullen aan volgende cumulatieve
voorwaarden moeten voldoen:
1. Zij zullen moeten beschikken over een beroepstitel overeenkomstig het KB nr. 78.
2. zij zullen een specifieke opleiding in de psychotherapie met vrucht volbracht hebben aan een
244 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 16. 245 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, 17. 246 Art. 68/2/1 §4, a) Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
58
instelling.247
Beroepsbeoefenaars die een opleiding van minimaal bachelorniveau die recht geeft op een
beroepstitel overeenkomstig deze wet hebben aangevat op 1 september 2016 of tijdens het
academiejaar 2016-2017 aanvatten, zullen aan volgende cumulatieve voorwaarden moeten voldoen:
1. Zij zullen moeten beschikken over een beroepstitel overeenkomstig het KB nr. 78.
2. Zij zullen een specifieke opleiding psychotherapie zoals bedoeld in 68/2 § 3, eerste lid, met vrucht
beëindigd moeten hebben.
3. Zij zullen tevens een professionele stage moeten gevolgd hebben, zoals bedoeld in 68/2 § 3,
tweede lid.248
Ook deze regeling is niet bespaard gebleven van kritiek. De reglementering van de psychotherapie
brengt uiteraard met zich mee dat het aanbod van zorgverleners daalt, wat noodzakelijk is om de
patiënt kwaliteitsvolle zorgverlening te verstrekken. Anderzijds wordt de vraag alsmaar groter door
de toenemende depressies en nood aan psychologische hulp. Bovendien is de terugbetaling van
geestelijke gezondheidsverstrekkers nog in volle besprekingen en dus nog geen feit, waardoor de
patiënt potentieel in een medicinaal traject wordt gedwongen.249
3.3.6 Psychotherapie onder supervisie
Ook niet-beroepsbeoefenaars (onder het KB nr. 78) zullen de psychotherapie kunnen uitoefenen.
Het gaat hier ook over verworven rechten hoewel de vroegere psychotherapeut die geen arts,
klinisch psycholoog, of klinisch orthopedagoog is vanaf de inwerkingtreding van de reparatiewet
onder supervisie zal staan, terwijl hij voor de inwerkingtreding desgevallend als autonoom
psychotherapeut in het leven stond. De niet-beroepsbeoefenaars 250 moeten wel een aantal
voorwaarden in acht nemen:
247 Art. 68/2/1 §4, b) Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 248 Art. 68/2/1 §4 c) Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 249 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 4. 250 De tekst van de wet spreekt over ‘beroepsbeoefenaar’ wat verwarrend geformuleerd is aangezien psychotherapie niet als beroep wordt aanzien, maar als een vorm van behandeling. De wetgever wil echter met de hantering van deze terminologie het onderscheid duidelijk maken tussen een persoon die een titel overeenkomstig de Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen bezit en degene die geen titel overeenkomstig genoemde wet bezit.
59
1. Het gaat om niet-autonome uitoefening van de psychotherapie onder toezicht van een beoefenaar,
zoals bedoeld in de §§ 2 tot 4.251
De niet-autonome beoefenaar staat dus onder de supervisie van een autonoom psychotherapeut.
Onder supervisie wordt verstaan: ‘dat voornoemde personen onder toezicht van een arts, klinisch
psycholoog of klinisch orthopedagoog werken. Dit toezicht hoeft niet per se continu te zijn en
veronderstelt geen permanente fysische aanwezigheid. Het kan ook gaan om periodieke
multidisciplinaire teambesprekingen met voornoemde beoefenaar.252
Waarover geen misverstanden over mogen bestaan, is het feit dat er geen hiërarchie bestaat in
multidisciplinaire teams waarin dergelijke niet- autonome psychotherapeuten zullen opereren. Men
kan dit dus niet vergelijken met een werkgever- werknemer relatie waar de werkgever leiding, gezag
en toezicht heeft. De autonome psychotherapeut heeft enkel dat laatste. Het is vooral belangrijk dat
de samenwerking goed verloopt en door de ervaringen die met elkaar worden gedeeld, de
kwaliteitswaarborgen voor de patiënt alsmaar toenemen.253
De supervisor heeft wel de eindverantwoordelijkheid voor alle handelingen, dus zowel voor de
diagnose als voor de behandeling daarna. In dat verband moet wel worden gewezen op het feit dat
elke zorgverstrekker verantwoordelijk is voor zijn eigen handelingen (dus ook aansprakelijk). Dit
kadert in de visie van het KB nr. 78.254
2. De uitoefening heeft plaats in interdisciplinair verband met intervisie.255
Intervisie is het uitwisselen van informatie over de symptomen en de behandeling van patiënten
tussen professionele medewerkers teneinde te leren uit elkaars ervaring en de kwaliteit van het werk
te bevorderen. Intervisie is gesteund op interdisciplinariteit wat in het wetsontwerp en trouwens
ook in de Wet van 4 april 2014 centraal stond. De bespreking heeft collectief en in de vorm van een
251 Art. 68/2/1 §5, eerste lid, a) Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 252 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 6. 253 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 11. 254 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 12. 255 Art. 68/2/1 §5, eerste lid, b) Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
60
vergadering plaats. De permanente aanwezigheid van alle betrokkenen is echter niet vereist bij
intervisie.256
De niet-autonome psychotherapeut die onder toezicht staan, moet ook aan bepaalde vereisten
voldoen. Deze zijn gelijkaardig aan de vereisten voor beroepsbeoefenaars die geen toezicht moeten
houden, behoudens het vereiste van het bachelordiploma na een opleiding die niet recht geven op
een beroepstitel zoals omschreven in het KB nr. 78. Zij die uiterlijk in de loop van het academiejaar
2015-2016 hun studies hebben beëindigd vallen onder volgende cumulatieve voorwaarden:
1. zij zullen een opleiding van minimaal bachelorniveau met vrucht beëindigd moeten hebben.
2. Zij zullen een specifieke opleiding in de psychotherapie met vrucht volbracht moeten hebben aan
een instelling.
3. Zij zullen uiterlijk op 1 september 2018 een bewijs moeten kunnen voorleggen van uitoefening
van de psychotherapie.257
De beroepsbeoefenaars die een specifieke opleiding in de psychotherapie op
1 september 2016 hebben aangevat of tijdens het academiejaar 2016-2017 aanvatten moeten
voldoen aan de volgende cumulatieve voorwaarden:
1. Zij zullen een opleiding van minimaal bachelorniveau met vrucht moeten hebben beëindigd.
2. Zij zullen een specifieke opleiding in de psychotherapie met vrucht moeten hebben volbracht aan
een instelling.258
Zij die een opleiding van minimaal bachelorniveau hebben aangevat op 1 september 2016 of tijdens
het academiejaar 2016-2017 aanvatten zullen moeten voldoen aan volgende cumulatieve
voorwaarden:
1. Zij zullen een opleiding van minimaal bachelorniveau met vrucht moeten beëindigd hebben.
2. Zij zullen de specifieke opleiding psychotherapie zoals bedoeld in 68/2 § 3, eerste lid, met vrucht
256 Hand. Kamer 2015- 2016, 9 juni 2016, nr. 1848/003, 56-57. 257 Art. 68/2/1 §5, tweede lid, a) reparatiewet. 258 Art. 68/2/1 §5, tweede lid, b) reparatiewet.
61
moeten hebben beëindigd.
3° zij zullen tevens een professionele stage moeten hebben gevolgd, zoals bedoeld in 68/2 § 3,
tweede lid.259
De wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt is van toepassing op deze
beoefenaars van de psychotherapie. 260 Dit wordt expliciet vermeld aangezien een niet-
beroepsbeoefenaar niet onder het KB nr. 78 valt.
De Koning kan bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad, na het advies van de Federale
Raad voor de geestelijke gezondheidszorgberoepen te hebben ingewonnen, ook andere
beroepsbeoefenaars toelaten om de psychotherapie uit te oefenen. Desgevallend stelt Hij de
voorwaarden vast waaronder zij de psychotherapie mogen uitoefenen. Deze voorwaarden hebben
minstens betrekking op hun vooropleiding.261 Ook hier is het afwachten of de concretiseringen die
als basis zullen dienen voor de uitvoeringsbesluiten, de deadline van 1 september 2016 zullen halen.
De Provinciaal Geneeskundige Commissies zullen op het vlak van psychotherapie actief moeten zijn
in de toekomst. Dit zal worden nagegaan door controles. 262
3.3.6.1 Bedenkingen
Bij deze regeling over de psychotherapeuten onder supervisie of de niet-autonome
psychotherapeuten is er heel wat ophef geweest in het Parlement. Enkele bedenkingen rijzen bij
deze toch wel belangrijke regeling.
Een eerste bedenking handelt over de vraag of niet-autonome psychotherapeuten ook
psychotherapeuten mogen worden genoemd. Deze vraag is echter irrelevant volgens de Minister.
Psychotherapie is een vorm van behandeling en geen beroep. Volgens de geest van de wet is het
wenselijk dat elke psychotherapeutische beoefenaar niet wordt aangemerkt als psychotherapeut
maar eerder als klinisch psycholoog, klinisch orthopedagoog of arts met als specialisatie
259 Art. 68/2/1 §5, tweede lid, c) Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 260 Art. 68/2/1 §5, laatste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 261 Art. 68/2/1 §6 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen. 262 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, 1848/007, 12.
62
psychotherapie. In het licht van de overgangsmaatregelen zijn dit dan personen die onder bepaalde
voorwaarden als verworven recht psychotherapie kunnen uitoefenen.263
Een tweede bedenking is van rechtsvergelijkende aard. Wanneer we de wetgeving van andere Staten
bestuderen, kunnen we concluderen dat beroepsbeoefenaars hun werkzaamheden konden
verderzetten zonder zich te moeten schikken naar de nieuwe bepalingen van de wet. Het is
verkeerdelijk om af te leiden dat ingevolge het vrij verkeer van werknemers deze psychotherapeuten
naar België zouden kunnen komen om daar de psychotherapie op autonome wijze te verstrekken,
terwijl de zorgverleners in België in dezelfde situatie onder toezicht zouden moeten opereren.264 Er
is geen bilaterale erkenning voor de psychotherapie, er is enkel vrij verkeer van psychiaters. De
psychotherapie wordt noch geregeld bij Richtlijn 2005/36/EG van het Europees Parlement en de
Raad van 7 september 2005 betreffende de erkenning van beroepskwalificaties, noch bij Richtlijn
2013/55/EU van het Europees Parlement en de Raad van 20 november 2013 tot wijziging van
Richtlijn 2005/36/EG betreffende de erkenning van beroepskwalificaties en Verordening (EU) nr.
1024/2012 betreffende de administratieve samenwerking via het Informatiesysteem interne markt.
Met andere woorden de erkenning zal moeten worden aangevraagd en goedgekeurd waarbij de
Belgische regels van toepassing zullen zijn. Het diploma van de buitenlandse zorgverstrekker zal
worden gecontroleerd en er kunnen aanvullende voorwaarden worden opgelegd zoals bijvoorbeeld
de landstaal.265
Een probleem dat zich zou kunnen voordoen is dat charlatans en kwakzalvers onder het mom van
het verstrekken van psychotherapie nog steeds hun wanpraktijken kunnen botvieren op patiënten.
In de praktijk is het echter niet plausibel dat een supervisor een totaal onbekwame niet-
beroepsbeoefenaar of charlatan zal tewerkstellen.266 Bovendien kan de Provinciale Geneeskundige
Commissie het visum intrekken van een verstrekker, wat ook zal kunnen dienen als stok achter de
deur. Ook is de Wet betreffende de patiëntenrechten van toepassing wat ook kwaliteitswaarborgen
met zich meebrengt voor de patiënten.267 Waarborgen genoeg dus om kwakzalvers te weren.
263 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 8. 264 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 4. 265 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 9- 10. 266 Niet iedereen is daarvan overtuigd, zie Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 10, met name André Frédéric (PS). 267 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 10.
63
Situaties waar nog vraagtekens bij kunnen worden geplaatst, vinden plaats wanneer sommige
beroepsbeoefenaars alleen hun werk doen en niet onder supervisie kunnen worden geplaatst,
bijvoorbeeld bij een voorziening voor bijzondere jeugdzorg. Sommige diensten zullen worden
geconfronteerd met moeilijkheden en zullen personeel moeten ontslaan. Het is ook denkbaar dat
de arts van de dienst geen bijkomende specialisatie psychotherapie wil volgen waardoor hij ook geen
niet-autonome beoefenaars onder zijn hoede kan nemen. Ook zou er een pijnpunt bestaan wat
betreft het beroepsgeheim in de context van de supervisie, hoewel dat mijns inziens aan tegemoet
kan gekomen worden door de figuur van het gedeeld beroepsgeheim (zie infra 3.4.7).268
Aangezien psychotherapie een vorm van behandeling is, kunnen beoefenaars die geen klinisch
psycholoog, klinisch orthopedagoog of arts zijn dus geen diagnose stellen. De diagnose zal moeten
worden gesteld door de supervisor waarna de niet-autonome beoefenaar het deel van het
behandelingsproces op zich neemt. Dit is een beetje vreemd, maar een gevolg van het feit dat
psychotherapie geen beroep is.269
Dit stelt problemen wanneer de autonome psychotherapeut een beroepsbeoefenaar onder het KB
nr. 78 is en geen klinisch psycholoog, klinisch orthopedagoog of arts is. Hij of zij zal dan geen
diagnostische handelingen kunnen stellen ten aanzien van de patiënt, wat een noodzakelijke
voorwaarde is voor de uitoefening van de psychotherapie. Of deze opvatting eerder theoretisch is
en dus verwaarloosbaar, of ook praktische consequenties zal hebben, is af te wachten.
Een niet-autonome verstrekker zou volgens de Minister van Volksgezondheid perfect tot zijn recht
komen in een multidisciplinair team. Zo’n soort beoefenaars passen perfect in dergelijke constellatie.
Wat wel nog voor problemen zou kunnen zorgen, is de absolute noodzaak om samen te werken. Dit
staat op gespannen voet met de vrijheid van vestiging van de niet-autonome beoefenaar en het
recht van vrije keuze van patiënt voor een bepaalde methode of gezondheidsbeoefenaar.
Samenwerken kan een verrijking zijn, maar het verplichten is wel verregaand.270
Wat mijns inziens ook een rol kan spelen is het mentale aspect. Een zelfverklaard psychotherapeut
die volgens de wet niet in aanmerking komt om autonoom zijn professionele activiteiten verder te
268 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 11 269 Ibid. 270 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 11.
64
zetten, zal onder supervisie moeten staan, wat niet gemakkelijk zal zijn en een hele verandering
teweeg zal brengen. Dit vereist een aanpassing op mentaal vlak maar ook op arbeidsvlak, de niet-
beroepsbeoefenaar is het immers niet gewend onder professioneel toezicht te staan.
Wat nog onevenwichtig is aan deze bepaling, is het feit dat de korte opleiding primeert op de
beroepservaring. Niet-beoefenaars onder de nieuwe wet kunnen een pak meer ervaring meer
hebben dan degene die over hen toezicht houden. Klinisch psychologen, klinisch orthopedagogen
en artsen zullen maar één jaar specialisatie psychotherapie moeten volgen terwijl een bekwame
psychotherapeut die geen beoefenaar is onder het KB nr. 78 een leven lang psychotherapeutische
ervaring met zich kan meedragen, maar in de toekomst onder toezicht psychotherapeutische
handelingen zal moeten stellen, wat mijns inziens een hele aanpassing zal vergen en onrechtvaardig
is.271 Het doel is de kwaliteitswaarborg voor de patiënten maximaal te waarborgen, maar de tol die
daarvoor wordt betaald, is zeer hoog.
Ten slotte rijst de vraag of deze niet-autonome psychotherapeuten de plicht hebben om door te
verwijzen naar analogie van artikel 11bis van het KB nr. 78. 272 Deze vraag kan positief worden
beantwoord. De beoefenaar onder supervisie is immers een gezondheidsbeoefenaar onder het KB
nr. 78. Dit zal wellicht moeten gebeuren na intervisie tussen de autonome en niet-autonome
psychotherapeut, zoals bepaald in de wet.
3.3.7 Ondersteunende Geestelijke Gezondheidsberoepen
De beroepsbeoefenaars die worden omschreven in artikel 3§ 1 van het KB nr. 78 en de artikelen 68/1
en 68/2 van de Wet van 10 mei 2015 alsook de autonome beroepsbeoefenaars in artikel 68/2/1 §4
van de Wet van 10 mei 2015 (dus niet degene die onder toezicht staan) zullen kunnen worden
ondersteund door assistenten.273
De taakomschrijving van de ondersteunende geestelijke gezondheidsberoepen kunnen we lezen in
de artikel 68/2/2 §1, tweede lid van de Wet van 10 mei 2015. “De ondersteunende geestelijke
gezondheidszorgberoepen stellen geen autonome diagnostische en therapeutische handelingen
271 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 12. 272 Art. 5 WGG. 273 Art. 68/2/2 §1 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
65
maar voeren voorschriften uit op verzoek en onder supervisie van de in het eerste lid vermelde
beroepsbeoefenaars of van de in het eerste lid vermelde beoefenaars van de psychotherapie.”
De Koning zal de lijst vaststellen van de ondersteunende geestelijke gezondheidszorgberoepen
alsook de algemene criteria voor de erkenning van de ondersteunende geestelijke
gezondheidszorgberoepen.274
Deze regeling lijkt dicht aan te leunen bij de regeling van de niet-autonome psychotherapeuten. De
ratio legis is echter totaal verschillend. De regeling van de verworven rechten van de onder toezicht
staande beoefenaars heeft tot doel om de toegang tot deze specialisatie niet plotsklaps te ontzeggen
aan beoefenaars van de psychotherapie die niet aan de vereisten van autonoom psychotherapeut
voldoen of om een student die in opleiding is, ook niet van de ene dag op de andere voor een
voldongen feit te stellen. De bedoeling is dus om deze mensen niet links te laten liggen en een kans
te geven, weliswaar met respect voor een minimum aantal kwaliteitsgaranties. De regeling van de
ondersteunende gezondheidsberoepen is er niet op gericht om te voorkomen dat bepaalde
beoefenaars worden uitgesloten, maar juist om bepaalde psychosociale gezondheidsbeoefenaars in
te schakelen in een psychotherapeutische context.275
3.3.8 Evaluatie reparatiewet
De reparatiewet heeft veel knelpunten weggewerkt die zich onder de oorspronkelijke wet van 4 april
2014 wel voordeden. Ook kunnen er nog veel bedenkingen en overwegingen gemaakt worden. Enkel
de toekomstige rechtspraak, rechtsleer en praktijk zal aantonen welke invullingen aan bepaalde
artikelen kunnen worden gegeven. De uitvoeringsbesluiten zullen ongetwijfeld ook nog veel
verheldering brengen. Toch kunnen er nog op een aantal hoofdzaken gewezen worden die tussen de
mazen van het net zijn geglipt en die op heden dus niet gereglementeerd zijn.
Therapieën die niet onder de Wet niet-conventionele geneeswijzen vallen en niet zozeer onder de
omschrijving van psychotherapie, klinische psychologie of klinische orthopedagogie, zijn nog steeds
zorgwekkend. Het gaat hier niet zozeer over een ‘mental coach’ die geen diploma heeft. Hij of zij kan
mijns inziens wel onder de uitoefening klinische psychologie worden geschaard en zo onder het
274 Art. 68/2/2 §2 reparatiewet. 275 Hand. Kamer 2015- 2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001, nr. 14- 15.
66
sanctieregime van de wet vallen. Wel baren de zeer alternatieve therapieën ongerustheid, zoals
bijvoorbeeld het suggereren van trauma’s, de totale biologie, hyperventilatie en de kinesiologie. Die
therapieën worden vaak als problematisch ervaren. Daar was geen vangnet voor voorzien in de
oorspronkelijke wet van 4 april 2014 en is en ook geen oplossing voor geboden in het ontwerp van
de reparatiewet. Wel kan een vordering tot onwettige uitoefening van de geneeskunde soelaas
bieden wanneer er sprake is van misbruik van patiënten.
Ook de reglementering van seksuologie wordt niet opgevangen in het nieuwe ontwerp van de
reparatiewet. De Hoge Gezondheidsraad is zinnens een advies uit te brengen over de klinisch
seksuologen, maar tot op heden is dat nog niet gebeurd.276 In de reparatiewet is de reglementering
van de seksuologie alleszins niet opgenomen.
Terugbetaling van psychologische hulp is niet wettelijk geregeld. Dit doet geen afbreuk aan het feit
dat ziekenfondsen zelf kunnen voorzien in terugbetalingsmogelijkheden, wat ook vaak voorkomt. Er
wordt geen melding gemaakt van terugbetaling van de geestelijke gezondheidsbeoefenaars in de
reparatiewet. Daarover zijn echter volop besprekingen bezig in het Parlement. 277 Deze niet
onbelangrijke kwestie staat prioritair geagendeerd op de kalender van de Parlementsleden. De
Minister van Volksgezondheid heeft in het verleden in een persartikel al te kennen gegeven dat
geestelijke gezondheidszorgtrajecten terugbetaald zullen worden. Het gaat dan bijvoorbeeld over
vijf sessies psychotherapie bij complexe problemen. De vraag is echter of die aanpak nog actueel zal
zijn na het uitvaardigen van de reparatiewet.278
Ook zal dan de wet op de ziekte- en invaliditeitsuitkering moeten aangepast worden op het vlak van
de terugbetaling van de geestelijke gezondheidsbeoefenaars door ofwel een wijziging van de
honoraria of door overeenkomsten te sluiten. Dit is echter nog niet duidelijk.279
Wat ook als een pijnlijk punt kan worden beschouwd, is het feit dat de korte opleiding primeert op
de beroepservaring. Iemand die geen beoefenaar is onder het KB nr. 78, maar wel bijvoorbeeld
dertig jaar praktijkervaring heeft op het gebied van psychotherapie, zal gedwongen worden zijn
psychotherapeutische verstrekkingen verder te zetten onder supervisie. De mogelijkheid bestaat dat
276 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 10. 277 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 12. 278 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 7. 279 Hand. Kamer 2015- 2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007, 12.
67
deze autonome psychotherapeut een opleiding in de psychotherapie van één jaar heeft gevolgd en
twee jaar praktijkervaring heeft.
3.4 Rechtsvergelijking: Nederlandse regelgeving
3.4.1 Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg
In de Nederlandse wetgeving worden de gezondheidsberoepen geregeld in de Wet op de beroepen
in de individuele gezondheidzorg (BIG).280 Deze wet kan worden vergeleken met het Belgische KB nr.
78. Beide wetten hebben veel gemeenschappelijke kenmerken, bijvoorbeeld ze hebben allebei het
doel om een zo veel mogelijk uniforme regeling uit te vaardigen om de kwaliteit van de
gezondheidsberoepen te bewaken en onzorgvuldig of ondeskundig handelen te weren uit de
maatschappij.281
De wet kent een stelsel van titelbescherming, net zoals het KB nr. 78. Het voeren van een
beschermde titel wordt voorbehouden aan bepaalde, in de wet opgesomde beroepen die een aantal
voorwaarden met zich mee brengen. Sommige beroepsbeoefenaars volstaan in een registratie in
een door de Minister ingesteld en beheerd register (de zogenaamde artikel 3-beroepen) en voor
sommige beroepen is het recht op voeren van een opleidingsinstelling gebaseerd op aanwijzing door
een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) (de artikel 34- beroepen). Algemene Maatregelen van
Bestuur zijn uitvoeringsbesluiten die in dit geval andere vereisten voor het voeren van een wettelijke
opleidingstitel opleggen dan een registratie in een register.282
Een kenmerk van verschil met het KB nr. 78 is het beginsel dat geneeskunde vrij wordt gelaten. In
het KB nr. 78 is de geneeskunde een wettelijk monopolie van artsen. In een vorige versie van de Wet
op de beroepen in de individuele gezondheidszorg werd een stelstel opgezet van wettelijke
beroepsbescherming, waar de geneeskunde verboden was, behoudens de in de Wet op de beroepen
in de individuele gezondheidszorg bepaalde gevallen. Dit is nu afgeschaft. Iedereen mag de
280 Wet van 11 november 1993 houdende regelen inzake beroepen op het gebied van de individuele gezondheidszorg. 281 R.E. VAN HELLEMONDT, “commentaar op aanhef Wet BIG”, T&C Gezondheidsrecht 1995. 282 Ibid.
68
geneeskunde uitoefenen, maar de wet reguleert wel een aantal handelingen die risico’s met zich
mee brengen die niet door ondeskundigen kunnen worden uitgeoefend. Het op eigen gezag
verrichten van deze handelingen blijft voorbehouden aan bij de wet aangewezen
beroepsbeoefenaren, zoals psychotherapeuten.283
3.4.2 Psychotherapie
3.4.2.1 Afbakening
Wat betreft de psychotherapie valt direct op dat in de Wet op de beroepen in de individuele
gezondheidszorg de psychotherapie expliciet als beroep is opgenomen.284 In het KB nr. 78 wordt
vooropgesteld dat psychotherapie geen autonoom beroep wordt, waar veel kritiek op kan gegeven
en wordt gegeven, aangezien de psychotherapie veel karakteristieken vertoont van een beroep en
dit ook tot uiting komt in de toekomstige wetgeving. Toch wordt door de Minister Maggie De Block
vastgehouden aan de idee dat psychotherapie een behandelingstechniek is daarom de kwalificatie
van beroep niet passend is.
3.4.2.2 Toegang tot het beroep van psychotherapie
3.4.2.2.1 Registratie
De psychotherapeut is een beschermde beroepstitel in Nederland die afhankelijk is van een
inschrijving in een register. 285 Dit wordt een constitutieve registratie genoemd aangezien de
inschrijving een recht in het leven roept, namelijk het recht om de titel te voeren die bij het
betreffende beroep hoort. 286 Aan degenen die in een register ingeschreven staan, is het recht
voorbehouden aan de hoedanigheid waarin zij ingeschreven worden, gegeven benaming als titel te
voeren.287 De registers worden ook ingesteld teneinde te kunnen voldoen aan een verzoek tot
informatie. In België wordt de psychotherapeut niet aan een registratie, erkenning of machtiging
onderworpen. Een psychotherapeut zal immers niet in België bestaan, aangezien het in beginstel
283 R.E. VAN HELLEMONDT, “commentaar op aanhef Wet BIG”, T&C Gezondheidsrecht 1995. 284 Art. 3, 1 Wet BIG. 285 Art. 3, 1 Wet BIG. 286 J. LEGEMAATE,, J.C.J DUTE, W.R. KASTELEIN., W.R. RAAS, E.B. VAN VEEN, Beroepenwetgeving gezondheidszorg 2010- 2011, Houten, Bonn Staflau van Loghum, 2010, 34, 6. 287 Art. 4, 1 Wet BIG.
69
een behandelingswijze is van een arts, klinisch psycholoog of klinisch orthopedagoog.
Het is verboden aan iemand die niet het recht heeft om de titel te voeren op grond van de Wet op
de beroepen in de individuele gezondheidszorg om een gelijkende benaming dan wel een op die titel
betrekking hebbend onderscheidingsteken te voeren.288 Deze bepaling is recentelijk ingevoerd 289
en is een belangrijk wapen tegen kwakzalverij en misbruik van patiënten. Wanneer bijvoorbeeld de
titel van ‘psychopracticus’ wordt aangewend met als doel om uit het gezichtsveld van de wet te
blijven, is dit een gelijkende benaming in vergelijking met de titel van psychotherapeut die verboden
is als de betreffende persoon niet aan de voorwaarden van de wet voldoet. Een Algemene Maatregel
van Bestuur dient echter nog uit te worden gevaardigd teneinde een en ander bijkomend te
reguleren.290
In België is deze problematiek nog een heikel punt. Ongerustheid is nog steeds troef wanneer het
gaat om kwakzalvers en charlatans. Er zijn wel al een aantal vangnetten geplaatst. Door de ruime
omschrijving van de klinische psychologie vallen veel kwakzalvers die niet aan de vereisten van de
Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen voldoen, onder de definitie van de klinische psychologie
en stellen ze zich bloot aan strafsancties die in de wet staan vermeld. Ook de omschrijving van de
klinische orthopedagogie kan als wapen tegen charlatans worden gebruikt. Echter zeer alternatieve
therapieën die niet onder de definities vallen, is nog een pijnpunt. De Minister geeft zelf toe dat alle
twijfelachtige gevallen wellicht niet uit de geestelijke gezondheidszorg zullen verdwijnen.291
3.4.2.2.2 Voorwaarden
Om in het desbetreffende register als psychotherapeut te kunnen worden ingeschreven, wordt
vereist het bezit van een getuigschrift waaruit blijkt dat de betrokkene voldoet aan bepaalde
opleidingseisen.292 Voor het beroep van psychotherapeut gelden de volgende kerncompetenties en
kernvaardigheden in Nederland:
288 Art. 4, 2 Wet BIG. 289 Inwerkingtreding op 18 januari 2016. 290 Art. 93 Wet BIG. 291 Hand. Kamer, 2013-14, 24 januari 2014, nr. 3243/003, 22 292 Art. 26, 1 Wet BIG.
70
1. het stellen van een psychodiagnose op basis van een psychodiagnostisch onderzoek: 293
De psychotherapeut moet in staat zijn om op basis van verzamelde gegevens over de zorgvraag en
de wensen van de cliënt en door middel van anamnese en diagnostiek, de problematiek van de cliënt
in kaart te brengen.294
2. het stellen van een indicatie voor psychotherapie:295
De psychotherapeut moet in staat zijn om, op basis van de uitkomst van het diagnostisch onderzoek,
de meest in aanmerking komende vorm van psychotherapeutische behandeling voor de cliënt te
bepalen.296
3. het opstellen van een behandelplan voor psychotherapie:297
De psychotherapeut moet in staat zijn om, op basis van de diagnostiek en de indicatiestelling, in
overleg met de cliënt, gezamenlijke doelstellingen van de behandeling te formuleren.298
4. het zelfstandig uitvoeren van een psychotherapeutische behandeling:299
De psychotherapeut moet in staat zijn om psychotherapeutische methoden systematisch toe te
passen en door middel van psychotherapeutische interventies, de stemming, cognities of
gedragingen van de cliënt te beïnvloeden.300
5. het evalueren van de psychotherapeutische behandeling:301
De psychotherapeut in staat is om periodiek de effecten van de psychotherapeutische
293 Art. 6 e, 1, a) Wet regeling periodieke registratie Wet BIG. 294 Art. 6 e, 2 Wet regeling periodieke registratie Wet BIG. 295 Art. 6 e, 1, b) Wet regeling periodieke registratie Wet BIG. 296 Art. 6 e, 3 Wet regeling periodieke registratie Wet BIG. 297 Art. 6 e, 1, c) Wet regeling periodieke registratie Wet BIG. 298 Art. 6 e, 4 Wet regeling periodieke registratie Wet BIG. 299 Art. 6 e, 1, d) Wet regeling periodieke registratie Wet BIG. 300 Art. 6 e, 5 Wet regeling periodieke registratie Wet BIG. 301 Art. 6 e, 1, e) Wet regeling periodieke registratie Wet BIG.
71
behandelingen op de psychische gezondheidstoestand van de cliënt te evalueren en het
behandelplan zodanig bij te stellen dat optimale resultaten bereikt kunnen worden.302
Dit is een zeer gedetailleerde omschrijving van de takenlijst van de psychotherapeut, naast een
definitie. Dit geeft een beeld van wat psychotherapie inhoudt en wat de competenties van de
toekomstige psychotherapeut zijn, in tegenstelling tot de vage omschrijving die in de Belgische
wetgeving geldt waaronder bijna elke geestelijke gezondheidsbeoefenaar valt. Dit is een duidelijk
een positief punt aan de Nederlandse regulering van psychotherapie.
De opleiding tot psychotherapeut bestaat uit ten minste 3680 uren, die als volgt zijn verdeeld:
1. 1280 uren theoretisch en praktisch onderwijs op het gebied van de psychotherapie.303 Dit komt
overeen met een vierjarige opleiding. Voor iemand die al in het bezit is van een diploma
gezondheidszorgpsychologie, duurt de opleiding maar 3 jaar.304
2. 2400 uren werkervaring op het gebied van de psychotherapie.305
Het onderwijs is gericht op het leren onderzoeken van psychische klachten en het met behulp van
psychotherapie leren behandelen van de volgende categorieën van patiënten:
1. Kinderen en jeugdigen.
2. Volwassenen.
3. Ouderen.306
In de wet van 4 april 2014 bestond ook dergelijke regeling met aan de ene kant een theoretisch deel
en aan de andere kant een praktisch deel van de opleiding. In het wetsontwerp van de reparatiewet
waar psychotherapie wordt aanzien als een specialisatie-opleiding is nog slechts een opleiding bij de
Hogeschool of de Universiteit vereist die minimum 70 ECTS punten bedraagt.307 Dit komt overeen
302 Art. 6 e, 6 Wet regeling periodieke registratie Wet BIG. 303 Art. 3,1, a) Besluit psychotherapeut. 304 X, opleiding psychotherapeut, http://www.psychotherapie.nl/217055291/Opleiding-psychotherapeut. 305 Art. 3,1, b) Besluit psychotherapeut. 306 Art. 3, 2 Besluit psychotherapeut. 307 Art 68/2/1 §3, eerste lid Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
72
met één jaar bijkomende opleiding voor de arts, klinisch orthopedagoog of klinisch psycholoog.
Tot de opleiding tot psychotherapeut worden slechts toegelaten degenen die in het bezit zijn van
een getuigschrift waaruit blijkt dat zij het artsexamen dan wel het doctoraalexamen psychologie,
pedagogische wetenschappen of gezondheidswetenschappen met als afstudeerrichting geestelijke
gezondheidskunde met goed gevolg hebben afgelegd.308 In België zal het in beginsel enkel aan artsen,
klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen voorbehouden zijn om een opleiding
psychotherapie te starten. Dit zijn gelijkaardige bepalingen aangezien de toelatingsopleidingen in
Nederland ook allemaal universitair van aard zijn. Het verschil zit niet echt in de
toelatingsvoorwaarden maar in de opleiding psychotherapie zelf. In België zal de opleiding maar één
jaar bedragen in plaats van vier jaar in Nederland en het ontwerp voorziet niet in een wettelijk
beschermde beroepstitel aangezien de psychotherapie als een behandelingswijze wordt beschouwd.
De werkervaring in Nederland is gespreid over ten minste vier jaren en wordt in elk geval opgedaan
met onderzoek en behandeling van volwassen patiënten en van kinderen, jeugdigen en ouderen.309
In België moet de toekomstige psychotherapeut minstens twee jaar voltijdse uitoefening van de
psychotherapie achter de rug hebben.310
De opleiding tot psychotherapeut in Nederland is voorts gericht op het onderzoeken en behandelen
van patiënten in een individuele setting en in een groepssetting dan wel een gezins- en
relatiesetting.311 In de Belgische regeling is nergens vermeld in welke setting de psychotherapie kan
worden uitgeoefend. Wel leert de memorie van toelichting ons dat het individu kan worden opgevat
als een sociaal systeem, wat een groepssetting of gezins- of relatiesetting plausibel maakt.
Tegenstrijdig met de parlementaire voorbereidingen stelt de omschrijving van de psychotherapie
dan weer dat de relatie patiënt-zorgverlener centraal staat.312
Wat opvalt als we de Belgische regeling naast de Nederlandse leggen, is dat de opleidingsvereisten
beduidend hoger liggen en er dus meer belang wordt gehecht aan de uitoefening van het beroep
psychotherapie. In de oorspronkelijke Wet geestelijke gezondheidsberoepen van 4 april 2014 moest
308 Art. 5, 1 Besluit psychotherapeut. 309 Art. 3, 3 Besluit psychotherapeut. 310 Art. 11, vierde lid Wetsreparatiewet. 311 Art. 3, 4 Besluit psychotherapie. 312 Art. 62/2/1 §2 Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
73
de psychotherapeut minstens 7 jaar opleiding volgen om te worden gemachtigd. Daar was drie jaar
effectieve opleiding in de psychotherapie inbegrepen. Nu wordt in de reparatiewet slechts één jaar
opleiding psychotherapie voorzien.
3.4.2.3 Definitie
Net zoals in de Belgische wetgeving is er ook een definitie voorzien in de Nederlandse wetgeving.
“Tot het gebied van deskundigheid van de psychotherapeut wordt gerekend het onderzoeken en het
volgens bij algemene maatregel van bestuur aan te wijzen methoden beïnvloeden van stemmingen,
gedragingen en houdingen van een persoon met een psychische stoornis, afwijking of klacht,
teneinde deze te doen verdwijnen of te verminderen.” 313 Wanneer we deze definitie vergelijken met
de oorspronkelijke definitie in de wet van 4 april 2014, vertonen ze opvallend veel gelijkenissen. De
psychotherapeut voert in beide gevallen handelingen uit om de moeilijkheden, psychische
stoornissen en conflicten (in Belgische wet) of de stemmingen, gedragingen en houdingen van een
persoon met een psychische stoornis, afwijking of klacht (in Nederlandse wet) te doen verdwijnen
of te verminderen.
In het Nederlandse model wordt wel de mogelijkheid aangereikt om de patiënt te onderzoeken en
dus een psychodiagnose te stellen. Dit is niet zo in de oorspronkelijke Wet geestelijke
gezondheidsberoepen van 4 april 2014 en ook niet in het ontwerp van de reparatiewet (aangezien
psychotherapie wordt aanzien als een behandelingswijze). Beide bepalingen maken ook melding van
referentiekaders of methodes waarin de psychotherapie moet kaderen. In de oorspronkelijke Wet
geestelijke gezondheidsberoepen is dit nog voorzien, maar in het ontwerp van de reparatiewet zijn
de referentiekaders afgeschaft. Het feit dat de gezondheidszorg evolueert naar een evidence based
zorg moet dit compenseren.
Deze referentiekaders of methoden beogen:
1. het ten behoeve van de behandeling tot stand brengen van een relatie met de patiënt door de
psychotherapeut alsmede het onderhouden van die relatie.
313 Art. 27 Wet BIG.
74
2. het tot stand brengen van gedragsveranderingen die leiden tot vermindering van de klachten van
de patiënt.
3. het in contact brengen van de patiënt met diens innerlijke wereld van gevoelens en
betekenisverlening.
4. het beïnvloeden van de positie van de patiënt in de sociale omgeving waarbinnen de stoornis of
klacht is ontstaan of die een rol speelt bij het in stand houden ervan.314
De methoden zijn gebaseerd op een of meer van de volgende theorieën:
1. Psycho-analytische theorieën.
2. Leer- en cognitieve theorieën.
3. Experiëntiële theorieën.
4. Systeemtheorieën.315
Een aantal rechtsvergelijkende opmerkingen kunnen bij deze bepaling worden gemaakt. In
tegenstelling tot de Belgische regelgeving, worden er in Nederland wel referentiekaders of
methoden aangehouden. De Nederlands regeling maakt niet alleen melding van de referentiekaders
maar omschrijft ook de methoden op een duidelijke en verstaanbare manier. In de oorspronkelijke
wet van 4 april 2014 werden ongeveer dezelfde referentiekaders aangereikt maar enkel de theorieën
werden aangehaald en werden niet omschreven.
Wat opvalt is dat de Nederlandse wetgever wel heeft geopteerd om psychoanalyse als één van de
referentiekaders op te nemen in de wet. In België was dit in de oorspronkelijke wet van 4 april 2014
bewust niet opgenomen. Dit werd echter wel fel betwist. De psychotherapeut mocht oorspronkelijk
wel de psychoanalyse uitoefenen wanneer dit tot zijn taken behoorde. De zogenaamde
‘lekenpsychoanalyse’ viel echter niet onder de toepassing van de wet.
3.4.2.4 Overgangsmaatregelen
314 Art. 11, 1 Besluit psychotherapeut. 315 Art. 11, 2 Besluit psychotherapeut.
75
Degenen die vóór het tijdstip waarop het artikel ten aanzien van het beroep van psychotherapeut in
werking is getreden, een op de bekwaamheid tot de uitoefening van het beroep van
psychotherapeut gerichte opleiding dan wel de opleiding tot psychiater hebben voltooid en die niet
voldoen aan de gestelde eisen voor inschrijving in het register van psychotherapeuten, wordt
inschrijving in dat register deswege niet geweigerd indien de aanvraag is ingediend overeenkomstig
artikel 104, eerste of tweede lid, en de Minister heeft verklaard dat hun verworven vakbekwaamheid
voor de toepassing van deze wet geacht kan worden gelijkwaardig te zijn aan de vakbekwaamheid
welke uit het voldoen aan vorenbedoelde eisen kan worden afgeleid.
Artikel 104 Wet, eerste lid van de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg stelt dat
gedurende zes maanden na het tijdstip van inwerkingtreding van de nieuwe regeling inzake
psychotherapeuten, dit is 18 januari 2016, een aanvraag voor inschrijving in het desbetreffende
register moet zijn ingediend. Ondertussen mogen ze handelingen stellen die voorbehouden zijn aan
psychotherapeuten en mogen ze een gelijkaardige titel aan de titel van psychotherapeut
aannemen.316
In België is de overgangsregeling totaal anders benaderd. Een opsplitsing wordt gemaakt tussen
beroepsbeoefenaars die onder het KB nr. 78 vallen en die die er niet onder vallen. De
beroepsbeoefenaars onder het KB nr. 78 kunnen als autonoom psychotherapeut aan de slag. Degene
die er niet onder vallen, worden aan een toezichtregeling onderworpen, hoewel deze laatste de
meeste ervaring kunnen hebben. In Nederland is het klaarblijkelijk iets eenvoudiger en soepeler
gereguleerd. Ook al voldoen de zelfverklaarde psychotherapeuten niet aan de opleidingsvereisten,
wanneer ze een opleiding psychotherapie bij een instelling gevolgd hebben of ze zijn afgestudeerd
als psychiater, zijn ze gerechtigd om hun psychotherapeutische activiteiten verder te zetten. De
aanvraag tot verderzetting is wel enkel binnen een bepaalde termijn mogelijk.
3.4.3 Klinische psychologie
In Nederland wordt de titel van psycholoog niet beschermd. Wat wel wordt beschermd, is de titel
van klinisch psycholoog. Dit is een zogenaamd artikel 14-beroep in de Wet op de beroepen in de
individuele gezondheidszorg. Deze bepaling voorziet een register voor de inschrijving van
316 Art. 104, 2 Wet BIG.
76
beroepsbeoefenaren die een bijzondere deskundigheid hebben verworven met betrekking tot de
uitoefening van een deelgebied van hun beroep.317 De klinische psychologie is één van de twee
specialisatierichtingen in de gezondheidszorgpsychologie.318
De voorwaarde voor het starten van een opleiding klinische psychologie in Nederland vereist het
verkrijgen van een wettelijke beroepstitel van gezondheidszorgpsycholoog. Dit beroep is echter
beschermd door de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg, wat betekent dat de
toekomstige psycholoog aan alle voorwaarden gesteld door de Wet op de beroepen in de individuele
gezondheidszorg, moet voldoen. Hij of zij zal vervolgens een inschrijving in het register als
gezondheidszorgpsycholoog moeten nemen en een erkende opleidingsplaats moeten voorzien,
vooral de opleiding tot klinisch psycholoog kan aanvangen.319
In België is de titel van psycholoog wettelijk beschermd en is de klinische psychologie recentelijk als
autonoom beroep opgenomen in het KB nr. 78. Dit is, in tegenstelling tot de Nederlandse regelgeving,
geen specialisatieopleiding. Wat wel als een specialisatieopleiding kan worden beschouwd, is de
psychotherapie, wat dan weer een autonoom beroep is in Nederland.
3.4.4 Klinische orthopedagogie
Een orthopedagoog is niet opgenomen in de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg
in Nederland. De beroepstitel van orthopedagoog is dus niet gereguleerd in Nederland. De Minister
van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft op vraag van de Nederlands vereniging van pedagogen
en onderwijskundigen (NVO) te kennen gegeven dat zij een wetsvoorstel zal indienen in het
Parlement teneinde orthopedagogie als basisberoep op te nemen in de Wet op de beroepen in de
individuele gezondheidszorg.320
In België is de klinisch orthopedagoog opgenomen in het KB nr. 78 als autonoom beroep.
3.4.5 Conclusie
317 Art. 14, 1 Wet BIG. 318 X, Klinisch psycholoog, http://www.psynip.nl/registratie/psychologenregisters-wet-big/klinisch-psycholoog.html. 319 X, Klinisch psycholoog, http://www.psynip.nl/registratie/psychologenregisters-wet-big/klinisch-psycholoog.html. 320 X, De orthopedagoog in de BIG, https://www.nvo.nl/themadossiers/overig/og-in-de-big.aspx.
77
Wanneer we de Nederlandse wetgeving vergelijken met de Belgische rond psychotherapie kunnen
we concluderen dat de psychotherapie in Nederland meer sluitend geregeld is. In tegenstelling tot
de Belgische regulering van psychotherapie waar we een vage indruk krijgen van wat psychotherapie
moet voorstellen, krijgen we een helder en gedetailleerd beeld van wat een Nederlandse
psychotherapeut in zijn professionele leven doet. Dit is ook wel te wijten aan het feit dat er nog geen
uitvoeringsbesluiten uitgevoerd zijn in België met betrekking tot de Wet geestelijke
gezondheidsberoepen, die ook voor wat opheldering kunnen zorgen.
De Wet op de beroepen in de individuele gezondheidsberoepen is ook een verademing in
tegenstelling tot de Belgische variant. Het KB nr. 78 is een gedrocht van een wet geworden dat kreunt
onder de decies- en vicies- artikelen. De coördinatie van 10 mei 2015 heeft de wet al iets
overzichtelijk gemaakt maar is nog steeds chaotisch in vergelijking met de Nederlandse wet.321
Er wordt meer belang gehecht aan de opleiding psychotherapie in Nederland. Hogere eisen worden
gesteld aan de psychotherapeuten dan in België, waar in de toekomst, zoals de kaarten nu op tafel
liggen, slechts één jaar opleiding voor zal worden voorzien. In Nederland is er een gelijkaardige
regeling als in België wat betreft de toelatingsberoepen, maar is wel vereist dat de psychotherapeut
nog een bijkomende opleiding volgt van vier jaar voor psychotherapeut.
3.5 Rechtsvergelijking: Franse regelgeving
3.5.1 Psychotherapie
Men kan stellen dat de uitoefening van het beroep psychotherapie in Frankrijk is gereguleerd sinds
2010. In de wet van 9 augustus 2004 over de publieke gezondheidszorg 322 werd het dragen van de
titel van psychotherapeut al afhankelijk gemaakt van een inschrijving in het nationaal register van
psychotherapeuten, maar er was nog heftige discussie wie daarin mocht worden opgenomen.323
Daaraan werd echter komaf gemaakt door een uitvoeringsbesluit die de voorwaarden vastlegde
voor het inschrijven in het register.324
321 V. SAGAERT en D. SCHEERS, “KB 78 Gezondheidsberoepen: van coördinatie naar grondige hervorming?”, Rechtskundig Weekblad 2015, afl. 4, 122. 322 Loi n° 2004-806 du 9 août 2004 relative à la politique de santé publique. 323 X, “Splinters, Psychotherapie in Frankrijk 2016”, Groepen, afl. 4, 54. 324 Décret n° 2010-534 du 20 mai 2010 relatif à l'usage du titre de psychothérapeute (hierna: uitvoeringsbesluit met betrekking tot de titel van psychotherapeut).
78
3.5.1.1 Opleidingsvereisten
Een theoretische opleiding in de klinische psychopathologie van 400 uren en een praktische stage
van minimum vijf maanden worden als voorwaarden aangemerkt om een inschrijving in het
nationaal register van psychologen te verkrijgen. 325 Dit zijn minder hoge standaarden voor het
uitoefenen van de psychotherapie dan in België waar een jaar theoretische opleiding en twee jaar
professionele stage de norm is.
De toegang tot de opleiding in de klinische psychopathologie en de praktische stage is voorbehouden
voor artsen of personen met een masterdiploma waarop de nadruk ligt op psychologie of
psychoanalyse.326 Elke arts, dus niet alleen psychiaters, hebben de mogelijkheid om een opleiding
psychotherapie te starten. Dit komt overeen met de Belgische regelgeving.
De opleiding psychopathologie omvat het aanleren van de volgende vaardigheden:
1. Met betrekking tot de psychische ontwikkeling, de psychische functionering en de psychische
processen.
2. Met betrekking tot de diagnose van grote psychiatrische stoornissen.
3. Met betrekking tot verschillende theorieën over de psychopathologie.
4. Met betrekking tot principes in verband met de psychotherapie.327
De stage kan deeltijds of voltijds plaatsvinden, met onderbrekingen of doorlopend.328 De stage
wordt volbracht in een publieke instelling of een private instelling, maar mag geenszins dezelfde
plaats zijn als de werksite van de toekomstige psychotherapeut. 329 De instelling bestaat uit
bevoegde psychiaters, psychoanalisten en klinisch psychologen.330
Ook elke master psychologie is dus voldoende om de studie van voormelde richting aan te vatten.
Het dragen van de titel psychologie is echter onderworpen aan het behalen van een
325 Art. 11, eerste lid uitvoeringsbesluit met betrekking tot de titel van psychotherapeut. 326 Art. 1, tweede lid uitvoeringsbesluit met betrekking tot de titel van psychotherapeut. 327 Art. 3 met betrekking tot de titel van psychotherapeut. 328 Art. 4, eerste lid uitvoeringsbesluit met betrekking tot de titel van psychotherapeut. 329 Art. 4, tweede lid uitvoeringsbesluit met betrekking tot de titel van psychotherapeut 330 M. COUTURIER, “Décret n° 2010-534 du 20 mai 2010 relatif à l'usage du titre de psychothérapeute”, RDSS 2010, 917.
79
bachelordiploma en een masterdiploma. In Frankrijk is het echter mogelijk om desgevallend een
opleiding klinische psychopathologie te volgen op basis van professionele verworvenheden of
ervaring. Het is dus plausibel dat een psychotherapeut niet de titel van psycholoog mag dragen maar
wel die van psychotherapeut. De tekst van de wet preciseert deze optie niet, dus kan men afleiden
dat er een selectie van de kandidaten zal worden gemaakt.331
Wat de psychoanalyse betreft, bestaat er in Frankrijk maar één enkele master die zich focust op de
psychoanalyse. Vijf masters in de psychologie hebben een aspect psychoanalyse of een optie
daaromtrent.332
Wat opvalt is dat, in tegenstelling tot in België, de psychoanalyse in Frankrijk diep is verankerd in het
medische en therapeutische leven. De psychoanalyse vormt echter geen eenheid en is een
verzamelnaam voor verscheidene opvattingen en stromingen in de Franse literatuur en praktijk.333
3.5.1.2 Vrijstellingen
Artikel 52 van de wet van 4 augustus 2006 voorziet de mogelijkheid om de opleiding in de
psychopathologie gedeeltelijk of volledig te doen vervallen voor bepaalde artsen, psychologen en
psychoanalisten die lid zijn van een bepaalde psychoanalytische beroepsvereniging. Hier rijzen
verschillende vragen bij.
Gezien het feit dat de opleiding tot psychotherapeut gelieerd is aan het behalen van een diploma en
de vrijstelling gelinkt is aan een professionele hoedanigheid, doet problemen rijzen omdat de twee
niet altijd met elkaar overeenkomen. Het dragen van de titel van psycholoog is afhankelijk van het
behalen van een master in de psychologie, een bachelor in de psychologie en een professionele
stage van 500 uur. Een psycholoog met als afstudeerrichting ‘onderzoek’ heeft echter geen
professionele bachelor gevolgd waardoor hij de titel van psycholoog niet mag dragen. Dit voorbeeld
illustreert de discrepantie tussen een hoedanigheid en het dragen van een titel dat gelinkt is aan
een diploma.334 Om expliciet dit probleem uit de wereld te helpen, heeft de Franse wetgever in 2012
een bepaling ingevoerd die de psychologen die geen stage gevolgd hebben, te verplichten een stage
331 M. COUTURIER, “Décret n° 2010-534 du 20 mai 2010 relatif à l'usage du titre de psychothérapeute”, RDSS 2010, 917. 332 Ibid. 333 X, “Splinters, Psychotherapie in Frankrijk 2016”, Groepen, afl. 4, 54. 334 M. COUTURIER, “Décret n° 2010-534 du 20 mai 2010 relatif à l'usage du titre de psychothérapeute”, RDSS 2010. 917.
80
van twee maanden te volgen.
De vrijstellingen zijn uiteenlopend. Een psychiater bijvoorbeeld is helemaal vrijgesteld van de
opleiding tot psychotherapie (zie tabel infra).
Wat een pijnpunt is in de Franse regelgeving, is dat psychoanalisten gedeeltelijk vrijgesteld zijn van
de opleiding tot psychotherapeut op voorwaarde dat ze aangesloten zijn bij een psychoanalytische
beroepsvereniging. Het beroep van psychoanalist is echter niet gereglementeerd en de voorwaarde
van ingeschreven zijn bij een beroepsvereniging volstaat niet, omdat iedereen dergelijke vereniging
kan oprichten. De kans bestaat dat er een exponentiële toename op gang komt van psychoanalisten
in Frankrijk die met het beroep van psychoanalist enkel de naam gemeen hebben en profiteren van
de vrijstellingen.335
Het annex van het uitvoeringsbesluit met betrekking tot de titel van psychotherapeut geeft grafisch
de vrijstellingen op een goede manier weer:
335 M. COUTURIER, “Décret n° 2010-534 du 20 mai 2010 relatif à l'usage du titre de psychothérapeute”, RDSS 2010. 917.
81
3.5.1.3 Overgangsmaatregelen
De beroepsbeoefenaars die al gedurende vijf jaar ervaring hebben met het uitoefenen van de
psychotherapie kunnen een inschrijving aanvragen bij het nationaal register van de psychologen. De
bepaling ging in op het moment van inwerkingtreding van de wet, namelijk 1 juli 2010. De
inschrijving vervangt echter niet de vereiste diploma’s of de noodzakelijke opleiding. 336 Deze
bepaling en de voorwaarde van vijf jaar ervaring is ingevoerd om charlatanisme te weren. Deze
overgangsregeling is redelijk eenvoudig, in tegenstelling tot die in België.
3.5.2 Klinische psychologie
De titel van psycholoog wordt gereguleerd door verscheidene wetten, maar niet door de wet over
de publieke gezondheidszorg waartussen de psycholoog niet als gezondheidsbeoefenaar voorkomt.
De titel van psycholoog is beschermd maar bijkomende kwalificaties niet, wat anders is dan in België,
althans wat de klinische psychologie betreft. De bescherming met betrekking tot het dragen van de
titel van psycholoog is echter wel vergelijkbaar met de Belgische regeling.
De titel van psycholoog is afhankelijk van een universitair opleiding en een inschrijving in het register
ADELI, een lijst van gezondheidsbeoefenaars.337 De psycholoog moet een bachelordiploma en een
masterdiploma hebben behaald in de psychologie met als kers op de taart een diploma dat aantoont
dat de psycholoog zogenaamde ‘d'études supérieures spécialisées (DESS)’ in de psychologie heeft
gevolgd ofwel één die bewijst dat ‘d'études approfondies (DEA)’ zijn gevolgd. Dit zijn twee verschillen
oriëntaties die de psycholoog kan volgen in zijn opleidingstraject. Die laatste vereist nog een stage
die minimum 500 uur moet duren.338
3.5.3 Klinische orthopedagogie
Het beroep van klinisch orthopedagoog is nergens gereguleerd in de Franse wetgeving.
336 Artikel 16, 1 uitvoeringsbesluit met betrekking tot de titel van psychotherapeut. 337 Art. 44, 1 loi n° 85-772 du 25 juillet 1985 portant diverses dispositions d'ordre social. 338 Art. 2 Arrêté du 19 mai 2006 relatif aux modalités d'organisation et de validation du stage professionnel prévu par le décret n° 90-255 du 22 mars 1990 modifié fixant la liste des diplômes permettant de faire usage professionnel du titre de psychologue.
82
3.5.4 Conclusie
Wanneer we deze regeling vergelijken met de Belgische, kunnen we concluderen dat de
psychotherapie summier is gereguleerd in de Franse wetgeving en weinig vergelijkingspunten kent.
Vooral de opleiding tot psychotherapeut en de titelbescherming is gepreciseerd, maar de
uitoefening niet. Er zijn bijvoorbeeld geen referentiekaders of technieken waar de psychotherapeut
zich op kan baseren.
De psychotherapie is, gelet op de Franse wetgeving, niet gewapend tegen charlatanisme in de
geestelijke gezondheidszorg. De bepalingen die titel van psychotherapeut beheersen, kunnen
gemakkelijk worden omzeild. Personen die de aangegeven opleiding niet willen volgen, kunnen zich
psychopracticus of psychospecialist noemen zonder dat daar een juridische halt aan toe kan worden
geroepen. De wetgever heeft ook geen effectieve maatregelen genomen om misbruik met
betrekking tot de titel van psychoanalist tegen te gaan. De inschrijving in een beroepsvereniging is
niet voldoende om zich te hoeden voor wanpraktijken.
Bovendien is enkel de titel beschermd, niet de psychotherapie. Personen die niet aan de vereiste
wettelijke voorwaarden en opleidingsvereisten voldoen, kunnen gebruik maken van de methodes
van de psychotherapie, zonder daarvoor bestraft te kunnen worden.
Ik kan mij van de indruk niet ontdoen dat, vanuit rechtsvergelijkend oogpunt, aan de Franse
psychotherapie het minst belang is gehecht. Ook is de psychoanalyse een fenomeen dat een groot
deel uitmaakt van de geestelijke gezondheidszorg, wat we niet kennen in België. Het is zelfs
oorspronkelijk in de wet van 4 april 2014 niet opgenomen als stroming waarop de psychotherapie
gebaseerd is.
Hoofdstuk 4: Plichtenleer van psychologen
4.1 Inleiding
Sinds 26 mei 2014 is de plichtenleer voor psychologen wettelijk verankerd.339 Ethisch omspringen
339 Koninklijk besluit tot vaststelling van de voorschriften inzake de plichtenleer van de psycholoog, BS 16 mei 2014, 39703.
83
met de verantwoordelijkheid tegenover de patiënt en het beroep van psycholoog in het algemeen,
is onontbeerlijk. Een deontologische code draagt bij tot de professionalisering van het beroep, wat
de kwaliteitswaarborgen voor de cliënten en patiënten beter zal vrijwaren. Het respecteren van de
plichtenleer is gekoppeld aan de bescherming van de titel van psycholoog wat ertoe leidt dat beide
wetten, dus zowel de Wet van 1993 tot bescherming van de titel van psycholoog als de wet van de
plichtenleer van psychologen, samen zullen moeten worden gelezen. De psychologencommissie in
het algemeen en de Tuchtraad in het bijzonder zullen daarop toezien en desgevallend tuchtstraffen
uitspreken.
Voor de inwerkingtreding van deze wet was het de sectie deontologie van de Belgische Federatie
voor Psychologen die toezag op het ethisch beroepsaspect van de psychologen. De Belgische
Federatie werkt samen met de psychologencommissie maar de twee entiteiten zijn niet dezelfde.
De Belgische Federatie vaardigde een eigen deontologische code 340 voor heel België uit. De
deontologische code gold wel enkel ten aanzien van leden van de Belgische Federatie van
Psychologen. Hierdoor kon er weinig actie worden ondernomen wanneer een psycholoog die niet
was aangesloten bij de Belgische Federatie de deontologische regels miskende. De zwaarste
maatregel die de deontologische commissie kan nemen, is ontzetting van een lid uit de
beroepsvereniging. De wettelijke plichtenleer voor de psychologen is geïnspireerd op de
deontologische codes van de Belgische Federatie van Psychologen en op de Europese Federatie van
psychologie- beroepsverenigingen.341
Voor klinisch psychologen in Vlaanderen heeft de VVKP (Vlaamse Vereniging van Klinisch
Psychologen), deel uitmakend van de Belgische Federatie voor Psychologie, een eigen deontologie
voor klinisch psychologen uitgevaardigd. Ook deze heeft geen echte strafrechtelijke bevoegdheden.
In de algemene bepalingen van de wet kunnen we lezen welk karakter de artikelen hebben en wat
de wet beoogt te verwezenlijken. In artikel 2 staat te lezen: “De bepalingen van deze code hebben
een verklarend en geen beperkend karakter. Ze kunnen bij analogie worden toegepast. Er kan niet
contractueel van afgeweken worden. Ze hebben tot doel het publiek te beschermen, de waardigheid
340 BFP, Deontologische Code voor Psychologen in België, April 2004. 341 K. Korevaar, “Tuchtrecht voor psychologen in België”, TKP 2013, 156-157, https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/423040/1/TKP+03-2013_04_Tuchtrecht+voor+psychologen+in+Belgi%C3%AB.pdf.
84
en de integriteit van het beroep te bewaren en de kwaliteit van de door de houders van de titel van
psycholoog gepresteerde diensten te waarborgen.” We kunnen ook afleiden uit deze bepaling dat
de wet van openbare orde is.
De wet bevat vier luiken, met name het beroepsgeheim, de eerbied van de waardigheid en de
rechten van de persoon, de verantwoordelijkheden van de psycholoog en de competenties van de
psycholoog.342
4.2 Toepassingsgebied
De wet tot vaststelling van de plichtenleer is van toepassing voor elk individu dat de titel van
psycholoog krachtens de wet van 8 november 1993 tot bescherming van de titel van psycholoog
draagt.343
In artikel 1 van de wet tot bescherming van de psycholoog staat opgesomd wie zich de titel van
psycholoog mag toe-eigenen. Psychologen kunnen zich maar zo noemen wanneer ze doctor,
licentiaat of master in de psychologie zijn en overeenkomstig een diploma hebben ontvangen
uitgereikt door een Belgische universiteit of daarmee gelijkgestelde buitenlandse universiteit 344 of
wanneer ze tot een categorie behoren die door de wet tot bescherming van de psycholoog is
vastgesteld.345
4.3 Het deontologisch beroepsgeheim
4.3.1 Grondslag
Het beroepsgeheim voor de psycholoog met de eraan verbonden tuchtsancties is een regeling die
uitgewerkt is om het vertrouwen veilig te stellen in de psycholoog en het beroep van psycholoog.
Het beroepsgeheim beoogt drie belangen te beschermen.
342 X, Rechten en plichten, https://www.bfp-fbp.be/rechten-en-plichten-0. 343 Art. 1 plichtenleer psychologen juncto art. 8/1, eerste lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 344 Art. 1, 1° a) Wet tot bescherming van titel de psycholoog. 345 Art. 1, 1° b), c), d), e), g) Wet tot bescherming van de titel van psycholoog.
85
Het eerste belang is de privacy van de cliënt of patiënt.346 Individuele belangen staan hier voorop.347
De beroepsbelangen spelen hierbij ook een rol. In het belang van de psycholoog is het prioritair dat
hij zijn taak tot een goed einde kan brengen, bijvoorbeeld wanneer de patiënt verwerpelijke
gedragingen heeft gesteld in het verleden.348
Het laatste belang is het publiekelijk of maatschappelijk belang. Iedereen heeft het recht hulp in
roepen van een psycholoog en daaraan informatie toe te vertrouwen die wordt beschermd door het
beroepsgeheim. Het is noodzakelijk dat het beroep voor iedereen toegankelijk blijft.349
4.3.2 Openbare orde karakter van het deontologisch beroepsgeheim
De wet geeft nog eens duidelijk aan dat het beroepsgeheim van openbare orde is: de psycholoog
die een cliënt of proefpersoon onder zijn hoede heeft is in alle omstandigheden door het
beroepsgeheim gebonden.350 Dit is eigenlijk een herhaling van artikel 2, eerste lid van de wet die
stelt dat van de bepalingen niet bij contract kan worden afgeweken.
Zodra een psycholoog begint aan een onderzoekswerk, een onderzoek, een begeleiding of een
behandeling, treedt hij in een vertrouwensrelatie met zijn cliënt of proefpersoon, en is hij gebonden
door de discretieplicht en het beroepsgeheim.351
Door de geheimhouding die de psycholoog aan zijn cliënt of proefpersoon verschuldigd is, is het hem
verboden bekend te maken dat een persoon zijn diensten heeft ingeroepen. Op verzoek van de cliënt
of proefpersoon kan hij hem echter een bewijs van consultatie afgeven.352
Indien hij verslag uitbrengt bij een gemachtigde derde, beperkt de psycholoog zich tot de informatie
346 X, Het beroepsgeheim van de psycholoog onder de loep, https://www.compsy.be/het-beroepsgeheim-van-de-psycholoog-onder-de-loep. 347 Art. 5, eerste lid plichtenleer psycholoog. 348 X, Het beroepsgeheim van de psycholoog onder de loep, https://www.compsy.be/het-beroepsgeheim-van-de-psycholoog-onder-de-loep. 349 Art. 5, eerste lid plichtenleer psycholoog. 350 Art. 5, derde lid plichtenleer psycholoog. 351 Art. 6 plichtenleer psycholoog. 352 Art. 7 plichtenleer psycholoog.
86
die rechtstreeks betrekking heeft op de gestelde vraag.353
Noch het einde van de professionele relatie, noch het overlijden van de cliënt of proefpersoon, noch
de tussenkomst van één van de erfgenamen heft de discretieplicht van de psycholoog op.354
Naar analogie met artikel 64 van de Code van geneeskundige plichtenleer kan de toestemming van
de cliënt, van de proefpersoon of de gemachtigde derde de psycholoog niet van zijn discretieplicht
bevrijden. 355 In principe is dit een overbodige bepaling aangezien het tuchtrechtelijk en
strafrechtelijk beroepsgeheim van openbare orde zijn. Dat is echter de klassieke en absolute visie.
Tegenwoordig evolueert men meer en meer naar een functionele benadering van de zwijgplicht
waarbij de toelating van de patiënt een grond kan zijn tot bekendmaken van de informatie in hoofde
van de drager van het beroepsgeheim.356 Het beroepsgeheim wordt langzaamaan aanzien als iets
waarover de patiënt of cliënt kan beschikken. 357 Vanuit juridisch en dogmatisch oogpunt is echter
de absolute visie de enige correcte.358
4.3.3 Uitzonderingen op het deontologisch beroepsgeheim
Soms komen de individuele, de professionele of maatschappelijke belangen in botsing met andere
waarden en moet er een morele afweging worden gemaakt. De psycholoog heeft de keuze de feiten
voor zich te houden of te kiezen voor het hoger maatschappelijk belang. Die afweging moet
weloverwogen gebeuren aangezien het bekendmaken van gegevens die onder het beroepsgeheim
vallen, strafbaar zijn.359 360
In drie gevallen heeft de psycholoog een spreekrecht, dit wil zeggen dat hij het beroepsgeheim kan
doorbreken zonder dat hij strafbaar wordt gesteld.
353 Art. 8 plichtenleer psycholoog. 354 Art. 9, eerste lid plichtenleer psycholoog. 355 Art. 9, tweede lid plichtenleer psycholoog. 356 Cass. 13 mei 1987, Vl. T.Gez. 1988, 173 met noot M. VAN LIL. 357 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 678, nr. 1364. 358 Ibid. 359 Art. 458 Sw. 360 X, Het beroepsgeheim van de psycholoog onder de loep, https://www.compsy.be/het-beroepsgeheim-van-de-psycholoog-onder-de-loep.
87
4.3.4 Gerechtelijke vervolging en verschijning voor de Tuchtraad
Volgens artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens moet elke psycholoog zich
in een gerechtelijke procedure kunnen verdedigen tegen geuite beschuldigingen van de
geheimgerechtigde. Dit heeft als gevolg dat hij feiten die onder het beroepsgeheim vallen, mag
bekendmaken.361
Conform artikel 9 van de deontologische code voor psychologen kan de psycholoog die het voorwerp
uitmaakt van een tuchtonderzoek in dit kader de gehele waarheid bekendmaken. Hij is echter
gerechtigd de vertrouwelijke mededelingen van de cliënt of proefpersoon te verzwijgen. Hij mag
enkel informatie meedelen of vertrouwelijke mededelingen doen die hij persoonlijk heeft ontvangen
of vastgesteld nadat hij in eer en geweten de situatie heeft geëvalueerd, en doet zo nodig een beroep
op de hulp van zijn vakgenoten.362
4.3.5 Getuigenis in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie
Overeenkomstig artikel 458 Strafwetboek kan een psycholoog het beroepsgeheim doorbreken
wanneer hij wordt opgeroepen om in rechte te getuigen.
Aangezien het een uitzondering vormt op de wet, moet deze bepaling restrictief worden
geïnterpreteerd. Een getuigenis in rechte is een mondelinge of schriftelijke verklaring die de
psycholoog aflegt tegenover de onderzoeksrechter of vonnisrechter.363 Een getuigenis in rechte is
dus geen verklaring tegenover advocaten, politiemensen, parketmagistraten of zelfs een
gerechtsdeskundige. Ook een spontane verklaring tegenover een onderzoeksrechter of
vonnisrechter valt hier niet onder.364 Wanneer aan de psycholoog een vraag wordt voorgelegd
waarvan het antwoord feiten bevat die onder het beroepsgeheim vallen, kan hij de beslissing nemen
om al dan niet te spreken.365 Hij heeft dus een spreekrecht en geen spreekplicht.
361 Ibid. 362 Art. 10 wet plichtenleer psycholoog. 363 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 626, nr. 1261. 364 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 627, nr. 1261. 365 X, Het beroepsgeheim van de psycholoog onder de loep, https://www.compsy.be/het-beroepsgeheim-van-de-psycholoog-onder-de-loep.
88
De psycholoog beschikt daaromtrent over een discretionaire bevoegdheid. Het is aan de psycholoog
en de rechter om te bepalen wat onder het beroepsgeheim valt.366 De psycholoog echter oordeelt
over de opportuniteit van het al dan niet vrijgeven van informatie waarop het beroepsgeheim berust.
De enige beperking die aan de discretionaire bevoegdheid is gesteld, is dat de psycholoog het
beroepsgeheim niet mag afwenden van zijn doel en niet mag misbruiken om het stilzwijgen te
bewaren.367
Het bekendmaken van feiten die onder het beroepsgeheim vallen, zullen ook niet strafbaar worden
gesteld wanneer de psycholoog getuigt voor een parlementaire onderzoekscommissie. Onder een
onderzoekscommissie wordt niet alleen een federale onderzoekscommissie verstaan, maar ook
onderzoekscommissies in het gewestparlement of gemeenschapsparlement.368
4.3.6 De noodtoestand
Het openbaar maken van toevertrouwde informatie die onder het beroepsgeheim valt, is niet
strafbaar wanneer de psycholoog zich kan beroepen op een gerechtvaardigde noodtoestand.
Hiervoor is geen wettelijke bepaling voorhanden, aangezien de rechtspraak deze rechtsfiguur in het
leven heeft geroepen.369 De noodtoestand berust op een conflict van normen en waarden waardoor
de psycholoog genoodzaakt is de toevertrouwde geheimen kenbaar te maken. Er moet sprake zijn
van een nakend kwaad indien de geheimen niet kenbaar worden gemaakt.370 Het belang dat wordt
beschermd door de bekendgemaakte informatie moet wel een hogere waarde of minstens gelijke
waarde hebben dan de waarde van de rechtsgoederen in artikel 458 Strafwetboek, zoals
bijvoorbeeld het leven of de fysieke integriteit van de geheimgerechtigde of anderen.371 Dit is het
geval wanneer de pedofiele patiënt bijvoorbeeld aan de psycholoog vertelt dat in de toekomst er
nog jonge slachtoffers zullen vallen.372
In die context moet worden gewezen op het nieuwe artikel 458bis Strafwetboek dat het
366 Ibid. 367 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 628, nr. 1263. 368 T. VANSWEEVELT, en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 630, nr. 1268.
369 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 675, nr. 1362. 370 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 676, nr. 1362. 371 Ibid. 372 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 677, nr. 1363.
89
beroepsgeheim aanzienlijk uitbreidt voor de houders ervan en kwetsbare personen en
minderjarigen een bijzondere bescherming biedt. Het geeft aan de psychologen een spreekrecht in
de gevallen dat een misdrijf werd gepleegd op een minderjarige of op een kwetsbare persoon
of dat een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de psychische of fysieke integriteit van deze
personen en hij deze integriteit zelf of met hulp van anderen niet kan beschermen.
In artikel 458bis Strafwetboek staat expliciet vermeld dat ongeacht de toelating om de procureur
des konings in te lichten, de houder van het beroepsgeheim niet ontslaan is van zijn
hulpverleningsverplichting dat gelegen is in artikel 422bis Strafwetboek. De procureur des konings
inlichten is dus een ultimum remedium. De psycholoog zal eerst zelf stappen moeten ondernemen
om de kwetsbare persoon of minderjarige uit de benarde situatie te helpen, bijvoorbeeld wanneer
zijn eigen hulp niet baat, een hulpverlener van het basisteam van een vertrouwenscentrum
kindermishandeling inschakelen wanneer het gaat om fysiek misbruik.373
Artikel 12 van de deontologische code voor psychologen probeert de twee bovenstaande artikelen
te combineren met als resultaat een zeer onduidelijke tekst met ongelukkig gehanteerde
terminologie. Zo luidt de tekst van de wet: “De psycholoog is bevrijd van zijn discretieplicht en kan
deze niet inroepen in de gevallen en situaties waarin een wetgeving hem verplicht informatie bekend
te maken zoals bijvoorbeeld de gevallen van aangifteplicht bedoeld in de artikelen 422bis en 458bis
van het strafwetboek of de situatie bedoeld in artikel 458 van het strafwetboek waarin de psycholoog
geroepen wordt om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te
leggen.”
Ten eerste heeft de wetgever de termen discretieplicht en beroepsgeheim verward. 374 Beide
verschillen fundamenteel van elkaar. In de eerste plaats heeft de discretieplicht weinig
gemeenschappelijk met artikel 458 van het Strafwetboek en heeft het geen algemene wetsbepaling
als rechtsgrond, in tegenstelling tot het beroepsgeheim. Het moet eerder worden beschouwd als
een verzameling van door de overheid, door een beroepsorganisatie of door particulieren opgelegde
verplichtingen om bij het uitoefenen van een ambt of functie geen gegevens bekend te maken aan
anderen dan aan diegenen die gerechtigd zijn om er kennis van te nemen.
373 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 636, nr. 1284. 374 X, Het beroepsgeheim van de psycholoog onder de loep, https://www.compsy.be/het-beroepsgeheim-van-de-psycholoog-onder-de-loep.
90
Bovendien valt niet enkel de informatie die geheim is onder de discretieplicht, maar alle informatie,
ook al is ze publiekelijk of irrelevant. Het belangrijkste onderscheid met het beroepsgeheim is echter
dat een discretieplicht geen zwijgrecht met zich meebrengt bij een getuigenis in rechte of een grond
kan zijn tot weigering om bewijs aan te voeren in een rechtszaak . Dit in tegenstelling tot het
beroepsgeheim dat erga omnes tegenstelbaar is.375
Ook de term ‘aangifteplicht’ is ongelukkig uitgekozen. Op grond van artikel 422bis Strafwetboek
heeft de psycholoog wel een hulpverleningsverplichting maar geen aangifteverplichting, zoals
hierboven uiteengezet. Als hij zelf een oplossing biedt voor de gevaarsituatie waarin de minderjarige
of de kwetsbare persoon zich bevindt, bestaat er helemaal geen verplichting om de procureur des
konings in te lichten.
4.3.7 Gedeeld beroepsgeheim
De gezondheidszorg en dan in het bijzonder de geestelijke gezondheidszorg wordt niet meer alleen
gekenmerkt door het zogenaamde ‘colloque singulier’, dit wel zeggen de tweerelatie tussen de
hulpverlener en de patiënt, maar door samenwerkingsverbanden tussen het gezondheidsteam en
patiënt.376
Interdisciplinariteit en multidisciplinariteit maken meer en meer hun opgang. Dit is te wijten aan de
doorgedreven professionalisering in de welzijnszorg en een gewijzigde hulpverleningsvisie. De
complexe, al dan niet geestelijke gezondheidsproblemen vereisen een multidisciplinaire aanpak
waarbij de patiënt als een geheel wordt beschouwd.377 Deze opkomst is ook te merken in de Wet
geestelijke gezondheidsberoepen met als kernelement de doorverwijsverplichting die wordt
geïncorporeerd in de Wet uitoefening gezondheidszorgberoepen.
De psycholoog kan op eigen verantwoordelijkheid vertrouwelijke gegevens waarover hij beschikt,
375 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het geheim van dat succes”, Rechtskundig weekblad 2003, 2. 376 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim - Halve smart of dubbel leed?”, Rechtskundig Weekblad 2004-2005, 42, nr. 4. 377 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim - Halve smart of dubbel leed?”, Rechtskundig weekblad 2004-2005, 42, nr. 5.
91
delen om de doeltreffendheid van zijn werk te optimaliseren. Hiertoe past hij de gebruikelijke
cumulatieve regels toe betreffende het gedeelde geheim : Voorafgaande inlichting en akkoord van
de bewaarder van het geheim, uitsluitend in het belang van deze laatste, beperkt tot wat strikt
noodzakelijk is, uitsluitend met personen die aan het beroepsgeheim onderworpen zijn en die in het
kader van eenzelfde opdracht handelen.378
Het deontologisch gedeeld beroepsgeheim voor psychologen is gesteund op de gebruikelijke
cumulatieve regels van het gedeeld beroepsgeheim dat is ontwikkeld door de (oorspronkelijk Franse
379) rechtsleer en vervat ligt in artikel 458 van het Strafwetboek.380 Het is belangrijk te vermelden
wat de voorwaarden zijn die in de rechtsleer zijn ontwikkeld en te vergelijken met het deontologisch
gedeeld beroepsgeheim aangezien de psycholoog artikel 458 van het Strafwetboek sowieso in acht
moet nemen. Ook is het deontologisch beroepsgeheim beknopt geformuleerd, wat aanvullende
achtergrondinformatie niet alleen wenselijk maar ook noodzakelijk maakt.
De eerste voorwaarde bepaalt dat degene aan wie het beroepsgeheim wordt meegedeeld ook moet
gehouden zijn tot het beroepsgeheim. Dit is ook bepaald in de deontologische regels voor
psychologen. Het beroepsgeheim mag dus niet worden meegedeeld aan familieleden of personen
met een discretieplicht. Het is niet vereist dat het gaat om hetzelfde beroepsgeheim. Een psycholoog
mag het beroepsgeheim dus niet alleen te kennen geven aan mede-psychologen maar ook
bijvoorbeeld aan artsen wanneer dit de werkprestaties ten goede komt.381
Ten tweede moet de hulpverlener aan wie het geheim wordt toevertrouwd optreden met dezelfde
doelstelling en ten aanzien van dezelfde patiënt of cliënt.382 In het kader van verstrekking van
geestelijke gezondheidszorg moet zowel de derde als de hulpverlener betrokken zijn bij de
ondersteuning of samenwerking van het uitvoeren van de behandeling of de begeleiding.383 Het is
niet noodzakelijk dat de derde enig contact heeft met de patiënt of cliënt. Vereist is wel dat er
378 Art. 14 plichtenleer psycholoog. 379 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim - Halve smart of dubbel leed?”, Rechtskundig weekblad 2004- 2005, 44, nr. 12. 380 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 681, nr. 1369. 381 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 682, nr. 1371. 382 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim - Halve smart of dubbel leed?”, Rechtskundig Weekblad 2004-2005, 51, nr. 26. 383 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim - Halve smart of dubbel leed?”, Rechtskundig Weekblad 2004-2005, 51, nr. 27.
92
minstens een indirecte band bestaat tussen de derde en de patiënt of cliënt.384
Inter- of unidisciplinariteit betekent niet alleen doorverwijzen van de patiënt of cliënt, maar ook het
consulteren van andere of dezelfde gezondheidsbeoefenaars teneinde kostbare informatie in
verband met de diagnose of behandeling van een patiënt in te winnen. Het betrokkenheidscriterium
lijkt overeen te komen met wat de wetgever bedoelt met ‘handelen in éénzelfde opdracht’, zoals de
deontologische code voorschrijft.
Ten derde moet het noodzakelijkheidscriterium in acht worden genomen. Zowel het delen van
informatie die onder het beroepsgeheim valt als de gedeelde informatie moet noodzakelijk zijn. De
drager van het beroepsgeheim moet er zich van vergewissen dat de informatie die hij doorspeelt
aan de derde pertinent en relevant is. In een medische context moet ook rekening worden gehouden
met de continuïteit van de zorgverstrekking en de kwaliteit van de zorgverstrekking.385 De informatie
die geheim is, moet rechtstreeks in verband staan met het interventiedomein van de derde
hulpverlener. 386 Wanneer bijvoorbeeld een arts een patiënt doorverwijst naar een klinisch
psycholoog om de psychologische behandeling van anorexia op zich te nemen, zal de arts niet de
informatie met betrekking tot bepaalde seksuele problemen van de patiënt mogen uitwisselen,
tenzij dit noodzakelijk is voor het kwaliteitsvol behandelen van de patiënt.
De toegang tot geheime informatie mag ook niet mogelijk worden gemaakt wanneer de gegevens
eventueel of misschien nuttig zouden zijn. In dat geval is aan het noodzakelijkheidscriterium niet
voldaan. Om daaraan tegemoet te komen maakt bepaalde rechtsleer gewag van de theorie van het
‘gezamenlijk beroepsgeheim’. Op grond van deze theorie mag ook op het eerste zicht irrelevante
informatie of misschien nuttige gegevens wel worden gedeeld tussen het zorgverleningsteam. Dit
zou een effectievere behandeling kunnen faciliteren. Enkel het zorgverleningsteam echter zou van
dit gezamenlijk beroepsgeheim gebruik kunnen maken, op niet-leden die de behandeling van
bepaalde patiënten begeleiden of steunen, zou het gewoon gedeeld beroepsgeheim van toepassing
zijn. In Nederland werd al voor dergelijke regeling gepleit en in Frankrijk is het gezamenlijk
384 Gent 12 april 1965, RW 1965, 104. 385 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 683, nr. 1372. 386 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim - Halve smart of dubbel leed?”, Rechtskundig Weekblad 2004-2005, 52, nr. 28.
93
beroepsgeheim al van kracht.387
Als vierde voorwaarde wordt gesteld dat de communicatie van de geheime informatie het belang
van de geheimgerechtigde moet dienen. Het raakt de individuele belangen van de patiënt of cliënt
aangezien het de kwaliteit en de continuïteit van de zorgverlening bevordert.388 Zelfs wanneer de
patiënt niet wilt worden geholpen, kan het delen van informatie nog nuttig zijn.389
Ten slotte heeft de laatste voorwaarde betrekking op het feit dat de geheimgerechtigde op de
hoogte moet worden gebracht van de mededeling van de geheime informatie aan een derde. De
redenen waarom dit moet gebeuren, moeten ook worden vermeld.390 Bepaalde rechtsgeleerden zijn
echter de mening toegedaan dat de patiënt ook zijn instemming moeten verlenen. Zij zijn ervan
overtuigd dat de expliciete instemming van de patiënt het beroepsgeheim niet doorbreekt en dus
als een bijkomende voorwaarde kan worden beschouwd voor de toepassing van het gedeeld
beroepsgeheim.391
In de deontologische code voor de psychologen is opmerkelijk expliciet het vereiste van de
instemming van de patiënt vooropgesteld. Dit is een bijkomende voorwaarde in vergelijking met de
gemeenrechtelijke regeling in artikel 458 van het Strafwetboek. Dit kan worden beschouwd als de
uiting van een voorkeur van de wetgever voor de theorie van de instemming en kan eventueel
worden aangemerkt als een kentering in de discussie omtrent dit twistpunt naar laatstgenoemde
theorie.
Samengevat kan worden gesteld dat de wetgever in de deontologische code voor psychologen de
gemeenrechtelijke voorwaarden heeft herhaald met betrekking tot het gedeeld beroepsgeheim. Hij
heeft echter de psychologen en andere zorgverleners één discussie bespaard door expliciet in de
wet op te nemen dat de instemming van de patiënt vereist is wanneer het beroepsgeheim wordt
gedeeld met het oog op een betere diagnose en behandeling van de patiënt.
387 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim - Halve smart of dubbel leed?”, Rechtskundig Weekblad 2004-2005, 58, nr. 41. 388 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim - Halve smart of dubbel leed?”, Rechtskundig Weekblad 2004-2005, 52, nr. 29. 389 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht Antwerpen, Intersentia, 2014, 684, 1374. 390 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 684, 1375. 391 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim - Halve smart of dubbel leed?”, Rechtskundig Weekblad 2004-2005, 53, nr. 32.
94
4.4 Verhouding tuchtrecht en strafrecht
Op bepaalde punten is het tuchtrecht strenger dan de verplichtingen die vervat liggen in artikel 458
Strafwetboek. Het tuchtrecht probeert immers de eer en de waardigheid van het beroep te
beschermen, prioriteiten die niet door artikel 458 Strafwetboek worden vooropgesteld. Het is dus
niet uitgesloten dat wanneer de psycholoog alle verplichtingen in artikel 458 strafwetboek
respecteert, hij of zij toch nog disciplinair wordt gesanctioneerd.392
Omgekeerd betekent het feit dat de deontologische regels worden gerespecteerd, niet per definitie
dat iedere strafrechtelijke aansprakelijkheid onbestaande is. Artikel 458 Strafwetboek moet namelijk
autonoom worden geïnterpreteerd. Het tuchtrecht en de tuchtrechtspraak kunnen hoogstens
worden aangewend als interpretatiebron.393
Voor eenzelfde feit kunnen derhalve zowel strafrechtelijke, als tuchtrechtelijke sancties worden
opgelegd. De regel non bis in idem vindt ter zake geen toepassing. De regel non bis in idem geldt wel
binnen het tuchtrecht of in het strafrecht zelf. Eenzelfde feit kan dus geen twee tuchtstraffen tot
gevolg hebben, maar wel een strafrechtelijke en een disciplinaire sanctie opleveren.394
Tuchtmaatregelen zijn in beginsel geen strafsancties en ontsnappen dus aan het beginsel van de
niet-retroactiviteit van de strengere strafwet. Zij hebben in eerste instantie immers geen
beteugelend, maar wel een ontradend karakter.395
4.5 Eerbiediging van de waardigheid en de rechten van de persoon
Dit hoofdstuk in de wet handelt over het respect dat de psycholoog aan de dag dient te leggen voor
de rechten van de patiënt. Het een en het ander in verband met de rechten van de minderjarige
blijft ook niet onvermeld. De belangrijkste artikelen worden aangehaald.
392 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht Antwerpen, Intersentia, 2014, 590, nr. 1186. 393 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht Antwerpen, Intersentia, 2014, 591, nr. 1186. 394 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht Antwerpen, Intersentia, 2014, 591, nr. 1187. 395 T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht Antwerpen, Intersentia, 2014, 591, nr. 1188.
95
De psycholoog eerbiedigt en verdedigt, zonder enige vorm van discriminatie, de fundamentele
rechten van de persoon en van groepen van personen, namelijk hun vrijheid, waardigheid, privacy,
autonomie en integriteit.396
Hij vrijwaart het privéleven van elke persoon door de vertrouwelijkheid van zijn tussenkomst te
verzekeren, ook wanneer hij verplicht is elementen hiervan door te geven. De strikte naleving van
het beroepsgeheim is een basisonderdeel van deze verplichting.397
De uitoefening van de psychologie vereist respect voor de patiënt in al zijn fysieke en psychologische
aspecten. Dit betekent:
1. Eerbied zonder enige vorm van discriminatie op grond van verschillen inzake etnische afkomst,
cultuur, geslacht, taal, vermogen of geboorte. Zo ook mag er geen enkele discriminatie zijn
gebaseerd op religieuze, politieke of welke overtuiging ook, of op nationale of sociale afkomst. Dit
houdt ook de erkenning in van het recht op gezondheid en welzijn voor elke persoon.398
2. Los van het recht op gezondheid en welzijn , dient de psycholoog ook eerbied te hebben voor de
morele waarden van de persoon. De psycholoog respecteert dus de persoonlijke wil van zijn cliënt
of proefpersoon om volgens zijn eigen overtuigingen te leven. Het principe van de eerbied voor de
menselijke persoon impliceert ook het respect voor de vrijheid (zelfbeschikking) van de cliënt of
proefpersoon.399
Het verbod om voornoemde verschillen of waarden aan te wenden om zich op willekeurige wijze te
mengen in het privéleven of om de eer en de reputatie van de persoon te schaden, zowel tijdens als
na zijn beroepsuitoefening als psycholoog.400
Alles wat eerbied voor de menselijke persoon inhoudt, is van toepassing van zodra de professionele
relatie een aanvang neemt, tijdens die relatie en na de beëindiging ervan.401
396 Art. 21 §1, eerste lid Wet plichtenleer psycholoog. 397 Art. 21 §1, tweede lid Wet plichtenleer psycholoog. 398 Art. 21 §2, a) Wet plichtenleer psycholoog. 399 Art. 21 §2, b) Wet plichtenleer psycholoog. 400 Art. 21 §2, c) Wet plichtenleer psycholoog. 401 Art. 21 §2, tweede lid Wet plichtenleer psycholoog.
96
De psycholoog geeft aan de cliënt, proefpersoon of patiënt een begrijpelijke en waarheidsgetrouwe
beschrijving van zijn methode. Hij heeft de plicht de cliënt of proefpersoon wanneer deze daarom
vraagt, op de hoogte stellen van de resultaten van de onderzoeken die hem aangaan, en dit op een
zodanige wijze dat hij er baat bij heeft. De psycholoog antwoordt eveneens op de vragen die hem
worden gesteld naar wat er met de ingewonnen gegevens zal gebeuren.402 Deze regeling heeft het
voordeel dat er veel transparantie wordt geboden aan de cliënt of patiënt. Hij of zij wordt op de
hoogte gehouden in alle stadia van de gezondheidsverstrekking wat alleen maar de kwaliteit van de
zorg ten goede komt en de tevredenheid van de cliënt of patiënt stimuleert.
Evaluaties door een psycholoog (diagnose of expertise) mogen alleen personen of situaties betreffen
die hij zelf heeft kunnen onderzoeken. Rekening houdend met het beroepsgeheim mogen zijn
adviezen of toelichtingen algemene problematieken of maatschappelijke gebeurtenissen betreffen
waarover aan hem verslag is uitgebracht.403
De psycholoog neemt niemand tegen zijn wil in onderzoek, begeleiding of behandeling. Hij erkent
het recht van de cliënt of proefpersoon om in alle onafhankelijkheid al of niet voor hem te kiezen,
en op om het even welk ogenblik zijn deelname te onderbreken.404
De tussenkomst van de psycholoog bij een minderjarige gebeurt rekening houdende met zijn
onderscheidingsvermogen, zijn capaciteiten, zijn situatie, zijn rechtspositie, zijn therapeutische
behoeften en de geldende wettelijke bepalingen.405
Wanneer een wettelijke vertegenwoordiger verzoekt om een raadpleging voor een minderjarige of
voor een wettelijk beschermde meerderjarige die onder zijn gezag staat, probeert de psycholoog
hun instemming te verkrijgen in de mate van hun mogelijkheden en vergewist zich van de inlichting
en de toestemming van hun wettelijke vertegenwoordiger(s).406
De vrije en geïnformeerde toestemming van de cliënt of proefpersoon berust op zijn vermogen om
402 Art. 21 §3 Wet plichtenleer psycholoog. 403 Art. 22 Wet plichtenleer psycholoog. 404 Art. 23 §1 Wet plichtenleer psycholoog. 405 Art. 23 §4 Wet plichtenleer psycholoog. 406 Art. 23 §5 Wet plichtenleer psycholoog.
97
vrij te handelen en om verantwoordelijkheid op te nemen voor zijn handelingen. Ingeval de cliënt of
proefpersoon niet meer als dusdanig kan handelen, hetzij om medische hetzij om psychologische
redenen, zal de psycholoog die een professionele relatie heeft met deze persoon, zich in eerste
instantie beroepen op de wensen die deze persoon zelf eventueel heeft geformuleerd voordat hij in
zijn huidige toestand is terechtgekomen, en vervolgens, op de wensen van een wettelijk
gemachtigde derde.407
4.6 Verantwoordelijkheid van de psycholoog
De psycholoog is verantwoordelijk voor de keuze, de toepassing en de gevolgen van de methodes
en technieken die hij toepast 408 in zijn beroepsleven en de professionele adviezen die hij aan de
patiënt of cliënt verstrekt 409, ongeacht wat het arbeidsreglement hem voorschrijft. Dit hoofdstuk
in de wet handelt over de aansprakelijkheid van de psychologen, verzekeringen en de continuïteit
van de diensten.
De psycholoog gaat een middelenverbintenis aan ten aanzien van de patiënt, cliënt of proefpersoon
en geen resultaatsverbintenis.410 Hij zal dus naar best vermogen de inspanningen moeten leveren
om de best mogelijke resultaten bij zijn cliënt of patiënt te bewerkstelligen. De psycholoog
garandeert de resultaten niet, maar hij zal er alles aan doen om de gewenste effecten te bereiken.
Wanneer kan worden aangetoond dat de psycholoog dat niet heeft gedaan, is hij of zij aansprakelijk.
De psycholoog eist van zijn medewerkers niet-psychologen de naleving van deze deontologische
regels in de taken die ze uitvoeren. Hij neemt de verantwoordelijkheid op voor hun eventuele niet-
naleving.411 Wanneer bijvoorbeeld een klinisch psycholoog een administratief medewerker in dienst
heeft, zal die ook de deontologische code moeten respecteren. Het vereiste van de instemming van
de patiënt bij het delen van het beroepsgeheim zal ook moeten worden gerespecteerd, ook al is dit
betwist in het gemeenrechtelijk regime.
De psycholoog is gedekt door een verzekering die geschikt is voor de vergoeding van alle schade die
407 Art. 24 Wet plichtenleer psycholoog. 408 Art. 25, eerste lid Wet plichtenleer psycholoog. 409 Art. 25, tweede lid Wet plichtenleer psycholoog. 410 Art. 25, derde lid Wet plichtenleer psycholoog. 411 Art. 26 Wet plichtenleer psycholoog.
98
hij, rekening houdend met de sector waarin hij actief is, kan veroorzaken.412
Wanneer een psycholoog bij de uitoefening van zijn beroep contractueel of statutair verbonden is
aan een privéonderneming of een openbare instelling, houdt dit geen wijziging in van zijn
professionele plichten en in het bijzonder van de verplichtingen betreffende het beroepsgeheim en
van de onafhankelijkheid in de keuze van methodes en in zijn beslissingen. Bij het opmaken van
contracten maakt hij melding van de Deontologische Code en hij verwijst ernaar in zijn professionele
verbintenissen.413 De regels met betrekking tot de deontologische code zijn met andere woorden
van dwingend recht. De psycholoog kan geen afstand doen van zijn plichten en de rechten van de
patiënten en cliënten die vervat liggen in de deontologische code.
De psycholoog moet de continuïteit verzekeren van de professionele diensten die hij aan de cliënt
of proefpersoon verstrekt, met inbegrip van de medewerking met andere beroepen. Hij neemt de
nodige maatregelen wanneer hij zijn verbintenis moet opschorten of beëindigen.414 Wanneer de
psycholoog bijvoorbeeld ernstig ziek wordt en niet meer in staat is zijn taak als psycholoog uit te
oefenen, zal eenzelfde soort beoefenaar de beroepsuitoefening moeten overnemen teneinde te
voorzien in de continuïteit van de dienst.
4.7 Competentie
De competentie of bekwaamheid van de psycholoog bouwt verder op het hoofdstuk van de
verantwoordelijkheid omdat de verantwoordelijkheid van de psycholoog ook inhoudt zich op de
hoogte te stellen van de evoluties in zijn vakgebied en zich daaraan aan te passen.415
In de uitoefening van zijn beroep moet de psycholoog zijn professionele competentie en
beroepskwalificatie op een hoog niveau houden door deze verder te ontwikkelen door een
permanente en weloverwogen interdisciplinaire bijscholing die rekening houdt met de meest
recente ontwikkelingen in de psychologie, alsook door het nadenken over zijn persoonlijke
betrokkenheid in het begrijpen van andermans gedrag.416 De interdisciplinariteit komt hier weer ten
412 Art. 27 Wet plichtenleer psycholoog. 413 Art. 28 Wet plichtenleer psycholoog. 414 Art. 29 Wet plichtenleer psychologen. 415 X, Deontologische code psychologen: competentie psychologen, http://www.depsycholoog.be/artikels/deontologische-code-psychologen-competentie.php. 416 Art. 30 Wet plichtenleer psycholoog.
99
sprake. De psycholoog moet niet alleen kennis nemen van de ontwikkelingen in zijn eigen beroep,
maar ook van de relevante trends in aanverwante disciplines. Bovendien dient hij te reflecteren over
zijn aanpak ten aanzien van cliënten of patiënten met als doel om een beter inzicht in hem of haar
te bekomen. Dit kan worden opgevat als een richtlijn of een motivatie ten aanzien van de psycholoog,
aangezien dit moeilijk kan worden gecontroleerd.
De psycholoog moet zijn activiteiten door middel van geëigende methodes evalueren. Hij zal de
nodige maatregelen treffen die hem moeten toelaten tijdig de eventueel nadelige en voorzienbare
gevolgen van zijn werk te onderkennen.417 Dit komt overeen met de schadebeperkingsplicht die op
de psycholoog rust. Dit wordt gekoppeld aan het zorgvuldigheidscriterium. De psycholoog moet alle
redelijke en schadebeperkende maatregelen nemen die men mag verwachten van een persoon,
geplaatst in dezelfde omstandigheden.418
De psycholoog beoefent het beroep binnen de grenzen van zijn competenties en doet geen
onderzoeken waarvoor hij geen specifieke kwalificatie heeft. Hij doet dit binnen het kader van de
theorieën en de methodes die erkend worden door de wetenschappelijke gemeenschap der
psychologen, en houdt daarbij rekening met de kritieken op en de evolutie van deze theorieën en
methodes.419
De psycholoog is zich bewust van de beperkingen van de door hem aangewende procedures en
methodes. Hij houdt rekening met deze beperkingen en voor hij besluiten trekt, verwijst hij zijn cliënt
of proefpersoon in voorkomend geval door naar andere beroepsbeoefenaars. Hij legt een maximum
aan objectiviteit aan de dag in al zijn activiteiten (therapie, onderzoek, verslag).420
In geval van ziekte, belangenconflicten of moreel onvermogen die een gebrek aan objectiviteit of
een beperking van zijn beroepscompetenties met zich brengen, verzoekt de psycholoog zijn cliënt
of proefpersoon zich tot een vakgenoot te wenden. 421 Dit is een herneming van de plicht tot
continuïteit van de diensten die in artikel 29 van de plichtenleer is vermeld, met dat verschil dat deze
plicht wordt geconcretiseerd. Ook hier zien we interdisciplinariteit weer terugkomen. Wanneer de
417 Art. 31 Wet plichtenleer psycholoog. 418 VANSWEEVELT en F. DEWALLENS, Handboek gezondheidsrecht Antwerpen, Intersentia, 2014, 1402, nr. 2917. 419 Art. 32 Wet plichtenleer psycholoog. 420 Art. 33 Wet plichtenleer psycholoog. 421 Art. 34 Wet plichtenleer psycholoog.
100
psycholoog eventuele partijdigheid bij zichzelf detecteert, is hij volgens de code verplicht afstand te
nemen van de situatie en de patiënt of cliënt door te verwijzen. Ook bij ziekte en in het bijzonder
een psychische ziekte die zijn bekwaamheden aantast, zal de psycholoog genoodzaakt zijn afstand
te nemen van zijn beroepstaak. Ten slotte vermeldt de wet het moreel onvermogen van de
psycholoog. Dit moet worden begrepen als een gewetensbezwaar, een onbuigzaam principe in
hoofde van de psycholoog dat conflicteert met een kwaliteitsvolle zorgverstrekking. Ook hier kan de
psycholoog zich niet meer naar best vermogen kwijten van zijn taak en dient hij de patiënt of cliënt
door te verwijzen.
4.8 Integriteit
De psycholoog moet eerlijkheid hoog in het vaandel dragen. Hij mag zich niet laten leiden door
persoonlijke belangen zoals winstbejag. Veel van de artikelen zijn concretiseringen van de
aansprakelijkheid van psychologen. De belangrijkste artikelen worden aangehaald.
Psychologen die deelnemen aan het opstellen van psychologische adviezen in de media, mogen deze
adviezen slechts in algemene termen verwoorden.422
De psycholoog mag met zijn cliënten of proefpersonen enkel professionele betrekkingen
onderhouden. Hij gebruikt zijn positie niet voor proselitisme of vervreemding van de ander. Hij gaat
niet in op een verzoek van een derde die een ongeoorloofd of immoreel voordeel nastreeft of die
zijn gezag misbruikt bij het inschakelen van zijn diensten.423
Toenaderingen met seksuele connotatie of seksueel karakter en seksuele betrekkingen tussen de
psycholoog en zijn cliënt of proefpersoon zijn ten strengste verboden.424
Wanneer een psycholoog verschillende activiteiten uitoefent (bijvoorbeeld expertise, diagnose op
verzoek van derden, therapie, administratieve functies,...) moet hij erop toezien dat de cliënt of
proefpersoon op de hoogte is van die verschillende soorten activiteiten. Hij moet zijn cliënt of
proefpersoon altijd van bij de aanvang duidelijk vermelden in welk kader hij hem ontmoet. Hij
422 Art. 42 Wet plichtenleer psycholoog. 423 Art. 43 Wet plichtenleer psycholoog. 424 Art. 44 Wet plichtenleer psycholoog.
101
beperkt zich tot een enkele activiteit bij dezelfde persoon.425
De psycholoog aanvaardt noch biedt enige commissie wanneer hij een cliënt in psychologische
problemen doorverwijst naar of doorverwezen krijgt van een andere beroepsbeoefenaar.426
De psycholoog mag ook kritiek geven op zijn collega’s, op voorwaarde dat die gegrond zijn. Hij of zij
mag zich echter niet denigrerend in het openbaar uitlaten over zijn vakgenoten. De psycholoog moet
een collegiale houding aannemen.427
4.9 Miskenning van de deontologische bepalingen
Wanneer de psycholoog de deontologische regels niet naleeft, kan een cliënt of patiënt een klacht
indienen bij de psychologencommissie. De patiënt of cliënt heeft de mogelijkheid om een klacht
tegen de psycholoog voor de Tuchtraadin te brengendienen bij de Tuchtraad die dan, wanneer de
klacht ontvankelijk wordt verklaard, de tuchtprocedure zal moeten doorlopen, met als mogelijkheid
daartegen beroep aan te tekenen bij de Raad van Beroep. Hij of zij kan ook een bemiddelingstraject
aangaan of beide combineren.
4.9.1 Tuchtraad
De Tuchtraad houdt toezicht op de naleving van de deontologische regels en neemt tuchtrechtelijke
beslissingen ten aanzien van de personen ingeschreven op de lijst bedoeld in artikel 2, § 1 van de
Wet tot bescherming van de psycholoog die wordt bijgehouden door de psychologencommissie.428
De Tuchtraad is samengesteld uit een Nederlandstalige en een Franstalige kamer 429 en wordt in
openbare zitting uitgesproken430, behalve in de gevallen bedoeld in artikel 148 van de Grondwet of
indien de bescherming van het privéleven of het beroepsgeheim zich verzet tegen de openbaarheid
of indien de opgeroepen persoon hiervan geheel vrijwillig en ondubbelzinnig afstand doet.431 De
425 Art. 45 Wet plichtenleer psycholoog. 426 Art. 46 Wet plichtenleer psycholoog. 427 Art. 48 Wet plichtenleer psycholoog. 428 Art. 8/2, eerste lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 429 Art. 8/2, tweede lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 430 Art. 8/11, eerste lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 431 Art. 8/11, tweede lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog.
102
beraadslagingen zijn wel geheim.432
De bevoegdheid van de kamers van de Tuchtraad wordt bepaald door de plaats waar de vervolgde
persoon zijn hoofdvestiging heeft.433 Indien deze plaats gelegen is in het tweetalig gebied Brussel-
Hoofdstad zal deze bevoegdheid afhangen van de taal die door de vervolgde persoon gekozen
wordt.434
Er zijn wel enkele voorwaarden die in acht moeten worden genomen aangezien de wetswijziging van
de Wet tot bescherming van de titel van psycholoog op 1 mei in werking is getreden. Enkel klachten
die dateren van na 25 mei 2014 worden door de psychologencommissie in aanmerking genomen.
Ook moet het gaan over erkende psychologen. De erkenning moet bij de psychologencommissie
worden aangevraagd en kan enkel worden bekomen wanneer de psycholoog aan de voorwaarden
voldoet van artikel 1 van de Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. Bovendien dient de
klacht zich uit te spreken over het beroepsmatig handelen van de psycholoog.435
Klachten die dateren voor 25 mei 2014 kunnen worden neergelegd bij het Parket. De aanklager kan
ook contact opnemen met de Belgische Federatie voor Psychologen wanneer de psycholoog daar lid
van is. Een derde mogelijkheid is een bemiddelingstraject aangaan. Dit is wel enkel mogelijk wanneer
de psycholoog daar ook voor te vinden is aangezien vrijwilligheid één van de hoekstenen van
bemiddeling is.436
Wanneer de klacht zich situeert in de privé-sfeer van de psycholoog, kan men klacht neerleggen bij
het Parket. Als de psycholoog niet is erkend, kan men via een bemiddelingstraject tot een oplossing
komen of men kan het titelmisbruik melden aan de psychologencommissie.437
In principe kan iedereen een klacht indienen tegen een psycholoog. Dit betekent echter nog niet dat
432 Art. 8/11, derde lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 433 Art. 8/3, eerste lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 434 Art. 8/3, tweede lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 435 X, Welke klachten komen in aanmerking?, https://www.compsy.be/welke-klachten-komen-aanmerking. 436 Ibid. 437 Ibid.
103
de klacht in aanmerking zal worden genomen voor onderzoek.438 Ook de psychologencommissie kan
een klacht neerleggen bij de Tuchtraad wanneer zij een ernstige miskenning van de deontologische
regels opmerkt.439 De klacht zal eerst nog moeten worden onderzocht op zijn ontvankelijkheid
vooraleer een gegrondheidsonderzoek zal kunnen worden ingesteld.440
De psycholoog heeft de kans om tijdens de onderzoeksfase het klachtendossier in te kijken en zelf
opmerkingen te formuleren. Hij wordt hiervoor uitgenodigd bij aangetekend schrijven. Hij kan zich
laten bijstaan door een advocaat tijdens de procedure of door een vertegenwoordiger van zijn
beroepsvereniging.441
In de loop van het gegrondheidsonderzoek zal de Tuchtraad bepalen of een sanctie zich opdringt. Zij
beslist na grondige beraadslaging en met meerderheid van de stemmen. Haar uiteindelijke beslissing
wordt telkens gemotiveerd.442
Tijdens heel het tuchtrechtelijk traject komen en aanklager en beklaagde niet met elkaar in
aanraking. De aanklager zal ook niet op de hoogte worden gesteld van de uiteindelijke beslissing
door de Tuchtraad. 443 De vervolgde persoon zal worden geïnformeerd door middel van een
aangetekend schrijven.444
De Tuchtraad zal maar tot drie beslissingen kunnen overgaan:
- De waarschuwing.
- De schorsing.
- De schrapping.445
De schorsing brengt het verbod met zich mee om de titel van psycholoog in België te voeren voor
een duur van maximum 24 maanden die wordt bepaald door de Tuchtraad.446
438 X, Klacht, https://www.compsy.be/klacht. 439 X, Tuchtraad, https://www.compsy.be/tuchtraad. 440X, Klacht, https://www.compsy.be/klacht. 441 X, Tuchtraad, https://www.compsy.be/tuchtraad. 442 Ibid. 443 X, Klacht, https://www.compsy.be/klacht. 444 Art. 8/2, tweede lid Wet tot bescherming van de titel van de psycholoog. 445 Art. 8/6, eerste lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 446 Art. 8/6, tweede lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog.
104
De schrapping brengt het verbod met zich mee om de titel van psycholoog te voeren.447
Een aanvraag tot eerherstel kan ingeleid worden bij de Tuchtraad ten vroegste vijf jaar na de
uitspraak tot schrapping. Zij kan slechts toegekend worden indien buitengewone omstandigheden
dit rechtvaardigen.448
De Wet tot wijziging van de wet van 8 november 1993 tot bescherming van de titel van psycholoog
is een echte kaderwet in die zin dat veel modaliteiten moeten worden geregeld bij KB, zoals de
werking van het tuchtorgaan, de verkiesbaarheidsvoorwaarden, de verhouding Franstaligen-
Nederlandstaligen, de reglementering inzake plaatsvervanging, de regels van de verkiezingen, de
werkingsregels van deze Raden en de werkingskosten.449 Sinds de inwerkingtreding van de wet
werden alle onderwerpen al uitgewerkt bij KB of MB.450
4.9.2 Raad van Beroep
Tegen de beslissing van de Tuchtraad kan bij de Raad van Beroep beroep worden aangetekend.451
De termijn om beroep in te stellen is één maand te rekenen vanaf ontvangst van de kennisgeving
van de beslissing van de Tuchtraad.452
De Raad van Beroep kan dezelfde tuchtsancties opleggen als de Tuchtraad, dit wil dus zeggen enkel
447 Art. 8/6, derde lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 448 Art. 8/6, vierde lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 449 Art. 8/7 Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 450 Met name: Koninklijk besluit tot bepaling van de voorwaarden tot de verkiesbaarheid van de leden van de Tuchtraad en de Raad van beroep, de regels van hun verkiezing, de werkingsregels en samenstelling van de Tuchtraad en de Raad van beroep, alsook de werkingskosten van de Psychologencommissie, de Tuchtraad en de Raad van beroep, in uitvoering van de wet van 8 november 1993 tot bescherming van de titel van psycholoog, BS 6 augustus 2014, 57368, Koninklijk besluit tot vaststelling van de vergoedingen toegekend aan de voorzitters of hun plaatsvervangers en aan de leden of hun plaatsvervangers van de Tuchtraad en Raad van beroep in toepassing van de wet van 8 november 1993 tot bescherming van de titel van psycholoog, BS 6 augustus 2014, 57367, Ministerieel besluit houdende goedkeuring van het door de Psychologencommissie vastgestelde bedrag van de administratiekosten en van de bijdrage in de kosten voor het bijhouden van de lijst van de psychologen, BS 16 december 2014, 101466, Ministerieel besluit houdende goedkeuring van het door de Psychologencommissie vastgestelde bedrag van de administratiekosten en van de bijdrage in de kosten voor het bijhouden van de lijst van de psychologen, BS 13 december 2013, 98656. 451 Art. 8/4, eerste lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 452 Art. 8/4, tweede lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog.
105
de waarschuwing, de schorsing en de schrapping.453
De uitspraken van de Raad van Beroep worden in openbare zitting gedaan, 454 behalve in de gevallen
bedoeld in artikel 148 van de Grondwet of indien de bescherming van het privéleven of het
beroepsgeheim zich verzet tegen de openbaarheid of indien de opgeroepen persoon hiervan geheel
vrijwillig en ondubbelzinnig afstand doet.455De beraadslagingen zijn wel geheim.456
De functies van lid van de Tuchtraad, van lid van de Raad van beroep en van lid van de
Psychologencommissie zijn onderling onverenigbaar.457
De regels met betrekking tot wraking overeenkomstig de artikelen 828, 830, 831 en 833 van het
gerechtelijk wetboek zijn ook van toepassing op de leden van de Raad van Beroep, alsook op de
leden van de Tuchtraad.458
4.9.3 Voorziening in Cassatie
Tegen de uitspraken van de Raad van beroep kan een voorziening in cassatie worden ingesteld door
de belanghebbende wegens schending van de wet of wegens schending van substantiële of op
straffe van nietigheid voorgeschreven vormen. 459 De voorziening in cassatie schorst de
aangevochten uitspraak.460
In dat geval wordt de zaak verwezen naar de anders samengestelde Raad van beroep. Deze Raad
schikt zich naar de beslissing van het Hof van Cassatie op de door dit Hof beoordeelde
rechtspunten.461
De rechtspleging tot voorziening in cassatie wordt geregeld zoals in burgerlijke zaken.462
453 Art. 8/6, eerste lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 454 Art. 8/11, eerste lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 455 Art. 8/11, tweede lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 456 Art. 8/11, derde lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 457 Art. 8/9 Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 458 Art. 8/10 Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 459 Art. 8/12, eerste lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 460 Art. 8/13, eerste lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 461 Art. 8/13, tweede lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 462 Art. 8/13, derde lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog.
106
Indien de hoofdvestiging van de vervolgde persoon gelegen is in het Duitse taalgebied, heeft deze
de keuze tussen de Nederlandstalige Kamer of de Franstalige Kamer.463
De werkingsregels van de raden voorzien in een vertegenwoordiging van het Duitse taalgebied.464
De persoon die niet over een voldoende kennis beschikt van de taal van de procedure van de kamer
van de Tuchtraad of de Raad van beroep waarvoor hij moet verschijnen, kan zich tijdens de zitting
laten bijstaan door een tolk naar zijn keuze.465
4.9.4 Bemiddelingstraject
De potentieel in het onrecht gestelde persoon heeft ook de mogelijkheid om een
bemiddelingsprocedure op te starten. Dit heeft als voordeel, in tegenstelling tot de tuchtprocedure,
dat het leeuwendeel van de klachten hiervoor in aanmerking komen. Één van de hoekstenen van de
bemiddelingsprocedure is vrijwilligheid, wat wil zeggen dat beide partijen akkoord moeten gaan met
dergelijk traject en beide partijen te allen tijde de procedure kunnen stopzetten.
De procedure wordt geleid door een bemiddelaar die is erkend door de FOD Justitie. Deze
bemiddelaar zal ervoor zorgen door middel van een wederzijdse dialoog dat beide partijen tot een
vergelijk komen. Zoals reeds vermeld, heeft de verongelijkte patiënt of cliënt nog steeds de
mogelijkheid een tuchtprocedure op te starten.466
4.10 Verhouding Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen en Wet bescherming van de titel van psycholoog
Waar de Wet geestelijke gezondheidsberoepen zich ontfermt over de inhoudelijke vereisten van de
beroepen klinische psychologie en klinische orthopedagogie, reglementeert de Wet tot bescherming
van de titel van psycholoog, zoals het opschrift van de wet al laat vermoeden, de titelaanname van
psycholoog, zonder materiële voorwaarden op te leggen. In dat opzicht kan, wat betreft de klinische
463 Art. 8/14, eerste lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 464 Art. 8/14, tweede lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 465 Art. 8/14, derde lid Wet tot bescherming van de titel van psycholoog. 466X, Klacht, https://www.compsy.be/klacht.
107
psychologie, mijn inziens de Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen worden beschouwd als een
lex specialis tegenover de Wet tot bescherming van de titel van psycholoog.
Waar de Wet tot bescherming van de psycholoog heel algemeen de formele vereisten vastlegt voor
de toe-eigening van de titel van eender welke psycholoog in artikel 1, bepaalt de Wet geestelijke
gezondheidszorgberoepen zowel de formele vereisten (opleiding, erkenning, Raad) als de materiële
vereisten (definitie) voor de uitoefening van niet eender welke psycholoog, maar enkel de klinisch
psycholoog met veel meer detail. Voor de titelbescherming van de klinisch psycholoog zal men dus
niet enkel de Wet tot bescherming van de psycholoog moeten raadplegen, maar vooral de Wet
geestelijke gezondheidszorgberoepen.
4.11 Pijnpunten
De Wet tot bescherming van de titel van de psycholoog die een aanknopingspunt heeft met de
plichtenleer voor psychologen en daarop toezicht houdende Tuchtraad is enkel van toepassing voor
psychologen. Hoewel een orthopedagoog ook een gespecialiseerde psycholoog is, is de wet niet van
toepassing op de klinisch orthopedagogen aangezien de opleiding ‘master orthopedagogiek’ niet
vermeld is in het toepassingsgebied in artikel 1. De klinisch orthopedagogen vallen dus niet onder
de wettelijk verankerde deontologische code, hoewel deze zonder problemen op hen van toepassing
zouden kunnen worden verklaard.467
De vraag rijst welke oplossing er moet worden geboden voor de klinisch psycholoog of klinisch
orthopedagoog die niet meer overtuigd is van de klassieke opvattingen van zijn of haar opleiding en
zich vergrijpt aan wanpraktijken die niet strafrechtelijk van aard zijn maar evenmin de patiënt beter
maken. De psychologencommissie kan hier een rol spelen voor wat betreft de klinisch psycholoog
maar de klinisch orthopedagoog blijft buiten schot. Hier kan ook een aanknopingspunt worden
gevonden met de reparatiewet van de Wet geestelijke gezondheidsberoepen. Het doel van het
wetsontwerp is om charlatans en misbruik van patiënten tegen te gaan. Een Tuchtraad echter die
niet operationeel is voor klinisch orthopedagogen zet de deur op een kier voor misbruik en kan dus
worden beschouwd als een pijnpunt.
467 Hand. Senaat 2013- 2014, 19 december 2013, nr. 5-134.
108
De seksuologie is ook niet in de wijziging van de Wet tot bescherming van de titel van psychologen
op een of andere manier vermeld of gereglementeerd, hoewel het wel minder plausibel zou zijn dan
een reglementering in de Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen.468 Dit is nog steeds een leemte
in de wet die niet raakt opgevuld.
Wie nog aan het toepassingsgebied van de wet ontsnapt, zijn de psychotherapeuten met verworven
rechten. De psychotherapeuten die onder het KB nr. 78 vallen en geen arts of klinisch psycholoog
maar wel de psychotherapie uitoefenen zijn niet onderworpen aan een deontologische code en dus
ook niet aan het toezicht van de Tuchtraad. Ook degene die niet onder de Wet uitoefening
gezondheidszorgberoepen vallen en geen psycholoog zijn van opleiding maar wel de psychotherapie
verder kunnen uitoefenen onder supervisie, zijn niet onderworpen aan de deontologische code voor
psychologen.
Nog een potentiële opmerking die kan worden gemaakt, betreft er één vanuit psychologisch
oogpunt. Er zijn aanwijzingen dat hulpverleners hun gedrag aanpassen als er een kans bestaat dat
zij later aangeklaagd kunnen worden, ook in de geestelijke gezondheidszorg. Zij laten zich vooral
leiden door de angst om een klacht aan hun adres te ontvangen en handelen niet zozeer meer in het
belang van de patiënt of cliënt, waardoor er als het ware een verkramping bij de hulpverleners
optreedt. Psychologen zullen bepaalde categorieën patiënten weigeren omdat ze meer risico
meebrengen om een klacht in te dienen, bijvoorbeeld mensen in echtscheidingssituaties.
Psychologen zullen zich proberen hoeden voor een klacht en maken zich dan schuldig aan de
zogenaamde defensieve gezondheidszorg.469
Om aan dit probleem tegemoet te komen, is voorlichting omtrent de deontologie zeer belangrijk,
zowel op onderwijsvlak voor toekomstige psychologen als nascholingen voor psychologen in het
werkveld. De informatie met betrekking tot de deontologische en wettelijke kaders die ze vergaren,
zal hen helpen een kans op een klacht te minimaliseren.470
468 Ibid. 469 K. KOREVAAR, “Tuchtrecht voor psychologen in België”, TKP 2013, 158, https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/423040/1/TKP+03-2013_04_Tuchtrecht+voor+psychologen+in+Belgi%C3%AB.pdf. 470 Ibid.
109
Ook mag een klacht tegenover een psycholoog niet worden onderschat. Een klacht kan heel
belastend zijn en brengt stress met zich mee. De psycholoog zal paradoxaal genoeg zich in het
algemeen meer wantrouwig en afstandelijker gaat opstellen met als gevolg dat de kans op een klacht
dan weer toeneemt.471
De deontologische code is gekoppeld aan de inschrijving van psychologen in het register van de
psychologencommissie. Zo fungeert het register als vorm van kwaliteitsgarantie aangezien
geregistreerde psychologen onder een vorm van controle staan. Wanneer patiënten of cliënten de
keuze maken hen te laten behandelen bij een niet-erkende psycholoog is dat op hun eigen
verantwoordelijkheid. Ze hebben daaromtrent geen garanties inzake kwaliteit van de psycholoog of
opleiding.
Juridisch mag iemand zich maar psycholoog noemen wanneer hij in dat register is ingeschreven. Het
diploma van master of licentiaat in de psychologie is voldoende om zich in te schrijven. Hoewel veel
meer psychologen in aanmerking komen, zijn zeker niet alle psychologen in België geregistreerd in
het register van de psychologencommissie. Hoe meer inschrijvingen er zijn, hoe transparanter de
beroepsgroep voor cliënten en patiënten wordt. Dan pas kan het tuchtrecht zijn volle impact
hebben.472
4.12 Conclusie
De wet tot vaststelling van een plichtenleer voor psychologen en de wijzigingen betreffende de Wet
tot bescherming van de psycholoog heeft, net zoals de Wet Geestelijke Gezondheidszorg, tot doel
de kwaliteiten van de psycholoog op te waarderen met als gevolg dat ook de patiënt of cliënt daarbij
gebaat is. Alles draait uiteindelijk om maximale kwaliteitswaarborgen te verstrekken aan de
patiënten of cliënten.
Het tuchtrecht in België is een stap vooruit in de beroepsuitoefening van de psychologie en de
toenemende professionalisering. Vooral maakt de beroepsgroep transparanter en herkenbaarder
471 Ibid. 472 K. KOREVAAR, “Tuchtrecht voor psychologen in België”, TKP 2013, 156, https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/423040/1/TKP+03-2013_04_Tuchtrecht+voor+psychologen+in+Belgi%C3%AB.pdf.
110
wat bijdraagt tot de bescherming van de patiënt of cliënten. Om optimale kwaliteitsgaranties te
waarborgen, zouden er wel meer psychologen zich moeten inschrijven in het register dat wordt
bijgehouden door de psychologencommissie.473
Toch kan het nog beter door bijvoorbeeld de klinisch orthopedagogen onder het toepassingsgebied
van de Wet tot bescherming van de titel van psycholoog te scharen. Dit heeft als gevolg dat de
plichtenleer van toepassing is waardoor ze genieten van het toeziend oog van de Tuchtraad. Dit zou
de kwaliteitswaarborgen voor de patiënten van klinisch orthopedagogen zienderogen doen stijgen.
Bovendien komt het mij voor dat de klinische orthopedagogie wat in de vergetelheid wordt
gedrongen door de drie belangrijke wetten omtrent de geestelijke gezondheidsreglementering. Het
is opmerkelijk dat in de Wet geestelijke gezondheidszorgberoepen de klinische psychologie en de
klinische orthopedagogie tezamen worden behandeld omdat ze zo gelijkend zijn –het zijn alle twee
de facto psychologen- en ze daarom zeer gelijklopende bepalingen hebben, terwijl in de Wet tot
bescherming van de titel van psycholoog de klinisch orthopedagogen dan niet worden behandeld
als psychologen met als gevolg dat ze niet onder de toepassing van de plichtenleer voor psychologen
alsook niet onder de bepalingen met betrekking tot de Tuchtraad vallen, wat nochtans bevorderlijk
zou zijn voor een kwaliteitsvolle zorgverstrekking aan de patiënten.
4.13 Rechtsvergelijking: Nederlandse regelgeving
4.13.1 Tuchtrecht
De psychotherapeut in Nederland is onderworpen aan de tuchtrechtspraak ten opzichte van
volgende personen:
1. Degene, met betrekking tot wiens gezondheidstoestand hij bijstand verleent of zijn bijstand is
ingeroepen.
2. Degene die, in nood verkerende, bijstand met betrekking tot zijn gezondheidstoestand behoeft.
473 K. KOREVAAR, “Tuchtrecht voor psychologen in België”, TKP 2013, 161, https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/423040/1/TKP+03-2013_04_Tuchtrecht+voor+psychologen+in+Belgi%C3%AB.pdf.
111
3. De naaste betrekkingen van de voormelde twee categorieën van personen of enig ander handelen
of nalaten in die hoedanigheid in strijd met het belang van een goede uitoefening van individuele
gezondheidszorg.474
De Belgische tuchtregeling is van toepassing op iedereen die in het register van de
psychologencommissie opgenomen is in artikel 2 §1 van de Wet tot bescherming van de titel van
psycholoog. Het tuchtrecht is dus gekoppeld aan het register van psychologen. Een verder
onderscheid is niet nader bepaald. In de Nederlandse Wet op de beroepen in de individuele
gezondheidszorg is echter op dat gebied preciezer geregeld. De Nederlandse wet stelt niet alleen
waarop de tuchtrechtspraak van toepassing maar preciseert ook ten aanzien van welke personen.
Psychotherapeuten in België vallen in hun hoedanigheid van klinisch psycholoog als autonoom
beoefenaar in het raam van verworven rechten of in hun hoedanigheid van eender welk soort
psycholoog als niet- autonoom psychotherapeut onder de toepassing van de deontologische code
en dus onder het toezicht van de Tuchtraad. Artsen-psychotherapeuten hebben een eigen
plichtenleer, namelijk de Code van geneeskundige plichtenleer. Niet alle psychotherapeuten zijn in
België dus onderworpen aan een deontologische code, denk aan klinisch orthopedagogen, niet-
psychologen die als niet-autonome beoefenaar of autonome beoefenaars die in het kader van
verworven rechten als psychotherapeut fungeren.
De tuchtrechtspraak wordt in eerste aanleg uitgeoefend door regionale tuchtcolleges voor de
gezondheidszorg en in beroep door een centraal tuchtcollege. 475 In Nederland wordt per
ambtsgebied een regionale tuchtraad opgericht.476 Het centrale tuchtcollege is gevestigd te ’s-
Gravenhage.477 In België zijn er echter geen verscheidene tuchtcolleges, er is maar één Tuchtraad en
één psychologencommissie die zitting houden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.478
Het berechtende college kan ten aanzien van een aan de tuchtrechtspraak onderworpen persoon
474 Art. 47, 1 Wet BIG. 475 Art. 47, 3 Wet BIG. 476 Art. 53,1 Wet BIG. 477 Art. 53, 2 Wet BIG. 478 Art. 22 KB tot bepaling van de voorwaarden tot de verkiesbaarheid van de leden van de Tuchtraad en de Raad van beroep, de regels van hun verkiezing, de werkingsregels en samenstelling van de Tuchtraad en de Raad van beroep, alsook de werkingskosten van de Psychologencommissie, de Tuchtraad en de Raad van beroep, in uitvoering van de wet van 8 november 1993 tot bescherming van de titel van psycholoog.
112
een van de volgende tuchtrechtelijke maatregelen opleggen:
1. Waarschuwing.
2. Berisping.
3. Geldboete van ten hoogste € 4 500.
4. Schorsing van de inschrijving in het register voor ten hoogste één jaar.
5. Gedeeltelijke ontzegging van de bevoegdheid in het register ingeschreven staande het betrokken
beroep uit te oefenen.
6. Doorhaling van de inschrijving in het register.479
Het arsenaal aan tuchtstraffen is rijkelijker dan in de Belgische wetgeving. In België kan de
tuchtrechter slechts 3 straffen uitspreken, met name de waarschuwing, de schorsing en de
schrapping.
4.13.2 De Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg
Op 1 januari 2016 is de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg in Nederland in werking getreden.
Deze wet probeert de kwaliteitswaarborgen op verschillende vlakken in de gezondheidszorg op te
krikken door een bijkomende toezicht- en handhavingsmechanisme te voorzien voor aspecten van
de gezondheidszorg die vaak onder vuur worden genomen. De wet bevat drie grote luiken.
4.13.2.1 Goede zorg
Het eerste luik van de wet betreft de goede zorg die de zorgverlener aan de dag moet leggen ten
aanzien van de cliënt. Goede zorg wordt dan ook omschreven in artikel 2 van de wet.
Onder goede zorg wordt verstaan zorg van goede kwaliteit en van goed niveau:
1. Die in ieder geval veilig, doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht is, tijdig wordt verleend, en is
afgestemd op de reële behoefte van de cliënt.
2. Waarbij zorgverleners handelen in overeenstemming met de op hen rustende
verantwoordelijkheid, voortvloeiende uit de professionele standaard, waaronder de
kwaliteitsstandaard, bedoeld in artikel 1, onderdeel z, van de Zorgverzekeringswet, en
3. Waarbij de rechten van de cliënt zorgvuldig in acht worden genomen en de cliënt ook overigens
479 Art. 48, 1 Wet BIG.
113
met respect wordt behandeld.
Deze wet heeft het voordeel, in tegenstelling tot de Wet op de beroepen in de individuele
gezondheidszorg, dat hij op elke zorgverlener van toepassing is. Elke hulpverlener in de
gezondheidszorg die al dan niet onder de tuchtrechtspraak van de Wet op de beroepen in de
individuele gezondheidszorg zal dus goede zorg moeten aanbieden overeenkomstig artikel 2 van de
Wet kwaliteit, geschillen zorg.
4.13.2.2 Efficiëntere klachtenbehandeling
Het tweede luik voorziet een schriftelijk een regeling voor een effectieve en laagdrempelige opvang
en afhandeling van hem betreffende klachten. 480 Er wordt met andere woorden een
klachtenfunctionaris geïnstalleerd die de cliënten, nabestaanden van de cliënten of
vertegenwoordigers van hen 481 gratis kunnen consulteren.
De zorgaanbieder stelt de regeling vast in overeenstemming met een representatief te achten
organisatie van cliënten.482
De zorgaanbieder brengt de regeling, alsmede een wijziging daarvan, op een daarvoor geschikte
wijze onder de aandacht van de cliënten en vertegenwoordigers van cliёnten.483
De behandeling van een klacht is gericht op het bereiken van een voor de klager en de zorgaanbieder
bevredigende oplossing.484
4.13.2.3 Onafhankelijke geschilleninstantie
Het derde luik bevat de oprichting van een onafhankelijke, door de Minister erkende
geschilleninstantie waarbij de zorgaanbieders moeten aangesloten zijn.
480 Art. 13, 1 Wkkgz. 481 Art. 14, 1 Wkkgz. 482 Art. 13, 2 Wkkgz. 483 Art. 13, 4 Wkkgz. 484 Art. 16, 2 Wkkgz.
114
De geschilleninstantie heeft tot taak geschillen over gedragingen van een zorgaanbieder jegens een
cliënt in het kader van de zorgverlening te beslechten. 485 Wanneer een klacht aan de
klachtenfunctionaris wordt voorgelegd maar geen oplossing uit de bus komt, kan de cliënt altijd het
twistpunt brengen voor de geschilleninstantie.
De geschilleninstantie is ingesteld door een of meer representatief te achten cliëntenorganisaties en
door een of meer representatief te achten organisaties van zorgaanbieders.486
De geschilleninstantie oefent haar werkzaamheden uit op basis van een schriftelijke regeling.487
4.13.3 Deontologische code
In Nederland is er geen wettelijke deontologische code van psychologen van kracht. Wel is er door
het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) een eigen deontologische code uitgevaardigd maar
die is enkel van toepassing voor psychologen die lid zijn van het Instituut. 488 Voor de
inwerkingtreding van de wettelijke plichtenleer voor psychologen in België, waren er analoog aan
Nederlandse organisaties verenigingen van psychologen die initiatieven namen omtrent
deontologische codes, bijvoorbeeld de Vlaamse Vereniging van klinisch psychologen (VVKP) en de
Belgische Federatie van Psychologen.
4.13.4 Conclusie
De indruk ontgaat mij niet dat klachtenbehandeling en tuchtrechtspraak in de gezondheidszorg in
Nederland meer op punt staat dan bij ons. Iedereen die in de Wet op de beroepen in de individuele
gezondheidszorg als beroepsbeoefenaar is gereguleerd, valt onder het tuchtrecht. Wat betreft de
beroepen met betrekking tot de psychologie, betekent dit dat de psychotherapeut en de
gezondheidszorgpsycholoog in aanmerking komen voor een klachtprocedure. In België zijn dit enkel
de psychologen die ingeschreven zijn in het register van de psychologencommissie. De
psychotherapeut kan dus onderworpen zijn aan de code zowel als autonome beoefenaar als niet-
485 Art. 19, 1 Wkkgz. 486 Art. 19, 2 Wkkgz. 487 Art. 19, 3 Wkkgz. 488 X, Beroepscode voor psychologen, http://www.psynip.nl/website-openbaar-documenten-nip-algemeen/beroepscode-voor-psychologen.pdf.
115
autonome beoefenaar van de psychotherapie als hij of zij psycholoog.
In tegenstelling tot in België bestaat een wettelijk verankerde deontologische in Nederland niet.
4.14 Rechtsvergelijking: Franse regelgeving
4.14.1 Plichtenleer
In Frankrijk is er geen wettelijke deontologische code van psychologen van kracht. Wel hebben
gezaghebbende organisaties die de uitoefening van de psychologie hoog in het vaandel dragen, de
handen in elkaar geslagen om een plichtenleer voor psychologen te ontwikkelen. De entiteiten AEPU
(Association des Enseignants de Psychologie des Universités), ANOP (Association Nationale des
Organisations de Psychologues) et SFP (Société Française de Psychologie) hebben op 22 maart 1996
hun handtekening onder de zelf opgestelde deontologische code gezet. Ondertussen hebben 28
organisaties van psychologen de tekst reeds overgenomen en verspreid. De code is geactualiseerd
in februari 2012.489
Aangezien noch de inhoud van het beroep van psychotherapie, klinische psychologie en klinische
orthopedagogie gereguleerd is in Frankrijk, is er ook geen tuchtrecht dat dit beteugelt. Wie echter
onrechtmatig de titel van een beroep draagt zonder de bevoegde kwalificaties daaromtrent te
bezitten, valt onder artikel 433-17 van het Frans strafwetboek.
489 X, Le respect de la personne dans sa dimension psychique est un droit inaliénable. Sa reconnaissance fonde l’action
des psychologues, http://www.codededeontologiedespsychologues.fr/LE-CODE.html.
116
Hoofdstuk 5: eindconclusie
De juridische erkenning van de klinisch psychologen, de klinische orthopedagogen en de
reglementering van de psychotherapie is een werk van lange adem geweest maar eindelijk is er licht
aan het einde van de tunnel. Samen met de nieuwe regels uitgevaardigd op het vlak van tuchtrecht
en deontologie vormen deze regels een mijlpaal in de geschiedenis van de Belgische psychologie.
Het doel van deze regelingen was de medicalisering van de maatschappij tegen te gaan, de
charlatans en kwakzalvers uit deze wereld te helpen en de samenwerking tussen zorgverleners te
bevorderen door het implementeren van de doorverwijzingsverplichting en de erkenning van de
gezondheidsbeoefenaars.
De Wet geestelijke gezondheidsberoepen van 4 april 2014 die werd uitgevaardigd bevatte veel
lacunes en gebreken. Daarom werd er een reparatiewet aangekondigd die met deze problemen
komaf zou maken en die kwam er. Of alle problemen hiermee zijn opgelost, is twijfelachtig. Of er
met de nieuwe reparatiewet nieuwe problemen zijn ontstaan, is jammer genoeg niet zo twijfelachtig.
Vooral met betrekking tot de overgangsmaatregelen en de verworven rechten rijzen er toch wel wat
bedenkingen. De toekomst zal uitwijzen hoe de praktijk zal reageren op deze wetswijziging.
Er zal nog stevig onderhandeld worden in de Federale Raad voor de gezondheidsberoepen over
verschillende aspecten van zowel de klinische psychologie, klinische orthopedagogie als de
psychotherapie. Omwille van de delicaatheid van het dossier, is het maar de vraag in welke
tijdspanne dit zal worden afgerond. Hopelijk kent het geen gelijkaardig verloop als bijvoorbeeld de
osteopathie in de wet Colla 490 , wat redelijk onwaarschijnlijk is. Daar heeft het bijna 20 jaar geduurd
vooraleer de uitvoeringsbesluiten er waren.491
490 Wet betreffende de niet-conventionele praktijken inzake de geneeskunde, de artsenijbereidkunde, de kinesitherapie, de verpleegkunde en de paramedische beroepen, BS 24 juni 1999, 23793. 491 X, De wet op de GGZ - beroepen: de psychotherapie als praktijk, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-de-psychotherapie-als-praktijk.
117
Bibliografie
België
Wetgeving
Koninklijk besluit nr. 78 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen, BS 10 novem-
ber 1967, 11.881.
Wet tot bescherming van de titel van psycholoog, BS 31 mei 1994, 14732.
Wet betreffende de niet-conventionele praktijken inzake de geneeskunde, de artsenijbereidkunde,
de kinesitherapie, de verpleegkunde en de paramedische beroepen, BS 24 juni 1999, 23.793.
Wet betreffende de rechten van de patiënt, BS 22 augustus 2002, 43.719.
Wet tot wijziging van de wet van 8 november 1993 tot bescherming van de titel van psycholoog, BS
21 december 2013, 9247.
Koninklijk besluit tot vaststelling van de voorschriften inzake de plichtenleer van de psycholoog, BS
2 april 2014, 39.703.
Koninklijk besluit tot bepaling van de voorwaarden tot de verkiesbaarheid van de leden van de Tucht-
raad en de Raad van beroep, de regels van hun verkiezing, de werkingsregels en samenstelling van
de Tuchtraad en de Raad van beroep, alsook de werkingskosten van de Psychologencommissie, de
Tuchtraad en de Raad van beroep, in uitvoering van de wet van 8 november 1993 tot bescherming
van de titel van psycholoog, BS 6 augustus 2014, 57.368.
Koninklijk besluit tot vaststelling van de vergoedingen toegekend aan de voorzitters of hun plaats-
vervangers en aan de leden of hun plaatsvervangers van de Tuchtraad en Raad van beroep in toe-
passing van de wet van 8 november 1993 tot bescherming van de titel van psycholoog, BS 6 augustus
2014, 57.367.
Ministerieel besluit houdende goedkeuring van het door de Psychologencommissie vastgestelde be-
drag van de administratiekosten en van de bijdrage in de kosten voor het bijhouden van de lijst van
de psychologen, BS 13 december 2013, 98.656.
118
Ministerieel besluit houdende goedkeuring van het door de Psychologencommissie vastgestelde be-
drag van de administratiekosten en van de bijdrage in de kosten voor het bijhouden van de lijst van
de psychologen, BS 16 december 2014, 101466.
Wet tot regeling van de geestelijke gezondheidszorgberoepen en tot wijziging van het koninklijk
besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen,
BS 4 april 2014, 40.080.
Gecoördineerde wet betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen, BS 18 juni 2015,
35.172.
Wet tot wijziging van de wet van 4 april 2014 tot regeling van de geestelijke gezondheidszorgberoe-
pen en tot wijziging van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefe-
ning van de gezondheidszorgberoepen en tot wijziging van de wet betreffende de uitoefening van
de gezondheidszorgberoepen, gecoördineerd op 10 mei 2015 anderzijds, BS 29 juli 2016, 46.374.
Parlementaire voorbereiding
Wetsvoorstel tot regeling van de geestelijke gezondheidsberoepen en tot wijziging van het
Koninklijk Besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de
gezondheidsberoepen, Parl. St. 2013-14, nr. 3243/001.
Hand. Kamer 2013-2014, 3 december 2013, K. 53-3066/2.
Hand. Kamer 2013-2014, 12 december 2013, nr. 53K3243001.
Hand. Kamer 2013-2014, 17 december 2013, nr. 5-2402/2 .
Hand. Senaat 2013-2014, 19 december 2013, nr. 5-134.
Hand. Senaat 2013-2014, 24 januari 2014, nr. K. 53-3243/3.
Hand. Kamer 2013-2014, 18 februari 2014, nr. 53K3243/003
Hand. Senaat 2013-2014, 18 februari 2014, nr. 5-2470/3.
Hand. Senaat 2013-2014, 27 februari 2014, nr. 5-2470/5.
Hand. Senaat 2013-2014, 13 maart 2014, nr. 5-2470/6.
119
Hand. Kamer 2013-2014, 25 maart 2014, nr. 53K3243008.
Hand. Kamer 2015-2016, 18 december 2015, 1535/001
Hand. Kamer 2015-2016, 23 mei 2016, nr. 1848/001.
Hand. Kamer 2015- 2016, 8 juni 2016, 1848/003.
Hand. Kamer 2015-2016, 20 juni 2016, nr. 1848/007.
Hand. Kamer 2015-2016, 29 juni 2016, nr. 1848/010.
Hand. Kamer 2015-2016, 30 juni 2016, nr. 1848/011.
Boeken
VANSWEEVELT, T. en DEWALLENS F., Handboek gezondheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 3320p.
VEYS, M., De Wet patiëntenrechten in de psychiatrie, Brussel, Larcier, 2008, 245p.
Tijdschriften
ALLEMEERSCH, B., “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het
beroepsgeheim en het geheim van dat succes”, Rechtskundig weekblad 2003, 1-19.
KOREVAAR, K., “Tuchtrecht voor psychologen in België”, TKP 2013, 156-163, https://lirias.kuleu-
ven.be/bitstream/123456789/423040/1/TKP+03-2013_04_Tuchtrecht+voor+psycholo-
gen+in+Belgi%C3%AB.pdf.
SAGAERT, V en SCHEERS, D., “KB 78 Gezondheidsberoepen: van coördinatie naar grondige hervor-
ming?”, Rechtskundig Weekblad 2015, afl. 4, 122.
VAN DER STRAETE, I. en PUT J., “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim - Halve
smart of dubbel leed?”, Rechtskundig Weekblad 2004-2005, 41-59.
X, “Splinters, Psychotherapie in Frankrijk 2016”, Groepen, afl. 4, 55-63.
DE RYCK, F., “Iedereen orthopedagoog of klinisch psycholoog?”, Magazine voor afgestudeerde
psychologen en pedagogen-vijfde jaargang nummer één, 6-7,
http://ppw.kuleuven.be/home/alumni/archief/appel/jg5/nr1.
120
Rechtspraak
Cass. 13 mei 1987, Vl. T.Gez. 1988, 173 met noot Van Lil, M. Gent 12 april 1965, Rechtskundig weekblad 1965, 104. Websites X, “Voor een open en welomschreven uitoefening van de psychotherapie”,
http://www.psychotherapie-univ.be/manifeste.php?l=nl.
X, De wet op de GGZ - beroepen: de psychotherapie als praktijk, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-
op-de-ggz-beroepen-de-psychotherapie-als-praktijk.
X, Rechten en plichten, https://www.bfp-fbp.be/rechten-en-plichten-0.
X, Het beroepsgeheim van de psycholoog onder de loep, https://www.compsy.be/het-
beroepsgeheim-van-de-psycholoog-onder-de-loep.
X, Welke klachten komen in aanmerking?, https://www.compsy.be/welke-klachten-komen-
aanmerking.
X, Klacht, https://www.compsy.be/klacht.
X, Tuchtraad, https://www.compsy.be/tuchtraad.
X, Wet op geestelijke gezondheidszorgberoepen, http://www.deblock.belgium.be/nl/wet-op-
geestelijke-gezondheidszorgberoepen.
X, Luik klinische psychologie, https://www.bfp-fbp.be/de-wet-op-de-ggz-beroepen-luik-klinische-
psychologie.
X, Gezondheidspsychologie, https://www.ou.nl/web/psychologie/gezondheidspsychologie
X, De wet op de geestelijke gezondheidszorgberoepen: opname kb 78, https://www.bfp-fbp.be/de-
121
wet-op-de-ggz-beroepen-opname-kb-78.
X, Deontologische code psychologen: competentie psychologen,
http://www.depsycholoog.be/artikels/deontologische-code-psychologen-competentie.php.
Andere bijdragen
L. GISLE, “Geestelijke gezondheid”, Gezondheidsenquête 2013, 1-166, https://his.wivisp.be/nl/Ge-
deelde%20%20documenten/WB_NL_2013.pdf.
N. MUYLLE, Achtergrondnota dossier “erkenning psychologen en psychotherapeuten”,
http://www.vvtiv.be/sites/default/files/Achtergrondnota%20erkenning%20psychotherapie.pdf.
MARINE JEAKEN et al., “Qu’est-ce qui détermine l’efficacité d’une psychothérapie? Brève mise à jour
scientifique.” Bulletin de psychologie 2015, 237-242.
BILLIEUX , J.,BLAIRY, S., DE MOL, J., ETIENNE, A., FONTAINE, O., GABRIEL, B., HENDRICK, S., KORNREICH ,C., LAROI,
F., LEKEUCHE, P., MAURAGE, P., PHILIPPOT, P. ,SIMON, Y., VAN RILLAER, J. en YLIEFF, M.,” L’avenir de la
psychothérapie en Belgique est en danger”, Le Soir, 6 januari 2014.
BFP, Deontologische Code voor Psychologen in België, April 2004.
Nederland
Wetgeving
Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg van 11 november 1993.
Wet regeling periodieke registratie beroepen in de individuele gezondheidszorg van 18 maart 2009.
Besluit psychotherapeut van 17 maart 1998.
Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg van 7 oktober 2015.
Boeken
LEGEMAATE, J., DUTE, J.C.J., KASTELEIN, W.R., RAAS, W.R., VAN VEEN, E.B., Beroepenwetgeving
gezondheidszorg 2010- 2011, Houten, Bonn Staflau van Loghum, 2010, 34, 754p.
122
Websites
X, opleiding psychotherapeut, http://www.psychotherapie.nl/217055291/Opleiding-
psychotherapeut.
X, Klinisch psycholoog, http://www.psynip.nl/registratie/psychologenregisters-wet-big/klinisch-
psycholoog.html.
X, De orthopedagoog in de BIG, https://www.nvo.nl/themadossiers/overig/og-in-de-big.aspx.
X, Beroepscode voor psychologen, http://www.psynip.nl/website-openbaar-documenten-nip-
algemeen/beroepscode-voor-psychologen.pdf.
Tijdschriften
R.E. VAN HELLEMONDT, “commentaar op aanhef Wet BIG”, T&C Gezondheidsrecht 1995.
Frankrijk
Wetgeving
Loi n° 2004-806 du 9 août 2004 relative à la politique de santé publique.
Décret n° 2010-534 du 20 mai 2010 relatif à l'usage du titre de psychothérapeute.
Loi n° 85-772 du 25 juillet 1985 portant diverses dispositions d'ordre social.
Arrêté du 19 mai 2006 relatif aux modalités d'organisation et de validation du stage professionnel
prévu par le décret n° 90-255 du 22 mars 1990 modifié fixant la liste des diplômes permettant de
faire usage professionnel du titre de psychologue.
123
Rechtsleer
M. COUTURIER, “Décret n° 2010-534 du 20 mai 2010 relatif à l'usage du titre de psychothérapeute”,
RDSS 2010, 917.
Websites
X, Le respect de la personne dans sa dimension psychique est un droit inaliénable. Sa
reconnaissance fonde l’action des psychologues,
http://www.codededeontologiedespsychologues.fr/LE-CODE.html.